ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ...

22
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΗΝ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Οµάδα Εργασίας: Βενετία Αποστολίδου Νικολίνα Κουντουρά Κατερίνα Προκοπίου Ελένη Χοντολίδου Θεσσαλονίκη 2011

Transcript of ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ...

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΣΤΗΝ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Οmicroάδα Εργασίας

Βενετία Αποστολίδου Νικολίνα Κουντουρά Κατερίνα Προκοπίου Ελένη Χοντολίδου

Θεσσαλονίκη 2011

2

ΠEΡIEXOMENA ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ∆ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11 Σκοποί 12 ∆εξιότητες που αναmicroένεται να αποκτήσουν οι microαθητές

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ 3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ 5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Αξιολόγηση στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας 6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Τα φύλα στη λογοτεχνία Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση Θέατρο

3

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εισαγωγή Το προτεινόmicroενο ΠΣ για το microάθηmicroα της λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου επιδιώκει να δώσει νέες κατευθύνσεις στη διδασκαλία της λογοτεχνίας που να συνάδουν microε τη φι-λοσοφία του νέου ΠΣ για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση αλλά και να ετοιmicroάζουν το έδαφος για την ανανέωση του microαθήmicroατος στις δύο επόmicroενες τάξεις του Λυκείου Τούτο πρέπει να γίνει οmicroαλά διότι οι microαθητές που θα φοιτήσουν άmicroεσα στην Α΄ Λυ-κείου καθώς και οι εκπαιδευτικοί έχουν συνηθίσει σε έναν ορισmicroένο τρόπο οργάνω-σης και διδασκαλίας του microαθήmicroατος Παρακάτω θα περιγραφούν και θα εξηγηθούν όλα τα σηmicroεία στο περιεχόmicroενο και στη microεθοδολογία της διδασκαλίας που επιδιώκε-ται να αλλάξουν Εκείνο όmicroως που προηγείται και δίνει το στίγmicroα του νέου ΠΣ είναι η σκοποθεσία του microαθήmicroατος Η σκοποθεσία αυτή αφορά στη διδασκαλία της λογοτε-χνίας γενικά ενώ στο τέλος παρατίθενται κάποιοι ειδικότεροι σκοποί για την Α΄Λυκείου οι οποίοι πρέπει να κατανοηθούν ως εmicroβάθυνση στους γενικούς σκοπούς

1 ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ∆ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11 Σκοποί

Βασικός σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας είναι laquoη κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroόraquo Με τη φράση αυτή επιδιώκουmicroε να τονίσουmicroε πως αφε-τηρία microας είναι το παρόν τα προβλήmicroατα και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου πε-ρίπλοκου και δυσνόητου κόσmicroου Να αναδείξουmicroε τη λογοτεχνία ως ένα σύνθετο πο-λιτισmicroικό φαινόmicroενο το οποίο χαρακτηρίζεται από την ιστορικότητα του συγγραφέα του κειmicroένου αλλά και των αναγνωστών του εκπαιδευτικών και microαθητών Ένα φαι-νόmicroενο το οποίο έχει σηmicroαντική θέση στη ζωή microας γιατί microας δίνει εργαλεία να κατα-νοήσουmicroε τον κόσmicroο και να συγκροτήσουmicroε την υποκειmicroενικότητά microας να θέσουmicroε ως πρωταρχική αξία του microαθήmicroατος την κριτική στάση απέναντι στις πολιτισmicroικές παραδόσεις τις αξίες και τα microηνύmicroατα από όπου κι αν προέρχονται

Ο παραπάνω σκοπός αναλύεται στους εξής Η συνειδητοποίηση η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση του τρόπου microε τον

οποίο προσλαmicroβάνουmicroε την κοινωνική ιστορική και πολιτισmicroική microας εmicroπειρία και συγκροτούmicroε την ταυτότητά microας

Η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως microιας κοινότητας αναγνωστών η οποία θα διέπεται από τις αξίες της δηmicroοκρατίας της ισότητας του σεβασmicroού της διαφο-ράς του πλουραλισmicroού του διαλόγου της κριτικής εγρήγορσης και αυτογνωσίας της διαπολιτισmicroικής συνείδησης

Η δηmicroιουργία ενός laquoέθνους αναγνωστώνraquo Στην Ελλάδα η κρίσιmicroη microάζα των ανα-γνωστών είναι πολύ microικρή και το microάθηmicroα της λογοτεχνίας microπορεί να βοηθήσει στην προώθηση της φιλαναγνωσίας τη δηmicroιουργία δηλαδή συστηmicroατικών και ανεξάρτητων αναγνωστών οι οποίοι αισθάνονται την ανάγνωση ως βασική τους ανάγκη και είναι ικανοί να επιλέγουν και να αξιοποιούν τα αναγνώσmicroατά τους

Η συνειδητοποίηση της σχέσης της λογοτεχνίας microε την ανθρώπινη εmicroπειρία και εποmicroένως της σηmicroασίας της για την κατανόηση του κόσmicroου στον οποίο ζούmicroε και του εαυτού microας

4

Η καλλιέργεια microιας πλατειάς ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιο-τήτων microέσα από την αξιοποίηση κειmicroένων από όλο το φάσmicroα της πολιτισmicroικής παραγωγής από όλα δηλαδή τα διαφορετικά είδη της εικονικής θεατρικής και microαζικής επικοινωνίας Mέσα από αυτή τη διευρυmicroένη ποικιλία κειmicroένων ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικός καθώς αυτή έχει αναπτύξει ένα ρε-περτόριο συmicroβολικών microορφών τρόπων και συmicroβάσεων που διευκολύνουν την α-ναλυτική προσέγγιση και των άλλων ειδών επικοινωνίας minusλχ τα διαφορετικά εί-δη αφηγηmicroατικής οπτικής και αναπαράστασης της υποκειmicroενικής εmicroπειρίας τα διαφορετικά είδη ύφους και αναπαράστασης της κοινωνικο-ιδεολογικής ποικιλίας κλπ

Η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δηmicroιουργικής σχέσης των microαθητών microε το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισmicroικό περιβάλλον καθώς και η συmicroβολική εν-δυνάmicroωση της υποκειmicroενικότητας όλων των microαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενερ-γητικοί πολίτες και παραγωγοί πολιτισmicroού

Η αναγνώριση ότι η λογοτεχνία είναι ένας κατεξοχήν διαπολιτισmicroικός τόπος όπου ο διάλογος ανάmicroεσα στους πολιτισmicroούς γίνεται πράξη microέσα από τη microετάφραση τη διασκευή και την αέναη επανερmicroηνεία και όπου η ετερότητα όχι microόνον αναγνωρί-ζεται αλλά ενσωmicroατώνεται ως αναγκαίος όρος της ζωτικότητας και της δυναmicroικής της

Η ενίσχυση της αίσθησης ότι η δύναmicroη και οι δυνατότητες της γλώσσας microπορούν να είναι microια από τις microεγαλύτερες χαρές της ανάγνωσης της λογοτεχνίας Η από-κτηση microέσα από τη λογοτεχνία πολλαπλών γλωσσικών εmicroπειριών και η εξοικεί-ωση microε τη microεταφορική λειτουργία της γλώσσας απαραίτητη για τη φιλοσοφία την έρευνα και το στοχασmicroό

Ειδικότερα οι σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας ως προς την πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων είναι Να κατανοήσουν και να αποδεχτούν οι microαθητές τη σχετικότητα και την πολλα-

πλότητα των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων καθώς και να αντιmicroετωπίζουν κριτικά και τις δικές τους ερmicroηνευτικές προτάσεις

Να διερευνούν όλους τους συντελεστές και τους αναγκαίους παράγοντες που συmicroβάλλουν στην παραγωγή και στην πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων

Να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείmicroενα Να κατανοήσουν ότι οι πολιτισmicroικές αξίες σχετίζονται microε το χώρο το χρόνο και την κοινωνική οmicroάδα που τις παράγει είναι εποmicroένως προσ-διορισmicroένες ιστορικά γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποι-κιλία τους Να διερευνούν την ιστορικότητά τους και να τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτές

Να εξοικειωθούν οι microαθητές microε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και να κατανοή-σουν ότι αυτά ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς σκοπούς και ιστορικές ανάγκες Να συνειδητοποιήσουν ότι τα λογοτεχνικά είδη διακρίνονται στη βάση συγκεκρι-microένων χαρακτηριστικών και κειmicroενικών συmicroβάσεων

12 ∆εξιότητες που αναmicroένεται να αποκτήσουν οι microαθητές Ανάπτυξη αιτιολογηmicroένης και τεκmicroηριωmicroένης προσωπικής άποψης αρέσκειας ή

απαρέσκειας για τα κείmicroενα που διαβάζουν Αυτοαξιολόγηση της δικής τους ερ-microηνευτικής προσέγγισης καθώς και εκείνης των συmicromicroαθητών τους

5

Αναγνώριση των διαφορετικών τρόπων microε τους οποίους οι συγγραφείς microιλούν για τα διάφορα θέmicroατα

Εξοικείωση microε όλα τα είδη ανάγνωσης ιδιωτική συν-ανάγνωση δηmicroόσια ανά-γνωση σε συγκεκριmicroένες περιστάσεις ανάγνωση ύστερα από προτροπή σύσταση ανάθεση δραmicroατοποιηmicroένη ανάγνωση ανάγνωση microέσω της χρήσης κοινωνικών δικτύων κλπ

Αναγνώριση των πολιτισmicroικών στοιχείων που υπάρχουν σε κάθε κείmicroενο και προσδιορισmicroός της ιστορικότητάς τους Αναγνώριση και περιγραφή ιστορικού πλαισίου χρόνος χώρος ιστορικά γεγονότα που ορίζουν την εξέλιξη της πλοκής τους χαρακτήρες καθώς και την οπτική γωνία του συγγραφέα

Αναγνώριση και περιγραφή των συmicroβάσεων και τεχνικών των λογοτεχνικών κει-microένων Συσχέτιση microε τις χαρακτηριστικές microορφές και συmicroβάσεις των διαφορετι-κών ειδών της λογοτεχνίας

Ανίχνευση της microυθοπλαστικής επέmicroβασης της λογοτεχνίας microετά από σύγκριση των γνώσεων και των πληροφοριών που microας παρέχουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα (λχ το ιστορικό microυθιστόρηmicroα) microε ανάλογες από ιστορικά βιβλία ή δηmicroοσιογρα-φικές πηγές ∆ιάκριση φανταστικών από πραγmicroατικά γεγονότα

Επισήmicroανση των συγκρουόmicroενων κωδίκων συmicroπεριφοράς ανάmicroεσα πχ σε ήρωες διαφορετικής ηλικίας ή φύλου

Αφήγηση microε τη συνδυασmicroένη χρήση λόγου και εικόνας Μετουσίωση και microεταφορά των συναισθηmicroάτων που τους προκαλεί microια λογοτε-

χνική ανάγνωση σε νέο κείmicroενο κάθε είδους πεζό ποιητικό δοκιmicroιακό ζωγραφι-κό microουσικό δραmicroατικό

Για την Α΄ Λυκείου Να συνειδητοποιήσουν οι microαθητές την ιστορικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να εmicroβαθύνουν στην ιστορικότητα ενός θέmicroατος στους τρόπους δηλαδή microε το οποίο αυτό εmicroφανίζεται και γίνεται αντικείmicroενο λογοτεχνικής επεξεργασίας σε δια-φορετικές εποχές Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές που σηmicroειώνονται στη λογοτεχνία δεν είναι αυ-θαίρετες ή τυχαίες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογο-τεχνικού κινήmicroατος microε την εποχή του Να διευρύνουν και να εmicroβαθύνουν τη γνωριmicroία τους microε τα δύο βασικά είδη θεα-τρικού λόγου την κωmicroωδία και το δράmicroα και να παρακολουθήσουν τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ

Η ανάγνωση της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο όλων των βαθmicroίδων γινό-

ταν ανέκαθεν από τα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων τα οποία συντάσ-σονταν από επιτροπές microε διαγωνισmicroό ή χωρίς εγκρίνονταν από την κεντρική αρχή και ίσχυαν για όλα τα σχολεία της επικράτειας για microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα ακό-

6

microη και δεκαετιών Η πρακτική αυτή αντίκειται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας ενώ εκπαιδευτικά συστήmicroατα άλλων χωρών έχουν από δεκαετίες ενσωmicroατώσει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στο σχο-λείο Στη χώρα microας η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό αλλά όχι αποκλειστικά για την εmicromicroονή του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος στην α-ποκλειστική οργάνωση του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας βάσει ανθολογίων Σε κά-ποιον άλλο βαθmicroό η προσκόλληση στα ανθολόγια σχετίζεται microε την επιδίωξη ιδεο-λογικής οmicroοιοmicroορφίας καθώς και microε την έλλειψη εmicroπιστοσύνης στους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν λογοτεχνικά κείmicroενα τα οποία θα εξυπηρετούν τη σκοποθεσία του Ανα-λυτικού Προγράmicromicroατος αλλά θα microπορούν ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται ανάλογα microε τις ανάγκες το επίπεδο τις προτιmicroήσεις των microαθητών

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξηmicroένες κοινωνικές και πολιτισmicroικές δι-αφοροποιήσεις που αποτυπώνονται στο microαθητικό πληθυσmicroό Σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν microαθητές microε διαφορετική microητρική γλώσσα διαφορετική θρησκεία και κουλτού-ρα Είναι αδύνατον εποmicroένως ένα αρραγές σώmicroα κειmicroένων όπως είναι αυτό που πε-ριέχεται σε ένα ανθολόγιο να ταιριάζει για όλους αυτούς τους microαθητές Από τη στιγ-microή που ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές δεν χρειάζεται να επιλέγουν τα αναγνώσmicroατά τους αλλά τους δίνονται έτοιmicroα δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότη-τες αναζήτησης βιβλίων και ενηmicroέρωσης γύρω από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή microε αποτέλεσmicroα να microην αναπτύσσεται ούτε το ερευνητικό πνεύmicroα αλλά ούτε και η φιλα-ναγνωσία Το σχολικό ανθολόγιο παρουσιάζοντας microια λογοτεχνία ταυτισmicroένη microε το παρελθόν δεν ενθαρρύνει την επικοινωνία microε τη λογοτεχνία που γράφεται σήmicroερα και η οποία προφανώς διαλέγεται microε τα προβλήmicroατα της σύγχρονης πραγmicroατικότη-τας Τέλος το σηmicroαντικότερο είναι πως το σχολικό ανθολόγιο από τη φύση του α-ποκλείει την επαφή των microαθητών microε το κυριότερο λογοτεχνικό είδος της εποχής microας το microυθιστόρηmicroα το οποίο microέσα από την περιπλοκότητα της σύνθεσής του είναι ικα-νό να ασκήσει τους αναγνώστες του σε προωθηmicroένες αναγνωστικές πρακτικές Η δι-δασκαλία της λογοτεχνίας microε αποσπάσmicroατα λογοτεχνικών έργων δηmicroιουργεί περιττά ερmicroηνευτικά προβλήmicroατα που προκύπτουν από την άγνοια του υπόλοιπου έργου και καταναλώνουν πολύτιmicroο χρόνο Επιπλέον τα ανθολόγια φέρουν ισχυρή τη σφραγίδα του laquoδιδακτικούraquo εγχειριδίου λόγω των ερωτήσεων τις οποίες παραθέτουν κάτω από κάθε κείmicroενο και οι οποίες δηmicroιουργούν microια αναγνωστική ρουτίνα περιορίζουν την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό και οδηγούν microοιραία στη χρήση των διαφόρων laquoλυσαρίωνraquo ή laquoβοηθηmicroάτωνraquo του εmicroπορίου microε καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση εκπαιδευτικών και microαθητών microε τη λογοτεχνία Παρόλα τα σοβαρά microειονεκτήmicroατα που έχει από τη φύση του το σχολικό αν-θολόγιο δεν είναι δυνατή η άmicroεση κατάργησή του Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρ-χουν σε όλα τα σχολεία ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν όλα τα λογοτεχνικά κείmicroενα που χρειάζεται το microάθηmicroα σε ψηφιακή microορφή Ωστόσο εάν επιδιώκουmicroε microια πραγmicroα-τική ανανέωση του microαθήmicroατος θα πρέπει να προσπαθήσουmicroε να απαγκιστρωθούmicroε από την εξάρτηση από το σχολικό ανθολόγιο να χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά παράλλη-λα κείmicroενα και το κυριότερο να εισάγουmicroε την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων Ένα πρώτο βήmicroα είναι η απεξάρτηση από το ανθολόγιο της συγκεκριmicroένης τάξης Το παρόν ΠΣ χρησιmicroοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προ-τείνει τη συνανάγνωση κειmicroένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων του Λυκείου Παράλληλα προτείνονται ως παράλληλα κείmicroενα που είναι διαθέσιmicroα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή microορφή Τούτος είναι ένας άmicroεσος τρόπος να πολλαπλα-σιάσουmicroε τις δυνατότητες επιλογής κειmicroένων και να δηmicroιουργήσουmicroε ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

2

ΠEΡIEXOMENA ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ∆ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11 Σκοποί 12 ∆εξιότητες που αναmicroένεται να αποκτήσουν οι microαθητές

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ 3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ 5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Αξιολόγηση στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας 6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Τα φύλα στη λογοτεχνία Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση Θέατρο

3

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εισαγωγή Το προτεινόmicroενο ΠΣ για το microάθηmicroα της λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου επιδιώκει να δώσει νέες κατευθύνσεις στη διδασκαλία της λογοτεχνίας που να συνάδουν microε τη φι-λοσοφία του νέου ΠΣ για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση αλλά και να ετοιmicroάζουν το έδαφος για την ανανέωση του microαθήmicroατος στις δύο επόmicroενες τάξεις του Λυκείου Τούτο πρέπει να γίνει οmicroαλά διότι οι microαθητές που θα φοιτήσουν άmicroεσα στην Α΄ Λυ-κείου καθώς και οι εκπαιδευτικοί έχουν συνηθίσει σε έναν ορισmicroένο τρόπο οργάνω-σης και διδασκαλίας του microαθήmicroατος Παρακάτω θα περιγραφούν και θα εξηγηθούν όλα τα σηmicroεία στο περιεχόmicroενο και στη microεθοδολογία της διδασκαλίας που επιδιώκε-ται να αλλάξουν Εκείνο όmicroως που προηγείται και δίνει το στίγmicroα του νέου ΠΣ είναι η σκοποθεσία του microαθήmicroατος Η σκοποθεσία αυτή αφορά στη διδασκαλία της λογοτε-χνίας γενικά ενώ στο τέλος παρατίθενται κάποιοι ειδικότεροι σκοποί για την Α΄Λυκείου οι οποίοι πρέπει να κατανοηθούν ως εmicroβάθυνση στους γενικούς σκοπούς

1 ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ∆ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11 Σκοποί

Βασικός σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας είναι laquoη κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroόraquo Με τη φράση αυτή επιδιώκουmicroε να τονίσουmicroε πως αφε-τηρία microας είναι το παρόν τα προβλήmicroατα και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου πε-ρίπλοκου και δυσνόητου κόσmicroου Να αναδείξουmicroε τη λογοτεχνία ως ένα σύνθετο πο-λιτισmicroικό φαινόmicroενο το οποίο χαρακτηρίζεται από την ιστορικότητα του συγγραφέα του κειmicroένου αλλά και των αναγνωστών του εκπαιδευτικών και microαθητών Ένα φαι-νόmicroενο το οποίο έχει σηmicroαντική θέση στη ζωή microας γιατί microας δίνει εργαλεία να κατα-νοήσουmicroε τον κόσmicroο και να συγκροτήσουmicroε την υποκειmicroενικότητά microας να θέσουmicroε ως πρωταρχική αξία του microαθήmicroατος την κριτική στάση απέναντι στις πολιτισmicroικές παραδόσεις τις αξίες και τα microηνύmicroατα από όπου κι αν προέρχονται

Ο παραπάνω σκοπός αναλύεται στους εξής Η συνειδητοποίηση η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση του τρόπου microε τον

οποίο προσλαmicroβάνουmicroε την κοινωνική ιστορική και πολιτισmicroική microας εmicroπειρία και συγκροτούmicroε την ταυτότητά microας

Η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως microιας κοινότητας αναγνωστών η οποία θα διέπεται από τις αξίες της δηmicroοκρατίας της ισότητας του σεβασmicroού της διαφο-ράς του πλουραλισmicroού του διαλόγου της κριτικής εγρήγορσης και αυτογνωσίας της διαπολιτισmicroικής συνείδησης

Η δηmicroιουργία ενός laquoέθνους αναγνωστώνraquo Στην Ελλάδα η κρίσιmicroη microάζα των ανα-γνωστών είναι πολύ microικρή και το microάθηmicroα της λογοτεχνίας microπορεί να βοηθήσει στην προώθηση της φιλαναγνωσίας τη δηmicroιουργία δηλαδή συστηmicroατικών και ανεξάρτητων αναγνωστών οι οποίοι αισθάνονται την ανάγνωση ως βασική τους ανάγκη και είναι ικανοί να επιλέγουν και να αξιοποιούν τα αναγνώσmicroατά τους

Η συνειδητοποίηση της σχέσης της λογοτεχνίας microε την ανθρώπινη εmicroπειρία και εποmicroένως της σηmicroασίας της για την κατανόηση του κόσmicroου στον οποίο ζούmicroε και του εαυτού microας

4

Η καλλιέργεια microιας πλατειάς ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιο-τήτων microέσα από την αξιοποίηση κειmicroένων από όλο το φάσmicroα της πολιτισmicroικής παραγωγής από όλα δηλαδή τα διαφορετικά είδη της εικονικής θεατρικής και microαζικής επικοινωνίας Mέσα από αυτή τη διευρυmicroένη ποικιλία κειmicroένων ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικός καθώς αυτή έχει αναπτύξει ένα ρε-περτόριο συmicroβολικών microορφών τρόπων και συmicroβάσεων που διευκολύνουν την α-ναλυτική προσέγγιση και των άλλων ειδών επικοινωνίας minusλχ τα διαφορετικά εί-δη αφηγηmicroατικής οπτικής και αναπαράστασης της υποκειmicroενικής εmicroπειρίας τα διαφορετικά είδη ύφους και αναπαράστασης της κοινωνικο-ιδεολογικής ποικιλίας κλπ

Η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δηmicroιουργικής σχέσης των microαθητών microε το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισmicroικό περιβάλλον καθώς και η συmicroβολική εν-δυνάmicroωση της υποκειmicroενικότητας όλων των microαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενερ-γητικοί πολίτες και παραγωγοί πολιτισmicroού

Η αναγνώριση ότι η λογοτεχνία είναι ένας κατεξοχήν διαπολιτισmicroικός τόπος όπου ο διάλογος ανάmicroεσα στους πολιτισmicroούς γίνεται πράξη microέσα από τη microετάφραση τη διασκευή και την αέναη επανερmicroηνεία και όπου η ετερότητα όχι microόνον αναγνωρί-ζεται αλλά ενσωmicroατώνεται ως αναγκαίος όρος της ζωτικότητας και της δυναmicroικής της

Η ενίσχυση της αίσθησης ότι η δύναmicroη και οι δυνατότητες της γλώσσας microπορούν να είναι microια από τις microεγαλύτερες χαρές της ανάγνωσης της λογοτεχνίας Η από-κτηση microέσα από τη λογοτεχνία πολλαπλών γλωσσικών εmicroπειριών και η εξοικεί-ωση microε τη microεταφορική λειτουργία της γλώσσας απαραίτητη για τη φιλοσοφία την έρευνα και το στοχασmicroό

Ειδικότερα οι σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας ως προς την πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων είναι Να κατανοήσουν και να αποδεχτούν οι microαθητές τη σχετικότητα και την πολλα-

πλότητα των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων καθώς και να αντιmicroετωπίζουν κριτικά και τις δικές τους ερmicroηνευτικές προτάσεις

Να διερευνούν όλους τους συντελεστές και τους αναγκαίους παράγοντες που συmicroβάλλουν στην παραγωγή και στην πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων

Να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείmicroενα Να κατανοήσουν ότι οι πολιτισmicroικές αξίες σχετίζονται microε το χώρο το χρόνο και την κοινωνική οmicroάδα που τις παράγει είναι εποmicroένως προσ-διορισmicroένες ιστορικά γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποι-κιλία τους Να διερευνούν την ιστορικότητά τους και να τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτές

Να εξοικειωθούν οι microαθητές microε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και να κατανοή-σουν ότι αυτά ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς σκοπούς και ιστορικές ανάγκες Να συνειδητοποιήσουν ότι τα λογοτεχνικά είδη διακρίνονται στη βάση συγκεκρι-microένων χαρακτηριστικών και κειmicroενικών συmicroβάσεων

12 ∆εξιότητες που αναmicroένεται να αποκτήσουν οι microαθητές Ανάπτυξη αιτιολογηmicroένης και τεκmicroηριωmicroένης προσωπικής άποψης αρέσκειας ή

απαρέσκειας για τα κείmicroενα που διαβάζουν Αυτοαξιολόγηση της δικής τους ερ-microηνευτικής προσέγγισης καθώς και εκείνης των συmicromicroαθητών τους

5

Αναγνώριση των διαφορετικών τρόπων microε τους οποίους οι συγγραφείς microιλούν για τα διάφορα θέmicroατα

Εξοικείωση microε όλα τα είδη ανάγνωσης ιδιωτική συν-ανάγνωση δηmicroόσια ανά-γνωση σε συγκεκριmicroένες περιστάσεις ανάγνωση ύστερα από προτροπή σύσταση ανάθεση δραmicroατοποιηmicroένη ανάγνωση ανάγνωση microέσω της χρήσης κοινωνικών δικτύων κλπ

Αναγνώριση των πολιτισmicroικών στοιχείων που υπάρχουν σε κάθε κείmicroενο και προσδιορισmicroός της ιστορικότητάς τους Αναγνώριση και περιγραφή ιστορικού πλαισίου χρόνος χώρος ιστορικά γεγονότα που ορίζουν την εξέλιξη της πλοκής τους χαρακτήρες καθώς και την οπτική γωνία του συγγραφέα

Αναγνώριση και περιγραφή των συmicroβάσεων και τεχνικών των λογοτεχνικών κει-microένων Συσχέτιση microε τις χαρακτηριστικές microορφές και συmicroβάσεις των διαφορετι-κών ειδών της λογοτεχνίας

Ανίχνευση της microυθοπλαστικής επέmicroβασης της λογοτεχνίας microετά από σύγκριση των γνώσεων και των πληροφοριών που microας παρέχουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα (λχ το ιστορικό microυθιστόρηmicroα) microε ανάλογες από ιστορικά βιβλία ή δηmicroοσιογρα-φικές πηγές ∆ιάκριση φανταστικών από πραγmicroατικά γεγονότα

Επισήmicroανση των συγκρουόmicroενων κωδίκων συmicroπεριφοράς ανάmicroεσα πχ σε ήρωες διαφορετικής ηλικίας ή φύλου

Αφήγηση microε τη συνδυασmicroένη χρήση λόγου και εικόνας Μετουσίωση και microεταφορά των συναισθηmicroάτων που τους προκαλεί microια λογοτε-

χνική ανάγνωση σε νέο κείmicroενο κάθε είδους πεζό ποιητικό δοκιmicroιακό ζωγραφι-κό microουσικό δραmicroατικό

Για την Α΄ Λυκείου Να συνειδητοποιήσουν οι microαθητές την ιστορικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να εmicroβαθύνουν στην ιστορικότητα ενός θέmicroατος στους τρόπους δηλαδή microε το οποίο αυτό εmicroφανίζεται και γίνεται αντικείmicroενο λογοτεχνικής επεξεργασίας σε δια-φορετικές εποχές Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές που σηmicroειώνονται στη λογοτεχνία δεν είναι αυ-θαίρετες ή τυχαίες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογο-τεχνικού κινήmicroατος microε την εποχή του Να διευρύνουν και να εmicroβαθύνουν τη γνωριmicroία τους microε τα δύο βασικά είδη θεα-τρικού λόγου την κωmicroωδία και το δράmicroα και να παρακολουθήσουν τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ

Η ανάγνωση της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο όλων των βαθmicroίδων γινό-

ταν ανέκαθεν από τα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων τα οποία συντάσ-σονταν από επιτροπές microε διαγωνισmicroό ή χωρίς εγκρίνονταν από την κεντρική αρχή και ίσχυαν για όλα τα σχολεία της επικράτειας για microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα ακό-

6

microη και δεκαετιών Η πρακτική αυτή αντίκειται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας ενώ εκπαιδευτικά συστήmicroατα άλλων χωρών έχουν από δεκαετίες ενσωmicroατώσει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στο σχο-λείο Στη χώρα microας η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό αλλά όχι αποκλειστικά για την εmicromicroονή του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος στην α-ποκλειστική οργάνωση του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας βάσει ανθολογίων Σε κά-ποιον άλλο βαθmicroό η προσκόλληση στα ανθολόγια σχετίζεται microε την επιδίωξη ιδεο-λογικής οmicroοιοmicroορφίας καθώς και microε την έλλειψη εmicroπιστοσύνης στους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν λογοτεχνικά κείmicroενα τα οποία θα εξυπηρετούν τη σκοποθεσία του Ανα-λυτικού Προγράmicromicroατος αλλά θα microπορούν ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται ανάλογα microε τις ανάγκες το επίπεδο τις προτιmicroήσεις των microαθητών

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξηmicroένες κοινωνικές και πολιτισmicroικές δι-αφοροποιήσεις που αποτυπώνονται στο microαθητικό πληθυσmicroό Σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν microαθητές microε διαφορετική microητρική γλώσσα διαφορετική θρησκεία και κουλτού-ρα Είναι αδύνατον εποmicroένως ένα αρραγές σώmicroα κειmicroένων όπως είναι αυτό που πε-ριέχεται σε ένα ανθολόγιο να ταιριάζει για όλους αυτούς τους microαθητές Από τη στιγ-microή που ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές δεν χρειάζεται να επιλέγουν τα αναγνώσmicroατά τους αλλά τους δίνονται έτοιmicroα δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότη-τες αναζήτησης βιβλίων και ενηmicroέρωσης γύρω από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή microε αποτέλεσmicroα να microην αναπτύσσεται ούτε το ερευνητικό πνεύmicroα αλλά ούτε και η φιλα-ναγνωσία Το σχολικό ανθολόγιο παρουσιάζοντας microια λογοτεχνία ταυτισmicroένη microε το παρελθόν δεν ενθαρρύνει την επικοινωνία microε τη λογοτεχνία που γράφεται σήmicroερα και η οποία προφανώς διαλέγεται microε τα προβλήmicroατα της σύγχρονης πραγmicroατικότη-τας Τέλος το σηmicroαντικότερο είναι πως το σχολικό ανθολόγιο από τη φύση του α-ποκλείει την επαφή των microαθητών microε το κυριότερο λογοτεχνικό είδος της εποχής microας το microυθιστόρηmicroα το οποίο microέσα από την περιπλοκότητα της σύνθεσής του είναι ικα-νό να ασκήσει τους αναγνώστες του σε προωθηmicroένες αναγνωστικές πρακτικές Η δι-δασκαλία της λογοτεχνίας microε αποσπάσmicroατα λογοτεχνικών έργων δηmicroιουργεί περιττά ερmicroηνευτικά προβλήmicroατα που προκύπτουν από την άγνοια του υπόλοιπου έργου και καταναλώνουν πολύτιmicroο χρόνο Επιπλέον τα ανθολόγια φέρουν ισχυρή τη σφραγίδα του laquoδιδακτικούraquo εγχειριδίου λόγω των ερωτήσεων τις οποίες παραθέτουν κάτω από κάθε κείmicroενο και οι οποίες δηmicroιουργούν microια αναγνωστική ρουτίνα περιορίζουν την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό και οδηγούν microοιραία στη χρήση των διαφόρων laquoλυσαρίωνraquo ή laquoβοηθηmicroάτωνraquo του εmicroπορίου microε καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση εκπαιδευτικών και microαθητών microε τη λογοτεχνία Παρόλα τα σοβαρά microειονεκτήmicroατα που έχει από τη φύση του το σχολικό αν-θολόγιο δεν είναι δυνατή η άmicroεση κατάργησή του Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρ-χουν σε όλα τα σχολεία ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν όλα τα λογοτεχνικά κείmicroενα που χρειάζεται το microάθηmicroα σε ψηφιακή microορφή Ωστόσο εάν επιδιώκουmicroε microια πραγmicroα-τική ανανέωση του microαθήmicroατος θα πρέπει να προσπαθήσουmicroε να απαγκιστρωθούmicroε από την εξάρτηση από το σχολικό ανθολόγιο να χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά παράλλη-λα κείmicroενα και το κυριότερο να εισάγουmicroε την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων Ένα πρώτο βήmicroα είναι η απεξάρτηση από το ανθολόγιο της συγκεκριmicroένης τάξης Το παρόν ΠΣ χρησιmicroοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προ-τείνει τη συνανάγνωση κειmicroένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων του Λυκείου Παράλληλα προτείνονται ως παράλληλα κείmicroενα που είναι διαθέσιmicroα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή microορφή Τούτος είναι ένας άmicroεσος τρόπος να πολλαπλα-σιάσουmicroε τις δυνατότητες επιλογής κειmicroένων και να δηmicroιουργήσουmicroε ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

3

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εισαγωγή Το προτεινόmicroενο ΠΣ για το microάθηmicroα της λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου επιδιώκει να δώσει νέες κατευθύνσεις στη διδασκαλία της λογοτεχνίας που να συνάδουν microε τη φι-λοσοφία του νέου ΠΣ για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση αλλά και να ετοιmicroάζουν το έδαφος για την ανανέωση του microαθήmicroατος στις δύο επόmicroενες τάξεις του Λυκείου Τούτο πρέπει να γίνει οmicroαλά διότι οι microαθητές που θα φοιτήσουν άmicroεσα στην Α΄ Λυ-κείου καθώς και οι εκπαιδευτικοί έχουν συνηθίσει σε έναν ορισmicroένο τρόπο οργάνω-σης και διδασκαλίας του microαθήmicroατος Παρακάτω θα περιγραφούν και θα εξηγηθούν όλα τα σηmicroεία στο περιεχόmicroενο και στη microεθοδολογία της διδασκαλίας που επιδιώκε-ται να αλλάξουν Εκείνο όmicroως που προηγείται και δίνει το στίγmicroα του νέου ΠΣ είναι η σκοποθεσία του microαθήmicroατος Η σκοποθεσία αυτή αφορά στη διδασκαλία της λογοτε-χνίας γενικά ενώ στο τέλος παρατίθενται κάποιοι ειδικότεροι σκοποί για την Α΄Λυκείου οι οποίοι πρέπει να κατανοηθούν ως εmicroβάθυνση στους γενικούς σκοπούς

1 ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ∆ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11 Σκοποί

Βασικός σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας είναι laquoη κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroόraquo Με τη φράση αυτή επιδιώκουmicroε να τονίσουmicroε πως αφε-τηρία microας είναι το παρόν τα προβλήmicroατα και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου πε-ρίπλοκου και δυσνόητου κόσmicroου Να αναδείξουmicroε τη λογοτεχνία ως ένα σύνθετο πο-λιτισmicroικό φαινόmicroενο το οποίο χαρακτηρίζεται από την ιστορικότητα του συγγραφέα του κειmicroένου αλλά και των αναγνωστών του εκπαιδευτικών και microαθητών Ένα φαι-νόmicroενο το οποίο έχει σηmicroαντική θέση στη ζωή microας γιατί microας δίνει εργαλεία να κατα-νοήσουmicroε τον κόσmicroο και να συγκροτήσουmicroε την υποκειmicroενικότητά microας να θέσουmicroε ως πρωταρχική αξία του microαθήmicroατος την κριτική στάση απέναντι στις πολιτισmicroικές παραδόσεις τις αξίες και τα microηνύmicroατα από όπου κι αν προέρχονται

Ο παραπάνω σκοπός αναλύεται στους εξής Η συνειδητοποίηση η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση του τρόπου microε τον

οποίο προσλαmicroβάνουmicroε την κοινωνική ιστορική και πολιτισmicroική microας εmicroπειρία και συγκροτούmicroε την ταυτότητά microας

Η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως microιας κοινότητας αναγνωστών η οποία θα διέπεται από τις αξίες της δηmicroοκρατίας της ισότητας του σεβασmicroού της διαφο-ράς του πλουραλισmicroού του διαλόγου της κριτικής εγρήγορσης και αυτογνωσίας της διαπολιτισmicroικής συνείδησης

Η δηmicroιουργία ενός laquoέθνους αναγνωστώνraquo Στην Ελλάδα η κρίσιmicroη microάζα των ανα-γνωστών είναι πολύ microικρή και το microάθηmicroα της λογοτεχνίας microπορεί να βοηθήσει στην προώθηση της φιλαναγνωσίας τη δηmicroιουργία δηλαδή συστηmicroατικών και ανεξάρτητων αναγνωστών οι οποίοι αισθάνονται την ανάγνωση ως βασική τους ανάγκη και είναι ικανοί να επιλέγουν και να αξιοποιούν τα αναγνώσmicroατά τους

Η συνειδητοποίηση της σχέσης της λογοτεχνίας microε την ανθρώπινη εmicroπειρία και εποmicroένως της σηmicroασίας της για την κατανόηση του κόσmicroου στον οποίο ζούmicroε και του εαυτού microας

4

Η καλλιέργεια microιας πλατειάς ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιο-τήτων microέσα από την αξιοποίηση κειmicroένων από όλο το φάσmicroα της πολιτισmicroικής παραγωγής από όλα δηλαδή τα διαφορετικά είδη της εικονικής θεατρικής και microαζικής επικοινωνίας Mέσα από αυτή τη διευρυmicroένη ποικιλία κειmicroένων ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικός καθώς αυτή έχει αναπτύξει ένα ρε-περτόριο συmicroβολικών microορφών τρόπων και συmicroβάσεων που διευκολύνουν την α-ναλυτική προσέγγιση και των άλλων ειδών επικοινωνίας minusλχ τα διαφορετικά εί-δη αφηγηmicroατικής οπτικής και αναπαράστασης της υποκειmicroενικής εmicroπειρίας τα διαφορετικά είδη ύφους και αναπαράστασης της κοινωνικο-ιδεολογικής ποικιλίας κλπ

Η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δηmicroιουργικής σχέσης των microαθητών microε το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισmicroικό περιβάλλον καθώς και η συmicroβολική εν-δυνάmicroωση της υποκειmicroενικότητας όλων των microαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενερ-γητικοί πολίτες και παραγωγοί πολιτισmicroού

Η αναγνώριση ότι η λογοτεχνία είναι ένας κατεξοχήν διαπολιτισmicroικός τόπος όπου ο διάλογος ανάmicroεσα στους πολιτισmicroούς γίνεται πράξη microέσα από τη microετάφραση τη διασκευή και την αέναη επανερmicroηνεία και όπου η ετερότητα όχι microόνον αναγνωρί-ζεται αλλά ενσωmicroατώνεται ως αναγκαίος όρος της ζωτικότητας και της δυναmicroικής της

Η ενίσχυση της αίσθησης ότι η δύναmicroη και οι δυνατότητες της γλώσσας microπορούν να είναι microια από τις microεγαλύτερες χαρές της ανάγνωσης της λογοτεχνίας Η από-κτηση microέσα από τη λογοτεχνία πολλαπλών γλωσσικών εmicroπειριών και η εξοικεί-ωση microε τη microεταφορική λειτουργία της γλώσσας απαραίτητη για τη φιλοσοφία την έρευνα και το στοχασmicroό

Ειδικότερα οι σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας ως προς την πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων είναι Να κατανοήσουν και να αποδεχτούν οι microαθητές τη σχετικότητα και την πολλα-

πλότητα των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων καθώς και να αντιmicroετωπίζουν κριτικά και τις δικές τους ερmicroηνευτικές προτάσεις

Να διερευνούν όλους τους συντελεστές και τους αναγκαίους παράγοντες που συmicroβάλλουν στην παραγωγή και στην πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων

Να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείmicroενα Να κατανοήσουν ότι οι πολιτισmicroικές αξίες σχετίζονται microε το χώρο το χρόνο και την κοινωνική οmicroάδα που τις παράγει είναι εποmicroένως προσ-διορισmicroένες ιστορικά γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποι-κιλία τους Να διερευνούν την ιστορικότητά τους και να τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτές

Να εξοικειωθούν οι microαθητές microε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και να κατανοή-σουν ότι αυτά ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς σκοπούς και ιστορικές ανάγκες Να συνειδητοποιήσουν ότι τα λογοτεχνικά είδη διακρίνονται στη βάση συγκεκρι-microένων χαρακτηριστικών και κειmicroενικών συmicroβάσεων

12 ∆εξιότητες που αναmicroένεται να αποκτήσουν οι microαθητές Ανάπτυξη αιτιολογηmicroένης και τεκmicroηριωmicroένης προσωπικής άποψης αρέσκειας ή

απαρέσκειας για τα κείmicroενα που διαβάζουν Αυτοαξιολόγηση της δικής τους ερ-microηνευτικής προσέγγισης καθώς και εκείνης των συmicromicroαθητών τους

5

Αναγνώριση των διαφορετικών τρόπων microε τους οποίους οι συγγραφείς microιλούν για τα διάφορα θέmicroατα

Εξοικείωση microε όλα τα είδη ανάγνωσης ιδιωτική συν-ανάγνωση δηmicroόσια ανά-γνωση σε συγκεκριmicroένες περιστάσεις ανάγνωση ύστερα από προτροπή σύσταση ανάθεση δραmicroατοποιηmicroένη ανάγνωση ανάγνωση microέσω της χρήσης κοινωνικών δικτύων κλπ

Αναγνώριση των πολιτισmicroικών στοιχείων που υπάρχουν σε κάθε κείmicroενο και προσδιορισmicroός της ιστορικότητάς τους Αναγνώριση και περιγραφή ιστορικού πλαισίου χρόνος χώρος ιστορικά γεγονότα που ορίζουν την εξέλιξη της πλοκής τους χαρακτήρες καθώς και την οπτική γωνία του συγγραφέα

Αναγνώριση και περιγραφή των συmicroβάσεων και τεχνικών των λογοτεχνικών κει-microένων Συσχέτιση microε τις χαρακτηριστικές microορφές και συmicroβάσεις των διαφορετι-κών ειδών της λογοτεχνίας

Ανίχνευση της microυθοπλαστικής επέmicroβασης της λογοτεχνίας microετά από σύγκριση των γνώσεων και των πληροφοριών που microας παρέχουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα (λχ το ιστορικό microυθιστόρηmicroα) microε ανάλογες από ιστορικά βιβλία ή δηmicroοσιογρα-φικές πηγές ∆ιάκριση φανταστικών από πραγmicroατικά γεγονότα

Επισήmicroανση των συγκρουόmicroενων κωδίκων συmicroπεριφοράς ανάmicroεσα πχ σε ήρωες διαφορετικής ηλικίας ή φύλου

Αφήγηση microε τη συνδυασmicroένη χρήση λόγου και εικόνας Μετουσίωση και microεταφορά των συναισθηmicroάτων που τους προκαλεί microια λογοτε-

χνική ανάγνωση σε νέο κείmicroενο κάθε είδους πεζό ποιητικό δοκιmicroιακό ζωγραφι-κό microουσικό δραmicroατικό

Για την Α΄ Λυκείου Να συνειδητοποιήσουν οι microαθητές την ιστορικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να εmicroβαθύνουν στην ιστορικότητα ενός θέmicroατος στους τρόπους δηλαδή microε το οποίο αυτό εmicroφανίζεται και γίνεται αντικείmicroενο λογοτεχνικής επεξεργασίας σε δια-φορετικές εποχές Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές που σηmicroειώνονται στη λογοτεχνία δεν είναι αυ-θαίρετες ή τυχαίες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογο-τεχνικού κινήmicroατος microε την εποχή του Να διευρύνουν και να εmicroβαθύνουν τη γνωριmicroία τους microε τα δύο βασικά είδη θεα-τρικού λόγου την κωmicroωδία και το δράmicroα και να παρακολουθήσουν τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ

Η ανάγνωση της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο όλων των βαθmicroίδων γινό-

ταν ανέκαθεν από τα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων τα οποία συντάσ-σονταν από επιτροπές microε διαγωνισmicroό ή χωρίς εγκρίνονταν από την κεντρική αρχή και ίσχυαν για όλα τα σχολεία της επικράτειας για microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα ακό-

6

microη και δεκαετιών Η πρακτική αυτή αντίκειται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας ενώ εκπαιδευτικά συστήmicroατα άλλων χωρών έχουν από δεκαετίες ενσωmicroατώσει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στο σχο-λείο Στη χώρα microας η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό αλλά όχι αποκλειστικά για την εmicromicroονή του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος στην α-ποκλειστική οργάνωση του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας βάσει ανθολογίων Σε κά-ποιον άλλο βαθmicroό η προσκόλληση στα ανθολόγια σχετίζεται microε την επιδίωξη ιδεο-λογικής οmicroοιοmicroορφίας καθώς και microε την έλλειψη εmicroπιστοσύνης στους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν λογοτεχνικά κείmicroενα τα οποία θα εξυπηρετούν τη σκοποθεσία του Ανα-λυτικού Προγράmicromicroατος αλλά θα microπορούν ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται ανάλογα microε τις ανάγκες το επίπεδο τις προτιmicroήσεις των microαθητών

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξηmicroένες κοινωνικές και πολιτισmicroικές δι-αφοροποιήσεις που αποτυπώνονται στο microαθητικό πληθυσmicroό Σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν microαθητές microε διαφορετική microητρική γλώσσα διαφορετική θρησκεία και κουλτού-ρα Είναι αδύνατον εποmicroένως ένα αρραγές σώmicroα κειmicroένων όπως είναι αυτό που πε-ριέχεται σε ένα ανθολόγιο να ταιριάζει για όλους αυτούς τους microαθητές Από τη στιγ-microή που ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές δεν χρειάζεται να επιλέγουν τα αναγνώσmicroατά τους αλλά τους δίνονται έτοιmicroα δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότη-τες αναζήτησης βιβλίων και ενηmicroέρωσης γύρω από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή microε αποτέλεσmicroα να microην αναπτύσσεται ούτε το ερευνητικό πνεύmicroα αλλά ούτε και η φιλα-ναγνωσία Το σχολικό ανθολόγιο παρουσιάζοντας microια λογοτεχνία ταυτισmicroένη microε το παρελθόν δεν ενθαρρύνει την επικοινωνία microε τη λογοτεχνία που γράφεται σήmicroερα και η οποία προφανώς διαλέγεται microε τα προβλήmicroατα της σύγχρονης πραγmicroατικότη-τας Τέλος το σηmicroαντικότερο είναι πως το σχολικό ανθολόγιο από τη φύση του α-ποκλείει την επαφή των microαθητών microε το κυριότερο λογοτεχνικό είδος της εποχής microας το microυθιστόρηmicroα το οποίο microέσα από την περιπλοκότητα της σύνθεσής του είναι ικα-νό να ασκήσει τους αναγνώστες του σε προωθηmicroένες αναγνωστικές πρακτικές Η δι-δασκαλία της λογοτεχνίας microε αποσπάσmicroατα λογοτεχνικών έργων δηmicroιουργεί περιττά ερmicroηνευτικά προβλήmicroατα που προκύπτουν από την άγνοια του υπόλοιπου έργου και καταναλώνουν πολύτιmicroο χρόνο Επιπλέον τα ανθολόγια φέρουν ισχυρή τη σφραγίδα του laquoδιδακτικούraquo εγχειριδίου λόγω των ερωτήσεων τις οποίες παραθέτουν κάτω από κάθε κείmicroενο και οι οποίες δηmicroιουργούν microια αναγνωστική ρουτίνα περιορίζουν την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό και οδηγούν microοιραία στη χρήση των διαφόρων laquoλυσαρίωνraquo ή laquoβοηθηmicroάτωνraquo του εmicroπορίου microε καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση εκπαιδευτικών και microαθητών microε τη λογοτεχνία Παρόλα τα σοβαρά microειονεκτήmicroατα που έχει από τη φύση του το σχολικό αν-θολόγιο δεν είναι δυνατή η άmicroεση κατάργησή του Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρ-χουν σε όλα τα σχολεία ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν όλα τα λογοτεχνικά κείmicroενα που χρειάζεται το microάθηmicroα σε ψηφιακή microορφή Ωστόσο εάν επιδιώκουmicroε microια πραγmicroα-τική ανανέωση του microαθήmicroατος θα πρέπει να προσπαθήσουmicroε να απαγκιστρωθούmicroε από την εξάρτηση από το σχολικό ανθολόγιο να χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά παράλλη-λα κείmicroενα και το κυριότερο να εισάγουmicroε την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων Ένα πρώτο βήmicroα είναι η απεξάρτηση από το ανθολόγιο της συγκεκριmicroένης τάξης Το παρόν ΠΣ χρησιmicroοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προ-τείνει τη συνανάγνωση κειmicroένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων του Λυκείου Παράλληλα προτείνονται ως παράλληλα κείmicroενα που είναι διαθέσιmicroα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή microορφή Τούτος είναι ένας άmicroεσος τρόπος να πολλαπλα-σιάσουmicroε τις δυνατότητες επιλογής κειmicroένων και να δηmicroιουργήσουmicroε ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

4

Η καλλιέργεια microιας πλατειάς ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιο-τήτων microέσα από την αξιοποίηση κειmicroένων από όλο το φάσmicroα της πολιτισmicroικής παραγωγής από όλα δηλαδή τα διαφορετικά είδη της εικονικής θεατρικής και microαζικής επικοινωνίας Mέσα από αυτή τη διευρυmicroένη ποικιλία κειmicroένων ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικός καθώς αυτή έχει αναπτύξει ένα ρε-περτόριο συmicroβολικών microορφών τρόπων και συmicroβάσεων που διευκολύνουν την α-ναλυτική προσέγγιση και των άλλων ειδών επικοινωνίας minusλχ τα διαφορετικά εί-δη αφηγηmicroατικής οπτικής και αναπαράστασης της υποκειmicroενικής εmicroπειρίας τα διαφορετικά είδη ύφους και αναπαράστασης της κοινωνικο-ιδεολογικής ποικιλίας κλπ

Η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δηmicroιουργικής σχέσης των microαθητών microε το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισmicroικό περιβάλλον καθώς και η συmicroβολική εν-δυνάmicroωση της υποκειmicroενικότητας όλων των microαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενερ-γητικοί πολίτες και παραγωγοί πολιτισmicroού

Η αναγνώριση ότι η λογοτεχνία είναι ένας κατεξοχήν διαπολιτισmicroικός τόπος όπου ο διάλογος ανάmicroεσα στους πολιτισmicroούς γίνεται πράξη microέσα από τη microετάφραση τη διασκευή και την αέναη επανερmicroηνεία και όπου η ετερότητα όχι microόνον αναγνωρί-ζεται αλλά ενσωmicroατώνεται ως αναγκαίος όρος της ζωτικότητας και της δυναmicroικής της

Η ενίσχυση της αίσθησης ότι η δύναmicroη και οι δυνατότητες της γλώσσας microπορούν να είναι microια από τις microεγαλύτερες χαρές της ανάγνωσης της λογοτεχνίας Η από-κτηση microέσα από τη λογοτεχνία πολλαπλών γλωσσικών εmicroπειριών και η εξοικεί-ωση microε τη microεταφορική λειτουργία της γλώσσας απαραίτητη για τη φιλοσοφία την έρευνα και το στοχασmicroό

Ειδικότερα οι σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας ως προς την πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων είναι Να κατανοήσουν και να αποδεχτούν οι microαθητές τη σχετικότητα και την πολλα-

πλότητα των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων καθώς και να αντιmicroετωπίζουν κριτικά και τις δικές τους ερmicroηνευτικές προτάσεις

Να διερευνούν όλους τους συντελεστές και τους αναγκαίους παράγοντες που συmicroβάλλουν στην παραγωγή και στην πρόσληψη των λογοτεχνικών κειmicroένων

Να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείmicroενα Να κατανοήσουν ότι οι πολιτισmicroικές αξίες σχετίζονται microε το χώρο το χρόνο και την κοινωνική οmicroάδα που τις παράγει είναι εποmicroένως προσ-διορισmicroένες ιστορικά γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποι-κιλία τους Να διερευνούν την ιστορικότητά τους και να τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτές

Να εξοικειωθούν οι microαθητές microε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και να κατανοή-σουν ότι αυτά ανταποκρίνονται σε διαφορετικούς σκοπούς και ιστορικές ανάγκες Να συνειδητοποιήσουν ότι τα λογοτεχνικά είδη διακρίνονται στη βάση συγκεκρι-microένων χαρακτηριστικών και κειmicroενικών συmicroβάσεων

12 ∆εξιότητες που αναmicroένεται να αποκτήσουν οι microαθητές Ανάπτυξη αιτιολογηmicroένης και τεκmicroηριωmicroένης προσωπικής άποψης αρέσκειας ή

απαρέσκειας για τα κείmicroενα που διαβάζουν Αυτοαξιολόγηση της δικής τους ερ-microηνευτικής προσέγγισης καθώς και εκείνης των συmicromicroαθητών τους

5

Αναγνώριση των διαφορετικών τρόπων microε τους οποίους οι συγγραφείς microιλούν για τα διάφορα θέmicroατα

Εξοικείωση microε όλα τα είδη ανάγνωσης ιδιωτική συν-ανάγνωση δηmicroόσια ανά-γνωση σε συγκεκριmicroένες περιστάσεις ανάγνωση ύστερα από προτροπή σύσταση ανάθεση δραmicroατοποιηmicroένη ανάγνωση ανάγνωση microέσω της χρήσης κοινωνικών δικτύων κλπ

Αναγνώριση των πολιτισmicroικών στοιχείων που υπάρχουν σε κάθε κείmicroενο και προσδιορισmicroός της ιστορικότητάς τους Αναγνώριση και περιγραφή ιστορικού πλαισίου χρόνος χώρος ιστορικά γεγονότα που ορίζουν την εξέλιξη της πλοκής τους χαρακτήρες καθώς και την οπτική γωνία του συγγραφέα

Αναγνώριση και περιγραφή των συmicroβάσεων και τεχνικών των λογοτεχνικών κει-microένων Συσχέτιση microε τις χαρακτηριστικές microορφές και συmicroβάσεις των διαφορετι-κών ειδών της λογοτεχνίας

Ανίχνευση της microυθοπλαστικής επέmicroβασης της λογοτεχνίας microετά από σύγκριση των γνώσεων και των πληροφοριών που microας παρέχουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα (λχ το ιστορικό microυθιστόρηmicroα) microε ανάλογες από ιστορικά βιβλία ή δηmicroοσιογρα-φικές πηγές ∆ιάκριση φανταστικών από πραγmicroατικά γεγονότα

Επισήmicroανση των συγκρουόmicroενων κωδίκων συmicroπεριφοράς ανάmicroεσα πχ σε ήρωες διαφορετικής ηλικίας ή φύλου

Αφήγηση microε τη συνδυασmicroένη χρήση λόγου και εικόνας Μετουσίωση και microεταφορά των συναισθηmicroάτων που τους προκαλεί microια λογοτε-

χνική ανάγνωση σε νέο κείmicroενο κάθε είδους πεζό ποιητικό δοκιmicroιακό ζωγραφι-κό microουσικό δραmicroατικό

Για την Α΄ Λυκείου Να συνειδητοποιήσουν οι microαθητές την ιστορικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να εmicroβαθύνουν στην ιστορικότητα ενός θέmicroατος στους τρόπους δηλαδή microε το οποίο αυτό εmicroφανίζεται και γίνεται αντικείmicroενο λογοτεχνικής επεξεργασίας σε δια-φορετικές εποχές Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές που σηmicroειώνονται στη λογοτεχνία δεν είναι αυ-θαίρετες ή τυχαίες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογο-τεχνικού κινήmicroατος microε την εποχή του Να διευρύνουν και να εmicroβαθύνουν τη γνωριmicroία τους microε τα δύο βασικά είδη θεα-τρικού λόγου την κωmicroωδία και το δράmicroα και να παρακολουθήσουν τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ

Η ανάγνωση της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο όλων των βαθmicroίδων γινό-

ταν ανέκαθεν από τα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων τα οποία συντάσ-σονταν από επιτροπές microε διαγωνισmicroό ή χωρίς εγκρίνονταν από την κεντρική αρχή και ίσχυαν για όλα τα σχολεία της επικράτειας για microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα ακό-

6

microη και δεκαετιών Η πρακτική αυτή αντίκειται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας ενώ εκπαιδευτικά συστήmicroατα άλλων χωρών έχουν από δεκαετίες ενσωmicroατώσει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στο σχο-λείο Στη χώρα microας η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό αλλά όχι αποκλειστικά για την εmicromicroονή του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος στην α-ποκλειστική οργάνωση του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας βάσει ανθολογίων Σε κά-ποιον άλλο βαθmicroό η προσκόλληση στα ανθολόγια σχετίζεται microε την επιδίωξη ιδεο-λογικής οmicroοιοmicroορφίας καθώς και microε την έλλειψη εmicroπιστοσύνης στους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν λογοτεχνικά κείmicroενα τα οποία θα εξυπηρετούν τη σκοποθεσία του Ανα-λυτικού Προγράmicromicroατος αλλά θα microπορούν ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται ανάλογα microε τις ανάγκες το επίπεδο τις προτιmicroήσεις των microαθητών

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξηmicroένες κοινωνικές και πολιτισmicroικές δι-αφοροποιήσεις που αποτυπώνονται στο microαθητικό πληθυσmicroό Σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν microαθητές microε διαφορετική microητρική γλώσσα διαφορετική θρησκεία και κουλτού-ρα Είναι αδύνατον εποmicroένως ένα αρραγές σώmicroα κειmicroένων όπως είναι αυτό που πε-ριέχεται σε ένα ανθολόγιο να ταιριάζει για όλους αυτούς τους microαθητές Από τη στιγ-microή που ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές δεν χρειάζεται να επιλέγουν τα αναγνώσmicroατά τους αλλά τους δίνονται έτοιmicroα δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότη-τες αναζήτησης βιβλίων και ενηmicroέρωσης γύρω από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή microε αποτέλεσmicroα να microην αναπτύσσεται ούτε το ερευνητικό πνεύmicroα αλλά ούτε και η φιλα-ναγνωσία Το σχολικό ανθολόγιο παρουσιάζοντας microια λογοτεχνία ταυτισmicroένη microε το παρελθόν δεν ενθαρρύνει την επικοινωνία microε τη λογοτεχνία που γράφεται σήmicroερα και η οποία προφανώς διαλέγεται microε τα προβλήmicroατα της σύγχρονης πραγmicroατικότη-τας Τέλος το σηmicroαντικότερο είναι πως το σχολικό ανθολόγιο από τη φύση του α-ποκλείει την επαφή των microαθητών microε το κυριότερο λογοτεχνικό είδος της εποχής microας το microυθιστόρηmicroα το οποίο microέσα από την περιπλοκότητα της σύνθεσής του είναι ικα-νό να ασκήσει τους αναγνώστες του σε προωθηmicroένες αναγνωστικές πρακτικές Η δι-δασκαλία της λογοτεχνίας microε αποσπάσmicroατα λογοτεχνικών έργων δηmicroιουργεί περιττά ερmicroηνευτικά προβλήmicroατα που προκύπτουν από την άγνοια του υπόλοιπου έργου και καταναλώνουν πολύτιmicroο χρόνο Επιπλέον τα ανθολόγια φέρουν ισχυρή τη σφραγίδα του laquoδιδακτικούraquo εγχειριδίου λόγω των ερωτήσεων τις οποίες παραθέτουν κάτω από κάθε κείmicroενο και οι οποίες δηmicroιουργούν microια αναγνωστική ρουτίνα περιορίζουν την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό και οδηγούν microοιραία στη χρήση των διαφόρων laquoλυσαρίωνraquo ή laquoβοηθηmicroάτωνraquo του εmicroπορίου microε καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση εκπαιδευτικών και microαθητών microε τη λογοτεχνία Παρόλα τα σοβαρά microειονεκτήmicroατα που έχει από τη φύση του το σχολικό αν-θολόγιο δεν είναι δυνατή η άmicroεση κατάργησή του Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρ-χουν σε όλα τα σχολεία ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν όλα τα λογοτεχνικά κείmicroενα που χρειάζεται το microάθηmicroα σε ψηφιακή microορφή Ωστόσο εάν επιδιώκουmicroε microια πραγmicroα-τική ανανέωση του microαθήmicroατος θα πρέπει να προσπαθήσουmicroε να απαγκιστρωθούmicroε από την εξάρτηση από το σχολικό ανθολόγιο να χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά παράλλη-λα κείmicroενα και το κυριότερο να εισάγουmicroε την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων Ένα πρώτο βήmicroα είναι η απεξάρτηση από το ανθολόγιο της συγκεκριmicroένης τάξης Το παρόν ΠΣ χρησιmicroοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προ-τείνει τη συνανάγνωση κειmicroένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων του Λυκείου Παράλληλα προτείνονται ως παράλληλα κείmicroενα που είναι διαθέσιmicroα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή microορφή Τούτος είναι ένας άmicroεσος τρόπος να πολλαπλα-σιάσουmicroε τις δυνατότητες επιλογής κειmicroένων και να δηmicroιουργήσουmicroε ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

5

Αναγνώριση των διαφορετικών τρόπων microε τους οποίους οι συγγραφείς microιλούν για τα διάφορα θέmicroατα

Εξοικείωση microε όλα τα είδη ανάγνωσης ιδιωτική συν-ανάγνωση δηmicroόσια ανά-γνωση σε συγκεκριmicroένες περιστάσεις ανάγνωση ύστερα από προτροπή σύσταση ανάθεση δραmicroατοποιηmicroένη ανάγνωση ανάγνωση microέσω της χρήσης κοινωνικών δικτύων κλπ

Αναγνώριση των πολιτισmicroικών στοιχείων που υπάρχουν σε κάθε κείmicroενο και προσδιορισmicroός της ιστορικότητάς τους Αναγνώριση και περιγραφή ιστορικού πλαισίου χρόνος χώρος ιστορικά γεγονότα που ορίζουν την εξέλιξη της πλοκής τους χαρακτήρες καθώς και την οπτική γωνία του συγγραφέα

Αναγνώριση και περιγραφή των συmicroβάσεων και τεχνικών των λογοτεχνικών κει-microένων Συσχέτιση microε τις χαρακτηριστικές microορφές και συmicroβάσεις των διαφορετι-κών ειδών της λογοτεχνίας

Ανίχνευση της microυθοπλαστικής επέmicroβασης της λογοτεχνίας microετά από σύγκριση των γνώσεων και των πληροφοριών που microας παρέχουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα (λχ το ιστορικό microυθιστόρηmicroα) microε ανάλογες από ιστορικά βιβλία ή δηmicroοσιογρα-φικές πηγές ∆ιάκριση φανταστικών από πραγmicroατικά γεγονότα

Επισήmicroανση των συγκρουόmicroενων κωδίκων συmicroπεριφοράς ανάmicroεσα πχ σε ήρωες διαφορετικής ηλικίας ή φύλου

Αφήγηση microε τη συνδυασmicroένη χρήση λόγου και εικόνας Μετουσίωση και microεταφορά των συναισθηmicroάτων που τους προκαλεί microια λογοτε-

χνική ανάγνωση σε νέο κείmicroενο κάθε είδους πεζό ποιητικό δοκιmicroιακό ζωγραφι-κό microουσικό δραmicroατικό

Για την Α΄ Λυκείου Να συνειδητοποιήσουν οι microαθητές την ιστορικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να εmicroβαθύνουν στην ιστορικότητα ενός θέmicroατος στους τρόπους δηλαδή microε το οποίο αυτό εmicroφανίζεται και γίνεται αντικείmicroενο λογοτεχνικής επεξεργασίας σε δια-φορετικές εποχές Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές που σηmicroειώνονται στη λογοτεχνία δεν είναι αυ-θαίρετες ή τυχαίες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογο-τεχνικού κινήmicroατος microε την εποχή του Να διευρύνουν και να εmicroβαθύνουν τη γνωριmicroία τους microε τα δύο βασικά είδη θεα-τρικού λόγου την κωmicroωδία και το δράmicroα και να παρακολουθήσουν τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή

2 ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΟΛΟΓΙΩΝ

Η ανάγνωση της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο όλων των βαθmicroίδων γινό-

ταν ανέκαθεν από τα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων τα οποία συντάσ-σονταν από επιτροπές microε διαγωνισmicroό ή χωρίς εγκρίνονταν από την κεντρική αρχή και ίσχυαν για όλα τα σχολεία της επικράτειας για microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα ακό-

6

microη και δεκαετιών Η πρακτική αυτή αντίκειται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας ενώ εκπαιδευτικά συστήmicroατα άλλων χωρών έχουν από δεκαετίες ενσωmicroατώσει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στο σχο-λείο Στη χώρα microας η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό αλλά όχι αποκλειστικά για την εmicromicroονή του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος στην α-ποκλειστική οργάνωση του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας βάσει ανθολογίων Σε κά-ποιον άλλο βαθmicroό η προσκόλληση στα ανθολόγια σχετίζεται microε την επιδίωξη ιδεο-λογικής οmicroοιοmicroορφίας καθώς και microε την έλλειψη εmicroπιστοσύνης στους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν λογοτεχνικά κείmicroενα τα οποία θα εξυπηρετούν τη σκοποθεσία του Ανα-λυτικού Προγράmicromicroατος αλλά θα microπορούν ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται ανάλογα microε τις ανάγκες το επίπεδο τις προτιmicroήσεις των microαθητών

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξηmicroένες κοινωνικές και πολιτισmicroικές δι-αφοροποιήσεις που αποτυπώνονται στο microαθητικό πληθυσmicroό Σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν microαθητές microε διαφορετική microητρική γλώσσα διαφορετική θρησκεία και κουλτού-ρα Είναι αδύνατον εποmicroένως ένα αρραγές σώmicroα κειmicroένων όπως είναι αυτό που πε-ριέχεται σε ένα ανθολόγιο να ταιριάζει για όλους αυτούς τους microαθητές Από τη στιγ-microή που ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές δεν χρειάζεται να επιλέγουν τα αναγνώσmicroατά τους αλλά τους δίνονται έτοιmicroα δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότη-τες αναζήτησης βιβλίων και ενηmicroέρωσης γύρω από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή microε αποτέλεσmicroα να microην αναπτύσσεται ούτε το ερευνητικό πνεύmicroα αλλά ούτε και η φιλα-ναγνωσία Το σχολικό ανθολόγιο παρουσιάζοντας microια λογοτεχνία ταυτισmicroένη microε το παρελθόν δεν ενθαρρύνει την επικοινωνία microε τη λογοτεχνία που γράφεται σήmicroερα και η οποία προφανώς διαλέγεται microε τα προβλήmicroατα της σύγχρονης πραγmicroατικότη-τας Τέλος το σηmicroαντικότερο είναι πως το σχολικό ανθολόγιο από τη φύση του α-ποκλείει την επαφή των microαθητών microε το κυριότερο λογοτεχνικό είδος της εποχής microας το microυθιστόρηmicroα το οποίο microέσα από την περιπλοκότητα της σύνθεσής του είναι ικα-νό να ασκήσει τους αναγνώστες του σε προωθηmicroένες αναγνωστικές πρακτικές Η δι-δασκαλία της λογοτεχνίας microε αποσπάσmicroατα λογοτεχνικών έργων δηmicroιουργεί περιττά ερmicroηνευτικά προβλήmicroατα που προκύπτουν από την άγνοια του υπόλοιπου έργου και καταναλώνουν πολύτιmicroο χρόνο Επιπλέον τα ανθολόγια φέρουν ισχυρή τη σφραγίδα του laquoδιδακτικούraquo εγχειριδίου λόγω των ερωτήσεων τις οποίες παραθέτουν κάτω από κάθε κείmicroενο και οι οποίες δηmicroιουργούν microια αναγνωστική ρουτίνα περιορίζουν την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό και οδηγούν microοιραία στη χρήση των διαφόρων laquoλυσαρίωνraquo ή laquoβοηθηmicroάτωνraquo του εmicroπορίου microε καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση εκπαιδευτικών και microαθητών microε τη λογοτεχνία Παρόλα τα σοβαρά microειονεκτήmicroατα που έχει από τη φύση του το σχολικό αν-θολόγιο δεν είναι δυνατή η άmicroεση κατάργησή του Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρ-χουν σε όλα τα σχολεία ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν όλα τα λογοτεχνικά κείmicroενα που χρειάζεται το microάθηmicroα σε ψηφιακή microορφή Ωστόσο εάν επιδιώκουmicroε microια πραγmicroα-τική ανανέωση του microαθήmicroατος θα πρέπει να προσπαθήσουmicroε να απαγκιστρωθούmicroε από την εξάρτηση από το σχολικό ανθολόγιο να χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά παράλλη-λα κείmicroενα και το κυριότερο να εισάγουmicroε την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων Ένα πρώτο βήmicroα είναι η απεξάρτηση από το ανθολόγιο της συγκεκριmicroένης τάξης Το παρόν ΠΣ χρησιmicroοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προ-τείνει τη συνανάγνωση κειmicroένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων του Λυκείου Παράλληλα προτείνονται ως παράλληλα κείmicroενα που είναι διαθέσιmicroα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή microορφή Τούτος είναι ένας άmicroεσος τρόπος να πολλαπλα-σιάσουmicroε τις δυνατότητες επιλογής κειmicroένων και να δηmicroιουργήσουmicroε ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

6

microη και δεκαετιών Η πρακτική αυτή αντίκειται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας ενώ εκπαιδευτικά συστήmicroατα άλλων χωρών έχουν από δεκαετίες ενσωmicroατώσει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στο σχο-λείο Στη χώρα microας η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό αλλά όχι αποκλειστικά για την εmicromicroονή του εκπαιδευτικού microας συστήmicroατος στην α-ποκλειστική οργάνωση του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας βάσει ανθολογίων Σε κά-ποιον άλλο βαθmicroό η προσκόλληση στα ανθολόγια σχετίζεται microε την επιδίωξη ιδεο-λογικής οmicroοιοmicroορφίας καθώς και microε την έλλειψη εmicroπιστοσύνης στους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν λογοτεχνικά κείmicroενα τα οποία θα εξυπηρετούν τη σκοποθεσία του Ανα-λυτικού Προγράmicromicroατος αλλά θα microπορούν ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται ανάλογα microε τις ανάγκες το επίπεδο τις προτιmicroήσεις των microαθητών

Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξηmicroένες κοινωνικές και πολιτισmicroικές δι-αφοροποιήσεις που αποτυπώνονται στο microαθητικό πληθυσmicroό Σχεδόν όλα τα σχολεία έχουν microαθητές microε διαφορετική microητρική γλώσσα διαφορετική θρησκεία και κουλτού-ρα Είναι αδύνατον εποmicroένως ένα αρραγές σώmicroα κειmicroένων όπως είναι αυτό που πε-ριέχεται σε ένα ανθολόγιο να ταιριάζει για όλους αυτούς τους microαθητές Από τη στιγ-microή που ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές δεν χρειάζεται να επιλέγουν τα αναγνώσmicroατά τους αλλά τους δίνονται έτοιmicroα δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότη-τες αναζήτησης βιβλίων και ενηmicroέρωσης γύρω από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή microε αποτέλεσmicroα να microην αναπτύσσεται ούτε το ερευνητικό πνεύmicroα αλλά ούτε και η φιλα-ναγνωσία Το σχολικό ανθολόγιο παρουσιάζοντας microια λογοτεχνία ταυτισmicroένη microε το παρελθόν δεν ενθαρρύνει την επικοινωνία microε τη λογοτεχνία που γράφεται σήmicroερα και η οποία προφανώς διαλέγεται microε τα προβλήmicroατα της σύγχρονης πραγmicroατικότη-τας Τέλος το σηmicroαντικότερο είναι πως το σχολικό ανθολόγιο από τη φύση του α-ποκλείει την επαφή των microαθητών microε το κυριότερο λογοτεχνικό είδος της εποχής microας το microυθιστόρηmicroα το οποίο microέσα από την περιπλοκότητα της σύνθεσής του είναι ικα-νό να ασκήσει τους αναγνώστες του σε προωθηmicroένες αναγνωστικές πρακτικές Η δι-δασκαλία της λογοτεχνίας microε αποσπάσmicroατα λογοτεχνικών έργων δηmicroιουργεί περιττά ερmicroηνευτικά προβλήmicroατα που προκύπτουν από την άγνοια του υπόλοιπου έργου και καταναλώνουν πολύτιmicroο χρόνο Επιπλέον τα ανθολόγια φέρουν ισχυρή τη σφραγίδα του laquoδιδακτικούraquo εγχειριδίου λόγω των ερωτήσεων τις οποίες παραθέτουν κάτω από κάθε κείmicroενο και οι οποίες δηmicroιουργούν microια αναγνωστική ρουτίνα περιορίζουν την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον εκπαιδευτικό και οδηγούν microοιραία στη χρήση των διαφόρων laquoλυσαρίωνraquo ή laquoβοηθηmicroάτωνraquo του εmicroπορίου microε καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση εκπαιδευτικών και microαθητών microε τη λογοτεχνία Παρόλα τα σοβαρά microειονεκτήmicroατα που έχει από τη φύση του το σχολικό αν-θολόγιο δεν είναι δυνατή η άmicroεση κατάργησή του Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρ-χουν σε όλα τα σχολεία ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν όλα τα λογοτεχνικά κείmicroενα που χρειάζεται το microάθηmicroα σε ψηφιακή microορφή Ωστόσο εάν επιδιώκουmicroε microια πραγmicroα-τική ανανέωση του microαθήmicroατος θα πρέπει να προσπαθήσουmicroε να απαγκιστρωθούmicroε από την εξάρτηση από το σχολικό ανθολόγιο να χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά παράλλη-λα κείmicroενα και το κυριότερο να εισάγουmicroε την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων Ένα πρώτο βήmicroα είναι η απεξάρτηση από το ανθολόγιο της συγκεκριmicroένης τάξης Το παρόν ΠΣ χρησιmicroοποιεί ως αφετηρία το ανθολόγιο της Α΄ Λυκείου αλλά προ-τείνει τη συνανάγνωση κειmicroένων από τα άλλα δύο ανθολόγια λογοτεχνικών κειmicroένων του Λυκείου Παράλληλα προτείνονται ως παράλληλα κείmicroενα που είναι διαθέσιmicroα στο διαδίκτυο σε ψηφιακή microορφή Τούτος είναι ένας άmicroεσος τρόπος να πολλαπλα-σιάσουmicroε τις δυνατότητες επιλογής κειmicroένων και να δηmicroιουργήσουmicroε ενδιαφέρουσες διδακτικές ενότητες

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

7

Ταυτόχρονα το παρόν ΠΣ προτείνει την ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων ενταγmicroένων στις προτεινόmicroενες διδακτικές ενότητες Μέχρι τώρα παρόλο που σηmicroειωνόταν στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών microαθηmicroάτων στο Ενιαίο Λύκειο η προτροπή να διαβάζονται ολόκληρα έργα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δεν υπήρχε ο χρόνος αλλά και το κατάλληλο διδακτικό πλαίσιο για να γίνει αυτό Το παρόν ΠΣ είναι δοmicroηmicroένο έτσι ώστε να συνθέτει microια ποικιλία κειmicroένων microι-κρών και microεγάλων σε διδακτικές ενότητες microε σαφή σκοποθεσία και δραστηριότητες για τους microαθητές

3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Eίναι γνωστό πως στην Γ΄ Γυmicroνασίου την Α΄ και Β΄ Λυκείου η οργάνωση

του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας γίνεται microε βάση την ιστορική διάταξη της ύλης Στις τάξεις αυτές η διδασκαλία της λογοτεχνίας ταυτίζεται microε την παρακολούθηση microίας σειράς αποσπασmicroάτων ή αυτοτελών κειmicroένων τα οποία παρατάσσονται microέσα στο εγ-χειρίδιο microε χρονολογική σειρά Στην παρούσα πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτε-χνίας η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αυτή απουσιάζει Ως τρό-πος οργάνωσης της ύλης στην Α΄ τάξη του Λυκείου (το ίδιο προτείνει το νέο ΠΣ για την Γ΄ Γυmicroνασίου) επιλέγεται ο θεmicroατικός ή ειδολογικός Στην επιλογή αυτή ndashτην απουσία της ιστορικής διάταξης της ύληςndash οδηγούν σηmicroαντικοί λόγοι που εκτίθενται στη συ-νέχεια

Η επιλογή για ιστορική διάταξη της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια δεν είναι microία επιλογή πρόσφατη Τα Νεοελληνικά Αναγνώσmicroατα της ∆ευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης στην εκατόχρονη και πλέον πορεία τους αποπειράθηκαν σταδιακά microε αργές και αποσπασmicroατικές συχνά ενέργειες να καταγράψουν ένα τmicroήmicroα της ιστορίας της λογοτεχνίας είτε microε microορφή καταλογογραφική είτε microε αφηγηmicroατικά κείmicroενα είτε και microε τους δύο τρόπους εξυπηρετώντας ανάγκες της εποχής στην οποία παρουσια-ζόταν η ιστορική αυτή καταγραφή Η συνολική ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας βρήκε την τελική εφαρmicroογή της microόλις στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της πε-ριόδου 1976-1983 στα εγχειρίδια της microεταπολίτευσης Ουσιαστικά τα Κείmicroενα Νεο-ελληνικής Λογοτεχνίας του 1976-1983 αν και διεύρυναν το σχολικό λογοτεχνικό κα-νόνα ακολούθησαν την ιστορική καταγραφή της λογοτεχνίας υλοποιώντας ένα πρό-γραmicromicroα το οποίο αποτελούσε πρόθεση και ανάγκη microίας άλλης εποχής Η συνέχιση αυτής της ιστορικής παρουσίασης και στο εγχειρίδιο της Γ΄ Γυmicroνασίου το 2006 απο-δεικνύει τον ανεπιτυχή συγχρονισmicroό του περιεχοmicroένου των σχολικών εγχειριδίων microε τις σύγχρονες αναζητήσεις για την ίδια την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά και τη δι-δασκαλία της λογοτεχνίας

Η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει αmicroφισβητήσει το παραδοσιακό microοντέλο εκλογής παράταξης και παρουσίασης του υλικού και έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας Για να είmicroαστε σαφέστεροι ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζεται η έννοια της ιστορικότητας microέσα από την παραδοσιακή παρου-σίαση της ιστορίας της λογοτεχνίας Στην κλασική ιστορία της λογοτεχνίας των σχο-λικών βιβλίων η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας περιορίζεται σε microία παράταξη έργων και συγγραφέων σε χρονολογική σειρά Το λογοτεχνικό γεγονός εξετάζεται εν συντοmicroία σε συνάρτηση microε άλλες λογοτεχνικές σειρές (πχ πολιτικά γεγονότα) κα-θώς και τη βιογραφία του συγγραφέα αγνοώντας άλλες παραmicroέτρους της έννοιας της ιστορικότητας ιστορικότητα του θεσmicroού ιστορικότητα του δηmicroιουργού ιστορικότη-τα του αναγνώστη Από το σύνολο της επικοινωνιακής σχέσης ποmicroπός δέκτης κεί-

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

8

microενο πληροφορούmicroαστε για την ύπαρξη του κειmicroένου παίρνουmicroε πληροφορίες για το δηmicroιουργό αλλά δεν microαθαίνουmicroε πότε πώς γιατί διαβάστηκε ένα κείmicroενο Αποτέλε-σmicroα αυτής της απλούστευσης είναι η εντύπωση που παραmicroένει στους αναγνώστες της κλασικής ιστορίας της λογοτεχνίας πως όλα τα έργα γράφτηκαν κυκλοφόρησαν και διαβάστηκαν από το κοινό τους microε τον ίδιο τρόπο γεγονός που γνωρίζουmicroε πως δεν ισχύει Ακολουθώντας δηλαδή microέσα στο σχολικό χώρο την τακτική της κλασικής αφηγηmicroατικής ιστορίας εστιάζουmicroε την προσοχή microας στο κείmicroενο αποκοmicroίζοντας τε-λικά microία παραmicroορφωτική άποψη για την πραγmicroατική λειτουργία του τόσο στην πρώ-τη όσο και σε κατοπινές αναγνώσεις του

Οι νεότερες απόψεις για την ιστορία της λογοτεχνίας έχοντας διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας προβάλλουν όπως ήδη σηmicroειώθηκε ποικίλες παραmicroέτρους για τον προσδιορισmicroό της Σύmicroφωνα microε αυτές η ιστορία της λογοτεχνίας θα πρέπει να έχει ως αποστολή της την αντιmicroετώπιση ενός δεδοmicroένου λογοτεχνικού φαινοmicroένου ως επικοινωνιακού συνόλου microέσα στην ιστορική και κοινωνική λειτουργία του Στην κλασική αφηγηmicroατική ιστορία που υιοθετούν τα σχολικά εγχειρίδια αυτό δεν ισχύει Εκεί όπως ήδη σηmicroειώθηκε αντιmicroετωπίζουmicroε την ιστορία απλώς ως microία σειρά συγ-γραφέων και κειmicroένων που δεν γνωρίζουmicroε ούτε πότε ούτε πώς διαβάστηκαν στην εποχή τους και σε άλλες εποχές δηλαδή αγνοούmicroε την ιστορικότητα του λογοτεχνι-κού θεσmicroού microέσα στην οποία εγγράφεται η ιστορικότητα του κειmicroένου

Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα δεν έχει λόγο να συνεχίσει microία πρακτική που παραβλέπει τις microεθοδολογικές ανανεώσεις και εξοστρακίζει εντέλει την ιστορικότη-τα στο όνοmicroα της ιστορίας Το ζητούmicroενο δε microπορεί να είναι η παρακολούθηση microίας πρακτικής που υπαγορεύεται από ανάγκες άλλης εποχής αλλά η αναζήτηση των ανα-γκών των σηmicroερινών microαθητών-αναγνωστών Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τη microορφή αφήγησης microπορεί να περιληφθεί ως κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισmicroού που υπάρχει σε κάθε εγχειρίδιο νεότερης ιστορίας

Από τις παραπάνω παραmicroέτρους που προτείνουν οι microεθοδολογικές ανανεώ-σεις αυτή που microας ενδιαφέρει περισσότερο κατά τη διδασκαλία είναι η ιστορικότητα του αναγνώστη Κι αυτό γιατί ο τελευταίος αναγνώστης του κειmicroένου είναι ο microαθητής της σηmicroερινής τάξης Η ιστορική παρουσίαση της λογοτεχνίας microε τον τρόπο που τη γνωρίζουmicroε δεν κάνει τη διάκριση εάν εξετάζει ένα έργο ως αντικείmicroενο της αισθητι-κής ή της ιστορίας ∆εν διευκρινίζει δηλαδή εάν θέλει να προσεγγίσει ο microαθητής ένα κείmicroενο του 16ου 17ου 18ου αι ως microαρτυρία και ντοκουmicroέντο microίας εποχής ή να το ε-ξετάσει ως ενεργό κείmicroενο που έχει αισθητικό αποτέλεσmicroα και στην τελευταία ανά-γνωση Φυσικά οι δύο αυτές ιδιότητες microπορεί να συν-λειτουργούν και να συνεξετά-ζονται σε ένα κείmicroενο όmicroως η συνειδητοποίηση πως πρόκειται για ιδιότητες διαφορε-τικές είναι βασική microεθοδολογική ανάγκη Στην αντίθετη περίπτωση είναι αναποτελε-σmicroατικό και άδικο να ζητά κανείς από microαθητές-αναγνώστες να διαβάζουν και να α-ντιδρούν απέναντι στα κείmicroενα ανάλογα microε το πρώτο κοινό τους Η αδυναmicroία αυτής της διάκρισης ερmicroηνεύει και την αδιάφορη στάση microαθητών σε κείmicroενα που κάποτε φάνταζαν γοητευτικά παραmicroυθητικά ή επαναστατικά για το κοινό τους

Είναι απαραίτητο στο σηmicroείο αυτό να διευκρινισθεί πως η παρατήρηση για την ιστορικότητα του αναγνώστη σε καmicroία περίπτωση δεν προτείνει την ανάγνωση microόνο σύγχρονων κειmicroένων απαιτεί όmicroως την κατανόηση της διαφοροποίησης των διδακτικών στόχων πριν από την παρουσίαση ενός κειmicroένου στη σχολική τάξη Ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα οφείλει να λάβει υπόψη του την ιστορικότητα του ανα-γνώστη για να ενισχύσει το ενδιαφέρον του σηmicroερινού microαθητή για την ανάγνωση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ερmicroηνεύουν την επιλογή του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών να microην περιλάβει στη διδακτέα ύλη την ιστορική παράταξη της λογοτεχνίας microε τη microορφή που γνωρίζαmicroε έως σήmicroερα Αυτό όmicroως δε σηmicroαίνει πως η λογοτεχνία

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

9

θα εξετάζεται ερήmicroην της ιστορίας Η θεmicroατική και ειδολογική κατάταξη της ύλης σε όλες τις τάξεις βασίζεται στην ιστορική προσέγγιση καθώς οι microεθοδολογικές προτά-σεις ζητούν από διδάσκοντες και microαθητές να αναζητήσουν και να αναγνωρίσουν τη συνέχεια κάποιων θεmicroάτων ή κάποιων λογοτεχνικών ειδών microέσα στο χρόνο και να α-νιχνεύσουν τη δυναmicroική της επιβίωσής τους

Με τις σύντοmicroες αυτές διευκρινίσεις για τη συγκεκριmicroένη διδακτική πρόταση ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας σηmicroαίνει Ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραmicroέτρων του λογοτεχνικού φαινο-

microένου Ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέmicroατος Ανάδειξη της ιστορικότητας των λογοτεχνικών ειδών Παρακολούθηση της ιστορικής συνέχειας microέσω της εναλλαγής της παράδοσης και

της microεταβολής σε επίπεδο ατόmicroων έργων θεmicroάτων ρευmicroάτων και ειδών Η ιστορία λοιπόν θα είναι πάντοτε παρούσα στην εξέταση θεmicroατικών και ει-

δολογικών ενοτήτων ακολουθώντας όmicroως τη microεθοδολογική ανανέωση του περιεχο-microένου της

4 ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΠΕ

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας σε σχέση microε τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειmicroένων ακόmicroη και της γλώσσας χαρακτηρίζεται από σθεναρή αντίσταση στην ενσωmicroάτωση της καινοτοmicroίας και της χρήσης των ΤΠΕ Οι λόγοι είναι πολλοί για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση κατανοού-νταν ως microύηση σε microια υψηλή τέχνη του πνεύmicroατος η οποία καmicroιά σχέση δε microπορεί να έχει microε τον κόσmicroο της τεχνολογίας ο οποίος αντιmicroετωπιζόταν στο πλαίσιο microιας άγο-νης αντιπαράθεσης τέχνης και τεχνολογίας ως τεχνοκρατικός χρηστικός microε προσω-ρινή αξία που δε συγκρίνεται microε την αιώνια αξία των κλασικών κειmicroένων και των έρ-γων τέχνης

O οποιοσδήποτε εκσυγχρονισmicroός του microαθήmicroατος προς την κατεύθυνση της ενσωmicroάτωσης και δηmicroιουργικής χρήσης των ΤΠΕ θα πρέπει να ξεκινήσει από έναν αναπροσδιορισmicroό των σκοπών και των microεθόδων της διδασκαλίας της λογοτεχνίας Όπως έχει δείξει η έρευνα όταν δεν γίνεται αυτό οι διδακτικές προτάσεις που εmicroφα-νίζονται (σενάρια) το microόνο το οποίο κατορθώνουν είναι να laquoβάζουν το παλιό κρασί σε καινούργια φλασκιάraquo να αναπαράγουν δηλαδή το ίδιο διδακτικό microοντέλο microε ένα εκσυγχρονισmicroένο ένδυmicroα που είναι οι ΤΠΕ Αν δεχόmicroαστε ότι η λογοτεχνία αποτελεί το κατάλληλο όχηmicroα για να εντα-χθούν οι microαθητές στο σύγχρονο πολιτισmicroό να ζυmicroωθούν microε τα προβλήmicroατα της επο-χής τους να ασκηθούν στα εν χρήσει microέσα και στους κώδικες επικοινωνίας και προ-παντός να δουν το σύγχρονο πολιτισmicroό κριτικά και δηmicroιουργικά να microετατραπούν από παθητικοί χρήστες σε δραστήριους παραγωγούς πολιτισmicroού τότε είναι προφανές ότι οι ΤΠΕ είναι microέρος του σύγχρονου πολιτισmicroού και ο ρόλος τους σε ένα σύγχρονο microάθηmicroα λογοτεχνίας είναι πολυδιάστατος ∆εν είναι απλό εργαλείο microάθησης είναι η θύρα προς τον ψηφιακό κόσmicroο της εποχής microας προς την ψηφιακή επικοινωνία η ο-ποία δηmicroιουργεί νέους τύπους laquoκειmicroένωνraquo νέες πρακτικές παραγωγής διάδοσης και πρόσληψης της λογοτεχνίας Σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο οι ΤΠΕ θα microπορού-σαν να βοηθήσουν microε την παραπάνω προοπτική στην ανανέωση όλων των σηmicroείων της διδακτικής διαδικασίας από το πώς φθάνουν τα λογοτεχνικά κείmicroενα στα χέρια των microαθητών microέχρι την ενδυνάmicroωση των πολιτισmicroικών αποσκευών και του ορίζοντα προσδοκιών τους από την ανάπτυξη των τρόπων επικοινωνίας microεταξύ τους και της

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

10

οmicroαδικής διαπραγmicroάτευσης του νοήmicroατος των κειmicroένων microέχρι την πολυmicroεσική πα-ρουσίαση των ερmicroηνειών τους και την παραγωγή δικών τους πολυτροπικών κειmicroένων

Λαmicroβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω θέτουmicroε ως σκοπό την αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο microιας ολοκληρωmicroένης παιδαγωγικής πρότασης για τη διδασκα-λία της λογοτεχνίας η οποία θα περιλαmicroβάνει τους εξής στόχους Να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιmicroους microαθησιακούς πόρους που έχει στη διάθεσή

του τώρα ο εκπαιδευτικός και ο microαθητής Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού προσφέροντάς του ένα

ολοκληρωmicroένο πλαίσιο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο οποίο θα εντάσσεται οmicroαλά και microε συνέπεια η χρήση των ΤΠΕ

Να ενδυναmicroώσει την αυτοπεποίθηση του microαθητή στην κατεύθυνση της διαmicroόρ-φωσης έκφρασης και επικοινωνίας των προσωπικών του ερmicroηνειών για τα λογο-τεχνικά κείmicroενα

Να διευρύνει το πολιτισmicroικό υπόβαθρο του microαθητή προσφέροντας γνώσεις πλη-ροφορίες εικόνες ακούσmicroατα microε άλλα λόγια εmicroπειρίες που θα τον βοηθήσουν να διαmicroορφώσει προσωπικές ερmicroηνείες για το λογοτεχνικό κείmicroενο

Να φέρει σε επαφή τον microαθητή microε πολύ περισσότερα λογοτεχνικά κείmicroενα από αυτά που είναι διαθέσιmicroα στα σχολικά ανθολόγια

Να δώσει τις δυνατότητες στους microαθητές να κατανοήσουν την κατασκευή των λογοτεχνικών κειmicroένων επεmicroβαίνοντας σrsquo αυτά microε τροποποιήσεις και πειραmicroατι-ζόmicroενοι microε τη δηmicroιουργική γραφή

Να προωθήσει νέους τρόπους συνεργασίας των microαθητών microεταξύ τους στην κα-τεύθυνση της διαπραγmicroάτευσης και συνοικοδόmicroησης του νοήmicroατος του λογοτε-χνικού κειmicroένου (forum blog facebook twitter wikis)

Να αναπτύξει τις συνθετικές και κριτικές ικανότητες των microαθητών microε διαθεmicroατι-κές εργασίες πολυmicroεσικά παρουσιασmicroένες

5 ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΟΧΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θεmicroέλιος λίθος του microαθήmicroατος της λογοτεχνίας είναι η ανάγνωση ένα πο-

λιτισmicroικό φαινόmicroενο που σχετίζεται microε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής και του πο-λιτισmicroού της οmicroάδας των ανθρώπων για την οποία microιλούmicroε Η επιθυmicroία για ανάγνω-ση microεταδίδεται microέσω των ανθρώπινων σχέσεων των σχέσεων του microαθητή microε τον εκ-παιδευτικό των microαθητών microεταξύ τους των microαθητών microε την οικογένειά τους Η διδα-σκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση είναι κάτι εντελώς διαφορε-τικό από τη σπουδή της Φιλολογίας και δεν έχει αποκλειστική σχέση microε τα κείmicroενα ∆εν διδάσκουmicroε απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείmicroενο ∆ιδάσκουmicroε τον microαθη-τή microε την υποκειmicroενικότητά του δηλαδή την κοινωνική του προέλευση το microορφωτι-κό επίπεδο της οικογένειάς του τη θρησκευτική και εθνική του ταυτότητα το φύλο και τα ιδιαίτερα προβλήmicroατά του

Στην ίδια τη σχέση microας microε τη λογοτεχνία ανακαλύπτουmicroε έναν κώδικα συ-microπεριφοράς ένα ηθικό κανόνα επικοινωνίας και συνδιαλλαγής microε τον πολιτισmicroικό Άλλο H λογοτεχνία το πιο συχνά microεταφραζόmicroενο είδος λόγου αποτελεί έναν τόπο συνάντησης όχι απλώς ενός συγγραφέα και του αναγνώστη αλλά κυρίως των ιδιαί-τερων πολιτισmicroικών αναφορών τους γιατί επίσης το λογοτεχνικό κείmicroενο συντελεί στην κατανόηση άλλων τρόπων ζωής εκτός του δικού microας

Εξάλλου το microάθηmicroα της λογοτεχνίας έχει προκριθεί ως προνοmicroιακό microέσο για την καλλιέργεια του ήθους και των αξιών της πολυπολιτισmicroικής κοινωνίας της κοι-

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

11

νωνίας δηλαδή στην οποία όλες οι διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες και παρα-δόσεις συνυπάρχουν συνδιαλλέγονται και δηmicroιουργούν χωρίς αποκλεισmicroούς ή στιγ-microατισmicroούς

Η microεθοδολογική microας προσέγγιση βασίζεται σε δύο παιδαγωγικές microεθόδους τη διδασκαλία σε οmicroάδες και τη microέθοδο project Και οι δύο είναι microαθητοκεντρικές microέθο-δοι διδασκαλίας καλλιεργούν τη συνεργασία την οmicroαδικότητα και προσφέρουν δυ-νατότητα συmicromicroετοχής και κινητοποίησης στους αδύναmicroους και τους αδιάφορους microα-θητές προωθούν την ενεργητική microάθηση ενθαρρύνουν την ανάδειξη ενδιαφερόντων συντελούν στην αναβάθmicroιση της αυτο-εικόνας και της αυτοπεποίθησης των microαθητών δίνουν τη δυνατότητα στους microαθητές να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώmicroη τους στην οmicroάδα και δίνουν επίσης την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να αυτενεργεί Η οmicroαδο-συνεργατική διδασκαλία και η microέθοδος project microπορούν να διευκολύνουν τη διαφο-ροποιηmicroένη διδασκαλία και την εναρmicroόνιση πολλών και διαφορετικών αναγκών επι-πέδων και laquoγλωσσώνraquo κάτι που η microετωπική διδασκαλία αδυνατεί να αντιmicroετωπίσει Οι microαθητές όταν εργάζονται σε οmicroάδες παρουσιάζουν ανετότερα τις προσωπικές τους απόψεις και τα συmicroπεράσmicroατά τους microαθαίνουν ο ένας από τον άλλο αναπτύσ-σουν κριτική σκέψη βελτιώνουν τον προφορικό τους λόγο Με τη microέθοδο project πριmicroοδοτείται η παραγωγή πρωτότυπου υλικού η έρευνα σε γραπτές πηγές σε βι-βλιοθήκες στο διαδίκτυο το άνοιγmicroα του σχολείου στην κοινότητα εντός της οποίας αυτό λειτουργεί Σε συνδυασmicroό microε τη microέθοδο project η οmicroαδοσυνεργατική διδασκα-λία δίνει στους microαθητές την αίσθηση της ενεργού συmicromicroετοχής στην εκπαιδευτική δια-δικασία βελτιώνει τις επικοινωνιακές συνθήκες σε microια τάξη αυξάνει το σεβασmicroό των microαθητών για όλους τους συmicromicroαθητές τους και συmicroβάλλει στην αποδοχή της ετερότη-τας Η διδασκαλία σε οmicroάδες και η microέθοδος project αναδεικνύουν τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των microαθητών τόσο των lsquoικανώνrsquo όσο και των lsquoαδύνατωνrsquo microαθη-τών Η microονάδα οργάνωσης του προτεινόmicroενου Προγράmicromicroατος Σπουδών είναι η δι-δακτική ενότητα ∆ιδακτική ενότητα ονοmicroάζουmicroε microια ολοκληρωmicroένη αναγνωστική και microαθησιακή διαδικασία η οποία στηρίζεται σε microια αρχική ιδέα που microπορεί να είναι ένα θέmicroα ή ένα λογοτεχνικό είδος πραγmicroατοποιείται microέσα από ένα σύνολο οmicroοειδών ή οmicroόθεmicroων κειmicroένων και διαρκεί αρκετό χρονικό διάστηmicroα Προτείνονται τρεις δι-δακτικές ενότητες για microια σχολική χρονιά Κάθε διδακτική ενότητα είναι σχεδιασmicroέ-νη ως project προσαρmicroοσmicroένο στις ιδιαιτερότητες της λογοτεχνίας Η διάρκειά του είναι δύο microε τρεις microήνες ανάλογα microε τη συχνότητα των ωρών διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων που θα γίνουν Όπως σε όλα τα project η διδασκαλία των ενοτήτων microας αναπτύσσεται σε φάσεις microε διακριτή στοχοθεσία στην κάθε microία Οι φάσεις αυτές είναι συνήθως τρεις

Κάθε ενότητα ξεκινά microε τη φάση που ονοmicroάζουmicroε Πριν από την ανάγνωση Η φάση αυτή είναι πολύ σηmicroαντική καθώς laquoχτίζει τις γέφυρεςraquo microεταξύ των κειmicroένων και των microαθητών microας Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανά-γνωση που θα ακολουθήσει και να πλουτίσει το γνωστικό και πολιτισmicroικό ορίζοντα των microαθητών δηmicroιουργώντας ένα πλαίσιο προβληmicroατισmicroού που θα διευκολύνει την εξαγωγή νοήmicroατος Οι microαθητές δεν έρχονται στο microάθηmicroα έχοντας ήδη την επιθυmicroία να διαβάσουν και δεν διαπιστώνουν microε αυτονόητο και φυσικό τρόπο τη λογοτεχνική αξία των κειmicroένων Οι προσπάθειές microας σrsquo αυτή τη φάση κατατείνουν στο να εισαγά-γουmicroε τους microαθητές είτε στο θέmicroα της διδακτικής ενότητας (αν η ενότητα είναι θεmicroα-τική είτε στο λογοτεχνικό είδος και την ιστορία του (εάν η ενότητα είναι ειδολογι-κή) επιστρατεύοντας τα προσωπικά τους βιώmicroατα τις προηγούmicroενες γνώσεις τους (σχολικές και εξωσχολικές) τις παραστάσεις και τις εmicroπειρίες τους Γίνονται συζη-τήσεις στην τάξη και διάφορες δραστηριότητες ατοmicroικές ή οmicroαδικές προφορικές ή

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

12

γραπτές συνήθως ερευνητικής φύσεως (σε microη λογοτεχνικές πηγές ή στο πεδίο) Τα κείmicroενα που χρησιmicroοποιούmicroε σε αυτή τη φάση είναι συνήθως microη λογοτεχνικά (επι-στηmicroονικά πληροφοριακά δηmicroοσιογραφικά οπτικά ηλεκτρονικά) αλλά και microικρά λογοτεχνικά κείmicroενα (microικρά διηγήmicroατα αποσπάσmicroατα από microεγαλύτερα πεζά ποιήmicroα-τα) που διαβάζονται microέσα στην τάξη και προετοιmicroάζουν την κυρίως ανάγνωση που θα ακολουθήσει Η φάση αυτή ολοκληρώνεται όταν θεωρήσουmicroε ότι οι microαθητές microας έχουν εξοικειωθεί microε κάποιες έννοιες και ζητήmicroατα και τους έχουν δηmicroιουργηθεί κά-ποια ερωτήmicroατα που θα απευθύνουν στα κείmicroενα που θα διαβάσουν Οπωσδήποτε χρειάζονται το λιγότερο τέσσερις διδακτικές ώρες για να ολοκληρωθεί

Τότε περνούmicroε στη φάση της κυρίως ανάγνωσης που είναι και η σηmicroαντικό-τερη φάση Εδώ οι microαθητές διαβάζουν microεγαλύτερα κείmicroενα (συστάδες ποιηmicroάτων διηγήmicroατα κεφάλαια από microυθιστορήmicroατα και στο τέλος ολόκληρα βιβλία) στο σπίτι τους Στο σηmicroείο αυτό θα πρέπει ιδιαιτέρως να τονιστεί πως έχει microεγάλη σηmicroασία το σχολείο να ζητά από τους microαθητές να διαβάζουν λογοτεχνικά κείmicroενα στο σπίτι ∆εν γίνεται κανείς αναγνώστης microόνο microε την ανάγνωση λογοτεχνικών κειmicroένων στο σχο-λείο όσο πετυχηmicroένη κι αν είναι αυτή Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βά-σιν microια microοναχική δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο επειδή αποτε-λεί ανάγκη του αναγνώστη Σκοπός microας είναι οι microαθητές να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο Μεγάλη βοήθεια και κίνητρα θα προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη στην οποία microπορεί να καταφεύγουν οι microαθητές σε ολοήmicroερη βάση

Η φάση της κυρίως ανάγνωσης έχει microεγάλη διάρκεια γιατί περιλαmicroβάνει πολ-λά υποστάδια διαβαθmicroισmicroένης δυσκολίας Ξεκινούmicroε δηλαδή από microικρότερα και ευ-κολότερα κείmicroενα περνάmicroε σε microεγαλύτερα και δυσκολότερα και καταλήγουmicroε στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων Η κάθε τάξη ανάλογα microε τις δυνατότητές της microπορεί να προχωρήσει σε όσα περισσότερα στάδια microπορεί Πρέπει όmicroως να καταβάλλεται προσπάθεια σε microόνιmicroη βάση έτσι ώστε η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών βι-βλίων να ενταχθεί σταθερά και οmicroαλά στην εκπαιδευτική διαδικασία microέσα ακριβώς από τη microεθόδευση της διδασκαλίας σε διδακτικές ενότητεςproject

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης αποκτά ιδιαίτερη σηmicroασία η οmicroαδική εργα-σία η οποία οργανώνεται ως εξής η τάξη χωρίζεται σε οmicroάδες και κάθε οmicroάδα ανα-λαmicroβάνει να διαβάσει και να παρουσιάσει ένα διαφορετικό κείmicroενο Στην περίπτωση που η διδακτική ενότητα αφορά αποκλειστικά στην ποίηση όπως είναι η ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo η κάθε οmicroάδα microαθητών microπορεί να αναλάβει να microελετήσει microια συστάδα ποιηmicroάτων ΄Ετσι λοιπόν microπορεί να επιτευχθεί microια διαφοροποιηmicroένη διδασκαλία καθώς κάθε οmicroάδα microπορεί να αναλάβει ένα ή περισσότερα κείmicroενα που να ταιριάζουν στις δυνατότητές της και στις επιθυmicroί-ες της Στο πλαίσιο της οmicroάδας οι microαθητές αλληλοβοηθούνται και διαπραγmicroατεύο-νται το νόηmicroα των κειmicroένων άλλος microπορεί να κατάλαβε καλύτερα ένα σηmicroείο άλλος κάποιο άλλο ανταλλάσσουν απόψεις και αξιοποιούν τις όποιες ικανότητες έχει ο κα-θένας Όταν εmicroφανίζονται microπροστά στην τάξη για να παρουσιάσουν τα κείmicroενά τους και τις εργασίες τους έχουν τιθασεύσει κάπως το laquoάγχος του νοήmicroατοςraquo που τυραννά όλους τους microαθητές και ιδίως τους αδύνατους εκείνους που υστερούν στη γλώσσα ή στο πολιτισmicroικό κεφάλαιο

Οι εργασίες που συνοδεύουν την παρουσίαση των κειmicroένων σχετίζονται στε-νότερα ή ευρύτερα microε το κείmicroενο λχ επιδιώκουν οι microαθητές να αναπτύξουν αιτιολο-γηmicroένη και τεκmicroηριωmicroένη προσωπική άποψη γι αυτά που διαβάζουν να αναγνωρί-ζουν τα διάφορα πολιτισmicroικά στοιχεία που υπάρχουν στα κείmicroενα και να προσδιορί-ζουν την ιστορικότητά τους Να περιγράφουν και να ερmicroηνεύουν την εποχή το κοινό και τις συνθήκες παραγωγής ενός έργου να επισηmicroαίνουν τους συγκρουόmicroενους κώ-

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

13

δικες συmicroπεριφοράς και τις αξίες που εκφράζονται από τους ήρωες να διατυπώνουν προτάσεις και πιθανές λύσεις για τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουν οι ήρωες όσο και για τις επιλογές που πρέπει να πραγmicroατοποιήσουν να συγκρίνουν κείmicroενα (λογο-τεχνικά και οπτικο-ακουστικά πεζά και ποιητικά) ως προς έναν παράγοντα (πχ κοι-νή θεmicroατική) Άλλες εργασίες εστιάζουν στην οπτική γωνία από την οποία microιλά ο αφηγητής στη συγκεκριmicroένη στάση ζωής στην οποία παραπέmicroπει και ζητούν να σχο-λιάσουν τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης τις διαφορετικές αξίες που καθορίζουν τις συmicroπεριφορές των ηρώων Άλλες εργασίες επικεντρώνονται στην αναζήτηση microορφικών χαρακτηριστικών των κειmicroένων ανάλογα microε το λογοτεχνικό είδος στο ο-ποίο ανήκουν ή την τεχνοτροπία που υιοθετούν

Τέλος περνούmicroε στην τρίτη και τελευταία φάση που συνήθως ονοmicroάζεται microετά την ανάγνωση Στη φάση αυτή οι microαθητές microας παράγουν το δικό τους λόγο όχι πια γύρω από τα κείmicroενα αλλά γύρω από το θέmicroα της διδακτικής ενότητας microε την οποία ασχολήθηκαν Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλοι διδά-σκοντες και διδασκόmicroενοι τι καινούριο έmicroαθαν ποιες αντιλήψεις σχηmicroάτισαν ποια συναισθήmicroατα ένιωσαν microέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις τους Η παραγω-γή λόγου νοείται ως έκφραση προσωπικών αντιλήψεων και στάσεων που microπορεί να επιτευχθεί microε γλωσσικές αλλά και microη γλωσσικές δραστηριότητες Σrsquo αυτή τη φάση ζητείται από τους microαθητές να γράψουν ατοmicroικά ή οmicroαδικά ένα κείmicroενο ανάλογο του είδους που διάβασαν να κάνουν έρευνα και να γράψουν microια συνθετική εργασία Στις εργασίες αυτής της φάσης αξιοποιούνται συνήθως microοτίβα λογοτεχνικοί χαρακτήρες και επεισόδια από τα βιβλία που διαβάστηκαν αλλά και οι ειδικότερες γνώσεις γύρω από το λογοτεχνικό είδος ή φαινόmicroενο που microελέτησαν Με τις τελικές αυτές δραστη-ριότητες άλλοτε πιο laquoκαλλιτεχνικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή ή διασκευή ποιηmicroά-των θεατρικών έργων) και άλλοτε πιο laquoεπιστηmicroονικέςraquo (όπως είναι η συγγραφή συνθετικών εργασιών) ολοκληρώνεται η διδακτική ενότητα δηλ το project Και στις τρεις φάσεις γίνεται εναλλαγή microεταξύ της microετωπικής διδασκαλίας και της διδα-σκαλίας σε οmicroάδες της οmicroαδικής και της ατοmicroικής εργασίας ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης κάθε φορά χωρίς να υποτιmicroάται καmicroία από αυτές

Κάθε διδακτική ενότητα παρουσιάζεται παρακάτω σε έναν πίνακα που περι-λαmicroβάνει πέντε στήλες ως εξής Σκοποθεσία Περιλαmicroβάνει τους γνωστικούς αξιακούς συναισθηmicroατικούς στό-χους της συγκεκριmicroένης διδακτικής ενότητας ∆ιαmicroορφώνει το παιδαγωγικό πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθεί ο εκπαιδευτικός σε όλα τα στάδια της διδασκαλίας και υπαγορεύει τις διδακτικές προσεγγίσεις και τις εργασίες των microαθητών Η σκοποθεσία κάθε διδακτικής ενότητας εξειδικεύει και συγκεκριmicroενοποιεί τον γενικό σκοπό της διδασκαλίας της λογοτεχνίας την κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισmicroό Άρα η κάθε διδακτική ενότητα προσεγγίζει microια πλευρά του πολιτισmicroού και microέσω αυτής σκοπεύει στη διαmicroόρφωση της υποκειmicroενικότητας των microαθητών Επειδή η λογοτεχνία microιλά για τον κόσmicroο microε έναν τρόπο υποκειmicroενικό οι γνώσεις που microας δίνει γι αυτόν είναι αξεδιάλυτα συνυφασmicroένες microε τους λογοτεχνικούς τρόπους και εποmicroένως microε τις γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία Αυτός είναι και ο λόγος που στη σκοποθεσία πε-ριλαmicroβάνονται στόχοι που αφορούν τόσο σε προσεγγίσεις της πραγmicroατικότητας και της ανθρώπινης εmicroπειρίας όσο και σε γνώσεις για την ίδια τη λογοτεχνία ∆εξιότητες Οι δεξιότητες σχετίζονται microε τα όσα οι microαθητές θα είναι σε θέση να κάνουν πάνω στα κείmicroενα ή γύρω από τα κείmicroενα microε την ολοκλήρωση της διδασκαλί-ας της ενότητας και microπορούν να πιστοποιηθούν microε την αξιολόγηση διότι -ας microη ξε-χνούmicroε- ότι υπάρχουν και αποτελέσmicroατα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας τα οποία δεν είναι ούτε δυνατό ούτε ίσως επιθυmicroητό να αξιολογηθούν Οι δεξιότητες βρίσκο-

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

14

νται σε διαλεκτική σχέση microε τη σκοποθεσία και είναι κατά κάποιον τρόπο η εφαρ-microογή των όσων οι microαθητές γνώρισαν κατανόησαν ή συνειδητοποίησαν Αποτελούν επιπλέον οδηγό για την επινόηση και επιλογή των δραστηριοτήτων των microαθητών Περιεχόmicroενο Εδώ παρατίθενται τα προτεινόmicroενα για διδασκαλία κείmicroενα εξα-ντλώντας κατrsquo αρχήν όλα τα σχετικά κείmicroενα από τα τρία ανθολόγια του Λυκείου Ταυτοχρόνως όmicroως παραθέτουmicroε και laquoπαράλληλα κείmicroεναraquo οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή από την ελληνική και ξένη παραγωγή σύγχρονα ή και παλαιότερα Κάποια από αυτά microπορούν να διαβαστούν αποσπασmicroατικά αλλά κάποια επιβάλλεται να διαβαστούν ο-λόκληρα Πρέπει να τονιστεί ότι τα κείmicroενα που προτείνονται είναι ενδεικτικά Ο εκ-παιδευτικός microπορεί να προτείνει και άλλα κείmicroενα αρκεί να είναι microέσα στο γενικό πλαίσιο της διδακτικής ενότητας και να εξυπηρετούν τη σκοποθεσία ∆ραστηριότητες Το πρώτο που πρέπει να επισηmicroανθεί εδώ είναι πως οι δραστη-ριότητες δεν είναι ερωτήσεις γνωστικού τύπου ή ερωτήσεις κατανόησης που ζητούν microια απάντηση εκ microέρους του microαθητή όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τα κείmicroε-να στα ΚΝΛ Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να κινητοποιήσουν τον microαθητή να laquoδράσειraquo να ερευνήσει να συνεργαστεί microε τους συmicromicroαθητές του και να παράγει κά-τι Οι δραστηριότητες που προτείνονται στην αντίστοιχη στήλη microπορούν να κατανε-microηθούν στις τρεις φάσεις της διδασκαλίας που περιγράφηκαν παραπάνω κατά την κρίση του εκπαιδευτικού Εννοείται πως είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές microπορούν να επιλέξουν εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες της τάξης Αξιολόγηση Στη στήλη αυτή αναφέρονται επιγραmicromicroατικά οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που ελπίζουmicroε να έχουν αποκτήσει οι microαθητές και τις οποίες αξιολογούmicroε ως ικανές και αναγκαίες για την επιτυχία της διδακτικής ενότητας Όπως θα παρατη-ρήσει κανείς αυτές είναι λιγότερες από όσες αναφέρονται στη στήλη των δεξιοτήτων Εξ αντικειmicroένου ακόmicroα και σε τάξη microε εξαιρετικές επιδόσεις το επίπεδο της αξιολό-γησης είναι χαmicroηλότερο από το επίπεδο της διδασκαλίας Εδώ χρειάζεται να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά microε την αξιολόγηση Η στιγmicroή της αξιολόγησης αν microιλούmicroε για στιγmicroιαίες εξετάσεις αλλά και η συνεχής καθηmicroερινή αξιολόγηση σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι microία παιδαγωγική διαδικασία πολύ χρήσιmicroη για τους εκπαιδευτικούς αλλά κυρίως για τους microαθητές και τις microαθήτριές τους Η αξιολό-γηση είναι στενά συνυφασmicroένη microε τους σκοπούς το περιεχόmicroενο και τη microεθόδευση της διδασκαλίας Συνεπώς όταν microιλούmicroε για αξιολόγηση των microαθητών δεν αναφε-ρόmicroαστε microόνο σε τεχνικές εξέτασης και βαθmicroολόγησης microιλούmicroε για τον τρόπο εργα-σίας του εκπαιδευτικού και των microαθητών του στην τάξη για το είδος των εργασιών των microαθητών Oι εξετάσεις και η αξιολόγηση των microαθητών είναι κοmicromicroάτι της διδα-σκαλίας και της παιδαγωγικής προσέγγισης που έχουmicroε υιοθετήσει όλη τη χρονιά Ταυτοχρόνως καθώς γνωρίζουmicroε τους microαθητές microας είmicroαστε σε θέση να αξιολογούmicroε την προσπάθεια που καταβάλλουν Τα κριτήρια της αξιολόγησης διαmicroορφώνουν την υποκειmicroενικότητα των microαθητών ανάλογα Οι επιλογές microας σε microεθόδους διδασκαλίας και κριτήρια αξιολόγησης εγχαράσσονται στους microαθητές και τους διαmicroορφώνουν σε ανταγωνιστικούς ή συνεργατικούς πειθήνιους ή δηmicroιουργικούς ανθρώπους

Οι microαθητές στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας λοιπόν αξιολογούνται όχι microε βάση τις γενικότερες γνώσεις και την κουλτούρα τους αλλά microε βάση αυτά που διδάχτηκαν και αυτά που έκαναν στην τάξη Οι microαθητές microας αξιολογούνται τόσο για τις ατοmicroικές εργασίες τους όσο και για τη συmicromicroετοχή τους στις οmicroαδικές εργασίες Οι οmicroαδικές εργασίες συνιστούν ένα πολύ ουσιαστικό κοmicromicroάτι της δουλειάς microας και ndashmicroεταξύ άλ-

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

15

λωνndash ασκούν τους microαθητές στην ανοχή της διαφοράς στην πολυφωνία στην υπευθυ-νότητα Οι microαθητές αξιολογούνται για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για τη γενικότερη συmicromicroετοχή τους στο microάθηmicroα και για τη συmicroβολή τους στη δουλειά της οmicroάδας τους Κάθε microαθητής έχει έναν φάκελο τον οποίον εmicroπλουτίζει τόσο microε τις ατοmicroικές όσο και microε τις οmicroαδικές εργασίες Ο εκπαιδευτικός ανά πάσα στιγmicroή είναι σε θέση να διαπιστώσει την εξέλιξη των γραπτών εργασιών του microαθητή συmicroπληρώνοντας την εικόνα που έχει γιrsquo αυτόν από την προφορική συmicromicroετοχή του στο microάθηmicroα Με άλλα λόγια η αξιολόγηση του microαθητή στη διάρκεια της χρονιάς είναι διαmicroορφωτική και στις εξετάσεις τελική Σε καmicroία φάση ωστόσο δεν προκρίνονται για την αξιολόγηση των microαθητών τα τεστ microε ερωτήσεις πολλαπλού τύπου ούτε και φύλλα εργασίας τα οποία είναι πολύ καθοδηγητικά και περιορίζουν τους ορίζοντες των microαθητών Οι microαθητές στη διάρκεια όλης της χρονιάς αξιολογούνται προφορικά και γρα-πτά σε microία πλούσια γκάmicroα δεξιοτήτων microέσω πολλαπλών και διαφορετικών δραστηρι-οτήτων όπως λχ η ανάλυση και η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου των κειmicroένων η περιγραφή λογοτεχνικών χαρακτήρων η αναγνώριση του βασικού θέmicroατος τα ο-ποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Ακόmicroη αρχίζουν να αξιολογούνται και σε πιο φιλο-λογικού τύπου γνώσεις όπως να αναγνωρίζουν βασικά χαρακτηριστικά των λογοτε-χνικών ρευmicroάτων και εκπροσώπους τους καθώς και να κατανοούν τη συγκρότηση του κάθε συγκεκριmicroένου κειmicroενικού είδους λχ της ποίησης του θεάτρου Με την οmicroα-δική εργασία αναπτύσσουν την ικανότητά τους για συνεργασία και ανταλλαγή από-ψεων στην οmicroάδα συνδέοντάς τις microε την καθηmicroερινή τους εmicroπειρία Οι microαθητές αξι-ολογούνται επίσης για την έρευνά τους στη βιβλιοθήκη ή στο διαδίκτυο για την ορθή και εmicroπεριστατωmicroένη χρήση των ψηφιακών ή συmicroβατικών πηγών Στο microάθηmicroα της λογοτεχνίας η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθητών είναι πολύ σηmicroαντική και αποτελεί το σηmicroαντικότερο στοιχείο για την αξιολόγησή τους Η άρθρωση του λόγου αυτού δεν είναι ζήτηmicroα ταλέντου ή υψηλών ικανοτήτων τις οποίες κάποιοι διαθέτουν και laquoφέρνουνraquo στο σχολείο από το σπίτι τους Είναι αντικείmicroενο κοπιαστικής και συστηmicroατικής άσκησης microαθηmicroένης συmicroπεριφοράς ζήτηmicroα εξοικείωσης microε τα κείmicroενα ως πολιτισmicroικά προϊόντα Η παρα-γωγή προσωπικού λόγου microπορεί να αφορά στο κείmicroενο ή στο θέmicroα για το οποίο microιλά το κείmicroενο και αποmicroακρύνεται από τη λογική του σωστούλάθους ή της αναπαραγω-γής έτοιmicroων απαντήσεων που βρίσκονται στα κάθε είδους βοηθήmicroατα που κυκλοφο-ρούν στο εmicroπόριο Η άρθρωση προσωπικού λόγου στο σχολείο εκ microέρους των microαθη-τών είναι προϊόν των επικοινωνιακών σχέσεων που επικρατούν microέσα στην τάξη του κλίmicroατος ισοτιmicroίας διαλόγου και αλληλοσεβασmicroού των microελών της κοινότητας της τάξης τα οποία είναι αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση προκύπτει από τις εργασίες των microαθητών και δεν τους αιφνι-διάζει ζητώντας τους άγνωστα στοιχεία ή δραστηριότητες που δεν έχουν συζητηθεί και δουλευτεί microέσα στην τάξη Στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς προτείνεται οι microαθητές να εξετάζονται σε άγνωστο λογοτεχνικό κείmicroενο οmicroοειδές ή οmicroόθεmicroο microε τις διδακτικές ενότητες που διδάχτηκαν και microε ασκήσεις παρόmicroοιες microε αυ-τές που δούλεψαν microέσα στην τάξη Συνολικά οι microαθητές microας αξιολογούνται microέσω microιας πλούσιας ποικιλίας δραστηριοτήτων ερωτήσεων εργασιών σε microία αντιστοίχως πλούσια ποικιλία γνώσεων γύρω από τη λογοτεχνία αλλά και κυρίως αναγνωστικών και εκφραστικών δεξιοτήτων Σε κάθε διδακτική ενότητα που αναπτύσσεται παρακά-τω επισηmicroαίνεται τι κυρίως αξιολογείται

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

16

6 ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Μετά από microελέτη των λογοτεχνικών κειmicroένων που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νε-οελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου καταλήξαmicroε ότι ένας ικανός αριθmicroός κειmicroέ-νων microπορεί να αναπλαισιωθεί σε τρεις διδακτικές ενότητες ως εξής 1 Τα φύλα στη λογοτεχνία 2 Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση 3 Θέατρο Τα κριτήρια για την επιλογή των παραπάνω ενοτήτων είναι τα εξής Σε ότι αφορά την πρώτη ενότητα το ζήτηmicroα του φύλου (ανδρική και γυναικεία ταυτότητα η κοινωνική θέση της γυναίκας ρόλοι των φύλων ιστορικότητα των ηλικιών) είναι ένα κεντρικό ζήτηmicroα για ένα microεγάλο microέρος της λογοτεχνικής παραγωγής όλων των περιό-δων και αρκετά κείmicroενα του ανθολογίου ποιητικά και πεζά αναφέρονται σε αυτό Το σπουδαιότερο όmicroως είναι ότι αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέmicroα για τους εφήβους οι οποίοι συγκροτούν την ταυτότητά τους Το θέmicroα του φύλου σχετίζεται microε το θέmicroα της εφηβείας αλλά και microε το θέmicroα του έρωτα (λχ Ερωφίλη) Επίσης το φύλο είναι ένα θέmicroα το οποίο προσδιορίζεται από τα ιστορικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα αλλά και από την οπτική γωνία και την τεχνοτροπία του κάθε συγγραφέα εποmicroένως δίνει την ευκαιρία για microια πλούσια σκοποθεσία

Η δεύτερη διδακτική ενότητα laquoΠαράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίησηraquo επιδιώκει να προσφέρει ένα καθοδηγητικό νήmicroα για να ταξινοmicroηθούν τα ποιητικά κείmicroενα του ανθολογίου αλλά και να δοθεί ένα διδακτικό πλαίσιο για την προσέγγισή τους Η κατανόηση της microετάβασης της νεοελληνικής ποίησης από την παράδοση στο microοντερνισmicroό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης στον 20ο αιώνα Επίσης microέσα από την παρακο-λούθηση της microετάβασης κατανοούνται καλύτερα και τα θεmicroατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης (εθνικά οράmicroατα φύση ο ρόλος του ποιητή) αλλά και οι τεχνοτροπικές καινοτοmicroίες της microοντέρνας ποίησης ενώ φωτίζεται ουσιαστικά η θέση δύο αγαπητών στους microαθητές ποιητών του Καβάφη και του Καρυωτάκη ως προαγ-γέλων του microοντερνισmicroού Εννοείται πως για τη συγκεκριmicroένη διδακτική ενότητα θα χρησιmicroοποιηθούν ποιητικά κείmicroενα και από τα ανθολόγια της Β΄ και της Γ΄ Λυκείου

Η τρίτη ενότητα για το θέατρο προέκυψε κυρίως από το γεγονός ότι αρκετά από τα κείmicroενα του ανθολογίου είναι θεατρικά (και κάποια microάλιστα ξένα) αλλά και διότι ο θεατρικός λόγος αν και ουσιαστικό κοmicromicroάτι της λογοτεχνίας είναι παραmicroε-ληmicroένος στην εκπαίδευση ως microη όφειλε Η σύγκριση λχ του αφηγηmicroατικού microε το θεατρικό λόγο είναι παιδαγωγικά πολύ σηmicroαντική Γενικότερα είναι πασίγνωστη η παιδαγωγική αξία του θεάτρου αλλά και οι δυνατότητες που προσφέρει για microια ποικι-λία δραστηριοτήτων προσανατολισmicroένων στην ενεργητική microάθηση και στην ανάληψη πρωτοβουλιών οι οποίες microπορούν πολύ εύκολα να συνδεθούν και microε τη χρήση ΤΠΕ

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

Τα φύλα στη λογοτεχνία

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να εξετάσουν θέmicroατα που από αιώνες τροφοδοτούν την ελληνική και παγκόσmicroια λογοτεχνία και να παρακολουθήσουν τις microεταβολές παραλλαγές και οmicroοιότητες που αυτά παρουσιάζουν διαχρονικά Να συνειδητοποιήσουν την ιστο-ρικότητα των κειmicroένων δηλαδή την πολυσύνθετη αλληλεπίδρασή των κειmicroένων microε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν Να κατανοήσουν ότι το θέmicroα των φύλων στη λογοτεχνία σχετίζεται microε και εmicroπεριέχει πολλά άλλα θέ-microατα τη σχέση πατέρα-κόρης α-δελφού-αδελφής microητέρας-γιου του έρωτα του γάmicroου της οικογέ-νειας της καλλιτεχνικής δηmicroιουρ-γίας Να εξετάσουν τους ανθρώπινους τύπους που microπορούν να αποmicroονω-θούν από το γενικότερο θέmicroα πχ ο πατέρας-αφέντης ο ερωτευmicroένος νέος η ερωτευmicroένη νέα ο πιστός φίλος Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων κα-θορίζονται από το ιστορικό κοινω-νικό πολιτισmicroικό πλαίσιο Να κατανοήσουν ότι η ταυτότη-

Να σχολιάζουν τις κοινωνι-κές παραmicroέτρους που προσδιο-ρίζουν την υποκειmicroενικότητα ανδρών και γυναικών (ανάγκες δυνατότητες συγκρουόmicroενους κώδικες συmicroπεριφοράς οριοθε-τήσεις κλπ) όπως φαίνονται στα κείmicroενα Να εντοπίζουν στα κείmicroενα τη φωνήές που microιλάούν για τα φύλα το ρόλο την υποκειmicroενι-κότητα τις σχέσεις τους Να ανιχνεύουν τις αφηγηmicroα-τικές τεχνικές microε τις οποίες κα-τασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου στα κείmicroενα Να ερmicroηνεύουν τις παραπάνω επισηmicroάνσεις τους microε βάση το χώρο το χρόνο την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα αλλά και του αφηγητή Να συγκρίνουν δύο και πε-ρισσότερα κείmicroενα να εντοπί-ζουν οmicroοιότητες και διαφορές στο χειρισmicroό του θέmicroατος έχο-ντας ως άξονες παρατήρησης υποθέmicroατα του κεντρικού θέmicroα-τος και ως κριτήρια ερmicroηνείας το χώρο το χρόνο την ιδεολο-γία της εποχής και του συγγρα-φέα κλπ

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου Παραλογές Του Νεκρού αδελ-φού Της νύφης που κακοπάθησε Ακριτικά τραγούδια Η αρπαγή της γυναίκας του ∆ιγενή Ο γιος της χήρας Ιπποτικά microυθιστορήmicroατα Ά-γουρος ποθοφλόγιστος Καταλόγια Αν ήξευρα κυράτσα microου Κυπριακά [Πάγωhellip] Κρητική Λογοτεχνία Βιτσέ-ντζος Κορνάρος Ερωτόκριτος Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός Αγνώστου Έρωτος αποτελέσmicroα-τα Επτανησιακή Σχολή Ανδρέας Λασκαράτος Η προίκα Οι Φαναριώτες και η Ροmicroαντι-κή Σχολή των Αθηνών Γρηγόρι-ος Παλαιολόγος Ο Πολυπαθής Εmicromicroανουήλ Ροΐδης Μονόλογος ευαισθήτου Από τα ΚΝΛ Β΄Λυκείου Αλέξανδρος Παπαδιαmicroάντης Η Φόνισσα Το microοιρολόγι της φώκι-ας Πατέρα στο σπίτι Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Κωνσταντίνος Θεοτόκης Η τιmicroή και το χρήmicroα Μαρία Πολυδούρη Κοντά σου Μ Καραγάτση Γιού-

Αναζήτηση διαφόρων ειδών κειmicroένων που να αναφέρονται στο γενικό θέmicroα ή σε υποθέmicroατα σε βιβλιοθήκες βιβλιοπωλεία και ιστοσελίδες Συνεξέταση δύο έργων microε ά-ξονα παρατήρησης ένα ή περισ-σότερα από τα προτεινόmicroενα υ-ποθέmicroατα Σύγκριση περισσότερων αν-δρικών και γυναικείων πορτρέ-των ρόλων ή σχέσεων σε κείmicroε-να ίδιας ή διαφορετικής εποχής και αιτιολόγηση των διαφορών microε παρουσίαση του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου Αναζήτηση και σύγκριση microη λογοτεχνικού (δηmicroοσιογραφικού επιστηmicroονικού) κειmicroένου microε ο-microόθεmicroο λογοτεχνικό Επισήmicroανση της οπτικής γω-νίας microέσω της οποίας κατα-σκευάζεται το στερεότυπο του φύλου Αλλαγή του αφηγητή της ι-στορίας προκειmicroένου να δοθεί έmicroφαση στη σηmicroασία της laquoφω-νήςraquo (φωνή ενηλίκου άνδρα γυναίκας νέου νέας) Συγγραφή ερευνητικών εργα-σιών για ένα σχετικό θέmicroα (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διακρί-νουν και να περιγράψουν έναν λο-γοτεχνικό χαρακτήρα σε σχέση microε τον κοινωνικό του ρόλο ως άνδρα ή γυναίκας τα στερεότυπα που τον περιβάλλουν τις σχέσεις των φύλων Να είναι σε θέση να αιτιολο-γούν προφορικά και γραπτά τα παραπάνω σηmicroεία παραπέmicroπο-ντας στο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται το κείmicroενο Να αναγνωρίζουν τα υποθέmicroα-τα τα οποία εmicroπεριέχονται στα κείmicroενα Να συγκρίνουν γραπτά ή προ-φορικά δύο ή περισσότερα κείmicroε-να έχοντας ως άξονα παρατήρη-σης ένα ή περισσότερα από τα προτεινόmicroενα υποθέmicroατα Να εκφέρουν άποψη για τα θέmicroατα των κειmicroένων συνδέοντάς τα microε την καθηmicroερινή τους εmicroπει-ρία Να συγκρίνουν λογοτεχνικά κείmicroενα microε κινηmicroατογραφικές ται-νίες ανάλογης θεmicroατικής Να συζητούν για τα παραπάνω θέmicroατα στην οmicroάδα ή στην τάξη

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

18

τα του φύλου κατασκευάζεται microέσα από το λόγο διαφόρων κειmicroενικών ειδών και ιδιαίτερα της λογοτεχνί-ας Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και τις λο-γοτεχνικές εικόνες των ταυτοτήτων του φύλου Να γνωρίσουν τις αφηγηmicroατικές τεχνικές microε τις οποίες η λογοτεχνία κατασκευάζει εικόνες του φύλου Να κατανοήσουν ότι η λογοτε-χνία microπορεί να αναπαράγει αλλά και να τροποποιεί ή να ανατρέπει κοινωνικά στερεότυπα Να κατανοήσουν ότι το αυτοβιο-γραφικό στοιχείο υπεισέρχεται microεν στην αφήγηση αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα δεν ταυτίζεται ούτε microε την ταυτότητα του αφηγητή ού-τε microε την ταυτότητα κάποιου από τους ήρωες Να αναστοχαστούν τη δική τους διαδροmicroή για τη συγκρότηση της ταυτότητάς τους

Να συγκρίνουν το λόγο της λογοτεχνίας περί φύλων microε άλ-λους λόγους όπως ο δηmicroοσιο-γραφικός ή ο επιστηmicroονικός Να ανιχνεύουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κεί-microενο αλλά και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείmicroενο τα ανα-παράγει ή τα ανατρέπει Να συνδέουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κεί-microενα microε έργα άλλων τεχνών αλ-λά και microε την εmicroπειρία τους από την καθηmicroερινή ζωή

γκερmicroαν Το microπουρίνι Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Βικτωρία Θεοδώρου Εγκώmicroιο Ανέστης Ευαγγέλου Μην απο-ρείς microητέρα ∆ηmicroήτρης Χατζής Το φονικό της Ιζαmicroπέλας Μόλναρ Μαργαρίτα Λυmicroπεράκη Τα ψάθι-να καπέλα Κώστας Ταχτσής Τα ρέστα Παράλληλα κείmicroενα Πηνελόπη ∆έλτα Πρώτες ενθυ-microήσεις Ελισάβετ Μουτζάν Μαρ-τινέγκου Αποmicroνηmicroονεύmicroατα Ρέα Γαλανάκη Ελένη ή ο κανένας ΄Ερmicroαν Εσσε Ντέmicroιαν Jerome Salinger Ο φύλακας στη σίκαλη Μέλβιν Μπέρτζες Μπίλλυ Ελιοτ Αmicroάντα Μιχαλοπούλου Γιατί σκότωσα την καλύτερή microου φίλη

θέση της γυναίκας οριοθέτηση ανδρικών-γυναικείων υποχρεώ-σεων στο πλαίσιο της οικογένει-ας και της κοινωνίας ιστορικό-τητα παιδικής και εφηβικής ηλι-κίας κλπ) σε διαφορετικές επο-χές και διαφορετικούς τόπους Συνεργασία microε microαθητές σχο-λείων του εξωτερικού για συ-γκριτική εξέταση των παραπάνω θεmicroάτων στη λογοτεχνία άλλων χωρών (διαθεmicroατική προσέγγιση microε τη βοήθεια των καθηγητών ξένων γλωσσών) ∆ραmicroατοποίηση κοmicroβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσω-τερικές ή εξωτερικές συγκρού-σεις χαρακτήρων διλήmicromicroατα των ηρώων κλπ Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη microεταφορά του στον κινη-microατογράφο ή στην τηλεόραση (πχ Μπίλυ Ελιοτ Ψάθινα καπέ-λα Γιούγκερmicroαν) Παρουσίαση των εργασιών στην οmicroάδα στην τάξη και σε ιστολόγιο και facebook και δη-microιουργία διαδικτυακής κοινότη-τας αναγνωστών Συγγραφή κειmicroένου για το ο-πισθόφυλλο του βιβλίου το ο-ποίο προσπαθεί να ελκύσει έφη-βους αναγνώστες Ταύτιση microε κάποιον ήρωα και συγγραφή σελίδων του ηmicroερολο-γίου του ή επιστολών του

Να αξιοποιούν γραπτές και ψηφιακές πηγές να συγκρίνουν microε τα λογοτεχνικά κείmicroενα και να συγγράφουν ερευνητική εργασία

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

19

Παράδοση και microοντερνισmicroός στη νεοελληνική ποίηση

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Aξιολόγηση

Να συνειδητοποιήσουν ότι η ποίηση αλλάζει τόσο στο περιεχό-microενο όσο και στη microορφή της από εποχή σε εποχή Να κατανοήσουν ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αυθαίρετες ή τυχαί-ες αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο γενικότερων καλλιτεχνικών και πολιτισmicroικών ρευmicroάτων Να αποκτήσουν microια συνολική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνι-κής ποίησης Να κατανοήσουν την έννοια του λογοτεχνικού κινήmicroατος και τη σχέση ενός λογοτεχνικού κινήmicroα-τος microε την εποχή του Να γνωρίσουν τα λογοτεχνικά κινήmicroατα του ροmicroαντισmicroού του παρνασσισmicroού του συmicroβολισmicroού του microοντερνισmicroού και του υπερρε-αλισmicroού Να κωδικοποιήσουν τα χαρα-κτηριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης (ελεύθερος στίχος άλογο στοιχείο δραmicroατικό-τητα καθηmicroερινό λεξιλόγιο) Να κατανοήσουν τη διαφορά της έννοιας του laquoσύγχρονουraquo από το laquomicroοντέρνοraquo Να συνειδητοποιήσουν το microέγε-θος της ρήξης microε την παλαιότερη

Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά της microοντέρνας και της παραδοσιακής ποίησης και να τα εντοπίζουν σε ποιήmicroατα Να διακρίνουν τα χαρακτη-ριστικά άλλων λογοτεχνικών κινηmicroάτων σε ποιήmicroατα Να εντάσσουν ένα ποιητικό έργο σε microια θέση στη γραmicromicroή της εξέλιξης από την παραδο-σιακή στη microοντέρνα ποίηση Να αισθάνονται το ρυθmicroό του ελεύθερου στίχου Να εξοικειωθούν microε το ά-λογο στοιχείο της microοντέρνας ποίησης και να είναι ανοικτοί στην πολυσηmicroία του ποιητικού λόγου Να πειραmicroατίζονται microε τις δυνατότητες της γλώσσας και τους συνειρmicroούς

Από τα ΚΝΛ της Α΄Λυκείου ∆ηmicroοτικό τραγούδι Της νύφης που κακοπάθησε Β Κορνάρος Ερωτόκριτος (Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός) Ι Βηλαράς Σαν πετα-λούδα στη φωτιά Α Κάλβος Τα ηφαίστεια ∆ Σολωmicroός Ελεύθεροι πολιορκηmicroένοι Λ Μαβίλης Μούχρωmicroα Κ Παλαmicroάς Το πα-νηγύρι στα σπάρτα Αγορά Κ Χα-τζόπουλος Ηρθες Λ Πορφύρας Το θέατρο Α Σικελιανός ∆εί-πνος Κ Βάρναλης Οι microοιραίοι ΚΠ Καβάφης Περιmicroένοντας τους βαρβάρους Ιθάκη Η σατρα-πεία Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον Αλεξανδρινοί βασιλείς ηγεmicroών εκ ∆υτικής Λιβύης Νέοι της Σιδώνος 400 microΧ Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Ν Λαπαθιώτης Νυχτερινό Κ Καρυωτάκης Είmicroαστε κάτι Μπα-λάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων Τ Παπατσώνης Συνά-ντηmicroα Γ Σεφέρης Πάνω σrsquo ένα ξένο στίχο Ελένη Επί ασπαλά-θων Ο βασιλιάς της Ασίνης Τε-λευταίος Σταθmicroός Α Εmicroπειρίκος Τρία αποσπάσmicroατα Ηχώ Γ Βα-φόπουλος Η Ελεγεία των αδελ-φών Γ Ρίτσος Ρωmicroιοσύνη Ανυ-

Έρευνα σε ένα λεξικό λογο-τεχνικών όρων της σηmicroασίας των όρων ροmicroαντισmicroός συmicroβολι-σmicroός microοντερνισmicroός Κατασκευή πίνακα microε τα χα-ρακτηριστικά του κάθε κινήmicroα-τος ∆ηmicroιουργία συστάδων ποιη-microάτων microε βάση κοινά χαρακτη-ριστικά (παρόmicroοιο ρυθmicroό microετρι-κή θεmicroατική) Μπορούν να αξι-οποιηθούν ανθολογήσεις στο δι-αδίκτυο Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε παραδοσιακά ποιή-microατα για εντοπισmicroό των διαφο-ρών Σύγκριση ποιηmicroάτων του Καβάφη microε του Καρυωτάκη Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο υπερρεαλιστικό Κατάταξη ποιηmicroάτων σε microια σειρά ανάλογα microε τη δραmicroατικό-τητα που τα χαρακτηρίζει ή ανά-λογα microε το βαθmicroό του άλογου στοιχείου Αναζήτηση των πιο laquoποιητι-κώνraquo και των πιο laquoκαθηmicroερι-νώνraquo λέξεων σε ποιήmicroατα και κατασκευή πινάκων (Για τον

Αναmicroένεται οι microαθητές Να αναγνωρίζουν τα χαρακτη-ριστικά της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Να διακρίνουν τα ποιήmicroατα σε παραδοσιακά και microοντέρνα Να γνωρίζουν τα βασικά χαρα-κτηριστικά των λογοτεχνικών ρευ-microάτων Να γνωρίζουν βασικούς εκπρο-σώπους της παραδοσιακής ποίη-σης και τους ποιητές που πραγmicroα-τοποίησαν τη microετάβαση από την παράδοση στο microοντερνισmicroό

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

20

ποίηση που φέρνει ο microοντερνισmicroός Να γνωρίσουν τους κοινωνικούς παράγοντες και τις επιστηmicroονικές φιλοσοφικές τάσεις που οδήγησαν στον microοντερνισmicroό

πόταχτη πολιτεία Ν Καββαδίας Πούσι Ν Εγγονόπουλος Νέα πε-ρί του θανάτου του Ισπανού ποιη-τού ΦΓ Λόρκα Ο Ελύτης Η τρελή ροδιά Η Μαρίνα των βρά-χων Στα χτήmicroατα βαδίσαmicroε όλη microέρα Το Άξιον εστί (Τα Πάθη άσmicroα η΄) Ν Βρεττάκος Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Μ Σαχτούρης Η Αποκριά Ν Βαλαωρίτης Μικρός θρήνος Παράλληλα ποιήmicroατα Κ Καβάφης Η πόλις Θάλασσα του πρωιού Τείχη Θυmicroήσου σώmicroα Έτσι πολύ ατένισα Κ Καρυωτά-κης Πρέβεζα Εις Ανδρέαν Κάλ-βον Γ Σεφέρης Στροφή Α Ε-microπειρίκος Υψικάmicroινος Ν Εγγο-νόπουλος Γυψ και Φρουρά Το γλωσσάριο των ανθέων

Σεφέρη microπορεί να αξιοποιηθεί ο συmicroφραστικός πίνακας λέξεων στον κόmicroβο του ΚΕΓ) Εντοπισmicroός του άλογου στοι-χείου σε παραδοσιακά και microο-ντέρνα ποιήmicroατα Ανίχνευση συmicroβόλων σε ποιήmicroατα και κατάταξή τους σε κατηγορίες ανάλογα microε το είδος τους (αντικείmicroενα φυσικά φαι-νόmicroενα εικόνες ήχοι) ∆ιασκευή ενός παραδοσια-κού ποιήmicroατος σε microοντέρνο και το αντίθετο Σύνθεση ενός παραδοσιακού και ενός microοντέρνου ποιήmicroατος Συγγραφή κατά οmicroάδες ενός υπερρεαλιστικού ποιήmicroατος Έρευνα σχετικά microε τη χρήση της microυθολογίας στα καλλιτεχνι-κά ρεύmicroατα της παραδοσιακής και της microοντέρνας ποίησης Ακρόαση microελοποιηmicroένων ποιηmicroάτων και microελοποίηση πα-ραδοσιακών και microοντέρνων ποι-ηmicroάτων Ακρόαση και σχολιασmicroός microαγνητοφωνηmicroένων αναγνώσε-ων ποιηmicroάτων πειραmicroατισmicroός microε διαφορετικούς τρόπους φωνα-χτής ανάγνωσης των ποιηmicroάτων

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

21

Θέατρο

Σκοποθεσία ∆εξιότητες Περιεχόmicroενο ∆ραστηριότητες Αξιολόγηση

Να γνωρίσουν οι microαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσmicroατα του θεατρικού λόγου Να εmicroβαθύνουν στα δύο βασικά είδη θεατρικού λόγου την κωmicroω-δία και το δράmicroα και τη microεταβολή τους σε κάθε εποχή Να γνωρίσουν σηmicroαντικούς έλ-ληνες και ξένους θεατρικούς συγ-γραφείς Να προβληmicroατιστούν γύρω από τη σχέση λογοτεχνίας και θεά-τρου Να συνειδητοποιήσουν τη δοmicroή ενός θεατρικού έργου Να κατανοήσουν τη σηmicroασία των δραmicroατουργικών στοιχείων (χώρος χρόνος χαρακτήρες σύ-γκρουση) Να κατανοήσουν τη λειτουργία των θεατρικών συmicroβάσεων Να αντιληφθούν τη σχέση ανά-microεσα στο θεατρικό προϊόν και το πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται Να συνειδητοποιήσουν ότι η θε-ατρική παράσταση αποτελεί ένα σύνθετο καλλιτεχνικό προϊόν στο οποίο συmicroβάλλουν πολλές τέχνες Να κατανοήσουν ότι η παράστα-ση (ως αποτέλεσmicroα microιας ορισmicroένης

Να αναγνωρίζουν τα στοιχεία από τα οποία συντίθεται microια θεατρική παράσταση και να τα σχολιάζουν Να συγκρίνουν ένα θεατρικό έργο microε ένα λογοτεχνικό αφή-γηmicroα και να εντοπίζουν τις ο-microοιότητες και τις διαφορές Να εντοπίζουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να αναγνωρίζουν τη λει-τουργία των σκηνών στο πλαί-σιο της συνολικής δραmicroατουρ-γίας του θεατρικού έργου Να διακρίνουν την ποιότητα του θεατρικού έργου από την ποιότητα της παράστασης Να καλλιεργήσουν τις δικές τους ικανότητες δραmicroατικής έκφρασης microέσα από τη χρήση δραmicroατικών τεχνικών και συmicro-βάσεων Να δοκιmicroάσουν να σκηνοθε-τήσουν το δικό τους laquoθεατρικό σύmicroπανraquo σε δεδοmicroένες συνθή-κες

Από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου ∆ράmicroατα Γεώργιος Χορτάτσης Ερωφίλη Βιτσέντζος Κορνάρος Η θυσία του Αβραάmicro Ουίλλιαmicro Σαίξπηρ Βασιλιάς Ληρ Κωmicroωδίες Γεώργιος Χορτάτσης Κατζούρ-microπος Μολιέρος Ο Αρχοντοχω-ριάτης Από τα ΚΝΛ της Β΄ Λυκείου Γρηγόριος Ξενόπουλος Στέλλα Βιολάντη Το microυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας Από τα ΚΝΛ της Γ΄ Λυκείου Ιάκωβος Καmicroπανέλλης Το πα-ραmicroύθι χωρίς όνοmicroα Μπέρτολτ Μπρεχτ Ο σπιούνος (Τρόmicroος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ) Παράλληλα κείmicroενα Κάρλο Γκολντόνι Υπηρέτης δύο αφεντάδων microτφ Ερρίκος Μπε-λιές Ηριδανός 2008 Σαίξπηρ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα microτφ Ερρί-κος Μπελιές Κέδρος 2007 Γιώργος Σκούρτης Οι νταντάδες Καστανιώτης 2007 ∆ηmicroήτρης Ψαθάς Μαντάmicro Σουσού εκδ Μαρία Ψαθά 1997 ή Λιβάνης

Οmicroαδική ανάγνωση θεατρικού έργου microε διανοmicroή ρόλων Συλλογική παρακολούθηση microιας θεατρικής παράστασης microετά από ανάγνωση του έργου ή α-κρόαση microιας ραδιοφωνικής πα-ράστασης από το αρχείο της ΕΡΤ Ανάγνωση θεατρικής κριτικής Συγγραφή κριτικής για θεα-τρική παράσταση Ταύτιση microε έναν θεατρικό χα-ρακτήρα και συγγραφή προσω-πικών κειmicroένων (ηmicroερολογίου επιστολής) από την οπτική του γωνία Παράσταση (επιλογή διανοmicroή ρόλων σκηνοθεσία) σκηνών από θεατρικό έργο Συνεξέταση δύο ή περισσοτέ-ρων έργων συγγενικών ως προς το θέmicroα ή το είδος (πχ Κα-τζούρmicroπος Υπηρέτης δύο αφε-ντάδων ΕρωφίληΣτέλλα Βιολά-ντηΡωmicroαίος και Ιουλιέτα Αρχο-ντοχωριάτηςΜαντάmicro Σουσού Ο σπιούνοςΟι νταντάδες) Σύγκριση λογοτεχνικού έργου microε τη θεατρική διασκευή του (πχ Παραmicroύθι χωρίς όνοmicroα) Ερευνα στο διαδίκτυο (πχ

Αναmicroένεται οι microαθητές Να είναι σε θέση να διατυπώ-σουν το κεντρικό διακύβευmicroα-σύγκρουση σε ένα θεατρικό έργο Να εκφέρουν άποψη για microια θε-ατρική παράσταση δίνοντας έmicro-φαση σε κάθε ένα από τα στοιχεία της Να γράφουν ή να microετατρέπουν θεατρικούς διαλόγους προσθέτο-ντας σκηνικές οδηγίες Να αναλύουν προφορικά γρα-πτά ή microε δραmicroατοποίηση τους κε-ντρικούς χαρακτήρες ενός θεατρι-κού έργου Να συγκρίνουν δύο οmicroόθεmicroα ή οmicroοειδή θεατρικά έργα ή ένα αφη-γηmicroατικό microε ένα θεατρικό κείmicroενο ή ένα θεατρικό microε την κινηmicroατο-γραφική microεταφορά του Να ερευνούν στο διαδίκτυο τα σχετικά microε ένα θεατρικό έργο τον συγγραφέα του την εποχή του αλ-λά κυρίως τις παραστάσεις του και τις κριτικές που δέχτηκαν

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου

22

σκηνοθεσίας) είναι ερmicroηνεία του θεατρικού έργου

1993 Πηνελόπη ∆έλτα Παραmicroύ-θι χωρίς όνοmicroα Εστία 2010

στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου) για τις παραστάσεις συγκεκριmicroένου έργου και πα-ρουσίαση των σχετικών ευρηmicroά-των microε λογισmicroικό παρουσίασης Ερευνα στο διαδίκτυο για την εποχή τον χρόνο τον τόπο στον οποίο τοποθετείται ένα θεατρικό έργο Σύγκριση του θεατρικού κει-microένου microε την κινηmicroατογραφική ή τηλεοπτική microεταφορά του (πχ Ρωmicroαίος και Ιουλιέτα Μαντάmicro Σουσού από το αρχείο της ΕΡΤ) Μετατροπή αφηγηmicroατικού κειmicroένου σε θεατρικό και θεα-τρικού σε αφηγηmicroατικό Αλλαγή σκηνών και τέλους σε ένα θεατρικό έργο Πρόσθεση ή αφαίρεση χαρα-κτήρων από θεατρικό έργο ∆ιαφήmicroιση ενός θεατρικού έρ-γου microε παντοmicroίmicroα τρέιλερ ή α-φίσα Συγγραφή θεατρικού προ-γράmicromicroατος για ορισmicroένο έργο Συγγραφή θεατρικού microονό-πρακτου