Κάτω: Ο τερματικός σταθμός φόρτωσης του αγωγού πετρελαίου Τυφλίδας-Μπακού-Τσεϊχάν (TBC) στο τουρκικό λιμάνι.

γεωπολιτικη

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 201282 |

Oι ΤελευΤαιες ενεργειαΚες εξελιξεις ςΤην ΤΟυρΚια

ΑΝΘΡΑκεΣο ΘηΣΑΥΡοΣ

γΑιΑλλΑ οΧιΥΔΡογοΝ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 83|

Το παρόν άρθρο αποτελεί το πρώτο μέρος μιας εισαγωγής στην εξέταση του ενεργειακού κλάδου της Τουρκίας. Αρχικά παρουσιάζονται συνοπτικά ορισμένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του κλάδου, όσον αφορά στους υδρογονάνθρακες. Ως μια πρώτη πηγή πληροφοριών αξιοποιήθηκαν τα στοιχεία για την Τουρκία, όπως αναγράφονται στην ιστοσελίδα της EIA (U.S. Energy Information Administration). Η EIA αποτελεί την υπηρεσία στατιστικής και ανάλυσης του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ. Ο φορέας αυτός, όπως υποστηρίζει, συλλέγει, αναλύει και διαδίδει ανεξάρτητη και αμερόληπτη πληροφόρηση για την ενέργεια, προωθεί τη χάραξη υγιούς πολιτικής, υποστηρίζει τις αποτελεσματικές αγορές και μεριμνά για τη δημόσια κατανόηση του κλάδου της ενέργειας και της αλληλεπίδρασής της με την οικονομία και το περιβάλλον. Έμφαση δίνεται στους ενεργειακούς πόρους των υδρογονανθράκων της Τουρκίας, καθόσον εκτιμάται ότι η τωρινή τους κατάσταση αποτελεί σημαντική αδυναμία για μια χώρα που οραματίζεται την αναβάθμισή της σε περιφερειακή δύναμη, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Έτσι εκτός από την παρουσίαση των δεδομένων2 διεξάγεται εκτενής στοχαστική κριτική και αναλυτικός τους σχολιασμός, καθώς και συσχέτιση αυτών με τη συναφή πολιτική της γείτονος. Τέλος διαπιστώνεται η απατηλή εμφάνιση του ενεργειακού τομέα της γείτονος χώρας όσον αφορά ιδιαίτερα στην ανεξαρτησία του και η προσπάθεια κάλυψης εγγενών αδυναμιών με πόρους άλλων κρατών.Γράφουν | Ι. Βιδάκης, Γ. Μπάλτος και Δ. Γεωργαντάς1

Μέρος α’

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 201284 |

η Τουρκία, σύμφωνα με το δείκτη Ακα-θάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, κα-

τέχει τη 15η θέση ισχυρότερης οικονομίας στον κόσμο (τη 17η σε όρους ονομαστικού ΑΕΠ). Η χώρα είναι ιδρυτικό μέλος του ΟΟΣΑ (1961) και μία από τις χώρες του G-20. Η Παγκόσμια Τρά-πεζα την κατατάσσει ως «άνω του μέσου» εισο-δήματος, από την άποψη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας κατά το 2007.

Ειδικά όσον αφορά στην ενέργεια, η χώρα πα-ρουσιάζεται ότι έχει καταστεί ένα περιφερειακό διαμετακομιστικό κέντρο ενέργειας, με εφοδια-σμό σε ενεργειακούς πόρους από τη Ρωσία, την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας και τη Μέση Ανα-τολή, που μεταφέρονται μέσω της Τουρκίας προς τα δυτικά, προς την Ευρώπη. Η Άγκυρα εμφανί-ζεται να διαδραματίζει έναν όλο και σημαντικότε-ρο ρόλο στη διαμετακόμιση πετρελαίου και φυσι-κού αερίου από τις προαναφερόμενες περιοχές που κατευθύνονται προς τη Δυτική Ευρώπη. Η χώρα αποτελεί σημαντικό σημείο διέλευσης για το θαλάσσιο εμπόριο πετρελαίου και επιχειρεί να αναδειχθεί πιο σημαντική για τη διέλευση μέσω αγωγών (πετρελαίου και φυσικού αερίου), με σημαντικές ποσότητες να μεταφέρονται προς τη Δύση. Αυξανόμενοι όγκοι πετρελαίου της Ρω-

σίας και της Κασπίας αποστέλλονται με δεξαμε-νόπλοια μέσω των Στενών του Βοσπόρου στις δυτικές αγορές, ενώ ένας τερματικός σταθμός στη Μεσογειακή ακτή της Τουρκίας, στο Τσεϊχάν, επιτρέπει στη χώρα να εξάγει πετρέλαιο από το βόρειο Ιράκ και το Αζερμπαϊτζάν.

Ωστόσο από το Χάρτη 1, στον οποίο υποτυ-πώνονται οι σημαντικές Θαλάσσιες Οδοί Επικοι-νωνίας (Sea Lines οf Communication: SLOCs) στην Αν. Μεσόγειο, διαπιστώνεται η αυξημένη στρατηγική σημασία, εκτός των «σημείων υπο-χρεωτικής διελεύσεως της ναυσιπλοΐας» (choke points: Δαρδανέλια, Σουέζ) και του λιμένα Τσε-ϊχάν της Τουρκίας, της Ελληνικής Χερσονήσου, του Αιγαίου Πελάγους και της Κρήτης, καθώς και της Κύπρου.

απαιτείται ο έλεγχος όλων αυτών των περιοχών, τόσο για τη διατήρηση ανοικτών γραμμών επικοινωνιών (SLOCs) όσο και για την υποστήριξη επιχειρήσεων περιορισμού/ ανάσχεσης (containment), αν αυτό απαιτηθεί3. Κατά τους υποστηρικτές του Mahan, η ΝΑ Με-σόγειος έχει επανακτήσει, για λογαριασμό των ΗΠΑ, το ρόλο της «Ζωτικής Οδού» (Vital Line) των χρόνων της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Συνεπώς η Ελλάδα με την Κύπρο μπορούν να ελέγχουν και τις τρεις θαλάσσιες οδούς επι-

κοινωνίας και μεταφορών στη ΝΑ Μεσόγειο. Βέβαια οι πρόσφατες εξελίξεις στη Λιβύη και η αναμενόμενη εμπλοκή των Αγγλογάλλων στη χώρα αυτή, εκτιμάται ότι θα μειώσει την αξία του προαναφερομένου «γεωπολιτικού συ-μπλέγματος» Ελλάδος-Κύπρου. Η κεντρική γε-ωγραφική θέση της Λιβύης στη Μεσόγειο προσ-δίδει αρκετά πλεονεκτήματα στις δυνάμεις που θα την αξιοποιήσουν.

Ειδικότερα, ο τομέας ενέργειας της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από την υψηλή εξάρτηση από ει-σαγόμενους πόρους, την έντονη κυριαρχία του πετρελαίου στο ενεργειακό της ισοζύγιο, την τα-χεία αύξηση της ενεργειακής ζήτησης, τις δυσκο-λίες διασύνδεσης με τα ευρωπαϊκά δίκτυα, λόγω της γεωγραφικής θέσης, καθώς επίσης και το σχετικά χαμηλό βαθμό διείσδυσης και αξιοποίη-σης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Από τα εισαγωγικά της παρουσίασης της ΕΙΑ για τον ενεργειακό τομέα της Τουρκίας, παραλείπε-ται το βασικότερο στοιχείο: η Τουρκία είναι φτω-χή σε υδρογονάνθρακες, αν και η κατανάλωσή τους ανέρχεται σε ποσοστό 65% (βλ. Διάγραμμα 1). Αυτό κατ’ αρχήν σημαίνει ότι εξαρτάται ενερ-γειακά από άλλες χώρες, παραγωγούς υδρογο-νανθράκων. Ωστόσο μια περιφερειακή δύναμη, όπως οραματίζεται να αναδειχθεί στην ευρύτε-

ΕΛΛΑ∆Α

SLOC 2

SLOC 3

SLOC 1

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΛΒΑΝΙΑ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΣΚΟΠΙΑ

ΛΙΒΥΗ

ΚΥΠΡΟΣ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΙΣΡΑΗΛ

ΣΥΡΙΑ

ΛΙΒΑΝΟΣ

απέναντι: ερευνητική γεώτρηση του ΤραΟ στην επαρχία του ντιγιαρμπακίρ.

αριστερά: από τον Χάρτη 1 διαπιστώνεται πως για να διατηρηθούν ανοικτές οι κύριες Θαλάσσιες Οδοί επικοινωνίας (SLOCs) της ανατολικής Μεσογείου απαιτείται ο έλεγχος της ελληνικής Χερσονήσου, του αιγαίου, της Κρήτης και της Κύπρου.

ΧΑΡΤΗΣ 1

©«Ε

Α&Τ»

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 85|

ανΘραΚες Ο ΘηςαυρΟς

ρη περιοχή, δεν μπορεί να μην διαθέτει ανάλογες πηγές ενέργειας, ροές και αποθέματα.

Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος οι τουρκικές κυβερνήσεις έχουν επιχειρήσει μακροχρόνια να βρουν λύσεις σε πεδία όπως: στην πυρηνική ενέρ-γεια, στη διαμετακόμιση μέσω των εδαφών της πετρελαίου και φυσικού αερίου, στην αξιοποίη-ση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (π.χ. της αιολι-κής), στην αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμά-των γειτονικών χωρών που κατέχουν ή μπορούν να διαθέτουν υδρογονάνθρακες, (Βόρειο Ιράκ, περιοχή Μοσούλης και Ελλάδα, περιοχή Αιγαίου Πελάγους – πρόσφατα δε στην Κύπρο). Ιδιαίτε-ρα σημειώνεται το καταγεγραμμένο όραμα του Υπουργείου Ενέργειας και Φυσικών Πόρων της Τουρκίας, στο στρατηγικό του πρόγραμμα 2010-2014: «Να κάνουμε τη χώρα μας ηγέτη στην πε-ριοχή της, στον τομέα της ενέργειας και των φυ-σικών πόρων»4. Αυτή η ιδέα αποτελεί κατά τη γνώμη μας μια ουτοπία, καθόσον δεν τεκμηρι-ώνεται από ερευνητικά στοιχεία η ύπαρξη και η δυνατότητα οικονομικής αξιοποίησης σημαντι-κών πηγών υδρογονανθράκων στην επικράτειά της. Ωστόσο αυτή η έλλειψη ενεργειακών πη-γών, βασική αδυναμία της Τουρκίας, θεωρούμε ότι στο μέλλον θα αποτελέσει αιτία για τη διεκδί-κηση κοιτασμάτων (ή μεγάλων μεριδίων) στην υφαλοκρηπίδα/ Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Ελλάδος και Κύπρου, (ειδικά εάν οι έρευ-νες αποφέρουν στοιχεία για πλούσια κοιτάσματα ενεργειακών πόρων στις εν λόγω ΑΟΖ), προκα-λώντας σφοδρές συγκρούσεις. Η Τουρκία φυσι-κά δεν θα συμφωνήσει στη συμβατική προμήθεια αυτών των πόρων από Ελλάδα και Κύπρο, γιατί εκτός του υψηλού κόστους των, η οικονομία της θα εξαρτάται από την «καλή θέληση» των δυο γειτόνων της. Λησμονεί όμως ότι η Ελλάδα και η Κύπρος αποτελούν κράτη-μέλη της ΕΕ, η οποία έχοντας μεγάλη έλλειψη σε ενεργειακά αποθέμα-τα, θα «προστατεύσει» τα συμφέροντά της.

ςΤραΤηγιΚη ΤΟυρΚιαςΗ λέξη «γέφυρα» και οι θετικοί συνειρμοί

που προξενεί είναι ιδιαίτερα προσφιλείς στην Άγκυρα. Οι Τούρκοι διπλωμάτες ισχυρίζονται, προκειμένου να στηρίξουν τις ευρωπαϊκές τους φιλοδοξίες, (μετά τη διάλυση της Σοβιε-τικής Ένωσης), πως η χώρα τους δύναται να αποτελέσει «γέφυρα-σύνδεσμο» ανάμεσα στην Ευρώπη και τον κόσμο του Ισλάμ. Με την έντα-ξή της, υποστηρίζουν, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προσεγγίσει τα Αραβικά κράτη και τις χώρες της Κασπίας, καθώς και τις ενεργειακές τους πηγές. Ήδη από την πρώτη περίοδο της δια-κυβέρνησης Ερντογάν, η Τουρκία προσπαθεί να αναβαθμίσει στα μάτια της Δύσης τη στρα-τηγική της σημασία, που μειώθηκε σημαντι-κά μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου και την παταγώδη αποτυχία της Άγκυρας να θέσει τις τουρκόφωνες δημοκρατίες της Κεντρικής Ασί-ας υπό την επιρροή της.

Υδροηλεκτρικά και άλλες ανανεώσιµες πηγές ενέργειας

11%Πετρέλαιο

35%

Γαιάνθρακας

25%

Φυσικό Αέριο

29%

0

5.000

2001

Εγχώριο αργό πετρέλαιο Εισαγόµενο αργό πετρέλαιο Άλλα εισαγόµενα προϊόντα

Χιλι

άδες

τόνο

ι

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

0

100

200120001999

Χιλι

άδες

βαρ

έλια

την

ηµέρ

α

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

200

300

400

Κατανάλωση

Παραγωγή

Καθαρές εισαγωγές

500

600

800

700

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΤΟ 2006 (BTU).

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ 2001-2010.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ (1999-2009).

Πηγή: ΕΙΑ International Energy Annual 2006.

Πηγή: ΤΡΑΟ.

Πηγή: US Energy Information Administration.

©«Ε

Α&Τ»

©«Ε

Α&Τ»

©«Ε

Α&Τ»

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 201286 |

ανΘραΚες Ο ΘηςαυρΟς

εκτιμάται ότι η Ρωσία δεν θα ωφεληθεί από μια ανάλογη κίνηση προς την ΕΕ, διότι θα στερηθεί υψηλά έσοδα. Επίσης η περίπτωση της Ουκρανί-ας ίσως να προβάλλεται μεροληπτικά σ’ αυτό το πλαίσιο, καθόσον για την Ευρώπη είχε ρόλο χώ-ρας διέλευσης Ρωσικών υδρογονανθράκων, με αμφισβητούμενα κίνητρα και επιδιώξεις8. Βέβαια οι Τούρκοι διπλωμάτες, αναλυτές και ειδήμονες ενέργειας ανακινούν την ανησυχία της ΕΕ με τέ-τοια επιτυχία, ώστε «η εξασφάλιση της ενεργεια-κής ασφάλειας της Ευρώπης» να προβάλλεται από Ευρωπαίους πολιτικούς και τεχνοκράτες ως επι-χείρημα υπέρ της τουρκικής ένταξης στην ΕΕ. ςε μια περίοδο που οι προοπτικές πλήρους έντα-ξης φαίνονται ισχνές, το χαρτί της «ενεργει-ακής γέφυρας» αποτελεί ένα από τα ισχυρό-τερα της τουρκικής διπλωματίας. Παράλληλα η Τουρκία έχει εγκαινιάσει μια πολυδιάστατη διπλωματία, αποφεύγοντας να «βάλει όλα τα αυγά της σε ένα καλάθι», αυτό των σχέσεών της με τη Δύση. ςτόχος της να αποκομίσει το

Τα τελευταία έτη η Τουρκία έχει επιδοθεί σε μία άνευ προηγουμένου διπλωματική δραστη-ριότητα, επιθυμώντας να αναδειχθεί σε μείζο-να περιφερειακή δύναμη. Εκμεταλλευόμενη τις υφιστάμενες εντάσεις στη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο, φιλοδοξεί να αυξήσει το περιφερεια-κό της κύρος αναλαμβάνοντας ρόλο μεσολαβη-τή μεταξύ των αντιδίκων. Η Άγκυρα φιλοδοξεί να γίνει «γέφυρα συμφιλίωσης» μεταξύ Συρίας και Ισραήλ, Συρίας και Δύσης, Αρμενίας και Αζερ-μπαϊτζάν, Ρωσίας και Γεωργίας, Ιράν και Δύσης, υπό την έμπνευση και καθοδήγηση του σημερι-νού υπουργού εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτο-γλου, στενότερου συμβούλου του Ταγίπ Ερντο-γάν σε θέματα εξωτερικής πολιτικής ήδη από τις πρώτες ημέρες της πρωθυπουργίας του. Κατά τη χαρακτηριστική φράση του διπλωματικού αναλυ-τή της Ζαμάν, Κερέμ Μπαλτζί, που συνοψίζει την Τουρκική φιλοδοξία, «Επιθυμούμε να είμαστε ο Μεσολαβητής με κεφαλαίο Μ»5.

Στην πολύπλευρη αυτή διπλωματική δραστη-ριότητα η Άγκυρα έχει προσθέσει μεταξύ άλλων τη φιλοδοξία να καταστεί κύριος κόμβος του ευ-ρωπαϊκού και συνεπώς και του διεθνούς συστή-ματος ενεργείας. Η χώρα δεν διαθέτει αξιόλογα κοιτάσματα πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Βρί-σκεται ωστόσο στο κέντρο ενός δικτύου αγω-

γών, υφιστάμενων και υπό σχεδιασμό, που θα μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της Μέσης Ανατολής και της Κασπίας προς τις χώρες-καταναλωτές της Ευρώπης. Στη-ριζόμενη στη γεωγραφία της, η Τουρκία διακη-ρύσσει σε κάθε ευκαιρία πως δεδηλωμένος της στόχος είναι μεταξύ άλλων να αναδειχθεί και σε μια «γέφυρα ενέργειας» προς την Ευρώπη. Με την πολυδιαφημισμένη αυτή φράση οι Τούρκοι διπλωμάτες και αναλυτές εννοούν πως η χώρα τους μπορεί να αποτελέσει τη λύση στην ενεργει-ακή εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία, προμηθεύο-ντας τα Ευρωπαϊκά κράτη με υδρογονάνθρακες από τα γειτονικά της κοιτάσματα6.

Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, σύμφωνα με ορισμένες αναλύσεις, επιθυμούν να αποδυνα-μώσουν την ενεργειακή τους εξάρτηση από τη Ρωσία7, μια εξάρτηση που τους ανησυχεί – όχι αβάσιμα, δεδομένου του παραδείγματος της Ου-κρανίας, όπου οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν εκβια-στικά τους ενεργειακούς τους πόρους. Ωστόσο, κατά την άποψή μας, οι φόβοι αυτοί είναι μάλλον υπερβολικοί και ενισχύονται από πολλά και ποι-κίλα συμφέροντα. Η εξήγηση είναι μάλλον απλή:

Κάτω: η Τουρκική εταιρεία Διύλισης Πετρελαίου TURPAS κατέχει δεσπόζουσα θέση στον κλάδο, με 85% της συνολικής δυναμικότητας.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 87|

πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας στην 100η επέτειο της Τουρκικής Δημοκρατίας12. Σχε-διάζοντας την ετήσια μείωση κατά 50 δισ. δολάρια της δαπάνης για την εισαγωγή ενεργειακών πόρων κατά τα προσεχή έτη, η ηγεσία της ισχυρίζεται ότι θα οδηγήσει σε μια τόσο σημαντική βελτίωση για την Τουρκία, ώστε να αναδειχθεί μεταξύ των πρώτων δέκα χωρών στην παγκόσμια οικονομία το 2023. Πρόσθετα θεωρεί ότι η TPAO θα είναι σε θέση να ανταγωνιστεί με τις διεθνείς εταιρείες πετρελαίου, ώστε να διαθέτει την ταυτότητα μιας αποτελεσματι-κής και ολοκληρωμένης εταιρείας πετρελαίου. Αυτά τα οράματα αποδεικνύουν μεταξύ άλλων και την αξία που προσδίδει η Τουρκία στον κλάδο της ενέρ-γειας – τον θεωρεί ζωτικής σημασίας για το μέλλον της και το μέσον για να αναρριχηθεί σε καλύτερη θέση, στην παγκόσμια κατάταξη των ισχυρών.

ΚαΤαναλΩςη & ειςαγΩγεςΤαυτόχρονα με την οικονομική της μεγέθυν-

ση, η κατανάλωση πετρελαίου στην Τουρκία αυ-ξήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας και κορυφώθηκε στα 690.000 bbl/d το 2007, αυξάνοντας τον αντίστοιχο δείκτη εξάρτη-σης. Από τότε η κατανάλωση μειώθηκε, κυρίως ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας (και της τουρκι-κής) οικονομικής ύφεσης, αλλά και της προσπά-θειας διαφοροποίησης των ενεργειακών πηγών. Το 2009 η κατανάλωση πετρελαίου στην Τουρκία ανήλθε σε 580.000 bbl/d, το χαμηλότερο επίπεδο από το 1994 (βλ. Διάγραμμα 3).

τολική περιοχή της. Η παραγωγή πετρελαίου της Τουρκίας κορυφώθηκε το 1991 στα 85.000 bbl/d10, αλλά στη συνέχεια μειωνόταν κάθε χρόνο φθάνοντας το 2006 στα 44.000 bbl/d. Στη συνέ-χεια αυξήθηκε ελάχιστα, φτάνοντας σχεδόν στα 53.000 bbl/d το 2009. Η Τουρκία εξαρτάται σε ση-μαντικό βαθμό από ξένες πηγές πετρελαίου και εισάγει σχεδόν το 90% του πετρελαίου που χρη-σιμοποιεί, με τις εγχώριες πηγές να αντιπροσω-πεύουν το υπόλοιπο 10% (βλ. Διάγραμμα 2).

Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία δεν αποτελεί κύρια πετρελαιοπαραγωγική χώρα, ο ρόλος της ως ένα αυξανόμενης σημαντικότητας κέντρο δι-έλευσης πετρελαίου, της αποδίδει ζωτική αξία για την παγκόσμια αγορά πετρελαίου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.

ΟργανΩςη ΚλαΔΟυΗ Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου (Turkish

Petroleum Corporation: TPAO)11 που ιδρύθηκε το 1954, παρήγαγε το 70% περίπου της συνολικής πα-ραγωγής πετρελαίου στην Τουρκία το 2009. Η TPAO είναι ο κύριος φορέας εξερεύνησης και παραγωγής πετρελαίου στην Τουρκία και ανταγωνίζεται άμεσα με τον ιδιωτικό τομέα σε αυτές τις δραστηριότητες. Ωστόσο η κρατική εταιρεία έχει ορισμένα προνόμια και οποιαδήποτε ξένη ανάμειξη στις πρώτες φάσεις των εργασιών (upstream activities) περιορίζεται σε καθεστώς συγκρότησης κοινοπραξιών με αυτήν. Επισημαίνεται ο βασικός (υπεραισιόδοξος) στόχος της TPAO να μπορέσει να ανταποκριθεί στη ζήτηση

μέγιστο δυνατό κέρδος από τη θέση της στο «δρόμο του μεταξιού του 21ου αιώνα» –τη διαδρομή των αγωγών ενέργειας– «πολιορ-κώντας όλους τους παίκτες».

Όμως οι τελευταίες εξελίξεις στις εργασίες έρευνας υδρογονανθράκων στην Κύπρο, (κρά-τους-μέλους της ΕΕ) και τα πρώτα αισιόδοξα απο-τελέσματα αυτών, φαίνεται να ανατρέπουν το σχε-διασμό και να ακυρώνουν τις προαναφερόμενες προσπάθειες της Τουρκίας. Η κυβέρνηση της Τουρ-κίας είχε αντιταχθεί σθεναρά και μεθοδευμένα στη διαδικασία των εν λόγω ερευνών ισχυριζόμενη ότι η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας (την αποκαλεί: ελληνοκυπριακή διοίκηση) δεν έχει το δι-καίωμα να υπογράφει διεθνείς συμφωνίες χωρίς την τουρκοκυπριακή συγκατάθεση, η τουρκοκυ-πριακή κοινότητα θα πρέπει να μοιραστεί τα έσοδα από τους φυσικούς πόρους της Κύπρου, οποιαδή-ποτε οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις χώ-ρες της περιοχής. Στη συνέχεια προβλέπεται μεταξύ άλλων και αύξηση των διπλωματικών πιέσεων της Τουρκίας προς το Λίβανο, τη Συρία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο, για την οριοθέτηση των ΑΟΖ στην περιο-χή, διασφαλίζοντας τα ζωτικά της συμφέροντα.

ΠεΤρελαιΟΣτις αρχές του 2011 η έκδοση «Oil & Gas

Journal»9 ανέφερε βεβαιωμένα αποθέματα πε-τρελαίου της Τουρκίας στο ύψος των 270 εκατ. βαρελιών, που βρίσκονται κυρίως στη νοτιοανα-

Δεξιά: Το διυλιστήριο

της TUPRAS στο ιζμίτ.

απέναντι: Οι αγωγοί BTC

και Κιρκούκ-Τσεϊχάν.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 201288 |

ανΘραΚες Ο ΘηςαυρΟς

(έκκληση που έκανε ο Ερντογάν στις αραβικές χώρες για υιοθέτηση της δημοκρατίας και η πα-ρουσίαση του μοντέλου του λαϊκού κράτους κατά την επίσκεψη του στην Αίγυπτο) προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση του Ιράν14. Επιπλέον η Τουρ-κία ανακοίνωσε επίσημα τη διακοπή προμήθει-ας φυσικού αερίου από τη Ρωσία, ακυρώνοντας έτσι στην πράξη τη γιγαντιαία ενεργειακή συμ-φωνία Πούτιν-Ερντογάν, θέτοντας ζήτημα κό-στους του ρωσικού φυσικού αερίου, μόλις ένα εικοσιτετράωρο μετά την επίσημη ανακοίνωση της πρόθεσης αποστολής μιας ισχυρής μοίρας του Βορείου Στόλου της Ρωσίας, με επικεφαλής το αεροπλανοφόρο «Ναύαρχος Κουσνιέτσωφ», με προορισμό την Ανατολική Μεσόγειο, (08-10-2011). Στο εξής η Τουρκία θα εξαρτάται ενεργει-ακά από τις εξαγωγές φυσικού αερίου του Ιράν. Αυτή η εξέλιξη, κατά τους ίδιους παρατηρητές, θα προκαλέσει «τριγμούς» στις σχέσεις Άγκυ-ρας-Ουάσιγκτον, από τη στιγμή που η αμερικα-νική διπλωματία θεωρεί «ανεπίτρεπτη» την ενερ-γειακή εξάρτηση μίας χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ, από την Τεχεράνη.

Τουρκική κυβέρνηση αναπτύσσει την ενεργεια-κή της πολιτική ώστε να τη φέρει σε πλεονεκτι-κή θέση σε σχέση με τις δύο αυτές πετρελαιο-παραγωγικές χώρες. Πιθανόν γι’ αυτό αλλά και για τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία, οι εισαγωγές πετρελαίου στο α΄ τρίμηνο του 2011 στράφηκαν προς το Ιράν (με 32%) και στο Ιράκ (με 12%) και στη συνέχεια στη Ρωσία, (με μόλις 11%). Με αυτόν τον τρόπο ορισμένοι αναλυτές ανησύχησαν ότι η Τουρκία γίνεται υπερβολικά εξαρτημένη από το Ιράν όσον αφορά στον ενερ-γειακό εφοδιασμό της13.

Ο Μέτε Γκοκνέλ πρώην διευθυντής της κρα-τικής εταιρείας πετρελαιαγωγών της Τουρκίας, BOTAS, δήλωσε: «Για την Τουρκία, τα οικονο-μικά συμφέροντα είναι πάνω απ΄ όλα. Το Ιράν προσφέρει στην Τουρκία προσιτές τιμές και ο ιδιωτικός τομέας της Τουρκίας δίνει προτεραιό-τητα στους φθηνούς και μακροπρόθεσμους εταί-ρους». Ωστόσο πρόσφατα η στάση της Τουρκίας σχετικά με τα ζητήματα της Συρίας, της πυραυ-λικής ασπίδας του ΝΑΤΟ και του λαϊκού πολιτεύ-ματος των μουσουλμανικών αραβικών χωρών

Το 2009 η Τουρκία εισήγαγε περίπου το 90% της συνολικής της κατανάλωσης. Η πλειοψηφία των εισαγωγών πετρελαίου της Τουρκίας προ-έρχεται από τη Ρωσία, η οποία έγινε και ο ση-μαντικότερος προμηθευτής της χώρας το 2007, περίπου με 30%, ξεπερνώντας για πρώτη φορά το Ιράν. Πρόσθετες εισαγωγές πετρελαίου γίνο-νται από τη Σαουδική Αραβία, τη Λιβύη, το Ιράκ και τη Συρία.

επισημαίνεται κατ΄ αρχήν όσον αφορά στο πετρέλαιο, η μεγάλη αντίφαση μεταξύ των ισχυρισμών της τουρκικής διπλωματί-ας περί μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης της ευρώπης με την είσοδο της Τουρκίας σε αυτήν – μιας χώρας εξαρτημένης τουλάχι-στον στο ίδιο βαθμό με την εε από τις εισα-γωγές ρωσικού «μαύρου χρυσού» ή έστω και ιρανικού.

Η οικονομική σχέση μεταξύ της Τουρκίας από τη μια πλευρά και της Ρωσίας και του Ιράν από την άλλη σχετικά με τις εισαγωγές πετρελαίου και η εξάρτηση της Άγκυρας από αυτές τις εισαγω-γές, είναι από κάθε άποψη σημαντική. Ωστόσο η

ΡΩΣΙΑ

Κασπία Θάλασσα

Μαύρη Θάλασσα

ΣΥΡΙΑ

ΙΡΑΚ

ΙΡΑΝ

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΤΟΥΡΚΙΑ

Τσεϊχάν

Ερζουρούµ

Τυφλίδα

ΑΡΜΕΝΙΑ

ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝΤΟΥΡKΜΕΝΙΣΤΑΝ

KAZAKΣΤΑΝ

Αγωγός Φυσικού ΑερίουΜπακού-Τυφλίδας-Ερζουρούµ

Αγωγός ΠετρελαίουΚιρκούκ-Τσεϊχάν

Αγωγός ΠετρελαίουΜπακού-Τυφλίδας-Τσεϊχάν

Αγωγός Φυρικού ΑερίουΝαµπούκο προς Κ. Ευρώπη

(σχεδιάζεται) Μπακού

«ΤΟ ΙΡΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΠΡΟΣΙΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΔΙΝΕΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΥΣ ΦΘΗΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟΥΣ ΕΤΑΙΡΟΥΣ».

ΧΑΡΤΗΣ 2

©«Ε

Α&Τ»

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 89|

Συνεπώς το λιμάνι του Τσεϊχάν έχει γίνει μια σημαντική έξοδος για τις εξαγωγές πετρελαί-ου της Κασπίας καθώς και για τις ιρακινές εξα-γωγές πετρελαίου από το Κιρκούκ. Η Τουρκία επιδιώκει να διαμορφώσει-αναδείξει το Τσεϊχάν ως περιφερειακό ενεργειακό κόμβο, με ιδιώτες επενδυτές που θα λάβουν έγκριση για την κα-τασκευή διυλιστηρίων στον τερματικό σταθμό πετρελαίου, προσθέτοντας έσοδα πέρα από τα τέλη διέλευσης.

ΔιαΔρΟΜες ΠαραΚαΜΨης ΤΩν ςΤενΩν

Για να μειωθεί η διακίνηση πετρελαίου μέσω των Στενών του Βοσπόρου, (γεωγραφικό σημείο συμφόρησης - chokepoint), μια σειρά από επιλο-γές παράκαμψης του Βοσπόρου είναι υπό εξέτα-ση, από τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Ουκρανία, τη Ρουμανία, τη Ρωσία και την ίδια την Τουρκία. Ο Πίνακας 1 περιλαμβάνει τις κύριες επιλογές πα-ράκαμψης των Στενών και ο Χάρτης 3 παρουσι-άζει τις αντίστοιχες διαδρομές.

Ο λόγος που προκάλεσε το 1993 την ιδέα κατασκευής πετρελαιαγωγών παράκαμψης των Στενών, ήταν οι καθυστερήσεις των δεξαμενό-πλοιων από τις τουρκικές αρχές, για λόγους

γού Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν (BTC) (βλ. Χάρτη 2). Ο πρώτος αγωγός Κιρκούκ-Τσεϊχάν είναι ο μεγαλύτερος αγωγός πετρελαίου της Τουρκί-ας (με βάση τον συντελεστή της χωρητικότη-τας) και χρησιμεύει για τη μεταφορά Ιρακινού πετρελαίου15. Έχει μήκος περίπου 600 μίλια με χωρητικότητα 1.650.000 bbl/d. Ωστόσο, οι συ-χνές επιθέσεις τα τελευταία έτη στο τμήμα του αγωγού που βρίσκεται στην επικράτεια του Ιράκ, έχουν οδηγήσει σε δυσλειτουργία του16. Ο δεύτε-ρος αγωγός Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν (BTC) εί-ναι ο μεγαλύτερου μήκους αγωγός της Τουρκί-ας [1.760 χλμ (1.100 μιλίων), 445 χλμ. μέσω του Αζερμπαϊτζάν, 245 χλμ. μέσω της Γεωργίας και 1.070 χλμ. μέσω της Τουρκίας) και θα έχει ικα-νότητα μεταφοράς πλέον του ενός εκατομμυ-ρίου bbl/d από την Κασπία θάλασσα στο λιμάνι Τσεϊχάν (Ceyhan). Ο αγωγός μεταφέρει πετρέλαιο του Αζερμπαϊτζάν μέσω της Γεωργίας, (παρακά-μπτοντας την Αρμενία) στην ακτή της Μεσογει-ακής Τουρκίας για εξαγωγή. Ωστόσο ο αγωγός για να καταστεί οικονομικά βιώσιμος θα πρέπει να δέχεται τουλάχιστον 1.000.000 bbl/d, (πράγ-μα το οποίο είναι αδύνατο επί του παρόντος από τα πετρέλαια της περιοχής, που διαχειρίζονται οι αμερικανικές εταιρείες).

ΔιαΜεΤαΚΟΜιςη-ΔιαΚινηςη ΠεΤρελαιΟυ

Η Τουρκία διαδραματίζει έναν αυξανόμενο ρόλο στη διαμετακόμιση πετρελαίου από τη Ρω-σία, την περιοχή της Κασπίας και τη Μέση Ανα-τολή στην Ευρώπη, εισπράττοντας σημαντικά έσοδα από τα τέλη διέλευσης. Αυξανόμενοι όγκοι πετρελαίων της Ρωσίας και της Κασπίας απο-στέλλονται μέσω των Στενών του Βοσπόρου με δεξαμενόπλοια στις δυτικές αγορές. Περίπου 2,9 εκ. bbl/d διαμετακομίστηκαν μέσω του Βοσπό-ρου το 2009, από τα οποία τα 2,5 εκ. bbl/d ήταν βαρέλια αργού πετρελαίου. Η μεταφορά πετρε-λαίου μέσω των Στενών μειώθηκε από τα 3,4 εκ. bbl/d που είχε φθάσει στο απόγειό της το 2004, στα 2,6 εκ. bbl/d το 2006, καθώς η Ρωσία στρά-φηκε σε εξαγωγές αργού πετρελαίου και από λι-μάνια της Βαλτικής. Ωστόσο η κυκλοφορία μέσω των Στενών έχει αυξηθεί και πάλι, καθώς ενισχύ-θηκε η παραγωγή αργού και οι εξαγωγές πετρε-λαίου από το Αζερμπαϊτζάν και το Καζακστάν.

Πρόσθετα, ένας τερματικός σταθμός στη Με-σογειακή ακτή της Τουρκίας, στο Τσεϊχάν, επιτρέ-πει στη χώρα να εξάγει πετρέλαιο από το βόρειο Ιράκ μέσω ενός αγωγού από το Κιρκούκ, καθώς και από το Αζερμπαϊτζάν μέσω του πετρελαιαγω-

αγΩγΟι ΠαραΚαΜΨης ΤΩν ςΤενΩναγΩγΟς ΜηΚΟς (Km) Κυρια ΧαραΚΤηριςΤιΚα

Α Burgas – Alex/polis (BAPLine)Από Βουλγαρία στην Ελλάδα 280

Σύντομη διαδρομή, ομαλό ανάγλυφο εδάφους, σχετικά χαμηλές απαιτήσεις αρχικής επένδυσης. Διαφοροποίηση της δρομολόγησης του πετρελαίου. Αποδοτικό κόστος σε σχέση με τη διαδρομή των Στενών. Χρήση Ευρωπαϊκού διαδρόμου

ΒSamsun – Ceyhan Από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσογειακή ακτή της Τουρκίας

550Μακρινή και ορεινή διαδρομή παράκαμψης. Οι εξαγωγές εξαρτώνται από τη μια χώρα διέλευσης, χρήση διαδρομής του αγωγού BTC διαδρόμου, εφοδιασμός του διυλιστηρίου στο Kirikkale

Γ Burgas – Vlore (AMBO)Βουλγαρία, FYROM, Αλβανία 920

Μεγάλου μήκους και ορεινή διαδρομή, σχετικά υψηλές αρχικές απαιτήσεις επενδύσεων, τρεις χώρες διαμετακόμισης, εφοδιασμός διυλιστηρίων κατά μήκος της διαδρομής του αγωγού, επιφυλάξεις για την πολιτική κατάσταση στην περιοχή

Δ

Kiyikoy–Ibrice (Ανατολική Θράκη) Από την Μήδεια (Kıyıköy) στον Εύξεινο Πόντο στο İbrice στον κόλπο του Ξηρού(Saros Körfezi) στο Αιγαίο Πέλαγος

200Σύντομη διαδρομή, ομαλό ανάγλυφο εδάφους, σχετικά χαμηλές απαιτήσεις αρχικής επένδυσης. Οι εξαγωγές της Ρωσίας και της Κασπίας Θάλασσας εξαρτώνται από τη μια χώρα διέλευσης, την Τουρκία

Ε

Constanza – Trieste [Pan-European Oil Pipeline (PEOP)] Ρουμανία και μέσω Σερβίας, Κροατίας & Σλοβενίας στην Ιταλία

1380Σχετικά υψηλές αρχικές απαιτήσεις επενδύσεων, πολλές χώρες διέλευσης, άμεση προμήθεια αγωγών της Κεντρικής Ευρώπης από τα διυλιστήρια της Κασπίας μέσω του αγωγού Trans Alpine Pipeline (TAL)

ΣΤ Odessa – Brody. [Από Ουκρανία στα Πολωνικά σύνορα με προοπτική για Plock – Gdansk]

1480 Υψηλή επένδυση. Τερματικοί σταθμοί εξαγωγής στο Gdansk και στο Rostock. Πρόβλημα με τα Στενά της Δανίας

ΣΥΝΕΠΩΣ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΤΣΕϊΧΑΝ ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΞΟΔΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΣΠΙΑΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΙΡΑΚΙΝΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΡΚΟΥΚ.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 201290 |

και η Ελλάδα. Ωστόσο το έργο γνώρισε μεγάλη στασιμότητα και καθυστερήσεις, κυρίως λόγω της αντίδρασης των ΗΠΑ.

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονιστεί ότι όσο πιο μικρή σε μέγεθος πολιτικό και οικονο-μικό είναι μια χώρα, όπως η Ελλάδα, τόσο πιο ευάλωτη είναι στις υποδείξεις ή στις πιέσεις των περιφερειακών, αλλά και των παγκοσμί-ων δυνάμεων. H χώρα μας δέχθηκε έντονες πιέσεις από τον αμερικανικό παράγοντα, (π.χ. δηλώσεις Μπράιζα το 2008, όπου επενέβη υπέρ του ΤGI και του Naboucco και εναντίον του South Stream («πρώτα ο TGI και μετά ο South Stream»), σε αντίθεση με την Γερμανία η οποία λόγω του μεγέθους της δεν είναι δυνατόν να δεχθεί ή να ανεχθεί άμεση παρέμ-βαση των ΗΠΑ – απεναντίας τοποθετήθηκε ως πρόεδρος του αγωγού Nord Stream που θα δι-οχετεύει απευθείας φυσικό αέριο στη Γερμανία, ο τέως Γερμανός καγκελάριος Σρέντερ.

Ο αγωγός ΑΜΒΟ [Albanian FYROMacedonian Bulgarian Oil Corporation] είναι ένας σχεδιαζό-μενος αγωγός πετρελαίου από το βουλγαρικό λιμάνι Μπουργκάς μέσω πΓΔΜ, στο αλβανικό λι-μάνι του Αυλώνα στην Αδριατική. Ο αγωγός είχε επίσης προταθεί από το 1993. Το μήκος του θα είναι 920 χλμ., το κόστος του εκτιμάται σε $1,5 δισ. με δυνατότητα μεταφοράς 750.000 bbl/d. Το

Pipeline (BAP, βλ. Χάρτες 4 & 5). Ο αγωγός ως ιδέα προτάθηκε το 1993. Ο αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης θα έχει συνο-λικό μήκος 280 χλμ, εκ των οποίων 135 χλμ, σε ελληνικό έδαφος. Ο συνολικός προϋπολογι-σμός του έργου, έχει υπολογισθεί, με στοιχεία 2005, σε €750-800 εκ. και θα έχει δυνατότητα μεταφοράς 35 έως 50 εκατ. τόνων αργού πε-τρελαίου ετησίως.

Για τις ανάγκες του αγωγού θα δημιουργη-θούν αποθηκευτικές εγκαταστάσεις στον λιμένα της Αλεξανδρούπολης συνολικής χωρητικότη-τας 650.000 μετρικών τόνων (μ.τ.) και ειδικών υποδομών για πλωτές εξέδρες φόρτωσης δε-ξαμενοπλοίων μέχρι 300.000 τόνων κενού βά-ρους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει όλα τα τεκμηριωμένης χρησιμότητας έργα μεταφο-ράς αργού πετρελαίου από τη Μαύρη Θάλασσα στις ευρωπαϊκές αγορές με πετρελαιαγωγούς. Τέτοια έργα, όχι μόνον ενισχύουν την ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρώπης, αλλά και εν δυνά-μει συμβάλλουν σε μείωση των θαλάσσιων με-ταφορών πετρελαίου μέσω των κορεσμένων στενών, περιορίζοντας έτσι και τους σοβαρούς κινδύνους για το περιβάλλον και για τον τοπικό πληθυσμό. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή διάκειται θετικά στην κατασκευή του πετρελαιαγωγού, καθόσον είναι κράτη-μέλη της και η Βουλγαρία

ασφάλειας της ναυσιπλοΐας. Τότε η Τουρκία, επικαλούμενη λόγους ασφάλειας ναυσιπλο-ΐας, ανακοίνωσε ότι από 1-1-1994 θα εφάρ-μοζε –όπως και έκανε– ειδικό αυστηρό Κα-νονισμό (Marmara Traffic Regulations) για τη διέλευση των δεξαμενόπλοιων από το Βόσπο-ρο. Μετά από έντονες διαμαρτυρίες των χωρών της Μαύρης Θάλασσας και άλλων θιγομένων κρατών (όπως της Ελλάδας λόγω της ναυτιλί-ας της) και της Ρωσίας (λόγω των πετρελαίων της), παρενέβη ο IMO (International Maritime Organization), με αποτέλεσμα η Τουρκία το 1998 να εκδώσει νέο Κανονισμό με ελαστικότερες δι-ατάξεις (Marmara Traffic Regulations, Revised Version). Σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές, η συγκεκριμένη στάση της Τουρκίας για τα Στενά, είχε σκοπό να «εκβιάσει» την επιτάχυνση –όπως και έγινε– των διαδικασιών για την κατασκευή και λειτουργία του πετρελαιαγωγού συμφερό-ντων της, Μπακού-Τσεϊχάν.

Μία από τις προτάσεις που επιχειρείται να υλοποιηθεί σε συνεργασία Ρωσίας, Ελλάδος, Βουλγαρίας και δεν αφορά στην Τουρκία, εί-ναι ένας αγωγός που θα μεταφέρει αργό πε-τρέλαιο από το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας της Βουλγαρίας Μπουργκάς στο λιμάνι της Με-σογείου στην Ελλάδα της Αλεξανδρούπολης, γνωστό ως σχέδιο Burgas-Alexandroupolis

ΡΩΣΙΑ

ΕΛΛΑ∆ΑΤΟΥΡΚΙΑ

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

ΠΟΛΩΝΙΑΓΕΡΜΑΝΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

ΣΤ

E

Γ

∆Α

Β

επάνω: Οι 6 εναλλακτικοί αγωγοί παράκαμψης των ςτενών Βοσπόρου-Δαρδανελίων.

©«Ε

Α&Τ»

ΧΑΡΤΗΣ 3

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 91|

ανΘραΚες Ο ΘηςαυρΟς

τομέας της διύλισης στην Τουρκία βρίσκεται στη διαδικασία της ιδιωτικοποίησης, με πλειοψηφού-σα (51%) την πρώην κρατική εταιρεία Tupras, η οποία επί του παρόντος ανήκει σε μια κοινο-πραξία εταιρειών, όπου συμμετέχουν οι επιχει-ρήσεις: Koc Holding, Avgaz, και Shell. Το υπό-λοιπο 49% των μετοχών είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο.

Τα διυλιστήρια στην Τουρκία βρίσκονται σε καθεστώς εκσυγχρονισμού, με στόχο τη βελτί-ωση των προϊόντων διύλισης πετρελαίου, ώστε να ανταποκρίνονται στα Ευρωπαϊκά περιβαλλο-ντικά πρότυπα και στις προδιαγραφές ποιότητας καυσίμων. Επιπλέον, έχει προγραμματιστεί η νέα κατασκευή διυλιστηρίων για το Τσεϊχάν, που θα αποτελεί τον τερματισμό των δύο αγωγών που ήδη υπάρχουν (Κιρκούκ-Τσεϊχάν και BTC), κα-θώς για το συνεχιζόμενο έργο του αγωγού Σαμ-ψούντα-Τσεϊχάν. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις προτάσεις για νέα διυλιστήρια στο Τσεϊχάν. Πρό-σθετα η κρατική εταιρία πετρελαίου της Ινδίας εξέφρασε πρόσφατα ενδιαφέρον για συμμετοχή σε ένα σχέδιο για την κατασκευή ενός νέου διυ-λιστηρίου αξίας $5 δισ. κοντά στο Τσεϊχάν.

Στο Β΄μέρος, ειδική αναφορά στο φυσικό αέριο της Τουρκίας, και συνολικά συμπεράσματα.

υποσημειώσειςΜέλη του Κέντρου Αμυντικών, Ενεργειακών και 1. Γεωπολιτικών Ερευνών (ΚΑΕΓΕ), http://www.defencenter-energeo.org/. Το Κέντρο υπάγεται στο Εργαστήριο Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων, Γεω-οικονομίας και Γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου Αιγαίου με διευθυντή τον Καθηγητή Ι. Καρκαζή, (GEOPOL - http://www.stt.aegean.gr/geopolab/). Οι συγγραφείς δέχονται ευχαρίστως ιδέες και κρίσεις ανατροφοδότησης στην ηλεκτρονική διεύθυνση: geopolitics.studies@gmail. com

εξερευνηςη & ΠαραγΩγηΤα περισσότερα από τα 270 εκ. βαρέλια των

αποθεμάτων πετρελαίου της Τουρκίας βρίσκο-νται στη λεκάνη της περιφέρειας Χακάρι (Hakka-ri), από την οποία και παράγεται το μεγαλύτερο μέρος πετρελαίου της χώρας, με πρόσθετα απο-θέματα να βρίσκονται στα βορειοδυτικά της Θρά-κης. Μπορεί επίσης να υπάρχουν σημαντικά απο-θέματα πετρελαίου στο Αιγαίο Πέλαγος, ωστόσο αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί, ως αποτέλεσμα της ασυμφωνίας με την Ελλάδα σχετικά με τη μέθο-δο, τις παραδοχές και ορισμένα τεχνικά ζητήματα για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας17.

Η Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου (TPAO) έχει αυξήσει τις δραστηριότητες εξερεύνησης στον Εύξεινο Πόντο, όπου σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της μπορούν να υπάρχουν 10 δισ. βαρέλια πε-τρελαίου. Αριθμός ξένων εταιρειών έχει εμπλα-κεί στην εξερεύνηση της Μαύρης Θάλασσας σε κοινοπραξίες με την TPAO, συμπεριλαμβανομέ-νων των πολυεθνικών εταιρειών ExxonMobil και Chevron. Η ExxonMobil σχεδιάζει να ξεκινήσει γεωτρήσεις σε μια πρώτη διερεύνηση κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2011. Η Chevron, η οποία ανακοίνωσε μια σημαντική αύξηση του προϋ-πολογισμού των ερευνών της για το 2011, θα λειτουργήσει ως φορέας εκμετάλλευσης για οποιαδήποτε μελλοντικές γεωτρήσεις επιχει-ρηθούν στον Τομέα 3921 (τρίτο από δεξιά στον χάρτη 4).

ΚλαΔΟς ΔιυλιςηςΗ Τουρκία έχει έξι διυλιστήρια με συνολική

δυναμικότητα επεξεργασίας 715.000 βαρελιών την ημέρα. Η Τουρκική Εταιρεία Διύλισης Πετρε-λαίου (Tupras) κατέχει δεσπόζουσα θέση στον κλάδο της Διύλισης Πετρελαίου στη χώρα, με 85% περίπου της συνολικής δυναμικότητας. Ο

έργο υποστηρίζεται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, που χρηματοδότησε μια μελέτη σκοπι-μότητας του αγωγού. Σε σύγκριση με τον αγω-γό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, ο αγωγός ΑΜΒΟ είναι αυξημένου κόστους αλλά την ίδια στιγμή ο Αυλών θα μπορούσε να φιλοξενήσει μεγαλύτερα δεξαμενόπλοια και είναι πιο προ-σιτός από την Αλεξανδρούπολη, καθώς ως λι-μάνι είναι βαθύ και «παντός καιρού». Επίσης, μια διαρροή πετρελαίου στο Αιγαίο θα έχει αρ-νητική επίδραση στην τουριστική βιομηχανία στην Ελλάδα. Ωστόσο απαιτείται η συνεργα-σία τριών κρατών με σημαντικά εκκρεμή με-ταξύ των θέματα. Επιπρόσθετα η υποστήρι-ξη των ΗΠΑ στον αγωγό σε συνάρτηση με τις αντιρρήσεις τους στον αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης δύναται να οφείλεται στην τροφοδοσία του (όχι με Ρωσικό πετρέλαιο), στη μη συμμετοχή των Ρώσων στο εταιρικό σχήμα και στην ικανότητα καλύτερου ελέγχου της διαδρομής του.

Ο πετρελαιαγωγός Kiyikoy – Ibrice (στην Ανατ. Θράκη) αναφέρθηκε από την Τουρκία το 2004 και τον είχε χαρακτηρίσει ως εναλ-λακτική λύση του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης. Η Τουρκία το 2010 επανά-φερε το πρόβλημα των Στενών του Βοσπόρου. Η ενέργεια αυτή εκ πρώτης όψεως, δείχνει ότι επικροτεί την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Τίποτα όμως δεν αποκλείει να αποσκοπεί σε επιτάχυνση των διαδικασιών του πετρελαιαγωγού Σαμ-ψούντας-Τσεϊχάν ή στο να επανέλθει στο προ-σκήνιο ο αγωγός Kiyikoy – Ibrice.

Ένα άλλο έργο που εξετάζεται είναι ο αγω-γός Σαμψούντα-Τσεϊχάν, ο οποίος θα μεταφέρει πετρέλαιο από το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας της Τουρκίας στο Τσεϊχάν στις ακτές της Με-σογείου. Η τουρκική κυβέρνηση ενέκρινε τον Μάιο του 2006 τα σχέδια κατασκευής για τον προτεινόμενο αγωγό, ο οποίος σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις θα μειώσει την κυκλοφο-ρία των δεξαμενόπλοιων μεταφοράς πετρελαί-ου στα Στενά του Βοσπόρου έως και 50%. Το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή ενός αγω-γού πετρελαίου 350 μιλίων, ενός νέου τερματι-κού σταθμού για την παραλαβή πετρελαίου στη Σαμψούντα και μιας μονάδας αποθήκευσης στο Τσεϊχάν, καθώς και ενός τερματικού σταθμού για την εξαγωγή του. Ο αγωγός πετρελαίου θα έχει μέγιστη αρχική δυναμικότητα μεταφοράς 1 εκατ. bbl/d, η οποία μπορεί τελικά να αυξηθεί σε 1,5 εκατ. bbl/d. Το πρόγραμμα αναπτύσσε-ται από μια κοινοπραξία 50-50 μεταξύ της Ιτα-λικής Eni και της Τουρκικής Calik Enerji, που ονομάζεται Trans-Anadolu Pipeline Company (TAPCO). Η Eni κατέχει 18,5% ενδιαφέροντος στον τομέα του πετρελαίου Kashagan στο τμή-μα του Καζακστάν στην Κασπία Θάλασσα, το οποίο θα ήταν πιθανόν να αποτελέσει βασική πηγή για τον αγωγό Σαμψούντα-Τσεϊχάν.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 201292 |

ανΘραΚες Ο ΘηςαυρΟς

θρησκευτικού ηγέτη Αγιατολλάχ Αλή Χαμενεί), σε συνέντευξή του στο ημιεπίσημο πρακτορείο ειδήσεων του Ιράν το Μέχρ, δήλωσε πως η Τουρκία πρέπει να επανεξετάσει την πολιτική της και χρησιμοποίησε την φράση: «αν η Τουρκία δεν εγκαταλείψει αυτήν την ασυνήθιστη πολιτική θα εξοργίσει τους πολίτες της αλλά και η Συρία, το Ιράκ και το Ιράν θα επαναξιολογήσουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία». Πηγή: εφ. Χουριέτ 08102011, http://tourkikanea.gr/

Η αξία του αυξήθηκε όταν κατά την εισβολή στο 15. Ιράκ το 2003 οι ΗΠΑ επιτέθηκαν αεροπορικώς και κατέστρεψαν τον υφιστάμενο από το 1952, μήκους 800 χλμ (500μ), πετρελαιαγωγό Κιρκούκ – Μπανιάς, (Ιράκ – Συρία) δυναμικότητας 300 χιλ. bbl/d. Ο αγωγός από τότε δεν έχει λειτουργήσει.

Καταστροφές του αγωγού έγιναν τον Δεκέμβριο του 16. 2009 και τον Αύγουστο του 2010.

Η Τουρκία αρνούμενη να υπογράψει τη 17. Σύμβαση των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας, (που υπεγράφη στη Τζαμάικα, στις 10 Δεκεμβρίου του 1982 και τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994, αποτελώντας τη βάση ενός διεθνούς νομικού πλαισίου για το δίκαιο «της θάλασσας, όλων των ωκεανών, τις χρήσεις και τους πόρους της»), διεκδικεί ουσιαστικά το μισό Αιγαίο, υποστηρίζοντας ότι η περιοχή αυτή αποτελεί ειδική περίπτωση.

για την Ευρωπαϊκή αγορά και διοχετευόταν από αγωγούς διερχομένους από ουκρανικό έδαφος.

Η περιοδική έκδοση «Oil & Gas Journal», είναι 9. το αρχαιότερο ειδικό περιοδικό στον κόσμο του πετρελαίου, (με πρώτη έκδοση στις ΗΠΑ, το 1902). Βλ. http://www.ogj.com/index/about-us.html

Barrels per day, βαρέλια την ημέρα - 10. (συντομογραφίες: BPD, BOPD, bbl/d, bpd, bd or b/d). Είναι μια μονάδα μέτρησης που χρησιμοποιείται για να ορίσει το ρυθμό της παραγωγής αργού πετρελαίου ή της κατανάλωσής του από μια οικονομική οντότητα. Σύμφωνα με την ετήσια Στατιστική Ανασκόπηση της BP του 2006: 1 βαρέλι ισούται με 42 αμερικανικά γαλόνια 1 βαρέλι ισούται με 158,984 λίτρα

http://www.tpao.gov.tr/tp2/sub_en/sub_content.11. aspx?id=74

Μήνυμα του Προέδρου και Διευθύνοντος 12. Συμβούλου της εταιρείας Mehmet UYSAL στην ιστοσελίδα της, βλ. http://www.tpao.gov.tr/tp2/sub_en/sub_content.aspx?id=74 (ημ. πρόσβασης 07-11-2011).

Πηγή: Reuters, 9 Ιουλίου 2011. 13.

Σύμφωνα με το Reuters, ο αντιστράτηγος Γιαχγιά 14. Ραχίμ Σαφεβί, (στρατιωτικός σύμβουλος του

Πηγή: 2. http://www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=TU

Ομιλία3. Επίτιμου Αρχηγού Στόλου Αντιναυάαρχου ε.α. Γρηγόριου Δεμέστιχα Π.Ν., στο 8ο Ενημερωτικό Σεμινάριο 1ης ΣΤΡΑΤΙΑΣ – Α.Τ.Α. (11-13 Νοεμβρίου 2008), Με Θέμα: «ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ…». Πηγή: http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t49/t49_02.html

4. http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar_EN/ETKB_2010_2014_Stratejik_Plani_EN.pdf

Ωστόσο η πρόσφατη άμεση και έμμεση, εμπλοκή των 5. Αγγλογάλλων στις εξεγέρσεις της Βορείου Αφρικής, αιφνιδίασαν την Άγκυρα και ακύρωσαν σημαντικά στοιχεία της πολιτικής της στην ευρύτερη περιοχή.

Σύμφωνα με εμπειρογνώμονες του ενεργειακού 6. τομέα, η ΕΕ θα χρειασθεί 600 δις. κυβικούς τόνους φυσικού αερίου τα επόμενα 10-12 χρόνια.

Οι πιο σημαντικοί προμηθευτές αργού πετρελαίου 7. και φυσικού αερίου της Ε.Ε. το 2008, ήταν η Ρωσία, (33% των εισαγωγών πετρελαίου και το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου) και η Νορβηγία (16% και 23% αντίστοιχα), Πηγή: http://www.energy.eu/#dependency

Η Ρωσία κατήγγειλε την Ουκρανία ότι κατακράτησε 8. μέρος ποσότητας φυσικού αερίου, που προοριζόταν

ΤΟΥΡΚΙΑ

Σαµψούντα

Τσεϊχάν

ΣΥΡΙΑ ΙΡΑΚ

ΙΡΑΝ

ΓΕΩΡΓΙΑ

Μαύρη Θάλασσα

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΡΩΣΙΑ

απέναντι: H TUPRAS βρίσκεται σε πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης.

επάνω: η κατανομή των τουρκικών δραστηριοτήτων ερευνών για υδρογονάνθρακες στη Μαύρη Θάλασσα. Με Τρ συμβολίζεται ο ΤραΟ, με BR η Petrobras της Βραζιλίας, η εΧΧΟν είναι γνωστή ενώ η PO είναι ιδιωτική εταιρεία.

αριστερά: η διαδρομή του αγωγού ςαμψούντας-Τσεϊχάν.

©«Ε

Α&Τ»

©«Ε

Α&Τ»

ΧΑΡΤΗΣ 4

ΧΑΡΤΗΣ 5

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 93|