Σειρά σύγχρονοι στοχαστές Umberto Eco · Ο Ουμπέρτο Έκο (Umberto...

Σειρά σύγχρονοι στοχαστές

Umberto Eco

Επιμέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανώλης

Κοινωνιολόγος –Πολιτικός Επιστήμονας

Αρχισυντάκτης του Πολιτικού Λόγου στα 24 Γράμματα

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 3 Ιουλίου 2013

Χάμπερμας και Ουμπέρτο Εκο στην Αθήνα Θα βαδίσουν στα βήματα του Αριστοτέλη, στις όχθες του Ιλισού και στο Λύκειο που φέρει το όνομα του μεγάλου αρχαίου Ελληνα φιλοσόφου κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες, όπως ο Γίργκεν Χάμπερμας, ο Ουμπέρτο Εκο, ο Αλέξανδρος Νεχαμάς, ο Μπιλ Μακμπράιτ, ο Ντέρμοτ Μόραν και ο Λούκα Σκαραντίνο.

Ερχονται στην Αθήνα για να πάρουν μέρος στο 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, που θα γίνει πρώτη φορά στην Ελλάδα (4-10 Αυγούστου). Η επίσημη έναρξη του συνεδρίου με τίτλο «Η φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπος ζωής» θα γίνει στο Ηρώδειο και κάποιες συνεδρίες θα διεξαχθούν στον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος, αλλά και στην Πνύκα, στο Λύκειο του Αριστοτέλη, το οποίο ανοίγει πρώτη φορά γι' αυτό το συνέδριο (τέλος του χρόνου υπολογίζεται να ανοίξει πλήρως για το κοινό), και στην Αγία Φωτεινή Ιλισού, τον τόπο όπου λαμβάνει χώρα ο διάλογος του Πλάτωνος «Φαίδρος».

Τη διοργάνωση του συνεδρίου έχει η Διεθνής Ομοσπονδία Φιλοσοφικών Εταιρειών, μαζί με την Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία. Αποφάσισαν τη διεξαγωγή του στην Ελλάδα ως μία επιστροφή στις κλασικές πηγές της φιλοσοφίας, με δεδομένο ότι φέτος συμπληρώνονται 2.400 χρόνια από την ίδρυση και λειτουργία της Ακαδημίας του Πλάτωνος. Οι εργασίες του συνεδρίου θα γίνουν στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην Πανεπιστημιούπολη. Αναμένονται πάνω από 2.000 επιστήμονες από 105 χώρες του κόσμου, οι οποίοι θα αναφερθούν στα προβλήματα του 20ού αιώνα και στη στάση των φιλοσόφων στο σύγχρονο κόσμο.

Οσοι επιθυμούν, μπορούν να παρακολουθήσουν τις εργασίες του συνεδρίου κατόπιν υποβολής αίτησης στην ηλεκτρονική διεύθυνση του συνεδρίου ([email protected]).

Ουμπέρτο Έκο Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ουμπέρτο Έκο

Ο Ουμπέρτο Έκο (Umberto Eco, 5 Ιανουαρίου 1932) είναι Ιταλός σημειωτιστής, δοκιμιογράφος, φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφος.

Ο Έκο γεννήθηκε στην Αλεσσάντρια του Πιεμόντε το 1932. Από το 1975 έχει την έδρα του Καθηγητή Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ενώ από το 1988 είναι πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Είναι συγγραφέας πολλών μελετών και δοκιμίων, που έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί σε πολλές γλώσσες ανά τον κόσμο. Το πρώτο του βιβλίο εκδόθηκε το 1965, ενώ το πρώτο του μυθιστόρημα (Το όνομα του Ρόδου) το 1980, και τιμήθηκε με το βραβείο Strega (1981), και το Medicis Etranger (βραβείο που δίνεται στον καλύτερο ξένο λογοτέχνη στην Γαλλία) το 1982. Φημολογείται ότι το επώνυμο Εκο είναι το αρκτικόλεξο των λέξεων Ex Coelis Oblatus, που σημαίνει «θεϊκό δώρο». Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Εκο και η μητέρα του μετακόμισαν σε ένα χωριό στα βουνά του ιταλικού βορρά. Εκεί ο μικρός Ουμπέρτο παρακολουθούσε τις μάχες ανάμεσα στους φασίστες και στους παρτιζάνους με ανάμεικτα συναισθήματα - συνεπαρμένος μεν από τη δράση, αισθανόταν εν μέρει ευγνώμων που ήταν τόσο μικρός για να αναμειχθεί. Ο ίδιος θυμάται εκείνη την εποχή «σαν ένα μικρό γουέστερν. Αυτοί οι λόφοι είναι στη μνήμη μου το θέατρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων, στις οποίες ήμουν αυτόπτης μάρτυρας, στην ηλικία των 12 ετών».

Μετά τις πιέσεις του πατέρα του, πήγε να σπουδάσει Νομική στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, αλλά εγκατέλειψε αυτόν τον τομέα και ακολούθησε σπουδές Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας. Έκανε το διδακτορικό του στην Φιλοσοφία το 1954, ολοκληρώνοντας τη διατριβή του για τον Θωμά Ακινάτη. Αυτό το θέμα αποτέλεσε και το αντικείμενο του πρώτου του βιβλίου «Ζητήματα αισθητικής στον Θωμά Ακινάτη».

Άρχισε την ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία και, παράλληλα, δέχθηκε την θέση του διευθυντή Πολιτιστικού Προγράμματος στην Κρατική Ιταλική Τηλεόραση (RAI). Αυτό του έδωσε την ευκαιρία να δει την κοινωνία μέσα από τα μάτια των ΜΜΕ, που τότε μονοπωλούνταν και ελέγχονταν από την κυβέρνηση. Το 1959 ο Ουμπέρτο Έκο έχασε τη δουλειά του στη RAI, γεγονός που δεν τον ενόχλησε ιδιαίτερα, γιατί έτσι άρχισε να ασχολείται περισσότερο με το γράψιμο και τις διαλέξεις. Με το δεύτερο βιβλίο του («Τέχνη και κάλλος στην αισθητική του Μεσαίωνα») απέδειξε στον πατέρα του ότι βρήκε τον δρόμο του στη ζωή (και τη δουλειά που τού ταιριάζει) μέσα από τη λογοτεχνία.

Τον ίδιο χρόνο έγινε γενικός επιμελητής του μη λογοτεχνικού τομέα του εκδοτικού οίκου Bompiani στο Μιλάνο και άρχισε να γράφει τη στήλη «Diario Minimo» (ελάχιστο ημερολόγιο) στην εφημερίδα «Il Verri». Μέσα από τη στήλη αυτή οι απόψεις του για την γλωσσολογία και την κοινωνική πραγματικότητα μπήκαν στα σπίτια των Ιταλών. Μέσα από τη στήλη αυτή άρχισε να εστιάζει το ενδιαφέρον του και να εκλεπτύνει τις απόψεις του στη Σημειολογία.

Με τα ακαδημαϊκά γραπτά του ο Έκο εστιάζει στη σημειολογία και στις επιπτώσεις της στην κοινωνία. Μελέτησε σε βάθος τις κοινωνίες από τον Μεσαίωνα ως σήμερα και τα κοινά στοιχεία ανάμεσα στις γλώσσες, στα σύμβολα και στην κοινωνική ανάπτυξη. Από τότε ως σήμερα έχει γράψει δεκάδες δοκίμια («Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία», «Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας», «Κήνσορες και θεράποντες» (πρωτότυπος τίτλος στα ιταλικά "apocalittici e integrati), «Ο υπεράνθρωπος των μαζών», «Θεωρία της σημειωτικής», «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη», «Πέντε ηθικά κείμενα», «Δεύτερο ελάχιστο ημερολόγιο», «Η ποιητική του Τζέιμς Τζόις», «Τι πιστεύει αυτός που δεν πιστεύει» κ.ά.), ενώ παράλληλα συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες.

Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Έκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στην Σημειολογία. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 μετακόμισε στο Μιλάνο, όπου και έγινε καθηγητής της Σημειολογίας στο εκεί πολυτεχνείο. Το ακαδημαϊκό του ενδιαφέρον άρχισε να στρέφεται σε πολιτιστικές μελέτες και αρχίζει να ερευνά τον ρόλο της γλώσσας και της λογοτεχνίας στην κοινωνία, καθώς και την επίδραση της κοινωνίας στη λογοτεχνία και στη γλώσσα. Το 1971 το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια του προσέφερε τη θέση του τακτικού καθηγητή της Σημειολογίας και το 1974 ο Έκο οργάνωσε τον Διεθνή Σύνδεσμο Σημειολογικών Μελετών.

Οι μεγάλες αλλαγές που έφερε η δεκαετία του 1970 στην ιταλική κοινωνία επηρέασαν και τα γραπτά του Ουμπέρτο Έκο. Άρχισε, λοιπόν, να γράφει μυθιστορήματα (Το όνομα του Ρόδου - 1980, Το Εκκρεμές του Φουκώ - 1988, Το νησί της προηγούμενης μέρας - 1994, Μπαουντολίνο - 2001, Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα - 2006, Το κοιμητήριο της Πράγας - 2010). Όταν έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα «Το όνομα του Ρόδου», οι εκδότες του υπολόγιζαν τις πωλήσεις γύρω στα 30.000 αντίτυπα. Και, φυσικά, δεν φαντάζονταν ποτέ τα 9.000.000 αντίτυπα που πώλησε τελικά το βιβλίο, σε διεθνές επίπεδο, το οποίο έκανε τον συγγραφέα γνωστό στον εξωακαδημαϊκό κόσμο.

Ο Έκο γνωρίζει άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων αρχαία ελληνικά και λατινικά, που χρησιμοποιεί πολύ συχνά στα βιβλία του, επιστημονικά και

λογοτεχνικά. Από την αρχή της καριέρας του ως σήμερα έχει κερδίσει πολλές τιμητικές διακρίσεις και έχει κάνει δεκάδες εκδοτικές επιτυχίες. Παρ' όλα αυτά περνάει τον καιρό του με τη γυναίκα του και τα δύο παιδιά τους ανάμεσα στο σπίτι του στο Μιλάνο (ένα διαμέρισμα-λαβύρινθο με μια βιβλιοθήκη 30.000 βιβλίων) και στο εξοχικό του στο Ρίμινι (ένα τεράστιο κτήμα του 17ου αιώνα, στο οποίο παλιά στεγαζόταν ένα σχολείο Ιησουιτών).

Πίνακας περιεχομένων 1 Εργογραφία

o 1.1 Δοκίμια-Μελέτες o 1.2 Λογοτεχνικά έργα

2 Βιβλιογραφία 3 Δείτε επίσης

Εργογραφία

Δοκίμια-Μελέτες

Opera aperta Apocalittici e integrati (Αποκαλυπτικά και ακέραια, στα ελληνικά με τίτλο "Κήνσορες και θεράποντες") La poetiche di Joyce (Η ποιητική του Τζόις) La struttura assente (Η απούσα δομή) Il problema estetico in Tommaso d’ Aquino (Το αισθητικό πρόβλημα στον Θωμά Ακινάτη) Le forme del contenuto (Οι μορφές του περιεχομένου) Trattato di semiotica generale (Πραγματεία γενικής Σημειωτικής) Come si fa una tesi di laurea (Πώς γίνεται μια διδακτορική διατριβή) Il superuomo di massa (Ο υπεράνθρωπος της μάζας) A passo di gambero (Με το βήμα του κάβουρα) Le bustine di Minerva ― ελλην.μετάφρ.Θόδωρου Ιωαννίδη με τον τίτλο "Σημειώματα"(Εκδοτικός Οργανισμός Θεσσαλονίκης)

Λογοτεχνικά έργα

Il nome della rosa (1980) (Το όνομα του Ρόδου). Συνοδεύτηκε από το "Επιμύθιο στο όνομα του Ρόδου". Il pendolo di Foucault (1988) (To Εκκρεμές του Φουκώ) L’ isola del giorno prima (1994) (Το νησί της προηγούμενης ημέρας) Baudolino (2000) (Μπαουντολίνο) La misteriosa fiamma della regina Loana (2004) (Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα) Il Cimitero di Praga (2010) (Το κοιμητήριο της Πράγας)

Σχεδόν όλα τα έργα του - λογοτεχνικά και μη - κυκλοφορούν μεταφρασμένα και στα ελληνικά, με κυριότερη μεταφράστρια την Έφη Καλλιφατίδη από τους εκδοτικούς οίκους "Γνώση", "Μαλλιάρη" και "Ελληνικά Γράμματα".

Βιβλιογραφία Chatel, Robert: «Eco: Επιστημολογία και γλώσσα». Διαβάζω 145 (1986), 35-

38. Μπόκλουντ-Λαζοπούλου, Κάριν, «Το όνομα του ρόδου [του Ουμπέρτο Έκο]

και η μεσαιωνική φιλοσοφία». Διαβάζω 145 (1986), 19-25.

Umberto Εco: «Διανοούμενος» ή «χρήσιμος ηλίθιος»; Από factorx στις 05/12/2009

Πρόσφατα ξεκίνησε στην Ιταλία μια συζήτηση με μειωτικούς όρους, όπως «κουλτουριάρης» (culturame) και «σκουπίδι της διανόησης», ο οποίοι χρησιμοποιούνται πάλι ύστερα από δεκαετίες. Πολιτικοί σε πολλές κυβερνήσεις επιστρατεύουν αυτούς τους όρους για να μειώσουν τους διανοουμένους της αντιπολίτευσης.

Οπως θυμάμαι, ο όρος «κουλτουριάρης» εισήχθη από τον Μάριο Σέλμπα, τον ιταλό υπουργό Εσωτερικών στα τέλη της δεκαετίας του ΄40, άνδρα πιστό μόνο στη λογική του ροπάλου.

Ο Σπύρος Αγκνιου, ο αντιπρόεδρος του Ρίτσαρντ Νίξον, αναφερόταν σε «ξεπεσμένους υπερόπτες», φέρνοντας στο μυαλό τις παλιές, εβδομαδιαίες εφημερίδες επί φασισμού, οι οποίες γελοιοποιούσαν τους συγγραφείς ή τους διανοουμένους που δεν έλεγαν καλά το ρο, αναφερόμενες σε «γομαντικούς ποιητές». «Αβγοκέφαλοι» (eggheads) ήταν μια ανάλογη έκφραση που χρησιμοποιούνταν στα αγγλικά. Και κατά τη διάρκεια των πολιτικών αγώνων της μεταπολεμικής περιόδου, οι δεξιοί διαμορφωτές σκέψης αναβίωσαν την έκφραση «χρήσιμοι ηλίθιοι» , με την οποία ο Βλαντίμιρ Λένιν περιέγραψε τους διανοουμένους που απλώς συμπαθούσαν την Αριστερά. Ολοι αυτοί οι όροι ενισχύουν την ιδέα πως η περιφρόνηση για τους διανοουμένους είναι ένα χαρακτηριστικό της Δεξιάς. Λογικό επακόλουθο μοιάζει το να μην υπάρχουν δεξιοί διανοούμενοι, αφού όλοι οι διανοούμενοι είναι με την αντιπολίτευση.

Από τη φύση του ένας διανοούμενος είναι πάντα αντίθετος σε κάτι. Αλλά ακόμη και οι δεξιοί μπορούν να είναι αντίθετοι σε πολλά πράγματα. Εχουν υπάρξει σπουδαίοι συντηρητικοί διανοούμενοι, ορισμένοι ακόμη και αντιδραστικοί. «Αντιδραστικός» δεν είναι μια κακή λέξη. Πολλοί πνευματικοί άνθρωποι και καλλιτέχνες έχουν ονειρευτεί την επιστροφή σε μια παράδοση ή σε κάποιο «παλαιό καθεστώς».

Αντιδραστικός δεν είναι απαραιτήτως κάποιος που θέλει να πεινάσουν οι εργαζόμενοι ούτε είναι αυτομάτως φασίστας. Με αυτή τη λογική ο Δάντης ως διανοούμενος ήταν μέγας αντιδραστικός. Και στην εποχή μας πολλοί συγγραφείς δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επικρίνουν τους νεωτερισμούς, την τεχνολογία και την επαναστατική ουτοπία.

Πρόσφατα η ιταλική Δεξιά ανέδειξε ως πνευματικούς της «ήρωες» ανθρώπους που ήταν αριστεροί εξ ορισμού, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση (ίσως όχι άδικα) του ιταλού διανοουμένου και σκηνοθέτη Πιερ Πάολο Παζολίνι, δεδομένου ότι υπερασπίστηκε την επιστροφή ανθρώπων και φύσης στο προβιομηχανικό στάδιο.

Ελάχιστοι έξω από την Ιταλία (ή μέσα σε αυτήν) θα το θυμούνται αυτό, αλλά τη δεκαετία του ΄60 έγινε πολλή συζήτηση για την αναγέννηση μιας δεξιάς κουλτούρας. Κυκλοφόρησε ακόμη κι ένα περιοδικό, υπό τον τίτλο «La Destra» («Η Δεξιά»). Εκδότες όπως ο Μποργκέζε από μικροϋπερασπιστές του Αδόλφου Χίτλερ έφτασαν να εκδίδουν κείμενα του Σπύρου Αγκνιου (που κάποτε αποκλήθηκε «ο αντιδραστικότερος αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο άνδρας που λέει δυνατά ό,τι ο Ρίτσαρντ Νίξον λέει μέσα απ΄ τα δόντια του»).

Οι εκδόσεις Ρουσκόνι που είχαν εκδώσει πολλούς εκπροσώπους της «δεξιάς διανόησης», από τον ιάπωνα συγγραφέα Γιούκιο Μισίμα ως τον Ρουμάνο Βιντίλα Χορία, από τον ιταλό συγγραφέα Τζιουζέπε Πρετζολίνι ως τον συγγραφέα και πολιτικό Πανφίλο Τζεντίλε, ανακαλύπτουν και πάλι μια αληθινή, «μεγάλη» αντιδραστική φιλοσοφία, όπως αυτή του Ζοζέφ ντε Μεστρ, του γάλλου διπλωμάτη της μετεπαναστατικής εποχής, ο οποίος θεωρείται πρόδρομος του φασισμού.

Για να βρούμε μεγάλους συγγραφείς που ήταν ή είναι δεξιοί, συντηρητικοί ή αντιδραστικοί, χρειάζεται μόνο να κοιτάξουμε γύρω μας. Μπορούμε να βρούμε φασίστες ή αντισημίτες συγγραφείς, όπως ο Λουί-Φερντινάν Σελίν ή ο Εζρα Πάουντ, και εχθρούς της σύγχρονης εποχής, όπως ο αυστριακός ιστορικός της τέχνης Χανς Σεντλμαΐρ, ο γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ ή ο γάλλος διανοούμενος Ρενέ Γκενόν. Αν ψάξουμε τους καταλόγους των «δημοκρατικών» εκδοτών, μπορούμε να

βρούμε προσπάθειες αριστερών να χαρακτηρίσουν «δικούς τους» δεξιούς συγγραφείς, όπως τον Ερνστ Γιούνγκερ ή τον Οσβαλντ Σπένγκλερ. Αραγε αυτοί οι δεξιοί συγγραφείς δεν είναι επίσης «κουλτουριάρηδες»;

Η αλήθεια είναι ότι αντιλαμβανόμαστε τη Δεξιά σαν να είναι κάτι ομοιογενές. Αλλά ακόμη και σε αυτούς τους κύκλους βρίσκουμε διανοουμένους που αναγνωρίζουν «τον εαυτό τους». Ακριβώς γιατί είναι διανοούμενοι, δεν κολλάνε εύκολα στους αντιπάλους τους την ταμπέλα του «σκουπιδιού της διανόησης» ή των «ξεπεσμένων υπεροπτών».

Αλλοι, πλάσματα του συστήματος των ρουσφετολογικών διορισμών, λακέδες των πολιτικών, που ενδιαφέρονται μόνο για την εξουσία (ή τα χρήματα), δεν έχουν ποτέ διαβάσει αρκετά για να γνωρίζουν ότι υπάρχουν δεξιοί διανοούμενοι. Βλέπουν μόνον τους αριστερούς της αντιπολίτευσης. Στα μυαλά τους ο διανοούμενος είναι συνώνυμο του αντίθετου. Οπως ο ναζιστής διοικητής της Λουφτβάφε Χέρμαν Γκέρινγκ, μόλις ακούν για κουλτούρα βγάζουν έξω τα ρεβόλβερ τους.

Αν και η απόδοση της φράσης στον Γκέρινγκ αμφισβητείται, η φράση ακούγεται στο φιλοναζιστικό έργο «Σλαγκέτερ» του Χανς Γιοστ: «Οταν ακούω για κουλτούρα, βγάζω το μπράουνινγκ μου». Αλλά αυτοί που σήμερα είναι έτοιμοι να πυροβολήσουν τους διανοούμενους δεν γνωρίζουν τίποτε για την προέλευση της φράσης. Δεν διαβάζουν. Απλώς δεν διαβάζουν.

© 2009 Umberto Εco/ L΄ Εspresso (Distributed by Τhe Νew Υork Τimes Syndicate)

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=6&artId=303267&dt=05/12/2009

Φωτογραφία: Υπάρχουν μεγάλοι φασίστες ή αντισημίτες συγγραφείς, όπως ο Λουί-Φερντινάν Σελίν (επάνω αριστερά) και ο Εζρα Πάουντ (επάνω δεξιά). Ο γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ (κάτω αριστερά) ήταν εχθρικός με τη σύγχρονη εποχή, ενώ ο Πιερ Πάολο Παζολίνι υπερασπίστηκε την επιστροφή ανθρώπων και φύσης στο προβιομηχανικό στάδιο

Ο UMBERTO ECO ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΛΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ 03/02/12 // Νίκος Φωτάκης

O Umberto Eco φτιάχνει τον καφέ του χρησιμοποιώντας κάψουλες Nespresso. Η Γερμανίδα σύζυγός του προτιμά την πατροπαράδοτη "moka", την καφετιέρα που στο παρελθόν δεν έλειπε ποτέ από τα ιταλικά νοικοκυριά. Η παρατήρηση - ένα έξοχο δείγμα εφαρμοσμένης σημειολογίας - ξεχωρίζει στη συνέντευξη του ανθρώπου που μας έμαθε να σημειολογούμε, η οποία δημοσιεύτηκε προ ημερών στο ένθετο "Europa", μια κοινή έκδοση έξι μεγάλων ευρωπαϊκών εφημερίδων, της ιταλικής "La Stampa", της γαλλικής "Le Monde", της βρετανικής "The Guardian", της ισπανικής "El Pais", της πολωνικής "Gazeta Wyborcza" και της γερμανικής "Suddeutche Zeitung". Στόχος του ενθέτου είναι η δημοσίευση κειμένων προβληματισμού για τα ευρωπαϊκά ζητήματα - και δεν υπάρχει καλύτερο πρόσωπο να τοποθετηθεί γι' αυτά, τώρα που η Ευρώπη περνά την μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων πενήντα ετών, από τον κατεξοχήν ευρωπαΙο διανοούμενο κοινής αποδοχής. Ο ίδιος ο Eco προλαβαίνει να ομολογήσει πλήρη άγνοια για την οικονομία, φροντίζει όμως να ξεκαθαρίσει ότι άλλο είναι αυτό που θεωρεί σημαντικό δομικό στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας: τον πολιτισμό. Η φράση που αναπαρήγαγαν με συνέπεια όλα τα media - social και παραδοσιακά - που ασχολήθηκαν με την συνέντευξη, είναι πολύ χαρακτηριστική: "Σε ό,τι αφορά στην κρίση χρέους, και μιλώ ως κάποιος που δεν καταλαβαίνει τίποτε για την οικονομία, πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι ο πολιτισμός, όχι ο πόλεμος που θεμελιώνει την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα". Πέρα από τον πανηγυρισμό του, όμως, για το ότι η Ευρώπη διανύει αισίως επτά δεκαετίες ειρήνης - τις πρώτες σε μια ιστορία αιώνων - είναι άλλο το σημείο στο οποίο θα έπρεπε να σταθεί κανείς: την πρότασή του για ένα πρόγραμμα "Erasmus", όπως αυτό της ανταλλαγής φοιτητών στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, για επαγγελματίες, για ταξιτζήδες, για υδραυλικούς, για όλους τους πολίτες. Γιατί, σύμφωνα με τον καθηγητή, το "Erasmus" ήταν αυτό που δημιούργησε την πρώτη γενιά Ευρωπαίων πολιτών, που έφερε σε επαφή νέους από διάφορες χώρες της Ευρώπης - κι όπου "επαφή" εννοείται "σεξουαλική επαφή": "ένας νεαρός Καταναλανός, γνωρίζει μια νεαρή Φλαμανδή, ερωτεύονται, παντρεύονται και γίνονται Ευρωπαίοι, όπως και τα παιδιά τους". Περισσότερο από τον "πολιτισμό" δηλαδή, ή τον πόλεμο, ή την οικονομία, είναι το σεξ και ο έρωτας που μπορεί να ενώσουν την Ευρώπη και να μας

κάνουν να σταματήσουμε να είμαστε περιχαρακωμένοι στις εθνικές μας ταυτότητες και να αγκαλιάσουμε επιτέλους την κοινή ευρωπαϊκή μοίρα που επιλέξαμε να ακολουθήσουμε. Στην Ευρώπη της Κρίσης όμως, κανείς δεν μιλά για τον έρωτα. Ούτε καν οι Κροάτες, οι οποίοι - τις ημέρες που δημοσιευόταν η συνέντευξη του Eco - ψήφιζαν υπέρ της εισόδου της χώρας τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάτι ξέρουν, προφανώς, που οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι, μουδιασμένοι, δεν βλέπουμε. Μπορεί απλώς να τους αρέσει η ιδέα να πίνουν εσπρέσο - είτε από μια ασθματική moka είτε από μια στιλπνή nespresso, μικρή σημασία έχει. Specials | Πρόσωπα Rss - In2life.grΜεγέθυνσηΣμύκρινση | Umberto Eco: «Η ομορφιά είναι βαρετή» Σχολιάστε 0 0 0 G+0 0 ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS Το site των Financial Times Δημοσίευση | 27 Δεκεμβρίου 2007 - Παλαιότερο των 360 ημερών Πηγή: FT.com του Jan Dalley Μπορώ να σας αποκαλύψω σε αποκλειστικότητα τον τίτλο του επόμενου διηγήματος του Umberto Eco. Θα λέγεται «Η Τελευταία Νύχτα του Ναπολέοντα». Ή «Ο Εραστής του Κοπέρνικου». Ή ίσως «Η πτώση του Σπιτιού του Όσκαρ Ουάιλντ». Ή πάλι ίσως «Η Ψυχή των Ζώων σε Επανάληψη». Ο εύστροφος Ιταλός νοβελίστας και καθηγητής σημειωτικής γράφει αυτούς τους εναλλακτικούς τίτλους σε ένα μικρό χαρτάκι που εμφανίζει μαγικά από μια τσέπη, στο τέλος του γεύματός μας στο εστιατόριο J. Sheeky, στο Covent Garden. Μία εξαιρετική επιλογή από άποψη φαγητού, αλλά μία καταστροφή για την συνέντευξη λόγω της φασαρίας από τον κόσμο και τα μαχαιροπίρουνα. Η απομαγνητοφώνηση δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Ευτυχώς υπάρχει το χαρτί. Ανάμεσα στους τίτλους που αναφέρω παραπάνω, οι θαυμαστές του έργου του θα εντόπισαν αναφορές σε αγαπημένα θέματα (ο ίδιος είπε κάποτε πως ο Όσκαρ Ουάιλντ θα έπρεπε να συλληφθεί για τον απαίσιο πεζό λόγο του στα ερωτικά του γράμματα), και δεν θα εκπλαγούν όταν εκείνος προσθέτει χαριτολογώντας ότι πρόκειται φυσικά για πείραγμα, μία φάρσα. Φάρσες, πειράγματα, παζλ, αναξιόπιστες αφηγήσεις και διανοητικοί λαβύρινθοι έχουν αποτελέσει χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πεζογραφίας του Eco από τότε που η επιτυχία του «Ονόματος του Ρόδου», το 1980, του άλλαξε τη ζωή. Το δεύτερο διήγημά του, «Το Εκκρεμές του Φουκώ», το 1988, σκιαγραφούσε ολόκληρη την πλοκή του «Κώδικα Ντα Βίντσι» σε μερικές μόνο παραγράφους. Ο Borges και ο James Joyce βρίσκονται ανάμεσα στο λογοτεχνικό του πάνθεον. Αλλά αυτό το μικρό παιχνίδι λέξεων είναι μία πράξη καλοσύνης. Όταν συναντηθήκαμε, ο Eco είχε μόλις προσγειωθεί στο Λονδίνο μετά από ένα εξαντλητικό πενθήμερο στη Νέα Υόρκη: Είναι κουρασμένος και υπό την επήρεια jet lag, δεν είναι καλά, ανησυχεί ότι δε μου δίνει αρκετά για τη συνέντευξή μας. Χωρίς ιδιαίτερη όρεξη, αποφασίζει να φάει αστακό (χωρίς βούτυρο ή λάδι) και να πιει ουίσκι (σύμφωνα με τις εντολές του γιατρού, αφού πρέπει να αποφεύγει τη ζάχαρη). Κοντόχοντρος αλλά γεροδεμένος και με μούσι, μοιάζει πολύ με άνθρωπο που κατσαδιάζεται συχνά από τον γιατρό του αλλά δεν υπολογίζει τίποτα. Θυμάμαι φευγαλέα ότι αυτός ο 75χρονος με το πολύπλοκο μυαλό είχε χαρακτηριστεί κάποτε ως «bon viveur των διανοούμενων» αλλά καταλήγω ότι αυτός ο τίτλος είναι πολύ μικρός για να περιγράψει το τεράστιο και ποικίλο έργο του: περισσότερα από 40 βιβλία, συμπεριλαμβανομένων ακαδημαϊκών έργων στη σημειωτική, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνική κριτική, καθώς και δοκίμια, διηγήματα και δημοσιογραφικά κείμενα. Τα δύο βιβλία που εξέδωσε ο Eco το περασμένο φθινόπωρο αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα της «γκάμας» του. Το ένα είναι το «Turning Back the Clocks: Hot Wars and Media Populism» (= Γυρνώντας τα Ρολόγια Πίσω: Καυτοί Πόλεμοι και Λαϊκισμός των Μέσων), μία συλλογή κειμένων που κάνουν τον Eco το ακριβές

μοντέλο της ευρωπαϊκής «δημόσιας διανόησης», που μπορεί να κινηθεί με την ίδια ευκολία τόσο στην «υψηλή» όσο και στη «χαμηλή» κουλτούρα και που μπορεί να απευθύνεται στο κοινό του μέσω των σύγχρονων μέσων. Το άλλο είναι μία εικονογραφημένη επιτομή «On Ugliness» (= Στην Ασχήμια), συνοδευτική έκδοση του «On Beauty» (=Στην Ομορφιά) του 2004. Οι εικόνες του από τέρατα και γκροτέσκες φιγούρες, σφαγές και ακρωτηριασμούς είναι πλουσιοπάροχες: Θα έλεγα, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, ότι είναι ένα όμορφο και πολυτελές βιβλίο για την ασχήμια. «Ναι, και το να κάνω ένα τέτοιο βιβλίο είναι πιο διασκεδαστικό από το βιβλίο για την ομορφιά, γιατί η ομορφιά είναι βαρετή. Η ομορφιά είναι βαρετή γιατί είναι προβλέψιμη. Ακόμα και η ίδια η αναζήτηση των εικόνων που συμπεριέλαβα ήταν πιο ενδιαφέρουσα – έπρεπε να κοιτάω στα περιθώρια των ζωγραφιών, και στα περιθώρια της παράδοσης.» Η ομορφιά είναι εκτός μόδας για πολλούς σοβαρούς καλλιτέχνες από τις αρχές του 20ου αιώνα, λέει, αλλά «η έννοια της ομορφιάς έχει μεταναστεύσει στην τέχνη που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, και στο σχέδιο. Είμαστε περικυκλωμένοι από αντικείμενα που θέλουν να είναι όμορφα» (αγγίζει την αλατιέρα, το μαγνητόφωνό μου, το δικό του BlackBerry). Δημοσίευση | 27 Δεκεμβρίου 2007 Διαβάστε περισσότερα στο: http://www.in2life.gr/features/faces/articles/147516/face.aspx Πηγή: www.in2life.gr


H σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης θα πρέπει πάντα να αντιμετωπίζεται με κάποιο σκεπτικισμό. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι οι άνθρωποι στην πλειονότητά τους θεωρούν το Βερολίνο ως την πιο ελκυστική πόλη οφείλεται στο γεγονός ότι ο αριθμός των Γερμανών που συμμετείχαν στην έρευνα υπερέβη τις τρεις χιλιάδες και ο αντίστοιχος αριθμός των Γάλλων ανήλθε μόλις στο ήμισυ. Εάν τα εν λόγω ποσοστά αντιστρέφονταν, στοιχηματίζω ό,τι θέλετε (ως γνώστης των Γάλλων) ότι θα είχε κερδίσει το Παρίσι.

Ομοίως, μου φαίνεται ότι η απάντηση στο ερώτημα σχετικά με το πιο σημαντικό κτίριο βασίζεται σε κλισέ τα οποία διαδίδονται από τον Τύπο και – στην περίπτωση του Πύργου του Άιφελ – τις ταινίες. Το Κολοσσαίο και ο Παρθενώνας κατατάσσονται επίσης σε υψηλή θέση στη λίστα, αλλά οι συμμετέχοντες ηλικίας άνω των σαράντα ετών θα είχαν τοποθετήσει τον Παρθενώνα στην πρώτη θέση. Αν και σε ό,τι αφορά τον Πύργο του Άιφελ, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι σωστό.

Ακόμη και το καλό αποτέλεσμα που έλαβε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι μου φαίνεται ότι έχει επηρεαστεί από τις εικόνες που δημιουργούν τα μέσα ενημέρωσης, στο βαθμό που ο πραγματικός αριθμός των Ιαπώνων που πηγαίνουν να θαυμάσουν τη Μόνα Λίζα είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των επισκεπτών της Καπέλα Σιξτίνα. Με απογοήτευσε η χαμηλή κατάταξη του Σαίξπηρ, αλλά θα πρέπει κανείς να δέχεται τις απόψεις των νέων ως έχουν.

Προφανώς, με ευχαριστεί το γεγονός ότι η ιταλική κουζίνα αξιολογήθηκε ως η καλύτερη, και πιστεύω ότι και αυτό το αποτέλεσμα υποβαθμίστηκε ελαφρώς λόγω των απαντήσεων που δόθηκαν από τους Γερμανούς, αλλά εάν είχαν συμμετάσχει στη σφυγμομέτρηση περισσότεροι Γάλλοι, οπωσδήποτε η γαλλική κουζίνα θα είχε κερδίσει. Μπορώ να κατανοήσω ότι η Άγκελα Μέρκελ είναι η πιο σημαντική πολιτική προσωπικότητα για πολλούς νέους, μεταξύ άλλων και επειδή δεν υπάρχουν στο προσκήνιο πολιτικοί με την επιρροή που ασκεί εκείνη. Όμως, όταν βλέπω ότι ο Ναπολέοντας (ο οποίος, καλώς ή κακώς είχε κάποια σημασία για την Ευρώπη) ήταν η απάντηση που δόθηκε από ποσοστό τέσσερα τοις εκατό των ανθρώπων, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι το ερώτημα δεν έγινε ορθώς κατανοητό. Οι νέοι ζουν στο παρόν και ίσως για εκείνους και το Κολοσσαίο να είναι κάτι μοντέρνο που βλέπει κανείς σε καρτ-ποστάλ. Ο Ναπολέοντας δεν είναι κάποιος τον οποίο θυμούνται, δεν έχουν καμία ανάμνηση από αυτόν, αλλά αυτό σημαίνει ότι διατρέχουν τον κίνδυνο να

αντιμετωπίσουν προβλήματα κατανόησης σε ό,τι αφορά την ιστορία της Ευρώπης – και τους λόγους για τους οποίους ο Ναπολέοντας ήταν τόσο σημαντικός για τον Μπετόβεν. Όπως και να έχει, και πάλι αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο σκέφτονται οι νέοι και θα πρέπει να τον αποδεχθούμε. Εάν ο αριθμός των Ιταλών που συμμετείχαν στη σφυγμομέτρηση ήταν τριπλάσιος, ίσως και ο Μπερλουσκόνι να είχε εξασφαλίσει μια θέση στη λίστα.

Η ταινία Η ζωή είναι ωραία [Lavita è bella] χαίρει μεγάλης εκτίμησης (ασφαλώς από αισθητικής και ηθικής άποψης) και αυτό είναι ενδεικτικό του υγιούς συναισθηματικού κόσμου των νεότερων γενεών, αλλά μία ή δύο γενεές νωρίτερα, οι συμμετέχοντες θα είχαν επιλέξει την ταινία Θωρηκτό Ποτέμκιν.

Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά απαντήσεων που μου φαίνονται πολύ σημαντικές. Προκειμένου να ορίσουν ποιο στοιχείο είναι εκείνο που κρατά ενωμένη την Ευρώπη, οι συμμετέχοντες στην πλειονότητά τους, αν και με μικρή διαφορά, έδωσαν την απάντηση «ο πολιτισμός». Είναι σημαντικό ότι μια ελίτ νέων συνειδητοποιεί, τουλάχιστον, ότι η συνεκτική ουσία που κρατά ενωμένη την Ευρώπη – με όλες τις διαφορές της σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, τις περιφερειακές και κυβερνητικές δομές – είναι ο πολιτισμός, πολύ περισσότερο από ό,τι το ευρώ. Δεν γνωρίζω εάν οι συμμετέχοντες στην έρευνα είχαν κατά νου τη Χριστιανική παράδοση, την Εβραϊκή επιρροή από τη Βίβλο ή την ελληνορωμαϊκή κληρονομιά. Ίσως θα ήταν υπερβολή να πιστέψω κάτι τέτοιο. Σε κάθε περίπτωση, αυτός θα πρέπει να είναι ο λόγος για τον οποίο το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων που έδωσαν απαντήσεις οι οποίες κυμαίνονται από «αρκετά» έως «100%» θεωρούν εαυτούς Ευρωπαίους και είναι μάλλον αισιόδοξοι για το μέλλον της Ευρώπης.

Η υψηλή κατάταξη του Δον Κιχώτη φαίνεται επίσης ότι επιβεβαιώνει την αναφορά στον πολιτισμό. Προφανώς, η Ευρώπη – πέραν όλων των διαφορών της μεταξύ των κρατών – έχει το δικαίωμα ύπαρξης επί τη βάσει ενός κοινού πολιτισμού και μπορεί κανείς να ελπίζει ότι οι νέοι θα συνεχίσουν να το κατανοούν αυτό ολοένα και περισσότερο. Ομοίως, είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι σχεδόν το είκοσι τοις εκατό των συμμετεχόντων στη σφυγμομέτρηση ταυτίζουν την ευρωπαϊκή κληρονομιά με την ανακάλυψη της τυπογραφίας και αναφέρουν τη δημοκρατία ως τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή συμβολή στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Συνολικά, οι απαντήσεις μας αφήνουν ένα περιθώριο αισιοδοξίας, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτουν μια γενιά που δεν γνωρίζει κυριολεκτικά τίποτε για το παρελθόν της και αυτό αποτελεί ένα σφάλμα το οποίο θα πρέπει να αποκατασταθεί μέσω της εκπαίδευσης σχετικά με την Ευρώπη.

ΘΕΜΑΤΑ / Κοινωνία & Πολιτισμός

Κοινωνία & Πολιτισμός

Ο Ουμπέρτο Εκο γίνεται 75 Καθοριστική συμβολή στην ιστορία της σύγχρονης λογοτεχνίας

Umberto Eco: Ο πιο διάσημος Ιταλός συγγραφέας

Το όνομά του συνδέθηκε κυρίως με το βιβλίο του «Το όνομα του ρόδου». Ο Ουμπέρτο Έκο, φιλόσοφος, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος, πολιτικός αναλυτής, αλλά κυρίως καθηγητής Πανεπιστημίου, γίνεται σήμερα 75 χρόνών.

Είναι ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς και στοχαστές. Ο Ουμπέρτο Έκο είναι ανθρωπος των βιβλίων. Όταν η κουβέντα φθάνει στην χαμηλή ποιότητα των ιταλικών μέσων ενημέρωσης, τα διακωμωδεί. Ξέρει όμως να γελά και για το εαυτό του. Γνωρίζει όμως πώς να χρησιμοποιεί το μέσο της τηλεόρασης για να προβάλλει το έργο και τις ιδέες του. Η βιβλιοθήκη του είναι εγκαταστημένη σε ένα παλιό ξενοδοχείο του Μιλάνου, ακριβώς απέναντι από τον πύργο της οικογένειας ευγενών Σφόρτσα. Έτσι έχει καθημερινά μπροστά στα μάτια του ένα μνημείο από τον αγαπημένο του Μεσαίωνα, αλλά και σε ένα σύμβολο κοσμικής εξουσίας.

Ο Εκο διαθέτει πολιτική άποψη και την εκφράζει δημόσια. Όσο πιο δεξιά η κυβέρνηση τόσο περισσότερα έχει να πει εναντίον της ο επί σειρά ετών καθηγητής στην κομμουνιστική Μπολόνια. Ως αρθρογράφος παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στην ιταλική κοινωνία και πολιτική. Λίγο πριν τις τελευταίες εκλογές στην Ιταλία δεν δίστασε μάλιστα να πάρει ανοιχτά θέση κατά του τότε πρωθυπουργού και ιδιοκτήτη των σημαντικότερων τηλεοπτικών προγραμμάτων της χώρας Σίλβιο Μπερλυσκόνι: «Δεν είναι απαραίτητη η επιβολή δικτατορίας όταν ηγείσαι ενός καθεστώτος μέσων ενημέρωσης, χλευάζει ο Ουμπέρτο Εκο. Κάποτε ο Μπερλουσκόνι είχε πει: Δεν λογοδοτώ σε κανένα δικαστή. Εμένα με ψήφισε ο λαός , ενώ εκείνος είναι απλά ένας υπάλληλος του δημοσίου».

Σαν ένας Δον Κιχώτης ο Εκο αγωνίζεται για τον βιβλίο και τη διάδοσή του. Σε μια χώρα που βλέπει πολύ τηλεόραση και διαβάζει ελάχιστα. 20.000 αντίτυπα πωλούνται συνήθως από κάθε βιβλίο του, αριθμός όχι ευκαταφρόνητος για ιταλικά δεδομένα. Και μόνο η μετάφραση ενός πονήματος του Ουμπέρτο Εκο για το εξωτερικό είναι σε θέση να λύσει τα οικονομικά προβλήματα του μεταφραστή του. Με το γνωστότερο έργο του «Το όνομα του Ρόδου» ο καθηγητής σημειολογίας δεν κέρδισε μόνο το σημαντικότερο βραβείο λογοτεχνίας της Ιταλίας, αλλά έγραψε ένα κεφαλαιώδες έργο της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας. Το έργο πέρασε και στο πλατύ κοινό μέσω της μεταφοράς του στον κινηματογράφο. Στη σκιά του μυθιστορήματος «Το όνομα του Ρόδου» βρίσκονται ακόμα και σήμερα πολλά από τα άλλα σημαντικά έργα του Ουμπέρτο Εκο: «Το εκκρεμές του Φουκό», «Το νησί της προηγούμενης μέρας», ή «Μπαουντολίνο».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Εκο έχει συμβάλλει καθοριστικά στην ιστορία της σύγχρονης λογοτεχνίας. Ταυτόχρονα όμως θέλει και βρίσκεται μέσα στη ζωή, με άποψη και θέση για τα κοινά. Έτσι τάχθηκε πρόσφατα δημόσια υπέρ της προστασίας του δημοσιογράφου Ρομπέρτο Σαβιάνο, τον οποίο απειλούσε η Καμόρα: «Γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος απειλεί. Ξέρουμε όνομα και επίθετο . Είναι εκείνοι που αναφέρονται στο βιβλίο του Σαβιάνο. Το κράτος πρέπει να καταπολεμήσει αυτό το φαινόμενο για το οποίο όλα είναι γνωστά».

Ο Ουμπέρτο Εκο, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα πριν από 75 χρόνια στην Αλεσάντρια στο Πεδεμόντιο, είναι κάτοχος δεκάδων τίτλους του επίτιμου καθηγητή. Εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να ευχαριστιέται αστυνομικές ταινίες στην τηλεόραση ακριβώς επειδή γνωρίζει ποιο θα είναι το τέλος. Είναι παντρεμένος με Γερμανίδα, υποστηρίζει όμως, προφανώς από μετριοφροσύνη, ότι δε μιλά γερμανικά. Με μετριοφροσύνη αντιμετώπισε και την βασίλισσα Ελισάβετ σε δεξίωση της ιταλικής προεδρίας. Όταν τον ρώτησε αν είναι συγγραφέας, εκείνος της απάντησε: «Μεγαλειοτάτη, κάποιος πρέπει να κάνει και αυτή τη δουλειά».

Αποφθέγματα

Umberto Eco Ουμπέρτο Έκο ( 1932- , Ιταλός συγγραφέας)

Έγραψε "Το Όνομα του Ρόδου"

Αριθμός Αφορισμών: 14

• Οι κρίσεις πουλάνε καλά.

• Η μαζική κουλτούρα είναι αντι-κουλτούρα.

• Μου φτάνει που ξέρω να διαβάζω, γιατί έτσι μαθαίνω αυτά που δεν ξέρω, ενώ όταν γράφεις, γράφεις μόνο αυτά που ξέρεις ήδη.

• Τίποτε δεν δίνει σ’ έναν φοβισμένο άνθρωπο περισσότερο κουράγιο από το φόβο ενός άλλου.

• Κωμικό είναι η κατανόηση του αντιφατικού. Χιούμορ είναι η υποψία γι’ αυτό.

• Η μετάφραση είναι η τέχνη της αποτυχίας.

• Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση.

• Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις.

• Κάθε φορά που ένας ποιητής, ένας ιεροκήρυκας, ένας αρχηγός, ένας μάγος ξεστομίζει ασυναρτησίες, η ανθρωπότητα ξοδεύει αιώνες αποκρυπτογραφώντας το μήνυμα.

• Να φοβάσαι τους προφήτες κι αυτούς που είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την

αλήθεια, επειδή κατά κανόνα κάνουν και άλλους να πεθάνουν μαζί τους, μερικές φορές πριν από αυτούς και καμιά φορά αντί για αυτούς.

• Όταν οι άνθρωποι σταματούν να πιστεύουν στο Θεό, δεν είναι ότι δεν πιστεύουν πια τίποτα. Πιστεύουν στα πάντα.

• Η υπερβολική συσσώρευση στοιχείων κιτς αποτελεί μια αξιοσημείωτη υφολογική πρόταση.

(Βαρύγδουπο!)

• Ο πολιτισμός δεν ακυρώνει τη βαρβαρότητα, αλλά, πολλές φορές, την επικυρώνει. Όσο πιο πολιτισμένος είναι ένας λαός, τόσο πιο βάρβαρος και καταστροφικός μπορεί να γίνει.

• Το ρόδο είναι τόσο πλούσιο σε νοήματα, που δεν του έχει μείνει πια σχεδόν κανένα νόημα.

Published on TVXS - TV Χωρίς Σύνορα (http://tvxs.gr)

Τα τυπικά χαρακτηριστικά του πρωτο-φασισμού. Toυ Ουμπέρτο Έκο 16:42, 13 Οκτ 2012 | Κρυσταλία Πατούλη tvxs.gr/node/108477 Αρχέγονος φασισμός

Παρά την ασάφεια αυτή, νομίζω πως μπορούμε να σκιαγραφήσουμε έναν κατάλογο χαρακτηριστικών τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά αυτού που ονομάζω «πρωτοφασισμό», ή «αρχέγονο φασισμό». Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν μπορούν να οργανωθούν σε ένα ενιαίο σύστημα· πολλά απ' αυτά αλληλοαναιρούνται, και είναι επίσης αντιπροσωπευτικά και άλλων μορφών δεσποτισμού ή φανατισμού. Η παρουσία ενός και μόνο απ' αυτά, όμως, αρκεί για να επιτρέψει στο φασισμό να συμπτυχθεί γύρω του.

1. Το πρώτο χαρακτηριστικό του πρωτοφασισμού είναι η λατρεία της παράδοσης. Η παραδοσιαρχία, βέβαια, είναι πολύ παλαιότερη από τον φασισμό. Δεν χαρακτήριζε μόνο την αντιεπαναστατική σκέψη των Καθολικών μετά τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά γεννήθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους, ως αντίδραση στον κλασικό ελληνικό ορθολογισμό. Στη λεκάνη της Μεσογείου, λαοί διαφόρων θρησκειών (που οι περισσότερες απ' αυτές είχαν γίνει δεκτές στο ρωμαϊκό πάνθεο) άρχισαν να ονειρεύονται κάποια αποκάλυψη που είχε συμβεί στην αυγή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτή η αποκάλυψη, σύμφωνα με τη μυστηριακή αίγλη που καλλιεργούσε η παραδοσιαρχία, είχε παραμείνει για πολύ καιρό κρυμμένη κάτω από το πέπλο γλωσσών που ήταν πια ξεχασμένες στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, στους κέλτικους ρούνους, στους παπύρους των σχεδόν άγνωστων θρησκειών της Ασίας.

Αυτή η νέα κουλτούρα έπρεπε να είναι συγκρητιστική. Ο συγκρητισμός δεν είναι απλά, όπως λένε τα λεξικά, «ο συνδυασμός διαφόρων μορφών πίστης και λατρευτικής πρακτικής»· ένας τέτοιος συνδυασμός πρέπει να ανέχεται τις αντιφάσεις. Καθένα από τα αρχικά μηνύματα περιέχει ψήγματα σοφίας, και όποτε έμοιαζαν να λένε διαφορετικά ή ασύμβατα πράγματα αυτό συνέβαινε μόνο και μόνο γιατί όλα παραπέμπουν, με αλληγορικό τρόπο, στην ίδια αρχέγονη αλήθεια.

Συνεπώς, δεν μπορεί να υπάρξει καμία πρόοδος στη γνώση. Η αλήθεια έχει ήδη καταγραφεί μια για πάντα, κι εμείς το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνεχίζουμε να ερμηνεύουμε το δυσνόητο μήνυμά της.

Αν κοιτάξει κανείς τις βιβλιοθήκες διαφόρων φασιστικών καθεστώτων, θα βρει όλους τους μείζονες διανοητές της παραδοσιαρχίας. Η ναζιστική εσωτερική γνώση τρεφόταν με παραδοσιαρχικά, συγκρητιστικά και μυστικιστικά στοιχεία. Η πηγή που επηρέασε περισσότερο τις θεωρίες της νέας ιταλικής δεξιάς, ο Ιούλιος Έβολα, συνδύαζε το Άγιο Δισκοπότηρο με τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, και την αλχημεία με την Αγία Ρωμαϊκή και Γερμανική Αυτοκρατορία. Και μόνο το γεγονός ότι η ιταλική δεξιά, για να δείξει πόσο ανοιχτό μυαλό διαθέτει, διεύρυνε αυτό τον κατάλογο ώστε να συμπεριλάβει και έργα του Ντε Μαιτρ, του Γκενόν και του Γκράμσι, αποτελεί ολοφάνερη απόδειξη συγκρητισμού.

Αν κοιτάξετε τα ράφια που, στα αμερικάνικα βιβλιοπωλεία, φέρουν την επιγραφή «Νέα Εποχή», θα βρείτε εκεί μέχρι και Άγιο Αυγουστίνο, ο οποίος, απ' ό,τι γνωρίζω, δεν ήταν φασίστας. Αλλά το να συνδυάζεις τον Άγιο Αυγουστίνο με το Στόουνχεντζ αυτό είναι σύμπτωμα πρωτοφασισμού.

2. Η παραδοσιαρχία συνεπάγεται την απόρριψη του μοντερνισμού. Και οι φασίστες και οι εθνικοσοσιαλιστές κυριολεκτικά λάτρευαν την τεχνολογία, ενώ οι διανοητές της παραδοσιαρχίας συνήθως την απορρίπτουν ως αντίθετη προς τις παραδοσιακές πνευματικές αξίες. Όμως, παρόλο που ο ναζισμός υπερηφανευόταν για τα βιομηχανικά του επιτεύγματα, ο εγκωμιασμός του μοντερνισμού δεν ήταν παρά η επιφάνεια μιας ιδεολογίας βασισμένης στην ιδέα Αίμα και Γη (Blut und Boden). Η απόρριψη του σύγχρονου κόσμου ήταν μεταμφιεσμένη σαν αντίκρουση του καπιταλιστικού τρόπου ζωής, αλλά αφορούσε κυρίως στην απόρριψη του Πνεύματος του 1789 (και του 1776, φυσικά). Ο Διαφωτισμός, η Εποχή του Ορθολογισμού, γίνεται αντιληπτή ως απαρχή της σύγχρονης αχρειότητας. Κατ' αυτή την έννοια, ο πρωτοφασισμός μπορεί να οριστεί ως ανορθολογισμός.

3. Ο ανορθολογισμός βασίζεται επίσης στη λατρεία της δράσης για τη δράση. Επειδή η δράση είναι από μόνη της όμορφη, πρέπει να αναλαμβάνεται πριν, ή χωρίς, οποιαδήποτε σκέψη. Η σκέψη είναι μια μορφή αποδυνάμωσης. Επομένως, η κουλτούρα είναι ύποπτη, στο βαθμό που ταυτίζεται με την κριτική στάση. Η καχυποψία απέναντι στον κόσμο της διανόησης αποτελούσε πάντοτε σύμπτωμα του πρωτοφασισμού, από την υποτιθέμενη ρήση του Γκέμπελς («όταν ακούω να μιλάνε για κουλτούρα αρπάζω το όπλο μου») μέχρι τη συχνή χρήση εκφράσεων όπως «εκφυλισμένοι διανοούμενοι», «κουλτουριάρηδες», «παρηκμασμένοι σνομπ», «τα πανεπιστήμια είναι φωλιές κομμουνιστών». Οι επίσημοι φασίστες διανοούμενοι ασχολούνταν κυρίως με το να επιτίθενται στον σύγχρονο πολιτισμό και την αριστερή διανόηση, που έχουν προδώσει τις παραδοσιακές αξίες.

4. Καμιά συγκρητιστική πίστη δεν αντέχει στην αναλυτική κριτική. Το κριτικό πνεύμα κάνει διακρίσεις μεταξύ των εννοιών, και αυτές οι διακρίσεις αποτελούν σημάδι μοντερνισμού. Στον σύγχρονο πολιτισμό, η επιστημονική κοινότητα επαινεί τη διαφωνία ως μέθοδο βελτίωσης της γνώσης. Για τον πρωτοφασισμό, η διαφωνία είναι προδοσία.

5. Εξάλλου, η διαφωνία αποτελεί σημάδι ποικιλομορφίας. Ο πρωτοφασισμός καλλιεργεί και αναζητεί τη συναίνεση με το να οξύνει και να εκμεταλλεύεται το φυσικό φόβο του διαφορετικού. Η πρώτη έκκληση ενός φασιστικού ή πρώιμου φασιστικού κινήματος είναι η έκκληση ενάντια στους παρείσακτους. Επομένως, ο πρωτοφασισμός είναι εξ ορισμού ρατσιστικός.

6. Ο πρωτοφασισμός πηγάζει από την ατομική ή κοινωνική απογοήτευση. Αυτός είναι και ο λόγος που ένα από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά των φασιστικών καθεστώτων του παρελθόντος ήταν η επίκληση προς μια απογοητευμένη μεσαία τάξη που μαστιζόταν από μια οικονομική κρίση ή ένιωθε πολιτικά εξευτελισμένη και φοβισμένη από την πίεση που ασκούσαν οι χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις. Στην εποχή μας, που οι παλιοί «προλετάριοι» είναι πλέον μικροαστοί (και τα λούμπεν στοιχεία είναι κατά κανόνα αποκλεισμένα από την πολιτική σκηνή), ο φασισμός του αύριο θα βρει το ακροατήριό του σ' αυτή τη νέα πλειοψηφία.

7. Στους ανθρώπους που νιώθουν πως δεν έχουν πλέον ξεκάθαρη κοινωνική ταυτότητα, ο πρωτοφασισμός λέει πως το μοναδικό τους προνόμιο είναι το πιο κοινό, ότι έχουν γεννηθεί στην ίδια χώρα. Αυτή είναι και η απαρχή του εθνικισμού. Άλλωστε, το μοναδικό πράγμα που μπορεί να δώσει ταυτότητα στο έθνος είναι οι εχθροί του. Έτσι, στη ρίζα της πρωτοφασιστικής ψυχολογίας υπάρχει μια εμμονή με τις συνωμοσίες, ιδιαίτερα τις διεθνείς. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν πολιορκημένοι. Ο πιο εύκολος τρόπος να πολεμήσεις μια συνωμοσία είναι η επίκληση στην ξενοφοβία. Αλλά η συνωμοσία πρέπει να έχει και εσωτερικούς μοχλούς: οι Εβραίοι είναι συνήθως ο καλύτερος στόχος, γιατί έχουν το πλεονέκτημα να είναι ταυτόχρονα και εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί. Στις Η.Π.Α., ένα εμφανές δείγμα συνωμοσιολογικής εμμονής βρίσκεται στο βιβλίο του Πατ Ρόμπερτσον Η Νέα Τάξη Πραγμάτων, αλλά, όπως έχουμε δει πρόσφατα, υπάρχουν και πολλά άλλα.

8. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν ταπεινωμένοι από τον επιδεικτικό πλούτο και την δύναμη των εχθρών τους. Όταν ήμουν μικρό παιδί, μου είχαν μάθει ότι οι Εγγλέζοι είχαν πέντε γεύματα τη μέρα. Έτρωγαν πιο συχνά από τους φτωχούς αλλά νηφάλιους Ιταλούς. Και ότι οι Εβραίοι είναι πλούσιοι και βοηθάνε ο ένας τον άλλο μέσω ενός μυστικού δικτύου αμοιβαίας αρωγής. Έτσι, με μια συνεχή μετατόπιση της ρητορικής εστίασης, οι εχθροί είναι ταυτόχρονα πολύ ισχυροί και πολύ αδύναμοι. Οι φασιστικές κυβερνήσεις είναι καταδικασμένες να χάνουν τους πολέμους τους, γιατί είναι εγγενώς ανίκανες να κάνουν μια αντικειμενική εκτίμηση της δύναμης του εχθρού.

9. Για τον πρωτοφασισμό, δεν υπάρχει αγώνας για τη ζωή· αντίθετα, η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας. Επομένως, ο ειρηνισμός ισοδυναμεί με συναλλαγή με τον εχθρό. Είναι κακός, γιατί η ζωή είναι ένας συνεχής πόλεμος. Αυτό, όμως, επιφέρει ένα «σύμπλεγμα Αρμαγεδδώνα». Εφόσον οι εχθροί πρέπει να ηττηθούν, θα πρέπει να υπάρξει μια τελική μάχη, μετά από την οποία το κίνημα θα έχει υπό τον έλεγχό του ολόκληρο τον κόσμο. Μια τέτοια «τελική λύση», όμως, θα σημάνει την αρχή μιας

περιόδου ειρήνης, μιας Χρυσής Εποχής, πράγμα που έρχεται σε αντίφαση με το δόγμα του συνεχούς πολέμου. Κανείς φασίστας ηγέτης δεν έχει καταφέρει ποτέ να λύσει αυτό το πρόβλημα.

10. Ο ελιτισμός αποτελεί χαρακτηριστική διάσταση κάθε αντιδραστικής ιδεολογίας, στο βαθμό που είναι θεμελιωδώς αριστοκρατικός, και ο αριστοκρατικός και μιλιταριστικός ελιτισμός συνεπάγεται την περιφρόνηση προς τους αδύναμους. Ο πρωτοφασισμός μπορεί να εκφράσει μόνο έναν λαϊκό ελιτισμό. Κάθε πολίτης ανήκει στον καλύτερο λαό του κόσμου, τα μέλη του κόμματος είναι οι καλύτεροι πολίτες, κάθε πολίτης μπορεί (ή πρέπει) να γίνει μέλος του κόμματος. Αλλά δεν μπορεί να υπάρχουν πατρίκιοι χωρίς πληβείους. Ο Ηγέτης, που γνωρίζει ότι η εξουσία δεν του απονεμήθηκε δημοκρατικά αλλά την κατέκτησε με τη βία, γνωρίζει επίσης ότι η δύναμή του βασίζεται στην αδυναμία των μαζών· οι μάζες είναι αδύναμες, και γι' αυτό χρειάζονται και αξίζουν έναν ηγεμόνα. Και εφόσον η ομάδα είναι οργανωμένη ιεραρχικά (σύμφωνα με το στρατιωτικό πρότυπο), κάθε ηγέτης περιφρονεί τους υφισταμένους του, και καθένας απ' αυτούς περιφρονεί τους κατωτέρους του. Αυτό ενισχύει την αίσθηση του μαζικού ελιτισμού.

11. Μέσα σ' αυτή την προοπτική, όλοι μαθαίνουν πως πρέπει να γίνουν ήρωες. Σε κάθε μυθολογία, ο ήρωας είναι ένα εξαιρετικό ον, αλλά για την πρωτοφασιστική ιδεολογία ο ηρωισμός είναι ο κανόνας. Αυτή η λατρεία του ηρωισμού συνδέεται στενά με τη λατρεία του θανάτου. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα συνθήματα που είχαν οι ισπανοί φαλαγγίτες ήταν το «viva la muerte» («ζήτω ο θάνατος»). Στις μη φασιστικές κοινωνίες, ο απλός λαός μαθαίνει ότι ότι ο θάνατος είναι κάτι το δυσάρεστο που όμως πρέπει να το αντιμετωπίζει με αξιοπρέπεια· και οι πιστοί μαθαίνουν ότι είναι ένας οδυνηρός τρόπος για να περάσουν σε μια μεταφυσική ευτυχία. Αντίθετα, ο πρωτοφασίστας ήρωας αποζητά τον ηρωικό θάνατο, ο οποίος διαφημίζεται ως η μεγαλύτερη ανταμοιβή για μια ηρωική ζωή. Ο πρωτοφασίστας ήρωας ανυπομονεί να πεθάνει. Μέσα στην ανυπομονησία του, συχνά στέλνει κι άλλους ανθρώπους στο θάνατο.

12. Επειδή και ο συνεχής πόλεμος και ο ηρωισμός είναι δύσκολα παιχνίδια, ο πρωτοφασίστας μεταθέτει τον πόθο του για εξουσία στη σεξουαλική συμπεριφορά του. Έτσι προκύπτει ο ματσισμός [σ.τ.Μ.: το αντριλίκι] (που συνεπάγεται αφενός την περιφρόνηση προς τη γυναίκα και αφετέρου την καταδίκη παρεκκλινουσών ερωτικών συνηθειών, όπως η αγνότητα ή η ομοφυλοφιλία). Και επειδή και το σεξ είναι δύσκολο παιχνίδι, ο πρωτοφασίστας ήρωας προτιμά να παίζει με τα όπλα - σαν φαλλικό υποκατάστατο.

13. Ο πρωτοφασισμός βασίζεται σε έναν επιλεκτικό λαϊκισμό, έναν ποιοτικό λαϊκισμό, θα έλεγε κανείς. Σε μια δημοκρατία, οι πολίτες έχουν ατομικά δικαιώματα, αλλά οι πολίτες συνολικά έχουν πολιτική επιρροή μόνο από ποσοτική άποψη ακολουθούνται οι αποφάσεις της πλειοψηφίας. Για τον πρωτοφασισμό, όμως, τα άτομα ως άτομα δεν έχουν δικαιώματα, και ο Λαός γίνεται αντιληπτός σαν ποιότητα, σαν μια μονολιθική οντότητα που εκφράζει την Κοινή Βούληση. Και επειδή κανένα μεγάλο σύνολο ατόμων δεν μπορεί ποτέ να έχει κοινή βούληση, ο Ηγέτης παριστάνει το διερμηνέα τους. Έχοντας χάσει την εξουσία της αντιπροσώπευσης, οι πολίτες δεν πράττουν· καλούνται μόνο να παίξουν το ρόλο του Λαού. Έτσι, ο Λαός δεν είναι παρά ένα θεατρικό εφεύρημα. Για να πάρουμε μια γεύση ποιοτικού λαϊκισμού δεν χρειαζόμαστε πλέον την Πιάτσα Βενέτσια της Ρώμης, ούτε το Στάδιο της

Νυρεμβέργης. Υπάρχει στο μέλλον μας ένας τηλεοπτικός ή διαδικτυακός λαϊκισμός, στον οποίο η συναισθηματική αντίδραση μιας επιλεγμένης ομάδας πολιτών θα μπορεί να παρουσιάζεται και να γίνεται αποδεκτή ως η Φωνή του Λαού.

Λόγω του ποιοτικού λαϊκισμού του, ο πρωτοφασισμός πρέπει να είναι κατά των «διεφθαρμένων» κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων. Μια από τις πρώτες φράσεις που είπε ο Μουσολίνι στο ιταλικό κοινοβούλιο ήταν «Θα μπορούσα να μετατρέψω αυτό το βουβό και καταθλιπτικό μέρος σε στρατόπεδο για τις σπείρες μου» οι «σπείρες» είναι μια υποδιαίρεση της παραδοσιακής ρωμαϊκής λεγεώνας. Βέβαια, αμέσως βρήκε καλύτερο καταυλισμό για τις σπείρες του, αλλά λίγο αργότερα διέλυσε το κοινοβούλιο. Όποτε ένας πολιτικός αμφισβητεί τη νομιμότητα ενός κοινοβουλίου γιατί δεν αντιπροσωπεύει πλέον τη Φωνή του Λαού, αρχίζει και μυρίζει πρωτοφασισμό.

14. Ο πρωτοφασισμός μιλάει την «Νέα Ομιλία». Η Νέα Ομιλία επινοήθηκε από τον Όργουελ στο βιβλίο του 1984, ως επίσημη γλώσσα του Αγγλικού Σοσιαλισμού. Αλλά σε πολλές μορφές δικτατορίας συναντά κανείς πρωτοφασιστικά χαρακτηριστικά. Όλα τα ναζιστικά και φασιστικά σχολικά εγχειρίδια χρησιμοποιούσαν φτωχό λεξιλόγιο και στοιχειώδη σύνταξη, με σκοπό να περιορίσουν τη διάδοση των εργαλείων της σύνθετης και κριτικής σκέψης. Αλλά πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε άλλα είδη Νέας Ομιλίας, ακόμα κι αν παίρνουν τη φαινομενικά αθώα μορφή ενός δημοφιλούς τοκ-σόου.

Το πρωινό της 27ης Ιουλίου 1943, έμαθα ότι, σύμφωνα με ραδιοφωνικές ανακοινώσεις, ο φασισμός είχε καταρρεύσει και ο Μουσολίνι είχε συλληφθεί. Όταν η μητέρα μου με έστειλε να αγοράσω την εφημερίδα, είδα ότι οι εφημερίδες στον κοντινότερο πάγκο είχαν διαφορετικούς τίτλους. Επιπλέον, αφού είδα τους τίτλους, συνειδητοποίησα ότι κάθε εφημερίδα έγραφε διαφορετικά πράγματα. Αγόρασα μία στην τύχη, και διάβασα στην πρώτη σελίδα ένα μήνυμα που το υπέγραφαν πέντε ή έξι πολιτικά κόμματα ανάμεσά τους η Χριστιανική Δημοκρατία, το Κομμουνιστικό Κόμμα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Κόμμα της Δράσης, και το Φιλελεύθερο Κόμμα.

Μέχρι τότε, πίστευα ότι υπήρχε μόνο ένα κόμμα σε κάθε χώρα, και ότι στην Ιταλία αυτό ήταν το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα. Τώρα, ανακάλυπτα ότι στη χώρα μου μπορούσαν να υπάρχουν ταυτόχρονα διάφορα κόμματα. Καθώς ήμουν έξυπνο παιδί, κατάλαβα ότι όλα αυτά τα κόμματα δεν μπορεί να γεννήθηκαν μέσα σε μια νύχτα, άρα θα πρέπει να υπήρχαν εδώ και αρκετό καιρό ως μυστικές οργανώσεις.

Το μήνυμα στην πρώτη σελίδα πανηγύριζε για το τέλος της δικτατορίας και την επιστροφή της ελευθερίας: της ελευθερίας του λόγου, του τύπου, της πολιτικής σύμπραξης. Αυτές τις λέξεις, «ελευθερία», «δικτατορία» τις διάβαζα τώρα για πρώτη φορά στη ζωή μου. Χάρη σ' αυτές τις λέξεις, ξαναγεννήθηκα ως ελεύθερος δυτικός άνθρωπος.

Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση, ώστε το νόημα αυτών των λέξεων να μην ξεχαστεί ξανά. Ο πρωτοφασισμός βρίσκεται ακόμα γύρω μας, πολλές φορές με πολιτικά. Θα ήταν πολύ ευκολότερο, για μας, αν εμφανιζόταν στην παγκόσμια σκηνή κάποιος και έλεγε «Θέλω να ξανανοίξω το Άουσβιτς, θέλω να παρελάσουν ξανά οι Μελανοχίτωνες στις ιταλικές πλατείες». Αλλά η ζωή δεν είναι τόσο απλή. Ο πρωτοφασισμός μπορεί να επιστρέψει με το πιο αθώο προσωπείο. Είναι καθήκον μας

να τον αποκαλύπτουμε και να καταδεικνύουμε οποιαδήποτε από τις νέες εκφάνσεις του κάθε μέρα, σε κάθε μέρος του κόσμου. Και είναι καλό να θυμόμαστε τα λόγια που είπε ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ στις 4 Νοεμβρίου 1938:

«Τολμώ να πω ότι, αν ποτέ η αμερικανική δημοκρατία πάψει να προχωρεί ως ζωντανή δύναμη και να προσπαθεί μέρα και νύχτα, με ειρηνικό τρόπο, να κάνει όλους τους πολίτες μας καλύτερους, τότε ο φασισμός θα δυναμώσει στη χώρα μας».

Η ελευθερία και η απελευθέρωση είναι μια ατέρμονη διαδικασία.

---

Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύτηκε στο New York Review of Books το 1995

Copyright TVXS.gr

Ο Φασισμός του Ουμπέρτο Έκο

Tα χαρακτηριστικά του αρχέγονου φασισμού είναι η λατρεία της παράδοσης και η αναζήτηση των αιώνιων αληθειών στο παρελθόν. Ο σύγχρονος πολιτισμός απορρίπτεται και μαζί του απορρίπτεται ο ορθολογισμός ως θεμελιώδης αξία του, ενώ καταγγέλλεται ως «παρακμιακός» ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Ο πρωτόγονος φασισμός είναι, επομένως, απολύτως ανορθολογικός. Ο φασιστικός ανορθολογισμός προβάλλει την αντίληψη «η δράση για τη δράση» και χωρίς προβληματισμό, ενώ η οποιαδήποτε διαφωνία, ακόμα και σε επίπεδο διαλόγου, ισοδυναμεί με προδοσία. Ο φασισμός, αρνούμενος την κοινωνική πολυμορφία, καλλιεργεί και μετά εκμεταλλεύεται τον φόβο των ανθρώπων για το διαφορετικό, οπότε ο φασισμός ενέχει τον ρατσισμό.

Ο φασισμός εκμεταλλεύεται την ατομική και κοινωνική απογοήτευση. Όλα τα φασιστικά κινήματα του παρελθόντος αξιοποίησαν την εξαθλίωση και την πολιτική απογοήτευση που προκάλεσαν, ιδίως στα μεσαία κοινωνικά στρώματα, οι οικονομικές κρίσεις. Σε ανθρώπους που νιώθουν πως δεν έχουν ξεκάθαρη κοινωνική ταυτότητα, προβάλλεται ως μοναδικό τους προνόμιο η κοινή πατρίδα. Αυτή είναι και η απαρχή του εθνικισμού. Για να επιβιώνει όμως, ο εθνικισμός έχει ανάγκη από εχθρούς, γι' αυτό και στον πυρήνα κάθε φασιστικής ιδεολογίας βρίσκεται μια εμμονή στις συνωμοσίες, εγχώριες και διεθνείς. Η αίσθηση της ταπείνωσης από τον πλούτο και τη δύναμη των εχθρών είναι αναγκαίο στοιχείο της φασιστικής σκέψης και παράλληλα η πίστη της νίκης σε μια τελική μάχη, στην οποία θα αντιπαρατεθεί η έκφυλη παρακμή των εχθρών με την εμπνευσμένη από τα ιδανικά των προγόνων λεβεντιά «μας».

Για τη φασιστική σκέψη, η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας, οπότε βρισκόμαστε συνεχώς σε κάποιο είδος πολέμου. Οπότε, οι διαλλακτικοί και οι ειρηνιστές είναι εξ ορισμού προδότες. Βασικό χαρακτηριστικό κάθε αντιδραστικής ιδεολογίας είναι ένας

λαϊκίστικος ελιτισμός. Οι πολίτες του έθνους πρέπει να νιώθουν άνθρωποι ανώτεροι των άλλων, μέλη μιας ιδιαίτερης φυλής. Ταυτόχρονα, όμως, μέλη ενός λαού που έχει ανάγκη ενός ισχυρού ηγέτη. Έτσι, δημιουργείται και η ιδεολογία του ηρωισμού. Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν με πρότυπα τους ήρωες πολεμιστές του «ένδοξου παρελθόντος». Αλλά επειδή ο πόλεμος και ο ηρωισμός είναι δύσκολα πράγματα, ο φασίστας μεταφέρει τον πόθο του για δράση στη σεξουαλική του συμπεριφορά.

Υποβαθμίζει τις γυναίκες και καταδικάζει κάθε διαφορετικότητα στη σεξουαλική συμπεριφορά. Ο λαϊκισμός του φασισμού είναι ιδιότυπος και αντιμετωπίζει τον λαό ως μονολιθική οντότητα με κοινή βούληση. Αλλά επειδή κανένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων δεν μπορεί να έχει κοινή βούληση, ο ηγέτης εκφράζει αυτή τη φανταστική κοινή βούληση, η οποία οδηγεί και στη διαρκή καταγγελία των «διεφθαρμένων» πολιτικών. Τέλος, ο φασισμός μιλάει μια οργουελική «νέα ομιλία», μια γλώσσα με στοιχειώδες λεξιλόγιο και απλοϊκή σύνταξη, η οποία δεν επιτρέπει σύνθετα νοήματα και κριτική σκέψη.

Eίναι λάθος να υποτιμούμε αυτή την αρχέγονη φασιστική σκέψη, ανακαλώντας από την ιστορική μας μνήμη μόνο τις στερεοτυπικές εικόνες της φασιστικής βαρβαρότητας, γιατί έτσι χάνουμε από το οπτικό μας πεδίο τις βασισμένες στη σκέψη αυτή πολιτικές δράσεις, οι οποίες οικοδόμησαν όλα τα αυταρχικά καθεστώτα. Ίσως είμαστε μάρτυρες μιας τέτοιας ιστορικής διαδικασίας, οπότε η κατάσταση είναι μάλλον δύσκολη.

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

Άρθρο του Ουμπέρτο Έκο, 1973 (Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή, Μαλλιάρης-Παιδεία)

Η μπριζόλα και η πολιτική

Πέρασε κιόλας ένας μήνας από τότε που ο πιανίστας Maurizio Pollini προσπάθησε να διαβάσει την πολυσυζητημένη δήλωση για το Βιετνάμ, πριν αρχίσει τη συναυλία στην αίθουσα της «Εταιρείας του Κουαρτέτου» και η διαμάχη δεν τελείωσε ακόμη. Πιστεύω, επομένως, ότι δε θα είναι κακό αν προσπαθήσω να κάνω μια θεωρητική εξέταση του γεγονότος από όλες του τις πλευρές, γιατί πράγματι η χειρονομία του Pollini και η αντίδραση που προκάλεσε δεν αφορά μόνο την πολιτική αλλά τον ίδιο το ρόλο και την έννοια της τέχνης και του καλλιτέχνη της εποχής μας. Ας δούμε λοιπόν ποιο είναι το νόημα του επεισοδίου από πολιτική σκοπιά, από αισθητική σκοπιά («τι είναι η τέχνη;») και από κοινωνιολογική σκοπιά («τι είναι σήμερα ο καλλιτέχνης;»). Ειπώθηκε ότι ο Pollini έκανε πολιτική μέσα σε ένα περιβάλλον που, από παράδοση και ορισμό, πρέπει να είναι άσχετο με την πολιτική. Ωραία. Ας προσπαθήσουμε τώρα να φανταστούμε τι θα συνέβαινε αν ο Pollini, δίνοντας μια συναυλία ύστερα από μια καταστροφική νεροποντή ή ύστερα από κάποιο σεισμό ή ακόμα έπειτα από ένα τρομακτικό αεροπορικό δυστύχημα, άρχιζε τη βραδιά διαβάζοντας μια συγκινητική δήλωση συμπαράστασης, ζητώντας από το κοινό ενός λεπτού σιγή. Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι όλοι θα σηκωνόντουσαν και, συγκινημένοι θα δεχόντουσαν την ευγενική πρόταση. Αυτό όμως που έγινε είναι ότι ο Pollini θέλησε να μιλήσει για τα θύματα άγριων βομβαρδισμών που συγκλόνισαν όλο τον κόσμο. Και οι περισσότεροι θεατές αρνήθηκαν αυτή την έκκληση. Γιατί; Προφανώς γιατί οι διαφωνούντες κάνανε διάκριση μεταξύ θυμάτων για τα οποία είναι ωραίο και ευγενικό να συγκινείται κανείς και θυμάτων για τα οποία πρέπει να δυσπιστούμε. Επομένως, αυτός που έκανε πολιτική, ανοιχτή, δηλωμένη, ευτελή, είναι το ακροατήριο που σταμάτησε τον Pollini: είναι σαν να του είπε: «Σώπα, αυτοί οι νεκροί δεν είναι όλων μας, όπως οι νεκροί ενός σεισμού». Είναι μόνο δικοί σου και των φίλων σου. Υπάρχουν νεκροί και νεκροί». Βέβαια, ο Pollini έκανε μια πολιτική χειρονομία, αλλά ας μην είμαστε υποκριτές κι ας μην κάνουμε πως πιστεύουμε ότι μόνο αυτός έκανε πολιτική: στην αίθουσα υπήρχαν δύο πολιτικές και κανένας (όπως είναι φυσικό) δε συμπεριφέρθηκε κατά τρόπο απολιτικό. Και δεν είναι πράγματι δυνατό. Το να λέει κανείς ότι στο Βιετνάμ σκοτώνονται άνθρωποι αλλά υπάρχουν και προνομιούχες νησίδες στις οποίες ο αντίλαλος από τον έξω κόσμο δεν πρέπει να εισχωρεί, είναι πολιτική χειρονομία και προϋποθέτει μια κάποια πολιτική αντίληψη της τέχνης: η τέχνη είναι αυτό που ευχαριστιέται κανείς όταν δε θέλει να σκέφτεται την πραγματικότητα. Έχουμε το δικαίωμα να το δηλώσουμε, όπως μπορούμε και να πούμε ότι ο άνθρωπος δεν κατάγεται από τον πίθηκο, αλλά ας καταλάβουμε ότι αυτή η δήλωση κρύβει μια φιλοσοφία και η φιλοσοφία μιαν ιδεολογία.

Έτσι φτάνουμε στο δεύτερο σημείο. Ποια είναι η θέση της τέχνης, των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, σε σχέση με τις άλλες μορφές της πραγματικότητας; Ίσως οι περισσότεροι από τους θαμώνες της «Εταιρείας του Κουαρτέτου», που πάνε ν΄ ακούσουν Chopin - όπως οι κατώτεροί τους – κάθονται σπίτι ν΄ ακούσουνε την εκπομπή Καντσονίσιμα (δηλ. να συγκινηθούνε με απλοϊκές μελωδίες) – δε βλέπουν αυτό το πρόβλημα. Αλλά οι σύγχρονοι καλλιτέχνες, είναι γνωστό, το αντιμετωπίζουν και μάλιστα κατά τρόπο δραματικό. Σε σημείο που καμιά φορά αρνούνται την ίδια την τέχνη. Είναι επομένως λογικό ένας ευαίσθητος καλλιτέχνης, καθώς ετοιμάζεται να ακουμπήσει τα πλήκτρα του πιάνου, τη στιγμή που γύρω του συμβαίνον πράγματα συγκλονιστικά για τη συνείδηση κάθε πολιτισμένου ανθρώπου, να αναρωτηθεί: «Έχω το δικαίωμα να κάνω αυτό που κάνω, να χρησιμοποιήσω την τέχνη για να προσποιηθώ ότι τίποτε δε συμβαίνει, να χρησιμοποιήσω την τέχνη σαν ναρκωτικό; Και είναι σωστό που αποφάσισε να εκθέσει στο κοινό τους λόγους μιας ανησυχίας. Ήταν ανησυχία που, κι αυτό είναι σημαντικό, δεν αφορούσε μόνο τη συνείδηση του Pollini σαν «homo politicus», αλλά και τη συνείδηση του Pollini σαν καλλιτέχνη. Επίτηδες ο Pollini έσπασε την τελετουργία της συναυλίας, γιατί αυτή η τελετουργία τον υποχρέωνε να θεωρήσει το ρόλο του σαν κάτι ξεκομμένο απ΄ οτιδήποτε υπήρχε πριν και μετά. Λες και οι μεγάλοι συνθέτες των οποίων τα έργα εκτελούσε δε γράψανε τη μουσική τους αντιδρώντας σε ιστορικές περιστάσεις, σε συγκεκριμένα γεγονότα, σε πάθη της εποχής τους. Επομένως, ακόμη και με την ιδιότητα του καλλιτέχνη, είχε την υποχρέωση να θυμίσει στο κοινό του ότι η συναυλία δεν είναι νεκρική πομπή. Αποκρούοντας την ενέργειά του (και αρνούμενο τουλάχιστο να τη συζητήσει) ένα μεγάλο μέρος του κοινού απαίτησε αντίθετα να γίνει το κοντσέρτο νεκρική πομπή, τελετή νεκροταφείου με μουσική χωρίς ζωντάνια, απόκρυφη δραστηριότητα όπως η μουσική χωρίς ζωντάνια, απόκρυφη δραστηριότητα όπως η ανάγνωση πορνογραφικών περιοδικών, χώρος διανοητικού ευνουχισμού. Αν είχε νόημα να μιλήσουμε χρησιμοποιώντας όρους αποκλειστικά αισθητικούς, θα έπρεπε να πούμε στους μελομανείς που σκανδαλίστηκαν ότι εκείνο το βράδυ πρόσβαλαν και ταπείνωσαν την τέχνη σαν δραστηριότητα που συνεχώς αναζητά τους λόγους της ύπαρξής της, τη λειτουργία της και τα όριά της. Τελευταίο ερώτημα. Τι είναι ο καλλιτέχνης; Στη σύγχρονη κοινωνία, κυρίως, ο καλλιτέχνης εκτός των άλλων είναι και βεντέτα. Θέλει δε θέλει. Μ΄ αυτή την ιδιότητα παίζει συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο: είναι αντικείμενο θαυμασμού και μίμησης. Αν έχει μακριά μαλλιά, θα τον μιμηθούν οι νέοι. Οι ερωτικές του περιπέτειες ενδιαφέρουν τα λαϊκά έντυπα. Οι αρρώστιες του θ΄ αναγκάσουνε τις εφημερίδες να του αφιερώσουν πολλά άρθρα. Η κοινωνία χρησιμοποιεί τον καλλιτέχνη σαν πρότυπο, σαν αντικείμενο ταύτισης και προβολής και, σε αντάλλαγμα, του παρέχει ένα ευρύ φάσμα ελευθερίας: του συγχωρεί την πολυγαμία, τη χρήση ναρκωτικών, το εκκεντρικό ντύσιμο, την ομοφυλοφιλία, τους τσακωμούς στα νάιτ κλαμπ, την προβολή των φωτορεπόρτερ.

Από αυτόν τον νόμο δε ξεφεύγουν ούτε οι ερμηνευτές κλασικής μουσικής, οι τενόροι, οι διευθυντές ορχήστρας, οι σοπράνο που εμφανίζονται γυμνές στη σκηνή. Πριν από καιρό ο Francesco Alberoni διατύπωσε μια κοινωνιολογική θεωρία των ειδώλων σαν μέλη μιας «ελίτ χωρίς εξουσία». Ασκούν μια τεράστια επιρροή πάνω στο κοινό, υπό τον όρο να μένουν έξω από τη σφαίρα της διαχείρισης των κοινών πραγμάτων. Η θεωρία επιβεβαιώθηκε από την περίπτωση Pollini, το αγαπημένο και πολυθαυμασμένο είδωλο στο οποίο οι θεατές θα επιτρέπανε τα πάντα (ακόμη και να διακόψει τη συναυλία για τι κάποιος έβηξε στην αίθουσα ή γιατί δεν του άρεσε η γραβάτα κάποιου κυρίου στην πρώτη σειρά), αλλά στο οποίο δεν μπορέσανε να συγχωρέσουνε το ότι προσπάθησε να επέμβει κατά κάποιο τρόπο στα κοινά πράγματα. Αυτό σημαίνει απλώς ότι το είδωλο η αστική κοινωνία, που το πληρώνει και το προσκαλεί να περάσει το Σαββατοκύριακο στη βίλα, το αντιμετωπίζει όπως αντιμετώπιζαν κάποτε το γελωτοποιό. Ας μιλάμε στον ενικό, αλλά είναι σαφές ποιοι είναι τα αφεντικά (που διαχειρίζονται τα οικονομικά, οπλίζουνε συμμορίες και στρατούς και κηρύσσουνε πολέμους) και ποιοι είναι οι σαλτιμπάγκοι (που εννοείται, δεν πρέπει να ταφούν σε αγιασμένα χώματα). Έτσι, οι αγανακτισμένοι μελομανείς δε διστάσανε να διαχωρίσουν τους ρόλους και να επιβάλουν τις αποστάσεις. Οι πόλεμοι, είπανε στον Pollini είναι δική μας υπόθεση. Εσύ κοίτα να μας διασκεδάσεις. Και πράγματι τι θα λέγαμε για ένα σερβιτόρο που πριν μας δώσει το πιάτο με την μπριζόλα, θα ήθελε να μας εκθέσει τις πολιτικές του ανησυχίες; Το κοινό της «Εταιρείας του Κουαρτέτου» θύμισε στον Pollini και σε όλους μας ότι σε μια καταναλωτική κοινωνία η τέχνη είναι ένα γαστρονομικό αγαθό. Μ΄ αυτόν τον τρόπο αυτό το κοινό έκανε πολιτική και ταπείνωσε την τέχνη. Τι να πει κανείς; Καλή μας όρεξη.

Η θανατική ποινή είναι φόνος; Του Umberto Eco

19/11/2010 - 01:56 inShare

Οι κοινωνίες δεν πρέπει να σκοτώνουν τους πολίτες τους- ακόμη και τους δολοφόνους Τον περασμένο Σεπτέμβριο, στη Βιρτζίνια, η Τερέζα Λιούις εκτελέστηκε με θανατηφόρο ένεση. Ουδείς θα τιμωρηθεί για τη δολοφονία της, επειδή είχε καταδικαστεί νομίμως σε θάνατο. Είχε οργανώσει τη δολοφονία του συζύγου της και του θετού γιου της - κάτι που βεβαίως είναι αντίθετο με τον νόμο-, ενώ εκείνοι που τη σκότωσαν το έκαναν με την ευλογία των Αρχών. Θα έπρεπε ίσως να επαναδιατυπώσουμε την Εκτη Εντολή ως εξής: «Ου φονεύσεις άνευ αδείας». Στο κάτω-κάτω, επί αιώνες λατρέψαμε τις σημαίες που έφεραν οι στρατιώτες, οι οποίοι στον πόλεμο είχαν την άδεια να σκοτώνουν, όπως ακριβώς και ο Τζέιμς Μποντ. Και σήμερα ο ιρανός πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ έχει, σύμφωνα με πληροφορίες, ανταποκριθεί στις εκκλήσεις από τη Δύση για επιείκεια υπέρ μιας γυναίκας που φέρεται να έχει διαπράξει μοιχεία και έχει καταδικαστεί σε θάνατο διά λιθοβολισμού. Η εκτέλεση της ποινής έχει ανασταλεί, αλλά οι ιρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι παραμένει σε ισχύ λέγοντας στην πραγματικότητα: Διαμαρτύρεστε επειδή θέλουμε να σκοτώσουμε νόμιμα μια ιρανή γυναίκα, όταν εσείς σκοτώνετε νόμιμα μια Αμερικανίδα; Μια πρώτη αντίδραση στη λογική του Αχμαντινετζάντ είναι ότι η Αμερικανίδα σχεδίασε τη δολοφονία του συζύγου της, ενώ η Ιρανή, η Σακινέχ Μοχαμάντι Αστιάνι, ήταν απλώς άπιστη στον άνδρα της. Και η Αμερικανίδα πέθανε χωρίς να πονέσει, ενώ η Ιρανή κινδυνεύει να πεθάνει με έναν άγριο τρόπο. Μια απάντηση τέτοιου είδους υποδηλώνει δύο πράγματα: ότι ενώ μια άπιστη σύζυγος θα έπρεπε να τιμωρηθεί με ένα διαζύγιο χωρίς διατροφή, είναι αποδεκτό να τιμωρείς μια δολοφόνο με τη θανατική ποινή- εφόσον ο τρόπος της εκτέλεσης δεν είναι πολύ οδυνηρός. Αν η κρίση μας δεν ήταν τόσο νεφελώδης, θα έπρεπε ίσως να δούμε το ευρύτερο επιχείρημα: ότι ακόμη και οι δολοφόνοι δεν πρέπει να καταδικάζονται σε θάνατο, ότι οι κοινωνίες δεν πρέπει να σκοτώνουν τους πολίτες τους- ακόμη και αν η διαδικασία

είναι σχετικά ανώδυνη. Πώς θα μπορούσαν οι πολίτες των δημοκρατικών χωρών να απαντήσουν στον ηγέτη μιας μάλλον μη δημοκρατικής χώρας όταν μας ζητάει να μην επικρίνουμε τη θανατική ποινή στο Ιράν- δεδομένου ότι ορισμένες δυτικές χώρες διατηρούν τη θανατική ποινή; Η κατάσταση είναι μάλλον άχαρη και θα ήθελα να μάθω αν εκείνοι οι Δυτικοί- στους οποίους περιλαμβάνεται η πρώτη κυρία της Γαλλίας Κάρλα Μπρούνι-Σαρκοζί- που διαμαρτύρονται για τη θανατική ποινή στο Ιράν έχουν διαμαρτυρηθεί και για την ίδια ποινή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υποψιάζομαι ότι πολλοί δεν το έχουν κάνει. Οι Δυτικοί έχουν γίνει εντελώς αναίσθητοι μπροστά στον μεγάλο αριθμό νόμιμων εκτελέσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μας προξενεί ωστόσο φρίκη η ιδέα ότι μια γυναίκα μπορεί να πεθάνει με τόσο μαρτυρικό τρόπο στο Ιράν. Δεν είμαι απαθής μπροστά σε αυτό: Οταν μου έστειλαν να υπογράψω μια έκκληση διαμαρτυρίας για τον λιθοβολισμό της Αστιάνι, την υπέγραψα αμέσως. Την ίδια στιγμή παρέβλεψα το γεγονός ότι η Τερέζα Λιούις από τη Βιρτζίνια θα οδηγούνταν σε εκτέλεση. Εμείς στη Δύση θα είχαμε άραγε διαμαρτυρηθεί το ίδιο αν η Αστιάνι είχε καταδικαστεί σε θάνατο με θανατηφόρο ένεση; Είμαστε αγανακτισμένοι με τον λιθοβολισμό ή με την εκτέλεση όσων παραβιάζουν την Εβδομη Εντολή- «Ου μοιχεύσεις»- και όχι την Εκτη; Δεν ξέρω, αλλά είναι γεγονός ότι οι ανθρώπινες αντιδράσεις είναι συχνά ενστικτώδεις και παράλογες. Τον περασμένο Αύγουστο έπεσα επάνω σε έναν διαδικτυακό τόπο που περιέγραφε αρκετούς τρόπους για να μαγειρέψεις μια γάτα. Είτε επρόκειτο περί αστείου είτε για κάτι σοβαρό, οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων από όλον τον κόσμο ξεσηκώθηκαν. Λατρεύω τις γάτες. Είναι από τα λίγα πλάσματα που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα αφεντικά τους- αντιθέτως εκμεταλλεύονται τα αφεντικά τους με ολύμπιο κυνισμό- και η αγάπη τους για το σπίτι σκιαγραφεί μια μορφή πατριωτισμού. Ετσι θα επαναστατούσα αν μου έφερναν ένα πιάτο με γάτα ψητή. Από την άλλη πλευρά, θεωρώ τα κουνέλια το ίδιο χαριτωμένα με τις γάτες, αλλά δεν έχω κανέναν ενδοιασμό να τα φάω. Σκανδαλίζομαι που βλέπω σκυλιά να τρέχουν ελεύθερα σε κινεζικά σπίτια και να παίζουν με τα παιδιά, όταν όλοι γνωρίζουν ότι θα φαγωθούν στο τέλος της χρονιάς. Αλλά τα γουρούνια- ζώα ιδιαιτέρως ευφυή, όπως μου λένε- κυκλοφορούν στις φάρμες της Δύσης και ελάχιστοι άνθρωποι ανησυχούν για το γεγονός ότι προορίζονται για ζαμπόν. Τι μας αναγκάζει να θεωρούμε ότι ορισμένα ζώα δεν είναι για φάγωμα όταν τους δίνουμε ανθρώπινη μορφή, ενώ βρίσκουμε άλλα αξιολάτρευτα δημιουργήματα- μοσχαράκια, για παράδειγμα ή αρνάκια- εύγευστα; Εμείς οι άνθρωποι είμαστε περίεργα πλάσματα, ικανοί να δώσουμε πολλή αγάπη αλλά και να επιδείξουμε τρομακτικό κυνισμό, έτοιμοι να προστατεύσουμε ένα χρυσόψαρο και να βράσουμε ζωντανό έναν αστακό, να συνθλίψουμε μια σαρανταποδαρούσα χωρίς τύψεις και να χαρακτηρίσουμε βάρβαρο τον φόνο μιας πεταλούδας. Ομοίως, υιοθετούμε διαφορετική στάση μπροστά σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις θανατικής ποινής- μας σκανδαλίζει η μία, ενώ κλείνουμε τα μάτια στην άλλη. Μπαίνω καμιά φορά στον πειρασμό να συμφωνήσω με τον ρουμάνο συγγραφέα Εμίλ Μιχάι Σιοράν, ο οποίος υποστήριζε ότι η δημιουργία, από τη στιγμή που ξέφυγε από τα χέρια του Θεού, πρέπει να αφέθηκε στα χέρια ενός άλλου Δημιουργού: σε έναν αδέξιο μαστροχαλαστή, ίσως και λίγο μπεκρούλιακα, που έπιασε δουλειά έχοντας πολύ μπερδεμένες ιδέες στο μυαλό του.

Ο Ουμπέρτο Εκο είναι δοκιμιογράφος και συγγραφέας πολλών βιβλίων, όπως «Το όνομα του Ρόδου», «Το εκκρεμές του Φουκώ», «Μπαουντολίνο» κτλ.

ednesday, July 9, 2008

"IN PERICOLO LA DEMOCRAZIA",UMBERTO ECO

Η κυβέρνηση του Berlusconi κατέθεσε ένα πολυνομοσχέδιο-έκτρωμα, όπου παρά και εναντίον του Συντάγματος: - Φιμώνει τον Τύπο και τα ΜΜΕ - Εξαιρεί τον πρωθυπουργό από το δικαίωμα της δικαστικής κρίσης - Επιφέρει «μεταρρυθμίσεις» που φέρνουν την Ιταλία στο κατώφλι του φασισμού (δικαστής Di Pietro). Οι διανοούμενοι της Ιταλίας, οι δημοσιογράφοι, η αριστερά (σήμερα εξ ολοκλήρου εξωκοινοβουλευτική), μεμονωμένοι βουλευτές και γερουσιαστές, πραγματοποιούν διαδηλώσεις σε όλες τις πόλεις της Ιταλίας με κεντρικό σύνθημα: Πίστη στο Δημοκρατικό Σύνταγμα που γεννήθηκε από τις αξίες της Εθνικής Αντίστασης εναντίον του φασισμού. Το μήνυμα του Umberto Eco: Εκφράζω την αλληλεγγύη μου στη διαδήλωση και θα ήθελα να είναι χρήσιμες ώστε να μην ξεχαστούν δύο ζητήματα. 1. Δημοκρατία δεν σημαίνει πως η πλειοψηφία έχει το δίκιο. Σημαίνει πως έχει το δικαίωμα να κυβερνάει. 2. Δημοκρατία δεν σημαίνει ότι η μειοψηφία έχει άδικο. Σημαίνει πως, ενώ σέβεται την κυβερνητική πλειοψηφία, υψώνει δυνατά τη φωνή της κάθε φορά που νομίζει ότι η πλειοψηφία έχει άδικο (ή ακόμη χειρότερα όταν αντιτίθεται στους νόμους, την ηθική και τις αρχές της δημοκρατίας), και οφείλει να το πράττει δυναμικά, γιατί αυτή είναι η εντολή των πολιτών. Όταν η πλειοψηφία υποστηρίζει ότι έχει δίκιο και η μειοψηφία δεν αντιδράει, τότε η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο. Umberto Eco, 2 Ιούλη 2008

Περιοδικό ΕΠΟΠΤΕΙΑ Ανθολόγιο 1976-1994

[τ.103] Umberto Eco: Πώς έγραψα «Το όνομα του Ρόδου»

| | Σελίδα 7 από 8

12. Μετα-μοντερνισμός, ειρωνεία, ψυχαγωγία

Το 1972 επιμελήθηκα το Almanacco Bompiani, γιορτάζοντας την «Επιστροφή της Πλοκής», μολονότι η επιστροφή αυτή γινόταν με μιας ειρωνική επανεξέταση (όχι χωρίς θαυμασμό) των Πονσόν ντυ Τεράϊγ και Ευγένιου Σύη, και με θαυμασμό (με πολύ λίγη ειρωνεία) μερικών από τις σπουδαίες σελίδες του Δουμά. Το πραγματικό, βασανιστικό πρόβλημα ήταν τότε: μπορούσε να υπάρξει ένα μυθιστόρημα όχι φυγής, κι ωστόσο νάναι ψυχαγωγικό;

Η σχέση αυτή και η εκ νέου ανακάλυψη όχι μόνο της πλοκής αλλά και της ευχαρίστησης, επρόκειτο να πραγματοποιηθούν από τους αμερικανούς θεωρητικούς του μετα-μοντερνισμού.

Ατυχώς, «μετα-μοντέρνο» είναι ένας όρος bon à tout faire. Έχω την εντύπωση ότι εφαρμόζεται σήμερα σ’ ό,τιδήποτε τυχαίνει να θέλει ο χρήστης του όρου. Περαιτέρω, φαίνεται να υπάρχει μια προσπάθεια να γίνει όλο και περισσότερο αναδρομικός: κατ’ αρχήν, εφαρμοζό-ταν προφανώς σε ορισμένους συγγραφείς ή καλλιτέχνες που δρουν στα είκοσι τελευταία χρόνια, κατόπιν βαθμιαία έφθασε στην αρχή του αιώνα, κι έπειτα ακόμη πιο πίσω. Η ανάστροφη αυτή διαδικασία συνεχίζεται˙ σύντομα στην κατηγορία του μετα-μοντέρνου θα περιληφθεί και ο Όμηρος.

Στην πραγματικότητα, εγώ πιστεύω ότι ο μετα-μοντερνισμός δεν είναι μια τάση που θα ορισθεί χρονολογικά, αλλά μάλλον μια ιδε-ατή κατηγορία —ή ακόμα καλύτερα, μια Kunstwollen, ένας τρόπος λειτουργίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κάθε εποχή έχει το δικό της μετα-μοντερνισμό, ακριβώς όπως κάθε εποχή έχει τον δικό της μανιερισμό και πράγματι, διερωτώμαι μήπως μετα-μοντερνισμός

δεν είναι το μοντέρνο όνομα για τον μανιερισμό σαν μεταϊστορική κατηγορία. Πιστεύω πως σε κάθε εποχή υπάρχουν στιγμές κρίσης, όπως εκείνες που περιγράφει ο Νίτσε στο Σκέψεις εκτός Εποχής στο οποίο έγραφε για το κακό που γίνεται από τις ιστορικές μελέτες. Το παρελθόν μας διέπει, μας βασανίζει, μας εκβιάζει. Η ιστορική αβάν-γκαρντ (αλλά εδώ θάπρεπε ίσως να θεωρήσω αβάν-γκαρντ τη μεταϊστορική κατηγορία) προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς με το παρελθόν. Το σύνθημα των φουτουριστών «τέλος με το σεληνόφως», είναι μια τυπική πλατφόρμα για κάθε αβάν-γκαρντ· απλώς πρέπει ν’ αντικαταστήσετε το «σεληνόφως» μ’ οποιοδήποτε σχετικό όνομα. Η αβάν-γκαρντ καταστρέφει, παραμορφώνει το παρελθόν. Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν, είναι ένα τυπικό, έργο αβάν-γκαρντ. Μετά η αβάν-γκαρντ πηγαίνει πιο πέρα: καταστρέφει τη μορφή, την καταργεί, φτάνει στο αφηρημένο, το άτυπο, το λευκό καναβάτσο, το σχισμένο καναβάτσο. Στην αρχιτεκτονική και τις εικαστικές τέχνες, θα υπάρξει το οικοδόμημα ως στήλη, το καθαρό παραλληλεπίπεδο, η minimal art˙ στη λογοτεχνία, η καταστροφή της ροής του λόγου, τα κολάζ του Μπάροους, η σιωπή, η λευκή σελίδα· στη μουσική, από την ατονικότητα στο θόρυβο, στην απόλυτη σιωπή (μ’ αυτή την έννοια ο πρώιμος Κέητζ είναι μοντέρνος).

Έρχεται όμως η στιγμή που η αβάν-γκαρντ (το μοντέρνο) δεν μπορεί να πάει πιο πέρα, διότι παρήγαγε μια μεταγλώσσα που μιλάει για τα αδύνατα κείμενά της (εννοιολογική τέχνη). Η μετα-μοντέρνα απάντηση στο μοντέρνο συνίσταται στην αναγνώριση του γε-γονότος ότι το παρελθόν, αφού δεν μπορεί στην πραγματικότητα να καταστραφεί, διότι η καταστροφή του οδηγεί στη σιωπή, πρέπει να επανεξετασθεί: αλλά με ειρωνεία, όχι με αθωότητα.

Σκέφτομαι την μετα-μοντέρνα τάση ως την τάση εκείνη του αν-θρώπου που αγαπάει μια πολύ καλλιεργημένη γυναίκα και γνωρί-ζει ότι δεν μπορεί να της πει, «σ’ αγαπώ τρελά», διότι γνωρίζει ότι αυτή γνωρίζει (και αυτή γνωρίζει ότι αυτός γνωρίζει) ότι τα λόγια αυτά τάχει γράψει ήδη η Μπάρμπαρα Κάρτλαντ. Ωστόσο, υπάρχει μια λύση. Μπορεί να της πει, «όπως θάλεγε η Μπάρμπαρα Κάρτλαντ, σ’ αγαπώ τρελά.» Στο σημείο, αυτό έχοντας αποφύγει την ψευδο-αθωότητα, έχοντας πει σαφώς ότι δεν είναι πια δυνατόν να μιλήσεις αθώα, θάχει παρ’ όλα αυτά πει αυτό που ήθελε να πει στη γυναίκα: ότι την αγαπάει, αλλά την αγαπάει σε μια εποχή

χαμένης αθωότητας. Αν η γυναίκα δεν το δεχθεί, θάχει ωστόσο δεχθεί μια δήλωση αγάπης. Κανείς από τους δύο συνομιλητές δεν θα αισθάνεται αθώος, και οι δύο θάχουν δεχθεί την πρόκληση του παρελθόντος, του ήδη ειπωμένου, το οποίο δεν μπορεί να εξαλειφθεί· και οι δύο, συνειδητά και μ’ ευχαρίστηση, θάχουν παίξει το παχνίδι της ειρωνείας... Αλλά και οι δύο θάχουν επιτύχει, γι’ άλλη μια φορά, να μιλήσουν γι’αγάπη.

Ειρωνεία, μεταγλωσσολογικό παιχνίδι, διατύπωση τετραγωνισμένη. Έτσι, με το μοντέρνο, ο καθένας που δεν καταλαβαίνει το παιχνίδι μπορεί να το απορρίψει· με το μετα-μοντέρνο, όμως, είναι δυνατό να μην καταλαβαίνει το παιχνίδι κι ωστόσο να το παίρνει στα σοβαρά. Εκεί έγκειται, τελικά, η ποιότητα (ο κίνδυνος) της ειρωνείας. Πάντα υπάρχει κάποιος που παίρνει τον ειρωνικό λόγο στα σοβαρά. Νομί-ζω πως τα κολάζ των Πικασό, Χουάν Γκρι και Μπρακ ήταν μον-τέρνα: αυτός είναι ο λόγος που οι κανονικοί άνθρωποι δεν τους δέ-χονταν. Από την άλλη πλευρά, τα κολάζ του Μαξ Ερνστ, που κολ-λούσε μαζί χαρακτικά του 19ου αιώνα, ήταν μετα-μοντέρνα: μπο-ρούν να διαβαστούν σαν φανταστικές ιστορίες, όπως η αφήγηση των ονείρων, χωρίς καμιά συνειδητοποίηση ότι ισοδυναμούν με συζήτηση για τη φύση των χαρακτικών και ίσως του κολάζ. Αν «μετα-μοντέρνο» σημαίνει αυτό, είναι σαφές γιατί ο Στερν και ο Ραμπελαί ήταν μεταμοντέρνοι, γιατί ο Μπόρχες σίγουρα είναι, και γιατί στον ίδιο καλλιτέχνη η στιγμή του μοντέρνου και η στιγμή του μετα-μοντέρνου μπορούν να συνυπάρχουν, ή να εναλλάσσονται, ή ν’ ακολουθούν στενά το ένα τ’ άλλο. Κοιτάξτε τον Τζόυς. Το Πορτραίτο ενός Καλλιτέχνη είναι μια απόπειρα για μοντέρνο. Οι Δουβλινέζοι, ακόμη κι αν προηγούνται, είναι περισσότερο μοντέρνοι από το Πορτραίτο. Ο Οδυσσέας βρίσκεται στα όρια. Το Finnegans Wake είναι ήδη μετα-μοντέρνο, ή τουλάχιστον εισάγει τον μετα-μοντέρνο λόγο: απαιτεί, για να είναι κατανοητό, όχι την άρνηση του ήδη ειπωμένου, αλλά την ειρωνική του επανεξέταση.

Για το θέμα του μετα-μοντέρνου σχεδόν έχουν ειπωθεί τα πάντα (σε δοκίμια όπως το «The Literature of Exhaustion» του Τζων Μπαρτ, με ημερομηνία, ήδη 1967). Όχι ότι συμφωνώ απολύτως με τη βαθμο-λογία που δίνουν οι θεωρητικοί του μετα-μοντερνισμού (συμπεριλαμβανομένου του Μπαρτ) στους συγγραφείς και καλλιτέχνες, καθιερώνοντας ποιος είναι μεταμοντέρνος και ποιος δεν το κατάφερε ακόμα. Ενδιαφέρομαι όμως για το θεώρημα που οι

θεωρητικοί της τάσης αυτής εξάγουν από τις προκείμενες που θέτουν: «Ο ιδανικός μετα-μοντέρνος συγγραφέας ούτε απλώς αποκηρύσσει, ούτε απλώς μιμείται, είτε τους μοντέρνους γονείς του του 20ου αιώνα, είτε τους προ-μοντέρνους παπούδες του του 19ου αιώνα. Έχει το πρώτο μισό του αιώνα μας κάτω απ’ τη ζώνη του αλλά όχι στην πλάτη του... Μπορεί να μην ελπίζει ότι θα μπορέσει να συγκινήσει τους θιασώτες του Τζαίημς Μίτσενερ και του Ίρβιν Γουάλας —για να μην αναφέρω τους αγράμματους των λοβοτομημένων μαζικών μέσων ενημέρωσης. Θάπρεπε όμως να ελπίζει πως θα οδηγήσει στην απόλαυση, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, ακόμα κι αυτούς που δεν ανήκουν στον κύκλο που ο Τόμας Μαν συνήθιζε να ονομάζει ‘Οι Πρώτοι Χριστιανοί': δηλαδή τους επαγγελματίες θιασώτες της υψηλής τέχνης... Το ιδανικό μεταμοντέρνο μυθιστόρημα θα υψωθεί κατά κάποιο τρόπο πάνω από τη διαμάχη μεταξύ ρεαλισμού και μη ρεαλισμού, φορμαλισμού και 'περιεκτισμού', καθαρής και στρατευμένης λογοτεχνίας, σοβαρής πεζογραφίας και φτηνής πεζογραφίας... Πάρτε για παράδειγμα την καλή τζαζ ή την κλασική μουσική: βρίσκει κανείς πολλά ακούγοντας πολλές φορές το ίδιο κομμάτι ή εξετάζοντας προσεκτικά το αποτέλεσμα που δεν συνέλαβε απόλυτα την πρώτη φορά· η πρώτη όμως φορά θα πρέπει νάναι συναρπαστική —και όχι απλώς για τους ειδικούς— έτσι ώστε να ενθουσιάζεται κανείς και να έλθει να την ξανακούσει».

Αυτά έγραψε ο Μπάρτ το 1980, ανακεφαλαιώνοντας τη συζήτηση, τη φορά όμως αυτή κάτω από τον τίτλο «Η λογοτεχνία της Αναπλή-ρωσης. Μεταμοντέρνα Πεζογραφία.» Φυσικά, το θέμα μπορεί να συζητηθεί ακόμη περισσότερο, με μεγαλύτερη γεύση του παράδοξου˙ και αυτό κάνει ο Λέσλι Φίντλερ. Το 1980 το Salmagundi (τεύχος 50-51) δημοσίευσε μια συζήτηση μεταξύ του Φίντλερ και άλλων αμερικανών συγγραφέων. Ο Φίντλερ, προφανώς, ήθελε να προκαλέσει. Επαινεί περιπετειώδεις ιστορίες όπως Ο Τελευταίος των Μοϊκανών, γοτθικά μυθιστορήματα, παλιατσαρίες που οι κριτικοί περιφρόνησαν χωρίς όμως να κατορθώσουν παρ’ όλα αυτά να δημιουργήσουν νέους μύθους και να αιχμαλωτίσουν τη φαντασία για περισσότερο από μια γενεά. Διερωτάται αν κάτι σαν την Καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά θα εμφανισθεί πάλι —ένα βιβλίο που μπορεί να διαβάζεται με το ίδιο πάθος στην κουζίνα, στο σαλόνι και στο δωμάτιο των παιδιών. Περιλαμβάνει τον Σαίξπηρ μεταξύ εκεί-

νων που γνωρίζουν πώς να σε διασκεδάσουν, δίπλα στο Όσα Παίρ-νει ο Άνεμος. Όλοι ξέρουμε ότι παραείναι οξύς κριτικός για να τα πιστεύει αυτά. Απλώς θέλει να σπάσει το φράγμα που έχει υψωθεί ανάμεσα στην τέχνη και την ψυχαγωγία. Αισθάνεται πως σήμερα, πλησιάζοντας ένα μεγάλο κοινό και αιχμαλωτίζοντας τα όνειρά του σημαίνει ίσως ότι λειτουργούμε σαν αβάν-γκαρντ- και μας αφήνει ελεύθερους να πούμε ότι αιχμαλωτίζοντας τα όνειρα των αναγνωστών δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ενθαρρύνουμε τη φυγή —μπορεί επίσης να σημαίνει ότι τους δεσμεύουμε.

Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2010

Η «Αλφαβήτα» από τον Ουμπέρτο Εκο Δεκάδες χρόνια τώρα διαβάζουμε κι ακούμε τις απόψεις του Ουμπέρτο Εκο για τα media. Απέξω τις έχουμε μάθει, ευαγγέλιο έχουν γίνει μέσα κι έξω απ' τα δημοσιογραφικά γραφεία. Πώς θα ήταν όμως ένα έντυπο, στη συντακτική επιτροπή του οποίου θα συμμετείχε ενεργά ο μεγάλος ιταλός φιλόσοφος;

Την απορία τη λύνει η «alfabeta2», μια μηνιαία εφημερίδα «πολιτιστικής παρέμβασης» που μόλις είδε το φως της ημέρας στη γείτονα χώρα. Το πρώτο της τεύχος κυκλοφόρησε μέσα στο καλοκαίρι και ήταν αφιερωμένο στους κάθε είδους διανοούμενους και στις πάσης φύσεως δραστηριότητές της. Το δεύτερο εμφανίστηκε πριν από μερικές ημέρες.

Δεν λείπουν φυσικά τα άρθρα για την πολιτική, την τηλεόραση, τις διεθνείς εξελίξεις και την κρίση στην Ελλάδα -με το ζήτημα ασχολούνται ο ανταποκριτής της ΕΡΤ στη Ρώμη Δημήτρης Δεληολάνης και ο μυθιστοριογράφος Βασίλης Βασιλικός.

Σημειώστε ότι η «alfabeta2» μπορεί να απευθύνεται σε σκεπτόμενους ανθρώπους αλλά διόλου δεν έχει παραμελήσει το κασέ της (οι Ιταλοί τα προσέχουν πάντοτε αυτά...), ότι αποτελεί αναβίωση παλαιότερου εντύπου της αριστεράς και των παραφυάδων της, που είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1979, ότι διαθέτει μια πολύ δυναμική ιστοσελίδα που αυτοπροσδιορίζεται ως «εργαστήριο ιδεών» (www.alfabeta2.it), ότι στη συντακτική της επιτροπή συμμετέχει επίσης ο πολύ γνωστός στην Ελλάδα λογοτέχνης Νάνι Μπαλεστρίνι και ότι οι συνεργάτες της εφημερίδας χαρακτήρισαν «απρόσμενα θετική» την υποδοχή της από το ιταλικό κοινό. Απ' αυτή τη μερίδα του κοινού, τέλος πάντων, που δεν αντέχει άλλο την καφρίλα της μικρής οθόνης...

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΧΘΡΟ


Τιμή Πώλησης: 14,94 € Τιμή Πώλησης Ebook: 12,99 € Κατηγορία: ΓΕΝΙΚΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ Ημ. Έκδοσης: 20/10/2011 Ηλικία: 18+ ISBN: 978-960-496-025-5 ISBN Ebook: 978-960-496-391-1 Σελίδες: 408 Βιβλιοδεσία: ΑΔΕΤΟ Μεταφραστής: Καλλιφατίδη Ευτυχία

Ο πραγματικός τίτλος αυτής της συλλογής θα έπρεπε να είναι ο υπότιτλός της, δηλαδή «Περιστασιακά κείμενα». Αυτό που καθόρισε την τελική επιλογή ήταν απλώς η δικαιολογημένη ανησυχία του εκδότη ότι ένας τίτλος τόσο πομπωδώς μετριόφρων δε θα τραβούσε την προσοχή του αναγνώστη. Τι είναι ένα περιστασιακό κείμενο και ποια τα προτερήματά του; Κανονικά, ο συγγραφέας ούτε που σκεφτόταν ότι θα χρειαζόταν να ασχοληθεί μ’ ένα συγκεκριμένο θέμα, αλλά κατέληξε εκεί ύστερα από την πρόσκληση σε μια σειρά συζητήσεων ή δοκιμίων με ορισμένο περιεχόμενο. Αυτό τον οδήγησε να στοχαστεί πάνω σε κάτι που, υπό άλλες συνθήκες, θα είχε παραβλέψει – και συχνά ένα θέμα που μας υπαγορεύεται απ’ έξω αποδεικνύεται πιο γόνιμο από ένα άλλο που γεννιέται μέσα μας από κάποια ιδιοτροπία. Ιδού λοιπόν μια σειρά από περιστασιακά κείμενα σχετικά με το Απόλυτο, τους λόγους που μας ωθούν να κλαίμε για τη μοίρα της Άννας Καρένινα, τους θησαυρούς των καθεδρικών ναών, τον Βικτόρ Ουγκό, την τύχη ή την ατυχία του Τζόις κατά την εποχή του φασισμού, την υπόθεση Wikileaks κ.ά. Η επιλογή του τίτλου του πρώτου κειμένου ως βασικού τίτλου του βιβλίου δεν είναι πάντως τυχαία, δεδομένου ότι Εχθροί πρέπει να εφευρίσκονται συνεχώς και να παρουσιάζονται με τρόπο απεχθή και τρομακτικό, προκειμένου να κρατιούνται «αιχμάλωτοι» οι λαοί.

Home > ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ > Ουμπέρτο Έκο και Ορχάν Παμούκ σε διάλογο

Ουμπέρτο Έκο και Ορχάν Παμούκ σε διάλογο ο αναγνώστης στις 30 Απριλίου, 2013

Του Βασίλη Δανέλλη.

«Έγινα συγγραφέας, γιατί ήθελα να είμαι μόνος». Αυτή την απάντηση έδωσε ο Ορχάν Παμούκ στους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου που γέμισαν ασφυκτικά το αμφιθέατρο για να παρακολουθήσουν τη συζήτηση του Τούρκου νομπελίστα με τον Ιταλό ακαδημαϊκό και μυθιστοριογράφο, Ουμπέρτο Έκο. Η συζήτηση των δύο καταξιωμένων συγγραφέων έγινε στα πλαίσια του σεμιναρίου με τίτλο «Διάλογος πάνω σε Γεγονότα, Μύθους και την Ιστορία» που διοργάνωσε πρόσφατα το πανεπιστήμιο και συντόνισε η Ιταλίδα καθηγήτρια Σημειολογίας, Πατρίτσια Βιόλι.

Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από διάφορα θέματα, αυτά που ξεχώρισαν ωστόσο και συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον του κοινού, ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τους δύο άνδρες στη συγγραφή και οι συγγραφικές τους εμμονές. Ο Παμούκ αποκάλυψε ότι έψαχνε να βρει μια δουλειά όπου δεν θα χρειαζόταν να λαμβάνει, αλλά ούτε και να δίνει, εντολές. «Έτσι είπα στον εαυτό μου, γιατί να μην γίνω συγγραφέας;».

Ο Έκο, από τη μεριά του, αστειεύτηκε λέγοντας: «Μερικοί άνθρωποι ληστεύουν τράπεζες, άλλοι είναι παιδόφιλοι, κάποιοι σκαρφαλώνουν στις Άλπεις κι εγώ γράφω μυθιστορήματα. Δεν έχει νόημα να συζητάμε για τις προσωπικές επιλογές των ανθρώπων». Στη συνέχεια πάντως διηγήθηκε το περιστατικό που τον οδήγησε να γίνει συγγραφέας. Όταν παρουσίαζε τη διδακτορική του διατριβή, ο υπεύθυνος καθηγητής του είπε ότι η έρευνά του ήταν εξαιρετική, αλλά την παρουσίαζε σαν να ήταν αστυνομικό μυθιστόρημα. «Ο καθηγητής μου έκανε μια πολύ σωστή παρατήρηση, αλλά δεν είχε δίκιο. Νομίζω ότι όλες οι ακαδημαϊκές έρευνες πρέπει να γράφονται στο ύφος των μυθιστορημάτων μυστηρίου. Για αυτό, γράφω φιλοσοφία με τη μορφή αστυνομικών μυθιστορημάτων».

Βιβλία + ιδέες

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ουμπέρτο Εκο: «Μας τρέφουν οι θεωρίες συνωμοσίας» Βιστωνίτης Αναστάσης ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 03/04/2011, 05:45 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 03/04/2011, 05:45 Ο ιταλός συγγραφέας μιλάει αποκλειστικά στο «Βήμα» για τον αντισημιτισμό, τον ρατσισμό και την επίδραση των χαλκευμένων «Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών» στην εποχή μας. Τριάντα χρόνια μετά το «Ονομα του ρόδου» που υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες παγκοσμίως (και στη χώρα μας), και αφού μεσολάβησαν στο μεταξύ άλλα τέσσερα μυθιστορήματα, ο Ουμπέρτο Εκο εξέδωσε τον περασμένο Οκτώβριο το «Κοιμητήριο της Πράγας»που θα κυκλοφορήσει στις 8 Απριλίου και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση της Εφης Καλλιφατίδη. Ο Εκο μας μεταφέρει τώρα στον 19ο αιώνα των συνωμοσιών και των κατασκόπων δίνοντάς μας την εξαίρετη τοιχογραφία μιας άλλης Ευρώπης και του πώς ο αντισημιτισμός της εποχής κυριάρχησε σε μεγάλο μέρος της κουλτούρας της. Πώς δημιουργήθηκαν τα πλαστά «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» από την Οχράνα, τη μυστική αστυνομία του τσάρου, και πώς σε τούτο το κλίμα κινήθηκαν κατάσκοποι, δολοφόνοι, ελευθεροτέκτονες, μέλη αποκρυφιστικών οργανώσεων αλλά και της Καθολικής Εκκλησίας. Στο Παρίσι, στην Ιταλία, στην Πράγα εκτυλίσσεται η υπόθεση αυτού του συναρπαστικού βιβλίου που διαβάζεται σαν αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά και σαν περιήγηση στη σκοτεινή πλευρά του ευρωπαϊκού 19ου αιώνα, ο οποίος στοίχειωσε και τον επόμενο. Επικοινωνήσαμε με τον συγγραφέα που με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου στα ελληνικά μάς παραχώρησε τη συνέντευξη που ακολουθεί αποκλειστικά για «Το Βήμα». - Στο τελευταίο σας μυθιστόρημα «Το Κοιμητήριο της Πράγας» αναφέρεστε ανάμεσα στα άλλα στην πλαστογραφία,στους ελευθεροτέκτονες και στην ένωση της Ιταλίας.Το κέντρο του μυθιστορήματος όμως νομίζω ότι είναι ο αντισημιτισμός.Πώς επηρέασε ο αντισημιτισμός τη ζωή και την κουλτούρα της σύγχρονης Ευρώπης; «Ο αντισημιτισμός σήμερα μοιάζει να μην είναι όσο ισχυρός υπήρξε πριν από τον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο (με εξαίρεση προφανώς τις αραβικές χώρες όπου παραμένει αξεδιάλυτα αναμεμειγμένος με τον αντισιωνισμό). Αυτό όμως φοβάμαι πως είναι μόνο μια ψευδαίσθηση. Για τούτο είναι σημαντικό να συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε εναντίον του ρατσισμού». - Χαρακτηρίζετε τον Σιμόνε Σιμονίνι,τον κεντρικό- φανταστικό- χαρακτήρα του βιβλίου σας,«τον πιο μισητό άνθρωπο στον κόσμο».Πώς τον συνδέετε με τα

άλλα,υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα του μυθιστορήματος; «Ο παππούς Σιμονίνι υπήρξε ιστορικός χαρακτήρας ή τουλάχιστον υπάρχει ένα ιστορικό ντοκουμέντο, μια επιστολή προς τον ηγούμενο Μπαρουέλ υπογεγραμμένη από τον κάπτεν Σιμονίνι, όπως λέω στο μυθιστόρημά μου. Ο εγγονός του Σιμονίνι είναι ο μόνος φανταστικός χαρακτήρας στο μυθιστόρημά μου, στον οποίο απέδωσα πράξεις που έγιναν όντως από ιστορικά πρόσωπα». - Η υποτιθέμενη συνάντηση των Σοφών της Σιών έλαβε χώρα στο εβραϊκό κοιμητήριο της Πράγας.Υπάρχει κάποιο υπόβαθρο γι΄ αυτό; «Η συνάντηση στο κοιμητήριο της Πράγας εφευρέθηκε από τον Γκέντσε (έναν πραγματικό γερμανό κατάσκοπο και πλαστογράφο) στο μυθιστόρημά του Βiarritz. Στο δικό μου μυθιστόρημα λέω, αντιθέτως, πως εφευρέθηκε από τον Σιμονίνι και στη συνέχεια αντιγράφηκε από τον Γκέντσε. Εκείνο που αληθεύει ιστορικά είναι πως η συνάντηση αυτή αναφέρθηκε ως πραγματική από πολλές πηγές κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, σε όλες τις περιπτώσεις που περιλαμβάνω στο μυθιστόρημα. Επιπλέον, πολλές από τις προθέσεις που αποδίδονται στους εβραίους στο κοιμητήριο κατά κάποιον τρόπο χρησιμοποιήθηκαν στα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών». - Είναι αυτό μια μεταφορά για όσα συμβαίνουν σήμερα; «Νομίζω ότι κάθε μυθιστόρημα συνιστά μια μεταφορά για τα όσα συμβαίνουν σήμερα. Συν τοις άλλοις όλες οι μηχανορραφίες που αποδίδω στους πλαστογράφους και στις μυστικές υπηρεσίες του 19ου αιώνα είναι ίδιες με αυτές των οποίων είμαστε μάρτυρες σήμερα (λ.χ. η περίπτωση με τα WikiLeaks)». - Εχετε γράψει παλαιότερα ένα συναρπαστικό δοκίμιο με τίτλο «Ψευδή Πρωτόκολλα».Αυτό ήταν ο πυρήνας του μυθιστορήματός σας; «Λίγο-πολύ, ναι». - Πιστεύετε ότι οι συνωμοσίες ορίζουν την Ιστορία; Κι αν αυτό ίσχυε τον 19ο αιώνα,τι ισχύει σήμερα; «Είμαι εναντίον της παράνοιας των συνωμοσιών (δείτε το Εκκρεμές του Φουκό ). Δεν λέω πως δεν υφίστανται συνωμοσίες αλλά πως όταν επιτυγχάνουν τότε δημοσιοποιούνται και το ίδιο συμβαίνει όταν αποτυγχάνουν. Η δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα ήταν αποτέλεσμα συνωμοσίας, αυτό είναι βέβαιο, αλλά το σχέδιο αποκαλύφθηκε όταν δολοφονήθηκε ο Καίσαρας. Ο Κατιλίνας εξύφανε μια συνωμοσία, όμως αυτή αποκαλύφθηκε όταν την κατήγγειλε ο Κικέρων. Η συνωμοσιολογική παράνοια δεν συνίσταται στην πεποίθηση ότι υπήρξε μια και μόνη συνωμοσία αλλά ότι όλος ο ρους της Ιστορίας κυριαρχείται από μια μυστηριώδη και συνεχή παγκόσμια συνωμοσία. Γι΄ αυτό και είναι μια μορφή παράνοιας». - Στο «Κοιμητήριο της Πράγας» διαπλέκονται πλήθος ιστορικά γεγονότα όπως η Υπόθεση Ντρέιφους, η Παρισινή Κομμούνα (και πάνω από αυτά πόλεμοι, συνωμοσίες, ίντριγκες και δολοφονίες). Είχατε κάποιο ιστορικό πρόσωπο κατά νουν όταν δημιουργούσατε το πορτρέτο του κεντρικού σας χαρακτήρα Σιμόνε Σιμονίνι; «Είχα πολλά πρόσωπα κατά νουν. Ο κόσμος μας είναι γεμάτος από διάφορους Σιμονίνι». - Είστε ένας εξαιρετικά δημοφιλής συγγραφέας στην Ελλάδα και χιλιάδες αναγνώστες ανυπομονούν να διαβάσουν το νέο σας βιβλίο.Θα είχατε την ευγενή καλοσύνη να τους πείτε ποιο ήταν το κίνητρο να γράψετε το νέο σας

μυθιστόρημα; «Από τη μια μεριά το κίνητρο ήταν ηθικό, ακριβώς γιατί πιστεύω πως ο ρατσισμός εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος. Από την άλλη ήταν η αγάπη μου για το μυθιστόρημα τύπου feuilleton (σε συνέχειες)». - Σχεδιάζετε μήπως να επισκεφθείτε σύντομα την Ελλάδα; «Πάντοτε ονειρεύομαι να επιστρέψω στην Ελλάδα αλλά προς το παρόν όλον μου τον χρόνο τον τρώνε οι συνεντεύξεις». «Για εβραϊκή καπιταλιστική συνωμοσία μίλησαν τόσο ο Χίτλερ όσο και ο Μουσολίνι» Σε συνέντευξή του τον περασμένο Νοέμβριο ο Ουμπέρτο Εκο είχε πει ότι τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» διαμορφώθηκαν μέσω μιας συσσώρευσης αντισημιτικών στερεοτύπων. Ποιο από αυτά είναι πλέον επικίνδυνο σήμερα; «Αυτό που σίγουρα επιβιώνει σήμερα είναι η παράνοια ενός παγκόσμιου σχεδίου,ακόμη κι αν δεν αποδίδεται στους εβραίους αλλά σε άλλα μυστήρια κέντρα μιας παγκόσμιας συνωμοσίας. Δείτε στο Διαδίκτυο ή επισκεφθείτε κάποιο βιβλιοπωλείο που εξειδικεύεται σε αποκρυφιστικά θέματα. Η παγκόσμια συνωμοσία είναι ένα φάντασμα που εξακολουθεί να στοιχειώνει πολλούς ανθρώπους. Ακόμη και ο αντισημιτισμός των ημερών μας παίρνει τη μορφή της αποκάλυψης μιας εβραϊκής-καπιταλιστικής συνωμοσίας- και για εβραϊκή καπιταλιστική συνωμοσία μίλησαν τόσο ο Χίτλερ όσο και ο Μουσολίνι». -Και στο «Εκκρεμές του Φουκό» αναφέρεστε στα Πρωτόκολλα. Αλλά δίνετε μεγαλύτερη έμφαση στο τελευταίο σας βιβλίο.Γιατί νομίζετε ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα Πρωτόκολλα δεν είναι πλαστογραφημένα αλλά αυθεντικά; «Ισχύει η προηγούμενη απάντησή μου όπως και η αναφορά του αρχηγού της Οχράνα (σ.σ. της μυστικής αστυνομίας που ίδρυσε ο τσάρος Αλέξανδρος Β΄). Οι δικτάτορες πάντοτε χρειάζονται την εικόνα του Εχθρού για προσφέρουν το αίσθημα της ταυτότητας στους οπαδούς τους.Δείτε τον Καντάφι που ορίζει την εξέγερση των νεαρών Λίβυων ως επακόλουθο μιας συνωμοσίας της Αλ Κάιντα από την οποία έχουν παρασυρθεί οι επαναστατημένοι νέοι.Εν πάση περιπτώσει, στους ανθρώπους αρέσει να νιώθουν ισχυρότεροι μέσα στις προκαταλήψεις τους. Μια διάσημη αντισημίτρια συγγραφέας,η Νέστα Γουέμπστερ, έγραψε το 1924: “Ισως τα Πρωτόκολλα να είναι πλαστά, αλλά αφού λένε τι (εγώ, η Νέστα Γουέμπστερ νομίζω πως) είναι αληθινό, τότε θα πρέπει να θεωρούνται γνήσια” . Τέλειο...». «Εγώ τους Εβραίους τούς έβλεπα κάθε βράδυ στον ύπνο μου για χρόνια» Προδημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από το δεύτερο κεφάλαιο του μυθιστορήματος (Από το Ημερολόγιο του Σιμόνε Σιμονίνι) ΠΟΙΟΣ ΕΙΜΑΙ; 24 Μαρτίου 1897 Νιώθω κάποια αμηχανία τώρα που κάθομαι να γράψω,λες και ξεγυμνώνω την ψυχή μου,κατόπιν της εντολήςόχι, για τον Θεό! ας πούμε της συμβουλής- ενός Γερμανού (ή Αυστριακού,αλλά είναι το ίδιο) Εβραίου.Ποιος είμαι; Ισως να ήταν πιο χρήσιμο να αναρωτηθώ για τα πάθη μου,παρά για τα γεγονότα της ζωής μου.Ποιον αγαπώ; Δεν μου έρχονται στο νου πολλοί αγαπημένοι...

Ποιον μισώ; Τους Εβραίους,νιώθω την παρόρμηση να πω,αλλά το γεγονός ότι υπέκυψα τόσο δουλικά στις παροτρύνσεις αυτού του Αυστριακού (ή Γερμανού) γιατρού δείχνει ότι δεν έχω τίποτα εναντίον των καταραμένων των Εβραίων. Για τους Εβραίους ξέρω μόνον όσα μου δίδαξε ο παππούς:«Είναι ο κατεξοχήν άθεος λαός», με δασκάλευε.«Ξεκινούν από την έννοια ότι το καλό πρέπει να πραγματοποιηθεί εδώ και όχι μετά θάνατον. Ετσι, δρουν αποκλειστικά για την κατάκτηση αυτού του κόσμου». Τα παιδικά μου χρόνια τα βάραινε το φάντασμά τους. Ο παππούς μού περιέγραφε εκείνα τα μάτια που σε κατασκοπεύουν, τόσο ψεύτικα που σε κάνουν να πανιάζεις,εκείνα τα γλοιώδη χαμόγελα,εκείνα τα χείλη ύαινας που ανασηκώνονται πάνω από τα δόντια, εκείνα τα βαριά, διεφθαρμένα, άσκημα βλέμματα, εκείνες τις πάντα ανήσυχες ρυτίδες ανάμεσα στη μύτη και στα χείλη, που χαράχτηκαν από το μίσος, εκείνη τη μύτη τους, γαμψή σαν αρπακτικού πτηνού....Και το μάτι, αχ, το μάτι... Στριφογυρνάει πυρετωδώς, με κόρες στο χρώμα του φρυγανισμένου ψωμιού,αποκαλύπτοντας αρρώστιες του ήπατος, χαλασμένου από τις εκκρίσεις που προκάλεσε ένα μίσος δε καοκτώ αιώνων,και χάνεται μέσα σε χίλιες μικρές ρυτίδες που τονίζονται με την ηλικία- ήδη στα είκοσί μου,ο Ιουδαίος είναι σταφιδιασμένος σαν γέρος.... Και όταν ήμουν αρκετά μεγάλος για να καταλάβω, μου υπενθύμιζε ότι ο Εβραίος,πέρα από ματαιόδοξος σαν Ισπανός, αδαής σαν Κροάτης, ερωτύλος σαν Λεβαντίνος, αχάριστος σαν Μαλτέζος, θρασύς σαν τσιγγάνος, βρόμικος σαν Αγγλος, λιγδιάρης σαν Καλμούχος, αυταρχικός σαν Πρώσος και συκοφάντης σαν αυτούς που είναι από το Αστυ,είναι και μοιχός,εξαιτίας του ασυγκράτητου πόθου του- ο οποίος οφείλεται στην περιτομή που τους κάνει να έχουν πιο εύκολα στύσεις,με μια τερατώδη δυσαναλογία ανάμεσα στο νανισμό του σώματός τους και τη σπηλαιώδη χωρητικότητα εκείνης της μισοακρωτηριασμένης τους προεξοχής. Εγώ τους Εβραίους τους έβλεπα κάθε βράδυ στον ύπνο μου για χρόνια. Ευτυχώς,δεν τους συνάντησα ποτέ, εκτός από την πουτανίτσα στο γκέτο του Τορίνο, τότε που ήμουν νεαρός (αλλά δεν αντάλλαξα πάνω από δυο λέξεις μαζί της)... Τους Γερμανούς τους γνώρισα και δούλεψα και γι΄ αυτούς: το κατώτερο είδος ανθρώπων που μπορεί να διανοηθεί κανείς.Ο Γερμανός παράγει κατά μέσο όρο τον διπλάσιο όγκο περιττωμάτων από έναν Γάλλο.Υπερβολική δραστηριότητα των εντέρων και ελλιπής του εγκεφάλου,πράγμα που αποδεικνύει την κατωτερότητα της φυσιολογίας τους. Την εποχή των βαρβαρικών εισβολών, οι γερμανικές ορδές διάνθιζαν τη διαδρομή τους με παράλογες ποσότητες σωματικών εκκριμάτων.Εξάλλου,ακόμα και κατά τους προηγούμενους αιώνες,ο Γάλλος ταξιδιώτης καταλάβαινε αμέσως αν είχε διασχίσει τα σύνορα της Αλσατίας,χάρη στο αφύσικο μέγεθος των περιττωμάτων που έβλεπε κατά μήκος των δρόμων... Ο Γερμανός ζει σε μια κατάσταση διαρκούς εντερικής αμηχανίας,που οφείλεται στην υπερβολική μπίρα και στα χοιρινά λουκάνικα που καταβροχθίζει.Τους είδα ένα βράδυ,στη διάρκεια του μοναδικού ταξιδιού μου στο Μόναχο,σ΄ εκείνους τους ιερόσυλους ναούς τους,γεμάτους καπνούς, όπως τα εγγλέζικα λιμάνια,να ζέχνουν λίπος και λαρδί· κάθονταν ακόμα και δύο δύο,εκείνος κι εκείνη,με τα χέρια σφιγμένα γύρω από κάτι μπουκάλια μπίρας που θα ξεδιψούσαν ακόμα και μιαν αγέλη

παχύδερμων,μύτη με μύτη,σ΄ έναν κτηνώδη ερωτικό διάλογο,σαν δύο σκυλιά που μυρίζονται,με τα θορυβώδη και άχαρα γέλια τους,την ασαφή λαρυγγική ευθυμία τους,γυαλίζοντας από το μόνιμο λίπος που καλύπτει τα πρόσωπα και τα σώματά τους, σαν το λάδι στην επιδερμίδα των αρχαίων αθλητών του ιπποδρόμου. Γεμίζουν το στόμα με το Geist τους,που πάει να πει πνεύμα,αλλά είναι το πνεύμα του ζύθου τους· τους αποβλακώνει από νέους και εξηγεί γιατί πέρα απ΄ τον Ρήνο,δεν δημιουργήθηκε ποτέ κάτι ενδιαφέρον στην τέχνη,εκτός από ορισμένους πίνακες με αποτρόπαια μούτρα και από ποιήματα θανατηφόρας ανίας.Κι ας μη μιλήσουμε για τη μουσική τους: δεν λέω για εκείνον τον ατζαμή και πένθιμο Βάγκνερ που τώρα ξετρελαίνει ακόμα και τους Γάλλους,μα από το λίγο που έχω ακούσει,και οι συνθέσεις εκείνου του Μπαχ τους στερούνται εντελώς αρμονίας,είναι ψυχρές σαν μια χειμωνιάτικη νύχτα,ενώ οι συμφωνίες εκείνου του Μπετόβεν είναι ένα όργιο βαρβαρότητας. ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

© Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. Το σύνολο του περιεχομένου και των υπηρεσιών του site διατίθεται στους επισκέπτες αυστηρά για προσωπική χρήση. Απαγορεύεται η χρήση ή επανεκπομπή του, σε οποιοδήποτε μέσο, μετά ή άνευ επεξεργασίας, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

Slow Στη Χαλκιδική παρέα με τον Ουμπέρτο Έκο 04.07.2013 Η ευτυχία να νιώθεις τζίτζικας το καλοκαίρι, με τον Ουμπέρτο Έκο να φλερτάρει ανενδοίαστα και να λέει ανέκδοτα που «έφερναν» σε χοντράδες... Γιώργος Κωνσταντινίδης Γιώργος Κωνσταντινίδης ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ: H σαγιονάρα ενδείκνυται στους άνδρες; Προηγούμενα άρθρα του ιδίου Στη χώρα του «Eγώ, προσωπικά…» My lady Nicotine Πού και πώς να «βολεύω» το πουλόβερ μου τα δροσερά βράδια; Ρολόγια στην pole position H σαγιονάρα ενδείκνυται στους άνδρες; kwstantinidhs Ουμπέρτο Έκο, Γιώργος Κωνσταντινίδης, Κασσάνδρα, πριν είκοσι έτη… Κασσάνδρα Χαλκιδικής, καλοκαίρι, καμιά εικοσαριά χρόνια πριν. Από τη Βουρβουρού περάσαμε απέναντι στο νησάκι. Στον μικρό μώλο υψωνόταν περήφανη η σημαία των Ναβάχος. Την έπαρση είχε κάνει πουρνό-πουρνό ο Γιάννης Μπουτάρης. Μας υποδέχτηκε με πονηρό χαμόγελο και πειρατικό σκουλαρίκι. Η βάρκα ξανάφυγε, για να παραλάβει προμήθειες συνοικιακού mini market. Τραβολογήσαμε για το σπίτι. Ένα ασβεστωμένο «φρατζολάκι» μέσα στα δέντρα, με μια τεράστια κρεβατίνα μπροστά, που σκίαζε τρυφερά την υπαίθρια κουζίνα, και μια στρωματσάδα για τουλάχιστον έξι νοματαίους. Από κει κουτρουβαλούσες καμιά τριανταριά σκαλιά για να βρεθείς στο πιο ειδυλλιακό αμμουδάκι του κόσμου, αγκαλιασμένο από λεία βράχια. Πλατσούρισμα και λιάσιμο όλη μέρα. Κατά το μεσημεράκι, όσοι απ’ την παρέα έπασχαν από το σύνδρομο της νοσοκόμας, βούταγαν με τα βατραχοπέδιλα για να ξυπνήσουν από τη νάρκη του τον απαλό βυθό. Γέμιζαν δυο κουβάδες γυαλιστερές και τις έφερναν στο σανιδένιο τραπέζι. Μαζευόμασταν ολόγυρα χαρούμενοι σαν γρύλοι κι άρχιζε το τσιμπούσι. Με ένα λεμόνι, ένα μαχαίρι κι ένα ποτήρι ο καθένας. Με το σούρουπο, σερνάμενοι, απλωνόμασταν στην ταράτσα. Μερικοί ακόμα με τα μαγιό, κάποιοι όπως τους γέννησε η μάνα τους. Διάβαζαν, ονειροπολούσαν, λαγοκοιμόντουσαν… Τότε γνώρισα για πρώτη φορά τον Ουμπέρτο Έκο. Έκανε μια στάση προτού τραβήξει για τον Άθω. Ήταν περίεργο. Είτε με το μαγιό τον έβλεπες είτε με κοστούμι και γραβάτα, σου έκανε ακριβώς την ίδια εντύπωση. Δίπλα στην αυστηρή Γερμανίδα σύζυγο, θαρρούσες πως είχαν απιθώσει μπροστά σου μια παλάντζα. Εκείνος φλέρταρε χαρούμενα κι ανενδοίαστα, η γυναίκα του αδιαφορούσε εξίσου ανενδοίαστα. Απολάμβανε αυτάρεσκα την αφηγηματική του δεινότητα σχεδόν το ίδιο με το τσιπουράκι του. Του άρεσε να κολυμπάει μόνος, το ηλιοβασίλεμα, και να λέει ανέκδοτα σε τρεις γλώσσες. Που «έφερναν» σε χοντράδες. Αλλά σε πρώτο επίπεδο: «Ο υπαλληλάκος που γνωρίζει μια νεράιδα, τολμάει να την καλέσει σε δείπνο, ω της έκπληξης, εκείνη δέχεται, κλείνει όλο το εστιατόριο και φέρνει ορχήστρα με βιολιά. Ο σερβιτόρος τους ρωτάει τι θα πιούνε, το κατάστημα διαθέτει σαμπάνια και μπίρα. Εκείνη, μέσα στη λευκή τουαλέτα της, θέλει σαμπάνια. Τη ρωτάει γιατί. Ω, εξηγεί, όταν πίνω σαμπάνια πετάω στα ουράνια κι έρχεται ο πρίγκιπας καβάλα στο λευκό του άλογο και με ταξιδεύει στα σύννεφα κ.λπ., κ.λπ. “Ενώ η μπίρα;”, της κάνει εκείνος “Ενώ η μπίρα με κάνει και κλάνω”». Κι αυτό να μπορεί να το διηγείται επί ώρες. Με το σούρουπο, σερνάμενοι, απλωνόμασταν στην ταράτσα. Μερικοί είχαν ρίξει ένα τζην κι ένα πουλόβερ πάνω τους, άλλοι ήταν ακόμα με τα μαγιό, κάποιοι όπως τους γέννησε η μάνα τους. Διάβαζαν, ονειροπολούσαν, λαγοκοιμόντουσαν… Παρακεί, τα πηγαδάκια έπιαναν το κουβεντολόι: πλάκες, χάχανα, σιχτίρια. Μια στο τόσο, κάποια που είχε μπαϊλντίσει με όλο αυτό το χύμα έσκαγε μούρη με ξώπλατη σατινένια τουαλέτα και ψηλοτάκουνα, και το σκηνικό γινόταν Richard Avedon. Μες στο χαμόγελο καλοδεχόταν κορταρίσματα και γιούχα. Αρχίζαμε να πεινάμε σαν λύκοι. Κάποιοι αναλάμβαναν να φτιάξουν ένα καζάνι

μακαρόνια για το στρατώνα. Το ηλεκτρικό κοβόταν. Τρώγαμε υπό το φως της λάμπας πετρελαίου. Στην επιστροφή, πάνω στη βάρκα, ήταν σαν να διαβαίναμε τον Αχέροντα.

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/zoi/sth-xalkidikh-parea-me-ton-umberto-eco/ ] Απόψεις, Επιστήμες, Ιστορία, Λογοτεχνία, Παιδεία, Πολιτική, Πολιτισμός, Φιλοσοφία — July 1, 2013 11:54 pm | 198 Το είδαν>

Ο Ουμπέρτο Έκο, το εκκρεμές και η επιστήμη της ανιστορικότητας 14

Ο Ουμπέρτο Έκο, το εκκρεμές και η επιστήμη της ανιστορικότητας

Γράφει ο Θανάσης Μπαντές

«Το εκκρεμές του Φουκώ» είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο και κυκλοφόρησε το 1988, οχτώ χρόνια μετά το «Όνομα του Ρόδου».

«Το εκκρεμές του Φουκώ» είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο και κυκλοφόρησε το 1988, οχτώ χρόνια μετά το «Όνομα του Ρόδου». Αν «το Όνομα του Ρόδου» αφορούσε το θρησκευτικό φανατισμό και την απήχηση της μεταφυσικής αλήθειας που προβάλλεται ως μοναδική αλήθεια και που δεν είναι παρά η συγκάλυψη της διεκδίκησης εξουσίας με καθαρά κοσμικό προσανατολισμό, το «Εκκρεμές του Φουκώ» είναι η επιβολή της παράπλευρης ιστορίας (θα λέγαμε της παραϊστορίας), που στηρίζεται αποκλειστικά στο ανυπόστατο και που αφορά την παγκόσμια συνωμοσιολογία παρασύροντας τις μάζες και τσαλαπατώντας κάθε λογική (για την ακρίβεια καθιστώντας άχρηστη κάθε λογική), αφού η λογική δεν αποτελεί κριτήριο ερμηνείας του κόσμου, αλλά τροχοπέδη του αχαλίνωτου, που η παράπλευρη ιστορία εμπορεύεται με επαγγελματικούς όρους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ιστορία χάνει κάθε νόημα, αφού μόνο η ομαδική παραφροσύνη κρίνεται ικανοποιητική. Το περιττό της αλήθειας επιβεβαιώνεται καθημερινά, αφού μόνο ο προσωπικός μύθος νοηματοδοτεί την ύπαρξη απελευθερώνοντας δυνάμεις πρωτοφανείς, που λειτουργούν μέχρις εσχάτων για την αναπαραγωγή του. Όμως κανένα ατομικό παραμύθι δεν ευδοκιμεί αν δεν ενταχθεί στη συλλογικότητα. Το συλλογικό παραμύθι

δεν είναι απλώς η ταύτιση των ατομικών παραμυθιών, είναι ο ενωτικός κρίκος χιλιάδων υπάρξεων που αναζητούν νόημα, δηλαδή δρόμο για την επιβίωση. Η κατάργηση του ομαδικού μύθου δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό που λέμε σύγκρουση ιδεών ή πολιτισμών ή οπτικών ή οτιδήποτε τέτοιο, είναι η προσωποποιημένη απειλή της ίδιας της ύπαρξης και γι’ αυτό πρέπει να εξοντωθεί. Το ομαδικό παραμύθι είναι η συναισθηματική έξαρση που περιχαρακώνει την ομάδα, είναι δηλαδή η ιδεολογική ασφάλεια του αληθούς (που μόνο η συλλογικότητα εξασφαλίζει), η επιβεβαίωση της συμμετοχής και η εξασφάλιση της αντιπαλότητας με τις υπόλοιπες ομάδες. Η αντιπαλότητα είναι εξίσου απαραίτητη με την υιοθέτηση της αλήθειας, αφού αλήθεια χωρίς εχθρούς στερείται υπόστασης. Η λογική, που από θέση αρχής, ελέγχει τα συναισθήματα, απαξιώνεται, ας πούμε θυσιάζεται, μπροστά στα συναισθηματικά κέρδη της ένταξης, που αναμφισβήτητα είναι προτιμότερα. Καθίσταται δηλαδή περιττή, όπως και κάθε αλήθεια, εξυψώνοντας το παράλογο ως μοναδικό παράγοντα συμπεριφοράς. Κάπως έτσι φτάνουμε μπροστά σε μια νέα μεταφυσική, που βασίζεται στους ίδιους θρησκευτικούς μηχανισμούς και αφορά τις ραδιουργίες των αντιπάλων, σατανικά σχέδια, σκοτεινές συνωμοσίες, απόκρυφα μυστικά, κωδικοποιημένα μηνύματα και πάει λέγοντας, που τελικά δεν είναι παρά οι εκδοχές της ίδιας νοσηρής ανθρώπινης ανάγκης, της ανάγκης της κατοχής του μυστικού, δηλαδή της άκρατης γνώσης που η μοναδικότητά της σηματοδοτεί όλο το κύρος της ύπαρξης. Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι μόνο η ανάγκη της κλειδαρότρυπας. Είναι η αποκατάσταση της ματαιωμένης αλήθειας που όσο λιγότεροι τη γνωρίζουν, τόσο πιο σπουδαία είναι. Ο κοινωνός του μυστικού είναι ο ξεχωριστός άνθρωπος που οφείλει να το διαλευκάνει μέχρι τέλους. Με δυο λόγια, οι θεωρίες συνωμοσίας καλύπτουν ένα τεράστιο κενό της ύπαρξης. Μετουσιώνουν την υπόστασή της σε κάτι πέρα από αυτήν, που είναι αόρατο και άυλο και που ταυτόχρονα την καθορίζει με καθαρά μεταφυσικές δομές, προεκτείνοντας κάθε πεδίο δράσης σε αναζήτηση του εσφαλμένου, που μόνο η συνωμοτικότητα των εχθρικών κύκλων μπορεί να εξηγήσει. Κι αυτό, αφού λειτουργεί ως πεμπτουσία της γνώσης, αναπόφευκτα γίνεται και πεμπτουσία της υπεροχής.

Αποκρυφισμός, κωδικοποιημένα μηνύματα, ιερά σύμβολα, μυστικιστικοί αριθμοί, υπόγειες δραστηριότητες, περιζήτητοι χάρτες, Ροδόσταυροι, Ναϊτες, μυστικές συναντήσεις, μια παγκόσμια πλεκτάνη. Η δουλειά πάει ρολόι και τα κορόιδα συρρέουν. Μια φλέβα χρυσού.

Ο Έκο, βαθύς γνώστης της συνωμοσιολογικής – παραθρησκευτικής αναγκαιότητας, φέρνει στο φως το «Εκκρεμές του Φουκώ» ως ιστορική φάρσα που επιβεβαιώνει την ολοκληρωτική επικράτηση του παραλόγου. Εκδοτικός οίκος που παραπαίει οικονομικά εστιάζει τη θεματολογία του σ’ αυτό που λέμε παγκόσμια συνωμοσία, εκμεταλλευόμενος συγγραφείς ψώνια που πληρώνουν αδρά για να εκδώσουν τις αποκαλύψεις τους. Αποκρυφισμός, κωδικοποιημένα μηνύματα, ιερά σύμβολα, μυστικιστικοί αριθμοί, υπόγειες δραστηριότητες, περιζήτητοι χάρτες, Ροδόσταυροι, Ναϊτες, μυστικές συναντήσεις, μια παγκόσμια πλεκτάνη. Η δουλειά πάει ρολόι και τα κορόιδα συρρέουν. Μια φλέβα χρυσού. Με πρωτοφανή κυνισμό ο ιδιοκτήτης του εκδοτικού οίκου εξηγεί με κάθε λεπτομέρεια το χειρισμό του κορόιδου μέχρι να του αποσπάσει τα λεφτά. Επιτηδευμένη ευγένεια, άκρατη σοβαρότητα, χειριστικοί τρόποι, αναγνώριση της εκδοτικής σπουδαιότητας του έργου, οικονομικές δυσκολίες, ανάγκη χρηματοδότησης, βεβαίωση επιστροφής των χρημάτων με τις πωλήσεις, αποδεικτικά στοιχεία της τεράστιας εμπορικότητας του οίκου, τύπωμα του βιβλίου με ελάχιστο κόστος κι επιστροφή των βιβλίων στο συγγραφέα, γιατί δυστυχώς οι ανάγκες της αγοράς και η ανωριμότητα του κοινού δεν έφεραν τα αναμενόμενα. Σ’ ένα ντελίριο ιλαρότητας, οι υπάλληλοι του εκδοτικού οίκου εκδίδουν κι ένα δικό τους βιβλίο πρωτοφανούς αναξιοπιστίας, μπλέκοντας τα πάντα σ’ ένα παραλήρημα ανιστορικότητας. Η κατασκευή των μύθων με τις ημερομηνίες που πάντα αποκαλύπτουν τα υπόγεια μηνύματα της συνωμοσίας δεν είναι παρά προσθέσεις κι

αφαιρέσεις: «Τριάντα έξι ιππότες για τον καθένα από τους έξι τόπους μας κάνει 216, του οποίου το εσωτερικό άθροισμα είναι 9. Και καθώς οι αιώνες είναι έξι, αν πολλαπλασιάσουμε το 216 με το 6 έχουμε 1296, του οποίου το εσωτερικό άθροισμα είναι 18, δηλαδή τρεις φορές έξι, 666». Η εμπλοκή του Χίτλερ και του Σαίξπηρ στα πλοκάμια της παγκόσμιας συνωμοσιολογίας είναι ο χλευασμός του Έκο που γίνεται απροκάλυπτος και τερατώδης. Δεν υπάρχει ιστορική περίοδος που να μην παρερμηνεύεται, ημερομηνία που να μην προσθαφαιρείται, ιστορικό πρόσωπο που να μην εμπλέκεται, σ’ ένα ντελίριο ειρωνείας. Τα αληθινά ιστορικά ψήγματα που υπάρχουν υπηρετούν το στήσιμο της εξωφρενικότητας, που είναι καταδικασμένη στην επιτυχία. Όσο πιο εξωφρενικό, τόσο πιο πιστευτό. Η άκρατη υπερβολή σηματοδοτεί την κωμικότητα ενός παραλόγου που μόνο κωμικό δεν είναι. Η δαιμονισμένη πλοκή, το αδυσώπητο ανθρωποκυνηγητό και η τελική συντριβή των ηρώων από τη δύναμη της ίδιας τους της φάρσας, δεν είναι παρά το ανίκητο της ομαδικής παραφροσύνης που θα εκδηλωθεί σχεδόν νομοτελειακά κι όσο εναρμονισμένο είναι το τερατώδες της ανιστορικότητας με το ενδιαφέρον των συνωμοσιολάγνων, άλλο τόσο εναρμονίζεται και η υπερβολή της δράσης με την πραγματικότητα. Γιατί η ομαδική παραφροσύνη δεν θα μπορούσε να εκφραστεί παρά μόνο μ’ αυτό το τσούρμο των τρελών και των απόκληρων, των ολοκληρωτικά κατεστραμμένων ανθρώπων. Γιατί το αμείλικτο της αλήθειας δεν θα μπορούσε να διοχετευτεί παρά με την άκρατη βαρβαρότητα που μοιραία γεννάνε τα άκρα. Γιατί η τρέλα απαξιώνει όλα τα όρια και κάπως έτσι κλονίζονται ακόμα και οι ήρωες του Έκο, αφού παραπαίουν στο ανεξέλεγκτο που ορίζει η λαγνεία του μυστικού: «Μια συνωμοσία, για να είναι συνωμοσία, οφείλει να είναι μυστική. Είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε πως υπάρχει κάποιο μυστικό για να μη νιώθουμε πια απογοητευμένοι……..Υπάρχει άραγε κάποιο μυστικό τόσο ακτινοβόλο; Βεβαίως, αρκεί να μην το γνωρίσεις ποτέ. Αν αποκαλυφθεί, δεν μπορεί παρά να μας απογοητεύσει……».

Η λαγνεία του μυστικού δεν είναι παρά η διαρκής αναζήτηση αιτίων που ρυθμίζουν τον κόσμο και που αναγκαστικά κρύβουν κάτι αποκρουστικό, κάτι προκαθορισμένο

και ραδιούργο. Μιλάμε για θεωρίες συνωμοσίας που αφορούν Εβραίους, Μασόνους κτλ.

Η λαγνεία του μυστικού δεν είναι παρά η διαρκής αναζήτηση αιτίων που ρυθμίζουν τον κόσμο και που αναγκαστικά κρύβουν κάτι αποκρουστικό, κάτι προκαθορισμένο και ραδιούργο. Μιλάμε για θεωρίες συνωμοσίας που αφορούν Εβραίους, Μασόνους κτλ. Για τελετουργικά και ιστορικά μυστικά και δεσμούς αίματος και μαγείες και μυστικές χειρονομίες. Γιατί οι καθημερινές κακοτυχίες πρέπει να αποδοθούν κάπου και γιατί σίγουρα υπάρχει κάποιο μυστικό που τις ερμηνεύει: «Το ίδιο ισχύει για την καθημερινή μας ζωή. Όπως τα κραχ στο χρηματιστήριο. Συμβαίνουν επειδή όλοι κάνουν από μια λανθασμένη κίνηση, κι όλες οι λανθασμένες κινήσεις μαζί δημιουργούν πανικό. Κι έπειτα, όποιος δεν έχει γερά νεύρα αναρωτιέται: μα ποιος οργάνωσε αυτή τη συνωμοσία, ποιον ωφελεί; Κι αλίμονο αν δε βρεις έναν εχθρό που συνωμότησε, θα νιώσεις ένοχος. Ή μάλλον, επειδή νιώθεις ένοχος, επινοείς μια συνωμοσία ή πολλές. Και για να τις νικήσεις πρέπει να οργανώσεις τη δική σου συνωμοσία». Κι εδώ βέβαια δεν μιλάμε για τα δεδομένα συμφέροντα των ισχυρών, ούτε για τα επίσης δεδομένα πολιτικά παρασκήνια ή τη διαπλοκή της πολιτικής κλπ. Μιλάμε για τις αναπόδεικτες θεωρίες παραθρησκευτικού χαρακτήρα, που παραφράζουν συνειδητά την ιστορία και σπέρνουν τον πανικό κινδυνολογώντας. Που ξέρουν να απευθύνονται στις μάζες κάνοντας το λαϊκισμό επάγγελμα και διαχωρίζοντας τον κόσμο πάντα εθνικά και ποτέ ταξικά. Που η δημιουργία εχθρών είναι το βασικότερο μέλημά τους και που μοιραία αποκτούν φασίζουσες διαστάσεις, αφού υποθάλπουν την ψεύτικη εθνική έπαρση και το φόβο. Που εμπορεύονται την επιστημονική ανιστορικότητα ανακατεύοντας τον εθνικισμό με τη συνωμοσιολαγνεία. Και φυσικά, ύψιστη φροντίδα είναι ο εχθρός να μην κατονομάζεται ποτέ. Γιατί αν κατονομαστεί χάνει το μυστήριο. Το ορατό δεν ενδείκνυται για συνωμοσίες.

Ουμπέρτο Έκο - Το εκκρεμές του Φουκώ Βιβλία Υποβολή σχολίων Αυγ 072012

“…. Λοιπόν. Στον κόσμο υπάρχουν οι κρετίνοι, οι ανόητοι, οι βλάκες και οι τρελοί". "Εξαιρείται κανείς;" "Ναι, εμείς οι δυο. Ή τουλάχιστον, δίχως να θέλω να σας προσβάλω, εγώ. Τέλος πάντων, όμως, αν το καλοσκεφτούμε, όλοι ανήκουν σε κάποια απ αυτές τις κατηγορίες. Ολοι μας κάθε τόσο είμαστε κρετίνοι, ανόητοι, βλάκες και τρελοί.

Ας πούμε ότι φυσιολογικός άνθρωπος ειν' εκείνος που συνδυάζει σε λογικό ποσοστό όλα αυτά τα συστατικά, τους ιδανικούς τύπους". "Idealtypen". "Μπράβο. Ξέρετε και γερμανικά;" "Κουτσά στραβά για τις βιβλιογραφίες". "Στην εποχή μου, όποιος ήξερε γερμανικά δεν έπαιρνε πτυχίο. Περνούσε τη ζωή του ξέροντας γερμανικά. Νομίζω ότι σήμερα το ίδιο συμβαίνει με τα κινέζικα". "Δεν τα ξέρω αρκετά καλά κι έτσι θα πάρω πτυχίο. Ας γυρίσουμε και πάλι όμως στην τυπολογία σας. Τι είναι η μεγαλοφυία, ο Αινστάιν, ας πούμε;". "Μεγαλοφυής είναι αυτός που επιστρατεύει ένα απ’ αυτά τα συστατικά κατά ιλιγγιώδη τρόπο, τρέφοντας το με τα υπόλοιπα". Ηπιε. Είπε: "Καλησπέρα κούκλα. Ακόμα δεν αποπειράθηκες ν αυτοκτονήσεις;". "Όχι", απάντησε η κοπέλα που περνούσε, "τώρα ανήκω σε μια ομάδα". "Μπράβο", της είπε ο Μπέλμπο. Στράφηκε προς το μέρος μου: "Μπορούν να γίνουν και ομαδικές αυτοκτονίες, δεν νομίζετε;". "Οι τρελοί όμως;". "Μη νομίσετε ότι η θεωρία μου είναι πανάκεια. Δεν πάω να τακτοποιήσω το σύμπαν. Λέω τι σημαίνει τρελός για έναν εκδοτικό οίκο. Η θεωρία μου είναι ad hoc, εντάξει;". "Εντάξει. Σειρά μου να κεράσω". "Σύμφωνοι. Πυλάδη, σας παρακαλώ, λιγότερο πάγο. Αλλιώς μπαίνει αμέσως στην κυκλοφορία. Λοιπόν. Ο κρετίνος δεν μιλάει καν, σαλιαρίζει, είναι σπαστικός. Κοπανάει το παγωτό στο κούτελο του από έλλειψη συντονισμού. Μπαίνει στην περιστροφική πόρτα από την αντίθετη πλευρά". "Πώς γίνεται;". "Αυτός τα καταφέρνει. Γι αυτό είναι κρετίνος. Δεν μας ενδιαφέρει, τον αναγνωρίζουμε αμέσως, και δεν εμφανίζεται σε εκδοτικούς οίκους. Ας τον αφήσουμε εκεί που είναι". "Ας τον αφήσουμε". "Το να είσαι ανόητος είναι πιο περίπλοκο. Είναι κοινωνική συμπεριφορά. Ανόητος

είναι αυτός που δεν πετυχαίνει ποτέ το ποτήρι". "Τι εννοείτε;".

"Αυτό". Σημάδεψε με το δείκτη το τον πάγκο δίπλα στο ποτήρι. "Σκοπεύει να μιλήσει γι αυτό που υπάρχει μες στο ποτήρι αλλά, όπως και να 'χει, πέφτει έξω. Αν θέλετε, για να το πούμε απλά, είναι αυτός που κάνει γκάφες, που ρωτάει τι κάνει η ωραία σας κυρία στον τύπο που μόλις τον εγκατέλειψε η γυναίκα του. Καταλαβαίνετε;". "Καταλαβαίνω. Τους ξέρω". "Ο ανόητος είναι περιζήτητος, ιδίως στις κοσμικές συγκεντρώσεις. Φέρνει τους πάντες σε αμηχανία, μα προσφέρει ευκαιρίες για σχόλια. Στη θετική μορφή του είναι διπλωματικός. Μιλάει εκτός θέματος ακόμη και για τις γκάφες των άλλων, στρέφοντας αλλού τη συζήτηση. Ωστόσο δεν μας ενδιαφέρει, δεν είναι ποτέ δημιουργικός, μηρυκάζει, επομένως ποτέ δεν έρχεται να φέρει χειρόγραφα σ έναν εκδοτικό οίκο. Ο ανόητος δεν λέει ότι η γάτα γαβγίζει, μιλάει για τη γάτα όταν οι άλλοι μιλούν για το σκύλο. Λαθεύει στους κανόνες της συζήτησης, κι όταν λαθεύει ωραία είναι υπέροχος. Νομίζω ότι πρόκειται για απειλούμενο είδος, είναι φορέας κυρίως αστικών αρετών. Του χρειάζεται ένα σαλόνι Βερντυρέν, ή μάλλον μια οικία Γκερμάντ. Τα διαβάζετε ακόμη αυτά εσείς οι φοιτητές;". "Εγώ ναι". "Ανόητος είναι ο Ιωακείμ Μουρά που επιθεωρεί τους αξιωματικούς του και ανάμεσα τους βλέπει έναν από τη Μαρτινίκα γεμάτο παράσημα. "Vous etes negre?", τον ρωτά. Κι εκείνος: "Oui, mon general". Κι ο Μουρά: "Bravo, bravo, continuez!" (-Είστε νέγρος; -Μάλιστα στρατηγέ μου –Μπράβο, μπράβο, συνεχίστε!) Και ούτω καθ' εξής. Με παρακολουθείτε; Συγγνώμη αλλ απόψε γιορτάζω μια ιστορική απόφαση της ζωής μου. Εκοψα το ποτό. Ένα ακόμη; Δεν απαντάτε, με κάνετε να νιώθω ένοχος. Πυλάδη!". "Και ο βλάκας;". "Α! Ο βλάκας δεν κάνει λάθη συμπεριφοράς. Κάνει λάθος συλλογισμούς. Είναι αυτός που λέει ότι όλοι οι σκύλοι είναι κατοικίδια και όλοι οι σκύλοι γαβγίζουν, όμως και οι γάτοι είναι κατοικίδια ζώα, επομένως γαβγίζουν. Ή ότι όλοι οι Αθηναίοι είναι θνητοί, όλοι οι κάτοικοι του Πειραιά είναι θνητοί, επομένως όλοι οι κάτοικοι του Πειραιά είναι Αθηναίοι".

"Πράγμα που ισχύει". "Ναι, αλλά συμπτωματικά. Ο βλάκας μπορεί να πει και κάτι σωστό, όμως για λανθασμένους λόγους". "Μπορούμε να πούμε λανθασμένα πράγματα, αρκεί οι λόγοι να είναι σωστοί". "Κατ ανάγκην. Αλλιώς γιατί να πασχίζουμε τόσο να είμαστε έλλογα όντα;". "Ολοι οι μεγάλοι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι κατάγονται από κατώτερες μορφές ζωής, οι άνθρωποι κατάγονται από κατώτερες μορφές ζωής, άρα όλοι οι άνθρωποι είναι μεγάλοι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι". "Αρκετά καλά. Φτάσαμε ήδη στο κατώφλι όπου υποπτεύεστε ότι κάτι δεν πάει καλά, όμως χρειάζεται λίγη δουλειά για ν αποδείξετε τι και γιατί. Ο βλάκας είναι παμπόνηρος. Τον ανόητο τον αναγνωρίζουμε αμέσως (κι ας μη μιλήσουμε για τον κρετίνο), ενώ ο βλάκας κάνει συλλογισμούς περίπου σαν τους δικούς μας, εκτός από κάτι απειροελάχιστο. Είναι δεξιοτέχνης των παραλογισμών. Ενας επιμελητής εκδόσεων δεν έχει σωτηρία, πρέπει ν ασχολείται μαζί τους ως τον αιώνα τον άπαντα. Εκδίδονται πολλά βιβλία από βλάκες γιατί εκ πρώτης όψεως μας πείθουν. Ο επιμελητής εκδόσεων δεν έχει εκπαιδευτεί ν αναγνωρίζει τους βλάκες. Αφού δεν το κάνει η Ακαδημία των Επιστημών, γιατί να το κάνουν οι εκδόσεις;". "Δεν το κάνει ούτε η φιλοσοφία. Ο οντολογικός συλλογισμός του Αγίου Ανσέλμου είναι βλακώδης. Ο Θεός οφείλει να υπάρχει επειδή μπορώ να τον συλλάβω ως ον που διαθέτει παν το τέλειο, συμπεριλαμβανομένης και της ύπαρξης. Συγχέει το υπάρχον στη σκέψη με το υπαρκτό στην πραγματικότητα". "Ναι, αλλά είναι βλακώδης και η ανασκευή του Γκονιλόν. Μπορώ να σκεφτώ ένα νησί στη θάλασσα ακόμα κι αν αυτό το νησί δεν υπάρχει. Συγχέει τη σκέψη του ικανού με τη σκέψη του αναγκαίου". "Διαμάχη μεταξύ βλακών". "Βεβαίως, κι ο Θεός διασκεδάζει με την ψυχή του. Θέλησε να παραμείνει ασύλληπτος απλώς για να δείξει ότι ο Ανσέλμος και ο Γκονιλόν ήταν βλάκες. Τι υπέρτατος σκοπός της δημιουργίας, τι λέω, της ίδιας της πράξης χάριν της οποίας απαιτείται ο Θεός. Τα πάντα να στοχεύουν στην καταγγελία της βλακείας του κόσμου". "Περιστοιχιζόμαστε από βλάκες". "Δεν υπάρχει διαφυγή. Ολοι είναι βλάκες, εκτός από εμάς τους δυο. Ή μάλλον, μην προσβληθείτε, εκτός από σας". "Νομίζω ότι εδώ υπεισέρχεται η απόδειξη του Γκέντελ". "Δεν ξέρω, είμαι κρετίνος. Πυλάδη!" "Μα είναι η σειρά μου".

" Θα τα μοιράσουμε στο τέλος. Ο Επιμενίδης ο Κρης λέει ότι όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες. Αν το λέει αυτός που είναι

Κρης, και γνωρίζει καλά τους Κρήτες, τότε είναι αλήθεια". "Αυτό είναι βλακώδες". "Απόστολος Παύλος. Επιστολή προς Τίτον. Ακούστε κι αυτό: όλοι όσοι πιστεύουν ότι ο Επιμενίδης είναι ψεύτης δεν μπορεί παρά να πιστέψουν τους Κρήτες, οι Κρήτες όμως δεν πιστεύουν τους Κρήτες διότι ουδείς Κρης πιστεύει ότι ο Επιμενίδης είναι ψεύτης". "Αυτό είναι βλακώδες ή όχι;". "Σκεφτείτε το μόνος σας. Σας είπα ότι ο βλαξ δύσκολα εντοπίζεται. Ενας βλάκας μπορεί να πάρει ακόμα και το βραβείο Νόμπελ". "Αφήστε με να σκεφτώ. Μερικοί απ αυτούς που δεν πιστεύουν ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο σε επτά ημέρες δεν είναι φονταμενταλιστές, όμως ορισμένοι φονταμενταλιστές πιστεύουν ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο σε επτά ημέρες, επομένως όλοι όσοι δεν πιστεύουν ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο σε επτά ημέρες δεν είναι φονταμενταλιστές. Είναι βλακώδες ή όχι;". "Θεέ μου – είναι η ώρα να το πω… Δεν ξέρω. Εσείς τι λέτε;" "Οπωσδήποτε είναι, έστω κι αν είναι αληθές. Καταπατά έναν από τους νόμους των συλλογισμών. Δεν συνάγονται καθολικές προτάσεις από δύο επιμέρους". "Κι αν είστε εσείς ο βλάκας;". "Τότε θα είχα καλή και αιώνια συντροφιά". "Ε, ναι, η βλακεία μας περιβάλλει. Κι ίσως χάρη σ ένα λογικό σύστημα, διαφορετικό από το δικό μας, η βλακεία μας να είναι δική τους σοφία. Ολόκληρη η ιστορία της λογικής αποτελεί εξ ορισμού μια έννοια ευάλωτη στη βλακεία. Παραείναι αχανής. Κάθε μεγάλος στοχαστής είναι ο βλάκας κάποιου άλλου". "Η σκέψη ως συνεκτική μορφή βλακείας". "Όχι. Η βλακεία μιας σκέψης είναι η ασυναρτησία μιας άλλης σκέψης". "Εμβριθέστατο. Είναι δύο η ώρα, σε λίγο ο Πυλάδης κλείνει και δεν φτάσαμε ακόμα στους τρελούς". "Κοντεύω. Τον τρελό τον αναγνωρίζεις αμέσως. Είναι ένας βλάκας που δεν ξέρει τα κόλπα. Ο βλάκας προσπαθεί να αποδείξει τη θέση του, έχει λογική αλλήθωρη, ωστόσο έχει λογική. Ο τρελός, αντίθετα, δεν νοιάζεται για τη λογική, προχωρεί με βραχυκυκλώματα. Γι αυτόν, το καθετί αποδεικνύει τα πάντα. Ο τρελός έχει μια έμμονη ιδέα και οτιδήποτε βρει του κάνει για να την υποστηρίξει. Τον τρελό τον αναγνωρίζεις από τις ελευθερίες που παίρνει μπροστά στο καθήκον της απόδειξης, από την ευκολία με την οποία δέχεται επιφοιτήσεις. Και θα σας φανεί παράξενο, αλλά ο τρελός, αργά ή γρήγορα, ξεφουρνίζει τους Ναίτες". "Πάντα;". "Υπάρχουν και τρελοί χωρίς Ναίτες αλλά οι τρελοί με τους Ναίτες είναι οι πιο πονηροί. Στην αρχή δεν τους αναγνωρίζεις, νομίζεις ότι μιλούν φυσιολογικά, έπειτα, ξαφνικά…" Εγνεψε για να ζητήσει εν ακόμα ουίσκι, το ξανασκέφτηκε και ζήτησε το λογαριασμό. "Μια που λέμε για τους Ναίτες. Τις προάλλες ένας τύπος μου άφησε ένα δακτυλογραφημένο κείμενο γι αυτό το θέμα. Είμαι σίγουρος ότι είναι τρελός, μα έχει ανθρώπινη όψη. Το κείμενο του αρχίζει με ήσυχο τρόπο. Θέλετε να του ρίξετε μια ματιά;". "Ευχαρίστως. Μπορεί να βρω κάτι που θα μου χρειαστεί". "Δεν νομίζω. Αν όμως έχετε μισή ώρα καιρό, κάντε μια βόλτα. Οδός Σιντσέρο Ρενάτο, αριθμός ένα. Περισσότερο θα ωφελήσει εμένα παρά εσάς. Θα μου πείτε αμέσως αν η εργασία σας φανεί αξιόπιστη". "Γιατί μ εμπιστεύεστε;". "Ποιός είπε ότι εμπιστεύομαι; Αν όμως τύχει, εμπιστεύομαι. Εμπιστεύομαι την περιέργεια".

Απόσπασμα από το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο, "Το εκκρεμές του Φουκώ"

erleichda-7.blogspot.com

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ουμπέρτο Έκο: “O πολιτισμός, η μόνη κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα” Αυτος είναι ο τρόπος που η κοινή ευρωπαϊκή κουλτούρα θα γίνει βαθύτερη.

via http://athinaios.posterous.com/-o, το μπλογκ της Βίβιαν Ευθυμιοπούλου

Η συνέντευξη δόθηκε στην ιταλική εφημερίδα La Stampa και στο γραφείο του καθηγητή Ουμπέρτο Έκο στο Μιλάνο, με αφορμή τη βράβευση του με τον τρίτο τη τάξη αριστείο της Λεγεώνας της Τιμής, από τον ίδιο το πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας αλλά τη διάβασα χθες στα Γαλλικά, στον Μοντ. Αποφάσισα ν’αποδώσω στα Ελληνικά, κάποια αποσπάσματά της και να τα ποστάρω σήμερα αντί άλλης αναφοράς στη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος που στη χώρα μας τιμάται ως Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος μετά από απόφαση της ελληνικής Βουλής το 2004.

“Η βράβευση έγινε τη στιγμή που η Γαλλία πάλευε να κρατηθεί στο ΑΑΑ (σύμφωνα με τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης) παρ’όλα αυτά ο Πρόεδρος Σαρκοζύ παρέστη ο ίδιος στην απονομή. Πρέπει να παραδεχτώ ομως πως συγκινήθηκα εξ ίσου όταν μου απένειμαν στην Ελλάδα τον σταυρό της Δωδεκανήσου, στην Πάτμο, μέσα στο σπήλαιο που ο Ιωάννης έγραψε την “Αποκάλυψη”, λέει γελώντας. “Ένα από τα πλεονεκτήματα του να ζω στην Ευρώπη είναι το να λαμβάνω ευχές για τα γενέθλιά μου από τον Γερμανό πρόεδρο, Γουλφ, από τον Ισπανό πρωθυπουργό Ραχόι ενώ δεν γνωρίζω προσωπικά κανέναν από τους δύο. Αφού σκοτωθήκαμε αναμεταξύ μας επί αιώνες, τώρα πολιτισμικά είμαστε όλοι Ευρωπαίοι”.

“Όσον αφορά στην οικονομική κρίση και τώρα μιλάω ως κάποιος που δεν καταλαβαίνει απολύτως τίποτα από οικονομία και οικονομικά, πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι ο πολιτισμός και όχι ο πόλεμος το υλικό που συνδέει την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα. Οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, οι Ισπανοί, οι Ιταλοί, οι Άγγλοι, πέρασαν αιώνες πολεμώντας ο ένας τον άλλον. Σήμερα, ζούμε σε καθεστώς ειρήνης εδώ και 70 χρονια τώρα και κανείς μας δεν συνειδητοποιεί πόσο υπέροχο και σημαντικό είναι αυτό. Πράγματι και η ιδέα ακόμα ενός πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας ή Ιταλία και Γερμανία προκαλεί μόνο θυμηδία. Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν ένα πόλεμο για ενoποιηθούν. Ελπίζω πως ο πολιτισμός και η ευρωπαϊκή αγορά θα κάνουν το ίδιο για μας”.

Στην ερώτηση του πως κρίνει την ευρωπαϊκή κουλτούρα το 2012 απαντά τα εξής: “Η ευρωπαϊκή κουλτούρα είναι διαδεδομένη αλλά ρηχή (χρησιμοποιεί την αγγλική λέξη shallow). Χρησιμοποιώ την αγγλική λέξη γιατί δεν είναι ακριβώς η ίδια με την αντίστοιχη ιταλική (superficiale: επιφανειακή) γιατί δηλώνει το χώρο μεταξύ της επιφάνειας και του βάθους. Αυτό πρέπει να το αλλάξουμε, πριν η κρίση καταφέρει να απογυμνώσει την Ευρώπη από τα πάντα”.

“Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Έρασμος” δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ στις οικονομικές σελίδες των εφημερίδων κι όμως ο “Έρασμος” δημιούργησε την πρώτη γενιά Ευρωπαϊων. Το ονομάζω σεξουαλική επανάσταση: ένας νεαρός Καταλανός γνωρίζει μια Φλαμανδή, ερωτεύονται, παντρεύονται και γίνονται Ευρωπαίοι. Το ίδιο και τα παιδιά τους. Η ιδέα του “Έρασμος” θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική και όχι μόνο για τους σπουδαστές αλλά και για τους ταξιτζήδες, τους υδραυλικούς και άλλους εργάτες. Αυτό που στην πραγματικότητα εννοώ είναι ότι πρέπει να ζήσουν σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, πρέπει ν’αφομοιωθούν αναμεταξύ τους”.

“Είναι μια καλή ιδέα και όμως η περηφάνεια της Ευρώπης φαίνεται να υποχωρεί μπροστά στο κύμα λαϊκισμού και εχθρότητας μέσα στην ίδια την Ένωση γιαυτό και είπα πως η ευρωπαϊκή μας ταυτότητα είναι ρηχή. Οι πατέρες της Ευρώπης, ο Αντενάουερ, ο Μονέ, ο ντε Γκάσπερι ίσως και να είχαν ταξιδέψει πολύ λιγότερο από

εμάς. Ο ντε Γκάσπερι μιλούσε μόνο Γερμανικά γιατί είχε γεννηθεί στην Αυστο-ουγγρική Αυτοκρατορία και δεν είχε καμία πρόσβαση στο διαδίκτυο για να διαβάσει ξένο τύπο. Η Ευρώπη αντέδρασε στον πόλεμο και μοιράστηκε πηγές (πλούτο) για να οικοδομήσει την ειρήνη. Σημερα, πρέπει να εργαστούμε ώστε να δημιουργήσουμε μια πιο βαθειά και ουσιαστική ευρωπαϊκή ταυτότητα“.

“Όταν σε μια συνάντηση Ευρωπαίων Δημάρχων, πρότεινα την ιδέα για ένα “Εrasmus” για εργάτες και επαγγελματίες, ενας Ουαλλός Δήμαρχος αναφώνησε: “Οι δημότες μου δεν θ’ανεχτούν ποτέ κάτι τέτοιο!” και πριν από λίγες ημέρες, μόλις μίλησα γιαυτό στην αγγλική τηλεόραση δέχτηκα επίθεση από τον παρουσιαστή ο οποίος εξέφρασε την αγωνία του για το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας υπερεθνικής Ευρώπης και για την επικράτηση κυβερνήσεων τεχνοκρατών όπως αυτές του Παπαδήμου στην Ελλάδα και του Μόντι στην Ιταλία οι οποίες, σύμφωνα μ’εκείνον, δεν ήταν εκλεγμένες κι ως εκ τούτου ήταν “αντιδημοκρατικές”.

“Πώς έπρεπε ν’απαντήσω; Με το να θυμίσω πως η δική μας κυβέρνηση ψηφίστηκε από το (εκλεγμένο) κοινοβούλιο μετά από πρόταση ενός εκλεγμένου (από το κοινοβούλιο) Προέδρου; Η μήπως λέγοντάς του πως στις δημοκρατίες υπάρχουν θεσμοί που δεν έχουν εκλεγεί πως η Βασίλισσα της Αγγλίας ή το Ανώτατο Δικαστήριο στις ΗΠΑ και κανείς δεν διανοείται να τις χαρακτηρίσει “αντιδημοκρατικές”;.

Πριν ακόμα εκδηλωθεί η κρίση χρέους, το πρόβλημα της ασθενούς Ευρωπαϊκής ταυτότητας όπως είχε περιγραφεί από τον Έκο ήταν προφανές. Για παράδειγμα: ” Όταν το Ευρωσύνταγμα απορρίφθηκε στα δημοψηφίσματα. Το κείμενο είχε γραφτεί από πολιτικούς. Ήταν αδύνατον στον οποιονδήποτε καλλιεργημένο και μορφωμένο άνθρωπο να συμμετάσχει στη διαδικασία (σύνταξής του) και δεν συζητήθηκε ποτέ με το εκλογικο σώμα. Το πρόβλημα ήταν ακόμα προφανές όταν τα νέα χαρτονομίσματα που τυπώθηκαν, δεν απεικόνιζαν καμία προσωπικότητα αλλά τ’ασαφή τοπία του Ντε Κίρικο. Ή μήπως το πρόβλημα της ταυτότητας πρέπει ν’αναχθεί στο Θεό όταν οι ΗΠΑ γίνονται όλο και πιο θρησκευάμενες και η Ευρώπη απορρίπτει όλο και περισσότερο τη θρησκεία;

“Έτσι είναι. Εκείνες τις ημέρες οταν ο Πάπας Βοϋτίλα ήταν ακόμα ζωντανός, έγινε μια τεράστια συζήτηση για το αν οι θρησκευτικές ρίζες της Ευρώπης, έπρεπε να δηλώνονται στο Σύνταγμα. Οι κοσμικοί αντέδρασαν και επικράτησαν και έτσι δεν έγινε καμία αναφορά σ’αυτό. Η εκκλησία αντέδρασε. Όμως υπήρχε κι ένας τρίτος τρόπος, ο δυσκολότερος. Κι αυτός θα ήταν να μιλήσουμε στο Σύνταγμα για όλες τις ευρωπαϊκές μας ρίζες: τις Ελληνορωμαϊκές, τις Εβραιοχριστιανικές. Στις ευρωπαϊκές μυθολογίες, υπάρχει τόσο η Αφροδίτη όσο και ο Εσταυρωμένος, η Βίβλος αλλα και η Νορβηγική Μυθολογία που επιβιώνει στα χριστουγεννιάτικα δέντρα και σ’ενα πλήθος εορτών όπως της Αγίας Λουκίας, του Αγίου Νικολάου. Η Ευρώπη ήταν η ήπειρος που ένωσε πολλές, διαφορετικές ταυτότητες χωρίς, όμως, να τις μπερδέψει. Αυτός ακριβώς είναι ο τρόπος που βλέπω το μέλλον. Όσον αφορά στη θρησκεία, ας μην μπερδευόμαστε! Πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν πηγαίνουν στην εκκλησία, ούτε προσεύχονται, κουβαλούν στο πορτοφόλι τους μια εικονίτσα αγίου.

Ο πατέρας της σύγχρονης σημειολογίας και ειδικός στις μαζικές κουλτούρες, δεν είναι απαισιόδοξος: ” Παρ’όλα τα ελαττώματά της, η παγκόσμια αγορά είναι αυτή

που κάνει τους πολέμους όλο και λιγότερο πιθανούς, ακόμα κι ένα πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Η Ευρώπη δεν θα γίνει ποτέ οι “Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης”, μια χώρα με μία γλώσσα (όπως οι ΗΠΑ όπου για πάρα πολύ καιρό τ’ Αγγλικά απειλούνταν από την καθιέρωση πρώτα των Γερμανικών και τώρα των Ισπανικών).

“Ακόμα δεν βλέπω κάποια ουσιαστiκή ανισότητα μεταξύ Λισαβώνας και Βαρσοβίας με τον ίδιο τρόπο που δεν υπάρχει κάτι τέτοιο μεταξύ Σαν Φρανσίσκο και Νέας Υόρκης. Θα παραμείνουμε ομοσπονδία αλλά ακατάλυτη (δεν θα διαλυθούμε).

Οπότε, ποιων τα πρόσωπα πρέπει να τυπώσουμε στα χαρτονομίσματα για να υπενθυμίζουμε στον κόσμο ότι είμαστε βαθειά και όχι επιφανειακά Ευρωπαίοι; “Ίσως όχι πολιτικους και ηγέτες που μας δίχασαν όπως ο Καβούρ ή ο Ραντέτσκι αλλά τους ανθρώπους του πολιτισμού που μας ενωσαν από τον Δάντη έως τον Σαίξπηρ, από τον Μπαλζάκ ως τον Ροσελλίνι. Κι αφού ο Πιέρ Μπαγιάρ έχει δίκιο, γνωρίζουμε πως υπάρχουν βιβλία που πρέπει να διαβάσουμε και τα οποία θα μας βοηθήσουμε να στοχαστούμε πάνω σε κουλτούρες διαφορετικές από τη δική μας, Σιγά-σιγά. Αυτος είναι ο τρόπος που η κοινή ευρωπαϊκή κουλτούρα θα γίνει βαθύτερη”.

Απόψεις, Επιστήμες, Ιστορία, Λογοτεχνία, Πολιτισμός — April 30, 2013 7:35 am | 521 Το είδαν>

Ο Ουμπέρτο Έκο, το μικρό επιμύθιο και η στοιχειώδης λογοτεχνική συμπεριφορά 9

Ο Ουμπέρτο Έκο, το μικρό επιμύθιο και η στοιχειώδης λογοτεχνική συμπεριφορά

Γράφει ο Θανάσης Μπαντές

The Name of the Rose, Umberto Eco

Είναι γνωστό ότι το «Όνομα του Ρόδου» συνοδεύεται από ένα μικρό συμπληρωματικό εγχειρίδιο, ούτε 100 σελίδων, που τιτλοφορείται ως «Επιμύθιο στο Όνομα του Ρόδου». Ο τίτλος αποδεικνύεται παραπλανητικός, αφού επιμύθιο σημαίνει διδακτικός επίλογος μιας ιστορίας ή, ακόμα καλύτερα, επίλογος που ξεκαθαρίζει το ηθικό δίδαγμα μιας αφήγησης. Υπό αυτή την έννοια θα περιμέναμε μια καθαρά επεξηγηματική παρέμβαση, ένα τελικό ξεκαθάρισμα του τι τελοσπάντων είναι το «Όνομα του Ρόδου», σε τι αποσκοπεί, τι θέλει να αναδείξει, ποιο είναι το βαθύτερο νόημά του, αν οι κριτικές ερμηνείες βρίσκουν σύμφωνο τον Έκο κτλ. Με δεδομένη την πολλαπλότητα του έργου, που χαρακτηρίστηκε από αστυνομικό μυθιστόρημα ως καθαρή ιστορική αναπαραγωγή της νοσηρής μεσαιωνικής θρησκευτικότητας, ίσως μια τέτοιου είδους επεξηγηματική παρέμβαση να είχε ενδιαφέρον, όχι τόσο για την αποκατάσταση μιας χαμένης συγγραφικής αλήθειας, αυτό λίγο μας αφορά, όσο για την κατάδειξη της χαοτικής απόστασης που πολλές φορές χωρίζει τον πομπό από το δέκτη, το συγγραφέα από τον αναγνώστη, και που μπορεί να δημιουργήσει παρερμηνείες τόσο εποικοδομητικές που να αποτελούν, όχι συμπλήρωμα, αλλά μια νέα οπτική που να ξαφνιάζει ακόμα και τον ίδιο τον συγγραφέα. Η νέα οπτική του αναγνώστη δεν είναι παρά η παρέμβασή του στο έργο, δηλαδή η μαγεία της τέχνης στο απόγειό της, αφού ένα έργο ολοκληρώνεται μόνο με την αναγνωστική συμμετοχή που επισφραγίζει την ολοκλήρωση μιας βαθύτερης επικοινωνίας. Είναι η στιγμή που το έργο φεύγει ολοκληρωτικά από τα χέρια του φυσικού δημιουργού και ιδιοποιείται από τους ανθρώπους στους οποίους απευθυνόταν εξ’ αρχής. Η ιδιοποίηση του έργου από το κοινό είναι η μέγιστη συγγραφική καταξίωση, αφού η πολλαπλότητα των αναγνώσεων δεν καταδεικνύουν μόνο την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης προσέγγισης απέναντι σε όλα τα ερεθίσματα, αλλά και το καλλιτεχνικό βάθος ενός έργου που είναι αδύνατο να εξαντληθεί υπό το πρίσμα μιας μοναδικής οπτικής. Η πολλαπλότητα των οπτικών δεν είναι παρά η πολλαπλότητα της ίδιας της ζωής και υπό αυτή την έννοια αποκτά τις διαστάσεις του βαθύτερου ρεαλισμού. Το έργο που δεν αφήνει περιθώρια πολλαπλών αναγνώσεων – ερμηνειών είναι καταδικασμένο στη θνησιμότητα, όχι μόνο γιατί δεν αφήνει τον αναγνώστη να συμμετέχει, αλλά γιατί μοιραία θα προβάλλει το διδακτισμό, θα προβάλλει δηλαδή το συγγραφέα δάσκαλο – κάτοχο μιας αλήθειας που πρέπει να υιοθετηθεί, κι αυτό είναι η κατάλυση της τέχνης. Γιατί η τέχνη είναι απελευθερωτικός μηχανισμός, που διασφαλίζεται μέσα από την αναζήτηση και την ανατροπή όλων των ιδεών και όλων των αισθητικών κριτηρίων. Γιατί η τέχνη δεν στηρίζεται ούτε στην επιβολή, ούτε στην από θέση αρχής ανωτερότητα. Γι’ αυτό δεν ανέχεται δόγματα. Ούτε μοναδικές αλήθειες. Γι’ αυτό, σε τελική ανάλυση, η τέχνη ανήκει στο λαό της. Γι’ αυτό η δημιουργική ανάγνωση δεν είναι παρά διερεύνηση νέων οπτικών, είναι δηλαδή από μόνη της μια καλλιτεχνική διαδικασία. Γι’ αυτό, επί της ουσίας, η χαμένη συγγραφική αλήθεια μας αφορά λίγο κι ο Έκο το ξέρει αυτό πολύ καλά. Αποφεύγει την παγίδα της προσωπικής ερμηνείας από την αρχή, με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο: «Ο συγγραφέας θα ‘πρεπε να πεθαίνει μετά τη συγγραφή. Για να μην διαταράσσει την πορεία του κειμένου». Κι αμέσως μετά: «Ο συγγραφέας δεν πρέπει να ερμηνεύει. Μπορεί όμως να αφηγηθεί γιατί και πώς έγραψε. Τα λεγόμενα συγγράμματα ποιητικής δεν χρησιμεύουν πάντοτε για να κατανοήσουμε το έργο που τα ενέπνευσε, όμως είναι χρήσιμα για να κατανοήσουμε πώς λύνεται το τεχνικό εκείνο πρόβλημα που είναι η παραγωγή ενός έργου………Και ως ποιητικό αποτέλεσμα θα όριζα την ικανότητα του κειμένου να γεννά διαρκώς διαφορετικές αναγνώσεις χωρίς ποτέ να εξαντλείται οριστικά». (σελ. 14 – 15). Κι εδώ ακριβώς εστιάζει ο Έκο στο «Επιμύθιό» του. Στις τεχνικές λεπτομέρειες και τα

προβλήματα που αντιμετώπισε στο στήσιμο όλου αυτού του οικοδομήματος, από την αρχή μέχρι τις τελικές λεπτομέρειες.

Ο Ουμπέρτο Έκο (Umberto Eco) είναι σύγχρονος Ιταλός λόγιος, ακαδημαϊκός καθηγητής και συγγραφέας

Φυσικά, το «Όνομα του Ρόδου» είναι μεσαιωνικό μυθιστόρημα. Αφορά δηλαδή την απόδοση μιας εποχής που ανήκει αμετάκλητα στο παρελθόν και που ασφαλώς κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει από πρώτο χέρι. Κι είναι επίσης αυτονόητο ότι ένα μεσαιωνικό μυθιστόρημα οφείλει πρωτίστως να εξασφαλίσει την ανάλογη μεσαιωνική ατμόσφαιρα, αφού μόνο έτσι μπορεί να γίνει αποδεκτό. Η εξασφάλιση της ατμόσφαιρας δεν είναι απλό λογοτεχνικό τέχνασμα αναγνωστικής προσέλκυσης ή εμπορικότητας ή επιτηδευμένη απόπειρα υποβολής προμελετημένων συναισθημάτων, αλλά ταυτίζεται με την ίδια την υπόσταση του έργου, αφού διαφορετικά είναι αδύνατο να πείσει. Αποκτά, δηλαδή, διαστάσεις ζωής και θανάτου καθώς διασφαλίζει τη ρεαλιστικότητα του εγχειρήματος, που χωρίς αυτή καταλύεται κάθε σοβαρότητα. Με άλλα λόγια είναι η κατασκευή ενός κόσμου μέσα στον οποίο θα εκτυλιχθεί η υπόθεση. Ένα ολόκληρο σύμπαν: «Δουλεύοντας το μυθιστόρημά μου, τον πρώτο χρόνο τον είχα αφιερώσει στην κατασκευή του κόσμου. Εκτενείς πίνακες όλων των βιβλίων που θα ήταν δυνατόν να βρεθούν σε μια μεσαιωνική βιβλιοθήκη. Κατάλογοι ονομάτων και προσωπικά στοιχεία για πολλούς ήρωες, πολλοί από τους οποίους αργότερα αποκλείστηκαν από την ιστορία. Αξίζει να πω ότι όφειλα ακόμη να ξέρω ποιοι ήταν οι υπόλοιποι μοναχοί που δεν εμφανίζονται στο βιβλίο και δεν ήταν απαραίτητο να τους γνωρίζει ο αναγνώστης, μα θα έπρεπε να τους ξέρω εγώ……..έγιναν μεγάλες αρχιτεκτονικές έρευνες, πάνω σε φωτογραφίες και σχέδια της Εγκυκλοπαίδειας της Αρχιτεκτονικής, για να καθορίσω την κάτοψη της μονής, τις αποστάσεις, ως και τον αριθμό των σκαλοπατιών μιας κυκλικής σκάλας». (σελ. 26 – 27). Η αυστηρή διευθέτηση του χώρου, των προσώπων κτλ, δεν είναι παρά η ενσωμάτωση του ίδιου του Έκο στην ιστορία, γιατί η ανάπλαση ενός κόσμου προϋποθέτει τη συμμετοχή σ’ αυτόν. Ο Έκο δεν είχε άλλη επιλογή από την περιχάραξη αυτού του κόσμου με κανόνες αυστηρούς στους οποίους όφειλε να προσαρμόσει όλη τη δράση. Οι περιορισμοί που επιβάλλει ο εκ των προτέρων διαμορφωμένος λογοτεχνικός κόσμος είναι η επισφράγιση της λογοτεχνικής ελευθερίας, καθώς η ανατροπή όλων των νόμων καταλύουν κάθε συναισθηματική προοπτική. Σ’ ένα λογοτεχνικό κόσμο αδόμητο, όπου ανά πάσα στιγμή όλα μπορούν να συμβούν, ο αναγνώστης αδυνατεί να επενδύσει συναισθηματικά, αφού όλα τα συναισθήματα (αγωνία, λύπη, φόβος, χαρά) δεν είναι παρά η συγκρουσιακή στάση των ηρώων με τους προκαθορισμένους κανόνες. Κι όσο πιο αυστηροί είναι οι

κανόνες τόσο μεγαλύτερες και οι συναισθηματικές επενδύσεις. Το συναίσθημα, ως κορυφαία συμμετοχική μορφή είναι το καταστάλαγμα κάθε τέχνης που λειτουργεί εξιλεωτικά πρεσβεύοντας την ελευθερία της ολοκληρωτικής λύτρωσης. Ένα θρίλερ που δεν φοβόμαστε δεν έχει καμία αξία. Και δεν φοβόμαστε γιατί ο κόσμος του δεν είναι σωστά διαμορφωμένος. Υπό αυτούς τους όρους ακόμα και η πιο εξωφρενική επιστημονική φαντασία οφείλει να έχει κανόνες. Όμως οι κανόνες δεν μπορούν παρά να προέρχονται από την πραγματικότητα είτε ως αναπαραγωγή είτε ως ανατροπή της, κι αυτό είναι ο ύψιστος ρεαλισμός. Γιατί αυτό που ορίζει την πραγματικότητα είναι οι κανόνες, και οι αλλαγή των κανόνων δεν είναι άρνηση αλλά αποδοχή της πραγματικότητας με άλλους όρους. Μόνο η απουσία των κανόνων είναι άρνηση της πραγματικότητας κι αυτό είναι αντίθετο με την τέχνη. Με άλλα λόγια η τέχνη αναπλάθει, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί την πραγματικότητα, αφού πηγάζει από την πραγματικότητα όσο κι αν παραλλάσσει τους κανόνες που την ορίζουν: «Χρειάζεται να δημιουργείς περιορισμούς για να μπορείς να επινοείς ελεύθερα……Στην αφήγηση, ο περιορισμός δίδεται από τον υποκείμενο κόσμο. Κι αυτό δεν έχει να κάνει με το ρεαλισμό (έστω κι αν εξηγεί ακόμα και το ρεαλισμό). Μπορεί κανείς να δημιουργήσει έναν κόσμο εντελώς εξωπραγματικό, όπου οι γάιδαροι πετούν και οι πριγκιποπούλες συνέρχονται μ’ ένα φιλί. Όμως, πρέπει ο κόσμος αυτός, αποκλειστικά πιθανός κι εξωπραγματικός, να υπάρχει σύμφωνα με δομές που έχουν εξ αρχής καθοριστεί…..» (σελ. 27). Ο Έκο έφτασε τέτοια σημεία ασφυκτικών κανονισμών για να διασφαλίσει τη ρεαλιστικότητα του κόσμου του που: «Κάποτε ο Μάρκο Φερρέρι μου είπε ότι οι διάλογοί μου είναι κινηματογραφικοί επειδή έχουν σωστή διάρκεια. Προφανώς. Όταν δύο από τους ήρωές μου συζητούσαν πηγαίνοντας από την τραπεζαρία στην περίστυλο αυλή, έγραφα έχοντας την κάτοψη μπροστά στα μάτια μου, κι όταν έφταναν στον προορισμό τους έπαυαν να μιλούν». (σελ.27).

The Name of the Rose, Umberto Eco

Όμως η κατασκευή του λογοτεχνικού κόσμου δεν είναι παρά η κατασκευή του αναγνώστη, που, από θέση αρχής, υποχρεούται να αποδεχτεί τους κανόνες αυτού του κόσμου. (Σε διαφορετική περίπτωση οφείλει να εγκαταλείψει το βιβλίο). Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται η λεπτή ισορροπία όλης της λογοτεχνικής παραγωγής. Γιατί κάθε έργο είναι προορισμένο για το κοινό. Επιθυμία του συγγραφέα είναι να διαβαστεί. Η προσαρμογή στις απαιτήσεις του κοινού είναι μια επιλογή. Όμως η προσαρμογή του καλλιτέχνη στο κοινό είναι η στασιμότητα της τέχνης. Είναι η εύπεπτη καλλιτεχνική κατανάλωση που αναμασά χωρίς να δημιουργεί. Είναι ο λαϊκισμός της τέχνης. Το σκλαβοπάζαρο. Ο συγγραφέας δεν είναι ο σφυγμομέτρης της αγοράς, που λανσάρει εμπορεύματα. Ο συγγραφέας οφείλει να είναι τίμιος. Οφείλει δηλαδή, να προχωρά στην προσωπική λογοτεχνική παραγωγή υπηρετώντας την προσωπική λογοτεχνική οπτική. Να διαπλάθει το κοινό κι όχι να διαπλάθεται: «Ένα κείμενο επιδιώκει να είναι μια εμπειρία μετασχηματισμού για τον αναγνώστη του». (σελ. 49). Όμως ο αναγνώστης δεν μπορεί να μετασχηματιστεί παρά μόνο με την αποδοχή του κατασκευασμένου λογοτεχνικού κόσμου. Με τη μύηση στους κανόνες του κόσμου αυτού και τη ρεαλιστική κίνηση των χαρακτήρων. Με το βούλιαγμά του στο ρυθμό, την ανάσα και την ένταση του συγγραφέα. Με το ξεπέρασμα του ίδιου τού του εαυτού. Μόνο μ’ αυτούς τους όρους το κείμενο μετατρέπεται σε εμπειρία, δηλαδή σε

συναισθηματική συμμετοχή που θα γεννήσει την πολλαπλότητα των αναγνώσεων. Μόνο έτσι θα φύγει οριστικά από τα χέρια του συγγραφέα: «Όταν διάβασαν το χειρόγραφο οι φίλοι μου στον εκδοτικό οίκο, μου συνέστησαν να περικόψω τις πρώτες εκατό σελίδες τις οποίες θεώρησαν πολύ βαριές και κουραστικές. Χωρίς να διστάσω, αρνήθηκα, διότι υποστήριζα ότι αν κάποιος ήθελε να μπει στη μονή και να ζήσει εκεί επτά μέρες, όφειλε να αποδεχτεί το ρυθμό της. Αν δεν το κατόρθωνε, δεν θα κατάφερνε ποτέ να διαβάσει ολόκληρο το βιβλίο. Επομένως οι πρώτες εκατό σελίδες λειτουργούν ως επιτίμιο, ως μύηση και σ’ όποιον δεν αρέσει κακό δικό του, μένει στη ρίζα του βουνού. Η είσοδος σ’ ένα μυθιστόρημα είναι σαν μια εξόρμηση στο βουνό: πρέπει να μάθεις την αναπνοή, να βρεις το βηματισμό, αλλιώς θα σταματήσεις αμέσως». (σελ.41). Και κάπου εδώ ξεκινά η ευθύνη του αναγνώστη.

Ουμπέρτο Έκο «ΕΠΙΜΥΘΙΟ στο ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ» εκδόσεις Γνώση Αθήνα 1990

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2011 ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗΣ, ΜΕ ΘΕΜΑ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟ, ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Η εξομολόγηση του Ουμπέρτο Εκο Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Μεταξύ δημοσιολογίας και μυθοπλασίας, πάντως όχι μακριά από τα πανεπιστημιακά του ενδιαφέροντα, ο Ιταλός της Σημειωτικής Ουμπέρτο Εκο πάντα βρίσκει τους τρόπους να ξαφνιάζει.

Λίγο πριν από τα 80 του και 30 χρόνια μετά το «Εκκρεμές του Φουκό», ο Ουμπέρτο Εκο, επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, επανέρχεται με το νέο του μυθιστόρημα Και σχεδόν πάντα ευχάριστα. Πάνω απ' όλα είναι ο ευζωιστής και δεν χρειάζεται ντε και καλά να είσαι σημειολόγος για να καταλάβεις ότι ευχαριστιέται την κάθε κίνησή του.

Ο Ουμπέρτο Εκο, με το μεσαιωνικό «Ονομα του Ρόδου», έγινε δημοφιλής προτού το μυθιστόρημά του γυριστεί ταινία από τον Ζαν - Ζακ Ανό. Η ταινία δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να φρεσκάρει το ενδιαφέρον για το πρώτο ουμπερτικό βιβλίο. Τότε βρισκόταν γύρω στα πενήντα, αρκετά ώριμος για να τολμήσει να μπει στη λογοτεχνία, αλλά και αρκετά έφηβος, αφού δεν γνώριζε από τότε και στο εξής αν θ' ανοίξουν οι δουλειές του.

«Πείραμα»

Ετσι, επανέλαβε το «πείραμα» συγγραφέας, όχι, όμως, με την ίδια επιτυχία. Το «Εκκρεμές του Φουκό» πουλήθηκε στο άρωμα της πρώτης επιτυχημένης λογοτεχνικής του προσπάθειας, αλλά δεν επανέλαβε τη δόξα στο ονοματεπώνυμο Ουμπέρτο Εκο. Τριάντα χρόνια και βάλε πέρασαν και συνταξιούχος πλέον καθηγητής, επίτιμος του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, αποπειράται τώρα μια εξομολόγηση. Με μία εκ των υστέρων ματιά, λίγο πριν από τα ογδόντα του, έγραψε τις «Εξομολογήσεις ενός νέου μυθιστοριογράφου» (μτφρ.: Γιώργος Λαμπράκος), που κυκλοφορεί και στα ελληνικά, σε λίγες μέρες, από τις εκδόσεις Πατάκη.

Εφτιαξε με τα καλύτερα υλικά της ψυχής του ένα μικρό αριστούργημα, το οποίο είναι ελαφρύ και ψυχαγωγικό, χωρίς, όμως, ούτε σε μία αράδα του να χάνει σε σοβαρότητα και ιδεολογικό πλουραλισμό. Εξομολογείται λοιπόν: «Θεωρώ τον εαυτό μου έναν νεαρό και ασφαλώς υποσχόμενο μυθιστοριογράφο, που μέχρι στιγμής έχει δημοσιεύσει μόνον πέντε μυθιστορήματα και που θα δημοσιεύσει πολλά ακόμα στα επόμενα πενήντα χρόνια. Αυτό το έργο εν προόδω είναι ακόμα ανολοκλήρωτο (ειδάλλως δεν θα ήταν εν προόδω), αλλά ελπίζω πως έχω συσσωρεύσει στο μεταξύ αρκετή πείρα ώστε να πω κάποια πράγματα για τον τρόπο που γράφω». Δεν τρέφει αυταπάτες, γιατί είναι ένας πραγματικά έξυπνος άνθρωπος: «Θεωρώ πως είμαι ένας πανεπιστημιακός καθηγητής εξ επαγγέλματος, και, ως μυθιστοριογράφος, απλώς ένας ερασιτέχνης».

Δεν αποτέλεσε εξαίρεση στη χορεία των γραφιάδων: άρχισε να γράφει από παιδί, εμπνευσμένος από βιβλία περιπέτειας της εποχής, που ανάλογό τους σήμερα είναι οι «Πειρατές της Καραϊβικής». Προτιμούσε τα κεφαλαία γράμματα, γιατί τότε ήταν της μόδας τα εικονογραφημένα βιβλία. Σε λίγες μόνο σελίδες απλωνόταν το ταλέντο του και μετά τα παράταγε: «Κάθε έργο μου ήταν ένα ημιτελές αριστούργημα, όπως η "Ημιτελής συμφωνία" του Σούμπερτ», σχολιάζει με χιούμορ.

Μ' ένα άλμα στο χρόνο τον συναντάμε στα πενήντα του χρόνια. Η ειλικρίνειά του δεν αντέχεται: «Δε με ενοχλούσε πια το γεγονός, όπως ενοχλεί πολλούς λογίους, ότι η γραφή μου δεν ανήκε στο "δημιουργικό" είδος». Ο Ουμπέρτο Εκο δεν ξεχωρίζει τους συγγραφείς σε δημιουργικούς και μη: «Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί ο Ομηρος θεωρείται δημιουργικός συγγραφέας, και όχι ο Πλάτωνας. Γιατί ένας κακός ποιητής είναι δημιουργικός συγγραφέας, ενώ ένας καλός επιστημονικός δοκιμιογράφος δεν είναι». Τα ερωτήματά του δεν εγκαθιστούν τη ρητορεία, γιατί αισθάνεται ασφαλής με το κολύμπι του στα διαφορετικά είδη του λόγου. Το σίγουρο είναι ότι δεν πνίγηκε, γι' αυτό δεν χρειάστηκε να πιαστεί από τα μαλλιά του... *

Το εξώφυλλο από τις «Εξομολογήσεις ενός νέου μυθιστοριογράφου»


Δεν είμαι ειδικός σ’ αυτά τα θέματα, αλλά το πρόβλημα που με βασανίζει είναι σε ποια γλώσσα έγινε ο διάλογος μεταξύ Ποντίου Πιλάτου και Ιησού Χριστού. Η μητρική γλώσσα του Πιλάτου ήταν η λατινική, αλλά οι ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί την εποχή εκείνη μιλούσανε μάλλον και την ελληνική. Ας πούμε ότι είχε μάθει, για πραχτικούς λόγους, και λίγα αραμαϊκά, αλλά οι Ρωμαίοι ήταν πολύ περήφανοι και σίγουρα δεν καταδεχόντουσαν να χρησιμοποιήσουν τοπικές γλώσσες και διαλέχτους σε τέτοιες περιστάσεις. Ίσως κάποιος απ’ τη γερουσία των Εβραίων να μιλούσε άνετα τη γλώσσα των Ρωμαίων καταχτητών. Ο Χριστός όμως; Δεν μπορώ να φανταστώ έναν ξυλουργό γλωσσομαθή. Η όψη του Καίσαρα πάνω στα ρωμαϊκά νομίσματα ήταν σίγουρα γι’ αυτόν ό,τι ήξερε όλο κι όλο για τη Ρώμη. Επομένως, κατά τη γνώμη μου ο διάλογος ανάμεσα στους δύο έγινε ή με τη βοήθεια διερμηνέα ή περίπου με τον τρόπο με τον οποίο σήμερα ένας Αμερικανός πρεσβευτής που ξέρει τσάτρα πάτρα μερικές ιταλικές λέξεις θα μπορούσε να μιλήσει μ’ ένα Σικελό χωρικό. Φανταστείτε το γλωσσικό δράμα εκείνης της στιγμής. Ποιο νόημα άραγε πήρανε για τον έναν ή τον άλλο λέξεις όπως “θεός”, “βασιλιάς”, “αλήθεια”; Οι αποικιακοί πόλεμοι είναι γεμάτοι από εκτελέσεις που έγιναν εξαιτίας γλωσσικών παρεξηγήσεων κι από διερμηνείς που έλυσαν τα προβλήματα όπως τους βόλευε, ξεγελώντας χωρίς ενδοιασμούς τα δύο αντιμέτωπα μέρη. Φανταστείτε την τραγωδία, ένα Κείμενο να ερμηνεύεται με διαφορετικούς Κώδικες. Ίσως εκείνη η στιγμή, η μία από τις πιο συγκινητικές κι ανθρώπινες στιγμές ενός δράματος που -στο ίδιο επίπεδο- εκτυλίσσεται ακόμη καθημερινά μέχρι τώρα. Όταν βλέπουμε έναν άνθρωπο καρφωμένο στο σταυρό σκεφτόμαστε ότι τα πάθη του είναι και δικά μας πάθη. Δικά μας είναι όμως και τα βάσανα των ανθρώπων που δεν καταφέρνουνε να εκφραστούνε. Ο εργάτης ξέρει εκατό λέξεις, τ’ αφεντικό χίλιες: γι’ αυτό κι ο δεύτερος είναι τ’ αφεντικό. Το είπε κι ο Dario Fo.

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ “ΔΥΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ”, (1977) από το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο: “Η ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ” Μετάφραση: Α. Τσοπάνογλου Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ – ΠΑΙΔΕΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ > ΤΕΧΝΕΣ > ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΕΤΕ

Τα μυθιστορήματα του Ουμπέρτο Έκο Συντάκτης: Κατερίνα Βαϊμάκη, 26/04/2011

Εκτύπωση σελίδας

Με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο, το flowmagazine.gr κάνει ένα μίνι αφιέρωμα στον καταξιωμένο και πολυδιαβασμένο συγγραφέα Ουμπέρτο Έκο. Δείτε τα μυθιστορήματα που τον έκαναν γνωστό ανά τον κόσμο.

Ο Ουμπέρτο Έκο (Umberto Eco) είναι σύγχρονος Ιταλός λόγιος, ακαδημαϊκός καθηγητής και συγγραφέας. Το πρώτο του βιβλίο εκδόθηκε το 1965, ενώ το πρώτο του μυθιστόρημα (Το όνομα του Ρόδου) το 1980. Εκτός από τα λογοτεχνικά του έργα, έχει εκδώσει δοκίμια και μελέτες. Παρά τις πολλές τιμητικές διακρίσεις και τις δεκάδες εκδοτικές επιτυχίες, περνάει τον καιρό του με τη γυναίκα του και τα δύο παιδιά τους στο σπίτι του στο Μιλάνο, ένα διαμέρισμα-λαβύρινθο με μια βιβλιοθήκη 30.000 βιβλίων!

Το όνομα του Ρόδου (Il nome della rosa, 1980)

Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα

«Το όνομα του Ρόδου» είναι το πρώτο και το πιο επιτυχημένο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο. Οι εκδότες του τότε υπολόγιζαν τις πωλήσεις γύρω στα 30.000 αντίτυπα, και, φυσικά, δεν φαντάζονταν ποτέ τα 9.000.000 αντίτυπα που πούλησε τελικά το βιβλίο. Το μυθιστόρημα μεταφέρει τον αναγνώστη σε ένα ιταλικό μοναστήρι των Βενεδικτίνων. Η πλοκή στρέφεται γύρω από την αναζήτηση ενός χειρογράφου του Αριστοτέλη, ενώ συμπληρώνεται με φόνους, άνομες σχέσεις μεταξύ μοναχών και κυνήγι αιρετικών εν έτει 1327. Το όλο έργο παρουσιάζεται ως καταγραφή των αναμνήσεων ενός γηραιού φραγκισκανού μοναχού, του αδελφού Άντσο (Adso) της Μελκ, ο οποίος έζησε τα περιγραφόμενα γεγονότα ως νεαρός δόκιμος μοναχός.

Το κοιμητήριο της Πράγας (Il Cimitero di Praga, 2010)

Εκδόσεις: Ψυχογιός

Το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα του συγγραφέα. Περιγράφει την περιπέτεια του τυχοδιώκτη, παραχαράκτη και μυστικού πράκτορα, Simone Simonini. Ο Simonini «υφαίνει» συνωμοσίες, δολοπλοκίες και επιθέσεις ενώ παράλληλα βοηθά στον καθορισμό της ιστορικής και πολιτικής μοίρας της Ευρώπης. Το μυθιστόρημα αρχίζει στο Παρίσι τον Μάρτιο 1897 και υπάρχουν τρεις αφηγητές. Ο πρώτος είναι ο άνθρωπος που έχει βρει το έγγραφο που εμείς διαβάζουμε και στο οποίο προσθέτει τις δικές του σημειώσεις και τροποποιήσεις, ο δεύτερος είναι ο κύριος χαρακτήρας, ο Simonini και ο τρίτος ένας μοναχός. Ο Simonini είναι ένα μυστήριο, τόσο ο εαυτός του, όσο και το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον του. Σύμφωνα με τον Έκο, οι ήρωες του μυθιστορήματος δεν είναι φανταστικοί με εξαίρεση τον κεντρικό.

Το εκκρεμές του Φουκώ (Il pendolo di Foucault, 1988)


Το βιβλίο εξελίσσεται από την αρχή της δεκαετίας του εβδομήντα ως το 1984 ανάμεσα σ' ένα εκδοτικό οίκο του Μιλάνου και σ’ ένα μουσείο των Παρισίων όπου εκτίθεται το Εκκρεμές του Φουκώ. Τρεις επιμελητές εκδόσεων στο Μιλάνο, αφού συναναστράφηκαν επί μακρόν συγγραφείς που εκδίδουν τα βιβλία τους και οι οποίοι εντρυφούν σε απόκρυφες επιστήμες, μυστικές εταιρείες και κοσμικές συνωμοσίες, αποφασίζουν, εντελώς ανεύθυνα, να επινοήσουν ένα Σχέδιο. Κάποιος όμως τους παίρνει στα σοβαρά.

Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα (La misteriosa fiamma della regina Loana, 2004)


Μια απολαυστική ιστορία για τα τελευταία εβδομήντα χρόνια, από το Δεύτερο Παγκόσμιο έως σήμερα. Ένας έμπορος βιβλίων που πάσχει από αμνησία ξαναβρίσκει τη μνήμη του καθώς σιγά- σιγά εγκαταλείπεται σ ένα δαιμονικό στρόβιλο

σπαραγμάτων από αγαπημένα μυθιστορήματα, ποιήματα, κινηματογραφικές ταινίες και κόμικς.

Το νησί της προηγούμενης μέρας (L’ isola del giorno prima, 1994)


Το καλοκαίρι του 1643, ένας νεαρός απ' το Πιεμόντε ναυαγεί στις θάλασσες του Νότου και καταφεύγει σ' ένα έρημο πλοίο. Μπροστά του βρίσκεται ένα νησί, μα του είναι απρόσιτο. Γύρω του, ένας χώρος, φαινομενικά φιλόξενος, γεμάτος θαυμαστά πράγματα μα και ανεξήγητες παγίδες. Μοναχός του, μες στην άγνωστη θάλασσα, ο Ρομπέρτο νε λα Γκριβ βλέπει, για πρώτη φορά στη ζωή του, ουρανούς, αστέρια, νερά, πουλιά, φυτά και κοράλλια που δεν ξέρει πώς να τα κατονομάσει. Γράφει ερωτικές επιστολές δια μέσου των οποίων μαντεύουμε σταδιακά την ιστορία του: μια αργή και τραυματική μύηση στον κόσμο του 17ου αιώνα, στον κόσμο της νέας επιστήμης, του λόγου του κράτους, του Τριακονταετούς Πολέμου: σ' ένα κόσμο όπου η γη δεν είναι πια το κέντρο του Σύμπαντος.

ΜΠΑΟΥΝΤΟΛΙΝΟ (Baudolino, 2000)


Το 1204, ο Baudolino πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, αγνοώντας ότι η τέταρτη σταυροφορία έχει ρίξει την πόλη στο χάος. Στη σύγχυση, συναντά τον Νικήτα Χωνιάτη και του σώζει τη ζωή. Ο Νικήτας εκπλήσσεται από τη γλώσσα και τη μεγαλοφυΐα του. Μιλάει πολλές γλώσσες που ποτέ δεν έχει ακούσει. Ο Νικήτας αναρωτιέται ότι αν ο Baudolino δεν είναι μέλος της Σταυροφορίας, τότε ποιος είναι; Τότε ο Baudolino αρχίζει να αφηγείται την ιστορία της ζωής του στο Νικήτα.

Ο Ουμπέρτο Έκο, η δημοσιογραφία και η τηλεόραση των τελευταίων ημερών Ιουν 24

Αναρτήθηκε από τον/την ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση

Του Θανάση Μπαντέ

Ο Ουμπέρτο Έκο στο κείμενό του «Η Ψευδαίσθηση της Αλήθειας» είναι κατηγορηματικός: «Η υπόθεση της αντικειμενικότητας αποτελεί μέρος της “ιδεολογίας” της σύγχρονης δημοσιογραφίας, αλλά πρέπει να είναι σαφές ότι πρόκειται ακριβώς για μια “ιδεολογική” σκοπιά» και συνεχίζει: «Λέγοντας “ιδεολογική” σκοπιά, θέλω να πω ότι πρόκειται για θεωρητική υπερδομή κατασκευασμένη για να καλύψει άλλα πράγματα» για να ολοκληρώσει: «… επομένως το να μιλάει κανείς για το μύθο της αντικειμενικότητας δε σημαίνει ότι κάνει “ψευδοφιλοσοφικές έρευνες”, αλλά ακριβώς το αντίθετο: σημαίνει ότι καταγγέλλει μια ψευδοφιλοσοφική θεωρία, δηλαδή τον ιδεολογικό μύθο της αντικειμενικότητας». Όμως, η απόρριψη της αντικειμενικότητας στη δημοσιογραφία, ως ψευδοέννοια, δε συνεπάγεται ούτε την κατάργηση της δημοσιογραφικής επικοινωνίας με το κοινό, ούτε την απαξίωση της δημοσιογραφικής εντιμότητας, ούτε – πολύ περισσότερο – την ακύρωση του δημοσιογραφικού καθήκοντος, αλλά την περαιτέρω ανάδειξη της σημασίας της ενημέρωσης, που, ως ξεκάθαρη δημοσιογραφική παρέμβαση, οφείλει να αναπροσαρμοστεί κάτω από τα νέα δεδομένα, τα δεδομένα της ομολογούμενης υποκειμενικότητας. Γιατί η έννοια του αντικειμενικού, δημοσιογραφικά τουλάχιστον, εμπεριέχει την έννοια της αυθεντίας ή αλλιώς της αδιαπραγμάτευτης αλήθειας, που μόνο ως καθηλωτικός μηχανισμός μπορεί να λειτουργήσει μετατρέποντας την ειδησεογραφική παρουσίαση σε τρόπο πειθούς, δηλαδή μεθοδευμένη χειραγώγηση.

Η κατάρρευση της δημοσιογραφικής αντικειμενικότητας γίνεται από τον Έκο απολύτως ανεπιτήδευτα, θα λέγαμε σαν κάτι αδιαπραγμάτευτα φυσικό, στα όρια του αυτονόητου. Η επιλογή των ειδήσεων που θα προβληθούν «και είναι μοιραίο, γιατί μια εφημερίδα δεν μπορεί να περιλάβει το σύμπαν» είναι μόνο η αφετηρία της αναπόφευκτης υποκειμενικότητας. Με τι κριτήρια θα γίνουν οι επιλογές των ειδήσεων; Ποια θα είναι η σειρά τους; Πόσος χρόνος ή χώρος θα αφιερωθεί σε κάθε

είδηση; Αν μιλάμε για εφημερίδα, σε ποια σελίδα θα τοποθετηθεί η είδηση; Αν μιλάμε για τηλεόραση, ποιες ειδήσεις θα περάσουν με μικρά γράμματα από το κάτω μέρος της οθόνης; Αν δεχτούμε ότι ακόμη και ο τόνος της φωνής του εκφωνητή παίζει σπουδαίο επικοινωνιακό ρόλο δίνοντας έμφαση σε μια συγκεκριμένη ειδησεογραφική οπτική, αντιλαμβανόμαστε ότι τα περιθώρια ανάμεσα σ’ αυτό που λέμε είδηση και σχόλιο είναι όχι δυσδιάκριτα, αλλά αξεδιάλυτα. Φυσικά, η προτεραιότητα των ειδήσεων βασίζεται σε κάποιες σταθερές και δε χρειάζεται να αναλύσουμε ούτε την εγγύτητα, ούτε την επικαιρότητα, ούτε τη σπανιότητα, ούτε τίποτε από όλα αυτά που καθορίζουν τις δημοσιογραφικές επιλογές και που θεωρούνται δεδομένα. Οι ξεκάθαρα πολιτικές (και κομματικές) προτιμήσεις εφημερίδων και τηλεοπτικών σταθμών, που πληρούν απόλυτα τους κανόνες περί εγγύτητας, σπανιότητας κτλ, είναι η πιο ξεκάθαρη απόδειξη ότι η είδηση δεν αφορά το επικοινωνιακό πλαίσιο μιας ανακοίνωσης – που κι αυτή μπορεί να έχει σαφείς υποκειμενισμούς – αλλά μιας ολόκληρης παρουσίασης, που, τηλεοπτικά τουλάχιστον, παίρνει διαστάσεις δημόσιου θεάματος. Το γεγονός ότι οι δημοσιογράφοι μιλούν περισσότερο από όλους τους καλεσμένους ή ότι διακόπτουν επιλεκτικά τους ομιλητές, αποδεικνύει ότι δεν είναι διεκπεραιωτές, αλλά καθοδηγητές της συζήτησης. Υπό αυτούς τους όρους (χωρίς να συνυπολογίσουμε τις περίεργες κοσμικές συναντήσεις απόλυτης εγκαρδιότητας μεταξύ πολιτικών, επιχειρηματιών των ΜΜΕ και δημοσιογράφων) είναι μάλλον αστείο να μιλάμε για αντικειμενικότητα.

Βέβαια, χωρίς να αναφερόμαστε σε περιπτώσεις διαπλοκής, όχι μόνο δεν είναι κακό να εκφράζει ο δημοσιογράφος την αναπόφευκτη υποκειμενικότητά του, αλλά ως ένα βαθμό ίσως είναι και θεμιτό, αφού μόνο το πρίσμα της υποκειμενικής παρουσίασης – ανάλυσης είναι που εξασφαλίζει αυτό που ονομάζουμε πλουραλισμό στην ενημέρωση: «Ο δημοσιογράφος δεν έχει το χρέος να είναι αντικειμενικός. Έχει το χρέος να παίζει το ρόλο του μάρτυρα. Πρέπει να λέει ό,τι ξέρει και πρέπει (αφού, για παράδειγμα, εκθέσει τις απόψεις και των δυο μερών που έχουν εμπλακεί σε μια διαμάχη) να λέει ποια είναι η δική του γνώμη». Η συνείδηση – από την πλευρά του κοινού – της δημοσιογραφικής υποκειμενικότητας είναι η απαρχή της δικής του κρίσης. Η λειτουργία της δημοσιογραφίας ως αφετηρία κι όχι ως καταστάλαγμα σκέψης είναι η συμμετοχική ενημέρωση, δηλαδή η ενημέρωση που λειτουργεί συνειδητά ως βάση του προβληματισμού κι αυτό δεν έχει καμία σχέση με την επιβολή που πρέπει να επιτευχθεί με φωνές και τηλεοπτικούς τσαμπουκάδες. Η επίκληση της αντικειμενικότητας, είναι η επίκληση της δεδομένης προσωπικής υπεροχής που εκμηδενίζει όλες τις αντιστάσεις. Ο έσχατος λαϊκισμός που εξασφαλίζει την παθητικότητα: «Ενάντια σ’ αυτή την ιδεολογία πρέπει να αγωνιστεί η δημοσιογραφία, αν θέλει να είναι δημοκρατική δημοσιογραφία. Δηλαδή, κατά τη γνώμη μου, το καθήκον του δημοσιογράφου δεν είναι να πείσει τον αναγνώστη ότι αυτός λέει την αλήθεια, αλλά να τον προειδοποιήσει ότι αυτός λέει τη “δική του” αλήθεια. Ότι υπάρχουν όμως κι άλλες».

Το γεγονός ότι οι δημοσιογράφοι μιλούν περισσότερο από όλους τους καλεσμένους ή ότι διακόπτουν επιλεκτικά τους ομιλητές, αποδεικνύει ότι δεν είναι διεκπεραιωτές, αλλά καθοδηγητές της συζήτησης.

Τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε ίσως τις πιο ένδοξες στιγμές της δημόσιας τηλεόρασης από δημοσιογραφική άποψη. Σοβαρές ειδήσεις, ελεύθερη έκφραση, καμία προσπάθεια συσκότισης. Θέματα που αφορούν πραγματικά την κοινωνία (όπως τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική) βρίσκονται σε πρώτο πλάνο από την αφάνεια που ήταν μέχρι τώρα. Ίσως η καλύτερη τηλεόραση που είδαμε ποτέ και σίγουρα η πραγματική δημόσια τηλεόραση που θα έπρεπε να έχουμε. Το θέμα της αντικειμενικής δημοσιογραφίας στην πολύ υψηλής ποιότητας δημόσια τηλεόραση των τελευταίων ημερών κρίνεται μάλλον άστοχο – έως γελοίο, αφού το να ζητά κανείς αντικειμενικότητα από ανθρώπους που διεκδικούν να μη χάσουν τη δουλειά τους είναι προφανής παραλογισμός. Οι δημοσιογράφοι της δημόσιας τηλεόρασης δεν έχουν πια καμία ανάγκη επίκλησης του αντικειμενικού, καθώς δεν έχουν τίποτα να χάσουν.

Η μεταβολή της ποιότητας της δημοσιογραφίας της δημόσιας τηλεόρασης από τη μια μέρα στην άλλη έγκειται σε ένα και μοναδικό παράγοντα. Την αποτίναξη οποιασδήποτε άνωθεν επιρροής. Η κατ’ επέκταση απαλλαγή από οποιαδήποτε επίφαση αντικειμενικότητας όχι μόνο δεν συνέβαλε αρνητικά, αλλά έφερε στο φως τις αληθινές διαστάσεις της δημοσιογραφίας. Η εντιμότητα της δηλωμένα υποκειμενικής γνώμης, που δεν άγεται και φέρεται και που διατηρεί την αξιοπρέπεια της προσωπικής έκθεσης στα γεγονότα όχι μόνο δεν αλλοιώνει την είδηση ή δεν συμβάλλει στη χειραγώγηση κτλ, αλλά εκμηδενίζει όλες τις πιθανότητες εξαπάτησης,

αφού καθιστά σαφές ότι εκθέτει υποκειμενικές απόψεις που χρήζουν προσωπικής κριτικής.

Η συμφωνία ή διαφωνία είναι απόλυτη ευθύνη του θεατή. Η μοναδική προϋπόθεση είναι η τιμιότητα της διαμορφωμένης υποκειμενικότητας, που δεν αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση άνωθεν ή προσωπικών συμφερόντων, που είναι δηλαδή απαλλαγμένη από όλες τις σκοπιμότητες (και η διεκδίκηση εργασίας από τους υπαλλήλους της δημόσιας τηλεόρασης δεν συγκαταλέγεται ούτε στις σκοπιμότητες, ούτε στα συμφέροντα), αφού μόνο έτσι ματαιώνεται κάθε διάθεση επιβολής μέσω της δήθεν αντικειμενικότητας. Κι αν πολλοί ισχυρίζονται ότι η δημόσια τηλεόραση είναι εξ’ ορισμού ανελεύθερη από τις παρεμβάσεις της εκάστοτε εξουσίας, η ιδιωτική δεν είναι καθόλου απαλλαγμένη από παρόμοιες παρεμβάσεις που κινούνται ανάμεσα σε κατασκευαστικές εταιρείες και περίπλοκα οικονομικά συμφέροντα. Κι αν η χρηματοδότηση της δημόσιας τηλεόρασης από το κράτος δημιουργεί σχέσεις; εξάρτησης, τα κρατικοδίαιτα ιδιωτικά κανάλια που αποδεικνύονται ακριβότερα για τον πολίτη και που λειτουργούν με ξεκάθαρη πολιτική ανοχή, αφού επί της ουσίας είναι παράνομα, δεν μπορούν να θεωρούνται απαλλαγμένα από τέτοιες εξαρτήσεις.

Η διαφορά είναι ότι η δημόσια τηλεόραση μπορεί να διεκδικήσει ανεξαρτησία με νομοθετική ρύθμιση που να εξασφαλίζει την αποφυγή οποιασδήποτε πολιτικής παρέμβασης, ενώ τα ιδιωτικά κανάλια προφανώς δεν μπορούν να απαλλαχτούν από τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους. Ο πόλεμος με τις συχνότητες που έρχεται τώρα στην επιφάνεια δεν είναι παρά πόλεμος κυριαρχίας στο τηλεοπτικό τοπίο και η μάχη της τηλεοπτικής επιβολής δεν είναι παρά μάχη συμφερόντων. Αν δεν ξεκαθαριστούν θεσμικά τα ζητήματα λειτουργίας της τηλεόρασης, τότε η μάχη αυτή θα μαίνεται ανεξέλεγκτα και το ανεξέλεγκτο επιφέρει το δίκιο του ισχυρού. Υπό αυτούς τους όρους, οι στρατευμένα επιβαλλόμενες απόψεις γίνονται αναγκαστικά καθεστώς και η επίκληση της αντικειμενικότητας, από κούφια έννοια, γίνεται επικίνδυνη πρακτική προώθησης ιδεολογημάτων. Ή, για το πούμε απλούστερα, όταν ακούμε για πολλή αντικειμενικότητα, όχι μόνο πρέπει να έχουμε μικρό καλάθι, αλλά να ψάχνουμε και το λάκκο στη φάβα.

Το κείμενο «η ψευδαίσθηση της αλήθειας» βρίσκεται στο βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο «Η Σημειολογία στην καθημερινή Ζωή» εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

Το Κοιμητήριο της Πράγας- Ουμπέρτο Έκο (Παρουσίαση)

Αρθρογράφος: Άρης Μπούστρας Αναρτήθηκε: Παρασκευή 22, Μαρτίου 2013 20:00 Κατηγορία: Βιβλία

Έχοντας παρουσιάσει το Όνομα του Ρόδου, το πρώτο μυθιστόρημα του Έκο θα ήταν παράλειψη να μην παρουσιάσω και το τελευταίο του, το οποίο μάλιστα διάβασα και πρόσφατα. Το Κοιμητήριο της Πράγας γράφτηκε το 2010 δηλαδή ακριβώς τριάντα χρόνια μετά το Όνομα του Ρόδου (1980). Διαβάζοντας το Κοιμητήριο διαπιστώνεις ότι τριάντα χρόνια μετά το ταλέντο του εξαιρετικού Ουμπέρτο Έκο παραμένει αστείρευτο. Η πλοκή: Στη διάρκεια του 19ου αιώνα ανάμεσα στο Τορίνο, το Παλέρμο και το Παρίσι συναντάμε μια ομάδα αξιοπερίεργων προσώπων που συνδέονται μεταξύ τους με τους πιο παράξενους δεσμούς. Πρωταγωνιστής ο λοχαγός Σιμονίνι ο οποίος πάσχει από μια ιδιόμορφη αμνησία και προσπαθεί να βρει τον εαυτό του. Το μόνο που γνωρίζει είναι ότι αγαπά το καλό φαγητό και μισεί τους Εβραίους. Η κριτική: Ένα ακόμη μυστηριώδες και δύσκολο μυθιστόρημα που γράφτηκε με σκοπό να μας συναρπάσει. Όλη η ιστορία του 19ου αιώνα περνά από μπροστά μας και μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε για ποιο λόγο γινόμαστε πολλές φορές έρμαια των προκαταλήψεων και των δεισιδαιμονιών. Το αφήγημα αυτό αποδεικνύει ότι οι προκαταλήψεις έχουν λόγο που υφίστανται και θα σας προκαλέσει αμηχανία το πόσο καλά έχουν δομηθεί για να περνούν αλώβητες από γενιά σε γενιά. Οι περιγραφές του πολλές και ενίοτε κουραστικές μην το αφήσετε όμως, διαβάστε το μέχρι το τέλος και θα δικαιωθείτε. Το τέλος του είναι σαν εκείνα κάποιων ταινιών που στα τελευταία λεπτά όλα ανατρέπονται και εσύ απλά μένεις μετέωρος κοιτώντας την οθόνη

ενώ πέφτουν οι τίτλοι τέλους. Για μένα ο Έκο είναι σχολείο και τέτοιου είδους αναγνώσματα διευρύνουν τους ορίζοντες μας και εξάπτουν τη φαντασία μας. Αξίζει λοιπόν τον κόπο να του δώσετε μια ευκαιρία. Υ.Γ.1 Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΨΥΧΟΓΙΟΣ» Υ.Γ.2 Έγραψαν για το βιβλίο:

Ο Έκο είναι ένας θεματοφύλακας του πολιτισμού, ένας άνθρωπος που χειρίζεται ιστορίες και πλοκές, φαντασία και αληθινούς χαρακτήρες με σκέψη, αυτοπεποίθηση και ευθυμία. Ακόμα κι έτσι, στο τέλος του μυθιστορήματος ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ, μια ερώτηση έρχεται να βασανίσει το μυαλό του αναγνώστη: «Μα, Θεέ μου, πώς γίνεται να ζει κανείς σ’ έναν κόσμο αυτοκαταστροφικό;»

IL RIFORMISTA

Όπως σε όλα τα βιβλία του Ουμπέρτο Έκο, έτσι και στο ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ πραγματοποιείται ένα συναρπαστικό ταξίδι στο χρόνο και στην ανθρώπινη ψυχή, ένα ταξίδι που ο αναγνώστης θα πρέπει να παρακολουθήσει με σοβαρότητα, αν θέλει πραγματικά να εισχωρήσει στις μύχιες σκέψεις του σκοτεινού ήρωά του.

IL TIRRENO

Πρόκειται για ένα βιβλίο που καθηλώνει τον αναγνώστη από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. Τώρα το μόνο που μένει είναι να απαντηθεί η ερώτηση που σου έρχεται στο μυαλό: «Ποιος είναι τελικά ο Ουμπέρτο Έκο;» ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ δίνει μερικές ενδείξεις. Ανατρέχουμε στις σελίδες. Τα μυστήρια δεν υπάρχουν, ή, καλύτερα, πίσω από τα μυστήρια υπάρχει το ασυνάρτητο παραλήρημα μερικών ανισόρροπων. Η μυστικότητα είναι μύθος. Δεν υπάρχουν μυστικά κρησφύγετα. Η πλοκή είναι απλή επινόηση ενός υγιούς μυαλού. Και η υπόθεση δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο την κατάλληλη στιγμή.

IL GIORNALE Υ.Γ.3 Τα υπόλοιπα λογοτεχνικά έργα του Έκο είναι: Το Εκκρεμές του Φουκώ 1988, Το νησί της προηγούμενης ημέρας 1994, Μπαουντολίνο 2000, Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα 2004. Eleni Geo

Δυο μεταφραστικά στιγμιότυπα από τον Ουμπέρτο Έκο

Ανεξάρτητα από το αν σας θέλγουν ή όχι τα μυθιστορήματα του Ουμπέρτο Έκο, δεν χωράει αμφιβολία ότι για έναν μεταφραστή αναγνώστη έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς είναι γεμάτα από δύσκολα μεταφραστικά προβλήματα, πλήθος αναφορές σε άλλες γλώσσες, σε πρόσωπα και πράγματα της ιστορίας γενικώς, και της ιστορίας άλλων επιστημών ειδικώς.

Ο Μπαουντολίνο ειδικότερα έχει ενδιαφέρον για τον έλληνα μεταφραστή αναγνώστη, αφού η πλοκή εκτυλίσσεται εν μέρει στην Κωνσταντινούπολη του 1204 και βασικός ήρωας του έργου είναι ο Νικήτας Χωνιάτης, υπαρκτό πρόσωπο, ιστορικός συγγραφέας. Και επειδή ο Έκο τίποτε δεν αφήνει στην τύχη, φράσεις ολόκληρες που λέει ο μυθιστορηματικός Χωνιάτης είναι ξεσηκωμένες από το έργο του υπαρκτού Χωνιάτη.

Τα μεταφραστικά προβλήματα του Μπαουντολίνο θα άξιζε να μελετηθούν από τις ειδικές μεταφραστικές σχολές. Εγώ προς το παρόν στο σημείωμα αυτό θα σταθώ σε δύο στιγμιότυπα από βιβλία του Έκο, ένα από τον Μπαουντολίνο κι ένα από το Νησί της προηγούμενης ημέρας, όπου η γνωστή και καλή ελληνίδα μεταφράστρια ξαστόχησε. Ή τουλάχιστον έτσι μου φαίνεται.

Στο Νησί της προηγούμενης ημέρας, στη σελίδα 165 της ελληνικής έκδοσης, γίνεται λόγος για έναν Άγγλο, τον ντ' Ίγκμπι:

Τα παιδικά του χρόνια ήταν τρομερά. Ο πατέρας του είχε μπλεχτεί στη Συνωμοσία των Τεφρών κι είχε καταδικαστεί.

Ποια είναι η Συνωμοσία των Τεφρών; Ο αναγνώστης απορεί. (Παρένθεση: προφανώς είναι επιλογή να μην υπάρχουν μεταφραστικές υποσημειώσεις στα μυθιστορήματα του Έκο, ίσως σοφή επιλογή αφού μπορεί να έπιαναν άλλο τόσο όγκο!)

Απάντηση: η Συνωμοσία των Τεφρών δεν υπάρχει. Το σωστό είναι Συνωμοσία της Πυρίτιδας, το 1605 όταν μια ομάδα καθολικοί επιχείρησαν να ανατινάξουν το Κοινοβούλιο με επικεφαλής τον Γκάι Φωκς. Το μυστικό σχέδιο διέρρευσε και οι συνωμότες πιάστηκαν και κρεμάστηκαν και το γεγονός ακόμα γιορτάζεται στην Αγγλία, κάθε χρόνο στις 5 Νοεμβρίου. Το ιταλικό κείμενο λέει:

Suo padre era stato implicato nella Congiura delle Polveri, e giustiziato.

Το Congiura delle Polveri είναι ο καθιερωμένος όρος που χρησιμοποιείται στα ιταλικά για τη Συνωμοσία της Πυρίτιδας. Στα αγγλικά λένε Powder Plot. Προκαλεί απορία πώς η μεταφράστρια εφεύρε Συνωμοσία των Τεφρών. Έχω δύο εκδοχές. Η λιγότερο πιθανή είναι να έχει κάποιος κάπου κάποτε ονομάσει έτσι (Συνωμοσία των Τεφρών) στα ελληνικά το Powder Plot. Το πιθανότερο είναι, αγνοώντας το γεγονός, να σκέφτηκε ότι polvere είναι η πυρίτιδα, αλλά επίσης η σκόνη και η στάχτη, άρα συνωμοσία της τέφρας, άρα των τεφρών.

Είναι αποτρέψιμο το λάθος; Ασφαλώς, αρκεί να ανοίξουμε μια εγκυκλοπαίδεια. Πολύ περισσότερο αν ξέρουμε ότι όλες οι αναφορές του Έκο είναι ντοκουμενταρισμένες ιστορικά· στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτός ο ντ' Ίγκμπι είναι υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο, και ο πατέρας του πράγματι είχε εμπλακεί στη Συνωμοσία της Πυρίτιδας.

Το δεύτερο λάθος, στον Μπαουντολίνο, είναι ίσως σοβαρότερο και πιο αναπάντεχο. Στη σελ. 257 της ελληνικής έκδοσης, ο Μπαουντολίνο συζητάει θέματα θρησκευτικής κοσμολογίας ή γεωγραφικής θεολογίας αν προτιμάτε με τον Ζώσιμο, έναν βυζαντινό μοναχό ο οποίος προσπαθεί να τον πείσει ότι η Γη δεν είναι σφαιρική και ότι το όλο σύμπαν έχει το σχήμα ναού (πράγμα που το πίστευαν τότε). Και ανάμεσα στα άλλα λέει ο έλληνας βυζαντινός Ζώσιμος στον λατίνο Μπαουντολίνο:

"Λοιπόν, στη δική σας αυτοκρατορία, έζησε πριν από αιώνες ένας μεγάλος σοφός, ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης, που ταξίδεψε ως τα πέρατα του κόσμου και με την Topografia cristiana του απέδειξε κατ' αδιαμφισβήτητο τρόπο ότι η γη έχει πράγματι μορφή ναού…"

Τι συμβαίνει εδώ; Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης έζησε στη δυτική ρωμαϊκή (στη δική σας, λέει ο βυζαντινός στον λατίνο) αυτοκρατορία; Τέτοιο χοντρό λάθος ο πάντοτε προσεκτικός Έκο; Όχι βέβαια. Το ιταλικό κείμενο λέει:

"Ebbene, nell'impero di noi romani è vissuto secoli fa un grande saggio, Cosma l'Indicopleuste, che ha viaggiato sino ai confini del mondo, e nella sua Topografia cristiana ha dimostrato in modo inattaccabile che la terra è davvero a forma di tabernacolo…"

Ο Έκο φυσικά λέει ότι ο Κοσμάς έζησε "στη δική μας" αυτοκρατορία (nell' impero di noi romani), την ανατολική ρωμαϊκή, τη βυζαντινή. Αβλεψία, θα πείτε, αλλά γιατί

άραγε η μεταφράστρια διατηρεί στα ξένα τον τίτλο του συγγράμματος του Κοσμά; Προφανώς διότι έχει την εντύπωση ότι ο Κοσμάς ήταν Ιταλός, άρα έγραψε στα ιταλικά. Αυτό είναι χοντρό λάθος, θέλω να πω είναι αρκετά γνωστό πρόσωπο, έστω και εγκυκλοπαιδικά. Και το βιβλίο του φυσικά είναι γραμμένο στα ελληνικά, και ο πλήρης τίτλος είναι Τοπογραφία χριστιανική, περιεκτική παντός του κόσμου.

Δυσκολεύομαι να πω τι από τα δύο συνέβη: η αβλεψία στο noi romani γέννησε την παρερμηνεία για τον τίτλο του συγγράμματος ή το αντίστροφο; Βέβαια, υπάρχει και μια άλλη ένδειξη ότι το Topografia cristiana δεν μπορεί να είναι ο πρωτότυπος τίτλος: την εποχή εκείνη, αιώνες πριν το 1200, δεν υπήρχαν ιταλικά αλλά λατινικά, οπότε ο τίτλος θα ήταν Topografia christiana, όχι cristiana. Αλλά βέβαια, όποιος τα προσέχει αυτά ξέρει ήδη ότι ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης δεν ήταν φράγκος.

© 2006 Νίκος Σαραντάκος

23.06.2011 ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΜΜΜ του ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ Κατηγορία: Παιδεία

(μετ. Αλέκα Μικεδάκη)

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΝΟΣ TUTOGRAFO

Κυρίες και κύριοι ο συγγραφέας του «Ονόματος του Ρόδου», του «Εκκρεμούς του Φουκώ», αλλά και της «Σημειολογίας στην Καθημερινή Ζωή», ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ.

Ο Ουμπέρτο Εκο γεννήθηκε σε μία κωμόπολη του Πιεμόντε την Αλεσάντρια το έτος 1932. Δέχτηκε αυστηρή και καθολική σχολική αγωγή, ενώ το κριτικό του πνεύμα, όπως ο ίδιος γράφει αφιερώνοντας κάποια του δοκίμια, το οφείλει «… στον πατέρα μου, που μου δίδαξε να δυσπιστώ, και στη μητέρα μου που δίδαξε να το λέω…». Σπούδασε φιλοσοφία στο Τορίνο (1954).

Ο Έκο άνθρωπος πολυτάλαντος και πολυσήμαντος, παντογράγος (tuttografo), όπως τον έχουν αποκαλέσει δεν ήταν δυνατόν να ριζώσει σε ένα σημείο. Το 1955-58 εργάστηκε στο RAI όπου αποκομίζει πλούσιες εμπειρίες. Το 1961 γίνεται υφηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορίνου στο τμήμα της αισθητικής, ενώ την ίδια χρονιά αποτελεί ιδρυτικό μέλος του περιοδικού «Marcatré». To 1964-1965 διδάσκει αισθητική στο Μιλάνο στην αρχιτεκτονική σχολή. Το 1966 διδάσκει Οπτική Επικοινωνία στη Φλωρεντία επί τρία χρόνια. Το 1967 γίνεται πρωτεργάτης του περιοδικού Quindici. Το 1969 διδάσκει στη Ν. Υόρκη. Το 1970 θα διδάξει Σημειωτική στο Μιλάνο και στην Αργεντινή. Το 1973 διδάσκει στο City University, και στο San Diego (1975), στη Ν. Υόρκη (1976) στο Yale (1977), στο Columbia University (1978). Θα συμμετάσχει στην έκδοση περιοδικού «Alfabeta» και το 1981 θα του απονείμουν το βραβείο Strega και την επόμενη χρονιά το βραβείο Medicis. Ο Έκο έχει να παρουσιάσει πλατύ συγγραφικό και επιστημονικό έργο να επιδείξει: (1956) Το αισθητικό πρόβλημα στον Άγιο Θωμά τον Ακινάτη, (1959) Εξέλιξη της αισθητικής στο Μεσαίωνα, (1962) Ανοιχτό έργο, (1964) Κήνσορες και Θεράποντες, (1965) Τεχνοτροπίες στο έργο του Joyce, (1968) Ο όρκος της τέχνης, Η απούσα

δομή, (1971) Οι μορφές του περιεχομένου, (1973) Το σημείο, (1975) Πραγματεία γενικής σημειωτικής, (1977) Από την περιφέρεια της Αυτοκρατορίας, (1978) Ο υπεράνθρωπος των μαζών, και φυσικά τα δύο του μυθιστορήματα που προανέφερα στην αρχή αυτού του βιογραφικού σημειώματος. Ο Ουμπέρτο Έκο, άνθρωπος του Δυτικού πολιτισμού με πλατιά επιστημονική γνώση, αλλά και πολιτική θέση.

Απ’ όλο το έργο που πρέπει να σταθούμε στο σημείο όπου μας προτείνει, μας προτρέπει να δυσπιστούμε προκειμένου να ανακαλύψουμε την αλήθεια στο σύνολο των απατηλών σημείων που υπάρχουν σ’ αυτό το σύστημα σημείων που αποτελούν την κουλτούρα μας.

Ας κρατήσουμε λοιπόν αυτό που λέει στο «Όνομα του Ρόδου»

«…Videmus nunc per speculum et in aenigmate»[1], και πριν δούμε την αλήθεια ενώπιοι ενωπίω δεν αντιλαμβανόμαστε παρά τα θραύσματα της…

Εμείς θα παρουσιάσουμε σε δύο μέρη, λόγω χώρου, την ομιλία του που πραγματοποίθηκε στην Ακαδημία Αθηνών. Κρίνουμε ότι έχει τεράστιο ενδιαφέρον γι’ αυτό και χωρίς περικοπές και ελπίζουμε χωρίς μεταφραστικές αβλεψίες σας την παραθέτουμε στην κρίση σας

[1] Bλέπουμε τώρα μέσα από ένα καθρέφτη και με αινίγματα

Αγαπητέ πρύτανη, συνάδελφοι, φοιτητές, κυρίες και κύριοι. Όπως γνωρίζετε ο τίτλος που επέλεξα γι αυτή την ομιλία είναι:

“Το πανεπιστήμιο και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας”.

Είναι αδύνατο να σκεφτόμαστε το θεσμό του Πανεπιστημίου χωρίς να λαμβάνουμε υπ’ όψιν ότι το Πανεπιστήμιο ζει σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Αν είναι έτσι θα μπορούσε κάποιος να ρωτήσει αν και σε ποίο βαθμό αυτός ο αρχαίος θεσμός που λέγεται πανεπιστήμιο επηρεάζεται από τα διάφορα κανάλια των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Είναι επίσης πιθανόν να υποθέσουμε το αντίθετο και να αναρωτηθούμε αν και πως το Πανεπιστήμιο μπορεί να επηρεάσει τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Και στις δύο περιπτώσεις, νομίζω ότι είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζουμε τέτοιες ερωτήσεις που αφορούν τα νέα στάδια και τον πιθανό ρόλο ενός Πανεπιστημίου μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας κατευθυνόμενης από τα ΜΜΕ.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι τα ΜΜΕ είναι ένα μέσο χυδαιότητας, επιφανειακής διασκέδασης, αναζήτηση νεωτερισμών, μια προσπάθεια να εντυπωθεί ομοφωνία μεταξύ των μαζών. Αντιθέτως, το Πανεπιστήμιο είναι ένας χώρος πρωτότυπης έρευνας, σοβαρού και επίπονου διαλογισμού, διατηρεί άμεση σύνδεση με την παράδοση, είναι δύσπιστο στους νεωτερισμούς, παράγει μια διαρκή κριτική αναθεώρηση της γνώσης και ζητά την επιδοκιμασία μόνο μιας ελίτ.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το Πανεπιστήμιο επιτρέπει μια άμεση διαπροσωπική επικοινωνία, ενώ τα ΜΜΕ χαρακτηρίζονται από μεγάλη απόσταση

όσον αφορά την άμεση επικοινωνία. Μαζική επικοινωνία έχουμε όταν ένας πομπός μεταδίδει ένα μήνυμα μέσω ενός τεχνολογικού και πολύπλοκου καναλιού το οποίο φτάνει σε μια κοινωνία δεκτών, διασκορπισμένων σε έναν απέραντο τόπο. Αυτοί οι δέκτες είναι διαφορετικής κοινωνικής κατάστασης, κουλτούρας και πολιτικών πεποιθήσεων. Οι πομποί δεν γνωρίζουν σε ποιόν απευθύνονται και έτσι πρέπει να στέλνουν τα μηνύματά τους σε ένα είδος φαντασμάτων, από τα οπαία δεν μπορούν να λάβουν άμεση απάντηση.

Αντιθέτως, θα θέλαμε να σκεφτόμαστε το Πανεπιστήμιο κάπως σαν την Αρχαία Ελληνική Αγορά, ένα μέρος όπου οι νεοπλατωνιστές και οι οπαδοί του Αριστοτέλη περπατούν συζητώντας για τα αιώνια προβλήματα του ανθρώπινου μυαλού και για τη φύση του σύμπαντος.

Δυστυχώς, τέτοια στερεότυπα δεν ανταποκρίνονται στην παρούσα κατάσταση πραγμάτων, κατά τη γνώμη μου. Αν τα ΜΜΕ δεν είναι ένας ομογενής θεσμός,- ακόμα κι ένα βιβλίο που εκδίδεται από τον πανεπιστημιακό τύπο και ο πιο πρόσφατος δίσκος της ροκ, που είναι και τα δύο μορφές των ΜΜΕ, -τότε, δεν είναι ούτε το Πανεπιστήμιο.

Είναι ένας χώρος όπου πραγματοποιείται έρευνα υψηλών προδιαγραφών, αλλά κι ένας χώρος όπου διαδίδονται στοιχειώδεις έννοιες και βασικές πληροφορίες. Μπορούμε να πούμε ότι το Πανεπιστήμιο είναι ακόμη ο χώρος για άμεση διαπροσωπική επικοινωνία μεταξύ καθηγητή και φοιτητών;

Τι συμβαίνει όταν ένας καθηγητής παραδίδει σε 500 φοιτητές μέσα σε μια αίθουσα, η χωρητικότητα της οποίας είναι το πολύ για 300; Οι 200 φοιτητές που απομένουν, στοιβάζονται στο διάδρομο, όπου η φωνή του καθηγητή μεταδίδεται μέσω ενός μεγαφώνου ή ενός εσωτερικού τηλεοπτικού δικτύου. Μήπως αυτοί οι 200 εναπομείναντες φοιτητές αυτομάτως εισέρχονται στην αυτοκρατορία των ΜΜΕ; Μπορούμε να πούμε ότι οι φοιτητές που παρακολουθούν το μάθημα κρατώντας σημειώσεις, τις οποίες δεν θα είναι σε θέση να αποκρυπτογραφήσουν αργότερα, αποτελούν μέρος ενός άμεσου διαπροσωπικού διαλόγου; Και τι γίνεται με αυτούς που ζητούν από τους φίλους τους να μαγνητοφωνήσουν το μάθημα ώστε να το ακούσουν βδομάδες αργότερα; Ποιο είναι το μέγεθος της “Αγοράς” μας, όπου αντιμετωπίζουμε φαινόμενα όπως το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, το οποίο λειτουργεί με βιντεοταινίες και κασέτες; Επιπλέον, ακόμα κι αν τα Πανεπιστήμια ήθελαν να αγνοήσουν την ύπαρξη των ΜΜΕ, γίνονται από μόνα τους γεγονότα για τα ΜΜΕ. Τα οικονομικά προβλήματα των Πανεπιστημίων είναι η πιο πρόσφατη έρευνα, το πιο θερμό πολιτιστικό υλικό για να καλυφθεί – από τη μεριά των ΜΜΕ. Στις εφημερίδες και τα εβδομαδιαία περιοδικά βρίσκουμε στατιστικές σχετικά με την κατάσταση στην ανώτερη εκπαίδευση και εκτιμήσεις για την αξία διαφόρων Πανεπιστημίων. Πολλά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο γίνονται ταχύτατα θέμα για τα ΜΜΕ, όπως πχ. η φεμινιστική κριτική ή το Αμερικάνικο φαινόμενο του πολιτικώς ορθού.

Στην Ιταλία, στην αρχή κάθε ακαδημαϊκού έτους, όχι μόνο τα εβδομαδιαία περιοδικά αλλά και οι εφημερίδες αφιερώνουν πολλές σελίδες στην λεπτομερή πληροφόρηση του τι θα διδάξει ένας συγκεκριμένος καθηγητής στη Ρώμη, για παράδειγμα, ή κάποιος άλλος στη Βενετία, αναφέροντας τις ιδεολογικές διαφορές τους και το πιο πιθανός ακροατήριο τους, με τον ίδιο τρόπο που θα έκαναν και για το

κύπελλο ποδοσφαίρου. Η πρόσφατη κρίση στα ιταλικά πανεπιστήμια κάνει τους συντάκτες των εφημερίδων να “ξερογλείφονται”, όπως θα έκαναν για την τελευταία ερωτική περιπέτεια ενός διάσημου ηθοποιού και τα ΜΜΕ συχνά καλύπτουν αυτά τα γεγονότα με τον ίδιο επιφανειακό τρόπο και το ίδιο πάθος για σκάνδαλο που θα αφιέρωναν για τη ζωή ενός αστέρα της τηλεόρασης. Ζει το Πανεπιστήμιο ή όχι μέσα σ’ ένα φιλντισένιο πύργο και αυτός ο τρόπος ζωής επηρεάζεται και μερικές φορές καθορίζεται από τα ΜΜΕ;

Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμη, τα ιταλικά τοκ-σόους όπου οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να συμμετείχαν στη σφαγή της νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου. Η φόρμουλα του ιταλικού τοκ-σόου είναι η ακόλουθη: πρέπει να υπάρχει ένας ηθοποιός ή κάποιος άλλος που η δουλειά του θα είναι να προκαλεί και να αυξάνει την ένταση της συζήτησης. Μετά, ένας τρελός επιστήμονας, ας πούμε ο εφευρέτης του ελιξίριου της μακροζωίας ή ένας ερασιτέχνης αρχαιολόγος που ανακάλυψε την αληθινή τοποθεσία της Κιβωτού του Νώε. Και ο τρελός επιστήμονας πρέπει να προκαλείται ώστε να διασκεδάζει το ακροατήριο με την τρελά τους/της. Και τέλος, υπάρχει κι ένας πανεπιστημιακός καθηγητής που εκπροσωπεί τη φωνή της λογικής. Μέχρι το τέλος του σόου, είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τον πανεπιστημιακό καθηγητή από τον τρελό επιστήμονα ή από τον ηθοποιό ενώ όλοι φωνάζουν με ένα ήρεμο και αξιοπρεπή τρόπο.

Η κύρια διαφορά μεταξύ των Αμερικάνικων και των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων είναι ότι τα πρώτα βρίσκονται μέσα σε έναν πανεπιστημιακό χώρο, ένα είδος μοναστηριού απομονωμένου από την πόλη. Στην Αμερική δεν υφίσταται πραγματική διαμάχη μεταξύ πόλης και τήβεννου γιατί αυτοί που φορούν τήβεννο δεν ζουν στην πόλη! Στην Ευρώπη, το Πανεπιστήμιο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, αποτελεί μέρος της πόλης και κατά αυτόν τον τρόπο συμμετέχει διαρκώς στη ζωή της πόλης. Ούτε οι καθηγητές αλλά ούτε και οι φοιτητές μπορούν να αγνοήσουν εντελώς τη ζωή στην πόλη, πράγμα το οποίο εξηγεί γιατί στην Ευρώπη υπάρχουν τόσοι πανεπιστημιακοί καθηγητές που γράφουν άρθρα και κριτικές ή πολιτικά σχόλια για εφημερίδες και περιοδικά. Στις ΗΠΑ, όταν πνευματικοί άνθρωποι σαν το Κίσιγκερ ή τον Μπραζίνσκι αποφασίζουν να συνεργαστούν με την κυβέρνηση, εγκαταλείπουν τον πανεπιστημιακό χώρο και ακολουθούν πολιτική καριέρα. Στην Ευρώπη, οι καθηγητές γίνονται μέλη του κοινοβουλίου χωρίς να διακόψουν τη συμμετοχή τους στην πανεπιστημιακή ζωή. Έτσι, υπάρχει μία άμεση σύνδεση μεταξύ εξουσίας και γνώσης.

Τα όρια ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και τα ΜΜΕ δεν είναι ακριβώς σαφή, όπως θα νόμιζε κανείς. Και είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί ένας χάρτης με τις πολλές και διφορούμενες “γκρι” περιοχές, ώστε να εντοπιστούν οι “επικίνδυνες σχέσεις”. Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να παρουσιάσω μερικές σύντομες υποθέσεις για τις διαφορετικές μορφές αυτής της διαρκούς και αναπόφευκτης αμοιβαίας επιρροής.

Πρώτον: Το Πανεπιστήμιο μελετά τα ΜΜΕ.

Εκπλήσσομαι, πάντοτε, όταν κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης ένας Αμερικάνος δημοσιογράφος με ρωτάει πώς ένας σημειολόγος σαν κι εμένα μπορεί να έχει γράψει δοκίμια για το Σούπερμαν ή τον Τσάρλυ Μπράουν; Φαίνεται ότι ξεχνούν πως κατά τη δεκαετία του ‘50, πριν να ασχοληθώ με τη μελέτη των ΜΜΕ, υπήρχαν ακαδημαϊκά περιοδικά που περιείχαν λεπτομερειακές αναλύσεις αστυνομικών διηγημάτων και

κόμικ. Αυτός ο δημοσιογράφος παραβλέπει τις μελέτες του Ρόμπερτ Μέρτελ για το ρόλο του ραδιοφώνου στην πολεμική προπαγάνδα ή αυτές του Κάντριλ για την επίδραση του “Πόλεμος στον Κόσμο” του Όρσον Ουέλες ή τις μελέτες που γράφτηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ‘40, οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο για τους Ευρωπαίους πολιτιστικούς κοινωνιολόγους. Πράγματι, πρέπει να αποδοθεί τιμή στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα για την ανάληψη, παρά την κακή κατάσταση που επικρατεί, της πρώτης συστηματικής μελέτης της κοινωνίας των ΜΜΕ καθώς και για την αφιέρωση ολόκληρων σχολών και τμημάτων στη μελέτη αυτού του φαινομένου. Ίσως σήμερα να έχουμε φτάσει πολύ μακριά ή πολύ συχνά τα ΜΜΕ είναι αντικείμενο προς ανάλυση, αν και ότι θα έπρεπε να ξέρουμε έχει ήδη ερευνηθεί. Καμία φορά, σκεφτόμαστε τις αναρίθμητες μελέτες οι οποίες επισημαίνουν αυτή τη “μανία για το λευκό” όσον αφορά τις διαφημίσεις, η οποία δημιουργείται από συγκεκριμένα αρχέτυπα πρότυπα. Οι πρωτοετείς φοιτητές μπορούν να τα διαβάζουν αυτά στα φανταχτερά περιοδικά, στα οποία γράφουν και πανεπιστημιακοί καθηγητές. Θα ήταν αρκετά απλό να ρωτήσει κανείς τον καλλιτέχνη της διαφήμισης ή τον κειμενογράφο, οι οποίοι συνήθως έχουν μια καλή πανεπιστημιακή μόρφωση και έχουν διαβάσει και Γιούνγκ. Παρολαυτά, είναι το Πανεπιστήμιο το οποίο έχει μελετήσει τα ΜΜΕ και έχει συμβάλλει στη δημιουργία σθεναρής αντίστασης μεταξύ του κοινού, κατά ένα μεγάλο μέρος. Μπορούμε να πούμε ότι στη Ευρώπη η ακαδημαϊκή ανάλυση των ΜΜΕ έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην κοινωνία απ’ ότι στης ΗΠΑ. Στις ΗΠΑ, οι μελέτες τους Μέρτελ ή του Κάντριλ, ούτε διαβάζονται ούτε συζητούνται, βέβαια, στα Γυμνάσια. Στην Ευρώπη, η κριτική αντίληψη απέναντι στις στρατηγικές των ΜΜΕ ακόμη και σαν φορείς ιδεολογιών, έχει επηρεάσει συχνά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Όλο και πιο συχνά, ευσυνείδητοι καθηγητές προετοιμάζουν τους μαθητές τους ώστε να έχουν κριτική σκέψη απέναντι στα ΜΜΕ, με το να αναλύουν διαφημίσεις ή εφημερίδες μέσα στην τάξη και ελπίζω να το συνεχίσουν και περαιτέρω.

Το δεύτερο σημείο: το Πανεπιστήμιο δουλεύει για τα ΜΜΕ. Η ανεξαρτησία των πανεπιστημίων από την πολιτική εξουσία είναι μάλλον ουτοπία ή ευσεβείς πόθοι. Πριν από 900 χρόνια, το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια απαίτησε την ανεξαρτησία και την αυτονομία του, γιατί τρεις από τους καθηγητές του βοήθησαν τον αυτοκράτορα σε μια νομική αντιπαράθεση με την Εκκλησία. Σε αντάλλαγμα για τη συνεργασία τους, ο αυτοκράτορας υπέγραψε το πρώτο έγγραφο το οποίο αποδείκνυε την πανεπιστημιακή ανεξαρτησία. Ώστε, δηλαδή, προκειμένου να ελευθερωθούν έπρεπε να πουληθούν. Με παρόμοιο τρόπο το Γαλλικό Πανεπιστήμιο δημιουργήθηκε έπειτα από πολιτική πρωτοβουλία εκ μέρους του Φραγκίσκου του 1ου, για να αντενεργήσει στη συντριπτική ισχύ του Λασορέν. Δεν είναι ασυνήθιστο για έναν πανεπιστημιακό καθηγητή ή για έναν ακαδημαϊκό, εν πάση περιπτώσει, να γίνει σύμβουλος του πολιτικού καθεστώτος. Από τον Αριστοτέλη ως τον Κίσιγκερ, δεν υπάρχει τίποτα πρωτοφανές σχετικά με το γεγονός ότι οι ειδικοί των ΜΜΕ γίνονται σύμβουλοι των ΜΜΕ. Συχνά, ανακαλύπτει κανείς ότι ένα σλόγκαν για ένα καινούργιο μοντέλο αυτοκινήτου έχει επινοηθεί από ένα διάσημο κοινωνιολόγο. Ή ότι κάποιος νεκρός κοινωνιολόγος γίνεται τόσο γνωστός επειδή ανακάλυψε ένα καινούργιο σλόγκαν για ένα νέο μοντέλο αυτοκινήτου. Πιστεύω ότι ένας ειδικός ο οποίος αντιλαμβάνεται κάποιους από τους μηχανισμούς χειραγώγησης των ΜΜΕ, μπορεί να εκπονήσει έρευνα χωρίς να αποσκοπεί στο προσωπικό του όφελος. Κι όμως, φορές αναρωτιέμαι αν πάσχω από φανατισμό. Δε θα έπρεπε να μας προκαλεί αίσθηση το γεγονός αν εάν ειδικός των ΜΜΕ, εργαζόταν ως σύμβουλος μιας εκστρατείας για την περιβαλλοντική παιδεία ή για την καταπολέμηση του AIDS. Όπως είναι φυσικό,

άλλωστε, οι πανεπιστημιακοί καθηγητές στη πλειοψηφία τους, να συνεργάζονται με εκδοτικούς οίκους. Πιθανότατα, κάποιος συμβιβασμός μεταξύ Πανεπιστημίου και των κέντρων οικονομικής και πολιτικής εξουσίας, γίνεται πιο εύκολα αποδεκτός από ότι οι εντολές, μιας και έχουν παραβλεφθεί και θεσμοποιηθεί από την παράδοση. Αν αναλογιστούμε τις συνεργασίες εξέχοντων δασκάλων της Αναγέννησης με τους πρώτους διάσημους τυπογράφους και να διαβάσουμε τα αυταρχικά προϊμια, γεμάτα εγκώμια, των βιβλίων του 16ου και 17ου αιώνα, τότε αντιλαμβανόμαστε τη σχέση που έχει δημιουργηθεί, εδώ και αρκετά χρόνια, ανάμεσα στον ακαδημαϊκό και την εκδοτική βιομηχανία, η οποία αποτελεί μορφή της μαζικής επικοινωνίας. Αυτό, όμως, δεν παραβλέπει το γεγονός ότι από την εποχής του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, οι φιλόσοφοι ήταν επίσης και σύμβουλοι του ηγεμόνα. Μέχρι και δυσεπίλυτες σχέσεις υπήρξαν ανάμεσα στους εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους μέσα στα πανεπιστήμια, μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας και την εξέλιξη των ΜΜΕ, τα οποία έκαναν αυτές τις σχέσεις ακόμα πιο περίπλοκες.

Τρίτο σημείο: Τα ΜΜΕ εκμεταλλεύονται το πανεπιστήμιο. Ας φανταστούμε την αυστηρώς έντιμη θέση ενός ακαδημαϊκού που αναλύει τους μηχανισμούς των ΜΜΕ, ανεξαρτήτως οικονομικής και συμβουλευτικής βοήθειας. Από την άποψη της ηθικής και των προθέσεων, ένας τέτοιος ακαδημαϊκός είναι υπεράνω υποψίας. Αλλά, αν αυτός ή αυτή, εκδόσει τα αποτελέσματα της έρευνας του/της, τότε τα ΜΜΕ μπορεί να τα εκμεταλλευθούν. Η κρίσιμη περιγραφή απαγορευμένων διαδικασιών πειθούς εκ μέρους ενός ακαδημαϊκού, λοιπόν, μπορεί ν’ αποτελέσει μία ακούσια συμβολή στην εφαρμογή αυτών των διαδικασιών. Αυτά τα προβλήματα, προφανώς, συναντώνται σε κάθε αρχή. Ένας χημικός γνωρίζει πολύ καλά ότι αν γράψει μια εργασία για κάποιο μυστηριώδες δηλητήριο, ένας δολοφόνος, πιθανότατα, να χρησιμοποιήσει αυτή την πληροφορία, μολονότι ο χημικός θεωρεί αυτή την έρευνα σαν την περιγραφή κάποιου πράγματος το οποίο υπάρχει ανεξαρτήτως της συγγραφικής του δραστηριότητας. Αντιθέτως, στην πολιτική επιστήμη, ο ακαδημαϊκός είναι διαρκώς κατεχόμενος από την έμμονη ιδέα του κινδύνου δημιουργίας ενός φαινομένου με το να το περιγράφει απλώς. Ένα βιβλίο με δοκίμια για τη Μαντόνα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ, περιελάμβανε μια σειρά από παραθέσεις από τον σημειολόγο της “ντεκονστρακτιονιστικής” φιλολογίας, τον Χαιντέγκερ, και λοιπά. Αυτά τα δοκίμια, άραγε, παρουσιάζουν μια κριτική ανάλυση του φαινομένου μαντόνα ή συμβάλλουν στην εξάπλωση του φαινομένου; Το δηλητήριο δεν γίνεται πιο επικίνδυνο μετά την εργασία του χημικού, ούτε η Μαντόνα θα αλλάξει ως είδωλο μετά την επέμβαση τόσων φιλοσόφων.

Σημείο νούμερο 4: το Πανεπιστήμιο εκπαιδεύει εργατικό δυναμικό για τα ΜΜΕ. Η προετοιμασία εργατικού δυναμικού για τα ΜΜΕ, είναι πιθανότατα πιο τυπική στην περίπτωση των ΗΠΑ, από ότι στην Ευρώπη αλλά στην πραγματικότητα στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου υπάρχουν μαθήματα τα οποία διδάσκουν στους φοιτητές πως να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τα πρότυπα που έχουν καθορίσει οι εφημερίδες, τα τηλεοπτικά δίκτυα και οι εκδοτικοί οίκοι. Αρχικώς, δεν υπάρχει τίποτα το παράξενο σ’ αυτό, αφού το Πανεπιστήμιο προετοιμάζει τους φοιτητές να γίνουν δικηγόροι, γιατροί και επιχειρηματίες. Όμως, αυτά τα επαγγέλματα έχουν σχέση με τον εκπαιδευτικό θεσμό που εκπαιδεύει τους αυριανούς επαγγελματίες και τα οποία σκοπό έχουν να επινοήσουν και να διδάξουν, συγχρόνως, τόσο τις νέες πρακτικές όσο και την φιλοσοφία τους ή τις βασικές τους αρχές. Έτσι, στις πρώτες ιατρικές σχολές διδασκόταν η φλεβοτομία μαζί με τον όρκο του Ιπποκράτη. Στην περίπτωση των ΜΜΕ, των εφημερίδων, της διαφήμισης, του κινηματογράφου, της

τηλεόρασης, αυτά υπήρξαν και εξελίχτηκαν ανεξαρτήτως ενός τυπικού εκπαιδευτικού θεσμού, ο οποίος μπορεί να είχε καθορίσει την ιδεολογική τους κατάσταση. Υπάρχει, βέβαια, το παράδοξο ότι μέσα στο ίδιο πανεπιστήμιο το τμήμα της επικοινωνίας να διδάσκει μια πρακτική και το τμήμα πολιτικών επιστημών της φιλοσοφίας να την κρίνει ως ηθικώς αμφισβητήσιμη. Κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι τα πανεπιστήμια επιβιώνουν μέσα στο πλήθος αυτών των απόψεων. Δυστυχώς, όμως, όταν και όπου αυτό συμβαίνει, δεν υπάρχει κάποιο παράδειγμα ολοκληρωμένων συγκαταβατικών απόψεων. Οι φοιτητές της επικοινωνίας μαθαίνουν πως να γίνουν δημοσιογράφοι σύμφωνα με τα τρέχοντα κριτήρια, ενώ οι φοιτητές της φιλοσοφίας μαθαίνουν πως να ασκούν κριτική στους δημοσιογράφους, ως μέσο για την ανακάλυψη της αλήθειας. Στον ακαδημαϊκό θεσμό οι δύο απόψεις μπορούν να συνυπάρξουν πλάι-πλάι αλλά οι δύο γραμμές σκέψεις θα γεννήσουν δύο είδη πολιτών και μελλοντικών επαγγελματιών, οι οποίοι θα αλληλοαγνοούνται για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Σημείο 5: το Πανεπιστήμιο εκμεταλλεύεται τα ΜΜΕ. Ακόμα κι αν πολλοί πανεπιστημιακοί εκπρόσωποι εξακολουθούν να αγνοούν τα ΜΜΕ, το ίδιο το Πανεπιστήμιο, παρόλαυτά, τα χρησιμοποιεί είτε για καλούς είτε για κακούς σκοπούς. Τα ΜΜΕ σήμερα εκτελούν κάποιες εκπαιδευτικές λειτουργίες, οι οποίες κάποτε επιτελούνταν από το σχολείο. Μια φορά κι έναν καιρό, οι ίδιοι οι δάσκαλοι έπρεπε να προμηθεύουν τη διδακτική ύλη των χειρογράφων τους, ενώ σήμερα, παράγονται από την επονομαζόμενη “πολιτιστική βιομηχανία”, κατά τρόπο φτηνότερο και πιο ευπρόσιτο. Πληροφορίες και ιδέες που κάποτε διαδίδονταν μέσω του εκπαιδευτικού θεσμού, τώρα μεταδίδονται απευθείας από τα ΜΜΕ. Μια φορά κι έναν καιρό, τα σχολεία έπρεπε να διδάξουν στους μαθητές που είναι η Μογκατίσα και που είναι τα σύνορα του Κουβέιτ, ενώ σήμερα τέτοιες πληροφορίες μεταδίδονται απευθείας από τις εφημερίδες και την τηλεόραση. Αυτό δε σημαίνει, όμως, ότι τα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν λιγότερη ανάμειξη στη μετάδοση τέτοιων πληροφοριών. Τα ΜΜΕ μεταδίδουν αυτές τις πληροφορίες χωρίς κριτική και χωρίς ειδοποίηση και είναι ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος να τις ελέγχει και να τις διορθώνει.

Σήμερα, είναι πιο σημαντικό το Πανεπιστήμιο να ασκεί κριτική στις βασικές πληροφορίες που μεταδίδονται από τα ΜΜΕ, από το να μεταδίδει το ίδιο αυτού του είδους γνώσεις. Κάποτε, τα περισσότερα βιβλία παράγοντας μέσα στο πλαίσιο των πανεπιστημίων. Σήμερα, παρέχονται από την εκδοτική βιομηχανία. Κάποτε, η επιστημονική ελίτ ήταν αυτή που πρότεινε στον εκδότη τι να εκδόσει ανάλογα με τις ανάγκες της έρευνας και της εκπαίδευσης. Ήταν η ακαδημαϊκή ελίτ της χώρας που ανακάλυπτε, ας πούμε, ότι η χώρα έχει δημοσιεύσει μία σημαντική έρευνα η οποία πρέπει να μεταφραστεί ώστε να διατεθεί στους φοιτητές. Έτσι, το Πανεπιστήμιο παρείχε τη διδακτέα ύλη για τους έκδότες. Σήμερα, είναι ο εκδότης που ανακαλύπτει ένα ξενόγλωσσο βιβλίο, αποφασίζει τη μετάφραση του και κατά αυτόν τον τρόπο παρέχει την διδακτέα ύλη για το Πανεπιστήμιο. Ανεξαρτήτως των αποφάσεων των καθηγητών, οι φοιτητές μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε έναν όγκο ενδιαφέροντων νέων βιβλίων, μερικά από τα οποία είναι ακόμα άγνωστα στους καθηγητές τους. Έτσι, η εκδοτική βιομηχανία προσφέρει στους φοιτητές πολλαπλές πηγές πληροφόρησης και τους διευκολύνει να ορίσουν τη διδακτέα ύλη των καθηγητών. Ο καθηγητής διδάσκει τον Ράσσελ ενώ ο φοιτητής διαβάζει Χούσελ αντ’ αυτού. Αυτό, μερικές φορές, μπορεί να αποτελέσει αιτία πανικού. Οι καθηγητές δεν μπορούν πια να κρύψουν την έλλειψη γνώσεων και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ανευθυνότητα σε κάποιο βαθμό, για ότι αφορά όλα τα βιβλία που κυκλοφορεί στην αγορά η εκδοτική βιομηχανία. Είναι η εκδοτική βιομηχανία, η οποία με το να αποφασίζει ποιά βιβλία

πρέπει να διατεθούν, επανεκδοθούν ή να αποσυρθούν από την αγορά, επηρεάζει τα αντικείμενα που θα μελετηθούν μέσα στα επόμενα χρόνια.

Μπορεί να συζητηθεί το γεγονός ότι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές με το να δρουν ως σύμβουλοι εκδοτών, διατηρούν αυτού του είδους την επιλεκτική διαδικασία υπό τον έλεγχό τους. Συμβαίνει όμως, μια μικρή προνομιούχα ομάδα ακαδημαϊκών, μέσω των επιλογών τους, να επηρεάζουν ή να καθορίζουν τις εκπαιδευτικές επιλογές όλων των υπολοίπων γνωστών συναδέλφων τους.

Νούμερο 6: Τα ΜΜΕ παρέχουν θέματα για το Πανεπιστήμιο. Πολλά θέματα, τα οποία συζητώνται ευρέως στα πανεπιστήμια σήμερα, προέρχονται από την Ακαδημία, αλλά έχουν γίνει αποδεκτά μόνο ως αποτέλεσμα των ΜΜΕ. Επιτρέψτε μου να φέρω ως παράδειγμα θέματα όπως η πολυπαιδεία, η κριτική με βάση το φύλο, η πολιτική ορθότητα, μεταμοντερνισμός. Το πρόβλημα είναι το εξής: θεωρείται ακαδημαϊκό παράδειγμα όντα αυτά τα θέματα μετατοπίζονται από τον πανεπιστημιακό χώρο στα ΜΜΕ; Ίσως. Συχνά, παραπονιόμαστε ότι κάποια σημαντικά προβλήματα για την κοινωνία και τον κοινό νου, παραμένουν περιορισμένα στην πανεπιστημιακή γλώσσα, η οποία έχει αποκλείσει το κοινό σε μεγάλο βαθμό. Αυτό το σύγχρονο φαινόμενο απαιτεί την άσκηση κριτικού πνεύματος, ώστε τα θέματα να μην παρερμηνεύονται αλλά ούτε και να θεωρούνται ασήμαντα. Με άλλα λόγια, απαιτείται να δεχόμαστε την πρόκληση να εξετάζουμε αυτά τα φαινόμενα. Όσον αφορά τη μεταβλητή συμπεριφορά των ΜΜΕ απέναντι στην κουλτούρα, ας αναλύσουμε την ποικιλία, υπό τη μορφή των τομέων στα Αμερικάνικα βιβλιοπωλεία. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60, ο Μάρξ, ο Φρόυντ, ο στρουκταουραλισμός και Χάσσελ, αν μπορούσε κανείς να τους βρει σε ένα βιβλιοπωλείο, βρίσκονταν όλα στον τομέα “Φιλοσοφία Ηπείρων”. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘60, τα ίδια βιβλία βρίσκονταν στον τομέα που αποκαλείτο “Στρουκτουραλισμός” και το οποίο περιελάμβανε το Μαρξισμό, την ψυχανάλυση και τη φαινομενολογία. Μετά, στη δεκαετία του ‘70, οι ίδιοι συγγραφείς και τα ίδια θέματα εμφανίζονται στον τομέα “Μεταστρουκτουραλισμός” ή, όπως είδα στο Σαιντ Μαρκ, “Σημειολογία, Κινηματογράφος και Φεμινισμός”.

Πρόσφατα, στη βιβλιοθή΄κη του Χάρβαρντ, βρήκα θέματα όπως σημειολογία, γλωσσολογία, νευρολογία, ψυχολογία και μετα-αναλυτική φιλοσοφία, ταξινομημένα μαζί ως “Γνωστικές Σπουδές”, πράγμα το οποίο δεν ακούγεται και τόσο άσχημα. Σε ένα εμπορικό βιβλιοπωλείο γνωστής αλυσίδας στη Νέα Υόρκη, ο Σαιντ Αγκουστίν είχε τοποθετηθεί στον τομέα “Νέες εποχές”. Θα έβρισκα την ίδια κατανομή θεμάτων και στα βιβλιοπωλεία κοντά στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια αλλά και σ’ αυτά κοντά στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης μέσα και έξω από την πόλη.

Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι τα διαφορετικά πανεπιστημιακά τμήματα, τα οποία καθιερώνουν αυτά τα κριτήρια σύμφωνα με τις δικές τους γραμμές σκέψης, αλλά η εξουσία του μάρκετινγκ, η οποία δρα έξω από την ακαδημαϊκή ελίτ.

Ας πάμε στην Ιταλία τώρα, όπου τα ράφια που στη δεκαετία του ‘60 και ‘70 καλύπτονταν από Μαρξιστικά και επαναστατικά βιβλία, τώρα έχουν αφιερωθεί στον μυστικισμό και την ανατολίτικη σκέψη. Είναι αυτή η εμπορική επιλογή η οποία μπορεί να καθορίσει τις πολιτιστικές απαιτήσεις των φοιτητών. Μπορούν τα πανεπιστήμια να μείνουν απομονωμένα από αυτά τα μεταβαλλόμενα πολιτιστικά γεγονότα; Στην Ιταλία, όλο και πιο πολλά διαφορετικά τμήματα επικοινωνιακών

σπουδών δεν αναλύουν μόνο τον τρόπο λειτουργίας των ΜΜΕ, αλλά προσκαλούν και ανθρώπους της τηλεόρασης ως επισκέπτες καθηγητές. Πραγματικά, είναι ενδιαφέρον να χρησιμοποιούνται αυτοί οι άνθρωποι ως ειδικοί που γνωρίζουν καλύτερα τα επικοινωνιακά στερεότυπα, αλλά υπάρχει πάντοτε μια διαφορά στο να χρησιμοποιεί κανείς ένα ινδικό χοιρίδιο για πειράματα ανατομίας και στο να το αποκαλεί καθηγητή ανατομίας!

Νουμερο 7: Το Πανεπιστήμιο εκμεταλλεύεται τις τεχνικές των ΜΜΕ. Το Πανεπιστήμιο μπορεί να αποφασίσει να χρησιμοποιήσει τα ΜΜΕ ως μέσο για να διευρύνει το πεδίο επιρροής του, Τα επιτυχή αποτελέσματα του Ανοιχτού Πανεπιστημίου, ενός εκπαιδευτικού θεσμού για ενήλικες και μία εναλλακτική λύση για εργαζόμενους φοιτητές, αποδεικνύει πως η σύγχρονη χρήση εντύπων, κασετών, βιντεοταινιών και προσφάτως CD-ROM, μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία ενός πανεπιστημιακού κυκλώματος μαζικής επικοινωνίας. Αλλά αυτή η υπέρμετρη διαθεσιμότητα των πληροφοριών μπορεί επίσης να προκαλέσει ένα καταστρεπτικό αποτέλεσμα. Τα ΜΜΕ, βέβαια, προκειμένου να πλησιάσουν πάνω απ’ όλα εκείνους τους φοιτητές από τον κύκλο της πολιτιστικής πληροφόρησης, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν ευθέως την εκπαιδευτική σχέση και τον άμεσο διαπροσωπικό διάλογο.

Επιπλέον, το Πανεπιστήμιο συχνά χρησιμοποιεί τα ΜΜΕ ως μέσο επιρροής στην ακαδημαϊκή αντιπαράθεση. Οι επιστημονικές συζητήσεις στις εφημερίδες δεν αποτελούν κάτι καινούργιο για τον αιώνα μας. Αυτό που είναι σίγουρα νέο είναι ο ρόλος των τηλεοπτικών συζητήσεων, όσον αφορά την επιρροή των γνωμών σχετικά με κάποια σημαντική επιστημονική πολιτική, ή αποφάσεις, όπως για τη χρήση ή την απόρριψη της πυρηνικής ενέργειας. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, διακρίνω κάποιες ανησυχητικές νέες τάσεις. Ένα τυπικό παράδειγμα για τη χρήση των ΜΜΕ σε μία ακαδημαϊκή αντιπαράθεση στις ΗΠΑ, μερικά χρόνια πριν, ήταν η ανακάλυψη του φιλοναζισμού του Χαϊντέγκερ. Το ότι ο Χαϊντέγκερ ήταν φιλοναζιστής ήταν γνωστό από το τέλος σχεδόν του πολέμου. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 στις ΗΠΑ μεταφράστηκαν και σχολιάστηκαν οι πολιτικές ομιλίες τους Χαϊντέγκερ. Κάθε σοβαρός ακαδημαϊκός γνώριζε αυτή τη σκοτεινή πλευρά της προσωπικής ζωής του Χαϊντέγκερ και είχε υπ’ όψιν του το φιλοσοφικό πρόβλημα, αν και η φιλοσοφία του εξαρτόταν ή καθοριζόταν από τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Δεν είμαι οπαδός του Χαϊντέγκερ αλλά θεωρώ επικίνδυνο μία τέτοια προσπάθεια απογύμνωσης της φιλοσοφίας κάποιου, στηριζόμενοι απλώς σε ένα βιογραφικό γεγονός. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε το ρόλο του Γουώλτερς στην εξέλιξη της δυτικής σκέψης απλώς επειδή επένδυσε μέρος της περιουσίας του στο δουλεμπόριο.

Κατά τη διάρκεια ενός πανεπιστημιακού σεμιναρίου μπορεί κανείς να συζητήσει για τη σχέση μεταξύ της σκέψης του Χάιντεγκερ χρησιμοποιήθηκε από μία ομάδα ακαδημαϊκών για να αμφισβητήσουν κάποιους από τους συναδέλφους τους και αυτή η διαμάχη τους παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ. Ακολούθησε ένα μεγάλο σκάνδαλο, όπως η διάλυση συγκεκριμένων πανεπιστημιακών τμημάτων με τον εξαναγκασμό ορισμένων ακαδημαϊκών να αλλάξουν Πανεπιστήμιο. Η προσωπική μου εντύπωση είναι ότι μια συγκεκριμένη πανεπιστημιακή ομάδα χρησιμοποίησε τα ΜΜΕ για να προκαλέσει έναν υποτιθέμενο σκοπό, ο οποίος έμοιαζε σαν σκοπός για το κοινό των ΜΜΕ, αλλά που δεν ήταν για τον ακαδημαϊκό κόσμο, προκειμένου να θέσει με αυτόν τον τρόπο ένα επιχείρημα που θα έπρεπε να είχε συζητηθεί με έναν

πιο φιλοσοφικό τρόπο. Συχνά πάντως το Πανεπιστήμιο χρησιμοποιεί τα ΜΜΕ ως όπλο.

Νούμερο 8: To Πανεπιστήμιο γίνεται θύμα του σταρ-σύστεμ. Τα ΜΜΕ έχουν εισάγει το Πανεπιστήμιο στο σταρ-σύτεμ. Συχνά, αναρωτιόμαστε αν η φήμη κάποιων ακαδημαϊκών συνδέεται με τα ακαδημαϊκά τους επιτεύγματα ή, αντιθέτως, απλώς, με την εικόνα που έχουν δημιουργήσει η τηλεόραση και τα φανταχτερά περιοδικά γι’ αυτούς. Το σύστημα των ΜΜΕ είναι τόσο ισχυρό που δημιουργεί ειδήσεις επιτυχώς, όχι μόνο με την αναίδεια αυτών που εμφανίζονται καθημερινώς στη τηλεόραση, αλλά και με την προβολή της ιδιωτικής ζωής αυτών που έχουν αποσυρθεί από το δημόσιο βίο.

Ακόμα και οι απουσίες μεταμορφώνονται σε ειδήσεις από τον Τύπο. Πάρτε για παράδειγμα την περίπτωση του Σάλλινγκερ. Όχι μόνο αυτοί που εκδίδουν ένα βιβλίο το χρόνο, αποτελούν είδηση, αλλά και αυτοί που δεν εξέδωσαν ποτέ τίποτε απολύτως. Υπάρχουν ακαδημαϊκοί που μπορούν αν κάνουν τη σιωπή τους να μιλήσει κι αν δεν το καταφέρουν αυτό οι ίδιοι, μπορεί να το κάνει μια καλή αναφορά γι αυτούς. Μερικοί εκδοτικοί οίκοι ειδικεύονται στο να κάνουν διάσημους εκείνους που δεν δημοσίευσαν ποτέ ούτε μία γραμμή στη ζωή τους και ίσως τις καλύτερες προοπτικές να έχουν εκείνοι οι οποίοι δεν έχούν ούτε ένα απλό χειρόγραφο.

Εξίσου ενοχλητική είναι η επιρροή των ΜΜΕ στους φοιτητές. Οι διαδηλώσεις των φοιτητών το ‘68, επηρεάστηκαν από την επέμβαση των ΜΜΕ. Το Ράδιο Μόντε Κάρλο υπαγόρευε βήμα προς βήμα την πορεία προς το Καρτιέ Λατέν, αλλά ήταν έργο των ΜΜΕ, το οποίο ενθάρρυνε την ταυτόχρονη εξάπλωση του ίδιου φαινομένου σε διαφορετικές χώρες καθώς και τις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν τα ίδια μοντέλα. Όμως, αν και μπορούμε να θεωρήσουμε τη μεγάλη εξέγερση του ‘68 σαν ένα αναπόφευκτο ιστορικό φαινόμενο, αυτό δεν είναι αλήθεια για άλλες μικρότερες κλίμακας διαδηλώσεις. Οι διαμαρτυρίες που ακολούθησαν στην Ιταλία το ‘77, και το ‘81, συνέβησαν γιατί διάφορες ομάδες φοιτητών άρχισαν να εξεγείρονται μόνο και μόνο για να ακολουθήσουν την ημερήσια διάταξη των ΜΜΕ.

Υπό αυτή την έννοια τα ΜΜΕ δεν αναφέρονται στα πανεπιστήμια αλλά δημιουργούν και προκαλούν ειδήσεις. Τέλος, τα ΜΜΕ έχουν την τάση να μετατρέπουν την πανεπιστημιακή ζωή σε σόου. Η αναγγελία μιας έρευνας που βρίσκεται σε εξέλιξη, παρουσιάζεται σαν τελική ανακάλυψη. Το πείραμα μιας τάξης διαφημίζεται ως επίτευγμα μιας παγκόσμιας πανάκειας. Θα αναφερθώ στο επεισόδιο που συνέβη στη Γιούτα, την επονομαζόμενη “συγχώνευση”. Τη συγχώνευση της διαμάχης μεταξύ Γάλλων και Αμερικανών επιστημόνων για το AIDS, όπου η υπόθεση “να είμαστε προσεκτικοί και συνετοί”, έγινε αντικείμενο ανεύθυνων σόσου. Περιττό να πού΄με ότι οι σοβαροί επιστήμονες θα έπρεπε να αποφεύγουν τέτοιες εμφανίσεις με το ύφος διασημοτήτων. Αναπόφευκτα, όμως, θα γίνουν θύματα του συστήματος των ΜΜΕ. Συχνά, όσο περισσότερο ένας ακαδημαϊκός έχει παραμείνει έξω από την εμπειρία των ΜΜΕ, τόσο πιο ευάλωτος θα γίνει στον αγώνα εναντίον τους. Ένα ναι ή ένα ίσως σε μια άτυπη συνέντευξη, μπορεί να μετατραπεί σε μια επίσημη ανακοίνωση. Σ’ αυτό το σημείο ο ακαδημαϊκός γίνεται δέσμιος ενός σκοπού που ούτε επιθυμούσε ούτε ενθάρρυνε τουλάχιστον.

Νουμερο 9: H τεχνολογία των ΜΜΕ θέτει σε κίνδυνο την έρευνα. Η τεράστια εκδοτική παραγωγή με τη βοήθεια υπολογιστών μέσω του Internet, όπου μπορεί

κανείς να δημοσιεύσει ολόκληρη τη δουλειά του, εδώ και δύο χρόνια, αποτελεί εμπόδιο στην επιστημονική επικοινωνία. Η επεκτατική αύξηση διαθέσιμου επιστημονικού υλικού, επηρεάζει κατά δραματικό τρόπο τον καταμερισμό της γνώσης. Όταν ένας ακαδημαϊκός δέχεται καθημερινώς εκατοντάδες σελίδες που σχετίζονται με την επιστημονική του έρευνα, θα παραμείνει σίγουρα στο σκοτάδι, όσον αφορά τις μελέτες όλων των σχετικών κλάδων. Δυστυχώς, έτσι, τώρα γίνεται αδύνατο για τους ακαδημαϊκούς να ακολουθήσουν τον τομέα της εξειδίκευσης τους, που έχει οδηγήσει στην παραγωγή και την κατανάλωση αναλύσεων. Οι αναλύσεις είναι μια υπηρεσία των ΜΜΕ. Μια ανάλυση είναι, για παράδειγμα, ένα κείμενο το οποίο έχει ερμηνευθεί και συνοψιστεί από ένα θυρωρό. Έτσι, η πρωταρχική ευθύνη ενός ακαδημαϊκού να μελετάει, ερμηνεύει και να κρίνει ένα κείμενο, περνάει σε έναν συγγραφέα αναλύσεων. Πλάι στη δικτατορία των αναλύσεων, υπάρχει η απειλή των ολοκληρωμένων βιβλιογραφιών πάνω σε οποιοδήποτε θέμα, το οποίο τώρα μπορεί να αποκτηθεί μέσω των πληροφοριακών δικτύων. Μια σημερινή βιβλιογραφία είναι κάτι το οποίο κατακτάται βήμα-βήμα με επίπονη και προμελετημένη προσπάθεια. Μια ολοκληρωμένη βιβλιογραφία με 10.000 τίτλους πάνω στο ίδιο θέμα, δεν αξίζει τίποτα, γιατί δεν μπορεί να την συμβουλευτεί κανείς. Οι καθηγητές που με το πάτημα ενός κουμπιού λαμβάνούν μια τέτοια βιβλιογραφία, όχι μόνο δεν είναι σε θέση να διαβάσουν όλα τα βιβλία που περιέχει, αλλά σίγουρα ούτε και όλους τους τίτλους.

Δείγματα αυτής της κρίσης εμφανίζονται σε πολλές εκδόσεις τα τελευταία χρόνια, σε χώρες που θεωρούνται πρωτοπόροι όσον αφορά την καινοτομία, στην έρευνα. Δεν υπάρχουν βιβλιογραφίες που να περιέχουν τίτλους παλαιότερους των δέκα ετών. Γιατί αυτό το κριτήριο δικαιολογείται για κάποιες αρχές, οι οποίες υφίστανται διαρκείς αλλαγές, είναι ένα θέμα που αφορά τις σπουδές στον τομέα των Ανθρωπιστικών επιστημών, που είναι εκ φύσεως αθροιστικές.

Πρόσφατα, διάβαζα σε μια επιστημονική μελέτη, η οποία είχε εκπονηθεί από έναν εξαιρετικό καθηγητή, για μια συγκεκριμένη ιδέα που ήδη είχε διατυπωθεί από τον Εμμάνουελ Καντ, ενώ στην υποσημείωση αναφερόταν το όνομα Σ. Μπράουν, 1987. Η τεχνολογία των ΜΜΕ απειλείται από μια ανίατη ασθένεια. Την ακρίβεια των υλικών, που υποστηρίζουν και μεταδίδουν τις πληροφορίες. Οι βιντεοταινίες, οι εγγραφές σε μαγνητικούς δίσκους και οι φωτοτυπίες, κάποια μέρα θα σβήσουν. Ακόμα και το βιβλίο, το πρωταρχικό εργαλείο για τη μετάδοση γνώσεων έχει γίνει πολύτιμο είδος. Όλα τα βιβλία που εκδόθηκαν μετά το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, οπότε κι έγινε το πέρασμα από την εποχή χρήσης “τραχείου” χαρτιού στη χρήση χαρτιού που προέρχεται από δέντρα, πρόκειται να γίνουν σκόνη, μέσα σ’ ένα διάστημα 30 με 70 χρόνια το πολύ. Τα ΜΜΕ έχουν επιτρέψει την άνθηση και κυκλοφορία βιβλίων που θα “πεθάνουν” πριν από τη συγγραφή τους! Όλες οι μέθοδοι -μικροφίλμ, επανεκτύπωση σε (acid-free) αντιοξειδωτικό χαρτί ή χημική προστασία – που εφαρμόζονται προκειμένου να αποφευχθεί αυτό το τραγικό συμβάν, μας βοηθούν να μεταφέρουμε μόνο τμήματα από τις μαρτυρίες του πολιτισμού της εποχής μας.

Μια από τις ιστορικές ευθύνες των πανεπιστημίων για τις επόμενες δεκαετίες είναι να επιλέξουν ποιά βιβλία πρέπει να τύχουν προνομιακής μεταχείρισης και ποιά βιβλία θα εξαφανιστούν. Αυτή είναι μια τρομερή ευθύνη και ομολογώ ότι δε θα ήθελα να συμμετάσχω σε καμία επιτροπή επιφορτισμένη με μια τέτοια απόφαση.

Νομίζω ότι έχω σκιαγραφήσει την εικόνα μίας αρρωστημένης και βασανιστικής κατάστασης στην οποία όσοι ιχυρίζονται ότι θα θεραπευτούν

ψεύδονται αλλά και όπου ο καθένας από μας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για την δική του/της ευαίσθητη ισορροπία. Στον κόσμο των ΜΜΕ δεν υπάρχουν πια φιλντισένιοι πύργοι. Για την αντιμετώπιση των ΜΜΕ, η Ακαδημία πρέπει να αναγνωρίσει την αναπόφευκτη επιρροή τους, να αντιπαρέλθει την αρνητική τους επίδραση και να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες τους.

Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω με μια νότα αισιοδοξίας. Το Πανεπιστήμιο δε μπορεί να αντισταθεί στην προφανή επιρροή των ΜΜΕ με το να εκμεταλλεύεται τις μαρτυρίες του. Αν ορίσουμε την αξία της πληροφόρησης, υπό τον όρο της απροσδόκητης γνώσης, τότε τα ΜΜΕ μπορεί να πληροφορούν ως προς τα γεγονότα αλλά όχι ως προς τη σύλληψη και την ερμηνεία των γεγονότων. Τα ΜΜΕ μας λένε ότι αυτό είναι έτσι, ή ότι ένα αεροπλάνο συνετρίβη, ή ότι το δολάριο έπεσε, ή για το ξέσπασμα μιας πολιτικής κρίσης. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, αμφιβάλλω αν η πληροφορία είναι αληθινά τόσο απρόσμενη. Εν πάσει περιπτώσει, αυτή είναι η πληροφόρηση. Αλλά, σκέψεις πάνω σε αυτά δεν μπορεί να δημιουργηθούν επί τόπου και αυθημερόν.

Για παράδειγμα, την περασμένη δεκαετία τα ΜΜΕ ανακάλυψαν ότι έχουμε περάσει στον κόσμο των εικόνων. Έχω επαφή με πολλούς δημοσιογράφους, πιστέψτε με. Ξαφνικά, στη δεκαετία του ‘80, τα ΜΜΕ ανακάλυψαν ότι ζούμε σε έναν πολιτισμό εικόνων. Δεν ήταν και συνταρακτική ανακάλυψη, γιατί αυτό το φαινόμενο είχε συζητηθεί από τους κοινωνιολόγους και τους σημειολόγους περίπου 30 χρόνια πριν. Θυμηθείτε, για παράδειγμα, τον Μακ Λιούαν. Αλλά, το πρόβλημα είναι ότι οι κοινωνίες μας, μετά τη διάδοση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, επιστρέφουν σε έναν Γουτεμβεργιακό γαλαξία πιο πολύ εικόνες από ότι γραπτό λόγο, τώρα, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής δε θα ήταν ένα εργαλείο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν μορφωμένοι άνθρωποι, μιας και περιέχει όλο λέξεις, λέξεις, λέξεις.

Το ερώτημα, πραγματικά, είναι σχετικό με το μέλλον και την ποιότητα μιας τέτοιας νέου είδους μόρφωσης. Τα ΜΜΕ δεν μπορούν να το αντικρούσουν αυτό γιατί οι άνθρωποι δεν θα το πίστευαν. Οι άνθρωποι έπρεπε να αντιμετωπίσουν τόσες πολλές δυσκολίες ώστε να αποδεχτούν, τελικά, την ιδέα ότι ζούμε σε έναν πολιτισμό εικόνων , όπου το κοινό δεν μπορεί πια να το απαρνηθεί. Είναι κάτι που έχει γίνει πια “κλισέ” χάρη στη σπουδαία προσπάθεια που καταβλήθηκε. Έτσι, τα ΜΜΕ μας αναγκάζουν να πούμε ότι ζούμε στον πολιτισμό των εικόνων. Θα μπορούσαν να αποκαλύψουν ότι ζούμε ξανά σε έναν πολιτισμό αναλφάβητων, μόνο μετά από είκοσι χρόνια. Τα ΜΜΕ μπορούν να παρουσιάσουν την είδηση για μια έρευνα σε ένα συγκεκριμένο εργαστήριο αλλά δεν μπορούν να προσφέρουν την κατάλληλη ερμηνεία αυτού του γεγονότος.

Στο επίπεδο των γεγονότων, τα ΜΜΕ αναφέρουν τι συμβαίνει τώρα, αλλά στο επίπεδο της ερμηνείας μπορούν μόνο να πουν ότι ήταν αναμενόμενο είκοσι χρόνια πριν. Η κουλτούρα, η γνώση, οι θεωρίες που γεννιούνται μέσα στο Πανεπιστήμιο, βρίσκουν τη θέση τους μέσα σε αυτό τα χάσμα των είκοσι χρόνων. Αυτό που μελετάει το Πανεπιστήμιο σήμερα, είναι αυτό που θα ενσωματώσουν τα ΜΜΕ στο πρόγραμμα τους, στο σύστημα τους, σε είκοσι χρόνια από τώρα.

Θέλω να πιστεύω ότι οι φοιτητές έρχονται ακόμα στα αμφιθέατρα γιατί αντιλαμβάνονται ότι κάτι συζητείται εκεί, το οποίο τα ΜΜΕ δεν έχουν ανακαλύψει ακόμα. Όταν θα γίνει αυτό, τότε το Πανεπιστήμιο θα συζητά ήδη κάτι άλλο. Και αν

είμαστε σε θέση να διατηρήσουμε αυτό το χάσμα, θα έχουμε, ακόμη ένα ρόλο να παίξουμε, ο οποίος είναι πραγματικά ανεκτίμητος.

Σας ευχαριστώ.

- See more at: http://ex-amaxis.gr/?p=1447#sthash.CWoY7Wkh.dpuf

Πώς να μη μιλάτε για ποδόσφαιρο [Ουμπέρτο Έκο] 2 σχόλια Αναρτήθηκε από τον/την Δημήτρης στο Φεβρουαρίου 19, 2011 Rate This

Πώς να μη μιλάτε για ποδόσφαιρο [Ουμπέρτο Έκο: πώς να διαψεύσετε μια διάψευση και άλλες οδηγίες χρήσεως]

“Δε θα ‘παίρνε χαμπάρι ούτε κι αν είχα τρία μάτια και δυο κεραίες πάνω στα πράσινα λέπια του ινιακού μου οστού. Δε συλλαμβάνει την έννοια της διαφοράς, της ποικιλίας και του ασύγκριτου των Πιθανών Κόσμων.”

του Ουμπέρτο Έκο*

*

ΔΕΝ ΕΧΩ ΤΙΠΟΤΑ εναντίον του ποδοσφαίρου. Δεν πάω στα γήπεδα για τον ίδιο λόγο που δε θα πήγαινα να κοιμηθώ το βράδυ στα υπόγεια του Κεντρικού Σταθμού του Μιλάνου (ή να περπατήσω στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης μετά από τις έξι το απόγευμα), αλλά, αν τύχει, παρακολουθώ μ’ ενδιαφέρον κι ευχαρίστηση έναν ωραίο αγώνα στην τηλεόραση, μια και αναγνωρίζω και εκτιμώ όλα τα πλεονεκτήματα αυτού του ευγενούς αθλήματος. Δε μισώ το ποδόσφαιρο. Μισώ τους παθιασμένους με το ποδόσφαιρο.

Ωστόσο δε θα ‘θελα να παρεξηγηθώ. Απέναντι σ’ αυτούς τους φιλάθλους εγώ τρέφω τα ίδια συναισθήματα που η Αέγκα Αο- μπάρντα τρέφει απέναντι στους εξωκοινοτικούς: «Δεν είμαι ρατσιστής, αρκεί να μένουν σπίτι τους». Και ως σπίτια τους εννοώ τα μέρη όπου συγκεντρώνονται στη διάρκεια της εβδομάδας (μπαρ, οικογένεια, λέσχες) και τα γήπεδα, όπου δε μ’ ενδιαφέρει τι θα συμβεί, κι ακόμα

καλύτερα αν έρθουν κι αυτοί από το Λίβερπουλ, γιατί διασκεδάζω διαβάζοντας τις περιγραφές, μια και αρένα χωρίς αίμα δε γίνεται.

Δεν αγαπώ το φανατικό του ποδοσφαίρου, γιατί έχει ένα παράξενο χαρακτηριστικό: δεν καταλαβαίνει για ποιο λόγο εσύ δεν είσαι και επιμένει να σου μιλάει σαν να ήσουν. Για να σας δώσω να καταλάβετε τι εννοώ, θα παραθέσω ένα παράδειγμα. Εγώ παίζω φλάουτο (όλο και χειρότερα, σύμφωνα με μια δημόσια δήλωση του Λουτσιάνο Μπέριο, και είναι μεγάλη ικανοποίηση να ξέρεις ότι οι Μεγάλοι Μαέστροι σε παρακολουθούν τόσο προσεχτικά). Ας υποθέσουμε ότι βρίσκομαι στο τρένο και για να πιάσω κουβέντα με τον απέναντι κύριο, τον ρωτάω:

«Ακούσατε το τελευταίο κόμπακτ του Φρανς Μπρίγκεν;».

«Ορίστε;».

«Λέω για το Pa vane Lachryme. Κατά τη γνώμη μου, έχει πολύ αργό ρυθμό στην αρχή».

«Συγγνώμη, δε σας καταλαβαίνω».

«Μα σας λέω, Βαν Άικ, ναι; (συλλαβίζοντας) To Blockflote».

«Κοιτάξτε, εγώ… Παίζεται με δοξάρι;».

«Α, κατάλαβα, εσείς δεν…».

«Εγώ δεν».

«Παράξενο. Μα το ξέρετε ότι, για ν’ αποχτήσει κανείς ένα χειροποίητο Coolsma, πρέπει να περιμένει τρία χρόνια; Καλύτερα λοιπόν ένα εβένινο Moeck. Είναι το καλύτερο, τουλάχιστον απ’ αυτά που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Μου το είπε και ο Γκατζελόνι. Ακούστε, εσείς φτάνετε μέχρι την πέμπτη βερσιόν της Dοrdre Docn Daphne D’ Over,».

«Για να πω την αλήθεια, εγώ στην Πάρμα πάω…».

«Α, κατάλαβα, παίζετε από φα, όχι από ντο. Ναι, προσφέρει μεγαλύτερη ικανοποίηση. Ξέρετε ότι ανακάλυψα μια σονάτα του Λοϊελέτ που…».

«Του Λέιε… ποιου;».

«Αλλά θα ‘θελα να σας δω στις φαντασίες του Τέλεμαν. Τα καταφέρνετε; Μήπως χρησιμοποιείτε τους γερμανικούς δακτυλισμούς;».

«Εγώ, κοιτάξτε, τους Γερμανούς, η Μπε Εμ Βε είναι σπουδαίο αυτοκίνητο και τους εκτιμώ, μα…».

«Κατάλαβα. Χρησιμοποιείτε τους μπαρόκ δαχτυλισμούς. Σωστά. Κοιτάξτε, αυτοί του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών…».

Ορίστε λοιπόν, δεν ξέρω αν μπήκατε στο νόημα. Και δε θα σας φανεί παράξενο, αν ο άτυχος συνταξιδιώτης μου ορμήσει στο σήμα κινδύνου. Το ίδιο συμβαίνει και με το φανατικό του ποδοσφαίρου. Και η κατάσταση είναι ιδιαίτερα δύσκολη, όταν είναι ταξιτζής:

«Είδατε το Βιάλι;».

«Όχι, θα πρέπει να πέρασε την ώρα που έλειπα».

«Μα δε θα δείτε απόψε τον αγώνα;».

«Όχι, πρέπει ν’ ασχοληθώ με το βιβλίο Ζήτα της Μεταφυσικής του Σταγειρίτη».

«Ωραία, δείτε τον και μετά μου λέτε. Νομίζω ότι ο Βαν Μπάστεν μπορεί να γίνει ο Μαραντόνα του ’90, εσείς τι λέτε; Πάντως, θα πρόσεχα πολύ και το Χάτζι».

Και ούτω καθεξής σαν να μιλάει σε τοίχο. Δεν είναι ότι δε νοιάζεται για το ότι εγώ δε νοιάζομαι. Είναι ότι δεν μπορεί να διανοηθεί ότι εγώ δε νοιάζομαι. Δε θα ‘παίρνε χαμπάρι ούτε κι αν είχα τρία μάτια και δυο κεραίες πάνω στα πράσινα λέπια του ινιακού μου οστού. Δε συλλαμβάνει την έννοια της διαφοράς, της ποικιλίας και του ασύγκριτου των Πιθανών Κόσμων.

Έδωσα το παράδειγμα του ταξιτζή, αλλά το ίδιο ισχύει και όταν ο συνομιλητής ανήκει στην άρχουσα τάξη. Είναι σαν το έλκος, χτυπάει τόσο τους πλούσιους, όσο και τους φτωχούς. Το παράξενο όμως είναι ότι άνθρωποι ακλόνητα πεπεισμένοι ότι όλοι είμαστε ίσοι είναι πρόθυμοι να σπάσουν το κεφάλι του φίλαθλου που έρχεται από την παραμεθόρια επαρχία. Αυτός ο οικουμενικός σοβινισμός με κάνει να ουρλιάζω από θαυμασμό. Είναι σάμπως αυτοί της Λέγκα να έλεγαν: «Αφήστε τους Αφρικανούς να έρθουν προς εμάς. Έτσι μετά θα τους κάνουμε λιώμα».

* Το κείμενο υπάρχει στο βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο Πώς να διαψεύσετε μια διάψευση και άλλες οδηγίες χρήσεως που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γνώση και σας το προτείνουμε..

UICY NEWS

«Οι σύγχρονες δικτατορίες δεν επιβάλλονται με τα τεθωρακισμένα», ο Ουμπέρτο Έκο, η Φαίη Σκορδά και η τηλεόραση Share 1 Share on Tumblr 26 Ιούλιος 2012, 13:50

Κείμενο: Αλεξάνδρα Τσόλκα

ΣΤΕΙΛΕ ΤΟ ΕΚΤΥΠΩΣΕ ΤΟ

«Οι σύγχρονες δικτατορίες δεν επιβάλλονται με τα τεθωρακισμένα, αλλά με τις τηλεοράσεις» γράφει ο Ουμπέρτο Εκο, ο δάσκαλος της Φαίης Σκορδά, που τον παίζει στα δάκτυλα υποθέτουμε και αναγνωρίζουμε σιγά σιγά όλοι, το πόσο έχουμε άποψη απ'τα όσα όχι διαβάζουμε, μας έχουν μορφώσει, τα σχολειά μας, τις σπουδές

μας, το οικογενειακό και κοινωνικό μας περιβάλλον αλλά απ'το ότι παίζει η τηλεόραση. Συχνά παίρνω ταξί. Οι αγαπητοί μου οδηγοί ταξί είναι κοινωνικοί άνθρωποι. Με ρωτάνε τι δουλεία κάνω πάντα. Λέω δημοσιογράφος (όχι, όχι, ακόμη δεν ντρέπομαι). Η επόμενη ερώτηση είναι: «σε ποιο κανάλι;». Στο τομέα ηθοποιοί, δεν πα να'σαι η Λυδία Κονιόρδου, η Λύδια Φωτοπούλου, η Φιλάρετη Κομνηνού; Αν δεν σε έχουν δει σε σίριαλ δεν υπάρχεις και ας κοπανιέσαι σε διπλους ρόλους στον Σοφοκλή, σε προτασεις για τον Ευριπίδη και σε καινοτομίες στον Τένεσι Ουίλιαμας. Και η άποψη; Ω! Η άποψη. Οι τελευταίες εκλογές απέδειξαν πως παρά τη ανέχεια και την οργή του κόσμου, ο τρόμος, ο φόβος των δελτίων ειδήσεων τους έβαζαν σκέψεις στις κάλπες. Γενικά, δεν το έδειξε η τηλεόραση; Άρα δεν υπάρχει! Δεν δημοσιοποιείται. Δεν καταγράφεται. Βλέπω διαφημίσεις ηλίθιες έως επικίνδυνες. Βιβλία – κατασκευές – παρερμηνειες, μηχανές υγείας για μεθόδους που δεν υπάρχουν καθαριστικά που δεν καθαρίζουν, κρέμες ομορφιάς που σου βγάζουν εκζέματα, για να μη πω για τις πιο οδυνηρές παθήσεις συνειδήσεις και άποψης που σου φυτεύει η τηλεόραση. Το κοινό –όλοι μας- αγοράζουμε. Πιστεύουμε. Θέλουμε. Γιατί; Γιατί το'πε η τηλεόραση!

Πηγή: http://www.queen.gr/CELEBRITY-SPOTTING/JUICY-NEWS/item/56041-oi-syghrones-diktatories-den-epivallontai-me-ta-tethorakismena-o-oymperto-eko-i-faii-skorda-kai-i-tileorasi#ixzz2a2yGZmJk

Οι διαφορές του βλάκα και του ανόητου... 26 Ιούλιος 2012, 20:45

Κείμενο: Αλεξάνδρα Τσόλκα

ΣΤΕΙΛΕ ΤΟ ΕΚΤΥΠΩΣΕ ΤΟ

Και επειδή όπως θα καταλάβατε διαβάζω Ουμπερτο Εκο και έχω πάθει ένα κολληματάκι, διαλέγω ένα απόσπασμα απ το Εκκρεμές του Φουκώ, να μοιραστούμε, λογά επικαιρότητας. Η συζήτηση των δυο ανδρών στο βιβλίο είναι ποτισμένη στο αλκοόλ και στην ανάλυση: "...Ο ανόητος είναι περιζήτητος, ιδίως στις κοσμικές συγκεντρώσεις. Φέρνει τους πάντες σε αμηχανία, μα προσφέρει ευκαιρίες για σχόλια. Στη θετική μορφή του είναι διπλωματικός. Μιλάει εκτός θέματος ακόμη και για τις γκάφες των άλλων, στρέφοντας αλλού τη συζήτηση. Ωστόσο δεν μας ενδιαφέρει, δεν είναι ποτέ

δημιουργικός, μηρυκάζει, επομένως ποτέ δεν έρχεται να φέρει χειρόγραφα σ'έναν εκδοτικό οίκο. Ο ανόητος δεν λέει ότι η γάτα γαβγίζει, μιλάει για τη γάτα όταν οι άλλοι μιλούν για το σκύλο. Λαθεύει στους κανόνες της συζήτησης, κι όταν λαθεύει ωραία είναι υπέροχος. Νομίζω ότι πρόκειται για απειλούμενο είδος, είναι φορέας κυρίως αστικών αρετών. Του χρειάζεται ένα σαλόνι Βερντυρέν, ή μάλλον μια οικία Γκερμάντ. Τα διαβάζετε ακόμη αυτά εσείς οι φοιτητές;". "Εγώ ναι". "Ανόητος είναι ο Ιωακείμ Μουρά που επιθεωρεί τους αξιωματικούς του και ανάμεσα τους βλέπει έναν από τη Μαρτινίκα γεμάτο παράσημα. "Vous etes negre?", τον ρωτά. Κι εκείνος: "Oui, mon general". Κι ο Μουρά: "Bravo, bravo, continuez!" (-Είστε νέγρος; -Μάλιστα στρατηγέ μου –Μπράβο, μπράβο, συνεχίστε!) Και ούτω καθ' εξής. Με παρακολουθείτε; Συγγνώμη αλλά απόψε γιορτάζω μια ιστορική απόφαση της ζωής μου. Έκοψα το ποτό. Ένα ακόμη; Δεν απαντάτε, με κάνετε να νιώθω ένοχος!". "Και ο βλάκας;". "Α! Ο βλάκας δεν κάνει λάθη συμπεριφοράς. Κάνει λάθος συλλογισμούς. Είναι αυτός που λέει ότι όλοι οι σκύλοι είναι κατοικίδια και όλοι οι σκύλοι γαβγίζουν, όμως και οι γάτοι είναι κατοικίδια ζώα, επομένως γαβγίζουν. Ή ότι όλοι οι Αθηναίοι είναι θνητοί, όλοι οι κάτοικοι του Πειραιά είναι θνητοί, επομένως όλοι οι κάτοικοι του Πειραιά είναι Αθηναίοι". "Πράγμα που ισχύει". "Ναι, αλλά συμπτωματικά. Ο βλάκας μπορεί να πει και κάτι σωστό, όμως για λανθασμένους λόγους".

Πηγή: http://www.queen.gr/around-town/Biblio/item/56046-oi-diafores-toy-vlaka-kai-toy-anoitoy#ixzz2a2yNv1qJ

Κυριακή, 12 Μαΐου 2013


ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ, «Η Διακριτική γοητεία της Αποκάλυψης», Θεσσαλονίκη,1989 Το Ισραήλ είναι ίσως το μόνο κράτος της Μεσογειακής λεκάνης που στη διάρκεια της ιστορικής του διαδρομής σύνδεσε τόσο ασφυκτικά την Πολιτική με την Θρησκεία. Κάθε πτυχή της πολιτικής διοίκησης των Ισραηλιτών και κοινωνικής τους εκδήλωσης ολοκληρώνονταν κάτω από το πρίσμα μιας εθνικής μεσσιανικής πίστης. Ο διαχωρισμός των εξουσιών δεν ήταν αρκετά σαφής. Πολιτική και Θρησκεία ήταν δύο έννοιες αλληλένδετες στη συνείδηση του λαού. Κάθε ατομική θέληση ή ομαδική ελευθερία έπρεπε να απορρέει από τη βούληση του αναφή Θεού. Οι Εβραίοι ήσαν ο περιούσιος λαός και μοναδικός γενάρχης και οδηγητής του ήταν ο χρονοφθόρος και αυτόταχος Ιαχβέ. Αλλά ο μεγαλώνυμος και ψυχοτερπής Ιαχβέ δεν ήταν παρά ο ίδιος ο λαός,-ή σωστότερα η συλλογική του συνείδηση στην ιστορική της προοπτική-σε μια μεταρσιωμένη μορφή όπως θα έλεγε και ο Λούντβιχ Φόιερμπαχ. Και ίσως για το λόγο αυτό να μην συναντάμε στα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, «καθόλου» την εικόνα της Πατροκτονίας που τόσο συχνά βλέπουμε στα Ιερά Λογοτεχνήματα της Αρχαίας Ελληνικής Θεολογίας.

Αν το Ελληνικό Έθνος διδάχθηκε να ονειροπολεί και να αποπλένει τις ιστορικές του αστοχίες μελετώντας και ερμηνεύοντας τους μύθους των αρχαίων ποιητών και συγγραφέων, και τις ψηλές και αρμονικές αναλογίες της Τέχνης, το Εβραϊκό βίωσε τ’ όνειρο μέσα από μια εσχατολογική πίστη. Και θρησκευτική πίστη είναι ένας εσωτερικό τρόπος να ονειρεύεσαι πέρα από τους μηχανισμούς της ενύπνιας κατάστασης και τις παγίδες των αισθήσεων. Το αιώνιο πραγματώνεται στην ιστορική καθημερινότητα και ο ατομικός πεπερασμένος χρόνος αποκτά μια οικουμενικότητα, υπονομεύοντας τον ομφηδότη θάνατο. Έτσι οι ανθρώπινες πράξεις νοερά μετατρέπονται σε «ηλιακές εκρήξεις» που φωτίζουν τον κόσμο-σύμπασα η κτίση καινουργείται-.Και, μέσω της πίστης η ανθρωπότητα καταξιώνεται στη συνείδηση του κάθε πιστού προσωπικά, αφού πλέον ο ίδιος έχει τη δυνατότητα να παρέμβει ενεργά μέσα στην Ιστορία και να την αλλάξει. Με την κάθοδο του Θεού (της υπέρχρονης μονάδας), ο Κόσμος αποκτά έναν σκοπό και ο Άνθρωπος την δυνατότητα σωτηρίας. Δηλαδή μιας ιστορικής θεοπιστία,. μιας συνένωσης του αγαθού στοιχείου που υπάρχει μέσα στους ανθρώπους. Η αιώνια Δικαιοσύνη πάλι είναι εφικτή όχι σαν μια άνωθεν επιβεβλημένη αρνητική ή μη παρέμβαση, αλλά σαν μια ατομική αυτογνωσία, εμπειρική ελπίδα, και μια αγαπητική σχέση με τον άλλον, πέρα από τις ιδιαίτερες προσωπικές διαμαρτίες του καθενός μας. Δηλαδή μια εκκλησιαστικοποίηση του έμψυχου αλλά και του χημικού Σύμπαντος. Και η ευθύγραμμη αυτή ανοδική θεολογική κίνηση της Ιστορίας τερματίζεται με την επανέλευση του ακατάληπτου Λόγου στο έσχατο σημείο του χρόνου-στο μεταίχμιο του ονείρου και της πραγματικότητας-ή καλύτερα στην πραγμάτωση της αιωνιότητας στον παρόντα χρόνο της μικρής μας βιωτής δηλαδή στην πραγμάτωση των αποκεκαλυμμένων Θείων Οραμάτων και σκοπών. Με τον τρόπο αυτό το Αρχέγονο Φάος, το Ακρότατον Εφετόν, ενώνεται με το νοσοφθόρο και εσθλό ανθρώπινο Όν, και η ελαιουργός έρση του καλχαίνει τη συνείδηση του Ανθρώπου.

Κάθε λαός έχει τις δικές του εσχατολογίες και μεταφυσικές προσδοκίες. Τα Ομηρικά κείμενα, το Πλατωνικό έργο, ο κόσμος του Πλούταρχου, οι Σιβυλλικοί

χρησμοί, το σύμπαν της Αινειάδας, ο προφητικός κόσμος της Βίβλου και αλλα ποιητικά κείμενα είναι διάσπαρτα από τέτοιες δοξασίες-παραμυθίες. Οι ωμές και φρικώδεις περιγραφές του Πλουτάρχου, συναγωνίζονται αυτές του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Η Αποκαλυπτική αυτή παράδοση που προέρχεται από την αρχαιότητα, συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Ας θυμηθούμε τις προφητείες του Αγαθάγγελου, τα Οράματα του Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς, του Ουίλλιαμ Μπλέηκ, τα ερημικά τοπία του Τόμας Στερν Έλιοτ, το όραμα του Διονυσίου Σολωμού, την Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη, το οραματικό σύμπαν του Άγγελου Σικελιανού, αλλά και του συνεχιστή του μακρινού Ιωάννη, του σύγχρονου ποιητή-προφήτη του ερωτόλουστου και φωτοσόφου Οδυσσέα Ελύτη.

Στην Αποκαλυπτική γραμματεία, στα κείμενα με μια εσχατολογική προοπτική ανήκει και η Αποκάλυψη. «Αποκάλυψις εστί δήλωσις των απορρήτων του θεού μυστηρίων …», γράφει ο Ιεροσολύμων Άνθιμος. Και ο δικός μας, ο Νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης σημειώνει: «ότι είναι ένα οικουμενικό κείμενο όλων των καιρών και όλων των γενεών». Ο Ιταλός συγγραφέας Ουμπέρτο Έκο, δεν εξετάζει το εσχατολογικό αυτό κείμενο από την πλευρά του πιστού Καθολικού. Αλλά ανατρέχει στη Μεσαιωνική παράδοση και στέκεται σε έναν σχολιασμό της από έναν Ισπανό ηγούμενο του 8ου αιώνα τον Beato, και ιδιαίτερα στις μοζαραβικές μινιατούρες-δηλαδή την μικτή τεχνοτροπία έργων τέχνης που παρήγαγαν οι καλλιτέχνες της Ισπανίας την περίοδο της Αραβικής κυριαρχίας-και συγκρίνει τα ζοφερά μηνύματά της με τη Δυτική Ιστορία. Η Τέχνη της μικρογραφίας, της υαλογραφίας, ήταν αρκετά διαδεδομένη στον Δυτικό κόσμο όπως αντίστοιχα στον Ανατολικό τα Ψηφιδωτά. Οι έγκλειστοι σε φλογόμορφους ναούς μοναχοί, με τη βοήθεια του φωτός που εισχωρούσε από τα λογχοειδή παράθυρα, απεικόνιζαν με ζωηρά χρώματα και αδρές πινελιές την ιερή τους αγωνία και τον μεταφυσικό τους φόβο, αλλά και την κρυφή ελπίδα που τους ενέπνεε η ανάγνωση τους σκοτεινού και παράξενου «σουρεαλιστικού» αυτού κειμένου. Στην καθ’ ημάς Ανατολή την ίδια περίπου περίοδο την ερμηνεύει ο Αρέθας. «Σπάνια» συναντάμε ζωγραφικές σκηνές από την Αποκάλυψη, εξαίρεση αποτελούν μερικές μονές του Αγίου Όρους. Όπως εκείνες του Βατοπεδίου, και του Διονυσίου, καθώς και εικονογραφίες του Κρητικού αγιογράφου Θεόδωρου Πουλάκη γύρω στα 1622 περίπου. Ο φράδμων και παγκοσμίου φήμης συγγραφέας, συνδυάζει εύστοχα το Οραματικό κείμενο του Ευαγγελιστή Ιωάννη-ένα έργο που ξεχειλίζει από εκστατικά φαινόμενα, αλλοιώσεις της λειτουργίας των νόμων της Φύσης, αλληγορικές εικόνες, ουράνιες αναβάσεις, μυστικιστικές αναφορές, σκληρές βασανιστηρίων περιγραφές, ακατανόητες εσχατολογίες, και μια έντονη επανάληψη του αριθμού που οι Έλληνες αποκαλούσαν αριθμό του Απόλλωνα, του 7,- με την Μεσαιωνική κοινωνική «ετεροκατηγορία», την πολιτική ιδιοτέλεια, τις ασχημάτιστες οικονομικές δομές, και τέλος με την σύγχρονη Οικολογική καταστροφή. Ο Ουμπέρτο Έκο συνυφαίνει τις αποκαλυπτικές αυτές διηγήσεις του βιβλίου με τις μεσαιωνικές γραπτές παραδόσεις, ατομικές μαρτυρίες, προσωπικές ιστορίες και τις εντάσσει στην νεότερη πολιτική παράδοση της Ευρωπαϊκής ηπείρου, σχολιάζοντας ταυτόχρονα τις ιδιάζουσες κοινωνικές ερμηνευτικές προοπτικές της Ιστορίας. Σε μια πρώτη ανάγνωση και παρατήρηση των μικρογραφιών, ασχολείται με την εσχατολογική ραχοκοκαλιά τη; Αποκάλυψης, τα μη ενθουσιαστικά της στοιχεία, και τη συμβολή της στη διαμόρφωση της μεταφυσικής σκέψης. Σε μια δεύτερη ανάγνωση επιχειρεί να διακριβώσει όχι μόνο τι αντικατοπτρίζει το σκοτεινό και «σουρεαλιστικό» αυτό κείμενο, αλλά και τι προεξαγγέλλει ενταγμένο στην

Ευρωπαϊκή συνείδηση, παραλληλίζοντάς το, με πολιτικές θέσεις που κατά καιρούς εξέφρασαν διάφορες πολιτικές «αιρετικές» μικρές ομάδες. Μελετώντας την ερευνητική πορεία του Ουμπέρτο Έκο, έρχεται στο νου μας η ταινία «THE DAY AFTER» η «Επόμενη Μέρα» και οι συνέπειες μιας Πυρηνικής καταστροφής και Οικολογικής φθοράς. Ο Έκο με το εντυπωσιακά οξύ κριτήριό του δεν εξαντλεί το θέμα που τον απασχολεί. Η προσέγγισή του όμως συμβάλλει ώστε να πάψουν ορισμένα βιβλία που επηρέασαν την Δυτική κουλτούρα να αποτελούν απαγορευμένο έδαφος, και επαναπροσεγγίζοντάς τα κάτω από μια άλλη προοπτική να μας σταθούν σύντροφοι να κατανοήσουμε καλύτερα και να σώσουμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο είμαστε καταδικασμένα ελεύθεροι να ζούμε και να δημιουργούμε, χωρίς τα βιβλία ή τα κείμενα αυτά να απολέσουν την ιερή ποιητική τους αυτοτέλεια. Και παρότι το κείμενο της Αποκάλυψης το διακρίνει μια πολυσημία και πολυμορφία ως προς την ορολογία του, και μας γεννά πάρα πολλά ερωτηματικά όσον αφορά την θεολογική του εσχατολογία αν συγκριθεί με το άλλο βιβλίο του Ευαγγελιστή Ιωάννη (το τέταρτο Ευαγγέλιο), το ασαφές, σκοτεινό, αλληγορικό και σουρεαλιστικό αυτό κείμενο μας προσφέρει τη δυνατότητα μάλλον να επεξεργαστούμε με έναν άλλον τρόπο τα πολιτικά, κοινωνικά αδιέξοδα, και ιδιαίτερα στις μέρες μας που μια Οικολογική καταστροφή δεν θα αφανίσει τον άνθρωπο και τον όποιο πολιτισμό οικοδόμησε, αλλά θα σημάνει και το τέλος της Ιστορίας. Μιας καταστροφής όχι όπως θα την περιγράφει ο εξόριστος ποιητής, αλλά το επέβαλε η ηδονίζουσα αφροσύνη του ανθρώπου και η θανατογόνα θέλησή του. Η πολυτελέστατη εκδοτική προσπάθεια και η άψογη μετάφραση που συνοδεύει την ομορφιά του κειμένου ανήκει στον Θόδωρο Ιωαννίδη. Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, εφημερίδα, Εξόρμηση, Κυριακή 14 Ιανουαρίου 1990. Σημείωση: ίσως, καθώς τα χρόνια πέρασαν και η μνήμη αρχίζει να αδυνατεί, ίσως λέω, να αξίζει να αναφερθεί η κάτωθι εμπειρία. Μια από τις πολλές φορές που είχα επισκεφθεί το Περιβόλι της Παναγίας, και φιλοξενηθεί στο Κελί του γέροντα Ιερόθεου, στο βιβλιοπωλείο που διατηρούσε στις Καρυές συνάντησα τον Ουμπέρτο Έκο. Ο Έκο είχε επισκεφθεί ορισμένες Μονές του Αγίου Όρους και πέρασε και από τις Καρυές και μπήκε στο βιβλιοπωλείο «Πανσέληνος». Εκεί τον συνάντησα και άνοιξα μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί του, και με ειλικρίνεια του είπα ότι το βιβλίο του «Το Όνομα του Ρόδου» μου άρεσε περισσότερο από την ταινία. Μου απάντησε επίσης με ειλικρίνεια, ότι: «συμφωνεί μαζί μου, απλά η ταινία του έδωσε τη δυνατότητα να κερδίσει αρκετά χρήματα και να γίνει πιο γνωστός στο εξωτερικό». Θυμάμαι ότι αναζητούσε βιβλία ή κείμενα για την Αποκάλυψη που όπως μου είπε ετοίμαζε ένα βιβλίο, και αφού του έδειξα ορισμένα θρησκευτικά βιβλία του χάρισα ένα με εικόνες για την «Αποκάλυψη». Ο Έκο με ευχαρίστησε μου ζήτησε την διεύθυνσή μου στον Πειραιά και με πήρε στο τηλέφωνο ο μεταφραστής και μου έστειλε ένα μικρό βιβλιαράκι όταν εκδόθηκε για την Αποκάλυψη. Αργότερα πάλι, ο κύριος Ιωαννίδης όταν εκδόθηκε το μεγαλύτερο και πολυτελέστατο βιβλίο που εδώ σχολιάζω, μου το έστειλε και αυτό. Θυμίζοντάς μου μετά από χρόνια ότι ενώ είδα Έλληνες επισκέπτες του Αγίου Όρους μέσα στο βιβλιοπωλείο να του ζητούν τη γόπα του τσιγάρου του για ενθύμιο, ένας «κουλτουριάρης» από τον Πειραιά όχι μόνο δεν του ζήτησε τίποτα, αλλά του πρόσφερε και ένα βιβλίο δωρεάν. Και εκείνος φυσικά ευγενέστατος όπως και ο μεταφραστής του Θεόδωρος Ιωαννίδης μου το ανταπέδωσαν.

Ο ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ

γράφει ο Θανάσης Μπαντές

ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο

Έκο και κυκλοφόρησε στην Ιταλία το 1980. Προκάλεσε πάταγο και τιμήθηκε στη

χώρα του, την επόμενη χρονιά, με το βραβείο Strega και το 1982 στη Γαλλία με το

βραβείο Medicis Etranger ως καλύτερο ξενόγλωσσο έργο. Αν και πέρασαν

περισσότερα από τριάντα χρόνια εξακολουθεί να πουλά σε όλο τον κόσμο και για

πολλούς είναι το καλύτερό μυθιστόρημα του Έκο. Δεν είναι η αριστοτεχνική

ιστορική αναπαράσταση του μεσαίωνα που απογειώνει το έργο, ούτε η ασφυκτική

οικονομία του χρόνου που φιλοξενεί τη δράση -όλα εκτυλίσσονται σε εφτά μόνο

μέρες- ούτε η πρωτοπρόσωπη, ημερολογιακή καταγραφή των γεγονότων από τον

Άντσο (που μαζί με τον Γουλιέλμο πλαισιώνουν το δίδυμο των κεντρικών

χαρακτήρων), ούτε καν η αστυνομική πλοκή που κάνει το ρυθμό δαιμονισμένο. Είναι

η ισορροπία που καταφέρνει να συνταιριάξει όλα τα παραπάνω, σαν κονσέρτο καλά

δουλεμένο. Ο Έκο ελίσσεται ανάμεσα σ’ ένα βουνό αρχειακού υλικού, που

ξεγυμνώνει το μεσαίωνα και στους κανόνες γραφής που μπορούν να καθηλώσουν το

σύγχρονο αναγνώστη. Η βραδύτητα του μεσαιωνικού μυστικισμού από τη μια και η

ταχύτητα των φονικών εξελίξεων του αστυνομικού μυστηρίου από την άλλη,

ξετυλίγουν ένα αγωνιώδες σήμα κινδύνου -που αφορά αποκλειστικά το παρόν-

αποκλείοντας και την ελάχιστη παραφωνία. Γιατί όλο το μείγμα της μεσαιωνικής

ανάπλασης και των δολοφονικών προεκτάσεων που κινούν τα νήματα της ιστορίας

δεν θα είχαν κανένα ενδιαφέρον, πέρα από την προφανή ψυχαγωγική εμπειρία, αν δεν

μετουσίωναν τη δράση σε κάτι βαθύτερο, κάτι περισσότερο δραματικό και υπόγειο,

την ιδεολογική απόκλιση των θρησκευτικών πεποιθήσεων που μόνο ως διεκδίκηση

εξουσίας μπορούν να έχουν υπόσταση.

Ο νεαρός Άντσο μαθητεύει στον σοφό και καταξιωμένο Φραγκισκανό, τον

Γουλιέλμο της Μπάσκερβιλ, σε μια ασαφή και μυστηριώδη αποστολή που αφορά

αρχαία αβαεία, ώσπου φτάνουν στο τρομερό Οικοδόμημα, «…ένα οκταγωνικό

κτίριο που από μακριά έμοιαζε τετράγωνο… η απρόσιτη τοποθεσία του

το έκανε πιο τρομερό και άξιο να γεννήσει το φόβο στον ταξιδιώτη που

το πλησίαζε σιγά-σιγά. Ευτυχώς, εκείνο το καθαρό χειμωνιάτικο πρωινό,

το κτίριο δεν μου φανερώθηκε με τη μορφή που το είδα τις ημέρες της

θύελλας» . Η καθαρά μεσαιωνική λεπτομερής περιγραφή του κτιρίου, σε συνδυασμό

με την υπόθεση που δεν αργεί να αποκαλυφθεί και που αφορά μυστηριώδεις

θανάτους μοναχών, δεν είναι παρά οι συνθήκες του μακάβριου που πλαισιώνουν το

ανατριχιαστικό ενός θρίλερ. Το μυστηριακό δηλαδή του 14ου αιώνα και η

εκφοβιστική, στα όρια του παραλυτικού δέους, αρχιτεκτονική, δεν εξυπηρετούν

απλώς την μυθιστορηματική ανάπλαση μιας εποχής που θα ανασύρει την κεντρική

ιδέα της έννοιας των θρησκειών, αλλά αποτελούν και το ιδανικότερο σκηνικό της

αστυνομικής υποδομής που θα λειτουργήσει σύμφυτα με το μεταφυσικό τρόμο. Η

ίδια η παρουσίαση του Γουλιέλμου ως αστυνομική ιδιοφυία, που, θυμίζοντας Σέρλοκ

Χολμς, επισκιάζει τους πάντες επιδεικνύοντας πρωτοφανές πνευματικό εκτόπισμα,

προοιωνίζει μια σύγκρουση, που, μοιραία, θα πάρει προσωπικό χαρακτήρα, χωρίς

όμως να υπονομεύσει ούτε στο ελάχιστο την κοινωνική της διάσταση. Γιατί ο

Γουλιέλμος δεν είναι απλά ένα εργαλείο εξιχνίασης μυστηρίων που θα προωθήσει το

μύθο, είναι η φωνή της λογικής μέσα στην εποχή του παραλόγου. Είναι ο

ορθολογισμός μες το μεταφυσικό ντελίριο. Είναι ο άνθρωπος που παραγκωνίζοντας

κάθε φόβο αναζητά την αλήθεια μέσα στα γεγονότα και μόνο τα γεγονότα. Υπό αυτές

τις συνθήκες, σχεδόν αναγκαστικά, δεν συγκρούεται με το μυστηριώδη δολοφόνο του

μοναστηριού που σκορπά τον τρόμο, συγκρούεται μ’ ένα ολόκληρο πλέγμα

φανατισμού που μόνο η παραφροσύνη μπορεί να συνθέσει. Σε ελάχιστες μόνο

σελίδες, ο Έκο, καταφέρνει τα πάντα. Και το ιστορικό πλαίσιο και την δημιουργία

ατμόσφαιρας και το καταλληλότερο σκηνικό και την παρουσίαση των ηρώων και την

απαραίτητη ψυχολογική διαμόρφωση του αναγνώστη μπροστά στο μυστηριώδες που

ακόμα δεν έχει εξακριβωθεί και που μόνο η καχυποψία μπορεί να εκφράσει.

Ο χειρισμός των κλασικών μεσαιωνικών μυστηριακών στερεοτύπων

λειτουργούν τόσο ανώδυνα φυσικά που όχι απλώς δεν κουράζουν, ως κοινότοπα

τερτίπια, αλλά κρίνονται μάλλον απαραίτητα καθώς επιτείνουν αυτόν ακριβώς τον

ιδανικό συνδυασμό της δράσης και του ιστορικού πλαισίου. Εξάλλου, όλοι οι

μηχανισμοί είναι τόσο καλά μελετημένοι που αποκλείουν οποιαδήποτε παραδρομή. Η

σκηνή του λαβυρίνθου στη βιβλιοθήκη, πέρα από αναμφισβήτητο αποκορύφωμα

δράσης, αποτελεί τεκμηριωμένη μελέτη, αφού ο Έκο, όπως ομολογεί και στο

Επιμύθιο, μελετούσε την αρχιτεκτονική του λαβυρίνθου για μήνες αντιμετωπίζοντας

το πρόβλημα του αερισμού του, ζήτημα υψίστης σημασίας για την εξέλιξη. Η

εξονυχιστική περιγραφή του επιβεβαιώνει την, από θέση αρχής, διάθεση του Έκο να

λεπτολογήσει σε βάθη, που μόνο η συστηματικότητα της επιστημονικής τεκμηρίωσης

μπορεί να φτάσει. Γιατί ο λαβύρινθος δεν έπρεπε να είναι αληθοφανώς πειστικός,

αλλά ολοκληρωμένη αλήθεια. Και κάπως έτσι βρισκόμαστε μπροστά σε μια

αναπαράσταση που καθρεφτίζει τόσο χειροπιαστά μια εποχή που ξεπερνά κάθε

μυθιστορία και γίνεται πραγματικό ντοκουμέντο. Γιατί ιστορία τελικά δεν είναι μόνο

η καταγραφή των γεγονότων, αλλά η ερμηνεία τους (θα λέγαμε κυρίως η ερμηνεία

τους) κι ο Έκο ερμηνεύει ξεδιπλώνοντας τα πλοκάμια ενός μοναστηριακού χρονικού

που συμπυκνώνει όλες τις μεσαιωνικές αλήθειες. Η αποκάλυψη όλου αυτού του

αλαφιασμένου τσούρμου, των τρελών, των φανατικών, των φοβισμένων και των

απόκληρων και η κλειστοφοβία του αδιαπέραστου μοναστηριακού τοίχους, με όλη τη

φρικαλέα θεατρικότητά του, δεν είναι παρά ένα βασανιστικό οδοιπορικό ήττας, που

δεν μπορεί παρά να προεξοφλεί τη συθέμελη εξαφάνιση. Το τελικό κάψιμο του

μοναστηριού, πέρα από τη θεαματικότητα, λειτουργεί κι ως επιστέγασμα της

καταστροφής που ήταν δεδομένη από την πρώτη σελίδα.

Η θρησκεία δεν είναι παρά το νήμα που ενώνει όλες αυτές τις πτυχές της

μεσαιωνικής τρέλας. Ο θρησκευτικός φανατισμός παίρνει τη μορφή ταγμάτων,

αιρέσεων, αιματηρών συγκρούσεων, βασανιστηρίων και κάθε είδους ακρότητας που

μετουσιώνεται σε άκαμπτη ιδεολογία. Αυτό που μονίμως αναζητείται, μέσα από

λουτρά αίματος, είναι η καθαρότητα της πίστης, δηλαδή η θρησκευτική ακεραιότητα.

Όλοι διεκδικούν τη μοναδική αλήθεια χωρίς το ελάχιστο ίχνος ανοχής. Όλοι είναι

διατεθειμένοι να θυσιαστούν για την θρησκευτική αλήθεια που πρεσβεύουν. Όλοι

αντανακλούν το πρωτόγονο της ύπαρξης, υπηρετώντας βουνά βαρβαρότητας στο

όνομα ενός θεού που, αναντίρρητα, πρεσβεύει την αγάπη. Όμως, το παράλογο του

θρησκευτικού φανατισμού είναι αδύνατο να ερμηνευτεί ως αποκλειστική μεταφυσική

πεποίθηση κι αυτό ο Έκο το ξέρει καλά. Παρακολουθώντας την εξουσία του Πάπα

βρισκόμαστε μπροστά στον καταφανέστατο κοσμικό της χαρακτήρα. Μαζεύει τον

πλούτο, κινεί το στρατό, διορίζει διαχειριστές εξουσίας, καθορίζει σχεδόν

αποκλειστικά τα πολιτικά παιχνίδια, εξαπολύει πολέμους, βάζει φόρους, υποδουλώνει

λαούς. Μπροστά στην απόλυτη παπική κυριαρχία αρχίζουν να υψώνονται φωνές που

διεκδικούν αναμφίβολα κοσμικά δικαιώματα. Διεκδικούν να διαχειρίζονται τις τύχες

τους, διεκδικούν δηλαδή ανεξαρτησία και το κυριότερο, οικονομική αυτονομία. Το

θρησκευτικό πεδίο ήταν η μόνη συγκρουσιακή διέξοδος, καθώς μόνο η θρησκευτική

διαφωνία μπορούσε να κλονίσει την παπική κυριαρχία. Η θρησκεία, λειτουργώντας

ως απόλυτος εξουσιαστικός μηχανισμός, νομιμοποιούσε τον Πάπα, ως ελέω θεού, να

απομυζεί ολόκληρη την Ευρώπη. Ο μόνος τρόπος απαλλαγής ήταν η δημιουργία ενός

νέου ελέω θεού που μόνο η θρησκευτική διαφωνία θα νομιμοποιούσε. Γι’ αυτό ήταν

τόσο επικίνδυνες οι αιρέσεις. Γι’ αυτό ήταν τόσο αμείλικτοι οι θρησκευτικοί αγώνες.

Γιατί στην ουσία ήταν πολιτικοί, κρυμμένοι κάτω από το θρησκευτικό προσωπείο. Η

θρησκεία, ως καθαρό μέσο εξουσίας διεκπεραίωνε κάθε οικονομική διεκδίκηση. Η

Ευρώπη, χωρισμένη σε θρησκευτικές-οικονομικές φατρίες πάλευε μέχρις εσχάτων σ’

ένα κλίμα μεταφυσικής νοσηρότητας. Ο μεσαίωνας ως αποθέωση της θρησκευτικής

κυριαρχίας καταφανούς κοσμικού προσανατολισμού, δεν είναι παρά η

κοινωνιολογική προσέγγιση των θρησκειών, που σχεδόν πάντα κρύβουν κοσμική

δύναμη. Οι θρησκείες, ως καταλυτικός μηχανισμός συσπείρωσης ανθρώπων είναι

αναγκασμένες, θα λέγαμε σχεδόν εξ ορισμού, να έχουν δύναμη εξουσίας, δηλαδή

πολιτική απόχρωση. Κάθε ιδέα που συσπειρώνει τις μάζες κρύβει κοινωνική δύναμη,

αφού η ίδια η έννοια των μαζών αποτελεί δύναμη καθώς εύκολα μετατρέπεται σε

στρατό. Όσο περισσότερο κόσμο συσπειρώνει μια ιδέα τόσο μεγαλύτερη κοινωνική

απήχηση έχει, δηλαδή τόσο μεγαλύτερη ισχύ. (Ακόμη και οι οπαδοί ποδοσφαιρικών

ομάδων αποτελούν δύναμη εξουσίας που φυσικά καρπώνεται η ίδια η ομάδα). Η

καθαρότητα που διεκδικούν οι θρησκείες και η πεποίθηση της μοναδικής αλήθειας

που πρεσβεύουν δεν είναι παρά ο ίδιος μεσαιωνικός μηχανισμός που διαχωρίζει τις

φατρίες. Που επισημοποιεί δηλαδή τα σύνορα της εμβέλειας της μιας θρησκευτικής

εξουσίας από την άλλη. Όσο για την τακτική της καθαρότητας των ιδεών και της

κατοχής της αλήθειας, την παρακολουθούμε σε μόνιμη βάση και σε πολιτικούς

χώρους που μ’ αυτό τον τρόπο οριοθετούν, είτε την υπεροχή τους, καθιστώντας την

ιδεολογία εμπόρευμα, που (φυσικά) μόνο αυτοί κατέχουν, είτε το διαχωρισμό τους

από άλλους, δηλαδή την οριοθέτηση του δικού τους μαγαζιού. Η λειτουργία των

θρησκειών με πολιτικούς όρους και η χρήση θρησκευτικών στρατηγικών από

πολιτικούς χώρους είναι η απονέκρωση του πολιτικού λόγου, δηλαδή η έσχατη

πολιτική ανωριμότητα.

http://eranistis.net/wordpress/2013/06/27/ο-ουμπέρτο-έκο-και-οι-μάχες-στο-όνομα-

τω/

Πέμπτη, Μαρτίου 26, 2009

Ουμπέρτο Έκο - ΜΠΑΟΥΝΤΟΛΙΝΟ

Όταν κάποιος έχει το χάρισμα να γράφει τόσο απολαυστικά, να πλάθει ένα μύθο με τρόπο τέτοιο που να σε πείθει για την “αλήθεια” του, όταν η λογοτεχνία γίνεται μάθημα που κρατάς στα ίδια σου τα χέρια, τότε 608 σελίδες είναι πάρα πολύ λίγες και το γύρισμα της τελευταίας, πολύ θλιβερός αποχαιρετισμός. Έτσι ακριβώς ένιωσα μόλις τέλειωσα το “Μπαουντολίνο” του Ουμπέρτο Έκο. Ένας μήνας ήταν αρκετός για να δεθώ στενά με πλάσματα ανθρώπινα κι ανθρωπόμορφα, τερατόμορφα (αξιαγάπητα ή και αποκρουστικά), ζωώδη ή ημιζωώδη, να ταξιδέψω στο χρόνο, στη γη και στον καιρό, στην ιστορία, τον μύθο και το παραμύθι, στην επιστήμη, την ποίηση και την φιλοσοφία. Έγιναν πολύ φίλοι μου όλοι μέσα σ’ αυτό το ασημένιο βιβλίο, ψεύτες και ιστορικοί, ιππότες, βασιλιάδες και γυμνοσοφιστές, όλων των θρησκειών, όλων των ιδεολογιών και των αυτοκρατοριών, όλων των ηθών, με τα ατέλειωτα, επίπονα και επίμονα, μέχρι ξεροκεφαλιάς, ταξίδια τους, -τα οποία ξαναξεκινούσαν ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία, καθότι “τα ταξίδια ξανανιώνουν”- τα όνειρά τους, τις μάχες, τις επιδιώξεις, τους έρωτες και τα παθήματά τους. Χρειάζεται πολλή γνώση και μελέτη για να χρησιμοποιήσεις και να συμπυκνώσεις ιστορικά γεγονότα, μυθολογία, θρησκευτικές πεποιθήσεις, αντιλήψεις και ιδεολογίες, ιστορικές προσωπικότητες και χρονικές στιγμές, να τα αποκόψεις, να τα μπλέξεις και να τα ανασυνθέσεις σε έναν δικό σου μύθο, χωρίς να τα προσβάλλεις στο ελάχιστο. Αντίθετα, να τα δοξάζεις και να τα ξαναφέρνεις στην επικαιρότητα διδάσκοντας κάτι καινούργιο. Και όλ’ αυτά με τρόπο τόσο αυθόρμητο, σα να βγαίνουν από τα χείλη κάποιου σοφού, ασπρομάλλη πλέον, παππού. Σαν τον Μπαουντολίνο. Τόσο απολαυστικό το βιβλίο, τόσο ζωντανό, που σε συνεπαίρνει τελείως. Όταν το ξεκίνησα το είχα για αντιπερισπασμό σε δυσάρεστες σκέψεις και συναισθήματα που θέλαν να με πάρουν από κάτω τις πρώτες μέρες της άφιξής μου στην Αμερική. Από την τρίτη όμως κιόλας μέρα, δεν έβλεπα την ώρα να βυθιστώ στις σελίδες του, να αφεθώ στις εικόνες που τόσο ζωντανά “ζωγραφίζει” ο συγγραφέας. Δεν είχα ξαναδιαβάσει Έκο. Χαίρομαι που η πρώτη μου γνωριμία μαζί του μου χάρισε τόση απόλαυση και τόση…πληρότητα, αν πω, θα νιώσετε τι εννοώ; Ήταν το κατάλληλο βιβλίο την κατάλληλη περίοδο. Πιο κατάλληλη στιγμή δεν θα μπορούσα να το έχω στα χέρια μου. Χίλια ευχαριστώ στην Χαρά που μου το έστειλε. Θενξ!:-) Και μερικά αποσπάσματα, όχι απαραίτητα τα καλύτερα (τα πιο καλά τα κρατάω

κρυφά, να μη χαλάσω την απόλαυση σ' όσους θελήσουν να τ' ανακαλύψουν), έτσι, για την γεύση;-) : “…Κάποτε μας έκαναν δώρο αυτόν τον καθρέφτη και, από ευγένεια απέναντι στον δωρητή, δεν μπορέσαμε να τ’ αρνηθούμε. Αλλά κανείς από μας δεν ήθελε να κοιτάξει μέσα του, επειδή κάτι τέτοιο θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε ματαιοδοξία απέναντι στο σώμα μας ή σε τρόμο απέναντι σε κάποιο ελάττωμά μας και έτσι να ζούμε με το φόβο ότι οι άλλοι θα μας περιφρονήσουν. Ίσως μια μέρα να μπορέσεις να δεις σ’ αυτόν τον καθρέφτη αυτό που αναζητάς…” “… «Μα αν όλοι ήταν σαν εσάς, δεν θα διασχίζαμε τις θάλασσες, δεν θα καλλιεργούσαμε τη γη, δεν θα δημιουργούνταν τα μεγάλα βασίλεια που φέρνουν τάξη και μεγαλείο στην άθλια αταξία των επίγειων πραγμάτων.» Ο γέροντας απάντησε: «Το καθένα απ’ αυτά τα πράγματα είναι ασφαλώς μια τύχη, αλλά τύχη που χτίστηκε στην ατυχία κάποιων άλλων κι εμείς αυτό δεν το θέλουμε.»…” “…αλλά αναγκάστηκα να του εξηγήσω τι είναι τα καράβια: ψάρια από ξύλο που διασχίζουν τα νερά, κουνώντας τα λευκά φτερά τους…” “…Τι νιώθω τώρα; Θλίψη για το τέλος της αναζήτησής μου ή χαρά για την κατάκτηση που δεν μου αξίζει;…Μ’ αγαπάς κι αυτό αρκεί. Μήπως δεν είναι αυτό που πάντα ήθελα, ακόμα κι αν απομάκρυνα τη σκέψη από φόβο μήπως συμβεί; Ή αυτό που δεν ήθελα από φόβο ότι δεν θα ‘ναι όπως είχα ελπίσει;…” Το Μπαουντολίνο του Ουμπέρτο Έκο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Ελληνικά Γράμματα”, σε μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη.

Πέμπτη, 7 Μαρτίου 2013

Ουμπέρτο Εκο: «Δεν ελπίζω στον Γκρίλο»

Ο Ουμπέρτο Εκο (φωτογραφία αρχείου) απάντησε στην πρόσκληση της

«Ρεπούμπλικα» να αναλύσει την επικαιρότητα της Ιταλίας Εχουν περάσει μερικά χρόνια από τότε που ο Ουμπέρτο Εκο μιλούσε για τον «μιντιακό λαϊκισμό» και τα παράδοξα του τεχνολογικού πολιτισμού. Ως ειδικός της σημειολογίας αλλά και προφήτης κλήθηκε, λοιπόν, από τη «Ρεπούμπλικα» να καταθέσει τις απόψεις του για το φαινόμενο του Μπέπε Γκρίλο και του Κινήματος 5 Αστέρων που κέρδισαν τις καρδιές των Ιταλών στις κάλπες. Ο Εκο δεν κρύβει ότι έχει πολλές επιφυλάξεις απέναντι στον Γκρίλο. Τρέφει όμως μερικές ελπίδες για τους «Γκριλίνι», τα 162 μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας του κινήματος, ακόμη και αν δεν ξέρει ακόμη ποιοι είναι και πώς ακριβώς σκέπτονται να διαχειριστούν τα κοινά. «Τουλάχιστον», δηλώνει ο ιταλός καθηγητής στην ιταλική εφημερίδα, «δεν έχουν κλέψει ακόμη». Ο Ουμπέρτο Εκο δεν είχε μιλήσει μόνο για τον μιντιακό λαϊκισμό και τα παράδοξα του τεχνολογικού πολιτισμού. Σε ανύποπτο χρόνο είχε πει ακόμη ότι «το κλειδί της επιτυχίας για έναν πολιτικό είναι να μην εμφανίζεται στην τηλεόραση». Είτε είχε ακούσει τον Εκο είτε ακολούθησε τη συμβουλή του Τζανρομπέρτο Καζαλέτζο, γκουρού του επικοινωνιακού του επιτελείου, ο Μπέπε Γκρίλο έκανε ακριβώς αυτό. «Εγώ» λέει ο Εκο «δεν έχω λογαριασμό ούτε στο facebook ούτε στο twitter. Κι όμως βλέπω πως οτιδήποτε γράφω αναπαράγεται σε διάφορες ιστοσελίδες ενώ και η παραμικρή πανεπιστημιακή μου διάλεξη ανεβαίνει στο YouTube. Δεν μπορώ παρά να δώσω συγχαρητήρια επομένως στον Γκρίλο που αντελήφθη αυτήν τη βασική αρχή: η επικοινωνία δεν είναι πλέον άμεση αλλά κινείται σαν την μπάλα του μπιλιάρδου». Και η ιντερνετική δημοκρατία που επαγγέλλεται; «Ο κοινοβουλευτικός γκριλισμός είναι μια αντίφαση γιατί αυτό που θέλει ο Γκρίλο είναι ένας ψηφιακός γκριλισμός.

Δηλαδή η δημιουργία μιας ψηφιακής πλατείας στην οποία όλοι μιλούν με όλους και έτσι αναβιώνει η αθηναϊκή Αγορά. Αλλά ο Γκρίλο δεν λαμβάνει υπόψη του το γεγονός ότι δεν είναι χρήστες του Ιντερνετ όλοι οι πολίτες. Τι σημαίνει αυτό; Οτι οι αποφάσεις δεν θα λαμβάνονται από τον κυρίαρχο λαό, αλλά από μια αριστοκρατία των μπλόγκερ». Από την άλλη πλευρά, η Κεντροαριστερά διέπραξε το μοιραίο σφάλμα να εμφανιστεί ως βέβαιη νικήτρια. Ο Ουμπέρτο Εκο υπενθυμίζει ότι όταν ο Ακίλε Οκέτο, τελευταίος ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, περιέγραψε το PCI σαν μια χαρούμενη πολεμική μηχανή, άρχισε η εποχή του Μπερλουσκόνι. «Ο Μπερσάνι διαβεβαίωνε ότι θα κέρδιζε και θα κυβερνούσε. Ολοι βλέπαμε ότι έκανε μια αξιοπρεπή προεκλογική εκστρατεία χωρίς τις εξαλλοσύνες των αντιπάλων του. Αλλά δεν λάβαμε υπόψη μας ότι κάθε φορά που η Αριστερά εμφανίζεται ως νικήτρια, χάνει. Εχει ειπωθεί και είναι σωστό ότι εδώ και τουλάχιστον εβδομήντα χρόνια το 50% των Ιταλών δεν θέλει μια κυβέρνηση της Κεντροαριστεράς. Ας μην αναρωτηθούμε τώρα γιατί. Αλλά είναι γεγονός ότι για να αποφύγουν μια κεντροαριστερή κυβέρνηση, οι Ιταλοί ψήφιζαν πενήντα χρόνια Χριστιανική Δημοκρατία και είκοσι Μπερλουσκόνι. Η εναλλακτική λύση θα μπορούσε ίσως να είναι ο Μόντι αλλά δεν λειτούργησε. Ενδεχομένως η Κεντροαριστερά θα έπρεπε να κρατήσει χαμηλό προφίλ» You might also like: Πέμπτη, 07 Μάρτιος 2013 20:31

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ

Ουμπέρτο Εκο: Πώς κατάφερε ο Μπέπε Γκρίλο να εκλεγεί από την ιντερνετική δημοκρατία

Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο (0 ψήφοι)

Εχουν περάσει μερικά χρόνια από τότε που ο διάσημος συγγραφέας Ουμπέρτο Εκο έγραφε για τον «μιντιακό λαϊκισμό» και τα παράδοξα του τεχνολογικού πολιτισμού. Η εφημερίδα Repubblica του ζήτησε να γράψει για το φαινόμενο Μπέπε Γκρίλο. Ο Εκο γράφει ότι δεν τρέφει πολλές ελπίδες για τον Γκρίλο. Εχει όμως ορισμένες ελπίδες για τους

Grillini, τους 162 βουλευτές του κινήματος που αν και δεν ξέρει ποιοι είναι και τι σκέπτονται, «τουλάχιστον δεν έχουν κλέψει ακόμα». Ο Ουμπέρτο Εκο σε ανύποπτο ακόμη χρόνο είχε πει ότι το κλειδί της επιτυχίας για έναν πολιτικό είναι να μην εμφανίζεται στην τηλεόραση. Ο Μπέπε Γκρίλο έκανε ακριβώς αυτό. «Εγώ δεν έχω λογαριασμό ούτε στο facebook ούτε στο twitter. Κι όμως βλέπω πως οτιδήποτε γράφω αναπαράγεται σε διάφορες ιστοσελίδες ενώ και η παραμικρή μου πανεπιστημιακή διάλεξη ανεβαίνει στο youtube. Δεν μπορώ παρά να δώσω συγχαρητήρια επομένως στον Γκρίλο που αντελήφθη αυτή τη βασική αρχή: η επικοινωνία δεν είναι πλέον άμεση αλλά κινείται σαν την μπάλα του μπιλιάρδου». Και η ιντερνετική δημοκρατία που επαγγέλεται; «Ο κοινοβουλευτικός γκριλισμός είναι μια αντίφαση γιατί αυτό που θέλει ο Γκρίλο είναι ένας ψηφιακός γκριλισμός. Δηλαδή η δημιουργία μιας ψηφιακής πλατείας στην οποία όλοι μιλούν με όλους και έτσι αναβιώνει η αθηναϊκή αγορά. Αλλά ο Γκρίλο δεν λαμβάνει υπόψιν του το γεγονός ότι δεν είναι χρήστες του Ιντερνετ όλοι οι πολίτες. Τι σημαίνει αυτό; Οτι οι αποφάσεις δεν θα λαμβάνονται από τον κυρίαρχο λαό, αλλά από μια αριστοκρατία των μπλόγκερ» λέει ο μεγάλος Ιταλός συγγραφέας. .

← Είναι ο Εντ Μίλιμπαντ ο …Σαµαράς των βρετανών Εργατικών; Εξ οικείων τα βέλη: Πάγκαλος και ΠΑΣΚΕ →

Ουμπέρτο Έκο: Πώς να ψηφίσετε στις επόμενες εκλογές Σεπτεμβρίου 30, 2010 1 σχόλιο

Στη θαυμάσια ιστοσελίδα της Δημοτικής Αλλαγής (του σχήματος που στηρίζει η ριζοσπαστική αριστερά στην Άρτα και του οποίου επικεφαλής είναι η Όλγα Γεροβασίλη), ο Ουμπέρτο Έκο προτείνει στους ψηφοφόρους δεκάδες λόγους για να ξεκολλήσουν από την εμμονή στη “χρηστή διαχείριση”.

Καθώς δημοσιεύονται σιγά – σιγά τα ψηφοδέλτια αρχίζουν και οι αντιδράσεις αγαναχτισμένων δημοσιογράφων και ανήσυχων πολιτών γιατί πολλά πρόσωπα, ύποπτα για παράνομες ενέργειες και ατασθαλίες, βρίσκονται στις πρώτες θέσεις σαν υποψήφιοι που θ’ αντιπροσωπεύσουν το λαό στο κοινοβούλιο. Από κάτι τέτοια βγάζει κανείς μαύρα συμπεράσματα για το μέλλον μας.

Εγώ θα ήθελα να ηρεμήσω τα πνεύματα, αποκαλύπτοντας πως, στην Ιταλία, η κατάσταση είναι καλύτερη από παντού αλλού. Κι ας δούμε το γιατί.

Με τέτοιους υποψήφιους γίνονται κατ’ αρχή σεβαστά τα δίκαια αιτήματα αντιπροσώπευσης. Τι πρέπει να κάνει ένα κοινοβούλιο; Ν’ αντικατοπτρίζει όλες τις τάσεις, τις απόψεις, τις επιθυμίες, τις απαιτήσεις, τις ευχές κάθε μέλους της κοινωνίας. Και μήπως δεν αποτελούν μέρος της κοινωνίας οι κερδοσκόποι, οι διαφθορείς των κρατικών υπηρεσιών, οι ψευδοανατροπείς του πολιτεύματος, οι φίλοι των Ελλήνων συνταγματαρχών, οι ψηφοθήρες, αυτοί που βάζουνε φωτιά στα δάση για να πετύχουν οικοπεδοποίηση, οι παραβάτες των φορολογικών νόμων; Θα αντιπροσωπεύονται λοιπόν στο κοινοβούλιο από διαφθαρμένους πρώην υπουργούς,

μαφιόζους, αποστάτες στρατηγούς. Θα μπορούσε κάποιος ν’ απαντήσει ότι στη βουλή πρέπει να φτάνουνε μόνο οι «νόμιμες» επιδιώξεις με την εκλογή «τίμιων» ανθρώπων. Αλλά αυτό μου φαίνεται καθαρή αφέλεια.

Υπάρχουνε παράνομες πράξεις που τιμωρούνται αυστηρά, όπως ο βιασμός, η ανθρωποκτονία για ληστεία, η οδήγηση σε κατάσταση μέθης με συνέπεια την πρόκληση θανατηφόρου δυστυχήματος, η κλοπή σταφυλιών από αμπέλι. Γι’ αυτές τις παρανομίες όλοι είναι σύμφωνοι. Κι απ’ όσο ξέρω δεν υπάρχουν υποψήφιοι που να σκοτώσανε καμιά γριά με τσεκούρι για να της αφαιρέσουνε τη χρυσή καδένα με το φλουρί, ούτε άνεργοι που κλέψανε πεπόνια και τους τσάκωσε ο αγροφύλακας, ούτε βασανιστές ανήλικων παιδιών ή μπεκρήδες που ενοχλούσανε τον κόσμο με τις αγριοφωνάρες τους. Αλλά υπάρχουν άλλες πράξεις που, αν και κολάσιμες, δεν καταδικάζονται ξεκάθαρα και αμέσως απ’ τα δικαστήρια, λες και δεν είναι σαφές αν είναι κακές ή καλές (όπως η καταχρηστική οικοδόμηση ή η ίδρυση «σκοτεινών» εταιρειών). Άλλωστε γι’ αυτό καθυστερεί πάντα η ανακάλυψη των πραγματικών υπευθύνων. Έτσι τα ζητήματα μένουν θολά, δεν ξέρουμε αν αυτές οι πράξεις επιτρέπονται ή απαγορεύονται, κι επομένως είναι σωστό να αντιπροσωπεύονται οι υπαίτιοι, και να υποστηρίζονται ενδεχομένως, από κάποιον του σιναφιού τους.

Έπειτα, τι πάει να πει «τίμιος άνθρωπος»; Κάποιος μπορεί να είναι τίμιος μέχρι τη στιγμή που θ’ αναλάβει δημόσιο αξίωμα, αλλά έπειτα να έχει εγκληματικές προθέσεις. Εμείς τον εκλέγουμε πιστεύοντας ότι έχει ακέραιο χαραχτήρα, και μετά από δυο μήνες αυτός σφετερίζεται και καταχράται δημόσιο χρήμα. Δυσάρεστη έκπληξη! Δεν είναι καλύτερα να εκλέξουμε αμέσως κάποιον που θεωρείται κιόλας ύποπτος σφετερισμού και κατάχρησης για να μπορούμε να τον παρακολουθούμε; Απ’ αυτή τη σκοπιά το δικό μας σύστημα είναι καλύτερο από τόσα άλλα. Σκεφτείτε τις Ενωμένες Πολιτείες: υποψιάζονται το Νίξον για παράνομες μαγνητοφωνήσεις και αμφιβόλου τιμιότητας δοσοληψίες με τον Bobo Rebozo. Η χώρα τον διώχνει. Και οι αφελέστατοι πουριτανοί δε σκέφτονται ότι ο Rebozo και τόσοι άλλοι όμοιοί του είναι πάλι έτοιμοι να ψάξουν για άλλες συμμαχίες με καινούρια πρόσωπα. Με ποιους άραγε;

Εδώ είναι το ωραίο. Οι Αμερικανοί πολίτες ζούνε με το άγχος γιατί δεν ξέρουνε ποιοι από τους νεοεκλεγέντες θ’ αρχίσουνε να ετοιμάζουνε ταινίες και μικρόφωνα, να παραβιάζουνε γραφεία αντιπάλων κομμάτων, να κάνουνε «ψυχιατρικούς» φακέλους για αντίθετους πολιτικούς, να σπαταλάνε δημόσιο χρήμα για προσωπικούς σκοπούς. Κι επομένως θα ‘ χουνε πάλι ανάλωση ενεργειών και χρήματος από μέρους του τύπου και του δικαστικού σώματος για ν’ ανακαλύψουνε τους νέους κατεργάρηδες. Ενώ στην Ιταλία το πρόβλημα έχει λυθεί.

Εμείς δε χρειάζεται να σπαζοκεφαλάμε, μια και οι κύριοι Gioia, Gava, Lima, Tanassi, Miceli και άλλοι έχουν ήδη κάνει στραβοπατήματα, για να βρούμε ποιος τώρα θα τα κάνει στη θέση τους. Πρέπει απλά να παρακολουθούμε προσεχτικά τις κινήσεις τους. Σκεφτείτε τι θα γινότανε αν ένας καινούριος κι άγνωστος υπουργός άμυνας δήλωνε ότι πρέπει ν’ αγοράσουμε αεροπλάνα, ας πούμε, Vulcan, της εταιρείας Smith & Smith of Pensacola… Ατέλειωτες αμφιβολίες: κι αν είναι ελαττωματικά και ο υπουργός πάρει μίζα; Αν αντίθετα η πρόταση προέρχεται από ένα σταμπαρισμένο υπουργό, το πρόβλημα είναι πολύ πιο απλό: αγοράζουμε τ’ αεροπλάνα που αυτός δεν πρότεινε.

Απ’ την άλλη μεριά είναι ανώφελο να θέλουμε να υποθέσουμε πάση θυσία ότι οι άνθρωποι είναι ριζικά καλοί. Ίσως δεν είναι και ριζικά κακοί, αλλά συχνά είναι χείριστοι. Υπάρχουνε άραγε στην Ιταλία φασίστες που θα θέλανε να συγκεντρώσουν όλους τους συνδικαλιστές σ’ ένα γήπεδο και να τους τουφεκίσουν, να σχηματίσουνε μια στρατιωτική κυβέρνηση και να κάψουνε τα εκφυλισμένα βιβλία στις πλατείες των πόλεων; Βέβαια υπάρχουν, είν’ ανώφελο να κλείνουμε τα μάτια. Έχουμε ένα στρατηγό με πραξικοπηματικές διαθέσεις, έτοιμο να παραβεί τον όρκο που έδωσε για αφοσίωση στη δημοκρατία; Έχουμε. Ωραία, ας τον βάλουμε λοιπόν στον κατάλογο των υποψηφίων. Πρέπει τέλος πάντων κάποιος στη βουλή ν’ αντιπροσωπεύει την Ιταλία του Maramaldo, του στρατηγού Ramorino, του ναύαρχου Persano, των φοβιτσιάρηδων στρατηγών που το ‘σκασαν στην Πεσκάρα αφήνοντας χωρίς κεφαλή τους φαντάρους μας στο έλεος των γερμανικών τανκς.

Ας σκεφτούμε τα πράγματα με λίγο ρεαλισμό. Δε θα ‘ ταν καλύτερα να γυρνάνε στους δρόμους οι πορτοφολάδες μ’ ένα διακριτικό σημάδι στο πέτο, όπως άλλωστε και οι απαγωγείς παιδιών και οι επιδειξιομανείς των δημόσιων κήπων; Θα ξέραμε, χωρίς δισταγμούς, πότε να προσέχουμε την τσέπη με το πορτοφόλι, να κρατάμε σφιχτά το παιδί στην αγκαλιά, να γυρίζουμε σεμνά το κεφάλι απ’ την άλλη μεριά. Το πρόβλημα βρίσκεται μάλλον στ’ ότι όλοι αυτοί είναι χωρίς διακριτικά και περνάμε τη μέρα μας στο λεωφορείο, στο δημαρχείο, στον κινηματογράφο κοιτώντας με δυσπιστία τους διπλανούς μας.

Ένα άλλο πάλι που ακούω είναι κατηγορίες ότι δήθεν πολλά κόμματα λένε τι δεν πρέπει να γίνει αλλά δε λένε τι πρέπει να γίνει. Μ’ άλλα λόγια δεν έχουνε πρόγραμμα. Μα τι είναι αυτό το πρόγραμμα; Σκεφτείτε το πρόγραμμα της Σκάλας του Μιλάνου: υπάρχει σ’ αυτό ένας κατάλογος ονομάτων και τίτλων. Αν διαβάσουμε «Μποκερίνι, Βιβάλντι, Στράους», ξέρουμε ότι μας περιμένει μια βραδιά γεμάτη αγγελικές μελωδίες. Αν διαβάσουμε «Μπέριο, Μπουλέζ, Μπουσότι», ξέρουμε ότι πρέπει να ετοιμαστούμε ψυχολογικά για προκλητικούς ήχους, μακριές σιωπές, τσιρίσματα, και τόσο το χειρότερο για τους αδαείς μελομανείς που, άσχετα μ’ αυτό, πηγαίνουνε κάθε φορά και μετά παραπονιούνται. Άρα ένας εκλογικός κατάλογος υποψηφίων είναι ένα πρόγραμμα. Αν μας ξαναπροτείνονται γνωστά άτομα για τα οποία έχουμε λόγους να δυσπιστούμε, ξέρουμε ότι το πρόγραμμα είναι να συνεχιστεί η κατάσταση όπως ήτανε πριν, και ίσως χειρότερα, μια και παρόλο ότι αυτά τα πρόσωπα δεν ήταν επιθυμητά από το λαό, αποδείχτηκαν αρκετά ισχυρά ώστε να συνεχίσουν τη σταδιοδρομία τους.

Μ’ αυτή την έννοια υπάρχουν ψηφοδέλτια που εξασφαλίζουνε πιο σοβαρές και συγκεκριμένες εγγυήσεις από άλλα. Για παράδειγμα, λένε για τους κομουνιστές: «Προσέξτε, είναι άτομα που μιλάνε γι” αυτονομία, αλλά έπειτα μπορεί να πουληθούνε στους Ρώσους ή, μόλις ανεβούνε στην εξουσία, να μη θέλουνε πια να φύγουν». Βέβαια, είναι πολύ πιθανό. Αλλά αν τελικά μας απογοητέψουνε; Κι αν δε μας κουβαλήσουν εδώ τεθωρακισμένα απ’ τη Μογγολία και δε βάλουνε σφυροδρέπανα στις εκκλησίες; Πώς να τους εμπιστευτεί κανείς; Δεν υπάρχουνε σοβαρές εγγυήσεις. Και τους άλλους, της Προλεταριακής Δημοκρατίας, πώς να τους υποστηρίξεις; Κι αν δεν απαγάγουν τον πρόεδρο της βουλής και δεν τον παραδώσουνε στις Ερυθρές Ταξιαρχίες για να βασανιστεί;

Αντίθετα σε άλλες περιπτώσεις δεν υπάρχει αμφιβολία, υπάρχει πλήρης βεβαιότητα. Τα πρόσωπα του κόμματος έχουν ήδη κάνει και κάνουν αυτά για τα οποία θα

μπορούσαμε να τα υποψιαστούμε. Όποιος αγοράζει ξέρει τι κουβαλάει στο σπίτι του και πόσον καιρό θα διαρκέσει (που είναι το όνειρο κάθε καλής νοικοκυράς). Ας ευχαριστήσουμε το Θεό που ζούμε σε μια χώρα όπου όλα γίνονται φανερά, κι ας διαβάσουμε με προσοχή τα ψηφοδέλτια για να ξέρουμε τι μας περιμένει.

Umberto Eco, 1976

(από το βιβλίο «Η Σημειολογία στη καθημερινή ζωή», εκδ. ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ, 1999)

Τα μυστήρια του εγκεφάλου Άρθρο στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 18 Ιουλίου 1999

http://archive.enet.gr/1999/07/18/on-line/keimena/art/art2.htm

Ο Νόαμ Τσόμσκι και ο Ουμπέρτο Έκο ερευνούν τα αινίγματα του ανθρώπινου νου και τη σχέση του με τις εγκεφαλικές λειτουργίες. Η προβληματική και ακόμη αινιγματική σχέση ανάμεσα σε νου και σώμα ή ανάμεσα σε νου και εγκέφαλο ήταν το θέμα που επέλεξε το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Vita-Salute San Raffaele του Μιλάνο για μια συζήτηση ανάμεσα σε επιστήμονες και φιλοσόφους, που οργανώθηκε με τη συνεργασία της εφημερίδας «La Repubblica». Μεταξύ άλλων, συμμετείχαν και μίλησαν ο Αμερικανός γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι και ο Ιταλός σημειολόγος Ουμπέρτο Έκο.

Nόαμ Tσόμσκι Η σχέση ανάμεσα σε νου και εγκέφαλο ή αν προτιμάτε ανάμεσα σε νου και σώμα ήρθε στο προσκήνιο στις αρχές της επιστημονικής επανάστασης, βρίσκοντας στον Καρτέσιο τον πιο φωτεινό ερμηνευτή της. Σύμφωνα με τον Καρτέσιο, ο κόσμος μπορούσε να περιγραφεί με μηχανιστικούς όρους, ως αλληλεπίδραση σωμάτων και κίνησης.

Αλλά από αυτή τη θεώρηση διέφευγε ένα ουσιαστικό στοιχείο: η ανθρώπινη δημιουργικότητα και ιδιαίτερα η δημιουργικότητα της γλώσσας. Διαφορετικά από τις μηχανές και από τα ζώα, οι ανθρώπινες υπάρξεις μπορούν μόνο να προσκληθούν, να υποκινηθούν να πραγματοποιήσουν μιαν ορισμένη δράση, αλλά δεν μπορούν στην κυριολεξία να εξαναγκαστούν. Σε αυτό το σημείο η μοναδική λογική λύση για εκείνο τον καιρό ήταν να παραδεχθούν ότι υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι πραγματικότητας: Η «res extensa», δηλαδή ο κόσμος και η «res cogitans», που εμείς σήμερα θα αποκαλούσαμε νου.

Ωστόσο, η θεωρία του Καρτέσιου, όπως και πολλές άλλες επιστημονικές θεωρίες, αποκαλύφθηκε εσφαλμένη. Ιδιαίτερα ο Νεύτων έδειξε, όχι δίχως κάποια θλίψη από μέρους του, ότι το σύμπαν δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτό ως μια ολικά μηχανική διάταξη. Για να αναφέρουμε τα λόγια ενός ιστορικού της επιστήμης, του Αλεξάντρ Κοϊρέ, ο Νεύτων έδειξε ότι μια καθαρά μηχανιστική φυσική είναι αδύνατη και ότι είναι αναγκαίο να εισάγουμε στο εσωτερικό των φυσικών επιστημών γεγονότα που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε. Αυτό το συμπέρασμα φάνηκε σαν ένας παραλογισμός στον ίδιο τον Νεύτωνα, ο οποίος ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του για να βρει μια διέξοδο.

Σήμερα είναι της μόδας να κοροϊδεύουν εκείνους που βλέπουν το φάντασμα της μηχανής, αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Ο Nεύτων εξόρκισε τη μηχανή αλλά μας άφησε το φάντασμά της, ένα πρόβλημα ουσιαστικά άλυτο ακόμη και σήμερα. Με την εξάλειψη οποιασδήποτε συνεκτικής έννοιας του υλικού κόσμου, το πρόβλημα νους-σώμα εξαφανίζεται. Αυτό που απομένει είναι ο κόσμος με όλες τις προβληματικές

όψεις του: μηχανικές, ηλεκτρομαγνητικές, χημικές και άλλου τύπου. Εμείς μπορούμε μόνο να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε αυτά τα φαινόμενα και να επιδιώξουμε να ενοποιήσουμε τις διάφορες θεωρίες που τα περιγράφουν, αλλά τίποτα περισσότερο.

Τα φαινόμενα του νου είναι ολότελα όμοια. Ο Τζον Λοκ υπεδείκνυε ότι, αν οι δυνάμεις της έλξης δεν μπορούν να ιδωθούν με όρους καθαρής κίνησης, η σκέψη μπορεί να προστεθεί στην ύλη. Στα τέλη του 18ου αιώνα, αυτή η υπόδειξη αναδιατυπώθηκε από τον Tζόζεφ Πρίσλεϊ ως ένα είδος ταυτολογίας. Οι ιδιότητες του νου είναι, σύμφωνα με τον ονομαστό χημικό, το αποτέλεσμα, η ανάδυση της οργανικής δομής του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος γενικά. Ο Πρίσλεϊ δεν έχει φυσικά ιδέα για το πώς αυτές οι ιδιότητες μπόρεσαν να εμφανιστούν. Αλλά λέει ότι οι ιδιότητες του νου πρέπει να θεωρηθούν αξιωματικά με βάση πειραματικές αποδείξεις, όπως οι δυνάμεις της έλξης, η χημική συγγένεια και ο μαγνητισμός.

Το πρόβλημα του πώς αναδύονται αυτές οι ιδιότητες παραμένει μέχρι τώρα σε μεγάλο βαθμό άλυτο παρά τις προόδους των νευροεπιστημών. Αυτό δεν προξενεί έκπληξη, αν σκεφτούμε τη χημεία. Η χημεία ενοποιήθηκε με τη φυσική στην πρόσφατη εποχή και δεν επρόκειτο για μιαν αληθινή συγχώνευση αλλά για μια ριζική αναθεώρηση της φυσικής, που επέτρεψε να αφήσουν ουσιαστικά άθικτη τη χημεία. Τώρα η μελέτη της γλώσσας και άλλων ανώτερων ικανοτήτων προχωράει λίγο ως πολύ όπως η χημεία στο παρελθόν. Προσπαθούν ως επί το πλείστον να κατανοήσουν τα φαινόμενα, ενώ η δυνητική ενοποίηση παραμένει ένα γεγονός μη αποφασιστικό.

Είναι σημαντικό να θυμίσουμε το ότι ερωτήματα που ενέπνευσαν τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, όπως εκείνα που αφορούν το θέμα της βούλησης ή της ικανότητας επιλογής *θέματα που βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος νους-σώμα* δεν βρίσκονται καν στην ημερήσια διάταξη.

Το μυστήριο παραμένει ακριβώς όπως στους καιρούς του Nεύτωνα. Σε όλα τα πεδία, στην καθημερινή χρήση της γλώσσας, στη γραμματική όλων των ημερών, η οποία θεωρείται από τις απαρχές της επιστημονικής έρευνας ως η πιο σημαντική ερμηνεία αυτού του μυστηρίου, παραμένει μέχρι τώρα μυστήριο. Η εργασία που απομένει να κάνουμε για να κατανοήσουμε τις νοητικές πλευρές της ανθρώπινης γλώσσας είναι μεγάλη.

Ουμπέρτο Έκο Hφιλοσοφία μελετούσε πάντοτε το νου. Ο Πλάτωνας, με τη θεωρία των ιδεών, με αυτό το ζήτημα ασχολήθηκε, όπως και ο Aριστοτέλης, όταν προσπαθούσε να εξηγήσει το πώς γνωρίζουμε τα πράγματα.

Η φιλοσοφία όμως δεν μελέτησε ποτέ τον εγκέφαλο. Kαι αυτό για ένα πολύ απλό λόγο. Για πολύ καιρό πίστευαν πράγματι ότι η σκέψη κατοικούσε στο συκώτι, στην καρδιά ή σε κάποιο άλλο μέρος του σώματος.

Η πρώτη αναπαράσταση περιοχών του εγκεφάλου έγινε το 16ο αιώνα ή ακόμη πιο αργά, ας πούμε στη θετικιστική ή στην προ-θετικιστική εποχή, όταν ο φρενολόγος Φραντς Γιόζεφ Γκαλ μελετούσε τους όγκους του εγκεφάλου και ο Xέγκελ ερεθιζόταν με αυτό το είδος μελετών.

Στις αρχές του αιώνα μας η φιλοσοφία υποβλήθηκε σε ένα είδος αυθαίρετης απαγόρευσης: ο νους δεν πρέπει να είναι αντικείμενο μελέτης -λένε- γιατί είναι κάτι που δεν το βλέπουμε και επομένως είναι όμοιος με την ψυχή. Ούτε και ο εγκέφαλος πρέπει να γίνεται αντικείμενο μελέτης από τους φιλοσόφους, γιατί είναι κάτι στο οποίο μπορούμε ενδεχομένως να παρέμβουμε με νυστέρια και επομένως πρέπει να αφεθεί στους γιατρούς. Έτσι, μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας του αιώνα μας, ιδίως η αναλυτική φιλοσοφία, δεν ασχολήθηκε πλέον με τους λόγους π.χ. για τους οποίους αναγνωρίζουμε ένα σκυλί ως σκυλί και το αποκαλούμε «σκυλί».

Η φιλοσοφία δεν έθετε πλέον το πρόβλημα που ταλαιπωρούσε τον Λοκ (γιατί αναγνωρίζουμε ένα σκυλί ως σκυλί και το ονομάζουμε «σκυλί»), καθώς ασχολούνταν με τις λειτουργίες αλήθειας των φράσεών μας αλλά όχι με το γιατί εμείς γνωρίζουμε τα πράγματα.

Ωστόσο, το να εργαζόμαστε πάνω στη γλώσσα, όπως στην πραγματικότητα το έκανε η φιλοσοφία του αιώνα μας, σε τέτοιο βαθμό ώστε έγινε λόγος για μια «linguistic turn», για μια γλωσσική στροφή της φιλοσοφίας, παρήγαγε ενδιαφέροντα αποτελέσματα και για την έρευνα του νου, ακόμη και για το σώμα ή τουλάχιστον για τον εγκέφαλο.

Γιατί πρέπει να παραδεχθούμε ότι η σχέση ανάμεσα στον εγκέφαλο και στο νου είναι -ακόμη και για όποιον υποστηρίζει ότι ο νους δεν υπάρχει και ότι υπάρχει μόνον ο εγκέφαλος- πολύ σοβαρό επιστημονικό ζήτημα.

Εμείς μπορούμε να εργαστούμε πάνω στον εγκέφαλο, γιατί διαθέτουμε νου. Eίναι η ίδια σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα πόδια και στο βάδισμα. Τα πόδια είναι ένα όργανο του οποίου η λειτουργία είναι το βάδισμα και έχουμε πολλούς να λένε ότι το βάδισμα δεν υπάρχει και υπάρχουν μόνο τα πόδια. Το βάδισμα αντίθετα υπάρχει. Οι άνθρωποι βαδίζουν. Αν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τη σχέση εγκέφαλος-νους με αυτούς τους όρους, θα ανακτήσουμε την οπτική ενός προσώπου το οποίο ξεχνούν ή το διαβάζουν στα απόκρυφα κείμενα ιερείς και καρδινάλιοι. Αυτό το πρόσωπο ονομάζεται Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης. Ο Θωμάς λέει κάτι το επαναστατικό, που δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ. Το πρόβλημα της γνώσης είναι να βρούμε την ουσία των πραγμάτων, την ουσία του αλόγου, του σκυλιού, του ανθρώπου. Η ουσία βρίσκεται στον ορισμό. Ο ορισμός του ανθρώπου είναι: «ζώο λογικό, θνητό». Τι είναι επομένως ο ορισμός; Είναι: γένος συν ειδοποιός διαφορά. Η ειδοποιός διαφορά είναι η ιδιότητα που κατέχει μόνον εκείνο το καθορισμένο είδος, η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου είναι η λογικότητα, δηλαδή η ψυχή.

Ο Άγιος Θωμάς οφείλει λοιπόν να αναρωτηθεί: πού είναι η λογικότητα; Πώς τη βλέπουμε; Με ποιο μικροσκόπιο -αν διαθέτουμε το μικροσκόπιο- μπορούμε να την εξερευνήσουμε;

Ωστόσο, τη λογικότητα δεν τη βλέπουμε ποτέ. Συνάγουμε την ύπαρξή της από τη λογική συμπεριφορά, από το γεγονός ότι ο άνθρωπος δρα και μιλά με τρόπο λογικό. Ο μοναδικός τρόπος που έχουμε για να παρατηρήσουμε το νου είναι να αναλύσουμε τη γλώσσα. Να γιατί η γλωσσική στροφή έχει με μια ορισμένη έννοια υποχρεώσει τη φιλοσοφία να ασχοληθεί με τη λειτουργία του νου, σχεδόν χωρίς να το αντιληφθούν αυτό οι φιλόσοφοι.

Mέχρι τη στιγμή που ένας από τους πιο μεγάλους γλωσσολόγους του αιώνα μας, ο Pόμαν Γιάκομπσον, δάσκαλος του Tσόμσκι, έγραψε ένα θεμελιώδες δοκίμιο στο οποίο θεωρεί ότι υπάρχουν δυο τύποι γλώσσας και δυο τύποι αφασίας. Ο Γιάκομπσον εκκινεί από μια γλωσσική υπόθεση: εμείς, για να μιλήσουμε -επομένως για να εκδηλώσουμε τη λογικότητά μας, την ειδοποιό μας διαφορά- εργαζόμαστε από τη μια μεριά στον άξονα της επιλογής και από την άλλη στον άξονα του συνδυασμού. Σε ό,τι αφορά την επιλογή, έχουμε ένα ρεπερτόριο λέξεων από τις οποίες επιλέγουμε, μπορούμε για παράδειγμα να πούμε «το μικρόφωνο είναι πάνω στο τραπέζι» ή με μιαν άλλη επιλογή «ο ενισχυτής ήχου είναι τοποθετημένος πάνω στην έδρα». Είναι σαν να παίρνουμε από ένα ράφι τη μια ή την άλλη λέξη και έπειτα να τις συνδυάζουμε -να ο άξονας του συνδυασμού- με ένα ορισμένο τρόπο.

Χάρη στους δυο άξονες της γλώσσας, μπορούμε να δημιουργήσουμε τις ρητορικές μορφές. Η μεταφορά είναι μια αντικατάσταση στον άξονα της επιλογής: στη θέση της λέξης «μουσικός» λέω «ο κύκνος». Η μετωνυμία εργάζεται αντίθετα στον άξονα του συνδυασμού: το κρασί βρίσκεται συνήθως στο ποτήριο και επομένως λέω στο φίλο μου «πάμε να πιούμε ένα ποτήρι» και όλοι καταλαβαίνουν ότι δεν θέλουμε να καταπιούμε ένα αντικείμενο, αλλά χρησιμοποιούμε το περιέχον για να εννοήσουμε το περιεχόμενο.

Ο Γιάκομπσον είχε αντιληφθεί ότι στο παιχνίδι της μεταφοράς και της μετωνυμίας αντιστοιχούν δυο μορφές αφασίας: υπάρχει η αφασία στον άξονα της επιλογής, όπου κάποιος δηλώνει ότι ο τάδε είναι εργένης, αλλά έπειτα δεν ξέρει να πει ότι «εργένης» σημαίνει «άγαμος» ή αποκαλεί «τέτοιο» ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο του οποίου δεν θυμάται το όνομα. Η αφασία στον άξονα του συνδυασμού είναι αντίθετα εκείνη που οδηγεί να μην παράγουμε πλήρεις φράσεις ή στον αγραμματισμό.

Όπως βλέπουμε, μέσα από τη γλωσσική συμπεριφορά η γλωσσολογία ανακαλύπτει εγκεφαλικά φαινόμενα. Σε ένα ορισμένο σημείο οι επιστήμες της γλώσσας και οι επιστήμες της γνώσης (που με τη σειρά τους είναι επιστήμες του νου, αν τις καλλιεργούν οι ψυχολόγοι, ή επιστήμες του εγκεφάλου, αν τις καλλιεργούν οι νευροφυσιολόγοι) συναντιούνται.

Μού συνέβη κάποτε κάτι το εντυπωσιακό. Συνηθίζω να γυρνάω στα ράφια των αμερικανικών βιβλιοπωλείων, γιατί από την κατανομή των βιβλίων καταλαβαίνω προς τα πού οδηγείται η αμερικανική κουλτούρα. Υπήρξε μια περίοδος στην οποία στα ίδια ράφια έβρισκα τον Μαρξ και τον Φρόιντ (σαν να λέμε: το ίδιο πράγμα, ευρωπαϊκό πράγμα) και μαζί τα κείμενα γλωσσολογίας και σημειωτικής.

Έπειτα υπήρξε μια περίοδος στην οποία οι μελέτες σημειωματικής συνυπήρχαν με τις «ομοφυλοφιλικές και λεσβιακές μελέτες» (σαν να λέμε: ακραία πράγματα). Πρόσφατα στο βιβλιοπωλείο των Μπαρνς και Νομπλ είδα τη σημειωματική μαζί με τον Αντόρνο. Αποτελεί εξαίρεση ένας χώρος του Χάρβαρντ στον οποίο βρήκα μελέτες ψυχολογίας, γλωσσολογίας, σημειωματικής, τεχνητής νόησης, όλες κάτω από την ενιαία ετικέτα: «επιστήμες της γνώσης». Αυτή η συνένωση κάτω από την κοινή θεματική της γνώσης μας επαναφέρει, αν θέλετε, στις απαρχές της φιλοσοφίας από τον Αριστοτέλη ως τον Καντ. Ένα ενδιαφέρον φαινόμενο, όπου άνθρωποι της επιστήμης συναντιούνται με γλωσσολόγους και με φιλοσόφους.

Αν υπάρχουν ένας εγκέφαλος και ένας νους, χρειάζεται σε αυτό το σημείο να θυμηθούμε τις απειλές που στρέφονται εναντίον τους. Δεν μπορώ να μιλήσω για τις απειλές εις βάρος του εγκεφάλου, τόσο εξαιτίας επαγγελματικής αναρμοδιότητας όσο και γιατί βρίσκομαι κάτω από την επίδραση των «λαθών» που μας επαναλαμβάνει σχετικά ο τύπος. Ας πάρουμε για παράδειγμα την κλωνοποίηση. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας κάνουν να πιστεύουμε ότι με ένα κύτταρο του Χίτλερ παράγονται δέκα χιλιάδες Χίτλερ. Αλλά αυτό δεν είναι αληθινό. Το πολύ να γίνει ένα παιδί με το ίδιο γενετικό πρόγραμμα του Χίτλερ, που θα μπορούσε να καταλήξει σε μια οικογένεια Εβραίων και να βγει ολότελα διαφορετικό από το δικτάτορα ή έστω με την κλίση του για τη ζωγραφική. Από τη μεριά της η προβατίνα η Ντόλι ήδη πεθαίνει και το πρόβλημα ενός σύμπαντος κλωνοποιημένων ανθρώπων μου φαίνεται μακρινό.

Tο ίδιο και με την εικονική πραγματικότητα. Μάς έκαναν να πιστέψουμε ότι θα μπορούσαμε να πάμε στο δάσος, να κυνηγήσουμε το λιοντάρι, να κάνουμε έρωτα με την Mέριλιν Mονρόε, αλλά στην πραγματικότητα τα σχετικά cd-rom είναι σκέτη απογοήτευση. Επομένως, με τις απειλές εις βάρος του εγκεφάλου δεν ασχολούμαι. Οι απειλές εις βάρος του νου αντίθετα είναι πολύ παλιές, γιατί φιλόσοφοι και εκπαιδευτές είχαν πάντοτε επίγνωση του γεγονότος ότι μπορούμε να επηρεαστούμε από μια λαθεμένη εκπαίδευση, δηλαδή από μιαν εκπαίδευση που πάσχει από έλλειψη πληροφόρησης. Σήμερα, με το ηλεκτρονικό δίκτυο και την πληροφορική, βρισκόμαστε μπροστά σε μιαν απειλή που προέρχεται από υπερβολική πληροφόρηση. Έλλειψη και υπερβολή πληροφόρησης είναι οι δυο επιθέσεις ενάντια στο νου που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Η εξουδετέρωσή τους είναι η μάχη που θα δοθεί στην προσεχή χιλιετία.

Πέμπτη, 21 Ιουνίου 2012

Ο Ουμπέρτο Έκο, τα βιβλία, και το κάθε νέο εργαλείο επικοινωνίας

Ο Ουμπέρτο Έκo στο άρθρο του «The Future of the Book» (Το μέλλον του βιβλίου), το οποίο ανακοινώθηκε σε Συνέδριο με το ίδιο θέμα στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο το 1994 (έκδ. Berkeley, University of California Press, 1977) αναφέρεται στην κριτική της νέας τεχνολογίας της γραφής στον πλατωνικό διάλογο Φαίδρο. Στον Φαίδρο, διάλογο μεταξύ του Σωκράτη και του Φαίδρου, ο Σωκράτης διηγείται τις λαμπρές ανακαλύψεις του θεού Θευθ των Αιγυπτίων, αντίστοιχου του θεού Ερμή, κοντά στη Ναύκρατη: τους αριθμούς, την αρίθμηση, τη γεωμετρία, την αστρονομία, τα παιχνίδια με τους πεσσούς και τους κύβους, και τα γράμματα. Ο Θευθ παρουσίασε αυτές τις εφευρέσεις του στον Φαραώ της Αιγύπτου Θαμούν στις Αιγυπτιακές Θήβες, τονίζοντάς του ότι με τη νέα τεχνολογία, τα γράμματα, οι άνθρωποι θα θυμούνται ό,τι φυσιολογικά θα λησμονούσαν. Ο Φαραώ όμως αντέταξε ότι τα γράμματα θα προκαλέσουν λησμονιά, διότι οι

άνθρωποι θα παραμελήσουν τη μνήμη τους, αφού στο εξής θα ανακαλούν πράγματα

και γεγονότα με εξωτερικά σημάδια και όχι με μια εσωτερική επεξεργασία του νου

και συνεχή εξάσκηση της μνήμης. Συνεπώς, ισχυρίζεται ο Σωκράτης, οι άνθρωποι

δεν θα γίνουν πιο σοφοί, αλλά δοκησίσοφοι. (247e-275b)

Ο Ουμπέρτο Έκο σημειώνει ότι υποχρεούμαστε να προβληματιζόμαστε για αυτό το

παλαιό θέμα κάθε φορά που εμφανίζεται ένα νέο εργαλείο επικοινωνίας το οποίο

υποτίθεται ή φαίνεται να αντικαθιστά τα βιβλία… Παραπονούμεθα ότι πολλοί

άνθρωποι περνούν τις μέρες τους βλέποντας τηλεόραση και δεν διαβάζουν ποτέ ούτε

ένα βιβλίο ή εφημερίδα –σίγουρα ένα κοινωνικό και εκπαιδευτικό πρόβλημα–, αλλά

συχνά λησμονούμε ότι λίγους αιώνες πριν οι ίδιοι άνθρωποι έβλεπαν το πολύ λίγες

τυποποιημένες εικόνες και ήταν αγράμματοι. Συχνά μας παραπλανά η «κριτική των

μαζικών μέσων επικοινωνίας από τα μαζικά μέσα επικοινωνίας», που είναι

επιπόλαια… Αναρωτιέμαι αν τα βιβλία θα μπορούσαν να αποτελέσουν το μόνο

αξιόπιστο μέσο πληροφόρησης. Εδώ και αρκετά χρόνια ο μόνος τρόπος να μάθει κανείς

μια ξένη γλώσσα ήταν, πέρα από το να ταξιδέψει στο εξωτερικό, να μελετήσει μια

γλώσσα από ένα βιβλίο. Τώρα τα παιδιά μας συχνά μαθαίνουν άλλες γλώσσες

ακούγοντας δίσκους, βλέποντας φιλμ στην πρωτότυπη έκδοση, ή διαβάζοντας τις

οδηγίες που είναι τυπωμένες σε ένα κουτί αναψυκτικού… Αν για την εκμάθηση

γλωσσών, οι κασέτες είναι καλύτερες από τα βιβλία, ας φροντίσουμε τις κασέτες. Αν η

παρουσίαση του Σοπέν με σχολιασμό σε compact disks βοηθά τους ανθρώπους να

καταλάβουν τον Σοπέν, μην ανησυχείς που οι άνθρωποι δεν αγοράζουν πέντε τόμους

της ιστορίας της μουσικής. Ακόμα και αν είναι αληθές ότι σήμερα η οπτική επικοινωνία

κατακλύζει τη γραπτή επικοινωνία, το πρόβλημα δεν είναι να αντιτάξουμε τη γραπτή

στην οπτική επικοινωνία. Το πρόβλημα είναι πώς να βελτιώσουμε και τις δύο.

Ο οιονεί φόβος για το καινούργιο Στην ιστορία της ανθρωπότητας η έλευση ενός νέου τεχνολογικού οργάνου, από την εποχή που πρωτοεμφανίζεται η γραφή μέχρι τη σύγχρονη εποχή με τα νέα μέσα μαζικής επικοινωνίας επιφέρει μεγάλες ανακατατάξεις. Παρουσιάζονται πολλές φορές βίαια νέες μορφές, διαφορετικές κοινωνικές πραγματικότητες, φαινόμενα συχνά ακατανόητα. Είναι όμως οπλισμένα με κύρος, είναι ένα κίνημα, ένα ξύπνημα, είναι παιδαγωγικά θετικές φάσεις για τις ανθρώπινες ομάδες που μπορεί να έχουν αποκοιμηθεί σε μια αγιάτρευτη εγκατάλειψη αιώνων. Ο Ουμπέρτο Έκο παρουσιάζει την προβληματική που αναπτύσσεται στον πλατωνικό διάλογο Φαίδρος για τη νέα τεχνολογία της γραφής στα αρχαϊκά χρόνια, σε μια κοινωνία αποκλειστικά της προφορικής επικοινωνίας. Ενώ εγκωμιάζεται η νέα τεχνική που επιτρέπει στον άνθρωπο να θυμάται ό,τι φυσιολογικά θα ξεχνούσε,αντιτάσσεται ότι μπορεί να καταστεί επικίνδυνη για τους ανθρώπους επειδή δεν θα είναι υποχρεωμένοι να ασκούν τη μνήμη τους, με αποτέλεσμα να εξασθενήσει η ικανότητα του ανθρώπινου νου. Έτσι τα γράμματα θα προσφέρουν στον άνθρωπο «μια πετρωμένη ψυχή, μια καρικατούρα του νου, μια τεχνητή μνήμη», αφαιρώντας την αρετή της σοφίας που θα μετατραπεί σε δοκησισοφία. Στη συνέχεια ο Έκο μεταφέρει την ίδια προβληματική στη σύγχρονη εποχή και αφορά τώρα τα βιβλία – την παλαιά τεχνολογία. Η ανησυχία που διατυπώνεται είναι ότι κινδυνεύουν να αντικατασταθούν από τα νέα εργαλεία της οπτικής επικοινωνίας όπως είναι η τηλεόραση, τα compact disks και ο κινηματογράφος. Στις δύο αυτές αναφορές που κάνει ο γνωστός διανοούμενος εκφράζεται ένας αιώνιος φόβος μπροστά σε κάθε νέο τεχνολογικό απόκτημα το οποίο «μπορεί να εξαλείψει κάτι που θεωρούμε πολύτιμο, ωφέλιμο, κάτι που αντιπροσωπεύει για μας μια αυτοτελή αξία με βαθύ πνευματικό νόημα». Θεωρεί επιβεβλημένο τον προβληματισμό για το καινούργιο σε σχέση με το παλαιό, ωστόσο αυτά τα δύο δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αντίπαλα στρατόπεδα αλλά να εστιασθεί η προσοχή στο να εντοπισθούν τα κακώς κείμενα και να βελτιωθούν και τα δύο. Το νέο αντιμετωπίζεται πάντοτε με επιφύλαξη, καχυποψία και συχνά εχθρότητα. Υπάρχει η ανησυχία ότι η νέα τεχνολογία θα εκτοπίσει την παλαιά και ο θάνατος της παλαιάς συνήθως προαναγγέλλεται ως επικείμενος. Η παλαιά τεχνολογία όμως έχει αποδειχθεί ότι προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα και μοιράζεται τον χώρο με τη νέα.

Οτιδήποτε παλαιό δύναται να εισαχθεί σε ένα ευρύτερο κύκλωμα και να εισχωρήσει σε νέα πλαίσια. Άρα δεν μπορεί να χάσει τη δύναμή του, αλλά να αποκτήσει μια νέα λειτουργία. Γνωρίζουμε ότι από την αρχαιότητα ακόμη γίνονταν πολλές συζητήσεις για την αξία

των βιβλίων σε σχέση με τον προφορικό λόγο, ακόμη και μεταξύ λογίων συγγραφέων

όπως ο Γαληνός, ο οποίος μάλιστα δεν εφείδετο στην έκδοση γραπτών έργων. Στις

φιλοσοφικές σχολές θεωρούσαν τα κείμενα περισσότερο ως βοηθήματα στην

απομνημόνευση της προφορικής διδασκαλίας του παιδαγωγού. Η γραφή επομένως

δεν είναι αναγκαστικά το κατοπτρικό είδωλο και ο καταστροφέας της

προφορικότητας.

Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ενώ τα χειρόγραφα προορίζονταν συνήθως για

μια περιορισμένη ελίτ μορφωμένων, η εικόνα ήταν πάντα παρούσα στη μακραίωνη

ιστορία είτε μέσω των αναπαραστάσεων σε αρχαία μνημεία και γλυπτά είτε σε ναούς

των διαφόρων θρησκειών. Δίδασκε στις μάζες της εκάστοτε κοινωνίας πρωταρχικά

αρχές ηθικής, αλλά και γεγονότα της εθνικής ιστορίας, της γεωγραφίας και της

φυσικής ιστορίας.

Με την εφεύρεση της τυπογραφίας ο δυτικός κόσμος συνδέεται στενά με το βιβλίο

και εγκαταλείπεται πλέον η ιδέα ότι η γραφή αποτελεί μια απλή και ξεκάθαρη

δεξιότητα με καθορισμένες χρήσεις και προβλέψιμες αντιδράσεις.

Υπάρχει η «αισιόδοξη» άποψη για τη χρήση της γραφής προτεινόμενη ως

συντελεστής ιστορικών αλλαγών, καθιστώντας εφικτή την επιστημονική επανάσταση,

ενώ η βλαβερή της δύναμη τονίζεται με την άποψη ότι αποτελεί μέσον άσκησης

ελέγχου και αντί για πνευματική βελτίωση δημιουργεί δυνατότητες

«εκμετάλλευσης». Ένα επιχείρημα που επιβεβαιώνεται από τις αρχαίες ακόμη

κοινωνίες, οι οποίες αφού γνώριζαν τη γραφή ήταν πολιτικά και θρησκευτικά

κυρίαρχες, ενώ υπήρχε η σχέση της εξουσίας επί των κειμένων και η άσκηση

εξουσίας μέσω αυτών.

Στις πολλές διαμάχες που προέκυψαν για την παλαιά και τη νέα τεχνολογία ο

Ουμπέρτο Έκο έχει καινοτομήσει με ρεαλιστικές θέσεις. «Τα βιβλία δεν είναι ένα

εργαλείο που σκέφτεται αντί για μας· αντίθετα αυτά υποκινούν και άλλες ιδέες»,

υποστηρίζει, αναφέροντας ως παράδειγμα το αριστούργημα του Μαρσέλ Προυστ

«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» που χρωστά την ύπαρξή του στον γραπτό λόγο.

Ενώ για τη μνήμη θεωρεί ότι ο γραπτός λόγος δεν τη ναρκώνει, αντιθέτως την

ενεργοποιεί και την ενισχύει.

Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις το τυπωμένο βιβλίο δεν εξαφανίσθηκε. Κάθε νέο

λοιπόν τεχνολογικό εργαλείο εν δυνάμει αντενεργεί ή αλληλεπιδρά μαζί με άλλες

μορφές επικοινωνίας και η εκπαίδευση σήμερα πρέπει να συνυπολογίζει όλα τα μέσα,

φθάνει να χρησιμοποιηθούν ως όργανα με σαφείς ιδεολογικές και πολιτιστικές

προοπτικές.

Ο νέος πολιτισμός θα πρέπει να είναι συμπλήρωμα του παλαιού. Αν η τηλεόραση θα

μπορούσε να είναι ένα είδος παραθύρου από το οποίο μπορεί κανείς να δει τον κόσμο

σε μορφή εικόνων, η οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορεί να είναι ένα

ευκολοδιάβαστο ιδεατό βιβλίο όπου μπορεί κανείς να διαβάσει ό,τι διαδραματίζεται

στον πλανήτη υπό μορφήν λέξεων και σελίδων.

Δεν κυνηγούμε μια ουτοπία αν ισχυρισθούμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να διδαχθούν

πώς να μετριάσουν την προσλαμβάνουσα εικόνα υπέρ της ενασχόλησης με τις

«γραπτές πληροφορίες».

Ο κίνδυνος της δοκησισοφίας, που φοβόταν ο Σωκράτης, θα μπορούσε να εξαλειφθεί

εφόσον η γραπτή επικοινωνία, και τώρα η τηλεόραση και το Διαδίκτυο

χρησιμοποιηθούν με το «γράμμα του νόμου» και «υπό το φως της διανοίας»

καθιστώντας όλα αυτά παράγοντες καθοριστικής σημασίας για τη νοημοσύνη.

Εν κατακλείδι, στην ιστορία της

ανθρωπότητας η διαδικασία μεταβολής και μετάβασης σε μια νέα μορφή

«πολιτιστικών οργάνων εμφανίζεται ως βαθιά κρίση του προηγούμενου πολιτιστικού

προτύπου». Αυτή η αδιάκριτη άρνηση επιφέρει διχασμό και μια τυφλή μονομέρεια.

Είναι ορθές οι προτάσεις του Ουμπέρτο Έκο και θα ήταν ευχής έργον να

χρησιμοποιήσουμε τη νέα τεχνολογία ως μέσο πολιτισμικής παραγωγής που θα

μπορεί να σταθεί δίπλα στην παλαιά πολιτισμική αξία σε μια παράλληλη και ευτυχή

συνύπαρξη.

Ο άνθρωπος του γαλαξία των πληροφοριών, που προέκυψε από τις τεχνολογικές

αλλαγές και τις αναδιευθετήσεις των κοινωνικών δομών των τελευταίων αιώνων είναι

ο σημερινός άνθρωπος και σε αυτόν πρέπει να «πέσουν όλα τα φώτα». Εφόσον

διαμορφώνεται από τις συνθήκες, να καταστήσουμε τις συνθήκες ανθρώπινες, όπως

λέει και ο Μαρξ. Καλό θα είναι να επανεξετάσουμε τις δυνατότητες των μεγάλων

καναλιών της επικοινωνίας και –χωρίς να εγκαταλειφθούμε στην ελεύθερη αγορά και

στη φιλελεύθερη σοφία τους– να τα μετατρέψουμε σε σχολεία γούστου, ηθών και

παιδείας. Ας κάνουμε την εξοβελιστέα μαζική κουλτούρα να μεταφέρει ποιοτική

μεταλλαγή στο επίπεδο όλων των πολιτών και ας είναι και ταυτόχρονα προϊόν

ψυχαγωγίας. Αφού προηγουμένως όμως απομακρυνθούμε από την απλουστευτική

διχοτόμηση σε υψηλό και χαμηλό επίπεδο, αντιμετωπίζοντας και τα δύο ως ποικίλα

και συμπληρωματικά.

Από τότε που έχει εκθέσει αυτές τις απόψεις ο Ουμπέρτο Έκο η τεχνολογία

προχώρησε πολύ και από μια στιγμή και μετά άρχισε να τρέχει αλματωδώς,

αφήνοντας να παρεισφρήσουν και να παρασύρουν, έτσι, και πολλά άχρηστα και

επικίνδυνα στοιχεία.

Η οπτική επικοινωνία είναι σήμερα όμως ένα τετελεσμένο γεγονός και μπορεί να

συντελέσει, μέσα από διαδικασίες βελτίωσης και εξυγίανσης, στη «διαδικασία

εκπολιτισμού» όλων των κοινωνικών ομάδων και, εξυπακούεται, όχι εις βάρος της

«γραπτής» επικοινωνίας. Είναι ανάγκη η κάθε κοινωνία να μάθει πώς να δρα στην

ιστορία συνειδητοποιώντας τήν κάθε νέα κατάσταση που προκύπτει – έστω, όπως

προτείνει, ο Έκο με τη δραστική παρέμβαση της κοινότητας των διανοουμένων. Η

ανάγκη ελέγχου της εξέλιξης είναι επιβεβλημένη και συνεπώς αναζητείται η λύση

μέσω του προσανατολισμού σε δημιουργικούς στόχους.

Μαρίνα Μαραγκού

Βιβλιογραφία

● Ουμπέρτο Έκο, Κήνσορες και θεράποντες, Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 1994

● Rosalind Thomas, Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις

Κρήτης

● Ουμπέρτο Έκο, Επιστροφή στον Γουτεμβέργιο, απόσπασμα από διάλεξη, εφημερίδα

«Ελευθεροτυπία» (29.07.2001).

Νεάρχου παράπλους Τετάρτη, 20 Απριλίου 2011

Ο Ουμπέρτο Έκο για τους Γερμανούς (Κοιμητήριο της Πράγας)

Εξαιρετικό το τελευταίο βιβλίο του δημοφιλούς συγγραφέα, πανεπιστημιακού, σημειολόγου Ουμπέρτο Έκο με τίτλο "Το κοιμητήριο της Πράγας" καθηλώνει τον αναγνώστη και τα βάζει με όλους και όλα· τους Γάλλους, τους Γερμανούς, τους Ιταλούς, τους Εβραίους, τους Ρώσους. Ο αφηγητής Ιταλός που δηλώνει Γάλλος σημειώνει στο ημερολόγιό του, από το οποίο παρελαύνουν Ιησουίτες, σατανιστές, επαναστάτες Καρμπονάροι Γαραβαλδινοί, μασόνοι, μυστικοί πράκτορες. τα τεκταινόμενα τον 19ο αιώνα. Πλαστογράφοι συμβολαιογράφοι παραποιούν και παραχωρούν έγγραφα και Πρωτόκολλα σε κάθε μηχανορραφούντα με το αζημίωτο. Ο Φρόυντ, η Παρισινή Κομμούνα, η υπόθεση Ντρέυφους, Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών,οι Εβραίοι, διαβολικές συνωμοσίες, μαύρη μαγεία. Αστείρευτη φαντασία και πλοκή από κάποιον που ξέρει Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά και πολύ εύκολα μπορεί να τον μισήσουν οι πάντες για αυτά που γράφει:Καθολικοί και Πάπας, Γάλλοι, Γερμανοί, μασόνοι, Ρώσοι επαναστάτες και Εβραίοι.Εύκολα γίνεται αυτό και παραθέτω παρακάτω ένα παράδειγμα/ απόσπασμα όπου τα βάζει με τους Γερμανούς λιβελογραφώντας. Σίγουρα θα αρέσει σε πολλούς Έλληνες αυτή την περίοδο που τα ... έχουμε με τους Γερμανούς. Ο ήρωάς του μια διχασμένη προσωπικότητα απαξιώνει όλα τα επιτεύγματα του 19ου αιώνα σκοτώνει χωρίς τύψεις και θεωρεί το πιο ενδιαφέρον δημιούργημα της εποχής του την λεκάνη της τουαλέτας! <<..Τους Γερμανούς τους γνώρισα και δούλεψα και γι’ αυτούς: το κατώτερο είδος ανθρώπων που μπορεί να διανοηθεί κανείς. Ο Γερμανός παράγει κατά μέσο όρο τον διπλάσιο όγκο περιττωμάτων από έναν Γάλλο. Υπερβολική δραστηριότητα των εντέ-ρων και ελλιπής του εγκεφάλου, πράγμα που αποδεικνύει την κατωτερότητα της φυσιολογίας τους. Την εποχή των βαρβαρικών εισβολών, οι γερμανικές ορδές διάνθιζαν τη διαδρομή τους με παράλογες ποσότητες σωματικών εκκριμάτων. Εξάλλου, ακόμα και κατά τους προηγούμενους αιώνες, ο Γάλλος ταξιδιώτης

καταλάβαινε αμέσως αν είχε διασχίσει τα σύνορα της Αλσατίας, χάρη στο αφύσικο μέγεθος των περιττωμάτων που έβλεπε κατά μήκος των δρόμων. Και όχι μόνο: χαρακτηριστικό του Γερμανού είναι η βρομίδρωση, η άσκημη δηλαδή μυρωδιά του ιδρώτα, και έχει αποδειχτεί ότι τα ούρα ενός Γερμανού περιέχουν 20% άζωτο, ενώ των άλλων φυλών μόλις 15%.

Ο Γερμανός ζει σε μια κατάσταση διαρκούς εντερικής αμηχανίας, που οφείλεται στην υπερβολική μπίρα και στα χοιρινά λουκάνικα που καταβροχθίζει. Τους είδα ένα βράδυ, στη διάρκεια του μοναδικού ταξιδιού μου στο Μόναχο, σ' εκείνους τους ιερόσυλους ναούς τους, γεμάτους καπνούς, όπως τα εγγλέζικα λιμάνια, να ζέχνουν λίπος και λαρδί κάθονταν ακόμα και δύο δύο, εκείνος κι εκείνη, με τα χέρια σφιγμένα γύρω από κάτι μπουκάλια μπίρας που θα ξεδιψούσαν ακόμα και μιαν αγέλη πα-χύδερμων, μύτη με μύτη, σ' έναν κτηνώδη ερωτικό διάλογο, σαν δύο σκυλιά που μυρίζονται, με τα θορυβώδη και άχαρα γέλια τους, την ασαφή λαρυγγική ευθυμία τους, γυαλίζοντας από το μόνιμο λίπος που καλύπτει τα πρόσωπα και τα σώματα τους, σαν το λάδι στην επιδερμίδα των αρχαίων αθλητών του ιπποδρόμου.

Γεμίζουν το στόμα με το Geist τους, που πάει να πει πνεύμα, αλλά είναι το πνεύμα του ζύθου τους· τους αποβλακώνει από νέους και εξηγεί γιατί πέρα απ' τον Ρήνο, δεν δημιουργήθηκε ποτέ κάτι ενδιαφέρον στην τέχνη, εκτός από ορισμένους πίνακες με αποτρόπαια μούτρα και από ποιήματα θανατηφόρας ανίας. Κι ας μη μιλήσουμε για τη μουσική τους: δεν λέω για εκείνον τον ατζαμή και πένθιμο Βάγκνερ που τώρα ξετρελαίνει ακόμα και τους Γάλλους, μα από το λίγο που έχω ακούσει, και οι συν-θέσεις εκείνου του Μπαχ τους στερούνται εντελώς αρμονίας, είναι ψυχρές σαν μια χειμωνιάτικη νύχτα, ενώ οι συμφωνίες εκείνου του Μπετόβεν είναι ένα όργιο βαρβαρότητας.

Η κατάχρηση της μπίρας τους κάνει ανίκανους να σχηματίσουν την παραμικρή ιδέα για τη χυδαιότητα τους, αλλά ο υπερθετικός βαθμός της χυδαιότητας αυτής είναι ότι δεν ντρέπονται που είναι Γερμανοί. Πήραν στα σοβαρά έναν λαίμαργο και λάγνο μοναχό, όπως τον Λούθηρο (μπορεί να παντρευτεί μια μοναχή;), μόνο και μόνο επειδή κατέστρεψε τη Βίβλο, μεταφράζοντας τη στη γλώσσα τους. Ποιος ήταν αυτός που είπε ότι έχουν κάνει κατάχρηση των δύο μεγάλων ευρωπαϊκών ναρκωτικών, του αλκοόλ και του Χριστιανισμού; Θεωρούν τους εαυτούς τους βαθείς, επειδή η γλώσσα τους είναι αόριστη, δεν έχει τη σαφήνεια της γαλλικής και ποτέ δεν λέει ακριβώς αυτό που θα έπρεπε, έτσι που κανένας Γερμανός δεν ξέρει τι ακριβώς θέλει να πει - και μπερδεύει αυτή την ασάφεια με το βάθος. Με τους Γερμανούς είναι όπως με τις γυναίκες, δεν φτάνεις ποτέ στο βάθος. Δυστυχώς, αυτή την κάθε άλλο παρά εκφραστική γλώσσα, με τα ρήματα που, καθώς διαβάζεις, πρέπει να ψάχνεις εναγωνίως με το βλέμμα, διότι δεν βρίσκονται ποτέ εκεί που θα έπρεπε, ο παππούς με ανάγκασε να τη μάθω από μικρός -δεν είναι ν' απορεί κανείς, τέτοιος φιλοαυστριακός που ήταν. Και έτσι, αυτή τη γλώσσα τη μίσησα, όσο και τον Ιησουίτη που ερχόταν να μου τη διδάξει, χτυπώντας με τη βέργα τα δάχτυλα μου>>. Αναρτήθηκε από Ρουμπάκης Γιάννης στις 5:22 μ.μ. Ετικέτες Ουμπέρτο Έκο Το κοιμητήριο της Πράγαςς

3 σχόλια:

υμπέρτο Έκο: Από το Εκκρεμές και το Ρόδο στα... σημεία των καιρών

Ο Ουμπέρτο Έκο (γεννημένος στις 5 Ιανουαρίου του 1932) είναι ο συγγραφέας μυθιστορημάτων μυστηρίου με τεράστια επιτυχία τα οποία αντικατοπτρίζουν τα πολλά πνευματικά του ενδιαφέροντα και την ευρεία γνώση του πάνω στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τη μεσαιωνική ιστορία, τη θρησκεία και την πολιτική.

Το ακαδημαϊκό του έργο που σημειώνει την επιστήμη των συμβόλων από τα οποία τα άτομα και οι πολιτισμοί επικοινωνούν, έχει συμβάλει σημαντικά σε μελέτες λαογραφίας, καθώς και στην επικοινωνιολογία και την θεωρία της πληροφορίας. Ο Ουμπέρτο Έκο ήταν ο μοναδικός γιος ενός λογιστή και γεννήθηκε σε μια μικρή πόλη στη βορειοδυτική Ιταλία. Κατά τον Β ΄Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικογένειά του κατέφυγε στην ενδοχώρα για να αποφύγει τους βομβαρδισμούς. Στο διάστημα της παραμονής του εκεί, οι συγκρούσεις μεταξύ φασιστών και ανταρτών ήταν έντονες ενώ οι στερήσεις που επέφερε ο πόλεμος στον ίδιο και στην οικογένειά του αποτυπώθηκαν αργότερα σε ένα μέρος από το μυθιστόρημά του, Το Εκκρεμές του Φουκώ. Μετά τον πόλεμο, ο Έκο μπήκε στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο για να σπουδάσει νομικά, αλλά σύντομα η μεσαιωνική φιλοσοφία και η λογοτεχνία τον κέντρισαν. Εν μέρει ως αποτέλεσμα της συμμετοχής του στην εθνική οργάνωση της Ιταλίας για την Καθολική νεολαία, ο Έκο έγραψε μια διατριβή για τον Αγ. Θωμά τον Ακινάτη και το 1954 έγινε διδάκτωρ της φιλοσοφίας. Μετά την αποφοίτησή του, ο Έκο εργάστηκε για την ιταλική κρατική τηλεόραση ως παραγωγός πολιτιστικών προγραμμάτων, που του χάρισε την ευκαιρία να παρατηρήσει τον σύγχρονο πολιτισμό ως δημοσιογράφος. Δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο, Η αισθητική του Θωμά Ακινάτη, το 1956 και άρχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο. Μετά από τη σύντομη περίοδο της στρατιωτικής του θητείας, συνέχισε περαιτέρω τις σπουδές του στη μεσαιωνική φιλοσοφία, ενώ δημοσίευσε ένα δεύτερο βιβλίο, το Art and Beauty in the Middle Ages, που τον καθιέρωσε ως κορυφαίο επιστήμονας της εποχής του Μεσαίωνα. Μετά την απόλυσή του από την τηλεόραση, ο Έκο έγινε συντάκτης για το Casa Editrice Bompiani, ενός σημαντικού εκδότη του Μιλάνο, γράφοντας μια μηνιαία στήλη παρωδίας για ένα περιοδικό avant-garde. Το 1962 δημοσίευσε το Open Work, στο οποίο περιγράφεται η άποψη του ότι, λόγω του ότι η σύγχρονη τέχνη είναι ασαφής και επιδέχεται πολλές ερμηνείες και απαντήσεις έτσι και οι ερμηνείες του αναγνώστη αποτελούν ουσιαστικό μέρος του εκάστοτε κειμένου. Καθ ΄όλη τη δεκαετία του 1960, η ακαδημαϊκή εργασία του Έκο άρχισε να επικεντρώνεται στην σημειολογία, η οποία υποστηρίζει ότι όλες οι πνευματικές και πολιτιστικές δραστηριότητες μπορούν να ερμηνευθούν ως ένα σύστημα σημείων.

Επίσης συνέχισε να γράφει για μια μεγάλη σειρά επιστημονικών εκδόσεων ενώ δίδασκε στα πανεπιστήμια της Φλωρεντίας και του Μιλάνου, καθώς προσπαθούσε να συμπεριλάβει την ανάλυσή του για τη σημειολογία και σε μη λογοτεχνικές μορφές, όπως η αρχιτεκτονική, οι ταινίες και τα κόμικς. Το 1971 έγινε ο πρώτος καθηγητής σημειολογίας στο αρχαιότερο πανεπιστήμιο της Ευρώπης, το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και το 1974 οργάνωσε το πρώτο συνέδριο International Association for Semiotic Studies, ενώ το 1976 δημοσίευσε μια συστηματική έρευνα για τις απόψεις του, το A Theory of Semiotics. Το 1978, ωστόσο, η σταδιοδρομία του Έκο άλλαξε δραματικά και πήρε νέα στροφή. Μετά από πρόσκληση ενός φίλου του, ξεκίνησε να γράψει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ανάλυσή του για τη σημειολογία, δίνοντας στους αναγνώστες άπειρες δυνατότητες να λύσουν το μυστήριο που εξελισσόταν μέσα από διαφορετικά σημειολογικά στοιχεία. Σε ένα μοναστήρι του 14ου αιώνα, Το Όνομα του Ρόδου αφηγείται την ιστορία ενός μοναχού που προσπαθεί να λύσει πολλές δολοφονίες, ενώ αγωνίζεται για να υπερασπιστεί την αναζήτηση της αλήθειας εναντίον των απεσταλμένων υπαλλήλων της εκκλησίας. Ένα βασικό θέμα του μυθιστορήματος είναι η αγάπη του Έκο για τα βιβλία, και η λύση φυσικά για τις δολοφονίες έγκειται τελικά σε κωδικοποιημένα χειρόγραφα και μυστικές ενδείξεις στη βιβλιοθήκη της μονής. Οι εκδότες του βιβλίου περίμεναν το βιβλίο να πουλήσει όχι περισσότερα από 30.000 αντίτυπα, αλλά το μυθιστόρημα έγινε ένα διεθνές μπεστ σέλερ. Το 1986 γυρίστηκε σε ταινία με πρωταγωνιστή τον Sean Connery και τον Christian Slater. Το δεύτερο μυθιστόρημα του Έκο, το Εκκρεμές του Φουκώ, είναι μια ακόμα πιο φιλόδοξη προσπάθεια για να ενσωματώσει τις ιδέες του για τα όρια της ερμηνείας σε μια ιστορία μυστηρίου. Το βιβλίο δημοσιεύθηκε το 1988, και έγινε και αυτό μπεστ-σέλερ, αν και οι κριτικές υποδοχής του ήταν ανάμεικτες. Ο Clyde Haberman, γράφοντας στους New York Times, το αποκάλεσε "ένα νεροχύτη υποτροφίας," ενώ η επίσημη εφημερίδα του Βατικανού κατήγγειλε το βιβλίο για «χυδαιότητες», και ο Πάπας καταδίκασε τον Έκο. Το 1994 o Έκο δημοσίευσε το The Island of the Day Before, το οποίο αποτίει φόρο τιμής στον Ροβινσώνα Κρούσο. Είναι η ιστορία ενός Ιταλού ναυαγού τον δέκατο έβδομο αιώνα, αβοήθητου σε ένα πλοίο στο Νότιο Ειρηνικό. Την ίδια χρονιά δημοσίευσε επίσης, το The Search for the Perfect language, έναν απολογισμό ιστορικών προσπαθειών να ανασυνθέσουν μια αρχέγονη γλώσσα. Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει μάλιστα στην Washington Post, ο Έκο είχε δηλώσει ότι θεωρεί φιλοφρόνηση για το έργο του να χαρακτηριστεί ως δύσκολο, δηλώνοντας: "Μόνο οι εκδότες και οι άνθρωποι της τηλεόρασης πιστεύουν ότι οι άνθρωποι ποθούν τις εύκολες εμπειρίες." Κατά τα τελευταία χρόνια ο Έκο ασχολείται ολοένα και περισσότερο με τις συζητήσεις για το πώς τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και η τεχνολογία της πληροφορικής θα επηρεάσουν τον πολιτισμό και την κοινωνία. Στο Διεθνές Κέντρο Σημειωτικής και Γνωσιακής Επιστήμης στο Σαν Μαρίνο το 1994, ο Έκο οργάνωσε ένα σεμινάριο σχετικά με το μέλλον του βιβλίου που προσέλκυσε μεγάλο αριθμό εμπειρογνωμόνων από όλο τον κόσμο. Οι παρατηρήσεις του για το διαδίκτυο, την εικονική πραγματικότητα, και το ιντερνετικό κείμενο εμφανίστηκαν στην Encyclomedia, ένα CD-ROM για την ιστορία της φιλοσοφίας. Πρόσφατα ενεπλάκη

και με το Multimedia Arcade, ένα συνδυαστικό πρόγραμμα στην Bologna που προσφέρει πρόσβαση στο διαδίκτυο, κέντρο εκπαίδευσης υπολογιστών, και δημόσια βιβλιοθήκη πολυμέσων. Ο Έκο πιστεύει ότι, παρόλο που το Internet και τα CD-ROM θα αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε και γράφουμε, το βασικό πρόβλημα που δημιουργούν τα νέα μέσα παραμένει ο τεράστιος όγκος των πληροφοριών που δεν φιλτράρονται. Μάλιστα σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια το 1996, η οποία μεταδόθηκε ζωντανά μέσω Internet, ο Έκο δήλωσε την ελπίδα του, ότι η τεχνολογία των υπολογιστών θα καταστήσει δυνατή την δημιουργία των hypertexts που θα είναι απεριόριστα

Παρά τις προόδους βέβαια της πληροφορικής ο Έκο είναι αισιόδοξος και για τα βιβλία όπως τα γνωρίζουμε σήμερα καθώς πιστεύει ότι θα παραμένουν πάντα το βασικό θεμέλιο της γλώσσας. Σε ένα άρθρο του στο The Nation, ισχυρίστηκε ότι τα βιβλία εξακολουθούν να αποτελούν την πιο οικονομική, ευέλικτη μορφή μεταφοράς πληροφοριών σε πολύ χαμηλό κόστος. Τα βιβλία θα παραμείνουν ουσιώδη όχι μόνο για τη λογοτεχνία, αλλά και για όλους όσους επιθυμούν να διαβάσουν κάτι με προσοχή, και όχι απλά να λάβουν πληροφορίες. Ο Έκο είναι ένας παθιασμένος συλλέκτης βιβλίων και διαθέτει διαμερίσματα στο Μιλάνο, την Μπολόνια, και το Παρίσι, καθώς και μια θερινή κατοικία κοντά στο Rimini. Εκτός από τη λειτουργία του Προγράμματος Communication Science στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ο Έκο ταξιδεύει συχνά για να μιλήσει και να διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, ενώ συνεχίζει να δημοσιεύει επιστημονικά συγγράμματα και να γράφει σε διάφορες ξένες και ιταλικές εφημερίδες.\ http://www.capital.gr/ Αρχική > Πολιτική > Μια φανταστική συνέντευξη: Ο Ουμπέρτο Έκο αναλύει σε τρεις διαστάσεις τη Δημοκρατική Συμμαχία (ένα σχόλιο απίθανο)

Μια φανταστική συνέντευξη: Ο Ουμπέρτο Έκο αναλύει σε τρεις διαστάσεις τη Δημοκρατική Συμμαχία (ένα σχόλιο απίθανο) 05/01/2012 Αγγελική Γράψτε ένα σχόλιο Go to comments Ο Ουμπέρτο Έκο, παγκοσμίου φήμης συγγραφέας και ακαδημαϊκός καθηγητής της Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, μας έδωσε μία ονειρική (στην κυριολεξία) συνέντευξη.

Εικόνα 1 [mm-gr]: Κύριε Έκο, σας καλωσορίζουμε στο blog μας. Σκοπός αυτής της συνέντευξης είναι η επιστημονική ανάλυση (με βάση τους κανόνες της Σημειωτικής) των πολιτικών συμβολισμών και των εννοιών που κρύβονται πίσω από τη δημιουργία του νέου κόμματος της κ. Ντόρας Μπακογιάννη. [Eco]: Χαρά μου να σας βοηθήσω με τις αναμφισβήτητες γνώσεις που διαθέτω.

1. Η επιλογή της ημερομηνίας

[mm-gr]: Ας αρχίσουμε λοιπόν με την επιλογή της ημερομηνίας. Κατά τη γνώμη σας, γιατί η κ. Μπακογιάννη επέλεξε την 21η Νοεμβρίου για να ανακοινώσει την δημιουργία του νέου κόμματος; [Eco]: Α, είναι πολύ απλό. Ήταν μια ημερομηνία γεμάτη «ευοίωνους» συμβολισμούς και υπήρξε ταύτιση των απόψεων μπαμπά και κόρης. Στις 21 Νοεμβρίου: το 1791 ο Συνταγματάρχης Ναπολέων Βοναπάρτης προήχθη σε Αρχιστράτηγος (βέβαια, στη συνέχεια είχε ένα Βατερλό…), ενώ το 1916 περί την όγδοη πρωινή, βυθίστηκε ο «Βρετανικός» (το «μεγάλο αδελφάκι» του «Τιτανικού»), στη περιοχή μεταξύ Σουνίου και Κέας. Εδώ σταματάνε οι λόγοι της επιλογής της ημερομηνίας από τη μεριά του πατρός Μητσοτάκη… [Eco:] Η κ. Μπακογιάννη επέλεξε την 21η Νοεμβρίου για να συνεορτάσει δύο «παγκόσμιες ημέρες»: Την «Παγκόσμια Ημέρα Χαιρετισμών» που καθιερώθηκε το 1973. Όπου επειδή, για να συμμετάσχει κάποιος στον εορτασμό πρέπει να απευθύνει χαιρετισμό σε τουλάχιστον 10 άγνωστους συνανθρώπους του, η Ντόρα (υπερβολική όπως πάντα) μάζεψε πολύ περισσότερους στο θέατρο Μπάτμινγκτον για να τους χαιρετίσει. Επίσης, την 21η Νοεμβρίου εορτάζεται η «Παγκόσμια Ημέρα Τηλεόρασης» που είναι το μέσο που επέβαλε την Ντόρα ως πολιτικό στη συνείδηση του «Ελληνώνυμου» λαού και που συνεχίζει να εξυπηρετεί (αφιλοκερδώς), εδώ και

τόσα χρόνια, τις πολιτικές βλέψεις του Μητσοτακέικου, προβάλλοντας φανταστικά γκάλοπ, συνεντεύξεις κτλ.

2. Το σήμα του κόμματος [mm-gr]: Κύριε Έκο, μιλήστε μας τώρα για το σήμα της Δημοκρατικής Συμμαχίας. [Eco]: Με μία φράση, θα έλεγα πως είναι το απόλυτο σύμβολο της οικογενειοκρατίας, της «κληρονομικής κομματικής ολιγαρχίας» που μαστίζει τον τόπο σας. [mm-gr]: Μας ξαφνιάζετε, από πού προκύπτει αυτό; [Eco]: Ας αρχίσουμε από το δέντρο. Το δέντρο της ελιάς δε συμβολίζει την ειρήνη. Διότι, το σύμβολο της «ειρήνης» ήταν ο κλάδος ελαίας στην Αρχαιότητα ή στα κατοπινά χρόνια το ιουδαϊκο-χριστιανικό περιστέρι με τον κλάδο ελαίας στο ράμφος του. Το δέντρο του σήματος είναι το γενεαλογικό δέντρο του Μητσοτάκη. Όπου τα 27 φύλλα του συμβολίζουν τους απογόνους της οικογένειας όπως έχουν μέχρι αυτή τη στιγμή (βλ. εικόνα 2 παρακάτω), γι αυτό το σημαινόμενό του είναι η οικογενειοκρατία κι όχι η ειρήνη όπως διατείνονται κάποιοι άσχετοι…

(κάντε κλικ πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση)

Εικόνα 2

[Eco]: Επίσης, το αιωνόβιο δέντρο της ελιάς παραπέμπει: Στη μακροζωία του πατρός Μητσοτάκη, στην Κρήτη τη γενέτειρα του μπαμπά (αφού η ελιά είναι το πιο συνηθισμένο δέντρο του νησιού), στο λάδι που με τη σειρά του παραπέμπει στο «λάδωμα» (από τα «μαύρα ταμεία» ίσως…). [mm-gr]: Τι μας λέτε; Εκπληκτική η ανάλυσή σας! [Eco]: Όπως σας τα λέω, έτσι είναι! Τώρα μιλάει η επιστήμη όχι ο κάθε τυχάρπαστος δημοσιογραφίσκος. [mm-gr]: Για τα δύο παραλληλόγραμμα του φόντου, τι έχετε να πείτε; [Eco]: Όπως το λέτε, ΔΥΟ… Δύο είναι τα παραλληλόγραμμα όχι ένα (που θα σήμαινε ενότητα). Δύο διασπασμένα παραλληλόγραμμα, δύο παραπετάσματα. Το ένα μπλε (το έπιασες το υπονοούμενο;) και το άλλο πορτοκαλί. Εδώ έχουμε ένα σύμβολο τριβής και εναντίωσης. Δύο παραλληλόγραμμα, το ένα απέναντι στο άλλο ακόμα και χρωματολογικά, αφού με βάση το χρωματικό κύκλο του Ίττεν (βλ. εικόνα 3 παρακάτω) το πορτοκαλί (ως συμπληρωματικό χρώμα) βρίσκεται απέναντι από το μπλε. [mm-gr]: Μάλιστα! Πολύ ενδιαφέρουσα και ανατρεπτική η τοποθέτησή σας…

Εικόνα 3

3. Το όνομα του κόμματος [mm-gr]: Για το όνομα του κόμματος τι έχετε να πείτε; [Eco]: Μα είναι πασιφανές. Η «Δημοκρατική Συμμαχία» είναι ένα κόμμα (κι όχι κίνημα) που θα είναι κυρίως «συμμαχικό» και δευτερευόντως «δημοκρατικό». Αυτό το συμπεραίνουμε από τη δυσαναλογία του μεγέθους της γραμματοσειράς στη λέξη «Δημοκρατική» σε σχέση με τη λέξη «Συμμαχία» (βλ. εικόνα 1). Επίσης, είναι ένα κόμμα που βλέπει μπροστά του μόνο πολιτικούς πολέμους, γι αυτό και ονομάστηκε «συμμαχία» (ερμηνεία: συμμαχία = (μτφ.) συμπράττω με άλλους εναντίον τρίτου [λεξικό. Τεγ. - Φυτρ.]) και όχι «συνεργασία» ή «συμπόρευση» ή «συνεννόηση» ή «σύμπλευση» κτλ… [Eco]: Επιπλέον, τα αρχικά του κόμματος «ΔΗ.ΣΥ.» εκτός ότι παραπέμπουν στο γνωστό «ανήκομεν εις την Δύσην», υπονοούν σαφέστατα ότι το κόμμα υποστηρίζεται από την «Άγρια Δύση» (το πιάσατε το υπονοούμενο;). [mm-gr]: Μάλιστα! Κύριε Έκο, για εσάς ποιο θα ήταν το πιο ειλικρινές όνομα για το κόμμα της Ντόρας; [Eco]: Κατά τη γνώμη μου το «Κληρονομική Συμμαχία», με την έννοια της «κληρονομικής δημοκρατίας» ή το «Δημοκρατική Συμμορία» με βάση την τακτική προσχώρησης που ακολουθούν ορισμένοι βουλευτές της ΝΔ, θα ήταν τα καταλληλότερα ονόματα, τα οποία δεν επηρεάζουν το αρκτικόλεξο ΔΗ.ΣΥ. [mm-gr]: Κύριε Έκο, αφού σας ευχαριστήσω γι’ αυτή τη φανταστική συνέντευξη, η οποία θα κάνει όλους τους Έλληνες «μεγαλοδημοσιογράφους» να σκάσουν από το κακό τους, θα ήθελα με μία φράση, ή ένα σχήμα, ή μία κίνηση να χαρακτηρίσετε την σημερινή πολιτική σκηνή της Ελλάδας και τους Έλληνες πολιτικούς που την απαρτίζουν. [Eco]: (o κ. Έκο μας απάντησε με την παρακάτω σημειολογική κίνηση. Τα συμπεράσματα δικά σας…)

…. …. …. ….

…. ….

Και μετά ξύπνησα… ορα

Μπάμπης Δερμιτζάκης Book review, movie criticism

Friday, April 16, 2010

Ουμπέρτο Έκο, Πώς να διαψεύσετε μια διάψευση και άλλες οδηγίες χρήσης

Ουμπέρτο Έκο, Πώς να διαψεύσετε μια διάψευση και άλλες οδηγίες χρήσης, (μετ. Έφη Καλλιφατίδη), Γνώση χχ Τον Ουμπέρτο Έκο ο περισσότερος κόσμος τον γνώρισε από το «Όνομα του ρόδου». Εγώ τον γνώρισα από την «Σημειωτική». Στη «Σημειωτική» μιλάει ο επιστήμονας. Στο «Όνομα του ρόδου» ο λογοτέχνης. Η «Σημειωτική» είναι ένα υπέροχο βιβλίο, και, αν θυμάμαι καλά, το διάβασα δυο φορές. Το «Όνομα του Ρόδου» δεν το διάβασα. Την ταινία βέβαια την είδα. Είχα τη φαεινή ιδέα να το διαβάσω στο πρωτότυπο. Διάβασα καμιά εβδομηνταριά σελίδες. Πιο πριν βέβαια είχα αγοράσει και την ελληνική μετάφραση. Από ένα πείσμα είπα ότι κάποτε θα το διαβάσω ολόκληρο στα ιταλικά. Τα οποία εκείνη την εποχή τα κουτσομιλούσα. Έκανα εξάσκηση με τον συγχωρεμένο τον Μαριάνο. Ο Μαριάνο ήταν ο άνδρας της Λορέτας. Και η Λορέτα ήταν κόρη του Αντόνιο και της Καλλιόπης. Η Καλλιόπη, μια όμορφη κοπέλα, αρρώστησε με φυματίωση την κατοχή. Ο Αντόνιο, ο ιταλός γιατρός, την γιάτρεψε και την ερωτεύτηκε. Μια ιστορία αγάπης για την οποία δεν έχει γραφτεί

μυθιστόρημα, ενώ έχει γραφτεί για άλλες παρόμοιες. Σε μια μάλιστα ήμουν από τους παρουσιαστές στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, πριν κάμποσα χρόνια. Αλλά ας κλείσουμε την παρέκβαση. Πεθαίνει ο Μαριάνο και δεν έχω με ποιον να κάνω practice. Όταν το 1993 ξεκίνησα να κάνω ιδιαίτερα στα ισπανικά, που τα είχα κουτσομάθει μόνος μου, σε επίπεδο όμως που να διαβάσω στο πρωτότυπο το Cien años de soledad, όλο τα μπέρδευα με τα ιταλικά. Η Σόνια η δασκάλα μου μού είπε ότι οι χειρότεροι μαθητές των ισπανικών είναι οι ιταλοί. Έτσι συνειδητοποίησα ότι θα έπρεπε, αν ήθελα να μην μπερδεύω τα ισπανικά με τα ιταλικά, να περιοριστώ μόνο στην αναγνωστική μου ικανότητα στα ιταλικά. Την ίδια απόφαση πήρα και για τα πορτογαλικά. Σ’ αυτές τις δυο γλώσσες έχω ένα αρκετά καλό αναγνωστικό επίπεδο, αλλά για να μιλήσω, αδύνατον. Εκ των υστέρων, για λόγους πολύ προσωπικούς, αποδείχτηκε ότι η επιλογή των ισπανικών ήταν πολύ καλή. Πάντως δεν αποκλείεται να διαβάσω μελλοντικά (αν βρω που είναι καταχωνιασμένα) το «Όνομα του Ρόδου», είτε στα ιταλικά είτε στα ελληνικά. (Στο μεταξύ διάβασα σε ιταλική μετάφραση ένα απολαυστικό μυθιστόρημα μιας ιρλανδής, που έχω ξεχάσει τον τίτλο. Θέμα είχε το άγχος των γυναικών να κάνουν παιδί). Τελικά δεν την κλείσαμε την παρέκβαση, αλλά διάβολε, δεν γράφουμε για κανένα έντυπο, για το blog μας γράφουμε, δηλαδή για την απόλαυση του κειμένου (όχι αυτού που διαβάζουμε, που έλεγε ο Μπαρτ, αλλά αυτού που γράφουμε εμείς οι ίδιοι). Τώρα αν βρεθεί και κανείς και το διαβάσει (μάλλον απίθανο, ή γιατί κάνω μια ανάρτηση την ημέρα ή γιατί, από τις πρώτες γραμμές που θα διαβάσει δεν θα το βρει του γούστου του) τόσο το καλύτερο. Το βιβλίο το πήρα σε προσφορά στην Πρωτοπορία, τρία μόνο ευρώ. Τα περισσότερα βιβλία έτσι τα παίρνω, στη φτήνια, επειδή με ενδιαφέρουν κάπως αλλά όχι τόσο ώστε να πληρώσω την αρχική τους τιμή. Και κάποτε τα διαβάζω. Όπως αυτό εδώ. Που το πήρα στο πλοίο στην επιστροφή μου στην Αθήνα γιατί ο Φουέντες μπορεί να μην μου έφτανε, όπως και «Ο αγαπημένος των μελισσών», το τελευταίο μυθιστόρημα του Ανδρέα Μήτσου, που το διάβασα πηγαίνοντας στην Κρήτη και μου περίσσεψαν δυο ώρες που δεν είχα τι να κάνω από το να κρυφακούω, θέλοντας και μη, τι έλεγαν άλλοι επιβάτες δίπλα, πίσω και μπροστά μου. Νόμιζα ότι ήταν θεωρητικό βιβλίο. Με έκπληξη βρήκα μπροστά μου έναν Έκο χρονογράφο, αλλά διαφορετικό από τον Έκο της «Σημειολογίας της καθημερινής ζωής», όπου καταπιάνεται με καυτά θέματα της σύγχρονης πραγματικότητας, βιβλίο που συνιστώ πάντα στους μαθητές μου σαν βοήθημα για τις εκθέσεις τους, μαζί με τα «8 θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού» του Κόνραντ Λόρεντς. Έναν χρονογράφο με ένα ξέφρενο χιούμορ. Καλύτερο βιβλίο για το πλοίο δεν θα μπορούσα να βρω. Απολαυστικότατος ο Έκο. Καταπληκτικός. Υπέροχος. Αν ήξερα τι πράγμα ήταν αυτό το βιβλίο, θα το είχα διαβάσει αμέσως μόλις το αγόρασα. Εξίσου καταπληκτικό ήταν και το «Ερμηνεία και υπερερμηνεία» που διάβασα πέρυσι, χρόνια αφού το αγόρασα, και που παρουσίασα στο blog μου. Το χιούμορ του Έκο είναι άλλοτε κουλτουριάρικο, δηλαδή απαιτεί μια κάποια επάρκεια από τον αναγνώστη για να το απολαύσει πλήρως – το «Πώς να παρουσιάσετε έναν κατάλογο τέχνης», το πρώτο κείμενο, είναι το πιο αντιπροσωπευτικό – άλλοτε μακάβριο, άλλοτε σατιρικό, άλλοτε… Αλλά ας μην καθίσω τώρα να κατηγοριοποιήσω το χιούμορ του. Νομίζω ότι είναι πολύ καλύτερο να αντιγράψω τα πιο σπαρταριστά, κατά τη γνώμη μου, αποσπάσματα. Στο «Πώς να οργανώσετε μια δημόσια βιβλιοθήκη» βγάζει προφανώς ένα προσωπικό άχτι. Θα πρέπει να τον ταλαιπώρησαν αρκετά οι δημόσιες βιβλιοθήκες. Από τις 18 οδηγίες, διαβάζουμε την 13η: «Τα ωράρια θα πρέπει να συμπίπτουν απόλυτα με τα

ωράρια εργασίας... Ο μεγαλύτερος εχθρός μιας βιβλιοθήκης είναι ο εργαζόμενος σπουδαστής. Ο καλύτερος φίλος της είναι ο Ντον Φεράντε, κάποιος που έχει δική του βιβλιοθήκη και επομένως δεν έχει κανένα λόγο να έλθει στη δική σας και όταν πεθάνει, σας την αφήνει ως κληροδότημα. Και την 17η: «Ει δυνατόν, να μην υπάρχουν τουαλέτες». Οδηγίες δηλαδή που θα αποθαρρύνουν κάθε φιλαναγνώστη και ερευνητή να επισκεφθεί τη βιβλιοθήκη, διαταράζοντας έτσι το χουζούρι των βιβλιοθηκάριων. Στο «Πώς να αποφεύγετε τις μεταδοτικές ασθένειες» διαβάζουμε: «Επί πλέον, υψηλό ποσοστό κινδύνου διατρέχουν οι ετοιμοθάνατοι που φιλούν το σταυρό. Οι καταδικασμένοι σε θάνατο (διότι η λάμα της γκιλοτίνας δεν έχει αποστειρωθεί πριν από τη χρήση). Τα παιδιά των ορφανοτροφείων και των βρεφοκομείων που η κακιά καλόγρια τα υποχρεώνει να γλείψουν το πάτωμα, αφού πρώτα τους έχει δέσει το ένα πόδι στην κούνια» (σελ. 34). Στο «Πώς να αγοράζετε gadgets», γράφει για το biobet. «Μπαίνει στο κολάρο του σκύλου σας και εκπέμπει υπερήχους που σκοτώνουν τους ψύλλους. Κοστίζει μόνο 25 δολάρια. Δεν ξέρω αν μπορείτε να το βάλετε στο δικό σας λαιμό, για να απαλλαγείτε από τις μουνόψειρες, αλλά ως συνήθως φοβάμαι τις παρενέργειες. Οι μπαταρίες λιθίου Duracell δεν περιλαμβάνονται στη συσκευασία. Ο σκύλος πρέπει να πάει να τις αγοράσει μόνος του» (σελ. 44). Και για το Pulse trainer: «Ως γνωστόν, οι αμερικανοί, για να μειώσουν τη χοληστερόλη, κάνουν τζόγκινγκ, δηλαδή τρέχουν για ώρες, ώσπου να πέσουν ξεροί από έμφραγμα» (σελ. 44). Σήμερα έκανα εξετάσεις αίματος, χοληστερόλη 238 (τι άλλο, μετά τις πασχαλινές διακοπές). Όμως δεν σκοπεύω να κάνω τζόγκινγ. Και το περπάτημα καλό είναι, και το κολύμπι ακόμη καλύτερο. Το becel και το πράσινο τσάι έχω ακούσει ότι βοηθάνε. Στο «Πώς να γράψετε μια εισαγωγή: «Τα παιδιά μου υπήρξαν μεγάλη παρηγοριά για μένα και μου πρόσφεραν τη στοργή, τη δύναμη και την πίστη να φέρω σε πέρας τα καθήκοντα που είχα αναλάβει. Χάρη στην απόλυτη και ολύμπια αδιαφορία τους για τη δουλειά μου, βρήκα τη δύναμη που μου επέτρεψε να τελειώσω αυτό το κείμενο μέσα σε μια καθημερινή πάλη σώμα με σώμα με τον ίδιο τον ορισμό του ανθρώπου των γραμμάτων μέσα στη μεταμοντέρνα κοινωνία» (σελ. 62). Στο «Πώς να χρησιμοποιείτε την καταραμένη καφετιέρα»: «Επί πλέον υπάρχει ο καφές νερομπλούκι. Αυτός συνήθως αποτελείται από κριθάρι που έχει σαπίσει, κόκαλα νεκρού και κόκκους αληθινού καφέ που βρέθηκαν στα απορρίμματα κάποιου κελτικού πολυιατρείου. Αναγνωρίζεται από το χαρακτηριστικό άρωμα ποδαριών μουλιασμένων σ’ αποπλύματα πιάτων…» (σελ. 69). Στο «Πώς να χρησιμοποιείτε τον ταξιτζή». Το κείμενο τελειώνει έτσι: «Εν πάει περιπτώσει, υπάρχει ένας αλάνθαστος τρόπος για ν’ αναγνωρίσετε έναν ταξιτζή. Είναι αυτός ο άνθρωπος που δεν έχει ποτέ ρέστα» (σελ. 77). Και, βλέποντας ότι φτάνω στο τέλος της δεύτερης σελίδας, να παραθέσω ένα ακόμη, από το «Πώς να ταξιδεύετε στα αμερικάνικα τρένα». «…Μπορεί κανείς να ταξιδέψει αεροπορικώς με έλκος, ψώρα, γόνατο της πλύστρας, αγκώνα του τενίστα, έρπητα ζωστήρα, AIDS, καλπάζουσα φθίση και λέπρα. Μα όχι κρυολόγημα. Όποιος το έχει δοκιμάσει ξέρει ότι, όταν το αεροπλάνο κατεβαίνει ξαφνικά από τα δέκα χιλιάδες μέτρα, αρχίζει να νιώθει πόνους στ’ αυτιά, το κεφάλι του πάει να σκάσει κι αρχίζει να χτυπάει τις γροθιές του στο παράθυρο ζητώντας να βγει έξω, ακόμα και χωρίς αλεξίπτωτο» (σελ. 119). Συνειδητοποιώ τώρα ότι γράφοντας όχι για αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που, για κάποιο λόγο, μια φθηνή έκδοση βγήκε στις προσφορές, αλλά για

βιβλία που είναι απίθανο να τα βρει κανείς σε άλλη έκδοση, η βιβλιοκριτική μου είναι άνευ νοήματος, αφού μια βιβλιοκριτική έχει νόημα να παροτρύνει τον αναγνώστη να αγοράσει ένα βιβλίο-ή να τον αποτρέψει από το να το αγοράσει. Εγώ πάντα παροτρύνω. Δεν έχει νόημα να γράψω για ένα βιβλίο που –δεν θα το πω κακό – δεν μου αρέσει. Αλήθεια, αν ψάξει κανείς για αυτό το βιβλίο του Έκο, θα μπορέσει να το βρει; Πάντως υπάρχει λύση, αν κάποιος πείστηκε από τη βιβλιοκριτική μου αυτή ότι πρόκειται για υπέροχο βιβλίο. Να ξεκινήσει μαθήματα ιταλικών. Στην Ιταλία σίγουρα θα πουλιέται. Αναρτήθηκε από Μπάμπης Δερμιτζάκης στις Friday, April 16, 2010 Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook Ετικέτες Μπάμπης Δερμιτζάκης-βιβλία που διάβασα

Ουμπέρτο Εκο, ο αθυρόστομος Δημοσιεύτηκε: Κυριακή, 12 Δεκεμβρίου 2010 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ Share

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Το πρόσωπο είναι γνωστό: Ουμπέρτο Εκο. Με βάση την αναγνωρισιμότητά του, θα μπορούσε να εκλεγεί δήμαρχος σε οποιαδήποτε πόλη της Ενωμένης Ευρώπης. Αυτός, όμως, ο αθεόφοβος, όταν κάποτε του ζήτησαν να γίνει υπουργός Πολιτισμού στην Ιταλία, αρνήθηκε λέγοντας ότι προτιμάει να κάνει μια δουλειά που την ξέρει.

Στην τελευταία Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, εκδότες από διάφορες χώρες διαγκωνίστηκαν για τα δικαιώματα του νέου βιβλίου του «Το κοιμητήριο της Πράγας». Το νέο πόνημα του καθηγητή είναι κι αυτό ογκώδες (528 σελίδες) και στον κολοφώνα διαβάζουμε ότι ο εκδότης το τύπωσε σε ανακυκλωμένο χαρτί. Και πολύ καλά έκανε, αν αναλογιστούμε ότι ο Εκο με τις φλυαρίες του, μεταφρασμένες σ’ ένα σωρό γλώσσες, θα ήταν ικανός να καταστρέψει μόνος του τα δάση του Αμαζονίου.

Πλην, όμως, ουδέν καλόν αμιγές κακού. Το κακό μας το εξήγησε πρόσφατα με σύντομο κείμενό του στον «Α» ο παλαιός συνάδελφος Γεράσιμος Δώσσας.

«Η ανακύκλωση του χαρτιού, μας είπε, μια από τις αγαθές συνέπειες του ρεύματος της οικολογίας… είχε και μια παρενέργεια έκδηλη στην Ελλάδα: περιόρισε τις οιμωγές για την καταστροφή των δασών… και άνοιξε λεωφόρους για να ευδοκιμήσει η ακατάσχετη ροπή των Ελλήνων προς τη συγγραφή». Ετσι, έχουμε ως συνέπεια τεχνουργήματα του γραπτού λόγου «από τα οποία η αμάθεια και η αυταρέσκεια ρέουν κρουνηδόν».

Ας τις αφήσουμε να ρέουν κρουνηδόν -μικρή η Ελλάδα, μικρό το κακό- και ας επιστρέψουμε εις «Το κοιμητήριο της Πράγας».

Ο Εκο, φιλόσοφος, μεσαιωνολόγος, σημειολόγος και γνώστης των ΜΜΕ, είναι και γνωστός δημοσιογράφος. Πάνω απ’ όλα, όμως, ήταν και παραμένει ένας μεγάλος καλαμπουρτζής. Ετσι γεννήθηκε. Θα μπορούσε να ανακηρυχθεί και άγιος (!) μια και σύμφωνα με τον ιερό Αυγουστίνο, άγιος είναι ο σταθερώς αμαρτάνων, ευρισκόμενος εις κατάστασιν διαρκούς μετανοίας.

Στο νέο βιβλίο του ο αφηγητής κρατάει ένα ημερολόγιο, που αρχίζει το Μάρτιο του 1897 και τελειώνει το Δεκέμβριο του 1898. Στις σελίδες του, με τις συχνές παλινδρομίες, έχουμε τα πάντα και τα αντίθετα των πάντων. Σε Γάλλους και Ιταλούς, σε Γερμανούς και (φυσικά) Εβραίους, ξεφορτώνει τα εξ αμάξης και, ταυτόχρονα, με τις υπερβολές του, πλέκει τα εγκώμιά τους.

Μόνος εναντίον όλων

Ο αφηγητής είναι Ιταλός, δηλώνει όμως ότι αποφάσισε κι έγινε Γάλλος, επειδή δεν μπορούσε να αντέξει τους Ιταλούς. Για τη γούνα των Γάλλων έχει άφθονα ράμματα, το ίδιο ισχύει για τους Εβραίους και για τους Γερμανούς, για τους μασόνους και τους ιησουίτες...

Ας αφήσουμε στην άκρη όλους τους άλλους και ας περιοριστούμε στους Τεύτονες. Το επιβάλλει η επικαιρότητα, μιας και η κυρία Ανγκελα Μέρκελ, καγκελάριος της Γερμανίας, μας υποχρέωσε να θυμηθούμε τους Γερμαναράδες. Δεν έχει σημασία τι ακριβώς είπε η κ. Μέρκελ. Εμείς έχουμε τυφλή εμπιστοσύνη στα ελληνικά ΜΜΕ και στους πολιτικούς μας, γι’ αυτό και αξίζει τον κόπο ένα σύντομο όσο και αυθαίρετο ανθολόγιο από τις απόψεις του αφηγητή.

Ενας Γερμανός παράγει κατά μέσο όρο τα διπλάσια περιττώματα από ένα Γάλλο. Η υπερβολική εντερική δραστηριότητα σε βάρος της εγκεφαλικής αποδεικνύει τη φυσιολογική τους κατωτερότητα.

Κατά τη διάρκεια των βαρβαρικών εισβολών, οι γερμανικές ορδές στόλιζαν τις διαδρομές τους με απίστευτες, με παράλογες στοίβες αφοδευτικού υλικού.

Εξάλλου, και κατά τους προηγούμενους αιώνες, ένας Γάλλος ταξιδιώτης τη στιγμή που έβλεπε στην άκρη του δρόμου περιττώματα απίστευτου μεγέθους, καταλάβαινε αμέσως ότι είχε περάσει τα σύνορα της Αλσατίας.

Και σαν να μη φτάνουν όλα αυτά, τυπικό χαρακτηριστικό του Γερμανού είναι η βρομίδρωσις. Δηλαδή, η ιδρωτίλα.

Το Γερμανό χαρακτηρίζει ακόμη η διαρκής εντερική διαταραχή, οφειλόμενη στην υπερβολική κατανάλωση μπίρας και στο χλαπάκιασμα γουρουνίσιων λουκάνικων.

Η μπίρα τους αποβλακώνει από μικρά παιδιά κι έτσι εξηγείται γιατί πέρα από το Ρήνο δε δημιουργήθηκε ποτέ κάτι το αξιόλογο στο χώρο της τέχνης, με εξαίρεση κάποια πορτρέτα με σκυλόφατσες και ποιήματα που προκαλούν θανάσιμη πλήξη.

Και τι να πω για τη μουσική τους. Ο σαματατζής και πένθιμος Βάγκνερ αποβλακώνει σήμερα ακόμη και τους Γάλλους. Στον Μπαχ τους δεν υπάρχει ούτε ίχνος αρμονίας. Κι όσο για ’κείνον, τον Μπετόβεν, οι συμφωνίες του αποτελούν όργιο απρέπειας.

Η κατάχρηση μπίρας τους καθιστά ανίκανους να αντιληφθούν τη χυδαιότητά τους, υπερθετικός βαθμός της οποίας είναι το ότι δεν ντρέπονται που είναι Γερμανοί. Πήραν στα σοβαρά έναν καλόγερο λαίμαργο και λάγνο μόνο και μόνο επειδή κατέστρεψε τη Βίβλο μεταφράζοντάς την στη γλώσσα τους.

Ποιος ήταν εκείνος που είπε ότι οι Γερμανοί έκαναν κατάχρηση των δύο ισχυρότερων ναρκωτικών της Ευρώπης, του αλκοόλ και του χριστιανισμού;

Υστερόγραφο

Αυτά και χίλια μύρια άλλα λέει ο αφηγητής - καθηγητής, ο καλαμπουρτζής και αθυρόστομος, για όλους και για όλα. Ετσι μας δίνει το δικαίωμα να ξεφωνίσουμε: - Κοίτα ποιος μιλάει. Ενας ψηλός, χοντρός και φαλακρός! Ενας Ιταλός που τ’ όνομά του είναι ακραιφνώς γερμανικό, αποτελούμενο από το ουσιαστικό Hum (γίγαντας) και το επίθετο bert (λαμπερός). Ντροπή του!

ΠΕΜΠTΗ, 25 Ιουλίου 2013 Επικοινωνία | Διαφήμιση

Ελλάδα Πολιτική Οικονομία Στήλες Κόσμος Media Περιβάλλον Αθλητικά "Π" ART

0 Share on stumbleupon Share on google More Sharing Services

0

ΠΟΝΤΙΚΙ ART | ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΙΡΟΥ

ΣΑΒΒΑΤΟ, 1 Ιουνίου 2013Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ ART, τεύχος 315 στις 30 Μαΐου 2013

Σίσσυ Παπαδάκη

Ευτυχώς που δεν έχει ανάγκη τον Μπερλουσκόνι «Κρίση; Ποια κρίση; Στον πολιτισμό δεν υπάρχει κρίση – ο πολιτισμός είναι κρίση», υποστηρίζει ο Ουμπέρτο Έκο σε πολύ πρόσφατη συνέντευξή του. «Η κρίση», λέει, «είναι η αναγκαία συνθήκη για την πολιτιστική ανάπτυξη» κι αυτό γιατί σε αναγκάζει να σκεφτείς, να βρεις νέους τρόπους να προχωρήσεις, να ανοίξεις δρόμους, να ανακαλύψεις καινούργια πράγματα. «Ο πολιτισμός είναι μια διαρκής κρίση», τονίζει, «Όλα, από την εποχή του Αριστοτέλη, αρχίζουν με μιαν ανακάλυψη, μιαν απορία, έναν θαυμασμό. Και από κει και πέρα η γνώση είναι σαν το ταξίδι στην Ιθάκη του Καβάφη: κάτι που δεν πρέπει να τελειώσει ποτέ».

Μια υπερβολικά αισιόδοξη άποψη για όσους καθημερινά γκρινιάζουν πως τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς χρήματα και επιδοτήσεις και μια αρκετά ρεαλιστική πρόταση για τους όλο και περισσότερους οι οποίοι, σε όλη την Ευρώπη, αναζητούν νέους τρόπους έκφρασης και δημιουργίας. Και πώς γίνεται αυτό χωρίς χρήματα; «Πάντα έπαιζαν ρόλο και τα χρήματα», συνεχίζει ο Έκο. «Από τον Μεσαίωνα πλούσιοι μαικήνες χρηματοδοτούσαν σπουδαίους καλλιτέχνες. Και αυτό γίνεται ακόμα. Δεν είναι καθόλου κακό ένας οίκος μόδας, όπως συνέβη στην Ιταλία, να πληρώσει για την αναστήλωση ενός μνημείου. Από την άλλη, σκεφτείτε: αν ζούσα και εγώ στον Μεσαίωνα ενδεχομένως να βρισκόμουν στην αυλή ενός μαικήνα. Τότε θα έπρεπε να ξεκινώ κάθε βιβλίο αποδίδοντας τιμές στον χρηματοδότη μου. Ούτε που θέλω να φανταστώ πως, αν συνέβαινε αυτό και σήμερα, θα ξεκινούσα τα βιβλία μου υμνώντας, π.χ., τον Μπερλουσκόνι! Χάσαμε λεφτά, αλλά, ευτυχώς, οι τέχνες απολαμβάνουν πια περισσότερη ελευθερία». Αυτή η ακριβοπληρωμένη ελευθερία και η αναζήτηση του καινούργιου είναι, και κατά τον Έκο, ο τρόπος να προχωρήσουμε. Άλλωστε έτσι προχωρούσε πάντα η Ευρώπη, απορροφώντας, αλλάζοντας, συνθέτοντας, δημιουργώντας. «Δύο στρατόπεδα υπάρχουν σήμερα στην ήπειρό μας», συνεχίζει. «Το ένα, το πιο μορφωμένο, έχει βαθιά ευρωπαϊκή συνείδηση. Όπως είχαν όσοι ακόμα και στη διάρκεια του πολέμου, όταν βομβαρδίζονταν από τους Γερμανούς εξακολουθούσαν να μεταφράζουν Γκαίτε και Σίλλερ. Από την άλλη είναι εκείνοι, οι λιγότερο μορφωμένοι, οι οποίοι δεν έχουν αντιληφθεί ακόμα πόσο τυχεροί είμαστε που εδώ και 50 χρόνια δεν σφαζόμαστε μεταξύ μας. Εκατομμύρια ήταν οι νεκροί του πολέμου, όμως καταφέραμε να ξεχάσουμε όσα περάσαμε χάρη στα ανοιχτά ευρωπαϊκά σύνορα, τη μόρφωση, την ευρωπαϊκή συνείδηση, την επαφή μας με τους άλλους».

ΠΕΜΠTΗ, 25 Ιουλίου 2013 Επικοινωνία | Διαφήμιση

Ελλάδα Πολιτική Οικονομία Στήλες Κόσμος Media Περιβάλλον Αθλητικά "Π" ART

0

ΠΟΝΤΙΚΙ ART | ΠΡΟΒΟΛΕΑΣΠΕΜΠTΗ, 11 Αυγούστου 2011

ΕΚΟ ΛΑΪΤ

Της Σίσσυς Παπαδάκη

Μια «λάιτ» εκδοχή του περίφημου «Ονόματος του Ρόδου» θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο ο Ουμπέρτο Έκο. «Για να μη δυσκολεύονται οι νεότεροι αναγνώστες να το διαβάσουν εξαιτίας των άφθονων ιστορικών και φιλοσοφικών αναφορών», όπως εξήγησε ο διάσημος συγγραφέας. Μα και 32 χρόνια νωρίτερα, όταν το μυθιστόρημα έγινε μπεστ σέλερ, οι αναγνώστες δεν ξημεροβραδιάζονταν συζητώντας για τον Γουλιέλμο του Όκαμ, τον Θωμά Ακινάτη ή τους Σχολαστικούς φιλοσόφους. Μάλλον το μυθιστόρημα ήταν η αφορμή να ασχοληθούν με αυτούς όσοι είχαν διάθεση και περιέργεια. Οι υπόλοιποι απόλαυσαν τη συναρπαστική πλοκή του, η οποία παραμένει αναλλοίωτη και στη νέα έκδοση. Όμως, το βιβλίο δεν εντυπωσίασε μόνο εξαιτίας της πλοκής του, αλλά και λόγω των εξαιρετικών γνώσεων του Έκο και της εξοικείωσης του με τη μεσαιωνική σκέψη. Από μυθιστορήματα με φόνους άλλο τίποτα. Μετά το «Όνομα του Ρόδου» μάλιστα μπορούμε να βρούμε ό,τι «έγκλημα εποχής» θέλουμε.

« Κατά της γραφομανίας Ένας μοναχικός, ακτιβιστής σκηνοθέτης »

Περί συνωμοσιών ή όταν η μυθοπλασία υποκαθιστά την πραγματικότητα 21/05/2011 από Τάσος Γουδέλης

Μια συζήτηση μεταξύ δύο χαρισματικών ατόμων είναι όχι μόνο απολαυστική αλλά και βαθιά ωφέλιμη. Όταν μάλιστα διεξάγεται μεταξύ δύο συγγραφέων και διανοητών του βεληνεκούς ενός Ουμπέρτο Έκο και ενός Κλαούντιο Μάγκρις, τότε μιλάμε για μια υπόθεση ανθολογίας.

Με αφορμή το τελευταίο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο Το κοιμητήριο της Πράγας ο Μάγκρις θέτει διάφορα ερωτήματα στον πρώτο και παράλληλα σχολιάζει και όσα κατατίθενται στο τραπέζι. Όσο για τον Έκο, αυτός έχει πάντα κάτι βαρυσήμαντο να πει…

Τώρα, όσον αφορά το μυθιστόρημα, να σημειώσω το εξής: δεν νομίζω ότι αυτό θα μπορούσε να συγκαταλεγεί ανάμεσα στις επιτυχημένες προτάσεις του σπουδαίου Ιταλού (και) συγγραφέα… Όπως θα διαπιστώσει και ο αναγνώστης της συζήτησης, αυτό που ενδιέφερε τον Έκο, κυρίως, ήταν η καταγγελία της συνωμοσίας και συνωμοσιολογίας μέσα στα πλαίσια της Ιστορίας. Όχι πως ομολογεί ο Έκο ότι η λογοτεχνική πλευρά του εγχειρήματος του δεν τον απασχόλησε, αντίθετα… Αλλά όταν κλείνεις το έξοχο αυτό βιβλίο- από πλευράς κοινωνιολογικής και διανοητικής- δυστυχώς νοσταλγείς Το όνομα του Ρόδου. Εδώ δεν θα βρεθείς μέσα σε έναν ανάλογο γοητευτικό κόσμο, παρά- τις διόλου αμελητέες- προσπάθειες του συγγραφέα να συνθέσει μυστηριώδεις ατμόσφαιρες και να στήσει μαγικά σκηνικά. Το κοινωνιολογικό στοιχείο περισσεύει, η έγνοια προβολής του σημαντικού “θέματος” καλύπτει όποια

λογοτεχνική μέριμνα και έτσι χαρακτήρες και συγκρούσεις υπηρετούν εντέλει ένα είδος διδακτισμού, θάλεγα…

Πάντως, για να είμαι ειλικρινής, γοητεύτηκα από την πρόθεση του Έκο να μιλήσει για την καταλυτική επίδραση που έχει στη ζωή και στη σκέψη η μυθοπλασία.

Πώςνα κατασκευάσετε ένα ψέμα και να το διαδώσετε

(Μια συνομιλία του Κλαούντιο Μάγκρις με τον Ουμπέρτο Έκο)

Υπάρχει ένα σάιτ στο Ίντερνετ, που θα έκανε τον Ουμπέρτο Έκο πανευτυχή αν το έβλεπε, γιατί θα μπορούσε να το συμπεριλάβει στο τελευταίο του μυθιστόρημα Το Κοιμητήριο της Πράγας: σ’ αυτό το μαγικό χορό παραληρημάτων, παραποιήσεων, απάτης και παράδοξων συγχύσεων. Το σάιτ ονομάζεται Ναζισμός. Πρόκειται για μια νεοπαγανιστική σέχτα με μανιχαϊκή προέλευση, η οποία υποστηρίζει ότι ο ναζισμός είναι μια εβραϊκή συνωμοσία, μια φρικαλεότητα, δημιούργημα των Εβραίων. Παραδέχεται ότι υπήρξε το Άουσβιτς αλλά θεωρεί ότι οι ίδιοι οι Εβραίοι διέπραξαν εκείνες τις αγριότητες εναντίον των ομοθρήσκων τους, ότι οι μοχθηροί, επικεφαλής των ναζιστών ήσαν Εβραίοι κ. ο. κ. Το Τρίτο Ράιχ υπήρξε λοιπόν μια από τις πολλές εγκληματικές επινοήσεις των Εβραίων, που σκοπό είχε να τους καταστήσει κυρίαρχους στον κόσμο.

Αυτή η θεωρία ακριβώς επειδή είναι παρανοïκή, δεν μπορεί να αντικρουστεί λογικά, έτσι όπως δεν μπορούμε να αντικρούσουμε έναν τρελό ο οποίος υποστηρίζει ότι είμαστε όλοι τρελοί και ότι αυτό που νομίζουμε ότι βλέπουμε – το σπίτι μας, το Ντουόμο του Μιλάνου, τη θάλασσα της Τεργέστης – δεν υπάρχει αλλά είναι μόνο αποτέλεσμα της παράνοιας μας. Εάν ήμασταν πραγματικά τρελοί και εάν αυτές ήταν πράγματι μόνο οι παραισθήσεις μας, δεν θα μπορούσαμε να το αντιληφθούμε και να το συνειδητοποιήσουμε. Πρόκειται φυσικά για μια ακραία περίπτωση, που ευτυχώς αφορά ελάχιστα άτομα ή ίσως και μόνον ένα. Μιλάμε για ένα φαινόμενο δυστυχώς διαδεδομένο, που σχετίζεται με την τρομακτική δύναμη των παρανοϊκών ιδεών ή ακόμα και μόνο με την προκατάληψη, την αντοχή των συγκεκριμένων ιδεών απέναντι σε όλες τις διαψεύσεις εκ μέρους της λογικής και της πραγματικότητας.

Μέσα στην Ιστορία οι Εβραίοι δεν είναι τα μόνα, αλλά είναι τα πλέον τακτικά θύματα των προκαταλήψεων, που φτάνουν στα όρια του παραληρήματος και της αγριότητας. Όσοι είναι εκ των προτέρων πεπεισμένοι ότι οι Εβραίοι διαπράττουν τελετουργικές δολοφονίες δεν πτοούνται, παρότι κανένα από αυτά τα εγκλήματα δεν έχει αποδειχθεί, διότι μέσα στο διεστραμμένο τους μυαλό ό,τι μετράει δεν είναι το τυχαίο γεγονός, εάν το έγκλημα έχει διαπραχθεί ή όχι, αλλά η εγκληματική τάση να διαπραχθεί, η οποία κατά τη γνώμη τους είναι παρούσα στην εβραϊκή ψυχή: τάση αναπόδεικτη αλλά και δύσκολα αντικρουόμενη.

Είτε πρόκειται για εγκληματικές τραγωδίες όπως ο αντισημιτισμός ή ο διωγμός λαών, ομάδων, τάξεων ή θρησκειών, είτε για λιγότερο άγριες προκαταλήψεις, όμως ενδεχομένως βίαιες, όλοι είμαστε διαθέσιμοι απέναντι στην προκατάληψη: έτοιμοι να δούμε αυτό που είμαστε ήδη πεπεισμένοι ότι θα

δούμε. Έχω αφηγηθεί παλαιότερα το περιστατικό με έναν πολύ λογικό καθηγητή μου στο λύκειο, ένα πολύ ισορροπημένο άτομο, που όταν δέχθηκε στο φαλακρό του κεφάλι μια μπαλίτσα από χαρτί κατηγόρησε έναν αθώο μαθητή. Όμως, ακόμα και όταν ο πραγματικός υπαίτιος σηκώθηκε και είπε ότι το είχε κάνει εκείνος, άρχισε να λέει πως μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση τα πράγματα να είχαν έτσι, αλλά ο υποτιθέμενος ένοχος, που είχε τη συνήθεια να πετάει μπαλίτσες (παρότι εκείνη τη φορά δεν το είχε κάνει), έπρεπε να τεθεί υπό παρακολούθηση … Ο Λεοπάρντι παρατηρεί απελπισμένος ότι η προκατάληψη είναι πιο δυνατή από τη λογική και συχνά δεν αντιμάχονται αυτές οι δύο ιδιότητες, αλλά μια προκατάληψη εναντίον μιας άλλης…

Στο Κοιμητήριο της Πράγας δεν κατηγορούνται μόνο οι Εβραίοι – βάσει ψεύτικων, κρυμμένων, επινοημένων, υποτιθέμενων ή αυθεντικών αλλά παρεξηγημένων αποδεικτικών στοιχείων – ότι πλέκουν σκοτεινές πλεκτάνες για να κυριαρχήσουν στον κόσμο: στο ίδιο εδώλιο – και σχεδόν εκ περιτροπής, παρότι πολλές φορές είναι αντίπαλοι – βρίσκουμε τους Ιησουίτες, τους μασόνους, τους οπαδούς του Γκαριμπάλντι, τους μοναρχικούς, ενώ και οι κατήγοροι, οι παραχαράκτες και οι καταδότες εναλλάσσονται στους ρόλους…

“Το γεγονός ότι οι Εβραίοι βρίσκονται στο κέντρο αυτών των μηχανορραφιών - ρωτάω τον Ουμπέρτο Έκο – σημαίνει επίσης ότι αυτοί είναι οι κατατρεγμένοι και συκοφαντημένοι και άρα οι συμβολικοί εκπρόσωποι όλων των θυμάτων του ψεύδους πληρώνοντας το τρομακτικό τίμημα τουνα είναι ο Περιούσιος Λαός;”

Ουμπέρτο Έκο: Κάποτε ο Αβραάμ Γεχόσουα μου είχε ζητήσει να συμμετάσχω σε ένασυλλογικό βιβλίο (δεν γνωρίζω αν τελικά το δημιούργησε) όπου το ερώτημα ήταν “γιατί ακριβώς οι Εβραίοι;”. Θυμάμαι ότι αρνήθηκα διότι, κάποιος Εβραίος θα θύμωνε με αυτά που θα έγραφα- δεδομένου ότι σε αυτά τα πράγματα οι “γκοίμ”, οι αλλόθρησκοι δεν πρέπει να ανακατεύονται. Τώρα ανακατεύτηκα αλλά δεν θέλησα να απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση. Ειδικά εσύ στο Μακριά από που, προσπάθησες να κατανοήσεις τον εβραϊκό κόσμο, τουλάχιστον εκείνον της Ανατολικής Ευρώπης, εκ των έσω, και χάρις σε σένα τον έχουμε κατανοήσει καλύτερα. Εγώ δεν έχω βάλει Εβραίους στο μυθιστόρημα μου επίτηδες, παρά μόνον ένα κοριτσάκι που εμφανίζεται ελάχιστα, και έναν περαστικό δόκτορα Φρόιντ. Ο ήρωας μου, σκληρός αντισημίτης, δεν έχει συναντήσει Εβραίους στη ζωή του. Αυτή είναι η όψη του αντισημιτισμού που με έχει εντυπωσιάσει περισσότερο. Μπορεί κάποιος να είναι αντισημίτης χωρίς να έχει δει ποτέ έναν Εβραίο, όπως μπορεί κάποιος να είναι παιδόφιλος χωρίς να έχει ποτέ αγγίξει ένα παιδάκι. Αυτό που προτείνω είναι μια συζήτηση για τον αντισημιτισμό, αυτή είναι και η εμμονή του Σιμονίνι, που “πουλάει” τους Εβραίους σαν να πρόκειται για ένα φάντασμα, σαν έναν Άλλο που είναι απαραίτητο να φανταστούμε για να ενδυναμώσουμε την εθνική ή τοπική μας ταυτότητα. Στο μυθιστόρημα ο Ρακόβσκι, αρχηγός της ρωσικής κατασκοπίας, λέει ότι οι Εβραίοι είναι μια καλή λύση διότι αυτοί υπάρχουν στη Ρωσία, εάν θα έπρεπε να ασχοληθεί με την Τουρκία θα τον απασχολούσαν οι Αρμένιοι. Εάν έπρεπε να απαντήσω τώρα στον Γεχόσουα, θα έλεγα ότι όλοι οι Άλλοι που εμφανίστηκαν στη ροή της Ιστορίας έζησαν λίγο: ας σκεφτούμε τους βαρβάρους της Ρωμαïκής

εποχής, της περιόδου των Αρχαίων Ελλήνων ή τους αιρετικούς. ΟΙ Εβραίοι, λαός της Βίβλου, εξαιτίας της δύναμής του πολιτισμού τους και της ικανότητας τους να κρατάνε άθικτη την ταυτότητα τους μέσα στους αιώνες, έχουν χαρακτηριστεί ως ο πιο ανθεκτικός Άλλος, και κατά συνέπεια ξεσπάει πάνω τους (σχεδόν αυτόματα) όλο το μίσος – ή τουλάχιστον η δυσπιστία – για το διαφορετικό.

Κλάουντιο Μάγκρις: Στο μυθιστόρημα ο κύριος ήρωας, αν μπορούμε να τον αποκαλέσουμε έτσι, χωρίζεται στα δύο. Είναι μια επανάληψη του μεγάλου μύθου του διπλού στο χώρο της λογοτεχνίας και της καθημερινής ζωής, όπως είναι π.χ. η περίπτωση του μαραγκού Άνσελ Μπουρν ο οποίος έπεισε μια ωραία ημέρα τον εαυτό του ότι είναι, τουλάχιστον κατά διαστήματα, ο καταστηματάρχης Άλμπερτ Μπράουν. Καθένας από τους “δύο”, όταν ήταν η σειρά του, δεν γνώριζε ότι είχε υπάρξει ο άλλος. Φαίνεται ότι υπήρξαν περιπτώσεις – σπανιότατες – ενός ατόμου με δεκαέξι εναλλασσόμενες προσωπικότητες. Εξάλλου δεν έχει ακόμα εντοπιστεί, μέσα στον εγκέφαλο, η θέση της αυτοσυνείδησης. Όμως μέσα στο μυθιστόρημα δεν είναι μόνον ο Σιμονίνι και ο Ντάλα Πίκολα αλλά σχεδόν όλοι είναι κατά κάποιον τρόπο “άλλοι”, ρευστοί σε σχέση με τον εαυτό τους, συμμέτοχοι σε ένα ιλιγγιώδες παιχνίδι, με τους ήρωες να μοιάζουν με μάσκες που κάποιος βάζει και βγάζει…

Ουμπέρτο Έκο: Ο “διπλός”, απαντά κυρίως στη λογοτεχνία. Όταν έγραφα Το Νησί τηςεπόμενης μέρας, ένα “μπαρόκ” μυθιστόρημα, αναγκάστηκα να εισάγω έναν “διπλό”, διότι οι δοκιμιογράφοι της εποχής τον θεωρούσαν απαραίτητο σε ένα μυθιστόρημα. Στην περίπτωση αυτού του τελευταίου μυθιστορήματος, το “διπλό” είναι συστατικό στοιχείο του ήρωα και του κόσμου που τον περιβάλει, και χρειάστηκε να ψάξω στις μελέτες για την υστερία του Σαρκό και άλλων τη φαινομενολογία του διχασμένου εγώ. Το δράμα …διπλασιάζεται όταν ο Άλλος, εκτός από μπροστά σου είναι και μέσα σου.

Κλαούντιο Μάγκρις: Οι διάφορες παραληρηματικές εκδοχές προκατάληψης ανέκαθεν υπήρξαν τα αγαπημένα σου θέματα. Εδώ σε ενδιαφέρει ο πυρετός της συνωμοσίας, η μανία να βλέπει κανείς παντού συνωμοσίες, ίντριγκες, μυστικούς ελιγμούς. Στο ατομικό όπως και στο συλλογικό επίπεδο, η παράνοια καιροφυλακτεί πάντοτε και δρά δυναμικά. Πιστεύεις ότι η πολιτική επικαιρότητα προσφέρει ολοένα και περισσότερους λόγους για να αναρωτιόμαστε σχετικά με την ύπαρξη ή όχι σκοτεινών συνωμοσιών, που αποσκοπούν στο να καταπνίξουν με γεωμετρική πρόοδο τις ελευθερίες; Μήπως γνωρίζουμε πραγματικά τι συνέβη με τη δολοφονία του Κένεντι; Όταν η αλήθεια απειλεί την κατεστημένη τάξη, έρχεται στην επιφάνεια μόνον όταν δεν είναι πια πολιτικά επικίνδυνη, δηλαδή πολύ καθυστερημένα.

Ουμπέρτο Έκο: Πιστεύω ότι ανέκαθεν υπήρχαν οι συνωμοσίες, ας θυμηθούμε αυτή που οδήγησε στη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα ή τη συμφωνία ανάμεσα στον Βιτόριο Εμανουέλε τον 3ο (σ.τ.μ. Βασιλιά της Ιταλίας κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο) και τους Μπαντόλιο και Γκράντι ώστε να εκδιωχθεί ο Μουσολίνι. Όταν οι συνωμοσίες επιτυγχάνουν το σκοπό τους αποκαλύπτονται, επίσης πέφτει σ’ αυτές περισσότερο φως όταν αποτυγχάνουν, έτσι συμβαίνει πάντα: από τη συνωμοσία του Κατιλίνα μέχρι

το σημερινό σκάνδαλο των Μασόνων της Στοάς Π2 (οι οποίοι κυβερνούν σήμερα στην Ιταλία). Αυτά που αναφέρεις εσύ είναι άλυτα αινίγματα. Μπορεί να έχουν συγκαλυφθεί… Όμως η παράνοια της συνωμοσιολογίας ενυπάρχει στο γεγονός ότι κάποιοι φαντάζονται μία διαρκή συνωμοσία, την παρουσία ενός κρυφού διευθυντηρίου που καθορίζει την τύχη του κόσμου – ενώ δεν καταφέρνει κάτι τέτοιο ούτε ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Η παράνοια της συνωμοσιολογίας αποκλείει από την ιστορία την πολυπλοκότητα, το απρόοπτο, την ελευθερία της περίπτωσης, τις πανουργίες της λογικής, την ποικιλία των προθέσεων.. Γι’ αυτό είναι παράνοια.

Κλαούντιο Μάγκρις: Σε είδα σε μια τηλεοπτική εκπομπή και θαύμασα την αιλουροειδή ευφυΐα σου γιατί δεν άφησες το βιβλίο σου να εγκλωβισθεί σε συγκεκριμένο ιδεολογικό κουτί. Απόρησα όμως διότι όλες οι ερωτήσεις αφορούσαν γεγονότα και προβλήματα, τον αντισημιτισμό, τους μασόνους, τους Ιησουίτες και ούτω καθεξής, σαν να αφορούσαν ιστορική μελέτη και όχι μυθιστόρημα, όπου είναι σημαντικά τα γεγονότα και οι ιδέες, αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται και αναπαράγονται, το πώς γίνονται λόγος. Θυμόμαστε σίγουρα τη σκέψη του Αριστοτέλη και τις αιρέσεις στο Όνομα του Ρόδου, όμως αυτό που θα μείνει για πάντα στην καρδιά μας είναι η ποίηση του μυστηρίου που βρίσκεται κρυμμένο στη γεωμετρία, στην αγάπη, στον άνεμο πάνω από το ποτάμι ή στη φωτιά, η μελαγχολία του να γνωρίζει κανείς μόνον τα εκδοχές της ζωής και όχι την ίδια τηζωή ...

Ουμπέρτο Έκο: Θα έπρεπε να γνωρίζεις από την άμεση εμπειρία σου ότι ο κόσμος δεν ξέρει να διαβάζει μυθιστορήματα. Δεν ξέρει να διαβάζει ούτε τα δοκίμια, όμως οι περισσότεροι άνθρωποι που σου γράφουν αφού έχεις εκδώσει ένα αφηγηματικό έργο, έχουν ελέγξει εάν εκείνο το γεγονός έχει συμβεί πραγματικά, ή αποδίδουν στον συγγραφέα τα όσα λέει κάποιος από τους ήρωες. Μετά το Όνομα του Ρόδου να ήξερες πόσοι ήθελαν να μάθουν πού βρισκόταν το χειρόγραφο που με είχε εμπνεύσει, δίχως να προσέξουν ότι πρόκειται για υπαινιγμό, απόλυτα σαφή, στο χειρόγραφο του Μαντζόνι. Πιστεύω πάντως ότι, όσον αφορά το τελευταίο μου μυθιστόρημα, σωστά έχει δοθεί έμφαση στο “ιστορικό” του περιεχόμενο: δεν με ενδιαφέρει και τόσο να εκτιμηθεί η αφηγηματική του τεχνική (παρόλο που με κούρασε πολύ) όσο, ας πούμε, η ηθική πρόθεση. Ήθελα να συμβάλω στην ανατροπή του μύθου που επιβιώνει εδώ και αιώνες. Ένας όχι και τόσο φιλικός κριτικός ρώτησε γιατί έπρεπε να χάνω τον καιρό μου για να αποδείξω ότι τα Πρωτόκολλα ήταν ψεύτικα, πράγμα που έχει ήδη αποδειχθεί με πολλά στοιχεία. Μα ακριβώς γι’ αυτό: διότι, παρά τις αποδείξεις, στο μεγαλύτερο μέρος της Υφηλίου συνεχίζουν να τα παίρνουν στα σοβαρά. Είναι σαν να λέμε ότι δεν πρέπει να ασχολούμαστε με αυτούς που τα αποδέχονται διότι γνωρίζουμε ότι πρόκειται για τρελούς. Όμως αυτοί συνεχίζουν να πείθουν ένα σωρό κόσμο. Έγραψα το κείμενο πιστεύοντας ότι ένα μυθιστόρημα είναι πιο πειστικό από ένα δοκίμιο. Χρησιμοποίησα τη φόρμα του μυθιστορήματος για να αφηγηθώ μια αληθινή ιστορία – κατά βάθος ξέρεις ότι αν γνωρίζουμε κάτι για τον Μαζαρέν το μάθαμε χάρη στον Δουμά, και ότι πληροφορηθήκαμε για το μπαομπάμπ (υπεραιωνόβιο δέντρο σ.τ.μ.) μέσω του Σάλγκαρι (Εμίλιο Σάλγκάρι-γεν. το 1928-Iταλός συγγραφέας σ.τ.μ.).

Κλαούντιο Μάγκρις: Ναι, αυτές οι παρεξηγήσεις συμβαίνουν συχνά και κυρίως, συμβαίνουν εν σχέσει με συγγραφείς όπως εμείς, από τους οποίους περιμένουν πάντα κάτι το “αντικειμενικό”, το ιστορικό ή το επιστημονικό … Εμένα μου είχε συμβεί με το Δούναβη και με άλλα βιβλία πιο φανταστικά. Πέρα απ’ αυτό, η συνωμοσία, η ίντριγκα είναι συστατικά στοιχεία του περιπετειώδους μυθιστορήματος. Έχουμε και οι δύο κάνει ακόμα και επιλεκτικές αναγνώσεις, όμως βασικά τα περιπετειώδη μυθιστορήματα είναι αυτά που επηρέασαν τη φαντασία μας. Εκεί όλα είναι δυνατά, συγχρόνως σκοτεινά και παιγνιώδη, με παγίδες και ενέδρες και εγκληματικά σενάρια. ΟΙ ίντριγκες και τα δηλητήρια της Μυλαίδης, τα σχέδια του Ρισελιέ στους Τρεις Σωματοφύλακες, το δόλιο σχέδιο ενάντια στον Κόμη Μοντεκρίστο γοητεύουν ακόμα και όσους είναι εναντίον των συνωμοσιών, των οποίων όμως η φαντασία ερεθίζεται με την πρώτη νύξη για ίντριγκα …

Ουμπέρτο Έκο: Τα περιπετειώδη μυθιστορήματα δεν γοητεύουν μόνον εμάς, που όπως λες έχουμε κάνει επιλεκτικές αναγνώσεις. Αυτό που προσπαθεί να δείξει το μυθιστόρημα μου είναι ότι έχουν χρησιμοποιηθεί (τα περιπετειώδη μυθιστορήματα) για την κατασκευή αντισημιτικών κειμένων, διότι ο κόσμος (συμπεριλαμβανομένων και των αρχηγών των μυστικών υπηρεσιών) πιστεύει μόνο σε όσα έχει ήδη ακούσει να λέγονται από κάποιους. Γι’ αυτό ακόμα και σήμερα, οι μυστικοί φάκελοι περιέχουν αποκόμματα εφημερίδων, σχεδόν πάντοτε σκανδαλοθηρικών….

Μετάφραση: Φανή Μουρίκη

Κλάουντο Μάγκρις (1939): Ιταλός δοκιμιογράφος, πεζογράφος και δημοσιογράφος. Έχει πάρει διάφορα διεθνή και ιταλικά λογοτεχνικά βραβεία.

Ουμπέρτο Έκο (1932): Ιταλός φιλόσοφος, δημοσιολόγος, πεζογράφος και κριτικός λογοτεχνίας. Καθηγητής της σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια.

Οι «κεραίες» έπιασαν... Εκο σχόλια

02.04.2012 -A +A

Ο Ουμπέρτο Εκο άνοιξε το σπίτι του και την καρδιά του σε δύο Ελληνες. Με μια σπάνια συνέντευξη κάνει αύριο πρεμιέρα ο έκτος κύκλος της σειράς ντοκιμαντέρ «Οι κεραίες της εποχής μας».

Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης και η Μικέλα Χαρτουλάρη ξεκινούν (ΕΤ1, 22.00) για νέες λογοτεχνικές εξορμήσεις στα σπίτια των διασημότερων συγγραφέων του πλανήτη, με τον Ουμπέρτο Εκο να τους ανοίγει διάπλατα το εξοχικό του στην πρώτη τους εκπομπή. Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης μάς αποκαλύπτει ότι προσπαθούσε τρία ολόκληρα χρόνια να τον πείσει γι’ αυτή τη συνάντηση. «Είναι πια 80 ετών και βαριέται. Φέτος το καλοκαίρι δέχτηκε και έκανε κάτι που δεν κάνει συχνά. Μας κάλεσε στο εξοχικό του, ένα οικοτροφείο του 17ου αιώνα, σε ένα μεσαιωνικό χωριό κοντά στο Σαν Μαρίνο. Είναι μια τεράστια αγροικία με λαβυρίνθους και μυστικά περάσματα. Φανταστείτε ότι χρησιμοποιεί μόνο τη μισή. Την εκκλησία του κτήματος την έχει κάνει γραφείο.

Η γυναίκα του, μια συμπαθέστατη Γερμανίδα, μας μαγείρεψε μακαρονάδα, κάναμε μπάνιο στην πισίνα μαζί, πήγαμε στο καφέ μπαρ του χωριού Μόντε Τσερινιόνε, εξερευνήσαμε όλες τις καταπακτές και τα κρυφά περάσματα του σπιτιού του, και μάθαμε την ιστορία των παράξενων θησαυρών που έχει συγκεντρώσει εκεί, όπως ένα ξύλινο πόδι πειρατή ή μια μαριονέτα με το πρόσωπο του πάπα Βοϋτίλα!» Οπως μας εξηγεί ο παρουσιαστής, ο σταρ των Ιταλών διανοουμένων έχει τη φήμη του δύσκολου ανθρώπου. «Ηταν σε πολύ καλή διάθεση. Ισως γιατί τον πετύχαμε σε διακοπές.

Εχουμε τη συνήθεια με τη Μικέλα σε κάθε συγγραφέα να κάνουμε δώρο ένα μπουκάλι ούζο. Αυτό το ούζο μάς άνοιξε διάπλατα τις πόρτες. Ο Εκο ερχόταν συχνά στην Ελλάδα και στο Αγιον Ορος και γνωρίζει από ουζοκατανύξεις. Ισως και το γεγονός ότι έχω μεταφράσει τρία βιβλία του, την «Ιστορία της ασχήμιας», την «Ιστορία της ομορφιάς» και την «Ιστορία της λίστας», να έπαιξε τον ρόλο του». Ο Ουμπέρτο Εκο καταφέρνει να είναι εμπορικός χωρίς να κάνει εκπτώσεις, ενώ οι μελέτες του ανοίγουν δρόμους, συνδυάζοντας την πρωτοτυπία με τη σχολαστική έρευνα. Σύμφωνα με τον κ. Χρυσοστομίδη είναι από τους λίγους «μεγάλους» που διαθέτουν μια ακαταμάχητη παιδικότητα! Και φυσικά συζήτησαν μαζί του για όλα.

«Ο Εκο σού δίνει την αίσθηση του ανθρώπου που γνωρίζει τα πάντα. Είναι ένα είδος πανεπιστήμονα, όπως ο Ντα Βίντσι. Είναι συγγραφέας, γλωσσολόγος, σημειολόγος, κοινωνιολόγος, καθηγητής και τόσα άλλα. Οσο περνάει ο καιρός, όμως, νομίζω ότι νιώθει μοναξιά. Από κάποια στιγμή και μετά έπαψε η συνάντησή μας να είναι συνέντευξη και έγινε παρέα. Είναι τόσο το υλικό της εκπομπής που θα κάνουμε και δεύτερο μέρος. Είχε πολλά χρόνια να δώσει μια τέτοια συνέντευξη επί παντός επιστητού. Σαφώς σε αυτό έπαιξε ρόλο και η οικονομική κρίση. Αγαπάει την Ελλάδα. Ηταν πολύ εκνευρισμένος για όσα άσχημα έχουν λεχθεί για τη χώρα μας στο εξωτερικό και είναι πολύ ανήσυχος γιατί διαβλέπει ότι η κρίση βαίνει και στην Ιταλία».

Ο νέος κύκλος της εκπομπής περιλαμβάνει και φέτος μεγάλα ονόματα της διεθνούς λογοτεχνίας. Σπουδαίοι συγγραφείς που θα παραχωρήσουν συνεντεύξεις είναι ακόμη ο περίφημος συγγραφέας και ψυχοθεραπευτής Ιρβιν Γιάλομ, η Χέρτα Μίλερ, βραβευμένη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2009, σε μια από τις σπάνιες παγκοσμίως συνεντεύξεις της, η Αμερικανίδα Ανι Πρου, πασίγνωστη από το έργο της «Το μυστικό του Μπροκμπάκ Μάουντεν», ο Αυστραλός Πίτερ Κάρεϊ, κάτοχος δύο φορές του βραβείου Μπούκερ, η Βρετανίδα Σάρα Γουότερς, οι επίσης Βρετανοί Τζόναθαν Κόου και Γκράχαμ Σουίφτ, ο πολιτογραφημένος Ολλανδός, Πέρσης πρόσφυγας Αμπντολάχ Καντέρ, ο νέος μεταφραστής του Καβάφη στα αγγλικά, Αμερικανός συγγραφέας και κριτικός Ντάνιελ Μέντελσον και άλλοι. Και όπως τονίζει ο κ. Χρυσοστομίδης: «Δεν απευθυνόμαστε μόνο σε ανθρώπους που διαβάζουν βιβλία. Στην εκπομπή συζητάμε για πολλά θέματα. Απλά κάνουμε μια συζήτηση με έξυπνους ανθρώπους».

Κωνσταντίνα Γαρνέλη

Ουμπέρτο Έκο - Η κοκαΐνη του λαού από ciaoant1 19:42, Τρίτη 5 Απριλίου 2011 http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=227784

Η θρησκευτική καχεξία είναι, κατά ένα μέρος, η έκφραση της πραγματικής καχεξίας και, κατά ένα άλλο, η διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική καχεξία. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, η θαλπωρή ενός άκαρδου κόσμου, είναι το πνεύμα ενός κόσμου απ’ όπου το πνεύμα έχει λείψει. Η θρησκεία είναι το όπιο του λάου -Κ.Μαρξ Ουμπέρτο Έκο - Η κοκαΐνη του λαού Σε μια πρόσφατη ανταλλαγή απόψεων γύρω από τη σημειολογία του ιερού, η συζήτηση στράφηκε σε μια ιδέα την οποία βρίσκουμε από τον Μακιαβέλι ως τον Ρουσό και ακόμη πιο πέρα: την «πολιτική θρησκεία» των Ρωμαίων, εννοούμενη ως ένα σύνολο πεποιθήσεων και υποχρεώσεων οι οποίες μπορούν να διατηρήσουν μια κοινωνία ενωμένη. Κάποιος επεσήμανε ότι αυτή η έννοια, αυτή καθαυτή καλή και αγαθή, μπορεί εύκολα να οδηγήσει στην αντίληψη της θρησκείας ως «instrumentum regni»- με άλλα λόγια ως ενός οργάνου το οποίο μια πολιτική εξουσία (ίσως αποτελούμενη από μη πιστούς) μπορεί να χρησιμοποιήσει για να κρατήσει τους υπηκόους της υπό έλεγχο. Η ιδέα αυτή εκφράστηκε από εκείνους οι οποίοι είχαν γνωρίσει την πολιτική θρησκεία των Ρωμαίων. Στις «Ιστορίες» του ο έλληνας ιστορικός Πολύβιος είχε πει για τις ρωμαϊκές τελετουργίες ότι «σε ένα κράτος το οποίο αποτελείται μόνο από σοφούς θα ήταν άχρηστο να χρησιμοποιηθούν τέτοια μέσα, εφόσον όμως οι μάζες είναι εκ φύσεως ευμετάβλητες και υπόκεινται σε κάθε είδους πάθη,από την αχαλίνωτη απληστία ως τη βίαιη οργή, δεν υπάρχει άλλος τρόπος από το να τις περιορίσει κανείς με τέτοια συστήματα και μυστηριώδεις φόβους.

Για τον λόγο αυτόν πιστεύω ότι οι παλαιοί είχαν τους λόγους τους ώστε να μυήσουν τις μάζες στη θρησκευτική πίστη και στις δεισιδαιμονίες για τον Αδη και νομίζω ότι οι άνθρωποι σήμερα ενεργούν βιαστικά και ανόητα όταν τις απορρίπτουν... Στις πρεσβείες και στα δημόσια γραφεία τους οι Ρωμαίοι χειρίστηκαν τεράστια χρηματικά ποσά αλλά παρέμειναν έντιμοι από σεβασμό προς τα δεσμά του όρκου τους.Και ενώ σε άλλους λαούς σπάνια βρίσκεις κάποιον ο οποίος δεν έχει βάλει χέρι στο δημόσιο χρήμα,στους Ρωμαίους σπάνια βρίσκεις κάποιον ένοχο για τέτοιο παράπτωμα». Παρ΄ ότι οι Ρωμαίοι συμπεριφέρονταν ενάρετα κατά τη ρεπουμπλικανική περίοδο, είναι βέβαιον ότι σταμάτησαν να το κάνουν σε κάποια στιγμή. Και μπορεί να δει κανείς γιατί, αιώνες μετά, ο ολλανδός φιλόσοφος του 17ου αιώνα Βενέδικτος ντε Σπινόζα συνέλαβε μια άλλη ερμηνεία του «instrumentum regni» και των λαμπρών και γοητευτικών τελετών του στη «Θεολογικοπολιτική πραγματεία» του: «Επομένως,παρ΄ ότι είναι αλήθεια ότι το μεγαλύτερο μυστικό και το υπέρτατο συμφέρον των μοναρχικών καθεστώτων συνίσταται στο να κρατούν τους ανθρώπους σε μια κατάσταση εξαπάτησης και να κρύβουν κάτω από το παραπλανητικό όνομα της θρησκείας τον φόβο με τον οποίον αυτοί θα κρατηθούν σε υποτέλεια, έτσι ώστε να πολεμούν για τη δουλεία τους σαν να επρόκειτο για τη σωτηρία τους (...) είναι εξίσου αληθές ότι σε μια ελεύθερη κοινότητα θα ήταν αδύνατον είτε να σκεφτεί είτε να προσπαθήσει να υλοποιήσει κανείς κάτι περισσότερο καταστρεπτικό» . Δεν χρειάζεται πολύ για να πάμε από αυτό στον ορισμό του Μαρξ για τη θρησκεία ως το όπιο του λαού. Είναι όμως αλήθεια ότι όλες οι θρησκείες έχουν πάντα αυτή τη δύναμη; Ενα παράδειγμα μιας εντελώς διαφορετικής άποψης έρχεται από τον πορτογάλο συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου, ο οποίος έχει επανειλημμένως επιτεθεί εναντίον της θρησκείας ως πηγής σύγκρουσης: «Οι θρησκείες, όλες τους, χωρίς εξαίρεση, ποτέ δεν θα χρησιμεύσουν στο να ενωθούν οι άνθρωποι και να συμφιλιωθούν.Αντιθέτως,υπήρξαν- και εξακολουθούν να αποτελούν-μια αιτία απερίγραπτων δεινών, σφαγών και τερατωδών σωματικών και πνευματικών θηριωδιών οι οποίες συνιστούν ένα από τα πιο ζοφερά κεφάλαια της οικτρής Ιστορίας της ανθρωπότητας» (από άρθρο στην εφημερίδα «La Repubblica»). Αλλού ο Σαραμάγκου έχει αποφανθεί ότι «αν όλοι ήμασταν άθεοι,θα ζούσαμε σε μια πιο ειρηνική κοινωνία». Δεν είμαι βέβαιος ότι έχει δίκιο, φαίνεται όμως ότι έλαβε μια έμμεση απάντηση από τον Βενέδικτο ΙΣτ΄ στην πρόσφατη εγκύκλιό του «Spe Salvi» στην οποία λέει ότι ο αθεϊσμός του 19ου και του 20ού αιώνα, παρ΄ ότι εκδηλώθηκε ως διαμαρτυρία ενάντια στις αδικίες του κόσμου και της οικουμενικής Ιστορίας «οδήγησε στις μεγαλύτερες μορφές ωμότητας και παραβιάσεων της δικαιοσύνης». Υποθέτω ότι ο Πάπας σκεπτόταν τον Λένιν και τον Στάλιν, αυτό το άθεο ζευγάρι, ξέχασε όμως ότι τα ναζιστικά λάβαρα έφεραν τις λέξεις «Got mit uns» («Ο Θεός μαζί μας»)· ότι πλήθος στρατιωτικών ιερέων ευλογούσαν τις σημαίες των ιταλών φασιστών· ότι ο σφαγέας Φρανθίσκο Φράνκο ήταν ένας άνθρωπος εμπνεόμενος από βαθιές θρησκευτικές αρχές και υποστηριζόμενος από τους πολεμιστές του Βασιλιά Χριστού· ότι βαθιά θρησκευτικά αισθήματα ενέπνευσαν τους αντεπαναστάτες της Βανδέας, αντιπάλους των γάλλων δημοκρατικών οι οποίοι είχαν ανακηρύξει σε θεά τη Λογική («instrumentum regni»)· ότι καθολικοί και προτεστάντες σφαγιάστηκαν χαρωπά μεταξύ τους επί χρόνια και χρόνια· ότι τόσο οι σταυροφόροι όσο και οι εχθροί τους είχαν θρησκευτικό κίνητρο· ότι οι Ρωμαίοι υπερασπίστηκαν τη θρησκεία τους, ρίχνοντας τους χριστιανούς στα λιοντάρια· ότι

θρησκευτικοί λόγοι βρίσκονταν πίσω από πολλές καύσεις στην πυρά· ότι ακραία θρησκευτικά αισθήματα εμπνέουν τους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές, τους δράστες των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, τον Οσάμα μπιν Λάντεν και τους Ταλιμπάν, οι οποίοι ανατίναξαν τα αγάλματα του Βούδα· ότι η Ινδία και το Πακιστάν είναι στα μαχαίρια για θρησκευτικούς λόγους· και, τέλος, ότι με τη φράση «ας ευλογήσει ο Θεός την πατρίδα μας και όλους όσοι την υπερασπίζονται» ο Τζορτζ Μπους ξεκίνησε την επίθεση στο Ιράκ. Ετσι, μου ήρθε στο μυαλό πως, παρ΄ όλο που μερικές φορές η θρησκεία είναι ή υπήρξε το όπιο του λαού, ίσως πιο συχνά υπήρξε η κοκαΐνη του. Ισως ο άνθρωπος είναι ψυχεδελικό ζώο.

Τρίτη, 17.5.2005 Ο Νίκος Λυγερός περί Ουμπέρτο Έκο «Ο Έκο θα παραμείνει στην ιστορία, ενσωματώνει σχήματα που υπάρχουν σε όλο το ευρωπαϊκό πλαίσιο, εκτός βέβαια αν η ιστορία πια δεν καταγράφεται και από τη μειονότητα…», δηλώνει ο διανοούμενος Έλληνας για τον αγαπημένο του συγγραφέα. Ο Ουμπέρτο Έκο προκαλεί, θέτει πολλές ερωτήσεις και παρατηρεί τον κόσμο με έναν τρόπο που για πολλούς είναι άγνωστος και περίπλοκος. Πολλά από τα έργα του έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία ή χαρακτηρίζονται από μία διάθεση αυτοκριτικής, υπό την έννοια ότι αναφέρονται και στη δική του προσωπική πορεία, όχι τόσο ως κριτικού όσο ως συγγραφέα... «Πώς γράφω: από «Το όνομα του ρόδου» στην εμπειρία του «Μπαουντολίνο...». Αναφέρει κατά καιρούς ο διάσημος Ιταλός συγγραφέας. Η διεισδυτικότητα και ο απλός λόγος του Έκo επιτρέπουν στο ευρύτερο κοινό να προσεγγίσει ζητήματα και πτυχές τόσο της προσωπικότητας μεγάλων δημιουργών, όσο και της πραγματικότητας που με μια πρώτη ματιά θεωρούνται από πολλούς δύσκολα και απροσπέλαστα. Ένα από τα ερωτήματά του είναι εάν η λογοτεχνία χρησιμεύει σε κάτι, έτσι πολλοί ασχολήθηκαν με την ερώτηση αυτή και έχουν γράψει τη δική τους ερμηνεία. Η λογοτεχνία, υποστηρίζει ο Ιταλός συγγραφέας Τζουζέπε Ποντίτζα, δεν χρησιμεύει για την επίλυση ούτε πολιτικών ούτε θρησκευτικών προβλημάτων. Υπακούει μόνο στη δύναμη των λέξεων. Και μας βοηθά να κατανοούμε τη ζωή με σφαιρικό τρόπο, τόσο στο επίπεδο των ιδεών όσο και στο επίπεδο των συναισθημάτων. Η λογοτεχνία, λέει ο Αμερικανός συγγραφέας Νέιθαν Ήνγκλαντερ, δεν χρησιμεύει ασφαλώς στο να θεραπεύει τον καρκίνο ή να σώζει ζωές. Χρησιμεύει, όμως, στο να κτίζονται κόσμοι. Ερωτήματα όπως αυτό του Ουμπέρτο Έκο είναι καταδικασμένα να παραμένουν μετέωρα. Μήπως τελικά πρέπει να κάνουμε αυτό που προτείνει ο Νίκος Λυγερός: «Να το διαβάζουμε και να τον κοιτάζουμε όπως κοιτάζουμε απλώς μια ταινία, αλλά χωρίς να ξεχνάμε ότι υπάρχει ένα υπόβαθρο που πρέπει να ανακαλύψουμε σιγά – σιγά...». Βρεθήκαμε με το Νίκο Λυγερό στην καρδιά της Αθήνας, όπου μιλήσαμε για

τον Ουμπέρτο Έκο και για τη σημαντικότητά του ως συγγραφέας και τη προσφορά του στον επιστημονικό κλάδο της γλωσσολογίας. Κύριε Λυγερέ, σήμερα η κουβέντα επί του έργου του Ουμπέρτο Έκο. Ένας πολύ σημαντικός συγγραφέας και ακαδημαϊκός της σύγχρονης εποχής. Θα ήθελα με τη ματιά σας και τη γνώση που έχετε για τον Έκο, να μας βοηθήσετε λίγο να τον προσεγγίσουμε. Ποιος είναι ακριβώς ο Ουμπέρτο Έκο; -Ο Ουμπέρτο Έκο είναι σημειωτικός, είναι ένας τομέας της γλωσσολογίας ο οποίος αναλύει το γραπτό λόγο, μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ο Έκο έχει αναπτυχθεί. Τον ξέρουμε στον ευρύτερο χώρο σαν συγγραφέα από τα μυθιστορήματα «Το όνομα του Ρόδου», «Το εκκρεμές του Φουκώ» και συνεχίστηκε μια παγκόσμια πορεία. Εγώ το γνωρίζω πιο πολύ ως γλωσσολόγος, διότι μια από τις μελέτες που είχα κάνει αφορούσαν συγκεκριμένα τον Ουμπέρτκο Έκο και ιδιαίτερα την έννοια της δημιουργικής απαγωγής που χρησιμοποιεί μέσα στο έργο του σε πολλαπλά επίπεδα. Το πιο απλό είναι ότι εάν κοιτάξουμε «Το όνομα του Ρόδου» που είναι το πρώτο έργο και γι’ αυτούς που δεν το γνωρίζουν είναι και το πιο προσιτό. Και το πιο διάσημο; -Αυτό θα το έλεγα σε σχέση με τον κινηματογράφο, αλλά θα έλεγα ότι είναι το πιο προσιτό, «Το εκκρεμές του Φουκώ», είναι πιο πολύπλοκο και περίπλοκο. Άμα το διαβάσουμε στο πρώτο επίπεδο θα μας θυμίσει το έργο του Ζαν Ζακ Ανό στον κινηματογράφο, στο δεύτερο επίπεδο θα καταλάβουμε κάθε φορά που οι δύο πρωταγωνιστές συνομιλούν ότι στην ουσία χρησιμοποιούν νοητικά σχήματα από το διάλογο που έχουμε στον Κόναντολ, συγκεκριμένα στο Σέρλοκ Χόλμς. Σε υψηλότερο επίπεδο αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει μια επιρροή του Βολτέρου, συγκεκριμένα του Ζαντίκε και του Καντίντ που λέει το εξής: Ξεφεύγει ένα άλογο και όλοι το ψάχνουν, έρχεται ένας πιο νοήμων και λέει εάν το άλογο που ξέφυγε είναι λευκό, αυτοί λένε ναι και λέει ότι θα πέρασε από εδώ και αυτοί νομίζουν ότι το έκλεψε ο ίδιος, ενώ στην ουσία ο Βολτέρος αναλύει ότι είδε στους θάμνους λευκές τρίχες αλόγου, άρα κατάλαβε. Ενώ το αναλύει και το εξηγεί ο σοφός τον βάζουν φυλακή και ο Βολτέρος βέβαια το χρησιμοποίησε για τον ίδιο τον εαυτό του και έχουμε το ίδιο σχήμα με τον ήρωα, ενώ ανακαλύπτει όλη την πλοκή στην ουσία πάνε να τον φυλακίσουν μέσω της Ιεράς Εξέτασης. Σε πιο υψηλό επίπεδο αναγνωρίζουμε στην ερωτική σκηνή που βλέπουμε με το μοναχό και τη γυναίκα ότι ο Έκο χρησιμοποιεί μόνο βιβλικές λέξεις, καμία από αυτές δεν είναι του ίδιου, έχει πάρει φράσεις από τη Βίβλο και τις έχει συνδυάσει μ’ έναν τρόπο που φαίνεται να είναι ένα ερωτικό στοιχείο. Άρα αυτός που δεν ξέρει βλέπει μόνο αυτή τη σκηνή και βέβαια στον

κινηματογράφο πέρασε απλώς ως ερωτική σκηνή. Σε αυτό το έργο ο Έκο μας υπενθυμίζει και τη σημαντικότητα του γέλιου, εξάλλου αυτή είναι η βασική υπόθεση. -Ο ηγούμενος του έργου κρύβει ένα βιβλίο του Αριστοτέλη που αντιπροσωπεύει το ανθρώπινο στοιχείο, μιλώντας για το γέλιο και το πώς δεν πρέπει να είναι κάτι απαγορευμένο. Παλιότερα θεωρούσαν ότι το γέλιο δεν ήταν συμβατό με την θρησκεία, διότι μόνο ο άνθρωπος γελά. Η καθολική θρησκεία είπε ότι ο Χριστός δεν γέλασε ποτέ, άρα το γέλιο δεν είναι ανθρώπινο, δεν είναι για θρησκευόμενους και υπάρχει αυτή η αντιπαράθεση που ανατράπηκε εκ των υστέρων, αλλά η πλοκή του μυθιστορήματος συμπίπτει με την Ιερά Εξέταση και ξέρουμε πόσο σκληρή ήταν όσον αφορά αυτό το θέμα. Σήμερα ο κόσμος γελά ή το έχει ξεχάσει λόγω ταχύτητας της σημερινής εποχής; -Εγώ νομίζω ότι ο κόσμος γελοιοποιεί παρά να γελά. Το γέλιο είναι δύσκολο γιατί είναι ανθρώπινο, το χαμόγελο είναι ακόμη πιο δύσκολο γιατί είναι συμπόνια, ο συνδυασμός των δύο φαίνεται απάνθρωπος για το κοινωνικό όν, ενώ η γελοιοποίηση είναι κάτι που είναι πολύ κοινωνικό. Ήθελα να αναφερθώ πως ο Ουμπέρκο Έκο μας παρουσιάζει μια βιβλιοθήκη σε μορφή λαβύρινθου. Τι σημαίνει αυτό το στοιχείο; -Έχουμε ένα λαβύρινθο που μας μεταφέρει στις αναφορές του Μποχές και της φανταστικής βιβλιοθήκης ή στις αναφορές του Μπέρτο Ρανσέλ ο οποίος είχε ένα όνειρο όπου έβλεπε κάποιον που μάζευε βιβλία, αλλά δεν είχε αρκετό χώρο και πετούσε μερικά κομμάτια, στο όνειρο έβλεπε και το δικό του βιβλίο πεταμένο για να χωρέσουν άλλα... Συγκεκριμένα το βιβλίο του έργου το έχει ο ηγούμενος κρυμμένο, αλλά θα το αναγνωρίσουν μέσω ενός κώδικα. Γιατί μας παρουσιάζει ένα λαβύρινθο; Μήπως επειδή ο λαβύρινθος σταματά το μυαλό των ανθρώπων; -Νομίζω ότι ο λαβύρινθος ως διαχρονικό και ελληνικό στοιχείο, είναι ένας τρόπος αναγνώρισης και αποκωδικοποίησης της πραγματικότητας, γιατί η προσέγγιση δεν είναι απλώς να ανοίγεις ένα βιβλίο, πρέπει πραγματικά να το διαβάζεις, είναι το ίδιο με την θρησκεία, αν η θρησκεία ήταν εύκολη δεν θα υπήρχαν προφήτες.

Το θέμα του βιβλίου είναι ότι είναι ένας λαβύρινθος μέσα στον οποίο πρέπει να εισχωρήσεις για να καταλάβεις τα νοητικά σχήματα του συγγραφέα, της κοινωνίας σε ένα χαμηλό επίπεδο και μετά της ανθρωπότητας, γιατί αυτό το βιβλίο βέβαια εμπλέκεται με άλλα βιβλία και δημιουργεί μ’ αυτό το δίκτυο έναν άλλο λαβύρινθο που στην ουσία μοιάζει με το ίντερνετ. Δεν είναι παράδοξο να μας προτείνει ο Έκο μια ανοιχτή δομή αλλά μέσα από έναν κλειστό κύκλο; -Όντως φαίνεται παράδοξο να έχεις μια ανοιχτή δομή, ενώ η δομή είναι πεπερασμένη, αλλά στην ουσία μοιάζει με το σύμπαν ολόκληρο, το βλέπουμε με τις αναφορές του Αϊνστάϊν. Συγκεκριμένα η έννοια της ανοιχτής δομής είναι ότι σου προσφέρει ένα πλαίσιο όπου μπορείς να παράγεις νοητικά σχήματα εν δυνάμει άπειρα, απλώς το πλαίσιο είναι κλειστό, αλλά δεν είναι ο χώρος κλειστός. Το ίδιο βλέπουμε και στην θεωρία του Σόμσκι και αντιθέτως στον σουρεαλισμό. Ο Σόμσκι θεωρεί ότι είναι πρώτα η σκέψη και μετά η γλώσσα, άρα έχεις τον εγκέφαλο που παράγει σχήματα τα οποία μετατρέπονται σε γλωσσικά σχήματα που μεταφέρουν μια πληροφορία. Ο στρουκτουραλισμός το πήρε ανάποδα το πρόβλημα, εφόσον έχουμε σχήματα γλωσσικά που μοιάζουν σίγουρα παράγεται από ένα κοινό στοιχείο που είναι ο στρουκτουραλισμός και το δομικό στοιχείο. Εδώ όμως ο Ουμπέρκο Έκο προσπαθεί να κάνει μια σύνθεση από αυτές τις δύο θεωρίες που φαίνονται αντιφατικές, δηλαδή ο στρουκτουραλισμός και η θεωρία του Σόμσκι, έτσι μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μας επιτρέπει να έχουμε πρώτα την ανοιχτή δομή και μετά την έννοια του Λεκτόριν Φάμπουλα που μπορεί κατά κάποιον τρόπο κάθε αναγνώστης να ερμηνέψει όπως θέλει το έργο, αλλά υπάρχει όμως και μια δομή, μέσα από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει αν θέλουμε να έχει μια συμβατότητα με το έργο και το δημιουργό. Αλλά ο ίδιος μας λέει ότι είναι μάταιο να προσπαθούμε να καταλάβουμε τα συμβάντα ή τη συμπεριφορά του σύμπαντος και πρέπει να το αφήσουμε, γιατί δεν θα καταλάβουμε ούτως ή άλλως. -Αυτό είναι μια απλοποιημένη σκέψη του Έκο. Εμένα μου θυμίζει πιο πολύ αυτό που κάναμε στην ρομποτική, με την έννοια ότι μπορούμε κάλλιστα να έχουμε ένα πλαίσιο όπου να πούμε ποιο θα είναι το μοντέλο του σύμπαντος. Στη ρομποτική -ιδιαίτερα στις ιδέες του Μπρούκ- το μοντέλο του σύμπαντος είναι το σύμπαν, άρα αυτό συμπίπτει με τη σκέψη του Έκο, με την έννοια ότι δεν είναι ανάγκη να προσπαθείς να μοντελοποιήσεις κάτι που χρειάζεται τόσα πολλά μοντέλα ούτως ή άλλως και γιατί δεν το παίρνεις το ίδιο σαν μοντέλο. Μ’ αυτή την έννοια, δεν το βλέπει σαν ματαιόδοξο, το βλέπει ότι είναι μη εύστοχο να παράγεις κάτι άλλο, σου αρκεί το ίδιο το σύμπαν. Αλλά πάλι υπάρχουν αυτά τα σύμβολα που δεν μπορούμε να

εξηγήσουμε... -Τα σύμβολα έχουν σχέση περισσότερο με τον ανθρώπινο εγκέφαλο παρά με το σύμπαν, δηλαδή, ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μια τάση να κωδικοποιεί ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει κωδικοποίηση, γιατί είναι μια συνεχή αναζήτηση πληροφορίας μέσα σ’ έναν κόσμο που τη χάνει συνεχώς μέσω της νοοτροπίας. Εδώ η κωδικοποίηση που κάνει ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι να κάνει μια συγκρότηση έτσι ώστε να θυμάται και μ’ αυτή τη μνήμη να ξεπερνάει τα όρια του που είναι π.χ. ο θάνατος. Και αυτά εξηγούνται αστρονομικά, αστρολογικά... -Αστρολογικά δεν έχει καμία σχέση, αστρονομικά το βλέπουμε στο έργο του Τζορντάνο Μπρούνο διότι ήταν ένας επιστήμονας, είχε σκέψεις, ήταν μοναχός, αλλά είναι ο πρώτος που σκέφτηκε ότι μπορεί να υπάρχουν πάμπολλοι κόσμοι και όχι μόνο η γη και γι’ αυτό το λόγο τον αφόρισαν και η Ιερά Εξέταση το βασάνισε για επτά χρόνια, τελικά τον καταδίκασαν και τον εκτέλεσαν. Υπάρχει αυτό το θέμα μέσω του έργου του Ουμπέρτο Έκο με την έννοια ότι μπορεί κάποιος να αναδείξει σχήματα που δεν βλέπουν οι άλλοι, άσχετα αν λειτουργεί απ’ αυτόν το χώρο, αλλά επειδή οι άλλοι σκέφτονται πιο πολύ το σύστημα παρά το ανθρώπινο στοιχείο προτιμούν να το αφοπλίσουν ή να το εξουδετερώσουν. Αναφέρθηκα στα αστρολογικά διότι υπάρχουν σοβαροί συγγραφείς όπως ο Χέρνι Μίλερ που ασχολήθηκαν με αυτό το στοιχείο... -Νομίζω ότι δεν πρέπει να μπερδεύουμε τα στοιχεία, δηλαδή άλλο να ανοίξεις οποιοδήποτε περιοδικό για να δεις οποιαδήποτε βλακεία της σημερινής αστρολογίας και άλλο να μελετήσεις σοβαρούς μαθηματικούς όπως ο Λεοντάρντο ντα Βίντσι ή Ισαάκ Νιούτον, αυτοί άνθρωποι ασχολήθηκαν με την αλχημεία, με την θεωρία των συμβόλων. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο όλα αυτά οργανώνονται διαφορετικά και αναλύονται μέσω της θεωρίας των πραγμάτων, της φύσης, των μαθηματικών. Πρέπει να θυμηθούμε, ειδικά για το Νιούτον, εφόσον όλοι τον ξέρουν για το νόμο της Βαρύτητας, ότι 80% του έργου του αφορά την αλχημεία στην οποία δεν δίνουμε καμία βάση, γιατί ήταν η ιδέα ότι μπορούμε να μετατρέψουμε το μόλυβδο σε χρυσό, αυτό ξέρουμε ότι τώρα μπορεί να γίνει, αλλά χρειαζόμαστε πολύ περισσότερη ενέργεια να παράγουμε τέτοιο χρυσό, παρά να βγάλουμε χρυσό, δηλαδή ο χρυσός που βγαίνει με τον τρόπο που

επινοήθηκε με την αλχημεία είναι πιο ακριβώς από τον πραγματικό χρυσό, γι’ αυτό δεν τον κάνουμε με αυτό το σύστημα. Θα ήθελα να αναφερθούμε λίγο στο πρόσφατο έργο του Ουμπέρτο Έκο «Η μυστηριώδεις φλόγα της βασίλισσας Λοάνα» όπου ο πρωταγωνιστής Γιάμπο είναι ένας άνθρωπος που μετά από ένα ατύχημα χάνει την προσωπική του μνήμη, δηλαδή θυμάται πως πέθανε ο τελευταίος Καίσαρας αλλά δεν θυμάται το όνομά του, ούτε αν είναι παντρεμένος, κλπ... -Ναι έχει χάσει την πρόσφατη μνήμη του, είναι μια αρρώστια που ξέρουμε υπάρχει, αν μιλήσουμε ακόμα και κλινικά θυμάμαι πολύ καλά μια περίπτωση μιας γυναίκας που είχε μνήμη που δεν μπορούσε να ξεπεράσει τα πέντε λεπτά, δηλαδή κάθε πέντε λεπτά ξεχνούσε τι είχε κάνει, το σπίτι της ήταν γεμάτο χαρτάκια για να θυμάται το τι πρέπει να κάνει, υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις, δεν είναι μόνο λογοτεχνικές και ο Ουμπέρτο Έκο έχει βασιστεί σε μια τέτοια περίπτωση για να αναδείξει τα προβλήματα που υπάρχουν μέσα στο ανθρώπινο στοιχείο και στη μνήμη. Δηλαδή τι σημαίνει να θυμάσαι μόνο το παρελθόν, να μην θυμάσαι το πρόσφατο, να σβήνει η ιστορία σου μέσω του παρόντος… Πως εξηγείται αυτό; -Ο εγκέφαλος δεν είναι ομοιογενές σύστημα και χρησιμοποιεί ένα νευρωνικό δίκτυο που είναι και πολύπλοκο και εμπεριέχει ποικιλομορφία και ξέρω ότι οι παλιές μνήμες δεν αποθηκεύονται στον ίδιο χώρο με τις πρόσφατες, βέβαια αυτά εξουδετερώνονται με την πάροδο του χρόνου ενώ το άλλο αποθηκεύεται κανονικά και παραμένει. Μοιάζει λίγο με το ROM και το RAM, το ROM είναι αυτό που διατηρείς είναι στο σκληρό δίσκο και το RAM είναι η μνήμη που χρησιμοποιεί ο Η/Υ καθώς είναι αναμμένος. Μπορεί να είναι γονιδιακό, βλέπουμε πως ένα παιδί μπορεί να αναγνωρίσει πιο εύκολα ένα σύμβολο του Ντίζνεϊ παρά άλλα πράγματα που είναι πρόσφατα ή που είναι της ίδιας οικογένειας. -Ναι, και βέβαια γιατί δεν χρησιμοποιείται το ίδιο νοητικό εργαλείο για να αναλύσει την πληροφορία. Ο Ουμπέρτο Έκο είναι συγγραφέας ενός έργου; -Όχι, νομίζω ότι το έργο του Ουμπέρτο Έκο είναι πολύ μεγαλύτερο, σε αυτή τη φάση παράγει ένα έργο που αγγίζει μια ακριτική μάζα το οποίο το μετατρέπει σε μια αλλαγή φάσης και αρχίζει να μιλάει για το έργο των έργων του. Σε αυτό το στάδιο βρίσκετε τώρα ο Έκο και νομίζω ότι η θεωρεία του ως σημειωτικό πλαίσιο αρχίζει να εμβαθύνετε και να παίρνει μια δομή που είναι όντως σημαντική. Είχατε ποτέ επικοινωνία ή επαφή μαζί του; -Άμεση όχι, μόνο μέσω των βιβλίων του και των άρθρων του που

αφορούσαν τη γλωσσολογία. Γιατί θα παραμείνει το έργο του Ουμπέρτο Έκο στην ιστορία; -Τουλάχιστον στην πρόσφατη ιστορία παραμένει, ενσωματώνει σχήματα που υπάρχουν σε όλο το ευρωπαϊκό πλαίσιο, τον είχαν καλέσει στη Γαλλία στο κολέγιο της Γαλλίας που ήταν πολύ τιμητικό για έναν ξένο να διδάξει για ένα χρόνο, ασχολήθηκε και σε κάποια φάση με το «Εσπεράντο» με την ενοποίηση των γλωσσών της Ε.Ε., είναι ένας συνθετικός λόγος που δεν παραβιάζει, ούτε ανατρέπει τα παλιά δεδομένα, απλώς τα ενσωματώνει σ’ ένα πλαίσιο πιο θεωρητικό και δεν υπάρχει νομίζω λόγος, εφόσον έχει και την δημιουργικότητα να μην περάσει και στην ιστορία. Εκτός βέβαια αν η ιστορία πια δεν καταγράφεται και από τη μειονότητα. Είναι όντως όπως λέει ο Ουμπέρτο Έκο, η αλήθεια μια ωραία κοπέλα πάντα καλυμμένη; -Ναι, νομίζω πως ναι, το να είναι καλυμμένη μια κοπέλα, ελκύει περισσότερο μερικές φορές και προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τι βρίσκεται κάτω απ’ αυτό, είπε ο Αϊνστάϊν, «όταν καταφέρνουμε να σηκώσουμε λίγο το κάλυμμα είναι ήδη δημιουργικό...» αυτό για τον ανθρώπινο νου αλλά μπορεί να είναι και για το ερωτικό στοιχείο. Τέλος, αν θέλει κανείς να προσεγγίσει το έργο του, αλλά δεν έχει ένα υπόβαθρο γνώσεων, τι πρέπει να κάνει για να το καταλάβει; Πολλοί λένε μάλιστα ότι συγγραφικά δεν αγγίζει επειδή είναι επιστημονικός. -Διαφωνώ, εγώ έχω κάνει και ανάλυση με τους φοιτητές μου και σε πιο χαμηλό επίπεδο, όχι νοητικό, έχουμε κάνει διάφορες προσεγγίσεις και νομίζω μπορούμε να το διαβάσουμε σε μια πρώτη φάση, το καλό είναι να το διαβάζουμε και να τον κοιτάζουμε όπως κοιτάζουμε απλώς μια ταινία, αλλά χωρίς να ξεχνάμε ότι υπάρχει ένα υπόβαθρο που πρέπει να ανακαλύψουμε σιγά – σιγά. Σας ευχαριστώ πολύ για τη συζήτηση μας. Λούης Γκόμεζμπεκ Λίγα λόγια για τον Ουμπέρτο Έκο Ο Ουμπέρτο Έκο γεννήθηκε στην Αλεσσάντρια του Πιεμόντε το 1932. Είναι τακτικός καθηγητής σημειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και διευθυντής του περιοδικού «VS». Στα δοκιμιακά έργα και στις πραγματείες του συγκαταλέγονται τα: «Όπερα Απέρτα», «Ντιάριο Μίνιμο», «Λα στρουττούρα ασσέντε», «Θεωρία σημειωτικής», «Τι πιστεύει αυτός που

δεν πιστεύει/Συνομιλία με τον Κάρλο Μαρία Μαρτίνι» και «Ο Καντ και ο ορνιθόρυγχος». Το 1980 εμφανίστηκε ως μυθιστοριογράφος με «Το όνομα του Ρόδου» και ακολούθησαν «Το εκκρεμές του Φουκώ», «Το νησί της προηγούμενης ημέρας», «Μπαουντολίνο» και «Η μυστηριώδεις φλόγα της βασίλισσας Λοάνα». Υπήρχε καθηγητής πανεπιστημίου στο Μιλάνο, Τορίνο, Νέα Υόρκη, Σαν ντιέγκο, Κολούμπια, Υάλ, Κέμπριτζ, Μπολόνια, κ.ά. Έχει πάρει τα εξής βραβεία: βραβείο Στρέγκα, βραβείο Ανγκιάρι, ιταλικό βραβείο «Το βιβλίο της χρονιάς 1981», Επίτιμος δημότης της Μόντε Τσερινιόνε, Prix Medicis Etranger Γαλλία, Κουμανταδόρος της τέχνης και των γραμμάτων της Γαλλίας, βραβείο Marshall MacLuhan της Ουνέσκο, Χρυσός Σταυρός των Δωδεκανήσιων και Καβαλιέρος της Ιταλικής Δημοκρατίας. Μόνιμη διεύθυνση άρθρου: http://www.xronos.gr/view.cgi?newsid1116302400,9191,

20 Ιουλίου 2013

Umberto Eco: Επικρίνοντας τα ΜΜΕ

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης υπήρξαν ανέκαθεν αντικείμενο κριτικής - και όχι άδικα - τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες. Ο Umberto Eco έχει ασχοληθεί πολλές φορές με τα μέσα της χώρας του κι έχει επικρίνει τον τρόπο που λειτουργούν και επηρεάζουν τις μάζες. Από το βιβλίο του "Κήνσορες και Θεράποντες" που κυκλοφόρησε στην Ιταλία το 1964, διάλεξα ένα τμήμα στο οποίο περιλαμβάνονται 15 επικριτικά σχόλια για τα mass media. Ο λόγος; Επειδή μοιάζουν να ισχύουν για τα Μέσα όλων των χωρών σε όλες τις εποχές. Διαβάστε και κρίνετε αν κάτι από τα παρακάτω δεν ισχύει και σήμερα, μισό αιώνα μετά!

Από τις ποικίλες κριτικές για τη μαζική κουλτούρα υψώνονται ορισμένες κυρίαρχες επικρίσεις, τις οποίες θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας.

1) Τα mass media απευθύνονται σ’ ένα ετερογενές κοινό και εξειδικεύονται βάσει «μέσων προτιμήσεων», αποφεύγοντας τις αυθεντικές λύσεις. 2) Κατά την έννοια αυτή, με την παγκόσμια διάχυση μιας «κουλτούρας» «ομογενούς» τύπου καταστρέφονται τα επιμέρους πολιτιστικά χαρακτηριστικά κάθε εθνικής ομάδας. 3) Τα mass media απευθύνονται σ’ ένα κοινό που δεν έχει συνείδηση του εαυτού του ως κοινωνικής ομάδας με κάποια χαρακτηριστικά, επομένως, το κοινό δεν μπορεί να προβάλει απαιτήσεις από τη μαζική κουλτούρα, αλλά να υποταχθεί στις προτάσεις της, χωρίς να ξέρει ότι υποτάσσεται. 4) Τα mass media τείνουν να υποβαθμίσουν την υπάρχουσα καλαισθησία, δίχως να προωθούν μια ανανέωση των ευαισθησιών. Ακόμη κι όταν μοιάζουν να έρχονται σε ρήξη με τις παραδόσεις τεχνοτροπίας, στην πραγματικότητα προ-σαρμόζονται σε μια, κοινώς ομολογούμενη πλέον, διάδοση τρόπων έκφρασης και μορφών, οι οποίοι είναι από καιρό διάχυτοι σ’ ένα επίπεδο ανώτερης παιδείας, μεταφέροντάς τους σ’ ένα κατώτερο επίπεδο. Ομολογώντας όσα ήδη έχουν αφομοιωθεί, αναπτύσσουν λειτουργίες απλής συντήρησης. 5) Τα mass media τείνουν να προκαλέσουν αισθήματα ζωηρά και αστόχαστα με άλλα λόγια, αντί να συμβολίσουν ένα συναίσθημα ή να το απεικονίσουν, το προκαλούν αντί να το υποδηλώσουν, το παραδίδουν συσκευασμένο εκ των προτέρων. Κατ’ αυτήν την έννοια, είναι τυπικός

ο ρόλος της εικόνας σε σχέση με το νόημα επίσης της μουσικής ως ερεθίσματος των αισθήσεων, παρά ως μορφής που προκαλεί στοχασμό. 6) Τα mess media, έχοντας τεθεί σ’ ένα εμπορικό κύκλωμα, υπόκεινται στον «νόμο της προσφοράς και της ζήτησης». Επομένως, προσφέρουν στο κοινό αυτό που εκείνο θέλει, ή, ακόμη χειρότερα, ακολουθώντας τους νόμους μιας οικονομίας που βασίζεται στην κατανάλωση και στηρίζεται στην πειθώ της διαφήμισης, υποβάλλουν στο κοινό τι πρέπει να επιθυμεί. 7) Ακόμη κι όταν διαδίδουν τα προϊόντα της ανώτερης παιδείας, τα διαδίδουν ταξινομημένα και «συμπυκνωμένα», ώστε να μην καταβληθεί καμία προσπάθεια από τον παραλήπτη τους, η σκέψη συνοψίζεται σέ «διατυπώσεις», τα προϊόντα της τέχνης ανθολογούνται και μεταδίδονται σε μικρές δόσεις, 8) Σε όλες τις περιπτώσεις, ακόμη και τα προϊόντα της ανώτερης παιδείας προτείνονται μέσα σε συνθήκες απόλυτης ισοπέδωσης μαζί με άλλα προϊόντα ψυχαγωγίας στα εβδομαδιαία περιοδικά, το ρεπορτάζ για κάποιο μουσείο τέχνης στέκεται δίπλα στα κουτσομπολιά για τον γάμο μιας σταρ. 9) Τα mass media ενθαρρύνουν έτσι μια παθητική και άκριτη θεώρηση του κόσμου. Η προσωπική προσπάθεια για την κατάκτηση μιας νέας εμπειρίας αποθαρρύνεται. 10) Τα mass media ενθαρρύνουν μια τεράστια

πληροφόρηση σχετικά με το παρόν (περιορίζουν ακόμη και τις τυχόν αναδρομές στο παρελθόν μέσα στο πλαίσιο ενός επίκαιρου χρονικού) και αποκοιμίζουν έτσι κάθε ιστορική συνείδηση. 11) Κατασκευασμένα για την ψυχαγωγία και τον ελεύθερο χρόνο έχουν μελετηθεί έτσι ώστε να απασχολούν μόνον επιφανειακά την προσοχή μας. Κατ’ αρχήν διαφθείρουν τη στάση μας και έτσι ακόμα και μια συμφωνία, όταν ακούγεται από έναν δίσκο ή το ραδιόφωνο, προσλαμβάνεται κατά τον πιο επιδερμικό τρόπο, σαν να αποτελεί υπόδειξη μοτίβου που μπορεί να σφυριχτεί, κι όχι σαν να είναι ένας αισθητικός οργανισμός στον οποίο πρέπει να εμβαθύνουμε με αποκλειστική και πιστή προσοχή; 12) Τα mass media τείνουν να επιβάλουν σύμβολα και μύθους μιας εύκολης οικουμενικότητας, δημιουργώντας «τύπους» εύκολα αναγνωρίσιμους και έτσι μειώνουν στο ελάχιστο την υποκειμενικότητα και τη σαφήνεια της πείρας και των εικόνων μας, μέσω των οποίων θα έπρεπε να πραγματοποιούμε εμπειρίες. 13) Για να το πετύχουν αυτό, δουλεύουν βάσει της κοινής γνώμης, των κοινών δοξασιών και επομένως λειτουργούν ως μια διαρκής επιβεβαίωση αυτού που ήδη σκεφτόμαστε. Κατ' αυτήν την έννοια, η κοινωνική τους δράση είναι πάντοτε συντηρητική. 14) Ακόμη κι όταν διατείνονται αμεροληψία, αναπτύσσονται με τον πιο απόλυτο κομφορμισμό, στο πεδίο των ηθών, των πολιτιστικών αξιών, των

κοινωνικών και θρησκευτικών αρχών, των πολιτικών τάσεων. Ευνοούν την προβολή των «επίσημων» προτύπων. 15) Επομένως, τα mass media εμφανίζονται ως εκπαιδευτικό όργανο, τυπικό μιας κοινωνίας με πατριαρχικό υπόβαθρο, που μόνον επιφανειακά είναι ατομικιστική και δημοκρατική, ενώ στην ουσία τείνει να παράγει ετεροκατευθυνόμενα ανθρώπινα πρότυπα. Αν τα μελετήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος, εμφανίζονται ως μια «υπερδομή ενός καπιταλιστικού καθεστώτος» που χρησιμοποιείται με τον σκοπό του ελέγχου και της υποχρεωτικής ισοπέδωσης των συνειδήσεων. Στην πράξη, βάζουν σε κοινή διάθεση τους καρπούς της ανώτερης παιδείας, όμως κενούς από την ιδεολογία και την κριτική που τους κινούσε. Εγκολπώνονται τα εξωτερικά γνωρίσματα μιας λαϊκής παιδείας, αλλά αντί να αναπτυχθούν αυθόρμητα από τη βάση, επιβάλλονται άνωθεν (και δεν έχουν το πνεύμα, την εξυπνάδα, τη ζωντανή και υγιή χυδαιότητα της αυθεντικά λαϊκής κουλτούρας). Η λειτουργία τους ως προς τον έλεγχο των μαζών αντιστοιχεί σ’ αυτήν που είχαν, σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, οι θρησκευτικές ιδεολογίες. Καλύπτουν την ταξική τους λειτουργία, επιδεικνύοντας αντίθετα το θετικό προσωπείο μιας παιδείας τυπικής για την κοινωνία της αφθονίας, όπου όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες στην παιδεία και βρίσκονται σε συνθήκες απόλυτης ισότητας. Καθεμία από τις προτάσεις αυτού του καταλόγου έχει τους υποστηρικτές της και μπορεί να τεκμηριωθεί. Θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν το

πανόραμα της μαζικής παιδείας και η προβληματική της εξαντλούνται μ’ αυτήν την ταξινόμηση επικρίσεων. Και για τον σκοπό αυτό, θα χρειαστεί να ανατρέξουμε στους «αμύντορες» του συστήματος.

ΘΕΜΑ Επιµέλεια: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΙΤΗΣ

Ο Umberto Eco γράφει για το «ψέμα των παρελάσεων» Ένα επίκαιρο κείμενο 22/03/2013 - 13:30 σχόλια (4) 1587 114 0 0 Tumblr0 Google +0 Email

«… Τι είναι μια στρατιωτική παρέλαση; Μια παράσταση κατά την οποία από τη μια μεριά προσφέρεται (στο ντοπιο κοινό) ένα θέαμα αντρών με ωραίες στολές, κρόσια, γαλόνια, σημαίες, τυμπανοκρουσίες, σαλπίσματα και χορογραφικά σχεδιασμένους βηματισμούς, αλλά από την άλλη προσφέρεται σε όλους, περιλαμβανομένων και των ξένων παρατηρητών, μια πληροφόρηση σχετικά με τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα του στρατού της χώρας...

»… Εδώ όμως γεννιέται μια αντίφαση ανάμεσα στην τελετή και τη μυθολογία της στρατιωτικής παρέλασης. Γιατί η παρέλαση έχει την τάση να δίνει

απαγορευμένες πληροφορίες τη στιγμή που οποιοσδήποτε πολίτης θα έδινε σε τρίτους (με γράμμα, με μήνυμα κλεισμένο σε μπουκάλι,….) πληροφορίες σχετικά με τη σύσταση των ενόπλων δυνάμεων (πόσα μαχητικά αεροπλάνα, πόσοι πύραυλοι, πόσα μεταγωγικά) θα δικαζόταν αμέσως για κατασκοπία, κι αυτό ισχύει για όλες τις χώρες.

Επομένως η στρατιωτική παρέλαση δηλώνει επιδειχτικά κάτι που ο οποιοσδήποτε δεν μπορεί και δεν πρέπει να δηλώσει. Μια και δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα διάφορα υπουργεία αμύνης κάνουνε κατασκοπία υπέρ του εχθρού, αυτό σημαίνει ότι οι πληροφορίες που δίνονται είναι ψεύτικες. Μια παρέλαση «πρέπει» να επιδεικνύει ισχύ μεγαλύτερη ή μικρότερη από την πραγματική, διαφορετικά γίνεται πράξη εσχάτης προδοσίας…

»… Έτσι, κάθε χρόνο και σε όλες τις χώρες, παρατηρείται το παράδοξο γεγονός όλοι οι πολίτες και οι μέγιστες αρχές των κρατών να πηγαίνουνε να παρακολουθήσουν, με ύφος επίσημο και περήφανο, την εορταστική διατύπωση ενός ψεύδους. Πρόκειται για ψεύδος τόσο έγκυρο που ακόμη και οι ξένοι πολιτικοί σχολιαστές το πιστεύουν ολόψυχα και δημοσιεύουν άρθρα γεμάτα ανησυχία, για παράδειγμα, για την “εντυπωσιακή επίδειξη ισχύος της Σοβιετικής Ένωσης, της Κίνας, της Γαλλίας (μουτζουρώστε ό,τι δεν σας ενδιαφέρει)…”».

*Τα αποσπάσματα είναι από το κείμενό του «Τα χαλύβδινα ψεύδη» (1970) που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή» (εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, απόδοση-ανθολόγηση: Αντώνης Τσοπάνογλου).

Παρασκευή, 19 Δεκεμβρίου 2008

Πάθη, οργή και Umberto Eco

...Τα πάθη κινούνται αντιθετικά και κατά ζεύγη (π.χ. αγάπη-μίσος). Όταν το άτομο αντιμετωπίζει κάτι που δύσκολα μπορεί να κατακτηθεί ή μετατρέπεται σε προσπάθεια (και τότε έχουμε ελπίδα και τόλμη) ή αποθαρρύνεται (και τότε έχουμε την απελπισία και τον φόβο). Στο σημείο αυτό παρεμβάλλεται η οργή, το μόνο πάθος που δεν αντιπαρατίθεται σε κανένα άλλο. Δεν έχει αντίθετα και συνεπώς είναι το αντίθετο του εαυτού του, με άλλα λόγια είναι ένα πάθος αντιφατικό. Η οργή θέλει και δεν θέλει. Θέλει το καλό, επειδή γεννιέται από μια βασανιστική λαχτάρα για δικαιοσύνη, θέλει όμως και το κακό εκείνων που διέπραξαν αδικίες. Θέλει ταυτόχρονα τη δικαιοσύνη και την αδικία, συλλογίζεται λογικά και παράλογα. Προκαλεί μια παράξενη ευχαρίστηση, μια γλυκιά αναταραχή στην καρδιά, εμποδίζει όμως τη χρήση της λογικής και συχνά οδηγεί σε μια μακρόχρονη και τρομερή σιωπή. Η οργή είναι δυστυχισμένη γιατί στέκει στα μισά του δρόμου, ανάμεσα στη δράση και την απραξία. Είναι ένα πάθος που εκδηλώνεται σε περιόδους κρίσης και είναι λανθασμένο, τόσο στο καλό όσο και στο κακό. Είναι ένα νευρωτικό πάθος που δεν μπορεί να οδηγήσει πουθενά. Κι ανάμεσα σ' όλους τους οργισμένους και έξαλλους, οι πιο επικίνδυνοι δεν είναι αυτοί που έχουν άδικο, ούτε εκείνοι που πιστεύουν (αδίκως) ότι έχουν δίκαιο, αλλά εκείνοι που πραγματικά έχουν δίκαιο...

23.3.06

Ουμπέρτο Έκο και Καρατζαφέρης

Αρκετά χρόνια πριν, ο Ουμπέρτο Έκο σκιαγράφησε κάποια τυπικά χαρακτηριστικά του φασισμού (ή αρχέγονου φασισμού ή πρωτο-φασισμού, όπως το λέει ο ίδιος). Μετά από την προτροπή – και το λινκάκι – του cyber-dust, είπα να δω αν αυτά τα πολύ σοβαρά πράγματα που λέει ο Έκο θα μπορούσαν να έχουν κάποια σχέση με την ντόπια παραγωγή, και συγκεκριμένα με τον ΛΑ.Ο.Σ., τον πρόεδρό του Γιώργο Καρατζαφέρη και το πρωτοπαλήκαρό του Άδωνη Γεωργιάδη. Ας πάρουμε, λοιπόν, ένα προς ένα, τα σημεία όπου εστιάζει ο Έκο. Το πρώτο χαρακτηριστικό του φασισμού είναι η λατρεία της παράδοσης. Η λατρεία της παράδοσης γεννήθηκε τους ελληνιστικούς χρόνους, ως αντίδραση στον ελληνικό ορθολογισμό, και συνεχίστηκε επάξια στη δύση από τους ρωμαιοκαθολικούς ως αντίδραση στον νέο ορθολογισμό που προέκυψε από τη γαλλική επανάσταση. Η κεντρική ιδέα αυτού του κινήματος είναι ότι θα πρέπει να αναζητήσουμε κάποιες αρχέγονες αλήθειες στο παρελθόν. Έτσι, προέκυψε και ο συγκρητισμός. Οι αρχαίες πηγές, αν και διαφορετικές, θεωρήθηκε πως περιείχαν ψήγματα της ίδιας βασικής αλήθειας. Ένα τέτοιο παράδειγμα συγκρητισμού είναι η λεγόμενη «ελληνοχριστιανική παράδοση», που συνενώνει κάτω από την ίδια ομπρέλα δυο πολιτισμούς που υπήρξαν εν πολλοίς ασύμβατοι και για κάποιο διάστημα αντίπαλοι – ώσπου ο δεύτερος να συντρίψει τελικά τον πρώτο, υιοθετώντας τα ελάχιστα πράγματα που τον βόλευαν και καταστρέφοντας τα υπόλοιπα. Δεν χρειάζεται να ακούσετε πάνω από 15 λεπτά οποιασδήποτε εκπομπής του Γεωργιάδη (ή του Βελόπουλου ή του Λιακόπουλου – ακούς, funel;) για να καταλάβετε ότι τα «ελληνοχριστιανικά ιδεώδη» έχουν τον πρώτο λόγο. Κάτι που απορρέει από τη λατρεία της παράδοσης: η απόρριψη του σύγχρονου πολιτισμού. Όλοι οι φασίστες είναι περήφανοι, βέβαια, για οποιαδήποτε τεχνολογία διαθέτουν – ειδικά αν έχει σχέση με στρατιωτικές εφαρμογές – αλλά στο βάθος η ιδεολογία τους είναι βασισμένη στο «αίμα που έχει ποτίσει τα άγια τούτα χώματα». (Ακούστε τον Γεωργιάδη ή τον Πλεύρη να περιγράφουν τη μάχη του Μαραθώνα, με σπασμένη φωνή και κρατώντας με δυσκολία τα δάκρυά τους). Η απόρριψη του σύγχρονου πολιτισμού συμπαρασέρνει απαραιτήτως την απόρριψη του «παρακμιακού» καπιταλιστικού τρόπου ζωής. Και η παρακμή αυτή, βέβαια, δεν μπορεί παρά να έχει τις ρίζες της στον «επικατάρατο Διαφωτισμό που γέννησε το βδέλυγμα του ορθολογισμού». (Κάτι που λέγεται κατά κόρον από κάθε θρησκόληπτο ακροδεξιό που σέβεται τον εαυτό του.) Κατ’ αυτή την έννοια, ο φασισμός μπορεί κάλλιστα να οριστεί ως ανορθολογισμός. Ο ανορθολογισμός συνδέεται επίσης με την λατρεία της δράσης για τη δράση. Η δράση είναι ύψιστο ιδανικό για τον φασισμό, και δεν πρέπει να ακολουθεί κάποια λογική σκέψη. Η σκέψη στο φασισμό είναι συνώνυμη με τη θηλυπρέπεια (εξ ου και ο χαρακτηρισμός «κουλτουριαραίοι», που ακούγεται από το στόμα του Γεωργιάδη και του Λιακόπουλου με συχνότητα περίπου 3 φορές το δεκάλεπτο). Η λέξη «διανοούμενος» ισοδυναμεί με βρισιά. Με την εξαίρεση, βέβαια, των «δικών μας» διανοούμενων, που η κύρια ενασχόλησή τους είναι η επίθεση στον σύγχρονο

πολιτισμό και στις φιλελεύθερες ιδέες, με το αιτιολογικό ότι έχουν προδώσει τις παραδοσιακές αξίες. Στον σύγχρονο πολιτισμό, η επιστημονική κοινότητα προωθεί τη διαφωνία ως τρόπο βελτίωσης της γνώσης. Η διαφωνία οδηγεί στον διάλογο. Για τον φασισμό, όμως, η οποιαδήποτε διαφωνία ισοδυναμεί με προδοσία. Εδώ, αρκεί να ακούσετε τον Γεωργιάδη να κάνει πολιτική ανάλυση. Οποιοσδήποτε έχει πει ή κάνει κάτι που δεν συμφωνεί με τις ιδέες του, αποκαλείται εύκολα προδότης, και η πράξη ή ο λόγος του προδοσία. (Προδοσία η μη ανέγερση προτομών, προδοσία η κατάργηση του πολυτονικού, προδοσία η πολιτική κατευνασμού απέναντι στην Τουρκία.) Ο Καρατζαφέρης έχει καταλάβει ότι αυτού του είδους η ρητορική του στοιχίζει σε πιθανές ψήφους, και την έχει μειώσει τελευταία. Γενικότερα, πάντως, η εύκολη χρήση της λέξης αυτής αποτελεί, νομίζω, βασικό χαρακτηριστικό της φασιστικής ιδεολογίας. Εξάλλου, η διαφωνία αποτελεί δείγμα κοινωνικής πολυμορφίας. Ο φασισμός καλλιεργεί – και μετά εκμεταλλεύεται – τον φυσικό ανθρώπινο φόβο για καθετί διαφορετικό, για καθετί ξένο. Το πρώτο πράγμα που κάνει οποιοδήποτε φασιστικό κίνημα είναι να καταγγείλει τους «ξένους εισβολείς» -- δηλ. τους μετανάστες. Ο φασισμός είναι εξ ορισμού ρατσιστικός. Ακούστε τις κορώνες όλων των προαναφερθέντων για τους «ξένους που έρχονται και κλέβουν τα μεροκάματα των ελλήνων που μένουν εξαιτίας τους άνεργοι», κ.τ.λ. Πράγματα που ακούγονται (ακριβώς τα ίδια) από όλα τα ακροδεξιά κόμματα σε όλη την Ευρώπη και τις Η.Π.Α.. Ο φασισμός εκμεταλλεύεται την ατομική και κοινωνική απογοήτευση. Ένα από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά όλων των φασιστικών καθεστώτων του παρελθόντος ήταν η (επιτυχημένη) προσπάθεια προσεταιρισμού μιας εξαθλιωμένης μεσαίας τάξης που μαστιζόταν από την οικονομική κρίση ή ένιωθε πολιτικά εξευτελισμένη και φοβισμένη από την πίεση που ασκούσαν οι χαμηλότερες τάξεις. Στην εποχή μας, που οι πρώην «προλετάριοι» είναι πλέον «αστοί», ο φασισμός προσπαθεί να αποκτήσει ερείσματα σ’ αυτήν ακριβώς την τάξη. Εξ ου και η προσπάθεια του Καρατζαφέρη να δείξει λίγο «λαϊκοδεξιός», λίγο «κεντρώος» και λίγο «αριστερούτσικος» ταυτόχρονα, φροντίζοντας να αποστασιοποιηθεί από ακραίες δηλώσεις και ενέργειες μελών του ΛΑ.Ο.Σ., να απομακρυνθεί από τον πρώην φίλο του γάλλο φασίστα Λεπέν, και στις συνεντεύξεις του να φαίνεται ευπροσήγορος, πράος και διαλλακτικός. Γι’ αυτό έχει υιοθετήσει και «σοσιαλίζουσα» ρητορική, εκφράζοντας θέσεις που υποψιάζεται πως συμμερίζεται η πλειονότητα των πολιτών. Επειδή προσπαθεί να προσεταιριστεί τους ανθρώπους που νιώθουν πως δεν έχουν πλέον ξεκάθαρη κοινωνική ταυτότητα, ο φασισμός τους πουλάει το παραμύθι πως το μοναδικό τους προνόμιο είναι ότι έχουν γεννηθεί στην ίδια χώρα. Αυτή είναι και η απαρχή του εθνικισμού. Και, καθώς το μοναδικό πράγμα που μπορεί να δώσει ταυτότητα στην έννοια του έθνους είναι οι εχθροί του, στην ψυχή κάθε φασιστικής ιδεολογίας βρίσκεται μια εμμονή με τις συνωμοσίες, ιδιαίτερα τις διεθνείς. Οι οπαδοί του φασιστικού κινήματος πρέπει να νιώθουν διαρκώς υπό διωγμό. Το απλούστερο που μπορεί να κάνει είναι να υποδαυλίσει την ξενοφοβία τους. Αλλά η συνωμοσία πρέπει να έχει και εσωτερικούς μοχλούς. Οι Εβραίοι είναι ένας εύκολος στόχος, που τελευταία έχει μεταλλαχτεί σε γενικότητες περί «σιωνιστών» (κατά Καρατζαφέρη), «νέας τάξης πραγμάτων» (κατά Λιακόπουλο) και «παγκοσμίων οικονομικών συμφερόντων» (κατά Γεωργιάδη). Μετά από χρόνια ατυχών δηλώσεων από πολλά

στελέχη του κόμματός του, έχει πλάκα να βλέπει κανείς τον Καρατζαφέρη να λέει «μα, ορίστε, έχω και Εβραίο υποψήφιο». Έχει πολύ γέλιο επίσης να βλέπει κανείς τον Άδωνη Γεωργιάδη να απεκδύεται μετά βδελυγμίας τον μανδύα του εθνικιστή, και μετά από λίγο να λέει «είμαι οπαδός της Μεγάλης Ιδέας». Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν ταπεινωμένοι από τον επιδεικτικό πλούτο και την δύναμη των εχθρών. Οι κακοί πλούσιοι έχουν τα πάντα. Οι ισχυροί του διπλανού (εχθρικού) έθνους ζουν παρακμιακά, μέσα στη χλιδή. Οι Εβραιομασόνοι (βλέπε τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», που τους τελευταίους μήνες ο Λιακόπουλος τα έχει μετονομάσει σε «Πρωτόκολλα της Νέας Τάξης», μάλλον γιατί δεν το σηκώνει το στομάχι του να τον αποκαλούν ρατσιστή) είναι ζάπλουτοι και βοηθάνε ο ένας τον άλλο κρυφά. Ταυτόχρονα, βέβαια, οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν ότι μπορούν να υπερισχύσουν εύκολα απέναντι σε τέτοιου τύπου εχθρούς (εμ, βέβαια, εκείνοι είναι παρηκμασμένοι, ενώ εμείς εμφορούμαστε από το μεγαλείο των προγόνων). Γι’ αυτό οι φασιστικές κυβερνήσεις είναι καταδικασμένες να χάνουν τους πολέμους τους – είναι ανίκανες να κάνουν μια αντικειμενική εκτίμηση της ισχύος του αντιπάλου. Για το φασισμό, δεν υπάρχει αγώνας για τη ζωή. Αντίθετα, η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας. Πρέπει να βρισκόμαστε συνεχώς σε κάποιου είδους πάλη. Επομένως, οι ειρηνιστές είναι προδότες. Δεν πρέπει ποτέ να εφησυχάζουμε («μείνετε στις επάλξεις», «γρηγορείτε», «ξυπνήστε» -- Γεωργιάδης). Αυτό, όμως, κατά τον Έκο, παρουσιάζει ένα πρόβλημα. Αφού οι εχθροί πρέπει να ηττηθούν, θα πρέπει να υπάρξει μια τελική μάχη. Μια τέτοια «τελική λύση», όμως, θα σημάνει την αρχή μιας περιόδου ειρήνης, πράγμα που έρχεται σε αντίφαση με το δόγμα της συνεχούς πάλης. Κανείς φασίστας ηγέτης δεν έχει καταφέρει να λύσει αυτό τον κόμπο. Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό του φασισμού είναι ο ελιτισμός. Οι πολίτες του έθνους πρέπει να νιώθουν ανώτεροι, μέλη μιας ανώτερης ράτσας ανθρώπων (να τος πάλι ο ρατσισμός), μέλη ενός ανώτερου πολιτισμού. («Οι Έλληνες είναι οι πιο έξυπνοι και μορφωμένοι άνθρωποι στον κόσμο» -- «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες οι δυτικοευρωπαίοι ζούσαν στα δέντρα» -- «η ελληνική γλώσσα είναι μητέρα όλων των γλωσσών» κ.τ.λ.). Επίσης, τα μέλη του κόμματος είναι η αφρόκρεμα των πολιτών (εμ, βέβαια, αφού με όχημα το κόμμα «θα επιτύχομεν την επανελλήνισιν»). Όλα αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν, δυστυχώς, και την περιφρόνηση προς τους αδύναμους. Ποιοι είναι οι αδύναμοι; Μα, οι δειλοί, οι κουλτουριάρηδες, οι αριστεροί, οι άπιστοι – κάποιοι πρέπει να αποτελούν και τη μάζα, βρε αδερφέ. Ποιους θα κυβερνάμε; Η μάζα είναι αδύναμη και χρειάζεται στιβαρή ηγεσία (εδώ κολλάει και η παραδοσιακή ρήση «ε, ρε, Παπαδόπουλος που σας χρειάζεται»). Έτσι, δημιουργείται η ιδεολογία του ηρωισμού. Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν με πρότυπα, και τα καλύτερα πρότυπα είναι οι ήρωες (πολεμιστές, εννοείται) του ένδοξου παρελθόντος. Για τη φασιστική ιδεολογία, όλοι ανεξαιρέτως πρέπει να προσπαθούν να γίνουν ήρωες. (Φανταστείτε εδώ τον Άδωνη Γεωργιάδη να λέει με στόμφο: «Ο Θεμιστοκλής, ο Περικλής, ο Λεωνίδας, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, ο Ανδρούτσος…») Αυτή η λατρεία των ηρώων δεν απέχει πολύ από τη λατρεία του θανάτου – αρκεί βέβαια να είναι κι αυτός ένδοξος. Οι ισπανοί φαλαγγίτες είχαν το σύνθημα «viva la muerte” («ζήτω ο θάνατος»). Οι νορμάλ άνθρωποι μαθαίνουν ότι ο θάνατος είναι κάτι δυσάρεστο αλλά, εν πάση περιπτώσει, αναπόφευκτο. Οι φασίστες εκπαιδεύονται να αποζητούν έναν ηρωικό θάνατο, ως επιβράβευση για μια ηρωική ζωή. Ο κλασικός φασίστας ήρωας

ανυπομονεί να πεθάνει. Μέσα στην ανυπομονησία του, στέλνει κι άλλους στο θάνατο. Επειδή ο συνεχής πόλεμος και ο ηρωισμός είναι κάπως δύσκολα πράγματα, ο φασίστας μεταφέρει τον πόθο του για δράση και εξουσία στη σεξουαλική συμπεριφορά του. Κάπως έτσι προκύπτει και η περιφρόνηση προς τη γυναίκα (η οποία εξυμνείται μόνο ως μητέρα – δηλ. γεννομηχανή για την παραγωγή κι άλλων ηρώων), όπως και η καταδίκη «παρεκκλινουσών ερωτικών συμπεριφορών» -- βλέπε ομοφυλοφιλία (την οποία ο Γεωργιάδης καταδικάζει, αρνούμενος μάλιστα να δεχτεί πως ήταν διαδεδομένη στην αρχαία Ελλάδα, ενώ ο αρχηγός του λέει με περισσή υποκρισία «μα, έχω και ομοφυλόφιλο υποψήφιο»). Και επειδή και το σεξ είναι δύσκολο παιχνίδι, ο ηρωικός φασίστας τείνει να παίζει με τα όπλα – έτσι, σαν φαλλικό υποκατάστατο. Ο φασισμός βασίζεται, μεταξύ άλλων, σε έναν επιλεκτικό λαϊκισμό. Στη δημοκρατία, η συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική εκφράζεται ποσοτικά, μέσω της αρχής της πλειοψηφίας. Ο φασισμός, όμως, βλέπει τον λαό σαν ποιότητα, σαν μια μονολιθική οντότητα που εκφράζει την Κοινή Βούληση. Και, επειδή κανένα μεγάλο σύνολο ατόμων δεν μπορεί ποτέ να έχει κοινή βούληση, ο φασίστας ηγέτης προβάλλει ως ο εκφραστής αυτής της (φανταστικής) λαϊκής κοινής βούλησης. Το μόνο που έχει να κάνει ο λαός είναι να παίξει το ρόλο της μάζας. Έτσι, ο λαός γίνεται μια θεατρική φιγούρα, χωρίς καμία εξουσία. Και, όποτε ο ηγέτης κρίνει σκόπιμο, μπορεί να παρουσιάσει μια επιλεγμένη ομάδα πολιτών ως «φωνή του λαού». Λόγω αυτού του, κατά Έκο, «ποιοτικού λαϊκισμού», ο φασισμός πρέπει οπωσδήποτε να είναι κατά των «διεφθαρμένων» κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων. Όποτε ένας πολιτικός ρίχνει σκιά στη νομιμότητα ενός κοινοβουλίου με το αιτιολογικό ότι «δεν εκφράζει πλέον τη φωνή του λαού», (γκουχ!-λέγε με Καρατζαφέρη-γκουχ!) αρχίζει να μυρίζει φασισμό. Πάρτε, για παράδειγμα, την ψύχωση που έχουν τελευταία οι ημέτεροι ακροδεξιοί με τα δημοψηφίσματα. (Μεγάλο θέμα, δεν θα ασχοληθώ τώρα εδώ – όπως επίσης μεγάλο θέμα είναι η υιοθέτηση φασιστικών θέσεων και πρακτικών και από κομμάτι της «αριστεράς» και «ακροαριστεράς» -- τα εισαγωγικά απαραίτητα). Ο φασισμός μιλάει την οργουελική «Νέα Ομιλία». Αυτή, όμως, είναι διαφόρων ειδών. Στη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία, στα σχολεία διδασκόταν ένα στοιχειώδες λεξιλόγιο και μια στοιχειώδης σύνταξη, ώστε να περιοριστεί η δυνατότητα σύνθετης και κριτικής σκέψης. Οι δικοί μας φασίστες ακολουθούν μια πιο σύνθετη τακτική, με τον ίδιο στόχο, φυσικά. Ο Άδωνης Γεωργιάδης εκδίδει και πουλάει έργα των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Ουδέν μεμπτόν, και μπράβο του. Θα ‘λεγε κανείς ότι αυτή είναι μια ενέργεια που προάγει την κριτική σκέψη. Αμ, δε! Ταυτόχρονα, πουλάει και βιβλία φτηνής αρχαιοελληνικής μεταφυσικής (δια χειρός Αλτάνης), Παλαμά (όχι γιατί του αρέσει η ποίηση αλλά γιατί ο Παλαμάς εμφορείται, όπως και ο ίδιος, από το πάθος της Μεγάλης Ιδέας), Παπαρηγόπουλο (την πιο εθνικιστική θεώρηση της ιστορίας), Νόννο (μυθολογική επική ποίηση που ο ίδιος προωθεί ως «εναλλακτική ιστορία"), παραγλωσσολογία (Τζιροπούλου – «πώς η ελληνική γονιμοποίησε τον παγκόσμιο λόγο» και άλλες τέτοιες φαντασιώσεις), και τους «αγίους της πίστεώς μας» του Καρατζαφέρη. Και οι έτεροι τηλεβιβλιοπώλες – Λιακόπουλοι, Βελόπουλοι κ.τ.λ.; Εκεί, πια, βασιλεύει η συνωμοσιολογία, ο (συγκαλυμμένος, πλέον) αντισημιτισμός, η διαιώνιση εθνικών περιαστικών μύθων, ο φόρος τιμής στους ήρωες του ένδοξου παρελθόντος (για να μην ξεχνιόμαστε) και η παρουσίαση βιβλίων επιστημονικής φαντασίας ως σημαντικών κειμένων που

περιέχουν κρυφή γνώση που κάποιοι (ποιοι, άραγε;) θέλουν να κρατήσουν στην αφάνεια. Ο πονηρός (τύπου Καρατζαφέρη) φασισμός στις μέρες μας είναι «πολιτικά ορθός». Δεν μιλά πλέον ανοιχτά για πάταξη των Εβραίων, για ψυχοθεραπεία των ομοφυλόφιλων, για περιορισμό της γυναίκας στο κρεβάτι και την κουζίνα, για εθνοκαθάρσεις, για απέλαση όλων των ξένων («θα κρατήσω όσους χρειάζομαι»), για στρατιωτική απελευθέρωση των «αλύτρωτων πατρίδων» και άλλα τέτοια ωραία. Προσπαθεί να τα συγκαλύψει κάτω από γενικότητες και αβρότητες, και μια επίφαση προσήλωσης στα δημοκρατικά ιδεώδη. Παρακολουθήστε τις συνεντεύξεις του Καρατζαφέρη – θα είναι όλο και συχνότερες, λόγω της υποψηφιότητάς του (λέγε με σκοπιμότητα) για τη νομαρχία Θεσσαλονίκης, και λόγω της ανόδου των ποσοστών του ΛΑ.Ο.Σ.. Αν δεν σταθείς σε κάθε φράση του για να τη σκεφτείς για ένα-δυο λεπτά, σε πείθει! Και, δυστυχώς, πάρα πολλοί τηλεθεατές (συμπολίτες μας, δηλαδή) δεν κάθονται να σκεφτούν τι ακριβώς ακούνε. Ο Καρατζαφέρης, όπως κάθε φασίστας που σέβεται τον εαυτό του, δεν απευθύνεται στο λογικό του ακροατή, αλλά στο θυμικό. Εγώ του εύχομαι να μπει κάποτε στη βουλή – ο κόσμος που εκπροσωπεί έχει κι αυτός δικαίωμα έκφρασης. Αλλά ας σταματήσει κάποτε το παραμύθι. Δεν μπορείς να έχεις υπό την σκέπη σου όλους σχεδόν τους έλληνες ακροδεξιούς και να το παίζεις «λίγο απ’ όλα». Καλά έλεγε ο Γιάννης ο σαλονικιός: Θυμίζει το χασάπη που κλέβει στο ζύγι…

Γνώμες

Ο Διαφωτισμός δεν έδιωξε όλα τα σκοτάδια Υπάρχουν ακόμη και σήμερα άνθρωποι που απορρίπτουν τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών Eco Umberto ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 03/02/2010, 06:51 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 03/02/2010, 06:51 Ακόμη και σήμερα, όχι μόνον οι πολέμιοι, αλλά και πολλοί υποστηρικτές της θεωρίας του Δαρβίνου έχουν αφελείς, συγκεχυμένες ιδέες περί εξέλιξης O επιστήμονας Εντουάρντο Μποντσινέλι έδωσε πρόσφατα μια σειρά διαλέξεων στον Πανεπιστήμιο της Μπολόνια σχετικά με την προέλευση και την πορεία της θεωρίας για την εξέλιξη των ειδών. Εκείνο που με εξέπληξε περισσότερο δεν ήταν τόσο οι αδιαμφισβήτητες αποδείξεις. Ηταν το γεγονός ότι όχι μόνον οι πολέμιοι, αλλά και πολλοί υποστηρικτές της θεωρίας έχουν τόσο αφελείς, συγκεχυμένες ιδέες περί εξέλιξης. Μία από αυτές είναι η πεποίθηση ορισμένων οπαδών του Δαρβίνου ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο. (Αν μη τι άλλο, βλέποντας ορισμένα ρατσιστικά επεισόδια της εποχής μας, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σχολιάσει με τον τρόπο που απάντησε ο Αλέξανδρος Δουμάς σε έναν ανόητο ο οποίος χλεύασε τη μεικτή φυλετική καταγωγή του μυθιστοριογράφου: « Ο πατέρας μου ήταν μιγάς, ο παππούς μου νέγρος και o προπάππος μου πίθηκος. Βλέπετε, κύριε, η δική μου οικογένεια ξεκινάει εκεί όπου καταλήγει η δική σας » του είπε.) Είναι γεγονός ότι η επιστήμη πάντοτε συνιστά πρόκληση για την κοινή γνώμη, η οποία είναι συνήθως λιγότερο προχωρημένη από ό,τι πιστεύουν πολλοί. Ολοι οι καλλιεργημένοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ηλιο και όχι το αντίστροφο. Παρ΄ όλα αυτά, στην καθημερινή μας ζωή παραμένουμε προσκολλημένοι σε αφελείς αντιλήψεις, παρατηρώντας ευδιάθετα ότι ο ήλιος «ανατέλλει», «δύει» ή «βρίσκεται ψηλά στον ουρανό». Και πόσοι άνθρωποι μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν καλλιεργημένοι; Μια έρευνα που διεξήχθη στη Γαλλία το 1982 από το περιοδικό «Science et Vie» αποκάλυψε ότι ένας στους τρεις Γάλλους πίστευε ότι ο Ηλιος περιστρέφεται γύρω από τη Γη. Αλίευσα το ακόλουθο «μαργαριτάρι» από το τεύχος Απριλίου 2009 των «Cahiers de l΄Ιnstitut»- της εφημερίδας ενός διεθνούς ινστιτούτου που ερευνά τους «fous literaires» (με άλλα λόγια, τους λίγο ή πολύ τρελούς συγγραφείς που προασπίζουν απίθανες ιδέες). Ενα άρθρο του Ολιβιέ Ζιστάφρ επικεντρώνεται σε εκείνους που αρνούνται ότι η Γη είναι στρογγυλή και περιστρέφεται γύρω από τον Ηλιο.

Ισως δεν αποτελεί έκπληξη ότι στα τέλη του 17ου αιώνα αυτοί οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων μερικών επιφανών λογίων, συνέχιζαν να αρνούνται τη θεωρία του Κοπέρνικου. Το γεγονός όμως ότι τον 19ο και τον 20ό αιώνα υπήρχαν ακόμη σημαντικοί πολέμιοι αυτής της θεωρίας προκαλεί αρκετή κατάπληξη. Παρ΄ ότι ο Ζιστάφρ περιορίζεται αυστηρά στους γάλλους αρνητές της θεωρίας, υπήρχαν υπεραρκετοί ξένοι ομοϊδεάτες τους- από τον Αβά Ματαλένε, ο οποίος το 1842 έδειξε ότι η διάμετρος του Ηλιου είναι μόλις 32 εκατοστά (μια ιδέα που είχε συλλάβει ο Επίκουρος 22 αιώνες νωρίτερα), ως τον Βίκτορ Μαρκούτσι, ο οποίος πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη και στο κέντρο της βρίσκεται η Κορσική. Και αυτά μόνο κατά τον 19ο αιώνα, διότι η τρέλα συνεχίστηκε και αργότερα. Το 1907 ο Λεόν Μαξ εξέδωσε μέσω ενός καταξιωμένου επιστημονικού εκδοτικού οίκου το «Εssai de Rationalization de la Science Εxperimentale» («Δοκίμιο Εκλογίκευσης της Πειραματικής Επιστήμης») και το 1936 κάποιος Μπ. Ραϊόνοβιτς εξέδωσε το «La Τerre Νe Τourne Ρas» («Η Γη Δεν Γυρίζει»), στο οποίο υποστήριζε ότι ο Ηλιος είναι μικρότερος από τη Γη και μεγαλύτερος από τη Σελήνη (τη στιγμή που το 1815 ο Αβάς Μπουερέ υποστήριξε το αντίθετο). Το 1935 ο Γκιστάβ Πλεζάν, ο οποίος περιέγραφε τον εαυτό του ως « πρώην φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής », συνέγραψε ένα βιβλίο με τον δραματικό τίτλο «Τourne-t-elle?» («Γυρίζει πραγματικά η Γη;»). Ακόμη και το 1965 ο Μορίς Ολιβιέ, ο οποίος επίσης θεωρούσε εαυτόν « πρώην φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής », εξέδωσε ένα βιβλίο περί ακινησίας της Γης. Οταν, τη δεκαετία του 1960, η ΝΑSΑ έδωσε στη δημοσιότητα φωτογραφίες της Γης από το Διάστημα, κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί με λογικά επιχειρήματα ότι ο πλανήτης μας είναι σφαιρικός. Η άποψη όμως του Σάμουελ Σέντον, μέλους της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας και ιδρυτή της Εταιρείας της Επίπεδης Γης, ήταν ότι οι φωτογραφίες απλώς ξεγελούσαν το ανεκπαίδευτο μάτι: ολόκληρο το διαστημικό πρόγραμμα ήταν μια απάτη, συμπεριλαμβανομένης της προσσελήνωσης της ΝΑSΑ, η οποία στόχευε στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης ότι η Γη είναι στρογγυλή. Ο διάδοχος του Σέντον, Τσαρλς Κένεθ Τζόνσον, συνέχισε να καταγγέλλει τη συνωμοσία, γράφοντας το 1980 ότι τόσο ο Μωυσής όσο και ο Κολόμβος είχαν πολεμήσει εναντίον συνωμοσιών που ήθελαν να προαγάγουν την ιδέα μιας περιστρεφόμενης σφαίρας. Υστερα από όλα αυτά, θα έπρεπε να μας προκαλεί πραγματική έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα άνθρωποι που απορρίπτουν τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών; © 2010 Umberto Εco/L΄Εspresso (distributed by Νew Υork Τimes Syndicate) Το τελευταίο βιβλίο του Ουμπέρτο Εκο τιτλοφορείται «Ιστορία της Ασχήμιας». Πολλά βιβλία του συγγραφέα έχουν γίνει μπεστ σέλερ, μεταξύ άλλων το «Μπαουντολίνο», το «Ονομα του Ρόδου» και το «Εκκρεμές του Φουκό».

© Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. Το σύνολο του περιεχομένου και των υπηρεσιών του site διατίθεται στους επισκέπτες αυστηρά για προσωπική χρήση. Απαγορεύεται η χρήση ή επανεκπομπή του, σε οποιοδήποτε μέσο, μετά ή άνευ επεξεργασίας, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

Σειρά σύγχρονοι στοχαστές Umberto Eco · Ο Ουμπέρτο Έκο (Umberto...

Documents

Transcript of Σειρά σύγχρονοι στοχαστές Umberto Eco · Ο Ουμπέρτο Έκο (Umberto...