1

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ/ΕΛΙΓΜΟΥ

του Υπτγου ε.α Πολυχρόνη Ναλμπάντη

" Όποιος επιθυμεί να κυριαρχήσει στην τέχνη του Πολέμου, πρέπει να τη

μελετά συνεχώς. Είμαι της άποψης ότι η διάρκεια μιας ζωής δεν είναι αρκετή για

να επιτύχει αυτόν το στόχο."

Frederick II

Πρόλογος

Όταν ο Βαρόνος Antoine-Henri Jomini έγραψε το βιβλίο του «Η Τέχνη

του Πολέμου», δέχτηκε έντονη επίθεση από σύγχρονους αναλυτές του για τον

αλαζονικό του δογματισμό. Οι προσπάθειές του να παράσχει θεμελιωμένους

και χρήσιμους ορισμούς και αντιλήψεις περί της στρατιωτικής θεωρίας,

εξόργισαν πολλούς από τους ομότιμούς του. Σε απάντηση αυτών έγραψε:

«Ελπίζω…να μην κατηγορηθώ ότι επιθυμώ να κάνω αυτό το έργο μου μια

μηχανική ρουτίνα, αντιθέτως ούτε προσποιούμαι ότι διαβάζοντας ένα και μόνο

Κεφάλαιο με τις Αρχές, είναι δυνατόν να δώσεις αμέσως το ταλέντο σε κάποιον

να διοικήσει ένα Στρατό. Σε όλες τις Τέχνες, όπως σε όλες τις περιπτώσεις στη

ζωή, η γνώση και η ικανότητα είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα και αν

κάποιος συχνά τα καταφέρνει μόνο με τις ικανότητες, αυτό είναι μόνο με τη

συνδρομή και της γνώσης, με την οποία γίνεται κάποιος ανώτερος άνθρωπος

και εξασφαλίζει πλήρη επιτυχία».

Φαίνεται ότι σε όλα τα μονοπάτια της ζωής και συγκεκριμένα σ’ αυτό του

στρατιωτικού επαγγέλματος υπάρχει μια απέχθεια, ακόμη και φοβία για τους

ορισμούς. Κάποιος με το να καθορίζει έναν στρατιωτικό ορισμό προκαλεί

ανατάραξη, είτε γιατί με τον ξεκάθαρο προσδιορισμό ενός όρου ή ιδέας,

2

αμέσως εγείρει ερωτήσεις για την εξαίρεση, είτε γιατί η αγάπη του ανθρώπου

για τον πλουραλισμό, τον κάνει να είναι σκεπτικός ως προς το Δόγμα.

Αλλά χωρίς κάποιους καθορισμένους ορισμούς και αρχές, ένα ταξίδι στη

στρατιωτική θεωρία είναι αδύνατο. Έτσι λοιπόν, το υπόψη Κείμενο Εργασίας

είναι αφιερωμένο στον προσδιορισμό ορισμών και αντιλήψεων, που έχουν

σχέση με την ερμηνεία του Πολέμου/Ελιγμού με αρχές της Φυσικής (Μηχανική

Φυσική).

Ορισμοί στη Φυσική

Φυσική είναι η επιστήμη, που ασχολείται με τη μελέτη της φύσης και

των φυσικών φαινομένων και συγκεκριμένα με τη μελέτη της ύλης, της

κίνησής της στο χώρο και στο χρόνο και των σχετιζόμενων με αυτή φυσικών

μεγεθών και αλληλεπιδράσεων, όπως η ενέργεια και οι παρατηρούμενες

δυνάμεις. Σκοπός της Φυσικής είναι η εύρεση του πλαισίου των θεμελιωδών

νόμων, που καθορίζουν τη συμπεριφορά του φυσικού κόσμου, από τη

συμπεριφορά και τις ιδιότητες των υποατομικών σωματιδίων (σωματιδιακή

φυσική) έως ολόκληρου του σύμπαντος (αστρονομία, αστροφυσική). Οι νόμοι

αυτοί διατυπώνονται ως θεωρίες, οι οποίες εκφράζονται γενικά ως

μαθηματικές σχέσεις.

Μάζα είναι μία εγγενής ιδιότητα των φυσικών σωμάτων. Μάζα ενός

σώματος είναι ένα μέτρο για το ποσό της ύλης, που περιέχεται σε ένα σώμα.

Η μάζα στη Φυσική συνδέεται με δύο έννοιες, την αδράνεια της μεταφορικής

κίνησης και τη βαρύτητα του σώματος.

Μηχανική αλληλεπίδραση ανάμεσα σε δύο υλικά σώματα ονομάζεται

κάθε αμοιβαία δράση, που μεταβάλλει ή τείνει να μεταβάλει την κινητική

κατάσταση ή το σχήμα τους. Το μέτρο της μηχανικής αλληλεπίδρασης των

υλικών σωμάτων ονομάζεται Δύναμη.

Ταχύτητα είναι ο ρυθμός μεταβολής της θέσης ενός σώματος, δηλαδή

το πόσο διάστημα διανύει στη μονάδα του χρόνου. Η ταχύτητα διακρίνεται σε

μέση ταχύτητα και σε στιγμιαία ταχύτητα. Ως μέση ταχύτητα (υ), [διεθνώς

3

με v], ενός σώματος κατά τη διάρκεια ενός χρονικού διαστήματος ορίζεται το

πηλίκο της απόστασης (d), που διανύθηκε προς το χρονικό διάστημα (t), το

οποίο χρειάστηκε για τη μετατόπιση, ενώ ως φορά της ταχύτητας ορίζεται η

φορά αυτής της μετατόπισης:

Η ταχύτητα ενός σώματος μεταβάλλεται, όταν μεταβάλλεται είτε το

μέτρο της ταχύτητας (το σώμα κινείται γρηγορότερα ή αργότερα), είτε η φορά

της (το σώμα "στρίβει" και αλλάζει κατεύθυνση). Συμπεραίνουμε τότε ότι το

σώμα επιταχύνεται. Σύμφωνα με την αρχή της αδράνειας, η ταχύτητα ενός

σώματος, που δεν δέχεται καμιά επίδραση, παραμένει σταθερή δηλαδή

ευθύγραμμη και ισοταχής.

Επιτάχυνση είναι ένα φυσικό μέγεθος, που χαρακτηρίζει το φυσικό

φαινόμενο της κίνησης. Συμβολίζεται διεθνώς με το λατινικό γράμμα "a". Στην

ελληνική βιβλιογραφία χρησιμοποιείται συχνά και με το γράμμα "γ". Εκφράζει

φυσικά (ή περιγράφει) το ρυθμό αλλαγής της ταχύτητας ενός σώματος,

(δηλαδή κατά πόσο γρήγορα αυτό αλλάζει την ταχύτητά του, σε μία τυχαία

χρονική στιγμή).

Η σχέση-ορισμός της στιγμιαίας επιτάχυνσης είναι:

όπου v η ταχύτητα και r η θέση ενός σώματος ως προς ένα αυθαίρετα

επιλεγμένο σύστημα αξόνων.

Δύναμη, στην Κλασική Μηχανική, είναι η αιτία που προκαλεί κάθε

μεταβολή της κίνησης ή της γεωμετρίας των σωμάτων. Οι κάθετες στην

κίνηση δυνάμεις (δυναμικές προβολές) αλλάζουν μόνο την κατεύθυνση της

ταχύτητας. Οι δυνάμεις, που είναι συνευθειακές με την κίνηση, αλλάζουν μόνο

το μέτρο της ταχύτητας.

4

Αδράνεια είναι η ικανότητα των σωμάτων να ανθίστανται στην

μεταβολή της κινητικής τους κατάστασης υπό την επίδραση δυνάμεων. Η

αδράνεια οιουδήποτε σώματος εξαρτάται από το ποσό της ύλης, το οποίο

περιέχεται στο σώμα, δηλαδή από τη μάζα αυτού, προς την οποία είναι

ανάλογος. Είναι δηλαδή η ιδιότητα των σωμάτων να μη μεταβάλλουν την

κινητική τους κατάσταση χωρίς την ύπαρξη εξωτερικής επίδρασης. Η

αδράνεια είναι γενικά μία πιο ελεύθερη έννοια στη Φυσική, (σε σχέση με τη

μάζα, την ταχύτητα και άλλα μεγέθη) και δεν υπάρχει κοινός αποδεκτός

μαθηματικός φορμαλισμός για αυτήν. Η ισότητα μάζας και αδράνειας

διατυπώθηκε από τον Νεύτωνα, ως «η μάζα ενός σώματος είναι το μέτρο της

αδράνειάς του», που είναι ο Πρώτος (1ος) του Νόμος.

Ο Δεύτερος (2ος) Νόμος του Νεύτωνα, (θεμελιώδης Νόμος της

Δυναμικής), μας ορίζει, ότι η συνολική δύναμη, που ασκείται σε ένα σώμα,

ισούται με τη μάζα του σώματος επί την επιτάχυνσή του:

Από την παραπάνω σχέση, και από τον ορισμό της επιτάχυνσης

προκύπτει η εξίσωση:

Ορμή είναι μία φυσική ποσότητα, που σχετίζεται με την ταχύτητα και τη

μάζα ενός σώματος. Η ορμή ενός αντικειμένου είναι ένα μέγεθος που

εξαρτάται από το σύστημα μέσα στο οποίο κινείται το αντικείμενο. Ορίζεται ως

το γινόμενο της μάζας (m) του αντικειμένου επί την ταχύτητά (v) του. Είναι

διανυσματικό μέγεθος, όπως και η ταχύτητα και έχει τη φορά και τη διεύθυνση

αυτής, ενώ ισούται με το γινόμενο της μάζας του υλικού σημείου επί την

ταχύτητα αυτού.

p=mv

5

και από τα παραπάνω συνάγεται, πως η μεταβολή της ορμής ενός

σώματος με το χρόνο οφείλεται σε κάποια δύναμη:

Ορμή συστήματος καλείται το διανυσματικό μέγεθος p, που ίσούται με

το γεωμετρικό άθροισμα των ορμών των υλικών σημείων του συστήματος.

P=Σ(mv).

Κρούση είναι φυσικό φαινόμενο και αναφέρεται στη στιγμιαία

προσέγγιση δύο σωμάτων. Γενικά κρούση ονομάζεται η άσκηση μεγάλων

δυνάμεων μεταξύ δύο σωμάτων για πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Κατά την

κρούση δύο σωμάτων, στην περίπτωση που δεν ασκούνται εξωτερικές

δυνάμεις στα σώματα ή αυτές είναι πολύ μικρές σε σχέση με τις εσωτερικές,

ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής. Αυτό σημαίνει ότι η συνολική ορμή των

σωμάτων πριν και μετά την κρούση παραμένει σταθερή. Οι κρούσεις

διακρίνονται σε δύο επιμέρους κατηγορίες ανάλογα με τη μεταβολή της

κινητικής ενέργειας των σωμάτων πριν και μετά την κρούση. Αν η κινητική

ενέργεια παραμένει σταθερή, τότε έχουμε την περίπτωση της ελαστικής

κρούσης, ενώ αν η κινητική ενέργεια μετά την κρούση ελαττώνεται, τότε

έχουμε την περίπτωση της ανελαστικής κρούσης. Μία υποπερίπτωση της

ανελαστικής κρούσης είναι η πλαστική κρούση κατά την οποία τα δύο σώματα

μετά την κρούση ενώνονται σε ένα συσσωμάτωμα.

Τριβή είναι δύναμη αντίστασης, που εκδηλώνεται ενάντια σε

οποιαδήποτε μετακίνηση μερών του αυτού σώματος ή στη σχετική κίνηση δύο

σωμάτων, που οι επιφάνειές τους εφάπτονται. Στην πρώτη περίπτωση

εκδηλώνεται εσωτερική τριβή, στη δε δεύτερη (μεταξύ σωμάτων) εξωτερική

τριβή. Η φορά της εκδηλωμένης τριβής είναι πάντα αντίθετη προς τη φορά της

κίνησης. Η δύναμη τριβής διακρίνεται σε στατική τριβή όταν τα σώματα

ισορροπούν και σε τριβή ολίσθησης όταν το σώματα κινούνται μεταξύ τους.

6

Θεωρία Ελιγμού και Θεωρία Φθοράς

Η θεωρία ελιγμού, αφορά τη μάχη, ως το μοναδικό τρόπο εφαρμογής

της στρατιωτικής ισχύος για την επίτευξη ενός πολιτικο-οικονομικού σκοπού,

και μάλλον άκομψα, ως την έσχατη λύση για αυτό. Η αληθινή της επιτυχία

έγκειται στην προληπτική δράση ή στην απόφαση, συνοδευόμενη με αρχικό

αιφνιδιασμό του αντιπάλου. Οι αποστολές και οι αντικειμενικοί σκοποί (ΑΝΣΚ)

συνδέονται λογικώς με το στρατηγικό στόχο και αφορούν τις εχθρικές

δυνάμεις και τα διαθέσιμα μέσα. Όμως, εδαφικά χαρακτηριστικά σπάνια

σχεδιάζονται ως ΑΝΣΚ και όταν τούτο υφίσταται γεωγραφικά - όπως ένα

κέντρο της κυβέρνησης, μια ναυτική βάση, ένα αεροδρόμιο ή γέφυρα - ή

κυρίως όταν το τοπογραφικό χαρακτηριστικό παρέχει πρόσβαση ή έλεγχο σε

ένα ζωτικό πόρο. Η θεωρία ελιγμού αντλεί τη δύναμή της, κυρίως από τον

οπορτουνισμό - τον υπολογιζόμενο κίνδυνο και την εκμετάλλευση τόσο των

περιστάσεων ευκαιρίας όσο και των αντιθέσεων, ακόμα δε περισσότερο για

να κερδίσει τη μάχη των βουλήσεων με τον αιφνιδιασμό και όταν αποτυγχάνει

σε αυτό, με την ταχύτητα και την καταλληλότητα της στρατιωτικής αντίδρασης.

Συνεπώς, η θεωρία ελιγμού τονίζει την κίνηση, την τέχνη, και την

ανθρώπινη διάσταση του πολέμου. Πάνω από όλα, εκθειάζει και εξυμνεί την

ήττα του εχθρού με άλλα μέσα, εκτός από την επίθεση με τη δύναμή του.

Συγκεκριμένα, η θεωρία ελιγμoύ επιδιώκει τα εξής, κατά φθίνουσα σειρά:

Προληπτική Ενέργεια/Preemption: ήττα ή εξουδετέρωση του εχθρού

πριν αρχίσει η μάχη/εμπλοκή.

Παράλυση/Dislocation: καθιστώντας τη δύναμη του εχθρού ανίκανη με

την απομάκρυνση αυτού από το αποφασιστικό σημείο, ή - κατά προτίμηση -

με την αφαίρεση του αποφασιστικού σημείου από αυτόν.

Εξάρθρωση/Disruption: εξουδετέρωση του εχθρού με επιτυχή επίθεση

ή απειλή του κέντρου βαρύτητάς του.

Η θεωρία ελιγμού καθορίζει το κέντρο βαρύτητας του εχθρού ως

την κρίσιμη τρωτότητά του (the king theory/θεωρία του βασιλιά), αντί

την προέλευση της δύναμής του (the queen theory/θεωρία της

βασίλισσας). Ο πόλεμος ελιγμών, σύμφωνα με την έννοια της

λειτουργικής/επιχειρησιακής παράλυσης, χρησιμοποιεί τη διαλεκτική της

7

θεωρίας των συνδυασμένων όπλων, όποτε αυτό είναι δυνατό στη μάχη τόσο για

την ήττα του εχθρού, όπου και όταν είναι αδύναμος, όσο και με την πρόκληση

σειράς τακτικών διλημμάτων προς αυτόν.

Η θεωρία φθοράς/τριβής, (επίσης γνωστή και ως θεωρία θέσης), έχει

σχέση με τη μάχη και κατά κύριο λόγο με τις απώλειες, στη θάλασσα και στον

αέρα, και πιο πρόσφατα για τη ξηρά λαμβάνοντας υπόψη πάρα πολύ τις

υλικές ζημιές. Ένας οπαδός αυτής της θεωρίας πολέμου απλά επιδιώκει να

επιτύχει γρήγορα πλεονεκτήματα υπέρ του, προκαλώντας στον εχθρό ένα

υψηλότερο ποσοστό απωλειών/θυμάτων, ή ευρύτερα ένα «ποσοστό

φθοράς», από ότι ο ίδιος υποφέρει. Σύμφωνα δε με πρόσφατο κανονισμό του

Γενικού Επιτελείου Στρατού περί «Επιχειρησιακής Σχεδίασης», η

τριβή/attrition ανθίσταται σε όλες τις ενέργειες. Μπορεί να μετατρέψει ένα

απλό πράγμα σε δύσκολο και το δύσκολο σε φαινομενικά ακατόρθωτο. Η

τριβή μπορεί να είναι πνευματική, όπως η αναποφασιστικότητα για αυτό που

πρέπει να αναληφθεί μετά. Εναλλακτικά μπορεί να είναι φυσική, όπως τα

αποτελέσματα του έντονου εχθρικού πυρός, το δύσκολο έδαφος ή ο άσχημος

καιρός. Μπορεί να προκληθεί από ένα ελλιπές σχέδιο, την ασυνεννοησία

μεταξύ των δυνάμεων, ή από τη σύγκρουση προσωπικοτήτων. Η

αποφασιστικότητα είναι το πρωταρχικό μέσο για να ξεπεραστεί η τριβή. Ένα

άλλο μέσο είναι η πείρα. Το υψηλό ηθικό, η καλή οργάνωση, τα

αποτελεσματικά συστήματα διοίκησης και οι δοκιμασμένες τυποποιημένες

διαδικασίες βοηθούν τις δυνάμεις να ξεπεράσουν την τριβή.

Ωστόσο όμως, η θεωρία ελιγμού μπορεί να επιδιώξει να αποτρέψει την

ένοπλη σύγκρουση και η ιστορία δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι η εφαρμογή

αυτής της θεωρίας συχνά οδηγεί σε εξαιρετικά πολύ σκληρές μάχες για τα

κρίσιμα σημεία (γεωγραφικά ή χρονικά σημεία αποφασιστικής σημασίας για

την επιτυχία της επιχείρησης). Με την ίδια λογική στη θεωρία της φθοράς, ο

ρόλος του στατικού ή του πιο αργά κινούμενου στοιχείου είναι για να δείξει

στον εχθρό και αφού οι εχθροπραξίες έχουν ξεσπάσει, ότι αυτό θα γίνει με τη

συμπλοκή και με εξαιρετικά σοβαρές απώλειες. Έτσι κάποιος παρατηρεί μια

δυαδικότητα στη σχέση μεταξύ της θεωρίας ελιγμού και της θεωρίας

φθοράς/τριβής.

8

Βασικά πριν ξεκινήσουν οι εχθροπραξίες, οι δύο θεωρίες είναι

αντίθετες. Η θεωρία φθοράς βασίζεται στην προληπτική δράση σχετικά με το

status quo, μια διαφορά στη δύναμη, τόσο μεγάλη, ώστε κάνει τις μάχες

άσκοπες/μάταιες ακόμη και όταν εξαρτώνται από τη φθορά. Η θεωρία ελιγμού

απαιτεί τη λήψη δραστικών μέτρων για την επίτευξη, εάν είναι δυνατόν, της

προληπτικής δράσης, ή αν όχι του αποφασιστικού αιφνιδιασμού.

Αποτυγχάνοντας σε αυτά, θα λάβει χώρα η μάχη και με την έναρξη αυτής, η

θεωρία της φθοράς έρχεται στο παιχνίδι. Το κινητό στοιχείο μόλις κινείται,

ανάλογα με την ισχύ της ορμής του, αλλά θα έχει μικρή επίδραση, εκτός αν η

μάζα του εξακολουθεί να αποτελεί πραγματική απειλή με την ισχύ του πυρός

και τη δυνατότητα της κινητικότητάς του. Έτσι, άπαξ η μάχη ξεκινά, οι δύο

θεωρίες γίνονται συμπληρωματικές. Η θεωρία ελιγμού αντιπροσωπεύει μια

πρόσθετη διάσταση, εξαιρετικά επιβαλλόμενη επάνω στη θεωρία

φθοράς/τριβής. Αντίθετα, η θεωρία φθοράς παρέχει στη θεωρία ελιγμού την

άγκυρα, που χρειάζεται για να σταθεροποιηθεί στις θύελλες των πολέμων.

Η αλληλεπίδραση της Φυσικής στην Ερμηνεία του

Πολέμου/Ελιγμού

Ο Richard Simpkin, (1921–1986, Βρετανός Ταξίαρχος των

Τεθωρακισμένων / Royal Tank Regiment, σύγχρονος ειδικός στη στρατιωτική

θεωρία, στο δόγμα των αρμάτων μάχης, στη σοβιετική στρατιωτική σκέψη, με

πολεμική δράση και μετάλλια, με συμμετοχή στο σχεδιασμό του άρματος

μάχης Chieftain, όπου στο βιβλίο του «Race to the Swift» περιέχονται οι

ιδέες και οι πολυσήμαντές του παρατηρήσεις για τη φύση του πολέμου, την

τεχνολογία και τον ελιγμό), πρότεινε μεταξύ των άλλων, ότι η μελέτη της

θεωρίας του Πολέμου/Ελιγμού πρέπει να είναι αποτέλεσμα της Φυσικής και της

Ψυχολογίας. Μπορεί να φανεί περίεργη η πρότασή του, ότι η μετακίνηση και η

αλληλεπίδραση των στρατιωτικών δυνάμεων στον Πόλεμο πραγματικά να

μοιάσουν με την επιστήμη της Φυσικής. Τούτη η πρόταση δεν πρόκειται να

υπεραπλουστευθεί, αλλά μάλλον να αποκτήσει μια μοναδική επίγνωση των

9

στρατιωτικών επιχειρήσεων μέσω της χρήσης μιας επιστημονικής αναλογίας

και μαθηματικής σχέσης. Η μελέτη του Πολέμου/Ελιγμού, λαμβάνοντας υπόψη

τη Φυσική, όταν ενσωματώνεται κατάλληλα στις άλλες πτυχές του

προβλήματος, μπορεί αναμφίβολα να προωθήσει την κατανόηση της

δυναμικής των εχθροπραξιών, [Σχήμα 1]. Υπάρχουν δυο κατηγορίες όρων:

«Πρωταρχικός/Primitive» και «Προκαθορισμένος/Defined». Η πρώτη

ομάδα περιλαμβάνει τις έννοιες μάζα, θέση, και χρόνος. Η δεύτερη

περιλαμβάνει την ταχύτητα, την επιτάχυνση, την ορμή και τη δύναμη. Θα

παρουσιάσουμε μια «σύνθεση / πάντρεμα» μεταξύ των όρων αυτών των

επιστημονικών ορισμών της «Μηχανικής Φυσικής» με τους αντίστοιχους των

στρατιωτικών ορισμών.

Η μάζα, ένας «πρωταρχικός-στοιχειώδης» όρος στη Φυσική, είναι μια

θεμελιώδης έννοια και στην επιστήμη και στη Στρατιωτική θεωρία. Ενώ ο όρος

αποφεύγει τον ποσοτικό προσδιορισμό στην επιστήμη της Φυσικής, η μάζα

είναι το μέτρο της δύναμης του αγώνα, η οποία εκφράζεται στα στρατιωτικά

δεδομένα (χάριν της ευκολίας) σε βάρος. Είναι γενικά παραδεκτό, ότι όσο

μεγαλύτερο είναι το βάρος μιας δεδομένης Μονάδας, τόσο μεγαλύτερη είναι η

δύναμή της στη μάχη. Περισσότερα όπλα, περισσότερη δύναμη πυρός. Κατά

10

συνέπεια, ως παράδειγμα, μια Τεθωρακισμένη Μεραρχία έχει μεγαλύτερη

μάζα από μια Ταξιαρχία.

Συνεπώς, η μάζα είναι, όπως έχουν γράψει ο Clauzewitz και ο Foch,

ένας από τους συντελεστές της επιτυχίας των στρατιωτικών δυνάμεων, αλλά

όμως υπόκειται στην επίδραση μερικών παραγόντων.

Δύναται αυτή να διατυπωθεί και ως «Γινόμενο», υπό τη μαθηματική

έννοια της λέξης, του μαχόμενου προσωπικού επί του υλικού, το οποίον

πρωτίστως χειρίζεται, και δεν αίρεται στο ύψος της ισχύος της, παρά μόνον

στο πλαίσιο της αρμονικής ανάπτυξης των δύο τούτων μεταβλητών/όρων.

Παράλληλα, η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ αυτών, συνεπάγεται και άσκοπες

απώλειες ή σπατάλη υλικού. Η μάζα λοιπόν καθιστά αισθητό όλο το βάρος

της στον εχθρό με την ισχύ των πυρών, τα οποία αυτή εκπέμπει και εκτελεί,

αλλά και των δυνατοτήτων του ελιγμού, τον οποίον αυτή πραγματοποιεί.

Η θέση και ο χρόνος, εν τούτοις «πρωταρχικοί» όροι στη Φυσική,

γίνονται εύκολα κατανοητοί στους στρατιωτικούς όρους και δεν απαιτούν καμία

περαιτέρω διευκρίνιση.

Ο χρόνος είναι ίσως ο βασικός καθοριστικός παράγοντας μεταξύ της

θεωρίας του Ελιγμού/Maneuver theory και της θεωρίας Φθοράς-Τριβής/Attrition

theory. Συνεπώς, ο πόλεμος Ελιγμών είναι ένας έντονος αγώνας με το χρόνο.

Τούτο ανέκαθεν έχει συμβεί στη στρατιωτική ιστορία και αφορά τους στρατούς

που πολέμησαν σύμφωνα με τη θεωρία ελιγμού. Ο Napoleon, παραδείγματος

χάριν, πιστώθηκε με το ρητό ότι, «μπορεί στο μέλλον να χάσω μια μάχη,

αλλά δεν θα χάσω ποτέ ένα λεπτό».

Αλλά, και ο Κόμης Alexander Vasilyevich Suvorov, (1729 - 1800,

Ρώσος στρατηγός, ένας από τους λίγους μεγάλους στρατηγούς της Ιστορίας

που δεν έχασε μάχη, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Genghis Khan, του

οποίου το φημισμένο στρατιωτικό βιβλίο «The Science of Victory»,

διδάσκεται μέχρι και σήμερα, επισημαίνει σε κάποιο σημείο του την απλή

αλλά πραγματική κατάσταση, δηλαδή «ότι είναι δύσκολο στην εκπαίδευση θα

είναι εύκολο στη μάχη»), σημείωσε δε, «ότι ενεργεί και μάχεται όχι βάση

των νόμων αλλά των λεπτών». Έτσι λοιπόν, η πιεστική συσχέτιση της

εμπλοκής/μάχης με το χρόνο είναι ακόμα εμφανέστερη στη σύγχρονη

εχθροπραξία. Η αιτία είναι ότι ο χρόνος είναι πολύ πιο σημαντικός σήμερα από

11

ότι ήταν στο παρελθόν. Δηλαδή ένα λεπτό της μάχης σήμερα είναι πολύ

πολυτιμότερο από το ένα λεπτό πριν από πενήντα έτη.

Για να επεξηγηθεί αυτό το σημείο, ας κατασκευάσουμε μια απλή

εξίσωση:

Ρυθμός Βολής Χ Στόχος - Χρόνος Έκθεσης = Εκπεμφθέντα Πυρά

Σκιαγραφήσετε την εικόνα μιας φίλιας Δύναμης, που κινείται προς μια

πολύ καλά οχυρωμένη εχθρική τοποθεσία από ένα ευρύ αναπεπταμένο

έδαφος. [Ένα φονικό σενάριο, αλλά αυτό χρησιμεύει για να επεξηγήσει το θέμα,

ενθυμηθείτε την ένδοξή μας Μάχη του ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ, 9-10 Οκτωβρίου

1912]. Υποθέτοντας σταθερό χρόνο έκθεσης, κάποιος μπορεί να διαπιστώσει

ότι δεδομένου της αύξησης του ρυθμού βολής, αυξάνεται ο αριθμός [όγκος] των

πυρών. Η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να βρει τρόπους για να αυξηθούν και

τα ποσοστά καταστροφής και της φονικότητας των πυρομαχικών. Ως εκ

τούτου, τα πέντε λεπτά της έκθεσης πριν από πενήντα έτη, αν και επικίνδυνα

για τη φίλια Δύναμη, δεν ήταν σχεδόν τόσο επικίνδυνα όπως θα είναι σήμερα.

Τα πέντε λεπτά της έκθεσης κοστίζουν πιο πολύ σήμερα από την άποψη των

εκπεμφθέντων πυρών. Στο επιχειρησιακό και στρατηγικό επίπεδο πολέμου,

θεωρείται ότι η τεχνολογία των επικοινωνιών έχει μια παρόμοια επίδραση. Ενώ

αρχικά οι πολιτικές αποφάσεις και οι διεθνείς επικοινωνίες είχαν το ρυθμό που

υπαγορευόταν από την ταχύτητα διάδοσης ως «καλπάζοντα άλογα και πλέοντα

σκάφη», σήμερα λειτουργούν με την ταχύτητα των ηλεκτρονίων. Συνεπώς, ο

ρυθμός μιας τρέχουσας διεθνούς σύγκρουσης μπορεί να καθορίσει την έκβαση

των στρατηγικών, επιχειρησιακών και τακτικών αντικειμενικών σκοπών μέσα σε

λίγες ώρες, ενώ στο παρελθόν απαιτούνταν μήνες και έτη. Έτσι λοιπόν, ο

σημερινός Διοικητής πρέπει να δώσει μεγάλη προσοχή στην αυξανόμενη αξία

του χρόνου και να είναι πρόθυμος και ικανός να παλέψει γι αυτό. Τούτο μας

επαναφέρει στην ταχύτητα.

Η ταχύτητα μπορεί να εκφραστεί ως απόσταση κατά τη διάρκεια του

χρόνου. Αλλά αυτό διακρίνεται από τη βιασύνη και την ορμή, δεδομένου ότι η

ταχύτητα είναι μια διανυσματική ποσότητα/μέγεθος. Είναι δηλαδή

κατευθυντήριο μέγεθος, μετρημένο επί μιας ευθείας γραμμής. Ο καθορισμός

αυτός ισχύει εξίσου και στη Φυσική και στη Στρατιωτική θεωρία. Ο Πόλεμος και

οι Ελιγμοί θα επιδιώξουν να δείξουν εκείνη τη γραμμή προς τα ηθικά κέντρα

12

βάρους, προκειμένου να δημιουργήσουν το φαινόμενο ήττας στο μυαλό του

εχθρού.

Η επιτάχυνση, που δομείται επάνω στον προηγούμενο καθορισμό,

ορίζεται ως το ποσοστό αλλαγής της ταχύτητας. Στους στρατιωτικούς όρους,

πρέπει να εξετάσουμε τη «θετική» επιτάχυνση, αλλά και την «αρνητική». Η

θετική επιτάχυνση είναι η ταχύτητα με την οποία μια Μονάδα μπορεί να μεταβεί

από μια ταχύτητα, (όσον αφορά έναν δεδομένο στόχο), στη μέγιστη ταχύτητά

της. Η αρνητική επιτάχυνση εν καιρό ειρήνης, θεωρία που για κάποιους λόγους

αποφεύγεται, είναι η ταχύτητα με την οποία μια αποχωρούσα ή μια

επιβραδυνομένη Μονάδα μπορεί να μεταβεί από την ταχύτητα συντριβής (από

την κατεχόμενη τοποθεσία προς την τελική τοποθεσία επιβραδύνσεως και στη

συνέχεια να αποχωρεί) στο μηδέν, προκειμένου να αναδιοργανωθεί.

13

Η διευκρίνιση της επιτάχυνσης μπορεί να γίνει σχηματικά [Σχήμα 2].

Μια Τεθωρακισμένη Μεραρχία (ΤΘΜ) προωθείται με 20 χιλ/ώρα προς τον

ΑΝΣΚ Α. Ο Διοικητής της ΤΘΜ διατάζει τη Μονάδα-Χ να αλλάξει κατεύθυνση

κατά 120 μοίρες από την αρχική διεύθυνση, να επιτεθεί και να καταλάβει τον

ΑΝΣΚ Β. Προς το παρόν, στη διαταγή επιχειρήσεων η αλλαγή της ταχύτητας

προ του ΑΝΣΚ Β είναι μηδενική (ίσως ακόμη και μια αρνητική ποσότητα). Η

επιτάχυνση είναι το μέτρο για το πόσο γρήγορα η Μονάδα-Χ μπορεί να

αλλάξει από μια ταχύτητα στη μέγιστη ταχύτητά της προς τον ΑΝΣΚ Β.

Συμπεραίνουμε ότι η διαταγή και ο έλεγχος διαδραματίζουν έναν κεντρικό

ρόλο στην επιτάχυνση.

Ο Richard Simpkin προώθησε την έννοια της ορμής από το νέο

προσδιορισμό της ποσοτικοποίησης της θεωρίας Πολέμου/Ελιγμού σε Αγώνα

14

προς την Ταχύτητα/Race to the Swift. Όπως σημειώνεται, η ορμή είναι το

προϊόν της μάζας και της ταχύτητας. Αυτό είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη αναλογία

και είναι ένα κρίσιμο συστατικό της θεωρίας Πολέμου/Ελιγμού.

Η ορμή ισχύει ως χαρακτηριστικό των στρατιωτικών Μονάδων.

Δεδομένου ότι είναι το προϊόν των δύο ανεξάρτητων μεταβλητών, μάζας και

ταχύτητας, ο Simpkin πρότεινε ότι κάποιος παράγοντας θα μπορούσε να

αυξήσει την ορμή των στρατιωτικών Μονάδων με την αύξηση μιας από τις

μεταβλητές – για παράδειγμα της ταχύτητας.

P = m . v

Γι’ αυτό το λόγο χωρίς να προσθέσει τίποτα στη μάζα μιας

Μονάδας (είτε σε αριθμούς είτε σε βάρος), θα μπορούσε εντυπωσιακά να

βελτιώσει την επιχειρησιακή της αξία (ορμή) με την αύξηση της

ταχύτητας. Αυτή η υπόθεση θα μπορούσε να έχει τεράστια επίδραση επάνω

στην εξέλιξη του αγώνα/εμπλοκής και στην αποτελεσματικότητα των πεδίων

των μαχών. Αλλά αυτό μπορεί να ισχύσει μόνο, εάν συμπεριέλαβε μάχες

σύμφωνα με τη θεωρία ελιγμού. Οι μάχες φθοράς ως σύνολο ή μεμονωμένα,

στόχευσαν απλώς στην καταστροφή της μάζας του εχθρού, χωρίς να μπορούν

να χρησιμοποιήσουν τη δυναμική της ταχύτητας (Σχήμα 3).

Μπορεί να φανεί απίστευτο ότι μια αύξηση της ταχύτητας θα μπορούσε

πράγματι να αυξήσει την ορμή ή την επιχειρησιακή αξία μιας στρατιωτικής

Μονάδας. Αλλά η προσεκτική μελέτη της στρατιωτικής ιστορίας και της

δυναμικής του πεδίου μαχών θα αποκαλύψει την αλήθεια αυτού του

ισχυρισμού. Παραδείγματος χάριν, εάν επρόκειτο να περπατήσουμε στο

δρόμο ρίχνοντας τις σφαίρες με το χέρι εναντίον των περαστικών, ο αντίκτυπος

μιας τέτοιας δράσης θα ήταν ελάχιστος. Τα θύματά μας θα κατέληγαν στο

συμπέρασμα ότι ήμασταν τρελοί αλλά και αβλαβείς. Εντούτοις, εάν

χρησιμοποιήσουμε τις ίδιες σφαίρες με τη βοήθεια πιστολιού, οι αντιδράσεις θα

ήταν εντελώς διαφορετικές. Έχοντας χρησιμοποιήσει την ίδια μάζα (μια χούφτα

από σφαίρες), η αλλαγή της ταχύτητάς τους, μας έχει μετατρέψει σε εγκληματία.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι προκειμένου να επιτευχθεί μια τέτοια

επίδραση, η μάζα πρέπει να συγκαταλέγεται στα κρίσιμα ζητήματα. Απλά ο

πυροβολισμός στον αέρα θα προκαλούσε μια αναστάτωση, αλλά είναι πολύ

15

λιγότερο σοβαρός από τη δολοφονία.

Ο λόγος, που οι ριπτόμενες σφαίρες με το χέρι αλλά και οι αργές στρατιωτικές

Μονάδες παράγουν μικρό αποτέλεσμα και ασθενή επίδραση, οφείλεται στο

γεγονός ότι η φτωχή τους ορμή δεν απειλεί τη διάσπαση της εχθρικής άμυνας.

Η επίδραση κλονισμού στα πεδία των μαχών προκύπτει από μια κατάλληλη

μάζα, που κινείται με μια ταχύτητα, η οποία ανατρέπει και διασπά την άμυνα

του εχθρού. Όταν ένας Διοικητής σχεδιάζει για τη Μονάδα του άμυνα,

προσδιορίζει μια σχέση χρόνου - απόστασης, ίσως ασυναίσθητα. Για

παράδειγμα ορίζει στα διακόσια έως χίλια μέτρα ένα σημείο παρατήρησης

έμπροσθεν της θέσης του. Επιλέγει εκείνη την απόσταση, επειδή υπολογίζει ότι

ο χρόνος, που θα έπαιρνε στον εχθρό από την ανίχνευση της θέσης

παρατήρησης με την επαφή με το κύριο Σώμα του, είναι μεγαλύτερος από το

χρόνο που απαιτείται στη Μονάδα του για να έρθει σε κατάσταση πλήρους

συναγερμού και να είναι έτοιμη να προσβάλει τον εχθρό με αποτελεσματικά

πυρά. Με την αποφυγή ή την καθυστέρηση της ανίχνευσης, ή με το να

προωθηθεί γρηγορότερα από το αναμενόμενο, ο εχθρός μπορεί να ανατρέψει

το σχέδιο του φίλιου Διοικητή. Συνεπώς, ο εχθρός χωρίς να προσθέσει

απολύτως τίποτα στη μάζα του, έχει αυξήσει την επιχειρησιακή αξία του με την

αύξηση της ταχύτητάς του και συνεπώς, της ορμής του.

16

Παράλληλα, η στιγμιαία αντίδραση θα αποκαλύψει ότι η φυσική

δυναμική της ορμής κρύβεται κάτω από ολόκληρη την έννοια της

πρωτοβουλίας. Όπως τονίζετε συνεχώς, η πρωτοβουλία παίζει σημαντικότατο

ρόλο. Μερικές στρατιωτικές Μονάδες βγαίνουν εκτός πορείας ή χάνονται, άλλες

δεν παίρνουν τη διαταγή Πεδίου Μάχης αρκετά σύντομα ή είναι σε κρίσιμη

κατάσταση λόγο της θέσης τους. Η τάση αυτή αναγκάζει τους προσεκτικούς

Διοικητές να επιβραδύνουν το ρυθμό των διαδικασιών, προκειμένου να

συγκεντρώσουν όλα τα προτερήματά τους. Όμως, η έννοια της επιχειρησιακής

ισοδυναμίας τονίζει ότι μια κινούμενη μικρή Μονάδα με μεγάλη ταχύτητα

δύναται να έχει την ίδια ορμή, (ως εκ τούτου, ο αντίκτυπος επάνω στον εχθρό),

με μια μεγαλύτερη Μονάδα, η οποία κινείται αργά. Γι’ αυτό υπήρξαν και

μεγάλοι Διοικητές στην ιστορία, οι οποίοι αντιστάθμισαν με επιτυχία την

αριθμητική τους κατωτερότητά με τη συντριπτική τους ταχύτητα. «Ήμουν

υπερβολικά αδύναμος για να αμυνθώ και έτσι επιτέθηκα», είχε πει

χαρακτηριστικά ο Στρατηγός των Νοτίων Robert E. Lee, κατά τον αμερικανικό

εμφύλιο.

Αλλά υπάρχει μια άλλη έννοια της Νευτώνειας Φυσικής, στην

οποία αναφέρθηκε ο Simpkin. Στη Φυσική, μια δεδομένη μάζα, εάν είναι

στάσιμη, θα παραμείνει στάσιμη, εκτός εάν ενεργεί επάνω της κάποια δύναμη.

Τούτο έχει ως συνέπεια την εξέταση του ζητήματος, πώς η έννοια της δύναμης

στη Φυσική ισχύει και στη Στρατιωτική θεωρία. Τέλος, ο Simpkin περιέγραψε

το ρυθμό ως το άθροισμα του βασικού ρυθμού και του ρυθμού εκτέλεσης. Ο

συνολικός ρυθμός μιας στρατιωτικής επιχείρησης ορίζεται ως η απόσταση

από την αρχική γραμμή επαφής έως το όπισθεν μέρος του τελικού

επιχειρησιακού αντικειμενικού σκοπού, διά του χρόνου (σε ημέρες) από τη

λήψη των διαταγών από τον επιχειρησιακό διοικητή, με σκοπό την

ολοκλήρωση ή την αποτυχία/ματαίωση της αποστολής.

Λαμβάνοντας ως παράδειγμα μια στάσιμη Μονάδα (π.χ. τεθωρακισμένη

Μονάδα / Επιλαρχία), πώς «η δύναμη» πρέπει να ενεργήσει επάνω στη

Μονάδα προκειμένου να προκληθεί η μετακίνηση; Προς στιγμήν

απορρίπτοντας την εχθρική δράση, η προφανής απάντηση είναι ότι ο Διοικητής

είναι η δύναμη, που κινεί τη Μονάδα. Ακριβέστερα, είναι η θέληση του

Διοικητή, η οποία εφαρμόζεται μέσω του προσωπικού και των υφιστάμενων

αξιωματικών του. Μπορούμε επομένως, να καθορίσουμε τη Δύναμη, ως

17

την εφαρμοσμένη θέληση του Διοικητή («the applied will of the

Commander»).

Στη Φυσική, η Δύναμη είναι ίση με το γινόμενο της μάζας επί την

επιτάχυνση [της βαρύτητας/g= 9,81 m/sec2].

F = m.a

Τούτο μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η εφαρμοσμένη αυτή θέληση του

Διοικητή μπορεί να ποσοτικοποιηθεί ως προς την επιτάχυνση και τη μάζα.

Σημειωτέον, στους στρατιωτικούς όρους η επιτάχυνση θεωρείται κατά πόσο

γρήγορα μια Μονάδα μπορεί μεταβεί από τη μηδενική της ταχύτητα ή την

ελάχιστη, (όσον αφορά έναν δεδομένο ΑΝΣΚ), στη μέγιστη.

Η έννοια της δύναμης, ή η επιτάχυνση της μάζας, γίνονται ζωτικής

σημασίας, εάν δεχθούμε την έννοια ότι ο αγώνας/εμπλοκή, που είναι μια

αντιπαράθεση αντιμαχόμενων, θα αποτελέσουν μια θεμελιώδη αρχή για τη

θεωρία Πολέμου/Ελιγμού αλλά όμως τούτη αδιαφορεί για τη θεωρία

Φθοράς/Τριβής. Τα παραπάνω αποτυπώνονται στον μαθηματικό τύπο:

F1 - F2 - FΧ = E

F1 = Εφαρμοσμένη θέληση του φίλιου Διοικητή (μάζα Χ

επιτάχυνση) / «applied will of friendly Commander»

F2 = Εφαρμοσμένη θέληση του εχθρικού Διοικητή (μάζα

Χ επιτάχυνση) / «applied will of enemy Commander»

FΧ = Τριβή

E = Τελική επίδραση επάνω στον Εχθρό

Η υπόθεση αυτή υπογραμμίζει το ρόλο της επιτάχυνσης στον Πόλεμο.

Θεωρούμε ότι είναι ένας χρήσιμος όρος, αφού συνδέεται με μια άλλη πτυχή της

θεωρίας ελιγμού - τη Διοίκηση και τον Έλεγχο. Ειδικότερα η έννοια της Δύναμης

παρέχει τη σύνδεση μεταξύ της Φυσικής/Πολέμου και του Κύκλου του Boyd.

Ο όρος αναφέρεται σε ένα πρότυπο λήψης αποφάσεων από τον

αμερικανό σμήναρχο John Boyd, το οποίο αφορά την εφαρμογή του στον

Πόλεμο και αποτελείται από τον επαναλαμβανόμενο Κύκλο

«Παρατήρηση, Προσανατολισμός, Απόφαση και Δράση, [Observation,

Orientation, Decision, Action / OODA Loop]». Η διατύπωση αυτή αρχικά ήταν

18

μια θεωρία, που αναπτύχθηκε από τις παρατηρήσεις του για τις «κλειστές»

αερομαχίες μεταξύ των κινεζικών MiG-15s και των αμερικανικών F-86 Sabres

στον πόλεμο της Κορέας. Ο Boyd ανέπτυξε την ιδέα του για να εξηγήσει πώς

να κατευθύνει κάποιος τις ενέργειές του με σκοπό να νικήσει έναν αντίπαλο

και να επιβιώσει. Επεσήμανε ότι ο «βρόχος/κύκλος» στην πραγματικότητα

είναι ένα σύνολο αλληλεπιδρώντων βρόχων, που πρέπει να διατηρούνται σε

συνεχή λειτουργία κατά τη διάρκεια της μάχης.

Τόνισε επίσης ότι η φάση της μάχης έχει σημαντικές επιπτώσεις στην

ιδανική κατανομή των ενεργειών του. Στο διάγραμμά του δείχνει ότι όλες οι

αποφάσεις βασίζονται στις παρατηρήσεις της εξελισσόμενης κατάστασης,

αμβλυνόμενες από το έμμεσο φιλτράρισμα του προβλήματος, που

αντιμετωπίζει. Οι παρατηρήσεις αυτές είναι οι πρώτες ανεπεξέργαστες

πληροφορίες στις οποίες βασίζονται οι αποφάσεις και οι δράσεις. Όμως, οι

παρατηρούμενες πληροφορίες πρέπει να υποβάλλονται σε επεξεργασία για

τον προσανατολισμό για περαιτέρω λήψη μιας απόφασης. «Για να νικήσουμε,

θα πρέπει να λειτουργούμε σε ένα πιο γρήγορο ρυθμό/tempo από ότι οι

αντίπαλοί μας - ή, ακόμα καλύτερα, εντός του κύκλου του χρόνου [του]

αντιπάλου «Παρατήρηση-Προσανατολισμός-Απόφαση-Δράση» ή του βρόχου

του….Η δραστηριότητα αυτή θα μας κάνει να φαινόμαστε ασαφείς

(απρόβλεπτους) και έτσι δημιουργούμε σύγχυση και αναταραχή στους

αντιπάλους μας - δεδομένου ότι αυτοί θα είναι σε θέση να δημιουργούν

νοητικά οπτικά είδωλα ή εικόνες που συμφωνούν με την απειλή, καθώς ο

19

ταχύτερος τρέχον ρυθμός ή τα πρότυπά του ανταγωνίζονται από τους

αντιπάλους».

Η μεγάλη επιρροή του έργου του «Patterns of Conflict» εκδηλώνεται με

το γεγονός ότι η ιδέα του «βρόχου OODA» έχει γίνει ένα αναγνωρισμένο

σύμβολο για τους στρατιωτικούς σε όλο τον δυτικό κόσμο και σηματοδότησε

τόσο τον κύκλο της απόφαση όσο και τον πόλεμο Ελιγμών. Αργότερα, η

επιρροή του αποδείχθηκε και στην έννοια της AirLand μάχης αλλά και στο

δόγμα των Πεζοναυτών των ΗΠΑ. Στις πλέον γνωστές μας έννοιες, όπως ο

πόλεμος των πληροφοριών, η διοίκηση και ο έλεγχος του Πολέμου

(Command – Control/C2), η ρευστότητα στη μάχη, η διαμόρφωση του πεδίου

μάχης, είτε εκπονήθηκαν είτε εμπνεύσθηκαν από τον Boyd. Επίσης, το

τρέχον βρετανικό στρατιωτικό δόγμα, που περιγράφει την προτιμώμενη

μέθοδο μάχης του πολέμου, τον πόλεμο Ελιγμών, "η προσέγγιση του ως

προς τον ελιγμό" είναι επίσης καθαρή «Boydian». Σύμφωνα με τον Colin

Gray, η ανακάλυψη του «OODA βρόχου» φέρεται να περιλαμβάνει μια

καθολική λογική της σύγκρουσης, η οποία δύναται να ισχύει για το

επιχειρησιακό, στρατηγικό, και πολιτικό επίπεδο του Πολέμου. Έχει μια κομψή

απλότητα, ένα εκτεταμένο πεδίο εφαρμογής, και περιέχει μια υψηλής

ποιότητας εικόνα για τη στρατηγική πρώτης ανάγκης.

Έτσι λοιπόν, ο Κύκλος Boyd είναι ένα υποσύνολο της επιτάχυνσης. Ο

Διοικητής, ο οποίος επιθυμεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητά του - όπου

εφαρμόζεται η δύναμή του - τότε πρέπει να επικεντρωθεί στη δυνατότητα της

Μονάδας του ώστε να επιταχύνει, δεδομένου ότι λίγα μπορεί να κάνει για να

αυξήσει τη μάζα της. Με τη βελτίωση της δυνατότητας της εκπαίδευσης του

προσωπικού του και σε συνάρτηση των μέσων επικοινωνιών/ασυρμάτων για

τη διοίκηση και τον έλεγχο, στον κύκλο του Boyd, ο Διοικητής προσθέτει και την

επιτάχυνσή του και έτσι πολλαπλασιάζει τη δύναμή του.

Στη συνέχεια, η δύναμη γίνεται συμπληρωματική της ορμής και

αντίστροφα. Η πιθανή ορμή είναι ουσιαστικά άχρηστη στο Διοικητή, εάν η

στρατιωτική του Δύναμη είναι χαμηλή (λόγω της μικρής επιτάχυνσης), αντίθετα

από την εικόνα, παραδείγματος χάριν, μιας Μονάδας με μεγάλη δυνατότητα

ορμής, όπως μιας Μοίρας επιθετικών ελικοπτέρων. Υποθέστε ότι η εν λόγω

Μονάδα είναι κακώς εκπαιδευμένη στην επεξεργασία της πληροφορίας και ο

Διοικητής διατάζει διασπορά των Δυνάμεών του. Η μεγάλη δυνατότητα

20

ταχύτητας και ορμής της Μονάδας δεν αξιοποιείται κατάλληλα, επειδή ο

Διοικητής δεν μπορεί να εφαρμόσει τη θέλησή του μέσω του αργοκίνητου

προσωπικού του. Η Μονάδα είναι ανίκανη να ανταποκριθεί γρήγορα στις

αλλαγές της αποστολής ή την κατεύθυνση και συνεπώς η επιτάχυνση του

Διοικητή, αλλά και η δύναμή του υποφέρουν. Εντούτοις, ένας υψηλός βαθμός

δύναμης, είναι επίσης χωρίς νόημα εκτός αν η δυνατότητα ορμής είναι υψηλή.

Παραδείγματος χάριν, εάν μια δεδομένη Μονάδα έχει την άριστη διοίκηση και

τον άριστο έλεγχο, αλλά είναι πεζοπόρος σε ένα ταχέως εξελισσόμενο

περιβάλλον, τότε η δύναμή της είναι άσχετη ουσιαστικά με τη θεωρία του

Πολέμου/Ελιγμού.

Ο στρατηγός George S. Patton μας παρέχει μια χρήσιμη απεικόνιση

της δύναμης για τη Φυσική, στη θεωρία του Πολέμου/Ελιγμού. Στις 16

Δεκεμβρίου 1944, οι Γερμανοί αντεπιτέθηκαν μέσω των Αρδεννών, με

αντικειμενικό σκοπό τη διάσπαση της αμυντικής διάταξης των Συμμαχικών

στρατευμάτων και την κατάληψη της Αμβέρσας. Στις 18 Δεκεμβρίου, ο

στρατηγός Bradley διέταξε την 3η Στρατιά του Patton να αλλάξει κατεύθυνση

και να επιτεθεί βόρεια. Σε μια καταπληκτική παρουσίαση ισχύος, ο Patton

επιτάχυνε (μεταβαλλόμενη κατεύθυνση) και μέσα σε τέσσερις (4) ημέρες

κατεύθυνε τα επιτιθέμενα τμήματά του στο πλευρό της 5ης Στρατιάς Panzer, του

στρατηγού Manteuffel. Η επιτυχία του Patton μπορεί να αποδοθεί στη

δεσποτική διοίκηση του προσωπικού, τα καλά εκπαιδευμένα στρατεύματα,

αλλά κυρίως και σε έναν Διοικητή με επιθετικό ένστικτο και δράση με ταχύτητα.

Η θεωρία της Φυσικής στην ερμηνεία του Πολέμου/Ελιγμού είναι σε

πλήρη αναλογία, όταν ο σπουδαστής περιλαμβάνει στην εξίσωση όχι

μόνο την ορμή αλλά και τη δύναμη. Η αρχή αυτή είναι αποτέλεσμα του

επιτυχούς παντρέματος του κύκλου του Boyd και της Φυσικής του

Simpkin. Έτσι, ο κύκλος Boyd είναι ένα συστατικό όχι της Ορμής, αλλά

της Δύναμης: της Εφαρμοσμένης θέλησης του Διοικητή («the applied will

of the Commander»).

Αυτό συνεπάγεται ότι η μετακίνηση – η αλλαγή εγκαίρως της μάζας από

μια θέση σε άλλη - έχει μια έμφυτη αξία στο πεδίο μάχης. Είναι μια δύσκολη

έννοια, που καθορίζει απολύτως τη διαφορά μεταξύ του ελιγμού και της

εχθροπραξίας τριβής. Στη θεωρία φθοράς, ο ελιγμός έχει έναν και μόνο σκοπό:

να διευκολύνει τη μάχη. Κατά συνέπεια, η μετακίνηση δεν είναι εγγενώς

21

πολύτιμη ως συστατικό της εμπλοκής/μάχης, είναι πολύτιμη μόνο καθώς οδηγεί

άμεσα σε μια ανταλλαγή πυρών με τον εχθρό.

Στη στρατηγική και στην τακτική, ο στρατιωτικός ελιγμός είναι η

αιφνιδιαστική και εξασφαλισμένη συγκέντρωση καταλλήλων δυνάμεων και

μέσων, στον κατάλληλο τόπο και χρόνο, για την επίτευξη του επιδιωκομένου

σκοπού στο συντομότερο χρόνο και με τις μικρότερες απώλειες. Ανάλογα με

το σκοπό και το μέγεθος του Σχηματισμού ή της Μονάδος διακρίνεται σε

στρατηγικό ή τακτικό ελιγμό.

Ο ελιγμός αποτελείται από δυο στοιχεία, το πυρ και την κίνηση. Τα

δυο αυτά στοιχεία είναι ουσιώδη και πρέπει να παραμείνουν αναπόσπαστα,

προκειμένου οι στρατιωτικοί Διοικητές να διατηρήσουν την ελευθερία

ενεργείας και να εξασφαλίσουν την επιτυχία. Είναι δυνατόν να γίνεται

συνδυασμός: Ενεργειών διαφόρων μορφών (επιθετικών, αμυντικών, άμεσων

και έμμεσων) και Τρόπων πραγματοποιήσεως αυτών στο χώρο

(κατευθύνσεις, φάσεις) και στο χρόνο (ρυθμός).

Στη θεωρία φθοράς, σε φυσικούς όρους, ο ελιγμός είναι ένα

δισδιάστατο πρότυπο, και απεικονίζει τους σχετικούς ρυθμούς μεταβολής της

μάζας προς το χρόνο. Είναι αλήθεια ότι, αυτή αντιπροσωπεύει την αλλαγή -

όπως οι περισσότεροι ορισμοί κάνουν σε οποιαδήποτε μορφή Πολέμου. Αλλά

ουσιαστικά είναι μια έννοια στατική, η οποία δεν λαμβάνει υπόψη τις

δυναμικές επιδράσεις. Οι κινήσεις στρατευμάτων είναι απλά ένα μέσο για να

πάρει μια θέση στο χρόνο για να περιμένουν ή να δώσει τη μάχη, και με την

επιφύλαξη αυτή, η ταχύτητά τους είναι δευτερεύουσας σημασίας.

22

ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΦΘΟΡΑΣ/ΤΡΙΒΗΣ2- Διαστάσεις

ΠΑΡΑΤΑΞΗ «Α»

ΠΑΡΑΤΑΞΗ«Α»

ΠΑΡΑΤΑΞΗ «Β»

ΠΑΡΑΤΑΞΗ«Β»

ΑΡΧΗ ΤΕΛΟΣ

«Α»

«Β»

Παράλληλα όμως, στη θεωρία ελιγμού, το φυσικό επίπεδο δράσης είναι

ένα δυναμικό, τρισδιάστατο σύστημα. Τούτο προσδιορίζεται όχι μόνο με τη

μάζα και το χρόνο, αλλά με την ενσωμάτωση της μάζας, του χρόνου και του

χώρου, ή σύμφωνα με τους όρους της διανυσματικής ανάλυσης, από τη μάζα,

το χρόνο και το μήκος. Αυτή η τριπλή σχέση είναι η καλύτερη και πιο συχνά

εκπροσωπείται από την ποσότητα, που είναι γνωστή ως ορμή.

Υπεραπλουστεύοντας κατάφωρα, μερικές φορές πρέπει να κατανοήσουμε

ευθέως την αξία της μάχης όχι μόνο ως μάζα αλλά ως ορμή, δηλαδή μάζα επί

ταχύτητα. Κάποιος μπορεί στην πραγματικότητα να κολλήσει σε αυτή τη

φυσική διάσταση των εννοιών – η μάζα (αναπόφευκτα), η ισχύς, και ο

ρυθμός, μια σύνθετη παράμετρος, η οποία σε γενικές γραμμές δείχνει την

αναλογία προόδου ως προς την εκπλήρωση της αποστολής.

23

ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΛΙΓΜΟΥ3- Διαστάσεις

ΟΡΜΗ= ΜΑΖΑ Χ ΤΑΧΥΤΗΤΑ

= (ΜΑΖΑ Χ ΜΗΚΟΣ)/ΧΡΟΝΟΧΡΟΝΟΣ

ΜΑΖΑΜΗΚΟΣ

Έτσι λοιπόν, η σύλληψη του ελιγμού είναι αποτέλεσμα διανοητικής

εργασίας, με την οποία επιδιώκεται η επωφελής χρησιμοποίηση των μέσων,

προς επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, που είναι η αποστέρηση από τον

εχθρό των δυνατοτήτων του και εξαρτώνται από τα κέντρα βαρύτητάς του.

Επομένως η σύλληψη του ελιγμού αποβλέπει κυρίως στον καθορισμό του

τρόπου προσαρμογής των μέσων (Μονάδες Ελιγμού – Μονάδες Υποστήριξης

Μάχης) σε σχέση με τον εχθρό, στον τόπο και το χρόνο, για την επίτευξη του

αντικειμενικού σκοπού της στρατιωτικής επιχείρησης.

Κάθε Διοικητής κατά τη σύλληψη του ελιγμού, οφείλει να εξετάζει,

να αναλύει και να εκτιμά διαφόρους παράγοντες, οι κυριότεροι των οποίων

είναι: ο εχθρός, το έδαφος, οι μετεωρολογικές συνθήκες, τα μέσα και ο

χρόνος. Η ορθή εκτίμηση των παραγόντων αυτών υποβοηθά στην ορθή

σύλληψη του ελιγμού, η οποία κυρίως απαιτεί φαντασία, γνώση των αρχών

του Πολέμου, εμπειρία και προπάντων διαίσθηση και έμπνευση.

Έτσι λοιπόν, στη θεωρία Πολέμου/Ελιγμού, ο ελιγμός είναι το κρίσιμο

συστατικό της εχθροπραξίας, επειδή είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της

Φυσικής και της θεωρίας του Πολέμου και της Ψυχολογίας του. [Σχήμα 4].

24

Η Ψυχολογία υπογραμμίζει όλες τις έννοιες της θεωρίας ελιγμού.

Δηλαδή, ο πόλεμος θεωρείται ουσιαστικά ως κλάδος της Ψυχολογίας, μια

σύγκρουση της ανθρώπινης βούλησης. Ο πόλεμος Ελιγμών προσπαθεί να

αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της ανθρώπινης ψυχής. Όσον

αφορά την ήττα του εχθρού, ο κύριος στόχος είναι το μυαλό του εχθρού, η

επίθεση στη μάζα του είναι σχετική μόνο εφόσον αυτή σχετίζεται με την ψυχή

του αντιπάλου.

Συνεπώς, ο ελιγμός δεν αποσκοπεί μόνο στη φυσική εξόντωση του

αντιπάλου, όπως γίνονταν παραδοσιακά με το αντίθετο του ελιγμού, την

τριβή/φθορά (attrition), αλλά στην καταβολή του με την υπόσκαψη της

25

θέλησής του να συνεχίσει τον αγώνα. Είναι μια έμμεση προσέγγιση, που δίνει

έμφαση στην προσβολή του νοητικού και ηθικού στοιχείου του εχθρού παρά

στην προσβολή του φυσικού του στοιχείου. Ο σκοπός της είναι να εφαρμόσει

τη δύναμη επί των τρωτών σημείων του εχθρού.

Συνήθως, η μετακίνηση της μάζας με την ταχύτητα, προς το κέντρο

βάρους του εχθρού ασκεί ψυχολογική επίδραση επάνω στον αντίπαλο Διοικητή

και τα στρατεύματά του, και συχνά είναι δυσανάλογα με τη μάζα της κινούμενης

Μονάδας. Ο Frederick II σημείωσε ότι «τρεις άνδρες στα μετόπισθεν του

εχθρού είναι πολυτιμότεροι από πενήντα στο μέτωπό του». Το κέντρο

βαρύτητας - η εχθρική τρωτότητα - καθορίζει την κατεύθυνση της κίνησης (αν

και η προσέγγιση μπορεί να είναι έμμεση).

Στην εφαρμογή της μελέτης της Φυσικής σε μία μέση ή μεγάλης έντασης

σύγκρουση, είναι επίσης επιτακτικό να αναγνωριστεί η Γραμμικότητα του

Πολέμου. Τούτο αποτελεί μια δύσκολη πρόταση για τους σύγχρονους

θεωρητικούς, επειδή έχει γίνει μόδα ρητορικής ενάντια στις γραμμές. Εντούτοις,

αποδεχόμαστε ότι η θεωρία Πολέμου/Ελιγμού επιβεβαιώνεται επάνω στην

ύπαρξη των γραμμών στον Πόλεμο.

Στην πραγματικότητα, η Γραμμικότητα παρέχει το δυναμικό μέσο της

θεωρίας ελιγμού.

26

Υπάρχουν ουσιαστικά δύο είδη γραμμών στον Πόλεμο: Γραμμές

πλάτους και Γραμμές μήκους. Το Σχήμα 5 παρουσιάζει μερικά γραφικά

σύμβολα, που χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουν έναν αμυντικό τομέα

Ταξιαρχιών. Σημειώστε ότι πολλές γραμμές πλάτους και μήκους

χρησιμοποιούνται για τη δομή του σχεδιασμού του προσωπικού και μέσων των

Ταξιαρχιών. Οι γραμμές πλάτους περιλαμβάνουν τα οπίσθια όρια, γραμμές

συντονισμού, φάσης, γραμμές πυρών υποστηρίξεως και τις γραμμές επαφής

27

των στρατευμάτων (Forward Lines of Own Troops/FLOTs). Οι γραμμές μήκους

περιλαμβάνουν τα όρια πλευρών και τις πιο σημαντικές Γραμμές επιχειρήσεων.

Η ύπαρξη των γραμμών μετώπου (πλάτος) και βάθους (μήκος) εξηγείται

από το γεγονός ότι οι στρατοί αποτελούνται από στρατεύματα μάχης,

υποστήριξης μάχης, αλλά και διοικητικής μέριμνας. Η πρώτη κατηγορία εκτελεί

την κύρια επιχειρησιακή εμπλοκή όταν έρχεται σε επαφή με τον εχθρό, η δε

τελευταία όταν είναι εκτός επαφής. Ως εκ τούτου, μια γραμμή χαράσσεται

μεταξύ των δύο στο χάρτη σχεδιασμού των επιχειρήσεων του Διοικητή, αλλά

και στο μυαλό του κάθε εμπλεκόμενου αξιωματικού και στρατιώτη.

Επίσης, οι γραμμές μετώπου αντιπροσωπεύουν ένα σκόπιμο εργαλείο

προγραμματισμού και ένα ψυχολογικό γεγονός, που μπορούν να

χρησιμοποιηθούν από τη θεωρία ελιγμού. Η ταχύτητα, μια διανυσματική

ποσότητα, πρέπει να έχει κατεύθυνση. Η κατεύθυνση μιας Μονάδας είναι η

γραμμή των επιχειρήσεών της, που κατευθύνεται ενδεχομένως σε ένα εχθρικό

Κέντρο Βάρους. Κατά τρόπο ενδιαφέροντα, η βέλτιστη χρήση των γραμμών

μήκους εμφανίζεται όταν συνδυάζονται οι δύο κατηγορίες!

Υπάρχει και ο όρος «μη - Γραμμικός», ο οποίος χρησιμοποιείται συχνά

για να προειδοποιήσει τους φίλιους ηγέτες για την ευπάθειά τους ή να δεχθούν

την πιθανότητα επίθεσης από απροσδόκητη κατεύθυνση. Το αντίστροφο

υπογραμμίζεται επίσης: οι ηγέτες πρέπει να προσπαθήσουν να επιτεθούν στον

εχθρό από μια κατεύθυνση, που ο τελευταίος δεν αναμένει. Παράλληλα, πρέπει

να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ της Γραμμικότητας και των Περίτεχνων

επιθέσεων, που υιοθετούν την έμμεση μέθοδο. Οι γραμμές τους

χρησιμοποιούνται ως σκόπιμα εργαλεία προγραμματισμού στη λεπτή ευθύνη

και στις ισότιμες ενέργειες μεταξύ διάφορων Μονάδων και υπό αυτήν τη μορφή

είναι ένας αξιόπιστος παράγοντας στον πόλεμο. Παράλληλα, ως μη – Γραμμική

και κύρια έμφαση μάχης είναι η AirLand Battle, με την οποία αναλύεται η

γεωμετρία του Πολέμου.

Διχοτομία της Δύναμης

Ο Sun Tzu πρόσφερε μια μοναδική συμβολή στη θεωρία

Πολέμου/Ελιγμού με τη σκιαγράφηση της «συνηθισμένης Δύναμης» και της

28

«ασυνήθιστης Δύναμης». Η ιδέα του ήταν ότι μέρος των στρατιωτικών

δυνάμεων - η συνηθισμένη Δύναμη θα επιχειρούσε για να καθηλώσει τις

εχθρικές δυνάμεις, ενώ ένα άλλο μέρος του στρατού - η ασυνήθιστη Δύναμη

θα εκτελούσε έναν αποτελεσματικό ελιγμό για να «τυλίξει» ή αλλιώς να

υπερκεράσει τον εχθρό. Η διορατικότητά του στη σημασία της «ασυνήθιστης

δύναμης» μπορεί ίσως να προκύψει από τη χρήση του όρου - chi -

(κυριολεκτικά, "θεία δύναμη") για να την περιγράψει.

Συνεπώς, η Φυσική στη θεωρία του Πολέμου/Ελιγμού εφαρμόζεται

καλύτερα μέσω μιας σκόπιμης Διχοτόμησης της Δύναμης, όπως περιγράφεται

από τον Sun Tzu, στο Σχέδιο 6. Ο Διοικητής πρέπει να επιδιώξει να

εκμεταλλευτεί τη «Φυσική του Πολέμου» και σκόπιμα να σχεδιάσει και να

υιοθετήσει τις δυνάμεις εκμετάλλευσης (συνηθισμένο) και τις κινητές

(εξαιρετικές) του δυνάμεις.

29

Σχήμα 6

ΕΧΘΡΙΚΗΔΥΝΑΜΗ

ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

ΕΝΕΡΓΕΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗΔΙΔΥΜΗ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΟΡΜΗΣ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

ΔΙΕΙΣΔΥΕΙ ΓΡΗΓΟΡΑΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΒΑΘΟΣ

ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΣΥΝΤΟΝΙΣΕΙ ΉΝΑ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΕΙ ΤΟΝ ΕΧΘΡΟ

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ

ΚΙΝΗΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

ΚΑΘΗΛΩΣΗΣ

ΕΞΥΠΗΡΕΤΕΙ ΤΗΝ ΚΑΘΗΛΩΣΗ, ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΧΘΡΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΏΣΤΕ ΝΑ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΘΕΙ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

Η ΔΥΝΑΜΗ ΚΑΘΗΛΩΣΗΣ ΔΥΝΑΤΑΙ ΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ ΜΙΑ ΔΙΑΡΡΗΞΗ ΜΕΣΩ

ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΘΑ ΔΙΕΛΘΕΙ Η ΚΙΝΗΤΗ ΔΥΝΑΜΗ

Από την άποψη της επιχειρησιακής τέχνης, το πρώτο μάχεται γενικά

σύμφωνα με τη θεωρία Φθοράς/Τριβής, αν και οι ηγέτες στο τακτικό επίπεδο

πρέπει να χρησιμοποιούν τον ελιγμό. Το τελευταίο, η εξαιρετική κινητή δύναμη,

είναι η δυναμική έκφραση του ελιγμού στο επιχειρησιακό επίπεδο. Οι Μονάδες,

που αποτελούν την κινητή δύναμη, ενεργούν κάτω από τις δίδυμες έννοιες της

ορμής και της δύναμης.

Ο Simpkin είδε αυτήν τη Διχοτομία ως θεμελιώδη συνθήκη στον πόλεμο

Ελιγμών. Εάν «το συνηθισμένο ή το ασυνήθιστο» τμήμα της στρατιωτικής

Δύναμης παραμένει ως έννοια, τότε αναμένεται ότι ένας στρατός

30

«προσανατολισμένος στον ελιγμό» θα εστιάζει την προσοχή του στην

εκπαίδευση των αξιωματικών, στην ταχεία ανάπτυξη της στρατιωτικής

Δύναμης, αλλά και του υλικού/μέσων. Όπως σημείωσε ο Sun Tzu, το «κλειδί»

για να ηττηθεί μια εχθρική δύναμη δεν βρίσκεται στην άμεση μάχη, αλλά

μάλλον στη γρήγορη εξάρθρωσή της μέσω του ελιγμού. Αυτός είναι και ο

θεμελιώδης σκοπός της Διχοτομίας της Δύναμης.

Μελλοντική Δομή Δυνάμεων 2013-2027

και

Θεωρία της Φυσικής

Σύμφωνα με τον Εθνικό Αμυντικό Σχεδιασμό (ΕΑΣ) και με βάση την

Πολιτική Εθνικής Άμυνας (ΠΕΑ) και την Εθνική Στρατιωτική Στρατηγική

(ΕΘΣΣ), βασικό στοιχείο της Μακροπρόθεσμης Αμυντικής Σχεδίασης είναι η

Μελλοντική Δομή Δυνάμεων (ΜΔΔ), η οποία καλύπτει περίοδο 15 ετών και

αποσκοπεί στον καθορισμό της αναγκαίας Δομής και του αριθμού των

Δυνάμεων και Μέσων, που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της εξωτερικής

απειλής και την υποστήριξη των Εθνικών συμφερόντων της Ελλάδας στο

διεθνές περιβάλλον.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, το Δόγμα και η Δομή Δυνάμεων

των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων/ΕΔ προσδιόριζε τη συγκρότηση και τη

διάταξη μάχης για την αντιμετώπιση της απειλής, που προερχόταν από τις

στρατιωτικές δυνάμεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας σε περίπτωση

πολεμικής των εμπλοκής στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, [ήταν το επιτελικό σχέδιο

ΣΥ/ΓΕΣΑ, ΣΥμμαχικό ΓΕνικό Σχέδιο Αμύνης, που αναφερόταν στην άμυνα

της χώρας από Βορρά]. Είναι γνωστό, ότι τo έτος 1974 αποτέλεσε ένα

κομβικό σημείο για την Ελληνική Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας αλλά και

για τη Δομή των Ελληνικών ΕΔ. Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και

τη συντελεσθείσα Κυπριακή τραγωδία, ξεκίνησαν τα πρώτα βήματα

αναδιοργάνωσης και αναδιάταξης των Ελληνικών ΕΔ. Ο σκοπός ήταν η

αντιμετώπιση της νέας διαγραφόμενης απειλής από την Ανατολή και όχι

πλέον της παλαιάς από τα βόρεια σύνορα της χώρας. Τα αμέσως επόμενα

έτη, ο Στρατός Ξηράς αύξησε σημαντικά τη συγκρότηση του σε

31

μηχανοκίνητες και τεθωρακισμένες Μονάδες, καθιστώντας τον έτσι, ένα

μαζικό στρατό. Παράλληλα όμως, αυξήθηκαν και εκσυγχρονίσθηκαν οι

αεροπορικές και ναυτικές Mονάδες της χώρας.

Οι υπόψη στρατιωτικές Μονάδες αναπτύχθηκαν κυρίως στον εγγύς

γεωγραφικό χώρο με την Τουρκία και με διάταξη μάχης για διεξαγωγή

«στατικής γραμμικής άμυνας». Τούτο βέβαια ήταν εντελώς αντίθετο από την

αμυντική στρατηγική του Βυζαντίου, που βασιζόταν στην άμυνα σε βάθος

και με τον τακτικό στρατό τοποθετημένο στο εσωτερικό, ως στρατηγική

εφεδρεία, ικανό να κινηθεί προς οποιαδήποτε περιοχή, που θα δεχόταν

εισβολή.

Συνεπώς, το ενδιαφέρον της αναδιοργάνωσης των Ελληνικών ΕΔ

κατευθύνθηκε στον αναπροσανατολισμό του αμυντικού τους σχεδιασμού

προς τη Θράκη και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους. Η αναδιοργάνωση του

Στρατού Ξηράς ξεκίνησε το 1976, με τη συγκρότηση του Δ΄ ΣΣ, και

ολοκληρώθηκε τελικά, τον Ιούλιο του 1997. Έτσι τελικά, η οργανωτική του

Δομή περιλάμβανε την 1η Στρατιά, τέσσερα (4) Σώματα Στρατού, την ΑΔΣΕΝ

και τη ΣΔΑ, ενώ με την εφαρμογή της Αμυντικής Στρατηγικής Αναθεώρησης

(ΑΣΑ) 2001 είχαμε τη μετάπτωση του Β΄ ΣΣ, σε Δύναμη Άμεσης Αντίδρασης.

Οι ριζικές αλλαγές στην Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία του 1990,

η συνεχής επιθετικότητα της γείτονας αλλά και «συμμάχου» Τουρκίας στο

Αιγαίο, οι περιφερειακές συγκρούσεις στη Βαλκανική, η ένταση στη Μεσόγειο

και οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή αλλά και η επίδραση του RMA/RBA

(Revolution in Military Affairs/ Revolution in Business Affairs) στις

στρατιωτικές επιχειρήσεις δημιούργησαν νέες απαιτήσεις για την αμυντική

πολιτική της Ελλάδος και τις Ένοπλές της Δυνάμεις. Συνεπώς, το κράτος

χρειαζόταν μια νέα στρατηγική αντίληψη, η οποία θα περιλάμβανε, θα ανέλυε

και θα προσδιόριζε τις απαιτούμενες αλλαγές, με στόχο την προσαρμογή της

χώρας στο νέο στρατηγικό περιβάλλον ασφαλείας, την απόκτηση

στρατιωτικών επιχειρησιακών ικανοτήτων για αποτελεσματική αντιμετώπιση

των σύγχρονων προκλήσεων και τη διεξαγωγή διακλαδικών επιχειρήσεων.

Η χώρα αντιλαμβανόμενη, ίσως καθυστερημένα, τις γεωπολιτικές

αλλαγές που συνέβαιναν στον κόσμο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, τον

μετασχηματισμό του ΝΑΤΟ και τις δεσμεύσεις της χώρας προς την Κοινή

Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας της ΕΕ, προχώρησε στο σχεδιασμό και στην

32

υλοποίηση της Αμυντικής Στρατηγικής Αναθεώρησης 2001 (ΑΣΑ). Το

Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, την παρουσίασε τον Σεπτέμβριο του 2001, στην

οποία περιγράφονται οι κατευθύνσεις για την Αμυντική Πολιτική της χώρας και

τον μετασχηματισμό των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. H αύξηση της

ένταση της απειλής από τα ανατολικά σύνορα της Ελλάδας αλλά και αλλαγή

του είδους της απειλής ή των απειλών, που αντιμετωπίζουν οι χώρες στον

σύγχρονο κόσμο, μετά την κατάρρευση του διπολισμού, οι αλλαγές και η

εξέλιξη στην στρατιωτική τεχνολογία, η ανάγκη ταχείας αντίδρασης σε

περίπτωση κρίσης στο θέατρο Πολέμου του Αιγαίου Πελάγους και της

Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και τα οικονομικά της άμυνας με το μεγάλο

κόστος και την πολυπλοκότητα των σύγχρονων οπλικών συστημάτων,

επέβαλαν τη Νέα Δομή και Διοίκηση για τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις

ώστε: oι Ένοπλες Δυνάμεις να γίνουν περισσότερο ευέλικτες, η σχεδίαση να

πραγματοποιείται σε διακλαδικό επίπεδο από την περίοδο της ειρήνης, η

ενιαία διοίκηση να είναι ήδη προετοιμασμένη σε περίπτωση κρίσεων και να

γίνεται πληρέστερη και με πνεύμα οικονομίας και μέγιστου οφέλους η

εκμετάλλευση των οπλικών συστημάτων.

Σημείο εκκίνησης των ενεργειών μετεξέλιξης, αποτέλεσε η

τροποποίηση του Ν. 2292/95 «Οργάνωση και λειτουργία του Υπουργείου

Εθνικής Άμυνας, διοίκηση και έλεγχος των Ενόπλων Δυνάμεων και

άλλες διατάξεις». Το θεσμικό καθεστώς του νόμου, προσδιόριζε την

οργάνωση και λειτουργία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, ως και τον έλεγχο

και τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Αποτελούσε το βασικό θεσμικό

πλαίσιο, που αφορούσε στη λειτουργία του Ελληνικού Υπουργείου Εθνικής

Άμυνας. Όμως το υπόψη νομοθετικό πλαίσιο δεν κάλυπτε τη λειτουργία της

διακλαδικής δομής διοίκησης και του ελέγχου, που απαιτούνταν για τη

διεξαγωγή διακλαδικών επιχειρήσεων, ή ακόμη για την αντιμετώπιση κρίσεων

ή καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης. Παρουσίαζε έλλειμμα διακλαδικότητας

και δημιουργούσε σειρά προβλημάτων στην προετοιμασία, τη σχεδίαση

και την εκτέλεση των επιχειρήσεων.

Έτσι λοιπόν, με την «Υπ’ αριθμό 1» Απόφαση της 9ης Συνεδρίασης του

ΚΥΣΕΑ της 29ης Μαρτίου 2002, καθορίστηκε από τον καιρό της ειρήνης η

Δομή Διοίκησης και η Δομή Δυνάμεων των Ελληνικών ΕΔ και καθιερώθηκε η

Διακλαδική Δομή Διοίκησης δύο επιπέδων, στο Στρατηγικό και το

33

Επιχειρησιακό. Στο πρώτο ανήκε ο Α/ΓΕΕΘΑ με το Διακλαδικό του

Στρατηγείο και στο δεύτερο τα νέα Διακλαδικά Στρατηγεία, ήτοι: το Αρχηγείο

Στόλου (ΑΣ), το Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας (ΑΤΑ), το Δ΄ ΣΣ, η Ανωτέρα

Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων (ΑΣΔΕΝ) και το Στρατηγείο

Δυνάμεων Αντίδρασης - Ενίσχυσης και Εφεδρείας [ΣΔΑΕΕ (πρώην Β΄ΣΣ)].

Τα υπόψη Στρατηγεία έπρεπε να περιλαμβάνουν, από τον καιρό της

ειρήνης διακλαδικά επιτελεία, και διατιθέμενες δυνάμεις και μέσα από τον

αντίστοιχο Κλάδο και να είναι ικανά να αναλαμβάνουν τη σχεδίαση και

εκτέλεση διακλαδικών επιχειρήσεων, σε προκαθορισμένες περιοχές ευθύνης.

Βέβαια, στην πράξη αποδείχθηκε ότι η ονομασία των Διακλαδικών

Στρατηγείων ήταν ένα στοιχείο εντυπωσιασμού, χωρίς αυτή να

ανταποκρίνεται στον ειδικό βάρος του όρου αλλά και των απαιτήσεών του.

Παράλληλα, η μη συγκρότηση Διακλαδικής Δύναμης από τον

καιρό της ειρήνης υπαγόμενη υπό επιχειρησιακή διοίκηση στον

Α/ΓΕΕΘΑ προκαλούσε δυσχέρειες στην αντιμετώπιση κρίσεων χαμηλής

ή υψηλής έντασης. Συνεπώς, απαιτείτο η συγκρότηση μιας ευέλικτης

διακλαδικής δύναμης ταχείας αντίδρασης για το θέατρο επιχειρήσεων του

Αιγαίου Πελάγους με σκοπό την αντιμετώπιση ταχέως εξελισσομένων

καταστάσεων κρίσης, υπό την επιχειρησιακή διοίκηση του Α/ΓΕΕΘΑ.

Ο νέος Ν.2984/02 περιέγραφε ότι ο Α/ΓΕΕΘΑ διέθετε από τον καιρό

της ειρήνης τις απαραίτητες διακλαδικές δυνάμεις, επί των οποίων ασκούσε

την επιχειρησιακή διοίκηση. Αυτές τις δυνάμεις μπορούσε να χρησιμοποιήσει

άμεσα όπου και όποτε απαιτείτο. Επιπλέον, το ΓΕΕΘΑ ως το μείζον πλέον

Διακλαδικό Επιτελείο, είχε αναλάβει τον συντονισμό της επιχειρησιακής

σχεδίασης, την έκδοση των διακλαδικών επιχειρησιακών δογμάτων και την

εξασφάλιση της διακλαδικής εκπαίδευσης.

Όμως, η διακλαδικότητα των Διακλαδικών Στρατηγείων

υλοποιούταν μόνο με την τοποθέτηση μικρού αριθμού αξιωματικών από

τους άλλους Κλάδους και χωρίς τη διάθεση δυνάμεων και μέσων, όπως

προβλέπεται για τη συγκρότηση μιας διακλαδικής δύναμης υπό του

Διακλαδικού Στρατηγείου. Συνεπώς, η ονομασία Διακλαδικών

Στρατηγείων του Αρχηγείου Στόλου (ΑΣ), του Αρχηγείου Τακτικής

Αεροπορίας (ΑΤΑ), του Δ’ ΣΣ, της Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοίκησης

Εσωτερικού και Νήσων (ΑΣΔΕΝ) και του Στρατηγείου Δυνάμεων Αντίδρασης -

34

Ενίσχυσης και Εφεδρείας [ΣΔΑΕΕ (πρώην Β’ΣΣ)], ήταν μόνο σχηματικά και

όχι ουσιαστικά, αφού δεν διοικούσαν Μονάδες από όλους τους Κλάδους.

Είναι κοινός τόπος για όλους τους επαγγελματίες στρατιωτικούς, ότι στην

ελληνική πραγματικότητα πρέπει να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις μείζονος ή

ελάσσονος σημασίας, σε ένα ιδιαίτερα ασταθές περιβάλλον και σε πολύ

περιορισμένο χρόνο. Η ιδιομορφία αυτή του επιχειρησιακού περιβάλλοντος,

δεν αποκλείει την ταχεία εξέλιξη ενός γεγονότος ήσσονος σημασίας σε μείζον

πρόβλημα με πολιτικές και στρατηγικές επιπτώσεις. Το επιχειρησιακό

περιβάλλον επιβάλλει την υιοθέτηση ενός ευέλικτου και δυναμικού

συστήματος διοικήσεως με δυνατότητα ταχείας αντίδρασης, το οποίο πρέπει

να ενσωματώνει τον πολιτικό έλεγχο και τη στρατηγική διεύθυνση των

στρατιωτικών επιχειρήσεων και να ικανοποιεί πάντοτε τη βασική απαίτηση για

Ενότητα Διοικήσεως.

Στην παραπάνω Δομή Δυνάμεων έτους 2002, αναφέρθηκε με

αυστηρή κριτική σκέψη προς αυτήν, ο αείμνηστος πρώην διοικητής του

Β’ Σ.Σ. και μετέπειτα Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς

Κύπρου, Στρατηγός Φλωράκης, σε μαγνητοφωνημένη συνέντευξή του

προς τον συντάκτη του παρόντος κειμένου (στο ΓΕΕΦ, έτος 2002), και

επεσήμανε μεταξύ των άλλων ότι «τα αερόστρωμνα ZUBR έπρεπε να

υπάγονται και να χειρίζονται από προσωπικό που θα ανήκει στο ΣΔΑΕΕ

(πρώην Β’ Σ.Σ)». Επίσης, επεσήμανε ότι πρέπει να υπάρχει επαρκής αριθμός

μεταφορικών αεροσκαφών και ελικόπτερων υπό του Διοικητού για την

εκτέλεση επιχειρήσεων στο θέατρο πολέμου Ελλάδα - Κύπρος.

O αείμνηστος Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς

Κύπρου, Στρατηγός Φλωράκης, τονίζει με έμφαση:

«Όταν λέω Διακλαδικό εννοούμε και στη νοοτροπία και στην πράξη.

Δεν φτάνει να έχουμε πείρα π.χ. στο Β’ Σ.Σ. ένα αξιωματικό του Ναυτικού ,

έναν του Λιμενικού και δύο της Αεροπορίας, αυτό δεν είναι Διακλαδικότητα.

Διακλαδικότητα είναι να μπορεί το Επιτελείο να σχεδιάζει κοινές χερσαίες,

ναυτικές, αεροπορικές επιχειρήσεις, να τις κατευθύνει και να έχει ο Διοικητής

τα μέσα. Δεν ξέρω ποτέ και αν αυτό θα γίνει πράξη, ευχή μου είναι όσο το

δυνατόν γρηγορότερα, χάσαμε σημαντικό χρόνο, δεν έχουμε περιθώρια να

χάσουμε περισσότερο γιατί οι απειλές υπάρχουν και πρέπει να

αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Θεωρώ πάντως τον αριθμό των

35

διακλαδικών Στρατηγείων για τις Ελληνικές Ε.Δ. πιθανόν μεγάλο, θα

μπορούσαν να είναι λιγότερα. Συνεπώς επιβάλλεται η επιτάχυνση του ρυθμού

σχεδιασμού ώστε να βελτιωθεί και ο προγραμματισμός. ’Δεν είναι αρκετό να

ονομάζεται μια Ταξιαρχία «Αεροκίνητη» ή το Σώμα Στρατού ως δύναμη RRF,

εάν δεν υπάρχουν τα μέσα για εκπλήρωση της αποστολής. Πρώτα αποκτάς ή

τουλάχιστον παραγγέλνεις «τον κύριο εξοπλισμό» και στη συνέχεια

ολοκληρώνεις την αναδιοργάνωση».

Στη συνέχεια, και σύμφωνα με την «Υπ’ Αριθμό 3» Απόφαση του

Συμβουλίου Άμυνας (ΣΑΜ), στις 21 Ιουν 2004 εγκρίθηκε η Δομή Δυνάμεων

και Διοίκησης των ΕΔ με εξαιρετικά σημαντικές αλλαγές, που προέβλεπε την

ενάσκηση της επιχειρησιακής διοίκησης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων

από τον Α/ΓΕΕΘΑ από τον καιρό της ειρήνης, τη διατήρηση του ΓΕΕΘΑ ως

του μοναδικού Διακλαδικού Στρατηγείου στο στρατηγικό και επιχειρησιακό

επίπεδο, το χαρακτηρισμό όλων των υπολοίπων Διακλαδικών Στρατηγείων

ως Επιχειρησιακών Διοικήσεων, και τη συγκρότηση Διακλαδικού Σχηματισμού

Άμεσης Αντίδρασης επιπέδου Ταξιαρχίας (ΔΣΑΑ) στο τακτικό επίπεδο, (όμως

η ΜΔΔ 2005-2020 προέβλεπε τελικά μόνο τη συγκρότηση Διακλαδικού

Στρατηγείου Άμεσης Αντίδρασης επιπέδου Ταξιαρχία). Συμπερασματικά, η

Νέα Δομή Δυνάμεων και Διοίκησης των ΕΔ 2005-2020 επέφερε την ενάσκηση

της επιχειρησιακής διοίκησης των δυνάμεων από τον Α/ΓΕΕΘΑ, από το καιρό

της ειρήνης και τη διατήρηση του ΓΕΕΘΑ ως του μοναδικού Διακλαδικού

Στρατηγείου, στο στρατηγικό και επιχειρησιακό επίπεδο.

Βέβαια, με βάση των αρχών των ΠΕΑ 2005 και ΠΕΑ 2011, (μη

κυρωθείσα μέχρι σήμερα από το ΚΥΣΕΑ!!!), αλλά και τις βασικές συνιστώσες

του Στρατηγικού Δόγματος της χώρας, οι Ελληνικές ΕΔ, υποστηριζόμενες από

ένα σύγχρονο και ενιαίο σύστημα Διοίκησης, Ελέγχου, Επικοινωνιών και

Πληροφοριών και με την εισαγωγή σύγχρονων οπλικών συστημάτων,

συγκροτούνται, κατανέμονται και ενεργούν, ώστε να επιτυγχάνεται η

αναγκαία ευέλικτη, αποτελεσματική και ταχεία αντίδραση καθώς και η

αξιόπιστη αποτροπή. Παράλληλα, συμβάλλουν αποφασιστικά με την ενεργό

συμμετοχή τους στις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας για υποστήριξη

της ειρήνης και εμπέδωση της διεθνούς ασφάλειας και σταθερότητας.

Έτσι λοιπόν, το Ελληνικό ΓΕΕΘΑ από το Νοέμβριο 2011, στα

πλαίσια της νέας αναδιοργάνωσης των Ενόπλων Δυνάμεων και της

36

προετοιμασίας τους για επιτυχή διεξαγωγή διακλαδικών επιχειρήσεων,

επεσήμανε έγκαιρα, ότι η Δομή Διοίκησης είναι βασικός παράγων, που

επηρεάζει αποφασιστικά την αποτελεσματικότητα της Διοίκησης και του

Ελέγχου των στρατιωτικών δυνάμεων, που προσδιορίζεται από την έκταση

στην οποία μπορεί ο Διοικητής να μεταφέρει τις προθέσεις του και να αντιδρά

αποτελεσματικά και γρήγορα στις εκάστοτε αλλαγές της κατάστασης σε ότι

αφορά το θέατρο επιχειρήσεων/πολέμου στην ηπειρωτική Ελλάδα και το

Αιγαίο Πέλαγος ολόπλευρα, καθώς και τη ζώνη του κυρίου γεωπολιτικού

ενδιαφέροντος της χώρας μας, την ανατολική Μεσόγειο και τη νοτιοανατολική

Ευρώπη.

Επιπρόσθετα, μία από τις σημαντικότερες αποφάσεις, που έλαβε

το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ) κατά τη

συνεδρίαση της 30ης Μαΐου 2013, ήταν η επικύρωση της Μελλοντικής

Δομής Δυνάμεων (ΜΔΔ) των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων για τη

χρονική περίοδο 2013-2027. Η απόφαση ήταν εξαιρετικά σημαντική γιατί

έκλεισε έναν αέναο κύκλο, που ουσιαστικά είχε αρχίσει από το 2001 και

ο οποίος για περισσότερα από 10 χρόνια ποτέ δεν ολοκληρώνονταν. Ας

σημειωθεί ότι η πιο πρόσφατη ΜΔΔ είχε επικυρωθεί από το ΚΥΣΕΑ το 2005

και αφορούσε την περίοδο 2005-2020 και ότι από τότε μέχρι σήμερα, για 10

περίπου χρόνια, ο σχεδιασμός επαναλαμβανόταν αδιάκοπα χωρίς να

λαμβάνεται καμία κυβερνητική απόφαση. Ο ανασταλτικός παράγοντας σε

όλες σχεδόν τις περιπτώσεις ήταν ο συνδυασμός των απόψεων του

«παραδοσιακού» τμήματος του στρατιωτικού κατεστημένου και τα, όπως

αποδείχθηκε ισχυρότατα και αποτελεσματικά, συμφέροντα τοπικών

πολιτικών, κομματικών ή ακόμη και εκκλησιαστικών αρχών. Συνεπώς, την

πλάστιγγα υπέρ της «ακινησίας» βάρυνε και η σχεδόν καθολική επικράτηση

στο εσωτερικό του στρατεύματος των «παραδοσιακών». Η εσωτερική

σύγκρουση όμως μεταξύ «αναθεωρητών» και «παραδοσιακών» έχει

εκδηλωθεί τα τελευταία χρόνια και, κατά την άποψή μας, με την πάροδο

των ετών θα γίνεται όλο και πιο έντονη. Σχηματικά και απλουστευτικά

στην πρώτη κατηγορία θα κατατάσσαμε τους οπαδούς του «Πολέμου

των Ελιγμών» και στη δεύτερη του «Πολέμου της Φθράς/Τριβής». Η

σύγκρουση αυτή φυσικά δεν είναι μοναδικό ελληνικό φαινόμενο, και πολλές

ένοπλες δυνάμεις ανά τον κόσμο την έχουν υποστεί.

37

Στην εξίσωση της αντιπαράθεσης θα προσθέσουμε και δύο άλλες

παραμέτρους, την αποτελεσματικότητα και το γόητρο – παράδοση. Οι

«αναθεωρητές» επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση της επιχειρησιακής

αποτελεσματικότητας στη βάση των διαθέσιμων πόρων ακόμη και αν αυτό

σημαίνει ότι παραδοσιακές οργανωτικές δομές, διαδικασίες, λειτουργίες και

παραδοχές θα πρέπει να μεταβληθούν εκ βάθρων. Αντίθετα οι

«παραδοσιακοί», αν και έχουν τον ίδιο τελικό αντικειμενικό σκοπό, θέτουν σε

επίσης υψηλή προτεραιότητα τη διατήρηση των βασικών αρχών και δομών

συγκρότησης και λειτουργίας του στρατιωτικού οικοδομήματος, τις οποίες

θεωρούν αναλλοίωτες από τον χρόνο.

Όμως η Ελλάδα συνεχίζει και σήμερα να κατέχει το θλιβερό

«προνόμιο» σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες χώρες μέλη του ΝΑΤΟ

και της Ευρωπαϊκής Ένωσης/ΕΕ να αντιμετωπίζει άμεση και υπαρκτή

απειλή από την Τουρκία κατά της εδαφικής της ακεραιότητας και των

κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Επιπρόσθετα δε, είναι αναγκασμένη να

αντιμετωπίσει και όλο το υπόλοιπο φάσμα μη συμβατικών (ασύμμετρων)

απειλών και κινδύνων, που συνεχώς αναδύονται και αναπτύσσονται στον

παγκοσμιοποιημένο και πολυπολικό σημερινό κόσμο.

Στα πλαίσια αυτά, ο Α/ΓΕΕΘΑ ανήρτησε στον ιστότοπο του

ΓΕΕΘΑ, για πρώτη φορά στα ελληνικά στρατιωτικά χρονικά, δημοσίως τις

«Κατευθυντήριες Οδηγίες του Α/ΓΕΕΘΑ για την Πορεία των ΕΔ σε μια

Εποχή Προκλήσεων» καθώς και το «Επιχειρησιακό Πρότυπο

Κατευθύνσεων του Α/ΓΕΕΘΑ». Οι στρατηγικού και επιχειρησιακού

περιεχομένου Κατευθύνσεις του επικεντρώνονται στην επίτευξη Κυριαρχίας

στο Διακλαδικό Πεδίο Μάχης σε όλο το φάσμα των στρατιωτικών

επιχειρήσεων μέσω της εφαρμογής νέων επιχειρησιακών ιδεών/εννοιών. Το

πρότυπο αυτό παρέχει μια κοινή κατεύθυνση προς τους Κλάδους των ΕΔ για

την ανάπτυξη εξαιρετικών επιχειρησιακών δυνατοτήτων, μέσα από το κοινό

πλαίσιο του στρατηγικού δόγματος της Χώρας. Δηλαδή, ο ΑΝΣΚ των

Ελληνικών Διακλαδικών Ενόπλων Δυνάμεων είναι η Κυριαρχία της

Διακλαδικής Δύναμης στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον, που

σημαίνει αντιμετώπιση κάθε ενδεχόμενης στρατιωτικής απειλής αλλά

και μη συμβατικής, μέσω της αποφασιστικής υπεροχής. Ο Α/ΓΕΕΘΑ

αναπτύσσει και ενσωματώνει 4 νέες επιχειρησιακές έννοιες/ιδέες:

38

- Πλεονέκτημα Ελιγμού / Διακλαδικό Ελιγμό (ικανότητα της

Διακλαδικής Δύναμης να αποκτά πλεονέκτημα θέσης με αποφασιστική

ταχύτητα και υπέρτερο επιχειρησιακό ρυθμό).

- Αποτελεσματική / Αποφασιστική Εμπλοκή (ικανότητα της

Διακλαδικής Δύναμης να προκαλεί και να παράγει τα αποτελέσματα που

απαιτούνται προς επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών και της επιθυμητής

τελικής κατάστασης).

- Ολοκληρωμένη Προστασία Δύναμης (ικανότητα της Διακλαδικής

Δύναμης να προστατεύει το προσωπικό και τα μέσα που απαιτούνται για την

αποτελεσματική υλοποίηση των έργων της).

- Εστιασμένη Διακλαδική Μέριμνα (ικανότητα παροχής στη

Διακλαδική Δύναμη κατάλληλου προσωπικού, εξοπλισμού και εφοδίων, στο

σωστό τόπο και χρόνο και στη σωστή ποσότητα, σε όλο το εύρος των

στρατιωτικών επιχειρήσεων).

Έτσι λοιπόν, το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας

συγχρονίζει και ενσωματώνει τις επιχειρησιακές δράσεις στη ξηρά, τη

θάλασσα, τον αέρα, το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα και τον κυβερνοχώρο

για την επίτευξη των στρατηγικών και επιχειρησιακών στόχων μέσω

ολοκληρωμένων, κύριων διακλαδικών επιχειρήσεων, για εκτέλεση

υψηλής ένστασης αλλά και χαμηλής έντασης συγκρούσεων. Συνεπώς,

απαιτείται η ολοκλήρωση και η βελτίωση όλων των στρατιωτικών

δυνατοτήτων για τη δημιουργία μίας αποφασιστικής αποτελεσματικής

Διακλαδικής Δύναμης, με έμφαση στην Ενότητα της Προσπάθειας, και όχι

μόνο την Ενότητα της Διοίκησης.

Αναφορικά με το Διακλαδικό Ελιγμό επισημαίνουμε, ότι είναι η

αιφνιδιαστική και εξασφαλισμένη συγκέντρωση καταλλήλων διακλαδικών

δυνάμεων και μέσων με διακλαδική ισχύ πυρός στον κατάλληλο τόπο και

χρόνο, δηλαδή μάζα, επιτάχυνση, δύναμη, ταχύτητα και ορμή σύμφωνα

με την παραπάνω ανάλυση ως προς τη θεωρία της Φυσικής, για την επίτευξη

του επιδιωκόμενου σκοπού, στο συντομότερο χρόνο και με τις μικρότερες

απώλειες.

39

Σύμφωνα με τον Αντγο ε.α Παναγιώτη Γκαρτζονίκα, πρώην Διοικητή

της ΧΧ Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, ο ενεργών επιζητεί δια του διακλαδικού

ελιγμού να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες. Η σημερινή μας πρακτική, είτε

πρόκειται για ασκήσεις μικρών ή μεγάλων Κλιμακίων είτε πρόκειται για την

εμβρυακού επιπέδου σχεδίαση επιθετικών επιχειρήσεων, είναι κυρίως δέσμια

μίας ιδιότυπης θεώρησης του Πεδίου Μάχης. Η πρακτική αυτή καθιστά

μονοδιάστατη την επιλογή της μορφής του επιθετικού ελιγμού, περιορίζοντάς

την στα όρια της μετωπικής ενέργειας. Όσο και αν ο επιθετικός ελιγμός, που

εκφράζεται με την μορφή της μετωπικής επίθεσης φαντάζει ηρωικός,

παραπέμποντας συνειρμικά τη σκέψη σε ένδοξες ιστορικές στιγμές, είναι ο

πλέον ασύμφορος και αντιοικονομικός για την εκδήλωση επιθετικών

ενεργειών. Η γραμμική παράταξη των μέσων και η ταυτόχρονη επιθετική

τους κίνηση προς την εχθρική αμυντική τοποθεσία, αποτελεί πρακτική

που συνδυαζόμενη με τις δυνατότητες των σύγχρονων οπλικών

συστημάτων του αμυνομένου, μόνο ως αυτοκαταστροφική μπορεί να

χαρακτηριστεί. Το είδος του ελιγμού αυτού χάνει την ίδια του την υπόστασή

του, καθώς παύει να είναι το μέσο με το οποίο ο επιτιθέμενος θα

προσπαθήσει να δημιουργήσει μια κατάσταση ευνοϊκή προς αυτόν και

ταυτόχρονα δυσμενή για τον αμυνόμενο κατάσταση, αλλά γίνεται το μέσο

προσέγγισης προς τον εχθρό. Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό πως ο ελιγμός

και δει ο Διακλαδικός Ελιγμός του επιθετικού αγώνα δεν είναι ένα απλό

ανυσματικό μέγεθος, που το χαρακτηρίζει η ταχύτητα και η κατεύθυνση,

αλλά πως εμπεριέχει πολλά ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία είναι και τα

σημαντικότερα (Σχέδιο 7).

40

Ο Διακλαδικός Ελιγμός με εφαρμογή της ισχύος πυρός των

συνδυασμένων του μέσων σε ενιαία δράση έχει ως σκοπό στην καταστροφή

και ήττα του εχθρού, την επίτευξη φυσικών, χρονικών και ψυχολογικών

πλεονεκτημάτων επάνω στον εχθρό και τη διατήρηση της ελευθερίας της

δράσης.

Συνεπώς, το ζήτημα της πρόσληψης και εφαρμογής του Διακλαδικού

Ελιγμού στις στρατιωτικές επιχειρήσεις για την επίτευξη Κυριαρχίας στο

Διακλαδικό Πεδίο Μάχης σε όλο το φάσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων,

οφείλει να εξεταστεί με εστίαση περισσότερο στην πραγματική ουσία της

έννοιας του ελιγμού. Λαμβάνοντας πλέον υπόψη και τα πλεονεκτήματα που

παρέχουν τα σύγχρονα μέσα, η ελληνική στρατιωτική σκέψη πρέπει να

οδηγηθεί σε σχεδίαση στρατιωτικών διακλαδικών επιχειρήσεων, που να

εστιάζουν:

Στην ταχύτητα ενεργείας.

Στην δυνατότητα ενεργείας σε βάθος.

Στην ισχυρά προσβολή του εχθρού από πολλαπλές και μη

αναμενόμενες κατευθύνσεις, (ορμή).

Στην εκμετάλλευση του στοιχείου του αιφνιδιασμού με μεγίστη

επιτάχυνση στην κίνηση.

Εχθρός

Εχθρός

Ο ελιγμός ως διανυσματικό μέγεθος

Ταχύτητα

Κατεύθυνση

ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελιγμού

Πρωτοβουλία Ταχύτητα Αιφνιδιασμός Αποφασιστική

Αντίδραση Κατεύθυνση Συντονισμός ενέργεια

41

Στην αποκεντρωτική εκτέλεση των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Η θεωρία της Φυσικής σε όλο το μεγαλείο της!!!

Στα πλαίσια αυτά, το Ελληνικό ΓΕΕΘΑ σχεδίασε και θεσμοθέτησε τη

«ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ 2013-2027», αλλά και εκτέλεσε

σημαντικό αριθμό διακλαδικών ασκήσεων «ΤΑΜΣ ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» με την

Δύναμη «ΔΕΛΤΑ» Ταχείας Αντίδρασης / υπό την άμεση επιχειρησιακή

διοίκηση του Α/ΓΕΕΘΑ, ενώ μετά από 3 έτη «ακινησίας» λόγω της

τρέχουσας μεγάλης οικονομικής κρίσης της χώρας, εκτέλεσε παρουσία της

Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, τον

γνωστό σε όλους «ΠΑΡΜΕΝΙΩΝΑ 2013» με εξαιρετική επιτυχία!!! Η

διεξαγωγή πραγματοποιήθηκε με σύνθετα και απολύτως ρεαλιστικά σενάρια,

τα οποία περιελάμβαναν αντιμετώπιση εκτεταμένων εχθρικών ενεργειών στις

Ζώνες Ευθύνης του Δ΄ ΣΣ και της ΑΣΔΕΝ, καθώς και με εξαιρετικά μεγάλη

συμμετοχή Μονάδων, προσωπικού και μέσων από πλευράς των Γενικών

Επιτελείων. Παράλληλα, ενίσχυσε το πνεύμα διακλαδικότητας και του

επιχειρησιακού του σχεδιασμού, επιβεβαίωσε την αποτρεπτική ικανότητα της

Χώρας, μέσω της Προβολής Ισχύος, ενδυνάμωσε το Πνεύμα Μονάδος και

ανέδειξε τους ηγήτορες στο μελλοντικό πεδίο της μάχης σε κάθε επίπεδο

τακτικό/επιχειρησιακό αλλά και εξύψωσε το φρόνημα των κατοίκων των

ακριτικών περιοχών. Συνεπώς, η υλοποίηση της Κυριαρχίας στο Διακλαδικό

Πεδίο Μάχης επιτεύχθηκε στις τρέχουσες ΤΑΜΣ με ταχύτητα και άριστο τρόπο

διεξαγωγής.

Για δεύτερη φορά μετά το 1974, όταν η Τουρκική απειλή έγινε άμεσα

ορατή και οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις υποχρεώθηκαν σε στρατηγική

αναδιάταξη προς Ανατολάς, όμως σήμερα επιβάλλεται και η ταχύτατη

ανάπτυξή των προς κάθε γεωγραφικό τμήμα της Ελλάδας, και κυρίως

προς τα νότια – νοτιοανατολικά, με δυνατότητα διεξαγωγής διακλαδικών

επιχειρήσεων σε ένα θέατρο, κυρίως αεροναυτικών επιχειρήσεων, εξαιρετικά

απαιτητικό και διαφορετικό από τα ισχύοντα μέχρι σήμερα. Όμως, για να

ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις ασφαλείας και να μην απαξιωθούν

επιχειρησιακά οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις θα πρέπει να επιταχύνουν το

μετασχηματισμό τους, αλλά και η Κυβέρνηση – Κοινωνία να τους

42

αφιερώσει τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους (αύξηση της

θητείας), που απαιτούνται.

Συμπερασματικά, και σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η ανάγκη για

τον ουσιαστικό μετασχηματισμό των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων

έχει γίνει πλήρως κατανοητή από τη νυν Στρατιωτική Ηγεσία, ενώ

φαίνεται ότι και η Πολιτική Ηγεσία έχει πεισθεί για αυτή.

Επίλογος

Ο Richard Simpkin αναλύει όχι μόνο τη φιλοσοφική υπόσταση της

δύναμης, αλλά επιδιώκει να την ποσοτικοποιήσει από την άποψη της Φυσικής

στα πεδία των μαχών. Στους στρατιωτικούς όρους, η μάζα μπορεί να οριστεί

ως η χρησιμοποιήσιμη φυσική δύναμη πάλης μιας δεδομένης Μονάδας. Η

ταχύτητα είναι η θέση της Μονάδας, που αλλάζει κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Για να αυξήσουμε τις δυνατότητας των ελιγμών, πρέπει να αυξήσουμε τον

αριθμόν των μεγάλων Μονάδων αλλά υπό την προϋπόθεση ότι μπορούμε να

διατηρούμε αυτές συνεχώς συμπληρωμένες, τόσον από άποψης προσωπικού

όσον και υλικού. Εάν δεν υπάρχει αυτή η προϋπόθεση, τότε οι αναμενόμενες

δυνατότητες είναι φανταστικές και ακόμη επικίνδυνοι. Δηλαδή, 3 πλήρεις Μ/Κ

Μεραρχίες έχουν πλέον μεγαλύτερη ισχύ από 6 Μ/Κ Μεραρχίες αριθμητικής

δύναμης μειωμένης κατά 50%. Τα τρέχον διαχρονικό πρόβλημα της

επάνδρωσης των Ελληνικών Μονάδων, προσπαθεί να επιλύσει η νέα ΜΔΔ

2013-2027 με την υπογραφείσα νέα δομή και συγκρότηση αυτών.

Η μάζα, η δύναμη, η ταχύτητα, η επιτάχυνση, η ορμή είναι μηδέν και

όλα αυτά είναι ανίσχυρα να φέρουν τη νίκη εάν δεν εμπνέονται από το πνεύμα

της στρατιωτικής ηγεσίας.

Έτσι λοιπόν, εάν οι στρατιωτικοί ηγήτορες δεν κέκτηνται των

αναγκαίων ιδιοτήτων προς εκπλήρωση του ρόλου των και εάν το σύνολον

των ανδρών των δεν εμπνέεται από τις ηθικές δυνάμεις, τότε η μάζα είναι

μόνον όχλος και ύλη και οι χαρακτηριστικές ιδιότητες των νόμων της Φυσικής

αποβαίνουν σε βάρος των στρατιωτικών δυνάμεων.

Επιπρόσθετα, ο Richard Simpkin σημείωσε με έμφαση ότι: «η

επεξεργασία περί της Φυσικής στην πτυχή της θεωρίας ελιγμού αποτελεί το

μακρύτερο μέρος του βιβλίου μου. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και το

43

σημαντικότερο! Πολλές φορές, όχι μόνο το ηθικό ενισχύει την πραγματική αξία

μιας στρατιωτικής δύναμης αλλά η εκμετάλλευση της δυναμικής της θεωρίας του

ελιγμού απαιτεί τη σπάνια τελειότητα στην κατάρτιση και την άσκηση της

εντολής. Εάν δεν καταλαβαίνετε και δεν σέβεστε τη Φυσική του γεγονότος, το

σχέδιό σας δεν πρόκειται να λειτουργήσει. Από την άλλη πλευρά, η

συμμόρφωση με αυτούς τους βασικούς κανόνες δεν προσφέρει καμία θετική

διαβεβαίωση ότι το σχέδιό σας θα πετύχει. Η επιτυχία εξαρτάται από την

ικανότητα στην Τέχνη του Πολέμου, την Ηγεσία και προ πάντων στη

Δημιουργική Σκέψη».

Και να συμπληρώσουμε, σύμφωνα με τον Napoleon, ότι «ο Στρατηγός

Ιππικού πρέπει να κατέχει τις θετικές επιστήμες, να γνωρίζει την αξία των

δευτερολέπτων, να περιφρονεί τη ζωή και να μην εμπιστεύεται την

τύχη»!

Από την αναλογία και την αλληλεπίδραση της Φυσικής, ο Richard

Simpkin παράγει μια αληθινά μοναδική προοπτική στη θεωρία του

Πολέμου/Ελιγμού. Προτείνει αντί της συγκέντρωσης των προσπαθειών

στην αυξανόμενη μάζα (σε αναμονή για τις μεγάλες, αποφασιστικές

μάχες τριβής), οι σύγχρονοι στρατοί να προσπαθήσουν να αυξήσουν την

ταχύτητά τους.

Συμπερασματικά, η «ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ 2013 -

2027» προσδιορίζει το κατευθυντήριο πλαίσιο των ενεργειών των

Ελληνικών ΕΔ σε πλήρη αρμονία με τη θεωρία της Φυσικής στην

ερμηνεία του Πολέμου/Ελιγμού, με απώτερο στρατηγικό στόχο τη

διατήρηση της μαχητικής των ισχύος μέσα από τη βελτίωση, κατά βάση

ποιοτική, των συντελεστών που τη συνθέτουν, ώστε να αποτραπεί ή να

αντιμετωπισθεί, εάν απαιτηθεί, κάθε προσπάθεια αμφισβήτησης της εδαφικής

ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας. Οι Ελληνικές

Διακλαδικές Δυνάμεις δύναται να επιχειρούν με Διακλαδικό Ελιγμό κατά

μόνας ή με Συμμάχους, να νικούν και να συντρίβουν τον εμπλεκόμενο

αντίπαλο, να ελέγχουν οποιαδήποτε κατάσταση σε όλο το φάσμα των

στρατιωτικών επιχειρήσεων και να επιτυγχάνουν Κυριαρχία στο

Διακλαδικό στο Πεδίο Μάχης. Προφανώς, ο βασικός στόχος είναι η επιλογή

του τρόπου για να φτάσουν οι Ελληνικές Διακλαδικές Δυνάμεις εκεί, που δεν

44

είναι τίποτα άλλο από την υιοθέτηση και την επένδυση στις νέες

επιχειρησιακές έννοιες και ιδέες, που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ο Πολυχρόνης Ναλμπάντης είναι Υποψήφιος Διδάκτορας του ΠΑΝΤΕΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ / ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. Επίσης, είναι

Πτυχιούχος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του ΠΑΝΤΕΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ και MPhil του KING’S COLLEGE/LONDON UNIVERSITY.

Επίσης, κάτοχος Διπλώματος Μεταπτυχιακού Σεμιναρίου του Centre d’ Etudes Diplomatiques

et Strategiques και του University of Aberdeen σε “Strategic Analysis and Conflict Crisis

Management”.

Διετέλεσε Διοικητής της Σχολής Τεθωρακισμένων/ΣΤΘ, Διοικητής Επιλαρχίας

Μέσων Αρμάτων και Διοικητής Επιλαρχίας Αναγνωρίσεως. Επίσης, Διευθυντής στη

Διεύθυνση Πολιτικής Εθνικής Άμυνας (ΔΙΠΕΑ) / ΕΠΥΕΘΑ - ΥΠΕΘΑ, (Σχεδιασμός και

συγγραφή της Πολιτικής Εθνικής Άμυνας – ΠΕΑ 2005 / Στρατηγικό Δόγμα Ελλάδας Αμυντικό-

Αποτρεπτικό) και Υποδιευθυντής στη Διεύθυνση Στρατηγικών Μελετών (ΔΣΜ) / ΕΠΥΕΘΑ,

(Σχεδιασμός και συγγραφή της Αμυντικής Στρατηγικής Αναθεώρησης 2001/Διακλαδικότητα

στις Ελληνικές ΕΔ). Παράλληλα, είναι μέλος στα International Institute for Strategic Studies

(IISS) /London και Royal United Services Institute (RUSI) /London.

Βιβλιογραφία

Υπουργείο Εθνικής Άμυνας/ΕΠΥΕΘΑ, Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση 2001,

(ΕΠΥΕΘΑ/ΔΣΜ, Σεπ 2001),

Αντγος ε.α. Παναγιώτης Γκαρτζονίκας, Το Επιχειρησιακό επίπεδο του Πολέμου και οι

Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, Μάιος 2006

Αντγος ε.α. Παναγιώτης Γκαρτζονίκας, Δυνατότητες και Τακτική Χρησιμοποίηση

Αρμάτων Leopard 2, Μάρτιος 2013.

Γιάννης Κουφάκης, ΜΗΧΑΝΙΚΗ ( Στερεών- Ρευστών), Θεσσαλονίκη 1978.

ΓΕΣ/ΔΝΣΗ ΔΟΓΜΑΤΟΣ, ΕΕ100-1, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΧΕΡΣΑΙΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ,

Νοε 2008

ΕΕ 101-1A, Η ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟ ΞΗΡΑΣ, (ΕΠΙΤΕΛΙΚΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ),

ΓΕΣ/ΔΝΣΗ ΣΧΕΔΙΩΝ, 2012

ΓΕΣ, Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1821-1997

Περικλής Ν. Ζορζοβίλης, Μελλοντική Δομή Δυνάμεων: Αφετηρία για τις κρίσιμες

αλλαγές , Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας & Άμυνας, www.defencepoint.gr

Υπτγος ε..α Πολυχρόνης Ναλμπάντης, Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και Διακλαδικό

Όραμα 2020 , , «ΒΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ», www.geetha.mil.gr

Υπτγος ε.α Πολυχρόνης Ναλμπάντης, Πολιτική Εθνική Άμυνα και Στρατηγικός

Σχεδιασμός, Institute for Security and Defence Analysis (I-SDA), www.i-sda.eu

Κώστας Κοκκορόγιαννης, Πολεμικό Ημερολόγιο 2007, Οι πρωταγωνιστές είπαν….,

(Ιωλκός, Αθήνα Σεπ. 2006)

45

Ανχης (ΠΒ) Κοντολεόντος Μηνάς, Η Μάζα , μετάφραση άρθρου του Col. Berteil από

την Revue de Defense Nationale, στη Γενική Στρατιωτική Επιθεώρηση/ΓΕΣ, Δεκέμβριος

1953.

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική 6ος

-11ος

αιώνας,

Εκδόσεις Ποιότητα, 2011.

Richard E. Simpkin, Race to the Swift: Thoughts on Twenty–first Century Warfare,

(Oxford and London: Brassey’s Defence Publishers, 1985).

Richard E. Simpkin, Deep Battle: The Brainchild of Marshal Tukhachevshii, ((Oxford

and London: Brassey’s Defence Publishers, 1987).

Robert Leonhard, THE ART OF MANEUVER, Maneuver-Warfare Theory and AirLand

Battle

(USA/California: Presidio Press, 1991)

William S. Lind, Maneuver Warfare Handbook, (Boulder: Westview Press, 1985)

Lawrence Freedman, Πόλεμος, σε μετάφραση Πολυχρόνη Ναλμπάντη, Εκδόσεις

Ελληνικά Γράμματα, 2001

Department of the US Army/FM 101-5-1, Operational Terms and Graphics,

Washington DC, 30 September 1997

US Department of Defense, Joint Operational Access Concept, (Washington DC,

2012)

US Joint Forces Command, Joint Operations Insights and Best Practices, (Joint

Warfighting Center’s Joint Training Division, 2011)

MG Robert B. Brown, Movement and Maneuver: A Vision for the Future (US ARMY

Magazine, June 2011)

Eric K. Clemons and Jason A. Santamaria, Maneuver Warfare: Can Modern Military

Strategy Lead You to Victory? (Harvard Business Review, April 2002)

Frans Osinga, Science, Strategy and War: The Strategic Theory of John Boyd,

Eburon Academic Publishers, Netherlands/Amsterdam 2005

John Boyd, ‘Abstract’, in Α Discourse,

Colin Gray, Modern Strategy, Oxford University Press, 1999

British Defence Doctrine, Joint Warfare Publication 0-01, (Her Brittanic Majesty's

Stationary Office, London, 1997),

http://strategyreports.wordpress.com/, Συμπεράσματα από την ΤΑΜΣ «ΠΑΡΜΕΝΙΩΝ

2013»

http://el.wikipedia.org, Ορισμοί στη Φυσική