Ηλεκτρονική - sch.gr2epal-n-smyrn.att.sch.gr/files/greek.pdf · 1 Η παρούσα...

Ηλεκτρονική Αδελφοποίηση – Πολιτισµός και Παραδόσεις της Πατρίδας µου

1

Η παρούσα εργασία έγινε στα πλαίσια της ∆ράσης eTwinning του προγράµµατος eLearning της Ευρωπαικής

Επιτροπής και παρουσιάζει τα αποτελέσµατα της Ηλεκτρονικής Αδελφοποίησης των µαθητών του 2ου Τ.Ε.Ε. Ν. Σµύρνης - Ελλάδα & των µαθητών του ICES

LEON HUREZ La Louviere – Βέλγιο, µε θέµα "Πολιτισµός και Παραδόσεις της Πατρίδας µου" η οποία

πραγµατοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 2004-2005. Αφιερώνεται στους µαθητές και στους καθηγητές που δούλεψαν µε µεράκι για την επιτυχία του προγράµµατος.

Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος

κι ολόκληρη τη Γη µας θ' αγκάλιαζε θαρρώ.

Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και µπαίναν στο χορό

ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ' αγκάλιαζε θαρρώ.

Θα 'ρχόνταν τότε τα πουλιά θα 'ρχόνταν τα λουλούδια θα 'ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος

και τρεις φορές τη Γη µας θ' αγκάλιαζε θαρρώ


2

Περιεχόµενα Σελ.

1. Λοιπόν... είµαστε e-Twins! 3 2. Παρουσίαση του Προγράµµατος 3 3. Παραδόσεις 4

3.1. Θρησκευτικές παραδόσεις 4 3.1.1. Χριστούγεννα 4 3.1.2. Απόκριες 18 3.1.3. Πάσχα 25 3.1.4. Άλλα 35

3.2. Παραδόσεις από την Κοινωνική Ζωή 37 3.2.1. Γέννηση – Βάπτιση 37 3.2.2. Αρραβώνας – Γάµος 41 3.2.3. Θάνατος 45

3.3. Ιδιαίτερες Παραδόσεις 46 4. Πολιτισµός 50

4.1. Μουσική και τραγούδια 50 4.2. Παραδοσιακοί Χοροί 51 4.3. Θέατρο Σκιών 54 4.4. Λαϊκή Τέχνη 57

5. Συµπεράσµατα 62 6. Ευχαριστίες 64


3

1. Λοιπόν... είµαστε e-Twins!

Το eTwinning είναι η κύρια δράση του προγράµµατος eLearning της Ευρωπαικής Επιτροπής. Αυτή η νέα πρωτοβουλία µεταφέρει την ιδέα της αδελφοποίηση των σχολείων σε ένα νέο επίπεδο. Οραµατίζεται την Ευρωπαϊκή αδελφοποίηση σχολείων να πραγµατοποιείται για εκτεταµένη χρονική περίοδο και να εµπλέκει ένα µεγάλο αριθµό από εκπαιδευτικούς, διευθυντές σχολείων και προσωπικό στήριξης σε πολλαπλά επίπεδα και σε πολλαπλά αντικείµενα. Το eTwinning είναι ένας τρόπος να δουλέψουν τα σχολεία πέρα από τα

εθνικά σύνορα και να αποκοµίσουν παιδαγωγικά, κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη. ∆ύο σχολεία από δύο διαφορετικά κράτη δηµιουργούν µια συνεργασία µε σκοπό να δουλέψουν µαζί σε κοινά σχέδια εργασιών και να µοιραστούν ιδέες και εµπειρίες. Συνδέονται µεταξύ τους κυρίως χρησιµοποιώντας το ∆ιαδίκτυο καθώς και νέες τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών, αλλά επίσης προγραµµατίζουν ανταλλαγές για να συναντηθούν. Το eTwinning αναπτύσσει και ενισχύει την συνεργασία εξ' αποστάσεως

και την διδασκαλία µεταξύ σχολείων. Φέρνει έναν οµαδικό τρόπο εργασίας µέσα στα προγράµµατα σπουδών και παρέχει µια ευκαιρία τους νεαρούς Ευρωπαίους να µάθουν για την πολιτιστική και κοινωνική ζωή των άλλων και να βελτιώσουν τις ικανότητες τους στις ξένες γλώσσες. Μπορείτε να επισκεφτείτε το http://www.eTwinning.net για να

µάθετε περισσότερα!

2. Παρουσίαση του Προγράµµατος

Το πρόγραµµα e-Twinning για τα σχολεία µας ξεκίνησε στις 7 Μαρτίου 2005. Είµαστε δύο οµάδες µαθητών, µία από το Βέλγιο και µία από την Ελλάδα

και δουλεύουµε µε την υποστήριξη των καθηγητών µας, κ. Maurice Medici και κ. Βασιλική Νιάρρου. Τα σχολεία µας είναι το 2ο Τ.Ε.Ε. Ν. Σµύρνης - Ελλάδα & το ICES

LEON HUREZ La Louviere - Βέλγιο.


4

Το αντικείµενο της εργασίας µας είναι "Πολιτισµός και Παραδόσεις της Πατρίδας µου" και σκοπός του είναι να µας βοηθήσει να ανταλλάξουµε πληροφορίες για την κουλτούρα και τις παραδόσεις των χωρών µας, και µέσω αυτού να εξοικειωθούµε ο καθένας µε τον πολιτισµό του άλλου και να κατανοήσουµε τον τρόπο ζωής στην καθηµερινότητα. Εκτός από τις διαφορές και τις οµοιότητες που θα ανακαλύψουµε στις παραδόσεις της κάθε χώρας, θα συνειδητοποιήσουµε ότι ο πολιτισµός είναι κοινός πλούτος για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εκτός από την ανταλλαγή πληροφοριών για τον πολιτισµό και τις

παραδόσεις των δυο χωρών, θα εξοικειωθούµε µε µια ξένη γλώσσα (Αγγλικά) και θα αναπτύξουµε δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασία, υπευθυνότητα και συνέπεια στον προγραµµατισµό, την έρευνα, συλλογή και αξιολόγηση πηγών και γνώσης. Εδώ είναι ένα πλάνο για το τι κάναµε στην εργασία µας, οι έλληνες

µαθητές: 1. Μαζέψαµε υλικό (κείµενο, φωτογραφίες, κτλ):

Α. Ερευνήσαµε τις παραδόσεις: • Παραδόσεις που αφορούν την θρησκεία (Χριστούγεννα,

απόκριες, Πάσχα, κτλ) • Παραδόσεις κοινωνικής ζωής (γέννηση, γάµος, θάνατος, κτλ) • Ειδικές παραδόσεις (για καλή τύχη, γονιµότητα, κτλ)

Β. Ερευνήσαµε την κουλτούρα: • Μουσική, παραδοσιακοί χοροί και τραγούδια, θέατρο, τέχνη,

κτλ. 2. ∆ηµιουργήσαµε παρουσιάσεις στο PowerPoint 3. Εκθέσαµε την εργασία µας στα σχολεία µας 4. ∆ηµιουργήσαµε µία ιστοσελίδα σε δύο γλώσσες (Ελληνικά και

Αγγλικά) http://2tee-n-smyrn.att.sch.gr

3. Παραδόσεις

3.1. Θρησκευτικές παραδόσεις

3.1.1 Χριστούγεννα

Το ∆ωδεκάορτο (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνια)

Χριστουγεννιάτικες Παραδόσεις

Τα Χριστούγεννα, µια χειµωνιάτικη γιορτή, είναι µια από τις σηµαντικότερες περιόδους στη θρησκευτική και όχι µόνον, ζωή των Ελλήνων. Οι ετοιµασίες ξεκινούν στις 15 Νοεµβρίου, του Αγίου Φιλίππου,


5

όπου και ξεκινά µία περίοδος νηστείας 40 ηµερών. Στις µέρες όµως λίγοι τηρούν τη νηστεία αυτή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, βλέπουµε παντού γύρω µας χριστουγεννιάτικες διακοσµήσεις, στους δρόµους, στις βιτρίνες των καταστηµάτων, στα σπίτια, παντού. Χριστουγεννιάτικα δέντρα µε φωτάκια που αναβοσβήνουν, γλυκά, χριστουγεννιάτικες κάρτες και όλα αυτά που φέρνουν χαρά σε όλους µας. Οι εορταστικές εκδηλώσεις διαρκούν µέχρι τις 6 Ιανουαρίου, τη µέρα των Θεοφανίων. Τα Χριστούγεννα είναι συνδεδεµένα για τους Έλληνες µε θρησκευτικές διακοπές. Τα σχολεία παραµένουν κλειστά για 2 εβδοµάδες.

Ας δούµε τις πιο γνωστές παραδόσεις αυτής της περιόδου:

24 ∆εκεµβρίου - Παραµονή Χριστουγέννων Την Παραµονή των Χριστουγέννων ανοίγει σύµφωνα µε την παράδοση ο

κύκλος της περιόδου του ∆ωδεκάορτου, όταν οµάδες παιδιών τραγουδούν τα κάλαντα, ξεκινώντας από τη Γέννηση του Χριστού, συνεχίζοντας µε ευχές για το σπίτι και τους νοικοκύρηδες του σπιτιού και τελειώνοντας µε στίχους όπου ζητάνε λεφτά και κεράσµατα. Το έθιµο των καλάντων κρατά από τους Βυζαντινούς χρόνους και αποτελεί βασικό χαρακτηριστικών των εορτών. Τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα χτυπώντας µεταλλικά τρίγωνα. ∆ώρα και κάρτες ανταλλάσσονται καθ' όλη τη διάρκεια των εορτών και ιδιαίτερα την παραµονή των Χριστουγέννων. Το Άγιος Βασίλης φέρνει τα δώρα στα παιδιά. Και όπως κάθε χρόνο, ήρθε η ώρα για τα παραδοσιακά γλυκά των Χριστουγέννων, του Κουραµπιέδες και τα Μελοµακάρονα. Επίσης, στολίζουµε το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Σε κάποια µέρη, κυρίως στα νησιά όπου πολλοί είναι ναυτικοί, αντί για δέντρο στολίζουν ένα µικρό καραβάκι.


6

Καλικάντζαροι Επειδή από τα Χριστούγεννα µέχρι τα Φώτα ο Χριστός είναι ακόµη

αβάφτιστος, είναι και "τα νερά αβάφτιστα". Έτσι βρίσκουν ευκαιρία οι καλικάντζαροι ν' αλωνίζουν τον κόσµο. Ας δούµε όµως πρώτα πώς τους φαντάζεται και τι πιστεύει γι' αυτούς ο ελληνικός λαός. Οργιάζει κυριολεκτικά η λαϊκή φαντασία σχετικά µε την εµφάνισή τους: "είναι σαν τους ανθρώπους, όµως µαύροι κι άσκηµοι και πολύ ψηλοί και φορούν σιδεροπάπουτσα", πιστεύουν µερικοί. Για άλλους είναι "µαυριδεροί µε κόκκινα µάτια, τράγινα πόδια, µε χέρια σαν της µαϊµούς και µε τριχωτό όλο το σώµα". Άλλοι πάλι τους θέλουν "κουτσούς, στραβούς, µονόµµατους, µονοπόδαρους και πολύ κουτούς... Η θροφή τους είναι σκουλήκια, βαθράκια, φίδια κ.ά. Μπαίνουν στα σπίτια απ' την καπνοδόχο και κατουρούν τη φωτιά, καβαλικεύουν στους ώµους τους διαβάτες, τους πιάνουν στο χορό". Τα ονόµατα που τους έχουν δώσει είναι ποικίλα, ανάλογα µε τον τόπο: λυκοκάντζαροι, καρκαντζόλοι, καψιούρηδες, καλιοντζήδες, µνηµοράτοι, (π)αρωρίτες, κολοβελόνηδες, πλανητάροι, τσιλικρωτά, παγανά, είναι µερικά απ' αυτά. Όλο το χρόνο οι καλικάντζαροι ζουν κάτω απ' τη γη και προσπαθούν να

κόψουν το δέντρο που τη βαστάει, είτε πελεκώντας το µε τσεκούρια είτε ροκανίζοντάς το µε τα µακριά και σουβλερά τους δόντια. Μα εκεί που λίγο θέλει να πέσει το δέντρο, να γκρεµιστεί µαζί του κι η γη, να σου και φτάνουν τα Χριστούγεννα. Τότε οι καλικάντζαροι ξεχύνονται στον Απάνω Κόσµο µέχρι τα Φώτα. Όταν ξαναγυρίζουν στα σπλάχνα της γης, βρίσκουν το δέντρο ακέραιο πάλι και ξαναρχίζουν το ροκάνισµα µέχρι τα επόµενα Χριστούγεννα.


7

Και τι δεν κάνουν οι καλικάντζαροι, σαν ξεπροβάλουν ένας ένας απ' τις τρύπες τους πάνω στη γη· έτσι και νυχτώσει, αρχίζουν να τριγυρίζουν στην εξοχή και στους µύλους, κατεβαίνουν στο χωριό µήπως και µπουν στα σπίτια. Αλίµονο σ' όποιον συναντήσουν νυχτιάτικα! ∆εν τον αφήνουν σε χλωρό κλαρί, που λέµε. Τον τραβολογούν, τον πειράζουν, καβαλικεύουν στους ώµους του, χορεύουν ολόγυρά του κι άλλα πολλά. Μανία τους να πειράζουν προπάντων τις κακόµοιρες τις γριές. Στα σπίτια µπαίνουν απ' την καπνοδόχο και σαν πατήσουν το πόδι τους, αρχίζουν ν' ανακατεύουν και να µπερδεύουν ό,τι βρουν µπροστά τους, µα το πιο πολύ που θέλουν είναι να µαγαρίσουν τα φαγητά των ανθρώπων. Ωστόσο κανένα κακό δε στάθηκε στον κόσµο, που ο άνθρωπος να µην

προσπάθησε να βρει την γιατρειά του. Έτσι και δώ. Η καλή νοικοκυρά θα συµµαζέψει πρώτα µέσα στο σπίτι ό,τι αγγεία βρίσκονται έξω. Θα βάλει στο άνοιγµα της καπνοδόχου ή πίσω από την πόρτα του σπιτιού ένα κόσκινο. Ο καλικάντζαρος και περίεργος είναι και "µπιτ για µπιτ κουτός". Μόλις το δει, στέκεται κι αρχίζει να µετράει τις τρύπες του· ένα δύο! Ένα δύο! Ένα δύο! Παρακάτω δεν ξέρει να µετρήσει, γιατί µπερδεύεται ή δεν τολµάει να πει το "τρία". Έτσι χάνει την ώρα του, γιατί έχει πια ξηµερώσει και σαν λαλήσει ο πρώτος πετεινός πρέπει να εξαφανιστεί. ∆εν είναι ο µόνος τρόπος το κόσκινο· µπορούν να κρεµάσουν το κατωσάγωνο ενός χοίρου στην καπνοδόχο, να κάψουν αλάτι ή ένα παλιοπάπουτσο στη φωτιά κι ο καπνός κι οι κρότοι απ' το αλάτι θα διώξουν µακριά τους καλικάντζαρους. Άλλοι δένουν στο χερούλι της πόρτας ένα σκουλί (τούφα) λινάρι. Ώσπου να µετρήσει ο καλικάντζαρος τις ίνες του λιναριού, έφτασε το ξηµέρωµα κι όπου φύγει φύγει. Τους πιάνουν και µε το καλό προσφέροντάς τους γλυκά και τηγανίτες, που τα πετάνε στην καπνοδόχο. Στην Κύπρο τους ρίχνουν ξεροτήγανα την τελευταία µέρα του ∆ωδεκάµερου. Όµως εκείνο που τρέµουν και φοβούνται περισσότερο -το πιο σίγουρο

µέσο για να γλιτώσεις απ' τους καλικάντζαρους- είναι η φωτιά. Αυτή τους διώχνει µακριά. Μέρα και νύχτα λοιπόν όλο το ∆ωδεκάµερο η φωτιά δε σβήνει στην οικογενειακή εστία. Ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει ξεδιαλέξει ένα χοντρό ξύλο από αγκαθερό δέντρο, γιατί τ' αγκάθια διώχνουν τα δαιµόνια.

Το τάισµα της βρύσης Τα µεσάνυχτα της παραµονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της

Κεντρικής Ελλάδας, γίνεται το λεγόµενο "τάισµα" της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν ξηµερώσει Χριστούγεννα, πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν µε βούτυρο και µέλι, µε την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το µέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Μ' αυτή την κίνηση παίρνουν από τη βρύση το "αµίλητο" νερό. Για να έχουν καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ή ψηµένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς, ή όσπρια και φρόντιζαν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία αυτή της µετάβασης και της επιστροφής στη


8

βρύση, γίνεται σιωπηλά- για αυτό και ονοµάστηκε αµίλητο νερό. Με το 'αµίλητο' νερό οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους, για ευρωστία και καλή τύχη.

Κλωνάρια στο τζάκι Στη Θεσσαλία, τα νεαρά κορίτσια και αγόρια, επιστρέφοντας στο σπίτι

από την εκκλησία, τοποθετούν δίπλα στο αναµµένο τζάκι µικρά κλαδιά δέντρων, που αντιπροσωπεύουν τις προσωπικές τους επιθυµίες. Κλαδιά κέδρου για τα κορίτσια και αγριοκερασιάς για τα αγόρια. Φροντίζουν µάλιστα τα κλαδιά αυτά να είναι λυγερά, αφού το κλαδί που θα καεί πρώτο αντιπροσωπεύει καλούς οιωνούς για τον κάτοχό του. Συγκεκριµένα, πιστεύεται ότι το άτοµο, του οποίου το κλαδί κάηκε πρώτο, θα είναι και το πρώτο που θα παντρευτεί.

Χριστόξυλο Πρόδροµος του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι το Χριστόξυλο ή

∆ωδεκαµερίτης ή Σκαρκάνζαλος, ένα χοντρό ξύλο δηλαδή από αχλαδιά ή αγριοκερασιά. Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, αποµακρύνουν τα δαιµονικά όντα, όπως τους καλικάντζαρους. Οι πρόγονοί µας τοποθετούσαν το Χριστόξυλο στο τζάκι του σπιτιού την παραµονή των Χριστουγέννων. Η στάχτη των ξύλων προφύλασσε το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό. Το Χριστόξυλο αντικαταστάθηκε από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο από τη Γερµανία εξαπλώθηκε και ρίζωσε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για να ταξιδέψει στη συνέχεια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Στα χωριά της βόρειας Ελλάδας , από τις παραµονές των εορτών ο

νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όµορφο, το πιο γερό , το πιο χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Αυτό ονοµάζεται Χριστόξυλο και είναι το ξύλο που θα καίει για όλο το ∆ωδεκαήµερο των εορτών (από τα Χριστούγεννα µέχρι και τα Φώτα) στο τζάκι του σπιτιού. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει το σπίτι και µε ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι , ώστε να µη µείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόµη και την καπνοδόχο , για να µη βρίσκουν πατήµατα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιµόνια, όπως λένε στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραµύθια. Έτσι το βράδυ της παραµονής των Χριστουγέννων , όταν όλη η

οικογένεια θα είναι µαζεµένη γύρω από το τζάκι , ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και µπαίνει στην πυροστιά το Χριστόξυλο. Ο λαός λέει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο , ζεσταίνεται ο Χριστός , εκεί στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέµ . Σε κάθε σπιτικό , οι νοικοκυραίοι προσπαθούν το Χριστόξυλο να καίει

µέχρι τα Φώτα. Πριν το ρίξουν στη φωτιά, το ραίνουν µε καταχύσµατα, δηλαδή µε ξηρούς καρπούς, που τα παιδιά χύνονται να τα µαζέψουν. Αλλού βάζουν δύο ή τρία ξύλα· το ένα από ίσιο αρσενικό δέντρο, π.χ. κέδρο, που συµβολίζει το νοικοκύρη του σπιτιού. Το δεύτερο, θηλυκό πάντοτε, από αγριοκερασιά ή αχλαδιά, συχνά µε παραφυάδες, που συµβολίζει τη νοικοκυρά, και το τρίτο.


9

Χριστόψωµο Το χριστουγεννιάτικο ψωµί το φτιάχνουν οι γυναίκες µε ιδιαίτερη

φροντίδα και υποµονή. Το ζύµωµα είναι µια ιεροτελεστία . Χρησιµοποιούν ακριβά υλικά , ψιλοκοσκινισµένο αλεύρι , ροδόνερο , µέλι , σουσάµι , κανέλα και γαρίφαλα, λέγοντας: "Ο Χριστός γεννιέται , το φως ανεβαίνει, το προζύµι για να γένει." Πλάθουν το ζυµάρι και παίρνουν τη µισή ζύµη και φτιάχνουν µια κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό µε λουρίδες απ' τη ζύµη. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήµατα µε το µαχαίρι ή µε το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια. Η διακόσµηση αυτή τονίζει το σκοπό του χριστόψωµου και εκφράζει τις προσδοκίες των πιστών για καλή σοδειά και παραγωγή των ζώων. Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωµο είναι ευλογηµένο ψωµί. Το κόβουν ανήµερα τα Χριστούγεννα, δίνοντας πολλές ευχές.

Την ηµέρα των Χριστουγέννων, κατά τη διάρκεια του µεσηµεριανού γεύµατος, ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωµο, το σταυρώνει, το κόβει και το µοιράζει σ' όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονται στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Πολλοί παροµοιάζουν τη διαδικασία αυτή, µε το µυστήριο της Θείας κοινωνίας. Το έθιµο του Χριστόψωµου διατηρείται σε ελάχιστα µέρη της Ελλάδας και κυρίως στην Κρήτη. Αποτελεί µια συνήθεια βαθιά ριζωµένη και θεωρείται έργο θείο και έθιµο καθαρά Χριστιανικό. Κατά τόπους, το συναντάµε σε παραλλαγές µορφών ή ονοµασιών όπως: "το ψωµί του Χριστού", "Σταυροί", "βλάχες" κ.ά.

Χριστουγεννιάτικο ∆έντρο και Καραβάκια Το στόλισµα του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι η ουσία των

Χριστουγέννων. Το έθιµο αυτό έχει ξενική προέλευση και όπως λέγεται το εισήγαγαν οι Βαυαροί. Για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833 και µετά στην Αθήνα. Από το Β' παγκόσµιο πόλεµο και µετά το δέντρο µε τις πολύχρωµες µπάλες µπήκε σε όλα τα ελληνικά σπίτια. Σύµφωνα µε µια άλλη παράδοση, το στόλισµα του δέντρου καθιερώθηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος, περπατώντας τη νύχτα στα δάση και βλέποντας τα χειµωνιάτικα αστέρια να λάµπουν µέσα στα κλαδιά, συνέλαβε την ιδέα της τοποθέτησης ενός φωτεινού δέντρου στο σπίτι του, που θα απεικόνιζε τον έναστρο ουρανό απ' όπου ο Χριστός ήρθε στον κόσµο. Όµως σε µερικά µέρη όπως στη Λέσβο το χριστουγεννιάτικο


10

δέντρο δεν είναι από έλατο αλλά από κλαδί ελιάς το οποίο το στολίζουν µε χρυσωµένα πορτοκάλια, καρύδια και διάφορα παιχνίδια. Πολλές φορές αντί για κλαδί ελιάς στολίζουν ξύλινα καραβάκια. Στην πόλη της Χίου την παραµονή της Πρωτοχρονιάς υπάρχει ένα έθιµο, τα αγιοβασιλιάτικα καραβάκια.

Ιδιαίτερες Παραδόσεις

Οι Μωµόγεροι Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νοµού ∆ράµας συναντάµε το έθιµο

των Μωµόγερων, το οποίο προέρχεται από του Πόντιους πρόσφυγες. Η ονοµασία του εθίµου προέρχεται από τις λέξεις µίµος ή µώµος και γέρος και συνδέεται µε τις µιµητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών. Αυτοί, φορώντας τοµάρια ζώων - λύκων, τράγων ή άλλων - ή ντυµένοι µε στολές ανθρώπων οπλισµένων µε σπαθιά, έχουν τη µορφή γεροντικών προσώπων. Οι Μωµόγεροι, εµφανίζονται καθ' όλη τη διάρκεια του δωδεκαηµέρου των εορτών, και προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά, γυρίζουν σε παρέες στους δρόµους των χωριών και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους: "Αρχή κάλαντα και αρχή του χρόνου, πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου". Όταν δύο παρέες συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεµο µεταξύ τους, ώσπου η µία οµάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.

Κόλιντα Μπάµπω Στην Πέλλα αναβιώνει το έθιµο της "Κόλιντα Μπάµπω" που έχει σχέση µε

τη σφαγή του Ηρώδη. Οι κάτοικοι της περιοχής ανάβουν το βράδυ της 23ης ∆εκεµβρίου φωτιές φωνάζοντας "κόλιντα µπάµπω" δηλαδή "σφάζουν, γιαγιά". Σύµφωνα µε τους κατοίκους, αυτό το βράδυ ο βασιλιάς Ηρώδης διέταξε τη σφαγή όλων των αρσενικών νηπίων κάτω από την ηλικία των 2 χρονών, ώστε να µην κινδυνέψει από τον Ιησού. Η φωτιά ενηµερώνει τους κατοίκους να προφυλαχθούν όχι µόνο από το βασιλιά, αλλά και από το κακό που ίσως παραφυλάει για τον καινούριο χρόνο.


11

Οι Κολόνιες Στην Κεφαλονιά , καθώς και στα άλλα νησιά των Επτανήσων, Κέρκυρα ,

Ζάκυνθο κλπ. οι κάτοικοί τους χαίρονται µε το δικό τους ξεχωριστό τρόπο, τις άγιες ηµέρες του ∆ωδεκαήµερου. Οι άνθρωποι γιορτάζουν πηγαίνοντας στην εκκλησία , τρώγοντας , πίνοντας, τραγουδώντας , αλλά και κάνοντας αστεία ο ένας στον άλλον. Την παραµονή της Πρωτοχρονιάς , το βράδυ , οι κάτοικοι του νησιού γεµάτοι χαρά για τον ερχοµό του νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόµους κρατώντας µπουκάλια µε κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας: "Ήρθαµε µε ρόδα και µε ανθούς να σας ειπούµε χρόνους πολλούς." Και η τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι: "Καλή Αποκοπή", δηλαδή µε το καλό να αποχωριστούµε τον παλιό χρόνο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η µπάντα του δήµου περνάει από όλα τα σπίτια και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα.

Μπουµπουσάρια ή ραγκουτσάρια Μπουµπουσάρια ή ραγκουτσάρια ονοµάζονται στη ∆υτική Μακεδονία τα

τοπικά καρναβάλια της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων. Μπουµπουσάρια τα λένε κυρίως στη Σιάτιστα και τα γύρω χωριά, καθώς και στα Βλαχοχώρια των Γρεβενών. Ως ραγκουτσάρια είναι γνωστά σ' ολόκληρο τον υπόλοιπο νοµό Κοζάνης και στην Καστοριά. Μάλιστα εκεί ως ραγκουτσάρια αναφέρονται τα καρναβάλια της 7ης και 8ης Ιανουαρίου, την ηµέρα του Αη-Γιάννη και την εποµένη. Στη Σιάτιστα τα µπαµπουσάρια γίνονται - εκτός από την Πρωτοχρονιά - κυρίως τα Θεοφάνια, ενώ σ' όλα τα άλλα χωριά του Βοϊου µόνο την Πρωτοχρονιά, µε εξαίρεση την Εράτυρα. Εκεί το ωραίο αυτό έθιµο το συναντούµε την εποµένη της Πρωτοχρονιάς. Στα Βλαχοχώρια την παραµονή των Θεοφανίων οι διάφορες παρέες των µεταµφιεσµένων νέων αποτελούσαν συγκροτηµένες παρέες, σχεδόν στερεότυπες πάντα: η νύφη, ο γιατρός, ο γκέκας, ο αρµατολός και ο σαλός (τρελός), που κατά κανόνα ήταν φορτωµένος µε τα κουδούνια. Σε πολλά µέρη τα ραγκουτσάρια έκαναν επισκέψεις και στα διπλανά

χωριά και µάλιστα, όταν δύο παρέες συναντιόνταν στους δρόµους, πιάνονταν από τα µπράτσα και χτυπώντας τα κουδούνια µε δύναµη, η κάθε παρέα προσπαθούσε να αναγκάσει τους αντιπάλους σε υποχώρηση. Στη Σιάτιστα και στα γύρω χωριά, οι µικροί µεταµφιεσµένοι γυρίζουν στα σπίτια ή σταµατούν τους µεγάλους στο δρόµο και τραγουδώντας "Και βάλε το χεράκι σου στην αργυρή σου τσέπη...", προσπαθούν να τους αποσπάσουν χρήµατα.


12

∆ιατροφικές Παραδόσεις Κύριο πιάτο την ήµερα των Χριστουγέννων είναι η γαλοπούλα, ένα έθιµο

που έφτασε στην Ευρώπη από το Μεξικό µόλις το 1824. Την Πρωτοχρονιά η συνήθεια ήταν να φτιάχνουν κότα ή "κούρκο" (γαλοπούλα) γεµιστό µε κάστανα, καρύδια, σταφίδες, κιµά, κρεµµύδι πιπέρι και µαϊντανό, όλα καβουρδισµένα. Ωστόσο, σε αρκετές περιοχές της χώρας µας διατηρείται το έθιµο της κοτόσουπας, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία και στην Κρήτη. Παλαιότερα η κοτόσουπα αποτελούσε το κυρίως πιάτο που έτρωγαν οι Έλληνες όταν επέστρεφαν από την εκκλησία. Ένα άλλο συνηθισµένο πιάτο είναι το ψητό χοιρινό κρέας (το ψήσιµο γινόταν στη χόβολη του τζακιού). Υπήρχε όµως και το έθιµο τη µέρα αυτή το παραδοσιακό πιάτο να είναι το χοιρινό µε πρασοσέλινο ή όποιο άλλο κρέας µε πιλάφι. Τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που σφάζουν τα γουρούνια. Σε διαφορετικά µέρη της Ελλάδας πάντως, υπάρχουν και διαφορετικά έθιµα. Για παράδειγµα στα Ζαγωροχώρια της Ηπείρου τα Χριστούγεννα φτιάχνουν τα "Σπάργανα" που µοιάζουν µε τηγανίτες και συµβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού στη Φάτνη. Επίσης οι νοικοκυρές φτιάχνουν στο χριστόψωµο που είναι συνήθως στρογγυλό και αποτελεί σύµβολο της γιορτής.

Πρωτοχρονιάτικες Παραδόσεις

Βασιλόπιτα Κανένα από τα ετήσια έθιµα δεν τηρείται τόσο απαράβατα από τους

Νεοέλληνες, όπου κι αν βρίσκονται στα πέρατα του κόσµου, και δεν έχει τόσο βαθιές ρίζες στο χρόνο, όσο η βασιλόπιτα της πρωτοχρονιάς. Γιατί ανέκαθεν, µε το κρυµµένο "φλουρί", συµβολίζει την εύνοια της τύχης και µετατρέπεται σε µέσο, που θα φανερώσει τον τυχερό του χρόνου. Μα αν σήµερα σε πολλές περιπτώσεις την έχουµε προσαρµόσει στα

γαστρονοµικά αστικά δεδοµένα της καταναλωτικής µας κοινωνίας, αν την έχουµε µετατρέψει σε ένα ευωδιαστό µεγάλο αρτογλύκισµα πολυτελείας - τσουρέκι κατά προτίµηση - για το οποίο τη λύση δίνει το ζαχαροπλαστείο, υπάρχουν ακόµα άξιες Ελληνίδες νοικοκυρές, που µε θρησκευτική ευλάβεια επιµένουν να την παρασκευάζουν µε τον παραδοσιακό τρόπο. Έτσι, όπως τον έµαθαν από την µάννα τους , µε συνταγή, που και εκείνη είχε διδαχθεί από τη δική της µάννα, συνεχίζοντας παράδοση αιώνων. Γιατί στη συλλογική συνείδηση του λαού µας η βασιλόπιτα, γλυκιά ή αλµυρή, µε ζάχαρη ή κρέας, είχε κάποτε αναχθεί σε πρωτοχρονιάτικο σύµβολο µε εξαιρετικές ιδιότητες, όχι µόνο αποκαλυπτικές, αλλά και καθοριστικές για


13

την τύχη των ανθρώπων, των ζωντανών και των άλλων περιουσιακών στοιχείων της ελληνικής οικογένειας. Γιατί τότε και ο τρόπος παρασκευής της ακόµα θα εξασφάλιζε την καλοχρονιά. Και γιατί τέτοιες δοξασίες δύσκολα ξεριζώνονται από την ψυχή του λαού. Οι εξαιρετικές εκείνες ιδιότητες, που αποδίδονταν κάποτε στη βασιλόπιτα, συνετέλεσαν, ώστε η ετοιµασία της να γίνεται µε συµβολική τελετουργία και να συνοδεύεται συχνά από πράξεις αναλογικής µαγείας. Στο Σέλινιο Χανίων, για παράδειγµα, ζυµώνονταν µε λάδι, αλεύρι ,

ζάχαρη και πολλά µυρωδικά, σύµβολα της αφθονίας των οικογενειακών αγαθών. Και µόλις την έστρωνε η νοικοκυρά στο ταψί, σχεδίαζε στην όψη της µε πιρούνι τσιµπητό σταυρό και άλλα πλουµίδια , που σκοπό είχαν να εξορκίσουν το κακό µάτι. Παρόµοια πίτα, µε ζάχαρη και µυρωδικά, ετοίµαζαν και στις Κυδωνίες. Κι επί πλέον µε κλειδί τη στόλιζαν µε παράξενα σχήµατα , για να κλειδώσουν την κακογλωσσιά, ενώ µε δαχτυλήθρα, σύµβολο της νοικοκυροσύνης , γέµιζαν µε σχέδια τα ενδιάµεσα κενά , για να είναι οι γυναίκες του σπιτιού γερές και προκοµµένες. Γλυκές βασιλόπιτες συνήθιζαν κυρίως στα αστικά κέντρα, αλλά και σε αρκετές αγροτικές περιοχές της πατρίδας µας. Τα υλικά ήταν περίπου τα ίδια. Ποίκιλε µόνο, από τόπο σε τόπο και από οικογένεια σε οικογένεια, ο τρόπος διακόσµησής της, "τα γράµµατα" όπως έλεγαν. Στολίδια δηλαδή από ζυµάρι, που το καθένα αντιστοιχούσε σε µια ευχή, έναν πόθο ή µια λαχτάρα. Έτσι η γυναίκα του γεωργού "έγραφε" στην πίτα το αλέτρι, τα ζωντανά, τα στάχυα, τα σακιά µε το γέννηµα, για να τα ευλογεί ο Αι-Βασίλης και να δώσει η χάρη του πλούσια σοδειά. Η γυναίκα του τσέλιγκα το µαντρί, τα πρόβατα ,τα σκυλιά, τις καρδάρες µε το γάλα .Η γυναίκα του αµπελουργού τα κούτσουρα, το βαρέλι, το πατητήρι και ό,τι άλλο ποθούσε η καρδιά της να ευλογεί ο καλοσυνάτος Άγιος. Η παραδοσιακή Μικρασιάτικη βασιλόπιτα ήταν πολύ εντυπωσιακή σε

εµφάνιση και γεύση. Έµοιαζε µε ένα µεγάλο τραγανό πεντανόστιµο µπισκότο στολισµένο µε δικέφαλο αετό στη µέση, ενδόµυχο ίσως πόθο και ευχή για εθνική νεκρανάσταση και ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η Κωνσταντινουπολίτικη πάλι βασιλόπιτα ήταν γλυκιά, φουσκωτή, αρωµατισµένη µε χίλια δυο µπαχαρικά και έφερε στο µέσον µεγάλο Β, το αρχικό του Αι- Βασίλη, ή το αρχικό του ονόµατος του νοικοκύρη ,ενώ γύρω χαραγµένα ξόµπλια µε το ψαλίδι, παρέπεµπαν σε πουλιά µε ανοιγµένα φτερά. Όµως η περισσότερο συνηθισµένη πατροπαράδοτη ελληνική πρωτοχρονιάτικη πίτα ήταν η αλµυρή, πολύφυλλη και µε κύριο στοιχείο γέµισης το κρέας, όπου τις ενδόµυχες ευχές και τον βαθύτερο συµβολισµό δεν έκρυβε η διακόσµηση. Άλλωστε δεν έµεναν περιθώρια για στολίδια, αφού πάνω και κάτω είχε αλλεπάλληλα καλοβουτυρωµένα φύλλα, που κατά τόπους τα ονόµαζαν "πέταρα". Το πολύ-πολύ το επιφανειακό φύλλο, αισθητά µεγαλύτερο, ρίχνονταν κυµατιστό, ώστε η επιφάνεια της πίτας να είναι πλούσια, ανάγλυφη, κυµατιστή εκφράζοντας έτσι την ευχή για αφθονία των οικιακών αγαθών, σαν το κύµα της απέραντης θάλασσας. Στην αλµυρή πίτα οι ευχές, τα µαντέµατα και οι συµβολισµοί

εκφράζονταν κυρίως µε τα "σηµάδια", που θα έκρυβε η νοικοκυρά στη


14

βάση της ,πέρα από το πατροπαράδοτο νόµισµα για τον τυχερό του χρόνου. Έτσι, για παράδειγµα, η ηπειρώτικη παράδοση απαιτούσε βασιλόπιτα µε κοτόπουλο, χοντροκοµµένο αρνίσιο κιµά ή ολόκληρα κοµµάτια χοιρινό κρέας ,ανάµικτα µε τραχανά, πράσα και αυγά. Και εκτός από το νόµισµα, ανάλογα µε το επάγγελµα των µελών της οικογένειας, σαν "σηµάδια", µικρό ξυλάκι για υγεία των αγωγιατών, µικρό κουκουνάρι για τους ξυλοκόπους, φύλλο πουρνάρι για τον τσοπάνο, άχυρο για τον γεωργό, σταυρουδάκι για το καλό του σπιτιού ή διάφορους καρπούς , όπως σπυρί στάρι, κουκί, φασόλι, καλαµπόκι και ό,τι άλλο ποθούσε η καρδιά τους να ευλογεί και να χιλιάζει η χάρη του Αι- Βασίλη. Στη ∆υτική Μακεδονία και στη Θράκη, όταν έρχονταν ο καιρός , να

µοιράσει ο πατέρας της µεγάλης πατριαρχικής οικογένειας το βιός του στους γιους, άφηνε στη χάρη του Αι-Βασίλη να κρίνει το τι έπρεπε να πάρει ο καθείς. Έτσι στη µεγάλη βασιλόπιτα τα "σηµάδια" δεν έµπαιναν για ευχή, αλλά για " τάξιµο". Και τα κοµµάτια της τη χρονιά εκείνη τα ονόµαζαν "φιλιά". Σ΄ όποιου γιου το "φιλί" έπεφτε το νόµισµα, θα έπαιρνε το σπίτι. Σ΄ όποιου το φασόλι, το ποτιστικό χωράφι. Το στάρι ,το ξερικό χωράφι. Η κληµατόβεργα, το αµπέλι. Το άχερο τα ζωντανά κ.λ.π. Αλλά και η κοπή της βασιλόπιτας γίνονταν µε αληθινή ιεροπρέπεια. Πρώτα ο νοικοκύρης την έστρεφε τρεις φορές στο όνοµα της Αγίας Τριάδος. Έπειτα έκανε µε κλειδί , µε µαχαίρι ή µε πιρούνι τρεις φορές το σηµείο του σταυρού, για να κόβεται η κακογλωσσιά , να κλειδώνονται τα κακά στόµατα ή να αποτρέπεται το κακό µάτι. Και την ώρα ακριβώς, που άλλαζε ο χρόνος, άρχιζε να ονοµατίζει τα κοµµάτια, µε καθιερωµένη πάντα σειρά Πρώτο ήταν του Αι-Βασίλη. Έπειτα του Χριστού και της Παναγίας, του σπιτιού και στη σειρά όλων των µελών της οικογένειας, κατά ηλικία , αρχίζοντας από τους µεγαλύτερους και καταλήγοντας στα παιδιά. Κοµµάτι έκοβε και για τους φτωχούς, τα ζωντανά, τα χωράφια και τα αµπέλια, το µύλο και τη βάρκα, γιατί όλα έπρεπε να πάρουν την ευλογία του Αι-Βασίλη. Και σαν απόσωνε τον εορταστικό δείπνο η οικογένεια, ο νοικοκύρης κατέβαινε στο στάβλο, να ταΐσει την πίτα τους στα ζωντανά, ενώ την επαύριον θρυµµάτιζε και σκορπούσε το δικό τους κοµµάτι στα κτήµατα και στα αµπέλια. Σε µερικούς τόπους, όπως στην Κάρπαθο και τη Σκύρο, έπλαθαν

ξεχωριστή πίτα για τα µεγάλα ζώα, τους πολύτιµους συνεργάτες του νοικοκύρη στον καθηµερινό µόχθο, την οποία ονόµαζαν "βουόπιτα" ή "βοδόκλουρα" και θρυµµατισµένη, µε λίγο αλάτι, τους την τάιζαν ανήµερα της πρωτοχρονιάς. Στα Χάσια ,ξεχωριστή πίτα έπλαθαν και για τον τσοπάνο, τον βοσκό των προβάτων. Αφού η οικογένεια θα είχε κόψει τη δική της πίτα, λίγο µετά τα µεσάνυχτα οι άντρες του σπιτιού πήγαιναν στη στάνη να κόψουν και την πίτα του τσοπάνου και µαζί του τραγουδούσαν και γελούσαν και χόρευαν ως το πρωί σε πασίχαρο γλέντι, που το σεκοντάριζαν τα βελάσµατα των προβάτων και των κατσικιών. Στην πίτα εκείνη το νόµισµα δεν είχε καµιά σηµασία. Αντί αυτού έβαζαν ένα κουλουριασµένο ξυλάκι, που το έλεγαν "µαντρί" και το θεωρούσαν σαν κάτι ιερό . Γι αυτό κι όποιος το εύρισκε, το παράχωνε στη στάνη, σε µέρος που δεν θα το πατούσαν άνθρωποι και ζώα.


15

Στην αρχοντική Σιάτιστα η παράδοση ήθελε δύο βασιλόπιτες. Μια γλυκιά και µια αλµυρή µε φύλλα. Την γλυκιά έκοβαν τα µεσάνυχτα, στην αλλαγή του χρόνου, για να τους φέρει γλυκές µέρες. Την αλµυρή, που περιείχε και το ασηµένιο νόµισµα "το δώρο", όπως το έλεγαν, την ονόµαζαν "του σπιτιού", την έκοβαν στο εορταστικό µεσηµεριανό τραπέζι της πρωτοχρονιάς , και ο τυχερός άναβε µε το νόµισµα λαµπάδα για το καλό όλης της οικογένειας. Η πίτα εκείνη περιείχε επί πλέον και σταυρουδάκι από χλωρά κλαράκια για υγεία και ευτυχία. Πού όµως πρέπει να αναζητήσουµε τη ρίζα του ωραίου εθίµου της πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας ; Ο ελληνικός λαός είναι φορέας και δηµιουργός ενός θαυµαστού πολιτισµού, ο οποίος αρδεύεται τους χυµούς του από το αρχαίο ελληνικό παρελθόν, αλλά και από το χριστιανικό Βυζάντιο. Γι' αυτό και όλα τα έθιµά µας έχουν την αρχαιοελληνική, αλλά και τη χριστιανική ερµηνεία τους ,αφού οι ρίζες τους βυθίζονται τόσο στην Αρχαία Ελλάδα ,όσο και εις το χριστιανικό Βυζάντιο.

Σύµφωνα λοιπόν µε την χριστιανική παράδοση, η βασιλόπιτα καθιερώθηκε σαν έθιµο στη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, που εορτάζεται την πρώτη µέρα του χρόνου, εξ αιτίας του ακόλουθου περιστατικού: Κάποια χρονιά, που ο Άγιος ήταν Επίσκοπος Καππαδοκίας, έπεσε µεγάλη σιτοδεία στη χώρα. Η γη δεν κάρπισε. Ο κόσµος πεινούσε. Ο σκληρός όµως Έπαρχος Ελβίνιος ζητούσε οπωσδήποτε του φόρους , "τη δεκάτη", και απειλούσε µε επιδροµή και λεηλασία την Καισαρεία. Τότε ο Άγιος έκανε έκκληση, να προσφέρει ο κάθε νοικοκύρης από κάποιο χρυσαφικό, µήπως και τον δελεάσουν, τον εξευµενίσουν και σώσουν την πόλη και τη ζωή τους. Πράγµατι µαζεύτηκε έτσι ένας ολόκληρος θησαυρός. Έσπευσε ο Άγιος να προϋπαντήσει τον σκληρό Έπαρχο και µειλίχιος, του εξιστόρησε το δράµα των ανθρώπων, που ωστόσο ως νοµοταγείς πολίτες ήταν πρόθυµοι να εξοφλήσουν τους φόρους, στερούµενοι χρυσά κειµήλια και αγαπηµένα τους κοσµήµατα. Του είπε και άλλα πολλά. Και µε τη γλύκα του λόγου του , µαλάκωσε τόσο την ψυχή του, καταλάγιασε τόσο το θυµό του, ώστε χαρίζοντας τους φόρους, παρακάλεσε τον Ποιµενάρχη να επιστρέψει τον θησαυρό στο ποίµνιό του. Όµως τι ανήκε στον καθένα; Πώς θα επέστρεφε τα χιλιάδες χρυσαφικά ο Άγιος ; Και τότε του ήρθε µια ωραία ιδέα. Ο κόσµος πεινούσε. Έδωσε λοιπόν εντολή και ετοιµάστηκαν τόσοι εορτάσιµοι άρτοι, όσες και οι οικογένειες, όσα και τα προσφερθέντα τιµαλφή . Σε κάθε άρτο τοποθετήθηκε και από ένα χρυσό αντικείµενο και άφησε στη χάρη του


16

Θεού να καθορίσει τι θα τύχαινε στον κάθε οικογενειάρχη. Από τότε καθιερώθηκε σαν έθιµο η πρωτοχρονιάτικη βασιλόπιτα µε το "φλουρί", για τον τυχερό του χρόνου. Οι Λαογράφοι, ωστόσο, αναζητούν και την αρχαιοελληνική ρίζα του

εθίµου, αφού είναι γνωστό, πως από τα πανάρχαια χρόνια, σε όλα τα πλάτη και µήκη της γης, αφ΄ ότου οι άνθρωποι έµαθαν να κατασκευάζουν αλεύρι, αισθάνθηκαν την ανάγκη να αφιερώσουν στα πνεύµατα της βλαστήσεως µικρά ψωµάκια ως εξιλαστήρια ή ευχαριστήρια προσφορά. Τους ωραιότερους όµως; πλακούντες, λένε οι Λαογράφοι, παρασκεύαζαν οι Βυζαντινοί, ζυµωµένους µε µαγιά, αβγά, ελαφρό λίπος και ζάχαρη. Τους ονόµαζαν "πίτες", τοποθετούσαν φλουρί κωσταντινάτο και τους στόλιζαν, τους "έγραφαν", µε ζυµαρένιο σταυρό στο µέσον και δεξιά και αριστερά το µονόγραµµα της Παναγίας και του Χριστού . Αυτές τις πίτες τις συνέδεσαν έπειτα µε τον προαναφερθέντα θρύλο του Αγίου Βασιλείου και τις καθιέρωσαν ως αναπόσπαστο άρτυµα και έθιµο της πρωτοχρονιάς . Σηµάδι επίσης που τοποθετούσαν στη ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ στη Θράκη ήταν ένας σταυρός φτιαγµένος από δυο ξυλάκια ή οδοντογλυφίδες. Επίσης οικογένειες που είχαν Βουβάλια (ήταν µαύρα ζώα όπως οι αγελάδες) τοποθετούσαν στη Βασιλόπιτα και ένα µικρό κάρβουνο. Εννοείται ότι αυτά τα σηµάδια δεν τα τοποθετούσαν µέσα αλλά κάτω από τη Βασιλόπιτα, δηλαδή όταν η Βασιλόπιτα ήταν πλέον έτοιµη για ψήσιµο, τότε τοποθετούσαν από κάτω και γύρω-γύρω όλα τα ανωτέρω σηµάδια.

Γούρια, Ποδαρικό και σηµάδια για τη νέα χρονιά Το πρωί της Πρωτοχρονιάς , η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία ,

ντυµένοι όλοι µε τα καλά τους ρούχα για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και να υποδεχτούν το νέο χρόνο, καλό κι ευλογηµένο. Ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν, δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος µε το κλειδί του. Έτσι θα είναι ο πρώτος που θα µπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, µε το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας µέσα, µε το δεξί ποδάρι, σπάζει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω µε δύναµη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: "µε υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι , τόσες λίρες να έχει η τσέπη µας όλη τη χρονιά". Τα παιδιά µαζεµένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες να είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όµορφες είναι οι ρώγες , τόσο χαρούµενες κι ευλογηµένες θα είναι οι µέρες


17

που φέρνει µαζί του ο νέος χρόνος. Το σπάσιµο του ροδιού το πρωί της Πρωτοχρονιάς, µετά την εκκλησιαστική λειτουργία του Αγίου Βασιλείου, είναι µια παράδοση που ενώ ξεκίνησε από την Πελοπόννησο, τη συναντάµε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Συνηθίζεται από την παραµονή λένε οι νοικοκύρηδες, σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να έρθει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Μόλις µπει στο σπίτι τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί µέσα στο σπίτι κατά τη διάρκεια του νέου χρόνου. Η νοικοκυρά φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει µήλα ή καρύδια και µια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ότι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές. Αν ανήµερα την Πρωτοχρονιά έχει λιακάδα, η παράδοση λέει ότι ο καιρός

θα είναι ο ίδιος σαράντα µέρες. Λένε: "Τα έλιασε η αρκούδα τα αρκουδάκια της, δε θα 'χουµε χειµώνα βαρύ". Αν όµως ο καιρός είναι άσχηµος την Πρωτοχρονιά, σύµφωνα µε την παράδοση, θα συµβεί το αντίθετο, δηλαδή σαράντα µέρες θα έχουµε βαρυχειµωνιά. Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, στα χωριά της Χαλκιδικής, η βρύση του χωριού έπρεπε να είναι ανοιχτή, έτσι ώστε να τρέχει η τύχη όλη τη χρονιά, σαν το νερό. Το χιόνι θεωρούνταν καλό σηµάδι, καθώς συµβόλιζε την ευτυχία και ήταν προµήνυµα µιας καλής χρονιάς, εξ’ ου και η φράση "άσπρη µέρα, άσπρος χρόνος". Ο καθαρός ουρανός το πρωί της Πρωτοχρονιάς σήµαινε καθαρή χρονιά, δηλαδή χρονιά χωρίς αρρώστιες. Στις Κυκλάδες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την πρωτοχρονιά.

Επίσης θεωρούν καλό σηµάδι αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τη µέρα αυτή. Αν όµως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι τους βάζει σε σκέψεις µελαγχολικές ότι τάχα τους περιµένουν συµφορές. Σε µερικά χωριά όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους µ' ένα κοµµάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο... "σιδερένιοι". Με την Πρωτοχρονιά είναι συνδεδεµένες και πολλές προλήψεις. Τη µέρα

αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος, να δανείσουν λεφτά, να δουλέψουν ή να δώσουν φωτιά. 'Oλα αυτά ξεκινούν από την προληπτική σκέψη: ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτή τη µέρα θα εξακολουθεί να συµβαίνει όλο το χρόνο. Ένα φυτό επίσης που βάζουµε στα σπίτια µας αυτές τις µέρες, για να φέρει καλή τύχη και προστασία, είναι η αγριοκρεµύδα (Scilla maritima). Από τον 6ο π.χ. αιώνα ο Πυθαγόρας θεωρούσε την αγριοκρεµύδα σύµβολο καλής υγείας και αναγέννησης.


18

Ακόµα κι αν ξεχαστεί σε µια γωνιά του σπιτιού, αυτό το φυτό θα βγάλει νέα φύλλα αυτή την εποχή και θα αρχίσει ένα νέο κύκλο ζωής.

Παραδόσεις των Θεοφανίων - Αγιασµός των Υδάτων Η τρίτη γιορτή του 12ηµέρου είναι τα Θεοφάνια ή τα Φώτα που µαζί µε

την ηµέρα του Αγιασµού και του Αϊ Γιάννη κάνουν ένα τριήµερο γιορτής των νερών. Στις 6 Ιανουαρίου γιορτάζουν τη Βάπτιση του Χριστού. Αυτή τη µέρα τη λέµε Θεοφάνια ή Φώτα. "Θεοφάνια" γιατί κατά τη διάρκεια της βάπτισης του Χριστού εµφανίστηκε η Αγία Τριάδα, ο Πατέρας, ο υιός και το Άγιο Πνεύµα µε µορφή περιστεριού. Και "Φώτα" γιατί οι χριστιανοί που βαπτίζονταν οµαδικά εκείνη τη µέρα, φωτίζονταν µε τη χάρη του Αγίου Πνεύµατος. Για µας σήµερα είναι µια ειδική τελετή για τον αγιασµό των υδάτων. Σε λιµάνια, ποτάµια και δεξαµενές, ο κόσµος µαζεύεται µαζί µε τον ιερέα που ρίχνει τον Τίµιο Σταυρό στα νερά. Κολυµβητές, κυρίως νέοι, βουτούν στα κρύα νερά και συναγωνίζονται για το ποιος θα πιάσει το Σταυρό και θα τον επιστρέψει στον Ιερέα παίρνοντας τις ευχές της Εκκλησίας. Την παραµονή των Θεοφανίων ο Ιερέας περνά από όλα τα σπίτια για να τα αγιάσει και οι άνθρωποι νηστεύουν για να πιουν τη µέρα των Θεοφανίων τον Μεγάλο Αγιασµό. Με αυτόν θα ραντίσουν τα σπίτια, τα ζώα και τα κτήµατα για να έχουν καλή σοδειά.

3.1.2. Απόκριες

Η ελληνική αποκριά έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα. Συνδέεται µε την λατρεία του ∆ιονύσου, θεού του κρασιού και των εορτασµών. Η αγγλική λέξη "carnival" προέρχεται από το λατινικό "carnem levare" ή "carnis levamen", που σηµαίνει "διακοπή της βρώσης κρέατος". Στα ελληνικά χρησιµοποιείται η λέξη "αποκριά" και σηµαίνει ακριβώς το ίδιο. Αυτή η δηµοφιλής παράδοση προέρχεται από τις παγανιστικές τελετουργίες των αρχαίων Ελλήνων και τις γιορτές προς τιµή του ∆ιονύσου, θεού του


19

κρασιού και της ευθυµίας. Οι άνθρωποι µεταµφιέζονταν σε σατύρους ή φορούσαν µάσκες και ξεχύνονταν στους δρόµους και στις γειτονιές συµπεριφερόµενοι "προκλητικά" µε τολµηρές φράσεις και πράξεις. Αυτό εξυπηρετούσε το σκοπό να επιτρέπεται να εκφράζονται ελεύθερα ερωτικές σκέψεις ενώ έκρυβαν την αληθινή τους ταυτότητα πίσω από τις µάσκες. Αυτή η παράδοση τελικά εξαπλώθηκε και σε άλλα µέρη του κόσµου µέσω της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας και την ανακάλυψη του Νέου Κόσµου. Όµως, οι παγανιστικές πρακτικές ήταν τόσο βαθιά ριζωµένες που δεν καταργήθηκαν τελείως . Αργότερα, όταν εµφανίστηκε ο χριστιανισµός, αν και οι άνθρωποι σταµάτησαν να λατρεύουν τους θεούς του Ολύµπου, οι συνήθειες των Ελλήνων να µεταµφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόµους παρέµειναν. Μια φορά τον χρόνο, τα καρναβάλια συµβαίνουν σε πολλές πόλεις και

χωριά της χώρας µας. Στην πραγµατικότητα, η αποκριά διαρκεί τρεις εβδοµάδες, και ξεκινάει 60 µέρες πριν το Πάσχα. Ονοµάζεται Τριώδιο. Η λέξη προέρχεται από το "τρεις ωδές" που σηµαίνει οι τρεις ύµνοι που συνηθίζουµε να λέµε στην εκκλησία. Ξεκινά την πρώτη Κυριακή, που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του "Τελώνη και Φαρισαίου". Την δεύτερη Κυριακή , στο Ευαγγέλιο του "Ασώτου Υιού". Η τρίτη είναι της "Απόκρεω " και η τελευταία Κυριακή της αποκριάς, κατά την οποία οι εορτασµοί και οι εκδηλώσεις φτάνουν στο απόγειο τους, είναι η "Τυρινή" (τυροφάγου). Το τέλος της αποκριάς είναι την αυγή της επόµενης µέρας: η πρώτη µέρα της Σαρακοστής, που ονοµάζεται Καθαρά ∆ευτέρα. Κατά την διάρκεια αυτών των ηµερών, γιορτές και εκδηλώσεις οργανώνονται παντού και οι άνθρωποι διασκεδάζουν πολύ, και κυρίως τα παιδιά. Οι ενήλικες και τα παιδιά µεταµφιέζονται µε αστεία κουστούµια, χορεύουν, τραγουδούν και παρακολουθούν παρελάσεις καρνάβαλων καθώς και άλλες δραστηριότητες, που οργανώνονται από τους δήµους όλων σχεδόν των πόλεων της Ελλάδας. Κατά την διάρκεια όλων αυτών έχουµε κάποια πολύ ιδιαίτερα έθιµα:

Ψυχοσάββατα Πηγαίνοντας πίσω στους αρχαίους Έλληνες, αυτή ήταν µια εποχή

γιορτής για την αναµονή της άνοιξης. Παραδόξως, αυτή η γιορτή περιελάµβανε τελετουργικά αφιερωµένα και στην "νέα ζωή" (το µπουµπούκιασµα των δέντρων, των κληµάτων, των λουλουδιών, κτλ.) και στις ψυχές των νεκρών που πίστευαν ότι ανέβαιναν στον "πάνω κόσµο" περίπου την 1η Μαρτίου. Με την ανατολή του χριστιανισµού η εκκλησία προσπάθησε να υποβιβάσει τις παγανιστικές τελετές και να τις αντικαταστήσει µε χριστιανικές πρακτικές. Για αυτό, κατά την διάρκεια αυτών των ηµερών βρίσκουµε την πρακτική ειδικών λειτουργιών και µνηµοσυνών στα τρία Ψυχοσάββατα όπου οι άνθρωποι πηγαίνουν βρασµένο σιτάρι (κόλλυβα) στην εκκλησία και τα µοιράζουν στο εκκλησίασµα µετά την λειτουργία στην µνήµη των αγαπηµένων τους. Αυτά τα Σάββατα είναι τα δύο Σάββατα πριν την "Κυριακή της Απόκρεω " και την "Κυριακή της Τυρινής" και το πρώτο Σάββατο µετά την Καθαρά ∆ευτέρα (η µέρα των Αγ. Θεοδώρων, µην ξεχάσετε αυτήν την µέρα! Υπάρχει ένα παλιό έθιµο στο οποίο µαντεύετε ποιόν θα παντρευτείτε. Βάζετε λίγο σιτάρι κάτω


20

από το µαξιλάρι σας και προσεύχεστε στους Αγ. Θεοδώρους να σας αποκαλύψουν τον µελλοντικό σας σύζυγο στο όνειρό σας).

Τσικνοπέµπτη Η Τσικνοπέµπτη είναι µια ετήσια τελετή, της οποίας η αρχή χάνεται µέσα

στους αιώνες. Είναι η µέρα που τρώγεται κρέας. Η λέξη Τσικνοπέµπτη προέρχεται από τις λέξεις "τσίκνα" (η µυρωδιά του καµένου ψηµένου κρέατος) και "Πέµπτη", και γιορτάζεται την Πέµπτη που είναι 11 µέρες πριν την Καθαρά ∆ευτέρα. Είναι µια µέρα χαράς αλλά και προετοιµασίας για τους Ελληνορθόδοξους χριστιανούς, καθώς η 40-ήµερη περίοδος της Σαρακοστής πριν το Πάσχα πλησιάζει. Σε κάποια µέρη στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στην επαρχεία της Πελοποννήσου, την εβδοµάδα της Τσικνοπέµπτης, οι άνθρωποι σφάζουν τα γουρούνια τους και ετοιµάζουν νόστιµους µεζέδες: "πηχτή", "οµάτια", "τσιγαρίδες", λουκάνικα, κτλ.

Γαϊτανάκι Το παλιό έθιµο µε το γαϊτανάκι γίνεται στην κεντρική πλατεία πολλών

πόλεων.

Είναι ένας χορός όπου οι χορευτές, που ντύνονται µε παραδοσιακές στολές, χορεύουν σε κύκλο κρατώντας πολύχρωµες κορδέλες που στερεώνονται στην κορυφή ενός µακριού κονταριού το οποίο βρίσκεται στην µέση του κύκλου. Καθώς χορεύουν, οι κορδέλες τυλίγονται γύρω από το κοντάρι και µετά ξετυλίγονται. Πιστέψτε µας! Είναι πολύ δύσκολο να το κάνει κάποιος σωστά!

Βλάχικος Γάµος Είναι η αναπαράσταση του Γάµου της Βλάχας. Βλάχα είναι η γυναίκα που

ζει στο χωριό και η κύρια ασχολία της είναι να είναι βοσκοπούλα. Στις µέρες µας, δύο άντρες υποκρίνονται το ευτυχές ζευγάρι. Η διαδικασία του γάµου ξεκινάει µε το ζευγάρι, συνοδευόµενο από "συγγενείς", να πηγαίνει στην κεντρική πλατεία της πόλης. Όλοι οι άνθρωποι συµµετέχουν και ντύνονται


21

µε παραδοσιακές στολές. Μετά την άφιξη του ζευγαριού, συνοδευόµενο από παραδοσιακή µουσική που παίζεται από παραδοσιακά όργανα, η τελετή του γάµου γίνεται µε έναν "ιερέα" και έναν "κουµπάρο ". Η γιορτή συνεχίζεται µε ζωντανή παραδοσιακή µουσική, τραγούδι, τοπικά εδέσµατα και κρασί.

Τα Μπουρµπούλια Τα Μπουρµπούλια είναι ένα από τα παλαιότερα (περίπου από το 1872)

και τα πιο δηµοφιλή γεγονότα του Καρναβαλιού της πόλης της Πάτρας, όπου γίνεται η µεγαλύτερη παρέλαση καρνάβαλων στην Ελλάδα . Όλοι οι κάτοικοι της περιοχής, µαζί µε ανθρώπους από άλλες περιοχές της Ελλάδας ή και από το εξωτερικό , συµµετέχουν στην διασκέδαση. Τα παλιά χρόνια, οι γυναίκες δεν µπορούσαν να βγουν την νύχτα και να διασκεδάσουν στους εορτασµούς της αποκριάς. Τα µπουρµπούλια έδιναν στις γυναίκες την ευκαιρία να συµµετέχουν στον χορό της αποκριάς. Έπρεπε να φορούν µαύρα ντόµινο (ένα είδος µαύρου φορέµατος µε κουκούλα) καθώς και µία µάσκα, ενώ οι άντρες ήταν ακάλυπτοι και ντυµένοι φυσιολογικά. Με αυτόν τον τρόπο, οι γυναίκες δεν αναγνωρίζονταν, και έτσι είχαν την ευκαιρία να φλερτάρουν. Βέβαια, σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει, αλλά ο χορός των Μπουρµπούλιων διατηρεί την µαγεία του.

Μπούλες και Γιαννίσαροι Κάθε πόλη της Ελλάδας έχει τα δικά της ιδιαίτερα έθιµα. Τις

περισσότερες φορές είναι το ίδιο σενάριο και αλλάζει µόνο το όνοµα. Για παράδειγµα, µεταµφιεσµένοι άνθρωποι, έτσι ώστε να µην αναγνωρίζονται, γυρίζουν την πόλη πειράζοντας και προκαλώντας τους πάντες. Αυτή η παράδοση συµβαίνει στην Πάτρα µε τις "Μπούλες": που είναι µεταµφιεσµένοι άνθρωποι που αντί για µάσκα µουτζουρώνουν τα πρόσωπά τους µε στάχτη. Ένα άλλο παράδειγµα µας έρχεται από την Νάουσα. Τις µέρες της αποκριάς, οι άνθρωποι των επαρχιακών πόλεων ξαναζούν το έθιµο που λέγεται "ΜΠΟΥΛΑΣ" και αυτό του "ΓΙΑΝΝΙΣΑΡΗ" - ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΣ. Υπάρχει µια παρέλαση µε παραδοσιακές και σατυρικές στολές. Η ιστορία της χορευτικής οµάδας πηγαίνει πίσω στο 1705. Αυτήν την χρονιά οι άνθρωποι της Νάουσας τιµούσαν την µνήµη των νεαρών συµπολιτών τους, οι οποίοι έπεσαν στον αγώνα κατά των Τούρκων. Εµφανίζονται στα καρναβάλια ντυµένοι µε τις φορεσιές των µαχητών της ελευθερίας, µε κέρινες µάσκες και θώρακες φτιαγµένους από χιλιάδες ασηµένια νοµίσµατα. Τα κουστούµια, η µουσική και οι χοροί είναι όλα αυθεντικά και έχουν παραδοθεί από γενιά σε γενιά χωρίς µοντέρνες επιρροές. Οι χορευτικοί θίασοι, συνοδευόµενοι από την µπάντα της πόλης, χορεύουν στους δρόµους και σε πολλές ταβέρνες, όπου και τους κερνάνε τοπικό κρασί, µήλα και άλλα εδέσµατα. Αυτές οι εκδηλώσεις ξεκινούν το πρωί και συνεχίζονται µέχρι αργά το βράδυ.

Αλµυροκουλούρα Είστε ελεύθερες? Τι ωραία ευκαιρία να µάθετε ποιον θα παντρευτείτε.

Την νύχτα πριν την "Κυριακή της Τυρινής", ανακατέψτε αλεύρι, αλάτι (πολύ


22

αλάτι) και νερό και ψήστε το. Αυτό είναι η "αλµυροκουλούρα" που σηµαίνει πολύ αλµυρό ψωµί. Μετά φάτε το. Ναι, είναι πολύ αλµυρό αλλά στο όνειρό σας ο µελλοντικός σας σύζυγος θα σας φέρει νερό… Αν δεν δείτε καθόλου όνειρα, µην ανησυχείτε! Η ελληνική παράδοση θα σας δώσει πολλές ευκαιρίες να µάθετε ποιος θα είναι ο τυχερός (βλέπε ηµέρα των Αγ. Θεοδώρων) …

Κυριακή της Τυρινής Άνθρωποι µε αστείες φορεσιές βγαίνουν στους δρόµους, συνοδευόµενοι

από την µουσική της µπάντας του δήµου. Είναι η µέρα της Παρέλασης των Καρνάβαλων! Η παρέλαση δηµιουργείται από οµάδες µεταµφιεσµένων ανθρώπων, χορευτών και αρµάτων. Το θέµα κάθε άρµατος της παρέλασης είναι διαφορετικό και τα περισσότερα διακωµωδούν µε οµοιοκατάληκτες στροφές τις καταστάσεις και τα γεγονότα, παριστάνοντας τους πολιτικούς και την ζωή της ελληνικής κοινωνίας εν γένει καθώς και άλλα διεθνή γεγονότα. Αυτές οι σατυρικές στροφές και τα κουστούµια των συµµετεχόντων διασκεδάζουν πολύ τους θεατές.

Αργότερα το απόγευµα θα βρείτε τη τελευταία εκδήλωση που συµβαίνει.

Οι άνθρωποι θα µαζευτούν στην κεντρική πλατεία για φαγητό. ποτό και χορό. Αυτό είναι και το τέλος της παρέλασης. Το τελευταίο γεγονός θα είναι το κάψιµο το Βασιλιά Καρνάβαλου σε µια µεγάλη φωτιά όπου όλοι θα χορεύουν γύρω της. Κάποιες φορές υπάρχουν απλές φωτιές που ονοµάζονται "φάνι", και οι άνθρωποι τραγουδούν σατυρικά τραγούδια και χορεύουν παραδοσιακούς χορούς. Τα τραγούδια συνήθως έχουν πολλά σεξουαλικά υπονοούµενα και µεταξύ των χορών υπάρχουν µερικοί µε θεατρικό χαρακτήρα, όπου µερικοί άντρες χορευτές υποδύονται τις γυναίκες. Η Παρέλαση των Καρνάβαλων γίνεται σε πολλές πόλεις, κωµοπόλεις και χωριά της Ελλάδας, και είναι πολύ θεαµατική. Κάποιες από τις µεγαλύτερες παρελάσεις γίνονται στην Αθήνα (καρναβάλι του Ρέντη), στην Ξάνθη, στην Πάτρα. Στην πραγµατικότητα, το καρναβάλι της Πάτρας είναι το πιο γνωστό στην Ελλάδα.

Το Καρναβάλι της Πάτρας Το καρναβάλι της Πάτρας είναι η συνάντηση µεταξύ ενός µύθου µε την

πραγµατικότητα, φαντασία και δηµιουργικότητα µέσα στους αιώνες. Είναι από τα πιο σπουδαία γεγονότα, όχι µόνο για την πόλη, αλλά και για ολόκληρη την χώρα. Η περίοδος της αποκριάς στην Πάτρα, ανεξάρτητα από την ηµεροµηνία έναρξης του Τριωδίου, ξεκινά την επόµενη µέρα από την


23

γιορτή του Αγ. Αντωνίου, στις 18 Ιανουαρίου. Τα πιο σηµαντικά στοιχεία (αρχεία) από πρόσφατες έρευνες που αφορούν το καρναβάλι των Πατρών θα µας στείλουν πίσω στον 19ο αιώνα. Αλλά το σηµείο στροφής του καρναβαλιού που του δίνει την σηµερινή του µορφή αναφέρεται στο 1966, µε την εισαγωγή του παιχνιδιού "Κυνήγι του Θησαυρού". Το Κυνήγι του Θησαυρού, από το 1966 που πρωτοπαρουσιάστηκε, µέχρι σήµερα, µετέτρεψε τον ανώνυµο συµµετέχοντα σε κυρίαρχο πρόσωπο του καρναβαλιού. Το ταλέντο των χιλιάδων νέων ανθρώπων, που συµµετέχουν µε τις οµάδες τους κάθε χρόνο, ξεδιπλώνεται σε όλο του το µεγαλείο µέσω του καρναβαλιού της Πάτρας. Το "Κυνήγι του Θησαυρού" είναι µια σειρά ερωτήσεων, γρίφων και δραστηριοτήτων, που καταλήγει να είναι µια σπαζοκεφαλιά για τους "διαγωνιζόµενους". Τα µέλη των οµάδων παίρνουν µέρος στην παντοµίµα, µεικτό θέαµα, θέατρο, χορός, δηµιουργίες και κουίζ. Η φαντασία, το ταλέντο, η πολυπλοκότητα, το γέλιο, η ποικιλία και η ζωντάνια ενώνονται για να προσθέσουν κάτι ιδιαίτερο στο καρναβάλι της Πάτρας κάθε χρόνο. Και µετά , έρχεται η Μεγάλη Παρέλαση. Αυτή είναι η µεγαλύτερη στιγµή

του καρναβαλιού των Πατρών. Όλη η πόλη, συν περισσότεροι από 300.000 επισκέπτες κινούνται στους ρυθµούς που οι συµµετέχοντες (περισσότεροι από 30.000) επιβάλλουν, και τα άρµατα (εκατοντάδες από αυτά) µαζί µε τον Βασιλιά Καρνάβαλο σας οδηγούν σε µονοπάτια κεφιού και ελευθερίας από τις έννοιες. Αυτό που συµβαίνει στην Πάτρα, την τελευταία Κυριακή της αποκριάς, είναι η κορυφή µιας πυραµίδας, την οποία το καρναβάλι των Πατρών χτίζει κάθε χρόνο. Η παρέλαση ξεκινά µετά το µεσηµέρι µε µεγάλο κέφι, χορεύοντας, ενώ όσοι πήραν µέρος στο κυνήγι του θησαυρού γράφουν την δική τους ιστορία µε τον τρόπο τους στους δρόµους της πόλης. Μετά το τέλος της µεγάλης παρέλασης, σε µια µοναδική βραδιά, ο Βασιλιάς Καρνάβαλος θα αποχαιρετίσει τους εραστές του είδους κλείνοντας ραντεβού για την επόµενη χρονιά. Είναι η στιγµή που ο βασιλιάς καρνάβαλος θα δοθεί στην πυρά και ο ουρανός της Πάτρας θα γεµίσει φως και χρώµα. Εν τω µεταξύ, η ζωντάνια του χορού δεν σταµατάει, καθώς οι χιλιάδες συµµετέχοντες θα συνεχίσουν να ζουν σε ξέφρενους ρυθµούς µέχρι το πρωί. Βοηθοί του καρναβαλιού των Πατρών είναι οµάδες, σύλλογοι και χορηγοί. Η επιτροπή Καρναβαλιού, ο όµιλος των ανθρώπων που µοιράζουν σοκολάτες, το πλήρωµα των κυνηγών του θησαυρού και πολλοί άλλοι µε γνήσιο πνεύµα καρναβαλιού, παίζουν θεατρικές τους παραστάσεις, θέατρο δρόµου και κουίζ.


24

Καθαρά ∆ευτέρα Τελικά, το "Τριώδιο" τελειώνει. Είναι η πρώτη µέρα της Σαρακοστής,

είναι Καθαρά ∆ευτέρα. Οι άνθρωποι µαζεύονται για τους τελευταίους εορτασµούς. Ζωντανή παραδοσιακή µουσική, τραγούδι, χορός, θαλασσινά, ούζο, κρασί, και όλοι είναι καλεσµένοι στην γιορτή. Το παραδοσιακό ψωµί "λαγάνα" είναι διαθέσιµο αυτήν την µέρα στους φούρνους. ∆εν επιτρέπεται να φαγωθεί κρέας ή ελαιόλαδο, αλλά αυτό δεν εµποδίζει κανέναν από το να διασκεδάσει. Οι άνθρωποι συνήθως πάνε στην εξοχή αυτήν την µέρα. Και το πιο φαντασµαγορικό έθιµο είναι το πέταγµα των χαρταετών. Ο ουρανός γεµίζει από πολύχρωµους χαρταετούς, που πετάνε σαν πουλιά και καλωσορίζουν την άνοιξη… Στην Αθήνα, µαζεύονται στις κορυφές των λόφων της πόλης (Φιλοπάππου, Στρέφη, Λυκαβηττός) όπου και πετούν τους χαρταετούς και υπάρχει ζωντανή µουσική, παραδοσιακή και µοντέρνα, µε δηµοφιλής τραγουδιστές, και όλοι χορεύουν!

Έθιµα διατροφής "Η Κυριακή της Απόκρεω" είναι η τελευταία µέρα που µπορούµε να φάµε

κόκκινο κρέας. Η εβδοµάδα µεταξύ της "Κυριακής της Απόκρεω" και της "Κυριακής της Τυρινής " είναι οι µέρες που τρώµε ψάρι, τυρί, γάλα και αυγά. Ακόµη και κάποια παραδοσιακά σατυρικά τραγούδια µεταφέρουν το θέµα του αποχαιρετισµού του "Τυριού" (Τύρος) και του καλωσορίσµατος του "Κρεµµυδιού" και του "Πράσου". (Όλα αυτά, φυσικά, σε αναφορά µε την επερχόµενη νηστεία όπου τα "ταπεινά" λαχανικά θα γίνουν το κύριο πιάτο). Στην κεντρική Πελοπόννησο, στην περιοχή της Αρκαδίας, υπάρχει η

παράδοση να τρώγεται το "τυροζούµι", ένα υδαρές βραστό µε άγρια χόρτα σερβιρισµένο µε κοµµάτια τυριού µυζήθρα. Αυτό σερβίρεται ως πρώτο πιάτο και όλοι όσοι κάθονται στο τραπέζι το τρώνε αφού πρώτα σηκώσουν το τραπέζι µε τα χέρια τρεις φορές. Μετά από αυτό, το κυρίως πιάτο είναι µακαρόνια πασπαλισµένα µε πολύ τυρί. Κατά την διάρκεια του απογεύµατος, τα ανύπαντρα νεαρά άτοµα θα "κλέψουν" ένα κοµµάτι µακαρόνι και θα το βάλουν κάτω από το µαξιλάρι τους. Έτσι αυτήν τη νύχτα θα δουν στο όνειρο τους ποιον θα παντρευτούν. Οι κοινότητες των Βλάχων των ορεινών περιοχών της κεντρικής Ελλάδας

φτιάχνουν παραδοσιακές "γαλατόπιτες", τυρόπιτες ή πίτες µε "τραχανά" (ένα σπιτικό ζυµαρικό από αλεύρι ή σιµιγδάλι), όλα φυσικά φτιαγµένα µε σπιτικό φύλλο. Στο νησί της Καρπάθου κατά την παράδοση όλοι καλούνται στο σπίτι του δηµάρχου, όπου υπάρχει ένας µεγάλος µπουφές µε ψάρι και


25

γαλακτοκοµικά προϊόντα. Ειδικά γλυκά φτιαγµένα µε µυζήθρα σερβίρονται επίσης, καθώς και πουτίγκα ρυζιού και ένα ειδικό ποτό που ονοµάζεται "σιτάκα" καρυκευµένο µε βούτυρο και µέλι. Μια ενδιαφέρουσα παράδοση µας έρχεται από τα νησιά της Μήλου και

της Κέας, όπου τα υπολείµµατα του φαγητού από την γιορτή της Τυροφάγου µένουν στο τραπέζι µέχρι το επόµενο πρωί, για την περίπτωση που "το φάντασµα του σπιτιού" πεινάσει την νύχτα. Ένα άλλο έθιµο της Τυροφάγου που αξίζει να αναφερθεί είναι να

τελειώνει το βραδινό γεύµα µε αυγά. Τα αυγά µπορεί να είναι βρασµένα ή ψηµένα στο τζάκι. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, τα µέλη της οικογένειας βάζουν τα αυγά τους κοντά στην θράκα του τζακιού για να ψηθούν και περιµένουν να δουν ποιανού το αυγό θα "ιδρώσει" πρώτο. Αυτό είναι ένα σηµάδι ότι αυτός ή αυτή θα έχουν µια καλή χρονιά. Αλλά ο συµβολισµός πίσω από αυτήν την παράδοση είναι ότι ένας "σφραγίζει" το στόµα του µε ένα αυγό όπως θα ανοίξει το στόµα του µε ένα αυγό το Πάσχα. Αυτό αναφέρεται στο έθιµο του τσουγκρίσµατος των κόκκινων βαµµένων αυγών µεταξύ µας, µετά την λειτουργία της Ανάστασης και επαναλαµβάνοντας την φράση "Χριστός Ανέστη" µέχρι όλων τα αυγά να σπάσουν. Το αυγό µετά καταναλώνεται και συνήθως είναι το πρώτο πράγµα που τρώµε µετά τα µεσάνυχτα της Πασχαλινής λειτουργίας. Υπάρχει και ένα άλλο παλιό έθιµο στην Καστοριά που ονοµάζεται "χασκαρις": ένα αυγό δένεται στο άκρο µιας "κλωστής" και περνάει γρήγορα από στόµα σε στόµα. Το άτοµο που καταφέρνει να το πιάσει είναι ο νικητής. Η Καθαρά ∆ευτέρα έχει τα δικά της έθιµα. Οι Έλληνες συνήθως τρώνε

συγκεκριµένα είδη θαλασσινών (χταπόδι, καλαµάρια, γαρίδες και µύδια), µια ποικιλία τουρσί λαχανικών (ειδικά µικρές πράσινες πιπεριές, καρότα και κουνουπίδι), ελιές και ορεκτικά φτιαγµένα για την µοναδική λαγάνα. Τα ορεκτικά είναι νηστίσιµα, όπως ταραµοσαλάτα (φτιαγµένη από αυγά ψαριού). Έτσι… οι Απόκριες τελειώνουν…… και αρχίζει η Σαρακοστή και έχουµε 40 ηµέρες για το Πάσχα… Μην ξεχνάτε! ∆εν πρέπει µα πλύνετε το κεφάλι σας την εβδοµάδα µεταξύ της "Κυριακής της Απόκρεω" και της "Κυριακής της Τυρινής"! Είναι η εβδοµάδα του τυριού και τα µαλλιά σας θα γίνουν άσπρα σαν το τυρί!!!!!!!!!!!!

3.1.3. Πάσχα

Το Πάσχα είναι η µεγαλύτερη γιορτή των Ορθοδόξων Χριστιανών και η πιο πλούσια σε έθιµα. Η λέξη "Πάσχα", προέρχεται από το Εβραϊκό "Πασάχ" που σηµαίνει "Πέρασµα". Οι Εβραίοι γιορτάζουν το "Πασάχ" στην ανάµνηση της απελευθέρωσης τους από τους Αιγυπτίους και το πέρασµα από την Ερυθρά Θάλασσα, ενώ οι Χριστιανοί γιορτάζουν την Ανάσταση του Χριστού και το πέρασµα από τον θάνατο στη ζωή. Η αντίστοιχη ελληνική λέξη για το "Πάσχα" είναι "Λαµπρή" γιατί η µέρα της Ανάστασης του Χριστού είναι µια µέρα γεµάτη χαρά και ευεξία.


26

Το Πάσχα είναι µια κινητή γιορτή. Ο εορτασµός γίνεται την πρώτη

Κυριακή µετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισηµερίας. Το Πάσχα είναι η πιο ιερή µέρα των ελληνικών εορτών, αλλά και η πιο χαρούµενη, µια γιορτή της άνοιξης και της αναγέννησης (κατά την κυριολεκτική αλλά και την µεταφορική της έννοια). Οι Έλληνες γιορτάζουν το Πάσχα στην εξοχή, συνήθως στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

Σαρακοστή Οι σαράντα µέρες της Σαρακοστής, που ξεκινάνε την Καθαρά ∆ευτέρα,

είναι η περίοδος προετοιµασίας για το Πάσχα. Σε αυτή την περίοδο οι άνθρωποι προετοιµάζουν τους εαυτούς τους για την Αγία µέρα της Ανάστασης του Χριστού, το ελληνικό ορθόδοξο "Πάσχα". Οι 40 µέρες νηστείας είναι µια άσκηση για το σώµα και το πνεύµα. Πολλές παραδόσεις αυτών των ηµερών δίνουν έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα στο ελληνικό Πάσχα.

Όταν είµαστε µικρά παιδιά, συνηθίζαµε να ζωγραφίζουµε την Σαρακοστή σαν µια κυρία µε 7 πόδια και χωρίς στόµα, συµβολίζοντας έτσι την περίοδο της νηστείας όπου δεν καταναλώνονταν καθόλου κρέας, γάλα, αυγά ή ψάρι και τις Τετάρτες και τις Παρασκευές ούτε το ελαιόλαδο. Στο τέλος κάθε εβδοµάδας, κόβουµε ένα πόδι της Κυράς-Σαρακοστής και το τελευταίο πόδι είναι η Μεγάλη Εβδοµάδα. Η µόνη µέρα που επιτρέπεται να καταναλωθεί


27

ψάρι είναι η 25η Μαρτίου, η µέρα που ο αρχάγγελος Γαβριήλ ανακοίνωσε στην Παρθένο Μαρία ότι θα γεννήσει τον Χριστό. Αυτή η µέρα είναι επίσης εθνική εορτή για την Ελλάδα γιατί το 1821 ξεκίνησε ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία από τους Τούρκους. Ανεξάρτητα από την ηµέρα που γιορτάζουµε το "Πάσχα", η Σαρακοστή βρίσκεται εν µέρει πάντα µέσα στον Μάρτιο. Για αυτό λέµε, "Λείπει ο Μάρτης από την Σαρακοστή;" Αυτή η φράση χρησιµοποιείται για ανθρώπους που προσπαθούν να είναι παρόντες σε κάθε σηµαντικό γεγονός. Κατά την διάρκεια της Σαρακοστής δεν γίνονται γάµοι στις εκκλησίες.

Το Σάββατο του Λαζάρου

Η τελευταία µέρα της Σαρακοστής είναι το Σάββατο του Λαζάρου. Ο Λάζαρος ήταν ένας πολύ καλός φίλος του Χριστού και η ανάσταση του από τον Χριστό ήταν ένα σηµάδι για την δική Του Ανάσταση µετά από µία εβδοµάδα.

Αυτήν την µέρα, σε κάποια χωριά, οι γυναίκες ψήνουν µικρά ψωµιά στο σχήµα ανθρώπινου σώµατος, τα "λαζαράκια" και τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου. Την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου τα σχολεία κλείνουν για δύο εβδοµάδες!

Μεγάλη Εβδοµάδα

Κυριακή των Βαΐων (Βαϊοφόρος) Η Κυριακή των Βαΐων είναι η αρχή της Μεγάλης Εβδοµάδας. Το πρωί,

όλες οι εκκλησίες προσφέρουν βάγια θυµίζοντας έτσι την θριαµβευτική


28

είσοδο του Χριστού στην Ιερουσαλήµ, πριν τα Πάθη του. Επιτρέπεται η κατανάλωση του ψαριού. Μόνο για να βρούµε την δύναµη να συνεχίσουµε την νηστεία για άλλες 6 µέρες. Το απόγευµα της Κυριακής των Βαΐων και κάθε απόγευµα της Μεγάλης Εβδοµάδας, οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία και παρακολουθούν την "Ακολουθία του Νυµφίου", µια ιδιαίτερη λειτουργία.

Μεγάλη ∆ευτέρα Ξεκινάµε να ψωνίζουµε για τα καλούδια που θα ετοιµάσουµε τις

επόµενες µέρες. Το αρνί, τα αυγά, κτλ. Το απόγευµα πάµε στην εκκλησία.

Μεγάλη Τρίτη Οι προετοιµασίες ξεκινούν και η νηστεία συνεχίζεται. Το απόγευµα στην

εκκλησία ακούµε τον ύµνο της Κασσιανής.

Μεγάλη Τετάρτη Την Μεγάλη Τετάρτη, γίνεται το Μέγα Ευχέλαιο ενώ οι πιστοί γονατίζουν

πριν οι ιερείς τους χρίσουν µε το Άγιο Λάδι για να λάβουν συγχώρεση. Το απόγευµα, στις εκκλησίες, το θέµα της λειτουργίας είναι το "Πλύσιµο των ποδιών των Μαθητών" που γίνεται σε πολλά µέρη. Για παράδειγµα, στην Πάτµο στήνεται µια εξέδρα στην πλατεία της πόλης. Κατά την λειτουργία, που διαρκεί περίπου µιάµιση ώρα, ο ιερέας που "παίζει τον ρόλο" του Χριστού, πλένει τα πόδια δώδεκα µοναχών -οι µαθητές- µια µίµηση της πράξης του Χριστού πριν την Σταύρωση Του.


29

Μεγάλη Πέµπτη Οι προετοιµασίες για τον εορτασµό της Ανάστασης ξεκινούν την Μ.

Πέµπτη. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν παραδοσιακά τσουρέκια, αυγοκούλουρα, κουλούρια ούζου και χρωµατιστά αυγά (κυρίως κόκκινα). Από την αρχαιότητα το αυγό συµβολίζει την αναγέννηση της ζωής και το κόκκινο χρώµα συµβολίζει το αίµα του Χριστού. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο αυγό στο εικονοστάσι του σπιτιού για να διώξουν τα κακά πνεύµατα. Σε κάποια χωριά συνήθιζαν να µαρκάρουν το κεφάλι και την πλάτη των νεαρών αρνιών µε την µπογιά από τα αυγά. Επίσης κρατούσαν µία από τις µεγάλες στρογγυλές κουλούρες της Μ. Πέµπτης στις εικόνες, για να προστατέψουν τα µέλη της οικογένειας από τα µάγια. Το πρωί της Μ. Πέµπτης, οµάδες παιδιών επισκέπτονταν τις γειτονιές της

πόλης, κρατώντας καλαθάκια, τραγουδώντας και µαζεύοντας λουλούδια για να διακοσµήσουν τον επιτάφιο του Χριστού. Ο στολισµός του Επιταφίου γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες, µετά την τελετουργία της Σταύρωσης. Είναι έθιµο να µένουν οι γυναίκες στην εκκλησία και να τραγουδούν παραδοσιακά µοιρολόγια. Το απόγευµα στις εκκλησίες γίνεται η λειτουργία των 12 Ευαγγελίων και η αναπαράσταση της Σταύρωσης του Χριστού. Οι πιστοί προσφέρουν στεφάνια σε Αυτόν.

Μεγάλη Παρασκευή Η Παρασκευή είναι η πιο ιερή από τις µέρες της Μεγάλης Εβδοµάδας, η

µέρα της αποκορύφωσης των Παθών του Χριστού µε την αποκαθήλωση και


30

την ταφή Του. Στην Ελλάδα τα µαγαζιά είναι κλειστά µέχρι τις 12 το µεσηµέρι. Με το τέλος της "Αποκαθήλωσης" ξεκινά η διαδικασία του θρήνου µεταφέροντας ένα οµοίωµα του σώµατος του Χριστού. Κατά την διάρκεια της αναπαράστασης της αφαίρεσης του σώµατος του Χριστού από τον Σταυρό ραίνεται µε ροδοπέταλα και τοποθετείται στον ιερό βωµό. Όλη µέρα οι καµπάνες της εκκλησίας κτυπούν µε πένθιµο κτύπο. Επειδή είναι ηµέρα θρήνου, οι νοικοκυρές δεν κάνουν καθόλου δουλειές στο σπίτι, αποφεύγοντας ακόµη και το µαγείρεµα. Οι γυναίκες και τα παιδιά πηγαίνουν στην εκκλησία και στολίζουν τον

Επιτάφιο µε λουλούδια που µαζεύουν ή αγοράζουν. Οι θρήνοι ψάλλονται το απόγευµα, ακολουθεί η έξοδος του Επιταφίου στους δρόµους της πόλης ή του χωριού και τρεις φορές γύρω από την εκκλησία. Κάποιες φορές, στα µεγάλα χωριά και στις πόλεις µε περισσότερες από µία εκκλησίες, οι Επιτάφιοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και όλοι ο άνθρωποι και οι ιερείς ψάλλουν τους θρήνους.

Μεγάλο Σάββατο Το Μεγάλο Σάββατο γίνεται µια πρωινή λειτουργία γεµάτη προσευχές. Οι

ιερείς ντύνονται στα λευκά και σκορπούν βάγια και ροδοπέταλα, ενώ οι καµπάνες κτυπούν χαρούµενα και οι ψάλτες υµνούν την δόξα του Κυρίου. Σε πολλές περιοχές υπάρχει το έθιµο του 'σεισµού'. Αυτό είναι µια αναπαράσταση του σεισµού που έγινε µετά την Ανάσταση, όπως περιγράφεται στην Βίβλο. Το εκκλησίασµα κτυπά τα στασίδια ρυθµικά, ενώ έξω το χάος βασιλεύει, µε πυροβολισµούς, κροτίδες και πυροτεχνήµατα. Αυτό είναι η τελετή της 'Πρώτης Ανάστασης'. Σύµφωνα µε ένα άλλο έθιµο κλείνουν οι πόρτες της εκκλησίας και οι

ιερείς, αφού κάνουν τρεις κύκλους την εκκλησία ψάλλοντας, κλωτσούν την κεντρική πόρτα να ανοίξει και µπαίνουν, τραγουδώντας τον ψαλµό "Άρατε πύλας" που σηµαίνει ανοίξτε τις πύλες. Μια άλλη ιδιαίτερη παράδοση της Πρώτης Ανάστασης είναι το έθιµο του

'πετάγµατος των σταµνών', που γίνεται σε κάποια Ιόνια νησιά και κυρίως στην Κέρκυρα. Οι ντόπιοι πετούν στάµνες από τα παράθυρά τους, και αυτά σπάζουν στο δρόµο. Κάποιες φορές οι στάµνες είναι γεµάτες νερό για να κάνουν µεγαλύτερο θόρυβο. Επίσης κρεµούν ένα κόκκινο πανί στα παράθυρα (κόκκινο είναι το χρώµα της Ανάστασης). Στην Κέρκυρα ακόµη,


31

αναβιώνεται το έθιµο της 'µαστέλας'. Ένα µισό βαρέλι διακοσµηµένο µε µύρτα και φιόγκους γεµίζεται µε νερό, και οι περαστικοί ρίχνουν µέσα νοµίσµατα για καλή τύχη. Όταν ακουστεί η πρώτη καµπάνα για την Ανάσταση, κάποιος πηδά µέσα στο βαρέλι και µαζεύει τα χρήµατα. Τον παλιό καιρό ο δύτης δεν ήταν εθελοντής αλλά ένας ανυποψίαστος περαστικός, που τον πέταγαν µέσα παρά την θέληση του. Αργά το βράδυ, στις 11 η ώρα, όλοι µαζεύονται στον περίβολο της

εκκλησίας. Σε όλη την Ελλάδα η λειτουργία γίνεται σε µια πλατφόρµα έξω από τον ναό. Όλοι κρατούν από ένα κερί που θα το ανάψουν µε το Άγιο Φως. Πριν τα µεσάνυχτα όλα τα φώτα του ναού σβήνουν και ο ιερέας εµφανίζεται στην Ωραία Πύλη προσφέροντας το Άγιο Φως σε όλους. Λέει "∆εύτε Λάβετε Φως" που σηµαίνει ελάτε να πάρετε το Άγιο Φως. Αυτή η µοναδική φλόγα έρχεται κατ' ευθείαν από τον Ιερό Τάφο του Χριστού στην Ιερουσαλήµ, όπου ανάβει ως εκ θαύµατος χωρίς καµία ανθρώπινη παρέµβαση. Ένα αεροπλάνο φέρνει το Άγιο Φως από την Ιερουσαλήµ στην Ελλάδα. Αφού οι άνθρωποι λάβουν το φως, τα µεσάνυχτα, ο ιερέας παίρνει την ιερή εικόνα της ανάστασης και βγαίνει έξω από τον ναό, στην πλατφόρµα. Η ∆εύτερη Ανάσταση συµβαίνει µόλις ο ιερέας πει 'Χριστός Ανέστη', και ξεκινά µια µεγάλη και µεγαλειώδης φωτιά. Όλοι δίνουν τα χέρια και εύχονται Καλό Πάσχα στους γύρω τους. Αυτό είναι το επονοµαζόµενο "Φιλί της Αγάπης". Θεωρείται τύχη να φτάσει κάνεις σπίτι µε το κερί του ακόµη αναµµένο! Με το "Άγιο Φως" των κεριών οι άνθρωποι κάνουν το σχήµα του σταυρού πάνω από την κεντρική πόρτα για καλή τύχη. Όταν η οικογένεια γυρίσει από την εκκλησία, κάθονται γύρω από το γιορτινό τραπέζι και να δοκιµάσουν ένα από τα παλιότερα έθιµα του Πάσχα, το σπάσιµο των κόκκινων αυγών. Κάθε µέλος της οικογένειας έχει το δικό του αυγό και προσπαθεί να σπάσει τα αυγά των άλλων. Όποιου το αυγό όλα τα άλλα αυγά χωρίς να σπάσει, έχει καλή τύχη για όλο το χρόνο. Οι προετοιµασίες για το γιορτινό δείπνο της νύχτας της Ανάστασης ξεκινούν το Μ. Σάββατο το πρωί όπου οι νοικοκυρές µαγειρεύουν την παραδοσιακή "µαγειρίτσα" (µια δυνατή και νόστιµη σούπα φτιαγµένη µε εντόσθια και αρωµατικά βότανα).

Μεγάλη Κυριακή ή Κυριακή του Πάσχα ή Λαµπρή ή Πασχαλιά Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, σε πολλά µέρη της χώρας το αρνί

ετοιµάζεται στην σούβλα. Σε άλλες περιοχές, το κρέας για το πασχαλινό


32

τραπέζι - αρνί ή κατσίκι - ψήνεται στον φούρνο. Υπάρχει γιορτινή ατµόσφαιρα παντού και οι άνθρωποι τρώνε και χορεύουν συνήθως µέχρι αργά το βράδυ. Πολλοί νηστεύουν όλη την Σαρακοστή και την τελευταία εβδοµάδα κάνουν πολύ αυστηρή νηστεία, καθόλου κρέας ή ελαιόλαδο! Έτσι αυτή η µέρα είναι αφιερωµένη στο φαγητό! Τίποτα δεν πάει χαµένο από το πασχαλινό αρνί, ακόµη και τα εντόσθια, το συκώτι, οι πνεύµονες και τα νεφρά πακετάρονται µε έντερα και ψήνονται. Αυτό ονοµάζεται 'κοκορέτσι'. Το κρασί ρέει άφθονο και µην ξαφνιαστείτε αν σας καλέσουν να συµµετέχετε στην γιορτή. Οι οικογένειες κάνουν επισκέψεις και ανταλλάσσουν αυγά, κοκορέτσι και κουλούρια.

Το απόγευµα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται η "∆εύτερη Ανάσταση", και το ευαγγέλιο της Ανάστασης διαβάζεται σε εφτά γλώσσες. Αυτή είναι η "Λειτουργία της Αγάπης" και εκφράζει το γεγονός ότι το µήνυµα της Ανάστασης του Χριστού µεταδίδει την λυτρωτική του ∆ύναµη σε όλο τον κόσµο. Αργά το απόγευµα, σε πολλά µέρη, καίνε ένα οµοίωµα του Ιούδα. Οι νέοι φτιάχνουν το οµοίωµα από παλιά χαλιά, βάζουν στα χέρια του τα τιµαλφή της προδοσίας (µια σακούλα µε 30 νοµίσµατα) και το κρεµούν στην αυλή µέχρι να καεί. Οι εορτασµοί συνεχίζονται µε χορό, τραγούδι και φαγητό! Οι άνθρωποι σπάνε κόκκινα αυγά και κολλάνε τα τσόφλια στις πόρτες ή τα πετάνε στον κήπο για να ευλογηθεί η σοδειά.

Εβδοµάδα της ∆ιακαινησίµου


33

Η εβδοµάδα που ακολουθεί το Πάσχα ονοµάζεται "Εβδοµάδα ∆ιακαινησίµου" που σηµαίνει "νέα εβδοµάδα". Οι µέρες ονοµάζονται ∆ευτέρα του Πάσχα (εθνική αργία στην Ελλάδα), Τρίτη του Πάσχα, κτλ. Είναι ιερές µέρες και γίνονται πολλές εκδηλώσεις. Την ∆ευτέρα του Πάσχα σε πολλά µέρη γίνονται παρελάσεις. Νωρίς το πρωί, µετά την λειτουργία, κάθε εκκλησία βγάζει έξω την σηµαία της και τον σταυρό της. Σε άλλα µέρη η κύρια εικόνα κάθε εκκλησίας τοποθετείται σε άλλη εκκλησία για κάποιο διάστηµα, όπου γίνονται καθηµερινές λειτουργίες. Αν το Πάσχα γιορταστεί µετά τις 23 Απριλίου, τότε η ∆ευτέρα του Πάσχα

αφιερώνεται στον Άγιο Γεώργιο, έναν αγαπηµένο άγιο των Ελλήνων. Πολλές εκδηλώσεις γίνονται στην µνήµη του. Αν η γιορτή του (που είναι στις 23 Απριλίου) πέσει µέσα στην Σαρακοστή ή την Μεγάλη Εβδοµάδα, δεν γίνονται γιορτές και µεταφέρονται την ∆ευτέρα του Πάσχα. Μια όµορφη παράδοση για την ηµέρα του Αι Γιώργη είναι οι αγώνες µε άλογα. Την Τρίτη του Πάσχα µια παλιά παράδοση µας θέλει να ανάβουµε κεριά

σε τρεις εκκλησίες στην εξοχή για το καλό, για τύχη και υγεία. Αν και η Τετάρτη δεν θεωρείται καλή µέρα για γάµους, η Τετάρτη του

Πάσχα είναι η µέρα που τα ηλικιωµένα ζευγάρια µπορούν να παντρευτούν. Την Παρασκευή του Πάσχα έχουµε τη γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, και

σε πολλά µέρη γίνονται εκδηλώσεις. Αυτές τις µέρες οι άνθρωποι πηγαίνουν στις λειτουργίες και ανάβουν τις λαµπάδες του Πάσχα τρεις φορές. Μετά µπορεί κανείς να την αφήσει στην εκκλησία ή να την βάλει στα εικονίσµατα του σπιτιού του. Η Νέα Εβδοµάδα τελειώνει την Κυριακή του Θωµά. Την επόµενη µέρα ανοίγουν τα σχολεία…

"Ανάληψη" και "Πεντηκοστή"

40 µέρες µετά το Πάσχα είναι η "Ανάληψη" ή η επιστροφή του Χριστού στους Ουρανούς. Οι άνθρωποι σταµατούν να λένε "Χριστός Ανέστη" κατά τις προσευχές. Μια παλιά παράδοση αυτής της µέρας θέλει να κάνουµε το πρώτο µπάνιο του χρόνου στην θάλασσα. Ή απλά να βρέχουµε τα πόδια


34

µας στην θάλασσα για καλή υγεία. 50 µέρες µετά το Πάσχα είναι η "Πεντηκοστή", η µέρα που το Άγιο Πνεύµα πήγε στους Αποστόλους. Είναι πάντα Κυριακή. Το προηγούµενο Σάββατο είναι το τέταρτο ψυχοσάββατο (τα τρία πρώτα είναι στο τέλος της αποκριάς και στην αρχή της Σαρακοστής). Η ∆ευτέρα είναι αφιερωµένη στην Αγία Τριάδα (αργία στην Ελλάδα). Στις τρεις αυτές µέρες γίνονται σε πολλά µέρη πολλές γιορτές και εκδηλώσεις.

∆ιατροφικές Παραδόσεις

Το "παραδοσιακό" Πασχαλινό τραπέζι διαφέρει από περιοχή σε περιοχή,

αν και σε όλη την χώρα αντικατοπτρίζει την ίδια αρχαία σοφία: 'τίποτα δεν πάει χαµένο'. Αν κάποιος έχει νηστέψει για 40 ολόκληρες µέρες, απέχοντας από κρέας και γαλακτοκοµικά, τότε η ιδέα να γευτεί και την τελευταία µπουκιά είναι ακόµη πιο σηµαντική. Τυριά, αυγά και πλούσια σε αρώµατα ψωµιά παίζουν σηµαντικό ρόλο στο τραπέζι, αλλά το γεύµα επικεντρώνεται στο κρέας. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, καταναλώνεται αρνί. Στα νησιά, και ιδιαίτερα στο Αιγαίο, το κατσίκι. Εκείνες οι ηρωικές γιορτές, που είναι οικείες σε τόσους από εµάς, µε αρνί ψηµένο ολόκληρο στην σούβλα, είναι στην πραγµατικότητα ένα έθιµο της Ρούµελης και της Πελοποννήσου µόνο. Έχει όµως υιοθετηθεί και από άλλες περιοχές κυρίως γιατί είναι διασκεδαστικό. Στο Αιγαίο, οι µαγείρισσες τηρούν τις δικές τους παραδόσεις. Στα νησιά

Άνδρος, Σάµος, Ικαρία, Λέσβος και Ρόδος το έθιµο θέλει να γεµίζουµε το κατσίκι και να το πηγαίνουµε στον φούρνο του χωριού νωρίς την Κυριακή του Πάσχα. Η γέµιση διαφέρει ελαφρά από τόπο σε τόπο, αλλά περιέχει κυρίως ρύζι, φρέσκα µυρωδικά (από άνηθο και µάραθο µέχρι φύλλα παπαρούνας και χυµό λεµονιού), σταφίδες και ξηρούς καρπούς και κάποιες φορές συκώτι και εντόσθια από το κατσίκι. Το πασχαλινό τραπέζι σε όλη την Ελλάδα είναι όσο πιο πλούσιο και

γεµάτο γίνεται, αν και η νηστεία διακόπτεται µε πολύ λίγα και συγκεκριµένα φαγητά. Μετά από 40 µέρες αποχής από τα ζωικά τρόφιµα, είναι πολύ δύσκολο να απολαύσει κανείς ένα µεγάλο τραπέζι χωρίς πρότερη προθέρµανση. Στην ελληνική παράδοση αυτό µεταφράζεται σε ένα µικρό γεύµα µετά την Ανάσταση το βράδυ του Μ. Σαββάτου. Το πιο διαδεδοµένο πιάτο είναι η µαγειρίτσα, µια κρεατόσουπα µε λεµόνι, φτιαγµένη κυρίως µε εντόσθια αρνιού και πολλά φρέσκα µαρούλια και άνηθο. Το µεταµεσονύχτιο γεύµα συµπεριλαµβάνει ακόµη πασχαλινό ψωµί και βραστά κόκκινα αυγά. Στην Θεσσαλία και την Μακεδονία, οι άνθρωποι δείχνουν ιδιαίτερη όρεξη

για εντόσθια σε κάθε σχήµα και µορφή. Μια τοπική σπεσιαλιτέ της Θεσσαλίας είναι το περιτόναιο του αρνιού γεµισµένο µε εντόσθια και µυρωδικά και ψηµένο σε χυµό ντοµάτας. Πιο βόρεια, στην Μακεδονία, όπου


35

µεγάλο µέρος ου πληθυσµού έχει έρθει από την Μικρά Ασία, συνηθίζεται ένα ανάλογο πιάτο που λέγεται 'σαρµάς'. Το περιτόναιο γεµίζεται µε γλυκό ψωµί, συκώτι, ρύζι και µυρωδικά. Ένα άλλο παρόµοιο πιάτο που λέγεται 'τρίµµα', το συναντάµε στην Ήπειρο, στα βουνά της Πίνδου, στην βόρεια-ανατολική Ελλάδα. Η γέµιση γίνεται µε άφθονα αυγά, συκώτι, τοπικά αγριόχορτα, τυρί και γαλέτα. Όµως το πιο γνωστό πιάτο αυτού του είδους για το πασχαλινό τραπέζι είναι το κοκκορέτσι, ψιλοκοµµένα εντόσθια, τυλιγµένα µε έντερα και περιχυµένο µε λεµόνι. Και µετά ψηµένο στα κάρβουνα.

3.1.4. Άλλες

Αγ. Φανούριος

Χάσατε ποτέ κάτι σηµαντικό και προσευχηθήκατε για να το βρείτε; Ο Άγιος Φανούριος όπως φανερώνει και το όνοµά του, θα σας βοηθήσει να το βρείτε. Είναι ένα παλιό έθιµο να ζητάµε κάτι από τον Άγιο αυτό και όταν το αίτηµά µας εκπληρωθεί, να πηγαίνουµε στην εκκλησία µια ειδική πίττα, τη Φανουρόπιτα, σαν ευχαριστία προς τον Άγιο Φανούριο που µας βοήθησε. Η πίττα αυτή αποτελείται από µονό αριθµό υλικών (7, 9 ή 11) και πρέπει να κοπεί σε 40 κοµµάτια και να µοιραστεί στον κόσµο την ίδια µέρα που φτιάχτηκε. Ο Άγιος στις εικόνες ζωγραφίζεται πάνω µε ένα αναµµένο κερί στο χέρι.

Αγ. Ιωάννης ο Βαπτιστής Στις 24 Ιουνίου γιορτάζουµε τον Αγ. Ιωάννη τον Βαπτιστή. Το

προηγούµενο βράδυ, η παράδοση λέει ότι ανάβουµε µεγάλες φωτιές στις πλατείες και οι άνθρωποι χορεύουν και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια και πηδούν πάνω από τις φωτιές για καλή τύχη.


36

Ο Αγ. Ιωάννης ο Βαπτιστής ονοµάζεται και "κλύδωνας". Αφού πηδήσουν πάνω από την φωτιά, οι νεαρές ανύπαντρες γυναίκες, παίρνουν ένα άδειο βάζο και το γεµίζουν νερό από τρεις φυσικές πηγές, τοποθετούν µέσα στο βάζο ένα κόσµηµα και το σκεπάζουν µε ένα άσπρο ύφασµα. Μόλις γεµίσουν το βάζο, πρέπει να παραµείνουν σιωπηλές µέχρι να γυρίσουν από τις πηγές. Γι' αυτό και το ονοµάζουν "αµίλητο νερό" . Νωρίς την ηµέρα της γιορτής του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή, ανοίγουν το βάζο και βγάζουν το πρώτο κόσµηµα. Η γυναίκα στην οποία ανήκει το κόσµηµα είναι αυτή που θα παντρευτεί πρώτη.

Το Πάσχα του καλοκαιριού : Η κοίµηση της Παναγίας Στις 15 Αυγούστου, είναι µία από τις πιο άγιες µέρες και θρησκευτική

εορτή στην Ελλάδα. Είναι η µέρα που γιορτάζουµε την κοίµηση της Μητέρας του Χριστού. Λέµε, "κοίµηση" γιατί όταν η Παρθένος Μαρία "η Παναγία" (η πιο αγία ) πέθανε, ο Χριστός την πήρε µαζί Του ,στον παράδεισο, ψυχή και σώµα. Στην Ελλάδα, η Παναγία θεωρείται ότι είναι "µητέρα" όλων όσων υποφέρουν, και προστάτιδα του έθνους µας. Οι άνθρωποι νηστεύουν για 15 µέρες, από την 1η µέχρι τις 14 Αυγούστου. Στις 14 Αυγούστου οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία και οι γυναίκες και τα παιδιά στολίζουν έναν επιτάφιο µε λουλούδια, όπως κάνουν και το Πάσχα. Τα µοιρολόγια που αφιερώνονται στην Παρθένο Μαρία ψάλονται το απόγευµα, και ακολουθεί η έξοδος του Επιταφίου που µεταφέρεται σε παρέλαση στα δροµάκια του κάθε χωριού µετά από τρεις γύρους στον περίβολο της εκκλησίας. Στις 15 Αυγούστου είναι µια µεγάλη γιορτή. Είναι µια εθνική εορτή και καθώς είναι στην καρδιά του καλοκαιριού, οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εξοχή, κυρίως στα νησιά , για να συµµετέχουν στις παραδοσιακές εορταστικές εκδηλώσεις, στις οποίες περιλαµβάνονται χορός, τραγούδι και φαγητό. Νησιά όπως η Τήνος και η Πάρος είναι διάσηµα για τι θαυµατουργές εικόνες της Παναγίας και δεκάδες χιλιάδες πηγαίνουν αυτή τη µέρα για να προσευχηθούν στην Παναγία για ένα θαύµα. Εκτός από τις πολλές παραδόσεις για τα θαύµατα της , υπάρχει και ένας µεγάλος αριθµός από ονόµατα που δίνονται στην Παναγία. Σε πολλά µέρη η Παναγία ονοµάζεται "Ελεούσα" , "Παρηγορίτισσα" , "Γιάτρισσα" . Ένα από τα πιο γνωστά ονόµατα που δίνονται σε Αυτήν είναι Ευλογηµένη Παρθένος και "Φανερωµένη" . Αυτά τα ονόµατα δίνονται σε εικόνες της Παναγίας που αποκαλύφθηκαν από κάποιο θαύµα.


37

3.2. Παραδόσεις από την Κοινωνική Ζωή

3.2.1. Γέννηση – Βάπτιση

Ο κύκλος της ζωής του ανθρώπου ξεκινά µε τη Γέννηση (άφιξη).

Έθιµα Εγκυµοσύνης-Γέννας- Λοχείας- Βάπτισης Ο ερχοµός ενός παιδιού στη ζωή καθώς και η απώλεια ενός αγαπηµένου

προσώπου είναι γεγονότα που σηµαδεύουν βαθιά τη ζωή µας. Ήταν αναπόφευκτο, λοιπόν να συσχετιστεί µια πληθώρα εθίµων και δεισιδαιµονιών µε τα δύο αυτά σηµαντικά γεγονότα, τη γέννηση και το θάνατο.

Έθιµα Εγκυµοσύνης Από την εγκυµοσύνη της ακόµη η γυναίκα έπρεπε να είναι προσεκτική

στο κάθε τι. Αυτό βέβαια ήταν αρκετά δύσκολο µιας και οι δουλειές του σπιτιού ήταν πάρα πολλές και τις περισσότερες από αυτές έπρεπε να τις κάνει η ίδια. ∆εν έλειπαν βέβαια και οι φορές που έπρεπε να πάνε στα χωράφια, όπου µερικές µάλιστα γεννούσαν εκεί. Η έγκυος γυναίκα λοιπόν, συνέχιζε να ασχολείται µε τις δουλειές του σπιτιού και να δουλεύει στα χωράφια σε όλη τη διάρκεια της εγκυµοσύνης της. ∆εν έπρεπε όµως να βγαίνει έξω το βράδυ, κυρίως από τον έκτο µέχρι τον ένατο µήνα της εγκυµοσύνης της, συνήθεια που επικρατεί και σήµερα. Απέφευγε επίσης να πηγαίνει στις κηδείες. Η εξήγηση για µας σήµερα είναι απλή: Μια έντονη συγκίνηση ίσως γινόταν η αιτία για µια άσχηµη εξέλιξη της εγκυµοσύνης, πράγµα που θα είχε επιπτώσεις και στο ίδιο το µωρό. Οι χωρικοί όµως, άνθρωποι απλοί, έδιναν απλούστερη ερµηνεία: Η έγκυος, που παραβρίσκονταν σε κηδεία, γεννούσε µωρό µε έντονη κιτρινάδα αν µετά την κηδεία δεν ακουµπούσε κάτι σιδερένιο ή πράσινο χρώµα. Τις κηδείες έπρεπε να αποφεύγει µια γυναίκα µέχρι να σαραντίσει. Η έντονη συγκίνηση θα µπορούσε να µειώσει ή να σταµατήσει το γάλα της και ο θηλασµός -αν λάβουµε υπόψη µας ότι συχνά ξεπερνούσε ακόµη τα δύο χρόνια- ήταν ύψιστης σηµασίας για τη µητέρα και το παιδί.

Έθιµα Γέννας Τα παλαιότερα χρόνια οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι τους. Στη γέννα

παρείχε τις απαραίτητες φροντίδες µια γυναίκα του χωριού, συνήθως ηλικιωµένη, που είχε σχετική πείρα και έπαιζε το ρόλο της µαµής. Όταν µια γυναίκα ήταν έτοιµη να γεννήσει, η πεθερά της καλούσε τη µαία του χωριού. Σύµφωνα µε µια παράδοση, η µαία ερχόταν κρατώντας τρία καλάµια στο χέρι της και έχοντας στο στόµα λίγο νερό. Όταν έµπαινε στο δωµάτιο της ετοιµόγεννης, κατάπινε λίγο νερό, ενώ µε το υπόλοιπο ράντιζε την κοιλιά της προοριζόµενης µητέρας. Στη συνέχεια, έπαιρνε ένα αβγό και το περνούσε τρεις φορές, γύρω από την κοιλιά της γυναίκας. Στο τέλος, το τοποθετούσε στα πόδια της και η ετοιµόγεννη το έσπαζε µε το δεξί της πόδι. Όλη αυτή η διαδικασία γινόταν για να εξασφαλιστεί µια ανώδυνη


38

γέννα. Η ετοιµόγεννη γυναίκα καθόταν σε ένα σκαµνί, για να είναι πιο εύκολη η γέννα. Η µαµή έβγαζε το µωρό, έκοβε τον οµφάλιο λώρο µε µια µεταξωτή κλωστή, γνωστοποιούσε το φύλο του στη µητέρα και τους συγγενείς, καθάριζε το µωρό και τύλιγε τον οµφαλό του µε λίγα µαλλιά, που είχαν κόψει από τη µητέρα. Έτσι έµενε µέχρι να πέσει ο οµφαλός του. Η ίδια γυναίκα το έντυνε. Στη συνέχεια, το άφηνε στο κρεβατάκι του. ∆ίπλα του τοποθετούσε µια σκούπα, ένα φαράσι, λίγο ψωµί και λίγο αλάτι. Χαρακτηριστικό είναι ότι τότε φάσκιωναν τα µωρά για αρκετό χρονικό διάστηµα. Το πρώτο γάλα έπινε το µωρό από κάποια γυναίκα του χωριού, η οποία θήλαζε και το δικό της παιδί. Μελλοντικά τα δύο παιδιά συνδέονταν ψυχικά σαν αδέλφια και η γυναίκα θεωρούνταν παραµάνα. Τρεις ηµέρες µετά τη γέννηση του µωρού το επισκεπτόταν στο σπίτι η γυναίκα που είχε βοηθήσει στη γέννα. Του έκανε το πρώτο µπάνιο και του χάριζε κάτι, συνήθως ένα ζευγάρι πιτζάµες. Σε κάποια µέρη, τη τέταρτη µέρα µετά τη γέννα, η λεχώνα αφού άλλαζε ρούχα, πήγαινε µε το µωρό και τη πεθερά της στο ποτάµι του χωριού. Μαζί τους, έπαιρναν µια αλλαξιά ρούχα για το µωρό, αγγείο για το νερό, λίγο ψωµί, κρεµµύδι και αλάτι. Όταν έφταναν στο ποτάµι, γέµιζε η µητέρα το αγγείο µε νερό, βουτούσε το ψωµί τρεις φορές στο ποτάµι, αλάτιζε το κρεµµύδι και το έτρωγε µαζί µε το ψωµί. Έπειτα έπινε λίγο νερό από το αγγείο, στρεφόταν προς την ανατολή και µουρµούριζε τα εξής λόγια: «Όπως βγαίνει ο ήλιος, έτσι να βγαίνει και το γάλα». Μετά έδινε στο µωρό να πιει λίγο νερό. Στη συνέχεια καθόταν τρεις µέρες στο σπίτι, πριν πάει να δουλέψει στους αγρούς. Μετά από όλα αυτά, επισκέπτονταν τη µητέρα στο σπίτι, φέρνοντας δώρα για το µωρό. Την αρχή έκανε η µαία, η οποία έφερνε στη µητέρα ένα καρβέλι ψωµί, τηγανίτες, άσπρο πανί και διάφορα ρουχαλάκια. Η µητέρα του µωρού της χάριζε ένα σαπούνι, µια ποδιά και ένα πουκάµισο. Η ίδια γυναίκα µετά από µια βδοµάδα έβαζε στάχτη µε ούζο στη πλάτη του µωρού, αν αυτό είχε κιτρινάδα και µε ένα ξυράφι του ξύριζε ελαφρά την πλάτη.

Έθιµα Λοχείας Και η λοχεία, περίοδος δύσκολη και κουραστική για µια γυναίκα, που την

καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη σωµατικά και ψυχικά, είχε τους άγραφους κανόνες της. Είναι αξιοσηµείωτο ότι πολλά ήταν αυτά που έπρεπε να αποφεύγει µια λεχώνα, για να µη της κοπεί το γάλα. Η λεχώνα λοιπόν δεν έπρεπε να δέχεται επισκέψεις µετά τη δύση του ήλιου, δοξασία που κυριαρχεί και στις µέρες µας, ακόµα και στις πόλεις. Όσοι επισκέπτονταν το σπίτι της λεχώνας της πήγαιναν κρασί ή τηγανίτες και, αν την επισκέπτονταν µετά τη δύση του ήλιου, δεν έπρεπε να πάρουν τίποτε από το σπίτι της. ∆εν επιτρέπονταν να αφήσει η λεχώνα έξω απλωµένα ρούχα δικά της ή του µωρού µετά τη δύση του ήλιου. Αν τύχαινε µια λεχώνα να συναντήσει άλλη λεχώνα έπρεπε να της γυρίσει την πλάτη. Η λεχώνα δεν έπρεπε να φυσά τη φωτιά, ακόµη έπρεπε να έχει τη φτέρνα της ανάµεσα στα σκέλια, όταν καθόταν καταγής. Πριν σαραντίσει µια µητέρα δεν έβγαινε από το σπίτι της, συνήθεια που τηρείται συχνά και στις µέρες µας. Όταν σαράντιζε πήγαινε µε την οικογένειά της στο σπίτι της µητέρας της, η οποία τους έκανε το τραπέζι. Μετά το σαράντισµα µπορούσαν η µητέρα και το


39

µωρό να πάνε στην εκκλησία. Η γυναίκα στις 40 αυτές ηµέρες δεν έπρεπε να έχει επαφή µε τον άνδρα της, γιατί αν αυτό συνέβαινε όταν έπαιρνε τον σαραντισµό, απ' την εκκλησία (ειδική ευχή όπου ο Ιερέας διαβάζει στο βρέφος και στη µητέρα. Αν το βρέφος είναι αγόρι, το παίρνει µαζί του στο Ιερό), λέγανε γύρισε η σκύλα µε το σκυλάκι της, ενώ αν δεν είχε επαφή, λέγανε γύρισε η Παναγία µε το µωρό της. Τέτοιες ήταν οι οδηγίες για να είναι αυτή και το µωρό για πάντα υγιείς. Οι µητέρες απέφευγαν να βγάζουν το µωρό τους έξω τη νύχτα, για να µην αρρωσταίνουν και να µη µατιάζονται από τους ζηλιάρηδες. Το πρώτο δόντι ενός µωρού έφερνε και φέρνει ξεχωριστή χαρά στην οικογένειά του. Όταν, λοιπόν εντόπιζαν το πρώτο δόντι, η µητέρα του έβραζε σιτάρι και το έβαζε σε ένα ταψί, για να γιορτάσουν το ευχάριστο συµβάν. Πάνω τοποθετούσε διάφορα αντικείµενα όπως στυλό, ψαλίδι, σφυρί και µε βάση το αντικείµενο που το µωρό θα έπιανε πρώτο στο χέρι του, οι συγγενείς προσπαθούσαν να προσδιορίσουν το επάγγελµα που αυτό θα ήθελε να ακολουθήσει µελλοντικά. Πρόκειται για έθιµο που πολλοί τηρούν και σήµερα. Αλλά και στα πρώτα βηµατάκια του παιδιού δίνονταν µεγάλη σηµασία. Όταν αυτό έκανε τα πρώτα του βήµατα, του έβαζαν δύο ελαφρά ξύλα κάτω από τις µασχάλες του, µε τα οποία έπρεπε να περπατήσει για λίγο. Η µητέρα του παιδιού στη συνέχεια ζύµωνε ψωµί, έβαζε τα ξύλα στη σόµπα και έψηνε εκεί το ψωµί το οποίο το µοίραζε σε συγγενείς και φίλους. Το έθιµο αυτό δεν το συναντάµε σήµερα.

Έθιµα Βάπτισης Συνήθιζαν κάποτε να βαπτίζουν τα µωρά όταν ήταν δεκαπέντε περίπου

ηµερών και άλλοτε όταν ήταν δύο ή τριών µηνών. Σήµερα συνήθως βαπτίζουν τα µωρά όταν είναι λίγο µεγαλύτερα. Την Τετάρτη πριν τη βάπτιση οι γιαγιάδες του καλούσαν τους συγγενείς και φίλους της οικογένειας δίνοντάς τους ψωµί. Σήµερα τους καλούν οι γονείς µε πρόσκληση και συχνά µε κουλούρια. Αξιοσηµείωτη είναι η απουσία των γονέων του µωρού τα παλαιότερα χρόνια από την Εκκλησία, όπου γίνονταν η βάπτιση. Το πρωί της Κυριακής η γιαγιά του µωρού, συνήθως η µητέρα του γαµπρού, το πήγαινε στην Εκκλησία, για να βαπτιστεί. Παλιά, η νονά ήταν πάντα η ίδια στην οικογένεια και αυτό συνεχιζόταν από γενιά σε γενιά. Η νονά έπαιρνε το λαδόπανο, την αλλαξιά, µία φορεσιά και τις λαµπάδες. Το όνοµά του ήταν τις περισσότερες φορές επιλογή του νονού ή της νονάς του και κάποτε δεν το γνώριζαν ούτε και οι ίδιοι οι γονείς του. Σε κάποια µέρη το όνοµα αποφασίζονταν από τους γονείς του πατέρα. Όταν λοιπόν αναγγέλλονταν στη Εκκλησία το όνοµα του µωρού, έτρεχαν τα παιδιά να το γνωστοποιήσουν και στους γονείς του. Αυτοί έδιναν χρήµατα σε όποιο παιδί τους έλεγε πρώτο το όνοµα. Σήµερα βέβαια οι γονείς το επιλέγουν και δίνουν συχνά στα παιδιά τους το όνοµα κάποιου παππού ή γιαγιάς του. Οι γονείς είναι παρόντες στη βάπτιση του παιδιού. Όταν τελειώσει το µυστήριο, η µητέρα σκύβει, κάµει 3 µετάνοιες στο νονό, του φιλεί το χέρι και παραλαµβάνει το παιδί. Μετά το µυστήριο της βάπτισης οι καλεσµένοι τρώγανε και γλεντούσαν στο σπίτι των γονέων του παιδιού. Η οικογένεια συνήθιζε να ψήνει κατσίκι για το σκοπό αυτό, ενώ σε περίοδο νηστείας οι γυναίκες έβραζαν φασόλια ή καλαµπόκι. Αλλά και οι καλεσµένες γυναίκες


40

µαγείρευαν διάφορα φαγητά και τα έφερναν στο τραπέζι. Το γλυκό που κερνούσαν και στην περίπτωση αυτή ήταν ο µπακλαβάς. Σήµερα το σχετικό τραπέζι γίνεται σε κάποια ταβέρνα. Συνήθιζαν και συνηθίζουν να βγάζουν κάποιο δίσκο κατά τη διάρκεια του φαγητού, όπου οι καλεσµένοι έριχναν κάποιο χρηµατικό ποσό για το µωρό. Άλλο ένα γλέντι γινόταν και µετά από 3 ηµέρες, µόνο για τις γυναίκες,

όταν η νονά έβγαζε το µωρό από το λάδι. Κατά τη διάρκεια του ξελαδώµατος έβαζε ένα αυγό στο νερό, για να είναι ατελείωτες οι µέρες του όπως δεν έχει αρχή και τέλος το αυγό. Επίσης έριχναν µέσα στη σκάφη του µωρού χρήµατα για να είναι αγαπητό όπως το χρήµα, λέγοντας ο καθένας και τις ευχές του. Το πρώτο Πάσχα µετά τη βάπτιση του παιδιού οι γονείς του επισκέπτονταν το νονό και τη νονά, χαρίζοντάς τους ένα αρνί σαν ένδειξη σεβασµού και εκτίµησης, µια και ο νονός θεωρείται πνευµατικός πατέρας του παιδιού και η νονά πνευµατική του µητέρα. Ο νονός µε τη σειρά του χάριζε στο βαπτιστικό του κάποιο ρούχο. Σήµερα συνηθίζεται να επισκέπτονται και ο νονός και η νονά το βαπτιστικό τους, χαρίζοντάς του ένα δώρο και τη λαµπριάτικη λαµπάδα του. Αυτό γίνεται µέχρι τα 12 χρόνια περίπου του παιδιού.

Μέσα σε όλα αυτά τα έθιµα, υπήρχαν και πολλές λαϊκές αντιλήψεις για

τους άτεκνους. Συχνά εφαρµόζονταν παραδοσιακές µέθοδοι θεραπείας της στειρότητας για παράδειγµα µε βότανα. Χαρακτηριστικό που συνδέει τη γέννηση µε το θάνατο είναι το διάστηµα του Σαραντισµού. Σαράντα µέρες ως κανονική περίοδος µετάβασης του νεογέννητου στον κόσµο των ζωντανών και του πεθαµένου στον κόσµο των νεκρών. ∆εν είναι λίγες η φορές που άτεκνα ζευγάρια ή µε προβλήµατα στην εγκυµοσύνη, κάνουν Tάξιµο στους άγιους και κυρίως στην Παναγία για απόκτηση υγιούς παιδιού. Έτσι πολλές φορές µπορεί ένα παιδί να ονοµαστεί από τον άγιο - προστάτη του ή να πάρει κάποιο επίθετο της Παναγίας σαν όνοµα, όπως το Τσαµπίκος και Τσαµπίκα, χαρακτηριστικά ονόµατα από την Παναγία την Τσαµπίκα στη Ρόδο. Άλλα έθιµα απαιτούν το παιδί να µην κουρευτεί µέχρι τη βάπτισή του. Ακόµα και τα νύχια του που κόβονται πριν τη βάπτιση, θα πρέπει να φυλαχτούν και να ριχθούν στην κολυµπήθρα. Παλιά, ο τρόπος επιλογής του αναδόχου ήταν απλός: το πρώτο παιδί µιας οικογένειας, το βάπτιζε αυτός που ήταν κουµπάρος στο γάµο του ζευγαριού. Σήµερα αυτό το έθιµο δεν ακολουθείται πάντα, ανάλογα µε τις επιθυµίες των γονέων. Επίσης σε πολλά µέρη συνηθιζόταν, ο νονός ή η νονά να είναι ένας θείος ή θεία του µωρού. Εάν κάποιος ξεκινήσει να βαφτίζει παιδιά, πρέπει όλα του τα


41

βαφτιστήρια να είναι του ίδιου φύλου, δηλαδή όλα αγόρια ή όλα κορίτσια. Αυτό συµβαίνει γιατί τα βαφτιστήρια, όντας πνευµατικά παιδιά του ίδιου ανθρώπου, θεωρούνται αδέλφια και γι' αυτό δεν θα επιτρεπόταν ένας πιθανός γάµος µεταξύ τους. Αν τα βαφτιστήρια είναι όλα του ίδιου φύλου, δεν υπάρχει τέτοια πιθανότητα.

3.2.2. Αρραβώνας – Γάµος

Έθιµα γάµου (αναχώρηση και άφιξη)

Οι βασικές φάσεις των γαµήλιων εθίµων ήταν οι εξής: • Eπιλογή της νύφης (του γαµπρού) και σηµάδια ετοιµότητας για γάµο

στις κοπέλες. • Προξενιά, επιλογή της προξενήτρας, τελετουργική µεταµφίεση και µη

αναγνώρισή της. • Aρραβώνας, µαρκάρισµα των µελλόνυµφων: δαχτυλίδι του αρραβώνα,

µαντίλι κλπ.. • Προπαρασκευτικά έθιµα της εβδοµάδας προ τού γάµου (καλέσµατα,

κατασκευή της σηµαίας και των ψωµιών του γάµου, λουτρά των µελλονύµφων, παράδοση της προίκας κλπ).

• Έθιµα του γάµου (ξύρισµα και ντύσιµο του γαµπρού, στόλισµα της νύφης, νυφική ενδυµασία, νυφικός πέπλος, γαµήλια ποµπή για παραλαβή της νύφης και το πάρσιµό της, µετάβαση στην εκκλησία, στέψη και επιστροφή από την εκκλησία, είσοδος των νεόνυµφων στο σπίτι του γαµπρού, ξεσκέπασµα της νύφης, πρώτη νύχτα του γάµου και έλεγχος της αγνείας).

• Έθιµα µετά το γάµο (επίσκεψη της βρύσης ή του πηγαδιού, νίψιµο των ποδιών των συγγενών του γαµπρού, επιστροφή της νύφης στο πατρικό της σπίτι, το πρώτο µετά το γάµο λουτρό της νύφης, αντίγαµος). Η αρχέτυπη έννοια του γάµου είναι ανάλογη προς τη βασική πλοκή των

µαγικών παραµυθιών: η διάβαση του ήρωα (γαµπρού) και των αντιπροσώπων του στον άλλο κόσµο µε αναζήτηση της νύφης και η επιστροφή τους. Οι προϋποθέσεις και η προετοιµασία για µετάβαση στον κόσµο της νύφης είναι: το τελετουργικό λούσιµο, ξύρισµα και ντύσιµο του γαµπρού (= του νεκρού), η Γαµήλια ποµπή µε εµπόδια και διάβασή τους, η Tελετουργική "µεταµόρφωση" σε ζώο ως τρόπος µετάβασης στον άλλο κόσµο: του γαµπρού στον κόσµο της νύφης και της νύφης στον κόσµο του γαµπρού. Γαµπρός-κριάρι και νύφη-πουλί.

Προξενιό Παλιά, ο γάµος γινόταν µόνο µε προξενιό. Ήθελαν να ξέρουν τη γενιά

της νύφης, την οικονοµική οικογενειακή της κατάσταση, και την κοινωνική τάξη που ανήκε. Το προξενιό αναλάµβαναν οι συγγενείς του γαµπρού αφού γινόταν η επιλογή της κοπέλας. ∆εν ήταν απαραίτητο να γνωρίζει ο γαµπρός τη νύφη, ούτε και να ζητηθεί η γνώµη του. Το συζητούσαν µε


42

τους γονείς της νύφης οι οποίοι και αποφάσιζαν. Συνήθως ανέβαλλαν την απάντηση µέχρι να το συζητήσουν µεταξύ τους. Όταν συµφωνούσαν, τότε οι γονείς του γαµπρού πήγαιναν αυτοπροσώπως στα προξενιά κρατώντας ένα αναµµένο φανάρι. Τα προξενιά γίνονταν συνήθως τα "δωδεκαήµερα" γιατί σταµατούσαν από τις δουλειές. Χαρακτηριστική ήταν η εικόνα των ηµερών εκείνων τα φαναράκια που περιφέρονταν στους δρόµους από τους διάφορους προξενητές. Την υποτιθέµενη νύφη δεν τη ρωτούσαν ποτέ αν δέχεται. Αν ο πατέρας της νύφης, ήταν σύµφωνος µε το «προξενιό», τότε κλεινόταν ένα είδος συµφωνίας µε το πατέρα του γαµπρού. Σύµφωνα µε αυτή, ο πατέρας του γαµπρού έπρεπε να δώσει στο πατέρα της νύφης, ένα χρηµατικό ποσό, για να δεχτεί ο τελευταίος να γίνει ο γάµος.

Αρραβώνας Ο αρραβώνας γινόταν βράδυ του Σαββάτου ή γιορτερές µέρες. Σε κάποια

µέρη, ο γαµπρός απουσίαζε. Παρευρίσκονταν µόνο τα πεθερικά µε τους συγγενείς . ΄Έπρεπε τα άτοµα που θα πήγαιναν στη νύφη να µην είναι ζυγά. Αν ήταν το θεωρούσαν κακό σηµάδι για τον αρραβώνα. Τα πεθερικά χάριζαν στη νύφη µια ντούµπλα (διπλή λίρα) ή ακόµη και πεντόλιρο και γενικά χρυσαφικά. Οι συγγενείς του γαµπρού κερνούσαν λεφτά µε τα οποία η νύφη αγόραζε χρυσαφικό. Οι συγγενείς της νύφης έδιναν στο γαµπρό χρυσό σταυρό και καινούρια ρούχα. Ρούχα ήταν τα δώρα και προς τις συµπεθέρες. Όσο διαρκούσε ο αρραβώνας συνηθιζόταν, οι µητέρες και των δύο παιδιών, όταν ζύµωναν ψωµί, να πηγαίνουν η µία στην άλλη. Η νύφη όµως ποτέ δεν έτρωγε από το ψωµί της πεθεράς της καθώς και οτιδήποτε περιείχε µαγιά (π.χ. γιαούρτι), γιατί αν γινόταν αυτό θα χαλούσε το προξενιό. Η νύφη δεν πήγαινε στο σπίτι του γαµπρού, δε µιλούσε ποτέ στα πεθερικά, στους συγγενείς και στο γαµπρό και απέφευγε τις συναντήσεις µαζί τους ακόµη και στο δρόµο. Αν τα πεθερικά της νύφης ή οι συγγενείς ήθελαν να τους µιλήσει, έπρεπε πρώτα να την κεράσουν µέντα ή λίρα και στη συνέχεια να της ζητήσουν να τους µιλήσει, αφού η νύφη δεν είχε το θάρρος να πιάσει κουβέντα από µόνη της, είτε γιατί ντρεπόταν είτε γιατί τους σεβόταν.

Γάµος Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, µια βδοµάδα πριν από το γάµο,

συγκεκριµένα το Σάββατο, έκαναν κόλλυβα και οι δυο µητέρες και µνηµόσυνο - πρόσκληση στους νεκρούς τους, γιατί µετά το γάµο επί ένα χρόνο δεν πήγαιναν στα νεκροταφεία. Την Κυριακή το βράδυ πήγαιναν οι γονείς του γαµπρού το µπαούλο για την προίκα στο σπίτι της κοπέλας, το οποίο περιείχε κάποιο χρυσαφικό, ρύζι και χρήµατα. Αυτή η διαδικασία ήταν απαραίτητη για να επιβεβαιωθεί ότι την επόµενη Κυριακή θα γίνει ο γάµος. Ο γάµος λοιπόν, συνήθως, γινόταν τη Κυριακή. Μέχρι να γίνει ο γάµος, οι νεόνυµφοι δεν έπρεπε να ειδωθούν, γιατί έτσι προέβλεπε το έθιµο. Τη Τετάρτη (συνήθως), οι συγγενείς επισκέπτονταν το σπίτι του γαµπρού, φέρνοντας, µαζί τους, µικρή ποσότητα σιταριού. Τη τοποθετούσαν σε ένα δωµάτιο του σπιτιού. Στη συνέχεια ανακάτευαν τη ποσότητα που είχε συγκεντρωθεί, τοποθετώντας µέσα φρούτα και καραµέλες. Αφού γινόταν


43

αυτό, οι νέοι και οι νέες, έψαχναν µέσα στο σωρό να βρουν τα φρούτα και τις καραµέλες, ενώ συγχρόνως εύχονταν ευτυχία και «βίον ανθόσπαρτον» στους µελλονύµφους. Σήµερα αυτό το έθιµο έχει αντικατασταθεί µε το στρώσιµο του

κρεβατιού στο σπίτι που θα κατοικήσουν οι µελλόνυµφοι. Εκεί οι φίλες στρώνουν το κρεβάτι τραγουδώντας, ενώ ο γαµπρός κάνοντας παρατήρηση ότι δεν στρώθηκε σωστά, το ξεστρώνει 3 φορές. Μετά, οι συγγενείς, µε πρώτους τους γονείς του γαµπρού, ρίχνουν λεφτά πάνω στο κρεβάτι. Επίσης συχνά τοποθετούν πάνω στο κρεβάτι ένα µωρό, κατά προτίµηση αγόρι, ώστε το πρώτο παιδί του ζευγαριού να είναι αγόρι. Το Σάββατο πριν το γάµο, και στα δύο σπίτια γινόταν γλέντι. Οι

καλεσµένοι µαζί µε τα δώρα δίνανε κι ένα κοκοράκι. Στη συνέχεια πήγαιναν στο σπίτι των κουµπάρων. Έπαιρναν από κει την κουµπάρα και κατευθύνονταν για το σπίτι της νύφης. Εκεί γινόταν ένα µικρό αστείο, κρατούσε η νύφη το χέρι της κλειστό για να µη µπορεί να το ανοίξει η κουµπάρα και αφού το άνοιγε σταύρωνε το χέρι της, της έβαζε χρήµατα και χόρευαν στην αυλή του σπιτιού. Στη συνέχεια µε τα όργανα πήγαιναν να καλέσουν τον κόσµο για το τραπέζι του Σαββάτου που γινόταν στο σπίτι του γαµπρού. Η κουµπάρα έπαιρνε τους καλεσµένους της καθώς και τους συγγενείς του γαµπρού και πήγαιναν στο σπίτι του. Μετά πήγαιναν οι συγγενείς του κοριτσιού κι έπαιρναν τα όργανα στο σπίτι της νύφης. Αργότερα οι συγγενείς του γαµπρού πήγαιναν να πάρουν τα όργανα στο δικό του σπίτι και για να καταφέρουν να τα κρατήσουν, φίλευαν και τους συγγενείς της νύφης. Το βράδυ της παραµονής του γάµου οι νέες σε κάποια χωριά ζύµωναν κουλούρες, ενώ οι νέοι τραγουδούσαν διάφορα ερωτικά τραγούδια. Στη συνέχεια έφτιαχναν ένα ψωµί, στο οποίο τοποθετούσαν µέσα, ένα νόµισµα. Τα µεσάνυχτα έκοβαν το ψωµί και το µοίραζαν. Όποιος τύχαινε το νόµισµα, πήγαινε στο πεθερό και αφού του φιλούσε το χέρι, του έδειχνε το φλουρί και έπαιρνε ένα χρηµατικό ποσό από τον ίδιο. Όταν τελικά, έφθανε η µέρα του γάµου, οι νέες έντυναν τη νύφη µε τη

παραδοσιακή ενδυµασία, ενώ παράλληλα της εύχονταν υγεία και ευτυχία. Το λευκό νυφικό παρουσιάστηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Η νύφη έστελνε στο γαµπρό πουκάµισο και κάλτσες και ξεκινούσε το ντύσιµό της. Γυρνούσαν το νυφικό τρεις φορές πάνω από το κεφάλι της νύφης, ενώ η κουµπάρα φορούσε µόνο το δεξί παπούτσι και το υπόλοιπο στόλισµα το έκαναν οι κοπέλες που ήταν εκεί. Αφού την ετοίµαζαν η κουµπάρα µε τους υπόλοιπους επέστρεφαν στο σπίτι του γαµπρού. Άρχιζε το ξύρισµα του γαµπρού όπου οι συγγενείς δεν άφηναν τον κουρέα να τον ξυρίσει παίρνοντας την σαπουνάδα από το πρόσωπό του µε κέρµατα. Οι µουσικοί εν τω µεταξύ έπαιζαν διάφορους σκοπούς. Μετά το ξύρισµα ο κουµπάρος έντυνε το γαµπρό µε το πρώτο ρούχο και τα υπόλοιπα του τα φορούσαν τ' άλλα παλικάρια. Στη συνέχεια ο κουµπάρος έκοβε πάνω στο κεφάλι του γαµπρού ένα τσουρέκι και το µοίραζαν στον κόσµο. Οι ελεύθερες έβαζαν το κοµµάτι τους κάτω από το µαξιλάρι τους για να ονειρευτούν την τύχη τους. Ο γαµπρός, ο κουµπάρος, οι καλεσµένοι και οι µουσικοί πήγαιναν να πάρουν τη νύφη χορεύοντας. Μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της ήταν ο


44

αδερφός της - αν είχε - και µερικοί συγγενείς και φίλοι, γινόταν ένα µικρό παζάρεµα κάποιων χρηµάτων για να εξαλείψουν τα εµπόδια στην παραλαβή της νύφης. Αφού συµφωνούσαν στο ποσό που έπρεπε να δώσουν, άνοιγε η πόρτα κι έµπαιναν πρώτα ο γαµπρός κι ο κουµπάρος και στη συνέχεια οι υπόλοιποι. Κάτω στα πόδια της η νύφη είχε ένα κόσκινο που ήταν καλυµµένο µε µια κόκκινη µαντίλα ή ένα βαθύ πιάτο, στο οποίο έριχνε λεφτά όποιος έµπαινε µέσα από τους συγγενείς του γαµπρού, προσκυνώντας κι όλους µπροστά στη νύφη. Τα λεφτά τα µάζευε η µητέρα του γαµπρού για να της τα δώσει λίγο αργότερα. Στο τέλος η νύφη χαιρετούσε τους δικούς της, τους φιλούσε τα χέρια και κείνοι της κερνούσαν λεφτά. Βγαίνοντας από το σπίτι η νύφη µε το γαµπρό προσκυνούσαν τρεις φορές µπροστά στην εξωτερική πόρτα και οι άλλοι τους έριχναν ρύζι και λουλούδια. Στη διαδροµή έως την εκκλησία προπορευόταν ο γαµπρός µε τον κουµπάρο και τον φίλο του και ακολουθούσαν η νύφη µε την κουµπάρα. Ο πεθερός της νύφης κρατούσε ένα µπαστούνι για να εµποδίζει οποιονδήποτε ήθελε να µπει µπροστά στη νύφη. Σε άλλα µέρη ο γαµπρός ανέβαζε πάνω σε ένα άλογο (που προφανώς έφερνε µαζί του) και, στη συνέχεια, ανέβαινε ο ίδιος. ∆εξιά και αριστερά του αλόγου, υπήρχαν δύο κορίτσια, οι οποίες αποτελούσαν τη συνοδεία της νύφης. Όταν έφθαναν στην Εκκλησία γινόταν το µυστήριο του γάµου. Μετά το τέλος του µυστηρίου, πήγαιναν στο σπίτι του γαµπρού. Σε

κάποια µέρη, στην είσοδο του σπιτιού, είχαν τοποθετηθεί νωρίτερα, από τους σερβιτόρους, διάφορα εµπόδια. Ανάµεσα στα εµπόδια αυτά, υπήρχε και µια κούνα. Μέσα στη κούνια έµπαινε ένας σερβιτόρος, από πάνω του ήταν ένας άλλος, ο οποίος κρατούσε κόσκινο και έκρυβε το πρόσωπό του µε ένα ύφασµα. Οι καλεσµένοι έριχναν µέσα στο κόσκινο χρήµατα και περνούσαν την είσοδο του σπιτιού. Όποιος δεν έριχνε, δεν µπορούσε να περάσει. Σε άλλα µέρη πάλι, µετά το γάµο, όλοι αναχωρούσαν για το ποτάµι. Τοποθετούσαν στο δεξί πόδι του γαµπρού και της νύφης από ένα νόµισµα. Στη συνέχεια κάποιος ανακάτευε τα νερά του ποταµού. Ο γαµπρός και η νύφη , αφού έκαναν µετάνοιες, έριχναν τα νοµίσµατα στο ποτάµι. Όταν η νύφη έµπαινε στο σπίτι έπρεπε να πατήσει πάνω σε σίδερο ή σε αλυσίδα για να µην χωρίσει το ζευγάρι. Ο πεθερός ή η πεθερά κρατούσε µέλι και καϊµάκι ή ένα πιάτο ρυζόγαλο και σταύρωνε µε το δάχτυλό του την πόρτα, και µετά τους έδινε να φάνε και οι δύο από λίγο. Σε κάποια µέρη η πεθερά περνά µια πετσέτα στους λαιµούς των νεόνυµφων και στους τραβά µέσα στο σπίτι. Τέλος, κατευθύνονταν όλοι στο σπίτι του γαµπρού και άρχιζε το γλέντι µέχρι τα µεσάνυχτα. Βασικό χαρακτηριστικό του γλεντιού είναι ο χορός. Χορεύει ο γαµπρός µε

τη νύφη, τους κουµπάρους, τους συµπεθέρους και µετά οι υπόλοιποι καλεσµένοι. Σε κάποιες περιοχές η νύφη θα πρέπει να χορέψει µε όλους τους συγγενείς. Συχνά στα νησιά κατά τη διάρκεια του γλεντιού οι καλεσµένοι καρφίτσωναν λίρες και χαρτονοµίσµατα στα ρούχα των νεόνυµφων ή πάνω σε λευκές πετσέτες που έχουν οι νεόνυµφοι µπροστά τους. Ο κουµπάρος κάποια στιγµή έλεγε στο ζευγάρι να φύγει από το γλέντι και να πάει στο δωµάτιό του γρήγορα για να µην προλάβουν και δείρουν


45

τον γαµπρό. Όταν το ζευγάρι αποχωρούσε, το γλέντι συνεχίζονταν για όσο ακόµη ήθελαν. Απαραίτητος παράγοντας για να γίνει ο γάµος, ήταν η νύφη να ήταν παρθένα. Σε περίπτωση που δεν ήταν, ο γάµος ακυρωνόταν. Το πρωί της ∆ευτέρας, αν η νύφη ήταν τίµια, η µάνα του γαµπρού έστελνε είδηση στη συµπεθέρα µε µια συγγενή τους και της έλεγε: "µε γεια τα παλικάρια". Η µητέρα της τότε έφτιαχνε πίτες και χαλβά και τα έστελνε στην κόρη της κι αφού ειδοποιούσαν και την κουµπάρα άρχιζε πάλι ένα γλέντι µέχρι το µεσηµέρι. Στην αντίθετη περίπτωση, οι εθιµοτυπικές διαδικασίες ήταν χλευαστικές και για τις δυο οικογένειες. Οι γονείς της νύφης δεν έπρεπε να δουν την κόρη τους για µια βδοµάδα. Την Τρίτη µέρα του γάµου, οι συγγενείς έφτιαχναν φαγητά και πίτες κι έλεγαν πως πήγαιναν να γλεντήσουν. Το βράδυ της ίδιας ηµέρας η νύφη καλούσε συγγενείς και κουµπάρους, τους µοίραζε δώρα και γλεντούσαν και πάλι. Το απόγευµα του Σαββάτου οι κοπέλες της γειτονιάς πήγαιναν µαζί µε τη νύφη στη βρύση κι αν συναντούσε στο δρόµο της ηλικιωµένους ανθρώπους τους φιλούσε το χέρι. Στο µέρος που ήταν η βρύση, η νύφη γέµιζε την κανάτα της και προσκυνούσε, στη συνέχεια έριχνε λεφτά για να τα µαζέψουν οι κοπέλες από κάτω. Την Κυριακή πήγαιναν όλοι µαζί στην εκκλησία. Όταν τέλειωνε η λειτουργία το ζευγάρι και οι γονείς του γαµπρού πήγαιναν στο σπίτι της νύφης µε τα φαγητά τους. Σαράντα ηµέρες µετά το γάµο η νύφη εξυπηρετούσε όλη την οικογένεια. Έπρεπε να στέκεται όρθια την ώρα που οι υπόλοιπη οικογένεια έτρωγε και µόνο σαν τελείωναν θα µάζευε το τραπέζι και θα 'τρωγε κι αυτή. Τους έπλενε τα πόδια και έκανε όλες σχεδόν τις δουλειές. Μετά το γάµο, αν ήταν Πρωτοχρονιά, οι κουµπάροι πήγαιναν στο ζευγάρι που είχαν παντρέψει φαγητά, τσουρέκια και σταφίδες και η νύφη τους έδινε χαλβά. Το Πάσχα η κουµπάρα έστελνε στη νύφη ένα ζευγάρι κάλτσες, παντόφλες και λαµπάδες. Τις παντόφλες θα τις φορούσε για να πάει να πάρει Βάγια την Κυριακή των Βαΐων. Ακόµη, τα πεθερικά της νύφης, το Πάσχα, έπαιρναν τα φαγητά τους και πήγαιναν όλοι µαζί στους κουµπάρους για ένα ακόµη γλέντι. Την πρωτοµαγιά έστελνε η νύφη στα πεθερικά µαγιάτικο στεφάνι.

3.2.3. Θάνατος

Έθιµα σχετικά µε το θάνατο (αναχώρηση)

Τα έθιµα που σχετίζονται µε το θάνατο αποτελούν τις ύστατες τιµές που


46

αποδίδουµε στα αγαπηµένα πρόσωπα που µας έφυγαν. Όταν πέθαινε κάποιος, τον έπλεναν άτοµα της οικογένειας του και τον έντυναν µε τα καλά του ρούχα. Ειδικά οι κάλτσες και τα παπούτσια θα πρέπει να είναι καινούρια. Έπειτα, συγγενείς και φίλοι επισκέπτονταν το σπίτι του νεκρού και του άναβαν ένα κεράκι, "για να αναπαυτεί" η ψυχή του και έπρεπε να ξενυχτήσουν στο σπίτι του. Εκεί πήγαινε ο παπάς για να κάνει τρισάγιο. Μετά τη νεκρώσιµη ακολουθία, που γίνονταν στην εκκλησία, η νεκρική

ποµπή κατευθύνονταν στο νεκροταφείο, όπου γίνονταν η ταφή του νεκρού µέσα σε κλίµα βαρύ και πένθιµο. Σαν ένδειξη εκτίµησης προς το πρόσωπο που είχε πεθάνει πρόσφεραν στεφάνια. Έπειτα οι γυναίκες µοίραζαν ψωµί, τυρί και σιτάρι, συνήθεια που παραπέµπει στις σπονδές των αρχαίων Ελλήνων. Επίσης, έδιναν και πετσέτες, για να σκουπιστούν οι παραβρισκόµενοι, αφού πρώτα είχαν πλύνει τα χέρια τους από το χώµα που έριξαν στον τάφο του νεκρού. Οι πιο στενοί συγγενείς πήγαιναν στο σπίτι του και έπιναν καφέ και κονιάκ και βουτούσαν στο κρασί που είχε περισσέψει από τα µνήµατα λίγο ψωµί και το έτρωγαν. Την επόµενη µέρα η οικογένεια του νεκρού έπλενε όλα τα στρωσίδια του

σπιτιού και κάποιοι άσπριζαν το δωµάτιό του. Μνηµόσυνο προς τιµή του νεκρού γινόταν επίσης τρεις, εννιά, και σαράντα ηµέρες µετά το θάνατό του, καθώς και µετά από τρεις και έξι µήνες και µετά από ένα χρόνο και στη συνέχεια µετά από τρία και επτά χρόνια. Στο µνηµόσυνο διαβάζεται στάρι αναµειγµένο µε καρύδια, ρόδια, ζάχαρη και άλλα υλικά, τα "κόλλυβα". Για σαράντα µέρες η οικογένεια που θρηνούσε για το θάνατο του δικού

της ανθρώπου δεν έτρωγε κρέας και επισκέπτονταν καθηµερινά τα µνήµατα και άναβαν το καντήλι στον τάφο του νεκρού, ενώ οι άνδρες δεν ξυρίζονταν ως ένδειξη πένθους και φορούσαν µαύρο περιβραχιόνιο. Οι γυναίκες µαυροφορούσαν για µεγάλο χρονικό διάστηµα, ενώ η οικογένεια δεν έπρεπε να λούζεται το Σάββατο. Κάθε τόπος έχει και τα δικά ιδιαίτερα έθιµα σχετικά µε το θάνατο.

Παράδειγµα είναι τα προγνωστικά του θανάτου: ένα σκυλί που ουρλιάζει ή αν πεθάνει κάποιος σε ένα χωριό, σύντοµα θα τον ακολουθήσουν άλλοι δύο συντοπίτες του. Άλλες δοξασίες είναι σχετικές µε το ψυχορράγηµα: αν κάποιος έχει κάνει µεγάλη αδικία, δεν βγαίνει εύκολα η ψυχή του. Σε κάποια µέρη, µόλις πεθάνει κάποιος ανοίγουν τα παράθυρα, χύνουν νερό, καλύπτουν τους καθρέπτες. Άλλα έθιµα έχουν να κάνουν µε την περιποίηση του νεκρού: κλείσιµο

των µατιών και του στόµατος, λούσιµο, αλείψει, σαβάνωµα, προσφορές σ΄ αυτόν, νεκρικές λαµπάδες, οβολός για να δώσει ο νεκρός στον φύλακα του κάτω κόσµου για να τον περάσει µε τη βάρκα του κι άλλες πράξεις προετοιµασίας του νεκρού και προφυλάξεις απ΄ αυτόν. Σε πολλά µέρη όπως στη Μάνη και στη Κρήτη, συνηθίζεται επικήδειος

θρήνος, µοιρολόγια από ειδικές µοιρολογίστρες. Σε άλλες περιοχές µετά την εκφορά του νεκρού πρέπει να σπάσουν ένα πιάτο στην πόρτα του σπιτιού, για να τροµάξει η ψυχή του και να αποµακρυνθεί από το σπίτι. Το δείπνο που ακολουθούσε την κηδεία, περιελάµβανε κυρίως σούπα από ψάρι.


47

3.3. Ιδιαίτερες Παραδόσεις

Κάθε τόπος στην Πατρίδα µας, έχει τις δικές του ιδιαίτερες παραδόσεις που αποτελούν και σηµαντικό χαρακτηριστικό του. Είναι τόσες πολλές που θα χρειάζονταν σελίδες για να τις γράψουµε όλες. Γι' αυτό θα αναφερθούµε σε µερικές, τις πιο γνωστές, όπως τις ξέρουµε και εµείς από τους γονείς µας.

Η Θεµελίωση Ενός Σπιτικού Για τη θεµελίωση ενός σπιτιού, γίνεται Εκκλησιαστική λειτουργία στα

θεµέλια του. Στη συνέχεια προσφέρεται, ως θυσία στα θεµέλια του, ένα άσπρο αρνί ή ένας κόκορας. Η Θεία Λειτουργία γίνεται για να έχει, αυτό το νέο σπιτικό που χτίζεται, καλοτυχία και ευηµερία. Συγγενείς και καλεσµένοι που παρίστανται στη Λειτουργία, ρίχνουν στα

θεµέλια του σπιτιού χρυσές λίρες ή νοµίσµατα. Μάρτης

Την 1η Μαρτίου φοράµε ένα βραχιόλι από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να µην µας "πιάσει" ο Ήλιος. Αυτό γινόταν τα παλιά χρόνια για µην µένουν τα µικρά παιδιά πολύ ώρα στον ήλιο στην αρχή της άνοιξης γιατί αρρώσταιναν εύκολα. Το βραχιόλι το φόραγαν όλο το µήνα ή το έβγαζαν όταν έβλεπαν το πρώτο χελιδόνι ή το έκαιγαν στη λαµπάδα του Πάσχα.

Ξεµάτιασµα

Πιστεύεται ότι υπάρχουν άνθρωποι µε "κακό µάτι" που αν σε δουν αρρωσταίνεις. Τότε πρέπει να σε ξεµατιάσουν. Μια γυναίκα που γνωρίζει την ειδική προσευχή, τη λέει µυστικά

ρίχνοντας σταγόνες λάδι από ένα καντήλι, σε ένα ποτήρι µε νερό. Αν το λάδι ενωθεί µε το νερό, τότε είσαι µατιασµένος και µε την προσευχή θα γίνεις καλά. Την ειδική προσευχή δεν µπορεί να την µεταφέρει απευθείας η γυναίκα που την ξέρει, σε µια άλλη, γιατί θα χάσει το χάρισµα. Πρέπει ένας άντρας να την µεταφέρει σαν ενδιάµεσος.

Το Παπούτσι Της Νύφης Όταν παντρεύεται µια κοπέλα, οι φίλες της γράφουν τα ονόµατά τους

στη σόλα του παπουτσιού της νύφης. Αν ένα όνοµα σβηστεί, η κοπέλα που το έγραψε θα παντρευτεί.

Τα Κουφέτα Αν πάρεις κουφέτα από το δίσκο µε τα στέφανα του γάµου, µπορείς να

τα βάλεις κάτω από το µαξιλάρι σου 3 νύχτες για να δεις αυτόν που θα παντρευτείς.

Κάτι Νέο Αν πάρεις νέα παπούτσια, πρέπει να σου πατήσουν τις µύτες για το "µε

γεια". Αν πάρεις νέο αυτοκίνητο, οι φίλοι σου πρέπει να το ασηµώσουν, δηλαδή να ρίξουν µέσα κέρµατα για το "καλορίζικο". Αν κουρευτείς, πρέπει να σου δώσουν µια καρπαζιά στο σβέρκο.


48

Βότανα Οι παραδόσεις λένε ότι υπάρχουν ειδικά βότανα: το σερνικοβότανο για

να αποκτούν οι γυναίκες γιους, το βοτάνι της αγάπης για να σε ερωτευτεί αυτός ή αυτή που θες, κλπ.

Πρωτοµαγιά Ηµέρα χαράς και µνήµης. Χαράς, γιατί µικροί και µεγάλοι ξεχυνόµαστε

στην εξοχή κι απολαµβάνουµε τη φύση, που βρίσκεται στην καλύτερή της ώρα. Κόβουµε λουλούδια και πλέκουµε το πρωτοµαγιάτικο στεφάνι, το οποίο κρεµάµε από έθιµο στην είσοδο των σπιτιών µας. Παίζουµε, ψήνουµε, χορεύουµε, τραγουδάµε και χαιρόµαστε την οµορφιά της πλάσης. Ηµέρα µνήµης, γιατί θυµόµαστε και τιµούµε τους αγώνες και τις θυσίες της εργατιάς. Η παράδοση λέει ότι για γούρι στα ερωτικά πρέπει να ακουµπήσουµε την ξυλώδη ρίζα ενός φυτού, το "Μαγιόξυλο".

28η Οκτωβρίου & 25η Μαρτίου

Είναι σηµαντικές εθνικές εορτές των Ελλήνων, ηµέρες αργίας όπου τιµούµε την έναρξη εθνικών αγώνων ενάντια στους Ιταλούς-Γερµανούς κατά το 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο και ενάντια στην Τουρκική σκλαβιά αντίστοιχα. Τις µέρες αυτές γίνονται µαθητικές και στρατιωτικές παρελάσεις.

Μεροµήνια Οι 12 πρώτες µέρες του Αυγούστου αντιστοιχούν στους 12 µήνες του

χρόνου, ξεκινώντας από τον Αύγουστο. Αν παρακολουθήσουµε τον καιρό αυτών των ηµερών, θα έχουµε µια εικόνα για το πως θα είναι ο καιρός τον αντίστοιχο µήνα.

∆οξασίες, Παροιµίες Και Άλλα... Όταν πλενόταν η γάτα σήµαινε ότι έρχεται κακοκαιρία, προφανώς

βροχή. Κάθε σπίτι είχε και ένα φίδι στοιχειό. Όταν ουρλιάζει ο σκύλος ενός σπιτιού, σαν λύκος, τότε προµηνύονται

πολλά κακά για το νοικοκύρη του. Όταν σε ξύνει το δεξί το χέρι θα δώσεις χρήµατα σε κάποιον. Όταν σε ξύνει το αριστερό χέρι, θα πάρεις χρήµατα από κάπου. Όταν σε ξύνει η πατούσα του ποδιού, θα «κάνεις» δρόµο. Όποιος έχει χωρισµένα τα µπροστινά του δόντια, θα είναι τυχερός στη

ζωή του.


49

Όσες περισσότερες «ελιές» έχει κανείς στο σώµα του, τόσες περισσότερες θλίψεις θα περάσει στη ζωή του. Όταν πετούν χαµηλά τα χελιδόνια, τότε θα βρέξει. Όταν το αυτί σου βουίζει, τότε κάποιος µιλάει για σένα. Ο γαλανοµάτης άνθρωπος, «µατιάζει» πολύ εύκολα. Αν δεν θέλουµε να µατιάσουµε άθελά µας κάποιον, πρέπει να τον

"φτύσουµε". Οι σαββατογεννηµένοι είναι γρουσούζηδες και ο λόγος τους "πιάνει". Όταν σε ξύνει η µύτη, κάποιος µιλάει για σένα. Όταν σου τρέµει το αριστερό µατόκλαδο, θα πάθεις κάτι καλό. Όταν σου τρέµει το δεξί µατόκλαδο, θα πάθεις κάτι κακό. Όταν βρίσκεις ένα πέταλο, σηµαίνει ότι θα ευτυχήσεις στη ζωή σου. Όταν κάποιος έχει άσπρα σηµάδια στα νύχια του, τότε θα αποκτήσει

πολλά πρόβατα. Όταν χυνόταν κρασί, τότε έλεγαν ότι θα το πιουν οι πεθαµένοι. Το λάληµα του κούκου προµήνυε κάτι κακό. Όταν τρόµαζε κάποιος, του έδιναν νερό, µέσα στο οποίο είχαν βάλει

ζάχαρη. Αν σου κάνανε µάγια στην οικογένειά σου, τότε έπρεπε να ραντίσεις όλο

το σπίτι σου µε νερό, µέσα στο οποίο ρίχνανε λίγο αλάτι. Έτσι πίστευαν ότι έφευγε το κακό. Όταν βροντούσε και ετοιµαζόταν ο καιρός για βροχή, τότε λένε ότι

περνάει ο Προφήτης Ηλίας µε το κάρο, πάνω από τα σύννεφα. Παλιότερα οι άνθρωποι , όπου και αν πήγαιναν, κουβαλούσαν µαζί τους

λίγο σκόρδο για να µην µατιασθούν. Η συνάντηση µε µια πέρδικα, είναι καλοτυχία. Η συνάντηση µε λαγό, σήµαινε κακοτυχία. Οι ξανθοί άνθρωποι, πίστευαν, ότι ήταν κακόψυχοι. Όταν φταρνίζεται κάποιος, τότε λέει την αλήθεια αυτός που µιλάει. Όταν προχωράς και συναντάς ποντίκια στο δρόµο σου, τότε έχεις

πολλούς εχθρούς. Όταν περπατάς και σκοντάφτεις, τότε σε «µατιάξανε». Όταν χασµουριέσαι σηµαίνει ότι σε «µατιάξανε». Όταν ο καπνός πάει ίσια στο σπίτι σου, τότε είσαι καλός άνθρωπος ή και

το αντίθετο. Παλιότερα, φορούσαν τοµάρια φιδιού για να µην τους πιάνουν τα µάγια.

Με το τοµάρι αυτό πίστευαν ότι θα έβλεπαν στον ύπνο τους το µάγο, που τους έκανε τα µάγια. Τα µικρά παιδιά δεν κάνει να τρώνε πόδια κότας, γιατί όπως σκαλίζει η

κότα το χώµα, έτσι και αυτά δεν θα µπορούν να κρατήσουν κανένα µυστικό.


50

Όταν λαλεί ο πετεινός τη νύχτα, προµηνύει κάτι κακό για το σπίτι, του νοικοκύρη του, ενώ όταν λαλεί το πρωί, προµηνύει κάτι καλό. Όταν ο χειµώνας περάσει µε καλοκαιρία, τότε σηµαίνει κακοτυχία για το έθνος. Ο δίσεκτος χρόνος είναι καταραµένος. Το δίσεκτο χρόνο δεν γίνονται γάµοι. Το µήνα Μάη δεν γίνονται γάµοι γιατί τότε ζευγαρώνουν τα γαϊδούρια. Ηµέρα Τετάρτη δεν γίνονται γάµοι. Αν µια γυναίκα κάθεται πάνω σε τραπέζι, δεν θα παντρευτεί. Αν µια γυναίκα κάθεται πάνω σε µπαούλο, θα αποκτήσει µόνο κόρες. Το να χυθεί αλάτι είναι γρουσουζιά. Αν θες να φύγει ένας ανεπιθύµητος επισκέπτης, ρίχνεις κρυφά πίσω από

την πλάτη του αλάτι. Αν δεις όνειρο τα ξηµερώµατα της Κυριακής, αυτό αποτελεί σηµάδι για

κάποιο γεγονός και θα επαληθευτεί µέχρι το µεσηµέρι. Το ίδιο ισχύει για τα όνειρα που µπορεί να δούµε Τετάρτη µεσηµέρι. Τετάρτη και Παρασκευή δεν κόβουµε τα νύχια µας. Αν θέλουµε να φύγουµε για πάντα από ένα τόπο και να µην

ξαναγυρίσουµε, φεύγοντας πετάµε πίσω µας µια µαύρη πέτρα.

4. Πολιτισµός

4.1. Μουσική – Τραγούδι

Τα τραγούδια ενός λαού είναι το αντιπροσωπευτικότερο στοιχείο της ψυχής και της ζωής του. Μέσα σ' αυτά αποτυπώνονται οι αγώνες του, οι αγωνίες του για τη ζωή και το θάνατο , τα οράµατά του, η βιοθεωρία του και εν γένει η ιστορική του παρουσία. Είναι το ξέσπασµα της ψυχής του λαού σαν συγχρονίζεται από τη χαρά, τη λύπη ή άλλα συναισθήµατα, µε τα οποία αισθάνεται την ανάγκη να εκφραστεί σε στιγµές ψυχικής έξαρσης. Πάνω απ' όλα µε το τραγούδι καλλιεργείται ο κοινός γλωσσικός κώδικας και µέσω αυτού η ιστορική µνήµη και ενισχύονται οι εσωτερικές αντιστάσεις σε κάθε προσπάθεια αλλοίωσης και αφοµοίωσης. Από το µεγάλο πλήθος των λαϊκών τραγουδιών , τα περισσότερα είναι αφηγηµατικά. Ο ελληνικός λαός έζησε στο διάβα της ιστορίας του έντονη ζωή και τα

βιώµατά του ήταν πλούσια και ποικίλα. Μόχθησε, πάλεψε, αγωνίστηκε, αγάπησε και µίσησε, χάρηκε κι έκλαψε, πόνεσε ο ίδιος, όσο κανένας άλλος λαός πάνω στη γη. Κι όλα αυτά τα έκανε τραγούδι. Εξιστορούν πραγµατικά γεγονότα µε ένα τόνο υπερβολής κάποιες φορές. Η αρχή αυτών των τραγουδιών, ανάγεται στα χρόνια του Μεσαίωνα µε ρίζες που χάνονται στην αρχαία ελληνική µουσική. ∆ηλαδή το δηµοτικό τραγούδι είναι δηµιούργηµα του ανώνυµου και απρόσωπου ποιητή που λέγεται ελληνικός λαός. Είναι ο καθρέφτης της ελληνικής ψυχής και της ελληνικής ζωής. Με µοναδικό τρόπο τα δηµοτικά τραγούδια τα συνοδεύει το κλαρίνο που µε


51

τον γλυκό του ήχο κάνει το µυαλό του ανθρώπου να ταξιδεύει και το κορµί να χορεύει µε λεβεντιά, µε καµάρι. Τα τελευταία πενήντα χρόνια σπουδαίοι οργανοπαίκτες µε ευαισθησία

χειρίζονται τα παραπάνω όργανα, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης στους ακροατές. Με τα δηµοτικά τραγούδια πάντα ο λαός µας - ακόµα και σήµερα - διασκεδάζει στα γλέντια, στις γιορτές, στους γάµους, στα πανηγύρια. Οι παλιές γενιές προσπαθούν να µάθουν στους νεώτερους τους χορούς και τα τραγούδια του τόπου τους ώστε να συνεχίζεται η παράδοση. Μερικά από τα πιο γνωστά είναι: Σαράντα παλικάρια, Ένας αητός, Ψηλή

ραχούλα, Ιτιά, Συννέφιασε ο Παρνασσός, Τρία παιδιά βολιώτικα, Κατακαηµένη Αράχοβα, Τώρα τα πουλιά, Χαραυγή, Να ταν τα νιάτα δυο φορές, Σ' αγαπώ γιατί είσαι ωραία, Το γελεκάκι, Πουλάκι ξένο, Κάτω στου βάλτου τα χωριά κτλ.

Τα µουσικά όργανα που συνήθως συνεργάζονται για να αποδώσουν τη

µουσική των τραγουδιών αυτών είναι το κλαρίνο, το βιολί , το ντέφι ,το λαούτο , το σαντούρι κτλ. Το κλέφτικο τραγούδι είναι το καταστάλαγµα της νεοελληνικής λαϊκής

λογοτεχνίας και δηµιουργίας µέσα στα χρόνια της µαύρης και µακρόχρονης σκλαβιάς στους Τούρκους, που µέσα του κλείνει τη λεβεντιά, την αντρειοσύνη, την τιµιότητα και τον άσβεστο πόθο για λευτεριά. Πολλές φορές αλήθεια ο Έλληνας κλέφτης τελείωνε τη µάχη και άρχιζε το τραγούδι και κρεµούσε τη λύρα και έπιανε το καριοφίλι. Ο πολεµιστής ήταν µαζί και τροβαδούρος, γι αυτό τόση φωτιά και λεβεντιά στα τραγούδια του. Μερικά από τα πιο γνωστά είναι: Του Κίτσου η µάνα, Αγγέλω κρένει η µάνα σου, Λάµπουν τα χιόνια στα βουνά, Τι έχεις καηµένε πλάτανε κτλ. Ποιος είπε ότι η Βυζαντινή Μουσική είναι αποκλειστικά εκκλησιαστική µουσική ; Η πατρώα βυζαντινή µουσική παράδοση έχει αφήσει ως τις µέρες µας µια λαµπρή παρακαταθήκη µε πλούσια δείγµατα που συνέθεσαν φηµισµένοι υµνωδοί και µελωδοί του γένους και τραγούδησαν πολυµελής χοροί. Τα τραγούδια αυτά είναι γνωστά ως Ψαλτοτράγουδα.


52

4.2. Παραδοσιακοί Χοροί

Χορός είναι η ρυθµική κίνηση ενός ή περισσοτέρων ατόµων συνοδευόµενη από µουσική ή τραγούδι. Για τους αρχαίους Έλληνες, ο χορός ήταν ένα δώρο από τους θεούς, για να ξεχνούν τα προβλήµατα τους. Πληροφορίες για τους χορούς στην Αρχαία Ελλάδα, έχουµε από τον Όµηρο και πολλούς άλλους. Κάθε χορός έχει ξεχωριστές κινήσεις. Άλλοι χοροί είναι για θρησκευτικές περιστάσεις, άλλοι για τον πόλεµο, για τον γάµο, κτλ. Οι ελληνικοί χοροί, ανάλογα µε το µέρος που τους χορεύουµε, χωρίζονται σε δύο οµάδες: χοροί της ηπειρωτικής Ελλάδας και χοροί των νησιών. Το όνοµα του κάθε χορού προέρχεται από την περιοχή που οι άνθρωποι τον χορεύουν, τα λόγια του τραγουδιού που τον συνοδεύει, τον τρόπο που οι χορευτές στέκονται ή κρατάνε χέρια ή µαντήλια. Κάποιοι χοροί έχουν πηδήµατα και άλλοι είναι αργοί. Αλλά οι περισσότεροι χορεύονται σε κύκλο. Υπάρχει µια τεράστια λίστα χορών και θα χρειαζόταν ένας αιώνας για να τους περιγράψουµε όλους: Τσάµικος και Καλαµατιανός από την Πελοπόννησο και την Στερεά

Ελλάδα, Συρτός, Κοφτός και Φισούνι από την Ήπειρο, Λεβέντικος και Ράϊκος από την Μακεδονία, Μπαϊντουσκα και Ζωναράδικος από την Θράκη, Χανιώτικος, Πεντοζάλη, Σούστα και Μαλεβιζιώτης από την Κρήτη, Μπάλος και Ίσσος από τα νησιά, Χασάπικος και Καρσιλαµάς από την Μικρά Ασία.... και τόσοι άλλοι! Εδώ σας παρουσιάζουµε τρεις από αυτούς τους χορούς:

Τσάµικος

Ο τσάµικος είναι ένας χορός που ήταν σπουδαίος για τους κλέφτες και τους Έλληνες επαναστάτες, που έζησαν στα βουνά κατά την Ελληνική επανάσταση ενάντια στους Τούρκους. Το όνοµα του χορού προέρχεται από το όνοµα των ρούχων που φορούσαν, τα τσάµικα. Το κύριο στοιχείο της κλέφτικης φορεσιάς είναι η φουστανέλα, µία πλισέ φούστα. Αυτές οι στολές συναντιόνται ακόµη και σήµερα σε παρελάσεις και ιδιαίτερες εκδηλώσεις, όπου φοριούνται από το επίλεκτο σώµα του ελληνικού στρατού, τους Ευζώνους. Είναι ένας χορός πολέµου και χορεύονταν ως προετοιµασία για την µάχη, καθώς δείχνουν τα βήµατα και τις στροφές του αρχηγού, τις τούµπες και τα κτυπήµατα των ποδιών στο πάτωµα. Μέσα από αυτά τα βήµατα, ο αρχηγός δείχνει την φυσική του κατάσταση και την αξία του σαν άντρας και πολεµιστής. Όλος ο χορός είναι µια έκφραση ανδρείας και επιθυµίας για νίκη.


53

Καλαµατιανός Οι απαρχές αυτού του χορού είναι άγνωστες. Το όνοµά του προέρχεται

από την Πελοπόννησο, όπου και δηµιουργήθηκε. Υπάρχουν πολλές θεωρίες που αφορούν την αρχαία καταγωγή του. Η πιο πρόσφατη βασίζεται σε παραστάσεις του χορού σε κεραµικά και τοιχογραφίες, που δείχνουν κάποια από τα βήµατα και τις φιγούρες. Το γεγονός ότι οι χορευτές κρατούνται µεταξύ τους από τους καρπούς, µας βοηθάει να φτάσουµε στο συµπέρασµα ότι ο καλαµατιανός σχετίζεται µε κάποιο τρόπο µε τους αρχαίους χορούς των Ελλήνων. Ο κεφάτος ρυθµός του και τα απλά του βήµατα τον έκαναν τον πιο δηµοφιλή ελληνικό χορό, και χορεύεται σε όλη την Ελλάδα από άντρες και γυναίκες. Αποτελείται από 12 βασικά βήµατα και χορεύεται συγχρόνως από όλους τους χορευτές σε κύκλο. ∆ίνει την ευκαιρία στον πρώτο χορευτή να παρουσιάσει µια ποικιλία από φιγούρες. Αρχικά όλοι οι χορευτές σχηµατίζουν έναν κύκλο και κοιτούν προς το κέντρο του µε τα πόδια τους σε στάση προσοχής, ενώ κρατούν ο ένας τον άλλο από τους καρπούς καθώς και ένα µαντήλι.

Χασάπικο (Μικρά Ασία) Είναι ο χορός του χασάπη από την Κωνσταντινούπολη κατά την διάρκεια

της Βυζαντινής περιόδου. Χορεύεται σε µια ευθεία γραµµή και αποτελείται από τα βασικά βήµατα που εναλλάσσονται µε φιγούρες. Κάθε οµάδα έχει τις δικές της φιγούρες. Ο χορός παρέµενε δηµοφιλής στην Κωνσταντινούπολη, στην Μικρά Ασία και κάποια νησιά για αιώνες µέχρι το 1922. Μετά έγινε 'πανελλήνιος'. Χάρη στην ταινία "Ζορµπάς ο Έλληνας" έγινε ο πιο γνωστός ελληνικός χορός σε όλο τον κόσµο. Με περηφάνια παρουσιάζουµε τον Χασάπικο µε τον δικό µας συνδυασµό βηµάτων.


54

4.3. Θέατρο σκιών

Το Ελληνικό Θέατρο Σκιών – Καραγκίοζης

Στην Ελλάδα, σαν κοµµάτι του πολιτισµού µας, µε περηφάνια

παρουσιάζουµε το δηµοφιλές Θέατρο των Σκιών ή Καραγκιόζης. Πηγαίνει πίσω στην ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ του θεάτρου σκιών. Πόσες φορές δεν παίξαµε µε την σκιά µας? Τι δίνει ζωή στην σκιά? ΤΟ

ΦΩΣ. Όταν υπάρχει φως, υπάρχει και σκιά. Η σκιά πάντα εξαρτάται από το φως και στην ύπαρξη ενός τρισδιάστατου αντικειµένου, που µπορεί να απεικονιστεί. πολλές θρησκείες δίνουν θρησκευτική σηµασία στην σκιά. Το βασίλειο των σκιών δεν είναι τίποτα άλλο παρά το συνώνυµο του βασιλείου των νεκρών, ενώ κάποιοι άνθρωποι ονοµάζουν τους νεκρούς «σκιές του παρελθόντος», και αναφέρονται στις σκιές των νεκρών, που περιφέρονται την νύχτα µέσα και έξω από τα κατεστραµµένα σπίτια. Η σκιά που πέφτει και η αλλαγή στις διαστάσεις της, σύµφωνα µε την θέση του ήλιου, κρύβει κάτι µαγικό. Σε κάποιες χώρες της Αφρικής, το µεσηµέρι είναι η πιο δαιµονική ώρα, γιατί ο ήλιος είναι σχεδόν κάθετος, και εξαφανίζονται όλες οι σκιές. Γι' αυτό το θέατρο των σκιών έχει τόσο παλιές ρίζες, που χάνονται στο βάθος των αιώνων, και οι πηγές της δηµιουργίας του είναι τόσο σκοτεινές όσο οι σκιές. Πολλές θεωρίες τοποθετούν την αρχή του στην Ινδία ή την Κίνα. Αλλά

όλες οι πληροφορίες δείχνουν ότι προέρχεται από την Ασία. Η αρχαιότερη απόδειξη περιλαµβάνεται στα επικά ποιήµατα ΜΑΧΑΜΠΑΡΑΤΑ και ΤΕΡΙΓΚΑΤΑ. Επίσης τα αντικείµενα που παίζουν στο θέατρο σκιών της Κεϋλάνης και της Ταϋλάνδης προέρχονται από τα ΜΑΧΑΜΠΑΡΑΤΑ και ΡΑΜΑΓΚΙΑΝΑ. Το θέατρο σκιών στην Ινδία αναπτύχθηκε περίπου το 2000 π.Χ. Στην Κίνα παρουσιάζεται περίπου το 200 µ.Χ. από έναν µάγο, ο οποίος για να παρηγορήσει τον βασιλιά Vu-Ti, που είχε χάσει την γυναίκα του, του παρουσίασε την σκιά της πίσω από µια οθόνη. Ταξιδεύοντας από της Άπω ανατολή προς την ∆ύση, το θέατρο σκιών έχει την πρώτη του στάση στο Ιράν. Εκεί τα έργα του γίνονται γνωστά µέχρι την αρχή του 20ου αιώνα. Από τα Αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής και την Βόρεια Αφρική, η Αίγυπτος είναι αυτή που µας δίνει το θέατρο σκιών, αν και εµφανίζεται σε µεγάλα κέντρα του αραβικού πολιτισµού, όπως η Βαγδάτη και η ∆αµασκός. Η Αλγερία, η Τυνησία και το Μαρόκο έχουν το δικό τους θέατρο σκιών.


55

Ανάµεσα σε όλες αυτές τις χώρες, η Αίγυπτος είναι η µόνη που έχει γραπτά κείµενα, για τα έργα του θεάτρου σκιών, στις αρχές του 20ου αιώνα. Υπάρχει µεγάλη διαφωνία ανάµεσα στους ερευνητές της τέχνης του θεάτρου σκιών, σε σχέση µε το πως αυτή η τέχνη ταξίδεψε στην ∆ύση, έφτασε στην Μεσόγειο και κατέληξε στην ΕΛΛΑ∆Α και την ΤΟΥΡΚΙΑ.

Η πιο πιθανή υπόθεση είναι ότι το θέατρο σκιών ταξίδεψε µαζί µε τους Τσιγγάνους από την Ινδία. Σε σχέση µε το πως το θρησκευτικό θέατρο σκιών άλλαξε και έγινε κωµικό, ένας από τους πιο γοητευτικούς µύθους λέει ότι ο Χατζηαβάτης είναι ένας εργολάβος στην Μπούρσα και κτίζει το παλάτι του Πασά. Ο Καραγκιόζης δουλεύει εκεί σαν αρχιεργάτης-µαραγκός και διασκεδάζει τους εργάτες λέγοντας τους ιστορίες. Έτσι, ακούνε τις ιστορίες του Καραγκιόζη µε µεγάλο θαυµασµό και το χτίσιµο του παλατιού δεν τελειώνει. Όταν ο Πασάς ανακαλύπτει την αιτία της καθυστέρησης, διατάζει τους φρουρούς του να σκοτώσουν τον Καραγκιόζη. Μετά από αυτό, ο Πασάς µετανοεί για το έγκληµά του, και πέφτει σε µεγάλη µελαγχολία. Ο Χατζηαβάτης, που έχει ακούσει πολλές από τις ιστορίες του Καραγκιόζη, κόβει ένα χαρτόνι, του δίνει το σχήµα του και µιµούµενος την φωνή του, παρουσιάζει σε µια άσπρη οθόνη τις αστείες ιστορίες του. Έτσι ο θρύλος, όπως και πολλοί άλλοι, δείχνει την σύγχυση που υπάρχει όσο αφορά την είσοδο της παράστασης στην Τουρκία ή στην τουρκοκρατούµενη Ελλάδα. Στην Ελλάδα, το θέατρο των σκιών εµφανίζεται το 1841 στο Ναύπλιο,

όπου, σε κάποιες εφηµερίδες της εποχής, υπάρχει αναφορά στον Καραγκιόζη. Ο Ιωάννης Βραχάλης ήταν ο πρώτος καραγκιοζο-παίχτης στην Ελλάδα. Αµµέσως, ο Καραγκιόζης έγινε αποδεκτός και αγαπητός στην ανεξάρτητη Ελλάδα και όπου γινόταν παράσταση, πολλοί άνθρωποι την παρακολουθούσαν. Το 1890 στην Πάτρα, ο ∆ηµήτριος Σαρδούνης (ή αλλιώς Μιµάκος) θα καταφέρει µε επιδεξιότητα να απελευθερώσει τον Καραγκιόζη από όλα τα ξένα στοιχεία. Αυτός ο µεγάλος δάσκαλος και µίµος κατάφερε να απελευθερώσει τον Καραγκιόζη από όλες τις άσχηµες λέξεις, τις ανάρµοστες φράσεις και κινήσεις και βήµα-βήµα κατάφερε να του δώσει την µορφή που ξέρουµε σήµερα. Μέσα στα χρόνια, ο Καραγκιόζης έγινε σατυρικό θέατρο.

Χρησιµοποιώντας πρόσωπα από τις παλιές αρχές, όπως τον Πασά, την κόρη του Πασά, τον Βεζίρη, τον Ντερβεν-Αγά, ο οποίος δεν υπήρχε στο τούρκικο θέατρο σκιών, σατίριζε τις νέες αρχές. Από µέρος σε µέρος και σύµφωνα µε


56

τις ανάγκες της κάθε πόλης, προσθέτονταν νέοι χαρακτήρες, όπως η γυναίκα του Καραγκιόζη, η Αγλαΐα, τα παιδιά του, τα κολλητήρια ή ο θείος του Μπάρµπα-Γιώργης και οι δυνατότεροι από αυτούς συνεχίζουν να υπάρχουν ακόµη και σήµερα. Στην Αθήνα, ο Καραγκιόζης κάνει την πρώτη του εµφάνιση το 1852 σε µια γειτονιά της Πλάκας. Όπως στον τούρκικο Καραγκιόζ, έτσι και στον ελληνικό Καραγκιόζη, τα γυναικεία πρόσωπα είναι πολύ λίγα, γιατί ο παίχτης -που µιµείται τις φωνές- είναι άντρας. Το ίδιο συνέβαινε και στο αρχαίο ελληνικό θέατρο, όπου οι ηθοποιοί είναι άντρες, που έπαιζαν και τους γυναικείους ρόλους επίσης. Υπάρχει µεγάλη οµοιότητα µεταξύ του Καραγκιόζη και των χαρακτήρων της αρχαίας Αριστοφάνειας Κωµωδίας. Ο καραγκιοζο-παίχτης είναι µεγάλος δηµιουργός. Φτιάχνει µόνος του τις φιγούρες, χρησιµοποιώντας δέρµα από µεγάλο ζώο, τις βάφει και τις χαράσσει. Φτιάχνει µόνος του το σκηνικό. Παίζει όλους τους ρόλους και κάνει όλες τις φωνές, και τα έργα που παρουσιάζει κάθε φορά δεν είναι γραµµένα σε κείµενο, αλλά είναι γραµµένα στο µυαλό του, από τότε που ήταν βοηθός. Έτσι από στόµα σε στόµα και από παίχτη σε βοηθό τα έργα του ελληνικού θεάτρου σκιών διατηρήθηκαν και εξαπλώθηκαν µέχρι τις µέρες µας. Αυτό σηµαίνει ότι το ελληνικό θέατρο σκιών ανήκει στο Παραδοσιακό Λόγο και στην Παραδοσιακή Τέχνη, όπως το ∆ηµοτικό Τραγούδι. Ο Έλληνας Καραγκιοζο-παίχτης έχει την ευθύνη της σκηνοθεσίας και της µουσικής και προετοιµάζει τα απαιτούµενα εφέ, µε την δική του φαντασία. Παράλληλα, ο Έλληνας Καραγκιοζο-παίχτης κατασκευάζει µόνος του την σκηνή, δίνοντας της την δική του αρχιτεκτονική µορφή. Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι ο καραγκιοζο-παίχτης πρέπει να έχει εξαιρετικό ταλέντο. Η πιο γόνιµη περίοδος, όπου το ελληνικό θέατρο σκιών άνθισε είναι από

το 1915 µέχρι το 1950. Αυτήν την περίοδο, τα περισσότερα έργα, που παρουσιάζονται και στις µέρες µας, δηµιουργήθηκαν από µεγάλους παίχτες. Κάθε γειτονιά είχε το δικό της θέατρο, όπου κάθε βράδυ πολλοί άνθρωποι, όλων των ηλικιών, συνωστίζονταν να παρακολουθήσουν την παράσταση. Η δυναµική πορεία του σταµάτησε βίαια από την τεχνολογία και την εξέλιξη της 7ης τέχνης, του σινεµά και της τηλεόρασης. Σήµερα στην Ελλάδα, το θέατρο σκιών είναι πάλι σε άνοδο, αν και χωρίς τα κλασικά θερινά θέατρα µε τον κισσό και το γιασεµί όπου τα µεγαλύτερα έργα έχουν ανέβει. Για τις επόµενες γενιές είναι πολύ σηµαντικό να συµβάλλουν στην διατήρηση και την εξέλιξη µιας τόσο σπουδαίας και σηµαντικής τέχνης: την τέχνη του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών.


57

4.4. Λαϊκή Τέχνη

Παραδοσιακές Ενδυµασίες

Σε κάθε περιοχή της Ελλάδας φοριούνται διαφορετικές παραδοσιακές στολές. Ας δούµε µερικές χαρακτηριστικές γυναικείες παραδοσιακές ενδυµασίες:

Αίγινα Άργος Αθήνα

Κρήτη Εύβοια Κέρκυρα

Κόρινθος Σαλαµίνα Ήπειρος


58

Στα νησιά οι άνδρες φορούν τη βράκα. Στην Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και την Ήπειρο οι άνδρες φορούν τη φουστανέλα και την πουκαµίσα µε το χρυσοκέντητο γιλέκο και τα τσαρούχια. Οι γυναίκες φορούν µακριά πλατιά άσπρη φούστα, µάλλινο στολισµένο γιλέκο και χρυσοκέντητη ποδιά. Ενώ στο κεφάλι φέρουν άσπρη µαντίλα. Τα υφάσµατα είναι φτιαγµένα από τις ίδιες τις γυναίκες στον αργαλειό. Όλες οι στολές έχουν πλούσια διακόσµηση.

Υφαντική – Αργαλειός Η εικόνα της κόρης που υφαίνει στον αργαλειό είναι σε όλους γνωστή,

ακόµα και στους ανθρώπους που δεν την είδαν ποτέ στην πραγµατικότητα. Κι αυτό γιατί την έχει καθιερώσει σαν στερεότυπο µοτίβο της η ελληνική ποίηση από τον Όµηρο ως το δηµοτικό τραγούδι. Στην Οδύσσεια ο Ερµής, σταλµένος από τον ∆ία στο νησί της Καλυψώς, βρίσκει τη νύµφη µέσα στη σπηλιά της να υφαίνει τραγουδώντας στον αργαλειό µε χρυσή σαΐτα. Στο δηµοτικό τραγούδι ο ξενιτεµένος , γυρνώντας ύστερα από χρόνια στην πατρίδα του, βρίσκει την καλή του στον αργαλειό να ρίχνει την σαΐτα. Η αγάπη της ποικιλίας, των πολύχρωµων και πολυποίκιλων πραµάτων, είναι χαρακτηριστικό των απλών ανθρώπων, των παιδιών και των γυναικών κατά τον Πλάτωνα. Η λαϊκή τέχνη είναι κι αυτή µια έκφραση της ψυχής των απλών ανθρώπων. Χαρακτηριστικό της είναι η χαρά του χρώµατος και της ποικιλίας των σχεδίων, χαρά που εκδηλώνεται σ' όλα της τα δηµιουργήµατα. Ακµή της υφαντικής είχαµε σ' όλες τις περιοχής της σηµερινής Ελλάδα

και στις «χαµένες πατρίδες», πουθενά όµως η τέχνη αυτή δεν συνδέθηκε τόσο στενά µε την οικογενειακή και οικονοµική ζωή του λαού όσο στη Μακεδονία και στη Θράκη, όπου τη βλέπουµε ν' αποτελεί όχι µόνο πλουτοπαραγωγική πηγή, αλλά και σταθερό στοιχείο στα έθιµα, στις προλήψεις και στις παραδόσεις. Η σχέση του λαϊκού ανθρώπου µε όλα τα πράγµατα, µ' αυτά που ο ίδιος κατασκευάζει, αλλά και µε την ύλη αυτή καθαυτή, δεν είναι µόνο σχέση πρακτική είναι και σχέση ψυχική, που για το λαϊκό άνθρωπο σηµαίνει κυρίως σχέση µαγική. Η κλωστή που γνέθει η γυναίκα στη ρόκα της δεν είναι µονάχα η πρώτη ύλη του υφαντού της απεικονίζει συµβολικά και την τύχη της κλώστριας. «Κόβονται οι µέρες της», έλεγαν για τη γυναίκα που της κοβόταν συχνά η κλωστή πάνω στο κλώσιµο. Κι ο αργαλειός, το απαραίτητο εξάρτηµα κάθε λαϊκού σπιτιού παλαιότερα, είναι κι αυτός στενά δεµένος µε τις δοξασίες του λαού. Από τον αργαλειό βγήκαν από το τέλος του ΙΗ' ως τις αρχές του Κ' αιώνα, έργα


59

υψηλής καλλιτεχνικής πνοής. Τόσο τα σχέδια, όσο και η διαύγεια και αρµονία των χρωµάτων, έδωσαν στα έργα αυτά της υφαντικής µια ξεχωριστή θέση στη µεταβυζαντινή λαϊκή τέχνη. Η παράδοση δεν επέτρεπε νεωτερισµούς και επιδράσεις στα µοτίβα. Τα σχέδια περνούσαν από την µάνα στην κόρη. Ωστόσο κάθε υφάντρα και µάλιστα εκείνες που είχαν αναπτυγµένο το καλλιτεχνικό ένστικτο, έδιναν και την προσωπική τους σφραγίδα.

Η µεγάλη ακµή της υφαντικής στη Μακεδονία και ειδικότερα στο νοµό Σερρών, είναι η περίοδος από τα µέσα περίπου του 18ου αιώνα ως τις αρχές του 20ου. Η υφαντική είχε µέσα σ' αυτή την χρονική περίοδο µια εντελώς ξεχωριστή θέση στη λαϊκή τέχνη των Ελλήνων της Βόρειας Ελλάδας, όχι µόνο ως οικιακή αλλά και ως εργαστηριακή τέχνη. Όταν τη συναντάµε στο πλαίσιο της οικοτεχνίας, απασχολούνται οι γυναίκες, ενώ στις βιοτεχνίες κυρίως οι άντρες. Ως εργαστηριακή τέχνη και βιοτεχνία, έπαιζε σηµαντικό ρόλο στην οικονοµική ζωή του τόπου. Η υφαντική από το 1992 και µετά xρωστά πολλά στην εργατικότητα και στην καλλιτεχνική διάθεση των Ελλήνων προσφύγων, που εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, κυρίως όσον αφορά στην ανάπτυξη της τεχνικής των χαλιών.


60

Σήµερα ότι έχει σχέση µε την υφαντική έχει αντικατασταθεί από τις µηχανές και συντελείται στις µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες της χώρας µας και του εξωτερικού. Είναι κρίµα να καταργηθεί µια τέτοια κληρονοµιά, που άλλα κράτη θα διατηρούσαν ως θησαυρό. Η πολιτεία πρέπει να δείξει την απαιτούµενη ευαισθησία ώστε να µην ολοκληρωθεί ο µαρασµός της λαϊκής τέχνης και της επαρχίας µε παράλληλη ενίσχυση της αστυφιλίας και του εισαγόµενου µοντερνισµού.

Λαϊκή Τέχνη Κοµµάτι της λαϊκής τέχνης είναι και τα µικροαντικείµενα καθηµερινής

χρήσης όπως: δοχείο συλλογής γάλακτος, χοντρό κόσκινο, γουδί, σφραγίδα πρόσφορου, µύλοι, νταβάς, ντορβάς, χαλκός, ταψί, κατσαρόλες τα οποία µαρτυρούν την λαϊκή επινοητικότητα και τέχνη.


61

Κόσµηµα Άλλο ένα σηµαντικό κοµµάτι της λαϊκής τέχνης, αποτελεί και το

κόσµηµα.

Ξυλογλυπτική Η ξυλογλυπτική αποτελεί παραδοσιακή τέχνη σε πολλά µέρη της

Ελλάδας και τα παραδοσιακά έπιπλα είναι ιδιαίτερα αγαπητά από όλους.


62

Αγγειοπλαστική Τα έργα αγγειοπλαστικής αποτελούν έργα τέχνης.

Μουσικά Όργανα Σήµερα οι παραδοσιακοί κατασκευαστές µουσικών οργάνων σπανίζουν,

είναι µια τέχνη που χάνεται αλλά η αξία της είναι µοναδική.

5. Συµπεράσµατα

Τελειώνοντας θα θέλαµε να σας µιλήσουµε για την εµπειρία µας από το πρόγραµµα ηλεκτρονικής αδελφοποίησης στο οποίο συµµετείχαµε. Για 3 µήνες συνεργαστήκαµε µε µαθητές και µαθήτριες από ένα σχολείο της πόλης La Louvierre του Βελγίου, πάνω σε ένα θέµα που επιλέξαµε από κοινού και µετά από συζήτηση µε τους επιβλέποντες καθηγητές µας, τον κύριο Maurice Medici και την κυρία Βασιλική Νιάρρου. Το θέµα µας είναι Ο Πολιτισµός και οι Παραδόσεις της Πατρίδας µας. Με

την βοήθεια των καθηγητών µας, προγραµµατίσαµε ∆ιαδικτυακές συναντήσεις µε τους βέλγους µαθητές. Χρησιµοποιήσαµε την τηλεδιάσκεψη δηλαδή το videoconference και ανταλλάξαµε e-mail χρησιµοποιώντας ένα υπολογιστή του σχολείου µας. Όταν καθοριζόταν µια τέτοια συνάντηση, προετοιµαζόµασταν µέρες πριν, φτιάχνοντας κείµενα και συγκεντρώνοντας φωτογραφίες και άλλο υλικό σχετικό µε το θέµα µας και περιµένουµε τη


63

στιγµή που θα δούµε τι καινούριο έχουν να µας δείξουν αυτή τη φορά οι νέοι µας φίλοι. Η επικοινωνία µας γίνόταν στα Αγγλικά που λειτούργησαν σαν ενδιάµεση γλώσσα αφού οι µαθητές της La Louvierre µιλούν Γαλλικά. Ορισµένες φορές αποδείχτηκε λίγο δύσκολο αλλά µας άρεσε γιατί εξασκηθήκαµε στην ξένη γλώσσα και ορισµένες φορές προσπαθήσαµε τους µάθουµε Ελληνικές λέξεις και αυτοί αντίστοιχες γαλλικές. Η καλύτερη στιγµή είναι όταν συνοµιλούσαµε σε πραγµατικό χρόνο µαζί

τους. Μπορούσαµε να τους βλέπουµε και να τους ακούµε σαν να ήταν στο διπλανό δωµάτιο και όχι εκατοντάδες χιλιόµετρα µακριά. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποιήσαµε πραγµατικά πως η τεχνολογία µπορεί να φέρει κοντά τους ανθρώπους. Τώρα που διαβάζετε αυτές τις γραµµές, εµείς οι µαθητές που

συµµετείχαµε στο πρόγραµµα της Ηλεκτρονικής Αδελφοποίησης, έχουµε ήδη αποφοιτήσει από το δεύτερο κύκλο του τοµέα πληροφορικής και δικτύων των ΤΕΕ, και πια έχουµε καταλάβει ότι η κοινωνία στην οποία ζούµε, είναι µια κοινωνία που βασίζεται στην πληροφορία και την τεχνολογία. Και ότι εξαρτάται από εµάς τους ίδιους να χρησιµοποιήσουµε αυτά τα νέα αγαθά όχι για να αποµονωθούµε όπως πολλοί φοβούνται, αλλά για να ανοίξουµε νέους ορίζοντες στην επικοινωνία µας. Όχι µόνο µε τους φίλους µας αλλά και µε νέους ανθρώπους που µπορούµε να γνωρίσουµε µέσα από προγράµµατα όπως αυτό της Ηλεκτρονικής Αδελφοποίησης. Είναι συναρπαστικό να µπορούµε να ανταλλάσσουµε πληροφορίες µε νέους της ηλικίας µας από µια άλλη χώρα και να µαθαίνουµε πως ζουν εκεί µακριά, τι προβλήµατα αντιµετωπίζουν, τι όνειρα έχουν, τι κάνουν στην καθηµερινή τους ζωή, πως διασκεδάζουν. Και αυτό που µας εξέπληξε περισσότερο είναι ότι τελικά δεν διαφέρουν και τόσο από µας! Κουράζονται µε τα πολλά µαθήµατα, περιµένουν µε αγωνία κάποια αργία για να ξεκουραστούν και βλέπουν τις ίδιες ταινίες στο σινεµά. Και τελικά έχουν την ίδια λαχτάρα µε µας να µοιραστούν σκέψεις, προβληµατισµούς µα και καθηµερινές χαρούµενες στιγµές, όπως αυτές όταν µιλάµε και λέµε πόσο ωραία θα ήταν να βρεθούµε κάποια στιγµή και από κοντά. Είναι πολύ ωραίο και χρήσιµο να γίνονται στα σχολεία τέτοια

προγράµµατα όπως αυτό της ηλεκτρονικής αδελφοποίησης. ∆εν είναι µόνο ότι εµείς οι µαθητές ερχόµαστε σε επαφή µε τις νέες τεχνολογίες στην πράξη ή ότι εξασκούµαστε στις ξένες γλώσσες. Είναι κυρίως ότι νιώθουµε δηµιουργικοί και υπεύθυνοι. Ότι επικοινωνούµε µε νέους της ηλικίας µας και µοιραζόµαστε µαζί τους κοµµάτια από τον πολιτισµό µας, την καθηµερινή µας ζωή και τα όνειρά µας. Ο κόσµος που µας περιµένει µοιάζει µε ένα παγκόσµιο χωριό και εµείς θα

είµαστε οι πολίτες του. Τα κοινά µας σηµεία µε τους συµπολίτες αυτής της νέας κοινωνίας είναι πολύ περισσότερα από τις διαφορές µας και αυτό το απέδειξε και η µελέτη των παραδόσεων και του πολιτισµού των χωρών µας. Και ήταν και µια πολύ καλή ευκαιρία να θυµηθούµε και εµείς τις δικές µας παραδόσεις και στοιχεία του πολιτισµού µας και να βρούµε και πολλά άλλα ξεχασµένα από τον καιρό µα τόσο σηµαντικά αφού αποτελούν κοµµάτι της ταυτότητάς µας!


64

6. Ευχαριστίες

Για την πραγµατοποίηση αυτής της εργασίας, ευχαριστούµε την Εθνική Υπηρεσία Υποστήριξης για τα προγράµµατα Ηλεκτρονικής Αδελφοποίησης, το ∆ιευθυντή του Σχολείου µας κ. Πετσίνη Αντώνιο, την υπεύθυνη καθηγήτριά µας κα. Νιάρρου Βασιλική, τις καθηγήτριες Πληροφορικής Μαλλιάρα Π., Σαριδάκη Α., Μπακαµήτσου Α., Τσακιράκη Μ., Παπαδοπούλου Π., Κάκνα Ε., κ.α., την κα. Στάικου Π. και την κα. Απειρανθίτου Σ. για την πολύτιµη βοήθειά τους.

Οι µαθητές του 2ου Κύκλου Πληροφορικής και ∆ικτύων Η/Υ, σχολικής χρονιάς 2004-2005:


65

Τµήµα 2Π1: Αϊβαλιωτάκη Μαρία Αργυρακόπουλος Κωνσταντίνος Βοροµπιόβα Ιννα Γουρζουλίδη Ξένια Γραφιαδέλλης Γεώργιος ∆αδιώτης Παναγιώτης ∆ηβάρης Σπυρίδων ∆ηµητρακόπουλος Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος Γεώργιος Ζιάκας Νικόλαος Ηλιάδης Φίλιππος-∆ιαµαντής Καµπούρης Κυριάκος Κατσαριώτης Τέλης Κουµπρίδης Κωνσταντίνος Κουρµασόβα Φωτεινή Κωνσταντινίδης Ευάγγελος Λαΐτσας Ηλίας Λιακόπουλος ∆ιονύσιος Λίκα Ντανιέλα Λυκάκης Νικόλαος

Τµήµα 2Π2: ∆εληπορανίδης Βασίλης Ιβανόβα Σεβερίνα Ιωακειµίδου Μελίντα Καργώτης Φώτης Κροµλίδη Σοφία Κτιστάκη Μαρία Μυλωνάς Κώστας Ναβροζίδης ∆ηµήτρης Πανταζής Σταµάτης Παπαδόπουλος ∆ηµήτρης Προβατά Κωνσταντίνα Σούλτου Σταµατίνα Τσακουρίδης Κώστας Τυριακίδου Άννα Φωτιάδης Γιάννης Χελαυίλ Ταρέκ

και Χρήστου ∆ηµήτρης

Ηλεκτρονική - sch.gr2epal-n-smyrn.att.sch.gr/files/greek.pdf · 1 Η παρούσα...

Documents

Transcript of Ηλεκτρονική - sch.gr2epal-n-smyrn.att.sch.gr/files/greek.pdf · 1 Η παρούσα...