Η πρωτόγονη κομμουνιστική κοινωνία rosa luxemburg
-
Upload
partsunknown -
Category
Documents
-
view
233 -
download
8
description
Transcript of Η πρωτόγονη κομμουνιστική κοινωνία rosa luxemburg
Η DPlTOrOIH
ΟΜΜΟΥΙIΣΤιΚΗ KOIIIIII
ΕΚΔΟΣΕΙΣ Δ. ΚΟΡΟΝΤΖΗ ΑθΗΝΑ 1976
ΡΟΖλ ΑΟΥΖΒΙΙΗΟΥΡ,."
, ΙΙκμ;' καί ...
παρακμΒ - "
Ι:ΒΒ πρωΙ:ΟΥουΒΒ
κομμουυΙ6ι:ικίίΒ "
κοιυωυιαΒ
'EKiJ66C,S <Ι. Iί.ΟΡΟΝΤΖΗ • .40ιίυα 19';'6
ΆΩό τά μαθήματα
τή.;: ΡΟΖΑΣ ΛΟΥ:;;:ΕΜΠΟΥΡΓΚ
ατό ΛαΧκό ΠανεΜστήμιο
tou Βερολίνου
Μετά.Ροοη: Κώστα Μιλτιάδη
Copyrighι: Δ. ΚΟΡΟΝΤΖΗ Έ,.,..",,: Δ. ΚΟΡΟΝΤΖΗ
Τ""""eαψ .. δ. Σ""xe<!τημα: ΕΜ. ΡΟΔΑΚΗ l'eea,lov 1 � δ33.96δ - • Αθφα.
llρ6ί1ΟΥΟΒ
"r:o;; ιιεr:αφραdr:,.
Τό 6�6λΙo ιΖ.ότό -που 6λΙπει τό φαι; Π'jι; &ημooι6πιt� ΥΙ& πρώτη φορ& στην Έλλ'δ« -γΡ'φ"l;ηκ.1! 6;πό τη Ρ6ζα. Λούξεμ.-1tOUpy'X 'tb 1908 xcd. 6;ποτΙλεσε .ό 6cwt'ld.ι όλιΧό μ.ι� σειρ� δια.λΙξεων, πou lδωσε iι μεΊ'l%λη a;uτη έπα.ν�τpια. ατό .. οχολειό τoG Κ6μ.I1α.τορ', ατό Ιπo'loμa.ζ6με'ιlo ),α.ι')(.ο πα.νl!πιστΤιμιο τηι; Γερμι:ινΙ�. Μ1 τό rνωστό σuyypα.φιxό τηι; τιιλΙ'!Ιτο δια:roπώ'ιlει χClτ& τρόπο ά.πλ6, εδληπτο xcd. ζωvτα;'ιI6, ξεxινώ\lτ� «π' τ& πα.σΙΥΥωστα; [στoptu ytyov6tCl, την ι!;χμΤι, τη ζω'ij ')(.cU την «πoσόνθεσ7j τη, πpωtό'yoνηι; χ.ομ.μ.ouνισtιχ'i'jΙ; xoινωνΙ�. Τό πιο ΙΙξΙOO1jμ.εΙωw δμως; εΙνlu δτι προσπιιθεΙ '11& �yει .ό'll ΙΙνα."('ιIώστrι τη, '11& ')«tτα;νοήσει Φ πρωτ6Υοτη XOt'!lwyla. oτή'll πα.γχιισμια. δ�στaoTj τη,. ΟΙ σιryxpΙσεις; πού χιiνει ι1νιΖμι.οα. στην ά.pxcdα; Χ!)ΙΥω'!lΙα. τiΊς; ΣΜρ.ης;, στoUς; "Ίνως .00 ΠεροΟ, στου, Ί'ιIδO�ι στOUς; ΑlyuπτΙouι;, στι., πρωτ6Υονες; α;υστριιλια.νές; φ!JλΙς;, στι.ς; pωσι')(.� <iypoτtu; χομμ,οΟνες;, γΙ'ιIOYΤΙU xα.τCι τρδπο ά,pισtOτεχνιxδ.
Τό ιuγιiλo θεωρητιχό χlχΙ πρClχτιχό Ινδιcι.φΙpoν που πa.ρouσιιiζει ή α.νriλuση τ(ί)ν προχClπιτιιλιστιΧών lι.οΡIf(ί)ν ττ,ι; οΙχονομΙ� εlνctι Cιύτον6ητο.
Σ! τι croνΙστClτctι ή πpωτιlγoνη χοινων!ιχ; Ποιά. ή πplXγμ.GtΤΙΧ"ή σημ.aσια; τιfιν τcrι:!μ χClΙ τ/!')ν θΡ1jσχεUΤΙΧιiιν "tO!J� τελιτouργιών; Π� α.π' την πρωτδγονη χOl.ι.μουνιστΙΧ"ή χοινωνΙIχ φθιiσα.μ.ε στην τcι.ξιxή χοινωνΙα;, πoι!� οΙ διιiφopει; Iστopιx�� μορφ!ι; πoU πί'Jpε �Qτη ή τελευτα;Ιcι μlχpι �ιuPCl;
Νά, μ.ιριχά. ΕίιχσιΗ �ρωτημ.a.τα.. στα. &ποΤα. θό; πρfπει νrι ιi· πα.VΤΗσιι &ποιοσδήποτε θυ..ει yQ; χα.τα.voijσει x.a.t yQ; μ.ιλιτήσιι τη αUyχρovΗ πολιτιχΤι οΙχονομΙα.. <iφoί} δ σόyχpoVQς; x.a.πιτa.λισμbς; δ�ν ά,ποτιλιΤ πa.ρrι τό ιiπoτιλεΣΜCΙ ένό, μ.a.xpόχρoνou ΙατοριχοΟ προτσις. Άπ' δλες τΙς ΠΡOXα.πιτa.λΙIΠΙXέ, μορφές της oΙx.oνoμΙ� 'iι πρωτδγOVΗ xoμμ.ouνιIΠιxTι οΙχονομία. πa.ρouσιιiζει τό μ.tya.λό-τερο �νδιa.φέρoν. δχι μόνον �ξα.ιτία.ι; της !πεφα. μ.tya.λUτερη, διά,ρ· xt:ta.ι; της περιδδou τοα πρωτ6yoνou χομμΟlJνισμ06 σ� σχΙαη μΑ την πολό μΙχΡδτερη περίοδο ποίι χa.).ότι;τouν οΙ ωες πρoxa.πιτιV.ιατι· χε, μορφές, 6.).λ& χα.Ι �ξα.ι τΙa.ι; τιί!Υ Eίa.σιxών x.a.τα.χτηGιων τοσ πολιτιOjJ.Oi) στη μ.a.xρα.ίωνη a.Uτη περίοδο.
'Από πρι:r;χτιχ'ij &ποΦη, πρliιτo, δ Mrιρξ μ.ιλιτώvτα.ι; τη ζω1j τliιν ιiyρoτιxΦν χοιιμουνων aτή ΡωσΙα., riπrntά.;λlJΨt τό τερά,ατιο �ν· διa.φέρoν πoU πa.ρΟlJσιά.!;Ο'Jν οΙ χομμ.ouνιατιΧΙ, τω, δqsl, χα.Ι δια.ι· αθά,VΘηxε τό δεσμό .ους με την έ,::ερχδμενη χοινωνιχΤι �πιxvά;
"'""'1. Πρέπει νά; σ7jμιιωθις; δτι τόν χα.ιρό ποίι �oσσι:ι.ν οΙ Mrιρξ-"Ey
xεlς, χιλιά,δες χωριά; μ' lvιx πληΘUςSΜό πολλών ίx.cι.τoμ.μ.uρΙων ά,Υ.. θρώπων �oi)σα.ν ιixΔιJ.α. στη Ρωσία. στά; πλα.Ισια. μ.c.iIι; Ισωτιριχ.i'jι; ο,(ομ.μοlJνιατιΧής όργά,νωαης, πa.ρrι τό γεγονός &ΤΙ σι\ν σόvoλο ά,ποτελ.οi}σι:ι.ν μιιl λε(α., ποό την ξεζoυμι�ε τό τσα.ριΧό x.a.θεIΠώι; διά; μlσoυ Iitd, Eίa.ρότα.της φoρoλoγίa.ι;. Νά, τΙ Ιyρa.φε δ Mrιρξ στη Βέρα. Ζά,σσοlJλιτι; τό 1881:
"'Η ε�lXiι IMJ.tTq ιτou b«VClt ιτιίνω στην πρω-rόyoνrι χοι. νωvicιc Ισχετlxdι: μ.έ τlς ρωollMis 6:yΡOΤιιU:S �νες) . • . μ' lΛ'εισε ιτώ; oan� , Λ'ρω-rόyovoς )lCμμouνιαιιes: 8ιΧ ιboτε.Λ.ωει τα σημa:io, Iτ",ou στα όΛ'oio Μ aτηpaxki tι XOI",,νιιιη ιiV«ytvνιιαq τ"' Ρωαiφ.
Π όσο πολό την lJπιιρξη a.ύτliιν τliιν xoμ.μolJνιIΠιxliιν δομών τη θεωρoi)σιιν οΙ Μι!ιρξ - "ΕΥχελς σ&ν ιimfa.σιπι1ιt'ή ΥΙι!ι την luτέπιιτα. έξέλιξη της Ιπα.νCΙστCΣ01)ς στη ΡωσΙα., φα.Ινετa.ι ιiπό τό &ΤΙ τά; τελεlJτa.Τα. χρδνια. της ζωης τους τ' !iφιΙρωσι:ι.ν στΤι μ.ιλέτη τ6)ν
ιiyρoτιx6ιν χομμουνων της Ρωσία.ι;. 'Έτσι, lπειτα. ιiπό 6a.θειά; μ.ιλέτη τliιν πρωτ6Υονων χομμοlJνιστιχών δομών. φθQ.νooν σ' α.ύτη
τη μ.ι.γcu.oφuTj πΡ66λεΨ'η πού �ιa:ωπώνoυν σtό Koμμ.oυνισtΙXό Μα.νιφΙσto:
"Αν ή Pωαoιrι ttE«νιi:ι:sτlXClη δώcIει τό ΣWΘΗΜΩ. yUΊ
μι. CΡΥΩ.Τιχί\ t1J«.�ΤOl(Jη αnι Aimι. �τιι σ.irrέ, ΟΙ � έtι:Ω.\o"CIατdσιxι, νςΙ dtλλη,).o:JUΜΠ.\ιιρω8ιoiίν, ή σημι:ριΥη ννλ.\οΥικίΊ IδtoX'fJιlHat 1'", yi\) των .Yρo1'ι.xωv MμμCIύνων
μrreριϊ ν. eiιwrεJ.&ocι τό σημe:ίc ΦpιιmρIIZ) μιΙΧ) tCi.\a
� tι:ΡΌS τΟν xq.ψoIIνιαμQt (πρ6λογοι; στη IjEu.EP1J lxδοαη τοΟ cKoμμ.ouνισtιxoσ Ma.ytιpioτou,. στη Pωσι.x�, Γε""Ρ�' 1882).
"(ha.v xa.vetιo μ,ιλ4 γιά. την πρωτδ-Υον") x.ot\lωyIa., εlνιu ά.δόvaw vΉ μ,Τι μ,νημ.ονεΟΟει τον M6ργxa.ν. 'Ο μ.ι.γά.λος; a.ότoι; έπιστήμ.oYa.ι;;. πού ΠΙρa.σε {να. μ.εrliλo μιρος; τηι; ζωή:; του ιiνliμισ« σέ πρωτδ-ΥOYOUι; Ίνδιliνouι; • • Φν ΜοΙων μ.ι.λε.οΟσε τη ζω�. Ιφ-ι;cισε
ιiπo έvτελ� �ΙΦpOρε.ιxoύι; δρ6μ.ουι; σt& σuμ,πeρliσμ4Τιι. πού εΙχε χα..cu.�ξει δ Μιiρξ. ΝIi σέ τι σuμ,πεικ'σιιa.τa. 1UΣτΙληξε σχετιχ& με το σUγχρO\lO πολιτισμ.6:
«'Ο χα.ιροι; πού ΠΙρa.σε 4πο την έμφ«:νιαη τοΟ πολιτισμοϋ, εlνιu μδνο lν ιι. μιχρο χομμιιτιiχι τη, περα.σμίτηι; ζωήι; τηι;
ιiVΘρωπ6τη.a.ι;;. Ή 4πoΣUνθεαη τηι; x.oινωνΙa.ι;; Ορθώνετa.ι 4-ποφa.σtσtιn μπροστli μ,a.ι;; σά.ν .Ιρμιι μι� Ισtoριxήι; έξαιξ1JΙ; πού μ.oνι.ι!ίιxbι; αιιxbι; σχ.οπόι; τηι; εΙνα.ι ό πλοστος;. Για.τΙ μι& τΙτoιcι χa.τά.λ1Jζ1J τηι; χ.οΙΥωνla.ι;; χρύ6ει ILtGCt της .ά. σtOιχεlα. τηι; lδιa.ι;; "1J' τηι; xα.τa.στρoφijι;. 'Η δ1Jμοχ.ρα.τΙa. στη �ΙΟΙΧ1Jαη. � ά.δελφωσότη στην χ.οινωνta., � lσ6τητα. 0.&
διχa.ιώμa.τa., � γενιχΤι !χπa.Ιδευαη. θά. !γxa.tytliσouv το tπόμε'ιlO ιiYώτερo σtli�ιo τη, χ.οινωνΙα.ι;, στο όποw σuvτεΙνoυν σtα!lερά. � πε{ρα.. � λογιχΤι χα.Ι � loπtσtήIL1J. Τδ "τ Ii δ ι (Ι ιιύ.Ο θ ά. ε Ι ν α. ι μ ι & ιi ν ιι 6 Ι ω σ 1J-ιiλ).& σέιiΥώ.ερ1J μ.ορf71-τ ή ι; Ι λ ε uθ ε ρ Ι α. ι;. τΤΙι; Ισ 6Τ 1JΤ CΙΙ; χ α. Ι . ή ι; ιiδ ε λψω σuν 1J Ι; .6)ν π ιι λ α. ι ώ ν γ ε ν ό'ι ν� (Μ6ργχα.ν: «Ή πρω'δ-Υονη ΜΙvωy{a.�) .
ff1ΕΡ ΟΙ: Ι
"Η αρωτόΥουll
KOLILIOvVIdr:ιKn κοιυωυί,.
dr:nv αερίοόο
r:iίs dKLIiίs r:lIS
Iί.εφάίlαιo Ι
ΤΑ ΙΧΝΗ ΠΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΥΝ ΤΗΝ ΥΠΑΡ!Η
ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Οί γνώσεις πού έχουμε γιό τΙς πιό παλιές καΙ πιό πρω
τόγονες οίκονομlκέc μορφές εΙνοl αρκετό πρόσφατες. ΟΙ ΜόρΕ καί �EγKελς γρόφανε ήδη όπό τό 1847 ατό πρωτσ
κεφαλαιο του κλασσlκοϋ έργου του έπιστημονlκοίί σοσια
λισμοϋ, ατό Κ ο μ μ ο U ν ι σ τ ι κ ό Μ α v ι φ έ σ τ ο:
"Ή Ιστορία όλων των μέχρι σήμερα κοινωνιων εΤνοl r'ι I� ρίο της πόλης των τόΕεων •. Μιό σειρό όμως νέων Ιστορι
κών όνακαλύψεων όρχισε νό κλονΙζει αύτό τό συμπέρασμα
όκριβώς τή στιγμή που τό διατύπωναν ΟΙ θεμελιωτές του
έπιστημονlκοϋ σοσιαλισμου. Κόβε χρόνος πού περνοϋσε
έφερνε στην έπιφόνειο νέα στοιχεία γιό τήν οΙκονομική
ζωη των πιό παλιών ανθρώπινων κοινωνιών, στοιχείο πού
μέχρι τότε παρέμεναν άγνωστα. Ή συσσώρευση σύτών
των γνώσεων όδήγησε ατό συμπέρασμα πώς ατό πολύ μα
κρινό παρελθόν της όνθρωπότητας, έπρεπε νό ύπηρΕαν
πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα, κατά τή διάρκεια των
όποίων δέν ύπηρχε πάλη των τόΕεων, γιοτl ή κοlνωνΙα δέν
ήταν όκόμα χωρισμένη σέ τόΕεlς, δέν υπήρχαν πλούοιοι καΙ φτωχοί, ούτε ότομlκή lδlοχτησΙα.
1 1
Γύρω στό 1851 - 1853 δημοσιεύτηκε aτό "Έρλανγκεν τό πρωτο όπό τό Ιργα τού Μόρερ : .Ή ε Ι σ α γ ω γ "σ τ"-ν l σ τ ο ρ l α τ η ς δ η μ l ο υ ρ γ l α ς τ η ς όγ ο Ρ δ ς, τ η ς φ ό Ρ μ α ς, τ ο υ χ ω Ρ ι ο ύ, τ η ς π ό λ η ς κ α Ι τ η ς κ ρ ο τ ι κ η ς έ Ε ο υ σ l σ ς. Αύτό τό Ιργα όφήσανε έποχή, γιατl ΙρlΕαν όκόμο περισσότερο φως στό παρελθόν των ΓερμαVΩν καΙ στr'1ν ΚOlvΩνlκοοικονομlκ,,- δομή του Μεσαlωνα. ΠρΙν όπό μερικές δεκοετίες είχαν όνακαλυφθεί σέ όρlσμένες περιοχές οτή ΓερμονΙο, στήν Ίσλανδlα καί στίς ΣKOVΔlναυlKές χωρες, περίεργα όπομεινόρια χωριων κοί σπιτιων. ΟΙ όνακαλύψεις αύτές όδηγουσαν στή σκέψη ότι κόποια έποχή θό f· πρεπε σ' ούτές τΙς περιοχές νό ύπηρχε μιό κοινή lδlOXπt σίο της γης, Ινας όγροτικός κομμουνιαμός. Στήν όρχή, κανεlς δέν μπορουσε vΌ έΕηγήσεl αύτό τό ίχνη. Σύμφωνα μέ μιό γνώμη πού ηταν γενικό πολύ δlοδεδομένη, Ιδίως όπό ταύς Μόγερ καί Κίντλιγκερ, ή κολλlέργεlο της γης στήν όρχαlα Εύρώπη γινόταν όπό όΠOμOVΩμένO όγροχτήματα. Σύμφωνο μ' ούτή τήν άποψη, κόβε φόρμα περιτριγυριΖόταν όπό μιό μεγόλη έκταση γης, πού όποτελουσε ό· τομlκή lδιοχτηαία τού κατόχου της, καΙ δέν εΙναl παρό ατό τέλος του ΜεσαΙωνα, πού οί σκόρπιες αύτές όγροτικές κατοικίες ένώθηκαν γιό λόγους όσφολείας, σχηματίΖοντας χωριό καΙ ΟΙ διόφορες σκόρπιες έκτόαεις συγχωνεύτηκαν καΙ όποτέλεσαν έκτόσεις τού χωριού.
ΈΕετόΖοντας πιό προσεχτικό αύτή τήν άποψη, 6γόΖουμε τό συμπέραομα πώς δέν πρέπει νό όνταποκρίνεταl KOI πολύ στήν προγματικότητα, γιοτί πρέπει νό ύποθέσωμε ότι ΟΙ όγροτικές κατοικίες, πού συχνό όπέχονε πόρα πολύ οι μέν όπό τΙς δέ, γκρεμlστηκαν γιό νό ΕονΟΧTlστούν όλλου, καΙ τόσο οΙ μέν όσο καΙ ΟΙ δέ παραιτήθηκαν μέ τή θέλησή τους όπό τήν προνομιακή Ιδιοχτησία των όγρών πού περιτριγύριΖαν τό σπίτια τους, όπό τήν πλέρια έλευθερlα οτή δlοχεlρlση των όγρών τους, γιό νό Εαν06ρεθουν μέ στενόμοκρες λουρlδες γης καΙ διασκορπισμένες, πού ό τρό·
1 2
πος διαχείρησής τους έΕαρτιόταν όπό τούς δλλους χωρικούς. Π αρό τό δτι ή θεωρία αύτι'ι δέν φαινόταν ρεαλιστική, ηταν ώστόσο ι'ι θεωρία πού έπικρατοϋαε μέχρι τό μέαα τού περασμένου αίώνα. Ό Μόρερ ηταν αύτός πού γιό πρώτη φορό συνδύασε όλες τ]ς όπομovωμένες καΙ σκόρπιες Ιστορικές όνακαλύψεις αέ μιό σπουδαlα καΙ τολμηρή θεωρία. Στηριζόμενος σέ μιό τερόστια βlβλlογραφΙα, σέ βαθειές μελέτες πόνω στό όρχαία κείμενα, καθώς καΙ στό όρχαία νομικό βιβλία, όπέδεlΕε δτι ή μορφή της κοινης ίδιοχτησίας τού έδόφους δέν πρωτοφανερώθηκε στό τέλος τού Μεσαίωνα, όλλό ηταν ή πρωταρχική, τυπική καί γενική μορφή Ιδlοχτησlας τών Γερμανών, δταν αύτοl έγκαταστόθηκαν στήν Εύρώπη, κα] εΙναl τόσο παλιό, 600 καΙ ή ϋπαρΕη τών γερμανικών φυλών.
Πρ]ν λοιπόν όπό δυό χιλιόδες χρόνια κι' όκόμα περιασότερο στό βόθη της ίστορlας τών γερμανικών φυλών� � ταν όκόμα δέν ύπηρχε γραφτή lστορlα, στΙς γερμανικές φυλές βασlλευε μιό κατόστααη πραγμότων πολύ διαφορετική όπ' τή αημερινή. Δέν ύπηρχε ούτε κρότος μέ γραφτούς κα] όναγκαστικούς νόμους, ούτε χωρισμός τών όνθρώπων σέ πλούαιους καΙ φτωχούς, σέ άφέντες καΙ έργότες. ΟΙ ΓερμανοΙ ζούσαν αχηματlζοντας φυλές καΙ έλεύθερες ο]κογένεlες, πού μετακινόντουααν γιό πολύ καιρό σ' δλη τήν Εύρώπη, πρΙν νό σταθεροποιηθούν σ' ένα μέρος πρώτα προσωρινό καί όργότερα όριστικό. ·Οπως όπέδεlΕε ό Μόρερ, ή καλλιέργεια της γής στή Γερμανlα δρχισε δχl όπό μεμονωμένα άτομα, όλλό όπό όλόκληρες φυλές κα] αlκογένεlες, καΙ τό ϊδιο έγινε καΙ στήν Ί σλανδlα, δπου μετανόaτευαν όρκετό πολυόριθμες όμόδες όνθρώπων, ΟΙ λεγόμενοι FRANDALID καΙ SKULLDALID,
ΟΙ πιό παλιές γνώσεις γιό τούς Γερμανούς προέρχονται όπ' τούς Ρωμαlους καΙ ή μελέτη τών κοινωνικών τους δομών, έται δπως ή παρόδοση τΙς έχει μεταφέρει σέ μας. έπαληθεύεl τήν όρθότητα αύτης της δποψης. ο] πρώτοι άνθρωποι πού έγκαταστόθηκαν στη ΓερμανΙα ηταν νομα-
13
δικές φυλές βοσκών. WΟπως καΙ στούς άλλους νομοδlκούς λαούς, έτσι καί στούς Γερμανούς ή κτηνοτροφία - καΙ έπομένως ή ϋπαρΕη μεγάλων βοσκοτόπων - ήταν κότι πού είχε πολύ μεγόλη σημασία γιό τή Ζωή τους. Παρ' δλα αύτό, όπως καί οί άλλοι μετανοστευτικοί λαο! τών λιγότερο ή περισσότερο όρχαίων έποχών, δε θό μπορουσαν νό Ζήσουν χωρίς τήν καλλιέργεια της γης. Σ" αύτήν άκριβώς τήν κατάσταση της νομαδlκης οίκονομlας, σε συνδυασμό μέ τήν κολλlέργεlα της γης, αν καΙ αύτή ή τελευταlα έπαιΖε πάντα δευτερεύοντα ρόλο σε σχέση μέ τήν κτηνοτροφία, Ζουσαν πρίν 2.000 χρόνια, περlπου τήν εποχή του Ίουλlου Καίσαρα, οί γερμανικές φυλές, τΙς όποίες καΙ πιό πόνω αναφέραμε, ΟΙ λεγόμενοι Σουάβοl. WΟλες οϊ γερμανικές φυλές έγκαθίσταντο στήν όρχή καί γιό λlγο καιρό σέ μιό περιοχή 6ργανωμένες σέ γκέντες καί σέ οΙκογένειες, καλλιεργουσαν τή γη καί αργότερα, είτε γιατί τίς έδιωχναν άλλες πιό δυνατές φυλές, είτε πόλι γιατί τό βοσκοτόπια δέν έπαρκουσαν πιό, Εανάφευγαν. Μόνο δταν οί νομαδικές αύτές φυλές καταστάλαΕαν κάπου καΙ σταμάτησαν νό έκδιώχνη ή μιό τήν άλλη, έγκατα στάθηκαν γιό μεγάλα xρ� νlκό διαστήματα καί σιγό σιγά μετατρόπηκαν σέ καθιστικούς λαούς. Ή έγκατόσταση τών διαφόρων φυλών, είτε έγινε όργότερα η νωρlτερα, είτε γινόταν στΙς όρχαίες ρωμαϊκές έκτάσεις Γι στΙς σλαβικές, δποτε κι' ον γινόταν καΙ δπου κι' ον γινόταν, είχε ταυτο τ6 κοινό χαρακτηριστικό: 'Επρόκειτο γιό έγκατόσταση πού γινόταν άπό όλόκληρες φυλές καΙ οΙκογένειες. Κόθε γένος καΙ μέσα σ' αύτό κάθε οΙκογένεια καλλιεργουσε ένα κομμάτι γης, τό όποίο δμως άνηκε σ' όλόκληρη τή φυλή. Οί άρχαίοl Γ ερμανοl δεν ήΕεραν τί θό πεί ατομική lδιοχτησία τής γης. Κόθε μέλος της φυλής έπαιρνε με κλήρωση ένα κομμάτι γης για μια περl� ρlσμένη διάρκεια καΙ μέσα στό πλαlσlα μιας αύστηρής !σότητας. ·Ολα τα οίκονομlκό, νομικό καΙ γενlκώτερα προβλήματα αύτης της κοινότητας, πού συχνό δέν Εεπερνουσε τούς έκατό όνθρώπους πού βρίσκονταν σε ετοιμοπόλεμη κατάσταση, λύνονταν κατό τή διάρκεια της συνέλευσης
14
των μελών του, στην όποίο έκλέγονε έναν όρχηγό KOI δλ· λα δργανα της κοινότητος. Μόνο στό βουνό, στό δόση Γι στΙς ποράκτιες όμμουδlές, δnoυ η fλλειψη χωρου KOI έκτόσεων κολλιεργήοιμης γης κοθιστούσε όδύνατη την έγκατόσταση μιδς πολυμελούς όμόδας, δnωc: aτό ·Ovτεν-6αλvτ, στή Βεστφαλία, στίς -Αλπεις, οί Γερμανοl έγκαθlσταvτo σέ σκόρπια όγροκτήματα, δν καΙ παρ' δλ' αύτό σχημότιΖαν μεταΕύ τους κοινότητες, δπου τουλόχιστον ΟΙ όγροl, τό λειβόδια, τό δόση καΙ οί βοσκες άποτελούσαν ι<:οινή lδιοχτησία τού χωριού καί όλες ΟΙ κοινές υποθέσεις ρυθμlζovταν στό πλσίσια αύτων των κοινοτήτων.
Ή φυλή που όποτελείτο όπό πολλές τέτοιες κοινότητες, συνήθως όπό έκατό, δέν μεσολαβούσε στήν πρόΕη, παρά μόνο σαν όνωτατη δικαστική καΙ στρατιωτική όρχή. Αύτή ή κοινοτική όργόνωση, δπως όπέδειΕε ό Μόρερ στους δέκα τόμους τού μεγόλου έργου του, ηταν ή βάση καΙ ταυτόχρονα τό κύπαρο της όνθρωπινης κοινωνΙας, όπό τίς άρχές τού Μεσαlωνα μέχρι πολύ πρΙν όπό τη σημερινή έποχή, έτσι ώστε τό χωριά καΙ ΟΙ πόλεις των φεουδαρχων σχηματίσθηκαν, όφού προηγήθηκαν διάφορες μεταβολές σ' αυτες τίς κοινότητες, ίχνη των όποΙων βρΙοκουμε μέχρι σήμερα σέ όρlσμένες περιοχες της KεVΤρlκης καΙ βόρειας Ευρώπης. -Οταν έγιναν γνωστές αυτές οί πρωτες όνακαλύψεις γιό τήν πρωτόγονη κοινοτική lδlοχτησlα τού έδόφους στή Γερμανία καΙ στή Β. Ευρώπη, γεννήθηκε ή θεωρία σύμφωνα μέ τήν όποΙα βρισκόμαστε στ' όχνάρια ένός καθαρό γερμανικού πολιτισμού καΙ ότι ό άγροτικός κομμουνισμός μπορούσε νά έΕηγηθη όπ ότlς lδlομορφΙες τού γερμανικού λαού ..
� Αν καΙ ό ίδιος ό Μόρερ ποτέ δέν υίοθέτησε όνεπιφύλακτα αυτή τήν έθνική έΕήγηση τού όγροτικού κομμουνισμού στή Γερμανlα καΙ όνέφερε κι' δλλα παραδεlγματα παρόμοιων κοινωνlκων δομων σ' άλλους λαούς, ή άποψη αυτή εΙχε ούσιωδως γίνει γενικό παραδεκτη στή Γερμανία, δτι δηλαδή ή όρχαlα όγροτική κοινότητα όφειλόταν
15
στην lδlομορφlα τών νομικών καΙ δημοσίων σχέσεων Γών Γερμανών, μ' δλλα λόγια, ήταν μιό έκδήλωση τoU -γερμα· νlκου πνεύματος •.
Ώστόσο, σχεδόν την ίδια στιγμή πού δημοσιευόταν τό πρώτο βlβλΙο του Μόρερ πόνω στόν πρωτόγονο γερμανικό κομμουνισμό, Ιγιναν γνωστές νέες όνακαλύψεις σέ μιό δλλη μεριό της εύρωπαίκης ήπεlρου. Ό Βεστφαλός βαρώνος ΧαξτόouΖεν, ό ποίος είχε έπιοκεφθεί τή Ρωσlα όπό πρόσκληση του Τσόρου Νικολόου του 1 0υ στΙς όρχες του 1840, γυρίΖοντας στη Γερμανία δημοσΙευοε στό Βερολlνο, όπό τό 1847 μέχρι τό 1 852, μιό σειρό όπό μελέτες πόνω σ τ η ν έ σ ω τ ε Ρ ι κ ή κ α τ ό σ τ α σ η, τ ή ζ ω η τ ο ϋ λ α ο ϋ καΙ lδlαίτερα πόνω σ τ Ι ς ό γ Ρ ΟΓIκ ε ς δ ο μ ε ς τ η ς Ρ ω ο ί α ς. �EKπληKΤoς δλος ό κόομος μόθαινε μέσα όπ' αύτές τΙς μελtτες, δτι στΙς όνατολlκές περιοχές της Εύρώπης ύπηρχαν μέχρι τΙς μέρες μας δσμες κοινωνlκες παρόμοιες μΙ αίπές πού τ' όχνόρια τους βρέθηκαν στη Γερμσνlα.
Ό πρωτόγονος όγροτικός κομμουνισμός, πού τό ίχνη του μέσα όπό σειρες αίώνων και χlλlετηρlδων όνακαλύφθηκαν με τόσο κόπο στή Γερμανlα, πρόβαλε ξαφνικό ίδιος κι' όπαρόλλαχτος σ' δλο τό μηκος καΙ τό πλότος στήν όχανη γειτονική αύτοκρατορΙα της Άνατολής,
Σ τό Ιργο πσύ όναφέραμε, όπως καΙ ο' ένα μεταγενέστερο έργο του πού δημοσίευσε στή ΛεlψΙα τό 1 88β, ό Χαξτόουζεν όποδεlχνεl ότι ΟΙ ρώσοι χωρlκοl δέν γνώριζαν αΟτε τήν ότομlκή lδιοχτησία των όγρών, οΟτε τών λειβαδιών καΙ τών δασων, όλλό θεωροϋσαν όλόκληρο τό χωριό ιιιό κοινή lδlοχτησΙα, όπό την όποΙα κόθε όγροτική οΙκογένεια δέν έπαιρνε παρό ένσ κομμότl γης γιό προσωρινή χρήση καΙ, όπως όκρl6ως καΙ στούς όρχαΙους Γερμανούς, αύτό γινόταν μέ κλήρωση. Τ ήν έποχή πού ό Χαξτόουζεν έπlσκέφθηκε καΙ μελέτησε τη Ρωοία, ή δουλοπαροlκlα κυριαρχοϋσε παντοϋ. Κι' αύτό όκριβώς ηταν τόσο έκnληΚΤΙKό έκ
18
πρώτης όψεως, γιατί δεν μποροϋσαν νό εΕηγήοουν πώς, κότω όπό αυνθηκες σκληρης δουλειος καί μ' ενα αύταιr χικό κρατικό μηχανισμό, ύπηρχαν χωριό πού όποτελοϋσαν κλειστό σύνολα αύτό καθ' αύτό, πού ζοϋσαν σύμφωνα με τούς κανόνες τοϋ όγροτικοϋ κομμουνιαμοϋ καΙ πού δλες οί δημόαιες ύποθέαεlς τοϋ χωριοϋ ρυθμίζονταν όπό τη συνέλευση, τό λεγόμενο Μlρ.
'0 γερμανός συγγραφέας όπέδωσε τό φαινόμενο αύτό ααν όποτέλεσμα της διαιώνιαης της πρωτόγονης οlκογενειακης σλα61κης κοινότητας, όπως αύτη συναντιόταν όκόμα στούς Σλόβους τοϋ Νότου καί στΙς Βαλκανικές χώρες καΙ πού έκθειόζεταl μ' έπιμονη στό νομικό βl6λ/α τοϋ Χ Ι Ι καΙ πιό παλιό. Ή όνακόλυψη τοϋ ΧαΕτόουζεν εγινε δεκτη μ' ένθουσιασμό όπό ένα όλόκληρο πολlτικοδιανοητικό ρεϋμα στη Ρωσlα, τούς Σλαβόφιλους. Αύτό τό πολιτικό ρεϋμα, έχοντας ααν όπώτερο σκοπό την έΕύμνηση τού σλαβlκοϋ κόσμου, τόν έκθειασμό των Ιδιόμορφων χαρακτηριστlκων του, την _όκατανlκητη δύναμή. του καί τη γερμανική του κουλτούρα αε όντlθεση με τη .αόπια Δύση., βρηκε μέσα στη δομή της ρωαlκης χωριότικης κοινότητας τό πιό δυνατό της ατήριγμα, σ' όλη τή διόρκεια των �ίιo Γι τριών έπομένων δεκαετηρΙδων.
'Ανόλογα με τή μορφή των διαφόρων ρευμότων των Σλαβόφιλων, ποίι άλλα ηταν αντιδραστικό καΙ άλλα έπαναστατικό, άλλαζε καί ό τρόπος έΕίιμνηαης καί εκθειασμοϋ της άγροτικης κομμουνιστlκης κοινότητας, ΟΙ όντιδραστlκοί Σλαβόφιλοι θεωροϋσαν τήν όγροτική κοινότητα αόν μιό όπό τΙς τρεϊς θεμελιώδεις αύθεντlκές δομες των Σλό-6ων στη ρωσlκη κοινωνία: τήν όρθόδοεη έλληνlκή π/στη, τον όπολυταρχικό τσαρισμό καΙ τόν πστριαρχικό όγροτικό κομμουνισμό. 'ΑντΙθετα, ΟΙ έπαναστότες Σλα6όφιλοl θεωροϋααν τόν πρωτόγονο κομμουνισμό τοϋ χωριοϋ αόν μιό δομή μεγόλης σημααίας, πόνω στην όποΙα θα μποροϋσαν νό στηριχθοϋν γιό την έπικείμενη σοσιαλιστική έπανόσταση στή Ρωαία, καί αόν μια δομη ποίι θό τούς έπέτρεπε νό
17
όποφυγουν τη φόση τού καπιταλισμού καΙ νό μπούν έτσι κατευθείαν, καί πολύ πρίν όπά τη Δυηκι'ι Εύρώπη, aτή σοαιαλιστικη γη της έπαγγελΙας. Οί δυό αυτοΙ όντlθετοι nόλοι τών Σλαβόφιλων "ταν, παρ' δλ' αυτό, έντελώς συμφωνοι στό δτι ή ρωσικη όγροτικη κοινοχτημοσυνη "ταν ένα φαινόμενο καθαρό σλόβικο. που όφειλόταν στις έθνικές ίδιομορφίες τού σλαβικού λαού.
Στό μεταΕύ, ενας νέος παράγοντας ήρθε στό προσκήνιο της Ιστορlας τών εύρωπαϊκών χωρών: ΟΙ Ευρωπαίοι ηρθαν αέ έπαφη μέ άλλες χώρες τού κόσμου, πρόγμα που τούς εκανε νό συνειδητοποιήαουν μέ πολύ χειροπιαστό τρόπο, δτι υπηρχαν δομές κοινοχτημοσύνης καΙ πρωτόγονου πολιτιαμΟύ καΙ α' άλλους λαους, πού δέν ηταν ούτε Γερμανοί, ούτε Σλόβο .. Αύτή τι'ι φορό δέν είχαμε νό κόνουμε μέ έπιστημονικές μελέτες καΙ σοφές όvoκαλύψεις, όλλό μέ τό υλικό συμφέροντα τών καπιταλιστικών χωρών της Ευρώπης καί της όποικιοκρατικης τους πολιτικης.
Τόν ΧΙΧ αΙώνα, τήν έποχη της καπιταλιστικης έπέκτασης, η εύρωπαϊκη όποικιοκρατικη πολιτικι'ι άνοιΕε νέους δρόμους. Αύτη τη φορό δέν έπρόκειτο γιό μιό έπlθεση στό νέο κόαμο, όπως αύτι'ι πού εγινε τόν χνΙ αΙώνα γιό πρώτη φορό μέ σκοπό τη λεηλασlα τών θησαυρών αέ πολύτιμα μέταλλα, τι'ιν όρπαγη τού φυσικού πλούτου, τ6 έμπόριο μπαχαρικών καΙ διαμαντιών καΙ τό δουλεμπόριο, δραστηριότητες γιό τΙς όποίες οΙ ΙσπανοΙ καΙ πορτογόλοι όποικιοκρότες διακρίθηκαν lδιαlτερα. Ούτε έπρόκειτο γιό τεσόστιες έμπορικές έπιχειρήσεις πού μεταφέρανε πρώτες ύλες όπό τίς ύπερατλαντικές χώρες στiς ευρωπαϊκές όποθηκες, δlνοντας γιό όντόλλαγμα μιό σειρό όπό άχρηστα και τιποτένια έμπορεύματα στούς Ιθαγενείς, μέθοδο πού έγκαινlασαν οΙ 'ΟλλανδοΙ τόν χν ι ι αΙώνα καΙ πού χρησlμευσε γιό πρότυπο στούς Έγγλέloυς.
Σ' αύτές τίς παραδοσιακές μέθοδες της όποικιοκρατίας, πού ποτέ δέν έπαψαν νό έφαρμόζονται καΙ ν' όνθl-
18
ζουν άκόμα μέχρι σήμερα όταν βρουν εύκαlρlα, έπρεπε τώρα νά προστεθεί μιά νέα πιό βαθειά καΙ πιό συστηματική μέθοδος έκμετάλλευσης του λαου τών άποικιών, γιά τόν πλουτισμό της -μητρόπολης •.
Γιά νά έπιτευχθεί ό σκοπός μιας πιό βαθειας έκμετάλλευσης έπρεπε άπό τή μιά μεριά νά άλλοτριωθεί άποτελεσματικά ό πληθυσμός όπό τή γη του, πού σ' αύτές τΙς χώρες όποτελουσε τήν πιό σπουδαία πηγή πλούτου, καΙ όπό τήν άλλη μεριά νά έφαρμοστεί μιό συστηματική φορολογlα στόν πληθυσμό.
Σ τήν προσπάθειό τους όμως νό πετύχουν αύτό τό διπλό στόχο, ΟΙ πανlσχυρες όποικιοκρατικές χώρες της Εύρώπης συνόντησαν ενα άξιοσημείωτο καΙ μεγόλο έμπόδιο: ΟΙ Ιδιόμορφες σχέσεις ίδlοχτησlας τών ντόπιων πληθυσμών προκαλουσαν μια πολύ σθεναρή άντίσταση στή λεηλασία τών Εύρωπαίων. Γιό νό όποσπόσουν τή γη όπ' τούς κατοlκους της έπρεπε πρίν όπ' όλα νά βρουν ποιός ηταν ό lδιοχτήτης αύτης της γης. Γιό νό μπορουν νά είσπράπουν φόρους- καΙ όχι μόνο νό διατόζουν τήν είσπραξή τουςεπρεπε νά μπορουν να συλλαμβάνουν τούς φοροφυγάδες. Κι' έδώ όκριβώς βρισκόταν τό έμπόδιο πού εΙδαν οί Εύρωπαίοι νά όρθώνεται μπροστά τους: ΟΙ κοινωνικές σχέσεις lδιοχτησίας τών Ιθαγενών πληθυσμών ηταν τελεlως άγνωστες aτoίις Είιρωπαίους καΙ τούς όντlστρέφανε όλες τΙς Ιδέες πού είχαν στό μυαλό τους γιά τό Ιερό καΙ τα ΟΟια της ότομικης lδιοχτησίας. Τήν ίδια έμπεrplα γεύτηκαν τόσο ΟΙ • Αγγλοι στή Ν. 'Ασlα. 000 καί οί Γόλλοι aτή Β. 'Αφρική Ή κατάχτηση τών Ίνδιών όπό τούς · Αγγλους δρχισε όπό τΙς όρχές του χν ii αΙώνα καΙ δέν όλοκληρώθηκε παρά μόνο μέ τήν προοδευτική κατοχή όλης της χερσονήσου καΙ της Βεγγόλης. αφου πρώτα ύποδουλώθηκε ή μεγόλης σημασίας περιοχή του Π εντζόπ στό βορρό.
Ή δύσκολη έπιχεΙρηση μιας πιό συστηματικης έκμετόλλευσης τών Ίνδιών άρχισε μόνο μετά τήν όλοκλήρωση
19
της πολlτικης ύποδούλωσης. Σε κάθε τους 6ημα οί Ν Αγγλοl βρισκόντουσαν μπροστό σέ καινούργιες έκπλήΕεlς. Συναντούααν μιά τεράστια ποικιλία άπα άγροτικες κοινότητες, μεγάλες καΙ μικρές, έγκαταστημένες εδω καΙ χιλιάδες χρόνια, άλλά πουθενό - τί φρίκη Ι - δέν ύπηρχε σ' αύτό τά χωριά ή άτομlκή ίδιοχτησία τού έδάφους. Άκόμα κι' όταν τούς βασάνιζαν, κανείς τους δέν μπορούσε νά δηλώαη αόν δικό του τό κομμάτι γης πού καλλιεργούσε, ούτε κανε]ς μπορούσε νά τό πουλήαη ii νά τό βάλη ίιποθήκη, ii άκόμα καΙ νό τό νοlκιάαη, προκειμένου νό πληρώση καθυστερημένους φόρους στούς Ν Αγγλους.
·Ολα τό μέλη αύτων των κοινοτήτων, πού δλλοτε άποτελoίiνταν άπό μεγάλες οΙκογένειες, δλλοτε όπό μικρές, βγαλμένες άπ' τΙς μεγάλες, ήταν όρρηκτα καΙ στενό συνδεδεμένα μεταΕίι τους μέ έΕ αίματος συγγένεια. Άντίθετα, έκείνο ποίι έλειπε έντελως ηταν ΟΙ αχέαεlς lδιοχτησίας. Πρός μεγάλη τους έκπληΕη ΟΙ Ν Αγγλοl όνακάλυψαν στίς όχθες τού Γάγγη καΙ τού Ίνδού ποταμού μοντέλα-χωριό άγροτικoU KOμμOυνlσμoίi καΙ ήθη καΙ έθιμα παρόμοια μt αύτό πού είχαν βρεθεί στΙς άρχαίες γερμανικές κομμουνιστlκες κοινότητες, ii στΙς πρωτόγονες άγροτικές κοινότητες των Σλάβων, των όποίων τό κοινό χαρακτηριστικό ήταν Γι άνυπαρΕία της άτομlκης ίδιοχτησίας.
Σε μιό άναφορό της άγγλικης διοίκησης των φορολογικων ύποθέσεων στίς Ίνδίες, πού χρονολογείται άπ' τό 1845, διαβάζουμε: Δεν βλέπουμε κανένα κομμάτι γης πού νό καλλιεργείται μόνιμα όπ' τούς ίδιους άνθρώπους. Καθένας έχει ένα κομμάτι γης πού τό καλλιεργεί μόνο όσον καιρό διαρκούν ΟΙ δουλειές στό χωράφια. "Αν ένα κομμάτι γης μείνει άκαλλιέργητο, Εαναγίνεταl κοινή lδιοχτησία καΙ μπορεί νά τό πάρει όποιοαδήποτε, ύπό τόν όρο ότι θά τό καλλιεργήαει", Τήν ίδια έποχή, γύρω δηλαδη στό 1 849-1851 , μιά κυβερνητική άναφορό aτή διοίκηση τoίi Πεντζόπ άναφέρει: -Είναι έΕαιρετικό ένδlαφέρον νό παρατηρήσετε τΙ μεγάλη δύναμη έχει ή έΕ αίματος αυγγένεlα σ' αύτές
20
τίς κοινωνίες καί πως μεταβlβόΖεταl όπό ένα κοινό πρό· γονο. Ή κοινή γνώμη εΙναl τόσο πολύ συνδεδεμένη μέ τή διατήρηση αύτού τού συστήματος συγγένειας, πού δέν εί· ναι σπόνιο νό συναντήσουμε όνθρώπους, ΟΙ όποίοl δέν συμ· μετέχουν στήν κοινή lδιοχτησία, έπειδή κόποιος πρόγονός του πού όνηκε στήν πρσηγοίιμενη Γι όκόμα καΙ στήν προπροηγούμενη γενεό, δέν σεβόσθηκε αύτό τό σύστημα-,
"Αύτή ή μορφή ίδιοχτησίας τού έδόφους-, έγραφε ό άγγλος κρατικός σύμβουλος στήν όναφορό του γιό τήν ίνδική κοινότητα, .δέν έπlτρέπεl σέ κανένα μέλος της φυ· λης νά άποχτήσεl δικαιώματα σ' αύτό Γι έκείνο τό κομμάτι της κοινης σ' άλους γης, ούτε καν στό κομμότι της γης πού προσωρινό καλλιεργεί. Τό προίόντα της κοινης καλλl· έργειας της γης πανε σ' ένα κοινό ταμείο πού καλύπτει καΙ Ικονοποιεί τίς όνόγκες τού συνόλου-,
Στό κοινωνικό αύτό σoaτημα πού περιγρόφεl ό � Αγγλος σίιμβουλος δέν ύπόρχεl κατανομή της γης, ούτε κόν γιό μιό έποχή, Ή γη εΙναl κοινή lδιοχτησία των όγροτων της κοινότητας, οϊ όποίοl τήν καλλιεργούν όπό κοινού χωρίς καμιό κατανομή, μαΖεύουν τή σοδειό πού προέρχεται άπ' αύτή τήν καλλιέργεια aτόν κοινό σιτοβολώνα τού χω· ριού τους (πού φυσικό στό μότια των άγγλων καπιταλl· στων παlρνεl τή μορφή τού -ταμείου-) , Ικανοποιώντας συντροφικό τίς άπλές τους όνόγκες άπό τό προϊόν της κοινης τους έργασίας,
Στά βορειοδυτικό τού ΠεντΖόπ, στό σύνορα τού Άφγανιοτόν, διαπιστώθηκε Γι ύπαρΕη όρlσμένων δλλων ήθων καί έθίμων πολύ μεγόλης σημασίας, τό όποία όντιστρα· τείιονταl κόθε έννοια ότομlκης lδιοχτησίας. Σ' αύτές , Ις περιοχές έκαναν μιό καλή μοιρασιά των χωραφιων τους, πού όντόλλασσαν περιοδικό, όλλό - ώ τού θαίιματοςl -ή άνταλλαγή αύτη των κλήρων δέν γινόταν όνόμεσα σέ άγρστικές οΙκογένειες, παρμένες μία πρός μία, όλλό όνόμεσα σέ όλόκληρα χωριό, τό όποία άντόλλασσαν τό χαι-
21
ρόφια τους κόθε πέντε χρόνια κι' ετσl μετοκινόντουσαν όλόκληρα.
-Δέν μπορώ νό αποσιωπήσω-, έγραφε από ΤΙς Ίνδίες τό 1852 ό κομμισόριος των φόρων ΤΖαίημς στούς προϊσταμένους του της κυβερνητικης δlοlκησης, -fva πολύ σπόνιο έθιμο πού διαιωνίστηκε μέχρι τίς μέρες μας σέ όρlσμένες περιοχές· έννοώ τήν περιοδική ανταλλαγή των χωραφιών όνόμεσα στό διόφορα χωριά καί στίς ύποπερlοχές. Σέ όρlσμένα μέρη δέν όνταλλόσσουν παρά μόνο τό χωρόφια τους, σέ άλλα όμως ανταλλόσσουν καί το ίδια τους τό σπlτια-.
Γιό μια όκόμα φορό βρισκόμαστε μΠΡοστα σέ μια νέα Ιδιομορφία μιας κόποιας οΙκογένειας λαων. Αύτή τή φορό fχουμε νά κόνουμε μέ τήν .. ίνδlκή_ lδlομορφlα. ·Ωστόσο, οΙ κομμουνιστικές δομές των .. Ινδlκης .. όγροτικης κοιl/ότητας δεlχvouν, τόσο όπ' τή γεωγραφική θέση 000 καΙ άπ' τή δύναμη των δεσμων συγγένειας, δτι δεν πρόκειται για μια Ιδιομορφία τού .. Ινδlκου .. λαου, όλλό fxouv έναν όληθινό παραδοσιακό χαραχτήρα καΙ μιό πολύ παλιό κατσγωγή. Τό γεγονός δτι οΙ πιό παλιές μορφές του πρωτόγονου κομμουνισμου διατηρήθηκαν στίς πιό πανόρχαιες περιοχές της Ίνδlας, στΙς περιοχές πού πρώτες κατοικήθηκαν από τούς Ίνδούς στό βoρεloδUΤIKό, fδειχνε καθαρό δτι ή κοινή lδιοχτησία δπως και ή δύναμη των δεσμων συγγένειας ανόγονταl σέ χlλlετηρlδες, στήν έποχή των πρώτων έγκστσστόσεων των Ίνδων όποίκων στή νέα τους ποτρΙδα, τή σημερινή '1νδlα.
·0 καθηγητής του συγκριτικου δικαίου της 'Οξφόρδης Έρρlκος Μόινε, πού ηταν καΙ παλιό μέλος της κυβέρνησης των Ίνδιων. δlόλεΕε τΙς αγροτικές κοινότητες των Ίνδιων σόν θέμα των παραδόσεών του, τΙς όποΙες παραλλήλισε μέ τίς πρωτόγονες κοινότητες πού ό Μόρερ όνακόλυψε στή Γερμανlα καΙ ό Νόσε στήν Άγγλlσ. Ό παραλληλισμός αύτός όποκόλυψε δτι ΟΙ πρωτόγονες αύτές κοινότητες είχαν τήν ίδια μορφή καΙ τΙς ίδιες κοινωνικές δoμtς
22
'Από τήν άλλη μεριά, ή iστoρl�ή προέλευση αύτών των κοινωνlκων δομων έγινε άντlκεlμενο έρευνας καΙ μελέτης ιδιαίτερα όπό τούς Ν Αγγλους, στούς όποίους τά φαινόμενα αύτό έκαναν μεγόλη έντύπωση καί ΟΙ όποίοl έμειναν κατάπληκτοι όπό τή σθενορή άντΙσταση πού αύτές οί δομές προέβαλλαν όπέναντl στή φορολογία καΙ στά δlοlκηTlκό συστήματα πού έπινοούσαν. Οϊ Ν Αγγλοl ίιποχρεώθηκον νά διεξάγουν ένο άγώνα πού διήρκεσε δεκαετίες όλόκληρες, δlνοντος πολλές μάχες, κάνοντας μιό σειρά όπό άτιμίες καΙ όδίσταχτες έπεμβάσεις ένάντια στά πανάρχαια δικαιώματα καΙ στΙς ίσχύουσες έννοιες τού δικαίου των λαών, γιά νά μπορέσουν νά φέρουν ένα άνεπανάρθωτο κομφούΖιο σ' δλες τίς σχέσεις ίδιοχτησίας, νά γεννήσουν στούς λαούς τό αίσθημα της άνασφάλειας, φέρνοντας έτσι "ήν καταστροφή των χωρικων.
Ή είρηνlκή άπομονωμένη πρωτόγονη κομμουνιστική κοινωνία παραχώρησε έτσι τή θέση της σέ μιά άλλη κοινωνία, δπου κυριαρχούσαν ή άνισότητα. ή έκμετάλλευση άνθρώπου όπό άνθρωπο. ή διαφθορά καΙ ΟΙ φιλονικίες. 'Η κοινή ίδιοχτησία της γης μετασχηματlσθηκε άπό τή μιά μεριά σέ τεράστια λατιφούντια, ένω όπά τήν άλλη έκατομμύρια χωρικων άπογυμνώθηκαν άπό τή γη καί τά μέσα παραγωγης τους. 'Η άτομlκή lδιοχτησία εlσέδυσε στΙς Ίνδlες καί μαΖI μ' αύτή ό τύφος, ή πείνα καί τό σκοΡ6οϋτο έγιναν διαρκείς μάστιγες των πεδιόδων τού Γ όγγη ποταυού .
.. Αν έπειτα άπ' αύτές τΙς άVΑKαλύψεlς τών άγγλων άποικιοκρατών στίς Ίνδlες, ό παλιός πρωτόγονος κομμουνισμός, πού ήδη συναντήσαμε σέ τρεϊς κλάδους της μεγάλης οΙκογένειας, της lνδογερμανlκης οίκογένεlας, μποροίlσε άκόμα νό θεωρηθεϊ σάν μιό lδlομορφlα τών ivδoytprJaνικών λαών, δσο παράλογη κι' αν φαινόταν αύτή ή έθνογαρφlκή άποψη, οϊ ταυτόχρονες άνακαλύψεις πού έγιναν όπό τούς Γάλλους στήν • Αφρική ξεκαθάρισαν πέρα γιό πέρα τό Ζήτημα αύτό. Πραγματικό, αύτή τή φορά είχαμε νό κάνουμε μέ άνακαλύψεις στΙς κοlνωνlες των ' Αράβων καΙ
23
τών Βεδουίνων της Β. 'Αφρικης, οί όποίες όποδεlκνυαν την ύπορεη κοινωνικών μορφών, παρόμοιων μέ αύτές πού ύπηρχαν στην KεVΤΡΙKη Εύρώπη καί στην Άσιατικη ήπειρο
Σ τούς νομάδες δραβες κτηνοτρόφους τό έδαφος ηταν κοινη ίδιοχτηοlα όλων τών οίκογενειων. Αύτη Γι οlκογενειακη lδιοχτηαία, έγραφε ό Γόλλος Νταρέστ τό 1852, με· ταβlβαΖόταν άπά γενεά οέ γενεά καΙ κανένας W Αραβας δέν μπορουοε νά δείεεl ούτε μιά σπιθαμή γης καί νά nεί : -είναι δική μου".
Σ τούς Καμβύλιους, πού είχαν έε όλοκλήρου έεαρα· βισθεί, οί διάφορες όμάδες των οίκογενειών είχαν ήδη χωριστεί αε διακεκριμένες ύποδιαιρέοεις, άλλό η δύναμη του ουνόλου τών οίκογενειών παρέμενε lοχυρή. WΟλες ΟΙ οί· κογένειες ηταν όλληλέγγυα ύπεύθυνες γιά τούς φόρους καΙ άγόραΖον όλες μαΖί τό κοπάδιο των Ζώων πού έμελλε νό μοιραστουν οτίς διάφορες ύποδιαιρέοεις τών οΙκογενειών. Σέ όποιεσδήποτε άVΤιδΙKίες πόνω στην lδlοχτησlα της γης, τό οίκογενειακά συμβούλιο ηταν τό άνώτατο δικαστικά όργανο κοί άκόμα, γιά νά εγκαταστοθεί κάποιος στούς κόλπους τών Καμβυλίων έπρεπε νά πάρει τη συγ· κατάθεση τών οίκογενειών. 'Ακόμα καί η διαχείριοη τών μή καλλιεργήοιμων έδαφών ηταν ύπόθεση τού οlκογενεια· κου ουμβουλίου. ·Οπως καί νά έχη τό πράγμα, η όδιαlρετη ίδιοχτησία του έδόφους, πού άνηκε σ' όλη την οΙκογένεια, ηταν ό κανόνας.
Ή μορφή της οίκογενειακης ίδιοχτησίας ηταν πολύ διοφορετlκή άπό τή οημερινη εύρωπαίκή lδlοχτησlα, ιιού περιλαμβάνει μόνο ενα νοικοκυριό. 'Επρόκειτο γιά μιό κλασσική πατριαρχική οίκογένεlα, αόν κι' αύτή πού περιγράφεται άπό τη Βίβλο γιά τούς άρχαίους ' Ισραηλίτες, ενας μεγάλος κίικλος συγγενών, άποτελούμενος όπό τη μητέρα, τόν πατέρα, τούς γιούς, τΙς γυναίκες τους, τά παιδιό τους. τά μωρό, τούς θείους, τίς θείες. τό άνήψια, τό έγγόνια καί τά εαδέρφlα. Μέσα α' αύτό τάν κύκλο, έγραφε τό 1870 έ-
24
νας άλλος Γάλλος, ό Λετούρν, τήν άδιαίρετη ίδιοχτησίο τήν διοχειρίζεταl τό πιό παλιό μέλος της οικογένειας, που έκλέχτηκε, για να έπιτελεί αυτή τή λειτουργία, άπ' τα μέλη της οlκογένεlος, είναι δμως ύποχρεωμένος να συμβοuλευεταl τό οlκογενεlοκό συμβούλιο σέ κάθε σπουδοίο ύπόθεση, ίδιαίτερα στήν άγορά και πώληση έδοφων.
Σ' ουτή τήν κατάστοση βρισκόταν ή Άλγερίο δταν έγινε άποικία των Γάλλων. Αυτό πού συνέβη μέ τούς Γάλλους στή Β. Άφρική, συνέβη καΙ μέ τους � Αγγλους στις Ίνδίες. Παντού, ό άποικιοκροτικός εύρωποϊκός μηχανl· σμός σκόντοφτε στή σθεναρή αντίσταση των πονάρχαιων κοινωνlκων σχέσεων KOI των κομμουνιστlκων δομων 10ύ προστότευον τό άτομο από τήν καπιτολιστlκή έκμετάλλευση καΙ τήν εύρωπαίκή οίκονομlκή πολιτική.
Αύτές ΟΙ νέες έμπειρίες έριχναν νέο φως στΙς μlσοΕε· χοσμένες αναμνήσεις των πρώτων χρόνων της εύρωΠΟί· κης όποικιακης πολlτικης KOI στΙς λεηλασlες τού νέου κόσμου. Στα κιτρινισμένα χρονικό των κροτικών όρχείων, δπως κοl στίς βl6λιοθηκες των μοναστηριων, φυλάγοντον άνόμεσα στούς οlωνες ΟΙ πιό περίεργες άφηγήσεις γιό μια θαυμάσιο Ν. Άμερική, στήν όποία τήν έποχή των μεγάλων άνακαλύψεων ΟΙ . Ισπονοί κατοχτητές συνάντησον τά πιό περίεργο ηθη καΙ έθιμα. Τό νέο της όνακάλυψης ούτης της θουμόσιας Ν. Άμερικης διαδόθηκε καΙ ηδη τόν χνι Ι κο! χνl l l αΙώνα δλη ή εύρωποίκή λογοτεχνία είχε γεμίσει μέ θέματο που όφορούσον τήν ύπορΕη της ούτακροτορίας των � Ι νκας, πού συνόντησαν οί ·1 σπανοί aτό σύγχρονο Π ερού κι' δπου ό λΟός ζούσε στα πλαlσlο μιας τέλειας KOI· νοχτημοσύνης των αγοθων, κάτω όπό μια θεοκροτική κοί ποτερνολιστlκή κυβέρνηση, πού τήν αποτελούσον σεβάσμιοι δεσπότες. ΟΙ φονταστlκές άφηγήσεις για ένα μυθικό Ι(ομμουνιστlκό βοσlλεlο στό Π ερού διοτηρήθηκον μέ τόση ζωντάνιο που τό 1875 ακόμα, ένας γερμονός συγγραφέας μπο· ρούσε να μιλα για τήν ούτοκροτορίο των � Ινκος, θεωρώντος την σαν μιά κοινωνική μονορχία μέ θεοκροτική βάση
25
.. σχεδόν μοναδική στην ίστορία της όνθρωπότητας., .::-ιό πλσίσια της όποίσς είχε στην πρόΕη έφσρμοσθεί -τό μεγαλύτερο μέρος όπό τό ίδονlκό μέ τό όποίσ δlοπνέονται σήμερα ΟΙ σοσιαλδημοκρότες, όλλό πού μέχρι τώρα δέν κατόρθωσαν νό πρσγμστοποιηθουν (') .
Στό μεταΕύ, πιό όκριβεϊς πληροφορίες γιό τήν περίΖΡγη αύτη χώρα καί τό έθιμό της ί'jρθαν νά πλουτΙσουν τΙς
γνώσεις του κοιvoυ.
Τό 1840 μιό ένδlσφέρουσα όναφορό τoίi 'Αλόνσο Zouρίτα, ό ποίος ί'jταν παλιός όκροατης τoίi βσσιλικου συμβουλίου του MεEIKOίi, δημοσιείιτηκε μέ γαλλικη μετόφραση. Ή όναφορό σύτη είχε σόν θέμσ της τη διοίκηση καΙ τΙς όγροτlκές σχέσεις τών άρχσίων ίσπανlκών όποικιών "!ου νέου κόσμου. Στη συνέχεια, γίιρω στό μέσα τoίi Χ ΙΧ αίώνα, ή Ισπανlκη κυβέρνηαη έβγαλε όπό τ' άρχείσ της μιά σειρό όπό παλιό ντοκουμέντα πόνω στή δlοΙκηση καί τήν κστάχτηση τών ίσπανικών κτήσεων στήν 'Αμερική. Τά ντοκουμέντα αίιτά f:δωσσν μιά νέσ κσl σημσντlκη ώθηση στΙς γνώσεις μας γιό την κοινωνlκη κατόσταση στην όποΙα �ρίσκονταν ΟΙ πσλιοί προκαπlταλlστlκοl πολlησμοΙ στίς ίιπεοα· τλαντlκές χώρες. �Hδη, γύρω στό 1870, ό σοφός Ρώσος ΜόΕlμος Κ06αλέσκl, Εεκινώντας όπό τΙς όνσφορές ,ου Ζουρίτσ, όδηγήθηκε στό α�μπέρααμα δη τό μυθικό βασίλειο τών W lνκσς στό Περου, ί'jτσν όπλούστστα μιό χώρα όπου κυριαρχουσε ό πρωτόγοvoς κομμουνισμός, ό ίδιος πρωτόγονος κομμουνισμός πού την ϋπαρΕη του ε{χε πιό μπροστά όνσκαλύψει ό Μόρερ στούς όρχαΙους Γερμανούς καί δη ένας τέτοιος κομμουνισμός προϋπηρχε δχι μόνο στό Π εΡOίi, όλλά έπΙσης στό ΜεΕlκό καΙ σΙ δλες τίς κτήσεις πού εΙχσν κατσχτήσεl ΟΙ Ίσπανof.
Μεταγενέστερες δημοσιεύσεις έπέτρεψαν μιά πιό βα-
(1) ΆνΦpΙρετ�ι ιiπο τον Γxoυνtiδ.
26
θειό μελέτη τών όρχαίων όγροτικών σχέσεων στό Περού καΙ συνθέσανε μιό νέα εΙκόνα τού πρωτόγονου όγροτικού κομμουνιαμού, αύτή τή φορό σέ μιό νέα ήπειρο, αέ μιό άλλη φόση πολιτισμού καΙ σέ μιό τελείως διαφορετική tnoχή όπό τΙς έποχές πού όναφέρονταν στίς προηγούμενες όνακαλύψεις.
Ύπηρχε στό Περού ένα πανόρχαιο κομμουνιστικό κοινωνικό σύστημα - πού πρωτοοπηρχε στίς περουβιανές φυλές έδω καΙ όμνημόνευτα χρόνια - πού fσφυζε όκόμα όπό ζωή καΙ δύναμη τόν χνι αίώνα, όταν είσέβαλαν οί '1-απανΟI. Μιό ένωαη βασιαμένη στΙς αχέαεlς συγγένειας, ή οΙκογένεια, ήταν ό μοναδικός lδιοχτήτης της γης δλου τού χωριού η κόθε όμόδας χωριών. Τό χωρόφια ηταν χωρισμένα σέ ίσια κομμότια πού μοιραζόντουσαν μέ κληρο κόθε χρόνο στό μέλη τού χωριού. ΟΙ δημόσιες ύποθέσεlς ρυθμί· ζονταν όπά αυνέλευση τού χωριού πού έΕέλεγε τόν όρχηγό. Βρέθηκαν άκόμα στούς '1νδlόνους αύτης της μακρυνης νοτιoaμερικόνlκης χώρας, ζωντανά ίχνη μιας κοινότητας περισσότερο όναπτυγμένης όπό αύτές που 6ρέθηκαν ατήν Εύρώπη : Τερόστια συλλογικό σπίτια, όλόκληρες οικογένειες που ζούσαν μαζΙ - κοινοί τόφοι.
Λένε δτι ύπόρχεl όκόμα μιό όπ' αύτές τίς συλλογικές κατοικΙες, στήν όποία ζούσαν περιοοότεροι όπά 4.000 όνδρες καί γυναίκες. Ό σπουδαιότερος τόπος διαμονής τών Αύτοκρατόρων τών " Ι νκας, ή πόλη τού Κούοκο, δέν ηταν τίποτε δλλο παρό ένα σύνολο τέτοιων ουλλογικών κατοικιών πού έφερναν τό δνομα της οΙκογένειας.
Γύρω στό μέοο τού χι χ αίώνα, ή πλούσια 6ιβλlογραφΙα πού φώτιοε τό ζήτημα αύτό, ταρακούνησε όρκετό δυνατό τήν παλιό δποψη τού αΙώνιου χαραχτήρα της ότομlκης ίδιοχτησίας καί τής ϋπαρΕής της, όπό κατα60λης κόσμου, γιό νό τή σωριάοεl λίγο όργότερα όλοκληρωτικό Άφού πρώτα ό πρωτόγονος όγροτικός κομμουνισμός θεωρήθηκε σόν μιό Ιδιομορφία τών γερμανικών λαών, όργότε-
27
ρα των Σλό6ων, των Καμ6ύλlων, των Άρό6ων, των Μεξlκόνων, έπειτα του θαυμόαιου κρότους των · Ινκας ατό Περου καΙ πολλων δλλων Ιδιόμορφων λαων, ατό τέλος όλα όδηγουσαν όναγκαστικό aτό συμπέρασμα, δτι ό όγροτικός κομμουνισμός δέν όφειλόταν σέ καμιό .έθνlκή Ιδιομορφίαμιας φυλης η μιας ήπείΡου, όλλά ηταν ή γενική μορφή της άνθρώπινης κοlνωνlας σέ μιό όρlσμένη φόση όνόπτυIΞης του πολιτισμου.
28
Iί.εφάίlιιιo 2
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΡΓΚΑΝ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ
ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΟΝΗΣ ΚΟ Ι ΝΩΝΙΑΣ
Ό σπουδαίος ρόλος πού διαδραμότιζαν οί δεσμοί συγγένειας στίς πρωτόγονες κομμουνιστικές όγΡΟTlκές κοινωνίες ηταν κότι πού έvτυπωσίoσε τούς έρευνητές τόσο στΙς Ίνδίες καΙ στήν 'Αλγερία, 000 κοί στήν περιοχή τών Σλόβων. ΟΙ έρευνες του Μόρερ όπέδεlΕαν δτι, όταν ΟΙ Γερμανοl έγκaταστόθηκον στήν Εύρώπη, ή έγκατόστασή τους έγινε όπό τέτοιες συγγενικές όμόδες οΙκογενειών. Ή Ιστορία των όρχαίων λαών, τόσο των "Ελλήνων όσο καΙ των Ρωμαίων, έδειχνε σέ κόθε Βήμα της δτι ή οΙκογένεια είχε διαδραματlσεl πόντα σ' αύτούς τούς λαούς τόν πιό σπουδαίο ρόλο, σόν κοινωνική όμόδο, σόν οίκονομlκή όντότητa, σόν νομική δομή καΙ σόν κλειστός κύκλος της θρησκευΤικης πρακτικής.
Τ έλος, όλες οΙ πληροφορlες πού προέρχονταν όπά τούς ταξιδιωτες των λεγομένων όγρίων περιοχων, έπαλή· θευαν μέ μιό θαυμαστή αυμφωνία, ότι όσο περισσότερο πιό πρωτόγονος ηταν ένας λαός, τόσο ο/ σχέσεις συγγένειες σ' αύτόν παίζανε μεγαλύτερο ρόλο, τόσο περισσότερο δε-
29
σπόζανε πόνω σ' όλες τΙς δλλες οίκοναμικές, καινωνικές καΙ θρησκειπικές έννοιες. - Ετσι. ή έπιστημανική έρευνα 6ρέθηκε μπροστά σ' ένα νέο πρόβλημα τεραστΙου ένδιαφέροντος: Παια ηταν όκριβώς αύτό τα αlκογενειακά αυγκροτήματα πού τόση μεγάλη αημασία είχαν στα χρόνια ,ης πρωτόγονης κοινωνίας, ποιά ηταν ή σύνθεσή τους, σέ τΙ αυνίστατο ό οΙκονομικός κομμουνισμός καΙ ή οΙκονομική του έΕέλlΕη γενlκώτερα; Σ' όλα αύτΩ τά πρ06λήματα ό Μόργκαν ηταν ό πρώτος πού έδωσε όπαντήσεις στό έργο πού δημοσlευσε τό 1877 Π ρ ω τ ό γ ο ν η Κ ο ι ν ω ν Ι α Ό Μόργκαν πέρααε ένα μεγόλο μέρος της ζωης του ζώντας όνόμεσα στούς Ίνδιόνους μιας φυλης ΊροκόΖων στήν πολιτεία της Νέας Ύ όρκης. Έκεί μελέτησε πολύ βαθεια τήν κατόστααη αύτοϋ τού πρωτόγονου κυνηγετικοϋ λαοϋ καΙ διατύπωσε, αφοϋ συνέκρινε τα αυμπερόσματα των έρευνών του μέ τά άλλα γνωστα συμπερόσματα πού βγήκαν από τι'1 μελέτη της Ζωης άλλων πρωτόγονων λαών, μια νέα καΙ πλατιά θεωρία των έΕελιχτικων μορφών της όνθρώπινης κοινωνίας στΙς μακρυνές περίοδες χρόνου πού προηγήθηκαν από κόθε Ιστορlκι'1 γνώση. Αώτές οι θεωρίες πού θεμελΙωσε ό Μόργκαν. καΙ μέχρι αήμερα όκόμα παρα τή συλλογι'1 νέου lστορικοϋ υλlκοϋ πού θα έπέτρεπε διορθώσεις αέ λεπταμέρειες, είναι σωστt,ς καΙ �'πoρoϋν να συνοψισθοϋν στό παρακότω σημεία:
Ό Μόργκαν ήταν ό πρώτος πού κατόρθωσε να κόνεl μια πραγματικό έπιστημονικι'1 παρουσίαση της lστορlας rών προίατορικών πολιτισμών. γιατί άπό τι'1 μια μεριά εκανε τή διόκριση των διαφόρων φόσεων της έΕέλlΕής τους κι' όπό τήν άλλη όποκόλυψε τΙς βασικές κινητήριες δυνάμεις πού όδηγοϋσαν στό πέρασμα όπ' τή μιό φόση στήν άλλη.
Μέχρι τότε, όλόκληρη ή τερόστια περΙοδος της κοινωνικης ζωής, πού προηγήθηκε από κόθε γραφτή Ιστορlα,
30
όπως καί οί κοινωνικές σχέσεις των πρωτόγονων λαών που Ζουν όκόμα καί σήμερα μ' όλη τήν ποικιλlα τών φόσεων καΙ τών μορφών τους, ητσν βυθισμένη στό σκοτόδι κι' όπ' ό,τι εΙχε γρσφτεί γι' αυτή τήν περίοδο, μόνο αυτό ι; έκείνο τό κείμενο fι όπόσπσσμα έδώ κι' έκεί ηταν βγαλμένο όπό τό σκοτόδια μέ τή βοήθεισ της έπιστημονικης tρεuνας.
Οί έννοιες του -άγριου κρότους.. κα; της _βσΡβαΡότητας .. , έννοιες που χρησιμοποιουντσν συχνό γιό νό χαραχτηρlσουν συτές τίς έποχές της όνθρωπότητας, δέν είχαν παρό όρνητική σημασία καΙ σύμφωνσ μέ την είς δτοπον όπαγωγήν χσρσχτήρlΖσν τήν όπουσία όποιουδήποτε ίχνους πού θό μπορουσε νό θεωρηθεί σόν σημόδι -πολιτιαμοiJ ... 'Απ' αυτή τήν άποψη πίστευσν ότι ή πρσγμστικό πολιτισμένη καί όνθρώπινη Ζωή της κοινωνίσς άρχιΖε μέ τή γρσφτή ίστορία της όνθρωπότητας.
·Ολα όσα όνσφέροντσν στήν -άγρισ κατόστσση .. κσ; στή -βσρβσρ.ότητα .. ύποδηλουσσν μιό έποχή κατώτερη γιό τήν όποίσ ΟΙ δνθρωποι θό έπρεπε νό ντρέποντσl, μιό έποχή πού προηγήθηκε του πολιτισμου, μιό ϋπσρΕη σχεδόν Ζωόδικη, στήν όποία ή συγχρονη πολιτισμένη όνθρωπότητσ δέν ηταν δυνατό παρό νό βλέπει μέ περιφρόνηση, ρlχνοντός της ένσ έπιεικώς κατσδειχτικό βλέμμα.
·Οπως όκριβως γιό τους έπlσημους έκπρόσωπους του χριστισνισμου, όλες οΙ πρωτόγονες θρησκείες που φανερώθηκσν πρΙν, δέν ητσν πσρό μιό μακριό σειρό περιπλανήσεων γιό τήν όνσΖήτηση της μιδς, της όληθινijς θρησκείσς, έτσι όκριβως καΙ γιό τους όστους οΙκονομολόγους όλες οϊ πρωτόγονες μορφές της οlκονομlσς δέν ηταν πσρό όδέΕιες προσπόθειες πού προηγήθηκαν της όνακόλυψης της μονσδικης, όληθινijς οlκονομικης μορφης, της μορφης της ότομlκης ίδιοχτησίας κσΙ της έκμετόλλευσης όνθρώπου όπό δνθρωπο, μέ τΙς όποίες όρχίΖει ή γραφτή Ιστορία κι' ό πολιτισμός.
·0 Μόργκαν έδωσε ένα όποφσσιστικό χτυπημσ σ' σύ-
31
τή τήν άποψη, παρουσιόζοντας τήν ίστορία του πρωτόγονου πολιτισμου σόν μιό περίοδο της όδιόκοπης έΕέλlΕης της όνθρωπότητας, πού έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία, τόσο ώς πρός τήν άπειρα μεγαλύτερη διόρκεια αύτης της ίστορικης περιόδου σέ σύγκριση μέ τή μικροσκοπική περίοδο της γραφτής ίστορlας, 000 καΙ ώς πρός τΙς βασικές κα· ταχτήσεις του πολιτιαμου, καταχτήσεις πού υλοποιήθηκαν όκριβώς σ' όλη τή μακραίωνη διόρκεια αυτης της σκοτεl· νης περιόδου, στό λυκόφως της ύπαρΕης της όΝSρώπlνης κοινωνίας. Δίνοντας ό Μόργκαν μιό θετική έννοια στΙς .. 6-νομασίες.. άγριας κατόστασης καΙ του βόρβαρου πολιτιαμου, τούς δίνει έπιστημονlκό περιεχόμενο, τΙς μετατρέπει σέ συγκεκριμένες έννοιες καΙ τΙς χρησιμοποιεί σόν έρ. γαλείο στήν έπιστημονlκή του έρευνα. Ή άγρια κατόσταση, ή βαρβαρότητα, ό πολιτισμός, είναι γιό τόν Μόργκαν τρείς φόσεις της όνθρώπινης έΕέλlΕης πού Εεχωρίζουν μεταΕύ τους όπό ύλlκό διακριτικό σημεία δλωαδιόλου ΠΡοσδlορl· σμένα, καΙ κόθε φόση υποδιαιρείται κι' αυτή σέ κατώτερη, μεσαία καΙ όνώτερη βαθμίδα. 'Ανακαλύψεις καΙ συγκεκριμένες πρόοδοι του πολιτισμου έΠlτΡέπουν τό Εεχώρισμα της μιας βαθμίδας όπό τήν άλλη. Μερικοί σχολαστlκοl Γιού νομlζουν ότι τό Εέρουν όλα, μπορουν σήμερα νό lσχυρl· στουν ότι ή μεσαία βαθμίδα της φόσης της άγριας κατόστασης δέν άρχισε μέ τό ψόρεμα, δπως σκεφτ,όταν ό Μόρ. γκαν, ούτε ή όνώτερη βαθμίδα άρχισε μέ τήν όνακόλυψη του τόΕου καΙ του βέλους, γιατ! σέ πολλές περιπτώσεις ή σειρό αίπή ηταν όντίστΡοφη καΙ σέ άλλες περιπτώσεις βαθμίδες όλόκληρες έλειψαν λόγω φυσικών αυνθηκών. Αύτές όμως είναι κριτικές πού μπορουν ν..) γίνουν σέ κόθε ίστορική ταΕlνόμηση, άν θεωρουμε τή δοσμένη ταΕlνόμηση οόν ενα άκαμπτο σχήμα μέ όπόλυτη όEίcι, σόν μιό αλυσίδα όπό δόγματα πού σκλαβώνουν τή γνώση, κι' όχι σόν τήν άκρη του νήματος που θό μάς δείΕεl τήν κατεύθυνση 110ύ πρέπει νό όKOλOUΘήσOυμε.
Δέν μειώνεται καθόλου ή όΕlα του Μόργκαν πού εί· ναι ό πρώτος πού κατόφερε, μελετώντας τήν ΠΡοίστορία.
32
νά κάνει μιά έπιστημονlκη ταΕlνόμηαη τών προϊστορικών
συνθηκών, δπως όκριβώς δεν μειώνεται καθόλου η όΕία
τοϋ Λlνναlου, που μας πρόαφερε την πρώτη έπιστημονικ"η
ταΕινόμηαη των φυτών. 'Ωστόαο, όνόμεσα στοί.ις δυό υ
πάρχει μιά μlκρη διαφορά. �Oπως είναι γνωστό, ό AIVVaiOC
δlάλεΕε σάν βάση διάκριαης καΙ αυστηματοποίησης τών φυτών ένα πολί.ι πραχτικό κριτήριο, όλλά καθαρό έΕωτερικό - τό δργανα όναπαραγωγης των φυτών. ΚαΙ δπως ό ίδιος ό Λινναίος άναγνώριζε, έπρεπε άργότερα αύτό τό πρωτο κριτήριο ταΕινόμησης νά όντlκατασταθεϊ μέ ένα άλλο κριτήριο που θά πρόσφερε μιά ταΕlνόμηση πιό ζωντονη όπό την αποψη της ίστορικης έΕέλιΕης τοϋ λαϊκοϋ βασιλείου. 'ΑντΙθετα, αίπό που έκανε γόνιμη την έρευνα τοϋ Μόργκαν ήταν άκριβώς η βσσlκη άρχη πού δέχτηκε καί πάνω στην όποία έχτισε την ταΕlνόμησή του : Π ηρε σόν ση· μείο άφετηρίας της ταΕlνόμησής του την άρχή, σύμφωνα μέ την όποΙα ό τρόπος της κοινωνικης έργασlας, ή παραγωγή, προσδιορlζει σέ πρώτο πλάνο καΙ σε κόθε Ιστορική περίοδο όπό τΙς άρχές τοϋ πολιτιαμοϋ τΙς κοινωνικές σχέσεις όνάμεσα στοί.ις άνθρώπους, των όποίων ΟΙ άποφασlστlκές πρόοδες χωρίζουν ΤΙς μακρόχρονες φάαεις αύτης της έΕέλιΕης.
Ή δεύτερη μεγάλη συμ60λη τοϋ Μόργκαν άφορα τΙς αχέσεις συγγένειας μέσα στήν πρωτόγονη κοινωνία. ΣΌύτό τόν τομέα έπlσης, μέ βόση ένα τεράστιο όγκο lστορικοϋ ύλlκοϋ πού κατόρθωσε νά συλλέΕεl κάνοντας μιά έρευνα σέ παγκόσμια κλlμακα, ήταν ό πρώτος πού θεμελlωσε έπlστημονlκό τή διαδοχή τών μορφων έΕέλlΕης της οΙκογένειας, όρχίζοντας άπό τΙς πιό βασικές μορφές της πρωΓ6-γονης κοινωνίας καΙ φτάνοντας μέχρι τήν κυρίαρχη σήμερα μορφή της μονογαμίας, μέχρι δηλαδη τή μορφή της οίκογένεlας, πού έκφράζεταl μέ τό σύγχρονο μόνιμο άν-
33
τρόγυνσ. τό νομιμοποιημένο όπό τό κρότος, στούς κόλ
πους τοΟ όποΙου ό δντρας Ιχει τη δεσπόΖουσα θέση. Βέ
βαια, όπό τότε πού ό Μόργκαν έκανε την έρευνα αύτή,
συσσωρεύτηκε νέο Ιστορικό ύλικό ποίι έπέφερε πολλές βελτιώσεις στή γενική σκιαγράφηση της οΙκογένειας πού έγινε άπό τόν Μόργκαν.
Παρ' όλα αύτό τά βασικό χαραχτηριστικό τού έργου τού Μόργκσν, ή πρώτη κλιμάκωση τών μορφών πού πηρε η άνθρώπινη οίκογένεια, άπό τό σκοτάδισ της προίστορlας μέχρι σήμερα, διέπεται μέ συνέπεισ άπ' τά νόμο της έΕέλίΕης κσί άποτελεί μιό πσντοτεινή συμβολή στήν έμπειρία τών κοινωνικών έπιστημών.
·0 Μόργκαν δέν πλούτισε αύτό τόν τομέα μόνο μέ τή μεθοδολογία του, άλλά μέ τή διατύπωση μιας βασικης μεγαλοφuoύς άποψης πάνω aτή σχέση πού ύπάρχει άνάμεσα στούς δεσμούς της οΙκογένειας σέ μιά καινωνΙα καΙ στό σύστημα συγγένειας πού κυριαρχεί σ' αύτούς. ·0 Μόργκαν ηταν ό πρώτος πού έπέσυρε τήν προσοχή πάνω στό χαραχτηριστικό γεγονός, ότι σέ πολλούς πρωτόγονους λαούς οϊ άληθινές αχέσεις συγγένειας καί ή καταγωγΓι τους, δηλαδή ή άληθινή οΙκογένεια, δέν ταυτίζονται μέ τούς τίτλους συγγένειας πού οϊ άνθρωποι έχουν άμοιβαία, ούτε μέ τϊς άμοιβαίες τους ύποχρεώσεις πού πηγάΖούν άπ' αύτούς τούς τίτλους. 7Ηταν ό πρώτος πού έδωσε σ' αύτό τό μυστηριώδες φαινόμενο μιά καθαρά διαλεχτική καί Μιοτική έΕήγηση. c·H οικογένεια - λέει ό Μόργκαν - είναι ένα ένεργητικό στοιχείο, δέν μένει στάσιμη, έΕελίσσεται άπό μιά κατώτερη μορφή σέ μιά άλλη άνώτερη, στό μέτρο γ.αΙ στό βαθμό πού και Γι κοινωνία έΕελΙσσεται άπό μιό κατώτερη μορφή σέ μιά άλλη άνώτερη. 'Αντίθετα, τά συστήματα συγγένειας είναι παθητικά, δέν όKOλOuθoύν πορό σέ πολύ μεγάλα καί άραιά διαστήματα ής προόδους πού έκανε ή οικογένεια στό πέρασμα τού χρόνου καΙ παθαίνουν ριζικές μεταβολές μόνο δταν καΙ Γι οΙκογένεια άλλόΕει ριΖικό •.
'Από έδω βγαίνει τό συμπέρασμα δτι στούς πρωτόγο-
34
νους λαούς τό συστήματα συγγένειας πού όντlστOlxoίiν σέ μιό προηγούμενη καΙ ήδη Εεπερασμένη μορφι'ι της οΙκογένειας συνεχlΖουν νό Ισχύουν όκόμα, δπως γενικό συμβαlνιε οί ίδέες τών όνθρώπων νό πσραμένουν γιό πολύ καιρό συνδεδεμένες μέ καταστόσεις που fxouv ήδη Εεπεραστεί όπ' τι'ιν πραγμστικι'ι Ζωντανι'ι έΕέλlΕη της κοινωνίας.
3. Οί δωΜCI της έ� lXiμo;τoς: auYViv�I«'.
ΣτηριΖόμενος πόνω στι'ιν Ιστορία της έΕέλlΕης τών δεσμών συγγένειας ό Μόργκαν προσφέρει τι'ιν πρώτη έΕαντλητική μελέτη αύτών τών όρχαίων οίκογενειακών κατσβολών, που σ' όλους τούς πολιτισμένους λαούς, στούς -Ελληνες καΙ στούς Κέλτες, στούς Ρωμαίους κσl στούς Γερμανούς, στούς όρχαίους ' Ισρσηλίτες, βρΙσκοντσl στίς ρίζες τής Ιστορικής τους παρόδοσης, όλλό πού στΙς μέρες μσς συνσντιώνταl στούς περισσότερους όπό τους πρωτόγονους λαούς που έπlZoίiν.
"ΕδεlΕε ότι αύτές οί όμάδες πού στηρίζονται πόνω στήν έΕ αiματος συγγένεια καί στήν κοινή όνloίiσα πορεία τους, άπά τή μιό δέν είνσl πσρό μιά άνώτερη βαθμίδα στήν έΕέλlΕη της οΙκογένειας, κι' όπό τήν άλλη όπoτελoίiσαν τη βάση κάθε κοινωνlκης Ζωης - στη μακρινή έκείνη περίοδο πού τό κράτος δέν ύπηρχε άκόμα μέ τή σημερινή του μορφή, δηλαδη σόν fνσς πολιτικός καταναγκαστικός μηχσνισμός, βασισμένος πάνω στό έδαφlκό κριτήριο.
Κάθε φυλη πού περιλάμβανε ενσν ώρlσμένο άριθμό άπό οίκογένεlες Γι γκέντες, όπως τΙς όνόμαΖαν οί Ρωμαίοι, είχε τή δική της έδαφlκη fκταση πού άνηκε σ' όλα τό μέλη της φυλής, καΙ κάθε φυλη rϊ όμάδα οίκογενειών ηταν ιιιό κοινότητα πού Zoίiσε κατά τρόπο κομμουνιστικό, στό πλαίσια της όποίας δέν υπηρχαν ούτε πλούσιοι, ούτε φτωχοl, ούτε τεμπέληδες, ούτε δουλευτάρηδες, ούτε άφέντες, ούτε δούλοι, κι' δλες ΟΙ κοινές ύποθέσεlς ρυθμlΖονταν όπό τι'ιν
35
έλείιθερη συνέλευση καΙ τήν όβίαστη όπόφαση δλων τών μελών. Σόν Ζωντανό παράδειγμα αύτων των σχέσεων όπό τΙς όποίες πέρασαν κόποτε δλοι ΟΙ λαοl τού σημερινού παλιτισμένου κόσμου, ό Μόργκαν περιγρόφει λεπτομερώς τήν όργάνωση τής κοινωνlας των ' Ι νδιάνων της 'Αμερι· κής, έτσι δπως αύτή άνθιΖε όκόμα, δταν ΟΙ Εύρωπαίοι ιια· τάχτησαν τήν 'Αμερική .
... "Ολα τό μέλη - γράφει ό Μόργκαν - είναι έλεύθε"
ροι άνθρωποι, πού έχουν σόν καθηκον να προστατεύουν τήν έλευθερlα των συνανθρώπων τους. "Εχουν όλοι ίσα δικαιώματα - ούτε ό άρχηγός σέ περΙοδο εΙρήνης, ούτε ό πολεμικός όρχηγός δέν μπορούν να διεκδικήσουν κανέ· να προνόμιο, όποιο κι' δν είναι αύτό. 'Αποτελούν μια όδελφότητα, τής όποίας όλα τό μέλη συνδέονταν μεταΕύ τους μέ δεσμούς συγγένειας. Ή Έλευθερlα, ή ' Ισότητα καΙ ή 'Αδελφότητα, δν καί ποτέ δέν έγιναν νόμοι, όποτελούσαν τΙς βασικές όρχές της γκέντας, κι' αύτή μέ τή σειρό της όποτελούσε τή βασική δομή όλόκληΡου του κοινωνικού συ" στήματος, τή βάση της όργόνωσης της lνδιόνικης κοινωνίας. Αύτό έΕηγεί τήν τόσο μεγόλη σημασία πού δΙνουν ΟΙ Ίνδιόνοι στι'ιν έννοια της όνεΕαρτησlας καΙ της προσωπι· κής τους όΕιοπρέπειας, πρόγμα πού φαίνεται όπ' δλη τή συμπεριφορό τους καΙ πού όλος ό κόσμος όναγνωρίΖεΙ8.
ι. Ό οημεΡΙ\'ός )tδ::ι� δέν ιiπcτελεί rι«ρd!: μιόt μικρiι }1εΤΙΖω. τιoι.rι 6«θμίδ:ιt της μεyιiλης πClρdιzς της '\"θρωπbnιτιx, πρΟς τήν πρCιoδΘ.
Ή όργόνωση της κοινωνίας σέ γκέντες όδήγησε Tf;v κοινωνική έΕέλιΕη στό κατώφλι της πολιτιστικης περιόδου, τήν όποία ό Μόργκαν χαραχτηρίΖει σόν τήν πιό μικρή, 1ήν πιό πρόσφατη περΙοδο τής Ιστορίας τού πολιτισμού. Σ' αύ· τή τήν πιό πρόσφατη περίοδο καΙ πόνω στό έρεlπια τού πρωτόγονου κομμουνισμού καί της πανάρχαιης δημοκρα"
36
τίας γεννήθηκε ή ότομlκή lδιοχτησία κσl μαZl μ' αύτή ή έκμετόλλευση όνθρώπου όπό δνθρωπο, ένας δημόσιος κστσναγκαστlκός μηχανισμός, τό Κρότος, καθώς καΙ ή όποκλειστlκή κυριαρχία του δντρα πόνω στή γυναlκα, τόσα στό δικαίωμα της lδιοχτησίας, όσο καΙ στήν οΙκογένεια καΙ τό Κράτος. Σ τή διόρκεια αύτης της σχετικά μlκρης ίστορlκης περιόδου πραγματοποιήθηκσν μεγάλες κσl πολυόριθμες πρόοδοι στήν πσραγωγή, στήν έπιστήμη, στήν τέχνη, όλλά έπΙσης καΙ βσθεlές δlσιρέσεlς της κοινωνίας σέ τάΕεlς μέ άντΙθετα συμφέροντσ καΙ μαζί μ' αύτό ή μlζέρlσ των μσζων καΙ ή ύποδούλωσή τους.
Νό, ποιά ηταν ή άποψη του Μόργκαν γιό τό σύγχρονο πολιτισμό μας, όπ' τήν όποία Εεκινώντας βγόζεl τό συμπερόσματό του στήν κλασσική του έρευνσ: .. Μέ τόν έρχομό τού πολιτισμού, ή σϋΕηαη τού πλούτου εγινε τόσο τρομαχτική, οΙ μορφές τού πλούτου τόσο ποlκlλες, ή έφαρμογή τρόπων πλουτισμΟύ γενικεύθηκε τόσο πολύ, ή δισχείρισή του προσανστολίστηκε τόσο έπιτήδεια στό συμφέροντα των κατεχόντων, ετσl ώστε αύτός ό πλΟύτος έγινε όπέναντl στό λαό μιό όχαλlνωτη καταπιεατlκη δύναμη. Τό όνθρώπινο πνεύμα βρΙσκεταl έτσι έγκαταλελεlμμένο, άλλό καΙ γοητευμένο μπροστά στήν ίδισ του τή δημιουργία. Θό έρθει ώστόσο ό καφός, όπου ή όνθρώπινη λογική θό ύπερισχύσεl γιό νά δαμόσεl τόν πλΟύΤΟ, θό όποκαταστήσεl τίς σχέσεις όνόμεσα ατό κράτος καΙ τόν πλουτο πού προστατεύει, καΙ θό βόλεl στή σωστή τους βόση τά όρια των δικαιωμάτων της ίδιοχτησίσς. Τ ό συμφέροντα της κοινωνίας βρΙσκονταl πιό ψηλό όπό τό συμφέροντα των ίδιωτών καΙ άνόμεσσ σ' σύτές τίς δυό κατηγορΙες συμφερόντων πρέπει νό όΠOKατασταθoίJν σχέσεις δίκαιες κσί όρμονlκές_ � Αν ή πρόοδος πρέπει ν' όποτελέσεl τό νόμο τού μέλλοντος, όπως έγινε καΙ στό παρελθόν, τότε τό κυνήγι τού πλούτου δέν μπορεί νό όποτελεί τό μοναδικό σκοπό της όνθρωπότητας.
Ό καιρός πού πέρασε άπό τίς όρχές τoίJ πολιτισμΟύ
37
δέν εΙναl παρό ένα μικρό κομμότι όπό τό παρελθόν της όνθρωπότητας, ένα μικρό κομμότι όπό τή Ζωή της, ποίι όρθώνεταl όπειλητικό μΠΡοστό της.
Ή όποσύνθεση της κοινωνίας βαραίνει σόν όπειλή 116-νω μας καΙ όποτελεί τήν κατόληΕη μιας lστορικης έΕέλlΕης, στήν όποiα ό μοναδικός καΙ τελικός σκοπός της εΙναl ό πλουτος. Γιατl μιό τέτοια έΕέλlΕη περιέχει μέσα της τό στοιχεία της ίδιας της αίιτοκαταστροφης. ·Η δημoκρατfα στή δlοlκηση, ή όδελφότητα στήν κοlνωνlα, ή Ισότητα στό δικαιώματα, ή γενική μόρφωση, θό διέπουν την έπόμενη όνώτερη φόση της κοινωνίας, στόν έρχομό της όποίας ή λογική, ή έπιστήμη καΙ ή έμπειρΙα θό συμβόλλουν κατό τρόπο μόνιμο. Αύτή ή νέα φόση της ίστορικης έEtλlEης θό ΕαναΖωντανέψεl - όλλό σέ μιό όνώτερη μορφή - την tλευθερία, την Ισότητα καΙ τήν όδελφότητα πού KυρlαρXOίJ.. σαν στΙς όρχαίες γκέντες-.
·Η συμβολή του Μόργκαν στή γνώση της Ιστορίας , ης οiκονομiας ηταν έΕαιρετικό μεγόλης σημασΙας. ·Η πρωτόγονη κομμουνιστική οlκονομiα ήταν μέχρι τότε σχεδόν δγνωστη καΙ δέν εΙχε έΕηγηθεί lιορό μόνο σόν μιό σειρό όπό έΕαιρέσεlς καί δχl δπως τήν παρουσlασε ό Μόργκαν σόν τόν γενικό κανόνα μιας λογlκης έΕέλlΕης των πολιτισμών, στό πλαlσια μιδς κοlνωνlας όργανωμένης σέ γκέντες. 'Αποδείχτηκε έτσι, δτι ό πρωτόγονος κομμουνισμός μέ τη δημoKρατfα καΙ τη σημερινή Ισότητα πού όντιστοlχοϋσε σ' αύτόν, όπoτtλεσε τό λlκνο τηι:: κοινωνικηι:: έEtλιEης.
Πλατένοντας τόν όρlΖοντα του προίστορικου παρελθ6vτoc:, ό Μόργκαν θεώρησε δτι δλος ό σύγχρονος πολιτΙ"σμός, μέ τήν ότομlκή του lδιοχτησiα, τΙς roEIKtc: του διαιρέσεις, τό καπιταλιστικό κρότος του καΙ τόν καταναγκαστικό θεσμό τοϋ γόμου του, δέν εΙναl παρό μιό μικρή μεταβατική βαθμlδα πού προηλθε όπό την όποσίινθεση της πρωτόγονης κομμουνιστικης κοlνωνΙας, καΙ πού στό μέλλον πρέπει μέ τη σειρό της νό δώσει τη θέση τηι:: αέ όνώτερει:: κοινωνικές μορφές.
38
Κόναντας όλα αύτό ό Μόργκαν πρόσφερε στόν έπι· στημανικό σοσιαλισμό ένα νέο καΙ δυνατό στήριγμα. Ένω οϊ Μόρε καΙ W Εγκελς, εεκινώντας όπό τό δρόμο της οίκοναμικης όνόλυσης τοϋ καπιταλιαμοϋ, είχαν όποδείεει γιό τό προσεχές μέλλον τό όναπόφευκτα πέρααμα της κοινωνΙας στήν παγκόσμια κομμουνιστική οίκονομία, δίνοντας έτσι στό σολιαλιστικό Ιδανικό ένα στέρεο έπιστημονικό θεμέλιο, ό Μόργκαν πρόσφερε, ώς ένα βαθμό, μιό στέρεη ύποδομή ατό έργα των Μόρε καΙ W Εγκελς, όποδεικνύαντας δτι ή κομμαυνιστική δημοκρατική κοινωνία περιλαμβόνει -δν καΙ κότω όπό πρωτόγονες μορφές-όλο τό μακραίωνο παρελθόν της όνθρώπινης καινωνίας πού προηγήθηκε όπ' τό σημερινό πολιτισμό. Ή εύγενική παρόδοση τοϋ μα· κρινοϋ παρελθόντος έτεινε έται τό χέρι στό έπαναστατικό ϊδανικό τοϋ μέλλοντος, ό κύκλος της γνώσης εανόκλεινε όρμονικά καΙ μ' αύτή τήν προοπτική δλος ό σύγχρονος κόσμος, δπου βασιλεύουν αl ταεικές διαιρέσεις καΙ ή έκμετόλλευση καΙ παυ lσχυρΙζανται δη εΙναι ό καλύτερος ι< όσμος πού θό μπopσίiσε νό ύπόρεει, ό όνώτατος σκοπός της παγκόσμιας lστορlας, δέν εΙναι παρό μιό μικροσκοπική μεταβατική 6οθμΙδα aτή μεγάλη πορεlα της άνθρωπότητας πρός τήν πρόοδο.
3θ
Kεφάίlaιo 3
Η ΑΝΤ ιΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤιΚΗΣ ΤΑ!ΗΣ ΕΝΑΝΤιΑ
ΣΤΗ ΘΕΩΡ Ι Α ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΟΝΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝ Ι ΣΜΟΥ
Τ ό έργο του Μόργκαν πόνω στήν πρωτόγονη κομμouνιστlκή Koινωνfα ηταν μιό, κατό κόποιο τρόπο δς πoίiμε, εΙσαγωγή κατόπιν έορτης aτό Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μόρξ καΙ Μ Εγκελς. ΟΙ συνθηκες ηταν όρκετό ti.ιpιμες, ώστε νό κόνουν καΙ τήν ίδια την όστlκή έπιστήμη νό όΥTlδρόσεl. Δυό η τρείς δεκαετίες πρΙν τό τέλος του αΙώνα, ή έννοια του πρωτόγονου κομμουνlσμοΟ είχε διεισδύσει σ'� λες τΙς πτυχές της έπιστήμης. Είτε δμως έπρόκεlτο Υιό όΕlοθαύμαστες -όρχαl6τητες του γερμανΙKoίi δlκαίου-, είτε Υιό -ίδιομορφίες σλαβικών φυλG:ιν-, ιϊ Υιό τό κρότος των Μ Ινκας του ΠεροΟ πού ξέθαψαν ΟΙ lστορlκοl κλπ., όλες αύτές ΟΙ όνακαλύψεις είχαν τό χαραχτήρα όβλαβων, όκlνδυνων έπιστημονlκων περιεργειών. χωρΙς κανένα σύyx� νο ένδιαφέρον, χωρίς καμμιό δμεση σχέση μέ τό συμφέροντα κσί τΙς κσθημερlνές μόχες της όστlκης κοινωνίας. Σέ τέτοιο σημεϊο σίJTό είναι όλήθεια, ίUστε ΟΙ δτεγκτοι συντηρητικοΙ fι ΟΙ φιλελεύθεροι μετριοπσθεϊς πολlτικοΙ, ΟΟως ό Μ6ρερ κσί ό Μόινε, μπορούσαν νό δέχονται τό πιό θε�
μό συγχαρητήρια γιό τίς Ιστορικές όνακαλύψεις πού κό
νανε.
Σέ λίγο, ώστόσο, αύτή ή σχέση μέ τήν έπικαιρότητσ όποκσθίστσταl μέ δυό δlαφορεTlκούς τρόπους �Oπως είδαμε κσl πρΙν, ή όποικισκή πολlTlκή όδήγησε σέ μιό σύγκρουση όνόμεσα στα χειροπιαστό ύλlκό συμφέροντα τών όστων κσl τίς συνθηκες ζωης τοϋ πρωτόγονου κομμοuνlσμοϋ. Μετα τή θύελλα τoίi 1 848, δσο περισσότερο τό καπlτσλιστlκό σύστημα δπλωνε την παντοδυναμία του στη ΔυΤική Εύρωπη όπό τα μέσσ τοϋ χ ι χ αΙώνα, τόσο περισσότερο αύτή ή σύγκρουση γινόταν πιό άγρισ κσί πιό σκληρή. Ταυτόχρονσ, καΙ όκριβώς μετό την έπανόσταση τoίi 1 848, ένσς δλλος έχθρός της όστlκης κοινωνίσς έπαιζε ένα δλο καΙ πιό όποφασιστlκό ρόλο στούς κόλπους της: τό έπανασταTlκό όγΡΟTlκό κlνημα.
- Επειτα από τΙς μέρες τoίi 1848, στό Παρίσl, τό -κόκκινο φόντασμα- δέν έΕαφανίστηκε ποτέ όπ' τό δημόσιο προσκήνιο καί Εαναπαρουσιόστηκε τό 1 871 , στό τυφλό όγκόλιασμα τών μαχών της κομμούνας, προΕενωντας τόν τρόμο στή γαλλική καΙ τήν παγκόσμια αστlκη τόΕη. Στό φως δμως αύτών τών άγριων ταΕlκών όγωνων, ή πολύ πρόσφατη όνακόλυψη της έπιστημονlκης έρευνας - ό πρωτόγονος κομμουνισμός - έπαιρνε μια μορφή έπlκlνδυνη.
θlγμένη ή όσTlκή τόΕη στό πιό εύαίσθητο σημείο της, στό ταΕlκό της συμφέροντα, διαισθόνθηκε τό σκοτεινό δεσμό όνόμεσα στίς παλιές κομμουνιστικές παραδόσεις πού Kυρlαρxoίiσαν ακόμα στΙς όποικίες καί πρ06όλλανε μιόν άγρια όντίσταση στό κυνήγι του κέρδους καΙ στίς προόδους γιό τόν -έΕευρωπαίσμό- τών Ιθαγενών, καΙ στό νέο εύαγγέλlο πού έφερνε μαζί της ή έπανασταTlκή όρμή των προλεταρlοποlημένων μαζων στΙς παλιές καπιταλιστικές χώρες.
·Οταν τό 1 873, ή Γαλλική Έθνοσυνέλευση ρύθμισε
41
την τύχη τών δυστυχισμένων Άρόβων της Άλγερίας μ" ένα νόμα παύ έγκαθίδρυε με τη βία την ίδιωτικη ίδιοχτησία, δε σταμότησε ποτε νά έπαναλαμβόνεl σε μιό Βουλή, όπου αΙωρόταν όκόμα ή όνανδρία καΙ ή θανόσιμη μανία τών νικητών της κομμούνας, ότι ή κοινη πρωτόγονη lδιοχτησία των Άρόβων έπρεπε με κόΒε θυσία νό ξεριζωθεί, -γιατί εΙναl μιό μορφή lδιοχτησίας πού κόνεl νό διαιωνίΖονται στό μυαλό τους ΟΙ κομμουνιστικές τόσεις-.
Σ' όλο αύτό τό διόστημα στή Γερμανία, ΟΙ έκλόμψεις τής νέας γερμανlκης αύτοκρατορΙας, ή θεωρία της έποχης της -όνοlκοδόμησης-, ή πρώτη καπιταλιστική κρΙση του 1 870, τό καθεστώς του σιδήρου καΙ αίματος πού έπέβαλε ό ΒΙσμαρκ μέ τό νόμο ενόντια στούς σοσιαλιστές, έδιναν όκόμα μεγαλύτερη ώθηση στούς ταΕlκούς όγώνες κι' έΕαφόνlΖαν κόθε φιλοφρόνηση, όκόμα καΙ στό πεδίο της tnlστημονlκης έρευνας.
Ή χωρΙς προηγούμενο όνόπτvEη της σοσιαλδημοκρατίας, ή εΕόπλωση των θεωριών των ΜόρΕ καΙ • Εγκελς, ερέθισαν ύπερ60λlκό τό ταΕIΚό ένστικτο τής όστlκης γερμανlκης τόΕης. Γι' αύτό καΙ ή όντίδραση ένόντια στή θεωρΙα του πρωτόγονου κομμουνισμου έγινε όκόμα πιό λυσσαλtα. Ίστορlκοl τού πολιτισμού, όπως οΙ ΛΙππερτ καΙ Σούρστ, θεωρητικοί της πολlτικης οΙκονομlας, όπως ό Μπύχερ, κοινωνιολόγοι όπως οί Στόρκε, Γουεστερμακ καΙ Γ κρόσσε, εΙναl τώρα σύμφωνοι μεταΕύ τους vΌ πολεμήσουν μέ λύσσα τή θεωρία του πρωτόγονου κομμοuvισμοίί καΙ Ιδιαίτερα τΙς 6πόψεις πού διατύπωσε ό Μόργκαν πόνω στήν έΕελlΕη τής οΙκογένειας, πόνω στήν όρχαία μορφή της σύνθεσής της, με την Ισότητα των δύο φύλων καΙ τή γενική της δημοκρατΙα. Ό Στόρκε, γιό παρόδειγμα στό βlβλlο πού δημοσίευσε τό 1888, όναφερόμενος στήν πρωτόγονη οΙκογένεια, θεωρεί τΙς όπόψεις τού Μόργκαν γιό τό συστήματα συγγένειας -όγριες χίμαιρες- γιό -νό μην
42
πούμε παραλήρημα- (Ι) .
Άκόμα καΙ πιό σοβαροί μελετητές, όπως ό Λίπερτ, πού θεωρείται ό καλύτερος Ιστορικός τού πολιτισμού, κήρυξαν τόν πόλεμο ένόντια στόν Μόργκαν. ΒασιΖόμενος ό Λίπερτ πόνω στΙς έπιφανειακές καΙ Εεπερασμένες ΆVαφOρές των ίεραποστόλων τού χνι ι Ι αΙώνα, χωρίς καμμιό έθνολογική κατόρτιση, όΓVoώντας έντελως τΙς βαθειές μελέτες 'roϋ Μόργκαν, περιγρόφει τίς οΙκονομικές σχέσεις των Ίνδιόνων της Β. Άμερικfις, τΙς οίκονομικές σχέσεις αύτων των ίδιων λαων, των όποΙων τή Ζωή καΙ τήν κοινωνική όργόνωση ό Μόργκαν μελέτησε καΙ έΖησε όπό κοντό. Άπό τΙς όναφορές των Ιεραποστόλων γιό τή Ζωή αύτων των λαών ο Λlπερτ 6γόζει τό συμπέρασμα ότι στούς λαούς πού ζούν μέ βόση τό κυνήγι, δέν ύπόρχει γενικό καμμιό κοινή ό� γόνωση της παραγωγής, καμμιό φροντlδα γιό τό κοινωνικό σύνολο καΙ τό μέλλον, όλλό όντiθεται έκεϊ λεlπει κόθε ίχνος σκέψης καΙ όρχων.
Ό Λlπερτ έπαναλαμβόνει, χωρίς καμμιό κριτική, τη 6λακώδικη παραμόρφωση των γεγονότων όπό τους lεραποστόλους. Έπανaλαμθόνει τΙς διαστρεβλώσεις πού εγιναν όπό τούς κοντόφθαλμους Ιεραποστόλους στόν δπό� χοντα πρωτόγονο κομμουνισμό. Αύτή ή διαστρέβλωση γΙ-
(1 ) ΟΙ κριτικές καΙ οΙ θεωρ(ες των Στάρκε κα1. Γουέστ:μαρκ mxρατέθηκαι.ι άrtό τόν Ν60υ aτό Ιργο του «Σ υστήματα συγγένειας στ:ΟΟς NέγΡOUς των 'Περιοχων της Mιστ:ραλΙ�, καΙ �mt· στ:ησαν μιό: 6αθειά καΙ άνελέητη κριτική, στήν δτroΙα άπ" δ,τι Εέρομε αύτοΙ οΙ δόο κύριοι δέν Ιδωσαν καμμιά άπάνtηση μέχρι σήμερα. Αντ.ό δ!ν έμ1fOδΙζει δμως τιιό σύγχρονους κοινωνιολόγους, lSτιως δ Γκρόσσε, νά ΣUΝΕχ(ζOUV νά δμνoϋv άκόμα τη λάμψη αότων των ΑUΘΕντιων, τιΟΟ έκμηδένισαν τό Ιργο τού Μόργκαν. ΣτΙς κριτικές τιΟΟ γ(VOVfαι στ:όν Μόργκαι.ι συμ6α[νει δ,τι '1Uμ-6αΙνει καΙ στ:Ις κριτικές τιού γ(voνται στ:όν Μάρξ: "Αρκεί �ν dστιιcή lmστήμη νά διαwτι:ώνει άπόψεις ένάvtια aτά έτιαναστατικό: άΥκΜια γιό: νά mιτΙKαταστήσouv οΙ ε6σε6είς της τι6θοι τό: συμπεράσματα της έτιιστήμης.
43
νεται π.χ. όταν περιγρόφεl τήν Ιστορία της lεραποστο.λης των εύαγγελιστων όδελφων στΙς χωρες των ' 1νδlόνων l ης Β. Άμερικης, όπως αύτή έΕlστορείταl όπό τόν Λόσκικ σ' ένα του βlβλlο πού χρονολογείται όπό τό 1 789 : .Πολλοl όπό αύτούς (έννοεί τούς , 1 νδlόνους της Β. Άμερικης) είναι τόσο τεμπέληδες, πού ΟΙ ίδιοι δέν φυτεΟουν τίποτα, καΙ αύτό τό κόνουν βασιζόμενοι στό όη ΟΙ ύπόλοιποl δεν μπαρουν νά άρνηθοΟν τή διανομή των προμηθειων μαζΙ τους. Κι' έτσι, όφοΟ αΟτοΙ noίι εΙναl περισσότερο προκομμένοι δέν όπολαμβόνουν περισσότερα όγαθό όπ' ό,τι ΟΙ τεμlιέληδες, όρχΙζουν σιγά-σιγά νά όσχολουνταl όλο καΙ λιγότερο μέ τήν καλλιέργεια. Η Ετσι, όταν κόποτε τύχει νά fχουν πολύ βαρύ χειμώνα καΙ τό πυκνό χιόνι τούς έμποδlζει νό πάνε στό κυνήγι, Εεσπά μιά γενική πεΙνα πού συχνό έχει αόν όποτέλεσμα τό θόνατο πολλίί.ιν όπ' αίιτο;jς. Ή όπόγνωση τούς όναγκόζεl νά τρέφονται όπό ρίζες tl:DI γλουδες δέντρων, Ιδίως όπό νεαρές βελανlδIές_. Καί ό Λίπερτ προσθέτει στό λόγια αύτοΟ πού έγγυάταl δλες αύτές τίς όλήθειες: _Ν Ετσl, με μιό φυσική όλληλουχία. τό ΕαναγΟρlσμα στήν παλιό όδιαφορία είχε σόν όποτέλεσμα τό Εαναγύρισμα στόν παλιό τρόπο ζωης_.
Σε μιό τέτοια lνδιόνlκη κοινωνία, στούς κόλπους ιης όποΙας κανείς δέν -μπορεί νά όμνηθεί- στούς άλλους τη μοιρασιά των προμηθειων του, ό -όδελφός κήρυκας του εύαγγελίουl> κατασκευόζεl έκ των ένόντων αΟθαίρετους χωρισμοίις των όνθΡώπων σέ -τεμπέληδες. καΙ -δουλευταράδες., σύμφωνα μέ τό εύρωπαίκό πρότυπο. Αύτός όκριβως ό αύθαίρετος χωρισμός των όνθΡώπων αε -τεμπέληδες. καΙ .. δουλευταρόδες_ είναι γιό τόν ΛΙπερτ τό πιό δυνατό έπlχεlρημό του ένόντια στόν πρωτόγονο κομμουνισμό. -Σ' αύτή τή βαθμίδα, ή γενιά των μεγόλων ένδlαφέρεταl πολύ λίγο νό έΕοπλίσεl τή νέα γενιά γιό νό όντιμετωπΙσει τή ζωή. Ό ' Ινδιόνος όπέχεl ήδη πολίι όπό τόν πρωτόγονο ανθρωπο. 'Από τή στιγμή πού ό δνθρωπος έχει ένα έργαλείο, έχει καΙ τό αίσθημα της lδlοχτησlας, τό όποίο δμως περια-
ρίζεται α' αύτό τό έργαλείο: Σ' αύτή τήν πρωταρχική κτή
ση δέν ύπόρχει κσνένα στοιχείο πρωτόγονου κομμοιινι
σμού, ή έξέλιξη όρχίζει όvτlστρoφα».
Ό κσθηγητής Μπύχερ KαταΠOλtμησε τή θεωρία της
πρωτόγονης κομμουνιστικης οίκονομίας, όφ' ένός μεν μέ
τή θεωρlα του της _ότομικης όνσζήτησης της τροφης»,
όφ' έτέρου δέ μέ τή θεωρίσ του των -όπεριορlστων χρο
νικων διαστημότων», όπου ύποστηρίζει δτι .ό δνθρωπος
έκείνες τΙς έποχές ζούσε χωρίς νό έργόζεται».
Κσί παρ' δλ' αύτό. γιό τόν Ιστορικό του πολιτισμΟύ
ΣούΡστ, ό καθηγητής Μπύχερ -έχοντας μιό όξυδέρκεια
μεγαλοφυίσς», είναι ένας προφήτης στόν όποίο πρέπει νό πιστεύει κσνείς τυφλό, όταν πρόκειται γιό ζητήματα πού σχετίζονται με τήν οlκονομίσ των πρωτόγονων έποχων(l) ι
Ό πιό κλασσικός καί ό πιό δρσστήριος εκπρόσωπος των εχθρων της έπικΙνδυνης θεωρίας τού πρωτόγονου κομμουνισμου καΙ του Μόργκσν ηταν ό 'Ερνέστος Γκρόσσε. Ό κύριος σύτός όποκσλεί τόν Μόργκαν .. όρχιερεα της γερμανικης σοσισλδημοκρατίας». 'Εκ πρώτης όψεως φσΙνετσι σόν νό είναι κι' ό ίδιος όπαδός της ύλιστικης όvτlληψης της lστορlας. Πραγματικό, μέ 6όση τίς σχέσεις πα·
( 1 ) Ό καθηγητης NEνtooαρνt ΜέΥεΡ γράφει έπΙσης ;πην εΙσαyωyfι πΟΟ KcXvει '[ο 1 907 στο ΙΙιΙΙλΙο '[00 cΊστορία της Άρχαιότη'[ας. σ. 67: c'H όπόθεση 'Πού KcXvει Ο Χάνσεν καΙ τroίι γε· νικά εΤναι 'Παραδεκτή, σύμφωνα μέ την 6ποία '[00 καθεστώτος της άτομικης tδΙOXτησΙας προηγήθηκε Ι!.να καθεστως κοινης Ιδιοχ-τη. σ{ας της γης σέ δλο τον κόσμο, πράγμα '[ο όποίο άναφέρεται άιtό τόν Κα[σαρα καΙ '[ον Τάκι-το σrην περιγραφή 'ΠΟΟ κάνουν σrooς ι1ρχα[ους Γερμανούς, άμφισ6ητηθηκε πάρα πολύ τόν τε· λευταίο καιρό. ''Ο'Πως καΙ v6:χει τό πράγμα, '[ό ρωσικό ΜΙρ, 1"(00 d:πoπ.λεί Ι!.να πρότιrn:o τέ'tOιας κοινης ΙδιοχτησΙας, δέν ΧΡονολογείται παρά άιtό '[όν ΧΥΙ Ι Ι αΙώνιn. Ό καθηγητής Μέγερ l"taVΑΛΑμδά\!ει {'[Οι '[όν παλιό Ισχυρισμό τroU διαtιrn:ώνε-ται σrην πα· λιά θεωρία του Ρώσου καθηγητη Τσ{τσεριν.
45
ραγωγης, έΕηγεί τΙς διάφορες μορφές του δlκαlου, τίς σχέσεις τών δύο φύλων, την κοινωνlκη σκέψη, θεωρώντας τις σάν τόν προσδιοριστικό παράγοντα άπ' τόν όποίο έΕαρτώνταl αύτές ΟΙ μορφές.
-Πολύ λίγοι Ιστορικοί του πολlτισμοΟ- γράφει στό βιβλίο του Άρχές της τέχνης-, πού δημοσιεύτηκε τό 1814, «φαίνεται νά κατάλαβαν όλη τη σημασία της παραγωγης. Είνσl άλλωστε πολύ πιό εύκολο νά την ύποημδμε παρό νό την ύπερτιμδμε. Ή οίκονομία είναι κατά κάποιο τρόπο τό ζωηκό κέντρο κάθε μορφης πολιτισμου. Άσκεί την πιό βαθειά καί την πιό δυνατη έπίδραση σ' όλους τούς άλλους παράγοντες τού πολιτισμοΟ, ένώ ή ίδια προσδιορίζεται άπό φυσικούς γεωγραφικούς καΙ μετεωρολογικούς παρόγοντες. θά μπορούσαμε, μέ άρκετό βαθμό σιγουριδς, νά πούμε δη η μορφη της παραγωγης είναι τό nρωταρχll(ό φαινόμενο της παραγωγης, σέ σχέση μέ τό όποίο δλες οί άλλες άπόψεις του πολιησμου δέν είναι παρό δευτερεύου· σες καΙ παράγωγες - κι' αύτό βέβαια όχι μέ την έννοια όη οί δλλοl κλάδοι του πολιτισμΟύ είναι όλοι γεννημένοι άπό τό δέντρο της οΙκονομίας, δπως καΙ τά κλαδιά γεννιουνταl όπ' τόν κορμό, άλλό γιατί, άν καΙ γεννήθηκαν όνεΕάρτητα άπ' την οlκονομlα, άναπτύχθηκαν καΙ σχηματίσθηκαν κάτω όπ' τή συνεχή πίεση τού κυρίαρχου οlκονομικου παράγοντα_.
'Εκ πρώτης όψεως φαίνεται δη ό κ. Γκρόσσε δανείστηκε κι' ό ίδιος τΙς σπουδαιότερες άπόψεις του άπό τούς -άρχιερείς της γερμανlκης σοσlαλδημοκρατlας_, δν καί άποφεύγεl πολύ φυσικά νά του Εεφύγεl άκόμα καί μιά λέΕη, πού θό έδινε τη δυνατότητα νό ύποπτευθουμε την έπιστημονικη πηγη μέ βάση τήν όποlσ μπορεί καί λέει όλα σύτά. καΙ στήν όποία όφείλει την άνωτερότητό του σέ σχέση μέ τούς _περισσότερους ίστορικούς του πολιτισμουΣ' ό,τι όφορά την ύλιστlκη άvτlληψη της ίστορίας, έκεί ό Γκρόσσε φαίνεται νό είναι -βασιλικώτερος του βασιλέως-.
Γιατί, ένώ ό 'Έγκελς πού μαΖI μέ τόν ΜάρΕ ηταν ΟΙ
46
θεμελιωτές τής ύλιστικης άντίληψης της Ιστορίας, δέχονταν ώστόσο δη ή έΗλιΕη της οίκογένεlας άπ' τΙς πρωτόγονες έποχές μέχρι καί σήμερα, μέ τόν έπlσημοποlημένο όπ' τό κρότος γάμο, ητον άνεΕάρτητη όπό τΙς οίκονομικές σχέσεις κα] 6ασlΖότον μόνο στή διαιώνιαη του όνθρώπι· vou είδοuς. 'Αντίθετα, ό Γκρόσσε πόει πολύ πιό μακριά. θεμελιώνει τή θεωρία, σύμφωνα μέ τήν όποία ή μορφή της οικογένειας δέν είναι σέ κόθε έποχή παρό τό δμεσο προίόν τών lσχuοuσών οίκονομlκών σχέσεων . .. Ποuθενό - γρά· φει - ή σημασία τής παραγωγης γιό τόν πολιησμό δέν εκδηλώνεται τόσο καθαρά όσο στήν ιστορία της OIKoye νειας. ΟΙ περίεργες μορφές της όνθρώπινης οίκογένεlας. πού όδήγησαν τούς οlκονομολόγοuς σέ όκόμα πιό περίε� γες ύποθέσεις. γίνονται έκπληκτικό κατανοητές όπό τή στιγμή πού θά τ]ς σuσχετίσοuμε μέ τ]ς μορφές της πα!>αγωγης •.
Τό βιβλίο TOU. πού δημοσιεύτηκε τό 1896, -ΟΙ μορφές της οΙκογένειας καί οί μορφές της οίκονομίας., όφιερώνεται έΕ όλοκλήροu στήν όπόδειΕη της όρθότητας αύτης Tr;c άποψης. Ταuτόχρονα ό Γκρόσσε είναι fvac φαναηκός cXθρός τής θεωρίας του πρωτόγονοu κομμοuνισμου. Προσπαθεί κι' αύτός έπίσης ν' όποδείΕει πώς ή ίστορική έΕέλιΕη τής όνθρωπότητας δέν άρχισε καθόλοu όπό τήν κοινη ίδlοχτησlα. όλλό όπό τήν ότομlκή ίδιοχτησlα. 'Όπως κι' ό Λίπερτ καί ό Μπύχερ. προσπαθεί κι' αύτός νό έκθέσει 'Γήν άποψή TOU, δη όσο περισσότερο 6uθιΖόμαστε στή nρoioroρία. τόσο περισσότερο τό -άτομο- μέ τήν -ότομική TOU κτήση- δεσπόΖει όποκλειστικά. Βέβαια, δέν μπορουν νό όμφlσ6ητήσοuν τΙς όνακαλύψεις πού έγιναν σ' δλες τίς χώρες του κόσμοu πάνω στΙς χωριάηκες κομμοuνιστlκές κοινότητες. 'Αλλό ό Γκρόσσε - κι' έδώ όκριβώς βασlΖεl τή δική TOU θεωρlα - δέν δέχεται τήν όργόνωση σέ γένη, πού όποτελουσαν τό στηρίγματα της κομμοuνισηκης οΙκονομίας, παρό μόνο σέ μιά όρισμένη φάση έΕέλIΕης: Δέχεται τό γένος στήν κατώτερη βαθμlδα όνόπτuΕης της γεωργίας,
47
γιό νό όποσυντεθεί στήν όνώτερη βαθμίδα της γεωργίας καί νό παραχωρήσει πόλι τή θέση του στήν cότομική lδιο-
χτησία-.
Μ' αυτό τόν τρόπο ό Γκρόσσε όνατρέπει θριαμβευτικό
την ίστορική προοπτική τού ΜόρΕ καί τού Μόργκαν. Σύμ·
φωνα με τόν ΜόρΕ, ό πρωτόγονος κομμουνισμός ηταν τό
λίκνο της όνθρωπότητος πού εΕελίσσεται πρός τόν πολι
τισμό καί ή μορφη τών οΙκονομικών σχεσεων που συνόδευ
σε αύτή τήν εΕέλιΕη κατά τη διόρκεια όπεριορίστων χρό
νων καί που δεν όποσυντέθηκε παρό μόνο με τόν έρχομό
τού πολιτισμού, δίνοντας τή θέση του στήν ότομικη ίδιο
χτησία. ΚαΙ ό ίδιος όμως ό πολιτισμός, μέσα όπό μιά διαδικασία γρήγορης όποσύνθεσης, θό έπιστρέψει στόν κομμου· νισμό κότω όπό τήν άνώτερη μορφή της σοσιαλιστικης κοινωνΙας.
Σύμφωνα με τόν Γκρόσαε, ήταν ή ότομική ίδιοχτησlα πού όκολούθησε τή γέννηση καί τήν πρόοδο τού πολιτισμού, γιό νό παραχωρήσει προσωρινά τή θέση της στόν κομμουνισμό σε μιό όρισμένη βαθμίδα έΕέλιΕης, τή βαθμί· δα της κατώτερης γεωργικης οίκονομίας. Σύμφωνα με τούς ΜόρΕ- -Εγκελς καί Μόργκαν, ή όρχη καί ή όφετηρία της ίστορίας τού πολιτισμού είναι ή κοινή ίδιοχτησία, η ΚΟΙνωνικη όλληλεγγύη. Σύμφωνα με τόν Γκρόσσε καΙ τους συναδέλφους του πιστους επιστήμονες, όφετηρlα τού παλιτισμού είναι τό ότομο καΙ ή ότομική lδιοχτησlα.
Αυτό όλα όμως δεν είναι όρκετό καΙ δεν σταματα εκεί. Ό Γκρόσσε δεν είναι μόνο φανατικός έχθρός της θεωρίας τού Μόργκαν καΙ τού πρωτόγονου κομμουνισμοϋ. όλλά όλόκληρης της έΕέλιΕης στό πεδlο της κοινωνικης ζωης καΙ Εεχειλlζει όπό κύματα εϊρωνείας γιό τό γέρικα μυαλό πού θέλουν νό τοποθετήσουν όλα τό φαινόμενα της κοινωνικης ζωης σε μιό έΕελιχτικη σειρό, θεωρώντας τα σ6ν fva μονόδρομο προτσές, μιό πρόοδο της όνθρωπότητας όπό τίς κατώτερες μορφες ζωης πρός δλλες 6νώτερες.
48
Αίπη τη θεμελιακη άποψη, πάνω στην όποΙα στηρίζεται όλο τό οΙκοδόμημα της σύγχρονης έπιστήμης - καθώς καΙ ή όλιστlκη άντlληψη της Ιστορίας καΙ lδiως ή θεωρία τοΟ έπlστημονlκοΟ σοσlαλlσμοΟ - ό κ. Γκρόσσε, σόν κλασσικός άστός διανοούμενος, την καταπολεμα μ' όλες του τΙς δυνάμεις. « 'Η άνθρωπότητα-, δηλώνει ό Γκρόσσε, -δέν έΕελίσσεταl καθόλου πρός μιό μόνο μοναδlκη κατείιθυνση, όλλό όντΙθετα, στην ποlκlλΙα των συνθηκων ζωης των λαων άντιστοιχεί μιό ποικιλΙα δρόμων έΕέλlΕης καΙ στόχων τους ... . Ετσl, στό πρόσωπο τοΟ Γκρόσσε η άστική κοινωνιολογία έφτασε άπό την άποψη της όντίδρασης στίς έπαναστατικές συνέπειες των iδιων της όνακαλύψεων, στό σημείο πού είχε φθόσεl ή χυδαία άστlκη οΙκονομία στήν όντίδρασή της ένόντια στην κλασσική οΙκονομία : Στην άρνηση όποιουδήποτε νόμου κοινωνlκης έΕέλIΕης.
� Ας έΕετάσουμε άπό πιό κοντά αύτόν τόν περίεργο -Ιστορικό υλισμό- τοΟ πιό πρόσφατου όπ' τους κατατροπωτές των ΜάρΕ· � Εγκελς καΙ Μόργκαν. Ό Γκρόσσε κόνεl πολλη κου6έντα γιό -παραγωγή-, μιλα συνέχεια γιό τό -χαραχτήρα παραγωγης-, τόν όποίο θεωρεί πρoσδlOΡI�ΙKό παρόγοντα που έπιδρα στό σίινολο τοΟ πολlτισμοΟ. Ti όμως έννοεί δταν μιλα γιό παραγωγη καΙ γιό χαραχτήρα παραγωγης; Νό τΙ λέει ό ίδιος: «Ή οίκονομlκη μορφη πού κυριαρχεί, iΊ πού κυριαρχεί περισσότερο σέ μιά κοινωνική όμόδα, ό τρόπος μέ τόν όποίο τό μέλη της όμόδας έφοδιάΖονταl δλα όσα έχουν όνάγκη γιό νό ζήσουν, νά ποιά είναι τό χαραχτηριστlκό πού μποροΟν άμεσα νά παρατηρηθοΟν καΙ νά 6ροΟμε παντοΟ τά ίχνη τους μέ μεγάλη σιγουριό: ΜποροΟμε νό δlατηροΟμε τΙς πιό σ06αρές άμφι60λίες πόνω στίς θρησκευτικές καΙ κοινωνικές όπόψεις των Αύστραλων, όλλό δέν είναι δυνατόν νό έχουμε καμμιό άμφl· 6ολία σχετικό μέ τό χαραχτήρα παραγωγης τους. ΟΙ Αύ· στραλοί ζοΟν άπ' τό κυνήγι καΙ όπό τό μάζεμα των καρπων. ΕΙναl ίσως όδύνατο νό διεισδύουμε στήν κουλτούρα καΙ στΙς Ιδέες των άρχαΙων Περου6lανων. όλλ' είναι oiyOU-
49
ρο δτι οί πολίτες της ούτοκροτορίος των - lνκος ήτον γε· ωργοί ,. .
·Οτον έπομένως ό Γκρόσσε μιλα γιό .παραγωγή,. ... αΙ γιό .χαραχτήρα παραγωγης- έννοεί όπλό καΙ μόνο τη σπουδαιότερη πηγή της διατροφης ένός λαού. Τό κυνήγι, τό ψάρεμα, ή κτηνοτροφία, ή γεωργία, νό ποιές εΙναι ΟΙ .σχέσεις πσρσγωγης- τού Γκρόσσε πού όσκοϋν μιό όποφσσι· στική έπlδραση αΙ όλες τΙς άλλες σχέσεις στόν πολιτισμό ένός έθνους. Πρέπει, πρΙν όπ' δλα, νό παρατηρήσουμε δτι, όν ή ύπεροχή τού κυρΙου Γ κρόσσε σέ σχέση μέ τούς -περισσότεροuς Ιστορικούς τού πολιτισμού- προέρχεται όπό αύτή τή χονδροειδή όνακόλυψη (αύτό πού θεωρεί σόν όνακόλuψη) στερείται όπό κόθε λογική βόση. Ή άποψη ότι ή σπουδαιότερη πηγή όπό τήν όποΙα ένας λαός όντλεί τή διατροφή του, έχει μιό ύπεΡ60λική σημασlα γιό τήν όνό· πτuEη τού πολιτισμού του, δέν όποτελεί καμμιό νέα όνακόλυψη τού Γ κρόσσε, όλλό μιό πολύ παλιό παραδοχή όλων τών ίστορικών τού πολιτισμού. Αύτή Γι διαπlστωση όδήγηαε στήν πρόσφατη ταΕινόμηση των λαών σέ κυνηγούς, κτηνοτρόφους καΙ γεωργούς, έται όπως Γι ταΕινόμηση αύτή ύπόρχει σέ όλη τήν lστορlα τού πολιτισμού, κι' fτoI όπως κι' ό κύριος Γκρόσσε ό ίδιος τήν έφαρμόζει μετό όπό χίλιους δυό δισταγμούι:.
Αύτή ή άποψη όμως δέν είναι μόνο πολύ παλιό, όλλό έnίσης - μέ τήν ΙWoια πού τή χρηαιμοποιεί ό Γκρόσσε -εΙναι έντελως λανθασμένη. Μέ τό νό Εέρουμε όποκλειστι· κό καΙ μόνο δτι ένας λαός Ζεί όπό τό κυνήγι, τή κτηνοτΡοφία iΊ τή γεωργία, αύτό δέν μας βοηθεί καθόλου νό γνωρίσουμε τΙς παραγωγικές σχέσεις καΙ τόν πολιτισμό αύτού του λαού.
ΟΙ σημερινοl Όπεντότοι της NOτιoδUΤΙKης Άφρικης, των όποίων ΟΙ Γερμανοί όλλοτρlωσαν τήν πηγή της Οπαρ· Εής τους παlρνοντός τους τό κοπόδια τους καΙ πού γιό όνο τόλλαγμα τούς έδωσαν τουφέκια, έγιναν όναγκαστικό (r;
50
λόγω της δύναμης των τουφεκιών) κυνηγοί. 'Αλλό ΟΙ σχέσεις παραγωγης αύτού τού .. κυνηγετικού λαού- δέν Ιχουν τό παραμικρό κοινό αημείο μ' αύτές (π.χ.) τών ' Ινδιόνων κυνηγων της Καλιφόρνιας, πού Ζούν άκόμα σέ μιά πρωτόγονη όπομόνωση, κι' αύτοί μέ τή σειρό τους δέν μοιόΖουν καθόλου μέ τΙς κυνηγετικές έταιρΙες τού Καναδά, πού πουλούν κατά μόΖες τό δέρματα τών Ζώων σταύς όμερικόνουc καΙ εύρωπαίους καπιταλιστές. ΟΙ περουβιανοί κτηνοτρόφοι πού, πρΙν τήν Ισπανική εΙσβολή όνατρέφανε τό λόμα τους στά βαυνά της Κορδιλλέρας, σέ καθεστώς κομμουνιστικης οΙκονομίας, κάτω όπά τήν κυριαρχία τών " Ινκας, ΟΙ δραβες νομόδες μέ τό κοπόδια τους στήν > Αφρική καΙ στήν > Αραβία, οί σημερινοl χωρικοί στΙς Έλβετικές, Βαυαρικές καΙ ΤυρολέΖικες � Αλπεις, πού φυλόσσουν τό παραδοσιακό l1θη καΙ fθιμό τους στούς κάλπους τού καπlταλlστικοΟ κόσμου, ΟΙ ρωμαίοι σκλόβοl παύ βρΙσκονταν σέ ήμιόγρια κατόσταση καΙ όνότρεφαν τερόστια κοπόδια των όφεντικών τους στήν 'Απουλία, ΟΙ "φόρμερς- της σύγχρονης Άργεντlγfις, ηού θρέφουν όμέτρητα κοπόδια γιό τό σφαγεία καΙ τό κονσερβαποιεία τοΟ 'Οχόιο - δλα αίιτό εΙναl παραδεlγματα "κτη. νοτροφlας» ποίι όντιπροσωπεύουν τόσους πολλούς, τελεlfJ.)ς διαφορετικούς μεταΕύ τους τύπους παραγωγης καΙ πολιτισμού.
Τέλος, ή "γεωργlα- περιλαμβόνει μιό τέτοια ποικιλία οΙκονομικών μορφων καΙ έπιπέδων πολιτισμού, όπό τήν πρωτόγονη Ινδική κοινότητα μέχρι τό μοντέρνα λσnφoύν� τια, όπό τή μικροσκοπική όγροτική μονόδα μέχρι τΙς μεγάλες περιοχές τών όρχόντων της Βαλτικης, όπό τήν άγγλlκή μΙσθωση τών χωραφιών μέχρι τή ρουμόνlκη περιοχή, όπό τή κινέΖικη κηπουρική μέχρι τή βραΖιλlόνικη φuτεlo καί τήν έργασΙα τών δούλων, όπό τά σκόλισμα τών γυναικών στό χωρόφια της Άϊτης μέχρι τΙς ήλεκτροκίνητες καΙ άτμοκΙνητες φόρμες της Β. Άμερικης.
Στήν πραγματικότητα, ΟΙ όποκαλύψεις τού Κ. Γκρόσσε γιό τό onουδαίο ρόλο ποίι διαδραματίΖει ή παραγωγή, δέν
51
μlις όποκαλύπτουν τίποτε lιλλo, έκτός όπό τή θαυμαστή όνlκαν6τητα που δείχνει στό νά κατανοήσει αυτό πού πραγματικό είναι ή «παραγωγήa. ΚαΙ εΙναι όκρl6ώς αύτός ό χονδροειδής «ύλισμός. πού δέν λαμβάνει υπ' δψη του ηαρό τΙς έξωτερικές φυσlκές συνθηκες της παραγωγης καί του πολιτισμου, του όποίου ό πιό τυπικός έκπρόσωπος είναι ό Μπούκλε, ενόντια στόν όποίο στρέφονταν ΟΙ κριτι, κές των Μάρξ καΙ Η Εγκελς.
Αύτό πού είναι όποφασιστlκό γιά τΙς οίκονομικές καΙ πολιτιστικές σχέσεις των όνθρώπων δέν είναι ή έξωτερική φυσlκή πηγή της διατροφης τους, όλλό ΟΙ σχέσεις στΙς όποίες έρχονται οί άνθρωποι μεταξύ τους κατά τή διόρκεια της έργασίας τους. ΟΙ κοινωνικές σχέσεις της ιιαραγωγης έΕαρτιωνταl όπό τό έρώτημα: Ποιός είναι ό τρόπος ,ης παραγωγης που κυριαρχεί σ' ένα λαό ;
52
Kεφάίlaιo 4
Ο ΓΚΡΟΣΣΕ, ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΚΑΙ
Η .ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΣΥΖΥΓΩΝ.
Δέν μπορούμε νά κατανοήσωμε τίς Οίκογενειακές σχέσεις, τίc έννοιες τοΟ δικαίου, τίς θρησκευτικές δοΕασίες, τήν άνόπτuΕη της τέχνης ένός λαού, χωρίς νό έχουμε κα· τανοήσεl 6αθιό αύτή τή θεμελιακή άποψη της παραγωγής. Άλλά Υιό τούς περισσότερους ευρωπαίους παρατηρητές, είναι έΕαιρεTlκό δύσκολο νά διεισδύσουν στίς κοινωνικές σχέσεις πού δημιουργουνται ατό προτσές της πο· ραγωγής των λεγομένων όγρίων λαών. 'Αντίθετα μέ τόν κύριο Γκρόσσε. πού νομίζει δτι γνωρίζει τ6 πόντο, όταν Ηρη μόνο, δτι ΟΙ � ΙνΚΩς τοΟ ΠεροΟ ηταν γεωργοl, ένας 00-60ρόc σοφός, ό σέρ Έρρίκος Μάινε, γράφε ι : .. τ ό χοραχτηρlσTlκό λάθος τοΟ άμεσου παρατηρητοϋ των εένων κοινωνικίί.ιν Γι νομικών πραγματικοτήτων, συνίστατοι ατό δτι τίς συγκρίνει πολύ βιαστικό μέ τίς γνωστές σ' αύτόν πραγμαηκότητες, πού φαlνεταl σ' αύτόν δη είναι της ίδιας φύσης-ο
·Η αχέση όνόμεσα στίς μορφές της οίκογένεlας καΙ τίς .. μορφές της παρσγωγης-, fTOI παρμένες, παΡοuαlόζε-
53
ται ώς έεης σίιμφωνα μέ τόν κύριο Γκρόσσε: «Στήν πιό χαμηλή βαθμίδα, ό άνθρωπος θρέφεται όπό τό κυνήγι -μέ τήν πιό πλαTlό έννοια του όρου - καΙ όπό τή συγκομιδή φυτών.
Αίιτή ή πρωτόγονη μορφή παραγωγης συνοδεύεται όπό τήν πιό πρωταρχική μορφή καταμερlσμoiJ της έΡγασίας, ανόμεσα στό δύο φίιλα. 'Ενώ ό άντρας όναλαμβόνει τή διατροφή όπό ζώα πού πιόνει στό κυνήγι. ή συγκομιδή ριζών καί φρούτων είναι ένα καθηκον πού όνήκει στή γυναίκα. Μέσα σ' αύτές τίς συνθηκες, τό σπουδαιότερο β6-ρος της οlκονομlκης ζωης πέφτει στόν δνδρα καΙ αύτό έ· χει σό συνέπεια ή πρωταρχική μορφή της οΙκογένειας νό παίρνει παντου ενα χαραχτήρα καθαρό πατριαρχικό. ·0-ποιες καί αν είναι οί όπόψεις πόνω στήν έε αΙματος συψ γένεlα, ό πρωτόγονος άνθρωπος ηταν έκ τών πραγμότων αφέντης καί ίδιοχτήτης στΙς γυναίκες του καΙ στό παιδιό του, όκόμα κι' αν δέν θεωρείται σόν γονέας έε αίμα� όπό τούς όπογόνους του. lεκινώντας όπό αύτή τήν πιό χαμηλή βαθμίδα, ή παραγωγή μπορεί να προοδεύσει πρός δίιο κατευθύνσεις, όνόλογα μέ τό αν ή γυναlκεlα οίκονομία ιϊ ή όντρική οίκονομlα έχει τό προβόδισμα. Βναl πρΙν άπ' όλα οί φυσικές συνθήκες μέσα στίς όποίες Ζουσε ή πρωτόγονη φυλή πού μετασχηματlΖει τόν ένα ., τόν άλλο όπό τούς δίιο αύτούς κλόδους σέ σπουδαιότερη πηγή διατροφής.
'Όταν ή βλάστηση καΙ τό κλίμα του τόπου έπlτρέπουν τό σχηματισμό άποθεμάτων καί όργότερα γίνεται δυνατή ή καλλιέργεια χρησlμων φυτών, τότε όναπτύσσεταl περισσότερο ή γυναικεlα οlκονομlα καί τό μάζεμα τών καρπών δίνει σιγό-σιγό τή θέση του στήν καλλιέργεια τών φυτών. nραγματικό, στούς πρωτόγονους όγροτικούς λαούς είναι πάντα ή γυναlκα πού όσχολείται μ' αύτές τΙς δουλειές. Τό είδικό βόρος της κοινωνικης ζωής μετατοπlζεται έτσι ατή γυναίκα, πράγμα πού έχει σό συνέπεια νό συναντάμε σ' � λες τίς πρωτόγονες κοινωνίες, πού έχουν γιό βασικό τους
54
στήριγμσ τή γεωργία, μιό μητριαρχική μαρφή αίκογένεlας ή τοuλόχιστον ίχνη μιας τέτοlας μορφης. Ή YUVOIKD γίνεται στήριγμα της οlκογένεlας καΙ δlαχεlρlστρlα της γης κι' όποτελεϊ trol τό έπίκεντρο της οlκογένεlας. Αυτή ή έΕέλιΕη δέν έχει - είναι άλήθεια - πόρα πολύ σπόνια όδηγήσεl σέ μιό μητριαρχία μέ τήν κuριολεκτική έννοια του όρou, σέ μιά όληθινή KUplaPXio της γυναΙκας. κι' αύτό μόνο όταν ή κοινωνική όμόδα προστατευόταν όπό τΙς έπlθέσεlς των γύρω έχθρων. Σ' δλες τίς δλλες περιπτώσεις ό άνδρας. σάν προστάτης. όνακτόχτησε τήν πρωτιό του πού την εΙχε χόσεl σόν στήριγμα της οlκογένεlας.
Μ' αυτό τόν τρόπο σχηματίσθηκαν οί διόφορες μορφές των οlκογενειων, πού κυριαρχοίίν στούς πρωτόγονους ό-γροτικους λοους καί πού όντιπροσωπεύουν ένα συμ616� σμό όνόμεσα στήν τόση γιό πατριαρχία ή γιό μητριαρχία .
• - Ενα όλλο τμημα της όνθρωπότητας γνώρισε παρ"όλα αύτό μιά τελείως διαφορετική έΕέλIΕη. ΟΙ κuνηγετικοί λαοί πού ζουσαν σέ τόπους άγονους. καί όπου ή συντήρηση κατοικιδίων ζώων ί'jταν καΙ δυνατή κσl όποδοτική, δέν έκαναν nροόδους στήν καλλlέργεlα των φυτων, όλλά στήν κτηνοτροφlα. - Ετσl ή κτηνοτροφία. πού όναπτύχθηκε σιγόσιγά όπ' τό κυνήγι. tival κατ' άρχήν ενα προνόμιο τοίί όνθΡώπου δnως τό κuνήγl. Μ' αύτό τόν τρόπο ή οίκονομlκή κυριαρχία του άνδρα, πού ήδη ί'jταν μεγόλη. δυναμώνει ό-κόμα περισσότερο καί βρίσκει τή λογική της έκφραση στό γεγονός δτι ή πατριαρχική μορφή της οίκαγένεlας κυριαρχεί σ' όλοuς τούς λαούς, των όποΙων ή σποuδαιότερη πηγή διατροφης είναι ή κτηνοτροφlα. Έκτός τούτου. ή κι.ιρlαρχη θέση του άντρα στΙς κτηνατροφlκές κοινωνίες είναι όκόμα πιό δuνατή όπ' τό γεγονός δτι, όναγκασμένοl οί κτηνοτροφικοί λαοί νά πολεμουν, ύποχρεώνονταl νό φτιό· Εουν πολεμικές όργανώσεις μέ συγκεντρωτικές έEouσίες.
Άπό έδώ προέρχεταl ή όκρότατη μορφή της πατριαρχίας, στό καθεστώς της όποΙας ή γυναlκα δέν fχεl κανένα
55
δικαίωμα καΙ ζεϊ σόν σκλό6α ένός συζύγου καΙ όφέντη nού περιβόλλεται όπό δεσποτική έΕουσία ( 1 ) . Οί εΙρηνlκοl όγρατικοl λαοl, όπου ή γυναίκα σόν στήριγμα της οΙκογένειας κυριαρχεί Γι τουλόχιστον όπολαμβόνει σ' ένα κόποιο βαθμό μιό πιό έλεύθερη θέση, πέφτουν συχνό στό ζυγό των πολεμlκών κτηνοτροφικών λαών καΙ όφομοιώνουν τό έθ:μά τους: τήν αύταρχική κυριαρχία τού άντρα στήν οΙκογένεια.
Κι' έτσι σήμερα, όλοι οί πολιτισμένοι λαοl ζούν κότω όπό ενα καθεστώς πατριαρχικης μορφης της οΙκογένειας λιγότερο ή περισσότερο έντονο-.
Τό περίεργα Ιστορικό πεπρωμένα της όνθρωπότητας, όπως περιγρόφονταl έδώ όπό τόν Γ κρόσσε, σέ συνόρτηση μέ τΙς μορφές παραγωγης, όδηγούν στό έΕης σχημα: Έποχή τού κυνηγιού-οΙκογένεια δύο συζύγων μέ έντονη κυριαρχία τού άντρα, έποχή της κατώτερης γεωργlκης βαθμίδας- συζυγική οΙκογένεια μέ κατό τόπους κυριαρχία της γυναίκας.
Άργότερα ΟΙ γεωργοί ύποτόσσονται στούς κυνηγούς, κι' έδώ έπίσης έχουμε οΙκογένεια δύο συζύγων μέ κυριαρχία τού όρσενlκού καΙ γιό νό καταλήΕουμε κόπου. φτόνουμε στήν έποχή της όνώτερης γεωργίας όπου όντιστοιχεί οΙκογένεια δύο συζύγων μέ όντρική κυριαρχία.
Βλέπουμε ότι ό κ. Γ κρόσσε όρνlέται τελείως τή σύγχρονη θεωρία της έΕέλIΕης. Γι' αύτόν δέν υπόρχει καμμιό έΕέλlΕη στή σύνθεση τού οΙκογενειακού πυρήνα. Ή lστορία άρχίζει καΙ τελειώνει με τήν οίκογένεlα τών δύο συζύζων καΙ τήν κυριαρχία τού άντρα. Λέγοντας αύτό ό Γκρόσσε. δέν νοιόζεταl καθόλου νό μας πεί πώς, όφού μας καυχήθηκε δτι θέλει νό έΕηγήσει τή γένεση τών μορφών της οίκογένεlας Εεκινώντας όπό τΙς μορφές παραγωγης, προ-
( 1 ) Γιφδοοε: <ΟΙ άτταρχές της τΈΧVΗ9 σελ. 34.
56
υποθέτει τή σύνθεση τής οίκογένεlας αάν κότι δοσμένο καί όναλλοlωτο, δηλαδή τήν οΙκογένεια των δύο συζύγων. μέ άλλα λόγια. τή σύγχρονη οΙκογένεια. καΙ τήν εΙσόγει χωρίς τήν παραμlκρη όλλαγή σ' όλες τΙς μορφές τής παραγωγης. Αύτό πού έΕελΙσσεταl στήν πραγματικότητα. στό πέρασμα του χρόνου δέν είναι ό -οίκογενειακός πυρήνας •• άλλά άπλούστατα ΟΙ σχέσεις των δύο φύλων.
Κυριαρχία του άντρα Γι της γυναίκας - νό, σύμφωνα με τόν Γκρόσσε. ποιό είναι τό περιεχόμενο του οίκογενειακου πυρήνα, περιεχόμενο πού τό όναγόγεl σ' ένα έπιφανειακό χαραχτηριστικό μέ τόν ίδιο χονδροειδή τρόπο μέ Ίόν όποίο όνήγαγε τή .. μορφή της παραγωγης. στό ζήτημα του αν πηγή διατροφής είναι τό κυνήγl, ή γεωργία '1 ή κτηνοτροφία. Ό ίδιος ό Γκρόσσε μένει πιστός σ' αύτές του τίς όπλοποιήσεις.
Τό ότι ή "κυριαρχία του άντρα. ii ή "κυριαρχία της γυναίκας. μπορεί νό περιλαμβόνει ντοιιΖίνες όπό διαφορετικές οίκογενειακές μορφές. ότι μέσα ατό πλαίσια της βαθμίδας πολιτισμου των .. κυνηγων. μπορουν νά ύπόρχουν ντουΖίνες όπό διαφορετικό συστήματα συγγένειας - νό τί είναι αύτό πού ό κύριος Γκρόσσε δέν καταλαβαίνει καθόλου, όπως καΙ δεν του περνα καθόλου άπ' τό μυαλό ότι μπορουν νά ύπόρχουν διόφορες κοινωνικές σχέσεις στό εσωτερικό του ίδιου κλάδου παραγωγης.
·Η όμοιβαία σχέση όνόμεσα στίς μορφές τής οίκογένειας καί τΙς μορφές της παραγωγης όνόγεται fTor στόν παρακότω πολύ πνευματικό .. ύλισμό. : Τά δύο φύλα θεωρουνται όπό τήν όρχή κιόλας σόν όνταγωνιστές. -Οποιος είναι τό στήριγμα της οίκογένειας, .e:J1ός είναι κι' ό όφέντης της, σκέπτεται ό φιλισταίος Γκρόοσε, όπως γρόφει άλλωστε καΙ τό όστικό δίκαιο. Ή κακοδαιμονία του γυναlκείου φύλου όφείλεται στό δη δέν ύπηρΕε παρά μιά μόνο φορό στήριγμα της οΙκογένειας, κι' αύτη fKTOKTD. τήν έποχή της κατώτερης βαθμίδας της γεωργlας. Άκόμα καΙ
57
τότε δμως, τό μεγαλύτερο διόστημα βριακόταν κότω όπό τό ζυγό τοϋ άντρα, γιατl τό όντρικό φύλο έπαιζε τό ρόλο τοϋ πολεμιστοϋ. Ή lατορία της γυναίκας, σύμφωνα μέ τόν Γκρόσσε, δέν είναι στό βόθος παρό ή ioτopia της σκλαβιάς της γυναίκας κότω όπ' δλες τΙς -μορφές παραγωγης-. Ή μόνη σχέση όνόμεαα στΙς μορφές της οίκογένεlας κα; τΙς μορφές της οΙκονομίας δέν εΙναl, αέ τελευταία όνόλυαη, παρό ή μικρή διαφορό όνόμεσα σέ μορφές άλλοτε πιό ηπιες καί άλλοτε πιό ακληρές τής γυναικείος σκλαβιάς
Καί γιό νό τελειώνουμε, τό πρώτα λυτρωτικό μήνυμα σ' δλη τήν ίστορία τοϋ όVΘρώπlνoυ πολιτισμοϋ στήν �α-ταπlεσμένη γυναlκα . . . . . . έγινε όπ' τήν . . . . . . χριστιανική έκκλησlα, πο':" όν δχl πόνω στή γη, τουλ6χιστον δμως στόν ούρανό δέν δέχεται καμμιό διαφορά όνόμεσα στό δύο φύλα . .. Μ' αύτή τή θεωρία, ή Χρισπανοσύνη έφερε στή γιr ναίκα μιό όΕ,οπρέπεlα, μπροστό στήν όποία ή όντρική αύταρχικότητα επρεπε νό -ύποκύψεl- , καταλήγει ό κ. Γκρόσσε, πού όφοϋ περιπλανήθηκε όρκετό στά κύματα της οίκονομlκης iστopiac, ρίχνει τώρα τήν άγκυρα στό λιμόνl της χριστιανlκης έκκλησΙσς. Πόσο πολύ οί μορφές της οΙκογένειας πού όδήγησαν τούς κοινωνιολόγους σέ .. περΙεργες ύποθέσεlς- γίνονται -έκπληκτικό κατανοητές» όπό τή στι· γμή πού θό τίς συσχετίσουμε μέ τίς μορφές της παραγωγης» Ι
Τό πιό χτυπητό πρόγμα, παρ' δλα αύτό, μέσα σ' αύτή του τήν Ιστορία των -μορφών της οίκογένεlας», εΙναl ό τρόπος μέ τόν όποίο πραγματεύεται ό Γ κρόσσε τήν ένωση συγγενων Γι τό γένος, δπως τό λέει. Είδαμε τόν τερόστιο ρόλο πού έπαlΕαν οί ένώσεις συγγένειας στήν κοινωνική ζωή των πρώτων βαθμlδων τοϋ πολιτισμοϋ. Ν Επειτα Ιδίως όπά τΙς έρευνες ταϋ Μόργκαν πού άφησαν έποχή, ΕέΡουμε δτι πρΙν όπό τή δημlουργlα τοϋ κρότους πού έχει γιό βόση όρlσμένα γεωγραφικό δρια, τό γένος ίΙιταν ή μόνη μορφή της όVΘρώπlνης κοινωνίας καΙ γιό πολύ καιρό όκόμα παρέμεινε σόν οΙκονομική μονόδα καί θρησκευτική όντότητα.
58
Πώς είναι δυνατόν ή περίεργη ίστορία του Γκρόοοε
γιό τίς .. μορφές της οΙκογένειας. νά συμβιβαστεί μ' αύτά
τό γεγονότα ; Ό Γκρόσσε δέν μπορεί ν' όρνηθεί στά φα
νερό τήν ΟπαρΕη του γένους ο' όλους τούς πρωτόγονους
λαούς. ' Αλλό έπειδή ή ΟπαρΕη του γένους έρχεται οέ όντί
θεοη μέ τή θεωρία του γιό τήν οΙκογένεια τών δύο συζύ
γων καί τήν κυριαρχία της ότομικης ίδιοχτηοίας, προσπα
θεί νά μειώσει τή σημαοία του γένους στό έλόχιστο, μέ
έΕαίρεοη τήν περίοδο της κατώτερης 6αθμΙδας της γεωρ
γίας .
• Τ ό καθεστώς του γένους γεννιέται στήν κατώτερη 6αθμίδα της γεωργικής οΙκονομίας καί έΕαφανίζεται έπίσης μέ τό τέλος αύτης της περιόδου. Σ' όλους τούς γεωργούς της όνώτερης 6αθμΙδας της γεωργικης οίκονομίας, τό γένος ii είχε ηδη έΕαφανιστεί, ι; έμπαινε τότε στήν παρακμή- ( ) .
" Ετσι ό Γκρόσσε τό .. καθεστώς του γένους. μέ τήν κομμουνιοτική του οίκονομία, τό τοποθετεί άκρι6ώς στή μέοη της ίστορίας της οΙκονομίας καΙ της lστορΙας της οΙκογένειας, γιό νά τό κάνει οέ λίγο νό έΕαφανΙΟ1εί. Μό πώς μπορουμε νό έΕηγήσουμε τή γένεοη, τήν ύπαρΕη καί τΙς λειτουργίες πού έπιτελουοε τό γένος κατό τή διάρκεια χιλιετηρίδων έΕέλιΕης του πολιτισμου, πρΙν νό φθάσει ή όνθρωπότητα στή βαθμίδα της κατώτερης γεωργικης οίκονομίας, όφου, ούμφωνα μέ τόν Γκρόοοε, όλα αύτό δέν έπαιΕαν ούτε οίκονομικό ρόλο, ούτε είχαν καμμιό κοινωνική οημαοία. ΚαΙ πώς όκόμα μπορεί νό συμ6ιβαστεί μ' όλα αύτό ό ίοχυριομός του Γ κρόσσε ότι ο' όλα αύτό τό χρόνια ύπηρχε ή οlκογένειο τών δύο συζύγων; 11 ηταν τότε σέ γενικές γραμμές αύτό τά γένη πού προβάλλουν όπό τό σκοτάδιο, πίσω όπό τΙς χωριστές οίκογένειες μέ τήν ίδιωτική τους οίκονομίο, στούς κυνηγετικούς καΙ Kτηνoτpaφι-
( 1 ) Γκρ6σσε: «Μορφές της OΙKoyέ\lEιας.t σελ. 238, 207, 21 5.
59
κούς λαούς; Αύτό ό κύριος Γκρόααε τό κρατάει μυστικό. Πολύ περισσότερο δέν ένδιαφέρετσι γιό την τρανταχτη άντίφαση πού ύπάρχεl όνόμεσα στην ίστοριούλα του καί σέ μερικό γεγονότα παγκοσμίως όναγνωρισμένα.
Τό γένη, σύμφωνα μέ τόν Γκρόσσε, δεν έπαlΕαν σπουδαίο ρόλο παρά μόνο στήν κατώτερη βαθμίδα της γεωργlκης Οίκονομίας. Ιέρουμε δμως, δτι τό γένη, στό μεγαλύτερο διόστημα της ύπαρξής τους, ήταν συνδεδεμένα μέ πρόΕεlς έκδίκησης, μέ θρησκευτικές τελετουργΙες καί έπίσης πολύ συχνό μέ τό συμβολισμό ένός τοτεμικού ζώου. VΟλα αύτό όμως είναι πολύ πιό παλιό όπ' ό,τι η γεωργία. Θά πρέπει λοιπόν τό γένη, σύμφωνα μέ την ίδια τη θεωρία τοϋ κυρίου Γκρόσσε γιό τις σχέσεις παραγωγης, νό όντλοίίν τη δύναμή τους όπό τίς παραγωγικές σχέσεις πολύ πιό μακρινών περιόδων.
την ύπαρξη τών γενών στην όνώτερη βαθμΙδα ·rης γεωργlκης οίκονομίας τών Γερμανών, Κελτών, Ίνδών, ό Γ κρόσσε την έΕηγεί σόν κάτι πού κληρονομήθηκε άπό τη βαθμίδα της κατώτερης γεωργlκης οικονομίας, στην όποία τά γένη είχαν ριζώσει στη γυναικεία γεωργlκη οΙκονομία. Iέρouμε όμως, ότι ή όνώτερη βαθμίδα της γεωργlκης οίκονομίας τών σημερlνίίJν πολιτισμένων λαών δέν προηλθε όπό τή γυναικεία καλλιέργεια μέ βοτάνισμα, άλλό όπό ;ην κτηνοτροφία, μέ τήν όποία iΊδη άσχολούνταν οί αντρες καί στήν όποία κτηνοτροφία τό γένος, σύμφωνα μέ τόν Γκρόσσε δέν έπαιζε κανένα ρόλο, σέ σχέση μέ τόν ρόλο πού έπαιζε στην πατριαρχικη οίκογενειακή οίκονομία.
'Ακόμα, σύμφωνα μέ τόν Γ κρόσσε, η όργόνωση σέ γένη τών νομάδων κτηνοτρόφων δέν παρουσιάζει κανένα ένδιαφέρον, τό γένη έκεί δέν έχουν καμμιό δύναμη παρό μόνο γιό λιγο διόστημα, όταν οί νομαδικές φυλές σταματοϋν νό μετακινούνται όπό έδώ καί όπό έκεί, καί σταθεροποιούνται σ' ένα σημείο, όπότε καί ή κτηνοτροφία μετασχηματΙζεταl σέ γεωργΙα.
60
Σύμφωνα μέ τούς καλύτερους μελετητές τών όγρο
τικών πολιτισμών, ή πραγματική έΕέλιΕη Εετυλίχθηκε όν
τΙθετα άπ' δ,τι υποστηρίζει ό Γκρόσσε: ·Οσον καιρό ΟΙ
κτηνοτρόφοι έκαναν μιά νομαδική ζωή, οί δεσμοί συγγέ
νειας εΙχαν, σύμφωνα μέ δλες τΙς ένδείΕεις, τήν πιό μεγά
λη δίιναμη. Άντίθετα μέ την καθιστικη ζωή καΙ τό πέρα
σμα στή γεωργία, ή συνοχη του γένους άρχίζει νά χαλα
ρώνει καί οί δεσμοί συγγένειας νά χόνουν έδαφος μπροστά στίς σχέσεις πού όναπτύσσονταν άνάμεσα στούς γεωργούς, έΕαlτίας της γεωγραφικης συγκέντρωσής τους σ' εναν όρlσμένο τόπο όπου η κοινότητα συμφερόντων τώll γεωργών ηταν πιό δυνατη άπ' δ,τι η παρόδοση της έξ αίματος συγγένειας. Μ' αύτό τόν τρόπο η κοινότητα, με βάση τήν οΙκογένεια, μετασχηματ/ζεται σέ κοινότητα μέ βάση τη γειτvίαση. Αύτη είναι ή γνώμη του Μόρερ, ΊΌυ Κ06αλέσκι, του Μόινε, του Λαβαλέζε όλλά καΙ του Κόουφ.. μαν, πού σήμερα άποδείχνει τήν ϋπαρΕη του ίδιου φαινομένου στούς ΚιΡγίσιους καΙ στούς Γιακούτους.
Ύπενθυμlζουμε, τέλος, δτι ό Γκρόσσε όμολογεί κ" ό ίδιος δτι δέν έχει άπό την πλευρό του την παραμικρη δυνατότητα νά δώσει μιά έΕήγηση γιό τα πολύ ένδιαφέροντα φαινόμενα πού έχουν τη βόση τους στΙς πρωτόγονες οΙκογενειακές σχέσεις, δπως ή μητριαρχ/α, καΙ άρκείται, σηκώνοντας τούς ώμους, να χαραχτηρίσει τή μητριαρχ/α σάν -ένα όπό τά πιό σπόνια καΙ περlεργα φαινόμενα της κοινωνιολογίας • . Φθάνεl έτσι μέχρι σ' αύτόν τόν όπlστευτο ισχυρισμό, δτι στούς Αύστραλούς οί δεσμοl έΕ αΙματος δέν έπαιΕαν κανένα ρόλο στΙς οίκογενεlακές όμάδες καΙ όκόμα - πράγμα πολύ πιό άπίστευτο - καταντα να Ισχυριστεί δτι στούς άρχαΙους Περουβιανούς δέν ύπηρχε κανένα ίχνος πού νά φανερώνει τήν ϋπαρΕη του γένους.
Τόν όγροτικό πολιτισμό τών Γερμανών ό Γκρόσσε τόν κρίνει μέ βάση τό Εεπερασμένο καΙ όμφισβητήσιμο ίστορικό ύλlκό του Λαβαλέζε καΙ τελικά έπαναλαμβόνεl κι' αύτός γιό λογαριασμό του αύτόν τόν παράδοΕο ίσχυρισμό του Λα-
61
6αλέζε. σύμφωνα μέ τόν όποίο -καΙ σήμερα όκόμα- ή όγροτική ρωσική κοινότητα μέ τό 35 έκατομμύρια των μεγαλορώσων της αυνιστα μιό όνασύσταση ένός γένους ταυ όποίου τό μέλη συνδέονται μέ έΕ αίματας δεαμούς, μιό -οίκογενειακή κοινότητα ,., πρόγμα πού σέ xovτρές γραμμές είναι τόσο σωστό, όσο σωστό θό ήταν νό lσχυριστουμε δτι τό αύνολο του βερολινέζικου πληθυσμου σχηματlζεl -όκόμα καΙ σήμερα" μιό μεγόλη οΙκογενειακή κοινότητα. ·Ολα αύτό κόνουν ίδlαlτερα τόν Γκρόσσε νό μεταχειρΙζεταl τόν Μόργκαν, τόν -όρχlερέα της γερμανlκης σοσιαλ· δημοκρατΙας .. σόν ενα τυφλό ζώο.
Τό παραδείγματα πού έΕετόααμε παραπόνω, πού δεΙχνουν τόν τρόπο μέ τόν όποία ό Γκρόααε έΕετόζεl τΙς μορφές της οΙκογένειας καΙ του γένους, μας δίνουν μιό Ιδέα γιό τόν τρόπο μέ τόν όποίο έΕετόζεl τίς -μορφές της oίK� νομlας ... ·Ολη ή έπlχειρηματολογlα του, τήν όποΙα χρησιμοποιεί ένόvτlα στόν πρωτόγονο κομμουνισμό, βασΙζεταl σέ μιό σειρό όπό _ναΙ μέν,. καΙ όπό -όλλό,.. Παραδέχεται όλα όσα είναι όδύνατο νό όμφlσ6ητήσεl, όλλό όπέναvτl σ' αύτές τΙς ΌVαμφlσ6ήτητες πραγματικότητες όvτlπαραθέτεl άλλες, έτσι ώστε νό μειώσει τή σημασlα τους, όταν αύτές οί όλήθειες δέν έναρμoνIζovταl μ' αύτό πού λέει, καΙ όvτiθετα μεγαλοποιεί αύτό πού τόν συμφέρουν, έτσι ώστε νό πετύχει κόθε φορό τό έπιδιωκόμενο όποτέλεσμα.
·0 Γκρόααε λέει ό ίδιος γιό τούς κυνηγούς τής κατώτερης βαθμlδας: -Ή ότομlκή ίδlοχτησlα, ή όποΙα σ' όλες τΙς κατώτερες κοlνωνlες αυνΙσταταl πρΙν όπ' όλα η όπ� κλειστlκό καΙ μόνο σέ κινητό πρόγματα, δέν έχει έδώ σχεδόν καμμιό σημασlα. Τό πιό πολύτιμο όμως κομμότι της ίδlοχτησlας, τό κυνηγόσκυλο, όVΉKεl σ' όλα τό μέλη της φυλης όπό κοινου. Κατό συνέπεια, καΙ ή λεlα θό έπρ€πε έπΙσης νό μοιρόΖεταl κόπου-κόπου όνόμεσα στό μέλη της όρδης. Αύτό γlνεταl γιό παρόδειγμα, όπως λέγεται στούς MΠOΤOKoύvτoς ('Ερενρόιχ, Έθνολογlκή 'Επιθεώρηση ) . Σέ μερικό μέρη τής Αύστραλίας τέτοια έθιμα ύπόρχουν. 'Ολα
62
τό μέλη της ηρωτόγονης όμόδος ζοϋν κοΙ ηοραμένουν τό ίδιο φτωχό (σελ. 56-56) . Άηό τη στιγμη ηού δέν ύηόρχουν OημOVΤIKές διαφορές στήν ηεριουοΙο τους, η οηουδαιότερη αίτfα τοϋ σχημοτιομοϋ διοφόρων καστών έκλεί· ηεl. Γενικό, όλοι οί ένήλικες άνδρες στούς κόλπους 1Ι1ς φυλιϊς έχουν τά ίδισ δlκσιώμστσ .. . Π ορόμοιο, ή -oυμμετ� χη aτό γένος έχει κότω όηό όριομένες συVΘηKες ( Ι ) μιό σηουδαlα έηίδραση στη ζωή τοϋ κυνηγοϋ της κστώτερης βσθμίδσς, ηού δίνει τό δικοίωμα νά χρησιμοηοιεί αύτό η έκείνο τό κυνηγόσκυλο κσί τό δικαίωμα της ηροσταοΙος κοί της έκδίκησης. (σελ. 64). Π ορόμοιο ό Γκρόοοε όνογνωρίζει τή δυνατότητα της Οησρξης τοϋ ηρωτόγονου κομμουνισμοϋ στούς κοτώτερους κυνηγούς της Καλιφόρνισς.
Πσρ' όλα' σύτό, οί δεσμοί τοϋ γένους είναι έδώ ηιό χαλσροί. Δέν ύηόρχει οΙκονομική κοινότητο. -Ό τρόηος ηορογωγης τών όΡΚTLκών κυνηγών είναι ηαρ' δλ' αύτό τόσο έξατομικευμένος, ηού ή αυνοχη τοϋ γένους δέν όντέ· χει ηιό στούς άηληστους KεVΤρόφυγOυς κυνηγούς •.
Τό ίδιο μέ τούς Αύατρολούς, -τό κυνήγι KOI ή oυγK� μιδη κορηών ατό κοινό έδοφος δέν έφορμόσθηκαν γενικό ηουθενό στήν ηρόξη όη' δλα τά μέλη της φυλης μαζί. Κόθε οΙκογένεισ έχει τη χωριστή της έκμετόλλευση της γης .. Σέ γενικές γρομμές -ή έλλειψη τροφης δέν όνέχεταl κσμμιά διαρκη ουνένωση οέ όμόδες όρκετό μεγόλες, όναγκόζει τό μέλη νό διoσηεlρovταlιo (σελ. 63) .
R Ας έρθουμε τώρα στούς κυνηγούς της όνώτερης βαθμίδος. β έ β ο ι α, σ' όλους τούς όνώτερους κυνηγούς, κι' έδώ έηΙσης τό έδοφος εΙνοl γενικό κοινή Ιδlοχτησlα της φυλης rϊ τοϋ γένους. (οελ. 69) . βέβοιο, oυνovταμε σ' ούτή τή βσθμίδσ συλλογικό σηίτισ, όηου τά γένη κοτοικοϋοον όηό κοινοϋ (οελ. 84). β έ β α ι α, ξέρουμε, -τό φρόγματα καΙ τΙς σηουδαίες ηαραγωγικές έργασίες ηού εΙδε ό Μακένζυ στούς ηοταμούς της ηεριοχης XαίVΤό καΙ ηού σύμφωνα μέ τούς ύηολογισμούς του ή καταακευή τους ό-
63
ηαιτούοε νό είχαν έργασθεί έκεί τό σύνολο τών μελών της
φυλfjς. κότω όπό τι'ιν έπίβλεψη του όρχηγοϋ χωρίς τήν α
δεια του όηοίου κανείς δέν μηορουσε να ψσρέψει Έκ ηρώ
της, λοιπόν, όψεως φαινόντουσαν νό είναι lδιοχτησία του
συνόλου της όγΡΟTlκης κοινότητας, στήν όποΙα όνηκαν έπίσης, χωρίς μοίρασμα, τό ψαρικα ύδατα ι<αί οί κυνηγόTonol .. (σελ 87 ) _ Άλλά .. τά κοινα ηρόγματα είχαν ηόρεl έδω τέτοια f:κταση κα; τέτοια σημασία πού, παρα την ίσότητα στήν lδlοχτησlα της γης. μιό μεγόλη όνισότητα ηεριουσίας μηορουσε νό όναητυχθεί .. (σελ 69) κα; .γενlκά ή τροφή, όπ' δ,τι μηορουμε να κρίνουμε, δέν έθεωρείτο πιό σόν κοινή lδιοχτησία, όηως συνέβαινε ι<αl μέ τό ύηόλοιηα πρόγματα. Δέν μπορουμε νό χαραχτηρίσουμε τό γένη πού κατοικουσαν μαΖί σαν οΙκονομικές κοινότητες, παρό μόνο μέ μια ηοΜ περιορισμένη l:VVOIQ" (σελ 88) .
R Α ς ρίΕουμε τώρα μιό μαTlό στό αμέσως ανώτερο στόδιο του πολlTlσμου, στους κτηνοτρόφους της ανώτερης 6αθμίδας. Γι' αυτους έπίσης ό Γκρόσσε όναφέρεl τό έΕης: Β έ 6 α ι α. .όκόμα καΙ οί νομόδες ΟΙ ηιό όσταθείς δέν όπομακρύνονταl πέρα όηό όρlσμένα δρια, κινουνται όλοι στό έσωτερικό μιας ηεριοχης μέ όρια ηροσδιορlσμένα μέ ακρίβεια, που θεωρείται lδιοχτησία της φυλης τους καΙ ηου κι' αυτή μέ τή σειρό της μοlρόΖεταl συχνό άνόμεσα σέ διόφορες Εεχωρlστέc οΙκογένειες καΙ σέ γένη ... ΚαΙ πιό κότω: .Τό f:δαφος είναι, σχεδόν σ' δλη τήν
f:κταση ηου ηιόνεl ή κτηνοτροφlα, κοινη lδιοχτησία της φυλης rϊ του γένους .. (σελ. 9 1 ) .
• Ή γη, είναι όλήθεια. όποτελεί τό κοινό όγαθό δλων των μελών του γένους καΙ μΟlΡόΖεταl, σόν τέτοια, όηό τό γένος Γι από τόν αρχηγό του ανόμεσα στϊς διόφορες ο;κογένεlεc ηου την έκμεταλλεύονταl .. (σελ 128) .
Άλλα .. ή γη δέν είναι ή ηιό ηοΜΤιμη lδιοχτησία για τους νομόδες. Τ ό ανώτατο όγαθό τους είναι τό κonόδl τους καί τα Ζώα είναι ηόντα ( Ι ) ή lδιαιτερη lδιοχτησlα
64
τών Εεχωριστών οΙκογενειών. Τό γένος τών βοακών δεν έγινε ποτε ( ! ) μιά οlκονομlκη κοινότητα ή μιά κοινότητα ίδιοχτηαίας-. Μετά έρχονται οΙ γεωργοί της κατώτερης βαθμlδας. 'Εδώ ν α J μ ε ν τό γενoc. όναγνωρlζεταl γιό πρώτη φορά αόν μιά έΕ όλοκλήρου κομμουνιστlκη κοινότητα. Ά λ λ ά - κι' έδώ τό ναΙ μέν αυνοδεύεταl μ' ένα άλλά - κι' έδώ έπίαης -η βιομηχανία ύποακάβεl την κοινωνική lαότητα- ('Ο Γκρόααε μιλα γιά τη βιομηχανία, αύτό πού φυαlκά εννοεί όμως είναι η παραγωγη εμπορευμότων, πού δεν Εέρεl όμως νό τη διακρίνει όπ' αύτη) κοί δημιουργεί μιό Klνt)τή ότομlκη περιουσία -πού έχει προτεραιότητα αέ αχέση με τή συλλογlκη ίδιοχτησία της γης καΙ τήν καταστρέφει- (αελ. 1 36 - 1 37 ) . Παρά τήν κοιναχτημοσύνη του έδόφους, -ό χωριαμός αε πλούαιους καΙ φτωχούς ύπόρχεl ήδη κι' έδώ έπίσης .. . ·0 κομμουνιαμός όναγόγεταl έτσι - σύμφωνα μέ τόν Γ κρόσσε - α' ένα μικρό διόλειμμα στην ίστορία της Οίκονομίας, πού άρχίζεl με την άτομlκή Ιδlοχτησlα γιό νό τελειώσει πόλι με την ότομlκη Ιδιοχτησία. Πράγμα πού ιjθελε κι' ό ίδιος νά όπαδεlΕεl.
65
Iίcφάίlαιo 5
Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΓΟΝΩΝ ΦΥΛΩΝ ΠΟΥ ΖΟΥΝ
ΜΕΧΡ Ι ΣΗΜΕΡΑ
Γιά νό κρίνουμε την όρθότητα των όπόψεων του Γκρόσσε. άς έΕετ6σουμε τήν ίδια την πραγματικότητα. "Ας παρατηρήσουμε, έστω κοί μέ μιό γρήγορη ματιά. πώς ζουν σήμερα ΟΙ λαοί πού βρίσκονται στήν πιό χαμηλή βαθμlδα τής κοινωνικηc έΕέλlξης. ΠοιοΙ είναι αύτοί οί λαοί ; Ό Γ κρόσσε τούς όνομόΖει «κυνηγούς της κατώτερης βαθμί· δος. καί λέει γι' αύτούς: .Οϊ κuνηγοl της κατώτερης βαθμίδας δέν όποτελοίίν σήμερα παρά fvo όπειροελόχιστο κομμάτι της άνθρωπότητος. Καταδικασμένοι νό ζουν στη φτώχεια όπά τήν ότελη μορφή τής παραγωγης τους, πσυ είναι πολύ λίγο άποδοTlκή. καθώς καΙ όπά τή μικρή όριθμηΤική τους δύναμη, έκδιώχτηκαν όπά παντοϋ, άπ' τους μεγάλους καΙ δυνατούς λαούς σέ τέτοιο βαθμό. πού σήμερα οί μόνες περιοχές στίς όποϊες κατοικουν εΙναι τό παρθένα όδιόβατα δόση καί οί όφιλόεενες έρημοΙ. � Eνα μεγάλο μέρος όπό αύτές τίς έεαθλlωμένες φυλές όνήκεl aτή ρότσα των Πυγμαίων. Αύτή όκριβως ή ράτσα είναι καί ή λιγότερο δuνατή, γι' αύτό, στόν όγώνα της γιό τήν ίιπαρεή της, ό-
66
ηωθήθηκε όπό τίς ηιό δυνατές φυλές στΙς πιό δγονες περιοχές καί καταδlκόστηκε στή στασιμότητα. ·Οπως καΙ νδχεl τό πΡόγμα, όκόμα καΙ σήμερα βρΙσκουμε σ' δλες τίς ήηεΙρους, έκτός όπ' τήν ΕίιΡώπη, φυλές ΟΙ όποίες όvτlπpoσωπείιουν τΙς πιό όρχαίες οΙκονομικές μορφές. Στήν 'Αφρική, υπόρχεl μια ποlκιλΙα όπό κυνηγετικούς λαούς μικρου όναστήματος. Δυστυχώς, δέν Ιχουμε μέχρι τώρα πληρoφoρlεc παρό μόνο γιό f:vav όπό αύτούς τούς λαούς, τούς Μπόσιμαν, της έρήμου τού Καλαχόρl (στό γερμανικό τμημα της Νοτιoaνατολlκης , Αφρικης). ΟΙ δλλες φυλές των Πυγμαίων Kρίιβovταl στό σκοτόδι τών παρθένων κεντρικών δασών.
-Ας όφήσουμε τήν Άφρική κι' άς πδμε στήν 'Ανατολή. Στό νησί της Kείjλόνης (στό σημείο της Ίνδlκης χερσονησου όπ' δnOυ ηερνδ ό μεσημβρινός) . θό συναντήσουμε τούς κυνηγούς Bεvτόx. Πιό μακριό, στό όρχlπέλαγος τού Άvτoμόν, τούς MlvκoπI. Στό έσωτερικό της Σουμότρας θα δουμε τούς Κιμπού καΙ στό δγρια βουνό τών Φιλιππίνων τούς Άtτας, τρείς φυλές πού κι' αύτές ανήκουν στη ρότσσ των Πυγμαlων. ΠρΙν τήν εύρωπαϊκή όποικιοποίηση, r. ΑύστραλΙα ί'jτaν κατοικημένη όπό φυλές trυνηγών της κατώτερης 6οθμΙδaς καΙ παρό τό δτι ΟΙ Ιθαγενείς κυνηγήθηκαν όπό τΙς περισσότερες παράκτιες περιοχές καί έκδιώχτηκαν όπό τοίις όποlκους στό δεύτερο μισό του χιχ αΙώ· να, συνεχίζουν όκόμα καΙ σήμερα νό Ζουν στίς έρημες πε· ρlοχές στό έσωτερικό της ηπεΙρου.
Στήν Άμερική μπορουμε νό συναντήσουμε μιό όλόκληρη σεlΡό άνθρωπlνων όμόδων, τών όποΙων ό πολιτισμός είναι όπό τοίις πιό χαμηλούς πού 6πόρχουν στόν κό· σμο. ΟΙ φυλές αύτές είναι δlασπαρμένες όπό τό ηιό νότιο μέχρι τό πιό βόρειο σημείο της ΆμερlκΓις. Στό έρημα βουνό του όκρωτηρlου τού χόρν (μεσημβρινό σημείο της Ν Άμερικης) , πού τό δέρνουν οΙ θύελλες καΙ Γι βροχή, ζουν ΟΙ κότοικοι της Γ Γι ς τ ο υ Π υ Ρ ό ς, γιά τούς όποΙους πολλοί παρατηρητές συμφώνησαν δτι πρόκειται γιό τίς πιό
67
έΕαθλlωμένες KaJ πιό πρωτόγονες υπόρΕεlς της όνθρώπινης κοινωνίας, Κατό μηκος, έΕ άλλου, τών βραΖιλιανών δασών Ζουν οί Μποτοκουντος, οί όποίοl έχουν καΙ πολύ κακιό φήμη, καΙ πολλές όρδές κυνηγών, δπωc ΟΙ Μπορό· ρο, TOίIC όποίουc γνωρίσαμε χόρη σTiC ερευνεc του Σ τόlνεν, Ή Κεντρική Καλιφόρνια (στή δUΤIKή όκτή τiic Β. ΆμεΡlκηc) κρύβει διόφορεc φυλέc, πού δέν είναι άλλωστε περlσσότεΡο τυχερέc όπ' δ,τι ΟΙ έΕαθλlωμένεc φυλέc τiic ΑυστΡαλlαc .. ( ' ) . ΧωΡlc νό συνεχίσουμε την όφήγηση του Γκρόσσε, πού κατά πολύ περίεργο τρόπο κατατόσσεl καΙ τούc Έσκιμώους στούc λαούc μέ τό πιό χαμηλό έπίπεδο Ζωηc, θό έΕετόσουμε τώρα μερlκέc όπό TiC φυλ(:c που πιό πόνω όναφέρθηκαν καΙ θό διερευνήσουμε άν έκεί υπόρχουν τό σημόδια μιας ΠΡοσχεδlασμένηc κοινωνlκηc όργόνωσηc TfJC έργασίας.
Μ Ac δουμε πρώτα τούc Αύστραλους όνθρωποφόγουc που, σύμφωνα μέ noλλoίIC μελετητέc, βρlσκονταl στην πιό χαμηλή βαθμίδα του πολιτισμου, που τό όνθρώπινο γένος μπορεί νό παρουσιόσεl σ' αύτή τή γη. Σ TOίIC vtvΡOUC τfιc ΑύστραλΙας συναντάμε πρΙν όπ' όλα τόν πρωτσρχικό καταμερισμό TfJC tpyaolaC. πού ηδη πιό πόνω όναφέραμε, σέ ανδpΕC καΙ γυναίκεc. Αύτέc οί τελευταίεc εχουν σόν σπουδαιότερη όσχολΙα τους τήν προμήθεια ΤΡοφηc όπό φυτό, τό κουβόλημα ξυλου καί νερου. ΟΙ άνδρεc πόνε στό κυνήγι καΙ φέρνουν τό KptOC.
Ή εΙκόνα της κοινωνlκηc tpyaoiaC πού παρουσlόΖεται έδώ είναι τελεlωc όντίθετη μέ την -ότομlκή όναζήτηση τηc TPoφfJC-, πρόγμα πού όποτελεί συγχρόνωc καΙ μιό όπόδεlΕη Υιό τόν τρόπο μέ τόν όποίο κατοχυρωνόταν ή όναγκαlα συμμετοχή όλων δσων μπορουσαν νό έργασθουν oτlc πιό ΠΡωτόΥονεc κοlνωνlεc,
( 1 ) Έρνέσroς ΓKρδσσe: cOL μορφές της ΟΙΚΟΎένειας καΙ οι μορφές 'tης οΙκονομΙας:. σελ. 30.
68
- Ενα παρόδειγμα: -Στή φυλή χ ε π ό Ρ α, όλοι ΟΙ όvτρει;; πού μποροϋν νό έργασθοϋν είναι ύποχρεωμένοl νό όσχοληθοϋν μέ τήν έΕεύρεση τροφης. � Αν ένας άvτρας είναι τεμπέλης καΙ δέν πόεl μέ τούς όλλους, ΟΙ άλλοι τόν περιφρονσϋν καΙ όδιαφοροϋν. Η Avτρες, γυναίκες καΙ παlδιό όφήνουν τόν καταυλισμό όπό πολύ νωρίς τό πρωί καΙ πονε νό 6ροϋν τήν τρσφή τους. ωΟταν κυνηγήαουν όρκε· τό. τότε όvτρες καΙ γυναίκες φέρνουν τή λεία τσυς στό πιό κοντινό μέρος πού εχει νερό, όπου όνό60υν φωτιό καΙ ψήνουν τό κρέας. -Avτρες, γυναίκες καΙ παιδιό τρωνε όλοι μαζί σ'ενα πολύ φιλικό κλίμα τήν τροφή τους, όφοϋ οΙ πιό ήλlκιωμένσl τήν έχουν όπό κρίν κόψει αε ίαα κσμμότια. Μετό τό γεϋμα, οϊ γυναίκες μεταφέρουν τήν ύπόλοιπη τροφή στόν καταυλισμό τους καΙ οί άνδρες κυνηγοϋν στό δρόμο> (') .
Νό όρlσμένες συγκεκριμένες δραστηριότητες τοϋ πλόνου της παραγωγης των νέγρων της Αύατραλίας, Είναι πραγματικό πολύ αύνθετσ καΙ έπεΕεργασμένσ μέχρι τΙς τε· λευταίες τσυ λεπτομέρεlες. Κόθε φυλή της ΑύστραλΙας όποτελείταl όπό έναν όρlσμένο όριθμό όμόδων, καθεμιό όπό τίς όποϊες φέρνει τό όνσμα ένός ζώου fι ένός φυτοϋ πού λατρεύει, καί κατέχει μιό περlορlαμένη όναλογία γης στό έσωτερικό της συνολιγης γης της φυλης. Μιό έκτααη γης όνήκεl Π.χ. στούς όνθρώπους · καγκσυρώ, μιό άλλη στούς όνθρώπσυς·έμοϋ (μεγόλο πουλl πού μσιόζεl με τήν στρουθοκόμηλσ) , μιό τρίτη στσύς όνθρώπους·φίδια (01 Αύ· στραλοl τρώνε όκόμα καΙ φίδια) , κλπ.
Αύτό τό «τοτέμD είναι σχεδόν όλα σύμφωνα μέ τΙς τε· λευταίες έπlστημονlκές όνακαλύψεις, ζώα καΙ φυτό, πού χρησιμεύουν γιό τροφή ατούς νέγρους της ΑύστραλΙας. Καθεμιό όπό αύτές τίς όμόδες έχει τόν όρχηγό της, πού διευθύνει καί τό κυνήγι. Τ ό δνομα όμως τοϋ φυτοϋ fι τοϋ
( 1 ) « Σομλό.t, σύμφωνα μ� τόν ΧΜnτ (σελ. 45) .
69
Zώou καί ή θρησκεuτική λατρεlα πού όντιστοιχεί σ' αύτό δέ:ν εΙναι τυχαlα αύμπτωση. Πραγματικό, κόβε όμόδα έχει τήν ύποχρέωαη ν' άσχοληθη μέ: την έ:Εεύρεση της τροφης όπό τό φuτό ι; τό ζωσ του όποlοu τό δνομα φέρνει, νό φροντίζει γιό τή αuντήρηση καΙ τή διαιώνιση αύτης της πηΥης τροφης. Π ρέπει νό σημειωθεί δτι κόθε όμόδα δέ:ν τό κόνει αύτό γιό τόν έαUΤό της, μό πρΙν όπ' δλα Υιό τΙς ά λ λ ε ς ό μ ό δ ε ς της φuλης.ΟΙδνθρωποι-καγκοuΡώ fXOUV τήν ύποχρέωση νό προμηθεύοuν τό άλλα μέλη της φuλής μέ κρέας όπό καγκοuρώ, ΟΙ δνθρωποι-φlδια έχουν τήν ύποχρέωση νό προμηθεύουν τό άλλα μέλη της φuλής μέ κρέας φιδιών, ΟΙ άνθρωποι-κόμπιες fXOUV τήν ύποχρέωση νό προμηθεύοuν τούς δλλοuς μ' ένα εJδoς κόμπιας πού θεωρείται λιχοuδιό... κλπ. ΕΙναl χαραχτηριστικό δτι όλα αύτό σuνοδεύονταν όπό αυστηρό θρησKεUΤΙKό έθιμα καΙ όπό μεγόλες τελετοuργlες. Συμφωνα μ' ένα κανόνα, πού εΙναι σχεδόν γενικός, τό μέλη κόθε όμόδας δέ:ν έπιτρέπεται νό φδνε, ι; μπορουν νό φδνε μόνο ένα πολύ μικρό μtρoς όπό τό ίδιο τοuς τό ζώο ι; φUΤό--ΤOτέμ, ένώ άντΙθετα εΙναι υποχρεωμένα νό προμηθεύοuν μέ τροφή πού προέρχεται όπ' αυτό τό ζώα ι; φuτό-τoτέμ τούς άλλοuς. ·Οταν ένας δντρας όπό τήν όμόδα τών όνθρώπων που έχουν γιό τοτέμ τοuς τό φΙδι, πιόσει ένα φΙδι, όπαγορεύεται νό τό φάει, έκτός όπό την περlπτωση μεγόλης πεΙνας, καΙ εΙναι ύποχρεωμένος νό τό φέρει ατόν καταuλισμό των δλλων.
Παρόμοια, ένας δνθρωπος-έμοϋ (εJδoς ποuλιου) δέν έπιτρέπεται νό φόη παρό πoλίt λlγο κρέας όπό τό τοτέμ του, καθόλοU αύγό, οΟτε λlπος πού βγόζουν όη' αίπό τό ζώο καΙ τό χρησιμοπαιουν Υιό φόρμακα. 'ΑντΙθετα, πρέπει νό τό παραδώσει ατό δλλα μέλη της φuλής.
'Απ' την δλλη, ΟΙ δλλες όμόδες δέν έχουν τό δικαΙα; μα νό κuνηγήσουν, νό μαζέψουν ι; νό φδνε ένα ζώο ι; ένα φuτό χωρlς τή σuγκατάθεση των όνθρώπων τού όντIOΤOIχou τοτέμ.
Κόθε χρόνο, ι<.αθεμιό όπ' αύτές ΤΙς όμόδες κόνει μιά
70
ηομηώδη τελετη, ή όηοία έχει γιό σκonό νό κατοχυρώσει (μέ δσματα, μοuoικη κσί διόφορες τελετουργίες) τη διαιώνιση τοϋ ζώου η φυτοϋ-τοτέμ καΙ μόνο αφοϋ τελειώαει αύτη ή τελετη έηlτρέnεται στΙς δλλες όμόδες νό φόνε όη' αύτό τό ζώο η φυτό. '0 αρχηγός κόθε όμόδας ηροσδιορίζει την ήμερομηνία ηού θό γlνεl ή τελετή, καΙ συγχρόνως εΤναι αύτός ηού διευθύνει τΙς τελετουργlες. Αύτή ή ημερομηνίσ έχει δμεση σχέση μέ τίς συνθηκες της ησραγωγης. Ύηόρχεl στην Κεντρική Αύστρσλlσ μιό μεγόλη ηερloδoc: ξηρασlας, κατά τή διόρκεια της όηοίας τα ζωα καΙ τό φυτό ίιηοφέρουν ηολύ, καί μια μlκρη έηοχη των 6ροχων, κατά τη διόρκεια της όηοlας ό κόαμος των Ζώων παλλαπλασιόΖεταl καΙ ή βλόστηση όναΖωογονείταl. Γι' αύτό, τό μεγαλύτερο μέρος των τελετων γlνεταl λlγο πρΙν όπό την καλη έποχή των βροχων.
'0 Ρότσελ θεωΡOiίoε σαν -κωμική παρεξήγηαη- τόν ίαχυρισμό δτι οϊ Αύστραλοί φέρνουν τα όνόματα των οπουδαιοτέρων είδων διατροφης τους (') . Παρ' δλα αύτό, τό σύστημα των τοτεμlκων όμόδων, πού συνοπτικό περιγρόψαμε παραηόνω, nptnEI νό παραδεχτοϋμε δτι παρουσιόΖει μια λεπτομερη όργόνωοη της κοινωνlκης παραγωγηι::. Στήν πραγματικότητα, ΟΙ διόφορες τοτεμικές όμόδες δέν συνlστοϋν παρό τα μέλη ένός πιό έKτεταμtνou συστήματoc καταμερισμού της έργααίας.
ΟΙ διόφορες αύτές τoτεμικtς όμόδες αχηματlΖουν 6· λες μαΖί ένα διευθετημένο καΙ σχεδιασμένο σύνολο, μέσα στό όnoίο κόθε όμόδα fXEI τΙς lδlαlτερες δραστηριότητές τnς, τΙς όποίες φέρνει εΙς πέρας κατό τρόπο όργανωμtνo καΙ μέ σχέδιο, κότω όnό τη διεύθυνση τοϋ όρχηγοϋ. Τ ό δπ αύτό τό σύστημα παραγωγής παίρνει μια μορφή θρησκευτική, τή μορφή των παλυποlκιλων απαγορεύσεων aτό είδη διατροφης, ΤΙς διάφορες τελετουργlες κλπ . . . . . ' αύτό τό
( 1 ) Φρ. Ρότσελ: cΈθνολΟΥ[Φ, 1887, τ. 2ος, σελ 64.
71
γεγονός δέν δείχνει τίποτε δλλο έκτός όπ' τό δτι αύτή ή
όργόνωαη παραγωγης ό ν ό γ ε τ α ι σ έ π ο λ ύ π α
λ ι έ ς έ π ο Χ έ ς, δτι αύτή ή όργόνωση ύπηρχε ήδη
στούς νέγρους τής Αύστραλίας πρΙν όπό πολλούς αΙώνες
Γι όκόμα καΙ χιλιετηρlδες. Τό γεγονός αύτό δείχνει όκόμα
όtl μέ τό πέρασμα τοϋ χρόνου, αυτό που στήν όρχη ήταν όπλώς χρήσιμο όπ' την δποψη της παραγωγης καΙ της έΕ
εύρεσης της ΤΡοφης, έκφρόστηκε σέ αυστηρούς κανόνες καί μεταμορφώθηκε σέ μιό σειρό όπό δρθρα πlστης, σέ δοΕασΙες καΙ σέ μυστήριες σχέσεις.
Αύτές ΟΙ σχέσεις που όΠOKαΛUφθηKαν όπό τους • Αγλους Σπένσερ καΙ Ζίλλεν, έπαληθευτηκαν έπίσης καί όπό τΙς έρευνες ενός άλλου έρευνητή, του Φρέιζερ. Αύτός ό τελευταίος μέ πολλή σαφήνεια λέει ; .Δέν πρέπει νό Εεχνα· με δτι ΟΙ διόφορες τοτεμικές όμόδες δέν ζουν όπομονωμένες ή μιό όπό την άλλη μέσα στην τοτεμlκη κοινωνία. "'Ανακατευονταν καΙ όσκουσαν τίς μαγικές τους δυνόμεις γιό τό κοινό καλό. Στό πρωταρχικό σύστημα ΟΙ δνθρωποlκαγκουρώ - αν δέν κόνουμε λόθος - κυνηγούσαν καΙ σκότωναν τό καγκουρώ τόσο γιό τη χρήση τών άλλων τοτεμικών όμόδων, όσο καΙ γιό τίς δικές τους όνόγκες καΙ, χωρlς όμφl60λΙα, τό ίδιο γινόταν μέ τό τοτέμ-κόμπια, τό τοτέμ-γερόκl καΙ τό δλλα τοτέμ.
Στό νέο συστημα που πηρε θρησκευτlκη μορφή, σύμφωνα μέ τό όποίο όπαγορευτηκε στούς όνθρώπους νό σκοτώνουν καΙ νό τρώνε τό ζώα-τοτέμ τους, ΟΙ δνθρωποlκαγκουρώ συνέχισαν νό κυνηγουν τό καγκουρώ, όλλό τώρα πιό δχl γιό δική τους χρήση. ΟΙ δνθρωποl-έμοϋ συνέχισαν νό πολλαπλασιόζουν τό έμου δν καΙ δέν είχαν πιό τό δικαΙωμα νό φδVΕ κρέας όπό έμου. ΟΙ δνθρωποι-κόμπιες
'συνέχισαν νό έφαρμόζουν τΙς μαγικές τους τέχνες γιό τη διαιώνιση του είδους, δν καί αυτές ΟΙ λιχουδιές προορίζονταν τώρα γιό άλλα στομόχια ...
Μέ δυό λόγια : Αύτό που παρουσιόζεταl σέ μας σόν
72
ένα σύστημα όπό τελετουργίες, στούς πολύ παλιούς καιρούς ηταν ένα άπλό σίιστημα όργανωμένης κοινωνικης παραγωγης με ένα λεπτομερή καταμερισμό της έργασlας.
� Αν τώρα παρατηρήσουμε τή διανομή τών προϊόντων στούς νέγρους της Αύστραλίας, θό βροϋμε ένα σύστημα πολύ περισσότερο λεπτομερες καί μπερδεμένο όπ' δ,τι μποροϋμε νά φαντασθοϋμε. Κάθε κομμότι όπ' τό θήραμα πού πιόστηκε στό κυνήγι, κόθε καρδιά πουλιοϋ πού βρέθηκε, κόθε χοίιφτα φροϋτα πού μαΖεύτηκαν, άποδίδεται σ' αύτό η έκείνα τά μέλη της κοινωνίας, σίιμφωνα με σχολαστικούς κανόνες καί σχέδιο. Ή φUΤΙKη τροφη π.χ. πού μάζεψαν ΟΙ γυναίκες όνήκει σ' αύτές καΙ στό παιδιά. Ή λεία όπό τό κυνήγι τών άνδρών μοιράΖεται σύμφωνα με κανόνες πού είναι διαφορετικοί στίς διάφορες φυλές, σ' όλες όμως τίς φυλές οί κανόνες αύτοί είναι πολύ σχολαστικοί. � Eτσι π.χ. ό άγγλος σοφός Χό6ιτ, παρατηρώντας τόν παρακάτω τρόπο διανομης τών φυλών της Νοτιοανατολικης Αύστραλίας, Ιδίως της περιοχης της Βικτώριος, λέει τά έξης: .� Eνας άνθρωπος σκοτώνει ένα καγκουρώ σε μια όρισμένη άπόσταση άπό τόν καταυλισμό τους. Τ όν συνοδεύουν δυό άλλοι άνθρωποι. άλλά δεν πόνε κοντά του να τόν βοηθήσουν να σκοτώσει τό ζώο. Έπειδή ή άπόσταση άπό τό χωριό τους είναι μεγάλη, ψήνουν τό καγκουρώ πρΙν νά τό μεταφέρουν στό χωριό. Ό πρώτος άντρας όνόβει τη φωτιά, ΟΙ άλλοι δυό κόβουν σε κομμάτια τό θήραμα, καΙ ΟΙ τρείς μαζΙ ψήνουν τά έντόσθια καί τά τρώνε. Ή μοιρασιά γίνεται με τόν έξης τρόπο: Ό δεύτερος καΙ ό τρίτος όντρας παίρνουν τόν μηρό τοϋ ζώου καΙ τήν ούρά μαΖί μ' ένα μέρος άπό τό γοφό του, γιατΙ βοήθησαν καΙ συμμετείχαν στό κομμάτιασμα.
"Ολο τό ύπόλοιπο τό κρατό ό πρώτος άνδρας καΙ τό μεταφέρει στό χωριό. Ή γυναίκα τοϋ άνδρα παίρνει τό κεφάλι καί τή ράχη τοϋ Ζώου καΙ τό δίνει στούς γονείς 1ης. Τό ύπόλοιπο πηγαlνει στούς γονείς τοϋ άντρα. ·Οταν αύτός δεν έχει κρέας, φυλάει λlγο γιό τόν έαυτό του, άν
73
δμως έχει, τό δΙνει όλο. Μ Αν ή μητέρα του έχει πιόσει ψόρια, μπορεί νό τoίi δώσει λΙγο, ι; όν έχουν ψόρισ τό πεθερικό του μΠOΡOίiν νό τoίi δώσουν λίγα άπ' τό δικά τους, καΙ αύτό γlνεται τήν άλλη μέρσ τό πρωί. Σ' όποιαδήποτε περlπτωοη τό παιδιό θρέφονται πιό καλό όπό τούς μεγάλους. (1) _
Στό πλαΙσlσ της φυλης lαχύουν οί έΕης κσνόνες: Έκείνος γιό παράδειγμα πού σκοτώνει ένσ καγκουρώ παlρνεl ένα κομμάτι άπ' τό νώτσ τoίi ζώου, ό πατέρας του παlρνεl τό δεΕI μηρό, ό πιό μικρός όδελφός του πσίρνεl τήν μπροστινή όριστερή πατοίισσ τoίi ζώου, ή πρωτότοκη άδελφή του ένσ κομμάτι κατά μηκος της ραχοκοκαλιας, Γι δευτερότοκη όδερφή του τήν μπροστlνοδεΕlό πατοίισα τοϋ ζώου. Ό πατέρας του Kρaτα τήν ούρό κι' ένα κομμάτι της πλότης καΙ τό δlνεl aτoύς γονείς του, ή μητέρα του κρατδ ένσ μέρος. όπό τό μηρό καΙ τήν κνήμη καΙ τό δlνεl στούς δικούς της γονείς. ·Οταν σκοτώνεται μιό όρκοίιδα, ό lδlος ό κυνηγός πού τή σκότωσε κρστδ τΙς όρlοτερές πλευρές τoίi ζώου, ό πστέρσς του πσlρνει τήν πlσω-άρlaτερή πα-τοίισσ, ή μητέρα του τήν πlσω-δεΕlά, ό πρωτότοκος όδελφός του παlρνεl τήν μπροστlνοδέΕlό πατούσα, ή δευτερότοκη όδερφή του τήν μπροστινοαριοτερή. 'Η πρωτότοκη άδεΡφή πσΙρνει τη ρόχη, καΙ ή μικρότερη όπ' όλες τό oιr κώπ. Τ ό δεΕlό πλευρό της όρκούδας όVΉKOυν aτόν όδερφό τoίi πατέρα τoίi Kυνηγoίi, ένα κομμάπ όπό τό πλευρό ατό θείο της μητέρας του κσl τό κεφάλι δlνεται στό μικρό παιδιά της φυλης.
Σέ μιό άλλη φυλή, ή τροφή μοιρόζεταl όμέσως α' � λους δσοl εΙνσl πσρόντες. "Αν γιό πσράδειγμα σκοτωθεί ένα 6σλαμπύ (εΙδος μlκροίι κσγκουρώ) καΙ δν έκεlνη τή στιγμή εΙναl παρόντες δέκα f'ι δώδεκα άνθρωποι, καθένας όπ' αίιτούς παlρνεl κι' ένα κομμάτι όπ� τό ζώο. Κανεlς �
( 1 ) cΣομλόι, σόμφωνα μt -τόν Χ6ιι-τ (σελ. 42) .
74
μως όπό αύτούς δέν όγΥίΖει τό Ζώο, ούτε κδν ένα κομματόκι, πρΙν ό κυνηγός πού τό σκότωσε του δώσει αύτό πού, σύμφωνα μέ τούς κανόνες της φuλης, του όνήκει. 'Ακόμα κι' άν αύτός πού τό σκότωσε εΙναι κατό τύχη όπών στή διόρκεια που ψήνοuν τό Ζώο, κανείς παρ'δλα αύτό δέν τό όγΥίΖει, πρΙν νό EoνoyupioεI καΙ νό κόνει τή μΟιΡασιό. Τό κομμόTlα όπό τό Ζώο πού nolpνouv οί γuναίκες εΙναι 100-δύνομα μ' αύτό πού naipvouv ΟΙ άντρες καί οΙ γονείς όσχολσυνται μέ τό παιδιό.
"Η τελετοuργική μορφή πού noipνouv αύτοί οι τρόποι μοιρασιάς, οί όποίοι διαφέροuν όπό φuλή σέ φuλή, προδlνει τόν πανόρχαιο χαραχτήρα τouc: ( ' ) . ΧωρΙς όμφι60λία, αύτές οί τελετοuργικές μορφές της μοιρασιας έκφρόΖοuν μιό παρόδοση χιλιετηρiδων πού κόβε γενιό σέβεται μέ αύστηρότητα. Τό σύστημα αύτό μας δεlχνει δύο πρόγματο πολύ καθαρό: 'Από τή μιό μας δεlχνεl, δτι στούς νέγρους της Αύστραλlας, πού είναι χωρlς όμφι60λlα ό πιό KDBUσTeρημένος λαός πού υπόρχει στόν κόσμο, 6χι μόνο ή παραγωγή, όλλό καΙ ή κατανόλωση έπlσης εΙναι όργανωμένη στή 6όση ένός σχεδίοu καί λσγαριόΖεται σόν μιό κοινή κοινωνική ύπόθεση . • Από τήν άλλη μεριό, αύτό τό σχέδιο έχει σόν σκοπό νό κατοχuρώσει τόν έφοδιασμό σέ τροφή δλων τών μελών της κοινωνίας, τόσο σέ σχέση μέ τΙς όνόγκες τοuς, δσο κι' όνόλσγα μέ τήν όποδοτικότητό Touc;. Ι' όποιαδήποτε περlπτωση fχει προτεραιότητα ή συντήρηση τών ήλικιωμένων, πού κι' αύτοl μέ τή σειρό τοuς, δπως καΙ ΟΙ μητέρες. φροντlΖοuν τό μικρό παιδιό. "Η οΙκονομική Ζωή των ΑύστΡαλών - ή παραγωγή, ό καταμερισμός της έργασlας, ή διανομή τών προϊόντων - εlναι όργανωμένη κατό τρόπο πoΛU σχεδιασμένο. στή 6όση ένός κώδικα σταθερων κανόνων, πού έφαρμόΖονται έδώ καΙ όμνημόνευτα χρόνια.
� Ας όφήoouμε τώρα τήν Αύστραλlα καΙ δς πδμε ατή
(1) Ράτ:σελ. 1 894, 'f. lος, σελ 333.
75
Β. Άμερική. 'Εδώ, οί λιγοστοί ' Ι νδιάνοι που κατοικουν οτά δυτικά, στό νησί ΤιμΠιΡόν πού βρίσκεται στόν κόλπο της Καλιφόρνιας, καΙ σέ μιά παραθαλόσσια λουρίδα, έχουν ένα ίδιαίτερο ένδιαφέρον, γιατl Ζουν σέ πλήρη άπομόνωση καί ή συμπεριφορά τους πρός τους Εένους είναι έχθρική. Χάρη σ' αυτό, τά πρωτόγονσ έθιμό τους έχουν διατηρήσει όλη τήν καθαρότητά τους. Τό 1895, οΙ ερευνητές τών ΗΠΑ όργάνωσαν μιά άποστολή γιά νά μελετήσουν τή ζωή αύτης της φυλης, καΙ ό Μόκ Γκύ μας περιγρόφει τά άποτελέσματα στά όποία κατέληξε αύτή ή όποστολή.
Σύμφωνα μ' αύτόν, ή φυλή τών ' Ι νδιάνων Σερί - είναι τό όνομα της μικρής αύτής φυλης - όποτελείτσι όπό τέσσερις όμάδες, καθεμιά άπό τΙς όποίες φέρνει τό όνομα ένός ζώου. ΟΙ δυό μεγσλύτερες όμάδες είνσι ή όμάδα του Π ελεκάνου καΙ ή όμόδσ της Χελώνας. Τ ά ηθη καΙ έθιμα, όπως καΙ ΟΙ κανόνες αυτών τών όμάδων, σ' ό,τι άφορα τά ζώα τους-τοτέμ κρστήθηκαν μυστικά μέ μεγόλη αυστηρότητα κσl ηταν έΕαιρετικά δύσκολσ νά έΕιχνισστουν. ·Οταν δμως μόθανε ότι ή τροφή αυτών τών ' Ι νδιάνων βσσιζόταν κυρlως στους πελεκάνους, στις χελώνες, στά ψάρια κσl σε πολλά δλλα Ζώα της θάλασσσς καΙ όταν θυμηθουμε ότι τό σύστημα τών τοτεμικών όμάδων όπως περιγράφτηκε πιό πάνω μοιάζει μ' αύτό τών νέγρων της Αύστραλίας, μπαρουμε νό ύποθέσουμε με ένσ πολύ μεγόλο βαθμό σιγου· ριας, πώς στούς ' Ι νδιάνους τής Καλιφόρνιας ΟΙ μυστήριες τελετουργίες στό Ζώα-τοτέμ καΙ ό χωρισμός της φυλης σε άντίστοιχες όμόδες δέν είναι τίποτε άλλο παρά τά ίχνη ενός πανάρχσιου συστήματος παρσγωγης πολύ όργανωμένου, καί ένός πανάρχαιου κατσμερισμου της εργασίας, πού άποκρυσταλλώθηκε σέ θρησκευτικά σύμβολσ. Αύτό πού ένισχύει όκόμα περισσότερο αύτή τήν άποψη είναι τό γεγονός ότι ό πελεκόνος είνσι τό άνώτατο πνευμσ-προστάτης τών Ίνδιόνων Σερ!. Ταυτόχρονα, αύτό τό πουλl όποτελεί τή βόση της οίκονομικης ϋπσρξης της φυλης. Τό κρέας του πελεκάνου είνσι ή βάση της διστροφής τους, τό δέρμα
76
τοϋ πελεκάνου τό χρησιμοποιοϋν γιό νό φτrάχνoυν ροϋχα, Kρεβάτrα, άσπlδες κσί άλλα πράγματα πού τό άνταλλάσσουν μέ Εένα.
Ή σπουδαιότερη μορφή έργσσίας των Σερί, τό κυνήγι, ύπόκειταl σέ πολύ αύστηρούς κανονισμούς. Τ ό κυνήγι τοϋ πελεκάνου είνσl μιά καλά όργανωμένη κοινή έπιχείρηση πού έχει .σχεδόν τελετουργικό χαρσχτήρσ-. Τό κυνήγι τοϋ πελεκάνου δέν μπορεί νό γίνει παρά μόνο σέ όρlσμένες έποχές, έτσι ώστε τό πουλιά νά πολλαπλασιάΖονται τήν έποχή πού κλωσσοϋν, κσl ή διαιώνισή τους νά εΙναl βέβσιη .
.. Τό σκότωμα των πουλιων (πού γίνεται όπ' όλους μσΖί κσί δέν παρουσιάΖει καμμιό δυσκολία λόγω τοϋ βάρους αύτων τών πουλΙών) συνοδεύεται άπό ένα μεγάλο συμπόσιο κατά τή διάρκεια τοϋ όποΙου οΙκογένειες μισοπεθαμένες άπό τήν πείνσ ΕεσκίΖουν τή νύχτα μέ κρσυγές τό πιό τρυφερά KOμμάτrσ μέχρις δτου τΙς πάρει ό ϋπνος.
Τήν έπόμενη μέρσ ΟΙ γυνσίκες ψάχνουν νά βροϋν τό πτωμα τοϋ πουλιοϋ έκεlνου, πού Εεπουπουλιάστηκε λιγότερο καΙ τοϋ άφαrpοϋν μέ προσοχή τό δέρμα,.. Ή γιορτή διαρκεί πολλές μέρες, στή διάρκεια των όποΙων γίνονται διάφορες τελετουργίες.
Αύτή ή .μεγάλη άδηφαγία- πού γίνετσl στό σκοτεινό κσl μέ κραυγές, στήν όποΙα ό κσθηγητής Μπύχερ θό Μλεπε σίγουρα τά σημάδια μιας κτηνώδlκης συμπεριφορας, είναι στήν πραγματrKότητα όργανωμένη σέ κάθε της λεπτομέρεια, πράγμα πού φσίνετσl καθαρά άπό τόν τελετουργικό της χαραχτήρα. ·0 σχεδιασμένος τρόπος μέ τόν όποίο γίνεται τό κυνήγι των Ζώων, έπεκτεlνεταl στή διανομή καΙ στήν κατσνάλωση, πού κι' αύτές γlνovτσl στή 6άση ένός λεπτομερειακοϋ σχεδίου. Τό κοινό γεϋμα άκολουο θεί μιό όρισμένη διαδlκασlσ: πρωτος έχει σεφό ό άρχηγός της φυλης (ό όποίος καΙ διευθύνει τό κυνήγι) , μετά ΟΙ δλλοl πολεμιστές κατά σειρά ήλlκlας, έπειτα τό παιδιά
77
τό όποία κι' αύτό βρίσκονται στη σειρό κατό ηλικία, οί δέ κοπέλλες (lδΙως αύτές πού βρίσκονται στην περΙοδο της έφη6ίας) όπολαμ6όνουν μεγόλα πλεονεκτήματα λόγω της προνομιακης μεταχείρισής τους. -Κόθε μέλος της οlκογένεισς Γι τού γένους μπορεί νό όΕlώσεl την όναγκαΙα τροφη καΙ τό ρουχισμό, καί όλοι ΟΙ άλλοι είνσl ύποχρεωμένοl νό τού καλύψουν αύτές του τΙς όνόγκες. ·0 6αθμός αύτής της ύποχρέωσης, είναι ώς ένα σημείο συνάρτηση της γειτνίασης, της θέσης καΙ τού 6αθμού της εύθύνης (πού συνήθως κρlνονταl σέ σχέση μέ τήν ήλlκΙα ) . Ό όρχηγός έχει την ύποχρέωση νό φροντΙζεl νό υπόρχεl όρκετη τροφή γιό τούς Ιεραρχικό πιό κότω όπ' αύτόν. καί αύτη ή ύποχρέωση έπεκτεΙνεταl πρός τό κότω κατό τέτοιο τρόπο, ώστε νό ύπόρχεl πόντα κόποιος πού νό φροντίζει γιό τίς όνόγκες τών παιδιών πού δέν μποροϋν νό τΙς καλύψουν όπό μόνα τους-.
Σ' ό,τι όφορα τή Νότιο Άμερικη έχομε τή μαρτυρία τού καθηγητή Στόινεν Υιό την άγρια φυλή τών Μπορόρο στή Βραζlλlα.
Κι' έδώ έπlσης κυριαρχεί πρίν όπ' όλα ό τυπικός καταμερισμός της έργασίσς: Οί γυναίκες φροντ�ζουν γιό τήν έΕεύρεση τορφης όπό φυτό. μαζεύουν ρίζες μέ τή βοήθεια μιας μUΤερης 6έργας, όναρριχώνταl μέ πολύ μεγόλη εύκινησία ατό φοινικόδεντρα, μαζεύουν καρύδια, φροϋτα καί άλλο παρόμοια πράγματα. Οί γυναίκες φτιόχνουν τό φαγητό όπό φυτό καΙ κατασκευόζουν διάφορα πήλινα σκεύη. �Oταν ΟΙ γυναίκες γυρνοϋν όπό τίς δουλειές τους, δίνουν στούς άντρες τό φροϋτσ πού μόζεψαν καΙ σέ όντόλλαγμα παίρνουν ό,τι όπόμεινε όπό τό κρέας πού έφεραν οί όνφες όπ' τό κυνήγι. Ή διανομή καί ή κατανάλωση δlέποντσl όπό αύατηρούς κανόνες.
-Ή φήμη πού έχουν ΟΙ Μπορόρο δέν τούς έμποδίζεl κσθόλου νό τρώνε όλοι μαζί - , γράφει ό Στόινεν, -όντlθετα, διατηροϋσαν διόφορα περίεργα έθιμα, πού δείχνουν
78
καθαρό πώς οί φυλές πού έΕαρτιώνταl όπό τροφές οί όποίες συχνό δεν βρίσκονται σε επαρκείς ποσότητες ι;ιρεπεl νό βροΟν τρόπους με τούς όποΙους νό προλαβαlνουν τΙς φιλονlκlες καΙ τό τσακώματα στή διάρκεια της μοφασιας •. 'Υπηρχε γιά παράδειγμα μιό άρχή ή όποΙα προΕενοΟσε μεγάλη έντύπωση: Κ α ν έ ν α ς δ ε ν έ φ α γ ε τ ό θ ή ρ α μ α π ο ύ ό ί δ ι ο ς σ κ ό τ ω σ ε, ά λ λ ά τ ό έ δ ι ν ε ν ά τ ό ψ ή σ ε ι κ ό π Ο ι ο ς ό λλ ο ς !
Τά ίδια φρόνιμα προληπτικά μέτρα έφαρμόζονταl καΙ γιά τά δέρματα καΙ τοίις χαυλιόδοντες τών ζώων. ·Όταν σκοτωθεί ένα τζόγκουαρ, γίνεται μιά μεγάλη γιορτή καί τρώνε τό κρέας του. Άλλά έκείνος στόν όποίο όνήκουν τό δέρμα καί τό δόντια δέν είναι ό κυνηγός πού τό σκότωσε, άλλό ό πιό στενός άπό τοίις συγγενείς του πού πέθανε πιό πρόσφατα. ΤlμοΟν τόν κυνηγό κι' όλος ό κόσμος τοΟ κάνει γιά δώρο φτερό όπό άραρό (τό πολυτιμότερο κόσμημα τών Μπορόρο) καΙ τόξο στολισμένο με κορδέλλες όπό όαοοΟ.
Αύτός ό όποίος παίζει βσσlκό τό ρόλο τοΟ όνθρώπου πού εμποδίζει τίς φιλονικίες είναι ό γ ι α τ Ρ ό ς, Γι όπως συνηθίζουν ΟΙ Εύρωπαίοl νά όνομάζουν, ό ίερέας ή μόγος. 'Οταν σφόζεταl τό ζώο, πρέπει νά είναι παρών καί νά διευθετεί τή μοιρασιά κόθε σκοτωμένου ζώου Γι κόθε φυτικής τροφής, με διόφορες προσδιορισμένες όπό πρίν τελετουργίες. Τό κυνήγι γίνεται μέ πρωτοβουλlα και κότω όπό τΙς όδηγίες τοϋ όρχηγοΟ.
ΟΙ όνύπαντροl νέοι κατοlκοΟν όλοι μαζί στό -σπΙτι των νέων., δnOυ έργόζονται, κατασκευάζουν δnλα, έργαλεία, στολίδια, ύφαlνουν, έπιδίνονταl στήν πόλη. Όλα αύτό τό κόνουν όπό κοινοΟ, δnως επίσης και τρώνε δλοl μαζ! στό πλαίσια μιας αύστηρής πειθαρχίας και τόξης, πρόγμα γιό τό όποίο μιλήσαμε και πιό πόνω .
• 'Η οΙκογένεια της όποίας ένα μέλος πεθαίνει., γρά·
79
φεl ό Στόινεν, -παθαίνει μιά μεγόλη όπώλεια. Κι' αίιτό γιατί καίνε δλα τά όντlκείμενα τό όποία μεταχειριζόταν ό νεκρός, fι τά ρίχνουν στόν ποταμό τυλιγμένα σ' ένα ψόθlνο καλάθι, έτσι ώστε νό μην ύπόρχεl καμμιά δυνατότητα νά Εαναγυρίσουν. Μετά όπ' αύτό γινόταν ένα τέλειο καθόρισμα της άχυροκαλύβας. ΟΙ έπιζώντες συγγενείς δέχονταν νέα δώρα και φτιόχνουν γι' αύτούς τόΕα καΙ βέλη.
Σύμφωνα μέ τό έθιμο πού ύπηρχε, όταν σκότωναν ένα τζόγκουαρ, τό δέρμα του έπρεπε νό δοθεί στόν όδερφό της τ ε λ ε υ τ α ί α ς γ υ ν α ί κ α ς π ο ύ π έ θ α ν ε, η στό θ ε ί ο τ ο υ ά ν δ ρ α π ο ύ π έ θ α ν ε τ ελ ε υ τ α ί ο ς_. ( ' ) -Οπως και ή διανομή, έτσι καΙ ή 00-ραγωγή γίνεται στη βόση ένός λεπτομερους σχεδίου και λεπτομερειακης όργόνωσης.
ΔlασχΙζοντας τήν όμερικόνlκη ήπειρο καΙ φθόνοντας στό δκρο μεσημβρινό της σημείο, συνανταμε στή Γη του Πυρός λαούς πού βρΙσκονταl στήν πιό χαμηλη 6αθμΙδα πολιτισμου. ΟΙ λαοl αύτοl κατοικουν σ' ένα σύμπλεγμα όπό άφlλόΕενα νησιό, πού βρίσκονται στό μεσημβρινό σημείο της ΝοτΙου Άμερικης καΙ δέν ειναl παρά στόν χν l l αιώνα πού είχαμε τίς πρώτες πληροφορίες γι' αύτούς.
Τό 1 698, μέ όφορμη τοίις γόλλους πειρατές πού άπό πολλό χρόνια λυμαίνονταν τiς θάλασσες τής Αύστραλίας, η γαλλική κυβέρνηση έστειλε ένα έκστρατευτlκό σώμα. - Ενας όπό τούς έΕερευνητές πού συμμετείχαν σ' αύτό μας δφησε ένα ήμερολόγια πού περιέχει τΙς παρακάτω συνοπτικές πληροφορίες γιά τή ζωή τών κατοίκων της Γης του Π υρός: -Κόθε οΙκογένεια, δηλαδη ό πατέρας, ή μητέ· ρα καί τό παιδιά πού δέν παντρεύτηκαν όκόμα, έχει τήν πιρόγα της (πού τή φτιόχνουν όπό φλουδες δΜρων). Σ' αίιτη τήν πιρόγα φυλόγουν όλα τό πρόγματα πού f:Xauv ό-
( 1 ) Κάρλ φόν Στάινεν: cΆνάμεσα στους -πρωτ6yoνoUς λαoυς της ΒΡαζιλΙας:t, σελ. 378-389.
80
νάγκη. 'Εκεϊ όπου τούς βρίσκει ή νύστα Εαπλώνουν καΙ KOIμουνταl. Λ Αν δέν ύπάρχεl έκεί καλύβα, φτιάχνουν πρόχειρα μία. Στή μέαη της καλύβας όνό60υν μιό μικρή φωτιά, γύρω άπό τήν όποία Εαπλώνουν πάνω σ' ένα στρώμα όπό χόρτα. 'Οταν πεινουν, μαγειρεύουν κογχύλια, πού ό πιό ήλlκlωμένος όπ' όλους μοιράζει σέ ίσα μέρη. '0 σπουδαιότερος σκοπός καί ή σπουδαιότερη φροντίδα τους συνίσταται στό φτιόΕιμο της καλύβας, στό κυνήγι καί στό ψόρεμα. Οί γυναίκες πρέπει νό φροντίζουν τήν καιασκευη τών κανώ καί νό μαζεύουν κογχύλια ... Κυνηγουν τη φόλαινα μέ τόν έΕης τρόπο: Πηγαίνουν στή θόλασσα μέ πέντε fι έΕη κανώ κι'όταν βρουν μιό όπΌύτές τήν καταδιώκουν, τήν καμακώνουν μέ μεγάλα βέλη, τών όποίων ΟΙ μύτες εΙναl όπό κόκαλο fι όπό πέτρα, φτιαγμένες με μεγόλη έπιδεΕιότητα .
Όταν σκοτώνουν ένα ζώο Γι ένα πουλί, Γι όταν πιάνουν ψάρια καΙ κογχύλια πού όποτελουν καΙ τή συνηθιαl�:::νη τροφή τους, τό μοιράζουν όνόμεσα α' όλες τΙς οΙκογένειες, καΙ σέ σχέση μέ μας εΙναι όνώτεροl ώς πρός τό ότι όλα τους σχεδόν τό πράγματα τό έχουν όπό KOlνoO» (J ) .
Λ Ας φύγουμε όπό τήν 'Αμερική κι' ας πδμε στήν 'Ασία. 'Εκεί, ό δγγλoc. σοφός Ε.Η. Μόν, πού έζησε δώδεκα χρόνια όνόμεαα στΙς φυλές τών Πυγμαίων, στούς Μινκοπl (στό όρχιπέλαγoc. του κόλπου της Βεγγόλης) καΙ παύ όπόχτησε γιό τη ζωή αύτών τών φυλών μιό γνώση περισσότερο όκριβή όπά κόθε δλλον Εύρωπαίο, μας περιγράφει γι' αύτούς τό έΕης :
-ο Μινκοπl ύποδιαιρούνταl σέ έννέα φυλtς καΙ κόθε φυλή σέ ένα όρκετό μεγόλο όριθμό μικρών όμόδων τών 30, 50 Γι καμμιό φορά καΙ 300 όνθρώπων. Καθεμιά όπά αύτές
( 1 ) Pcmόρτo σrήν 8η Σύνοδο της ΔιεθνοΟς 'Ένωσης '{ων "ΛμεΡΙKcnιιστων ατό ΠαρΙσι w 1890, πού (γινε mr" '{όν Μ.. Γ. Μ.αραΙλ.
81
Tic. όμάδεc. έχει τό δικό τηc. όρχηγό, άλλά καί ή φυλή όλόκληρη έχει έπiσηc. τα δικό τηc. αρχηγό, που βρίσκεται πόνω απ' όλους τους όρχηγους των διαφόρων όμόδων. Ή έΕουσία του είναι πoΛU περιορισμένη. Στήν πραγματικότητα, ΟΙ σπουδαιότερες όρμοδlότητές του είναι να όργανώνεl τΙς συνελεύσειc. όλων των όμόδων που όποτελοϋν τή φυλή. ΕΙναl aUTOc. που διευθύνει τό κυνήγι, τό ψόρεμα καΙ Tlc. εκτρατείες, καΙ παίΖει τό ρόλο τοϋ διαιτητοϋ στΙς φιλονlκίεc.. Στό έσωτερικό κάθε κοινότηταc., ή έργασία γίνεται άπό κοινοϋ, μέ καταμερισμό Tilc. έργααίας άνάμεσα στούς άνδρεc. καΙ τΙς γυναίκες.
Οί άντρες πηγαΙνουν γιό κυνήγι, γιό ψόρεμα, μαζευουν μέλι, φτιόχνουν κανώ, τόΕα, βέλη καΙ άλλα έργαλείσ, οί γυναίκεc. κό60υν Εύλα, φέρνουν νερό καί τροφή όπό φυτά, κατασκευάζουν στολίδια καΙ όσχολοϋνταl μέ τό νolKDκυριό. ·Ολοl οί άντρεc. η ΟΙ γυναίκες που παραμένουν στό σπίτια, είναι ύποχρεωμένοl να φροντίΖουν τά παιδιά, να περιποιοϋνταl τούς άρρώστοuc. καΙ τους ήλικιωμένουc., να διατηροϋν τή φωτιά στίς διόφορεc. καλύ6εc.. 'Οποιοσδήποτε είναι Ικανός γιό έργασία, έχει τήν όποχρέωση να έργάΖεταl όφ' ένόc. γι' αύτόν τόν ίδιο, όφ' έτέρου γιά τήν κοινότητα. ΕΙναl πoΛU συνηθισμένο νό φΡOντiZoυν fTOI, ώστε νό ύπόρχουν πόντα άποθέματα τροφων γιό νό περιποιοϋνταl ΤOUc. περασπκούc. φfλουc.. Τ ό μικρό παιδιά, oi όδύναμοι καΙ ΟΙ γέροι, όποτελοϋν τό όντlκείμενο γενικων φροντίδων, καί σέ σχέση μέ τό άλλα μέλη Tilc. κοινωνΙας έχουν KαΛUτερη μεταχείριση σ' ό,τι όφορα τήν ΙκανοποΙηση των καθημερlνων ΤOuc. όναγκων.
·Σ τήν κατανάλωση Tilc. Tρoφfic. υπάρχουν καθορισμένοι κανόνεc.. - Evoc. άνδρας παντρεμένος δέν έπlτρέπεται νό τρώει όπό κοινοϋ, παρό μόνο μέ άλλους άντρεc. παντρεμένουc. Γι όνύπαντρους, ποτέ δμως μέ άλλεc. γυναίκες tKTaC. όπ' αύτή της οlκογένεlός του. Ή όπαγόρευση αυτή δέν ύφίσταταl όταν ό άντρας είναι ηδη πολύ προχωρημένηc. ήλlκίας. Οί όνυπαντροl πρέπει νό γευματίΖουν ξεχωρl-
82
στό όπ' τοί.ις όλλους - καΙ μάλιστα οί όνί.ιπαντρες κonέλλες Εεχωριστό όπό τοί.ις όνύποντρους νέους.
-Τ ό μογείρεμο του φογητου εΙναl συνήθως δουλειό των γυναlκων καΙ μ' ούτό όσχολουνταl γενικό ότον ΟΙ δντρες τους λείπουν. � Αν κόποτε κατ' έΕαίρεση ΟΙ γυναίκες όσχοληθουν μέ τό κόψιμο Εύλων Γι τό Kou6όλημα νερου, πρόγμα ποί.ι γίνεται όταν ύπάρχουν γιορτές, έπειτα όπό ένα κυνήγι ΙδlαΙτερα όποδοTlκό, τότε ένας δντρας όαχολείταl με τό μαγείρευμα, ό όποίος μιό καί τό φαί είναι μισομαγεlρεμένο, τό μοιράΖει στούς παρευριακόμενους άντρες καί τη φροντίδα γιό τό όποτέλεαμα του μαγειρέματος την όναλαμ6όνεl καθένας όπ' αύτους στή δική του φωτιά. � Αν ό άρχηγός βρίσκεται άνάμεσα στοί.ις παρόντες, παlρνεl την πρώτη μερίδα του φαγητου, τη μερlδα του λέοντος. .. Επεlτα είναι η αειρά των όντρων, μετό των γυναlκων καΙ των παιδιων. -Ο,τι όπομένεl άνήκεl σ' αί.ιτόν πού έκανε τη μοlρασιό.
-ΣτΓιv κατασκευη των όπλων τους, των εργαλείων τους καΙ δλλων όντlκειμένων ΟΙ Μινκonί φανερώνουν συνήθως μιά όΕlοσημείωτη έπlδεΕlότητα, όσχολούμενοl έπl ώρες καΙ ώρες, έπεΕεργάζοντας προσεχτικά ενα κομμάτι άπό σίδερο μ' ένα Εύλινο σφυρl γιό νό φτιάΕουν τη μύτη ένός όκόντιου Γι ένός βέλους, Γι γιό νό διορθώσουν τό σχήμα ένός τόΕου κλπ.
Σ' αί.ιτές τΙς έργασlες έπιδίδονταl όκόμα κι' όταν δέν ύπάρχεl καμμιό άμεση iΊ μελλοντική όναγκαιότητα πού νό τοί.ις ύποχρεώνεl νό κάνουν τέτοιες προσπόθειες. Κι' όκόμα δεν θό μπορούσαμε νό τούς κατηγορούσαμε γιό έγωlσμό - νό τούς θεωρήσουμε έγωlστές - γιατί πολί.ι συχνό προσφέρουν τό καλύτερα κατασκευασμένα όντlκεΙμενα ποί.ι έχουν στούς άλλους καί δέν κρατούν γιό τόν έαυτό τους, γιά τη δική τους χρήση, παρό τά όντlκείμενα των όποίων ή κοτασκευη είναι λιγότερο πετυχημένη. ('Ασφαλως ό έγωισμός δεν είναι παρά μιό έκφραση των Εί.ιρωπαίων
83
ποίι έχει τή 6άση της σέ μιά παρεΕήγηση aτή 'ΨΟIΡΟσ,ό-) - ( ') .
θ ά κλείσουμε τήν όλυσϊδα των παραπάνω ποροδειγμάτων μέ μιό συνοπτική παρουσίαση της ζωης των δγριων άφρικανικων φυλων, Ή κοντή φυλή των Μπόσιμον, ποίι ζεί στήν έρημο της Κολοχόρl, χρησιμεύει συνήθως σόν τό παράδειγμα της πιό μεγάλης καθυστέρησης κοί της πιό χομηλης 60θμίδας πoλlτισμoίi,
Η Αγγλοl καί γάλλοι σοφοί άναφέρουν-κοί πάνω σ'αύτό συμφωνoίiν όλοι - πώς ΟΙ Μπόσιμαν ζουν κοτά όμόδες (όρδές) καί έχουν μιά κοινή οΙκονομική ζωή. ΣτΙς μικρές τους περιοχές 6ασιλεύεl μιά τέλεια Ισότητα α' ό,τι άφορα τό τρόφιμα, τό όπλο κλπ. ΗΟ,τl 6ρίοκουνε στΙς έκστρατείες πού κάνουν, τά βάζουν μέσα σέ σάκκους τούς όποίους άδειόζουν όταν γυρίζουν στό χωριό τους.
-Τότε - διηγείται ό Γερμανός Πασάρζε - έμφανlζεται ή συγκομιδή της μέρας: Ρlζες, 6σλβοl, φρούτα, κάμπιες, πουλιά, 6ατράχlα, χελώνες, άκρlδες, όκόμα καΙ φlδιο καΙ κροκόδειλοl-. - Επειτα μοιρόζουν τή λεlο μεταΕύ τους. ·'Η αυστημοτική συγκομιδή τών φυτών, όπως γιά παράδειγμα ρ�ζες, 6σλ6σl, κορποl κλπ., καθώς καΙ τό πιόαιμο μικρών πουλιών είναι δουλειά τών γυναικών. ΟΙ γυνοίκες μοΖΙ μέ τό παιδιά πρέπει νό όσχολουνταl μέ τό μόζεμα αύτών τών πραγμάτων καΙ νό τά προμηθεύουν στΙς όρδές. Κι' ΟΙ δντρες έπίσης Koυ6αλoίiν δ,τι 6ρΙσκουν στό δρόμο, αύτή όμως ή αυγκομιδή έχει σ' αύτους χσραχτήρα δλωσδιόλου περιστασιακό. Ή δουλειά τών όνδρών εΙναι πρώτα άπ' όλα τό κυνήγι-.
Ή λεΙα τoίi KυνηγlOίi καταναλώνεται όπ' δλα τό μέλη της όρδης άπά Koινoίi. Σ τοίις περαστικούς Μπόσιμαν καΙ στΙς δλλες όρδές μέ τΙς όποϊες διατηροϋν φιλικές αχέ-
( 1 ) Σομλό σU.. 96--99.
84
σεις. ύπάρχεl έπίσης θέση κσl τροφη κοντά στήν κοινη φωτιά.
Ό ΠασόρΖε, σάν κσλός Εύρωπαίος, φορώντσς τό γυαλιά της άστικης κοινωνίας καΙ παρστηρώντας την -ύπερβολlκή άρετή- μέ τήν άποίσ οί Μπόσιμαν μΟιΡάΖοντσι μέ τούς άλλους μέχρι κσl τό τελευτσιο τους πράγμσ, θεωρεί αύτή την άρετή σόν τήν αίτία της άνlκανότητάς τους νά έKπoλιτισθoίiν!
βλέπουμε λοιπόν, ότι στό βαθμό πού γνωρlΖουμε μέ τήν άμεση παρατήρηση τη Ζωή των πιό πρωτόγονων λαων καί ίδίως αύτων πού άπέχουν περισσότερο άπ' τό μόνιμο κρότος καί τή γεωργία. αύτων πού κατά κάποιο τρόπο βρίσκονται στό σημείο άφετηρΙας της όλυσίδας της έξέλlΕης, στόν ίδιο βαθμό πορουσlάΖεταl μπροστά μας μιά εΙκόνα γιά τή Ζωή τους, πολύ διαφορεTlκη άπ' αύτή πού μας έδωσε ό Γκρόσαε. Παντoίi, όπου κι' αν ψόΕουμε, δέν βλέπουμε τίποτε άλλο έκτός άπά οίκονομlκές κοινότητες πού διέπονται όπό αύστηρούς κανονισμούς καί όπά τό τυπικό χαραχτηριστlκά μιας κομμουνιστlκης όργάνωσης, πουθενά δέν βλέπουμε -διασπορά- καί -Εεχωρlστές έκμεταλλεύσεις-_ Αύτό σ' ό,τι άφορα τούς «κυνηγούς της κατώτερης βαθμίδας-.
Σ' ό,τι άφορα τούς .. κυνηγούς της άνώτερης βαθμίδας-, ή εΙκόνα της οίκονομlκης Ζωης τoίi γένους των ΊροκέΖων, έτσι όπως δίνεται μέ κάθε λεπτομέρεια όπό τόν Μόργκαν, μας άρκεί. Άλλά καΙ ή Ζωή των κτηνοτρόφων προσφέρει κι' αύτή έπlσης ενα άρκετά πλούσιο ύλlκό, Ικανό νά διαψεύσει τούς άβάσιμους Ισχυρισμούς τoίi Γ κρόσσε ( ') . 'Επομένως, ή γεωργική κοινότητα της MARCHE δέν είναι μοναδική, άλλά είναι άπλό καΙ μόνο ή περισσό-
( 1 ) Σημεtωση της Ρ .Λ. ατό -περιθώριο μέ μολι)l!ι: ΟΙ κάτοικοι τοϋ ΠεΡοίί, &ι καΙ εΤναι άλήθεια δτι εΙναι νομαδικός λαός, οΙ "Αραl!ες, οι ΚαμΜλιοι, οΙ ΚΙΡΥ{σιοι, οΙ Γιακοίιτοι.
85
τερο έΕελlγμένη, δέν είναι ή πρώτη άλλό ή τελευταία όπό τΙς πρωτόγονες κομμουνιστικές κοlνωνΙες πού συναντήσαμε στήν οΙκονομική ίστορΙα. Αύτός ό πρωτόγονα κομμουνιστικός τρόπος όργόνωσης δέν εΙναι α(ιτό<: καθΌωό<: προϊόν της γεωργίος, άλλό έχει τη ρlΖα του σέ πανόρχαιες κομμουνιστικές παραδόσεις: '0 πρωτόγονος κομμουνισμός, γεννημένος μtoα σέ πολύ πρωτόγονες συνθηκες, έπεκτεΙνετοl όργότερα καΙ στήν περΙοδο της γεωργlκης OIKOνoμΙας κατά τή διόρκεια της όποΙας, όφου φτόνεl στό ύψηλότερο σημείΟ της όκμης του, όρχίΖεl μετά νό παρακμόΖεl δλο καΙ περισσότερο. Τό γεγονότα δέν έπαληθεύouν, ούτε καΙ aτό έλόχιστο, τΙς όπόψεις τού Γκρόσσε. 'Όταν του Ζηταμε νό μας δώσει μιό έΕήγηση γιό τόν πρωτόγονο κομμουνισμό, γι' αύτό τό όΕlοσημεlωτο (σύμφωνα μέ τόν Γκρόσσε) φαινόμενο πού έμφανΙστηκε στό μέσα της μέχρι σήμερα οlκοvoμlκης lστορlας γιό νό έΕαφανlστεί λΙγο όργότερα, τότε μας δίνει τήν παρακότω πνευμστώδlκη καΙ -υλιστική- έΕήγηση: -Εϊδαμε πρόγματι, δτι δν τό γένος όπόχτησε μεγαλύτερη δύναμη καΙ βόση aτoύς λαούς της κατώτερης γεωργlκης βαθμlδας όπ' δ,τι στούς λαούς πού εΙχαν άλλες μορφές πολιτισμού, αύτό όφεlλεται πρΙν όπ'δλα aτό δ,τι τό γένος έπαιΖε τό ρόλο μιας ΟIΚΟΥΟμlκης κοινότητας, συνένωνε τό μέλη του aτόν ίδιο χώρο καΙ δημιουργούσε καΙ μιό κοινότητα περιουσίας. Τό γεγονός δτι σ' αύτή τή βαθμΙδα τό γένος έφτασε αέ μιό τόσο μεγόλη όνόπτυΕη, είναι κότι πού έΕηγείταl κι' αύτό μέ τη σειρά του όπό την ίδια τη φύση της γεωργΙας πού ένώνεl τους όνθρώπους, ένώ τό κυνήγι καί ή κτηνοτροφΙα τούς διασπεlρουν- (σ. 158).
Μ' δλλα λόγια, ή -ένωαη- Fι ή -διααπορό- τών όνθρώπων στό χώρο, νό τΙ είναι αύτό όπ' τό όποίο έΕαρτδταl, σύμφωνα μέ τόν Γκρόσσε, ή έπικρότηση τοίί κομμουνιαμού fι της ότομlκης Ιδlοχτηαlας. ΚρΙμα μόνο γι ωόν κύριο Γκρόσσε πού Εέχασε νό μας έξηγήσεl, πώς γlνεταl τό δόση καί τό λεl6όδια - πού τόσο πολύ -δlασπεΙρουν- τούς
86
όνθρώπους - καί παρέμειναν στό μεγαλύτερο βαθμό -όκόμα καΙ μέχρι σήμερα αάν τόποι - κοινής lδιοχτηαίας, ένώ οί κάμποι πού -ένώνουν. τούς όνθρώnoυς fγιναν όnό πολύ νωρΙς ότομική ίδιοχτησία. Κρlμα πού δέν μας έΕηγεί καθόλου, γιατί ή μορφή της παραγωγής, πού σ' όλη τήν οίκονομική lστορlα -ένωνε- τούς άνθρώπους, ή μεγάλη βΜ; μηχανΙα, δέν ηταν καθόλου άποτέλεαμα της κοινης Ιδtoχτησιας, άλλά όντlθετα ή πιό άγρια μορφή της ότομικης ίδιοχτησlας, ή καπιταλιστική lδιοχτησlα. �Oπως βλtπoυμε, ό _ματεριαλισμός_ τού Γκρόσσε άποτελεί μιά νέα άπόδειΕη τού ότι δέν άρκεί νά μιλα κάποιος γιό -παραγωγή- καΙ γιό τή αημααlα της, γιά τό σίJνoλo της κοινωνικης Ζωης, γιό νό έχει μιό ύλιστική άντίληψη της lστορlας. 'ΑποδεΙχνεται έτσι, ότι ό ίστορικός ύλισμός, όπομονωμένος όπό τήν έπαναστστική όντlληψη της έΕέλιΕης, μετατρέπεται σέ μιό χονδροειδή θεωρία, α' ένα βαρύ Εύλινο δεκανΙκι, άντl νό είναι, όπως aτόν ΜόρΕ, τό εύφυές φτερούγιαμα τού πνεύματος.
Τό σπουδαιότερο αυμπέρααμα ποίι βγαίνει όπ' όλα αύτό είναι δτι, παρό τό γεγονός ότι ό Κ . Γκρόσσε μιλα τόσο πολύ γιό τήν παρσγωγή καί τΙς μορφές ποραγωγης, δέν έχει ώστόσο όντιληφθεί μέ ασφήνεισ ούτε καν τίς πιό θεμελιώδεις άπόψεις α' ό,τι όφορα τίς αχέσεις πσραγωγης. Είδαμε ήδη ότι όταν μιλα γιά μορφές παραγωγης έννοεί .. όριαμένες κατηγορίες πού κατέχουν όριαμένα όλωσδιόλου έΕωτερικό χαραχτηριατικά, όπως τό κυνήγι, τη κτηνοτροφlα fι τη γεωργΙα. Γιό νά δώσει έτσι μιό όπόVΤΗαη γιό τό περιεχόμενο καθεμιας άπ' αύτές τίς -μορφές παΡογωγης., δταν τού γΙνονται έρωτήματα πάνω ατή μορφή της lδιοχτηαΙας - συλλογική Ιδιοχτηαlα, οΙκογενειακη lδιοχτησlα Γι άτομικη ίδιοχτηαlα - καΙ πάνω ατό ποιός εΙναι ό lδιοχτήτης, διακρΙνει όρισμένες κατηγορlες, δπως -έγγειος lδιοχτηαία. καΙ ίδιοχτησΙα τών -κινητών πραγμάτων_. ·Οταν βρΙακει μορφές lδιοχτησΙας διαφορετικές όπ' αύτές τίς δυό, διερωταται ποιό όπό τΙς δυό εΙναι έπικρατέστερη ...
87
Αύτή πού φαίνεται στόν κύριο Γκρόσσε -π ιό έπlκρστέστερη., τήν κάνει κυρlαρχη μορφή lδιοχτησίας στήν κοινωνία. 'Αποφασίζει Ι(αί θεσπίζει ό ϊδιος γιό παράδειγμα, δτι στούς κστώτερους κυνηγούς -τό κινητό πράγματσ άπόχτησαν ήδη μιό τόσο μεγάλη σημασία. πού είναι πολύ πιά σπουδαία όπά τήν .. έγγειο. ίδιοχτησίσ καΙ άφου τό κινητό πράγμστα, όπως γιό παρόδειγμα ή τροφή, εΙναl ότομlκή ίδιοχτησία, ό Γκρόσσε δέν όναγνωρίζεl την πρωτόγανη κομμουνιστική οίκονομία, πσρά τό γεγονός ότι ή lδιοχτησίσ του έδάφους είνσl κοινή.
Τέτοιες όμως διακρίσεις, πού 8ασίζονταl σέ χσραχτηριστlκό άλωσδιόλου έπιφανειακό - κινητό καί όκίνητσ πράγματσ - δέν έχουν την παρσμlκρη σημσσίσ γιό την παραγωγη καΙ έχουν τήν ίδια όΕία μέ τΙς δλλες διακρίσεις πού κάνει ά Γκρόσσε στίς μορφές τής αίκογένεlας όνόλογα μέ τήν κυρισρχία του δντρα η της γυναίκας, ιi στΙς μορφές της πσραγωγης όνόλογσ μέ τό αν προκσλσυν .. ένωση .. των άνθΡώπων Γι "διασπορά •.
Τό .. κινητό πράγματα. μπορεί νά άποτελουνταl άπό τροφή, πρώτες υλες, στολίδια, έργαλεία. Μπορεί νό καται:ικευόζονταl μέ σκοπό την όνταλλαγή ιi γιό νό χρησιμοποιηθουν γιό τήν κάλυψη των δικών τους όνσγκών. 'Ανάλογα μέ τήν περίπτωση έχουν μιό πολύ διαφορετικη σημσσίσ γιά τΙς σχέσεις παρσγωγής. Ό Γκρόσσε κρίνει τίς σχέσεις παραγωγης καί τίς σχέσεις lδιοχτησίας τών λαών άνόλογα μέ τήν κατανάλωση, μέ την πλστιά της έννοια. τών είδών διατροφής καί δλλων πραγμότων, πρόγμα που δείχνεεl δτι είναι ένας κλασσικός έκπρόσωπος της σύγχρονης άστικης έπιστήμης.
'Όταν όνσκαλύπτεl δτι είναι τό δτομα πού έχουν την ίδιοχτησία τών εΙδών κατσναλώσεως καί τό κατσναλώνουν, τότε σ' σύτόν τό λαό 8ασιλεύεl Γι ότομlκή ίδlοχτησlσ. ΕΙναι ό κλσσσlκός τρόπος με τόν όποίο όνστρέπουν σήμερα .. έπιστημονlκό. τη θεωρίσ του πρωτόγονου κομμουνισμου.
88
Σύμφωνα μ' αύτη τη 6αθυατόχαστη άπαψη, μιό όμάδα ζη. τιάνων όμαια μ' αύτές παύ συναντομε συχνό στην Άνατολη, πού μοιράζονται καί καταναλώνουν άπό κοινοϋ τίς έλεημοαύνες, η μιό συμμορία όπό κλέφτες πού μοιράζονται άμοι6αία τό προίόν της κλεψιας, όντιπροσωπεύει, Υιό τόν κ. Γκρόσαε, μιά -κομμουνιατικη οlκονομικη κοινότηταατην πιό καθαρή της μορφή. 'Αντίθετα, μιό όγροτικη κοινό· τητα πού κατέχει καί καλλιεργεί τη γη συλλογικά, άλλά καταναλώνει τά προιόντα της γης κατό οΙκογένειες, δέν μπορεί νό θεωρηθεί αάν .. κομμουνιστικη οΙκονομία παρά μέ μιό έννοια πολύ περlοριαμένη», Μ' άλλα λόγια, αύτό πού άποφααίζεl γιά τό χαραχτήρα της παραγωγης, σύμφωνα μ' αίιτη την άποψη, είναι τό δικαίωμα lδιοχτηαlας των εΙδών κατανόλωαης καΙ όχι τό δικαίωμα ίδιοχτηαίας των μέσων παραγωγης, δηλαδη οι συνθηκες κατανάλωαης καί όχι οί συνθηκες παραγωγης, Φτάνουμε έται σ' ένα νευ· ραλγικό σημείο της πολιτικης οίκονομίας, πού έχει μιό τεράστια σημασία γιό την κατανόηαη όλης της οlκονομικης ίστοριας. Γι' αύτό θό έγκαταλείψουμε όπ' έδω καΙ πέρα τόν Γκρόααε στην τύχη του καΙ θό συγκεντΡώαουμε όλη μας την προσοχη α' αύτό τ6 ζήτημα,
89
Iί.εφάίlαιo 6 λ
ΟΙ ΣΧΕΣ Ε Ι Σ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΓΟΝΗ ΚΟ Ι ΝΩΝ Ι Α
'Οποιοσδήποτε όσχολείταl μέ τη μελέτη της οlκονομικης ιστορlα καΙ θέλει νό γνωρlσει τΙς διάφορες μορφές πού πηραν οί σχέσεις πaραγωγηc της Koινωνlας, στην j. στορική της έΕέλIΕη, πρέπει πρωτο-πρωτα νό ξέρει μέ σαφήνειο ποιό είναι τό χοροχτηριστlκό γνώρισμα πού μας έπlτρέπει νό διακρίνουμε τη μιό μορφη σχέσεων πορογωγης όπό την όλλη. Αύτό τό χορaχτηριστlκό γνώρισμα όπατελεί τή λυδlα λΙθο καί ταυτόχρονα και τη μονόδα μέτρησης αύτης της έΕέλIΕης.
Γιό νό μπορέσει κανείς νό βγόλει μιόν άκρη μέσο όπό τό πληθος των φαινομένων, Υιό νό έχει ένα καθορισμένο πεδίο μελέτης καΙ πρό παντός Υιό νό όνακαλύψεl τη σειρά τής lστoρικίjς διαδοχης αύτων των φαινομένων, πρέπει νό Εέρει μέ πολύ μεγάλη σαφήνεια ποιός εΙvol ό πopόγovτac έκείνος πού όποτελεί κατά κ6ποιο τρόπο τόν κεντρικό δΕονο γύρω όπό τόν όποίο κινοϋνται τό φαινόμενα.
Ό Μόργκαν, σόν μέτρο της lστορΙας των πολιτισμών καί σόν λυδlα λlθο τοϋ έπlπέδου ατό όποίο έφταοαν α(ποl
90
οΙ πολιτισμοί, διόλεΕε έναν παρόγοντσ όλωσδιόλου συγκεκριμένο - τήν άνάπτυΕη τής τεχνικής της παραγωγής. Κόνοντάς το αυτό ό Μόργκαν, πήρε κατό κόποιο τόν όνθρώπινο πολιτισμό όπό τΙ') ρίΖα του καΙ φώτισε τήν προέλευσή του. Γιό τή μελέτη της οΙκονομικής ίστορίας τό κριτήριο του Μόργκαν δέν έπαρκεί. Ή τεχνική της κοινωνlκης έργασίας δεΙχνεl όκρl6ως ποιό είναι τό έπίπεδο στό όποίο φθόσανε οί άνθρωποι στην πόλη τους γιό τήν κυριαρχΙα της έΕωτερικης φίJσης. Κόθε πρόοδος στήν τελειοποlηση της τεχνlκης της παραγωγής εΙναl ταυτόχρονα κι' ενα 6ημα μπροστό της όνθρωπότητας, στόν όγώνα της γιό την υποταγη της έΕωτερικης φυσης στό όνθρώπινο πνευμα. ένα 6ημα μπροστό στήν έΕέλIΕη του παγκόσμιου άνθρώπινου πολιτισμου.
Π αρ' δλα αύτό, άν θέλουμε νό μελετήσουμε εΙδlκώτερα τΙς μορφές της παραγωγής της κοινωνlας, οΙ σχέσεις του όνθρώπου μέ τή φύση δέν μας είναι όρκετές γιό μιό τέτοια μελέτη. AίJτό που μας ένδιαφέρεl πρωτα-πρωτα είναι μιό δλλη πτυχl') της όνθρώπινης έργασlας: ΟΙ σχέσεις στΙς όποίες Ιρχονται οΙ άνθρωποι μεταΕύ τους στl') διόρκεια της έργασίας, δηλαδή ή κοινωνική όργάνωση της παραγωΥης καΙ ή τεχνική τής παραγωγης. Τ ό νό ΕέΡουμε δτι ένας ΠΡωτόΥονος λαός γνωρίζει τόν τροχό μέ τόν όποίο τροχίΖουν τόπήλινα σκεύη καΙ τό κατασκευόΖουν, είναι πραγματικό πολύ χαραχτηριστικό του έπιπέδου πολιτισμου στό όποίο Ιχεl φτάσει αύτός ό λαός. Αύτό όκριβώς τό π� λίι σπουδαίο χαραχτηριστlκό της προόδου της τεχνικής χρησιμεύει Υιό τόν Μόργκαν σόν Ινα διακριτικό γνώρισμα μιδς όλόκληρης περιόδου του πολιτισμου πού τή θεωρεί σόν τό πέρασμα όπό τήν δΥρια κατόσταση στή 6αΡ6αρότητα. Αύτό δμως τό χαραχτηριστlκό δέν είναι όπό μόνο του Ικανό νό μδς κόνεl νό κρίνουμε γιό τή μορφl') της παραγωγης που κυριαρχεί σ' αύτό τό λαό.
Γιό νό μπορέσουμε νό κρΙνουμε Υιό τΙ') μορφή τής πα· ραΥωΥης ένός λαου χρειάΖεται νό ΕέΡουμε μιό όλόκληρη
91
σειρά όπό τίς συνθήκες τής ζωής του, νό Ηρουμε ποιός όσχολείτσl μέ την τέχνη της κεραμlκης, σν όσχολοϋνταl όλα τό μέλη τής κοινωνίας η μόνο μιό μlκρη όμόδα, μιό οίκογένεlα Π.χ., Γι μήπως όσχολοϋνταl οί γυναίκες κι' έχουν σάν ύποχρέωση τήν προμήθεια τής κοινότητας μέ πήλινα σκεύη, αν τά προίόντα Τής κεραμικής χρησιμοποιούνται γιό τίς όνόγκες της ίδιας τής κοινότητας, όπ' τό χωριό Π.χ., η προορίζονται γιό όνταλλαγή μ' άλλα είδη, σν τό προίόντα ποίι παρόγεl καθένας ποίι όσχολείταl μέ την κεραμlκη χρησιμοποιοϋνταl άπ' αίιτόν τόν lδιο, η αν όλα τά είδη τής κεραμικής χρησιμοποιοϋνταl όπό κοινοϋ άπό όλα τό μέλη της κοινότητας.
Οί κοινωνικές σχέσεις ποίι μποροϋν νά χρησιμείισουν γιό τόν προσδιορισμό τού χαραχτήρα της παραγωγής είναι πολλές καί διάφορες: καταμερισμός της έργασίας, διανομη των προίόντων μεταΕίι των καταναλωτων, άνταλλαγή. Auτές οί πτυχές της οίκονομlκής ζωής, αύτές καθ' αύτές ε· Εαρτιωνταl όπό την παραγωγή ποίι είναι κι' ό όποφασιστlκός παράγοντας.
Μέ τήν πρώτη ματιό γίνεται άντιληπτό ότι ή διανομη καί ή όνταλλαγή των προίόντων δέν μπορούν νά είναι παρά φαινόμενα παράγωγα. Γιά νό μπορούν αίιτό τό προϊόντα νό μοιραστούν η νό όνταλλαχθούν όνόμεαα στούς καταναλωτές πρέπει πρίν όπ' όλα νά έχουν παραχθεί. Έπομένως, ή παραγωγή είναι ό πρωταρχικός καί ό πιό σπουδαίος παράγοντας της οiκονομlκης ζωής στην κοινωνία. Αύτό πού είναι όποφααιατικό στό προτσές τής παραγωγής είναι τό έΕης ζήτημα : Ποlές είναι οί σχέσεις όνόμεσα α' αύτούς πού έργάζονταl καΙ ατό μέσα παραγωγής τους; Κάθε εργααία όπαιτεί όρlσμένες πρωτες ϋλες, έναν καθορισμένο χωρο έργασίας καί μετό . μερικό έργαλεία. Ιέρουμε ήδη πόσο σπουδαίο ρόλο παlζουν τό εργαλεία καθώς καί ή παραγωγη εργαλείων στη ζωή τής όνθρώπlνης κοινωνίας. Ή δύναμη της όνθρώπινης έργασlας προστίθεται σ' αίιτά γιό νό ενεργοποιήσει τά εργαλεία καί τό
92
άλλα μέσα παραγωγης καί γιό νό παρόγει τό προίόντα κατανόλωσης παύ είναι όναγκαία γιό τη ζωή της καινωνίας Έπομένως, τό πρωταρχικό ζήτημα της παραγωΥης καί ό άποφαοιστlκός της παράγοντας είναι οί αχέοεlς όνόμεοα ατούς όνθρώπους πού έργόζονταl καί στό μέοα παραγωγης τους. Δέν μιλάμε έδω γιό τ ε Χ ν ι κ έ ς οχέαεlς, ούτε Υιό τό μικρότερο η μεγαλύτερο βαθμό τελεlοποlηοης τών μέσων παραΥωγης μέ τό όποία έργόζονταl αl άνθρωποι, ούτε Υιό τόν τρόπο μέ τόν όποίο τό χρηαιμοποlούν στήν έργαοία τους. Mtλάμε έδώ γιό τΙς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς σχέοεlς όνόμεσα στην όνθρώπινη δύναμη της έργασίας καΙ τό άψυχα μέοα της παραγωγης, μιλδμε γιό τό έΕης ζήτημα : σ έ π ο ι ό ν ό ν ή κ ο υ ν τ ό μ έ α α π αΡ α γ ω γ fι ς ;
Σ τ ό πέρασμα τού χρόνου, αύτές Ο Ι σχέσεις μετα6όλλονταl πολύ συχνό. ΚαΙ κόθε φορό πού μεταβόλλονταl ΟΙ κοινωνικές σχέοεις, μετα6όλλεταl κι' ό χαραχτήρας της παραγωγης, ό τρόπος διανομης των προίόντων, ή μορφή τού καταμερισμού της έργαοlας, ή ένταση καΙ ή έκταση της όνταλλαγης, τέλος όλη ή ύλlκη καΙ πνευμαTlκη ζωή της κοlνωνlας_ Άνόλογα μέ τό άν αύτοί πού έργόζOVTQI έχουν όπό κοινού τό μέσα παραγωγής τους, ιi δν καθένας έχει τό δικό του μέοα παραγωγής, η άν, όντίθετα, αύτοl πού έργόζονταl είναι ταυτόχρονα καΙ αΙ ίδιοι μέσα παραγωγης καί lδιοχτησία αύτών πού δέν έργόζονται, fι όκόμα δν εΙναl όλυοοδεμένοl οκλόβοl ατό μέαα παραγωγης η έλεύθεροl, όλλό μην έχοντας δικό τους μέσα παραγωγής, είναι ύποχρεωμένοl νό πουλάνε τήν έργαTlκή 10υς δύναμη, έχουμε όνόλογα νό κόνουμε μέ μιό κομμουνιστlκη OIKO'VC>" μΙα η μέ μιό οlκονομlα μικρών χωρικών η μέ μιό συντε· χνιακή οlκοναμlα, η μέ μιό οΙκονομία ακλόβων. Γι φεουδαρχική οΙκονομΙα, η τέλος μέ μιό καπιταλιστική οίκονομΙα πού βασlζεται στή μισθωτη έργασlα_
Καθεμιό όπ' αύτές τΙς οΙκανομικές μορφές έχει τή δική της lδιαlτερη μορφή καταμερισμού της έργασΙας, δια-
93
νομης τών προϊόντων> όνταλλαγης κοινωνlκης, νομlκης και πνευματικης ζωης. Άρκεί στήν οΙκονομική ίστορία των όνθρώπων ν' όλλόΕουν ριΖικό ΟΙ σχέσεlς όνάμεσα σ' αύτούς πού έργόΖοντσl κσΙ στό μέσσ παραγωγης, γιό νό όλλάΕουν ριζικό δλες ΟΙ άλλες πτυχές της οίκονομlκης πολlτικης Γι πνευματικης ζωης, γιό νό γεννηθεί μιό KOlνωνfα έΕ όλοκλήρου νέσ. Ύπόρχεl φυσικό μιό διαρκής όλληλεΕάρτηση όνόμεσα σ' όλες αύτές τΙς πτυχές 1ης οlκονομlκης Ζωης της κοινωνίσς. Δέν είναι μόνο ΟΙ σχέσεις όνόμεσα στην έργατικη δύνσμη καΙ στό μέσα παρσγωγης πού εχουν έπίδραση πόνω στόν καταμερισμό της έργασlας, aτή δισνομή, στην όνταλλαγή, όλλά αύτοl οί παρόγοντες έπl· δρουν κι' αύτοl μέ τή σειρό τους πόνω στΙς σχέσεις παραγωγης.
Ό τρόπος δμως της έπίδρσσης αύτών των παραγόντων πόνω στΙς σχέσεις παρσγωγης εΙνσl ώστόσο πολύ διαφορετικός. Ή κυρlαρχη σέ κόθε οlκονομlκη φάση μορφή του καταμερισμου της έργασίας, της διανομής του πλούτου, της όνταλλαγης, μΠΟΡουν νό ύΠOνOμεύσOUΝ λΙγο-λlγο τΙς σχέσεις όνόμεσα στη δύναμη της έργασΙας καΙ στό μέσα παραγωγης, όπό τΙς όποίες σχέσεις προήλθαν. Ή μορφή τους δμως δέν όλλόζεl παρό μόνο με μιό ρlΖlκη όνατροπή, μόνο μέ μιό έπανόσταση των Εεπερασμένων πιό σχέσεων όνόμεσσ στή δύναμη της έργσσlσς καΙ στό μέσσ παραγωγής.
ΟΙ όναΤΡοπές των σχέσεων όνόμεσα στή δύναμη της εργασlας καΙ στό μέσα πσραγωγης συνlστοΟν μεγάλους στσθμούς στην έΕελlΕη της οίκονομlκης lστορlας κσl χωρίζουν τΙς διόφορει; έποχές του οlκονομlκοΟ γlΓVεσθαι της κοlνωνΙας.
Πόσο μεγάλη σημασίσ έχει γιό την κατανόηση της οίκονομlκης lστορΙας, νό μπορεί νά ΕεχωρΙζεl κανεΙς μέ σσφήνεια τό ούσιωδες όπό τό επουσιώδες, φαίνεται αν έΕετόσουμε τη μέθοδο πού έχει σήμερσ υΙοθετήσει ή όστl-
94
κή πολιτική οΙκονομία στή Γερμανία, γιό νά χωρlσεl την ίστσρlα της οlκονομlκης έΕέλIΕης, μtθoδoς πού χαlρεl γενlκης έχτΙμησης.
Έννοοϋμε τή διαίρεση της οίκονομlκης έΕέλlΕης όπως τήν κόνει 6 καθηγητής Μπύχερ. Σ τό βιβλlο του -Δ η μ ιο υ Ρ γ Ι α τ η ς έ θ ν ι κ η ς ο ί κ ο ν ο μ ί α ς.ι ό καθηγητής Μπύχερ τονίζει τή σημασία μιας σωστi'jς διαίρεσης των έποχων της οlκονομικης ίστορίας, γιά τήν καλύτερη κατανόησή της. Σύμφωνα μέ τΙς συνήθειές του, δέν περιορίζεται όπλως στην άνόλυση τοϋ ζητήματος καΙ στην παρουσlαση των όρθολογιστικών του άποτελεσμότων, όλλά όρχlζεl νά μας προετοιμόζει γιό την καλύτερη έχτίμηση τοϋ έργου του καΙ έπεκτείνεται πόνω στΙς όνεπόρκειες των συγγραφέων πού πρΙν όπ' αύτόν όσχολήθηκαν μ' αύτό τ6 θέμα.
-Τό πρώτο έρώτημα., λέει ό Μπύχερ, πού πρέπει νά βόλει ό εΙδικός της πολlτικης οίκονομίας πού θέλει νά κατανοήσει την οΙκονομία ένός λαοϋ μιας περασμένης έποχης, είναι αύτη έδώ : ·Η οΙκονομία ηταν μιά έθνικη οίκονομΙα ; Τά φαινόμενα αύτης της οΙκονομίας έχουν τ6 ίδιο περιεχόμενο μέ τά φαινόμενα της σύγχρονης όνταλλα· κτικης οlκονομlας μας, Γι έχουν ένα περιεχόμενο έVΤΕλώι: διαφορετικό: Δέν μποροϋμε ν' όπαvτήσoυμε σ' αύτή την έρώτηση, πσρά μόνο δν άρνηθοϋμε τη μέθοδο της άνόλυσης καί την όπαγωγικη ψυχολογική μέθοδο πού χρησιμοποlησαν ΟΙ παλιοί δόσκαλοι της -όφηρημένης. πολιτικης οlκονομlας καΙ ΟΙ όποίοι θεώρησαν δτι τούς έδωσε λσμπρά όποτελέσματα στη μελέτη των συγχρόνων φαινομένων.
_Δέν μποροϋμε νό καταλογίσουμε στή σύγχρονη -ιστορική- σχολή, την κατηγορlα δτι μεταφέρει στό παρελθόν καΙ σχεδόν χωρlς καμμιό διερεύνηση τίς συνηθισμένες όφηρημένες κατηγορlες των φαινομένων της σημερινης έ θ ν ι κ η ς οlκονομlας, όvτί νά διεισδύσει στήν ούσία των προηγμένων οΙκονομικών έποχων, fι όκόμα νό μανουο
95
6ρόρεl τΙς όπόψεις της όVΤαλλαKΤΙKής οΙκονομίας, μέχρι πού νό τΙς προσσρμόσεl, λιγότερο Γι περισσότερο, στΙς προηγούμενες οίκονομlκές μορφές ...
Πουθενό αύτό δεν όποδείχνετσl καλύτερα όσο aτόν τρόπο μέ τόν όποίο XαραXτηρίZOVΤαl ΟΙ δlσφορές όνόμεσα στή σύγχρονη κοινωνίσ των πολιτισμένων λαων καΙ τήν οΙκονομία των προηγουμένων έποχων ή των λαων πού έχουν χαμηλό έπίπεδο πολιτισμοϋ. Αύτό γίνεται μέ τήν ό· πσρίθμηση των προτεινομένων φ ό σ ε ω ν έ ξ έ λ ιξ η ς, με τό χαραχτηρισμό των όποΙων όνόγετσl ο' ένσ σλόγκαν όλη ή πορεlα της ίστορικής έΕέλlξης της OIKOVQo μΙας . . . ·Ολες ΟΙ προηγούμενες προσπόθειες πού έγιναν σ' σύτό τόν τομέα έκανσν ένα βασικό λόθος: δεν έριχναν τό 6όρος τους στήν ούσlσ των πραγμότων. όλλό έμειναν aτήν επιφόνεια» (1) .
( 1 ) Μπύχερ: cΔημΙOUΡΥ(α της ΙΘVΙKης οlκονομ{αι;ιο σελ. 54.
9β
Iί.εφάίlαιo 6 Β
Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΣΕ ΦΑΣ ΕΙΣ ΤΗΣ ΟIΚΟΝΟΜIΑΣ
Ποιό δlαΙρεση της οΙκονομικης Ιστορlας μας προτεΙνει τώρα ό καθηγητής Μπύχερ ; "Ας τόν άκούσοuμε: ·-Αν θέλουμε νό όντ.ληφθοϋμε δλη ούτή τ�ν έΕέλ.Εη όπό μ.ό καΙ μόνο 6ποψη, αύτό δέν μπορεί νό γΙνει πορό μόνο δν r'ι δποψη αύτή λαμβάνει ύπ' δψη της όφ' ένόc τό βασικό φαινόμενα της tθνΙKης οlκονομΙac καΙ όφ' tτέpoυ όποκα· λύπτεl ταυτόχρονα τόν κινητήριο πaρόγovτo των προηγούμενων οΙκονομικών περιόδων. Αύτή ή δποψη δέν μπορεί νό εIνaι δλλη όπό τι'ι σχέση πού συνδέει την πaραγωγι'ι των προϊόντων μέ τι'ιν κατανόλωσή τους, Fι πιό συγκεκριμένο : Τ ό μηκος τοϋ δρόμου πού αύτό τό προϊόντα διασχlΖουν Υιό νό πονε όπό τόν παραγωγό aτόν καταναλωτή. Μέ βόση αύτό τό κριτήριο φτάνουμε στι'ιν παρακάτω δlαΙρεση σέ φάσεις δλης της οΙκονομlκης έΕέλιΕης, πού Ισχύει τουλόχιστον Υιό τούς λοοΙΙς της KεvrΡΙKηC καΙ Δυτικηc Εύρώπηc, των όποΙων ιι lστορικ" έΕέλlΕη μπορεί μέ όρκετό μεγόλη όκρl6εια νό χωριστεί στις έΕης φόσεις:
1. ·Η φ ό σ η τ η ς κ λ ε ι σ τ η ς ο Ι κ l α κ η ς ο Ι κ ο ν ο μ Ι a ς (παραγωγή πού κόνεl ό καθένας Υιό
7 ι 97
τόν έαυτό ταυ χωρίς όνταλλαγή) ι φόαη ατήν όποία τό προίόντα καταναλώνονται στήν ίδια οίκονομία στήν όποΙα καΙ παρόχθηκαν.
2. ·Η φ ό α η τ η ς ο ί κ ο ν ο μ ί α ς τ η ς π όλ η ς (παραγωγή γιό τούς πελότες, άμεαη άνταλλαγή) , φάση κατό τήν όποία τό προίόντα πηγαlνουν κατ' εύθείαν άπό τήν παραγωγή στήν οίκονομία της κατανόλωσης.
3. Ή φ ό σ η τ η ς έ θ ν l κ η ς ο Ι κ ο ν ο μ ί α ς (έμπορευμαTlκή παραγωγή, κυκλοφορία τών προϊόντων) , φάση στήν όποία τό προίόντα πρέπει νά περόσουν όπό μιά σειρό όπό οίκονομίες πρΙν νά φτόσουν οτήν κατανό· λωση ( ' ) .
Αύτό πού πραγματικό είναι ένδιαφέρον στήν οlκονομlκή ίστορία δέν περιέχεται καθόλου στήν άποψη τού Μπύχερ. Γιά τόν καθηγητή Μπύχερ ή οΙκονομική ίοτορία όρχίΖει μέ τήν όγροτική κοινότητα τών πολιτισμένων λαών της Εύρώπης, μ' άλλα λόγια, όπό τήν όνώτερη βαθμίδα της γεωργίαι:. ·Ολη έκείνη ή μακραίωνη περίοδος πού προηγήθηκε όπό τήν όνώτερη γεωργία καΙ κατό τή διόρκεια της όποΙας βασίλευαν άλλες σχέσεις παραγωγης, τέτοιες σόν κι' αύτές πού κυριαρχούν όκόμα στή Ζωή πολλών σημερινών φυλών, πού ό Μπύχερ, όπως Εέρουμε, τΙς χαραχτηρίΖει σόν -μή οίκονομίες .. , σόν μιά περlοδο πού κυριαρχούσε ή περίφημη -άτομική όναΖήτηση της τροφης. καΙ της -μή έργασίας .. . Ό καθηγητής Μπύχερ όρχίΖεl τήν οΙκονομική του lστορlα όπό τήν τελευταία φόση τού πρωτόγονου κομμουνισμού, πού μέ τήν μονιμότητα της Ζωης σ' ενα όρισμένο χώρο καΙ τήν όνώτερη γεωργΙα, περιέχει !'Ίδη μέσα της τα σπέρματα της όναπόφευκτης όποσύνθεσής της, τό σπέρματα πού θά όδηγήσουν όργότερα τήν κοινωνία αύτή στήν όνισότητα, στήν έκμετόλλευση καί στό χωρισμό σέ τόξεις.
(1 ) M1tόXερ: �Δημιoυρyία της έθνικης οΙκοvoμΙα9.
98
Ό Γκρόσσε όμφισβητεί τόν κομμουνισμό σ' δ,τι όφορα τήν περΙοδο που προηγήθηκε όπ' τόν όγροτικό κομμουνισμό. ένώ ό Μπύχερ διαγρόφει έντελώς αύτή τήν περΙοδο όπ' τήν Ιστορία της οΙκονομίας.
'Η δευτερη φόση της κλειστης -οίκονομίας της πόλης .. εΙνσι μιό άλλη αίσθητή όνακόλυψη. πού τήν όφεΙλουμε στήν -όΕυδέρκεισ .. του καθηγητη της Λειψίας. όπως θό έλεγε ό Σούρτστ.
Μιό -κλειστή οΙκιακή οϊκονομlα .. μιας όγροτικης κοινότητας χαρσκτηριζόταν όπό τό γεγονός δτι περιλόμβανε ένα σύνολο όνθρώπων πού ίκανοποιουσαν δλες τους τΙς όνόγκες στό έσωτερικό αύτης της οlκιακης οΙκονομίας, ένώ τό όντίθετο συνέβαινε με τΙς μεσαιωνικές πόλεις της κεντρικης καΙ δυTlκης Ευρώπης - ΟΙ όποίες μόνο, κοτό τόν Μπυχερ. είχσν πρσγμστική -οίκονομlσ της πόλης .. , Σε μιό μεσσιωνική πόλη δεν υπόρχει -ένιαlσ .. οΙκονομία, όλλό - γιό νό χρησιμοποιήσουμε τήν έκφραση του Μπύχερ -τόσες -οlκονομlες .. όσες βιοτεχνίες. συντεχνΙες, εργαστήρια καΙ καθένα όπ' αύτό πουλό καΙ καταναλώνει γιό λογαρισσμό του - αν καΙ σύμφωνα με τούς γενικούς κσνόνες της συντεχνίας καΙ της πόλης,
Ή μεσαιωνική πόλη της Γαλλlας rϊ της ΓερμανΙας δεν όποτελοϋσε ένσ -κλειστό .. οΙκονομικό συνολο, γιατl ή ύπσρΕή της στηριζότσν δμεσσ στήν όνταλλαγή προϊόντων μέ τήν έπαρχία όπό τήν όποΙα προμηθευόταν τροφή καΙ πρώτες ύλες καί τήν όποία προμήθευε με βιομηχανικό προίόντα. Ό Μπυχερ όμως δημιουργεί γύρω όπό κόθε πόλη ένσ κλειστό όγροτικό περίγυρο, τόν όποίο ενσωματώνει στήν -οlκονομlα της πόλης.. κσί όνοίγει τήν όνταλλαγή όνόμεσα στήν πόλη καΙ στό χωριό, σέ όνταλλσγή μέ τους χωρικους του πλησιέστερου χωριου. ΟΙ συλές τών πλουσίων όρχόντων φεουδαΡΧών, πού συνιστουσαν τούς κσλύτερους πελότες τών έμπόρων της πόλης καΙ που ήταν δλλοτε διασπαρμένες στην εΕοχή μακρυό όπό τΙς πόλεις κι'
99
δλλοτε βρισκόντουσον στό κέντρο της πόλης - lδιοίτερο ΟΙ πόλεις δπου εΙχαν την fδρα τους ΟΙ αύτοκρότορες καΙ ΟΙ έπlσκοποι - πού όπoτελoίiσαν τό έπίκεντρο τών OIKoνομικών τους δραστηριοτήτων, δέν λογαριόστηκαν καθόλου καΙ γι' αύτές δέν μας λέει τόποτε ό Μπύχερ. Παρόμοια, δέν μας λέει τlποτε γιά τό έΕωτερικό έμπόριο πού fπαlΕε τόν πιό σπουδαίο ρόλο στή ζωή τών μεσαιωνικών πόλεων καΙ προσδιόρισε τήν όναπτυΕή τους. Αύτό πού ύπηρΕε τό πιό χαρακτηριστικό γνώρισμα τών μεσαιωνικών πόλεων, τό γεγονός δτι όποτελουσαν τά πρώτα κέντρα της έμπορευμαTlκης παραγωγης, έκεϊ δπου γιό πρώτη φορά ή έμπορευματική παραγωγή fγινε ή κυρίαρχη μορφή της παραγωγης, αύτό ό Μπύχερ τό όγνοεί. Άντlθετα, ή έμπαρευματική παραγωγή όρχΙζεl γι' αύτόν μέ τή φόση της -έ· θνlκης οlκονομlας. - καΙ Εέρουμε πώς ή όστlκή πολιτική οlκονομlα όνομόζει έτσι τό σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα, του όποΙου τό σπουδαιότερο χαρακτηρισπκό εΙναl όκριβώς ό καπιταλιστικός τρόπος παραγωγης καΙ δχι όπλώς ή έμπορευματική παραγωγή. '0 Γκρόσσε όvoμόΖει τήν έμπορευμαTlκή παραγωγή όπλώς -βlομηχανΙα., όντiθετα ό καθηγητής Μπύχερ μετασχηματlζεl τή βιομηχανία σέ -έμπορευμαTlκή παραγωγή., όποδεlκνύοντας έτσι τήν όνωτερότητα ένός καθηγητη της οlκονομlας πόνω σ' ένα όπλό κοινωνιολόγο.
� Ας μή ματαlοπονουμε δμως μέ τίς λεπτομέρειες καΙ δς περόσουμε στό κύριο θέμα μας, Ό καθηγητής Μπύχερ παρουσιάΖει τήν «κλειστή οΙκιακή οlκονομlα_ σάν τήν πρώτη -φόση- της οίκovομlκης του lστορlας. τι έννοεί μ' αύτό; 'Υπενθυμlσαμε ηδη πιό πόνω πώς αύτή ή φόση σύμφωνα μέ τόν Μπύχερ, άρχΙζεl μέ τήν όγΡΟTlκή κοινότητα του χωρlου.
Βλέπουμε έτσι, δτι έκτός όπ' τήν πρωτόγονη όγροτική κοινότητα, ό Μπύχερ ρίχνει κι' δλλες Ιστορικές μορφές στό σακούλι του τών -οΙκιακών κλειστών οlκονομιών-, όπως τήν οlκονομΙα τών όρχαlων Έλλήνων καΙ Ρωμαlων,.
100
πού στηριζότσν στούς σκλόβους καΙ τίς φεουδσρχικές σύλtς. 'Ολόκληρη ή οίκονομική Ιστορlα της άνθρωπότητας, άΡXίζOVΤας άπ' τό λυκόφως της προϊστορΙας καΙ δισσχlζOVΤας τήν κλασσική όρχσιότητα καί τό Μεσαίωνσ. βρίσκεται έτσι κλεισμένη στή _φάση_ της παραγωγης της οlκιακης οΙκονομίας. στήν όποία άvτlτlθεται, σόν δεύτερη φάση. ή εύρωπαϊκή πόλη τού Μεσαlωνα, καΙ aτήν τρlτη φόση. ή σύγχρονη καπιταλιστική οlκονομΙα.
Σ τήν οΙκονομική του ίστορlα ό καθηγητής Μπύχερ ρίχνει ατήν ίδια -οΙκονομική φάση- τήν κομμουνιστική άγΡοτική κοινότητα πού ζεί ι'jσυXα κάπου σέ μιό κοιλάδα τού βουνού ΠεVΤζόπ στΙς Ίνδίες, τήν οΙκιακή οΙκονομία τού Περικλη στό όπόγειο τού 'Αθηναϊκού πολιτισμού καΙ τή φεουδαρχική αύλή τού μεσαιωνικού μητροπολlτη.
'Οποιοδήποτε παιδΙ πού διάβασε καΙ όπέκτησε όπ' τό σχολικά βιβλία μερικές έπlφανειακές γνώσεις της ίστορΙας, θά καταλάβει δτι πρόκειται γιό φαινόμενα έντελως διαφορετικό μεταΕύ τους.
Σ τίς κομμουνιστικές πρωτόγονες όγροτικές κοινότητες ύπηρχε τόσο ίσότητα στό δικαιώματα όσο καί στήν ίδιοχτησlα. Στήν όρχαία Έλλόδα καΙ στή Ρώμη βασlλευε ή πιό χτηνώδικη όνισότητα όνόμεσα στΙς κοινωνικές τάΕεις, έλεύθεροl καΙ σκλόβοι. προνομιούχοι καΙ άλλοτρlωμένοι. άφέVΤες καΙ δούλοι, πλΟύτος καΙ φτώχεια ri μιζέρια Συναντάμε έδώ τήν άVΤίθεση άνάμεσα σέ μιό μειοψηφία όφέντες πού δέν έργόζOVΤαl καΙ σέ μιό μάζα έΕαθλlωμένων, πού έχουν την ύποχρέωση νό έργάζOVΤαι συνεχώς. 'Ανόμεσα στή βασισμένη στούς σκλόβους οΙκονομία τών Έλλήνων Γι τών Ρωμαίων καί στή φεουδαρχική οΙκονομία τού Μεσαlωνα ύπηρχε μιό τόσο μεγάλη διαφορό. πού τελικά ή όρχαία δουλοπαροικία προκάλεσε τήν καταστροφή τού 'Ελληνορωμαϊκού πολιτισμού. πού έδωσε τή θέση του στή φεουδαρχία τού Μεσαίωνα, πού κι' αύτός μέ τή σειρά του, όναπτύσσOVΤας στούς κόλπους του τίς συντεχνlες καΙ τό
101
έμπόριο των πόλεων, έτοίμασε fTOI, σέ τελευταΙα όνόλυση, τό έδαφος γιό τ6 σύγχρονο καπιταλιαμό.
'Οποιοσδήποτε φέρνει πίσω αύτές τΙς οΙκονομικές καΙ κοινωνικές μορφές πού όπέχουν τόσο ΟΙ μέν όπό τΙς δέ, καΙ τίς έποχές της Ιστορίας καΙ θέλει νό τΙς συνοψίσει αέ μιό μόνο αποψη, αέ μιό θεωρΙα, πρέπει νό έφαρμόσει fva κριτήριο πού όντιστοlχεί πραγματικό σ' αύτές τΙς οlκονομικές φόσεις. � Ετσl, 6 καθηγητής Μπύχερ μας έΕηγεί 6 ίδιος ποl6 κριτήριο έφαρμ6ζεl γιό νό δημιουργήσει τό ακοτόδl της -κλειστης οlκιακης οίκονομίας-, μέσα στ6 όποίο όλες ΟΙ γότες φαίνονται γκρlζες, παρελαύνοντας ι'ισυχα όπό μπροστό μας μήπως καΙ βοηθηθουμε νό 6γοίιμε όπό τήν αγνοια. _ΟlκονομΙα χωρίς όνταλλαγή _, νό πως όνομόζει ό Μπύχερ τήν πρώτη -φόση- πού όρχlΖει όπ6 τότε πού ύπόρχει γραφτή Ιστορία μέχρι τούς τελευταΙους αιωνες καΙ τι'}ν όποΙα διαδέχεται ή πόλη του ΜεσαΙωνα -φόση αμεσης όνταλλαγης-, γιό νό δώσει κι' αύτή μέ τη σειρό της τή θέση της στό αημερινό οΙκονομικό αύστημα -φόση κυκλοφορlας των προίόντων_. Μ' αλλα λόγια: μι'\ όνταλλαγή. όπλή όνταλλαγή καΙ σύνθετη όνταλλαγή, η σέ πιό όπλές λtEεlς: όνυπαρΕlα έμπορΙου, όπλό έμπόριο, όναnτvγμένo έμπόριο. Νδ ποιό κριτήριο έφαρμ6ζεl ό Μπύχερ Υιό τό χωρισμό των οΙκονομlκων έποχων. 'Ο έμπορος ύπόρχει ήδη η δχl, ταuτfζεταl μέ τόν παραγωγό iΊ πρόκειται Υιό fvo Εεχωριστό πρόσωπο; Αύτό εΙναι τό βασικό πρόβλημα στι'}ν οΙκονομική θεωρία.
Μ Ας δουμε τή -χωρlς όνταλλαγή αΙκονομία_ του καθηγητη. Πρόκειται γιό μιό φαντασlοπληΕΙα του καθηγητη. κόTl πού δέν συναντήθηκε μέχρι τώρα σέ κανένα μέρος της γης καΙ πού αν προσπαθήσουμε νό την έφαρμόσουμε στήν όρχαία Έλλόδα ι'i στή Ρώμη, ΟΟως καΙ στό φεουδαρχικό ΜεσαΙωνα του Χου αΙώνα, μό 6ρεθουμε μπροστό σέ μιό Ιστορική φαντασΙα έκπληΚΤικης θρασύτητας. Μέ τό νό πόρουμε γιό κριτήριο της παραγωγης γενικό. όχι τΙς πα. ραγωγlκές σχέσεις, όλλό τΙς σχέσεις όνταλλαγης, εΙνaι
1 02
σόν νό τοποθετουμε τόν έμπορο στό κέντρο του οlκονομlκου συστήματος KOI νό τόν κόνουμε μέτρο δλων των προγμότων, όκόμα κι' δταν ό έμπορος δέν ύπόρχεl όκόμα. Νό τό λαμπρό όποτέλεαμα της -όπαγωγlκης ψυχολογlκης μεθόδου KOI τρόπου όνόλυαης» του Μπύχερ, νό πως -διειαδύει στήν ούσίο των πραγμότων» όντί νό -μένει στήν έπlφόνει α » Ι
·Η όπλή ταΕlνόμηση της -ίστορικης σχολής» : ή διοίρεση της οίκονομlκης ίστορίας σέ τρείς φόσεις, -τήν φυσική οίκονομίο, τή νομιαματική οΙκονομία καΙ τήν πιστωηκή οΙκονομία». ήταν πολύ καλύτερη καΙ πολύ πιό κοντό στήν όλήθεια όπ' αύτό τό γεμότο κενοδοΕΙα κατασκεύοαμα της εύφυϊας του καθηγητη Μπύχερ, πού άρχlΖεl τήν όνόλυσή του βγάΖοντος άχρηστες όλες -τίς παλαιότερες προσπόθειες πού έγινον σ' ούτό τόν τομέα», γιό νό πάρει τελικό σόν 6όαη γιό τήν όνόλυσή του, όκρl6ως τήν ίδια άποψη πού πηραν κι' αύτοl. τήν άποψη της άνταλλαγης πού -μένει στήν έπιφάνεια» των πραγμότων, τήν όποία όπλό καΙ μόνο τή μετομορφώνεl μέ φτηνό έπlχειρήμστο καΙ τή μετατρέπει σέ μιό έντελως λανθοαμένη άποψη. Δέν εΙναι δμως κοθόλου τυχοίο πού ή όσTlκή έπιστήμη -μένει στήν έπιφόνεια». 'Ανόμεσα στούς όστούς διανοούμενους ΟΙ μέν, όπως ό ΦρεlδερίΚος Λίστ, διαιρουν τήν ίστορία όνόλογα μέ τό έΕωτερlκό χορακτηριστlκό των σπουδαlοτέρων πόρων διοτροφης KOI δlακρlνουν τΙς περιόδους του κυνηγιου. της κτηνοτροφίας, της γεωργΙας KOI της 610μηx� νΙας. δlαlρέαεlς πού δέν έπαρκουν ούτε καν Υιό μιό έπlφανειακή έΕήγηση της ίστaρlας των πολιτισμων.
-Αλλοl, δπως ό καθηγητής Χίλντεμπραντ. διαιρουν τήν Ιστορία αύμφωνα μέ τήν έΕωτερlκή μορφή της όνταλλαγης. αέ φυσική οΙκονομία, νομιαμοτική οΙκονομία καΙ πιστωτική οlκονομlα η, δπως ό Μπύχερ, σέ OIKOνoμlo χωρίς όντολλαγή, σέ οΙκονομία της άμεσης όνταλλογης καΙ σέ οlκονομlα μέ κυκλοφορlα έμπορευμότων.
-Aλλol πόλι, όπως ό Γκρόασε, παlρνουν τήν κατανομή
1 03
των προίόντων σάν σημείο όφετηρίαc για τό χαρακτηρισμό τών οΙκονομικών μορφών. Μέ δυό λόγια, oi αστοl 00-φοί βόζουν στό πρώτο πλόνο τών ίστορικών όναλύσεών TOUC, τήν όνταλλαγή, τή διανομή f\ τήν κατανόλωση, δλα έκτός όπ' τήν κοινωνική μορφή της παραγωγής ,πού πραγματικό έπαιζε σέ κόθε έποχή τόν πιό όποφασιστικό ρόλο καί ή όποΙα προσδιόριζε τίς μορφές πού έπαιρναν ή όνταλλαγή, ή διανομή καί ή κατανόλωση καΙ τό συγκεκριμένο τους περιεχόμενο.
Γιατί όμως οϊ όστοί διανοούμενοι βλέπουν έτσι τό πρό
γματα ; Γιό τόν ίδιο λόγο ποίι τούς κόνει νό θεωροϋν τήν καπιταλιστική οίκονομία αόν τήν όνώτατη καΙ τελευταία φόση της οΙκονομικης ίστορlας, όρνούμενοι τήν παραμέρα παγκόαμια οίκονομική έΕέλιΕη καί τίς έπανοσιατικές προοπτικές.
Ή κοινωνική μορφή της παραγωγης, δηλαδή τό ζήτημα τών σχέσεων όνόμεαα α' αύτούς πού έργόζονται καΙ στό μέσα παραγωγής, είναι τό κεντρικό ζήτημα κόθε οΙκονομικής φόσης, τό εύαίσθητο αημείο κόθε ταΕικης κοινωνlας, μέσα στήν όποία τό μέσα παραγωγης δέν όνήκουν σ' αύτούς πού έργόζονται. Αύτή, κότω όπό τη μιό f\ τήν άλλη μορφή, όποτελεί τή βόση αύτών τών κοινωνιών, εΙναι ή βασική πpoίiπόθεση κόθε μορφης έκμετόλλευοηc καΙ κάθε ταΕικης κυριαρχίας. Ή προσπόθεια πού κόνουν οί όστοί διανοούμενοι γιό νό έκτρέψουν τήν προσοχή τοϋ κόσμου όπ' αύτό τό εύαίσθητο αημείο καί νό τή συγκεντρώσουν σέ έΕωτερlκό καί δευτερεύοντα χαρακτηριστικό. όναμφlβολα δέν γlνεται συνειδητό όπ' αύτούς τούς όστούς, όλλά βααίζεται στήν ένστικτώδικη άρνηση της τόΕης ποί.ι όντΙΠΡοσωπεί.ιουν, στό έπίπεδο της διανόησης, νό δοκιμόοουν τό έπικlνδυνο φροϋτο όπ' τό δέντρο της γνώσης.. - Ενας καθηγητής όλότελα σύγχρονος καί διάσημος, όπως ό Μπί.ιχερ, έκδηλώνει αίιτό τό ταΕικό του ένστιχτο μέ -όΕυδέρκεlα-, όταν φουρνlζει μέ όγαλλίαση ατό μικρό αυρτάρι της ταΕινόμησής του όλόκληρες έποχές, όπως ό πρω-
104
τόγονος κομμουνισμός, ή δουλεία, ή δουλοπαροικlα, έποχή μέ ριζικό διαφορετικές παραγωγικές σχέσεις όνόμεσα στήν έργατική δύναμη καί στό μέσα παραγωγης.
'Από τήν άλλη όμως μεριό, κόνει πολυόριθμες καΙ δχρηστες διακρ/σεις σΙ ό,τι όφορα τήν lστορlα της βιομηχανίας όπου κόνει τόν ένα διαχωρισμό έπειτα όπό τόν δλλο, μιλά καΙ Εαναμιλά μ' όλες τΙς λεπτομέρειες, γιό -οίκιακή έργασία-, -μισθωτή έργασία-, -έργασ/α του τεχνίτηκλπ.
Οί ίδεολόγοι τών εκμεταλλευομένων μαζών, ΟΙ πιό παλιοί ύπερασπιστές του σοσιαλισμου, οί πρώτοι κομμουνιστές, περιπλανιόντουσαν στό σκοτόδια καί μένανε μετέωροι στόν όέρο, όταν ζητουσαν τήν ίσότητα όνόμεσα στούς όνθΡώπους, καί προσανατόλιζαν τίς διεκδικήσεις τους καΙ τόν όγώνα τους, κυρίως ένόντια στήν άνιση διανομή τών όγαθών Γι - δnως μερικοί σοσιαλιστές του Χ ΙΧ αίώνα -ένόντισ στΙς σύγχρονες μορφές της όνταλλαγης. ·Οταν οί καλύτεροι εκπρόσωποι της έργατικης τόΕης κατόλαβαν ότι ή μορφή της όνταλλσγης εΕαρτιόταν, αύτή καθ' αύτή, όπά τήν όργόνωση της παραγωγης, κι' ότι αύτό που έπαιζε τόν πιό όποφασιστικό ρόλο ητσν οΙ σχέσεις όνόμεσα στούς έργαζόμενους καΙ τό μέσα παραγωγης, τότε τό σοσιαλιστικό ίδανικό όπόχτησσν ένα στέρεο επιστημονικό θεμέλιο. χεκινώντας όπ' αύτή τή βασική άποψη, ή επιστημονική θέση του προλεταριότου διαχωρίζεται όπ' αύτήν της όστικης τόΕης τόσο στήν όρχή της οίκονομικης ίστορίας όσο κα lστήν όρχή της πολιτικης οΙκονομίας. � Αν ε(ναι πρός τό συμφέρον της όστικης τόΕης νό θολώσει τό ιcεντΡΙKό ζήτημα της οΙκονομικης ίστορίας καΙ τίς μορφές πού πηρε στό πέρασμσ της ίστορίσς - τή μορφή πού πηραν οί σχέσεις όνόμεσα στούς έργαζόμενους καΙ τό μέσα παραγωγης - όvτlθετα τό συμφέρον του προλεταριότου όπαιτεί οί σχέσεις αύτές νό φωτισθουν καί νό μπουν σέ πρώτο πλόνο. νό όπoτελtσoυν τό κριτήριο της οίκονομικης δομης της κοινωνίας. Βναι όνόγκη οί έργαζόμενοι νό κατανοή-
105
σσυν τίς μεγάλες καμπές της ίοταρlας παυ χωρlΖαυν τήν πρωτόγανη κομμουνιστική κοινωνία όπό τήν κατοπινή κοινωνία τών τόΕεων, όπως καΙ νό διακρlνουν τΙς διόφορες ίοτορικές μορφές που πηρε ή ταΕική κοινωνία μέχρι αήμερα. Μόνο αύτός πού κατανοεί τίς ίδιαίτερες οlκανομικές ουνθηκες της πρωτόγονης καμμαυνιστικης αlκονομlας καΙ τό Ιδιαίτερα χαρακτηριοτικό της όρχαίας δαυλοκτητικης αΙκονομlας, της μεσαιωνικης φεουδαρχικης οlκονομlας, μπορεί πραγματικό νό καταλόβει γιατί ή καπιταλιστική κοινωνία προσφέρει γιό πρώτη φορό τή δυνατότητα της πραγματοποlησης τοϋ σοσιαλισμοϋ. Μόνο αυτός μπορεί νό κατανοήσει τή βαοlκή διαφορό όνόμεσα στήν παγκόσμια 00-αιαλιστική οΙκονομία τοϋ μέλλοντος καΙ τίς πρωτόγονες κομμουνιστικές κοlνωνlες της προίστορlας,
106
ΗΕΡΟ Ε "
Ή άαΟιΙύυθcιΙ.
-,;nιr ntI,.,-,;dyovnιr
f(oyyovvrd-';If(nιr
Noιυ,.,υίαιr
Iί.εφάίlαιo 7
Η ΠΡΩΤΟΓΟΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ MARCHE
Μ Ας έΕετόσουμε της έσωτερικέc δομές της γερμανικης κοινότητας της MARCHE. πού εΙναl αύτή ποίι έχει μελετηθεί περισσότερο όπό τούς έρευνητέc, ΟΙ ΓερμανοΙ είχαν έγκατασταθεί όργανωμένοι σέ φυλές κοί σέ γένη. Ιέ κόΒε γένος, κόΒε πατέρας είχε ένα τόπο Υιό νό χτΙσεl έκεί τό σπΙτι του κσί τή φόρμα του. - Ενα δλλο μέρος της γης τό χρησιμοποιούσαν Υιό καλλιέργεια, καΙ όπ' αύτό σέ κόΒε οΙκογένεια λόχοινε μέ κλήρωση ένα κομμότι.
Σύμφωνα μέ τΙς μαρτυρΙες του ΚαΙσαρα, ύπηρχε στΙς όρχέc τοϋ Χριστιανισμού μιό γερμανική φυλή (01 Σουέ601 ., Σουό60I) . τής όποΙος τό μέλη καλλιεργούσαν τούς όγρούς όπό κοινού, χωρίς νό έχει γΙνει όπό πρΙν όναδιανομή όνόμεσσ στΙς διάφορες οΙκογένειες. Γενικό δμως, ή έ· τήσισ όνσδιονομή των κομματιων της γης IjTov ήδη φαινόμενο πολίι συνηθισμένο, lδιαΙτερα τήν έποχή πού Ζοϋσε ό Ρωμαίος Ιστορικός Τόκιτος, τόν 11 αΙώνα. Ιέ όρισμένες περιοχές, δπως στήν κοινότητα Φρικχόφεν της περιοχης τοϋ Νασόου, ΟΙ έτήσιες όναδιανομές των χωραφιων συνηθίζονταν όκόμα τό χν l l κσl χνι ι ι αίώνα. Τόν χιχ αΙώνα, σέ όρισμένες κοινότητες της παλιος θaυaρικης έπαρχΙας
109
καΙ στΙς δχθες τού Ρήνου, όναμοιρόΖανε όκόμα τή γη μέ τυχαlα κλήρωση, δν καΙ αύτό δέν γινόταν κόθε χρόνο, όλλό σέ μεγαλύτερα διαστήματα: Κόθε τρlα, τΟΟσερα, έννιό, δώδεκα, δεκατέσσερα, δεκαοχτώ χρόνια. Αύτοί οΙ όγροl δέν έγιναν όριστlκό ότομlκές lδlοχτησlες, παρά μόνο πρός τό μέσα τού χνl Ι Ι αΙώνα.
ΚαΙ στή ΣκωτΙα έπΙσης, σέ όρlσμένες περιοχές ΟΙ όνα· διανομές στό χωρόφια γίνονταν μέχρι τούς καιρούς μας. Στήν όρχή, δλα τό χωρόφια πού έμπαιναν στήν κλήρωση ηταν ίσα, καΙ ή έκταση τού χωραφιού όντιστοlχούσε στΙς μέσες όνόγκες μιας οΙκογένειας, στή γονιμότητα τού έδόφους καΙ στήν παραγωγικότητα της έργασΙας. 'Ανόλογα μέ τήν πσιότητα τού έδόφους, ή έκταση κόθε χωραφιού στΙς διάφορες περιοχές ηταν δεκαπέντε, σαράντα fι καΙ περισσότερα έκτόρια. ΣτΙς περισσότερες περιοχές της Εύρώπης, τό χωρόφια πού εΙχαν μοιραστεί μέ κλήρωση όπό
τόν ν καΙ νι αΙώνα καΙ μετό, μετασXηματfσθηKOV σt κληρονομική περιουσία των οlκογενειων. ΠρΙν δμως τό χωράφια αύτό γΙνουν ότομlκή lδlοχτησlα, προηγήθηκε μιό περΙοδος στή διάρκεια της όποΙας ή όναδιανομή γινόταν δλο καΙ σέ πιό όραιό διαστήματα, μέχρι πού στό τέλος σταμότησε έντελως. Αύτό δλα δμως lσχύουν μόνο σέ δ,τι όφορα τό χωράφια. ·Ολες ΟΙ ύπόλοιπες έκτόσεις, δόση, λειβόδια. νερό καΙ μή έκμεταλλεύσιμες έπιφόνειες, παρέμεναν ένlαlα lδlοχτησlα της MARCHE. Τό προϊόν πού όποφέρανε τό δόση γιό παρόδειγμα, χρησιμοποιόταν γιό τήν κάλυψη των όναγκων τού συνόλου καΙ τήν κόλυψη των δημοσlων δαπανών, δ,τι δμως περlσσευε στό τέλος, μοιραζόταν σέ δλους. ΤΙς βοσκές τΙς έκμεταλλεύονταν δλοl όπό κοινού. Αύτοl ΟΙ βοσκότοποι Γι γενικό οΙ έκτόσεις πού όνηκαν στήν κοινότητα, διατηρήθηκαν σ' αύτή τους τή μορφή γιό πόρα πολύ καιρό, καΙ τούς συνανταμε καΙ σήμερα όκ6μα στΙς Βαυαρικές, Τυρολέζlκες καΙ Έλβετικές • Αλπεις, � Γαλλlα, στή Νορβηγlα καΙ στή Σουηδlα.
·Οταν έκαναν τήν κατανομή των όγρών, γιό νό εlναl
1 1 0
σίγουροι ότι αύτη θό ηταν έvτελώς ίση γιό όλους, άρχιΖαν νό διαιροϋν τη γη σέ μερικό μεγόλα κομμότια (τό λεγόμενα Γκε6όν) , όφοϋ όμως λα6αίναν ύπόψη την ποιότητα καί τη διαμόρφωση τοϋ έδόφους, καΙ μετό αύτό τό κομμότια τό ύποδιαιροϋσαν σέ τόσες λουρίδες γης, δσες όVΠστοιχοϋααν στόν όριθμό των όνθρώπων πού δΙKαΙoUVΤαν νό πόρουν γη. Μ Αν κόποισς όπ' αύτούς είχε όμφlβολΙες γιό τό μερΙδlο της γης πού τοϋ έλαχε καΙ θεωροϋσε πώς αύτό δέν ήταν ίσο μέ τό μερίδιο τών άλλων, μπορούσε νό όπαιτήσεl μιό νέα μέτρηση της έκτασής του καΙ όποιοσδήποτε τόν έμπόδlΖε νό όσκήσεl αύτό τό δlκαίωμό του τιμωριόταν.
·Οταν ή τυχαία μΟιΡασlό τών χωραφιών καΙ ή περισδlκη όνακατανομή τους πέαανε όλότελα αέ όχρηστΙα, παρ� όλ' αύτό ή έργασΙα όλων τών μελών της κοινότητας στό χωρόφια συνέχιΖε νό γίνεται όπ' όλους μαζ! καΙ νό ύπόκειταl στούς αύστηρούς νόμους πού είχαν θεσπιστεί όπό τό αύνολο. Γιό νό εΙναl κόποιος πραγματικό μέλος της MARCHE, δέν όρκοϋσε όπλως καΙ μόνο νό έχει έγκατασταθεί στήν περιοχη αύτή. - Επρεπε, έκτός όπ' αύτό, νό κατοικεί μόνιμα ό ίδιος έκεί καί νό καλλιεργεί ό ίδιος τό χωρόφια του. Όποιοσδήποτε δέν καλλιεργοϋαε γιό μερικό χρόνια συνέχεια τό μερίδιο της γης πού τοϋ όνηκε, τό fχανε χωρίς καμιό άλλη διαδικασία καί ή κοινότητα μπο· ροϋσε νό τό δώσει γιό καλλιέργεια σ' ένα άλλο όπό τό μέλη της, κι' αύτη ή έργασΙα γινόταν κότω όπ' τόν έλεγχο της κοινότητας.
Τό πρώτα χρόνια της έγκατόστασης των Γερμανών σ' αύτή την περιοχή, η κτηνοτροφΙα όποτελοϋσε τό έπΙκεντρο της οlκονομlκης Ζωης καΙ όναπτυσσόταν σέ βοσκοτόπια καΙ λεl6όδlα, πού όνηκαν σ' όλους, ή έκμετόλλευση τών όποΙων γινόταν κότω όπό τη διεύθυνση τών βοσκών της κοινότητας. Σόν βοσκοτόπια χρησιμοποιοϋσαν τό έδόφη πού έμεναν όκαλλlέργητα καΙ τό χωρόφια μετό τι'ι συγκομιδή. Άπό αύτό καΙ μόνο μπσρεί κανεlς νό αυμπερόνεl δτι τό όργωμα καί ό θερισμός, ή έναλλαγι'ι των καλ-
1 1 1
λιεργειών καΙ των όγραναπαύσεων σέ κόθε κομμόTl της κοινης έκτασης, ή διαδοχή τών σπορών, ήταν κόTl πού όποφόσιζαν δλοl μαζΙ, καΙ καθtνας έπρεπε νό αυμμορφωθεί πρός τούς γενικούς κανονισμούς του συνόλου.
KoBtvo όπό τό μεγόλα κομμόTlα στό όποία εΙχαν χωρίσει τή συνολική έκταση, ήταν μαντρωμtνο όπό ένα φρόχτη με παγlδες καΙ παρtμενε κλειστό όπ' τόν καιρό της σπορας μtχρl τόν καιρό του θερισμου. Οί ήμερομηνΙες του μαντρώματος καΙ του Εεμαντρώματος αύτης της έκτααης προσδιορίζονταν μετό όπό όπόφαση στήν όποία συμμετείχε δλο τό χωριό. Καθεμιό όπό αύτές τΙς έκτόσεις 6ρlσκόταν κότω όπό τήν tnonTeio tνός δημοσlου ύπαλλήλου της κοινότητας, ό όποίος έπαιζε τό ρόλο του ελεγκτου καΙ εΙχε αόν καθηκον τήν έφαρμογή τών ύπαΡXόVΤων νόμων. ·Οταν γινόταν τό Εεμόντρωμα αύτών τών tκτοοεων, πραγματοποιουσαν μιό γιορτή στήν όποΙα συμμετείχαν όλόκλη· ρα χωριό, συμπεριλαμ6ανομένων καΙ τών παιδΙών, στό όποία, σύμφωνα μέ τό fθιμo, δlνανε χαστούκια, κι' αύτό γιό νό τούς tντυπωθαυν καλό τό δρια της έκτασης, fτσl ιi)στε. αν όργότερα χρειαστεί, νό μπορουν νό είναι μόρτυρες.
Ή κτηνοτροφία ήταν μιό δραστηριότητα τήν όποία tE
ασκουσαν δλοl μαζί. Ή διατήρηση κοπαδιών όπό Εεχωρ .. στό δτομα όπαγορευόταν στό μtλη της MARCHE. ·Ολα τό ζώα του χωριου ήταν κατανεμημtνο αε κοινό κοπόδια όνόλογα μέ τό διόφορα είδη ζώων. Κόθε κοπόδl είχε τούς 6οσκούς του καΙ ένα ζιi)C?όδηγό. Σύμφωνα μέ τούς Ισχύοντες κανονισμούς, δλα τό κοπάδια έπρεπε νό έχουν καμπανόκια. Δικαίωμα νό ψαρtψουν καΙ νό κυνηγήσαυν εΙχαν δλα τό μέλη πού κατοικουσαν την κοινότητα . . Κανtνας δέν μπορουσε νό στήσει παγΙδες καΙ θελιές στή λουρlδα της γης πού του όνηκε, χωρΙς νό προειδοποιήσει τό δλλα μtλη της κοινότητας. Τό όρυκτό. όλλό καΙ δ,Τιδήποτε 6ρlσκόταν μΟΟα στή γη, σέ βόθος μεγαλύτερο όπ' αύτό στό όποίο φθόνεl τό όλtτρι, όνηκαν στήν κοινότητα καΙ δχl σ' αύτόν
1 1 2
πού Βό τό έβρισκε. Σέ κόθε κοινότητα έπρεπε νό έγκατασταθοίίν καΙ ΟΙ όπαρaΙτητoι τεχνlτες. Βέβαια, ΟΙ όγΡοτικές οΙκογένειες έφτιαχναν μόνες τους τό μεγαλύτερο μέρος όπό τό πρόγματα πού εΙχαν όνόγκη γιό την καΒημεριν" τους ζωή. Ν Εψηναν στούς φούρνους, έφηαχναν μπύρα, γνέθανε καΙ ύφαίνανε στό σπίηα τους. 'Από πολύ νωρίς, ώστόσα, πολλό έπaγγέλματα έΕειδικεύτηκαν, καΙ Ιδιαίτερα τά έπαγγέλματα πού σχετίζονταν μέ τήν κατασκευή γεωργικων έργαλεΙων. Ν Ετσι βλέπουμε στή δασική περιοχή της MARCHE, aτή Βέληε, aτή Σόεε, δτι όνόμεσα aτό μέλη της κοινότητας έπρεπε νό -ύπόρχεl ένας άνθρωπος όπό κάθε έπόγγελμα, ό όποίος Βό �Eερε νό κατασκευόζει χρήσιμα πρόγματα όπό Εύλο-. Ι' δλες αύτές τΙς περιοχές, δΙ-νονταν στούς τεχνίτες όδηγίες σχετικό μέ τό είδη της EuλεΙας, πού θό μπoΡOίiσαν νό χρησιμοποιήσουν, καΙ την tnlτρεπόμενη ποσότητα, έτσι cυστε νό προστατεύουν τό δόσος κα lνό μήν KOTaoκeuΌZOVTOI παρά μόνο έκείνα τό όντικείμενα πού ηταν όπαρalτητα aτό μέλη της MARCHE. Ή κοινότητα έδινε στούς τεχνlτες δλα όσα εΙχαν όνόγκη γιό νό ζήσουν καΙ γενικό ΟΙ τεχνίτες βρίσκονταν στην ίδια κατόσταση μέ τη μάζα των όγροτών, όλλά δέν εΙχαν τό ίδια δικαιώματα. Αύτό συνέβαινε. YIDti όφ' ένός μέν ηταν
πλανόδιοι καί μεταKινoίiνταν όπό τόπο σέ τόπο, όφ' έτέρου δέ. πρόγμα πού εΙναι τό ίδιο, ylaT! ή γεωργία δέν ηταν γι' αύτούς η σπουδαιότερη όπασχόλησή τους. Βλέπουμε λοιπόν δη " γεωργία όnoτελoίiσε τότε τό έπίκεντρο της οίκονομικης Ζωης, καΙ δλη ή δημόσια ζωή, τό δικαιώματα καΙ ΟΙ ύποχρεώσεις των μελών της κοινότητας γύριΖαν γύρω όπ' αύτήν ( 1 ) . Γι' αύτό καΙ μέλoc. της κοινότητας δέν ylv6-
( 1 ) Ό τεχνίτης f5ρισκόταν d:κριf5ώς σrήν ίδια θέση σrήν d:p" xαtα έλληνική κοινότητα της Όμηρικης Εποχης: «�oλoι αότοί ΟΙ άνθρω1toι (σιδεράδες, ξυλουΡγΟI, μουσικοl, ΥΙατροΙ) εΤvαι οΙ cΔημιouργοΙ:. (άπό τό cδημος:. = λαός), δηλαδή εlvαι ιhιθρωττοι 1tOό δouλείκκN για τά μέλη της κοινότητας κι' δχι γι' αύτους τοίις (διους. ΕΙναι ένπλως έλεύθεροι, d:λλό: δεν Ιxouν τά �\α
1 1 3
τσν όποιος όποιος. Γιά νά εγκατασταθεί Ινας ξένας σn\ν κοινότητα, έπρεπε νά ύπάρχει ή όμόφωνη συγκατάθεση όλων των μελων. Καί κανένας δέν μποροϋσε νά παραχω· ρήσει τό χωράφι του σΙ εναν Εένο, παρό μόνο σ' ένα μέλος της κοινότητας της MARCHE καί αύτό παρουσία του δικαστηρίου της MARCHE.
'Επικεφαλής της MARCHE ηταν ό δήμαρχος της κοι· νότητας, όνομαζόμενος «Ντόργιφαφτ- Γι -Σουλτχόις-, η όλλιως .. Μαρκ-μάίστερ .. καΙ .. Σέντενερτ-. 7Ηταν έκλεγμένος άπ' τό σύνολο των μελων της κοινότητας. Αύτή ή έκλογή δέν συνιστουσε μόνο μιά τιμή γιό τόν έκλεγμένο, άλλά επίσης καί μιά ύποχρέωση: Δεν είχε τά δικαίωμα νά άρνηθεί τήν εκλογή, κι' αν τά έκανε θά έπρεπε νά ύπαστεΙ κυρώσεις. Μέ τόν ΚΟιΡό, είναι όλήθεια, αύτό τό λειτούργημα δρχισε νά γίνεται κληρονομικό σέ όρlσμένες οίκογένειες. 'Απ' αύτό τό σημείο καί μετά δέν έμενε παρά ένα βημα άκόμα γιά νό γίνει τό λειτούργημα αύτό αΙσχροκερδές - έΕαlτίας της δύναμης καΙ των είσοδημάτων πού προσπόριζε σ' αύτόν πού τό είχε - γιό νά μπορεί νά μεταβιβάζεται, μετατρέποντας έτοι τό λειτούργημα ούτό, άπό ένα λειτούργημα καθαρά δημοκρατικό πού πήγαζε όπό τΙς έκλογές, σ' ένα όργανο κυριαρχίας πόνω στήν κοινότητα. Π ορ' όλ' αύτό, όταν η κοινότητα βρισκόταν ατό όπόγειο της άκμης της, ό όρχηγός της MARCHE δέν ηταν παρά ένας όπλός εκτελεστής της θέλησης της κοινότητας. ·Ολες οί δημόσιες ύποθέσεις ρυθμίζονταν όπό τή συνέλευση όλων των μελων της MARCH E, ή όποία έπαιζε καΙ τό ρόλο του διαιτητου στίς διόφορες φlλονlκlες καί έπέβαλλε τΙς ποινές.
δικαιώματα, �ρΙσKoνται 'Πιό χαμηλά άττΟ τά κυρΙως εΙ1tεϊν μέλη της κοινότητας, &πό τούς άπλούς άΥΡ6π.ς. Συχνά δέν μέvouν aτό ίδιο μέρος, πηΥαΙνουν ά'Itό τό1το σέ τόπο κι' δτΑV εΙναι 'ΠoΛU φημισμένοι, τούς καλών νό: Ιρθouν καΙ άττΟ μαKΡUVΈς χωρες:t (-Ev. touapvr Μό:ΥεΡ, ",'Η οΙκονομική έξέλιξη της Άρχαιό'ιητας:t, σελ. 1 7 ) .
1 14
·Ολη ή όργόνωση των έργασιων, παύ γινόταν στούς όγρούς, στούς δρόμους, στίς κατασκευές σπιτιων, ΟΙ έλεγ· κτές των όγρων καΙ τοϋ Xωριoίi, τό πόντα ρυμlζονταν μέ όποφόσεις της συνέλευσης, όπως έπίσης σ' αύτην πόλι λογoδoτoίiσαν σύμφωνα μέ τούς κανονισμοίις -των βιβλlων των κοινοτήτων", Ή δικαιοαύνη όποδινόταν φωναχτό καΙ δημόσια όπό όλους τοίις παρευρισκόμενους, κατω όπό την προεδρία τοϋ όρχηγοϋ της MARCHE. Μόνο τό μέλη της κοινότητας μπoρoίiσαν νό παρευρίσκονται στΙς συνεδριόσεις τoίi δικαστηρίου, ένω ή είσοδος στούς ξένους ηταΥ όπαγορευμένη.
Τό μέλη της κοινότητας εΤχαν ύποχρέωση νό όλληλουποστηρίζοντσι, νό όλληλο6οηθοϋνταl πρόθυμα κι' όδελφlκό σέ περίπτωση πυρκαγιάς, έχθρικης έπlθεσης κλπ. Στόν πόλεμο, τό μέλη πού όνηκαν στην ίδια κοινότητα συγκροτoίiσαν τό δικό τους μόχιμο τμημα καί πολεμοϋσαν πλόlπλόl. -Οταν γΙνονταν έγκλήματα Γι πταΙσματα στην κοινότητα της MARCHE, Γι δν κόποιο μέλος της διέπραττε ένα έγκλημα έεω όπ' αίιτήν, τότε όλη ή κοινότητα ήταν συνυπεύθυνη γι' σύτη την πρόΕη. Τό μέλη της ηταν ύποχρεωμένα νό φιλoEενoίiν τοίις Εένους καΙ νό βοηθοϋν τούς έ· χοντες όνόγκη όπό βοήθεια.
Όλόκληρη ή κοινότητα της MARCHE όποτελοϋσε στήν όρχή μιό θρησκευτική κοινότητσ καΙ όργότερα. μετά τήν έγκαθίδρυση τοϋ Xρlστιανισμoίi μετατράπηκε σέ μιό έκκλησιαστική παροικία, πράγμα ποίι έγινε πoλίJ μετά, μόνο κατά τόν ΙΧ αΙώνα σ' ένα μέρος των Γερμανων, τοίις ΣάΕωνες γιό παράδειγμα. Τέλος, ή κοινότητα της MAR· CHE εΤχε γενικά ένα δόσκαλο γιό τή νεολαία τοϋ Xωρloίi.
Δέν μπoΡOίiμε νά φαντασθoίiμε κανένα πιό άπλό καΙ πιό άρμονlκό οΙκονομικό σύστημα όπ' αύτό πού είχαν ΟΙ όρχαίες γερμανικές κοινότητες MARCHES. ·Ολος ό μηχανισμός της κοινωνlκης του ζωης είναι σόν εόστερος ούρανόc. Ή άντιμετώπιση των άμεσων άναγκων της καθημε-
1 1 5
ρινής ζωής καί ή ίση κόλυψη αύτών των όναγκών όπ' όλα τό μtλη της κοινότητας, νό ποιό είναι τό σημείο όφετηρlας όλλό καΙ ό όπώτερος σκοπός αύτης τής κοινωνlκης όργόνωσης. Έργόζονταl δλοl γιό όλους καΙ όπoφασίζOUΝ όλοι γιό όλους . • Από πoCi πηγόΖεl δμως καΙ πoCi 6ασlζεται αύτή ή όργόνωση καθώς καΙ ή έEouσlα πού fχεl ή όλότητα πόνω στό μεμονωμένο δτομο;
Ή πηγή αύτης της έΕουσίας εΙναl ό κομμουνισμός της γης, μ' δλλα λόγια ή έΕουσlα αύτή βασίζεται ατό γεΥovόc. δτι ή γη, τό σπουδαίο μέσο παραγωγης σ' αύπς τΙς Kolν� τητεc. ,όποτελεί κοινή lδlοχτησlα. Αύτό ώστόσο τό τυπικό χαρακτηριστικό της οlκονομlκης KOμμOUVΙσnκης όργό� σης φαίνονται καλύτερα κόνοντας μιό σUΓΚΡIΠKή μελέτη σέ παγκόσμια κλlμακα, συλλαμ6όνοντας την παρaγωγι'! στήν παγκόσμια διόστααή της μέ δλες ΤΙς ποικιλΙες καΙ τΙς παραλλαγές πού αύτή παρουσιόζεl.
1 16
Iί.cφάίlαιo 8
ΟΙ ΠΡΩΤΟΓΟΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝ Ι ΕΣ ΤΩΝ ΙΝΚΑΣ
R Ας μετaφερθοϋμε τώρα στήν όρχαΙα αύτοκρατορla τών ϊνκος, στή Νότιο 'Αμερική. Ή έπικρότεια αύτi'ις της αύτοκροτορlaς περιελόμ6aνε τΙς σημεpινtς δημοκρατΙες τοϋ ΠεΡοϋ, της Βολlβlας καΙ της Χ,λης, δηλαδή μιό Ικτaση 3.364.000 Τ.χ. περlπου, της όποΙας ό σημερινός πληθυσμός όνέρχετal σέ 12.000.000 κατοΙκοuς.
Τ όν καιρό πού αύτή ή αύτοκρατορla κaτοχτήθηκε όπό τόν Π lζόρ, συνέχιζε όκόμα νό έχει την Ιδια διοικητική όργόνωση μ' αύτή πού ύπηρχε αΙώνες πρΙν. Συναντάμε σΌύτές τΙς περιοχές κοινωνικές δομές όμοιες μ' αύτές των όρχalων Γερμανών.
ΚόΒε οΙκογενειακή κοινότητα ή όποΙα περιλαμ6όνει ταυτόχρονα μιό έKατovτόδα περlποu όνθρώπων Ικανών νό φέρουν δπλα, κατέχει μιό όρισμένη έκταση πού όVΉK&Ι σέ δλα της τό μέλη KOI - πρόγμα περlεργο - ή έκταση αύτή έχει τό ίδιο δνομα μέ τό δνσμα πού δΙνανε στήν έκταση αύτή ΟΙ όρχαίοl Γερμανοl. Τήν όνόμαζαν MARKA. Τό καλλιεργήσιμα έδόφη ηταν έΕω όπό τήν έκταση της ΜΑΑΚΑ καΙ εΙχαν διαιρεθεί σέ κομμόTlα γης, τό όποία μolρόZovτoν
1 17
με κλήρωση στΙς διόφορες οϊκογένεlες, κόθε χρόνο πρΙν τήν έποχή της σπορας.
Τ ό μέγεθος κόθε κομματιοϋ γης έΕαΡTlόταν όπό τό μέγεθος κόθε οΙκογένειας, δηλαδή όπ' τό μέγεθος των όναγκων τους. Ό όρχηγός τοϋ χωριοϋ, τοϋ όποΙου τό όΕlωμα τήν έποχή της δημιουργίας της αύτοκρατορΙας των · Ινκας ,περΙπου τόν χ καΙ χι αΙώνα, εΙχε ήδη πόψεl νό είναι όΕΙωμα προερχόμενο όπό τΙς έκλογές των μαζων καΙ είχε διαμορφωθεί σε κληρονομικό όΕlωμα, έπαιρνε τό μεγαλύτερο κομμότι γης.
Στό βόρειο Περοϋ, κόθε οΙκογένεια καλλιεργοϋσε τό δικό της κομμότl γης δχl χωριστό όπό τούς δλλους, όλλό έργόΖονταν δλοl μαΖί κατό δεκόδες κότω όπό τή διεύθυνση τοϋ όρχηγοϋ - τρόπος έργασlας τοϋ όποίου την ΟπαρΕη, σύμφωνα με όρlσμένες ένδειεεις πού ύπόρχουν, συνανταμε καΙ στούς όρχαlους Γερμανούς. Κατό δεκόδες καλλιεργοϋσαν στή συνέχεια δλα τό κομμόπα γης τό ένα μετό τό άλλο. όκόμα καΙ αύτό τό όποία όVΗKαν σέ μέλη πού όπουσΙαΖαν, γιατl εΙχαν πόεl στόν πόλεμο, ., γlστi προσφέρανε καταναγκαστική έργασlα στούς · ΙVΚας,
Κόθε οΙκογένεια όπολόμβανε τή σοδειά όπό τή σπορό πού f:κανε στό κομμότl της γης της. Δικαίωμα γιό κομμότι γης εΙχε μόνο έκείνος πού κατοικοϋσε μέσα στό δρια της MARKA καί ηταν μέλoc τοϋ γένους. Καθένας ηταν ύποχρεωμένος νό καλλιεργεί αύτός ό ίδιoc τό κομμότι γης πού εΙχε. ·Οποιος άφηνε τό χωρόφl του όκαλλlέργητο γιό πολλό χρόνια (στό ΜεΕlκό τό δριο ηταν 3 χρόνια) έχανε τό δlκαιώματό του. Τό κομμότια της γης δέν μποροϋσαν οΟτε νό πουληθοϋν. οΟτε νό δοθοϋν. Άπαγορευόταν αύστηρό νό έγκαταλεlψεl κόποιος τή δική του ΜΑΑΚΑ, γιό νό έγκατασταθεί σέ μιό άλλη, πρόγμα πού εΙχε όναμφΙ60. λα σχέση με τούς έΕ αΙματος δεσμούς πού σuνδέανε τό μέλη των όγροτικων γενων.
Ή καλλιέργεια των όγρων, στις παρόκπες περιοχές,
1 18
όπου δέν βρέχει παρά σέ όρσιά διαστήματσ, όπαιτοϋσε την ύπαρΕη έργων τεχνητης δρδευσης, έπρεπε νά κατασκευάσουν κανόλια. Τ ά κανάλια αύτό τό κατσσκεύαζσν όπό KOIνοϋ όλσ τό μέλη της κοινότητας. Ύπηρχσν σύστηρές προδιαγραφές σχετικά μέ τόν τρόπο χρησιμοποίησης τοϋ νεΡOίi, τη διανομή του στό διόφορα χωριά καί στό έσωτερl,ό κόθε Xωρloίi.
Κόθε χωριό εiχε έπΙσης τούς λεγόμενους -όγρούς
των φτωχων-, μιό έκταση δηλαδι'ι την όποΙα κσλλιεργοϋ
σαν όλα τό μέλη της φυλi'jς, ι'ι σοδειό όμως σύτης της καλ
λιέργειας μοιραζότσν όπό τόν όρχηγό τοϋ χωριοϋ στούς
γέρους, στΙς χηρες και γενικό σέ δλλους όνθρώπους πού
δέν ηταν Ικανοl γιό έργασΙα. ·Ολη ή ύπόλοιπη Ικταση, έκτός όπό τούς όγρούς, ηταν Μόρκα-Πόχα, δηλαδή fκταση
κοινοηκή.
Σ τό όρεινό τμημα της χώρας, όπου Γι καλλιέργεια τών όγρών δέν εύδoKlμoίiσε, μιό όπλή κτηνοτροφlα, σχεδόν όποκλειστlκη όπό τό λόμας, συνlστoίiσε τη βόση της ίiπαρEης των κατοlκων, ΟΙ όποίοl όπό καιρό σέ καιρό μετόφεραν τό σπουδαιότερο προίόν τους, τό μαλλl, στην KOIλόδα, προκειμένου νό τό όνταλλόΕουν μέ καλαμπόκι, πι
πέρι καΙ φασόλια.
Στό όρεινό αύτό τμημα της χώρας, ύπηρχαν ήδη όπό την έποχη της κατόχτησής της, κοπόδια τό όποία ηταν ότομlκη lδlοχτησlα, δnως καΙ σημαντικές διαφορες περιουσίας. - Ενα όπλό μέλος της MARKA μπoΡOίiσε νό έχει όπό τρΙα μέχρι δέκα λόμας, ένώ ό όρχηγός μποροΟσε νό έχει όπό πενήντα μέχρι έκστό. 'Ωστόσο ή γη, τό δάσος, τό 60-σκοτόπια, ηταν lδιοκτησlα όλων τών μελών, καΙ έκτός όπό τό κοπάδια πού tΊδη εfχαν γlνεl ότομlκή lδlοχτησlα, ύπηρχαν τό λεγόμενα Kon6δlα τοϋ Xωρloίi, τό όποία όνijKαν σ' όλους καΙ σε καμιά περΙπτωση δεν έπιτρεπόταν νό γlνουν ότομική lδιοχτησlα.
Κατά περιόδους οΙ όποίες ηταν έκ των προτέρων προσ-
1 1 9
διορισμένες, Ινα μέρος άπό τό κοπάδια τού χωριού, δηλα
δή τό κοπάδιο πού άνηκαν σέ όλους σφάΖονταν καΙ τό κρέας τους καθύς καΙ τό μαλλl τους μοιρόΖονταν στίς διά· φορες οlκογένειες. Σ' αύτό τό όρεινό τμημα, δέν είχαν άκόμα έμφανιστεί ΟΙ τεχνίτες, άλλά κάθε οΙκογένεια κατασκεύαΖε όλα τό πράγματα πού χρειαΖόταν στό νοικοκυριό της. Ύπηρχαν χωριά τά όποία εΙχαν lδιαlτερη έπιδεειότητα σ' αύτή Γι έκεlνη τή δραστηριότητα : ύφανση, κατασκευή ποικlλων σκευων, έπεεεργασΙα μετόλλων. �EΠΙKεφαλης κόθε χωριού ύπηρχε Ινας όρχηγός, ό όποίος σdιν
άρχή έκλεγόταν όπό τό λαό, όργότερa δμως 'ι 'ιγεμoνiα του έγινε κληρονομικό δικαlωμα, πού έπέβλεπε τήν καλλιέργεια των άγρων. Γιά κάθε σπουδαία ύπόθεση, συμβουλευόταν τό συμβούλια της συνέλευσης των ένηλlκων μελών, τά όποία προσκαλούσε κότω όπό τούς Γιχους ένός τυμπάνου.
Παρατηρούμε δτι μέχρι tδω ή παλιά περουΟιανή Μάρκα παρουσιάΖει όλα έκείνα τό βασικό χαρακτηριστικό της γερμανικης MARCHE. ΟΙ διαφορές όμως τΙς όποίες παρουσιόΖει σέ σχέση μέ τήν τυπική μορφή της κοινότητας της MARCHE πού γνωρlΖουμε, μας έπιτρέπει νά μπούμε καλύτερα στό πετσί αύτού τού κοινωνικού συστήματος. Τ ό ίδιαΙτερο χαρακτηριστικό πού παρουσιόΖει ή παλιά αύτοκρατορΙα των W Ι νκας συνlστατοι στό ότι έπρόκειτο γιά μιά καταχτηθείσα χώρα στήν όποία εΙχε έπιβληθεί ή εένη κυριαρχία. ΟΙ .. Ι νκας ,πού σdιν περΙπτωση αύτι'ι ηταν ΟΙ καταχτητές, άποτελούσαν βέβαια κι' αύΤΟΙ μέρος όπό τό σύνολο τών Ινδιάνικων φυλών, όλλά ύπέταεαν τΙς εΙρηνόφιλες καΙ καθιστικές φυλές των Βεχούα, όκριβως γιατl αύτές ΟΙ φυλές Ζούσαν άπομονωμένες άπό τόν κόσμο, κάθε χωριό δέν άπασχολείτο παρό μόνο μέ δ,τι εΙχε σχέση μ' αύτό τό ίδιο, χωρlς νά έχει καμιά σχέση μέ τΙς πιό μακρυνές περιοχές καΙ χωρίς κανένα ένδιαφέρον γιά δ,τι συνέχαινε έΕω άπό τήν έκταση της MARKA. Αύτή τήν lδιόμορ· φη όργόνωση, πού τούς διευκόλυνε στήν κατόχτηση αύτών
1 20
των περιοχων, οί � Ινκας τήν δφηοαν γενικό δθlκτη. ΟΙ � Ι νκας έγκαθΙδρυσαν α' αύτές τΙς περιοχές fva έκλεΠΤUσμένο σύστημα οlκονομlκης έκμετόλλευσης καΙ πολ!τικης κυριαρχίας.
Σέ κόβε ΜΑΑΚΑ πού οί � Ινκας καταχτουσαν, ύπcr χρέωναν τό μέλη της νό ξεχωρΙζουν όρισμένα χωρόφιο, τό λεγόμενα .χωρόφια των - Ινκας. tΊ .χωρόφια του ι'ιλιου-, τό όποία έξαKOλOuθoυσαν νό όνήκουν aτό μέλη της ΜΑΑΚΑ καΙ δχl στούς " Ινκας, ή συγκομιδή όμως πού προερχόταν όπό τΙς καλλιέργειες αύτων των χωραφιων προοριζόταν γιό τούς � Ινκας καΙ τΙς κόστες των Ιερέων ΤOuς. Παρόμοια, καΙ ΟΙ όρεινές φυλές των βοσκων, τΙς όποίες οΙ - Ινκας εΙχαν καταχτήσει, ήταν ύποχρεωμένες νό διατηρουν Εεχωριστό fva μέρος όπό τό κonόδια τους, τό λεγόμενα -κοπόδια των κυρΙων... ·Η φύλαΕη αίπών των KOΠ� διων, καθώς καΙ ή καλλιέργεια των χωραφιων των ϊνκας καΙ των Ιερέων, ήταν μιό όγγαρεlα τήν όποΙα fKQvav όπό κοινου δλα τό μέλη της κοινότητας. Σ' αύτό πρέπει νό προσθέσουμε τΙς καταναγκαστικές έργασlες στό όρυχεία καΙ ατό δημόσια fpya, κατασκευή δρόμων κοΙ γεφυριών,
των όποΙων τή διεύθυνση εΙχαν ΟΙ καταχτητές, μιό στραηωΤική όργόνωση στήν όποία ύπηρχε ή πιό αύστηρή πειθαρχία, τέλος μιό όμόδα νtων γυναικών πού πpooρlZovταν γιό θύματα στΙς θρησκευτικές όνθρωποθυσlες τους Γι γιό παλλακlδες τους.
Αύτό τό σκληρό έκμεταλλευτικό σύστημα δφηνε παρ' όλα αύτό δθlκτη τήν έσωτερική ζωή της κοινότητας καΙ τΙς κομμουνιστικές δημοκρατικές δομές της. Οί όγγαρείες καΙ τό χαρότσια ήταν ένα βόρος πού όVΤιμετώπlζε συλλογικό όλη ή MARKA.
Τ ό πιό όΕlοσημείωτο σ' αύτή την ύπόθεση εΙναl τό γεγονός ότι δν καΙ ΟΙ περιοχές αύτές είχαν μετατραπεί σέ μιό στέρεη καΙ σΙγουρη βόση διοιώνισης του συστήματος της έκμετόλλευσης καΙ καταπΙεσης, πρόγμα πού fγινε
12 1
πoΛU συχνό στη διόρκεια της ίστορlας, αύτές καθαυτές είχαν ένα σύστημα πού στηριΖόταν σέ κομμουνιστικές δομές. Πραγματικό, όκόμα καΙ ΟΙ � lνκας, πού επαναπαύονταν μέ δνεση πόνω στίς πλότες των περουβιανων φυλων πού είχαν καταχτήσεl, αύτοί ΟΙ ίδιοι Ζοϋσαν όργανωμένοl σε γένη καΙ σε MARKA. ·0 σπουδαιότερος τόπος διαμονής τους, ή πόλη τοϋ Κούτσκο, δεν ηταν τίποτε δλλο όπό μιό συγκέντρωση δωδεκόμιση ντουζίνων κατοικιων, καθεμιό όπό τΙς όποίες ηταν τό κέντρο τής συλλογlκης ζωης ενός γένους μέ τόν κοινό τόφο τοϋ γένους στό εσωτερικό τοϋ σπιτιοϋ καΙ τό δικό της κοινό χωρο λατρείας των θεων. Γύρω όπ' αύτές τΙς τερόστιες κατοικίες των γενων, έκτεlνονταν ΟΙ έκτόσεις γης των γενων των � lνκας με όδlαlρετα δόση καΙ βοσκοτόπια, μέ όγρούς κατανεμημένους σε όλους, πού τούς καλλιεργοϋσαν όλοι μαζ!.
Σόν όλους τούς πρωτόγονους λαούς, ΟΙ έκμεταλλευτες καΙ κυρlαρχοl � Ι νκας δεν εΙχαν όκόμα φτόσεl στό σημείο νό μι')ν έργόζονταl, όλλό τό μόνο πού Ικαναν ηταν νό επωφεληθοϋν όπό τη θέση τους σόν καταχτητές, γιό νό ζήσουν καλύτερα όπ' δ,ΤΙ ΟΙ ύποτελεϊς τους καΙ νό κόνουν πιό πλούσιες θυσΙες στΙς θρησκευτικές τους τελετουργlες.
Ή σύΥΧρονη τεχνlκη πού συνΙσταταl στό νό τρέφονται μερlκοl όποκλειστlκό όπό την έργασlα των δλλων, καί ό παρασιτισμός νό γΙνεl ένα μέσον δύναμης, κότl τέτοιο i'jTOV έντελίiJς Εένο πρός αύτη την κοινωνική όργόνωση, στό πλαΙσlα της όποΙας ή κοινή lδοlχτησlα καθως καΙ ι') γενική ύποχρέωση δλων νό έργάΖονταl όποτελοϋσαν λαΙκές σιr νήθειες πολύ 6αθειό ριΖωμένες. Αύτή καθαυτή ή δσκηση τής καθολlκης έΕουσΙας ηταν όργανωμένη σόν ένα κοινό λειτούργημα τών οΙκογενειών τών � lνκας.
ΟΙ διοικήσεις τών � I vκας, πού εΙχαν εγκατασταθεί σ' όλες τΙς έπαρχΙες τοϋ Περοϋ καΙ των όποΙων ΟΙ όρμοδιότητες ηταν άνόλογες μ' αύτές των 'Ολλανδών πού εΙχαν έγκατασταθεί aτό όρχlπέλαγος τής Μαλαlσlας, θεωροϋν-
1 22
ταν σαν έξουσlοδοτημένες από τό γένη στά όποία άνηκον, πού είχαν τήν fδρο τους στό Κούτσκο, δnoυ οΙ διαlκητές συνέχιζαν νά fxouv τή θέση τους aτά συλλογικά σπΙτια καΙ να συμμετέχουν στή ζωή της ίδιος τους της κοινότητας, Κόθε χρόνο. αύτοl οί δlοlκητες πού όποτελουσαν τούς όντιπροσώπους των γενων, έπlστρέφανε στό KoιJτσκo γιό τή γιορτή του καλοκαιριου, καΙ λογοδοτουσαν σχετικό με τόν τρόπο με τόν όποίο όσκήσανε στό χρόνο πού πέρασε τήν έξουσία τήν όποία τό γένη τούς είχαν παραχωρήσει, καί γιόρταζαν τή μεγόλη θρησκευτική γιορτή μαζ� με τ'άλλα μέλη της φυλης τους,
ΣυναντCιμε έδω, ώς ένα όρlσμένο 6αθμό, δυό κοινωνικά στρώματα, έκ των όποίων τό fvo 6ρΙσκεταl πόνω όπό τό άλλο, καί τα δύο δμως στρώματα, από τήν δ:ποψη της έσωτερικης τους όργόνωσης, είναι όργανωμένα κατό τρόπο κομμουνιστικό, ένω ΟΙ σχέσεις πού fxouv μεταΕύ τους σαν στρώματα, εΙναl σχέσεις εκμεταλλειπων καΙ έκμεταλλευομένων, 'Εκ πρώτης δψεως, τό φαινόμενο αίπό φαΙνεταl ακατανόητο ,γιατl 6ρΙσκεται σε χτυπητή όVΉφαση μέ τΙς όρχές της Ισότητας. της όδελφότητας καΙ της δημοκρατΙας, πού σ' αύτές 6ασΙζονταν ή όργόνωση των αγρστικων κοινοτήτων,
Άκριβώς έδω fχουμε τή ζωντανή όπόδειξη τοίί γεγονότος δη αΙ πρωτόγονες KoμμouνlστΙKες καινωνΙες, στήν πραγματικότητα, δεν Μλεπαν παρα πολύ λΙγο μερικές αρχές. δπως τήν Ισότητα καΙ τήν έλευθερlα στήν παγκόσμια διόστασή τους, Αύτες ΟΙ -αρχές- όπόχτησαν μια παγκόσμια Ισχύ γιό δλες τΙς χωρες fι τουλόχιστον γιό δλες τΙς -πολιτισμένες_ χωρες, δηλαδή γιό τΙς χωρες του καπιταλιστlκου πολιτισμου. δπου ή θεώρηση του -όφηρημένουόνθρώπου, έπομένως δλων των όνθΡώπων γενικό. ηταν f;va από τό τελειπαία προϊόντα της σύγχρονης όσnKης κοινωνΙας, καΙ ή πραγματοποlηση των όρχων αύτών όπαιτήθηκε για πρώτη φαρό όπό τΙς έπαναστόσεις - της Άμερικης καΙ της ΓαλλΙας. Ή πρωτόγονη κομμουνιστική KoινωVΙα όΥνο-
123
ούσε τίς όρχές γενlκης Ισχύος γιό όλους τούς όνθρώπους. ·Η Ισότητα καΙ ή όλληλεγγύη όνόμεσα aτό μtλη της βασΙζονταν στΙς κοινές παραδόσεις των έΕ αίματος δεσμών καί στήν κοινή lδlοχτησlα τών μέσων παραγωγης. Ή Ισότητα στό δικαιώματα καΙ ή όλληλεγγύη τους δtν έκτεlνονταν πιό μακρυό όπ' τό μέλη πού συνδέονταν μέ έΕ αΙματος δεσμούς καΙ μέ τήν κοινή lδlοχτησlα. ·Οτιδήποτε βρισκόταν έΕω όπ' αύτό τό πλαlσlα, πού δέν fιταν μεγαλύτερα όπό τούς τέσσερις πασσάλους της φυλης, fιταν κόTl τό Εένο καί μόλιστα μπορούσε νό θεωρηθη σόν κότl τό έχθρlκό. ΟΙ κοινότητες, των όποΙων ή έσωτερική όργόνωσις 6ασlζόταν στήν οΙκονομική όλληλεγγύη τών μελών τους, μπαρούσαν καΙ μόλιστα i'Ίταν όναγκασμένες όπ' τό χαμηλό 6αθμό όνόπτuEης της παραγωγης τους, όπό τήν πολύ μικρή παραγωγικότητα ιϊ τήν έΕαφόνlση της πηγης της διατροφης τους καΙ τήν αύΕηση τού πληθυσμΟύ τους, νό μπλtKOνταl κατό καιρούς σέ θανόσιμο πόλεμο συμφερόντων μέ δλλες κοινότητες πού 6ρΙσκονταν στήν ίδια κατόσταση. - Ετσl λοιπόν, ή κτηνώδικη μάχη, ό πόλεμος ήταν αύτός πού έδινε τή λύση στίς διαφορές τους, έΕολόθρευση ένός όπό τό δυό στρατόπεδα fι - πιό συχνό - έγκαθΙδρυση σχέ· σεων έκμετάλλευσης. Ή βόση τού πρωτόγονου κομμουνισμού δέν fιταν ή όφοσΙωση στΙς όφηρημένες όρχές της Ισότητας καΙ της έλευθερΙας. Ή όναγκαιότητα νό Εεπερό· σουν τΙς δυσκολlες πού προέρχονταν όπ' τό χαμηλό έπlπεδο όνάπτυΕης τού όνθρώπινου πολιτισμού, ι'ι όνθρώπινη άδυναμlα όπέναντl aτή φύση, νό τι i'Ίταν αύτό πού όνόγκαζε τΙς πρωτόγονες κοινωνίες καΙ όποτελούσε μΙ αύτή τήν έννοια όπόλυτη προϋπόθεση της ϋπαρΕής τους, νό όργανωθούν σέ όλληλέγγυες, μονlασμένες όμόδες καΙ νό έργόζονταl όλοι μαζl καΙ μέ σχέδιο, στόν όγώνα τους γιό τήν (ίπαρΕή τους.
Αύτή ή ίδια, ή πολύ περιορισμένη κυριαρχία τους όπέναντl στή φύση, είχε σόν όποτέλεσμα νό περιορ�ζει τό κοινό σχέδιο κσl τήν κοινή έργασίσ σέ μιό σχετικό μικρή
1 24
περlοχη, πού περιλόμβανε τό φυσικό λεl6όδια καΙ τούς γόνιμους κόμπους πού 6ρίσκονταν γύρω όπό τό χωριό. �Hταν όμως έvτελώς όνίκανοl νό έπεκτεlνουν την κοινη έργασία σέ μιό πιό μεγόλη κλlμακα.
·Η πρωτόγονη κατόσταση της γεωργίας τους δέν τούς έπέτρεπε νό fxouv καλλιέργειες fΕω όπό τήν περιοχή τοϋ χωριοϋ, τοποθετώντας έτσι πολύ στενό γεωγραφικό όρια στό κοινό συμφέροντό τους. Τό χαμηλό αύτό έπlπεδο της παραγωγικότητας της έργασlας πορκαλοϋσε όπό καιρό σέ καιρό συγκρούσεις συμφερόντων όνόμεσα στΙς διόφορες κοινωνικές όμόδες καΙ ή κτηνώδικη 6ία ηταν τό μόνο μέ· σο πού έδινε λύση σ' αύτές τίς συγκρούσεις. Ό πόλεμος έγινε έτσι ό μόνιμος τρόπος έπίλυσης της σύγκρουσης συμφερόντων όνόμεσα σέ πρωτόγονες κοlνωνlες, μέχρι πού τό πιό ύψηλό έπίπεδο όνόπτυΕης της παραγωγικότητας της έργασίας, δηλαδή ή όλοκληρωμένη κυριαρχlα τών όνθρώπων πόνω στή φύση, έ6αλε τέλος σ' αύτές τΙς συγκρούσεις ύλlκών συμφερόντων.
, Αλλό αν ή σύγκρουση άνόμεσα στίς διόφορες πρωτόγονες κομμουνιστικές κοινότητες εΙχε πόρεl μιό μόνιμη μορφή, Γι έΕοδος όπ' αύτή τήν κατόστσση έγινε δυνατή μέ τή σειρό της όπά τήν όνόπτυΕη της παραγωγικότητας της έργασίας.
Έπρόκειτο Υιό μιό σύγκρουση άνόμεσα σέ δυό νομαδι· κούς κτηνοτροφικούς λαούς πού τσακώνονταν γιό τό βοσκοτόπια ; Μόνο Γι κτηνώδικη 6ία μποροϋσε νό όποφασίσεl ποιός θά έμενε τελικό κύριος της περιοχης καΙ ποιός θό όπωθηθεί σέ όφlλόΕενες καΙ δγονες περιαχές, ., ποιός θό έΕολοθρευόταν. Έκεί όμως πού ή γεωργία ηταν όρκετό όποδοτική καΙ μποροϋσε νό κατοχυρώσει μιό καλή διατροφή χωρίς νό όπορροφα γι' αύτό όλη τήν έργασΙα τών μελών καί όλη τή Ζωή τών κατοlκων, έκεί ύπηρχαν έπίσης καΙ ΟΙ 6όσεις γιό μιό συστηματική έκμετόλλευση τών όγροτών όπό τούς Εένους καταχτητές. Βλέπαυμε έτσι νό
1 25
έγκαθιδρύεται μιό κατόσταση σάν κι' αύτή στό ΠεΡοϋ. όπου μιά κομμουνιστικη κοινωνία έκμεταλλεύεται μιά δλλη κομμουνιστικη κοινωνία. Αύτη η πρωταρχικη δομη της κοινωνίας των · Ινκας είναι πολύ σπουδαlα, γιατί μας έπιτρέπει νά κατανοήαουμε μιά αειρά όπό παρόμοιαυς κοινωνικούc. σχηματισμούς της κλασσικης άρχαιότητος, Ιδιαίτερα των πρώτων χρόνων της έλληνικης ίστορlας.
1 26
lί.εφάίΙaιο 9
ΟΙ ΠΡΩΤΟΓΟΝΕΣ ΚΟΙ ΝΩΝΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕλλΑΔΑ
� Οτον ή γραφτή Ιστορία μας πληροφορεί συνοπτικό ότι ατό νησί της Κρήτης, τό όποίο είχε κοτοχτηθεί όπό τούς Δωριείς, τά μέλη των ύποδουλωμένων λαων ηταν άναγκοσμένα νά παραδίδουν στήν κοινότητα όλη τή συγκομιδή ό· πό τήν καλλιέργεια των όγρων τους, κρατώντας όπ' αύτή μόνο ό,τι είχαν όνόγκη Υιό τή συντήρησή τους καί τή συντήρηση των οίκογενειών τους, όταν μ' αύτή τή συγκομιδή αϊ έλείιθεροl άνθρωποι (δηλαδή αϊ Δωριείς όφέvτες) κάλυπταν τά έΕοδα των κοινων γευμάτων τους, Γι όταν μός λέει ότι ατή Σπάρτη, τήν πόλη των Δωριέων, ύπηρχαν αί "σκλάβοι του Κράτους .. , αί είλωτες, τούς όποίοuς τό κρότος παραχωρουσε ατό άτομα Υιό νό καλλιεργούν τό μερίδιο της γης τους, αύτές ΟΙ καταστάσεις έκ πρώτης όψεως φαίνονται σ' έμδς αΙνίγματα. �Eνας αοφός άστός, δnως ό καθηγητής της Χαίδελβέργης ΜάΕ Βέμπερ, Υιό νό έΕηγήαεl αύτές τΙς περίεργες παραδόαεις της ίστορlας κάνει τίς πιό παρόΕενες ύποθέαεlς άπ' τήν δποψη της κατάστααης πού έπlκρατοUαε τότε, καΙ προσπαθεί νό έΕηγήσεl αύτή τήν κατάσταση μέ σύγχρονες f:ννοιες .
.. 'Ο ύποδουλωμέvoς πληθυαμός άποτελεί έδώ (ατή
1 27
Σπάρτη) τούς σκλά60υς τού κράτους, οί όποίοι συμ6άλλουν στήν παραγωγή προίόντων .... όποία χρησιμοποιούνται γιό τή συντήρηση τών πολεμιστών. Τά προlόντα πού προέρχονται άπό τή αυμμετοχή των σκλά6ων στήν παραγωγή, είτε περιέρχονται όλα ατήν κοινότητα, η έν μέρει στό άτομο, κατά τρόπο ώστε τό άτομο νό Ζεί άπό τή σοδειά όρισμένων άγρων τούς όποΙους καλλιεργοUν οΙ σκλό-6οι. Τ ή αοδειά αύτή τή σφετερlΖεται κατά διαφόρους τρόπους, καί όσο περνά ό καιρός αύτΌC ό σφετεριαμός όποκρυσταλλώνεται σ' ένα κληρονομικό δικαlωμα. Νέες άπαδόσεις άγΡών καΙ μιό νέα κατανομή αύτών είναι πράγματα πού θεωρούνται πιθανό γιό τίς Ιστορικές έκείνες έπαχές καΙ φαlνεται ότι πραγματοποιήθηκαν. Δέν έχουμε φυσικό νό κάνουμε μέ άναδιανομή αύτών τών ό γ Ρ ω ν, άλλά κατά κάποιο τρόπο μέ άναδιανομή των έγγεΙων π Ρ οσ ό δ ω ν. (Φυσικά, ένας άστός καθηγητής δέν θά ύπtθετε τlποτα άπ' αύτό αν ήταν ατό χέρι του ) . Στρατιωτικοί λόγοι, Ιδιαίτερα ή στρατιωτική πολιτική τού Ιθνους, άπαφάσιΖαν γιά όλες τίς λεπτομέρειες. . . . Ό χαραχτήρας τού φεουδαρχιαμού τών πόλεων αύτης της πολιτικης έκδηλώνεται μέ μιά πολύ χαρακτηριστική μορφή στό γεγονός δτι τά κτήματα ένός έλεύθερου όνθρώπου, πού καλλιεργούνται άπό ένα σκλά60, ύπόκεινται ατή ΓορτιΜα στό παρακότω στρατιωτικό δικαίωμα: ΣυνιστoUΝ τό ΚλάΡος, πού άποσκοπεί ατή διατήρηση της οΙκογένειας τοίί πολεμιστι;. (Αύτό, μεταφρασμένο άπό τήν καθηγητική διάλεκτο σέ διάλεκτο άπλή, σημαlνει ότι τά κομμάτια τών όγρων είναι lδιοχτηαlα τοίί συνόλου της κοινότητας, γι' αύτό μετά τό θόνατο τού Ιδιοκτήτη της λουρίδας γης δέν έπιτρέπεται οΟτε νά άπαλλοτριωθούν, οΟτε νά ξαναμοιραστούν, πΡόγμα πού ό καθηγητής Βέμπερ τό έξηγεί αόν ένα αοφό μέτρο -γιό νό έμποδιστεί τό κομμάτιασμα της περιουαίας. καΙ -πρός τό συμφέρον της διατήρησης κομματιών γης πού όρμόΖουν στούς πολεμιστές.) . Ή όργάνωση αύτή φθόνει στό όπόγειό της μέ τήν έγκαθΙδρυση τού κοινού τραπεΖιού τών πολεμιστών, μιας κατά κάΠ010 τρόπο στρατιωτικης λtoxης.
128
Τ ό λεγόμενα .Σuασlτια- καΙ ή κοινή όνατροφή των όπαδών όπ' τό κρότος όποσκonoύσαν νό έτοιμόσσυν πολεμιστές, ετσι δnως θό έκανε καί μιό σχολή δοκlμων:. (1) .
Νό λοιπόν πως ό καθηγητής Βέμπερ μεταμορφώνει τούς � Ελληνες της ήρωικής έποχής τού � Εκτορο καΙ τoίi 'Αχιλλέα σέ όνθρωπους μέ συνήθειες Πρώσσων. μέ στροτιωΤ1κές λi:σχες, μέ ύπό τή σαμπόνια δργιό τους, .δnως όρμόζει στή θέση τους". 'Από την άλλη μεριό, οί γυμνοί νεαροl καΙ νεαρές της όρχαίας Σπόρτης, μέ τήν κοινή λαίκή όνατροφή τους μεταμορφώνονται όπό τόν Βέμπερ σέ οίκότροφους μιας σχολης δοκίμων όΕιωμαTlκών, όπως αύτή πού ύπόρχει στό Γκρός - Λίχτερφελνε, κοντό aτό Βερολίνο, καί εΙναι όληθινή φυλακή.
Γιά δnσΙOν γνωρίζει �ήν έσωτερική δομή της αύτοκροτορίας τών � lνκας, ή κατόσταση πού περιγρόψαμε πιό πόνω δέν παρουσιΌΖει καμιό δυσκολία. Ή κατόσταση αύτή είναι όναμφι06ήτητα προίόν της ϋπαρΕης δύο ΚΟινωνικών σχηματισμών, έκ τών όποίων ό ένας είναι μιό όγροτική κοινωνία, πού γίνετοι όντικείμεvo έκμετόλλευαης όπό μιό άλλη. Σέ ποιό βαθμό οί κομμουνιστικές δομές τους διαιωνίΖονται καί όντανακλώνται στό ήθη καί έθιμα τών όφεντόδων καί στή Ζωή τών καταπιεσμένων, ούτό είναι κάτι τό όποίο έΕαρτδται όπό τό βαθμό τής έΕέλιΕης, της διόρκειας καί τού ΚΟινωνικού περίγυρου αύτών τών δομών, πού μπ� ρεί νό παρουσιάζουν πολλές κλιμακώσεις.
Τό βασίλειο τών ω lνκας, όπου ΟΙ όφέVΤΕς έργόZOVΤαι ΟΙ ίδιοι, δnoυ ή ίδιοχτησία της γης τών καταπιεσμένων μένει άθιχτη καί δnOυ κόθε κοινωνικό στρώμα είναι όργανωμέvo κατά τρόπο κλειστό, θό μπορούσε όναμφΙ60λα νό θεωρηθεί σόν ή πιό όρχαlα μορφή αύτών τών σχέσεων έK� μετόλλευσης, πού μπόρεσαν νά διαιωνισθούν χόρη στό
( 1 ) cΛεξικό των Πολιτικων Έτιιστημων» τόμο 1 ος: ΆΥΡΟΤΙ' κές σχέσεις της άρχαιότητας, Ικδοση 2η, σελ. 69.
1 29
σχετικά πρωτόγονο έπίπεδο πολιτισμου καί στΙς συνθηκες
όπομόνωσης αίιτfjς της χώρας άπ' τόν ύπόλοιπο κόσμο,
μέσα στίς όποϊες Ζουσε κατά τή διάρκεια αίώνων.
Σ' ένα πιό προχωρημένο στάδιο άνάπτυΕης, ΟΙ πληροφορίες γιά την Κρήτη, πού φθάσανε μέχρι σέ μας άπ' την παρόδοση, μας δείχνουν δτι ή εκμεταλλευόμενη άγΡΟl1κή κοινότητα ηταν άνογκασμένη νό πσραδίδει δλο τό προϊόν της έργασίας της, έκτός άπ' αύτό πού της ηταν άναγκαϊο γιό νό Ζήσει. Οί ίδιες πληροφορίες μας δεlχνουν δτι Γι έκ· μεταλλεύτρια κοινότητα δέν Ζουσε άπ' τό προϊόν της έρ· γασίας της, άλλά άπ' τό προϊόν πού της παραχωροίίαε ή ύποδουλωμένη κοινότητα, την όποία έκμεταλλευόταν. Π αρ' όλα αίιτά δμως, αύτό τό προϊόν τό κατανάλωνε κατά τρόπο κομμουνιστικό.
- Ενα βημα πιό πέρα, σ' ένα άνώτερο στάδιο έΕέλιΕης, βρίσκουμε μιά Σπάρτη 6nou τώρα πιά τό έδαφος έχει πά· ψεl νά είναι ίδιοχτησία της ύποδουλωμένης κοινότητας, άλλά άνήκεl σέ άφέντες, οΙ όποίοl τό μοιρόΖουν μεταΕύ τους μέ κλήρωση.
Τ ό χόσιμο αύτης της βάσης, τό χάσιμο του δικαιώματος ίδιοχτησίας του έδάφους έφερε τήν άποσύνθεση της κοινωνικης όργάνωσης της ίιποδουλωμένης κοινότητας, τά μέλη της όποΙας έγιναν κι' αύτά τά ίδια lδιοχτησία της KOI' νότητας των κυρίων. Τώρα πιά όποτελουν μιά έργατική δύναμη, την όποίο μοιράΖονται κατά τρόπο κομμουνιστικό μεταΕύ τους οί άφέντες. Ή συστηματική αύτή μοιρασιά όνάμεσα στούς άφέντες γlνεταl -στό δνομα του Κρότους •. Οϊ Σπαρτιάτες άφέντες Ζουν άκόμα στά πλαίσια μιας κα· θαρό κοινοτικης δομης. Μιά κατάσταση παρόμοια θό πρέπει νό ύπηρΕε, κότω άπ' αύτή Γι έκείνη τη μορφή, aτή Θεσ
σαλία, της όποίας οΙ πρωτόγονοι κάτοικοι οί λεγόμενοι .. φτωχοί άνθρωποι», ύποτάχθηκαν άπά τούς ΑΙολείς, στή Βιθυνία δπου οϊ Μαριαδίνες βρέθηκαν στήν ίδια κατάσταση ύποδουλωμένοl άπό τΙς φυλες των θρακων. Αύτή Γι πα-
130
ρασιτικη υπαρΕη όρισμένων φυλών σέ 6όρος τών δλλων, εΙσόγει όναπόφευκτα τό σπέρματα της όποσύνθεσης όκό· μα καΙ στήν ίδια τή δεσπόζαυσα κοινότητα. -Ηδη ή κατό· χτηση Εένων κοινοτήτων καΙ ή όναγκαιότητα νό κόνουν τήν έκμετόλλευση νό παίρνει τή μορφή μιας δραστηριότη· τας μέ μόνιμο χαραχτήρα. όλα αύτό έχουν σόν όποτέλεσμα μιό δυνατή όνόπτυΕη τού στρατιωτικΟύ μηχανισμού, φαινόμενο πού παρατηρούμε τόσο στό κρότος τών · Ινκας όσο καί στό κρότη τών Σπαρτιατών. Αύτή ή συνύπαρΕη τού στρατιωτικού μηχανισμού όποτέλεσε τη 6όση της όνιαότητας, της δημιουργίας προνομιούχων καστών, στούς κόλπους μιας όγροτικης μόζας όπου δλα στην όρχή ηταν έλεύθεροι καί είχαν τό ίδια δικαιώματα. • Αρκουσε έτσι ή ύπαρΕη εύνοίκών ίστορικών καΙ γεωγραφικών συνθηκών, ωστε η έπαφή μέ δλλους περισσότερο πολιτισμένους λαούς νό γεννήσει νέες πιό έκλεπτυσμένες όνόγκες, νό σταθεροποιηθούν οί όVΤαλλαγές γιό νό όναπτυχθεί όλματωδώς ή όνισότητα όνόμεσα στούς όφέντες, νό όδυνοτίσει ή κομμουνιστική συνοχή τους καΙ νό παραχωρήσει τη θέση της στήν ότομική ίδιοχτησία καί τή διαίρεση της κοινωνίας σέ πλούσιους καΙ φτωχούς. Οί όπαρχές της Έλληνικης ίσταρίας μετό τη σύγκρουση τών Έλλήνων μέ τούς όρχαlους πολιτισμούς της 'Ανατολής, όποτελούν ένα κλασσικό παρόδειγμα αύτών τών φαινομένων. Τό όπoτtλεσμα της ύποδούλωσης μιας κομμουνιστικης κοινότητας όπό μιάν δλλη, ηταν ατό πέρασμα της Ιστορίας πόντοτε Γό ίδιο: ΟΙ παραδοσιακοί κομμουνιστικοί δεσμοl πού ένωναν τό μέλη, τόσο σέ μιά καινότητα κυρίων όσο καΙ στήν κοινότητα τών ύπαδουλωμένων, όπoσυνθέΤOVΤαι καΙ γεννιέται μιό νέα κοινωνία ατά πλαίσια της όποίας ή ότομlκή ίδιοχτησία, ή έκμετόλλευση καί ή όνισότητα όναπτύσσOVΤαl όμοι6αία.
Ή ίστορΙα τών άγροτικών κοινοτήτων της κλασσικης όρχαιότητας περιστρέφεται άπ' τή μιό πόνω στήν όvτίθεση μιας μόζας καταχρεωμένων μικροαγροτών καΙ τούς εύγενείς πού διατηρούν ένα στρατιωτικό μηχανισμό, κρατανε
131
στό χέρια τους τΙς δημόσιες λεlτουργlες καΙ τό έμπόριο, σφετερΙζονταl τά κοινό κτήματα της κοινότητας, καΙ όπό τήν δλλη πάνω στήν όvτfθεση όνόμεσα σ' αίnή την KOlν� νΙα των έλευθέρων όνθΡώπων παρμένη σό σίινολό της καΙ τούς έκμεταλλευόμενους σκλόβους.
Άπ' τΙς διόφορες μορφές της φυσlκης έκμετόλλευσης των όVΘΡΏπων πού εΙχαν ύποδουλωθεί στραπωπκό όπό μιό δλλη κοινότητα, μέχρι την κατόσταση όπου ΟΙ δουλοι γfνovται όvnκεΙμενο όγοραπωλησlας των άτόμων, δέν f. μενε παρό ένα βημα όκόμα. Αύτό τό βημα τό fκαναν γρή. γορο οί W Ελληνες χόρη στΙς έμπορlκές ναυτικές όvταλλα· γές, καΙ στό διεθνές έμπόριό τους μέ τΙς ouvtneIEC πού αύτό είχε aτό νησιώτικα καΙ παρόκτια κρατlδια. Ό ίδιος ό Σικότι διακρΙνει δύο είδη δουλείας: -Ή πιό παλιό, ή πιό σπουδαία καΙ ή περισσότερο διαδεδομένη μορφή οlκονομικης δουλείας - λέει - όπ' όλες έκείνες πού συναVΤCιμε ατό κατώφλι της Έλληνικης ίστορlας, δέν ηταν ή σκλοβιό, όλλό μιό μορφή πού θό μπορούσαμε νό την όvoμόσοuμε μορφή της ύποτέλεlας •.
Καί ό Θεόπομπος σημεlωνε: -Μετό τούς θεσσαλούς καί τούς Λακεδαιμονίους, οί πρωτοl όπό τούς W Ελληνες πού χρησιμοποίησαν ακλάβους ηταν ΟΙ κότοικοι της Χίου, ΟΙ όποίοl όμως δέν όποχτήσανε αύτούς τούς δούλους μέ τόν iδιο τρόπο πού αύτοί . . . . . Μπορουμε νό δουμε δη ΟΙ Λακεδαιμόνιοι καί οί Θεσσαλοl δημιούργησαν τήν τόΕη των σκλόβων τους, ύπoδoυλώνOVΤας τούς - Ελληνες πού κοτοικουσαν πρΙν όπ' αύτούς τή χώρα, πού αύτοl κατέχουν σήμερα, όναγKόζOVΤας τούς Άχαιούς, τούς Θεσσαλούς, τούς ΜαγνησΙους νό μπουν στήν ύπηρεσία τους καΙ δίνοντός τους όπό τότε τήν όνομασία Βλωτες η Πενέστες. ΟΙ
κάτοικοι της Χίου όπόχτησαν όργότερα σόν σκλόβους βόρβαρους (όχι W Ελληνες) , όγoρόζovτός τους σέ μιό όρισμένη τιμή -. ΚαΙ αύτή ή διαφορό, προσθέτει μέ τό δίκιο του ό Σ ικότι, όφεΙλεται aτoύς διαφορετικούς βαθμούς έΕέλlΕης των λαων στό έσωτερικό της χώρας όπό τη μιό, καΙ των
132
νησιώτικων λσων όπό τήν δλλη. Ή τέλεια όπouσlα iΊ ιΊ όνεπόρκεια τoU συσσωρευμένου πλούτου καΙ των έμπορικων όVΤαλλαγων, όποκλεlανε τήν ΟπαρΕη μιας δμεσης καΙ αύΕανόμενης παραγωγης των lδιοχτητών δπως καΙ τήν δμεαη χρηαιμοποίηαη των σκλόβων, καΙ όδηγοϋααν στήν πιό στοιχειώδη μορφή της φυλης, σ' ένα καταμερισμό της έργααίας καΙ σΙ: μιό δημlουργΙα τόΕεων πού μετtτρεπαν τήν δρχουσα τόΕη σ' ένα πληθος όπλlσμένων όνθρώπων καΙ τι'ιν ύποτελη τόΕη σΙ: μιό μόζα όγροτων- (1) .
( 1 ) Σ ιftΟΤΙ: cΉ παρayωΎ1'ι της δouλεΙας σn)ν άρχαιότητ<D, σελ. 37--38.
1 33
Kεφάίlσιo 10
Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΝ ΚΟΜΜΟΥΝ Ι ΣΤιΚΟΝ ΔΟΜΟΝ
ΤΟΝ Ι ΝΔΙΑΝΟΝ ΑΠ' ΤΗΝ Ι Σ ΠΑΝΙΚΗ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤιΑ
Ή έσωτερική όργόνωση τηc αύτοκρατορΙαc των � )νκος μας όποκόλυψε μιό ένδΙOφέΡOuσα πτυχή τής κaμμοuνιστlκης κοlνωνlας καΙ ταυτόχρονα μας έδεlΕε μιό όπ' τΙς αlτlες της παροκμηc της. Μελετώντας τό παρακάτω κεφόλσια της lστορlας των Ίνδιάνων τοϋ ΠεΡοϋ κοΙ των δλλων Ισπανικών όποικιών της ΆμεΡΙΚής, θό δοϋμε μιόν δλλη πτυχή τής έΕέλlΕης πού πηρε αύτή ή κοινωνική μορφή.
'Ως έπί τό πλείστον, έχουμε έδώ νό κάνουμε μέ μιόν δλλη μέθοδο κστόχτησηc, ή όποΙο ηταν δΓVωστη στούς � lνκας. Ή KUPIOPXIO των ' Ισπανών, των πρώτων εύρωπαΙων πού κατοΙκησαν ατό Νέο Κόσμο, δρχισε όμέσωc μέ τήν όλύπητη έΕολόθρευση των πληθυσμών τούς όποΙους ύποδούλωναν.
Σύμφωνο μέ τΙς μαρτυρlες των ίδιων των Ίσnανων� ό όριθμόc των ' Ινδιάνων πού έΕοθρεύτηκαν όπ� αύτοUc μέσα σέ μερικό χρόνιο, όφότοu όνακαλύφθηκε ή • Αμερική, άνέρχεταl σέ 12 μέ 15 έκατομμύρια. -Είμαστε ύποχρεωμένοl νά έπl6ε60lώσοuμε - λέει ό Λάς Κόζας - δΤ1 ΟΙ Ί-
134
σπανοί, μέ τη θηριώδικη καί όπόνθρωπη συμπεριφορό τους, έΕολόθρευσαν 12 έκατομμύρισ όνθρώπους, αυμπεριλαμ6Οο ναμένων των γυναικοπσlδων. Σύμφωνσ μέ την προσωπική μου γνώμη, ό όριθμός των lθαγεVΩν πού χόθηκαν Εεπερνα τό 1 S έκατομμύρια- ( ' ) .
-Στό νησί της Άϊτης - λέει ό Χόντελμαν - ό όριο θμός των Ιθαγενών πού 6ρηκαν έκεϊ δταν πρωτοπηγαν οι " ισπσνοl, όνερχόταν τό 1492 σέ ένα έκατομμύριο, τό 1 508 ό π ό τ ό ένσ έκατομμύριο δέν Ιμεναν παρά 60.000, κσl έννέα χρόνια όργότερα δέν είχαν όπομεlνει παρά 14.000, έτσι ώστε ΟΙ " ιαπανοl γιό νά έχουν τήν έργσTlκη δύνσμη noU εΙχαν όνόγκη, όναγκόστηκσν νό κουβσλήσουν Ίνδιόνouc όπό τό γειτονικό νησιό. Μόνο στή διόρκεια του 1508, 00-ρόντα χιλιόδες lθαγενεϊς των νησιων Μπαχόμας μεταφέρθηκαν στήν Άϊτή καΙ τούς μετότρεψσν σέ σκλόβους,. (2) .
Οί ' 1 απανοί όποδύθηκσν σ' l:va όληθινό κυνηγητό των έρυθρόδερμων, τέτοιων δισστόσεων. πού l:vac αύτόnτης μόρτυρας, ό Ίτσλός Τζιρόλαμο Μπεντζόνι, μας περιγρ{ιφει τά έΕης: -Κστά ένσ μέρος, έΕαιτlσς της fλλειψης τροφης, κατά ένα μέρος όπό τή λύπη τους πού τούς χώρισαν όπό τούς πστέρες τους, Tk: μητέρες τους καΙ όπ6 τό παιδιό ταυς-, λέει ό Μπεντζόνι μετά άπ6 l:va όνθρωποκυνηγητό aτό νησl Κουμόγκα δπου 4.000 Ίνδιόνοι αlXμαλωτfσθηκαν, -τό μεγαλύτερο μέρος των lθαγεVΩν σκλόβων πέθαναν κατά τή διόρκεια της παρεlας πρός τό λιμόνι τού ΚουμανΙ Κόβε φορό πού ένας σκλόβος ηταν πόρα πολύ έΕαντλημένος καΙ δέν μπορουαε νά περπατήσει τ6 ίδια γρήγαρα μέ ταύς δλλους σκλό60υς, ΟΙ Ίσπανοl, όπ6 φόβο μήπως μεlνει πlσω καΙ όνσγκαστουν νά τόν μεταφέρουν στην πλότη, τόν διαπερνοίίσαν πισώπλατα μέ τά Εlφη τους καΙ
( 1 ) cBreνίδιί.ma Reladon dc 1a dcstinacion de 1u Indiu> Σε!ιλλη 1552, 6:vαφέρεται ιtιτό 1:όν Ko�ι.
(2) 'Ερρίκος Xιh-τελμcrν: c'lστορΙα της 'AlTfjc;>, Κ!ελο 1856.
135
τόν δολοφονοϋσαν μέ τόν πιό όπόνθρωπο τρόπο. ·Ηταν ένα θέαμα πού σοϋ έσχιζε την καρδιό, νό 6λtnεις αίrτtς τίς δυστυχισμένες ψυχές E:VΤελώς γuμνές, έΕαντλημένες, τραυματισμένες καΙ τόσο όδυνατισμένες όπό τήν πεlνα, πού μόλις καΙ μετό 61ας μποροϋσαν νό σταθοϋν δρθιες. Σιδερένιες όλυσίδες έσφιγγαν τό λαιμό τους, τό χέρια τους καΙ τό πόδια τους. Δέν ύπηρχε όνόμεσα σ' αύτούς καμιό γυναίκα πού νό μή 6ιόστηκε όπ' αύτούς τούς ληστtς (τούς ' 1 σπανούς) . πού έπlδ6θηκαν σέ μιό τέτοια όηδιαστική KPOIπόλη, πού πολλοl όπ' αύτούς κόλλησαν γιό όλη τή ζωή τους σύφυλη. . . �Oλoι οι ίθαγενείς πού γίνονται σκλόβοι μαρκάρονται μέ πυρωμένο σίδερο. "Ενα μέρoc άπ' τούς Ιθαγενείς τούς παίρνουν γιό λογαριασμό τους οί λοχαγοl καί τούς ύπόλοιπους τούς μοιρόζουν στούς στρατιώτες. Αύτοl οί τελευταίοι τούς όνταλλόσσουν μεταΕύ τους fι τούς πουλοϋν στίς Ισπανικές όποlκlες. Διόφοραl fμποροl πού όγόραζαν σκλόβους δίνοντας γιό όντόλλαγμα ζόχαρι, όλεύρι, κρασί καΙ δλλα όντlκείμενα καθημερινίiς χρήσης, μεταφέρουν τούς σκλόβους σ' έκείνες τΙς Ισπανικές άποlκlες πού ή ζήτησή τους είναι μεγαλύτερη. Στη διάρκεια της μετσφορδς τους ένα μέρος όπ' αύτούς τούς δuoτuχlσμένοuς πεθαίνει όπό τή δίψα καΙ όπό την fλλειψη καθαροϋ όέρα στ' όμπόρια, πρόγμα πού γlνεται ylaT1 ΟΙ fμποροι στοιβόζουν δλους τούς σκλό60υς στό βόθη τοϋ πλοίου, χωρίς νό τούς όφήνουν ούτε όρκετ6 όέρα γιό ν' όναπνεύσουν, οΟτε χίί:φο γιό νό κάτσουν_ ( Ι) .
Γιό νό μειώσουν ώaτόσo οι ' 1σπανοl τό κόστος τοϋ άνθρωποκυνηγητοϋ των έρυθροδέρμων καΙ τό έΕοδα όγορας τους, έγκαθίδρυσαν aτό νησιό καΙ στήν όμερικόνικη ηπειρο, τό λεγόμενο σύστημα των .ρεπαρτιμιέVΤΕς., δη· λαδή την κατανομή της γης.
Κόθε περιοχή πού καταχτοϋσαν τή χώριζαν σέ διό-
( 1 ) ΊστορΙα τοϋ Νέου Κόσμου. Τζιρόλαμο Μπεντζ6νι, ΒεντΙα 1 565, dναφέρεται άπό τόν Κ06αλέσκυ.
136
φορες έκτόσεις, των όποίων οί διοικητές, ΟΙ -ι'ιγεμόνες-, ητον όπλό ύποχρεωμένοι νό ποραδlνουν ΟΙ ίδιοι στούς Ίσπανούς τόν όριθμό των σκλό6ων πού τούς όπαlτοΟσαν. Κόθε ίσπανός άποικος δεχόταν περιοδικό όπ' τόν KUΘερνήτη έναν όρlσμένο όριθμό σκλό6ων, ύπό τόν όρο ότι -θό έπσγρυπνοϋσε γιό νά τούς κόνεl χριστιανούς- (1) .
Τ ό όσκημα 6ασανιστήρια πού έπl6όλλοντσν στούς σκλόβους, όπ' τούς όποίκους ξεπερνοϋν κόθε φαντασlα. 'Η δολοφονία, σύτή καθαυτη, ητσν μιό όπελευθέρωση γιό τούς Ίνδιόνους. .'Όλοl οί αίχμαλωτισμένοι όπό τούς ' 1 -σπσνούς lθσγενείς - λέει κόποιος π ο ύ έζησε τήν έποχή έκεΙνη - είναι ύποχρεωμένοl όπ' αύτούς νό κόνουν κοπιαστικές δουλειές καΙ 6ασανιστlκές έργσσΙες, στό όρυχείσ, μακρυά όπό τη χώρα πού γεννηθηκσν κσl τήν OIKoγένεl� τους κσl κότω όπό την όπειλη συνεχων σωματικων μαστlγωμότων. Δέν μας κατσπλήσσεl καθόλου τό γεγονός ότι χιλιόδες καΙ χιλιόδες σκλό601, μη 6λέποντας καμιό έλnlδa νό όποφύγουν τή φοβερό τους μοίρα, δχl μόνο f6aZov ΟΙ ίδιοι τέλος στή ζωή τους, αύτοκτονώντας μέ όπαvxονισμό, μέ πνίξιμο καΙ μέ κόθε άλλο μέσον, όλλό έκτός όπ' σύτό σκότωνσν, πρΙν ν' αύτοκτονησουν, τΙς, γυνσίκες τους, τό παιδιό τους, γιό νό 6όλουν μ' αύτό τόν τρόπο μιό Υιό πόντα τέλος στό κοινό τους 6όσανα, μιό καΙ δέν ύπηρχε καμιό έλnίδα νό σταματήσουν.
'Από τήν άλλη μεριό, οΙ έγκυες γυναίκες προσπαθοΟσαν νό ρΙξουν τό παιδιό τους fι νό όποφύγουν τό έμπόριο των όνδρων, γιό νό μή γεννήσουν παιδιό προορlσμένσ νό γlνουν σκλό601- (1) .
( 1 ) Σ αρλερouά: c' I<πopta των Ισπανικων νησιων και. 'tOί) ΆγΙου ΔομΙνικou;,. ΠαρΙσι 1730 (dναφέρεται chιό τόv Ko�αλέσκυ. σελ 50) ,
( 1 ) cΦυσικ1') καΙ θρησκεU'tΙΚ1') Ι<πορΙα των ' IvδlΆVΩw, dνα· φέρεται d:π:ό τόν Ko�αλέσKυ, σελ 52,
1 37
Μέ τή μεσολόβηση του αύτοκρατορικου έΕομολογητη, του πατέρα Γκάρθια ντέ Πουγιόζα, ΟΙ άποικοι πέτυχαν τήν ύπογραφή ένός διατόγματος του Καρόλου του Α ' , πού � ναγνώριζε τό σύνολο των Ινδιάνων ακλόβων σόν κληρονομική lδιοχτησlα των άποlκων. Ό Μπεντζόνι lσχυρlστηκε δτι τό διάταγμα αύτό δέν όφορουσε παρά μόνο τούς όνθρωποφόγους της Καραίβικης. 'Ωστόσο τό διάταγμα αύτό έρμηνεύτηκε καΙ έφαρμόστηκε γιό όλους τούς ' Ινδιάνους.
Γ ιό νό δικαιολογήσουν τίς θηριωδίες τους ΟΙ Ισπανοί άποικοι διαδlδανε συστηματικό τΙς πιό τρομαχτικές Ιστορlες της τάχα όνθρωποφαγίας καΙ των άλλων έγκλημάτων πού έκαναν ΟΙ 'ι νδιάνοι. Ή διόδοση αύτων των ίστοριων είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις, πού ένας γάλλος ίστορικός της έποχης έκεlνης, ό Μαρλύ ντέ Σατέλ, έγραφε στή -Γενική Ίστορlα των Δυτικων Ίνδιων. Παρίσι 1659) : Ό θεός τούς τιμώρησε γιό τήν κακία τους καί γιό τήν όκολασlα τους, κόνοντάς τους σκλόβους, γιατl όκόμα καΙ ό Κόιν δέν άμόρτησε ένόντια στόν πατέρα του τό Νωε τόσο πολύ, όσο όμάρτησαν οι ' Ι νδιόνοι ένάντια ατό θεό-ο Π αρ' δλα αύτά. τήν ίδια περlπου έποχή, ένας Ίσπανός, ό Άκόστα, έγραφε στό βιβλΙο του -Φυσική καΙ θρησκευτική lστορlα των Ίνδιων- (Βαρκελώνη 1591 ) , δη αύτοl οι ίδιοι Ίνδι� νοι ηταν ένας -λαός καλοκόγαθος, έτοιμος πάντα νό ύπηρετήσει τούς Εύρωπαίους, ένας λαός πού φανερώνει μέ τή συμπεριφορά του μιό τόσο έμφανή όθωότητα καί μιό τέτοια εlλικρlνεια, πού δν δέν τόν είχαμε όποΕενώσει όπό κόθε όνθρώπινο γνώρισμα, θό ήταν άδύνατο νό μή του φερθουμε μέ όγόπη καΙ στοργή-.
ΎπηρΕαν βέβαια καί όρισμένες τόσεις πού έναντιώθηκαν σ' αύτές τΙς θηριωδίες. Τό 1531 , ό Πόπας Παυλας ό 3ος δημοσlευσε ένα θρησκευτικό διόταγμα ατό όποίο δήλωνε δτι ΟΙ ' Ινδιόνοι άποτελουν κι' αύτοl μέρος του όν· θρώπινου γένους καΙ έπομένως δέν έπιτρέπεται νό μετατρέπονται σέ σκλάβους.
138
Τό αύτοκρατορικό ίσπσνlκό Συμβούλιο των ΔUΤIKών Ίνδιών, κι' σύτό έπΙσης τόχθηκε άργότερα ένάVΤlσ στή δουλεlσ. Αύτά τά έπσνσλαμβανόμενα διστόγματσ μσρτιr ροϋν πολύ περισσότερο τήν άΠOΊ1JXlσ πσρά την εΙλlκρlνεlα τών προσπαθειών τους. Αύτό πού άπελευθέρωσε τούς Ίνδιάνους άπό τή δουλεία δέν ηταν ούτε ΟΙ εύλαβlκές πράΕεις τών καθολικών παπάδων, ούτε οί δlαμαρτυρΙες τών ίσπανών βασιλιάδων, άλλά άπλώς τό γεγονός δτι ή φυσlκη τους όσο καί ή ψυχική τους ίδlοσυγκρασlα τούς Ικανε τελείως άνΙκανους νά έκτελοϋν τίς σκληρές δουλειές γιό τΙς όποιες τούς προόριΖαν.
Σ' δλη τή διάρκεια της δουλεΙας, ΟΙ φοβερές θηρlιιr δlες τών ' Ι σπανών δέν μπόρεσαν νό άΠOφέΡOUΝ κανένα άποτέλεσμα. ΟΙ σκλαβωμένοι έρυθρόδερμοl πέθαιναν σόν τά πρόβατα, δραπέτευαν Γι αύΤΟΚΤΟνοϋσαν. Μέ λΙγα λ6-για, ή έπlχεlρηση δέν ηταν καθόλου άποδοτική. Μόνο δταν ό Ινθερμος καΙ άκούραστος ύπεραοπιστής τών Ίνδιάνων, ό έπΙσκοπος Λάς Κάζας, εΙχε τήν Ιδέα νό άVΤIKOΤαστήσει τούς άνΙκανους γιά τέτοιες δουλειές ' Ινδιάνους, μέ πιό δυνατούς Μαύρους πού θό Ιφερναν άπό τήν Άφρική, μόνο τότε μπηκε τέλος στΙς δσκοπες χρησιμοποιήσεις των · Ινδιάνων.
Αύτή Γι πρακτική άνακόλυψη εΙχε Ινα άπoτtλεσμα πολύ πιό γρήγορο καί άποφασιστlκό άπ' δλους τούς λΙβελους τοϋ Λός Κάζας γιά τΙς ϊσπανlκές θηρlωδlες. Μετά άπό μερικές δεκαετίες ΟΙ Ί νδιάνοl άπελευθερώθηκαν άπό τή δουλεΙα γιά ν' άρχΙσεl δμως ή δουλεΙα των Μαύρων ,πού κρότησε τέσσερις αΙώνες.
Στό τέλος τοϋ xΝl l l αΙώνα, ένας ΤΙμlος Γερμανός, ό γενναιόψυχος γεΡο-Νέτεμπεκ- άπό τό KtλnεργK, καπετάνιος ένός πλοlου, μετέφερε άπό τη Γουϊνέα σιή ΓOυίάVΤα. σέ μιό περιοχή δπου δλλοl -γενναιόψυχοι γερμανοΙ. έκμεταλλεύovταν στΙς φuτείες τους έKαΤOVΤΌδες μαύρους σκλό-βους, τούς όποΙους εΙχε φορτήσεl άπά τό λιμάνια της Ά-
1 39
φρικης μαζl μέ άλλα έμπορεύματα καΙ τούς είχε στοιβόΕει aτόν πότο τοϋ κοραβιοϋ του, δμοια καΙ άπαρόλλαχτα όπως στοlβαζαν οί ίσπανοl κοπετόνιοι τούς Ίνδιόνouς τόν χν Ι αΙώνα. Ή μόνη έκδήλωση της προόδου καΙ της όνθρωπιάς τοϋ φωTlσμένου αίώνα aτόν όποίο ζοϋσε ό Νέτεμπεκ, συνίσταται στό δτι γιό νά μειώσουν τή μελαγχολία καΙ τό χαμό των σκλόβων τους, τούς έβαζαν κάθε νύχτα νά x� ρεύουν πόνω στό κατάστρωμα τοϋ καραβιοϋ μέ μουσική καί κάτω άπ' τούς κρότους τοϋ μαστιγlου ,Ιδέα πρωτότυπη, πού οί χοντροειδείς σπανιόλοι έμποροι σκλάβων δέν εΙχαν όκ6μα σκεφτεί.
Π ρός τό τtλoς τοϋ Χ ΙΧ αίώνο, τό 1 871 , ό εύγενικός Δαυίδ Λίβινγκτον, πού έζησε τριόντα χρόνια στήν Άφρική ψάχνοντας νό βρεί τίς πηγές τοϋ Νεlλοu. έγραφε aτό περίφημο γράμμα του στόν Άμερικανό Γκόρντον Μπένετ: .. -Αν ΟΙ όποκαλυπτικές μου καταγγελlες πόνω στήν κατάσταση ποίι έπικρατεί στό Ούνζιζl, θό έχουν σόν όπoτtλε· σμα νό μπεί ένα τtλoς aτό όπαΙσιο έμπ6ριο των σκλόβων της Άνατολικης Άφρικης, θά ι'ιμουνα πολύ πιό εύχαριστημένος όπ' δ,τι θό ι'ιμουνα δν όνακόλυπτα δλες ΤΙς πηγές τοϋ Νεlλου. Στή χώρα σας τό δουλεμπόριο έχει έΕαφανιστεί όπό παντοϋ. "Ας τεlνετε κι' έσείς μιό χεΙρα βοήθειας, 6οηθείστε νό πραγματοποιηθεί καΙ στήν ΆφΡΙΚή τό ίδιο όποτέλεσμα. Αύτή ή ώραlα χώρα μαστlζεται όπό τήν μελίγκρα ri όπό τήν κατόΡσ τοϋ Παντοδύναμου . . . -.
Ή τύχη των Ίνδιάνων πού ζοϋσαν στΙς Ισπανικές όποικίες δέν βελτιώθηκε καΙ πολύ. 'Απλως καΙ μόνο, τό προηγούμενο σύστημα όντlκαταστόθηκε μ' ένα πιό σύγχρονο. ΆντΙ γιό τό σύστημα των Ρ ε π α Ρ τ ι μ ι έ ν τ ε ς, πού εΙχαν δμεσο σκοπό τό σκλάβωμα τοϋ πληθυσμοϋ, έγκαθlδρυσαν τούς έ ν κ ο μ ι t ν τ α ς. Σύμφωνα μ' αύτό τό σύστημα, όναγνώριζαν τυπικό στούς κατοlκους την προσωπική τους έλευθερlα καΙ τήν lδιοχτησία δλου τοϋ έδάφους. Οί περιοχές αύτές δμως βρlσκονταν κάτω όπό τή διοικητικη διαχεlριση των Ισπανων όποlκων, των όποΙων τό με-
1 40
γαλύτερο μέρος προερχόταν όπό Touc πρώτουc κονκιστατόρεc ,που τώρα πιό, σόν -ένKoμεντtρoc-, έπρεπε νό δσκούν την έποπτεlα OΤOIJC διωγμένουc Ίνδιόνοuc όνθρακωρυχουc, καί Ιδιαίτερα εΙχαν την υποχρέωση νό διαδώσουν όνόμεσό TOUC τό χριστιανισμό.
Γιό νό καλύψουν τό έΕοδσ όπό τό χτΙσιμΌ έκκλησιών, δπωc καΙ γιό νό μη χτίζουν TiC έκκλησlεc μέ δικό TOUC fΕοδσ, ΟΙ -ένκομεντέροc .. , κατό τήν δσκηση τηc tnonTElac, είχσν όπό τό νόμο τό δικαlωμα νό έπι6όλλουν στό λσό -μέτρισ χαράτσια σέ λεφτό iΊ σέ είδος-. AUTtc οΙ προδιαγραφέc ηταν όρκετέc γιό νό μετστρσπούν σέ λίγο τό -ένκομιέντσc- σέ κόλσση γιό TOIJC Ίνδιάνουc. -Αφηναν OΤOIJC Ίνδιόνουc τη γη σόν ίδιοχτησία που άνήκει σ' όλόκληρη τή φυλή. Άπό τό συνολικό έδόφη ΟΙ . Ισπανοl δέν έπσιρναν iΊ δέν iΊθελαν νά πάρουν. παρό μόνο αυτό που ητσν γόνιμα. Τά άχρηστα έδάφη η έκείνα όπου μαστίζοντον συχνά όπό την ξηρασία, τό σφετερίζονταν κι' συτό σόν -ερημεc nEPIOXtC-, μέ τόσο συστημστικό καΙ έπσlσχυντο τρόπο, που ό Ζουρίτα εγραφε πάνω σ' αυτό τό θέμα :
"Δέν υπάρχει ούτε μιά σπιθαμή yilC, ούτε ένα χωράφι που νό μην έχει δηλωθεί σόν ίδιοχτησlσ τών Ίσπσνών, χωρίς νά λογαριάζουν καθόλου την πρ0σ60λη που γινόταν μ' αυτό τόν τρόπο στό συμφέροντα κσί στό δlκσιώμστα TiiC lδιοχτησίας τών Ιθαγενών, TOIJC bnolouc έΕσνόγκαζσν έτσι νά φεύγουν όπό nEPIOXtC oτiC όποίεc αύτοl κατοικούσαν έδίί:ι καί χιλιάδεc χρόνια.
Δέν είναι καθόλου σπάνιο τό φαινόμενο, νό TOIJC παίρνουν όκόμα καΙ τά κομμάτια YiiC πού καλλιεργούν ΟΙ lθαYEVEic Υιό Tlc όνόΥκεc TOUC. Αύτό τό κάνουν μέ τό πρόσχημα, ότι οί leaYEVEiC τό χωράφια αύτό τό όργωναν καΙ τό έσκαβαν μόνο καΙ μόνο Υιό νό έμποδlσουν Touc Ευρωπαίους νό τό σφετεριστούν. Χάρη σ' αύτό τό σύστημα, ΟΙ ' Ισπανοί σέ όρισμένεc έπαρχιεc έπέκτεlναν τόσο πολύ Tic κτήσειc TOUC, πού δέν έμενε καθόλου γη γιό νό την καλλιερ-
141
γουν ΟΙ Ιθαγενείς .. (') .
Ταυτόχρονα, οί -ένκομεντέΡος- αύξησαν τόσο πολύ τό _μετρlοπαθη_ τους χσρότσια πού ΟΙ Ίνδιόνοι συντρlφτηκαν κυριολεκτικό κότω όπό τό βάρη τους .
.. -Ολη ή περlουσlα ένάς Ίνδιόνου - λέει ά Ζουρlτα -δέν του φτόνεl γιό νό πληρώσει τούς φόρουι:. Άνόμεσα στούς έρυθρόδερμους συναντομε πολλούς όνθρώπους των όποίων ή περlουσlα δέν ξεπερνο τό ενα -πέΖος- καΙ ΟΙ όποίοι Ζουν όπό τή μισθωτή τους έργασία. Αύτό πού έχουν δέν τούς φτάνουν ούτε γιό τή συντήρηση της οlκογένεlός τους. Νό, γιστί τόσο συχνό οί νέοι Ίνδιόνοl προτιμουν νό διατηρούν έξωγσμlκές σχέσεις, lδlως όταν ΟΙ γονείς τους δέν δlοθέτουν ούτε κόν τέσσερα Γι πέντε .. ριόλια-. ΟΙ Ίνδιόνοl πολύ δύσκολο μπορούν νό εχουν τήν πολυτέλεlσ των ένδυμότων. Πολλοί όπ' αύτούς, έπειδή δέν έχουν ρούχα νό ντυθούν, δέν παρευρίσκονται στίς θρησκευτικές τους τελετές. Γι' αύτό δέν πρέπει νό έκπλαγεί κανεΙς όταν βλέπει πολλούς Ίνδιόνους νά τούς τρώει ή όπελπισιό. γιατί δέν βρίσκουν τό όναγκσίσ γιό νό θρέψουν τήν οlκογένεlό τους . . . . . Στή διόρκεια των τελευταίων μου ταξιδιων, έμαθα δτι πολλοl Ίνδιόνοl αύτοκτονούν όπό όπόγνωση, όφού πρώτα έΕηγούν στίς γυναίκες τους κα ίστό πσιδιό τους πώς αύτό τό κόνουν γιστί δέν μπορουσαν νό πληρώσουν τούς φόρους πού τούς έπέβαλλαν-.
Σέ λίγο, γιό νό όλοκληρωθεί τό κλέψιμο της γης κσl ή έπl&λή φόρων, ηρθε ή καταναγκαστική έργασlα. ΣτΙς όρχές τού χνl l σίώνα ΟΙ ' Ι σπανοί έπανηλθσν στό σύστημα πού τυπικό είχε έγκσταλειφθεί τόν χνι σίώνα. Ή δουλεία κατσργήθηκε στούς Ίνδιόνους. Τό σύστημσ (ίύτό όντlκαταστόθηκε όπό ένα ίδιόμορφο σύστημα κατοναγκαστlκης έργασίας, πού δέν εΙχε όμως καί μεγόλη διαφορό όπό τό
προηγούμενο.
( 1 ) c:ZoυplTα:t σελ. 57-59 ( Κοδαλέσlω) .
142
Σύμφωνα μέ την περιγραφη πού κόνει ό Ζουρlτα, νό ποια ηταν ήδη όπό τα μέσα τού χν Ι αίώνα η κατόσταση των μισθωτων Ίνδιόνων πού έργόζονταν στούς Ίσπανούς:
_·Οσο κσιρό οί Ίνδιόνοl δουλεύουν δέν τρέφονται μέ τίποτε δλλο έκτός όπό ψωμί όπό καλσμπόκι . Ό -ένκομεντόρ- τούς όναγκόΖει νό έργόΖοντσl όπό τό πρω! μέχρι τό 6ρόδυ όφήνοντός τους γυμνούς ατό πρωΙνό καΙ 6ραδυνό όγιόζι. στΙς θύελλες καΙ στΙς κατσιγΙδες, χωρΙς νό τούς δlνεl δλλη τροφή έκτός όπό τό μlσομαυχλlασμένα ψωμιό . . . ΟΙ Ίνδιόνοl περνοϋν τή νύχτα τους στήν Ο· παιθρο. Μή παΙρνοντας τό μισθό τους παρό μόνο στό τέλος της καταναγκαστlκης τους έργασΙας, ΟΙ Ίνδιόνοl δέν μπορούν νΙ όγορόσουν τά ζεστό ρούχα πού έχουν όνόγκη. Δέν πρέπει λοιπόν νό μας παραΕενεύεl καθόλου, γιατl κότω όπό τέτοιες συνθηκες η έργασία στούς -ένκομεντέροςεΙναι ύπερ60λlκα έΕαντληTlκή. θό μπορούσε νό θεωρηθεί σόν μιό όπό Tic σπουδαιότερες αίτΙες της γρήγορης έΕολόθρευσης των Ίνδιόνων-.
Αύτό λοιπόν τό σύστημα της καταναγκαστικης μισθωτης έργασίας έγκαθιδρύθηκε νόμιμα απ' τό Ίσπανικό Στέμμα στΙς όρχές τού χν 11 αΙώνα. Ό νόμος έπεΕηγεί δTl αύτοί ΟΙ ίδιοι ΟΙ Ίνδιόνοι δέν "θελαν να δουλεύουν, όλλό χωρίς αύτούς πολύ δύσκολα θό ηταν δυνατό νό όΕιοποιηθοΟν τα όρυχεία, κι' αύτό παρό την παρουσlα τών νέγρων. Γι' ούτό καΙ τα lνδιόνικα χωριό ύποχρεώνονταl να προμηθεύουν τόν όριθμό τών όπαιτουμένων έργατών (τό έβδομο τού πληθυσμού τού Περού, τό τέταρτο στή Νέα Ίσπανία) , ΟΙ όποίοι έτσι παραδΙδονταl στό έλεος τών -ένκομεντέρος-.
Σέ λιγο φανερώθηκαν 0/ θανόσιμες συνέπειες αύτοϋ τού συστήματος. Σ' ένα όνώνυμο γρόμμα πού όπευθυνόταν στό Φlλιππο τόν ιν μέ τόν τlτλο -Άναφορό γιό τήν έπικίνδυνη κατόσταση στήν όποΙα βρίσκεται τό βασlλεlο της Χιλης όπό τή σημερινή κοινωνική καΙ πνευματική σκοπιό-, μπορούμε νό δlα6όσουμε:
-Ή γρήγορη μεΙωση τού όριθμού των Ιθαγενων όφεl-
143
λεταl α' ένα πασlγνωστο γεγσνός, στό σύστημα TήC κατσναγκαστlκης έργασίας στά όρυχεία καΙ στό κτήματα των .ένκομεντέρος-. Παρά τό γεγονός ότι οί Ίσπανοl διαθtτουν έναν τερόστιο όριθμό νέγρων, παρό τό ότι έχουν έπιβόλεl ατούς ' Ινδιάνους δπειρα πιό δυσβόσταχτους φόρους όη' αύτούς πού πλήρωναν αύτοί στούς όρχηγούς τους πρίν την κατόχτηση των περιοχών, παρ' όλα αύτό θεωροϋν όδύνατη τήν κατόργηση τοϋ συστήματος της καταναγκαστlκης έργασίας-,
ΟΙ καταναγκαστικές έργασίες εΙχαν έξ δλλου σόν όποτέλεσμα νό μη μποροϋν οί ' 1νδlόνοl νό καλλιεργήσουν τό χωρόφια τους, πρόγμα πού χρησlμευε έκ νtoυ στoiις Ίσπανούς σόν πρόσχημα, προκειμένου νό θεωρήσουν τό χωρόφια αύτό σόν .έρημη γη- καΙ νό τό Ιδιonοιηθοϋν.
Ή παρακμη της ίνδιόνlκης γεωργίας πρόσφερε, δπως ήταν φυσικό, ένα εύνοϊκό έδαφος γιό τήν όνόπτυΕη της τοκογλυφίας . • ·Οσο διόστημα ΟΙ ' 1νδlόνοl fιταν ύποταγμένοl όπό κόποιον δλλο ίθαγενή λαό, δέν εΙχαν άκόμα γνωρίσει τους τοκογλύφους_, γρόφεl ό Ζουρίτα. Αυτοί που τούς έκαναν νά άποχτήσουν μιό βαθειό γνώση της τοκογλυφίας, αύτού τoίi ώρα ίου προϊόντος της νομισματικης oiκονομΙας καί της φορολογlκης καταπίεσης, fιταν οί Ίσπα· νοΙ 'Επιβαρυμένα όπό τό χρέη, τό lνδιόνlκα χωρόφια που δέν κατόρθωσαν νό όποκρυφτοϋν όπό τους Ίσπανούς, περνούσαν μαζικό στό χέρια τών ' Ι σπανών καπιταλιστών καί ό σφετερισμός αυτών τών χωραφιών όποτελοϋσε ένα δλλο κεφάλαιο της εύρωπαίκης ποταπότηταc
Τό κλέψιμο της γης, ΟΙ φόροι, Γι καταναγκαστική έργασία καί Γι τοκογλυφία δημιούργησαν ένα σιδερένιο σφιχταγκάλιασμα που συνέτριψε τή ζωή τών lνδιόνlκων όγρστικών κοινοτήτων. Ή σύνθλιψη τών οΙκονομικών δομών όρκοϋσε αυτή καΙ μόνο, γιό νό φέρη τήν άποσύνθεση στήν παραδοσιακή δημόσια ζωη καΙ στΙς κοινωνικές σχέσεις τών ' Ινδιάνων. Μέ τή νέα κατάσταση πού δημιουργήθηκε,
144
ό διορισμός των άρχηγων των χωριων καί των φυλών, καθώς καί ό καθορισμός του τΡόπαυ της διοίκησής τους, γίνονταν άπ' τούς .ένκομεντέρος- κι' αύτοl έπωφελουνταν γιό νό τοποθετήσουν σ' αύτές τΙς θέσεις τούς εύνοούμενούς τους, τούς πιό δlεφθσρμένους όνθρώποιιι: της lνδιόνlκης κοlνωνlας .
• Ενα άλλο μέσον πού μεταxεlρlζoνταν μέ έπιτυχία οί ' Ι σπανοl ηταν νό 6όζουν συστηματικά τούς Ίνδιόνους νό έΕεγεΙρονταl ένόντια στούς όρχηγούς τους. Κότω όπό τ6 χριστιανικό πρόσχημα της προστσσΙας των lθαγενων όπό την έκμετόλλευση των παραδοσιακών όρχηγών τους, ΟΙ Ίσπανοί όπόλλασσαν τούς Ίνδιόνους όπ' όλες τΙς ύποχρεώαεις τους κι' 00' όλες τΙς παραδοσιακές συνεισφορές στούς όρχηγούς τών φυλων .
• 01 . Ισπανοί - γρόφει ό Ζουρίτα - πιστεύουν ότι μπορούν νό στηρΙζονταl στή σημερινή κατάσταση της Ίσπανίας καΙ νό Ισχυρίζονται δη ΟΙ όρχηγοΙ όπογυμνώνουν τίς φυλέ ςτους, αύτοΙ οί ίδιοι όμΩC φέρνουν τήν εύθύνη γι' σύτή τή 61αιη καταλήστευση των Ίνδιόνων, γιατl erVOI ΟΙ ίδιοι πού l:δlωΕαν τούς παλιούς τους όρχηγούς καΙ τούς όφαίρεσαν τό είσοδήματά τους, 6άζοντας ατή θέση τους άλλους, τούς όποΙους διόλεΕαν όπό τούς εύνooυμένoΥC τους ...
Έκτός όπ' όλα αύτά, προσπαθοϋααν νό προκαλέσουν έΕεγέρσεlς τών Ίνδιάνων ένόντια στούς άρχηγούς του χωριού Γι της φυλης, όταν αύτοΙ ΟΙ άρχηγοl διαμαρτύρονταν γιό τήν άδικη άλλστρΙωση των χωραφιών αύτου fι tκεΙνου του μέλους της κοινότητος, πρός όφελoc των ' Ισπανών. ·Ολα αύτό erXav σ6ν όnoτέλεσμα νό γΙνονται διαδοχικές έΕεγέρσεlς καΙ δlκες όνόμεσα στούς Ιθαγενείς ΟΙ όποίες erXOV σά 6ασlκή τους αΙτΙα τήν άνιση έκχώρηση της γης. • Ετσι, πλόι στήν όθλιότητα, στήν πεlνα, στή δουλεΙα, έρχόταν τώρα νό προστεθεί καΙ ή όναρχΙα, μετατρέποντας τή ζωή των Ίνδιόνων σέ όληθινή κόλαση.
1 0 145
Ό όπολογισμός της lσπανlκης καΙ χριστιανlκης κηδεμονίας των Ίνδιόνων θό μπορουσε νό συνοψιστεί στό έΕ.ης : Πέρασμα της γης στό χέρια των Ίσπσνών καΙ έΕ.ολ6-θρευση τών Ί νδιόνων.
-Σ' όλες τίς ίσπανlκές κτήσεις όπου Ζουν Ίνδιόνοl -γρόφεl ό Ζουρίτα - οί ντόπιες φυλές έεαφονΙστηκαν σχεδόν τελείως fι μίκραιναν πoΛU όριθμητικό, αν καΙ μερlκοl ίσχυρίΖονταl τό όντίθετο. Οί ίθαγενείς έγκαταλεlπουν τό σπίτια τους κοί τό χωρόφια τους, μιό κι' αύτό γι' αύτούς έχασον την όεlα τους, έεαιτίας των τερόστιων φόρων πού είναι ύποχρεωμένοl νό πληρώνουν σέ χρημα ι<αl σέ είδος. Μεταναστεύουν σέ εένες χώρες, περιπλανώμενοι ουνεχώς όπό τη μιό χώρα στήν δλλη, η κρύβονται στό δόση, μέ κlνδυνο, όργό ιi γρήγορα, νό γίνουν λεlα τών δγριων Ζώων. Πολλοί βόΖουν τέρμα στη Ζωή τους αύτοκτονώντας, πρόγμα πού ύπέπεσε πολλές φορές στην δμεση προσωπική μου όντlληψη, κι' άλλοτε πόλι μου τό πληροφορουσαν ΟΙ άνθρωποι της περιοχης τούς όποίους ρωτουσα-.
Μισό αΙώνα όργότερα, ένας δλλος κυβερνητικός ό· ειωματουχος, ό Δουόν Όρτέρ ντέ λό Γκερβόντες, όναφέρεl ότι .ό ντόπιος πληθυσμός τών Ισπανικών όποικιών μικραlνεl όλο καΙ περισσότερο. οϊ δνθρωποl έγκαταλεlπουν τό σπlτια τους, παρατδνε όκαλλlέργητα τό χωρόφια τους. σέ τέτοιο βαθμό. πού ΟΙ . Ι σπανοl μέ μεγόλη δυσκολlα μπαρουν νό βρουν γεωργούς καΙ βοσκούς. ΟΙ Μιτόl, μιό φυλή χωρlς την όποΙα η έκμετόλλευση τών όρυχεlων χρυσου καΙ όργύρου γlνεται όδύνατη. είτε έγκαταλεlπουν τελεlως τίς πόλεις πού κατοικουνται όπό . Ισπανούς, Γι αν παραμεlνουν σ' αύτην έεαφανlΙονται μέ μιό έκπληκτική ταχύτητα • .
Πραγματικό, έκείvo πού προκαλεί τό θαυμασμό είναι ή όπίστευτη όντοχή του lνδιόνικου λαου καί ή δύναμη των όγροτικών κομμουνιστlκων δομών τους, πού πορό τΙς συνθήκες αύτές, τό έρείπιό τους διατηρήθηκαν μέχρι τόν χιχ αίώνα.
146
Kεφάίlα,o 11
ο ι ΠΡΩΤΟΓΟΝΕΣ ΑΣ ΙΑΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝ Ι ΕΣ
ΚΑΙ Η ΔΗΜIΟγΡΠΑ Μ ΙΑΣ ΚΑΣΤΑΣ Ι ΕΡΕΩΝ
ΕΣΩ ΚΑΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ
Ή μεγόλη όγγλlκή όποlκlα των Ίνδιων μας δεΙχνει τήν έΕέλlΕη της όρχαίας όγΡΟTlκης κοινότητας, 6πό μιό διαφορετική σκοηιό. 'Εδώ. καλύτερα 6πό όποιαδήποτε περιοχή τοϋ κόσμου, μπορούμε νό μελετήσουμε τΙς πl6 διαφορετικές μορφές ίδlοχτησίος του έδόφους, πού δΙνουν μιό τέτοια εΙκόνα, πού νομίΖει κανείς δη ή Ιστορία χιλιετηρlδων προβόλλεται σέ μιό έπίπεδη έπιφόνεια. Κονότητες μέ βάση τό χωριό, πλάι σέ κοινότητες μέ βάση τό γένος, περιοδική όναδιανομή της γiΊς σέ ίσα κομμ6τια, πλάι σέ μιό άνιση κατανομή της γης, κοινή καλλιέργεια του κοινοίί έδόφοuς πλάι στήν 6τομlκή καΙ ίδιωτική έκμετόλλευση, ίσότητα δλων τών κατοlκων τού χωριου σχετικό μέ τό δικαίωμα στήν κοινή γη, πλό. σέ προνόμια δοσμένα σΙ όρισμένες κοινωνικές όμάδες. τέλος δίπλα ο' δλες αύτές τΙς μορφές της κοινης ίδιοχτησίας, φιγουράρει ή καθαρή άτομlκή Ιδιοχτηοία του έδόφους, είτε κάτω άπό τή μορφή μικροσκοπικών χωραφιών του χωρlου, είτε σάν χωράφια μέ
147
μακροχρόνια έκμlσθωαη. είτε σόν τερόστια λα11φούντια -νό ποιό φαινόμενα θό μπορούσαμε νό παρατηρήσουμε στΙς φυσlκές τους διαστόσεις στήν Ίνδlα. πρΙν μερικες δεκαετΙες.
Τό ότι ή όγροτική κοινότητα εΙναl μιό όπό τΙς πιό πανάρχαιες δομές της Ινδlκης κοlνωνlας. μας τό καταμαρτυρουν τό όρχαία ίνδlκό νομικό βιβλία. όπως τό Μανού πού όποτελεί τόν πιό όρχαίο κώδικα όγρόφων νόμων. τό όποίο χρονολογείται όπό τόν lχ αίώνα Π.χ. Τό Μανού περlέχεl πολυόριθμες προδιαχραφες σχετικό μέ τΙς όμφlσ8ητήσεlς των συνόρων όνόμεσα στΙς διόφορες κοινότητες. μέ τό χωρόφια. μέ τΙς έγκαταστόσεις νέων κοινοτήτων ατό όδlαlρετα έδόφη των όρχαlων κοινοτήτων. Αύτός ό κώδικας δlκαlου δέν όναγνωρlΖεl lδlοχτησΙα παρό μόνο σέ σχέση με τήν προσωπική έργασlα. Κάνει μνεlα γιό τούς τεχνlτες καί θεωρεί τήν έργασία τους. σόν μιό συμπληρωματική έργασlα της γεωργlας.
'Ακόμα. ό κώδικας αύτός προσπαθεί νό περιορίσει τήν οΙκονομική δύναμη των Βραχμάνων, δηλαδή των Ιερέων μήν έπlτρέποντας σ' αύτούς νό δέχονται δωρα δλλα, έκτός άπό κινητό όγαθά. Οί μεταγενέστεροι Ιθαγενείς πρlγκlπες, ΟΙ μαχαραγιόδες. δεν έμφανίΖονταl σ' αύτό τόν κώδικα παρό μόνο με τή μορφή όρχηγων εκλεγμένων όπό τΙς φυλές.
ΟΙ δυό πιό πρόσφατοι κώδικες, ό Γιανζανα6όλκια καΙ ό Ναρόντα, πού χρονολογουνταl όπό τόν ν αΙώνα. θεωρουν κι' αύτοΙ έπισης τήν κοlνωνlα όργανωμένη σε Εένη βόση, καΙ τή δημόσια έΕουσlα καθώς καΙ τήν άπονομή της δικαιοσύνης, σόν όρμοδιότητες της συνέλευσης της KOIνότητας. Ή κοινότητα, σύμφωνα με τούς Ισχύοντες νόμους. εΙναl όλληλέγγυα ύπεύθυνη γιό τΙς παραλεlψεlς καΙ τό πταlσματα των μελων της. Έπικεφαλης του χωρlου 6ρlσκεταl tvac έκλεγμενος όπό τή συνέλευση άρχηγός. Αύτοl ΟΙ δύο κώδικες συμβουλεύουν τό μέλη της κοινότητας, δταν εκλέγουν αύτούς πού θό παlΕουν τό ρόλο τών όρχη-
148
γών, νά ηροσηαθοϋν νά διαλέγουν τούς ηιό δίκαιους, τούς ηιό είρηνικούς άνθρώηους καί νά τούς ύηακούουν.
Ό κώδικας Ναράντα διακρίνει δύο τύηους κοινοτήτων : τούς -συγγενείς., δηλαδή τίς κοινότητες έκείνες ηού ή κοινωνική τους όργάνωση βασίζεται στό δτι όλα τά μέλη τους άνήκουν στό ίδιο γένος, καΙ τούς -συγKαΤOΙKoϋvτας., δηλαδή τΙς κοινότητες έκείνες τών όηοίων τά μέλη συνδέονται όηά τό γεγονός ότι κατοικοϋν στόν ίδιο χώρο. ΟΙ δύο αύτοί κώδικες δέν όναγνωρίζουν, ηαρά μόνο τι'ιν lδιοχτησία ηού συνδέεται μέ τι'ιν ηροσωηικι'ι έργaσία: ένα έγκαταλελειμένο χωρόφι άνήκει σ' αύτόν ηού θό δεχτεί νά τό καλλιεργήσει, μιά ηαράνομη κτήση χωραφιοϋ δέν άνογνωρίζεται όκόμα κι' αν ηεράσουν τρείς γενιές, δν τό χωράφι αύτό δέν καλλιεργείται μέ τι'ιν ηΡοοωηικι'ι έργασlα τοϋ κατόχου του.
Μέχρι έδώ, ηαρατηροϋμε ,λοιηόν, δτι ό ίνδικός λαός ζοϋσε χlλιετηρlδες όλόκληρες μέσα στό ίδιο ηλέγμα ηρωτόγονων κοινωνικών κα] οΙκονομικών σχέσεων, στι'ιν ηεριοχή τοϋ ' 1νδοϋ ηοταμοϋ καΙ άργότερα στην ηεριοχι'ι τοϋ Γ όγγη ηοταμοϋ, μετά τι'ιν ι'ιρωική έηοχι'ι της κατακτήσεώς του, όπως την άφηγοϋνται στά μεγάλα λαϊκό τους έηη τοϋ Ραμαζιόνσ καΙ τοϋ Μαχαμηαρότα.
Τ ό γεγονός δτι ηλόι σ' αύτούς τούς άρχαΙους κώδικες γρόφτηκαν ηολύ όργότερα ώρlσμένα σχόλια ηού χρονολογοϋνται όηό τόν χιν αίώνα, σχόλια ηού έχουν σόν χαρακτηΡJOTικό τους σύμητωμα τό ότι όλα όηοσΚOIlοϋσαν στό νά ηροσαρμόσουν καί νά δώσουν νέες έρμηνείες στό όρχαία νομικό κεlμενα, έτσι ώστε νά κατοχυρωθοϋν νομικό τό νεογέννητα συμφέροντα καΙ ΟΙ όλλαγές στήν κοινωνlκη όργάνωση, αύτό τά γεγονός όηοτελεί μιά όηόδεlΕη ότι έκείνη την έηοχη ή ίνδικη κοlνωνΙα συγκλονίστηκε άηό 6αθειούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς,
'Ανάμεσα στό διάστημα ηού γράφτηκαν οί δύο άρχαίοι κώδικες καΙ στό διάστημα ηού ηροστέθηκαν αύτά τά σχό-
149
λια, είχε αχηματισθεί μιό κόστα ίερέων μέ όλαένα καΙ μεγαλύτερη έπιρροή, παύ όνερχόταν τόσο όπό την δποψη των ύλικών όγαθών, όσο καί άπ6 νομική δποψη, πόνω όπό τή μάΖα τών χωρικών. Οί έρμηνευτές τών νόμων - δμοια κι' όπαρόλλαχτα δπως ΟΙ αυνάδελφοί τους χριστιαναί στή φεαυδαρχική Δύαη - προσπαθοϋσαν νό έρμηνεύσουν τήν καθαρή διάλεκτο τών όρχαlων νόμων κατά τέτοιο τρόπο, ώστε νό δικαιολογήσουν τήν έγγεια Ιδιοχτησία τών Ιερέων, νό ένθαρρύνουν τούς άνθρώπαυς νό κάνουν δώρα - χωρόφια στούς Ιερείς, νό έλέγχουν έται τή διαναμή τών έδαφών της κοινότητας καί νό κατοχυρώσουν τη δημιουργlα της μεγόλης ίδιοχτησίας τών ίερέων εΙς 6όρος της όγροτικης μάΖας. Τό φαινόμενο αύτό χαρακτήριΖε πόντα τήν άποσύνθεαη όλων τών άνατολικών κοινωνιών.
Τ ό Ζωτικό πρόβλημα γιό κάθε λίγο προχωρημένη γεωργΙα, στίς περισαότερες όπό τΙς χώρες τής 'Ανατολής, είναι ή τεχνική δρδευση. Τόσο ατίς Ί νδίες όσο καΙ στήν Αίγυπτο, 6λέπουμε όπό πολύ νωρίς μιό γερή ύποδομή της γεωργίας, έπι6λητικά έργα τεχνητής δρδευαης, κανόλια, πηγές Γι μιό σειρό άπά αυστηματικά μέτρα γιό νό προστατευθεί ή γεωργία όπό διαδοχικές πλημμύρες.
Αύτό τό μεγάλα έργα ηταν όπό την όρχή τους ύπερeι. νω τών δυνόμεων, της πρωτοβουλίας καί τοϋ οίκονομικοϋ σχεδίου, των όπομονωμένων όγροτικών κοινοτήτων. Γιό νά πραγματοποιηθοϋν καί νό αυντονισθεί ή έκτέλεαή τους, είχαν όνόγκη όπά μιό έξουαία τοποθετημένη πάνω όπ6 τή μάΖα των μελών τών όγροτικών κοινοτήτων ,των όποίων θό έπρεπε νό κατευθύνει τήν έργοαία. Γιό νό πραγματοποιηθοϋν αύτό τό έργα χρειαΖόταν μιό κυριαρχία πόνω ατή φύση πολύ μεγαλύτερη όπ' αύτή πού είχαν οί χωρικοl κλειαμένοι στό σύνορο τών χωριών τους. Άπ' αύτές τΙς όνόγκες γεννήθηκε ό πολύ σπαυδαίος ρόλος τών ίερέων στήν Άνατολή : Παρατηρώντας τό φυσικό φαινόμενα τό όποία αυνοδεύονταν άπά θρηακευτικές τελετές, άπελευθερωμέ· νοι όπ6 τήν άμεση αυμμετοχή τους στΙς άγροτικές έργο-
150
σίες, ήτσν οί nερισσότερο ίκανοί γιό νό διευθίινουν τό μεγάλα δημόσισ άρδεUΤIKό f;pyo. Αύτός ό κοθσρό οΙκονομικός ρόλος των ίερέων όδήγησε, δnως ήταν φυσικό, στη δημιουργίσ της ίδιαίτερης κοινωνlκης δύναμης των ίερέων. ·Η άρχικη έΕεlδlκευση μιας όμάδας μελων τής κοινωνίας, έΕεlδίκευση noίI nήγσσε άnό τόν κστσμερισμό τής έργασίας, μετασχημστίσθηκε έτσι σέ μιά κάστο ή όnοlο ητσν ώς f;vo βοθμό κληρονομική, μέ ίδιοίτερο nρονόμισ καΙ συμφέροντσ έκμετάλλευσης, σε σχέση με τή μάΖσ των άγροτων.
Αύτό τό nροτσές όλο κληρώθηκε καί γενικεύτηκε λιγότερο Γι nερισσότερο γρήγορα στοίις διάφορους λσούς, αλλοτε nοραμένοντος σε έμβρυώδlκη κατόστσση, όπως στούς ' Ινδιάνους του Περου, αλλοτε έΕελlσσόμενο σέ μ ιά θεοκρστία, δnως στούς Χοιτσlους καί στούς Αlγύnτιους. Ή όλοκ.λήρωση σύτου του nροτσές έΕσρτιόταν άnό τίς Ιδιαίτερες γεωγρσφικές καΙ ίστορlκές συνθηκες κάθε λοου, KOI άnό τΙς nολεμικές συγκροίισεις όνάμεσο σ' ένα λαό καί στους λοούς nού κοτοικουσον γύρω του, nράγμο noίI είχε σάν όnοτέλεσμσ τήν όνάnτυΕη nλάl στήν κόστα των ίερέων, μιας ίσχυρης κόστσς nολεμιστων κσί ένσ όνταγωνισμό όνάμεσο στίς δυό ούτές κάστες.
-Οnως κι' δν όλοκληρωνότσν σύτό τό nροτσές, είτε στή μιό είτε στήν δλλη nερίnτωση, τά ίδιαίτερσ στενό κσί ίδιόμορφα σύνορσ τής άρχοίας κομμουνιστικης κοινότητας, τής όnοίας ή όργόνωση ητσν όκοτόλληλη σ' δ,τι άφορα την nρογμοτοnοίηση σnουδσίων οΙκονομικών ΚΟί nολιτικων λειτουργιών, τήν ύnοχρέωνσν νό δεχτεί, έΕω καί nόνω bn' ούτή, τόν έλεγχο μιας Εένης έΕουσίσς nού θό διεύθυνε ΚΟί θά έnιτελουσε σύτες τίς λειτουργίες. Οί λειτουργίες σύτες στά χέρια μ ιας Εένης εΕουσίας άνοιγαν τόσο άνσnόφευκτο τό δρόμο γιό τήν nολlτική κυριαρχίο καΙ την οίκονομική έκμετόλλευση των άγροτικών μοΖών, δσο καί οί είσβολές των βαρ6άρων κοταχτητών της 'Ανατολής - είτε αύτοί ηταν Μογγόλοl, Πέρσες Γι -Αραβες - noίI κόθε
151
φορά πού καταχτουααν μιό χώρα. έκτός όπ' τήν πολεμική κυριαρχlα πού έπέβαλλαν, έπαιρναν ατό χέρια τους καΙ τό μεγόλα δημόαια έργα. όπ' όπου έΕαρτιόταν ή ζωή της γεωργίας. ·Ομοια κι' όπαρόλλαχτα δnως καΙ ΟΙ ϊνκας του Περοϋ, θεωρουααν σόν προνόμιο δικό τους, όλλό καΙ σόν καθηκον τους vΌ έχουν ατό χέρια τους τήν διεύθυνση τών έργων τεχνητης άρδευσης, κατασκευης δρόμων καί γεφυρών, έτσι καί οί όσιατlκές δυναστίες που διαδέχτηκαν τούς Ίνδούc aτό πέρασμα τών αΙώνων κρότησαν Υιό τόν έαυτό τους αύτή τή φροντίδα.
152
"εφάίlαro 12
Η ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ
ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΟΝΗΣ Ι ΝΔΙΚΗΣ ΚΟ ΙΝΩΝΙΑΣ
Παρά τη δημιουργία καστών, παρό την Εένη κυριαρχία πού έγκαθιδρύθηκε στή χώρα, παρό τΙς πολlTlκtς όλ· λαγές, τό Ινδικό χωριό συνέχιΖε νό εχει μιό γαλήνια καΙ άπλη ζωή. Στό έσωτερικό κόθε χωριου, οί παραδοσιακοί κανόνες συνέχιΖαν νό κυ6ερνοίίν τη ζωή της κοινότητας. Στό περιθώριο των θυελλών της πολιτικης Ιστορlας, οί jy' δικές κοινότητες συνέχιΖαν τη δική τους έσωτερική άπαρaτήρητη ίστορία, άπ06όλλοντας τίς όρχσίες μορφές τους περνοίίσαν όπά την όκμή στην παρακμή, μετά στην όποσύνθεση καΙ στην όναγέννηση.
Κανένας χρονικογράφος της έποχΙ;ς δέν παρατήρησε αύτό τό φαινόμενα. Ένώ ή παγκόσμια lστορlα περιγράφει την τολμηρη έκστρατεία τοϋ 'AλtEανδρoυ του Μακεδόνα στίς πηγές τοϋ Ίνδοίί ποταμοίί KOI όντηχεί δη' τη 6οη των δnλων τού αΙμοσταγούς Ταμερλάνου καΙ των Μογγάλων, δέν μας λέει δμως τίποτα γιό τήν έαωτερική ζωή τοϋ Ινδικού λαού. Μόνο τό ίχνη πού ύπόρχουν μας έπιτρέπουν νό όνασυνθέαουμε τήν ύποθετική είκόνα αύτης της έΕέλιΕης
153
της ίνδlκης κοινότητας, κι' αύτό χόρη στόν K06αλtoκυ, πού κατόρθωσε νό όλοκληρώσεl αύτή τή σπουδαία έπιστημονlκή όνόλυση. Σύμφωνα μέ τόν KαβαλtσKυ, οί διόφοροl τύποι τών όγροτικών κοινοτήτων πού συναντιώνταl όκόμα στΙς Ίνδίες στό μέσα τοϋ ΧΙΧ αΙώνα μποροϋν να ταΕlνομηθοϋν ανόλογα μέ την Ιστορική σειρά έμφόνισής τους ώς έΕης :
- 1 -
Ή πιό όρχαΙα μορφή όγροτικης κοινότητας εΙναl ή καθαρή κοινότητα τοϋ γένους, πού περιλαμβόνεl στούς κόλπους της τό σύνολο τών έΕ αίματος συγγενών. Τό μέλη της κοινότητας αύτης πού συνδέονται μέ έΕ αΙματος συγγένεια κατέχουν καί καλλιεργοϋν όπό κοινοϋ τη γη. ΟΙ άγροί όποτελοϋν ένιαία ίδιοχτησlα της κοινότητας, καί μόνο τό προϊόν της καλλιέργειας καί συγκομιδης αύτών τών όγρών μοιρόζεται στά μέλη, άφοϋ πρώτα συγκεντρώνεται στούς κοινοτικούς σιτοβολώνες. Αύτη ή πιό πρωτόγονη μορφή της όγροτικης κοινότητας, δέν ύπόρχει σήμερα παρό μόνο σέ όρισμένες σπόνιες περιοχές της βορείου ' Ινδίας, καί συχνό περιορίζεται σέ όρισμένες ύποδlαlρέσεlς (-πουτί,,) τοϋ αρχαίου γένους.
·0 K06αλtσKυ βλέπει σ' αύτό τό φαινόμενο κάτι άνόλογο μέ τή -ΖαντΡούγκα" της Βοσνίας καί της Έρζεγαβίνης, θεωρεί δηλαδή ότι ΟΙ ύποδιαιρέσεις τoίi γένους είναι τό προϊόν της διόλυσης τών δεσμών έΕ αίματος. Ή χαλόρωση αύτή τών δεσμών έΕ αίματος καΙ ή διαlρεση, σέ συνέχεια, τοϋ γένους σέ μερικές μεγάλες οΙκογένειες ΟΙ όποϊες όποχωρίστηκαν μαΖί μέ τή γη τους, ήρθε σάν αποτέλεσμα της αϋΕησης τοϋ πληθυσμοϋ.
Σ τό μέσα τoίi περασμένου αΙώνα ύπηρχαν όκόμα σημαντικές όγροτικές κοινότητες αύτης της μορφης όπ' τΙς όποϊες άλλες είχαν 150 μέλη κι' άλλες 400 μέλη. Ή μορφη της κοινότητας πού κυριαρχοϋσε ήταν η μικρή άγροτικη κοινότητα, καΙ μόνο σέ έΕαιρετικές περιπτώσεις μπopoίiσε
1 54
νό συναντήαει κανείς μικρες κοινότητες στους κόλπους άλλων πιό μεγάλων κοινοτήτων, οί όποίες περιλάμβαναν όλόκληρο τό όρχαίο γένος. Συνήθως οί κοινότητες αυτες Ζούσσν άπομονωμένες καί στή βάση όρισμενων σύστηρων κανόνων. Τόν τρόπο με τόν όποίο Ζούσαν αύτες ΟΙ κοινότητες περιγράφει συνοπτικό ό ΜόρΕ στό Κ ε φ ά λ α ι ο, στηριΖόμενος στήν όγγλική βιβλιογραφία: (')
«Οί πανάρχαιες εκείνες μlκρες ίνδικες κοινότητες, πού εΕακολουθούν εν μερει καΙ σήμερα νό ύπάρχουν, βασί· Ζονται στήν κοινή ίδιοχτηαία της γης, στήν άμεαη αύνδεση lijc γεωργίας με τή χειροτεχνία καΙ σέ ενα μόνιμο καταμερισμό της εργααίας πού χρησιμεύει σόν δοσμένο σχεδιο καΙ σχεδιάγραμμα όταν Ιδρύονται νεες κοινότητες. 'Αποτελούν αίιτάρκη παραγωγικά σύνολα μέ μιά παραγωγική περιοχή πού ποικίλει όπό 100 μέχρι μερικες χιλιάδες εκτάρια γης. Τό μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων πού παΡόγονται, προορίΖεται γιό τήν κάλυψη των άναγκων της ίδιας της κοινότητας καΙ όχι σόν εμπορεύματα, γι' αύτό καί ή ίδια ή παραγωγή είναι άνεΕόρτητη άπό τόν καταμερισμό της εργασίας της lνδlκης κοινωνίας σό σύνολο πού πραγματοποιείται μέσω της άνταλλαγης έμπορευμάτων. Μονάχα τό πλεόνασμα των πραίόντων γίνεται εμπόρευμα καΙ πάλι αύτό γίνεται έν μέρει καΙ μόνο ατό χέρια τού κρά· τους, στό όποίο έδω καΙ άμνημόνευτα χρόνια αυρρέεI μιά όρlσμένη ποσότητα προϊόντων με τή μορφή γαιοπροσόδου σέ είδος. Διάφορες περιοχές των Ίνδιων έχαυν διάφορες μορφές κοινοτήτων. Ή πιό όπλή μορφή είναι εκεΙνη όπου ή κοινότητα καλλιεργεί τή γη άπό κοινού καί μοιράΖει τό προίόντα της ατό μέλη της, ενώ κόθε οΙκογένεια ύφαίνει κλώθεl κλπ. σόν ενα δευτερεύον οίκιακό έπάγγελμα ΔΙπλα αΌύτή τή μάΖα πο ύκάνει μιό όμοειδής έργασΙα συνον· τόμε τόν «κύριο κάτοικο-, τό δικαστή, τόν άστυνόμο καΙ
( 1 ) Σημ.ΕΙωση της Ρόζας Λο6f,εμ1tovργκ στό m:ριθώριο (με μολόο!ι) : ΤζαΙημς ΜΙλλ !
155
τό φοροεισπρόχτορα ,ένωμένους στό ίδιο πρόσωπο' τό λογlστι'l πού κρατα τούς λογαριασμούς σ' δ,τι όφορα τι'l γεωργΙα καΙ καταχωρεί καί καταγρόφεl δ,τι fXEI σχέση μ' αύτή' ένα τρίτο ύπόλληλο πού κυνηγο τούς έγκληματlες καΙ προσφέρεl προστασΙα στούς περαστικούς ταΕlδlωτες, συνοδεύοντάς τους όπό χωριό σέ χωριό' τό φύλακα των συνόρων πού φρουρεί τά σύνορα της κοινότητας όπό τΙς γειτονικές κοινότητες' τό νεΡοδιανομέα πού διανέμει τό νερό στίς κοινές δεΕαμενες για τΙς όνόγκες της γεωργΙας' τό δόσκαλο πού μαθαίνει τό παιδιό νό γρόφουν καΙ νό διαβόζουν στό χώμα' ταν βραχμάνο τoίi ήμερολογlου, πού σαν όστρολόγος ΠΡοσδιορlζεl τΙς ι'ιμερομηνΙες γιό τό δργωμα καΙ τό θέρισμα καΙ ύποδεlκνύεl τΙς καλές καΙ τΙς κακές ώ· ρες γιό δλες τΙς εΙδικές γεωργικές έργασίες ένα σΙδερό κι' ένα μαραγκό πού φτιάχνουν καί διορθώνουν δλα τα γεωργικό έργαλεία' τόν όγγειοπλόστη πού φτιόχνεl δλα τό δοχεία πού χρειόζεταl τό χωριό' τόν κουρέα. τόν πλύστη πού καθαρΙζεl τό ρoίixα, τόν όργυροχόο. KόΠOu-κόΠOυ τόν ποιητή πού σέ μερικές κοινότητες αντlκαθιστα τόν όργυροχόο η τό δάσκαλο,
Τ ό λlγα αύτό πρόσωπα συντηρoίiνταl μέ έΕοδα δλης της κοινότητας, ·Οταν ό πληθυσμός αύΕηθεί, δημιουργείται καΙ έγκαθlσταταl σέ μια όκαλλlέργητη περlOXι'l της κοινότητας μιό νέα κοινότητα πόνω στό πρότυπο της παλιος, 'Η δoμι'l της κοινότητας δείχνει δτι πρόκειται γιό fva προσχεδιασμένο καταμερισμό της έργασίας, ό καταμερισμός όμως της χειροτεχνίας εΙναl όδύνατος, γιατl ή όγορό γιό τό μαραγκό, τό σίδερα κλπ, μένει άμετάβλητη καΙ τό πολύπολύ, ανάλογα με τή διαφορά στό μέγεθος τoίi ένός χωρloίi από τό άλλο. στή θέση τoίi ένός σιδερα, όγγειοπλάστη κλπ, θό ύπάρχουν δίιο η τρείς,
. Ο νόμος πού διέπει τόν καταμεριαμό της έργασίας στήν κοινότητα, έχει τι'lν ακατανίκητη δύναμη φυσlKoίi νόμοu, ένω κάθε Εεχωριστός χειροτέχνης, όπως ό σιδερός κλπ" κάνει σύμφωνα μέ τόν πατροπαράδοτο τρόπο δλες
1 56
τίς έργaaίες πού όνήκουν στην είδικότητό του, μόνο πού τίς κάνει μέ αύτοτέλεια καΙ χωρΙς νό δέχεται όποιονδήποτε όπό πάνω του μέσα στό έργαατήρι του. '0 άπλός μηχανι· σμός της παρσγωγης σ' αύτές τίς κοινότητες πού άναπαράγονται συνεχώς μέ την ίδια μορφή, ατό ίδιο μέρος καΙ μέ τό ίδιο όνομα, μας δlνει τό κλειδl της λύσης τοϋ προβλήμστος της άμετσβλητότητας τών όσιαTlκών καινωνιών πού έρχεται σέ τόσο χτυπητη άντίθεση μέ την όποσύνθεση πού διαρκώς παθαlνουν τό άσιστικά κράτη καΙ τό σχηματισμό νέων μέ όατσμότητη διαδοχή δυναστειών. ΟΙ θύελλες στό σύννεφσ της πολιτικης σφαlρας άφήνουν δθικτη τη διάρθρωση τών βασικών οΙκονομικοκοινωνικών στοιχεlων- ( Ι ) .
- 2-
την έποχη πού ΟΙ W Αγγλοι κατάχτησσν τίς Ίνδlες, ή πρωτόγονη κοινότητσ τοϋ γένους μέ την ένιαlα Ιδιοχτησlα της γης εΙχε σέ μεγόλο βαθμό άποσυντεθεί. Άπό την άποσύνθεσή της γεννήθηκε μιό δλλη μορφή κοινότητας, πού βσσιζόταν στΙς διόφορες οίκογένειες της κοινότητσς, τό κομμάτια όμως αύτης της μοιρασιάς ηταν άνισα καΙ τό μέγεθος τοϋ κομματιοϋ γης πού fπαιΡνε κάθε οΙκογένεια έξαρτιόταν όπ' τό μεγσλύτερο iΊ μικρότερο βαθμό συγγένειας μέ τούς άρχαlους προγόνους.
Αύτή ή μοΡφη της κοινότητας ηταν πολύ διαδεδομένη τόσο στΙς βoρειoδUΤΙKές Ίνδlες όσο καΙ στό Πεvτζόπ. Τό κομμάτια δμως της γης πού παlρνει κόθε οΙκογένεια, δέν τά πσlρνει έφ' όρου ζωης, ούτε εΙνσι κληρονομικά. Παραμένουν lδιοχτησlα τών οΙκογενειών, όσο καιρό ή αύξηση τοϋ πληθυσμοϋ iΊ ή έπιστροφη τών όπόντων γιό fva διάστημσ συγγενών, δέν έπιβάλλουν μιό νέα διανομή. Συχνό πόλι ΟΙ έπιθυμlες τών μελών γιό μιό όναδιανομή της γης
(1) Κάρλ Μ6:ρξ: cΤό Kεφάλαt.ι» Τόμος Ι .
157
δέν ίκανonοιοίίνται καί όντί γι' αύτό τούς δίνονται νέα κομμότια γης, πού όνήκουν στΙς μή καλλιεργούμενες μέχρι τότε έκτόσεις. Μ' αύτό τόν τρόπο όμως τό κομμότια γης, πού έχει κόθε οίκογένεlα μετατρέπονται - δν όχι νομικό, τουλόχιστον όμως πραγματικό - σέ κληρονομικό " έφ' δρου Ζωης.
Δίπλα όμως σ' αύτούς τούς όγρούς, ΟΙ όποίοl εΙναι μοιρασμένοι κατό τρόπο δνισο, τό δόση, τ όποτόμια, τό λειβόδια καΙ ΟΙ όκαλλιέργητες περιοχές συνεχlΖουν νό ό · ποτελοίίν τήν κοινή lδιοχτησlα όλων των οlκογενειων καΙ νό τό έκμεταλλεύονται όπό κοινοίί. Αύτή όμως ή περίεργη κομμουνιστική όργόνωση πού δέν βασΙΖεται πιό στήν ίσότητα, έρχεται στή αυνέχεια σέ όντΙθεση μέ τό νεογέννητα συμφέροντα.
Μέ τόν έρχομό κόθε νέας γενιάς, γίνεται όλο καΙ περισσότερο δύσκολο νό έΕακριβωθεί ό βαθμός αυγγένειας κόθε μέλους μέ τούς προγόνους του, ή παρόδοση των δεσμων έΕ αίματος όλο καΙ γΙνεταl πιό όδύνατη καΙ ή όνισότητα όνόμεσα στούς όγρούς των οίκογενειων γίνεται όλο καί περισσότερο πιό αίσθητή σ' αύτούς πού όδικοίίνται όπό τήν ύπόρχουσα κατόσταση.
'Από τήν άλλη μεριό, σέ πολλές περιοχές ή όποχώρηση όπό τήν κοινότητα ένός μέρους συγγενων, ΟΙ πόλεμοι, ή έΕόντωση ένός άλλου μέρους όπό τόν έναπομείναντα πληθυσμό, ή έγκατόσταση νέων μελων, όλα αύτό εΙχαν αόν όποτέλεσμα τήν όναπόφευκτη έπιμιΘα τοίί πληθυσμοίί. Παρό τό ότι οί σχέσεις των όνθρώπων δέν φαΙνονταν νό έχουν μεταβληθεί, ώστόσο τό χωρόφια εΙχαν χωριστεί σέ διόφορες κατηγορΙες όνόλογα μέ τήν ποιότητό τους καΙ ΟΙ μερίδες των οΙκογενειών ηταν διαφορετικές, τόσο στΙς κατηγορlες των χωραφιων πού ποτlΖονταν καλύτερα δσο καΙ στίς κατηγορίες των λιγότερο όποδοτικων χωραφιων.
Στήν όρχή, λΙγο πρΙν τήν κατόχτηση των Ίνδιων όπό τούς Η Αγγλους, δέν προσφεύγανε περιοδικό σέ μιό νέα
1 58
διανομή της γης μέ κλήρωαη στήν τύχη, παρό μόνο δταν ή φυσική αΟΕηση τού πληθυαμού είχε έπlφέρει μιό αημοντlκή όνιαότητα στήν οίκονομlκή κατόατοση τών κοινωνιών. Αύτό συνέβαινε αυχνότερα ατlς κοινότητες έκείνες πού είχον στή διόθεσή τους όνεκμετόλλευτα κολλιεργήαιμα χωρόφια.
ΣτΙς πιό μικρές όμως κοινότητες προσφεύγονε σΙ μιό όναδιανομή της γης, κόθε δέκο, όχτώ, πέντε χρόνιο. πολλές φορές όμως καί κόθε χρόνο. Αύτή ή τελευταία περίπτωση, όπου ή όναδιανομή της γης γινόταν κόθε χρόνο. αφορδ περιααότερο έκείνες τΙς περιοχές. στΙς όποίες ή έλλειψη καλών χωροφιών έκονε έκ τών πραγμότων όδύ· νατη μιό ίση διανομή της γης όνόμεαα στό μέλη της κοινότητας. καί έπομένως μιό έΕίσωση τών μελών δέν θά μπαρούσε νό πηγόσεl πορό μόνα όπό τήν όλλεπόλληλη χρηαlμοποΙηση των χωραφιών όπό τό ένα μέλος aτό δλλο καΙ τήν περιστροφική όναδιανομή τους. Ή Ινδική κοινότητο τού γένους στή φόση της όποαύνθεσή της όλο κληρώνει τή μορφή πού πηρε Ιστορικό ή γερμανική χοινότητα στις όρχές της.
159
Kcφάίlαιo 13
ΟΙ ΠΡΩΤΟΓΟΝΕΣ ΡΩΣ ΙΚΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΚΟΜΜΟΥΝΕΣ
ΣτΙς Βρεταννικέc Ίνδίεc καί στήν Άμερική, είδαμε δύο κλασσικό παραδείγματα του όπελnΙOμένOU όγώνα καί ταυ τραγικού τέλους της όρχαΙας κομμοuνιστικηc OIKOνoμlκης όργόνωσης, στή σύγκρουσή της μέ τόν εύρωπαϊκό καπιταλισμό. Ή εΙκόνα τών ποlκlλων πεπρωμένων της όγΡοτικηc κοινότητας πού συνθέσαμε παραπόνω, θό έμενε όσυμπλήρωτη δν. Υιό νό τήν όλοκληρώσοuμε. δέν όναφέραμε τό όΕlοσημεΙωτο παρόδειγμα μιας χώρας, όπου Γι ιστορία όπως φαlνεταl όκολούθησε μιό έVΤΕλώς διαφορετική έΕέλιΕη, καΙ όπου τό κρότος πραγματικό, όχι μόνο δέν ΠΡοσπόθησε νό καταστρέψει μέ τη 61α τήν όγΡΟTlκη κοινότητα, όλλό όvτlθετα ΠΡοσπόθησε νό τη σώσει καΙ νό τή διατηρήσει μέ όλα του τό μέσα. Αύτή ή χώρα εΙναl Γι Τσαρική Ρωσlα.
Δέν θ' όσχοληθοϋμε έδώ μέ τή μεγόλη θεωρητική διαμόχη πού διαρκουσε δεκαετlες όλόκληρες, σχετικό μέ τό Ζήτημα της προέλευσης της ρωσικης όγροτικης κοινότητας. Ή όνακόλυψη πού έγινε τό 1858 όπό τό ρώσο καθηγητή Τσlτσερlν, σύμφωνα μέ τόν όποίο ή όγροτική ρωσική κοινότητα δέν ηταν τό προϊόν μιας ΠΡογματικης laτoρικης
160
έεέλlεης, όλλό ένα τεχνητό προϊόν τής φορολογlκης πολlτικης των Τσόρων, f:τuχε μιας πολύ θερμης όποδοχης έκ μέρους των γερμσνών σοφών καΙ συνόντησε τή γενική τους όποδοχή. Αύτό δέ μας παραεενεύεl καθόλου καΙ είναι όλ6τελα σύμφωνο μέ τή γενlκώτερη νοοτροπΙα τής σύγχρονης όστικης έπιστήμης, πού μένει πόντα έχθρlκή όπέναντl στΙς θεωρΙες τού πρωτόγονου κομμουνισμού.
Ό Τσlτσέρlν, σχετικό μέ τή Ρωσlα, υΙοθετεί τή θεωρία σύμφωνα μέ τήν όποΙα οι κοινότητες σXηματfστηKαν τόν χνΙ καΙ χνι ι Ι αΙώνα καΙ προέρχονταν όπό τήν έεέλlεη όπομονωμένων ότομlκων έκμεταλλεύσεων της γης, κι' αύτό παρό τό γεγονός δτι ή θεωρΙα αύτη έγκσταλεlφθηκε όριστlκό μετό τΙς όνακαλύψεις τού Μόρερ aτή Δυτική Εύρώπη. - Ετσl ό Τσlτοερlν μας όποδεlκνύεl όκόμη μιό φορό δτι οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι εΙναl τΙς περισσότερες φορές πολύ χειρότεροι lστορικοl όπ' δ,τι οι όντlδραστlκοΙ συνόδελφοl τους.
Ό Τ σιτσέρlν ύποστηρlΖεl δτι ή κοινή έκμετόλλευση των όγρων στΙς ρωσικές κοινότητες προέρχεται όπό τήν όνόμιεη των χωραφιων καΙ συνακόλουθα ή κοινή lδιοχτηοΙα τής γης, ΟΙ συνοριακές συγκρούσεις, οί δημόσιες λειτουργίες πού έεασκούοε ή κοινότητα προέρχονταν όπό τό δτι όντιμετώπιΖαν μέ πνεύμα αυλλογικης φορολογικης εύθύνης τούς ότομlκούς φόρους πού εΙχαν έπl6ληθη τόν χνΙ αΙώνα. - Ετσl, ό Τσιτσέρlν, μέ τήν πιό μεγόλη εύκολία πού τού δlνει ό φιλελευθερισμός του ,βόΖεl μέ τό κεφόλl πρός τό κότω όλες τΙς ίστορlκές σχέσεις μεταεύ αlτiας καί όποτελέαματος.
"Ο,τι κι' δν σκεφτεί κανείς πόνω στήν πρotλευαη καί τήν κατογωγή τής όγροτικης κοινότητας στή Ρωαία. έκείνο που είναι 6έΟαιο εΙναι δτι έπέΖηαε ο' δλη τή μακραΙωνη Ιστορία τής δουλείας καΙ της κατόργησής της, μέχρι τίς μέρες μας. Σ τΙς παρακότω γραμμές δέν θ- όσχοληθοϋμε παρό μόνο γιό τήν Ιστορία τών κοινοτήτων αύτών τόν χ Ι χ αΙώνα.
1 1 161
�OTαν ό Τσάρος ΆλέΕανδρος ό Β ' όλσκλήρωσε τή λεγόμενη .. άπελεUΘέρωση τών χωρικών-, σί φεουδόρχες πούλησαν στσύς χωρικσύς όλα τό δικά τους τσιφλίκια -κι' αύτό έγινε σύμφωνα μέ τό πρωσσlκό μοντέλο - καί γι' αύτές τίς πωλήσεις τών πιό άγονων περιοχών τίς όποίες πρότειναν σόν φεουδαρχικές, όποζημιώθηκαν πλουσιοπόροχα όπό τό δημόσιο ταμείο. Γιά νό Εεπληρώσουν στή συνέχεια οί χωρικοί τή -δανεισμένη .. σ' αύτούς Ψι χρεώθηκαν στό δημόσιο ταμείο μέ ένα ποσόν 900 έκατομμυρίων ρου6λίων, τό όποίο έπρεπε νό καταβληθεί μέσω της φορολογίας σέ 49 χρόνια μέ δόσεις καί τόκο 6 %. Αύτη η γη δέν δόθηκε. όπως στην Πρωσσία, σόν ότομlκη lδιοχτησίο τών οΙκογενειών, άλλά σέ όλόκληρες κοινότητες, σόν συλλογική ίδιοχτησία τών κοινοτήτων, ή όπαλλοτρlωση της όποίας όπσγορευότσν. Οϊ κοινότητες ήταν όλληλέγγυα ύπεύθυνες γιά την έΕόφληση του δανείου καί τήν όπόδοση όλων τών φόρων καί τών τόκων, ηταν δέ έλεύθερες νά κάνουν την κατανομή αύτών τών ύποχρεώσεων στό διόφορα μέλη της κοινότητας.
Στίς άρχές του 1 890, ή κατανομή του συνόλου τών έκτάσεων γης στήν Εύρωπαίκή Ρωσία (μή συμπεριλαμβανομένης της Πολωνlας, της Φινλανδίας καΙ της περιοχης των Κοζάκων του ποταμοϋ Ντόν) είχε ώς έΕης: ΟΙ έκτάσεις του κρότους, πού όποτελουνταν στην ούσία όπό τά τερόστια δόση του Βορρά κσl τΙς έρημες περιοχές, όνέρχονταν σέ 15 έκστομμύρια τετρ. χιλιόμετρα, ΟΙ αύτοκρατορlκές έκτόσεις έφταναν τό 0,7 έκατ. Τ.χ., η έκκλησΙα καί οί πόλεις τό 0,9 έκατ. Τ.χ., η γη πού ηταν Ιδιωτική lδιοχπισίσ άνερχόταν σέ 9,3 έκατ. Τ.χ. έκ των όποίων τό 5 % τό είχαν ΟΙ χωρικοί καί τό 95 % οί φεουδόρχες. Κοντό σ' όλα σύτό ίιπηρχαν καί 14 έκατ. Τ.χ. τό όποία ηταν συλλογική lδιοχτησία τών όγροτών. Τό 1 900 ή συλλογική αύτή lδιοχτησία των 14 έκατ. τ.χ. είχε μειωθεί σέ 13 έκατ. Τ.χ., ένώ ή ίδιαίτερη άτομlκή ίδlοχτησlα τών χωρικών όνερχόταν σέ δυό έκατ. Τ.χ
1 62
-Αν έΕετάσουμε τόν τρόπο μέ τόν όποίο ή ρωσική όγροτιό έκμεταλλείιτηκε αύτες τίς τεράστιες έκτόσεις μέχρι τίς τελευταίες δεκαετίες, καί δαον όφορα ένα μέρος ίών έκτάσεων μέχρι καί σήμερα, θό διαπιστώσουμε τότε πόσο πολύ μοιόζεl ή όργανωτικη δομη της ρωσlκης κοινότητας, μέ τίς κλασσικές όργανωτικες δομες τών όγροτικών κοινοτήτων, πού ηταν τόσο συνηθισμένες σ-ιΤι Γερμανία, στήν Άφρική, στΙς δχθες τού Γόγγη καΙ στό Περού. Οί όγροί εΙναl μοιρασμένοι στΙς διάφορες οΙκογένειες της κοινότητας, ένώ τά δάση, τό λειβάδια, τό νερό, άποτελούσαν τήν ενιαία συλλογική ίδιοχτησία της γης. Γενικό επικρατούσε ή έναλλαγή τών καλλιεργειών άνό τριετία, οί έκτάσεις της γης χωρlζονταν σ' αύτες πού καλλιεργουνταν τό χειμώνα καί σ' αύτες πού καλλιεργουνταν τ6 καλοκαίρι, κι' αύτές με τή σειρά τους χωρίΖονταν άνάλογα με τή γανιμότητα τού έδόφους σε διόφορες λουρίδες γης. Συνήθως, ή διανομή τών άγρών πού θό καλλιεργουνταν τό καλοκαίρι γινόταν τ6ν Άπρlλlο καΙ ή διανομή τών όγρών πού έμελλε νό καλλιεργηθουν τ6 χειμώνα γινόταν τ6ν ' Ιούνιο. ·Η σχολαστική τήρηση της όρχης της Ισότητας σ-ιΤι διανομή προκαλουσε ένα τόσο μεγάλο μπέρδεμα, πού στήν περιοχή της Μόσχας γιά παράδειγμα, είχαν κσθοριστεί κο-τό μέσο δρο δώδεκα ποιότητες γης γιό θερινή καλλιέργεια καί δώδεκα ποιότητες γης γιό χειμωνιάτικη καλλιέργεια, κόθε δέ χωρικός έπρεπε νό καλλιεργήσει τουλάχιστον 22 διασκορπισμένα μεταΕύ τους κομμάτια γης. Κόθε κοινότητα είχε όρlσμένα χωρόφια, τό όποία καλλιεργουσε Εεχωριστό όπό τ' άλλα, καΙ ή συγκομιδή άπ' αύτή τήν καλλιέργεια προοριΖόταν νό καλίιψει τΙς έκτακτες συλλογικές όνόγκες της κοινότητας. • Αλλοτε πόλι διατηρούσαν γιό τόν ίδιο λόγο όποθηκες άποθεμάτων. στΙς όποίες κάθε μέλος ήταν ίιποχρεωμένο νό παραδίνεl ένα μέρος άπό τήν παραγωγή του σταριοϋ. Φροντlζανε γιό τή βελτίωση της της τεχνικης της καλιλέργειας. έπιτρέποντας σέ κάθε όγροτική οΙκογένεια νό διατηρεί τή μερlδα της γης πού της άνηκε έπί δέκα χρόνια. ύπό τόν δρο δτι θό λlπαινε καλό
163
τό χωρόφl της ii όκόμα βόΖανε στήν πόVΤα τό χωρόφια
που δέν εΙχαν μοιραστεί έπl δέκα σuνεXη χρόνια καΙ φρόντιΖαν νό τό λιπαίνουν σ' δλο αυτό τό διόστημα. ης περισ
σότερες φορές ΟΙ ίδιες όρχές ίσχυαν καΙ γιό τό χωρόφια
τοϋ λινοϋ, τών λαχανικών καί γιό τό περιβόλια.
Ή κστονομή των κοπαδιών της κοινότητας aτό διόφορα βοσκοτόπια καΙ λειβόδια, ή έπl6λεψη ώστε ΟΙ βοσκοl νό περιφρόσσουν τό βοσκοτόπια, νό μήν καταστρέφουν τους όγρούς, ό προσδιορισμός της ήμερομηνlας ΙναρΕης τών διαφόρων όγρατικων έργασιών, ό τρόπος της κστανομης αυτών των έργσσιών στό μέλη της κοινότητας, γιό δλα αυτό ύπεύθυνη νό πόρεl όποφόσεις ηταν ή κοινότητα, δηλαδή ή συνέλευση τοϋ χωριοϋ.
Σ' δ,τι όφορa τή συχνότητα μέ τήν όποία γlνόvτoυσαν ΟΙ όναδlαvoμές της γης, έκεί ύπηρχαν πολύ μεγόλες διαφορές στΙς διόφορες κοινότητες. Τ ό 1 8Π. στ" διόρκεια της διακυβέρνησης τοϋ Σαρότ06 καΙ μόνο, στΙς 278 όγΡοΤικές κοινότητες πού όποτέλεσαν τό όVΤIKείμενo μιας Ιρευνας, περισσότερες όπ' τΙς μισές Ικαναν όναδιανομή της γης κόθε χρόνο μέ τό σύστημα της τυχαlας κλήρωσης. ΟΙ ύπόλοιπες ΠΡοσφεύγανε στήν όναδιαvoμή της γης κόΒε δύο, τρία, πέντε, ΙΕη, όχτω καΙ ΙVΤεKα χρόνια, ένώ 38 κοινότητες πού έφόρμοΖαν τή λΙπανση τών όγρων, εΙχαν τελεΙως καταργήσει τό σύστημα της όναδιανομης της γης (') .
·0 τρόπος διανομης της γης εΙναι τό πιό όΕιοσημεΙωτο γεγονός πού μποροϋμε νό παρατηρήσουμε aτή ρωσlκ" όγρατική κοινότητα. Έδω δέν Ιχουμε νό κόνουμε ούτε μέ τήν όρχή των ίσων κλήρων δnως στούς όρχαΙouς Γερμανούς, ούτε μέ τό σπουδαίο ρόλο πού Ιπαιζαν ΟΙ όνόγκες των οlκογενειων στό όρχαίο Περοϋ, όλλό εχουμε νό παρατηρήσουμε όποκλειστlκό καΙ μόνο τό σπουδαίο ρόλο πού
( 1 ) cTpιρόYKωφ�, σελ. 49.
1 64
Ιπαιζε ή φορολογική πολιτική στή ζωή της κοινότητας,
• Αφότου tYIve ή λεγόμενη _όπελεuθέρωση τών χωρικών, τό φορολογικό προβλήματα έπισκΙαζαν όλη τή ζωή της κοινότητας καΙ όλη ή έσωτερική όργόνωση του χωριου προσαρμοζόταν στίς όνόγκες έΕόφλησης τών φόρων, Βέ· 6αια, γιό τή τσσρική κυ6έρνηση, ή μόνη βόση ύπολογισμοϋ των φόρων ητσν οί _όπογραφεϊσες ψυχές-, δηλαδή όλοι ΟΙ άντρες κότοικοι της κοινότητσς όνεΕαρτήτως ήλικfαc. Ό προσδιορισμός αύτων τών κατοlκων γινότσν κόθε 20 χρόνισ περίπου μέ όπογραφ, μέ τΙς λεγόμενες -όναθεωρητικές όπογραφές-, πού συνόδευσαν τήν πρώτη όπογραφή των χωριών, τόν καιρό πού κυβερνουσε ό Τσόρας ntτρας ό Μέγας, Αύτές ΟΙ -όναθεωρητικές όπογραφές- η. ταν ό φόβος καΙ ό τρόμος του ρωσικου λσου, καΙ ότον γινόντουσαν, χωριό όλόκληρα Ιπαιρναν τό δρόμο της φυγης γιό νό τΙς όποφύγουν (1).
Ή κυβέρνηση φορολογουσε τό χωριό σύμφωνα μέ τόν όριθμό των -όπογρσφεισων ψυχών-, Ή κοινότητα μοlραζε τό συνολικό ποσό τών φόρων στις διόφορες οΙκογένειες όνόλογα μέ τόν όριΒμό τών έργατικων χεριών, καΙ ή μερίδα της γης κόΒε φόρμας προσδιοριζόταν μέ βόση τήν
( 1 ) Ή τφώτη CΆVΑΘΕωρηΤΙKή άποΥραφή) έκτελέστηκε σύμ· φωνα μ' Ινα διάταγμα τοΟ Πέτρου τό 1719, και δργανώθηκε ΣΆv μια έκστρατεΙα τιού εΙχε σδ: οκοτιό νά τιμωρήσει τΙς έχθρικές χωρες. οι στρατιωτικοΙ εΙχαν διαταχθεί νά ρΙξουν ατή φυλακή τούς ΆVUΤΙΆKOOOUC; Kυ�ερνητες αύτων των χωρών καΙ τούς άψή. νουν Ιτσι αΙχμάλωτους μέσα στα (δια τους τα κρατητήρια για νά τούς έτιι�λέ1tOUν «μέχρι τιού νά διoρθωθoi}ν), ΟΙ 'Πατrάδες �ταν έπιφορτισμέvoι να έΤOιμάζOUΝ τΙς λΙστες των χωρικών, δταν δέ δφηναν «ψυχές) Ιξω άτι' αύτή τη λΙστα, τούς καταργοίισανε τό λειτoUργημά τους καΙ cΙπειτα άτtό Ινα dλίmητo σωματικό μαστΙ· γωμα, τούς ΙΡΙXΝΑv aτή φυλακή, δσο ήλικιωμέvoι κι' dν �τανν. ΟΙ άνθρωτιοι τιού ηταν δπΟ1ΠΟΙ για τό κρύψιμο CΨUXω1/) �ασαν[· ζονιαν, Σ τη συνέχεια, οΙ άrroyραφές γ[voνιαν μέ τόν Ιδιο σκλη· ρΟ τρότιο, δχι δμως τόσο αΙματηρό,
1 65
έτσι υπολογισμένη συμμετοχή της στή φορολογΙα. Άπό τό 1 861 καΙ μετό, η κατσνομή της γης στή ΡωσΙσ εΙχε σόν βόση την πληρωμή των φόρων καΙ δχl τή διατροφη των όγροτων. Δέν έπρόκειτο γιό ένα προνόμιο τό όποίο δlκαιουταν κόθε φόρμα, όλλά γιό μιό υποχρέωση που έπρεπε νό έκπληρώσει κόθε μέλος της κοlνωνΙας, σόν μιό προσφορό τών υπηρεσιών του στό Κρότος.
Κατό συνέπεια, δέν είναι καθόλου έκπληκτικό τό γεγονός δτι Γι συνέλευση του ρωσικου χωριου όποφόσιζε γιό τήν κατανομή της γης. Άπ' όλες τίς μεριές, όκούγονταν διαμαΡT1Jρlες ένόντια σ' αυτούς πού έπαιρναν πολύ μεγόλα κομμότια γης. ΟΙ φτωχές οίκογένεlες, έκείνες δηλαδη πού δέν είχαν όληθινή έργατική δύναμη στή διόθεσή τους, καΙ τών όποΙων τό μέλη όποτελουνταν στό μεγαλύτερο μέρος τους όπό γυναίκες καΙ μικρό παιδιό, έπαιρναν όλο καΙ περισσότερο μικρότερα μερΙδlα γης καΙ δεδομένου δτι ΟΙ φτωχοί χωρικοί όντιπροσώπευαν τή μεγόλη μόΖα του πληθυσμου, μεγόλωναν δλο καΙ περισσότερο οί μερlδες της γης πού μοιρόζονταν στοίις πλουσίους. Τ ό τερόστια φορολογικό βόρη γlνονταl έτσι τό έπlκεντρο της ζωης των ρωσlκων κοινοτήτων. Στήν όπόσβεση του χρέους προστίθεται ό κατό κεφαλήν φόρος, ό κοινοτικός φόρος, ό φόρος γιό τήν έκκλησία, ό φόρος γιό τό όλότι κλπ.
Τό 1860 καταργήθηκε ό κατό κεφαλήν φόρος καΙ ό φόρος γιό τό όλότι, παρ' όλα αύτό όμως τό σύνολο τών άλλων φόρων ήταν όρκετό δυσβόσταχτο καΙ συνέχιζε νό έΕανεμlΖεl όλα τό εΙσοδήματα της όγροτιας, Σύμφωνα μέ μιό στατιστική του 1890, τό 70 % των χωρικων δέν κατόρ· θωναν όπ' τήν καλλιέργεια της γης ποίι τούς όναλσγοϋσε νό καλύπτουν ούτε καν τΙς πιό στοιχειώδεις όνόγκες της ζωης, τό 20 % κατόρθωναν νό καλύπτουν τΙς όνόγκες της διατροφης τους, δέν είχαν δμως τή δυνατότητα νό Ιχουν δικό τους ζωα ,καΙ μόνο τό 9 % εΤχε μιό τέτοια συγκομιδή, όπό τή γη πού κόλυπτε τΙς όνόγκες του καΙ εΙχε καΙ πλεόνασμα τό όποίο τό πουλουσε. ΟΙ καθυστερούμενοι φόροι
186
έγιναν ένα μόνιμο φαινόμενο του ρωσlκου χωριου, μετά τή λεγόμενη -άπελεuθέρωση-. -Ηδη άπά τό 1870, σε μιά έτήσια άπόδοση φόρου κατά κεφαλή SO εκατομμυρίων άντιστοιχουσαν 11 εκατομμύρια ρούβλια καθυστερημενοl φόροι. 'Ακόμα κι' δταν καταργήθηκε ό φόρος κατά κεφαλήν, ή άθλιότητα του ρωσlκου λαου δεν σταμότησε νό μεγαλώνει, γιατί οΙ έμμεσοι φόροι γίνονταν όλοένα καΙ πιό επαχθείς. Ιό 1907, ΟΙ καθυστερημένοι φόροι όνέρχονταν σε 127 έκατομμύρια ρούβλια, άπάλλαξαν όμως σχεδόν όλους τοίις χωρικοίις όπ' αύτούς τού φόρους. όφ' ενός μεν γιατί ήταν έντελώς άδύνατο νά τούς είσπράξουν, όφ' έτέρου δέ λόγψ του έπαναστατικου άναβρασμου πού επικρατουσε τότε.
Μέσα σέ λίγο διάστημα οί φόροι δχl μόνο όπορρόφησαν όλα τά είσοδήματα της όγροτικης οΙκονομίας, άλλά όνόγκαααν καί τούς χωρικούς νό βρουν πρόσθετα εΙσοδήματα. lά πρόσθετα αύτό εΙσοδήματα προέρχονταν όφ' έ· νός μεν άπό τΙς έποχlκές όγροτικές έργασlες, ποίι καΙ σήμερα όκόμα προκαλουν στή Ρωσία όληθlνές μεταναστεύσεις όλόκληρων λαών, γιατl οΙ πιό δυνατοl άντρες χωρlκοΙ πηγαίνουν νό δουλέψουν σάν μεροκαματιάρηδες στό μεγάλα φεουδαρχικά τσιφλίκια, άφήνοντας τήν καλλιέργεια των lδlων τους χωραφιών στΙς γυναίκες, τά παιδιά καί τούς γέρους. 'ΕΕ δλλου, ένα μέρος χωρικων προσελκύονταν στήν πόλη καΙ στΙς βιομηχανίες. Σχηματίσθηκε έτσι στά βιομηχανικά κέντρα ένα στρώμα έποχιακών έργατών πού δέν δούλευαν στήν πόλη παρά μόνο τό χειμώνα. Αύτοl οΙ έποχlακοl εργάτες δούλευαν ώς έπl τό πλείστον στΙς ύφαντουργίες τό χειμώνα καΙ Εαναγύριζαν στΙς άγροτκές εργασίες του χωριου τους τι'ιν δνοlΕη μαZl μέ τό λεφτά πού εΙχαν βγάλει. Σέ πολλές περιοχές ύπηρχε τό σύστημα της κατ' οΙκον βιομηχανlκης έργασΙας, iΊ πρόσθετες είtκαιριακες άγροτικές εργασlες δπως ΟΙ όμαΕόδες καΙ ΟΙ μαραγκοl.
Παρ' όλα αύτά, ι'ι μάζα τών χωρικών μόλις καΙ μετό
167
βίας μποροϋαε νό ζήσει. "Οχι μόνο ή παραγωγι'ι της γε
ωργίας, όλλό καΙ τό πρόσθετα εΙσοδήματα τό έEoνtμιζαν
ΟΙ φόροι. Τ ό κρότος είχε στι'ι διόθεαή του αύστηρό κατα
ναγκαστικό μέσα γιό νό έπιβόλει τούς φόρους στι'ιν κοινό
τητα ή όποία ήταν στό σύνολό της όλληλtγγυα ύπεύθυνη
γιό τούς φόρους τών μελών της. MΠOΡOίiσε τ6 κρότος νό
άναγκόσει τό μέλη της κοινότητας πού είχαν καθυστερη
μένους φόρους νό δουλέψουν γιά λογαριασμό του σέ πε
ριοχές έκτός της κοινότητας καΙ νό έπιτόΕει τό μεροκά
ματό τους. ΜποΡοίίσε νό δώσει " νό όρνηθεί στό μέλη της κοινότητας διαβατήρια, πρόγμα πού είχε σόν όποτέλεαμα νά μι'ιν μποροϋν ΟΙ χωρικοΙ νά όπομακρυνθοϋν όπό τό χωριό τους. Βχε όκόμα τό δικαΙωμα νό Τ1μωρεί μέ βασανιστήρια τούς όνυπότακτους.
Κατό καιρούς, τό ρωσικό χωριό παρουσίαζαν α' όλο τό μηκος καΙ τό πλότος της Ρωσίας ένα περΙεργο θέαμα. ·0-ταν ΟΙ φοροεισπρόκτορες έφταναν στό χωριό, δρχιζε μιό όλόκληρη διαδικασία. Ή Τσαρική Ρωσία είχε δώσει σ' αύτι'ι τι'ι διαδικασία ένα δνομα, πού είχε γίνει τεχνικός όρος καΙ σήμαινε -πληρωμι'ι τών καθυστερημένων φόρων μέ χτυπήματα-. Γινόταν συνέλευση τοϋ Xωριoίi δπου μαζεύονταν όλοι όνεΕαιρέτως. Τ ό μέλη της κοινότητας τό όποία είχαν καθυστερήσει την πληρωμι'ι τών φόρων, οί λεγόμε· νοι -καθυστερημένοι-, έβγαΖαν μπροστό σέ δλο τό χωριό τό παντελόνια τους, Εόπλωναν σέ μιό σανiδα καΙ ΟΙ iδιοι οΙ συγχωριανοί τους τούς μαoτlγωναν μέχρι πού νά ματώσει τό σώμα τους, καΙ τούς έδερναν μέ βέργες ό ένας μετόν τόν δλλο. Κόθε τέτοια έπίσκεψη της ύψηλης κρατικης έΕουσίας συνοδευόταν άπό τούς λυγμούς καΙ τους στεναγμούς τών θυμότων, ποίι τΙς περισσότερες φορές ήταν ΟΙ πατέρες τών οΙκογενειών, όκόμα καΙ γέροι μέ δσπρα μαλλιά. 'Οταν ή διοικητική αύτή τιμωρlα τοϋ χωριοίί τέλειωνε ΟΙ φοροεισπράκτορες Εανανέ6αlναν στι'ιν τρόικό τους γιό νό έπιβόλουν τήν ίδια τιμωρία σ' ένα δλλο χωριό. Συχνό ΟΙ χωρικοί γιό νό γλυτώσουν όπ' αίιτή τι'ι δημόσια τιμωρΙα αύΤOKτoνoίiσαν.
168
• Ενα άλλο όπόνθισμα αύτης της κατόστασης fjTav ή λεγόμενη -φορολογική έπαιτεία ... Φτωχοl γεροχωρlκοl fφευγαν όπ' τό χωριό τους μ' ένα μπαστούνι ζητιόνου γιό νό μαΖέψουν τούς όποιτούμενους φόρους KOI νό τούς φέρουν στό χωριό. Τ ό κρότος προσπαθούσε νό διατηρήσει τΙς δομές τών όγροτικων κοινοτήτων, ΟΙ όποϊες έτσι είχαν μετασχηματισθεϊ σέ μηχανές άπόδοσης φόρων.
'Ο νόμος τού 1881 καθόριΖε δτι ή γη τού χωριού δέν μπορεϊ νό όφαιρεθεϊ όπό τήν κοινότητα παρό μόνο δν τό όποφασίσουν τό δύο τρίτα τών μελών καΙ έπιπροσθέτω<: ύπόρχει σύμφωνος γνώμη τού ύπουργοίι των έσωτερικών, τού ύπουργού οίκονομικών καΙ τού ύπουργού τών περιοχων. ΟΙ χωρικοl δέν μπορούσον νό πουλήσουν τό χωρόφια τό όποίο είχαν κληρονομήσει παρά μόνο σέ μέλη της κοινότητας. Ή ύποθήκευση τών χωροφιών τους όπογορευόταν. Στή διόρκειο πού κυβερνούσε ό ΆλέΕανδρος ό Γ , ΟΙ όγροτικές κοινότητες έχοσαν όλη τήν αύτονομlα τους καΙ μπηκαν σ-rην έΕουσία τών -όγροτικών διοικητών-, θεσμός παρόμοιος μέ τό θεσμό των όγροτικών συμβούλων σ-rην Πρωσσία. 'Οποιαδήποτε όπόφαση της συνέλευσης της κοινότητας έπρεπε νό έγκριθεί όπ' αύτούς τούς διοικητές, ΟΙ διανομές της γης γίνονταν κότω όπό τόν έλεγχό τους καΙ έκτός όπ' αύτό έπέβλεπαν τήν κατανομή καΙ τήν είσπραΕη των φόρων.
'Ο νόμος τού 1893 έκανε όρισμένες παραχωρήσεις έπιτρέποντος τΙς διανομές της γης κόθε δώδεκα χρόνια. Ταυτόχρονα έπέτρεψε τή φυγή τών μελων όπό τό χωριό, ύπό τόν όρο δτι θό συμφωνούσε ή κοινότητα καΙ όφού θό είχε προηγηθεί ή έΕόφληση τών φορολογικων χρεών.
Παρά τήν τεχνητό δημιουργημένη προστασlα όπό τό νόμο γύρω όπό τήν όγροτική κοινότητα, παρά τήν έπίβλεψη των τριων ύπουργείων καΙ τού πλήθους των δημοσΙων λειτουργων, τίποτε δέν ήταν δυνατό νό έμποδισει την παρακμη της όγροτιχης κοινότητας. Ή πνιγηρη δυσβόσταχτη
169
φορολογία, ή παρακμή της όγροτικης οlκονομΙας σόν όπο
τέλεαμα τοϋ ότι ένα μέρος των όγροτων ζοϋσε όπό παραγεωργικές καΙ βιομηχανικές έργασΙες, ή έλλειψη γης, 1-δlαlτερα βοσκοτόπων καΙ δασων, έκτόσεις πού είχαν όπό τήν όρχή καταπατήσει ΟΙ εύγενείς, ή έλλειψη καλλιεργήσιμης γης παρό τήν αύΕηση τοϋ πληθυσμοϋ, όλα αύτό είχαν τόν όποτέλεσμα τήν έμφόνιση δύο φαινομένων πού έμελλαν νά παίΕουν όποφασιστικό ρόλο στή ζωή τοϋ χωριοϋ : Ή φυγή όπ' τό χωριό στην πόλη καΙ ή έμφάνιση της τοκογλυφlας στό χωριό.
Στό μέτρο πού ή μερlδα της γης καΙ τό πρόσθετα εΙσοδήματα όπό τό μεροκόματα στΙς βlομηχανlες fι δλλα διόφορα, δέν χρησΙμευαν παρό γιό νό πληρώνονται ΟΙ φόροι, πρόγμα πού ποτέ δέν γινόταν όπόλυτα, όλλό καΙ ποτέ δέν μποροϋσαν νό καλύψουν όκόμα καΙ τΙς πιό βασικές τους όνόΥκες, στόν ίδιο βαθμό ή συμμετοχή στή ζωη της κοινότητας μετατρεπόταν σέ όλυσΙδα στό λαιμό τοϋ πεινασμένου χωρικοϋ. � Eτσl ηταν φυσικό οί περισσότεροι φτωχοl νό όπαοχολοϋνταl μέ τό πως θό μποροϋσαν νό σπόσουν αύτές τΙς όλυσlδες.
Ή όστuνoμlα συλλόμβανε μέ τήν κατηγορία της όλητείας χιλιόδες φυγόδες πού δέν είχαν διαβατήριο καΙ τούς παρόδινε στήν κοινότητό τους, της όποΙας τό μέλη τούς μαστlΥωναν στούς όΥρούς γιό παραδειγματισμό. Παρ' όλα αύτό, ΟΙ βεργιές καΙ τό ύποχρεωτικό διαβατήρια δέν κατόρθωσαν νό έμποδίσουν τη μαζlκη έΕοδο των χωρικών, πού δραπέτευαν νύχτα καΙ μέσα στην όμΙχλη όπό τήν κόλαση τοϋ -όγροτικοϋ κομμουνισμοϋ-, Υιό νό πόνε στΙς πόλεις καί νό έΕαφανlστοϋν στόν ώκεανό τοϋ βιομηχανlκοϋ προλεταριάτου.
W Αλλοl, των όποίων ΟΙ οlκογενεlακοl δεσμοl καΙ δλλες περιστόσεις έκαναν όδύνατη τή φυγή, προσπάθησαν νό φύγουν όπό την κοινότητα χρησιμοποιώντας νόμιμα μέσα. θό έπρεπε πρωτα-πρωτα νό έΕοφλήσουν τό χρέη τους καΙ γι' αύτό . . . _ φρόντιζε ή τοκογλυφlα.
170
'Από πολύ νωρΙς, οΙ φόροι Koi ή όνoγKαστlKι'l πώληση της σοδειος μέ τούς χειρότερους δρους όδήγησαν τό ρω· σο χωρικό aτό νύχια της τοκογλυφΙας. Κόθε φυσlKι'l καταaτρoφι'l, κόθε δσχημη αοδειό f:KQVQV όναπόφευκτη τήν προσφυγή στόν τοκογλύφο. Γιό νό όπελευθερωθοίίν όπό τό δεσμό της κοινότητας δέν είχαν καμιό δλλη δlέΕοδο όπό τό νό δεχτοίίν τό δεαμό της τοκογλυφΙας.
Ένω οι φτωχοl χωρικοί προσπαθοίίσαν όπωc:-δπως νό φύγουν όπό τι'lν κοινότητα, ΟΙ πλούσιοι χωρικο! δέν ΤOίr.:: 60ηθοίίααν καθόλου καΙ ΟΙ ϊδιοl f:φευγαν συχνό όπό τήν κοινότητα, προκειμένου νό γλυτώσουν τήν όδυνηρή συλλογική εύθύνη γιό τούς φόρους της κοινότητας. • Ακόμα όμως καΙ στις περιπτώσεις πού δέν f:φευγαν όπό τι'lν κοινότητα όλλό τυπικό κατοικοίίσαν στούς κόλπους της, ΟΙ πλούσιοι χωρlκοΙ - πού στό μεγαλύτερο μέρος τους ηταν έπίσης τοκογλύφοι - όποτελοίίσαν μέσα στήν κοινότητα καΙ σέ σχέση μέ τούς φτωχούς χωρικούς, τό κυρΙαρχο κατεστημένο, πού εΙχε τή δυνατότητα νό έπηρεόζεl τΙς όποφόαεις πού υlοθετοίίααν οι χρεωμένοι καί έΕαρτώμενοl χωρικοl'
ΣχηματΙσθηκε f:ΤOI σιγό-σιγό στούς κόλπους της κοινότητας, πο ύτυπικό 6ααιζόταν στήν Ισότητα καΙ στήν KOIνοχτημοσύνη της γης, f:voc ααφής χωριαμός αέ τόΕεlς, όπό τή μιό μεριό ή όγροτική όστlκή τόΕη, καθόλου πολυόριθμη όλλό μέ μεγόλη έπιρροή, όπό τήν δλλη μιό μόζα έ· Εαρτωμένων χωρικων Koi όντlκειμενlκό προλεταριοποιη· μένων.
Ή έσωτερική παρακμή της πνlγμένης κότω όπό τό 6ό· ρος των φόρων της όγΡΟTlκης κοινότητας καΙ της όδυσώπητης τοκογλυφlας, ό έσωτερικός χωριαμός τοίί χωριοίί σέ τόΕεlς όδήγησε σέ όνοlχτές έΕεγέρσεlς. ΟΙ Kστoσrρoφές KOI ΟΙ έΕεγέραεlς των χωρικων, φαινόμενα πού έμφανΙζονταν κανονικό όπό καιρό σέ καιρό. ΤΙς έΕεγέρσεlς αύτές ΟΙ τοπικές κu6ερνήσεlς τΙς Xτunoίίσαν τόσο όδUΣώπη-
171
τα δσο καΙ οι φοροειαπρόχτορες καΙ ό στρατός, πού εΙχε έπιφορτισθεί νό -φέρει τήν ήουχlα- στό χωριό. Ή ρωαική έπαρχlα μετατράπηκε f:τoI α' ενα πεδΙο φρικτων κοταστροφων καΙ αΙματηρων συγκρούσεων. Ό ρωαος μοΥΖlκος, κότοικος της Σαμόρα, του Σαρατώβ καΙ όλων των περιοχών πού βρlακονται κατά μηκος του Βόλγα, είχε τήν ίδια τύχη μέ τόν Ί νδό της ΌρΙαας.
-Οταν τέλος τό 1904 καΙ 1905 ή έπανόσταση του προλετσριότου των πόλεων Εέσπααε στή Ρωσία, ή μόζα των όπελπισμένων αύτων χωρικων fprEe γιό πρώτη φορά όλο τό βόρος της στή Ζυγαριό της έπανόστασης καΙ τό όγρατικό Ζήτημα f:γινε τό έπΙκεντρό της. ·Οτον μ' αύτή τήν έπανόστααη ΟΙ χωρικοί Εεχύθηκαν αόν χείμαρρος όρμητικός σTic περιοχές των εύγενων καί κατόκαυσαν τά απΙτια τους, όταν τώρα πιό τό κόμμα των έργαΖομένων, έκφρόΖοντας τήν όγωνΙα των χωρικων, όπαιτουσε καΙ διεκδικουσε έπαναστατικό την όπαλλοτρίωαη των μεγόλων φεουδαρχικων έκτόαεων χωρΙς καμιό όποΖημΙωση καΙ την όπόδοσή τους στούς φτωχούς, μόνον fπειτα όπ' όλα αύτό ό τσαριαμός όναγκόστηκε νό έγκαταλεΙψει τήν όγρατική πολιτική πού όσκουσε έπl αιωνες. Μετό όπό αύτό ή όγροτική κοινότητα δέν μπόρεσε νά κρατηθεί δλλο δρθια καΙ ί'jταν όναγκασμένη νά όρνηθεί τόν έαυτό της.
� Ηδη όπό τό 1902 ή όγροτική κοινότητα εΙχε χτυπηθεί όποφασιστικά άπό τή ρΙζα της, στήν Ιδιόμορφη ρωαική μορφή της: ή συλλογική εύθύνη της κοινότητας γιό τούς φόρους καταργήθηκε.
Είναι όλήθεια δτι αύτό τό μέτρο της κατάργησης της συλλογικης εύθύνης είχε προετοιμαστεί έντατ1κά όπό τήν οίκονομική πολιτική του ίδιου του τσαρισμου_ Τό δημόσιο ταμείο μπορουαε πολύ εύκολα νό όντικαταατήαει τούς δμεσους φόρους μέ τούς fμμεαους, ΟΙ όποίοι είχαν πόρει τέτοιες διαστόαεις πού στόν προϋπολογισμό του 1906 γιό παρόδειγμα, σέ μιό αυνολική είαπραΕη φόρων 2.030 έκα-
1 72
τομμυρίων ρου6λίων, μόνο 148 έκαroμμύρια προέρχονταν άnό τήν δμεση φορολογlα καΙ 1 . 1 00 έκαταμμύρια προέρχονταν όπό τούς fμμεσους φόρους, έκ των όποίων 558 έκατομμύρια προέρχονταν όπό τό μονοπώλιο των οlνonνευματωδων μέ διόταγμα του -φιλελεύθερου- υπουργού 81πε γιό τήν καταπολέμηση του όλκοολισμου. Ή εΙς τό όκέραιον πληρωμή αύτων των φόρων συνοδευόταν όπό τήν έΕαθλίωση, τήν όπελnlσlα καί τήν όδυναμlα των όγροτικων μαζων. Τ ό 1905 καί 1906. τό όγροτικό χρέος γιό τό Εανογόρασμα της γης μειώθηκε ατό μισό καΙ τό 1907 καταργήθηκε έντελώς.
Ή -όγροτική μεταρρύθμισιη- του 1907 εΙχε σόν πρόδηλο στόχο τή δημιουργlα της μικρης ίδιοχτησΙας στούς χωρικούς. Αύτό θό γινόταν μέ τόν όναδασμό των περιοχων καί βοσκοτόπων του κρότους καΙ ένός μέρους της φεουδαρχΙας. - Ετσι ή προλεταριακή έπανόστοση του χχ αΙώνα διέλυσε έπΙσης ατήν πρώτη όνολοκλήρωτη φόση της. τό τελευταία ύπολείμματα της δουλεΙας καΙ την όγροτική κοινότητα πού τεχνητό διατηρουσε ό τσαρισμός.
1 73
Iί.εφάίlαro 14
ΟΙ ΒΑΘΥΤΕΡΟΙ ΛΟΓΟ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ
ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΟΝΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝ I ΣΤιΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Μέ τή μελέτη της ρωσlκης όγροτικης κοινότητος όλοκληρώθηκε η ΠΟlκιλlα των μορφών που t:μελλε νό πόρεl ό πρωτόγονος όγροτικόc κομμουνισμός, ό κύκλoc Εανόκλεισε. ·Ovταc στίς όρχέc του τό φυσικό προϊόν της κοινωνι· κης έξέλιξης καί ή έγγύηση της πιό γρήγορης οΙκονομlκης προόδου, της μεγαλύτερης δυνατής ύλlκης καΙ πνευματικής εύημερίας, της κοινωνίας, στην πορεία μετασχηματίζεται σ' ένα μηχανισμό πολιτικης καί οΙκονομικης κο' θυστέρησης, Τ ό μαστiγωμα του ρωσοu χωρικού όπ6 τό μέ· λη της ίδιας του της κοινότητας, πού t:μποινον έτσι στην υπηρεσία τοΟ τσαρlκοΟ όπολυταρχισμοΟ, είναι μιό σκληρή καταδίκη της Ιστορίας στά στενά δρια του πρωτόγονου Koμμouνισμoίi καΙ όποτελεί την πιό χτυπητή έκφραση τού γεγονότος δτι κι' αύτή ή κοινωνική μορφή άκολοί.ιθησε τό νόμο της διαλεκτικης: Αύτό πού κάποτε ηταν λογικό γίνε· ταl παράλογο. αύτό πού κάποτε ηταν εύεργετικό γlνεταl καταστροφικό.
Δύο εΙναl τά πιό χτυπητά πρόγματα, όταν κανείς έΕε-
1 74
τάζει προσεχτικά την έΕέλlΕη πού πηρε η άγροτικι'ι κοινότητα στΙς διάφορες χώρες καΙ ήπείρους. Αύτή ή τελευτσίσ καΙ άνώτερη βαθμίδα τού συστήματος τού οίκονομlκού πρωτόγονου κομμουνισμού δέν είνσl κσθόλου ένα όμετόβλητο κσl αύστηρό πρότυπο, όλλά πρίν άπ' όλα έκδηλώνεl μιό πολύ μεγάλη ποικιλία μορφών, μιά εύλυγισία κσl Ικανότητσ προσαρμογης σέ κόθε ίστορικό περιβόλλον. Σέ όnoιασδήποτε ίστορlκές συνθηκες, καί κάτω άπ' όλες τίς περιστάσεις, προχωρεί διά μέσου ένός άνεπαίσθητου προτσές μετσσχηματισμού, ένός προτσές τόσο άργού πού κστ' όρχήν περνα άπσρατήρητο άπό τήν ύπόλοιπη κοινωνία. Στούς κόλπους μιας αλλης κοινωνίας όντlκαθιστα τΙς Εεπερσσμένες δομές της μέ καινούργιες, κότω όπ' δλες τΙς πολιτικές γενlκώτερες δομές τών τοπικών ιϊ Εένων κρατικών μηχανισμών. - Εχει μιά κοινωνική καί οΙκονομική ζωή πού είναι πόντσ έτοιμη νό όνσπσραχθεί Γι νό έΕαφανlσθεί, νό άναπτυχθεί Γι νό πσρακμόσεl
Αύτη ή κοινωνική μορφή παρουσίασε, χάρη στήν εύ· λυγισία της κσί στην ίκσνότητα προσαρμογης της, μιά έκπληκτική όνθεκτικότητα καί στερεότητα. 'Αντιμετωπίζει όλες τίς θύελλες της πολlτικης ίστορίσς, Γι κσλύτερα τίς όνέχετσl δλες, τίς όφήνεl νά πέσουν στήν πλάτη της, καί ύπομένεl πσθητικό σίώνες όλόκληρους τήν καταπΙεση τών κσταχτητών, τόν άπολυταρχισμό, τούς Εένους άφέντες, την έκμετάλλευση. Δέν ύπάρχεl παρά μόνο μ ι ό έπαφη την όποΙα δέν μπορεί νά όνεχθεί καΙ μέ τήν όποία της είναι άδύνατο νά έπl6lώσεl : Ή έπσφή rης πρωτόγονης κομμουνιστlκης κοινότητας μέ τόν εύρωπσίκό πολιτισμό. δη· λαδη μέ τόν καπιταλισμό. ΠαντΟύ, χωρίς καμιό έΕαίρεση, ή σύγκρουσή της μέ τόν καπιταλισμό έχει σάν όποτέλεσμα τά θάνατο της όρχαίας κοινωνίσς. w ETOI ό καπιταλισμός κατόρθωσε νά κάνει αύτό πού δέν μπόρεσαν νά κάνουν έπί χlλlετηρlδες όλόκληρες ΟΙ πιό άγριοι καταχτητές της 'Ανατολής: νά κάνει τήν κοινωνlκη αύτή μορφη νά άποσυντεθεί άπά μόνη της. νό σπάσει τούς παραδοσιακούς
175
δεσμούς πού συνέδεαν τό μέλη της κσl νό μεταμορφώσει σύτή τήν κοινωνίσ σέ ενσ σωρό όπό όμορφα έρεlπια.
Ό θσνάσιμος άνεμος του κσπιτσλισμου δέν είναι ό μόνος, όλλά ό τελευτσίος όπά τούς παράγοντες πού μέ τήν παρέμβσσή του έπιταχύνει λιγότερο ιϊ περισσότερο τήν όναπόφευκτη παρακμη της πρωτόγονης κοινωνίσς. Τ ό σπέρματα της αύτοκαταστροφης ήταν πόντα στούς κόλπους αύτης της κοlνωνΙας. "Αν όνακεφαλαιώσουμε τούς διάφορους δρόμους μέσα όπ' τούς όποΙους ή πρωτόγονη Koινωνlα όδηγήθηκε στήν παρακμή της, έτσι όπως τούς μελετήσαμε στό διάφορα παραδείγματα, διαπιστωνοuμε τήν ύπαρΕη μιας κάποιας ίστορικης όλληλουχΙας των διαφόρων φάσεων της έεtλlεής της. Ή κομμουνιστlκη ίδιοχτησlα των μέσων παραγωγης όποτέλεσε τή βάση μιας αύστηρό όργανωμένης οίκονομlας, πού γιό πολύ μακρές ίστορlκές έποχές πρόσφερε τή μεγαλύτερη παραγωγικότητα καΙ τήν καλύτερη κατοχύρωση της ϋπαρεης της κοινωνίας. Ή όργή, δμως, άλλό σταθερή άνοδος της παραγωγικότητας της έργασlας έρχόταν άναπόφευκτα σέ σύγκρουση μέ τήν κομμουνιστlκη όργάνωση της κοινωνίας. 'Αφου στούς κόλπους αύτης της κοινωνlκης όργάνωσης έπlτελέσθηκε τό όποφασιστlκό πέρασμα στήν όνώτερη βαθμlδα της γεωργίας - μέ τή χρήση του όλετριου - καί όφου πάνω σ' αύτη τή βόση ή άγροτικη κοινότητα σταθεροποιήθηκε, η πρόοδος στήν έΕέλιεη της τεχνlκης της παραγωγης όπαιτουσε μιό πιό έν· τατική καλλιέργεια της γης. Αύτή ή έVΤαΤΙKή καλλιέργεια της γης δέν μπορουσε κι' αύτή μέ τη σειρά της νό πραγματοποιηθεί σ' αύτό τό στάδιο της τεχνlκης της γεωργίας, παρό μόνο μέ τή μlκρη έντατικη έκμετόλλευση της γης καΙ μέ σχέσεις πιό στενές καΙ πιό γερές της προσωπικης έργατικης δύναμης μέ τή γή. Μι6 πιά όποδοτική καλλιέργεια της γης εΙχε έτσι σόν προϋπόθεση τη διαρκή έκμετάλλευση ένός κομματιου γης όπό μιό καί πάντα την ίδια όγροτικη οΙκογένεια. Ή λΙπανση της γης lδlαlτερα, εΙναl μιό όναγνωρlσμένη αΙτία της λιγόστευσης των άναδιανο-
1 76
μών της γης τόσο στή Γερμανία δσο καί στή Ρωσία. Γενικό, ύπόρχει μιό τόση, ΟΙ όναδιανομές της γης νό γΙνονται όλο καί σέ πιό μεγόλα χρονικό διαστήματα, τόση πού έμφανίζεται σ' όλες τΙς όγροτικές κοινότητες, πρόγμα πού είχε σόν συνέπεια τό πέρασμα όπό τήν τυχαία κλήρωση της γης στήν κληρονομική της μεταβίβαση.
Τό πέρασμα όπ' τήν κοινή ίδιοχτησία της γης στήν ότομική ίδιοχτησία συνδέεται μέ τήν έντατικοποΙηση της έργασίας. Π αVΤOσ βλέπουμε τά δόση καί τό λειβόδια νό παραμένουν κοινοτική ίδιοχτησΙα πολύ περισσότερο καιρό όπ' ό,τι οί όγροί οί όποίοι καλλιεργοσνται πιό έντατικό καΙ όνοίγουν τό δρόμο στό κομμότιασμα της γης καΙ στήν κληρονομική περιουσία.
Ή ότομική Ιδιοχτησία κομματιων καλλιεργήσιμης γης δέν όποκλείει κατ' όρχήν έντελως τή συλλογική όργόνωση της οΙκονομΙας πού διατηρείται γιό πολύν καιρό μέ τό όνακότωμα των χωραφιων καί τή κοινοχτημοσύνη των δασων καί των βοσκοτόπων. ·Η όρχαία κοινωνΙα δέν άπόκλειε τήν κοινωνική καΙ οίκονομική ίσότητα. BλέΠCιυμε πρωταπρωτα τή δημιουργίο ένός μεγόλου όριθμοσ μικρων χωρων, πού παρασκευόζουν τίς ίδιες συνθηκες ζωης καΙ μπ� ροσν νό Ζοσν καί νά έργόζονται αίωνες όλόκληρους σύμφωνα μέ τΙς πανάρχαιες παροδόσεις τους. Π αρ' όλα αύτό, ό δρόμος πού όδηγεί στήν άνισότητα όνοίγει με τήν καθιέρωση των δικαιωμάτων πού πηγόζουν άπό τήν πρωτ� τοκία καΙ μέ τή δυνατότητα της όλλοτρίωσης των άγρ� τικών όγαθών.
·Η έπεΕεργασία αύτων των παραγόντων ύποσκόβει βέβαια τήν πσραδοσιακή όργόνωση της κοινωνlας, άλλά μ'ένα τρόπο έΕαιρετικό όργό. � Αλλοι είναι οί παρόγοντες πού βρίσκονται σέ ένέργεια καΙ ύποσκάβουν τήν όρχαία κοινωνική όργόνωση πιό γρήγορα καΙ πιό άποτελεσμστικό: είναι οί δημόσιες δαπόνες των όποΙων τό μέγεθος γίνεται όλο καί μεγαλύτερο καΙ Εεπερνα τό στενά φυσικό όρια της όγροτικης κοινότητας.
1 2 177
Είδαμε ήδη τήν όποφασιστική σημασία πού εΙχε ή τεχνητή άρδευση γιά τήν καλλιέργεια τών όγρών στήν Ά· νατολή. Αύτή ή έντατικοποlηση της έργασίας καΙ ή μεγάλη αίιΕηση της παραγωγικότητας έπαlΕαν πολύ μεγαλύτερο ρόλο στό σπόσιμο τών όρχαίων δομών παρά ή καθιέρωση τής λίπανσης στή Δύση. Τ ά μεγάλα άρδευτlκό έργα προϋποθέτουν όπό τήν όρχή τους τήν έργασία όνθρώπων σέ μιό πολύ μεγάλη κλίμακα, τή μεγόλη έπlχεΙρηση. 'Επειδή όμως άντίστοιχες όργανωτικές δομές, πού θό μπορούααν νά φέρουν σέ πέρας αύτά τά έργα δέν ύπηρχαν στούς κόλπους τής άγροτικής κοινότητας, θά έπρεπε νά δημιουργηθούν ειδικοί όργανlσμοΙ πάνω άπ' αύτή τήν κοινότητα. Ζέρουμε ότι ή διεύθυνση τών δημοσίων έργων κατασκευης φραγμάτων νερού όποτέλεσε τό πιό σπουδαίο στήριγμα τής κυρlαρχΙας τών Ιερέων καΙ όλων τών δυναστειών της Άνατολής. Καί στή Δύση έπίσης γίνονταν διάφορα δημόσια έργα, τό όποία όσο καί πιό άπλά νό ήταν στήν κατασκευή τους, σέ σύγκριση μέ τή σημερινή όργάνωση τού Kρ6τoUς, έπρεπε ώστόσο νά γίνουν άπά μιό πρωτόγονη κοlνωνlα. Τά έργα αύτά πολλαπλασιάζονται όσο περισσότερο έΕελίσσεταl καί προοδεύει αύτή ή κοlνωνΙα, καΙ κατά συνέπεια άπαιτούν τήν ϋπαρΕη εΙδικών μηχανισμών. Παντού - στή Γερμανία καί στό Περού, στίς Ίνδίες καί τήν Άλγερlα -διαπιστώνουμε ότι τά πέρασμα άπά τήν έκλογιμότητα τών δημοσίων λειτουργιών στήν κληρονομικότητα τών λειτουργιών αύτών στήν πρωτόγονη κοινωνία, όποτελεί ένα γενικό γνώρισμα της έΕέλlΕης τών κοινωνιών αύτών.
Αύτός ό μετασχηματισμός πού γίνεται άργά καΙ άνεπαίσθητα, δέν έρχεται κατ' άρχήν σέ ρήΕη μέ τά θεμέλια της κομμουνιστικής κοινωνίας. Ή κληρονομική μεταβlβαση τών δημοσίων λειτουργιών πηγόζει κατ' όρχήν κατά τρόπο φυσικό, όπό τό γεγονός δτι στήν πρωτόγονη κοlνωνΙα, οί συσσωρευμένες παραδόσεις καΙ προσωπικές έμπειρlες κατοχύρωναν πρός τό καλύτερο τήν καλή έκτέλεση της έργασlας. Στην πορεία όμως ή κληρονομική μεταβΙβαση τών
178
λειτουργιών σέ όρlσμένες οΙκογένειες όδήγησε όναπόφευκτα στή δημιουργία μιας μlκρης ντόπιας όρlστOKρστlας, ή οποία όπό ύπηρέτης της κοινότητας μετατρέπεται σέ όφέντη της.
Τό όδιαίρετα κτήματα, τό AGER PUBLICUS τών Ρωμαίων, γιό τό όποία οί δημόσιοι λειτουργοί ηταν δμεσα ύπεύθυνοl, χρησίμευσαν σόν ή οίκονομlκή βόση της δημιουργίας αύτης της όριστοκρατίας. Τό κλέψιμο τών όδlαφέτων Γι όνεκμετόλλευτων κτημότων ηταν ή OUΝηθlσμένη μέθοδος πλουTlσμου τήν όποΙα χρησψοποιουσαν ΟΙ ντόπιοι η Εένοl όξιωματουχοl ΟΙ όποίοl έτσι ΕεχωρΙζοuν πόνω όπό τή μόζα τών χωρικών καΙ τούς ύποδουλώνουν.
-Οταν έπρόκειτο γιό l:va λοό πού ζουσε στό περιθώριο του πολlTlσμοο, ή πρωτόγονη αύτή άριστοκρατία μόλις που ξεχώριζε όπό τή μόζα του πληθυσμοϋ σ' δ,τι όφορα τόν τρόπο της ζωης της. -Ηταν ύποχρεωμένη νό συμμετέσεl στό προτσές της παραγωγης καΙ νό κρύβει τήν ύπε� χή της σέ περlουσΙα μέ l:va έπίχρισμα δημοκρατικης όπλότητας: ή όριστοκρατία τών Γιακούτων γιό παρόδειγμα, Εεχώριζε μόνο καΙ μόνο έπειδή ήταν πιό πλούσια σέ ζώα καΙ είχε μεγαλύτερη έπιρροή ατό δημόσια πΡόγματα.
" Αν δμως, όντας ένας λαός σ' αύτή τήν κατόσταση, άρχίζει νά έχει έπαφές μέ τούς πιό πολΙTlσμένους λαούς καΙ ν' όνταλλόσσει διόφορα προίόντα, τότε οί όνόγκες αύτης της όριστοκρατίας γίνονται σιγό-σιγό πιό έκλεπτυσμένες, όποΕενώνεται όπό τήν έργασία καΙ ή κοινωνία χωρίζεται σέ πραγμαTlκές κόστες, Τό πιό κλασσικό παρόδειγμα αύτής της έξέλιΕης μας τό προσφέρει ή Έλλόδα της μετα-όμηρικης έποχης.
Ό καταμερισμός της έργασίας στούς κόλπους τής πρωτόγονης κοινωνίας όδηγεί κι' αύτός, λιγότερο η περισσότερο γρήγορα, σέ μιό όναπόφευκτη ρήΕη μέ τΙς όρχές της πολlτικης καΙ οlκονομικης Ισότητας, ΣΙ αύτό τό προτσές ύπόρχει μιό έργασία δημόσιου χαραχτήρα, πού
179
έχει έναν lδlαlτερα όποφααιστlκό ρόλο καΙ έΕασκείταl πολίι περιοο6τερο ένεργητικά άπ' δ,τι ΟΙ δημόσιες εΙρηνικές λεlτουργlες: είναι ή διεύθυνοη τού πολέμου. ·Οντας στήν άρχή ό πόλεμος ύπόθεοη δλων των μελών, μετατράπηκε, έπειτα άπό τήν πρόοδο της παραγωγης ποι:. έπακολούθησε, σέ εΙδικότητα μερικών όμάδων της πρωτόγονης κοlνωνlας. Γιατl όσο περισσότερο τό προτσές της έργασlας εΙναl πιό άναΠΤUγμένO, πιό κανονικό καΙ πιό σχεδιασμένο στήν κοινωνία, τόσο λιγότερο ή κοlνωνlα αύτή μπορεί νά άνεχθεί άπώλειες χρόνου, έλλειψη κανονικού ρυθμού έργαοlας καΙ οπατάλη ένεργείας στΤι στρατιωτική ζωή. -Αν ΟΙ περιοδικές πολεμικές έκστρατείες εΙναl τό δμεσο άπoτtλεσμα ποι:. πηγάζει άπ' τό ίδιο τό οΙκονομικό ούστημα τών κυνηγετικων καΙ κτηνοτροφικών λαών, ή γεωργΙα ώστόοο συνδέεται μέ μιό μεγάλη παθητικότητα της κοlνωνlας καΙ γι' αύτό τόσο περισσότερο άπαιτεί τήν ϋπαρΕη μιδς Ιδιαίτερης κό· στας πολεμιστών γιά τήν δμυνά της.
·Η πολεμική ζωή - όντας OUTfI καθαυτή έκφραση τών στενών όρlων της παραγωγικότητας της εργαοlας - παΙζει ένα πολίι σπουδαίο ρόλο στοuς πρωτόγονους λαούς καΙ προκαλεί ένα νέο καταμερισμό της έργασΙας. Ή δημlουργlα μιας ΕεχωΡlστΓις άρlστοκρατlας τών πολεμιστών ii τών άρχηγων τους, άποτελεί τόν πιό δυνατό έχθρό της κοινωνlκης ίσότητας ποι:. εlχε ν' άντlμετωπlσεl ή πρωτόγονη κοlνωνΙα.
Παντού δπου συνανταμε πρωτόγονες κοlνωνlες δέν βρlσκουμε σχεδόν πουθενά αuτές τίς σχέσεις μεταΕύ ίσων καΙ έλεύθερων όνθρώπων, όπως τήν περιγράφει ό Μόργκαν γιό τήν κοινωνία τών Ίροκέζων. ·Η άνισ6τητα καί ή έκμετάλλευση, ν6 ποl6 είναι τό χαρακτηριστικά τών πρωτόγονων κοινωνιών ποι:. συνανταμε σήμερα, προlόντα μιας μακρόχρονης δlαδlκασlας άποούνθεσης, είτε πρόκειται γιό κυρίαρχες κάστες της ΆναΤΟλης, είτε γιό τήν όριστοκρατlα τών Γιακοuτων, Γι γιά τό -μεγάλα γένη" τών Κελτών στή Σκωτία, rϊ γιό τή στρατιωτική όρlστοκρατlα τών ·Ελ-
1 80
λήνων, τών Ρωμαίων, των Γερμανων της έποχης των με
γάλων μεταναστεύαεων, Γι γιό τούς μικρούς μονόρχες των μαύρων βασιλείων της Άφρικης.
"Ας δουμε γιό παρόδειγμα τό διόοημο βασίλειο του Μουότα Κασεμπε, πού βρίσκεται στό κέντρο της Νότιας Άφρικης, καΙ aτό όνατολlκό του βασιλείου της Λούντα, όπου οί Πορτογόλοl έφθασαν τόν Χ Ι Χ αΙώνα. Άκόμα καΙ σ' αύτη την περιοχή, στην όποία μόλις είχαν εΙσχωρήσει ΟΙ πρωτοl ΕύρωπαίΟI, συναντάμε κοινωνικές σχέσεις πού δέν έχουν καμμιά σχέση με την ίσότητα καΙ την έλευθερία.
·Η έκστρατεία του άρχοντα Μοντέlρο καΙ του λοχαγου Γκαμίτο, πού πραγματοποιήθηκε τό 183 1 , όπό τη ΖαμπΙα πρός τό εσωτερικό της Άφρικης, γιό σκοπούς έμπαΡIKOίJς καΙ έπιστημονlκούς, έδωσε την παρακάτω περιγραφή της κατάστασης πού έπικρατουσε. ·Η έκστρατευτικη όποστολή έφθασε πρωτα- πρωτα στη χώρα των Μαραβi, μιό φυλή πού Ικανε μιό πρωτόγονη καλλιέργεια μέ 60τανlσμό, ή όποΙα κατοικουσε σέ κωνικές καλύβες καΙ της όποίας τό μέλη δεν φορουσαν παρό ενα κομμότι ϋφασμα γύρω όπό τό σκέλη. την έποχη πού ό ΜοντέιΡΟ καΙ ό Γκαμίτο διάσχιζαν τη χώρα των Μαραβί, αύτοl οί τελευταίοι διοlκουνταν όπό έναν αύταρχικό όρχηγό πού όνομαζόταν Νέντε. -Ηταν αύτός πού δίκαζε όλες τΙς διαφορές στήν πρωτεύουσό του, τήν Μουντζίντα, καΙ κανένας δεν είχε τό δικαίωμα νό όμφισβητήσεl τίς όποφόσεις του. Τυπικό, βέβαια, είχε γίJρω του κι' ένα συμβούλιο γερόντων, τό όποίο όμως έπρεπε νό συμφωνεί πόντα μ' αύτόν. ·Η χώρα όλόκληρη χωριζόταν σέ έπαρχίες ΟΙ όποΙες δlοlκουνταν όπό τΟύς Μόμπος, καΙ αύτές οί έπαρχίες χωρίζονταν, μέ τη σειΡό τους, σε ύποπερlοχές, έπικεφαλης των όποΙων ηταν οί Φουνος. -Ολοι αίιτο! ΟΙ έπικεφαλης όΕlωματουχοl κληρονομοϋσαν τό όΕίωμα καΙ δεν έκλέγονταν όπό τό λαό.
«Στίς 8 AίJγoίJστoυ πλησιάσαμε τήν περιοχή του Mouκόντα, του πιό ίαχυρου όρχηγου των Τσεβό. Αύτός ό τε-
161
λευταίος, ατόν όποίο είχαμε στείλει άπά πρίν αάν δώρο διόφορα ένδύματα άπό κόκκινο ύφασμα, μαργαριτάρια, ά· λότι καΙ κογχύλια, έφθασε τήν έπόμενη μέρα στό στρατό· πεδό μας καβάλα σ' ένα νέγρο. Ό Μουκόντα ηταν ένας ανδρας ήλικίας 60- 70 έτών, μέ μεγαλόπρεπο παρουαιαστικό καΙ προκαλούσε ένα εύχάριστο σεβασμό. Τό μόνο ενδυμα που φορούσε ηταν ένα βρώμικο κομμάτι ύφασμα γύρω άπό τά σκέλη. Κόθισε περίπου δυό ώρες μαζί μας κι' άφού έμαθε τί θέλαμε, ζήτησε άπ' τόν καθένα μας ένα δώρο κατα τρόπο προκλητικό κι' έπίμονο .
.. 'Η ταφή τών όρχηγών συνοδεεύται στους Τσεβό όπό τρομερά βάρβαρες τελετές. ΟΙ γυναίκες τού πεθαμένου άρχηγού μένουν κλεισμένες στήν ίδια καλύβα που βρlσκε· ται καΙ τό πτώμα τού άρχηγού, μέχρι να γίνουν όλες οϊ προετοιμασίες της ταφης. ,. Επειτα ή νεκρώσιμος πομπή όρχίζει νά περπατά . , . . πρός τόν τάφο καΙ όταν φθόσει, ή γυναίκα, που περισσότερο όπ' όλες προτιμούσε ό όπο-θανώς όρχηγός, κατεβαίνει πρώτη στόν τάφο συνοδευc).. μενη όπό έφτό άλλες γυναίκες, καί κόθονται έκεί μέ άνοιχτα τα πόδια. Σκεπάζουν αυτό τό ζωντανό συνοθόλευμα. άπό πόνω τοποθετούν τό πτώμα τού όρχηγού καΙ ρίχνουν μέσα στόν τάφο έξη άλλες γυναίκες, των όποΙων έχουν άπό πρΙν σπόσει τό λαιμό. lανασκεπόζουν τώρα τόν τάφο καΙ όποτελειώνουν αυτή τή φριχτή τελετη, τοποθετώνται:. δυό νέουι:. έφηβους, τόν ένα μ' ένα ταμπούρλο στό πόνω μέρος τού τάφου, καΙ τόν άλλον μ' ένα τόξο καΙ ένα βέλος στό κότω μέρος τού τάφου. Ό άρχονται:. Μοντέιρο iΊταν μάρτυρας μιάς τέτοιας ταφης στή διάρκεια της παραμονης στή χώρα τών Τσεβό ...
ν Επειτα όπό κεί τό ταξίδι συνεχίστηκε πρός τα &υνά πού υπηρχαν στό κέντρο της χώρας. ΟΙ Πορτογόλοl έφθασαν μπροστά σέ .μια όρεινή περιοχή, έρημωμένη, στι'ιν όποΙα δέ ζούσε καΙ δέν υπηρχε σχεδόν κανείς. -Ε6λεπε κανεΙς τό σημόδια όπό τΙς λεηλασlες πού εΙχαν γΙνει άπό προηγούμενες στρατιωτικές άποστολές καΙ ή πείνα άρχισε
182
να μαστίζει τό έκστρατευτικό σώμα. ΣτεΙλαμε αγγελιοφόρους μέ μερικό δώρα στόν πλησιέστερο διοικητή της περιοχης (Μόμπο) , ζητωντας του ένον όδηγό, όλλό ΟΙ όγγελιοφόροl γύρισαν μέ τή θλιβερή διαβεβαίωση δτι είχαν βρεί τόν Μόμπο KOI τήν οίκογένεlό του ετοιμους νό πεθαlνουν όπό τήν πεlνο . .
ΠρΙν όκόμα φθόσουμε στό κέντρο τού βασιλείου, είδαμε μερικό δείγμοτα γιό τό πώς όσκούσαν τή δικαιοσύνη τους ΟΙ βόρβαροl. Συχνό συναντούσαμε νέους όνθρωπους στούς όποΙους είχαν κόψει τ' αύτιό, τή μύτη, τό χέρια καί άλλα μέλη τού σωματός τους σόν τιμωρία γιό κάποια παράβαση . .
Σ τΙς 1 9 Νοεμβρlου κατορθωσαμε έπlτέλους νό φθάσουμε στήν πρωτεύουσα καΙ ό γάιδαρος πού καβαλούσε ό λοχαγός Γκαμίτο έκανε μεγάλη έντύπωση. Σέ λίγο φθάσαμε σ' ένα δρόμο κατά μηκος τού όποΙου κι' όπό ΤΙς δUΌ πλευρές ύπηρχε ένας φρόχτης 2-3 μέτρα ψηλός, καμωμένος όπό καλαμιές καλό συνδεδεμένες μεταεύ τους καΙ τόσο ίσιες πού νόμιζες δτι ήταν τείχος. Κι' όπό τΙς δυό πλευρές έβλεπε κανεΙς όνόμεσα όπό πασσόλους πού βρlσκονταν σέ κανονικό διαστήματα ό ένας όπό τόν δλλον. μικρές όνοlχτές πόρτες. Στα τέλος τού δρόμου βρισκόταν μια μικρή τετρόγωνη παράγκα πού δέν εΤχε παρά ένα δνοιγμα πρός τήν όνατολlκή μεριό, στό κέντρο της όποΙας ήταν τοποθετημένο πόνω σέ μιό εύλινη βόση, ένα όνθρώπινο δγαλμα ύψους 70 έKατoσrών. φτιαγμένο κατό τρόπο πολύ χοντροκομμένο. 'Από τό δνοιγμα της παράγκας fβλεπ κανεlς ένα σωρό - 300 και πόνω - νεκροκεφαλές. Ό δρόμος αύτός κατέληγε σέ μιό μεγόλη τετρόγωνη πλατεία. ή όποΙα περιτριγυριζόταν όπό ένα φρόχτη. πού τη χωριζε όπό ενα μεγόλο δόσος πού δρχιζε όμέσως μετό. Σ τό έεωτερικό μέρος της παράγκας καΙ όπό τΙς δυό πλευ· ρές της πόρτας, εΙχαν καρφωθεί σόν διακόσμηση 30 νε· κροκεφαλές βαλμένες ατή σειρά . . . .
Σέ λlγο μδς ύποδέχτηκε ό Μουότα, πού παρουσια-
183
στηκε στούς Πορτογόλους μ' όλη TOU τή βάρβαρη μεγα· λοπρέπεια, περιτριγυρισμένος όπ' όλες του τίς πολεμικές δuνόμεις, πού όποτελούνταν όπό 5.000 μέχρι 6.000 δνδρες. νΗταν καθισμένος σέ μιά καρέκλα ντυμένη μέ πράσινο ύ· φασμα κα] τοποθετημένη πάνω σέ δέρματα λιονταριών καΙ πανθήρων. Τ ό κεφόλl του σκεπαζόταν όπό ένα κωνικό σκούφο φτιαγμένο άπό φτερό πουλιών ύψους 50 έκα» στών. Στό μέτωπό του είχε ενα διάδημα άπό λαμπερό πε· τράδια, ό λαιμός TOU χαl τά μπράτσα του ηταν τuλιγμένα ό.πό ενα γαλάζιο ύφασμα, τό όποιο ήταν γαρνιρισμένο μέ γούνα. Τό κάτω μέρος τού σώματός TOU ηταν καλυμμένο όπό ενα κίτρινο σεντόνι μέ μπορντούρα κοκκινογάλαζη, πού συγκρατιόταν μέ μιά ζώνη. Τό πόδια του, όπως καί τά χέρια TOU, ήταν στολισμένα μέ γαλάζιες πέτρες .
.. :0 μονάρχης είχε θρονιαστεί μεγαλόπρεπα έκεί, κραδαίνοντας σόν σκηπτρο μιά ούρά άντιλόπης, ένω έφτό πολύχρωμες όμπρέλες τόν προστάτεuαν άπό τόν ήλιο, καί δώδεκα νέγροι, κρατώντας βεντάλιες, φρόντιζαν νά όπομακρύνουν άπό την Ιερή του ύπαρΕη καΙ τήν παραμlκρη σκόνη κα] βρωμιά. Γύρω άπό τόν άρχηγό Εεδιπλωνόταν ένα περΙπλοκο σινάφι άΕιωματούχων. Ό θρόνος του προστατευόταν άπό δuό σειρές άγάλματα ύψοuc 40 έκατοστών, πού άπεικόνιΖαν προτομές νέγρων καί ήταν στολι· σμένα μέ κέρατα ζώων, κα] άνάμεσα σ' αύτό τά τά άγάλ· ματα ύπηρχε ένα κλοuβί πού περιεΙχε ενα μικρό άγαλματάκι. Μπροστά στά άγάλματα ήταν καθισμένοι δυό νέγροι καΙοντας σ' ένα θuμιατό άρωματικά φυτά. ΟΙ δuό περισσότερο εύνοούμενες γυναικες του, έκ τών όποίων η μιά ήταν ντuμένη δπως ό Μουάτα, ήταν καθισμένες στίς τιμητικές θέσεις. Άπό την άλλη μεριά βρισκόταν σέ πλερια bnoprlo τό χαρέμι του, πού άποτελεΙτο άπό 400 γυναίκες, οί όποίες όμως ηταν τελείως γuμνές, μέ έΕαίρεση μιά μικρή ποδιά. Έκτός άπ' αύτές, διακόσιες μαύρες γuναίκες ήταν ετοιμες νό έκτελέσουν την παραμικρη έντολή του.
Στό έσωτερικό τού τετραγώνου πού σχημάτιζαν ΟΙ yU'
184
ναίκες fιταν καθισμένοι σέ δέρματα λεόντων καΙ πaνθήρων ΟΙ πιό ύψηλοl όΕιωματούχοι. οί Κιζολό. κρατώντας μιό όμπρέλα ό καθένας τους KOI ντυμένοι όπως ό Μουότο. Διόφορο μουσικό όργονο μέ πολύ παράΕενα σχήματα έκαναν έναν έκκωφοντικό θόρυβο καί μερικοί γελωτοποιοί ντυμένοι μέ δέρματα καΙ στολισμένοι μέ κέροτα ζώων έτρεχαν έδώ κι' έκεί, συμπληρώνοντας τόν περlγυρο τού Κοσέμπε, ποίι μ' αίιτό τό μεγαλόπρεπο παΡουσιαατικό περl· μενε τόν έρχομό τών Πορτογόλων. ·0 Μουάτο. τού όποΙου τό όνομα σημαίνει στή γλώσσα τους όπλούστατα -όφέν· της-, βασιλεύει καί διοικεί τό λαό του σόν όπόλυτcκ: μανόρχης. Κότω όπ' αύτόν ύπάρχουν ο] Κιζολό, δηλαδή ή άριστοκρατ]α, ή όποία κι' αύτή μέ τη σειρό της διαιρείται σέ δύο στρώματα. ·Η όριστοκρατΙα όποτελείται όπό τόν πρτωότοκο γιό τού Μουάτα, τούς στενούς συγγενείς του, τούς διακεκριμένους όΕιωματοίιχους καΙ τόν όνώτατο όρο χηγό τών πολεμιστών. Ό Μουότα έχει όπεριόριστη έΕου· σία, όκόμα καΙ στή Ζωη καί στήν περιουσΙα αύτών τών εύγενών.
-� Αν ό τύραννος εΙναl στίς κακές του, δέν τό έχει σέ τίποτα νά κόψει τ' αύτιά αύτού πού π.χ. δέν κατόλαβε καλό μιό έντολή του καΙ νό τού ζητήσει νό τήν έπαναλά· 6εl γιό -νό τόν μάθει ν' όκούει καλύτερα-. ·Οποιος κλέψει τlποτε όπό την περlουσlα του, τιμωρείται μέ κόψιμο τών χεριών καΙ τών αύτιών. ·Οποιος συναντηθεί Γι μιλήσει μέ μιά όπό τΙς γυναίκες του, τιμωρείται σέ θάνατο Γι όκρωτηριόζεταl σέ όλα του τό μέλη.
Ό μονόρχης όπολαμ6άνει μιας τόσο μεγάλης πlστης όπό τόν δεlσlδαlμονα λαό του, πού πιστεύει ότι κανεΙς δέν μπορεί νό τόν όλλόΕεl χωρlς νό πεθάνει ό� τή μαγεlα πού έΕασκεί. 'Επειδή όμως μιό τέτοια έπαφή μέ τόν μανάρχη δέν είναι δυνατόν νό όποφευχθεί πόντα, έχει έφευρεθεί μιά συνταγή πού έΕουδετερώνεl τ όθάνατο όπό μαγεΙα. ·Οποιος όγγlΕεl τόν όρχηγό, γονατίζει μπροστό του κι' αύτός ό τελευταίος έφαρμόΖεl, κόνοντας διόφορα μυ-
1 85
στήρια, τή χούφτα του μέ τή χούφτα του γονατισμένου όψ θρώπου κι' f:TOI Γόν όπελευθερώνει όπό τό θόνατο της μαγεΙας. ( Ι ) ,
Νό ποιό εΙκόνα παρουσιόΖει μιά κοινωνία, ηου βρίσκεται ηδη πoΛU μακρυό όπά τους όρχικους θεσμους της πρω· τόγονης κοινωνίας, της ίοότητας καΙ της δημοκρατίας, Δέν· όποκλεlεται όμως, όκόμα καΙ κότω όπ' αυτή τή μορφή του όπολυταρχισμου, νά υπηρχε κοινη lδιοχτησία του έδόφους, νό ύπηρχαν κομμουνιστικές σχέσεις καΙ κοινή όργόνωση της έργασΙας, ΟΙ Πορτογόλοι που παρατήρησαν μέ όκρί· βεια τήν έΕωτερική όναλαμπή αυτων των έθίμων καΙ συ· νεδριόσεων, δnως δλλωστε καΙ δλοι ΟΙ Ευρωπαϊοι, δέν εΙχαν καμμιό γνώση, κανένα ένδιαφέρον καΙ κανένσ κριτή· ριο γιό νό κρίνουν τΙς οΙκονομικές σχέσεις, Ιδίως δταν τΙς συγκρlνανε μέ τήν ευρωπαϊκή ότομική lδιοχτησΙα.
Σ' όποιαδήποτε περίπτωση, ή κοινωνική όνισότητα καΙ ό όπολυτσρχισμός των πρωτόγονων κοινωνιων, διακρΙνον· ται θεμελιωδως όπό τήν κοινωνική όνισότητα κσl τόν όπολυταρχισμό που 6ασιλευουν στΙς πολιτισμένες κοινωνlες καΙ που μεταδόθηκαν όπ' αυτές στις πρωτόγονες κοινωνΙες, Ή όνόπτυΕη της πρωτόγονης όριστοκρατlας, ή όπαλιπαρχική έΕουσlα του πρωτόγονου όρχηγοϋ, είναι φυσικό προϊόντσ αύτης της κοινωνΙας, δμοια καΙ όπσρόλλαχτα όπως καΙ ΟΙ δλλες συνθηκες της Ζωης της, Δέν εΙναι παρά μιό δλλη μορφή f:κφρασης της όδυναμΙας της κοινωνlας όπέναvτι στό φυσικό περι6όλλον καΙ στΙς ίδιες της κοινωνικές σχέσεις, Αυτή ή όδυναμΙα βρlσκει τήν έκφρασή της στΙς μαΖικές τέχνες καΙ στους περιοδικους λιμούς που μαστlΖουν αυτή τήν κοινωνlσ, στή διόρκεια των όποΙων ΟΙ μονόρχες όρχηγοl όφανlΖονται έν μέρει Γι έντελως, δnως
(1 ) cΤαξιδια τοο Στάνλεο καΙ του Καμερόν διασx(ζOνmc; την • ΛφPΙKή� Λειψια 1879 σελ. 68 (7�) (mιαφΙpε.τcα d:πό τόν Ρ ιχάρδο Όμmρλάνrερ) .
186
όκρl6ως καΙ ΟΙ ύπήκοοl τους. Γι' αύτό καΙ αύτή ή κυριαρχlα της όριστοκρατίας καί των όρχηγων βρlσκεταl σε πλέρια όρμονlα με τΙς δλλες ύλlκες καΙ πνευματικες εκδηλώσεις της κοινωνlκης τους ζωης. Αύτό φαlνεταl όπό τό γεγονός ότι ή πολιτική εξουσία των πρωτόγονων όρχηγων είναι πόντα στενό συνδεδεμένη μέ τή φυσική πρωτόγονη θρησκεlα τους καΙ τή λατρεία των νεκρων. 'Από τήν όποψη αύτή ό Μουότα Καζέμπε, ό όρχηγός τών νέγρων της φυλης Λούντα, ό όποίος όταν πέθανε θόφτηκε στόν τάφο του μαζl με δεκατέσσερες ζωντανες γυναίκες, καί ό όποίος όνόλογα με τό κέφια του όποφασlζεl γιό τή ζωή καΙ τό θόνατο των ύπηκόων του, μπορεί καΙ τό κόνεl όλα αύτό, γιατί τόσο ό ίδιος όσο καΙ ό λαός του είναι εντελως πεπεl· σμένοl ότι είναι ένας παντοδύναμος μόγος.
Π αρόμοια, ό .βασιλιός Καζόνγκο-, στΙς όχθες τοϋ ποταμοϋ Λομανl, ό όποίος σαρόντα χρόνια όργότερα, γιό νό χαιρετίσει τόν � Αγγλο Καμερόν, εκτέλεσε tvo παρδαλό χορό ντυμένος με ρόμπα γυναΙκας, με προβιες πιθήκων καΙ με ένα βρώμικο μαντήλι στό κεφόλl του, περιτριγυρισμένος μεγαλόπρεπα όπό δυό κόρες του οί όποίες ηταν γυμνές, όπό τούς όξιωματούχους του καΙ όπό τό λαό του. -Ολα αύτό όποτελοϋν αύτό καθαυτό φαινόμενα πολύ λιγότερο όφηρημένα καΙ γενικό όπ' ό,τι ή σύγχρονη .. ελtω θεοϋ_ μοναρχlα, ένός όνθρώπου, τοϋ όποΙου όκόμα κι' ό μεγαλύτερος έχθρός του δεν μπορεί νό Ισχυριστεί ότι εΙ· ναι μόγος πόνω σ' ενα λαό 67 εκατομμυρίων κατοlκων, πού έχει δώσει στήν όνθρωπότητα ένα Κ ό ν τ, ένα Γ κ α ί τ ε κι' ένα Χ έ λ μ ο λ σ τ (') .
'Από τήν ίδια της τήν εσωτερική της έΕέλlΕη, ή πρωτόγονη κομμουνιστική κοlνωνlα όδηγεί στήν ΌVlσότητα καΙ στόν όπολυταρχισμό. Παρ' όλα αύτό δεν εξαφανlζεταl τc). σο γρήγορα, όλλό συνεχΙζεl νό ζεί aτό πέρασμα τών χιλlετηρlδων.
(1 ) Γερμανός φυσικός καΙ φυσιολόγος του Χ ΙΧ αιώνα.
1 87
Bλtπoυμε δτι φυσιολογικό. αύτές οί KOlνωνικtς μορφές γΙνονταl όργό Γι γρήγορα λεία των Εένω .... καταχτητώ .... Γι ύπόκεινται σέ μεγαλύτερους Γι μ ικρότερους κοι .... ωνlκούς μετασχηματισμούς.
Ή Ισλαμική κυριαρχία παρουσlόΖεl έδώ ίδιαίτερο ένδιαφέρον, γιατl σέ πολλά μέρη προηγήθηκε της εύρωπαϊκης κυριαρχίας στή .... Άσία καΙ στή .... Άφρική. ΠαντοΟ δπου οί νομαδικΟί μουσουλμόνlκοι λaol - Μογγόλοl η � Αραβες - σταθεροποlησαν τήν κυριαρχία τους στό μέρη πού κατόχτησαν, όναπτύχθηκε ένα προτσές τό όποίο ό Έρρίκος Μόινε κα] ό ΜόΕlμος Κ06αλέσκυ όνόμασαν .. φεουδαλισμό .. . Χωρlς νά έχουν οί ίδιοι τήν Ιδιοχτησία τοΟ έδόφους, ΟΙ καταχτητές πετύχαιναν δυό στόχους: τήν όπόχτηση προσόδων καί τή στρατιωτική σταθεροποίηση της κυριαρχίας τους σέ κόθε χώρα πού καταχτοΟσαν. Είχαν στή διόθεσή τους εναν είδlκό στρατιωτικό καϊ διοικητικό μηχανισμό, ό όποίος χρησΙμευε γιά τήν πραγματοποίηση αύτων τών δύο στόχων: ή χώρα είχε διαιρεθεί σέ πολλές έΕουσlοδατημένες κυβερνήσεις, των όποίων προίστανται μουσουλμόνοl τοπlκοl όΕlωματοΟχοl, πού ήταν συγχρόνως φοροεισπρόχτορες καΙ στρατιωτικοl διοικητές. 'Υπηρχαν όκόμα μεγόλες έκτόσεις όκαλλlέργητης γης πού χρησίμευαν γιά τό χτίσιμο στρατιωτικών άποικιών. Αύτοl οϊ μηχανισμοί δπως καΙ ή διασπορά τών Μουσουλμόνων έπέφεραν μιό βαθειό όλλαγή στίς γενικές συνθηκες Ζωης των πρωτόγονων κοινωνιών. ο] συνθηκες όμως της οlκονομlας τους δέν ύπέστησαν παρά μιά πολύ μικρή μεταβολή. Ή βόση κι' ή όργόνωση της παραγωγης παραμένανε ίδιες καΙ δlατηροΟνταν αιωνες όλόκληρους - παρά τήν στρατιωτι· κή κσταπίεση καΙ έκμετόλλευση. Ή μουσουλμανική κυριαρχία δέν έδωσε καθόλου σημασία στίς συνθηκες Ζωης των ίθαγενών. Στήν όνατολlκή πλευρό της Άφρικης, ΟΙ �Aραβες άσχολοΟνταν, στή διόρκεια αίώνων, με ένα τεραστίων διαστόσεων εμπόριο μαύρων σκλόβων. Αύτό τό σκλαβεμ· πόριο εΤχε τήν έδρα του στό Σουλτανάτο της ΖανΖι6όρης
188
κι' όπό κεί έΕαπολυόταν ένα όληθινό όθρωποκυνηγητό στό βόθη τής Άφρικης, μέ όποτέλεσμο την έΕολόθρευση του πληθυσμου, την καταστροφή, τό Εερlζωμα όλόκληρων νέγρικων χωριών καί την αύΕηση του όπολυταρχιαμοϋ τών Ιθαγενών όρχηγων, πού έκαναν χρυαές δουλειές πουλώντας στούς -Αραβες τούς iδιους τους ύπηκόους iΊ τίς γειτονικές φυλές πού είχαν ύποτόΕεl.
Αύτός ό κοινωνικός μετααχηματιαμός μέ τΙς τερόστιες συνέπειες πού είχε γιό την παραπέρα έΕέλlΕη τής όφρικανlκής κοινωνίας, δέν ήταν παρό τό fμμεαο όποτέ· λεαμα των εύρωπαίκων έπιρροων: τό έμπόριο τών μαύρων σκλόβων δέν θ' όνθουαε ποτέ, χωρΙς τΙς όνακαλύψεις καί τίς καταχτησεις τών Εύρωπαίων του χνι αΙώνα καΙ χωρΙς την έκμετόλλευση τών φυτειών καΙ τών όρυχεlων τής Άμερικής καΙ τής 'Ασ/ας.
'Απ' Οποια μεριό κι' όν τό δεί κανεlς τό ζήτημα, αύτό πού έπαlΕε τόν μοιραίο ρόλο στήν καταστροφή τών πρω· τόγονων κοινωνικών σχέσεων είναι η δlεlσδυση του εύρωπαίκου πολιτισμου. ΟΙ εύρωπαίοl καταχτητές ήταν ΟΙ πρώτοι πού δέν όπέβλεπαν μόνο ατην οΙκονομική καταπίεση καΙ έκμετόλλευση των Ιθαγενών, όλλό καΙ στην όρπαγη τών μέσων παραγωγής καΙ της γηι:. Κόνοντός το αύτό, ό εύρωπαίκός καπιταλισμός καταστρέφει όπό τη βόαη του τό πρωτόγονο κοινωνικό αύστημα. Χειρότερη όπό κόθε καταπίεση καί έκμετόλλευαη είναι ή πλέρια όναρχlα, καΙ fva φαινόμενο πού είναι καθαρό εύρωπαίκό: η όνασφόλεια τής ύπαρΕης της κοινωνίας. Ό ύποταγμένος πληθυσμός, όπογυμνωμένος όπά τό μέαα παραγωγης του, δέν θεωρείται πιό ατό μάτια του εύρωπαίκου καπιταλισμου παρά σόν έργατική δύναμη, διαφορετικό έΕολοθρεύετοl. 6-δαμε πόσο πολύ ή μέθοδος αύτή έφαρμόσθηκε στΙς ίσπα· νlκές, γαλλικές καΙ όγγλlκές όποικίες. Μπροστό στήν έφοδο του καπιταλισμου, ή πρωτόγονη κοινωνία πού έπέζηαε σ' δλη τη διάρκεια τών προηγούμενων Ιστορικών φόσεων έEtλlEης, όπισθοχωρεί. Τά τελευταία ϊχνη της σκουο
189
πίΖονταl όπό τήν έπιφόνεια της γης καΙ τό συστατικό της σταιχεία - έργαTlκή δύναμη καΙ μέαα παραγωγης - όπορροφώνταl όπό τόν καπιταλισμό. Ή πρωτόγονη κομμουνιστική κοlνωνΙα f:δυσε - γlατΙ σέ τελεuταlα όνόλυση Εεπερόστηκε όπό τήν οΙκονομική πρόσδο - καΙ παραχώρησε τή θέση της σέ νέες προοπτικές της κσινωνlκης έΕέλIΕης. Αύτή ή έΕέλlΕη κι' αυτή ή πρόοδος θό όντιπροσωπεύονταl γιά πσλίι καιρό όπό τΙς όγροίκες μέθοδες της ταΕlκης κοινωνίας, μέχρι πσυ κι' αυτή, μέ τή σειρό της, νό Εεπεραστεί καΙ νό έκμηδενιστεί όπά τήν κοινωνική πρόοδο. Ή βΙα παΙΖεl έδώ τό ρόλο της ύπηρέτρlας της οlκονομlκης έΕέλlΕης.
1 90
ΗεριεΧόιιευα
Π Ρ ΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦ ΡΑ ΣΤΗ .
Μ Ε Ρ σ 1: ] Η Π ΡΩΤΟΓΟΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝ I ΣΤ 1 Κ Η Κ Ο Ι Ν ΩΝ Ι Α ΣΤΗΝ ΠΕΡ Ι ΟΔΟ Τ Η Σ ΑΚΜΗΣ Τ Η Σ .
ΚΕΦΑλλ J Ο 1. Τά ΤχVΗ πoU μαρτυpoUΥ την trrrαρξη της
Σελ. 5
πρωτ6yoVΗς κοινωνΙας . 1 1 Κ ΕΦλλΑ Ι Ο 2 . Ή σuμδoλη τ ού Μόργκαν στη μελέτη της
πρωτόγονης κοινων(ας . 29 Κ ΕΦΑλλ ΙΟ 3. Ή dντΙδραση της d:στικης τάξης έΝΆVΤια
στη ΥεωργΙα τοίΊ 'Πρωτόγονου κομμουνισμοί) 40 ΚΕΦΑΛΑ Ι Ο 4. Ό Γκρόσσε, τό γένος καΙ 1) «οΙκογένεια
των δύο σuζύγων» 53 Κ ΕΦΑλλ Ι Ο 5. Ή ζωή των πρωτόγονων φuλών, πoU ζoίiν
μέχρι σήμερα . 66 Κ ΕΦλλΑ Ι Ο 6. οι σχέσεις 'ΠαpaΥωΥης στην πρωτόyoVΗ
κοινωνΙα . 90
Μ Ε Ρ Cι Σ 11 Η λΠΟ ΣΥΝθΕ Σ Η ΤΗΣ Π Ρ ΩΤΟΓΟΝΗΣ KOMMOVN I ΣΤΙ Κ Η Σ Κ Ο Ι ΝΩΝ Ι Α Σ 107
Κ ΕΦΑΛΑ Ι Ο 7. Ή πρωτ6yovη κοινωνΙα της M.ARCHE 1 09 Κ ΕΦλλΑIΟ 8. ΟΙ 'Πρωτόγονες Koινωνlες των ·'1νκας . 1 1 7 Κ ΕΦΑλλ Ι Ο 9 . Ο Ι πρωτόγονες Koινωνlες στη ν άρχαΙα
Έλλάδα . 127 Κ ΕΦλλΑΙΟ 10. Ή διάλυση των κομμουνιστικων δομών των
' Ι νδιάνων d:π:' την Ισπανικ!'ι άrroΙK,OKpαtΙα 1 34 ΚΕΦΑΛΑ Ι Ο 1 1 . ΟΙ πρωτόγονες άσιατικΕς κοινων{ες καΙ 'ιΊ
δημιouργΙα μιας κάστας ίερέων Ιξω καί '1tάνω d:π:ό αUτEς . 1 47
ΚΕΦΑλΑ Ι Ο 12. Άκμ'ιΊ καΙ παρακμ1'! της πρωτόγονης Ινδι· κης κοινωνΙας . 153
ΚΕΦΑΛΑ Ι Ο 1 3. ΟΙ πρωτόγονες ρωσικΕς άγροτικΕς κομ· μοΟνες . 160
Κ ΕΦΑλΑΙ Ο 14. οι δαθ&tεΡOΙ λόγοι της παρακμης της πρω· τόγονης κομμουνιστικης κοινωνίας 17i
191
Ω Ι Ε Κ . Ω Σ Ε Ι Σ Μ Α Σ
ΕI'ΚΕΛΣ ΦΡ.: Ή κα.τα.yωγij τ� oΙxoyε'lεΙα.� -i/ιo ά.τaμιχt" {δια· xτησ{� χα.ί _CιO Κρίτουι;.
Γιατί b χaμμαuvισμό, ιΙΥα.ι ά.Υ«γΜι6τ'1ΤIΧ για. τη Γ!ρ· μιι.'ι(α..
ΛΕΝΙ Ν : 'Απ' το Φλε6ι:ipη στόν 'Oχ"tώ6Ρη τοΟ 1917 ΤρΙα. άρθρα. Ύ Ι � τό MlXρ�ισμό
ΓιCι το. Kp6.τeιι;
ΜΑΡΞ ΚΑΡΛ: Ή γΙ'Ιιση το{) χεφalα.Ιοο
Ή α.U"tα.πά.'t'J'j τη; ΙθVΙΧ:ij; ο!χονομΙα.;
ΚριτιΧΥι aτό πρ6γρ:φψχ ττ,ι; Γχδτ« κα.Ι Πι' Έρφ<ιόΡ-::1J18
Λοr:::ΕΜπ οrΡΓΚ ΡΟΙ Α : Τι εlνι:r.ι ,/:aAΙΤΙ:ΙΙ:rι οΙχονομΙα.
ΊΙ d:pxYι χ«Ι τό τιλοι; 'tij; "ρω,άγονη, χι:ιμIJ.OU\ιΙστιχi'jι; χοινωνΙι:ις.
}[ιτα.ρρόθμιση η Έπι:ιvά.σta.ση ;
ΝΙΤΣΕ ΦΡ . : ΊΙ γένεση 'ti/ιo Φ:Α?ΟΟτίΙΧι; στιΖ χρδνι!7. 'ti'j; Έλλη· Ytxijr; Τρ!ΧγωδΙα.ι;; (μιτι:iφpιι.ση ΧΟΙΡΜΟΤΖιοη
(ΕUCI :Σ Ε Ι :Σ ΚΟΡσΧΤΖΗ - ΤΗι\.. !227.9(3)