Εκπαιδευτικό Υλικό

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΠΗΓΩΝΡύθμιση και Κατανάλωση

Πάρις ΜαυροκέφαλοςΦυσικός Ιατρικής-ΑκτινοφυσικόςΤμήμα Ιατρικής ΦυσικήςΓΝΑ Ευαγγελισμός

4 Απριλίου 2004

ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΠΗΓΩΝΣήμερα η βάση δεδομένων των ερευνητικών αντιδραστήρων της IAEA περιλαμβάνει περίπου 100

αντιδραστήρες παγκοσμίως, οι οποίοι αναμιγνύονται στην παραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Παγκοσμίως χιλιάδεςκατασκευαστές εξοπλισμού χρησιμοποιούν στα προϊόντα τους ραδιοϊσότοπα που παράγονται σε αντιδραστήρες.Εντούτοις παρά το μεγάλο αριθμό εταιριών που συμμετέχουν στην επεξεργασία και διανομή των ραδιενεργώνπηγών μόνο μια χούφτα επιχειρήσεων συμβάλλει με ένα συντριπτικό ποσοστό στο παγκόσμιο μερίδιο αγοράςτων παραγόμενων σε αντιδραστήρα ακατέργαστων ραδιοϊσοτόπων και στη συνέχεια τα προμηθεύει στιςσυγκεκριμένες εταιρείες.

Εδώ δίνουμε μια γενική εικόνα της παραγωγής και της διανομής των ραδιενεργών πηγών ιδιαίτερηόμως έμφαση δίνεται στην παραγωγή και στην πώληση των ραδιοϊσοτόπων όπως έχει προσδιοριστεί στηνπροηγούμενη μελέτη ότι ενέχουν μεγάλο κίνδυνο ασφάλειας: οι τρεις εκπομποί βήτα - και γάμμα (Κοβάλτιο-60, Ιρίδιο-192, και Καίσιο-137) ο εκπομπός βήτα (Στρόντιο- 90) και οι τρεις εκπομποί άλφα (Πλουτώνιο-238,Καλιφόρνιο-252, και Αμερίκιο-24l).

Αρχίζουμε πρώτα με τον προσδιορισμό των σημαντικότερων εμπορικών αντιδραστήρων παραγωγήςραδιοϊσοτόπων των εταιρειών και οργανώσεων που τους κατέχουν. Παρουσιάζονται πρώτα οι βασικοίπαραγωγοί και έπειτα παρουσιάζονται οι αντιδραστήρες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τωνσυγκεκριμένων ραδιοϊσοτόπων που προκαλούν ανησυχίες.

Οι προμηθευτές ραδιενεργών πηγών αναπτύσσουν δραστηριότητες γενικά σε δύο διαφορετικές αγορές. Ηπρώτη περιλαμβάνει κατασκευαστές φαρμακευτικών προϊόντων ή εξοπλισμού και τους διανομείς τους πουαγοράζουν τα ραδιοϊσότοπα σε μεγάλη ποσότητα και περνούν έπειτα τα προϊόντα τους (των οποίων τοραδιοϊσότοπο είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα) στον τελικό χρήστη. Η δεύτερη αγορά αποτελείται από τουςερευνητές που αγοράζουν άμεσα τα ισότοπά τους σε μικρές ποσότητες. Εδώ εστιαζόμαστε στη μαζικήπαραγωγή ραδιοϊσοτόπων για εμπορική χρήση, η οποία αποτελεί τη μεγάλη πλειοψηφία των ραδιοϊσοτόπωνπου παράγονται. Κυβερνητικοί αντιδραστήρες και επιχειρήσεις

Σχεδόν όλες οι εγκαταστάσεις αντιδραστήρων που χρησιμοποιούνται για την εμπορική παραγωγήραδιοϊσοτόπων είναι κυβερνητικοί. Οι εγκαταστάσεις που ευρίσκονται στον Καναδά επιτρέπουν σε αυτήν τηχώρα να παραμείνει ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ραδιοϊσοτόπων στην παγκόσμια εμπορική αγορά. Χώρες όπωςτο Βέλγιο, η Νότια Αφρική, η Ρωσία, η Αργεντινή και οι Κάτω Χώρες (που έχουν έναν αντιδραστήρακυριότητας Ευρωπαϊκής Ένωσης) έχουν επίσης κυβερνητικές αντιπροσωπείες που διευκολύνουν καιπροωθούν την παραγωγή ραδιοϊσοτόπου στους αντιδραστήρες τους. Η Γαλλία αναφέρεται λόγω της χρήσηςδύο γαλλικών αντιδραστήρων πολύ σημαντικής εταιρείας παράγωγης ραδιοϊσοτόπων, οι δε ΗνωμένεςΠολιτείες ενώ δεν είναι ένας μεγάλος παραγωγός συμπεριλαμβάνονται επειδή κατέχουν ένα ουσιαστικόμερίδιο αγοράς για μερικά από τα ραδιοϊσότοπα που προκαλούν μεγάλες ανησυχίες ασφάλειας. Οι ΗνωμένεςΠολιτείες ξεχωρίζουν, επίσης, επειδή έχουν σημαντικές δυνατότητες για μελλοντική υπερπαραγωγή λόγωύπαρξης διάφορων αντιδραστήρων και σχετικών εγκαταστάσεων στο έδαφος τους.

Καναδάς Ο Καναδάς κατέχει σήμερα την πρώτη θέση παγκοσμίως στην εξαγωγή ραδιοϊσοτόπων και η MD

Nordion μια ιδιωτική επιχείρηση εκτελεί την επεξεργασία και τη διανομή των ραδιοϊσοτόπων που παράγονταιστους κρατικούς αντιδραστήρες αυτής της χώρας. Η Ατομική Επιτροπή Καναδά (AECL), έναςομοσπονδιακός πυρήνας εταιρειών που αναμιγνύονται στη σχεδίαση και την τεχνολογία των αντιδραστήρωνπυρηνικής έρευνας και ισχύος είναι ο κύριος ιδιοκτήτης του Chalk River όπου εμφανίζεται το μεγαλύτερομέρος της παραγωγής ραδιοϊσοτόπων. Αν και ο National Research Universal (NRU), ένας αντιδραστήρας πουευρίσκεται στον Chalk River, είναι ο κύριος αντιδραστήρας του Καναδά για την παραγωγή ραδιοϊσοτόπωνέχει ηλικία μεγαλύτερη από πενήντα χρόνια και σχεδιάζεται να αφοπλιστεί μέχρι το 2005. Η AECL έχεισχεδιάσει και χτίσει διάφορους αντιδραστήρες παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων των αντιδραστήρων CANDUκαι MAPLE. Οι αντιδραστήρες ισχύος CANDU (CANada Deuterium Uranium ) χρησιμοποιούνται ευρέως στονΚαναδά καθώς επίσης και στην Νότια Κορέα, την Αργεντινή, την Ινδία και το Πακιστάν έχοντας αυτήν τηνπερίοδο δύο αντιδραστήρες από κατασκευή σε Κίνα και Ρουμανία. Μερικοί από τους αντιδραστήρες (όπως τοσχέδιο CANDU 6 που χρησιμοποιείται για την ηλεκτρική παραγωγή του Οντάριο) είναι εξοπλισμένοι μεδιευθετήσιμες ράβδους που επιτρέπουν την ακτινοβολία νετρονίων για την παραγωγή των ραδιοϊσοτόπων. Δύοερευνητικοί αντιδραστήρες MAPLE (Multipurpose Applied Physics Lattice Experiment) που ανήκουν στηMD Nordion βρίσκονται επίσης στις εγκαταστάσεις Chalk River και θα χρησιμοποιηθούν για ιατρικήπαραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Όταν λειτουργήσουν οι αντιδραστήρες MAPLE θα αντικαταστήσουν και λόγω τηςπροηγμένης σχεδίασης τους για αποκλειστική παραγωγή ραδιοϊσοτόπων θα ξεπεράσουν πιθανόν τιςπροηγούμενες δυνατότητες παραγωγής ραδιοϊσοτόπων της NRU.

ΡωσίαΗ συμμετοχή της Ρωσίας στην αγορά ραδιοϊσοτόπων αυξάνεται κάθε χρόνο. Διάφοροι ερευνητικοί

αντιδραστήρες στη Ρωσία είναι ικανοί για παραγωγή ραδιοϊσοτόπων κάτι που προσελκύει υπερπόντιες εταιρίεςενδιαφερόμενες στη διαμόρφωση κοινοπραξιών σε ρωσικές εγκαταστάσεις. Ως τμήμα των μεγάλων κρατικώνπυρηνικών ιδρυμάτων οι ρωσικοί αντιδραστήρες γενικά διοικούνται από το ρωσικό υπουργείο της ατομικήςενέργειας (MINATOM). Το Ίδρυμα Φυσικής και Μηχανικής Ισχύος (IPPE) στο Obninsk κατέχει τουςαντιδραστήρες BR-10 ( γραφίτη-ύδατος) και ΑΜ-1 (ύδατος-νατρίου). Το Επιστημονικό και Ερευνητικό ΊδρυμαΑτομικών Αντιδραστήρων (SRIAR) στο Dimitrovgrad ενεργοποιεί τους αντιδραστήρες MIR (channel) και(SM-3 tank), το ίδρυμα Kurchatov στη Μόσχα κατέχει τον αντιδραστήρα IR-8 (δεξαμενής) και το ίδρυμαΠυρηνικής Φυσικής της Αγίας Πετρούπολης (PNPI) κατασκευάζει έναν αντιδραστήρα δεξαμενής PIK. Ημεγαλύτερη εγκατάσταση της Ρωσίας είναι το ραδιοχημικό σύμπλεγμα SRIAR στο Dimitrovgrad, όπου και γίνεταιεπανεπεξεργασία ακτινοβολημένων στόχων προκειμένου να δημιουργηθούν τα βαριά υπερουράνια στοιχεία όπωςΚαλιφόρνιο- 252 και είναι επομένως ιδιαίτερου ενδιαφέροντος από άποψη ραδιολογικής ασφάλειας. Για ναπροσδιοριστεί η έκταση της παραγωγής στο SRIAR είναι αναγκαίο περεταίρω έρευνα για το ίδρυμα το οποίοαναφέρει ότι κατασκευάζει εκτός από πολλά ραδιοϊσότοπα με μικρότερες ανησυχίες ασφάλειας τα Καλιφόρνιο -252 και το Αμερίκιο- 241 καθώς και το Ιρίδιο- 192 και Κοβάλτιο- 60.

Η Mayak Production Association (PO Mayak), ένας άλλος σημαντικός παραγωγός ραδιοϊσοτόπων στηΡωσία, βρίσκεται σε Chelabyinsk στα όρη Ural. Σαν θυγατρική της MINATOM η PO Mayak αναμιγνύεταιαρκετά με την αμυντική βιομηχανία, αλλά δύο από τους αντιδραστήρες της, Ludmila και Ruslan, παράγουνεπίσης εμπορικά ραδιοϊσότοπα. Σε μια συνέντευξη του το 2001 που δημοσιεύτηκε τοπικά στην PrO Mayak, οValery Asnovsky αναπληρωτής διευθυντής παραγωγής ισοτόπων του αντιδραστήρα της PO Mayak - δήλωσεότι η επιχείρηση αυτή πρόκειται μέσω ενός σχεδίου μετατροπής να αυξήσει την παραγωγή ισοτόπωνπροκειμένου να ανακουφίσει τις σχέσεις της με τις αμυντικές συμβάσεις. Σε συνεργασία με τις Techsnabexportκαι Amersham International, η PO Mayak κατέχει τη REVISS Services ένα κορυφαίο διανομέα ραδιοϊσοτόπων.Η Techsnabexport μια ρωσική κοινή επιχείρηση αποθεμάτων με αποθέματα ελεγχόμενα από τη ρωσικήομοσπονδία χειρίζεται περισσότερα από 45 % των εξαγωγών ραδιοϊσοτόπων της Ρωσίας στην παγκόσμιααγορά.

Βέλγιο Η βελγική κυβέρνηση κατέχει εξ’ολοκλήρου την επιχείρηση παράγωγης ραδιοϊσοτόπων δηλαδή το

Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοστοιχείων National Institute for Radio Elements (IRE). Η επιχείρηση έχει την έδρα της

2

στο Fleures, όπου και παράγει τα ραδιοϊσότοπα από τον αντιδραστήρα BR-2 που χρησιμοποιείται από τηνΚρατική Πυρηνική Ερευνητική Οργάνωση SCK-CEN. Η IRE χρησιμοποιεί επίσης το Osiris και τουςΑντιδραστήρες Υψηλής Ροής High Flux Reactor (HFR) στη Γαλλία και τον αντιδραστήρα HFR στις ΚάτωΧώρες για την παραγωγή ραδιοϊσοτόπων.

Αργεντινή Η σημαντικότερη συμβολή στην αγορά ραδιοϊσοτόπων της Αργεντινής προέρχεται από τη συνεργασία

με τη Ρωσική/ Βρετανική κοινοπραξία REVISS Services ένα σημαντικό διανομέα Κοβάλτιου-60. Η ΕθνικήΕπιτροπή Ατομικής Ενέργειας της χώρας (CNEA) κρατά μια σύμβαση προμήθειας με τη REVISS Servicesγια την πώληση Κοβάλτιου-60 που παράγεται στον αντιδραστήρα ύδατος ισχύος Embalse-1 και τις σχετικέςεγκαταστάσεις επεξεργασίας θερμών στοιχείων που βρίσκονται στην Κόρδοβα της Αργεντινής. Επίσης ηCNEA πωλεί ανεξάρτητα Κοβάλτιο-60 σε μορφή σφραγισμένη πηγής με ενεργότητες μεταξύ 1.000 και 14.000Ci για τη χρήση βιομηχανικής ακτινοβόλησης και ιατρικών ακτινογραφιών.

Νότια Αφρική Αν και καμία άλλη χωρά δεν φτάνει τον Καναδά στον όγκο των ραδιοϊσοτόπων που παράγει, η Νότια

Αφρική είναι επίσης σημαντικός παραγωγός. Η νοτιοαφρικανική εταιρία πυρηνικής ενέργειας (NECSA) πουέγινε δημόσια επιχείρηση το 2000 με το νόμο περί πυρηνικής ενέργειας του 1999 είναι ο κάτοχος τουαντιδραστήρα δεξαμενής Safari-1 στη Pelindaba .

Ευρωπαϊκή Ένωση (Κάτω Χώρες) Το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Joint Research Centre's

Institute) για την ενέργεια κατέχει τον αντιδραστήρα υψηλής ροής High Flux Reactor (HFR) στο ΠέτενΟλλανδία, από τον οποίο η Mallinckrodt και η IRE, δύο βασικοί προμηθευτές ραδιοϊσοτόπων, προμηθεύονταιτα προϊόντα τους. Σύμφωνα με το Ενεργειακό Κέντρο στις Κάτω Χώρες, το μεγαλύτερο ποσοστό (πάνω 70τοις εκατό) των ιατρικών ραδιοϊσοτόπων που χρησιμοποιούνται σε ευρωπαϊκές ιατρικές εγκαταστάσειςκατασκευάζονται στο HFR. Αν και το HFR παράγει πολλά διαφορετικά ραδιοϊσότοπα μόνο το Ιρίδιο- 192ξεχωρίζει ως ένας σημαντικός κίνδυνος ασφάλειας.

Ηνωμένες Πολιτείες Μετά τον αφοπλισμό των αντιδραστήρων που ανήκαν στη Cintichem Inc. και στη General Electric

μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν διαδραματίσαν προεξέχοντα ρόλο στημαζική παραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Εντούτοις διάφορες εγκαταστάσεις του Υπουργείου Ενέργειας (DOE) έχουντις δυνατότητες να συνεισφέρουν σημαντικά στη βιομηχανία ραδιοϊσοτόπων στο μέλλον. Παραδείγματοςχάριν το Υπουργείο Ενέργειας (DOE) έχει την ικανότητα να εξαγάγει τα προϊόντα σχάσης, όπως Στρόντιο-90και Καίσιο-137 από τα καταναλωθέντα πυρηνικά καύσιμα (που προήλθαν από το πρόγραμμα παραγωγήςΑμερικανικών πυρηνικών όπλων) προκειμένου να παραχθούν εμπορικά ραδιοϊσότοπα. Το ΥπουργείοΕνέργειας (DOE) έχει υπό τον έλεγχο του τη διανομή των ραδιοϊσοτόπων που παράγονται στις διάφορεςεγκαταστάσεις στα εθνικά εργαστήρια όπως είναι το εθνικό εργαστήριο Brookhaven (επιταχυντής), το ΕθνικόΕργαστήριο του Oakridge (αντιδραστήρας HFIR), το Εθνικό Εργαστήριο Sandia (αντιδραστήρας ACRR), τοΕθνικό Εργαστήριο Los Alamos (επιταχυντής), το Εθνικό Περιβαλλοντικό και Τεχνολογικό Εργαστήριο στοIdaho (INEEL) (αντιδραστήρας ATR, εγκαταστάσεις θερμών στοιχείων) και το Εθνικό ΒορειοδυτικόΕργαστήριο του Ειρηνικού (PNNL) (θερμά στοιχεία για τα ξοδευόμενα καύσιμα και διαχωρισμό τωνπροϊόντων σχάσης). Το Υπουργείο Ενέργειας (DOE) προσφέρει τα προϊόντα ισοτόπων και τις σχετικέςυπηρεσίες για την πώληση τους μέσω του Γραφείου Ισοτοπικών Προγραμμάτων, τείνει δε να ειδικευτεί σταραδιοϊσότοπα εκείνα, που δεν είναι εύκολα διαθέσιμα αλλά που έχουν ζήτηση από εγχώριους και διεθνείςπελάτες. Το γραφείο προσθέτει ότι "τα ισότοπα πωλούνται από το DOE μόνο όταν δεν υπάρχει καμίαδυνατότητα προμήθειας τους από τον Αμερικάνικο ιδιωτικό τομέα ή όταν δεν υπάρχουν άλλες πηγέςικανοποιητικής ισχύος που να ικανοποιούν τις ανάγκες".

Οι εγκαταστάσεις αντιδραστήρων παραγωγής ραδιοϊσοτόπων περιλαμβάνουν τον υψηλό αντιδραστήραισοτόπων ροής (HFIR) στο ORNL, ο οποίος παράγει Καλιφόρνιο-252 και Ιρίδιο-192. Επιπλέον ο προηγμένοςαντιδραστήρας INEEL (ATR) παράγει Ιρίδιο -192 και Κοβάλτιο- 60. Ο Πυρηνικός Ερευνητικός Αντιδραστήρας

3

(ACRR) αν και αναμιγνύεται συνήθως σε αμυντικές δραστηριότητες παράγει επίσης ραδιοϊσότοπα. Η παραγωγήραδιοϊσοτόπων σε αντιδραστήρες έχει ιστορικά επιχορηγηθεί αρκετά από τις εθνικές κυβερνήσεις τωνπερισσότερων χώρων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το DOE έχει προσπαθήσει να ιδιωτικοποιήσει τον τομέαπαραγωγής εμπορικών ραδιοϊσοτόπων, αλλά με περιορισμένη επιτυχία. Έχει ενθαρρύνει τις επενδύσεις τουιδιωτικού τομέα προσφέροντας, πωλώντας ή μισθώνοντας εγκαταστάσεις, εξοπλισμό και υλικό για εμπορικούςλόγους, ή μέσα από τη χορήγηση νέων άδειων ευρεσιτεχνίας. Μέχρι τώρα έχουν ιδιωτικοποιηθεί τα εξής: ηTest Reactor Area (Θερμά στοιχεία), η υπηρεσία παραγωγής ισοτόπων στο INEEL, η συσκευασία/πωλήσεις/μάρκετινγκ και διανομή Υτριου-90 στο PNNL και η επεξεργασία στόχων ιριδίου για HFIR στοORNL. Στο INEEL η International Isotopes Idaho Inc. ενεργοποιεί την Test Reactor Area Hot Cells γιαεπεξεργασία και πωλήσεις ισοτόπων. Στο PNNL η NEN Life Science Products of Boston- Massachusetts έχειμια πενταετή συμφωνία μίσθωσης Στροντίου-90 από τη DOE για την εξαγωγή μιας εξαιρετικά-καθαρήςμορφής Υτριου-90. Η επίδραση της ιδιωτικοποίησης στην ασφάλεια των εγκαταστάσεων και των πηγών πουπαράγονται δεν είναι προφανής, δεδομένου ότι η εμπορική παραγωγή των ραδιοϊσοτόπων από τις ιδιωτικέςεπιχειρήσεις έχει περιοριστεί. Εντούτοις σαφώς τέτοια ζητήματα θα πρέπει να αξιολογηθούν προσεκτικά πριναπό τη ιδιωτικοποίηση μεγάλων εγκαταστάσεων συμπεριλαμβανομένων των ερευνητικών αντιδραστήρων.

Υπόλοιπες χώρεςΆλλες χώρες που δίνονται κατωτέρω είναι συνοπτικές περιγραφές των προσπαθειών άλλων χωρών στη

ραδιοϊσότοπο παραγωγή. Αυτοί οι αντιδραστήρες δεν θεωρούνται μεγάλοι εμπορικοί παραγωγοίραδιοϊσοτόπων σήμερα επειδή αποτελούν ένα μικρό μερίδιο της αγοράς. Αντιστοιχούν σε μικρότερο κίνδυνοαπό τη σκοπιά ραδιενεργού ασφάλειας των πηγών. Οι αλλαγές αγορών θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσειςστην ικανότητα παραγωγής αυτών των αντιδραστήρων στο μέλλον, ιδιαίτερα για νέους αντιδραστήρες , όπως οHANARO της Νότιας Κορέας. και της FRM-II Γερμανίας. Στην Ασιατική περιοχή του Ειρηνικού, στηνΑυστραλία, στη Δημοκρατία της Κορέα, στην Ιαπωνία, στην Κίνα, στην Ινδία και στο Ουζμπεκιστάν αξίζει ναδοθεί προσοχή. Η Αυστραλιανή Οργάνωση Πυρηνικών Επιστήμων και Τεχνολογίας (ANSTO) παράγειραδιοϊσότοπα χρησιμοποιώντας τον αντιδραστήρα HIFAR στο Lucas Heights και στο εθνικό ιατρικόκυκλοτρόνιο στο Σύδνεϋ. Η ARI (ANSTO Radiopharmaceuticals and Industrials ) προωθεί στην αγορά αυτά ταισότοπα. Επειδή ο αντιδραστήρας HIFAR είναι στα σχέδια να αφοπλιστεί ένας νέος αντιδραστήραςαντικατάστασης εξετάζεται αυτήν την περίοδο.

Το (νότιο) Κορεατικό Ερευνητικό Ίδρυμα Ατομικής Ενέργειας (KAERI) κατέχει το HANARO, τονπρώτο αντιδραστήρα τύπου MAPLE-σε λειτουργία (που χρησιμοποιεί καύσιμα LEU) με εκτενείς ικανότητεςπαραγωγής ραδιοϊσοτόπων και θα μπορούσε να είναι σημαντικός προμηθευτής στο μέλλον. Αυτήν την περίοδοτο KAERI παράγει Κοβάλτιο-60 μαζί με άλλα ραδιοϊσότοπα μικρότερης ανησυχίας ασφάλειας.

Το Ιαπωνικό Ινστιτούτο Έρευνας Ατομικής Ενέργειας παράγει μια σειρά ραδιοϊσοτόπωνσυμπεριλαμβανομένου του Κοβαλτίου-60 σε μέτριες ποσότητες για εσωτερική χρήση. Η ιαπωνική ένωσηραδιοϊσοτόπων, ένα επαγγελματικό σώμα και ερευνητικό ίδρυμα, παράγει μερικά ραδιοϊσότοπαχρησιμοποιώντας κυκλοτρόνια πάλι για εσωτερική χρήση, αλλά αυτά δεν προκαλούν ανησυχίες ασφάλειας.

Η παραγωγή ραδιοϊσοτόπων αυξάνεται στην Κίνα στα διάφορα κέντρα αλλά δεν υπάρχει μέχρι τώρακανένα σημαντικό εξαγωγικό εμπόριο. Το Κινέζικο Ινστιτούτο Ατομικής Ενέργειας ελέγχει τέσσεριςαντιδραστήρες συμπεριλαμβανομένου ενός αντιδραστήρα βαρέως ύδατος 15 MW που χρησιμοποιείται για τηνπαραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Η κρατική Εταιρία Ισοτόπων της Κίνας περιλαμβάνεται την παραγωγή και τιςπωλήσεις των ραδιοϊσοτόπων και έχει δημιουργήσει κοινοπραξίες με τη Amersham International και τη Syncor(ένας διανομέας φαρμακευτικών ειδών που ευρίσκεται στις ΗΠΑ).

Άλλες εθνικές αντιπροσωπείες αρμόδιες για την παραγωγή και την πώληση των ραδιοϊσοτόπωνπεριλαμβάνουν το India's Board of Radiation and Isotope Technology, το οποίο παράγει και πωλεί μια σειράπροϊόντων μέσα στην ινδική αγορά. Οι περισσότερες από τις 170 μονάδες τηλεθεραπείας σε 62 ινδικές πόλειςχρησιμοποιούν 9.000 έως 12.000 κιουρί Κοβάλτιο-60 πηγές για τη θεραπεία καρκίνου.

Κοντά στην Τασκένδη-Ουζμπεκιστάν το Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής που είναι μέρος τηςΑκαδημίας Επιστημών του Ουζμπεκιστάν ενεργοποιεί έναν αντιδραστήρα τύπου δεξαμενής 10 MW. Τοινστιτούτο στοχεύει να χρησιμοποιήσει αυτόν τον αντιδραστήρα για να γίνει η κύρια εγκατάσταση ΠυρηνικήςΈρευνας και Παραγωγής ραδιοϊσοτόπων στην κεντρική Ασία.

Στην Ευρώπη, η Σουηδία και η Γερμανία ξεχωρίζουν ως δεύτεροι παραγωγοί ραδιοϊσοτόπων. ΣτηΣουηδία, το Studsvik AB κατέχει και λειτουργεί ένα αντιδραστήρα 50 MW R-2 ελαφρού ύδατος. Ο 20 MW

4

ερευνητικός αντιδραστήρας υψηής ροής FRM-II στο Arching-Γερμανία που χτίστηκε από το TechnischeUniversitat Munchen και του οποίου κάτοχος είναι η βαυαρική κυβέρνηση είναι προορισμένος να αναλάβει τορόλο διάφορων αντιδραστήρων παραγωγής ραδιοϊσοτόπων καθώς αυτοί γέρασαν και διακόπτουν τη λειτουργίατους. Ιδιαίτερα μεγάλη αντίθεση από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση στη χορήγηση άδειας της FRM-II έχειαναβάλει τη λειτουργία της, αλλά αυτός ο αντιδραστήρας πρέπει να αποδειχθεί κορυφαίος παραγωγόςιατρικών ραδιοϊσοτόπων όταν πλήρως λειτουργήσει.

ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΔΙΑΝΟΜΕΙΣ

Η χρήση ραδιοϊσοτόπων μπορεί να διαιρεθεί κυρίως μεταξύ της πυρηνικής ιατρικής, της βιομηχανικήςακτινοβόλησης και των εφαρμογών μέτρησης/καταγραφής. Αν και τα ραδιοϊσότοπα έχουν διαφορετικέςχρήσεις μεμονωμένοι κατασκευές και διανομείς τροφοδοτούν γενικά όλες τις βιομηχανίες με τη βιομηχανίαπυρηνικής ιατρικής να είναι ο μεγαλύτερος πελάτης τους. Καλύπτοντας τόσο τις θεραπευτικές όσο και τιςδιαγνωστικές χρήσεις η πυρηνική ιατρική είναι αυτή την περίοδο μια αγορά πολλών δισεκατομμύριων Ευρώ.Οι περισσότερες πωλήσεις παγκοσμίως για όλα τα ραδιοϊσότοπα διοχετεύονται μέσω μερικών πολύ μεγάλωνπαραγωγών η επιχειρήσεων και διανομέων, οι οποίοι αγοράζουν τα ραδιοϊσότοπα από τον αντιδραστήραπαραγωγής και τα πωλούν έπειτα συνήθως είτε μέσω μεγάλων δικτύων είτε μέσω μικρότερων διανομέων καιθυγατρικών. Μερικές φορές η πώληση γίνεται άμεσα στον τελικό χρήστη. Εταιρείες άμεσης πώλησης, όπωςMD Nordion και Αmersham έχουν φαρμακευτικά τμήματα που τα πωλούν άμεσα στους καταναλωτές. Αυτοί οιπαραγωγοί ή διανομείς καλύπτουν το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς ραδιοϊσοτόπων. Μόνο η MD Nordionυποστηρίζει ότι παρέχει περισσότερο από το μισό του συνόλου των ιατρικών ραδιοϊσότοπων πουχρησιμοποιούνται παγκοσμίως και αναφέρει ότι ανεφοδιάζει περισσότερο από το 80 % του Κοβάλτιου-60στην παγκόσμια αγορά. Οι λεπτομέρειες αυτών των βασικών επιχειρήσεων παραγωγής και διανομήςακολουθούν παρακάτω παρουσιάζοντας τους αντιδραστήρες από τους οποίους τα ραδιοϊσότοπά τουςπροέρχονται, τα προϊόντα, τις μεθόδους επεξεργασίας, τα δίκτυα διανομής και τους προεξέχοντες πελάτες.Έμφαση δίνεται στην παραγωγή, στη μορφή και στις πωλήσεις των σε αντιδραστήρα επτά παραγόμενωνραδιοϊσοτόπων που παρουσιάζουν πρόβλημα ασφάλειας.

Αν και αυτό το έγγραφο προσπαθεί να δώσει μια εκτίμηση του μεριδίου αγοράς για κάθε επιχείρηση,η δυναμική φύση της βιομηχανίας είναι τέτοια που μόνο ένα μερίδιο του ποσοστού μπορεί να δοθεί όπου αυτόείναι γνωστό και αυτό πρέπει να θεωρηθεί ως ένας κατά προσέγγιση οδηγός. Μέσα σε αυτούς τουςπεριορισμούς οι επιχειρήσεις παρουσιάζονται με τη σειρά που καταλαμβάνουν στην αγορά ραδιοϊσοτόπων, κατάπροσέγγιση, αλλά αυτή βασίζεται στις πωλήσεις όλων των ραδιοϊσοτόπων και όχι απλά αυτών που αποτελούντο αντικείμενο έρευνας αυτού του εγγράφου. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το επικρατών ραδιοϊσότοπο πουκατασκευάζεται είναι το Molybdenum-99 (Mo- 99), το οποίο υιοθετείται κυρίως ως πηγή για την παράγωγηΤεχνήτιου-99 (Tc-99). Αυτά το ραδιοϊσότοπα δεν προκαλεί ανησυχίες.

MD Nordion Ο κορυφαίος προμηθευτής ισοτόπων στον κόσμο σήμερα άρχισε το 1946 ως τμήμα πωλήσεων

ράδιου Eldorado Mining and Refining Ltd, ένα σώμα με έδρα την Οτάβα-Καναδά, εξάγοντας τότεμετάλλευμα ουρανίου από το οποίο το ράδιο εξήγετο και χρησιμοποιείτο για χρήση στη θεραπεία τουκαρκίνου. Το 1952 η κυβέρνηση οργάνωσε την Atomic Energy of Canada Ltd (AECL), η οποία ανέλαβε τηλειτουργία πωλήσεων της Eldorado μέσω του εμπορικού τμήματος προϊόντων της Commercial ProductsDivision (CPD). Το 1991 η ιδιωτική εταιρεία υγειονομικής περίθαλψης MD Inc. αγόρασε το CPD έπειταγνωστό ως Nordion International Inc. Σήμερα η MD Nordion παρέχει υπηρεσίες σε ραδιοφαρμακευτικέςεπιχειρήσεις σε περισσότερο από 70 χώρες που παράγουν μια σημαντική μερίδα της παγκόσμιας παραγωγήςραδιοϊσοτόπων παραγόμενων σε αντιδραστήρες και μιας σειράς ραδιοϊσοτόπων παραγόμενων σε κυκλοτρόνιο.Από το συνεταιρισμό με τους φαρμακευτικούς κατασκευαστές, όπως η εταιρία IDEC, η Human GenomeSciences Inc., Corixa και Proxima Therapeutics Inc., MD Inc. (μητρική εταιρεία της MD Nordion) χτίζειεγκαταστάσεις επεξεργασίας με άμεση συμμετοχή στην αγορά προϊόντων από το ακατέργαστο ραδιοϊσότοπομέχρι τα ολοκληρωμένα προϊόντα έτοιμα για τους τελικούς χρήστες. Σαν αληθινά παγκόσμια εταιρία η MD Inc.έχει γραφεία στη Νότια Αφρική, Κίνα, Χογκ Κογκ, Ισραήλ, Ιαπωνία, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν, Βέλγιο, Δανία,Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιταλία, Νορβηγία, Πολωνία, Ρουμανία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία και ΗνωμένοΒασίλειο καθώς επίσης και στον Καναδά και τις ΗΠΑ.

Τα περισσότερα ραδιοϊσότοπα παράγονται στον ερευνητικό αντιδραστήρα AECL στον Chalk River. Η

5

MD Nordion έχει χτίσει δύο νέους αντιδραστήρες MAPLE και μια επί του τόπου εγκατάσταση επεξεργασίαςγια τα συγκεκριμένα παραγόμενα ραδιοϊσότοπα. Η MD Nordion λειτουργεί επίσης στο Fleures Βέλγιο αφότουαπόκτησε μερικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας του ραδιοφαρμακευτικού τμήματος της Βέλγικης εταιρείας καιέκλεισε συμφωνίες παραγωγής με τον αντιδραστήρα BR-2, ο οποίος κατέχεται και χρησιμοποιείται από τοβελγικό ερευνητικό κέντρο SCK-CEN. Ενώ η MD Nordion παρουσιάζει στις αγορές πολλά διαφορετικάραδιοϊσότοπα παραγόμενα σε αντιδραστήρες, αυτά που ξεχωρίζουν από άποψη ασφάλειας είναι το Κοβάλτιο-60 και το Ιρίδιο-192. Μόλις αγοραστούν τα ακατέργαστα ραδιοϊσότοπα αρχίζει επεξεργασία για την παραγωγήραδιενεργών πηγών σε μονάδες αποστείρωσης (συνήθως κοβάλτιο- 60), παρασκευασμάτων ΚλινικήςΔιάγνωσης όπως και ραδιοϊσοτόπων Πυρηνικής Ιατρικής. Η πλειοψηφία ακατέργαστου Κοβάλτιου-60 πουυποβάλλεται σε επεξεργασία από τη MD Nordion αγοράζεται από την μονάδα ηλεκτρικής παραγωγής τουΟντάριο (που ενεργοποιεί τους αντιδραστήρες Pickering "Β" CANDU) και Hydro Quebec (από τοναντιδραστήρα Gentilly-2 CANDU). Οι πελάτες της MDS που αγοράζουν Κοβάλτιο-60 και σχετικόεξοπλισμό παραλαμβάνουν τα συμβόλαια από τους μεγάλους κατασκευαστές ιατρικών προϊόντων καθώςεπίσης και από τα νοσοκομεία και άλλες κλινικές που έχουν εγκαταστάσεις θεραπείας καρκίνου. Η MDκατασκευάζει επίσης εξοπλισμό ακτινοβόλησης η ίδια, τον οποίο παραδίδει ήδη φορτωμένο μαζί με την πηγήακτινοβολίας γάμμα. Καθώς η ραδιενέργεια της πηγής μέσα στις εγκαταστάσεις ακτινοβόλησης πέφτει ταραδιοϊσότοπα πρέπει να ανατροφοδοτηθούν χωριστά. Σύμφωνα με τη MD Nordion, η επιχείρηση έχειεγκαταστήσει περισσότερα από 110 μηχανήματα ακτινοβόλησης σε όλο τον κόσμο.

Nuclear Technology Products (NTP) Δημιουργήθηκε στη δεκαετία του '90 όντας τότε το επιχειρησιακό τμήμα της NECSA,

νοτιοαφρικανικής εταιρίας πυρηνικής ενέργειας, που παράγει διάφορα ραδιοϊσότοπα τόσο για ιατρική, όσο καιγια βιομηχανική χρήση. Η ακτινοβόληση στόχων για παραγωγή ραδιοϊσοτόπων στη NTP εμφανίζεται στονNECSA αντιδραστήρα 20 MW τύπου δεξαμενής, ο οποίος ετέθη σε λειτουργία το 1965 και η περαιτέρωεπεξεργασία γίνεται σε 25 θερμά στοιχεία. Οι εγκαταστάσεις ραδιοφαρμακευτικής επεξεργασίας υπάρχουνεπίσης μέσα στην περιοχή Pelindaba. Τα κύρια ραδιοϊσότοπα που παράγονται από NTP που δημιουργούνπιθανές ανησυχίες ασφάλειας είναι το Ιρίδιο-192, το Καίσιο-137, το Κοβάλτιο-60 και το Αμερίκιο-24l. Ταπροϊόντα της εξάγονται σε περισσότερες από 30 χώρες στην Ευρώπη, στην Αμερική και στη Μέση και ΆπωΑνατολή. Η NECSA έχει δημιουργήσει μια κοινοπραξία με την Amersham International για να παρέχει ταβιομηχανικά ραδιοϊσότοπα (κυρίως κοβάλτιο- 60) καθώς επίσης και τα ραδιοφαρμακευτικά που παράγονταιαπό NTP και ανεξάρτητα από την Amersham στη νότια αφρικανική αγορά. Μετά από τη MD Nordion και τηβελγική επιχείρηση IRE ο NTP είναι ο επόμενος μεγαλύτερος διανομέας του κύριου προϊόντος ραδιοϊσοτόπωνMO- 99 με πωλήσεις του πλησιάζουν το 15 % της παγκόσμιας αγοράς.

REVISS Services and Amersham InternationalΗ REVISS Services είναι μια κοινοπραξία που ιδρύθηκε το 1992 μεταξύ της έχουσας έδρα το Ηνωμένο

Βασίλειο Amersham International (εταιρείας απεικόνισης και φαρμακευτικών προϊόντων), και των Ρωσικώνεπιχειρήσεων PO Mayak και Techsnabexport (εξαγωγέα ρωσικών προϊόντων και υπηρεσιών για τη διεθνήβιομηχανία πυρηνικής ενέργειας). Με βάση της το Ηνωμένο Βασίλειο η REVISS έχει γραφεία πωλήσεων στιςΗνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. Η επιχείρηση έχει δύο τμήματα : τη Puridec Irradiation Technologies και τηREVISS Isotopes. Η Puridec Irradiation Technologies χτίζει εγκαταστάσεις ακτινοβόλησης, επεξεργασίαςραδιοϊσοτόπων και προσφέρει τις σχετικές υπηρεσίες όπως συντήρηση προϊόντων και μεταφορά υποδοχέων γιατις πηγές. Η REVISS Isotopes πωλεί μαζικά τα ραδιοϊσότοπα και διευκολύνει τη μεταφορά τους. Η REVISS έχεισυμβάσεις στο τομέα των εγκαταστάσεων ακτινοβόλησης με την Ionisos στη Γαλλία, την IBA Mediris στοΒέλγιο, τις εγκαταστάσεις της Swindon Isotron και τη CODAN Steritex ApS στη Δανία.

Όπως με τη MD Nordion, η άμεση πρόσβαση στα ακατέργαστα ραδιοϊσότοπα μέσω του PO Mayak καιτης εμπειρίας της Amersham ως ραδιοφαρμακευτικού κατασκευαστή επιτρέπουν αποτελεσματικά στις μητρικέςεταιρείες της REVISS να έχουν ενσωματώσει τον έλεγχο του ραδιοϊσοτόπου από την ακατέργαστη παραγωγήτου μέχρι το ολοκληρωμένο προϊόν. Η Amersham κατασκευάζει φαρμακευτικά ραδιοϊσότοπα για περισσότεροαπό 30 χρονια και είναι κάτοχος εγκαταστάσεων έρευνας, ανάπτυξης και κατασκευής στην Ευρώπη, ΒόρειαΑμερική, Κίνα και Ιαπωνία (μέσω της Nihon Medi Physics μιας κοινοπραξίας με τη Sumitomo). Επιπλέον ηAmersham έχει ένα εκτεταμένο δίκτυο πωλήσεων στην Ευρώπη, Μέση και Άπω Ανατολή, Αυστραλασία,περιοχή του Ειρηνικού, και Αμερική.

6

Από τα ραδιοϊσότοπα με τις μεγαλύτερες ανησυχίες ασφάλειας που η REVISS προμηθεύει είναι τοΚοβάλτιο- 60 (κυρίως για βιομηχανικές ακτινοβολήσεις και εξάγονται σε 30 χώρες), το Καίσιο-137, τοΣτρόντιο-90, το Αμερίκιο-24l (που πωλείται σε κάψουλες 2,7 Ci/g) και το Ιρίδιο-192. Παράγονται σε αρκετέςρωσικές εγκαταστάσεις κατασκευής συμπεριλαμβανομένου του Mayak (αντιδραστήρες Ludmila και Ruslan),του Ρωσικού Ινστιτούτου Ατομικών Αντιδραστήρων (Dimitrovgrad) και του Cyclotron Co Ltd-Obninsk.Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες οι ρωσικές εξαγωγές, που αποτελούσαν το 25 % της παγκόσμιαςαγοράς του Κοβάλτιου-60 το έτος 2000, με τη βοήθεια του ρωσικού Υπουργείου Ατομικής Ενέργειας(MINATOM) προσπαθούν να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς στο 40 τοις εκατό. Αυτός ο ανεφοδιασμόςπροέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος από τις εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας του Λένινγκραντ. Η μεγάληικανότητα της Ρωσίας για παραγωγή ραδιοϊσοτόπων στους διάφορους αντιδραστήρες τηςσυμπεριλαμβανομένων των υπερουράνιων προϊόντων από τις εγκαταστάσεις όπλων, συμπεραίνεται ότι ηREVISS θα μπορούσε να γίνει ακόμα μεγαλύτερος προμηθευτής των ραδιοϊσοτόπων με μεγάλες ανησυχίεςασφάλειας. Σύμφωνα με τη REVISS ποσότητες Κοβάλτιου- 60 που η επιχείρηση προσφέρει για πώλησηπροέρχονται επίσης από την Αργεντινή, όπου η CNEA παράγει το υλικό στον αντιδραστήρα ισχύος Embalse 1.

National Institute for Radio Elements (IRE) Η IRE μια δημόσια επιχείρηση κάτω από το βελγικό Υπουργείο Ενέργειας λειτουργεί ως εμπορική

οργάνωση με το Διοικητικό Συμβούλιο της να επιλέγεται με υπουργική απόφαση. Οι εγκαταστάσεις της IREστο Fleures χρησιμοποιούν τέσσερις ευρωπαϊκούς ερευνητικούς αντιδραστήρες για να λάβουν τα ακατέργασταραδιοϊσότοπά της. Αυτοί οι αντιδραστήρες είναι ο Osiris και ο HFR στη Γαλλία, ο HFR στις Κάτω Χώρες καιο BR-2 στο Βέλγιο. Με την ικανότητα παροχής τουλάχιστον του 30 % της παγκόσμιας κατανάλωσης Mo- 99 ηIRE είναι ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής της MD στην αγορά ραδιοϊσοτόπων πυρηνική ιατρικής και οισχυρότερος προμηθευτής ραδιοϊσοτόπων στην Ευρωπαϊκή θεραπευτική και διαγνωστική αγορά.

Mallinckrodt Inc. Η Mallinckrodt Inc ένα τμήμα της Tyco Healthcare είναι μια επιχείρηση ιατρικής απεικόνισης και

ραδιοφαρμακευτικών υλικών που εδρεύει στο St Louis-Μισούρι. Η επιχείρηση αποκτά τα ραδιοϊσότοπά της απότον αντιδραστήρα HFR στο Πέτεν στις Κάτω Χώρες, όπου η Mallinckrodt επίσης έχει εγκαταστάσειςεπεξεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των δύο κυκλοτρονίων επιταχυντών. Η Mallinckrodt χρησιμοποιεί τοναντιδραστήρα HFIR στο ORNL και τον αντιδραστήρα MURR στο Πανεπιστήμιο του Μισούρι για λόγουςέρευνας και ανάπτυξης. Αν και το μεγαλύτερο μέρος από τα ραδιοϊσότοπα που η εταιρεία επεξεργάζεται δεν είναιαυτά που αυτά εξετάζουμε, το HFR Πέτεν παράγει πράγματι Ιρίδιο-192, έτσι η επιχείρηση έχει τη δυνατότητα ναασχολείται με τα ραδιοϊσότοπα που θέτουν θέματα ασφάλειας. Τα προϊόντα του Mallinckrodt διανέμονται μέσω41 ραδιαφαρμακευτικών εταιρειών στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς επίσης και μιας στο Λονδίνο. Επιπλέον ηHealthcare Tyco έχει μονάδες πωλήσεων σε Σιγκαπούρη και Ιαπωνία καθώς επίσης και διάφορα γραφεία στηΝότια Αμερική και την Ευρώπη.

Studsvik AB Αν και το σουηδικό συγκρότημα επιχειρήσεων Studsvik είναι κάτοχος ενός από τους λίγους ιδιωτικά

χρησιμοποιημένους αντιδραστήρες παραγωγής ραδιοϊσοτόπων (αντιδραστήρας R-2), η επιχείρηση δεν είναιτόσο μεγάλος παραγωγός σε σχέση με εκείνους που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Οι πωλήσεις ραδιοϊσοτόπωντης ανήλθαν σε περίπου 1 εκατομ. δολ. το 2001. Τα ζητήματα σχετικά με τη μεταφορά των ραδιοϊσοτόπωνεμφανίζονται να είναι τουλάχιστον μια αιτία για το χαμηλό μερίδιο αγοράς της Studsvik. Απαγορεύθηκεπροσωρινά στην επιχείρηση να μεταφέρει ραδιοϊσότοπα το 2002 μετά την αποστολή μιας συσκευασίας πουπεριείχε Ιρίδιο-192, που απεστάλη από Studsvik στις 27 Δεκεμβρίου του 2001, η οποία παρουσίαζεαυξανόμενα επίπεδα ακτινοβολίας όταν αυτή παρελήφθη από πελάτη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ως αποτέλεσματου γεγονότος αυτού οι σουηδικές αρχές κατηγόρησαν τη Studsvik για τις παραβιάσεις των κανονισμώνμεταφοράς

Eckert & Ziegler and Isotope Products Laboratories Η Eckert & Ziegler AG του Βερολίνου απέκτησε τα Isotope Products Laboratories (IPL) στην

Καλιφόρνια το 1999. Μεταξύ των περισσότερων από 80 ραδιοϊσοτόπων που παρέχονται από την IPL

7

αξιοσημείωτο από άποψη ασφάλειας είναι το Αμερίκιο-24l, το Καίσιο-137, το Κοβάλτιο-60 και το Στρόντιο-90 αλλά οι ενεργότητες αυτών των ραδιοϊσοτόπων είναι συνήθως μικρότερες από 1 κιουρί. Κατά συνέπειαγενικά δεν παρουσιάζουν μεγάλες ανησυχίες ασφάλειας.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΤΕΣ & ΔΙΑΝΟΜΕΙΣ Εφαρμογές ραδιοϊσοτόπων μπορούν να βρεθούν σε ιατρικές συσκευές, σε προϊόντα υγειονομικής

περίθαλψης και σε φαρμακευτικά είδη, σε καλλυντικά, σε τρόφιμα, σε βιομηχανική μέτρηση, σε μηκαταστρεπτική τεχνολογία, στην τεχνολογία ανιχνευτών, σε φωτισμούς έκτακτης ανάγκης και σε συστήματασηματοδότησης. Αν και υπάρχουν πάρα πολλές επιχειρήσεις που ενσωματώνουν τα ραδιοϊσότοπα στα προϊόντατους σήμερα και οι οποίες μπορούν να απαριθμηθούν εδώ, παρακάτω παρατίθενται λεπτομέρειες για μερικέςαπό τις σημαντικότερες επιχειρήσεις που ασχολούνται με ραδιοϊσότοπα προϊόντα αντιδραστήρων.

AEA Technology Ο ιδιωτικοποιημένος εμπορικός βραχίονας αυτό που ήταν κάποτε οι αρχές Βρετανικής Ατομικής

Ενέργειας λειτουργεί τώρα σε 31 χώρες στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική, στη Μέση Ανατολή και στοΑσιατικό κομμάτι του Ειρηνικού και προσφέρει μια σειρά προϊόντων και υπηρεσιών συμπεριλαμβανομένουτου ανεφοδιασμού των ραδιενεργών πηγών (μέσω της AEA Technology QSA, Inc.) και του εξοπλισμού (μέσωIsotrak και Sentinel). Το Isotrak παράγει τα συστήματα βαθμολόγησης οργάνων και η Sentinel που βρίσκεταιστις εγκαταστάσεις AEAT/QSA στο Μπέρλινγκτον-Massachusetts, παράγει τα συστήματα προβολήςακτινογραφιών γάμμα και τα σχετικά εξαρτήματα. Η AEAT/QSA που σχηματίστηκε από την απόκτηση τηςεπιχείρησης Nycomed Amersham Quality and Safety Assurance που ευρίσκεται στο Harwell σε ευρύτερηπεριοχή της Οξφόρδη-Αγγλία προμηθεύει προϊόντα για τον έλεγχο επεξεργασιών, ανίχνευσης καπνού,μετρήσεις πετρελαιοπηγών και ακτινογραφικό έλεγχο, όπως και ένα ευρύ φάσμα των πηγών αναφοράς γιαβιομηχανικές, ιατρικές, περιβαλλοντικές και ερευνητικές εφαρμογές. Οι υπηρεσίες περιλαμβάνουν τηνεκπαίδευση στην ασφαλή χρήση αυτών των προϊόντων, στη συντήρηση των προϊόντων, στη γνωμοδότησηεφαρμογής καθώς επίσης και στην ανακύκλωση, στη βελτίωση, και στη διάθεση των αποβλήτων από τουςιατρικούς και βιομηχανικούς πελάτες. Τα προϊόντα αυτής της επιχείρησης περιέχουν τα ραδιοϊσότοπαΑμερίκιο-241, Καίσιο-137, Καλιφόρνιο-252, Κοβάλτιο-60, και Στρόντιο-90 μεταξύ των άλλων μικρότερηςανησυχίας ασφάλειας.

IBA (Ion Beam Applications) Η IBA άρχισε μονή της από το ερευνητικό κέντρο κυκλοτρονίων του Καθολικού Πανεπιστημίου του

Louvain-La-Neuve. Λειτουργεί τώρα σε 49 διαφορετικούς τόπους σε 12 χώρες στην Ασία, στην Ευρώπη καιστην Αμερική με τον βιομηχανικό τομέα να αντιστοιχεί στα δύο τρίτα των πωλήσεων, και τον ιατρικό στο ενατρίτο. Η IBA πωλεί επίσης μια σειρά ισοτόπων που χρησιμοποιούνται στην απεικόνιση τομογραφίας μεεκπομπής ποζιτρονίων (PET). Η επιχειρησιακή μονάδα αποστείρωσης και ιονισμού IBA (περιλαμβάνοντας τιςδιαδικασίες αποστείρωσης και εργαστηριακών υπηρεσιών SteriGenics International και Griffith Micro Science)είναι με κεντρικά γραφεία στο Σικάγο-Ιλλινόις και σε Herentals-Βέλγιο. Υπάρχει ένα δίκτυο των κέντρωνακτινοβόλησης που περιλαμβάνει 27 εγκαταστάσεις που βρίσκονται κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, τονΚαναδά και το Μεξικό (διαδικασίες της Αμερικής), ενώ για τον υπόλοιπο κόσμο υπάρχουν οκτώ κέντρα πουεδρεύουν στην Ευρώπη (Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Κάτω Χώρες και Ηνωμένο Βασίλειο) και δύο κέντρα στηνΤαϊλάνδη. Τα κεντρικά ακτινοθεραπείας της IBA ευρίσκονται στην Ουψάλα, Σουηδία. Τον Απρίλιο του 2000 ηIBA και η MD Nordion ένωσαν τις δυνάμεις με το άνοιγμα μιας εγκατάστασης ακτινοβόλησης στο Tepeji-Μεξικό κοντά στη Πόλη του Μεξικού. Αυτή η επιχείρηση συγκέντρωσε τη MD Nordin παγκόσμιοκατασκευαστή Κοβάλτιου-60 με την IBA, έναν ηγέτη στους τομείς της αποστείρωσης και των ιοντιζουσώντεχνολογιών. Επιπρόσθετα της χρησιμοποίησης Κοβάλτιου-60 για υπηρεσίες ακτινοβολίας, η IBA υιοθετείεπίσης μη-ραδιενεργές εναλλακτικές λύσεις, όπως το ethylene oxide , ηλεκτρόνια, και ακτίνες X.

Άλλες επιχειρήσειςΤο International Isotopes Clearing House, Inc (στο Leawood-Κάνσας) διανέμει ραδιοϊσότοπα

παγκοσμίως που αποκτήθηκαν από ινστιτούτα και πυρηνικές εγκαταστάσεις στη Ρωσία και αλλού. Αυτοίπεριλαμβάνουν πολλά σε αντιδραστήρα-παραχθέντα ισότοπα πολύ υψηλής ραδιοτοξικότητας όπως το Αμερίκιο,

8

το Πλουτώνιο, το Ουράνιο και το Κιούριο. Επίσης άξιο μνημόνευσης είναι το Varian Medical Systems, Inc.,Καλιφόρνιας, που αναγνωρίζεται γενικά ως πρωτοπόρος κατασκευαστής των ενσωματωμένων συστημάτωνθεραπείας καρκίνου, τις περιοχές κατασκευής στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη και με 34 γραφείαπώλησης και υποστήριξης σε όλο τον κόσμο. Ραδιοφαρμακευτικές υπηρεσίες προσφέρουν σε όλο τον κόσμο ταπροϊόντα τους σε κλινικές και νοσοκομεία, όπου οι γιατροί χορηγούν τα προϊόντα στους ασθενείς. Αυτές οιυπηρεσίες μεταφέρουν διάφορους τύπους ραδιοϊσοτόπων συμπεριλαμβανομένων των Αμερίκιο-241, Καίσιο-137 και Καλιφόρνιο-252 αλλά σαν τοπικοί διανομείς εφοδιάζουν γενικά τα προϊόντα σε μικρές ποσότητες. Ηδιεθνής εταιρία Syncor, μια ραδιοφαρμακευτική εταιρία, λειτουργεί μέσω 127 ραδιοφαρμακείων σεΗνωμένες Πολιτείες και σε 19 περιοχές παγκοσμίως. Ένας άλλος ραδιοφαρμακευτικός προμηθευτής,η NihonMedi-Physics Nihon μια κοινοπραξία μεταξύ της Amersham και Sumitomo Chemical εξυπηρετεί την ιαπωνικήαγορά καθώς επίσης και τις ιατρικές εγκαταστάσεις στην Ασία και την Ωκεανία. Αλλά τα ραδιοφαρμακειαειναι η Geodax Technology (αναπτύσσει δραστηριότητες μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες), καθώς επίσης καιπροεξέχοντες κάθετα ενσωματωμένους προμηθευτές, όπως Amersham και Mallinckrodt.

Οι κατασκευαστές εξοπλισμού αποστείρωσης ακτινοβολητών Γάμμα, που χρησιμοποιούν Κοβάλτιο-60στις εγκαταστάσεις ακτινοβόλησης ως πηγή ακτινοβολίας τους, περιλαμβάνουν τις εταιρείες: Food TechnologyServices (που εδρεύει στη Φλώριδα), την Steris Corp. (με εγκαταστάσεις στην Αμερική, την Ασία, και τηνΕυρώπη), και Steritech (που εδρεύει στην Αυστραλία). Η Gray Star Inc. με έδρα τις ΗΠΑ έχει σχεδιάσειακτινοβολητές τροφίμων που χρησιμοποιούν Καίσιο-137 ως πηγή ακτινοβολίας τους,. Εντούτοις κανένα από ταπροϊόντα τους δεν έχει πωληθεί μέχρι σήμερα δεδομένου ότι η επιχείρηση υποβάλλεται στην κατοχύρωση μεδίπλωμα ευρεσιτεχνίας και τις αναγκαίες ρυθμιστικές διαδικασίες. Κάθε πηγή περιέχει 2,8 εκατομμύριο Κιουρίτου χλωριούχου καισίου με μορφή σκόνης που τοποθετούνται μέσα σε ένα υποδοχέα ανοξείδωτου χάλυβα.

Απόρριψη Χρησιμοποιούμενων Πηγών Αφού χρησιμοποιηθούν τα ραδιοϊσότοπα απαιτείται ασφαλής απόρριψη. Πρέπει να επιστραφεί η μη

χρησιμοποιούμενη πια πηγή στον παραγωγό της πηγής ή στον προμηθευτή της. Η κράτηση των μηχρησιμοποιούμενων πηγών στις εγκαταστάσεις των χρηστών αυξάνει τον κίνδυνο οι πηγές να ορφανέψουν.Παρακάτω μελετούμε την απόρριψη μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις Ηνωμένες Πολιτείες επειδή τασυστήματα απόρριψης αυτών των εθνών είναι γνωστότερα από τα αντίστοιχα άλλων χωρών. Μια συνοπτικήσυζήτηση του συστήματος της Ρωσίας της διάθεσης ακολουθεί. Κατόπιν αυτό το τμήμα συζητά τις υπηρεσίεςαπόρριψης που προσφέρονται από κυριότερους παραγωγούς ραδιενεργών πηγών.

Ευρωπαϊκή ΈνωσηΠρόσφατα, μια λεπτομερής εξέταση της διαχείρισης των μη χρησιμοποιούμενων πηγών αποκάλυψε ότι

ακόμη και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθετούνται διαφορετικές μέθοδοι απόρριψης από τα διάφορακράτη μέλη. Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ ενεργοποιούν τις περιφερειακές ή κεντρικές προσωρινέςεγκαταστάσεις αποθήκευσης που μπορούν να δεχθούν τις περισσότερες από τις μη χρησιμοποιούμενες πηγές.Αλλά τρία άλλα έθνη δεν έχουν τέτοιους χώρους και έτσι οι χρήστες αναγκάζονται να αποθηκεύσουν τις μηχρησιμοποιούμενες πηγές στο χώρο τους. Μερικά έθνη δεν έχουν χωρητικότητα αποθήκευσης στις προσωρινέςεγκαταστάσεις. Η επιδείνωση αυτού του προβλήματος οφείλεται στην έλλειψη τελικών περιοχών απόρριψης σεπολλές χώρες. Τα περισσότερα κράτη της ΕΕ ωθούν τους χρήστες να επιστρέψουν τις μη χρησιμοποιούμενεςπηγές στους παραγωγούς για κατάλληλη απόρριψη. Από αυτή την άποψη, η Γαλλία διατηρεί τουςαυστηρότερους κανονισμούς δεδομένου ότι απαιτείται από τους χρήστες να επιστρέψουν τις μηχρησιμοποιούμενες πηγές στον προμηθευτή. Οι γαλλικές ρυθμίσεις απαιτούν αφαίρεση της πηγής όχιπερισσότερο από 10 χρόνια μετά από την αγορά. Επιπλέον, ο προμηθευτής πρέπει να υπολογίσει τις δαπάνεςαπόρριψης στην τιμή της αγοράς.

Ηνωμένες Πολιτείες Μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν τρεις περιφερειακές εγκαταστάσεις παροχής υπηρεσιών

απόρριψης για τα απόβλητα χαμηλού επιπέδου. Τέτοια απόβλητα περιλαμβάνουν τέσσερις διαφορετικέςκατηγορίες: Κατηγορία Α, Κατηγορία Β, Κατηγορία C και Κατηγορία πηγών μεγαλύτερες της C (GTCC). Οικανονισμοί της Αμερικανικής Πυρηνικής Ρυθμιστικής Επιτροπής (Nuclear Regulatory Commission) ορίζουντην απαραίτητη φυσική μορφή και τα χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας. Λόγω των περιορισμών χώρου πουυπάρχουν εδώ οι πίνακες που απαριθμούν τα επίπεδα συγκέντρωσης της ραδιενέργειας για τα διάφορα υλικά

9

κάθε κατηγορίας δεν αναπαράγεται αλλά είναι εύκολα προσιτοί στη ιστοσελίδα της NRC. Το σημαντικόσημείο εδώ είναι ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας αυξάνουν όσο η ταξινόμηση ανεβαίνει από την κατηγορία Αστη GTCC. Κατά συνέπεια, ο κίνδυνος ασφάλειας αυξάνεται από την κατηγορία Α στη GTCC. Αν και οικατηγορίες Α μέχρι C είναι γενικά αποδεκτές για σχεδόν επιφανειακή απόρριψη, οι πηγές που πέφτουν στηνκατηγορία "Μεγαλύτερες από Κατηγορία C" πρέπει να απορρίπτονται γεωλογικά εκτός αν υπάρχουνπροτάσεις εγκεκριμένες από την Nuclear Regulatory Commission για την απόρριψη τέτοιων αποβλήτων σε μιαπεριοχή απόρριψης.

Αν και πολλές από τις ραδιενεργές πηγές που συζητούνται εδώ θα ήταν επιλέξιμες για επιφανειακήαπόρριψη ως απόβλητα κατηγορίας Α, B ή C από τη στιγμή που δεν τις χρειάζονται κανείς πια, οι ιδιαίτεραισχυρές ραδιενεργές πηγές με τους σχετικά μεγαλύτερους χρόνους ημιζωής θα έπρεπε να απορριφτούν σαναπόβλητα GTCC. Γενικά τα ραδιοϊσότοπα με χρόνους ημιζωής μικρότερους από πέντε έτη δεν θα υπερέβαιναντα πρότυπα κατηγορίας C λόγω της σχετικά γρήγορης διάσπασης τους. Ειδικότερα Καλιφόρνιο-252,Κοβάλτιο-60, και Iρίδιο-192, τα τρία ραδιοϊσότοπα που έχουν τους πιο μικρούς χρόνους ημιζωής από τα επτάπαραγόμενα σε αντιδραστήρα ραδιοϊσότοπα που παρουσιάζουν μεγάλο πρόβλημα ασφάλειας, συνήθως δενξεπερνούν τις απαιτήσεις κατηγορίας C. Αντίθετα, ανάλογα με τα ποσά ραδιενέργειας το Αμερίκιο-24l,Καίσιο-137, Πλουτώνιο-238 και Στρόντιο-90 θα μπορούσαν να υπερβούν την ταξινόμηση κατηγορίας C.

Όπως συζητείται πιο κάτω στο τμήμα ρυθμιστικού ελέγχου οι περισσότερες Αμερικάνικες πολιτείεςέχουν αναλάβει την ευθύνη για τις πηγές τους μέσω της συμφωνίας Agreement States. Αυτές οι πολιτείες έχουνδιαμορφώσει συμφωνίες, οι οποίες ελέγχουν τις χαμηλού επιπέδου εγκαταστάσεις απόρριψης αποβλήτων. Οιτρεις εγκαταστάσεις είναι η Barnwell που βρίσκεται στο Banwell-Νότια Καρολίνα η Hanford που βρίσκεταιστο Hanford-Ουάσιγκτον και η Envirocare, που βρίσκεται στο Clive-Utah. Αν και η Barnwell δέχεται τααπόβλητα από όλες τις πολιτείες εκτός από εκείνους στα Rocky Mountain and Northwest, από τις αρχές 2008θα δέχεται μόνο απόβλητα από το Κοννέκτικατ, Νιου Τζέρσεϋ, και Νότια Καρολίνα. Το Hanford μπορεί ναδέχεται απόβλητα από τα Northwest and Rocky Mountain Compacts. Το Envirocare μπορεί να δέχεταιαπόβλητα από όλες τις περιοχές. Αμφότερα Barnwell και Hanford μπορούν να απορρίψουν απόβλητακατηγορίας Α μέχρι C, αλλά η Envirocare αυτήν την περίοδο έχει άδεια για να ξεφορτώνει μόνο απόβλητακατηγορίας Α. Κατά συνέπεια το 2008, όταν εφαρμοστούν οι περιορισμοί στη Banwell μερικές πολιτείες δεν θαέχουν εξουσιοδοτημένη εγκατάσταση απόρριψης απόβλητων κατηγορίας μεγαλύτερης από Α. Εξίσου σημαντικόείναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα έλλειψης εγκατάστασης αποθήκευσηςραδιοϊσοτόπων αφιερωμένων στα απόβλητα κατηγορίας μεγαλύτερης από C. Χωρίς τέτοια διαθέσιμηαποθήκευση οι χρήστες στις Ηνωμένες Πολιτείες που έχουν μη χρησιμοποιούμενες πηγές GTCC θα έπρεπε ναπεριμένουν το επίπεδο ραδιενέργειας να πέσει τουλάχιστον στο επίπεδο κατηγορίας C, προτού μπορέσουν ναξεφορτωθούν τις μη χρησιμοποιούμενες πια πηγές τους στις τρεις εγκεκριμένες εγκαταστάσεις μια περίοδος πουμπορεί να διαρκέσει για αρκετά χρόνια. Τον Φεβρουάριο του 2001 το NRC εφάρμοσε πιο δύσκαμπτες ποινικέςρήτρες για την αναρμόδια απόρριψη των πηγών. Ιδιαίτερα οι ποινικές ρήτρες είναι τώρα τουλάχιστον τρειςφορές το κόστος της κατάλληλης απόρριψης. Σκοπός είναι η δημιουργία κίνητρων για εξουσιοδοτημένηαπόρριψη.

Για να αρχίσει να εξετάζει το πρόβλημα των μη χρησιμοποιούμενων ή ανεπιθύμητων σφραγισμένωνπηγών που υπερβαίνουν τα όρια του NRC για τα χαμηλού επιπέδου ραδιενεργά απόβλητα, το υπουργείοΕνέργειας DOE διαχειρίζεται ένα πρόγραμμα απομακρυσμένης αποκατάστασης των πηγών (OSR) για ναπαρέχεται ασφαλής αποθήκευση στις εγκαταστάσεις τους. Περίπου 18.000 πηγές αυτήν την περίοδοεμπίπτουν στις διαδικασίες αυτού του προγράμματος. Το πρόγραμμα OSR εστιάζεται κυρίως στις εμπορικέςπηγές, αλλά επίσης ανακτά μερικές σφραγισμένες πηγές του Υπουργείου Ενέργειας (DOE) και τουΥπουργείου Αμύνης (DOD) που δεν χρησιμοποιούνται πλέον. Σχετικά με τα ραδιοϊσότοπα που θεωρούνταισ’ αυτό το έγγραφο μέγιστου κίνδυνου από άποψη ασφάλειας, το πρόγραμμα OSR έχει διασφαλίσει κυρίωςτις σφραγισμένες ραδιενεργές πηγές που περιέχουν Pu- 238 και Αμερίκιο-24l. Σε έκτακτη βάση εντούτοιςμπορεί επίσης να συλλέξει τις πηγές που περιέχουν Καίσιο- 137 και άλλα ραδιοϊσότοπα που δημιουργούνμεγάλη ανησυχία ανάλογα με την ενεργότητα της πηγής και τη διαθεσιμότητα μιας περιοχής διάθεσης. Τοπρόγραμμα OSR δεν θα δεχτεί ραδιενεργό υλικό φυσικά εμφανιζόμενο όπως Ράδιο- 226.

Σαν βασικό μέλος του προγράμματος OSR η Los Alamos National Laboratory's (LANL) Off-SiteRecovery Project Team ανέκτησε σχεδόν 3.000 σφραγισμένες πηγές το 2001 και τις ασφάλισε σε 130 υποδοχείςαποθήκευσης στον τεχνικό τομέα 54 του εργαστηρίου. Το LANL θα συνεχίσει να αποθηκεύει αυτές τις πηγές,έως ότου αναπτυχθεί μια τελική περιοχή απόρριψης. Μέχρι τώρα η διοίκηση του προγράμματος OSR δεν έχει

10

αποφασίσει πότε θα χτιστεί μια τέτοια περιοχή. Εντούτοις, σύμφωνα με μια έκθεση LANL σχετικά με τοπρόγραμμα OSR,"για λόγους προγραμματισμού υποτίθεται ότι κάποια μορφή επιλογής διάθεσης [τελικής] θαείναι διαθέσιμη το 2006". Επειδή η διοίκηση του περιβαλλοντικού τμήματος (EM) του DOE προς το παρόνδεν θεωρεί τη κατασκευή περιοχών απόρριψης ως προτεραιότητα είναι απίθανο να ολοκληρωθεί αυτή σε αυτότο χρονικό πλαίσιο.

Σε απάντηση στις αυξανόμενες ραδιολογικές ανησυχίες ασφάλειας μετά από τις 11 Σεπτεμβρίου 2001,το Κογκρέσο αντέστρεψε τη φθίνουσα τάση του προϋπολογισμού του προγράμματος και την αύξησε αισθητάμε ένα συμπλήρωμα 10 εκατομ. δολ. Το αναδιοργανωμένο πρόγραμμα άρχισε το 1999 με έναν προϋπολογισμό$7 εκατομμυρίων δολ. ο οποίος κόπηκε στο οικονομικό έτος 2002 στα 2.5 εκατομ. Δολ. και είχε σκοπό ναπερικοπούν άλλα 1.8 εκατομ δολ το οικονομικό έτος 2003.

Βασισμένο επάνω στην επιτυχή συλλογή περίπου 3.300 πηγών, το πρόγραμμα OSR σκοπεύει ναχρησιμοποιήσει τα συμπληρωματικά κεφάλαια για να καθιερώσει μια ενημερωμένη βάση δεδομένων μέσα σε18 μήνες για να βοηθήσει την ασφάλεια περισσότερων από 5.000 πρόσθετων πηγών που έχουν προσδιοριστεί.Προβλέπει ότι άλλες 10.000 πηγές κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας θα βρεθούν επιλέξιμες για τησυλλογή. Βασισμένο στη μετά την 9/11 ανάλυση, το NRC έχει καθορίσει ότι πηγές που ευρίσκονται αυτήν τηπερίοδο στη βάση δεδομένων θέτουν έναν πιθανό κίνδυνο ασφάλειας. Ένας ανώτερος υπάλληλος τουυπουργείου Ενέργειας DOE εξέφρασε την ανησυχία του όσον αφορά τα συμπληρωματικά κεφάλαια που έχειανάγκη το πρόγραμμα. Το μέλλον του προγράμματος παραμένει αβέβαιο, επειδή η ηγεσία τμήματος EMσκοπεύει να κόψει τη χρηματοδότηση για τα επόμενα έτη.

ΡωσίαΣτη Ρωσία η απόρριψη των μη χρησιμοποιούμενων ραδιενεργών πηγών ρυθμίζεται από τη Radon μια

οργάνωση αρμόδια για τον εντοπισμό και την αποθήκευση των ραδιενεργών αποβλήτων. Όταν η Radonκαθιερώθηκε το 1961 περιελάμβανε 34 επιχειρήσεις που δρούσαν περιφερειακά σε όλη τη ΣοβιετικήΈνωση. Υπάρχουν τώρα 16 επιχειρήσεις στη ρωσική ομοσπονδία συμπεριλαμβανομένου του κύριου κέντρουστο Sergiev Posad έξω από τη Μόσχα. Αυτό το κέντρο μαζί με μια συνδεμένη μονάδα που εδρεύει στηΜόσχα είναι αρμόδιο για την πόλη της Μόσχας και των 10 γειτονικών περιοχών η οποία περιλαμβάνει 14εκατομμύριο ανθρώπους. Αν και η Radon είναι ανεξάρτητη από τη MINATOM συνεργάζεται με τοΥπουργείο και τις συμβεβλημένες επιχειρήσεις και ιδρύματα.

Σαν αποτέλεσμα των πρόσφατων ρυθμιστικών αλλαγών οι εγκαταστάσεις της Radon υπάγονται τώραστις ρωσικές περιφερειακές κυβερνήσεις. Παραδείγματος χάριν επειδή εξυπηρετεί μια τέτοια ευρεία περιοχή τοSergiev Posad λαμβάνει χρηματοδότηση τόσο από τη διοίκηση της πόλης της Μόσχας, όσο και από μερικάομοσπονδιακά προγράμματα καθώς επίσης αποκομίζοντας εισόδημα μέσω των εμπορικών δραστηριοτήτωντου. Η κύρια ομοσπονδιακή λειτουργία του είναι να συντηρήσει περίπου 2.000 επιχειρήσεις που παράγουνραδιενεργά απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των μη χρησιμοποιούμενων ραδιενεργών πηγών. Αυτές οι πηγέςαποθηκεύονται στις υπόγειες αποθήκες που θάβονται σε ένα βάθος έξι μέτρων και είναι ακινητοποιημένες σεμια μεταλλική μήτρα, η οποία περιλαμβάνει μεταλλικές κατασκευές μολύβδου και αλουμίνιου. Η Ρωσίαμπορεί ακίνδυνα και με ασφάλεια να διαχειριστεί τις μη χρησιμοποιούμενες πηγές μέσω των πολλώνεγκαταστάσεων της Radon. Εντούτοις, το σημαντικότερο πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί και ναπροσδιοριστεί είναι η συλλογή αυτών των πηγών σε όλη τη χώρα. Ο κατάλληλος έλεγχος γενικά δεν ασκήθηκεκατά τη διάρκεια των δεκαετιών σοβιετικής κυριαρχίας. Επιπλέον, οι θέσεις πολλών αναρμόδιων απορρίψεωντων ραδιενεργών πηγών παραμένουν άγνωστες.

Μια θέση περιοχών ενταφιασμού ραδιενεργών πηγών που είναι ευρέως γνωστή και έχει παρουσιάσειμεγάλο θέμα ασφάλειας είναι το Radon Special Combine στο Γκρόζνυ-Τσετσενία. Αυτή η περιοχήενταφιασμών περιέχει κατ' εκτίμηση 1.250 κιουρί και τρία υψηλού κινδύνου ραδιοϊσότοπα (Κοβάλτιο-60,Καίσιο-37 και Ιρίδιο-192) αποτελούν έναν άγνωστης ποσότητας κίνδυνο. Επιπλέον ραδιενεργά απόβληταβρίσκονται σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες σε άλλες 26 εγκαταστάσεις στην Τσετσενία. Το 1995μια ρωσική επιτροπή με ομοσπονδιακή χρηματοδότηση προώθησε. την έρευνα για την ασφάλεια τωνραδιενεργών αποβλήτων στη περιοχή του Γκρόζνυ και σε άλλες εγκαταστάσεις. Εντούτοις, λόγω των μαχώνστην περιοχή, η επιτροπή δεν μπορούσε να κάνει έναν οριστικό προσδιορισμό της ασφάλειας των ραδιενεργώνυλικών. Τον Ιανουάριο του 1998 οι Τσετσένοι ανώτεροι υπάλληλοι ζήτησαν βοήθεια από τα Ηνωμένα Έθνηκαι από την Οργάνωση για Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη για να αντιμετωπίσουν το ζήτημα τωνραδιενεργών πηγών που βρέθηκαν στη Τσετσενία. Έπειτα από δύο έτη η ρωσική ομοσπονδιακή κυβέρνηση

11

ανέφερε ότι έλεγξε τη Radon. Ο Aleksandr Koldobsky ένας επιστήμονας του Institute Φυσικής και Μηχανικήςτης Μόσχας (MIFI), και εμπειρογνώμονας στον τομέα της ραδιολογικής τρομοκρατίας δήλωσε ότι υπάρχει"ένας σημαντικός αριθμός ραδιοισοτοπικών πηγών στην Τσετσενία που έχει χαθεί και υπάρχει μια μεγάληπιθανότητα αυτές να έχουν περιέλθει ή να πέσουν κάποια στιγμή στα χέρια των τρομοκρατών.

Βιομηχανικές Υπηρεσίες απόρριψηςΕκτός από τα εθνικά οργανωμένα προγράμματα απόρριψης οι χρήστες μπορούν συχνά να επιστρέψουν

τις μη χρησιμοποιούμενες πηγές στους αρχικούς παραγωγούς με αντάλλαγμα την αγορά πηγών γιααντικατάσταση. Εντούτοις, οι αμοιβές απόρριψης μπορούν να είναι ουσιαστικές και απαγορευτικές γιαπολλούς μικρότερους χρήστες. Στην πράξη αυτοί οι χρήστες μερικές φορές περιμένουν έως ότου έχουνσυσσωρεύσει έναν μεγάλο αριθμό πηγών πριν τις στέλνουν σε μια εγκατάσταση απόρριψης. Με το να κάνουναυτό μπορούν να κερδίσουν χρήματα, αλλά ενδεχομένως μπορούν να αυξήσουν τους κινδύνους ασφάλειάς τουςμε την κράτηση πολλών ανεπιθύμητων πηγών στην περιοχή τους. Ένα άλλο πρόβλημα προκύπτει ότανμεταφέρουν οι χρήστες τις πηγές σε άλλους χρήστες κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια επαφής μετον αρχικό προμηθευτή. Επιπλέον σε αυτές τις καταστάσεις, στις οποίες οι χρήστες αγοράζουν από άλλουςχρήστες ο νέος χρήστης πληρώνει λιγότερο από ότι ο αρχικός χρήστης πλήρωσε για την καινούργια πηγή καιδεν μπορεί συνεπώς να έχει τα κατάλληλα κεφάλαια για να επιστρέψει τη μη χρησιμοποιούμενη πηγή στοπρομηθευτή για απόρριψη. Δεν είναι δυνατό να καθοριστεί ο βαθμός στον οποίο οι τελικοί χρήστεςχρησιμοποιούν τις υπηρεσίες διάθεσης των παραγωγών ή των διανομέων.

Όλοι οι κυριότεροι παραγωγοί και διανομείς ραδιενεργών πηγών που ερευνώνται σε αυτό το έγγραφοπροσφέρουν κάποιο τύπο υπηρεσίων απόρριψης. Παραδείγματος χάριν η MD Nordion, ο μεγαλύτεροςπαραγωγός, λειτουργεί μια υπηρεσία απόρριψης πηγών. Η IRE λειτουργεί μια περιοχή προσωρινήςαποθήκευσης για ONDRAF (το National Body for Radioactive Waste and Fissile Materials) τη βελγικήκυβερνητική επιτροπή αρμόδια για τη διάθεση ραδιενεργών αποβλήτων. Ο Νοτιοαφρικανικός κατασκευαστήςραδιενεργών πηγών Nuclear Technology Products θα πάρει πίσω οποιαδήποτε σφραγισμένη ραδιενεργό πηγήπου έχει πλησιάσει στο τέλος της εγγυημένης ζωής της. Οι εγκαταστάσεις της NTP στο Pelindaba θα δέχεταιαυτές τις πηγές για έλεγχο, δοκιμή, re-encapsulation και πιστοποίηση. Επιπλέον, στο Pelindaba η NTP θαξεφορτωθεί ακίνδυνα τις ξοδεμένες πηγές που παρέχονται από την εταιρεία υπό τον όρο ότι ο πελάτης θαπληρώσει για τις δαπάνες μεταφοράς και απόρριψης. Η AEA Technology προσφέρει υπηρεσίες απόρριψης καιανακύκλωσης. Τον Δεκέμβριο του 2001 η Studsvik υπέγραψε μια συμφωνία απόρριψης με τις εγκαταστάσειςτης Envirocare στην Utah. Για τα χαμηλά και πολύ χαμηλού επιπέδου απόβλητά της η Amersham χρησιμοποιείτις περιοχές απόρριψης που οργανώνονται από τις εθνικές κυβερνήσεις. Για τα ενδιάμεσου επιπέδου απόβληταπου παράγονται μόνο στις περιοχές Amersham, η επιχείρηση έχει χτίσει τις ειδικές εγκαταστάσεις για τηνασφαλή αποθήκευση. Τέλος, η Mallinckrodt δίνει έμφαση στην ανακύκλωση και την απόρριψη των προϊόντωντης σαν μέρος του κώδικα "Product Stewardship". Αυτή η επιχείρηση έχει δημιουργήσει επίσης μια βάσηδεδομένων για να αξιολογήσει καλύτερα τα χαρακτηριστικά κινδύνου των προϊόντων της.

ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ

Ενώ οι ρυθμιστικές αρχές στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου διατηρούν επαρκή έλεγχο τηςπλειοψηφίας των ραδιενεργών πηγών, περισσότερο από τα μισά από τα έθνη παγκοσμίως (περισσότερο από100) έχουν ανεπαρκή ρυθμιστικά συστήματα. Λόγω της σπανιότητας των κεφαλαίων, ένα από τα κύριαπροβλήματα, οι ρυθμιστικές επιτροπές δεν έχουν τους αναγκαίους πόρους για να κάνουν τις εργασίες τους.Άλλο βασικό πρόβλημα είναι ότι περιλαμβάνουν είτε πάρα πολλή κυβερνητική παρέμβαση, είτε επίσηςδίνεται λίγη προσοχή στην προσέλκυση υψηλής στάθμης προσωπικού στις ρυθμιστικές επιτροπές ή εταιρείες.Οι υπεύθυνοι ρυθμιστικών διαδικασιών δεν μπορούν να επιτύχουν αποτελεσματική επίβλεψη, εάν δεν μπορούννα συντηρήσουν την ανεξαρτησία τους λόγω της διαφθοράς που προέρχεται είτε από την κυβέρνηση είτε απότη βιομηχανία. Αφιερώνοντας τους πόρους στη στρατολόγηση, στη συντήρηση και στην κατάρτιση είναιουσιαστικές ενέργειες στη διατήρηση μια αναπτυγμένης ρυθμιστικής αντιπροσωπείας. Μια κυβέρνηση μπορείεπίσης να περιέλθει στην παγίδα της σκέψης ότι ακριβώς επειδή θεσπίζει έναν νόμο, η ασφάλεια και ηπροστασία ακτινοβολίας διασφαλίζονται. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της IAEA έχει χαρακτηρίσει αυτήν τηνάποψη ως "εξαιρετικά επικίνδυνη.

Η εξέταση της περαιτέρω ενίσχυσης της ασφάλειας ραδιενεργών πηγών ήταν η κορυφαίαπροτεραιότητα στη Διεθνή Διάσκεψη του Μαρτίου 2003 σχετικά με την ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών, που

12

υποστηρίχθηκε από την IAEA, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσική Ομοσπονδία. Σύμφωνα με τηνανακοίνωση της διάσκεψης "πολλές ραδιενεργές πηγές δεν υπόκεινται γενικά στα σφιχτά μέτρα ασφάλειας, τέτοιαδε μέτρα έχουν περιοριστεί παραδοσιακά στην παρεμπόδιση της τυχαίας πρόσβασης ή της ασήμαντης κλοπής,όπως η κλοπή των υλικών προστατευτικών καλυμμάτων. Τα παραδοσιακά μέτρα ασφάλειας στοχεύουν στηναποτροπή της αναρμόδιας πρόσβασης στις ραδιενεργές πηγές, τέτοια δε πρόσβαση διευκολύνεται όταν οι πηγές είναικακώς τοποθετημένες, ξεχασμένες, χαμένες ή χωρίς ασφάλεια αποθηκευμένες. Πρέπει να εξεταστούν ταπρόσθετα μέτρα ασφάλειας που απαιτούνται για προστασία από πιθανή κακόβουλη χρήση των ραδιενεργώνπηγών. Τα μέτρα ασφάλειας πρέπει τώρα επίσης να στραφούν στην παρεμπόδιση της απώλειας ελέγχου τωνραδιενεργών πηγών".

Για να αναπτυχθεί καλύτερη κατανόηση των ρυθμιστικών βελτιώσεων και πρακτικών ασφάλειας τωνραδιενεργών πηγών που απαιτούνται πρέπει να καθιερωθεί η βασική γραμμή της τρέχουσας πρακτικήςπροστασίας των πηγών κάτω από το ρυθμιστικό έλεγχο και να ανιχνευθούν και να ασφαλιστούν οι ορφανέςπηγές οι οποίες εξ ορισμού είναι έξω από τους ρυθμιστικούς ελέγχους. Λόγω χωρικών και πληροφοριακώνπεριορισμών εδώ συζητούνται μόνο τέσσερις σημαντικές οντότητες: Ηνωμένες Πολιτείες, Αργεντινή,Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Διεθνή Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, για τις οποίες αρκετά είναι γνωστά πάνω στηναντιμετώπιση του θέματος «ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών και των ρυθμιστικών συστημάτων τους». ΗΑργεντινή και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σημαντικά παραδείγματα λόγω της προεξέχουσας θέσης τους σαντμήμα της επίλεκτης ομάδας εθνών που παράγουν είτε χρησιμοποιούν την πλειοψηφία των ραδιενεργών πηγών.Η ΕΕ επιλέγεται επειδή οι πρόσφατες εκθέσεις έχουν φωτίσει τωρινές πρακτικές σχετικά με τις ραδιενεργέςπηγές, και επειδή τρία έθνη Βέλγιο, Κάτω Χώρες, και Γαλλία συμβάλλουν με μια σημαντική μερίδα στηνεμπορική παραγωγή ραδιοϊσοτόπων και είναι κράτη μέλη της ΕΕ. Τέλος ο IAEA διαδραματίζει έναν σημαντικόρόλο στη συνεργασία με τα κράτη μέλη του για να βελτιώσει την ασφάλεια και την προστασία των ραδιενεργώνπηγών.

Ρυθμιστικές προσπάθειες και πρακτικές ασφάλειας ραδιενεργών πηγών στις Ηνωμένες Πολιτείες

Nuclear Regulatory Commission και Agreement States System Για να αποκτήσουμε γνώση των τρεχουσών πρακτικών ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών μέσα στις

Ηνωμένες Πολιτείες απαιτείται κατανόηση του ρυθμιστικού συστήματος. Η Nuclear Regulatory Commissionεκτός από την επίβλεψη ασφάλειας και προστασίας των πυρηνικών αντιδραστήρων χορηγεί άδειες ιδιοκτησίαςραδιενεργών πηγών. Εντούτοις αυτή η εξουσία είναι περιορισμένη. Ειδικότερα η NRC ρυθμίζει τις αστικές πηγέςπου χρησιμοποιούν τα ραδιοϊσότοπα που παράγονται στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, αλλά δεν ρυθμίζει τιςπηγές που χρησιμοποιούν υλικά που παράγονται με άλλες μεθόδους, όπως παραγωγή σε επιταχυντή ή πουπεριέχουν ορισμένα ραδιενεργά υλικά φυσικά εμφανιζόμενα όπως το Ράδιο. Οι μεμονωμένες πολιτείες είναιαρμόδιες για τη ρύθμιση των ραδιενεργών πηγών που δημιουργούνται τόσο στους επιταχυντές, όσο και αυτέςαπό παράγονται ραδιενεργά υλικά φυσικά εμφανιζόμενα. Επιπλέον, τα κράτη ρυθμίζουν τα μηχανήματαπαραγωγής ακτινοβολιών, όπως μηχανήματα ακτίνων-Χ τόσο για ιατρικές όσο και για βιομηχανικές εφαρμογές.Περαιτέρω τα περισσότερα κράτη εμμένουν στο σύστημα Agreement States, το οποίο επιτρέπει στα κράτη ναρυθμίσουν τις σε αντιδραστήρας-παραγόμενες πηγές. Περίπου τα τρία τέταρτα αυτών των πηγών καλύπτονταιμέσα στα πλαίσια αυτού του συστήματος. Σε εκείνες τις πολιτείες που δεν ευρίσκονται στα πλαίσια αυτού τουσυστήματος και στους τομείς αποκλειστικής ομοσπονδιακής αρμοδιότητας το NRC διατηρεί τις πλήρειςρυθμιστικές αρμοδιότητες. Ακόμη και μέσα στα Agreement States η NRC διαδραματίζει έναν ρόλο επίβλεψηςμέσω της Integrated Materials Performance Evaluation Process (IMPEP). Η IMPEP εξασφαλίζει ότι ένα κοινόσύνολο ρυθμιστικών κριτηρίων απόδοσης χρησιμοποιείται από όλες τις πολιτείες μέσα στο σύστημα. Επιπλέον,το προσωπικό του NRC παρέχει τεχνική βοήθεια σε αυτές τις πολιτείες μέσω των περιφερειακών γραφείων.

Δύο τύποι αδειών κυβερνούν περισσότερες από 2 εκατομμύρια ραδιενεργές πηγές στις ΗνωμένεςΠολιτείες. Οι γενικές άδειες ισχύουν για λιγότερο από 1,8 εκατομμύρια επικίνδυνες πηγές. Αυτές είναι μάλλονμικρές χαμηλής ενεργότητας πηγές ραδιενέργειας. Περίπου 135.000 επιχειρήσεις έχουν γενικές άδειες. Οιπερισσότεροι από αυτούς τους κατόχους άδειας δεν θα κατείχαν πηγές με μεγάλες πρόβλημα ασφάλειας.Συγκεκριμένες άδειες εκδίδονται για να υπάρχει αυστηρότερος έλεγχος των 260.000 πιο επικίνδυνων πηγών.Περίπου 20.000 άτομα ή επιχειρήσεις κατέχουν τις συγκεκριμένες άδειες.

Με τη διεξαγωγή επιθεωρήσεων η NRC ελέγχει περιοδικά την υπευθυνότητα και την ασφάλεια τωνπηγών. Συγκεκριμένες άδειες απαιτούν συχνότερες επιθεωρήσεις από τις γενικές άδειες. Η περιοδικότητα της

13

επιθεώρησης εξαρτάται από τον τύπο πηγής. Ειδικότερα, επιθεωρήσεις προστατευμένων ακτινοβολητών που είναιμικρού μεγέθους που χρησιμοποιούν μεγάλο προστατευτικό κάλυμμα εμφανίζονται κάθε τρία έως πέντε έτη, ενώ οιεπιθεωρήσεις πανοραμικών ακτινοβολητών που είναι ειδικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις με μεγάλα δωμάτιαακτινοβόλησης πραγματοποιούνται καθένα σε δύο έτη.

Απευθυνόμενος τον Δεκεμβρίου του 2000 στη διάσκεψη IAEA σχετικά με την ασφάλεια και τηνπροστασία των ραδιενεργών πηγών, ο πρόεδρος της NRC Richard Meserve παρουσίασε τις πτυχές ενόςαποτελεσματικού ρυθμιστικού συστήματος για τις πηγές. Πρώτιστα απαίτησε μεγαλύτερη αποτελεσματικότηταστον απολογισμό της κατάστασης των πηγών. Για να βοηθήσει το NRC την εξασφάλιση τηςαποτελεσματικότητας έχει αναπτύξει διαδικασίες με τις οποίες μπορεί να επιβάλλονται ποινικές ρήτρες όπωςπρόστιμα στις σοβαρές και επαναλαμβανόμενες παραβιάσεις. Επίσης, έχει βάλει σε εφαρμογή ένα πρόγραμμακαταγραφής εκείνων των εξουσιοδοτημένων πηγών που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σημαντικό κίνδυνοασφάλειας. Αυτό το πρόγραμμα επιτρέπει καλύτερα την παρακολούθηση αυτών των πηγών. Υπογραμμίστηκεη ανάγκη για μεγαλύτερη προσοχή στην εκπαίδευση των χρηστών πάνω στις ευθύνες που έχουν σχετικά μετην κατάλληλη απόρριψη των μη χρησιμοποιούμενων ή ανεπιθύμητων πηγών. Περαιτέρω ανέφερε ότιαπαιτούνται επαρκή μέτρα απάντησης σε έκτακτες καταστάσεις για να εξεταστούν οι καταστάσεις, στις οποίεςέχει εμφανιστεί η απώλεια ελέγχου (π.χ. μέσω κλοπής ή εγκατάλειψης) των πηγών.

Πρακτικές ασφάλειας ραδιενεργών πηγών στις ΗΠΑ Ο Code of Federal Regulations (CFR) συνομολογεί τις γενικές απαιτήσεις προστασίας των ραδιενεργών

πηγών. Ειδικότερα ο 10 CFR 20 1801 "Ασφάλεια Αποθηκευμένων Υλικών" δηλώνει με σαφήνεια ότι "οεξουσιοδοτημένος θα εξασφαλίσει από την εξουσιοδοτημένη αρχή την απομάκρυνση των εξουσιοδοτημένωνυλικών σε αποθηκευτικούς και ελεγχόμενους χώρους". Η συνοδευτική ρύθμιση 10 CFR 20.1802 "Έλεγχοςυλικών μη αποθηκευμένων" αναφέρει ότι "ο κάτοχος άδειας θα ελέγξει και θα διατηρήσει τη σταθερή επίβλεψητου εξουσιοδοτημένου υλικού που είναι σε μια ελεγχόμενη ή μη περιορισμένη περιοχή και που δεν είναι σεαποθήκευση". Η απόφαση πάνω στο τρόπο εφαρμογής αυτών των γενικών απαιτήσεων είναι ευθύνη τουκατόχου της άδειας. Στην πράξη οι κάτοχοι άδειας κρατούν τις πηγές σε κλειδωμένα δωμάτια όταν δεν είναι σεχρήση και ευρίσκονται κάτω από συνεχή έλεγχο όταν είναι σε χρήση. Τυπικά, οι κάτοχοι άδειας χρησιμοποιούνσυστήματα συναρμολόγησης, όπως οι διπλοκλειδαριές και ενισχυμένες διαδικασίες ελέγχου για να φρουρηθούνοι χώροι και να εμποδιστεί τυχόν αναρμόδια αφαίρεση των πηγών, αν και οι κανονισμοί δεν απαιτούνσυγκεκριμένα τέτοια πρακτική. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως εγκαταστάσεις ακτινοβολίας τροφίμωνπροστατευτικά μέτρα γύρω από τις ιδιαίτερα ραδιενεργές πηγές εμποδίζουν την εύκολη αφαίρεση των πηγών απόμη εξουσιοδοτημένους.

Η αρχειοθέτηση των πηγών συνεχώς ενημερωνόμενη υποστηρίζει την ασφάλεια μέσα από την οποίακατόχοι των αδειών είναι σε θέση να γνωρίζουν που ευρίσκεται το ραδιενεργό υλικό. Οι καταγεγραμμένεςπληροφορίες περιλαμβάνουν τον τύπο και τη δραστηριότητα του ραδιοϊσοτόπου, το όνομα του κατασκευαστή,το όνομα και τη διεύθυνση του διανομέα, καθώς επίσης όπως και χαρακτηριστικά του μοντέλου (σειριακόςαριθμός και θέση της πηγής). Σε περίπτωση απώλειας ή κλοπής ο σειριακός αριθμός μπορεί να χρησιμοποιηθείγια να ανακαλυφτεί η πηγή. Όταν οι εξουσιοδοτημένοι κάτοχοι των πηγών μεταφέρουν ή ξεφορτώνουν τις πηγέςτους πρέπει να διατηρήσουν τα αρχεία για τρία έτη μετά τη μεταφορά ή την απόρριψη. Οι κανονισμοί του NRCαπαιτούν από τους κατόχους άδειας να ελέγχουν, τουλάχιστον κάθε τρία χρόνια, ότι οι πηγές δεν χάνονται κάθεφορά που οι πηγές προσεγγίζονται ή μετακινούνται.

Πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 το NRC δεν πραγματοποίησε ή δεν χρηματοδότησε τις μελέτεςπου αναλύουν τους κινδύνους τρομοκρατικής επίθεσης στις εγκαταστάσεις ακτινοβολίας, οι οποίες όπωςεξηγήθηκε προηγουμένως, είναι θέσεις που περιέχουν μεγάλα ποσά ιδιαίτερα ραδιενεργών υλικών. Εντούτοις,εξέτασε τον αντίκτυπο στη δημόσια υγεία και την ασφάλεια σε περίπτωση ατυχήματος σε τέτοιεςεγκαταστάσεις. Στο μέλλον το NRC σκοπεύει να πραγματοποιήσει τις μελέτες που αφορούν μιατρομοκρατική επίθεση σε μια εγκατάσταση ακτινοβολητών.

Μετά από τις 11 Σεπτεμβρίου του2001 το NRC ενήργησε γρήγορα με τις προσπάθειες του να έχουνστραφεί στη βελτίωση της ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών. Τον Οκτώβριο του 2001 εξέδωσε μια μελέτηπεριορισμένης κυκλοφορίας "Συμβουλευτικά μέτρα προστασίας" απευθυνόμενη σε οργανισμούς πουχορήγησαν άδεια κατοχής των ραδιενεργών πηγών, καλώντας αυτούς τους οργανισμούς να αυξήσουν τιςπροσπάθειες ασφάλειας. Το NRC εξέδωσε ένα δεύτερο πιο λεπτομερές συμβουλευτικό σημείωμα τονΝοέμβριο του 2001, με το οποίο εξειδίκευε τα μέτρα ασφάλειας που πρέπει να χρησιμοποιούνται σε περιοχές

14

που κατέχουν ραδιενεργές πηγές, όπως και κατά τη μεταφορά τους. Αν και το συμβουλευτικό σημείωμα δενείναι δεσμευτικό στους κατόχους αδειών το NRC λειτούργησε με σκοπό να ελέγξει την εθελοντικήσυμμόρφωση, διεξάγοντας ταυτόχρονα τηλεφωνικές συνεντεύξεις με τους κατόχους άδειας που κρατούνστους χώρους τους μεγάλες ποσότητες ραδιενεργών υλικών και έπειτα να χρησιμοποιεί τις συνηθισμένεςεπιθεωρήσεις κατόχων άδειάς του για να επιβεβαιώσει την εμμονή στα εθελοντικά μέτρα

Ενώ οι λεπτομέρειες των μέτρων ασφάλειας που περιλαμβάνονται στο συμβουλευτικό του NRC δενείναι δημόσια διαθέσιμες, γενικές πτυχές του είναι γνωστές. Αυτά τα μέτρα διαφοροποιούνται μεταξύ τωνραδιενεργών πηγών απαιτώντας πιο αυστηρά μέτρα ασφάλειας για πηγές που χρησιμοποιούν ραδιοϊσότοπα με τιςσχετικά μεγάλους χρόνους ημιζωής, όπως εκείνοι προσδιορίζονται σε αυτό το έγγραφο ότι παρουσιάζουνμεγάλες ανησυχίας ασφάλειας αν και το NRC δεν έχει υιοθετήσει επίσημα αυτόν τον χαρακτηρισμό. Τα μέτραασφάλειας επίσης διαφοροποιούνται σύμφωνα με την ποσότητα υλικού που εξετάζεται τις ιδιαίτερεςεγκαταστάσεις. Οι εγκαταστάσεις ακτινοβολίας και σε μεγάλες ποσότητες αποστολές πηγών από τουςπαραγωγούς στους κατασκευαστές και τους τελικούς χρήστες εξοπλισμού είναι μεταξύ των ρυθμίσεων εκείνωνπου οι συμβουλευτικές οδηγίες του NRC χαρακτηρίζουν σαν περιπτώσεις που έχουν ανάγκη μεγάληςασφάλειας. Στις περισσότερες άλλες περιπτώσεις (π.χ. νοσοκομεία, εγκαταστάσεις κατασκευής εξοπλισμού,πανεπιστήμια, και περιοχές μετρήσεων πετρελαίου) οι συμβουλευτικές οδηγίες που δίνονται για μέτρα που πρέπεινα λαμβάνονται είναι ουσιαστικά σύμφωνες με τις βιομηχανικές πρακτικές ασφάλειας για την προστασία τωνμεγάλης αξίας ή ενδεχομένως επικίνδυνων υλικών. Πιθανόν αυτές οι πρακτικές συνεπάγονται μεταξύ των άλλωνμέτρων έναν συνδυασμό περιορισμένης πρόσβασης, φρούρησης (π.χ. περιφρούρηση πανεπιστημιακώνεγκαταστάσεων) διαδικασίες για το κλείδωμα των πηγών, όταν δεν χρησιμοποιούνται και διαδικασίεςπιστοποίησης του προσωπικού εγκεκριμένου να χειριστεί τις πηγές. Οι φρουρές πιθανόν δεν θα εγκρίνεται ναχρησιμοποιήσουν θανάσιμη βια για να προστατεύσουν τα υλικά, αλλά θα έπρεπε να στηριχθούν στην τοπικήαστυνομία για να ανταποκριθούν. Το NRC έχει κατευθύνει επίσης τους κατόχους άδειας στο να αναφέρουνύποπτες δραστηριότητες τόσο στο FBI όσο και στο NRC. Ως αποτέλεσμα του συμβουλευτικού σημειώματος τουNRC που εξεδόθη μετά τις 11 Σεπτεμβρίου του 2001, οι κάτοχοι άδειας που στέλνουν τις μεγάλες ποσότητεςραδιενεργού υλικού, όπως Κοβάλτιο-60 έχουν πάρει πρόσθετες προφυλάξεις ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένηςτης μεγαλύτερης επίβλεψης και άλλων μέτρων για να περιοριστεί η δυνατότητα δολιοφθοράς ή κλοπής. Οιανώτεροι υπάλληλοι της βιομηχανίας που περάσαν από συνέντευξη έχουν εκφράσει την ανησυχία ότι οι δαπάνεςασφάλειας συνεχίζουν προς τα πάνω και πιθανώς δεν θα κατέβουν. Εντούτοις υπογράμμισαν ότι η βιομηχανίαραδιενεργών πηγών εμμένει σε όλες τις απαιτήσεις ασφάλειας που εκδίδονται από τις ρυθμιστικές αρχές, ενώεξετάζουν πόσο παραπάνω ασφάλεια, ενδεχομένως απαιτείται για να συναντήσει τον αντιληπτό κίνδυνο.

Οι συμβουλευτικές οδηγίες του NRC υιοθετήθηκαν από την Agreement States και εστάλησαν στουςαντίστοιχους κατόχους άδειάς. Οι υπεύθυνοι ρυθμιστικών διαδικασιών της Agreement State έχουν ακολουθήσειαπό τότε τη πρακτική της NRC χρησιμοποιώντας κανονικές επιθεωρήσεις για να παρατηρήσουν τησυμμόρφωση με τις νέες οδηγίες ασφάλειας. Επιπλέον το NRC είναι στο στάδιο της ανάπτυξης τωνυποχρεωτικών κανονισμών για την διασφάλιση της ασφαλής λειτουργίας των ραδιενεργών πηγών. Ως τμήμααυτής της διαδικασίας, χρησιμοποιεί μια από κοινού τεχνική μελέτη με το Υπουργείο Ενέργειας για νασυγκεντρώσει τις πληροφορίες που απαιτούνται για την καθιέρωση μιας μόνιμης ρυθμιστικής δομής για αυτήντην περιοχή. Επιπλέον, το NRC αξιολογεί τις προσεγγίσεις που ακολουθούνται από την δημιουργία μέχρι τοθάνατο των πηγών εκείνων, όσο αφορά τον έλεγχο τους, οι οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε μιαραδιολογική συσκευή διασποράς. Εντούτοις είναι άγνωστο εάν το NRC παίρνει ή εξετάζει την εφαρμογήπρόσθετων βημάτων για να εξασφαλίσει ότι οι χρήστες των ιδιαίτερα ισχυρών ραδιενεργών πηγών είναι νόμιμοι.Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να περιλάβουν επισκέψεις του NRC στις εγκαταστάσεις των χρηστών προτού δοθείμια άδεια και να ακολουθηθούν συχνότερες επιθεωρήσεις αυτών των εγκαταστάσεων μόλις χορηγηθεί αυτή.

Περαιτέρω το NRC συνεχίζει να συντονίζει με το Υπουργείο Μεταφορών τον καθορισμό τωναπαιτήσεων ασφάλειας και προστασίας των μεταφορών. Αν και το NRC δεν απαιτεί προς το παρόν από τουςιδιώτες που μεταφέρουν ή με κάποιο τρόπο έχουν πρόσβαση στις ραδιενεργές πηγές να υποβληθούν σε έλεγχοεγκληματικής λανθάνουσας συμπεριφοράς ή ανικανότητα ασφάλειας, αν και μερικοί εμπειρογνώμονεςασφάλειας έξω από το NRC έχουν προτείνει τέτοιους ελέγχους.

Πρωτοβουλίες ασφάλισης των ορφανών πηγών στις ΗΠΑ. Μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες η EPA έχει θέσει σε εφαρμογή την Orphan Source Initiative, το

πρώτο εθνικό πρόγραμμα που αφιερώνεται στον έλεγχο των ορφανών πηγών, σε συνεργασία με το

15

Conference of Radiation Control Program Directors (CRCPD). Επειδή πολλές από αυτές τις πηγές καταλήγουνσε μη πυρηνικές εγκαταστάσεις, όπως εγκαταστάσεις απορριμμάτων αυτή η πρωτοβουλία συγκεντρώνει τιςπροσπάθειές της στη διευκόλυνση της αναγνώρισης του προβλήματος σε αυτές τις περιοχές και στην ακίνδυνηδιασφάλιση των πηγών. Τελικά στοχεύει να καθιερώσει ένα εθνικού επιπέδου πρόγραμμα απόρριψης. Ένατέτοιο πρόγραμμα θα προσδιόριζε γρήγορα θα αφαιρούσε ακίνδυνα και με ασφάλεια θα απέρριπτε τις ορφανέςπηγές. Για να ολοκληρώσει αυτόν τον στόχο η EPA ενθαρρύνει την έρευνα στις βελτιωμένες μεθόδουςανίχνευσης. Αρκετά συχνά οι ραδιενεργές πηγές που θάβονται στα απορρίμματα ή που παραμένουν σεπροστατευτικούς χώρους είναι δύσκολο να ανιχνευθούν με τις τρέχουσες μεθόδους. Η EPA λειτουργεί στενάμε τη NRC και το DOE στη συνέχιση της πρωτοβουλίας.

Σε κρατικό επίπεδο στις Ηνωμένες Πολιτείες η CRCPD ως συνασπισμός κρατικών οργανισμώνελέγχου ακτινοβολίας μπορεί εύκολα να βοηθήσει τις κρατικές ρυθμιστικές αρχές στην ανάπτυξηαποτελεσματικών προγραμμάτων για τις ορφανές πηγές. Αρχικά, η CRCPD συμβουλευόταν κρατικές αρχέςέλεγχου ακτινοβολιών για να συλλεχθούν οι πληροφορίες πάνω στους αριθμούς και στους τύπους των πηγών.Αυτή η συλλογή πληροφοριών οδήγησε στον σχηματισμό ενός συστήματος ταξινόμησης βασισμένο στονκίνδυνο το οποίο έδινε προτεραιότητα στις διαδικασιες απόρριψης. Χρησιμοποιώντας αυτό το σύστημα, ηCRCPD άρχισε ένα πειραματικό ερευνητικό πρόγραμμα στο Κολοράντο. Μέχρι την ολοκλήρωσή του τονΑπρίλιο του 2001, αυτό το πρόγραμμα είχε ανακτήσει 30 ορφανές πηγές που περιείχαν συνολικά 3,16 κιουρίΚαισίου-137. Αν και το πραγματικό ποσό ραδιενέργειας ανά πηγή δεν είναι γνωστό, η μέση ποσότητα περίπου0,1 Ci ανά πηγή δείχνει ότι αυτές οι πηγές ενώ αποτελούν κίνδυνο για την υγεία και την ασφάλεια εάναντιμετωπιστούν καταλλήλως, δεν παρουσιάζουν αναγκαία μεγάλο κίνδυνο ασφάλειας. Στηριγμένο στηνεπιτυχία του πειραματικού προγράμματος τον Οκτώβριο του 2001, το διοικητικό συμβούλιο της CRCPDάρχισε ένα εθνικό πρόγραμμα απόρριψης ραδιενεργών υλικών. Ο σκοπός ήταν "να ενισχυθούν οικονομικά,και να παρασχεθούν τεχνικές οδηγίες σε κρατικού ελέγχου προγράμματα ακτινοβολιών στον τομέα τηςαπόρριψης των ορφανών ραδιενεργών υλικών. Το NRC έχει χρηματοδότησει για αυτό το πρόγραμμα

Εκτός από κυβερνητικές προσπάθειες η Health Physics Society (HPS), μια κορυφαία μη κυβερνητικήεπαγγελματική οργάνωση που αφιερώνει μέρος των προσπαθειών της στην ασφάλεια ακτινοβολίας και πουεδρεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά με πολλά διεθνή μέλη έχει δημοσιεύσει ένα έγγραφο, το οποίο εξετάζειτα προβλήματα των ορφανών πηγών, όπως αντιμετωπίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με τη μελέτητης HPS τρεις σημαντικοί παράγοντες συμβάλλουν στο πρόβλημα των ορφανών πηγών: (1) Τα "υπάρχονταΑμερικανικά προγράμματα δεν ενθαρρύνουν και ούτε διευκολύνουν τη γρήγορη απόρριψη των ανεπιθύμητων ήαχρείαστων ραδιενεργών πηγών για την απόρριψη ή τη μεταφορά στο περιβάλλον το οποίο παρέχει ασφαλήαποθήκευση εν αναμονεί των τελικών αποφάσεων σχετικά με την απόρριψη τους". Επίσης ανεπαρκείς επαφές μετους ρυθμιστές και άγνοια των υποχρεώσεων μπορεί να οδηγήσουν σε ανάρμοστη απόρριψη των πηγών. (2)"οιεπιλογές απόρριψης είναι σοβαρά περιορισμένες". Παραδείγματος χάριν οι κατασκευαστές πηγών μπορεί πλέοννα μην είναι σε θέση να πάρουν πίσω τις αχρησιμοποίητες πηγές, επειδή οι επιχειρήσεις μπορεί να έχουνεξαφανιστεί ή μπορούν απλά να είναι απρόθυμες να δεχτούν αυτές τις πηγές. Επιπλέον, η δαπάνη της απόρριψηςμπορεί να είναι απαγορευτική για τους χρήστες και να τους αποτρέψει από την υπεύθυνη απόρριψη τωναχρείαστων πηγών. Επιπλέον υπάρχοντα προγράμματα όπως το OSR, πρόγραμμα απόρριψης του ΥπουργείουΕνέργειας των μη χρησιμοποιούμενων πηγών, έχει περιορισμένες ικανότητές και περιορίζεται στη συλλογή μόνοορισμένου τύπου πηγών. (3) "Μερικές τωρινές χρήσεις των ραδιενεργών πηγών καθώς επίσης και εθνικές πολιτικέςπροστασίας στην Αμερική δεν ανταποκρίνονται στις αρχές αιτιολόγησης της Διεθνούς Επιτροπής ΡαδιολογικήςΠροστασίας (ICRP)". Όπως εφαρμόζεται στη χρήση των ραδιενεργών πηγών η αιτιολόγηση σημαίνει ότι μιαιδιαίτερη πρακτική για να ακολουθηθεί πρέπει να έχουμε περισσότερα οφέλη από την εφαρμογή της παρά ζημιές.Με άλλα λόγια, εάν οι μη-ραδιενεργές εναλλακτικές λύσεις πηγής μπορούν να παρέχουν το ίδιο ή μεγαλύτεροόφελος και να παρουσιάζουν μειωμένο κίνδυνο ή δυσμενή αποτελέσματα, τότε αυτές οι μέθοδοι πρέπει ναακολουθηθούν και να εφαρμοστούν.

Ως αποτέλεσμα αυτής της ανάλυσης η HPS υπέβαλε τις παρακάτω συστάσεις για τις τοπικέςαμερικανικές ρυθμιστικές οδηγίες πάνω σε πηγές: "Απαιτείται μια αναδιάρθρωση του παρόντος συστήματοςδιατήρησης, μεταφοράς και απόρριψης των ανεπιθύμητων ραδιενεργών πηγών, ώστε να ενθαρρύνεται ηγρήγορη και κατάλληλη μεταφορά, η αποθήκευση ή η απόρριψη τους. Εφόσον οι επιλογές απόρριψηςπαραμένουν περιορισμένες πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη γρήγορη συλλογή των ανεπιθύμητων πηγών καιτην αποθήκευσή τους σε συγκεντρωμένες ασφαλείς περιοχές, όσο είναι σε εκκρεμότητα οι τελικές αποφάσειςσχετικά με τη διάθεσή τους". Η HPS επιπλέον συστήνει ότι μια "ενιαία ομοσπονδιακή αντιπροσωπεία" θα

16

πρέπει να είναι υπεύθυνη για την επίτευξη αυτού του στόχου. Παράλληλα η βιομηχανία σε συνεργασία μεομοσπονδιακές και κρατικές εταιρείες πρέπει να εκπαιδεύσει τους κατόχους άδειας που κρατούν τιςανεπιθύμητες πηγές σε κατάλληλες πρακτικές ασφάλειας και προστασίας. Η HPS αναγνωρίζει ότι αυτές οισυστάσεις "θα πάρει αρκετά χρόνια να εφαρμοστούν." Εντούτοις, οι ομοσπονδιακές και κρατικές ρυθμιστικέςαρχές θα πρέπει να αρχίσουν να λαμβάνουν άμεσα μέτρα όπως:

1. Ανάπτυξη των διαδικασιών για την αποκατάσταση και την ασφαλή μεταφορά των ορφανών πηγών.2. Δημιουργία των προσωρινών αποθηκών, όπου οι ορφανές πηγές μπορούν να αποθηκευτούν ακίνδυνα

και με ασφάλεια μέχρι την απόρριψη τους. 3. Ανάπτυξη των εθνικών επιπέδων επέμβασης στις μεταφορές για τους ίδιους λόγους.4. Ανάπτυξη ενός αξιόπιστου εθνικού συστήματος παρακολούθησης των εξουσιοδοτημένων πηγών. 5. Απαίτηση εκπλήρωσης των οικονομικών υποχρεώσεων από τους εξουσιοδοτούμενους. 6. Επιβολή εκπλήρωσης όρων που αφορούν τις άδειες των εξουσιοδοτημένων πηγών.7. Η εξέταση των διαδικασιών χορήγησης άδειας ραδιενεργών υλικών για πηγές που θα μπορούσαν να

γίνουν ορφανές 8. Εργασία για να υιοθετηθούν αυτά τα μέτρα διεθνώς.

Η HPS συστήνει την πλήρη εφαρμογή της αρχής της αιτιολόγησης. (4) Τελικά η HPS υπογραμμίζει ότι ηόσο αφορά τη χρηματοδότηση αυτών των πρωτοβουλιών πρέπει να δοθεί μεγάλη προτεραιότητα.

Προσπάθειες ανίχνευσης της παράνομης διακίνησης ραδιενεργών πηγών στις ΗΠΑΕλλείψει επαρκών πόρων οι Αμερικανικές τελωνειακές υπηρεσίες προς το παρόν δεν καλύπτουν τον

έλεγχο όλων των συσκευασιών ραδιενεργών υλικών. Ο έλεγχος στηρίζεται μόνο στην εξέταση τωνχαρακτηριστικών των πηγών. Αναγγέλθηκαν ενέργειες από το αμερικανικό τελωνείο για διπλασιασμό τηςδυνατότητας ελέγχου των τελωνείων να διεξάγουν τέτοιους έλεγχους. Ειδικότερα σκόπευε να αγοράσει3.400 προσωπικούς ανιχνευτές ακτινοβολίας. Ο στόχος ήταν η προμήθεια ανιχνευτών για να καλυφθούν όλοιοι επιθεωρητές. Επιπλέον το τελωνείο έχει δώσει επίσης ανιχνευτές ακτινοβολίας σε ξένες τελωνειακέςυπηρεσίες και έχει εκπαιδεύσει επιθεωρητές τους. Επιπλέον θα συνεργαστεί με το NRC για να αναπτύξουνένα σύστημα ελέγχου των χορηγούμενων αδειών στους εισαγωγείς.

Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες του αμερικανικού Κογκρέσου πάνω στη βελτίωση της ασφάλειας τωνραδιενεργών πηγών

Το αμερικανικό Κογκρέσο έχει προωθήσει νομοθετικές πρωτοβουλίες πάνω στη βελτίωση τηςασφάλειας των ραδιενεργών πηγών. Στις 26 Ιουνίου του 2002, η γερουσιαστής Hillary Rodham Clinton(Δημοκρατική, Νέα Υόρκη) εισήγαγε στη Σύγκλητο το Dirty Bomb Prevention Act. Την ίδια ημερομηνία τομέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων Edward Markey (Δημοκρατικός, Μασαχουσέτη) ακολούθησε τηπρωτοβουλία με άλλες ενέργειες στη Βουλή. Απαιτείται ο σχηματισμός μιας ομάδας εργασίας για ναπροσδιορίσει τις μελλοντικές νομοθετικές και διοικητικές ενέργειες προκειμένου να εντοπισθούν καικατοχυρωθούν νομικά οι κατάλληλες διαδικασίες ασφάλειας των σφραγισμένων ραδιενεργού πηγών. Η ομάδαεργασίας θα αποτελούταν από τον πρόεδρο του Nuclear Regulatory System (που θα προήδρευε της ομάδαςεργασίας), τους Υπουργούς Ενέργειας και Μεταφορών, τον Γενικό Εισαγγελέα, τον Υπουργό Εξωτερικών, τονΥπουργό Ασφάλειας, τον διευθυντή της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (CIA), τον διευθυντή τηςΟμοσπονδιακής Αρχής Έκτακτης Ανάγκης (FEMA) και τον διευθυντή του Ομοσπονδιακού ΓραφείουΕρευνών (FBI). Η κατεύθυνση προς την οποία θα έπρεπε να κινηθεί ήταν η εξέταση ενός συστήματοςταξινόμησης βασισμένου στα χαρακτηριστικά ασφάλειας των πηγών, σχηματίζοντας έτσι ένα εθνικό σύστημαανάκτησης των ορφανών πηγών, παρέχοντας ασφαλή αποθήκευση στις μη χρησιμοποιούμενες πηγές,καθιερώνοντας ένα εθνικό σύστημα παρακολούθησης των σφραγισμένων πηγών και δημιουργώντας ένα εθνικόσύστημα, βασισμένο στην ανταπόδοση/αμοιβή, μέσω εθνικών πόρων, για την κατάλληλη ασφαλή διάθεση τωνπηγών. Επιπλέον για την ομάδα εργασίας προσδιορίζονται προς εξέταση διάφορα επιπρόσθετα μέτρα,συμπεριλαμβανομένων των περιοδικών λογιστικών ελέγχων, την αξιολόγηση από το NRC των μέτρωνασφάλειας που λαμβάνονται από εκείνους που είναι κάτοχοι των πηγών, τα αυξανόμενα πρόστιμα για τιςρυθμιστικές παραβιάσεις, τους σε βάθος έλεγχους για εκείνους που έχουν πρόσβαση στις πηγές, τις φυσικέςενισχύσεις ασφάλειας στις εγκαταστάσεις και τη διαλογή των αποστολών πηγής για τις εκρηκτικές ύλες.

Το NRC αναθεώρησε τις διατάξεις και δημιούργησε μια δικιά του έκδοση. Αν και η γενική τάση του

17

νομοσχεδίου παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητη, μερικές διαφορές κατά την αναθεώρηση από το NRC αξίζει νααναφερθούν. Η αναθεώρηση του NRC διεύρυνε το πεδίο περιλαμβάνοντας εκτός των σφραγισμένων πηγών καιραδιενεργά υλικά. Στο αναθεωρημένο κείμενο θα περιλαμβάνονταν σφραγισμένες και ασφράγιστες πηγές όπωςκαι όλο το πυρηνικό υλικό, εκτός από τα πυρηνικά καύσιμα ή τα ξοδευμένα αντίστοιχα. Αυτή η έκδοση θεώρησεως πρωταρχική της ευθύνη την αξιολόγηση του αρχικού νομοσχεδίου από το ίδιο το NRC με τη βοήθεια τωνομοσπονδιακών αρχών, όπως αναφέρονται στην έκδοση Clinton-Markey και στην U.S. Customs Service. ΤοNRC συνέστησε επίσης ένα "Πρόγραμμα διαχείρισης όλου του κύκλου ζωής." Πρόσθεσε την ανάγκη γιαπαροχή βοήθειας και κατεύθυνσης του Υπουργείου Ενέργειας (DOE) στην καθιέρωση ενός εθνικούσυστήματος αποθήκευσης και απόρριψης των μη χρησιμοποιούμενων ραδιενεργών υλικών. Αντιμέτωπο με τουςχρονικούς περιορισμούς του αρχικού νομοσχεδίου το NRC πρότεινε μεγαλύτερους χρόνους αποκρίσης. Η έντασηπου υπήρχε εδώ ήταν μεταξύ της ανάγκης για γρήγορες κινήσεις, λόγω των επειγόντων αναγκών ασφάλειας καιτης ανάγκης παροχής ικανοποιητικού χρόνου στην επιτροπή για να είναι αυτή σε θέση να διαχειριστεί τιςγραφειοκρατικές διαδικασίες. Η έκδοση του NRC δεν περιείχε την πρόνοια του αρχικού Νομοσχεδίου πουκαλούσε την Εθνική Ακαδημία Επιστημών NAS) να ερευνήσει εναλλακτικές λύσεις στη χρήση τωνσφραγισμένων πηγών" και "να προσδιορίσει τις βιομηχανικές διαδικασίες και άλλες διαδικασίες, με τις οποίες οιχρήστες σφραγισμένων πηγών θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με οικονομικά και τεχνικά ισοδύναμα, ήβελτιωμένες διαδικασίες που δεν απαιτούν τη χρήση σφραγισμένων πηγών".

Το νομοσχέδιο και η έκδοση του NRC έφθασαν στην επιτροπή τον Ιουλίο του 2002. Κατά τη διάρκειατων συζητήσεων στην επιτροπή το τροποποιημένο νομοσχέδιο, που περιελάμβανε τμήματα της έκδοσης NRC,ενσωματώθηκε ως τροποποίηση στον νόμο Πυρηνικής Ασφάλειας. Η έκδοση που άφησε η επιτροπήαπαιτούσε μια ομάδα εργασίας και διατηρούσε τις αρχικά σφιχτότερες χρονικές απαιτήσεις για ολοκλήρωσητων στόχων. Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι αυτή η έκδοση απέρριψε τη μελέτη NAS για εξέτασηεναλλακτικών λύσεων στις ραδιενεργές πηγές. Η βιομηχανία ραδιενεργών πηγών αποδοκίμασε τη σύσταση τηςμελέτης NAS. Αντίθετα η Health Physics Society είχε υπερασπιστεί αυτήν τη θέση

Στις 16 Οκτωβρίου του 2002, ο γερουσιαστής Joseph Biden (Δημοκρατικός, Delaware) υπέβαλε τησχετική νομοθεσία στη Σύγκλητο. Αυτή η νομοθεσία είναι γνωστή ως Nuclear and Radiological TerrorismThreat Reduction Act του 2002 και έχει δύο κύριους συνεγγυητές, το γερουσιαστή Richard Lugar(Δημοκρατικός, Ινδιάνα) και το γερουσιαστή Pete Domenici (Δημοκρατικός, New Mexico). Επιπλέον, οιγερουσιαστές Clinton, Schumer και Gregg έχουν υπογράψει ως συνεγγυητές.

Σχετικά με την ασφάλεια ραδιενεργών πηγών το νομοσχέδιο Biden την αντιμετωπίζει σε επτά σημεία.Πρώτα "θα καθιέρωνε ένα δίκτυο πέντε περιφερειακών καταφύγιων σε όλη την υδρόγειο, το οποίο θα παρείχεασφαλή και προσωρινή αποθήκευση σε ανεπιθύμητες και αχρησιμοποίητες ραδιενεργές πηγές. Το νομοσχέδιοαρχίζει με τη χρησιμοποίηση 5 εκατομ. δολάριων από το οικονομικό έτος 2003 και φτάνει μελλοντικά μέχρι τα20 εκατομ δολάρια ετησίως για την κατασκευή και τη λειτουργία των εγκαταστάσεων." Για να ολοκληρωθείαυτή η αποστολή ο γερουσιαστής Biden προτείνει ανάπτυξη διμερών συνεργασιών των Ηνωμένων Πολιτειών μετα κράτη υποδοχείς και πολυμερώς με τον IAEA.

Δεύτερον, το νομοσχέδιο υποστηριζόμενο από την OSR του Υπουργείου Ενέργειας "θα πρότεινε έναταχέως εκτελούμενο πρόγραμμα —σε συνεργασία με τον IAEA —για να ανακαλύψει, δημιουργήσει τονκατάλογο και ανακτήσει τα ανεπιθύμητα ραδιενεργά υλικά σε όλο τον κόσμο". Το νομοσχέδιο θα δώσει 5εκατομμύρια δολάρια ετησίως στις ειδικές εθελοντικές συνεισφορές στο IAEA".

Τρίτον, το νομοσχέδιο θα ενέκρινε τη χρηματοδότηση για αντικαταστήσεις των ισχυρών ραδιενεργώνπηγών "στους φάρους, στους μετεωρολογικούς σταθμούς, στα δίχτυα επικοινωνιών και στα άλλα όργαναμέτρησης" σε όλη την επικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ο γερουσιαστής Biden θεωρεί ότι "10εκατομμύρια δολαρια ετησίως κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών ετών πρέπει όχι μόνο να κάνουν μια ρωγμήστο πρόβλημα, αλλά πρέπει κατά ένα μεγάλο μέρος να το λύσουν".

Τέταρτον, το νομοσχέδιο θα διέθετε "5 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για τα επόμενα τρία χρόνια γιανα εκπαιδευθούν [οι αποκριτές έκτακτης ανάγκης ] στο εξωτερικό". Αυτοί οι αποκριτές θα εκπαιδεύονταν στοτρόπο διαχείρισης ραδιολογικών γεγονότων, όπως η χρήση μιας RDD. Η εκπαίδευση θα μπορέσει ναχρησιμεύσει στην προστασία των "διπλωματικών αποστολών που ευρίσκονται σε κίνδυνο σε όλο τον κόσμο."Με το νομοσχέδιο θα βοηθούσε, ώστε μέσα από οικονομικές παροχές να χρηματοδοτηθούν περιφερειακοίχώροι απόρριψης των ανεπιθύμητων ραδιενεργών πηγών.

Πέμπτον το νομοσχέδιο θα απαιτούσε "από τον Υπουργό Εξωτερικών να προχωρήσει και να διεξάγει

18

μια σφαιρική αξιολόγηση της ραδιολογικής απειλής που ενδεχομένως διατρέχουν οι Αμερικανικές αποστολέςστο εξωτερικό και να δώσει τα αποτελέσματα της αξιολόγησης στις αρμόδιες επιτροπές του Κογκρέσου".Πρωταρχικός στόχος αυτής της προτεινόμενης ανάλυσης θα ήταν η απόφαση πάνω στους χώρους τοποθέτησηςτων προσωρινών περιφερειακών εγκαταστάσεων αποθήκευσης για τις μη χρησιμοποιούμενες και ορφανέςπηγές. Η ανάλυση του υπουργείου εξωτερικών θα υποστήριζε επίσης το πρόγραμμα εκπαίδευσης των πρώτωναποκριτών στο εξωτερικό.

Έκτον, το νομοσχέδιο θα καθιέρωνε ότι "ένας ειδικός αντιπρόσωπος με τον βαθμό του πρεσβευτή στοΥπουργείο Εξωτερικών θα ήταν υπεύθυνος για τις διαπραγματεύσεις των διεθνών συμφωνιών πουεξασφαλίζουν την επιθεώρηση των φορτίων πυρηνικού υλικού στους λιμένες επιβίβασης". Αυτός οαντιπρόσωπος θα ήταν επιφορτισμένος με τον συντονισμό των δραστηριοτήτων του με την υπηρεσίαΤελωνειακή Υπηρεσία των ΗΠΑ.

Τέλος, το νομοσχέδιο θα ενθάρρυνε την ανάπτυξη μη-ραδιενεργών εναλλακτικών μεθόδων που θααντικαταστήσουν τις ραδιενεργές πηγές σε πολλές εφαρμογές. Για να διευκολύνει αυτήν την ανάπτυξη, τονομοσχέδιο θα εξουσιοδοτούσε την εκπόνηση μιας μελέτης από το NAS για να ερευνηθεί ο τρόπος προώθησηςτης αποτελεσματικής αντικατάστασης των μεθόδων που χρησιμοποιούν ραδιενεργές πηγές με μη-ραδιενεργέςαντίστοιχες. Όπως συζητείται σε άλλα μέρη αυτού του εγγράφου, μερικές από αυτές τις μεθόδους ήδηακολουθούνται. Παραδείγματος χάριν οι γραμμικοί επιταχυντές αντικαθιστούν τις ραδιενεργές πηγές, όπωςΚοβάλτιο-60 και Καίσιο-137 στη θεραπεία καρκίνου.

Οι απόψεις του Ινστιτούτου Πυρηνικής Ενέργειας σχετικά με την ασφάλεια ραδιενεργών πηγώνΠαράλληλα με τη νομοθετική προσπάθεια Clinton-Markey, το Ινστιτούτο Πυρηνικής Ενέργειας (NEI),

που είναι η σημαντικότερη οργάνωση με σκοπό μια ολοκληρωμένη ενημέρωση των βουλευτών πάνω στηνκατάσταση της Αμερικάνικης πυρηνικής βιομηχανίας, πρόσφερε συμβουλές πάνω στους ρόλους που έχουν ηβιομηχανία και το NRC στην έκδοση μιας δήλωσης της πολιτικής που πρέπει να ακολουθηθεί πάνω στηνασφάλεια και στην προστασία των ραδιενεργών πηγών. Η κατευθυντήρια αρχή αυτής της δήλωσης είναι η άποψηότι "η ασφάλεια είναι το βασικό μέτρο που πρέπει να κυβερνήσει όλους τους κανονισμούς ραδιενεργών υλικών".Οι κίνδυνοι ασφάλειας θα έπαιζαν έναν σημαντικό, αλλά δευτέρου βαθμού παράγοντα στις ρυθμιστικέςαποφάσεις. Δίνοντας έμφαση στο σημείο αυτό το NEI δήλωσε ότι η βιομηχανία "υποστηρίζει την ανάπτυξη ενόςσυστήματος ταξινόμησης των πηγών ακτινοβολίας βασισμένου στις εκτιμήσεις ασφάλειας. Ένα τέτοιο σύστηματαξινόμησης θα καθιέρωνε τα κατάλληλα επίπεδα ελέγχου, παρακολούθησης και δαπανών καταχωρήσης τωνστοιχείων, βασισμένων στους κινδύνους υγείας και ασφάλειας κάθε υλικού". Τρία άλλα σημεία ξεχωρίζουν στηνδήλωση πολιτικής του NEI. Κατ' αρχάς υποστηρίζει την καθιέρωση ενός "εθνικού συστήματος καταγραφής μεχαρακτηριστικά ανταμοιβής που θα βεβαίωνε την κατάλληλη αποθήκευση και απόρριψη των ραδιενεργώνυλικών". Δεν διευκρινίζει εντούτοις, τον τρόπο συλλογής των ανταμοιβών. Δεύτερον υποστηρίζει το πρόγραμμαEPA-DOE πάνω στις ορφανές πηγές που ευρίσκεται σε εξέλιξη από κοινού με το NRC και τις ενδιαφερόμενεςπολιτείες στις προσπάθειες ανάκτησης, αποθήκευσης και απόρριψης των "ραδιενεργών υλικών που δεν έχουνκανέναν προσδιορισμένο ιδιοκτήτη" και προτείνει τη χορήγηση περισσότερων πόρων στο πρόγραμμα. Τρίτον, τοNEI προτείνει έντονα ότι "το NRC πρέπει να παραμείνει η ενιαία αρμόδια ρυθμιστική αρχή όλων τωνραδιενεργών υλικών", αναγνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στις διαδικασίες συντονισμού με τοNRC.Προσπάθειες ρύθμισης και ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Μια πρόσφατη μελέτη της διαχείρισης των ραδιενεργών πηγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση προσδιόρισετα στοιχεία των καλύτερων ρυθμιστικών, βιομηχανικών και πρακτικών χρήσεων που εκτελούνται από ταδιάφορα κράτη μέλη. Σύμφωνα με τη μελέτη της ΕΕ η καλύτερη πρακτική περιλαμβάνει: •Λειτουργία κεντρικής βάσης δεδομένων για να υπάρξει ένας ακριβής κατάλογος των πηγών. •Ετήσιες αμοιβές άδειας που αυξάνονται με τον αριθμό των πηγών, ώστε οι χρήστες να έχουν ένα αντικίνητροδιατήρησης των μη χρησιμοποιούμενων πηγών και να μη συσσωρεύουν περισσότερες πηγές από αυτές πουπραγματικά χρειάζονται. •Άδειες συγκριμένων περιόδων που δεν είναι ιδιαίτερα μακροχρόνιες για να εξασφαλιστεί ότι οι χρήστεςελέγχουν το απόθεμα τους ανά τακτά διαστήματα, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις ανανέωσης τωναδειών.•Μίσθωση των πηγών, ώστε αφενός μεν η απόρριψη των πηγών να είναι ευθύνη του προμηθευτή, αφετέρου δεοι χρήστες να αναλαμβάνουν την ευθύνη καθημερινής παρακολούθησης της ασφάλειας.

19

•Έλεγχοι εισαγωγών εξαγωγών που εξασφαλίζουν τους κατάλληλους κανονισμούς ασφάλειας λειτουργίαςστην αποστολή και στη λήψη των πηγών.•Ροή διπλής κατεύθυνσης των συχνών επικοινωνιών μεταξύ ρυθμιστών και χρηστών για να διευκολυνθεί μιαπροληπτική προσέγγιση των κανονισμών. •Συχνές και τυχαίες επιθεωρήσεις, ειδικά των πηγών κατηγορίας ασφάλειας μεγάλου κινδύνου. •Λεπτομερής καταγραφή και λογιστική των μη χρησιμοποιούμενων πηγών και των ικανοποιητικά λειτουργούντωνασφαλών περιοχών απόρριψης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εντείνει τις προσπάθειες ελέγχου των ορφανών πηγών. Στις 18 Μαρτίου του2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε μια προτεινόμενη οδηγία για τον "έλεγχο των μεγάλης ενεργότηταςσφραγισμένων ραδιενεργών πηγών". Αν και αυτή η πρόταση δίνει ώθηση στα απαραίτητα μέτρα προστασίας τηςδημόσιας υγείας από την έκθεση ορφανών πηγών, δεν εξετάζει ειδικά την κακόβουλη ή τρομοκρατικήεκμετάλλευση των ραδιενεργών πηγών. Στις 18 Ιουλίου του 2002 η Ευρωπαϊκή Οικονομική και ΚοινωνικήΕπιτροπή (ΟΚΕ) δημοσίευσε την άποψη της σχετικά με αυτήν την πρόταση. Ενώ η ΟΚΕ υποστήριξε τιςβελτιώσεις, πιστοποίησε διάφορα βασικά ζητήματα για περαιτέρω εκτίμηση. Σχετικά με την πιθανότηταεκδήλωσης κακόβουλων ενεργειών η ΟΚΕ "υποστήριξε ότι αυτό το ζήτημα εξετάζεται". Επίσης πρότεινε ναχρεωθούν οι χρήστες των ραδιενεργών πηγών ένα ποσό που να κατατίθεται πριν την απόκτηση της. Χρησιμεύονταςως κίνητρο για μια κατάλληλη απόρριψη αυτό το ποσό θα επιστρέφεται μόλις η πηγή δεν θα απαιτείται πλέον και θααπορρίπτεται ακίνδυνα και με ασφάλεια." Προσπάθειες του ΙΑΕΑ για ενισχύσει της ασφάλειας των πηγών

Για δεκαετίες, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας διεθνή (IAEA) έχει προσπαθήσει να βελτιώσειτις διαδικασίες ασφάλειας από τις ακτινοβολίες για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία. Ενώ η ασφάλεια τωνπηγών είναι επίσης μια σημαντική αποστολή του IAEA τα τελευταία χρόνια διευρύνθηκαν οι στόχοι του για ναενισχυθεί το οπλοστάσιο ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών στα κράτη μέλη του Οργανισμού. Μετά από τις 11Σεπτεμβρίου του 2001 ο IAEA εντατικοποίησε ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες για ασφάλεια. Εκείνο τομήνα η Γενική Συνέλευση του IAEA είχε ζητούμενο την αναθεώρηση αυτής της περιοχής ασφάλειας.Απαντώντας με έκθεση του τον Δεκέμβριο του 2001, ο Γενικός Διευθυντής του IAEA Mohammed ElBaradeiδήλωνε ότι η ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών πρέπει να είναι υψηλή προτεραιότητα. Τον Ιανουάριο του 2002ο Γενικός Διευθυντής σχημάτισε μια συμβουλευτική ομάδα σχετικά με την Πυρηνική Ασφάλεια (AdSec). Ηομάδα έχει για αποστολή να του δώσει κατάλληλες συμβουλές "πάνω στις δραστηριότητες που έχει ή τιςπρωτοβουλίες που πρέπει να αποκτήσει ο Οργανισμός σχετικά με την παρεμπόδιση, ανίχνευση και απόκριση σετρομοκρατικές ενέργειες ή άλλες κακόβουλες πράξεις που περιλαμβάνουν πυρηνικά και άλλα ραδιενεργά υλικάόπως και πυρηνικές εγκαταστάσεις." Επειδή αυτή η εργασία και οι διαδικασίες της ομάδας περνούν απόπολυάριθμα γραφεία του IAEA ο Γενικός Διευθυντής ανέθεσε σε έναν συντονιστή για την πυρηνική ασφάλειανα εξασφαλίσει αποτελεσματικότερη διαχείριση. Πρόσφατα ο ElBaradei συνόψισε περιεκτικά την προσέγγισηστο θέμα όταν δήλωνε ότι "αυτό που απαιτείται είναι να υπάρχει προστασία των ισχυρών ραδιενεργών πηγώναπό τη δημιουργία μέχρι το θάνατο τους από πράξεις τρομοκρατίας ή κλοπής". Υπογράμμισε τον ρόλο τουIAEA ως "βοηθητικού παράγοντα κρατών πάνω στη δημιουργία και ενίσχυση των εθνικών ρυθμιστικώνυποδομών για να εξασφαλιστεί ότι αυτές οι ραδιενεργές πηγές είναι πάντα κατάλληλα ρυθμισμένες και επαρκώςδιασφαλισμένες."

Ο Οργανισμός έχει επεξεργαστεί μια στρατηγική για να εξετάσει την ασφάλεια και την προστασίαραδιενεργών πηγών. Γενικά η στρατηγική συνεπάγεται την αξιολόγηση των πιθανών απειλών, διατύπωσησεναρίων απειλής, προσδιορισμό του τρομοκράτη, αξιολόγηση των περισσότερο επιθυμητών ραδιενεργών υλικώναπό τρομοκρατική άποψη, προσδιορισμό των θέσεων αυτών των πηγών, εξέταση των τρόπων απόκτησης τωνεπιθυμητών πηγών (π.χ. νόμιμη αγορά, κλοπή, απόκτηση μέσω μαύρης αγοράς). Ο IAEA υποστηρίζει ότι πρέπεινα δίνεται μεγαλύτερη προσοχή τόσο σε εθνικό επίπεδο (εσωτερική ρυθμιστική επίβλεψη), όσο και σε διεθνές(έλεγχοι εξαγωγής) πάνω στο σημαντικό ζήτημα παρουσίασης τρομοκρατών σαν νόμιμοι χρήστες ιδιαίτερα τωνισχυρών ραδιενεργών πηγών.

Η ενίσχυση της ασφάλειας τείνει να υποστηρίξει τους περισσότερους στόχους καλής λειτουργίας καικατάστασης των πηγών και προστατεύει το κοινό από επικίνδυνες εκθέσεις. Επομένως, ο IAEA ακόμααφιερώνει τους περισσότερους από τους πόρους του που έχουν σχέση με τις ραδιενεργές πηγές στη βελτίωσητης ασφάλειας. Ένας από τους σημαντικότερους τρόπους να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι ο IAEA νασυνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη για να βελτιώσει τη ρυθμιστική υποδομή τους. Μέχρι σήμερα ο

20

Οργανισμός έχει βοηθήσει να βελτιωθεί ο ρυθμιστικός έλεγχος σε πάνω από 80 κράτη μέλη. Τέτοιεςδραστηριότητες περιλαμβάνουν "τη θέσπιση μιας ρυθμιστικής αρχής, νομοθεσίας/κανονισμών και ενόςεκπαιδευτικού προγράμματος και επιπλέον τη δημιουργία ενός καταλόγου των πηγών."

Μέσω της σειράς Οδηγιών Ασφάλειας (Safety Guide) του IAEA εκπαιδεύονται τα κράτη μέλη πάνωστις κατάλληλες πρακτικές ασφάλειας. Το 2002 η Τεχνική Επιτροπή αναθεώρησε μια συνοδευτική έκθεσηασφάλειας που καλύπτει τις προτάσεις ασφάλειας πάνω στις πηγές. Η Επιτροπή προτύπων ασφάλειαςακτινοβολιών του IAEA προσδοκά με τη δημοσίευση του αναθεωρημένου οδηγού ασφάλειας σχετικά με τιςραδιενεργές πηγές να βοηθήσει στις διαδικασίες ασφάλειας. Ο Οργανισμός θα διαμορφώσει με τη βοήθειατων έγγραφων τις εκπαιδευτικές ενότητες και τις διαδικασίες αξιολόγησης των αποστολών κατάρτισης τωνκρατών μελών.

Εάν μια RDD χρησιμοποιηθεί, τότε τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να ζητήσουν βοήθεια από τονΟργανισμό και από άλλα κράτη μέλη μέσω της Συνθήκης Βοήθειας για Πυρηνικά Ατυχήματα ή τηςΡαδιολογικής Έκτακτης Ανάγκης εάν είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση. Το ατύχημα του Τσερνομπίλ του1986 προκάλεσε την καθιέρωση αυτού του μηχανισμού για να ενισχυθούν οι διαδικασίες της κατάστασηςέκτακτης ανάγκης κατά τη διάρκεια ενός σχετιζόμενου με την πυρηνική ενέργεια ατυχήματος. Για να ζητήσειβοήθεια, ένας συμμετέχων στη σύμβαση πρέπει να υποβάλει ένα επίσημο αίτημα στο IAEA. Άλλασυμβαλλόμενα μέρη μπορούν έπειτα να παρέχουν τις υπηρεσίες εμπειρογνωμόνων τους, εξοπλισμού τους καιάλλων μέσων της βοήθειας. Με άλλα λόγια αυτή η σύμβαση συνδέει τα συμβαλλόμενα μέρη που χρειάζονταιτη βοήθεια αλλά δεν μπορούν να την αντέξουν οικονομικά με εκείνα που είναι πρόθυμα να την παρέχουν καιμπορούν να πληρώσουν για αυτήν. Ενώ από τις 12 Αυγούστου του 2002 υπήρχαν 84 μέλη της Συνθήκης μιαδωδεκάδα κράτη μέλη IAEA δεν ήταν συμβαλλόμενα μέρη. Επιπρόσθετα, η αντιπροσωπεία έχει αναπτύξει έναδίκτυο απάντησης για να συγκεντρώσει τις ομάδες των εμπειρογνωμόνων με τον εξοπλισμό για να παρέχει τηβοήθεια.

Πρόγραμμα δράσης και ο Κώδικας Δεοντολογίας Οι πιο πρόσφατες δραστηριότητες της IAEA πάνω στη βελτίωση της ασφάλειας των πηγών

περιλαμβάνουν την αναθεώρηση της κατηγοριοποίησης των ραδιενεργών πηγών και την αναθεώρηση τουκώδικα δεοντολογίας σχετικά με την ασφάλεια και την προστασία των ραδιενεργών πηγών. Πιο κάτωδιευκρινίζεται ο κώδικας δεοντολογίας εν συντομία.

Οι ανανεωμένες προσπάθειες του Οργανισμού στην προσπάθεια να εξεταστεί τόσο η ασφάλεια όσο καιη προστασία των πηγών άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 1998, όταν πραγματοποιήθηκε η Διεθνής Διάσκεψησχετικά με την ασφάλεια των πηγών ακτινοβολίας και την προστασία των ραδιενεργών υλικών στη Ντιζόν,Γαλλία. Αυτό το συνέδριο τελικά οδήγησε στη δημιουργία του κώδικα δεοντολογίας. Επιπλέον, οΟργανισμός συνέταξε ένα πρόγραμμα δράσης που εξέταζε λεπτομερειακά τον τρόπο εφαρμογής τωνσυμπερασμάτων της διάσκεψης και τις επόμενες συναντήσεις του Board of Governors τον Μάρτιο του 1999.Σε αυτήν την συνεδρίαση οι βασικές συστάσεις για τα κράτη μέλη ήσαν: •Καθιέρωση της ενίσχυσης των εθνικών συστημάτων ελέγχου για την εξασφάλιση της ασφάλειας και τηςπροστασίας των πηγών ακτινοβολίας, όπως και θέσπιση ειδικής νομοθεσίας, κανονισμών και ρυθμιστικώναρχών εξουσιοδοτημένων να εγκρίνουν και να επιθεωρήσουν τις ρυθμιζόμενες δραστηριότητες και ναεπιβάλουν τη νομοθεσία και τους κανονισμούς. •Παροχή ικανοποιητικών πόρων στις ρυθμιστικές αρχές συμπεριλαμβανομένου του εκπαιδευόμενουπροσωπικού για την επιβολή συμμόρφωσης με τις σχετικές απαιτήσεις και εξέταση των συστημάτων ελέγχουακτινοβολίας στα αεροδρόμια, στα λιμάνια, στα σύνορα και σε άλλες περιοχές, όπου οι ραδιενεργές πηγέςμπορεί να εμφανιστούν (όπως μάντρες απορριμμάτων μετάλλων και εγκαταστάσεις ανακύκλωσης). Σκοπόςείναι η ανάπτυξη επαρκών στρατηγικών αναζητήσεως και απόκρισης για να συγκεκριμενοποιηθεί ηεκπαίδευση και η κατάρτιση του προσωπικού, όπως και η παροχή εξοπλισμού που θα χρησιμοποιείται σεπερίπτωση που ραδιενεργές πηγές ανιχνευθούν και χρειαστεί να αναληφθεί δράση.

Στη συνεδρίαση του Σεπτεμβρίου 1999 η επιτροπή ενέκρινε το σχέδιο δράσης, το οποίο ίσχυσε για τουςτομείς των ρυθμιστικών υποδομών, τη διαχείριση των μη χρησιμοποιούμενων πηγών, την κατηγοριοποίηση τωνπηγών, την απόκριση στα ανώμαλα γεγονότα, την ανταλλαγή πληροφοριών, την εκπαίδευση και την κατάρτιση καιτις διεθνείς επιχειρήσεις. Τον Δεκέμβριο του 2000 διεξήχθη μια σημαντική Διεθνής Διάσκεψη πουσυμπεριλάμβανε αντιπροσώπους από 75 έθνη κάτω από την ομπρέλα του IAEA και πραγματοποιήθηκε στοΜπουένος Αιρες στην Αργεντινή. Η διάσκεψη αυτή αντιμετώπισε τα ζητήματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω και

21

ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να ακολουθήσουν τον κώδικα δεοντολογίας. Ο κώδικας δεοντολογίας, ένα μηδεσμευτικό έγγραφο, σαν συμπλήρωμα του προγράμματος δράσης είχε προορισμό να χρησιμοποιηθεί από τακράτη μέλη σαν οδηγός για να ενισχυθεί η ασφάλεια και η προστασία των ραδιενεργών πηγών. Ο κώδικαςδεοντολογίας πιέζει τα κράτη να δώσουν πιο υψηλή προτεραιότητα στις πηγές που δημιουργούν τους μεγαλύτερουςκινδύνους. Αυτός ο καθορισμός προτεραιοτήτων όμως συνδέεται με τη ραδιολογική και όχι με τηνεγκληματολογική ασφάλεια. Μετά από τις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 δημιουργήθηκε πίεση για μια αναθεώρησητου κώδικα δεοντολογίας ώστε αυτός να εστιαστεί περισσότερο στην εγκληματολογική ασφάλεια. Τον Αύγουστοτου 2002 μια διακυβερνητική ομάδα εργασίας με αντιπροσώπους από 17 κράτη μέλη συναντήθηκε στη Βιέννη γιανα αναπτύξει μια τέτοια αναθεώρηση.

Η νέα έμφαση που δοθηκε στην εγκληματολογική ασφάλεια οδήγησε σε διάφορες προτάσεις για αλλαγέςτου κώδικα δεοντολογίας. Καταρχάς η ομάδα εργασίας συμβούλεψε να προχωρήσουν σε μια αναθεώρηση τουκώδικα για να καθιερωθούν τα εθνικά ληξιαρχεία των πηγών εκείνων που προκαλούν τους μεγαλύτερουςκινδύνους, δηλαδή αυτές που ανήκουν στην κατηγορία 1 του "Categorization of Radiation Sources." Εντούτοις ηομάδα αντιτάχθηκε στη δημιουργία ενός διεθνούς ληξιαρχείου, λόγω των ανησυχιών που υπάρχουν σχετικά με τηνεμπιστευτικότητα και τη δυνατότητα να προστατευθούν αυτές οι πληροφορίες από κυβερνοεπιθέσεις. Δεύτερον, οιεξαγωγές των πηγών " θα πρέπει, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, να πραγματοποιούνται μόνο όταν το κράτοςεξαγωγέας ικανοποιείται από τον παραλήπτη εξουσιοδοτημένο να παραλάβει την πηγή". Σχετικά με τους ελέγχουςεξαγωγής η ομάδα, γενικά υποστήριξε ισχυρότερους ελέγχους, αλλά λεπτομέρειες όπως η επικύρωση και ημετάφραση των εγκρίσεων θα έπρεπε να εξεταστούν. Άλλα μέρη του αναθεωρημένου σχεδίου που αξίζει νααναφέρουμε είναι συστάσεις για: •Απαίτηση από εκείνους που σκοπεύουν να διαχειριστούν ραδιενεργές πηγές να επιδιώκουν να παίρνουνέγκριση και να υποβάλουν μια αξιολόγηση της εγκληματολογικής ασφάλειας της πηγής ή και τηςεγκατάστασης στην οποία πρόκειται να χρησιμοποιηθεί, όταν κάτι τέτοιο κρίνεται απαραίτητο, λαμβάνονταςυπόψη τους κινδύνους που υπάρχουν.•Εξασφάλιση της ραδιολογικά και εγκληματολογικά ασφαλής διαχείρισης των μη χρησιμοποιημένων πηγών,συμπεριλαμβανομένων ενδεχομένως συμφωνιών σχετικά με την επιστροφή τους από έναν προμηθευτή.Εξασφάλιση κατάλληλων μέτρων που πρέπει να παίρνονται για να προσδιορίζεται, ανάλογα με τηνπερίπτωση, η αξιοπιστία των ατόμων που συμμετέχουν στη διαχείριση των ραδιενεργών πηγών και ηεμπιστευτικότητα των πληροφοριών σχετικά με την ασφάλεια των πηγών. •Εγγύηση οικονομικής πρόβλεψης πάνω στην ασφαλή διαχείριση της πηγής και κατάλληλη προστασία αυτήςαπό τη στιγμή που δεν θα χρησιμοποιείται πια.•Εξασφάλιση της κανονικής διεξαγωγής ελέγχου των καταλόγων, διεξαγόμενων σε κανονική βάση από τουςεγκεκριμένους κατόχους. •Πραγματοποίηση ανακοινωμένων και μη επιθεωρήσεων σε συχνότητα που καθορίζεται από την προηγούμενηαπόδοση της ραδιενεργούς πηγής και από τους κινδύνους που αυτή παρουσιάζει.•Να επιτραπεί η επανείσοδος στο έδαφος ενός κράτους των μη χρησιμοποιημένων ραδιενεργών πηγών, εάν σταπλαίσια της εθνικής νομοθεσίας του κράτους αυτού, το ίδιο έχει αποδεχτεί την επιστροφή σε ένακατασκευαστή κατάλληλα εξουσιοδοτημένο να παραλαμβάνει και να κατέχει μη χρησιμοποιούμενεςραδιενεργές πηγές.

Η ομάδα προσδιόρισε άλλα ζητήματα που έχουν ανάγκη περαιτέρω εργασία, παραδείγματος χάρινεύρεση τρόπων ευρύτερης αποδοχής και επιμονής στην τήρηση του κώδικα δεοντολογίας αλλά και στηβελτίωση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων κατασκευής και χρήσης πηγών. Μερικά μέλη της ομάδαςσυνέστησαν να δοθεί ενθάρρυνση στους ρυθμιστές και στους κατασκευαστές να διευθύνουν πιο λεπτομερείςσυζητήσεις σχετικά με "την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και την εύρεση προτύπων για τις πηγές". Ηομάδα πάλεψε επίσης ως προς το εάν πρέπει να υποστηρίξει μια δεσμευτική απαίτηση του ΚώδικαΔεοντολογίας αλλά δεν επέτυχε συναίνεση. Αντ’ αυτού αυτό το ζήτημα αφέθηκε για περαιτέρω εκτίμηση απότα κράτη μέλη στις μελλοντικές συνεδριάσεις του Οργανισμού.

Tο Model Project στις διαδικασίες αναβάθμισης Ο IAEA το 1995 λάνσαρε το Model Project για να ενισχυθούν τα κράτη μέλη που χρειάζονται

βοήθεια στην ανάπτυξη της ρυθμιστικής υποδομής τους. Από τον Σεπτέμβριο του 2001, όταν ο IAEAσυνέταξε μια έκθεση αξιολόγησης αυτού του προγράμματος περίπου 52 έθνη έχουν συμμετάσχει και άλλα 29έχουν ζητήσει να συμμετάσχουν. Ο IAEA έβαλε σαν μεγαλύτερη προτεραιότητα "την καθιέρωση ενός

22

συστήματος ανακοίνωσης, έγκρισης και έλεγχου των πηγών ακτινοβολίας και ενός εθνικού καταλόγου τωνπηγών αυτών." Αν και η ασφάλεια ήταν ο αρχικός στόχος, υπήρχε έντονα η τάση βελτίωσης τωνδιαδικασιών εγκληματολογικής ασφάλειας, οι οποίες θα συνοδεύσουν την αποτελεσματική ασφάλεια. Ηκαθιέρωση σωστής και αποτελεσματικής υποδομής επίσης αντιμετωπίζει τα κυριότερες αιτίες εμφάνισης τηςπαράνομης διακίνησης".

Οι ομάδες βοήθειας IAEA χρησιμοποίησαν διάφορα εργαλεία, όπως εμπειρογνώμονες, εξοπλισμόςανίχνευσης ακτινοβολιών, και έγγραφα που περιγράφουν τον τρόπο οργάνωσης της νομοθεσίας και τωνκανονισμών. Περίπου 7,4 εκατομμύρια δολάρια ξοδεύτηκαν για αγορά εξοπλισμού ελέγχου τωνακτινοβολιών. Συμπληρωματικά με αυτή την εργασία, όμοιες ομάδες αναθεώρησης επισκέφτηκαν 32 έθνη γιανα αξιολογήσουν την πρόοδο που είχε επιτελεσθεί όσο αφορά την επίτευξη των στόχων. Αυτές οι αξιολογήσειςκαι άλλες ακόμα διαπίστωσαν ότι από τον Σεπτέμβριο του 2001 "περίπου 77 % των συμμετεχόντων χωρώνείχαν θέσει σε εφαρμογή τους νόμους, περίπου 77 % είχαν καθιερώσει μια ρυθμιστική αρχή, περισσότερο από42 % είχαν εκδώσει τους κανονισμούς, περίπου 80 % είχαν σε ισχύ και λειτουργία ένα σύστημα καταλόγων,και περίπου 50 % είχαν επίσης σε ισχύ και λειτουργία ένα σύστημα ανακοίνωσης, έγκρισης, και ελέγχου τωνπηγών ακτινοβολίας". Για εκείνα τα έθνη που δεν ήταν ικανά να αναπτύξουν ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικόσύστημα κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, αποδείχθηκε ότι εμπόδια ήταν οι μακρόχρονες νομοθετικέςδιαδικασίες, οι δυσλειτουργικοί κυβερνητικοί οργανισμοί, οι ελλείψεις χρηματοδότησης, οι επικαλυπτόμενεςευθύνες μέσα στην κυβέρνηση, οι ανεπαρκείς τεχνικοί πόροι και η έλλειψη επαρκούς προσωπικού. Πολλάέθνη επομένως απαιτούν αρκετά ακόμα χρόνια για να δούμε να λειτουργούν οι ρυθμιστικές υποδομές.

Η δραστηριότητα IAEA πάνω στην ασφάλεια των ορφανών πηγώνΑκόμη και πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 ο IAEA έχει κάνει σοβαρές προσπάθειες

διασφάλισης των ορφανών πηγών. Είχε συνεργαστεί για παράδειγμα στενά με ανώτερους υπαλλήλους τηςδημοκρατίας της Γεωργίας στον εντοπισμό και στη διασφάλιση των παραπεταμένων πηγών. Αφότου διασπάστηκεη Σοβιετική Ένωση έχουν ανακαλυφθεί περίπου 300 εγκαταλελειμμένες ραδιενεργές πηγές στη Γεωργία. Οιπερισσότερες από αυτές τις πηγές παρουσίαζαν μεγάλο κίνδυνο ασφάλειας. Μετά από τις 11 Σεπτεμβρίου ο IAEAενίσχυσε τις εργασίες αποκατάστασης των πηγών. Τον Φεβρουάριο του 2002 βοήθησε στη ασφάλιση δύοαθωράκιστων πηγών Στροντίου-90 στη Γεωργία. Τον Μάρτιο του 2002 ο IAEA βοήθησε τις αφγανικές αρχέςστην ασφαλή αποθήκευση των ραδιενεργών πηγών που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια μιας αποστολήςπεριβαλλοντικού ελέγχου των Ηνωμένων Εθνών. Η πηγή με τις μεγαλύτερες ανησυχίες περιείχε Κοβάλτιο-60και ήταν μέρος μιας συσκευής ακτινοθεραπείας που είχε στεγαστεί προηγουμένως σε ένα νοσοκομείο στηνΚαμπούλ. Στα πλαίσια αντιμετώπισης του προβλήματος, στις 12 Ιούνιου 2002 προωθήθηκε μια σημαντικήδιεθνής στρατηγική απόκρισης πάνω στη ραδιενεργό απειλή λόγω έλλειψης ασφάλειας των πηγών εντός τηςπρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το υπουργείο ενέργειας των ΗΠΑ (DOE), το ρωσικό υπουργείο ατομικήςενέργειας (MINATOM) και ο IAEA υπέγραψαν μια τριμερή συμφωνία εντόπισης, ανάκτησης, και εξασφάλισηςεκείνων των πηγών που δημιουργούν τους μεγαλύτερους κίνδυνους ασφάλειας.

Εκτός των πιο πάνω δραστηριοτήτων άρχισαν να δημοσιεύονται τεχνικά έγγραφα (TECDOC) σχετικάμε τις εθνικές στρατηγικές για την ανίχνευση και εντόπιση των ορφανών πηγών και την επακόλουθηδιαχείρισή τους. Το επόμενο βήμα που πρέπει να γίνει είναι τα κράτη μέλη να προσφερθούν εθελοντικά σεδοκιμαστική χρήση των TECDOC που θα οδηγήσουν σε αναθεωρήσεις των τεχνικών εγγράφων. Για ναπροωθήσει την πλήρη εφαρμογή η αντιπροσωπεία σκοπεύει να διοργανώσει τα περιφερειακά εργαστήρια καιτις εργασίες με τα κράτη μέλη στη προσπάθεια δημιουργίας των εθνικών προγραμμάτων δράσης.

Κενά και Ενέργειες Βλέποντας ότι πολλά κράτη μέλη χρειάζονται ουσιαστική ρυθμιστική βοήθεια καταδεικνύει μερικές από

τις αυξανόμενες απαιτήσεις από τον IAEA. Ενεργοποιημένα από ανησυχίες μετά την 11 Σεπτεμβρίου, πολλάκράτη μέλη, ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες, συνέβαλαν με εκατομμύρια δολάρια στον IAEA στον αγώνα κατάτης πυρηνικής τρομοκρατίας. Εκτός από ορισμένες από τις επερχόμενες δραστηριότητες που προαναφέρθηκαν,ο IAEA έχει προσδιορίσει και άλλα βήματα, συμπεριλαμβανομένης της διαμόρφωσης μιας υπηρεσίαςεπίβλεψης και αξιολόγησης των ρυθμιστικών συστημάτων που εστιάζονται στην ασφάλεια. Στην προσπάθεια γιαπερισσότερες και αποτελεσματικότερες ενέργειες στον εντοπισμό των μεγάλων ορφανών πηγών, θαπροχωρήσει σε ενημέρωση των ενδιαφερόμενων με σειρά δημοσιεύσεων πάνω στα πρότυπα ασφάλειας.Πιστεύεται ότι έτσι θα δοθούν περισσότερες αναλυτικές πληροφορίες πάνω στην ασφάλεια και ναδημιουργηθεί ένα διεθνές σύστημα χαρακτηρισμού των πηγών που δημιουργούν μεγάλο κίνδυνο ασφάλειας.Επιπλέον, περίπου 50 κράτη μη μέλη έχουν ραδιενεργές πηγές, αλλά δεν μπορούν να πάρουν βοήθεια από τον

23

IAEA. Όπως συζητείται πιο πάνω, υπάρχει ενδιαφέρον μεταξύ μερικών κρατών μελών για τη δημιουργία του

κώδικα δεοντολογίας ενός νομικά δεσμευτικού έγγραφου. Άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες,προβλέπουν εμπλοκές γύρω από την άποψη που διατυπώνεται ότι ο κώδικας δεοντολογίας πρέπει ναπαραμείνει ένα ζωντανό έγγραφο. Εντούτοις, μερικοί έχουν θέσει το ζήτημα έναρξης μιας παγκόσμιαςσύμβασης ελέγχου των ραδιενεργών πηγών.

Τον Μάρτιο του 2003 διεξήχθη μια διάσκεψη οργανωμένη από IAEA, Ηνωμένες Πολιτείες, και Ρωσίααφιερώθηκε στην ενίσχυση των μέτρων ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών, στην παρεμπόδιση της παράνομηςδιακίνησης αυτών των υλικών, στην ενίσχυση των ελέγχων συνόρων, και στο μετριαστούν οι επιπτώσεις απότις RDD. Η διάσκεψη ήταν ανοικτή σε όλα τα κράτη μέλη του IAEA, στην INTERPOL, στον ΠαγκόσμιοΟργανισμό Τελωνείων, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στην Ευρωπαϊκή Αστυνομία.

Έλεγχοι εξαγωγής Με εξαίρεση το Πλουτώνιο-238, όπως συζητείται παρακάτω, οι ραδιενεργές πηγές μεγάλης ανησυχίας

ως προς την ασφάλεια δεν είναι ταξινομημένες ως "ειδικό πυρηνικό υλικό" ή "ειδικό σχάσιμο υλικό" στοπλαίσιο των εθνικών και διεθνών ρυθμιστικών συστημάτων, αλλά τοποθετούνται σε μια κατηγορία που τιςυποβάλλει σε έναν μικρότερο βαθμό ρυθμιστικής επίβλεψης. Υπό αυτήν τη μορφή υπόκειται μόνο σεονομαστικό έλεγχο εξαγωγής. Η συνηθισμένη πρακτική είναι να επιτρέπονται οι εξαγωγές των ραδιενεργώνπηγών με "γενικές," άδειες. Συγκεκριμένες άδειες για μεμονωμένες εξαγωγές δεν απαιτούνται και δενπραγματοποιείται καμία αναθεώρηση άδειας από τους κυβερνητικούς ανώτερους υπαλλήλους. Πράγματι, εκτόςτων περιπτώσεων που αναφέρονται πιο κάτω, δεν απαιτείται από τους εξαγωγείς να αναφέρουν την εξαγωγήστις αρχές εξουσιοδότησης.

Οι εξαγωγές είναι απαγορευμένες σε χώρες υπαγόμενες σε εμπάργκο, αλλά λόγω έλλειψης μιαςδιαδικασίας επικύρωσης μεμονωμένων εξαγωγών, οι κυβερνητικές αρχές δεν έχουν κανένα μέσο επιβεβαίωσηςτης συμμόρφωσης με τους κανονισμούς. Ομοίως οι ανεπτυγμένες χώρες περιορίζουν την ποσότητα διάφορωνυποπροϊόντων υλικών που πιθανά σχετίζονται με πυρηνικά όπλα (συμπεριλαμβανομένου του Αμερικίου, τουΠοσειδώνιου, του Πολώνιου και του Τριτίου) που μπορούν να εξαχθούν ετησίως σε οποιαδήποτε μεμονωμένηχώρα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι εξαγωγείς πρέπει να υποβάλουν έκθεση κάθε χρόνο σχετικά με τις συνολικέςεξαγωγές Αμερικίου και Ποσειδώνιου σε μεμονωμένα κράτη. Πάλι η απουσία διαδικασιών στις μεμονωμένεςεξαγωγές δεν επιτρέπει επιβεβαίωση της συμμόρφωσης των εξαγωγέων με αυτούς τους κανόνες και αποκλείειτους κυβερνητικούς ελέγχους νομιμότητας των μεμονωμένων τελικών χρηστών του κράτους εισαγωγής.

Το Πλουτώνιο-238 είναι γενικά ταξινομημένο ως "ειδικό πυρηνικό υλικό" και υπόκειται συνήθως σεξεχωριστούς κανονισμούς. Εντούτοις, η κοινή πρακτική έχει επιτρέψει εξαγωγές μικρών ποσοτήτωνΠλουτωνίου-238 σε χώρες , για τις οποίες δεν υπάρχουν περιοριστικά μέτρα, με γενική άδεια.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι άδειες εξαγωγές των ραδιενεργών πηγών που παρουσιάζουν πρόβλημαασφάλειας χορηγούνται από την Πυρηνική Ρυθμιστική Επιτροπή. Οι κανόνες της Επιτροπής ακολουθούν τοσχέδιο που περιγράφεται πιο πάνω. Η Επιτροπή έχει χορηγήσει μια γενική άδεια για εξαγωγή υποπροϊόντωνυλικών σε όλες τις χώρες εκτός από Κούβα, Ιράν, Ιράκ, Λιβύη, Βόρεια Κορέα, και Σουδάν. Με άλλα λόγια,απεριόριστες εξαγωγές Κοβάλτιου-60, Καίσιου-137, και άλλες ενδεχομένως επικίνδυνες πηγές επιτρέπονταιχωρίς οποιαδήποτε επίσημη γνώση των τελικών χρηστών σε πολλά κράτη, όπου πραγματοποιούνται εκτενείςτρομοκρατικές δραστηριότητες. Συμπεριλαμβάνονται όλα τα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, τοΑφγανιστάν, η Αλγερία, η Κολομβία, η Ινδία, η Ινδονησία, το Ισραήλ, οι Φιλιππίνες, το Πακιστάν,ηΣαουδική Αραβία και τουλάχιστον ένα κράτος που κρίνεται από τις Αμερικανικές Αρχές σαν κρατικόςυποστηρικτής της τρομοκρατίας (Συρία).

Για το Πλουτώνιο-238 μια παρόμοια γενική άδεια χορηγείται για τις μεμονωμένες εξαγωγές πολύμικρών ποσοτήτων του υλικού αυτού σε όλες τις χώρες εκτός από την Κούβα, το Ιράν, το Ιράκ, τη Λιβύη, τηβόρεια Κορέα και το Σουδάν. Τα κράτη που σημειώθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο, όπουπαρατηρούνται τρομοκρατικές δραστηριότητες ή σε εκείνα που οι τρομοκρατικές ομάδες υποστηρίζονται,επιλέγονται για μικρές αποστολές. Επειδή εξατομικευμένες άδειες δεν απαιτούνται και καμία αναθεώρηση τωνεξαγωγών δεν αναλαμβάνεται ένας Αμερικάνος πωλητής θα μπορούσε νόμιμα να εξαγάγει τις πολλαπλάσιεςεπιτρεπόμενες αποστολές σε έναν ενιαίο τελικό χρήστη. Είκοσι τέτοιες επιτρεπόμενες αποστολές θαεπέτρεπαν στον τελικό χρήστη να συσσωρεύσουν ποσότητα δύο κιουρί Πλουτωνίου-238, ποσότητα δηλαδήικανή για να επιτρέψει την κατασκευή μιας επικίνδυνης RDD.

Αν και το NRC εξετάζει τον τρόπο εφαρμογής των νέων κανονισμούς ελέγχου των εξαγωγών που θα

24

αύξαναν την επίβλεψη στις εξαγωγές των πιο επικίνδυνων ραδιενεργών πηγών, η πρωτοβουλία αυτή έχεικαθυστερησει. Ένας λόγος είναι ότι η Επιτροπή προσπαθεί να συντονίσει οποιουσδήποτε καινούργιουςΑμερικανικούς κανονισμούς με τις οδηγίες που υπάρχουν στον κώδικα δεοντολογίας του IAEA, ο οποίος δεν έχειοριστικοποιηθεί ακόμα.

Όπως σημειώνεται πιο πάνω η Επιτροπή εξετάζει νέους κανονισμούς αύξησης της ασφάλειας για τιςραδιενεργές πηγές που χρησιμοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε εκείνη την περιοχή εντούτοις ηΕπιτροπή, σαν προσωρινό μέτρο, έχει διανείμει συμβουλευτικές οδηγίες για το εσωτερικό των ΗΠΑ, για όσουςείναι κάτοχοι άδειας ραδιενεργών πηγών προωθώντας την εφαρμογή επιπρόσθετων προφυλακτικών μέτρωνασφάλειας σε εθελοντική βάση. Η Επιτροπή δεν έχει διανείμει συγκριτικά κανένα συμβουλευτικό έγγραφοστους εξαγωγείς των ραδιενεργών πηγών που να τους ωθούν να δώσουν επιπλέον προσοχή στη μεταφοράαυτών των υλικών στο εξωτερικό. (Ο Καναδάς, αντίθετα, έχει έρθει σε επαφή με σημαντικούς εξαγωγείςπηγών για να αναθεωρήσει τις πρακτικές εξαγωγής τους συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών καθορισμούτης νομιμότητας των τελικών χρηστών.)

ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΠΟ ICRP ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΙΘΑΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΥποστήριξη των παγκόσμιων κανονισμών ασφάλειας ακτινοβολιών είναι οι συστάσεις της διεθνούς

Επιτροπής Ακτινοπροστασίας (ICRP) που εδρεύει στη Σουηδία. Στη δεκαετία του '90 οι εμπειρογνώμονεςείχαν στρέψει την ιδιαίτερη προσοχή τους στο απροσδόκητο – συγκεκριμένα στην ανάλυση τωνκαταστάσεων που θα μπορούσαν θεωρητικά να εκθέσουν τους ανθρώπους σε ενδεχομένως επικίνδυνες πηγέςακτινοβολίας. Οι πιθανές εκθέσεις δεν αναμένονται κανονικά να εμφανιστούν, αλλά μπορούν ναπροσδιοριστούν και η πιθανότητα του περιστατικού μπορεί να προβλεφθεί. Οι πρώτες σκέψεις του ICRPαναπτύχθηκαν κατά τις εκτιμήσεις της τελικής απόρριψη των μακρόβιων ραδιενεργών αποβλήτων και κατάτη μελέτη των σημαντικών ατυχημάτων, όπως πυρηνικές καταστροφές. Το ICRP έχει εξετάσει τώρα μιατρίτη κατάσταση: ατυχήματα που έχουν επιπτώσεις σε ένα ή μερικά άτομα μόνο (αλλά μερικές φορές μεσοβαρές συνέπειες για εκείνους που επηρεάστηκαν).

Εδώ εξετάζεται το πλαίσιο, τα κριτήρια και η μεθοδολογία του ICRP σχετικά με τη ακτινοπροστασίαγια πιθανές εκθέσεις σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Η προστασία σε τέτοιες περιπτώσεις "περιόριζε" τιςπιθανές ενάρξεις εκθέσεως με μια δομημένη ανάλυση των σεναρίων, χρησιμοποιώντας μεθόδους που μπορείέως τώρα να ήταν πιο γνωστές στους μηχανικούς ασφάλειας απ' ό,τι στους ειδικούς ακτινοπροστασίας.Λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανότητες που προέρχονται από τέτοιες αναλύσεις η αναμενόμενη ζημία από τιςπιθανές εκθέσεις μπορεί να υπολογιστεί. Αυτός ο κίνδυνος μπορεί να συγκριθεί με τον περιορισμό κινδύνου,ο οποίος δεν χρειάζονται να περιπλεχτεί ιδιαίτερα για τα μικρής κλίμακας ατυχήματα. Μετά από αυτήν τηναρχική ανάλυση μια επαναληπτική διαδικασία βελτιστοποίησης μπορεί να εφαρμοστεί προκειμένου ναεξασφαλιστεί ότι ο κίνδυνος ή η πιθανή έκθεση, καθώς επίσης και οι δόσεις που υφίστανται, είναι τόσοχαμηλά όσο και εύλογα επιτεύξιμα.

ΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σύμφωνα με την Publication ICRP 60, με τίτλο Συστάσεις 1990, κανονικά έκθεση αναμένεται να

εμφανιστεί, σχεδόν σίγουρα, από μια συνηθισμένη πρακτική δηλαδή από διαδικασίες που διεξάγονται όπωςσχεδιάστηκαν ή από μεγάλης πιθανότητας απρόσμενα γεγονότα μικρών συνεπειών. Αντίθετα, μεγάλεςεκθέσεις δεν είναι σίγουρο ότι θα εμφανιστούν. Αυτές προκύπτουν από μη σχεδιασμένα γεγονότα όπωςαποτυχία ή παρέκκλιση από τις προγραμματισμένες λειτουργικές διαδικασίες. Τέτοια γεγονότα δεν μπορούννα προβλεφθούν, αλλά μπορούν να προβλεφθούν θεωρητικά και είμαστε σε θέση να ορίσουμε μιαπιθανότητα εμφάνισης των περιστατικών αυτών. Τα όρια δόσης δεν ισχύουν για πιθανές εκθέσεις. Πρέπει νασυμπληρωθούν από τους περιορισμούς κινδύνου. Η θεωρητική βάση για ένα τέτοιο εργαλείο αναπτύχθηκεστην ICRP Publication 64, Προστασία από πιθανή έκθεση: Ένα εννοιολογικό πλαίσιο. Μια πιο πρόσφατηέκθεση ICRP Publication 76, Προστασία από πιθανές εκθέσεις: Εφαρμογή σε επιλεγμένες πηγές ακτινοβολίαςστοχεύει να δείξει τον τρόπο εφαρμογής των εργαλείων εφαρμογής στην πράξη για "περιορισμέναατυχήματα" όπως επισφαλής είσοδος μέσα σε δωμάτιο ακτινοβολίας.

Ο αριθμός των επηρεαζόμενων ατόμων είναι μικρός σε τέτοιες περιπτώσεις. Η ζημία περιορίζεταικατά ένα μεγάλο μέρος στις επιπτώσεις στην υγεία στα πρόσωπα που εκτίθενται πραγματικά. Οι διαδικασίεςπου οδηγούν στην πιθανή έκθεση είναι σχετικά απλές και μπορούν να είναι η κυρίαρχη απειλή που συνδέεταιμε την πρακτική. Η τελική απόρριψη των μακρόβιων αποβλήτων προσθέτει μια επιπλέον διάσταση τωνπιθανών εκθέσεων στο μακρινό μέλλον. Αυτό συζητήθηκε στη ICRP Publication 46 αρχές ακτινοπροστασίας

25

στη διάθεση στερεών ραδιενεργών αποβλήτων. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΠΟΔΟΧΗΣ Στις ICRP Publications 60 και 64 συστήθηκε οι κίνδυνοι υγείας λόγω πιθανών εκθέσεων να

περιορίζονται στην ίδια τάξη μεγέθους με αυτή που υπονοείται από τα όρια και τους περιορισμούς δόσης σεκανονικές εκθέσεις. Αυτοί οι κίνδυνοι υγείας περιλαμβάνουν δύο διαφορετικές κατανομές πιθανότητας.Πρώτα η έκθεση εμφανίζεται με μια συγκεκριμένη πιθανότητα, για παράδειγμα Ρ. Λαμβάνοντας υπόψη τηνέκθεση, η υπό όρους πιθανότητα της στοχαστικής ή/και ντετερμινιστικης βλάβης στην υγεία είναι συνάρτησητης δόσης για παράδειγμα φ (E). Η άνευ όρων πιθανότητα βλάβης της υγείας είναι επομένως το προϊόν αυτώντων δύο πιθανοτήτων δηλ. φ (E) * Ρ. Αυτή η ποσότητα πρέπει να κρατηθεί όσο το δυνατό χαμηλότερα απόέναν κίνδυνο αναφοράς (risk reference) ρ. Για τα περιορισμένα ατυχήματα που συζητούνται εδώ το ρ μπορείνα θεωρηθεί σαν ένας μεμονωμένος εξατομικευμένος κίνδυνος σχετικά με την πηγή. Το μέγεθος περιορισμούκινδύνου δεν θα τεθεί απαραιτήτως μια για πάντα. Θα μπορούσε να είναι για συγκεκριμένη περίπτωση καιμπορεί να ρυθμίζεται για διάφορους λόγους. Εντούτοις, η ICRP Publication 76 μας δίνει έναν γενικόπεριορισμό του κινδύνου, ο οποιος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία όταν επιλέγονται οισυγκεκριμένοι περιορισμοί. Για τις επαγγελματικές εκθέσεις αυτός ο γενικός περιορισμός βασίζεται σε μιαετήσια effective δόση 5mSv

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Μια ανάλυση που στοχεύει στον υπολογισμό της πιθανότητας π των επισφαλών γεγονότων που

εμφανίζονται πρέπει να προσδιορίσει όλους τους τύπους σεναρίων που θα μπορούσαν να συμβάλουνσημαντικά στην πιθανή έκθεση. Σε γενικές γραμμές, αυτό είναι αρκετά απλό: απαρίθμηση των διάφορωντρόπων με τους οποίους τα ατυχήματα είναι πιθανό να συμβούν. Όμως είναι εύκολο να αγνοηθεί κάποιαδυνατότητα και για το λόγο αυτό μια δομημένη προσέγγιση είναι ενδεδειγμένη. Υπάρχουν διάφορες τεχνικέςγια να τυποποιηθεί η ανάλυση, όπως μελέτες κινδύνου και λειτουργιών, τρόποι αποτυχίας και η ανάλυσηαποτελεσμάτων κλπ.

Αυτές οι διάφορες τεχνικές αντιμετωπίζουν ζητήματα, όπως εξασφάλιση της πληρότητας,καθοδήγηση ενεργειών και περιγραφής γεγονότων κατά τη σύνταξη αναλυσης περιστατικών, κ.λπ., δηλαδήθέματα που μπορούν να δίνουν με ακρίβεια την "κοινή αίσθηση" (πχ ποια είναι η αιτία των αποτυχιών πουτόσο συχνά στο παρελθόν έχουν προκαλέσει τα ατυχήματα;) . Σε κάθε σενάριο οι απαιτήσεις θατοποθετούνται σε ένα σύστημα προστασίας. Η ανάλυση στοχεύει στον καθορισμό της πιθανότητας νααποτύχει το σύστημα, όταν απαιτηθεί. Θα απαιτούνται και θα καταγράφονται τόσο οι "κανονικές" ενέργειεςπου προκαλούν συνήθως το σύστημα, όσο και τα "τυχαία" γεγονότα (αποτυχίες ανθρώπων ή εξοπλισμού).Μόλις εξεταστούν και απαριθμηθούν όλα τα σχετικά σενάρια η λογική δομή τους πρέπει να καθοριστεί.Αυτός ο τύπος ανάλυσης είναι ευρέως γνωστός στην εφαρμοσμένη μηχανική. Συνήθως τέτοια δόμησηπαρουσιάζεται στη δεντρική απεικόνιση γεγονότων και ελαττωμάτων.

Η δεντρική απεικόνιση αρχίζει με μια εναρκτήρια ζήτηση στο σύστημα και μετακινούμενη μέσωδιαδοχικών αποκρίσεων του συστήματος περιγράφει έτσι την έκβαση από την άποψη της επιτυχίας ήαποτυχίας των μεμονωμένων βημάτων και των συσκευών. Η ελαττωματική δεντρική απεικόνιση αρχίζει απότην άλλη άκρη με μια συγκεκριμένη ανεπιθύμητη έκβαση και η ανάλυση προχωρά προς τα πίσωπροσπαθώντας να αναλύσει τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους αυτή η έκβαση θα μπορούσε να έχειεμφανιστεί. Για παράδειγμα, εξετάστε ένα πολύ απλό σύστημα κλειδαριών συναρμολογημένο με δύοανεξάρτητους αισθητήρες και μια ελεγχόμενη ενεργοποιούμενη πρόσβαση σε ένα δωμάτιο ακτινοβολίας. Ηπροεπιλεγμένη θέση του ενεργοποιητή (actuator) είναι εκείνη στην οποία κρατείται η πόρτα κλειδωμένη.Μπορεί να ξεκλειδωθεί μόνο εάν κανένας από τους δύο αισθητήρες δεν αναφέρει ότι υπάρχει ακτινοβολία. Οσκοπός που υπάρχουν δύο αισθητήρες είναι η παροχή εφεδρικής λειτουργίας στην περίπτωση που ο πρώτοςαισθητήρας αποτύχει να δουλέψει. Αυτό το απλό σύστημα μπορεί εύκολα να περιγραφεί από ένα δέντρογεγονότων ή ελαττωμάτων. Εννοιολογικά η μαθηματική ανάλυση των γεγονότων ή ελαττωμάτων είναι απλήκαι βασίζεται σε βασικές έννοιες της θεωρίας πιθανοτήτων. Εντούτοις, η πρακτική εφαρμογή αυτής τηςθεωρίας είναι συχνά αρκετά δύσκολη λόγω των πολλών εναλλακτικών αποτελεσμάτων που μελετώνται καισε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις συστήνεται επεξεργασία σε υπολογιστές για να έχουμε σωστούςυπολογισμούς.

26

ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Οι επίσημες αναλυτικές μέθοδοι βελτιστοποίησης της προστασίας ενάντια σε πιθανή έκθεση δεν είναι

ακόμα ολοκληρωμένες ιδιαίτερα για τις περιπτώσεις που οι πιθανότητες είναι χαμηλές και οι συνέπειεςμεγάλες. Στην ICRP Publication 76 επομένως συστήθηκε η χρησιμοποίηση έμμεσων μεθόδων που στόχο θαεχουν τη βελτιστοποίηση. Σύμφωνα με αυτήν τη διαδικασία η προστασία ενάντια στις κανονικές εκθέσειςπραγματοποιείται αρχικά χρησιμοποιώντας συμβατικές μεθόδους (που κυμαίνονται από την απλή κοινήαίσθηση ως τις σύνθετες ποσοτικές τεχνικές). Αυτό θα παραγάγει μια αναμενόμενη μέση κανονική δόση. Οκίνδυνος θανάτου από καρκίνο που συνδέεται με αυτήν τη βελτιστοποιημένη κανονική δόση χρησιμοποιείταιέπειτα ως κίνδυνος Reference Risk που πρέπει να χρησιμοποιηθεί στη βελτιστοποίηση ενάντια στην πιθανήέκθεση. Η πραγματική βελτιστοποίηση θα περιλάβει μια επαναληπτική διαδικασία την αποδοτικότηταδαπανών και τη δυνατότητα πραγματοποίησης των διάφορων αλλαγών στο λειτουργικό σχέδιο, τις συσκευέςασφάλειας και τις διαδικασίες. Σε αυτό το πλαίσιο είναι χρήσιμο να ακολουθηθεί μια "ακολουθίαπροτεραιότητας ασφάλειας".

ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΛΟΚΕΣΕάν προβλέπονται τροποποιήσεις σε αποδεδειγμένα καλές σχεδιάσεις "στο πεδίο εφαρμογής",

υπάρχει μεγάλος κίνδυνος πιθανής έκθεσης λόγω μεγάλης πιθανότητας ανθρώπινου λάθους. Εκτός από τηνπίεση των περιστάσεων, όπου είναι απαραίτητη άμεση δράση, καμία τροποποίηση δεν πρέπει να εκτελείταιμέχρις ότου αφενός μεν πραγματοποιηθεί μια λεπτομερής αξιολόγηση της ασφάλειας, και αφετέρου ηπροτεινόμενη τροποποίηση και αξιολόγηση να έχει τεκμηριωθεί με σαφήνεια.

Μερικές φορές η μείωση των συνεπειών ενός ιδιαίτερου τύπου έκθεσης μπορεί να συνδεθεί με τηναύξηση άλλης μορφής έκθεσης. Παραδείγματος χάριν οι επιθεωρήσεις εκτελούνται τακτικά προκειμένου ναανιχνευθούν οι ατέλειες προτού παρατηρηθεί αποτυχία στη λειτουργία συστατικών μερών. Μια αυξανόμενησυχνότητα επιθεώρησης ενός επιταχυντή μπορεί να βελτιώσει τον ρυθμό έγκαιρης ανίχνευσης των ατελειώνκαι επομένως να μειώσει την πιθανότητα πιθανής έκθεσης. Εντούτοις, λόγω της ύπαρξης πεδίωνακτινοβολίας σε μια τέτοια εγκατάσταση θα συνεπαγόταν επίσης μια αυξημένη επαγγελματική έκθεση. Καιοι δύο τύποι εκθέσεως πρέπει επομένως να ληφθούν υπόψη στις διαδικασίες βελτιστοποίησης τηςπροστασίας.

Σε ιατρικές χρήσεις των ακτινοβολιών μια επιπρόσθετη περιπλοκή σημαίνει ότι όχι μόνο οιυπερβολικές δόσεις, αλλά και οι πάρα πολύ μικρές δόσεις στον ασθενή μπορούν να είναι επισφαλείς. Αυτόμπορεί να αποκλείει τις συγκρίσεις της αναμενόμενης ζημίας με το κριτήριο κινδύνου R . Εντούτοις μιαδομημένη ανάλυση είναι ακόμα χρήσιμη προκειμένου να προσδιοριστούν οι σημαντικές συνεισφορές στοκινδύνου. Τα μέτρα που θα ληφθούν για να μειώσουν τον κίνδυνο για τον ασθενή μπορούν έπειτα ναπροβλεφθούν. Οι ανωτέρω εκτιμήσεις αφορούν την πιθανότητα Ρ της έκθεσης.

Η συνάρτηση πιθανότητας φ(E) της ζημίας, που εξαρτάται από τη δόση, μπορεί επίσης να λαμβάνειυπόψη τις περιπλοκές. Παραδείγματος χάριν πιθανές καταστάσεις έκθεσης μπορούν να συνεπάγονται δόσειςαρκετά υψηλές, ώστε να προκαλέσουν θάνατο λόγω των αιτιοκρατικών αποτελεσμάτων. Αυτό εισάγει τηδυνατότητα μεγαλύτερης απώλειας χρόνου ζωής από αυτή που συνδέεται με τον στοχαστικά προκαλούμενοθάνατο.

Σε μερικές πρακτικές και σε μερικά λειτουργικά περιβάλλοντα η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται απότα εντοπισμένα αιτιοκρατικά αποτελέσματα των πιθανών εκθέσεων. Για τις εκθέσεις μέσα στα σημερινά όριαδόσης, τα αιτιοκρατικά αποτελέσματα είναι σχεδόν αδύνατα. Επομένως το ICRP έχει επιλέξει ρητά να μηνλάβει υπόψη τέτοιες βλάβες στις φυσιολογικές εκθέσεις. Εντούτοις, για πιθανή έκθεση θα είναι αναπόφευκτονα αξιολογηθεί η ζημιά από τα αιτιοκρατικά αποτελέσματα. Συγχρόνως, αν και αξίζει να αποτιμηθεί, ηαπώλεια ενός δάχτυλου, για παραδείγμα , δεν μπορεί προφανώς να εξισωθεί με τον θάνατο. Κατά συνέπεια,απαιτείται να γίνει μια στάθμιση πάνω στη δριμύτητα του περιστατικού.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αυτή η μελέτη διαπιστώνει ότι η μείωση των κινδύνων ασφάλειας που τίθενται από τις εμπορικές

ραδιενεργές πηγές πρέπει να θεωρηθεί σαν μια διαχειρίσιμη πρόκληση και όχι σαν έναν ανέφικτο στόχο καιεπίσης ότι σημαντική πρόοδος μπορεί να σημειωθεί εάν οι επαρκείς πόροι συγκεντρωθούν στην αντιμετώπισητων πιο επικίνδυνων πτυχών του προβλήματος.

Πηγές μεγάλου ρίσκου δημιουργούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο

27

Μόνο ένα μικρό μέρος των εκατομμυρίων εμπορικών ραδιενεργών πηγών που χρησιμοποιούνταιπαγκοσμίως, ίσως μερικές χιλιάδες, δημιουργούν εγγενώς υψηλούς κινδύνους ασφάλειας λόγω μεγάλωνεπιπέδων ραδιενέργειας, φορητότητας, και ιδιοτήτων διασποράς. Καταρχήν αυτές οι περισσότερες επικίνδυνεςεμπορικές πηγές είναι εκείνες που περιέχουν τα σχετικά μεγάλα ποσά ραδιενέργειας (συνήθως περισσότερο απόμερικά κιουρί ραδιενέργειας ή από την άποψη της μάζας, ενός κατά προσέγγιση ενός γραμμαρίου ραδιενεργούυλικού) των επτά-παραγόμενων σε αντιδραστήρα ραδιοϊσοτόπων: Αμερίκιο-241, Καλιφόρνιο-252, Καίσιο-137, Κοβάλτιο-60, Ιρίδιο-192, Πλουτώνιο-238 και Στροντιο-90. Μερικά από αυτά τα ισότοπα (Αμερίκιο-241,Καλιφόρνιο-252, και Πλουτώνιο-238) θα προκαλούσαν μόνο εσωτερικούς κινδύνους υγείας μέσα απόκατάποση ή εισπνοή, ενώ άλλα θα παρουσίαζαν τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς κινδύνους υγείας.

Οι ραδιολογικοί τρομοκράτες για να μεγιστοποιήσουν τη ζημιά στον πληθυσμό που έχουν βάλει στόχοθα επιδιώκαν να χρησιμοποιούν τις ιδιαίτερα ισχυρές ραδιενεργές πηγές (ποσότητες μεγαλύτερες από δεκάδεςχιλιάδες κιουρί) που προκαλούν τόσο εξωτερικούς, όσο και εσωτερικούς κινδύνους υγείας. Σημειωτέον ότικαι οι αυτοκαταστροφικοί τρομοκράτες μπορεί να μην ζήσουν αρκετό καιρό για να παραδώσουν μια RDD,επειδή θα δεχθούν θανατηφόρες οξείες δόσεις ιοντίζουσας ακτινοβολίας από αυτές τις πηγές ελλείψει επαρκούςπροστατευτικού καλύμματος που πρέπει να περιβάλλει το ραδιενεργό υλικό. Η προσθήκη ενός μεγάλου βάρουςπροστατευτικού καλύμματος θα μπορούσε αισθητά να αυξήσει τη δυσκολία στη μεταφορά μιας RDD και θαμπορούσε να αποτρέψει τους τρομοκράτες από τη χρησιμοποίηση αυτού του τύπου πηγής. Αντίθετα, οι πηγέςπου παρουσιάζουν μόνο εσωτερικό κίνδυνο υγείας και που περιέχουν υψηλά ποσά ραδιενέργειας θαμπορούσαν να αντιμετωπιστούν ακίνδυνα χωρίς βαρύ προστατευτικό κάλυμμα εφόσον λαμβάνονται οιπροφυλάξεις για να ελαχιστοποιηθεί η εσωτερική έκθεση.

Ενώ η τρομοκρατική χρήση των ραδιενεργών πηγών με χαμηλά επίπεδα ραδιενέργειας μπορεί ναπροκαλέσει έναν βαθμό πανικού για μια συγκεκριμένη περίοδο, οι πηγές μεγάλου κινδύνου από άποψηασφάλειας, είναι αυτές που παρουσιάζουν τους πραγματικούς κινδύνους για το κοινό, από την άποψημακροπρόθεσμων επιπτώσεων στην υγεία και σημαντικών οικονομικών απωλειών. Για αυτόν τον λόγο μιακατάλληλη ρύθμιση και ασφάλεια αυτού του μικρότερου υποσυνόλου πηγών θα μπορούσε να συμβάλεισημαντικά στη μείωση των γενικών κινδύνων που προκαλούνται από τις εμπορικές ραδιενεργές πηγές.Απαιτείται μια δημόσια ενημέρωση και εκπαίδευση για να εξοικειωθεί το κοινό με τη ραδιολογική απειλή τωνσυσκευών διασποράς (RDD) και ειδικότερα να παρέχει, στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό, μια διαβεβαίωση ότικάποιες RDD θα περιέχουν λίγη ραδιενέργεια, ώστε να προκαλέσουν πολύ μικρό πραγματικό κίνδυνο στοκοινό.

Οι RDD δεν είναι όπλα μαζικής καταστροφής Αντίθετα από τα πυρηνικά όπλα οι RDD (συμπεριλαμβανομένων εκείνων των πηγών που

χρησιμοποιούν κάποιο από τα επτά ραδιενεργά ισότοπα που σημειώνονται ανωτέρω) δεν είναι όπλα μαζικήςκαταστροφής. Λίγοι ενδεχομένως άνθρωποι θα πέθαιναν αμέσως ή λίγο μετά τη χρήση μιας RDD από τηνέκθεση στην ιοντίζουσα ακτινοβολία, αν και ανάλογα με την τοποθέτηση και το μέγεθός της πολλά άτομαπιθανό να πεθάνουν από τη συμβατική έκρηξη της βόμβας, εάν αυτή η μέθοδος χρησιμοποιηθεί για ναδιασκορπίσει τα ραδιενεργά υλικά. Οι περισσότεροι άνθρωποι που δεν θα επηρεάζονταν άμεσα από τηνέκρηξη θα δέχονταν σχετικά χαμηλές δόσεις ιοντίζουσας ακτινοβολίας, ακόμη και από τα όπλα πουχρησιμοποιούν κάποιο από τα επτά ραδιενεργά ισότοπα, οι δε πιθανοί θάνατοι από καρκίνο θα απαιτούσανσυνήθως κάποια χρόνια μέχρι δεκαετίες για να αναπτυχθούν.

Εν τούτοις μια RDD μπορεί να είναι ένα όπλο μαζικής διάσπασης ή εξάρθρωσης. Επενδύοντας στουςφόβους του κοινού πάνω στη ραδιενέργεια, οι τρομοκράτες που θα χρησιμοποιούσαν RDD θα προσπαθούσαννα προκαλέσουν πανικό. Το πιθανό χάος που θα προέκυπτε κατά τη διάρκεια της εκκένωσης των άμεσων καιπεριβαλλόντων περιοχών, που θα είχε προκληθεί ρίψη της RDD, θα μπορούσε όχι μόνο να προκαλέσειτραυματισμούς και εντάσεις, αλλά θα μπορούσε να εμποδίσει τις προσπάθειες επείγουσας απόκρισης για ναβοηθηθούν τα θύματα της συμβατικής έκρηξης. Επιπλέον, ο χρόνος που θα απαιτείτο από τους πρώτουςαποκριτές να προετοιμαστούν για να λειτουργήσουν ακίνδυνα σε ένα περιβάλλον ραδιενέργειας θαμπορούσανε να προκαλέσουν σημαντικές καθυστερήσεις στις προσπάθειες περίθαλψης αυτών των θυμάτων.Περαιτέρω, οι δαπάνες απολύμανσης και επανοικοδόμησης, εάν είναι απαραίτητες θα μπορούσαν να είναιπολύ μεγάλες, ίσως πάνω από δισεκατομμύρια Ευρώ.

Η παραγωγή των υψηλού κινδύνου πηγών είναι συγκεντρωμένη σε μερικά έθνη, διευκολύνοντας

την ενίσχυση των κανονισμών. Μόνο μερικές εταιρίες με κεντρικά γραφεία σε μια χούφτα χωρών παράγουν

28

τις περισσότερες από τις εμπορικές ραδιενεργές πηγές που δημιουργούν μεγάλες ανησυχίες ασφάλειας. Αυτή ημικρή ομάδα διανέμει έπειτα τις πηγές αυτές στις δεκάδες χιλιάδες χρήστες ραδιενεργών πηγών σε όλο τονκόσμο. Τα κράτη που κυρίως παράγουν ραδιενεργές πηγές είναι Καναδάς,η Νότια Αφρική, η Ρωσία, τοΒέλγιο,η Αργεντινή, και η Γαλλία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση διαδραματίζουν από τουςκυριότερους ρόλους. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι προς το παρόν σημαντικός παραγωγός εμπορικώνραδιενεργών πηγών έχει τη δυνατότητα να εμφανιστεί στο μέλλον ως τέτοιος συμβάλλει δε με μεγάλο μερίδιοστην παγκόσμια αγορά πηγών. Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποιούν επίσης μια σημαντικήμερίδα των εμπορικών ραδιενεργών πηγών. Αυτή η σχετικά μικρή ομάδα των κυριότερων παραγωγών καιχρηστών πηγών είναι σημαντική επειδή με τη σκλήρυνση του ελέγχου των πρότυπων εξαγωγής και με τηβελτίωση των διαδικασιών πιστοποίησης των αποτελεσματικών μέτρων ασφάλειας που πρέπει να πληρούνπαραλήπτες των πηγών στις χώρες εξαγωγής, περίπου μισή δωδεκάδα κράτη εξαγωγείς, μαζί με την ΕΕ,μπορεί γρήγορα να εξασφαλίσουν ότι η ιδιαίτερη πλειοψηφία των υψηλού κινδύνου ραδιενεργών πηγών πουευρίσκονται σε χρήση σε όλο τον κόσμο προστατεύεται κατάλληλα και αποτελεσματικά από κακή χρήση.Όπως εξηγείται πιο κάτω κατά τη συζήτηση του σημαντικού χάσματος που υπάρχει στους σημερινούς κανόνεςελέγχου των εξαγωγών τέτοιων πηγών, η εφαρμογή και χρησιμοποίηση αυτών των αλλαγών στουςκανονισμούς των χωρών εισαγωγής θα μπορούσε να γίνει μαζί με μια αναδιάρθρωση του συστήματοςχορήγησης αδειών εξαγωγής που απαιτείται για άλλες αιτίες.

Οι υψηλού κινδύνου πηγές είναι σχετικά ασφαλείς στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες. Όλες ουψηλού κινδύνου ραδιοϊσοτοπικες πηγές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν ενεργά συστατικά σε RDD,δημιουργούνται σε πυρηνικούς αντιδραστήρες. Αυτές οι πηγές διανέμονται κατόπιν στις δεκάδες χιλιάδεςπαγκόσμιους χρήστες. Στην ιδανική περίπτωση μια πηγή στο τέλος της ζωής της απορρίπτεται ακίνδυνα και μεασφάλεια σε έναν εταιρικό ή κυβερνητικό χώρο απόρριψης. Η πλειοψηφία των υψηλού κινδύνου ραδιενεργώνπηγών βρίσκεται στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες και υπόκειται σε ρυθμιστικό έλεγχο καθ' όλη τη διάρκειατου κύκλου ζωής τους. Παραδοσιακά αυτοί οι κανονισμοί ενδιαφέρονταν κυρίως για την προστασία τωνεργαζομένων και της δημόσιας ασφάλειας παρά για την διασφάλιση μας από τους μεγάλους κινδύνους πουπαρουσιάζονται από ενδεχόμενη κακόβουλη χρήση. Τα κράτη αυτά παίρνουν μέτρα για να γεφυρωθεί αυτό τοχάσμα. Πράγματι η ιδιωτική βιομηχανία και οι ρυθμιστικές αρχές σε αυτές τις χώρες έχουν λάβει ήδη μέτραγια να διασφαλίσουν εκείνες τις εμπορικές ραδιενεργές πηγές που δημιουργούν τους μεγαλύτερους κινδύνουςασφάλειας. Ειδικότερα μέτρα παίρνονται τόσο στους αντιδραστήρες που παράγουν τα εμπορικά ραδιοϊσότοπα,όσο και κατά τη μεταφορά τους αλλά και κατά την χρησιμοποίηση τους σε εγκαταστάσεις για συγκριμένεςεφαρμογές.

Η ραδιενεργός ασφάλεια πηγής είναι αλλού πιο αδύνατη. Οι εσωτερικοί ρυθμιστικοί έλεγχοι στιςπεριοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και σε διάφορες αναπτυσσόμενες χώρες δεν είναι ισχυροί σε μερικέςπεριπτώσεις δε είναι ανύπαρκτες και απαιτούνται μεταρρυθμίσεις επειγόντως σε αυτά τέτοιο περιβάλλον(χρειάζεται υποστήριξη, ανάλογα με την περίπτωση, από εξωτερική βοήθεια). Σε πολλά από αυτά τα κράτηεντούτοις ο αριθμός των ραδιενεργών πηγών μεγάλου κινδύνου είναι περιορισμένος σχετικά με τα προηγμέναβιομηχανικά κράτη. Κατά συνέπεια εντατικές προσπάθειες για να βελτιωθεί η ασφάλεια λόγω της ύπαρξηςμεγάλου κινδύνου πηγών απαιτούνται για μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των πηγών παγκοσμίως, επιτρέπονταςτη συγκέντρωση των προσπαθειών σε αυτή την πτυχή της ραδιενεργού απειλής πηγής κάτι που προσφέρει μιαπροοπτική γρήγορης βελτίωσης. Με τη συγκέντρωση της βοήθειάς των ρυθμιστικών προγραμμάτων σε πολλάαπό τα έθνη αυτής της ομάδας, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA) έχει βοηθήσει στηνανάπτυξη νέων ρυθμιστικών αρχών ή στη βελτίωση αδύνατων ρυθμιστικών υποδομών. Εντούτοις απαιτείταιπαραπέρα βελτίωση στην πρόσθετη χρηματοδότηση από τα κράτη μέλη του IAEA που μπορούν να τηνπαρέχουν. Επιπλέον απαιτείται αρκετή δουλειά για να ενσταλαχθεί μια φιλοσοφία ασφάλειας και προστασίαςστα έθνη που υπολείπονται

Εμπόδια στην κατάλληλη απόρριψη των μη χρησιμοποιούμενων πηγών εντείνουν τους κινδύνουςορφανεψης πρόσθετων πηγών.

Πολλοί τελικοί χρήστες διατηρούν στον χώρο τους τις μη χρησιμοποιούμενες πηγές λόγω της μεγάληςδαπάνης απόρριψης τους ή λόγω έλλειψης επαρκών χώρων απόρριψης. Αυτά τα εμπόδια δημιουργούν πιέσειςστους τελικούς χρήστες να ξεφορτωθούν τις υψηλού κινδύνου πηγές που κατέχουν με μη ρυθμιστικέςμεθόδους, δηλαδή τις εγκαταλείπουν (οι πηγές ορφανεύουν). Οι κατασκευαστές πηγών και πολλές προηγμένεςχώρες έχουν προγράμματα συλλογής και καθαρισμού των μη χρησιμοποιούμενων πηγών, προτού αυτές ναεγκαταλειφθούν. Σε διάφορες περιπτώσεις, συμπεριλαμβανόμενων και των Ηνωμένων Πολιτειών, αυτά τα

29

προγράμματα πρέπει να επεκταθούν για να μετριαστεί αυτή η πτυχή του κινδύνου που μπαίνει από τιςραδιενεργές πηγές. Οι υπάρχουσες ορφανές πηγές ήδη προκαλούν κινδύνους. Αν και οι επίσημες εκθέσεις και οιαπολογισμοί προτείνουν ότι υπάρχουν πιθανά δεκάδες χιλιάδες τέτοιες ορφανές πηγές παγκοσμίως, μόνο έναμικρό μέρος είναι στην κατηγορία υψηλού κινδύνου, με την υπεροχή πιθανώς να βρίσκεται στις πολιτείες τηςπρώην Σοβιετικής Ένωσης, ως κληρονομιά του ψυχρού πολέμου. Με τη συγκέντρωση των πόρων στηναντιμετώπιση του προβλήματος που μπαίνει από τις υψηλού κινδύνου πηγές (ειδικά στις τελευταίες περιοχές)σημαντική πρόοδος μπορεί να σημειωθεί για να μειωθούν οι παγκόσμιοι κίνδυνοι που τίθενται από τις ορφανέςπηγές.

Η πρακτική εξαγωγής των πηγών με γενικές άδειες αποκλείει την εξέταση των τελικών χρηστών. Ένα σημαντικό χάσμα στους κανόνες χορήγησης αδειών εξαγωγής που καλύπτει υψηλού κινδύνου

ραδιενεργές πηγές θα μπορούσε να διευκολύνει το παράνομο εμπόριο σε αυτά τα υλικά, ένα χάσμα που φάνηκεεπίσης στους κανόνες χορήγησης αδειών διάφορων άλλων αναπτυγμένων δυτικών κρατών. Συγκεκριμέναυπάρχουν κανονισμοί που επιτρέπουν την απεριόριστη εξαγωγή των περισσότερων υψηλού κινδύνου πηγώνμε "γενική άδεια" σχεδόν για όλους τους προορισμούς. Για τις ΗΠΑ από τις γενικές άδειες αποκλείονταισυγκεκριμένες χώρες όπως Κούβα, Ιράν, Ιράκ, Λιβύη, Βόρεια Κορέα και Σουδάν. Συνεπώς, οι εξαγωγέςαυτών των υλικών μπορεί να γίνουν χωρίς οποιαδήποτε κυβερνητική θεώρηση του αξιόπιστου των τελικώνχρηστών και οι εξαγωγείς δεν χρειάζεται να υποβάλουν έκθεση σχετικά με τις μεταφορές αυτών των υλικών.Με άλλα λόγια, επιτρέπονται απεριόριστες εξαγωγές Κοβάλτιου-60, Καισίου-137 και άλλων ενδεχομένωςεπικίνδυνων ραδιοϊσοτόπων που περιλαμβάνονται στις πηγές χωρίς οποιαδήποτε επίσημη θεώρηση τωντελικών χρηστών σε πολλά κράτη όπου πραγματοποιούνται εκτενείς τρομοκρατικές δραστηριότητες—συμπεριλαμβανομένων όλων των περιοχών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, Αφγανιστάν, Αλγερία, Κολούμπια,Ινδία, Ινδονησία, Ισραήλ, Φιλιππίνες, Πακιστάν, Σαουδική Αραβία —και τουλάχιστον σε ένα κράτος πουκρίνεται από το Αμερικάνικο κράτους ότι είναι κρατικός υποστηρικτής της τρομοκρατίας —Συρία. Αν και ηεξουσιοδοτημένη Αμερικάνικη αρχή, η Πυρηνική Ρυθμιστική Επιτροπή, έχει πάρει προσωρινά μέτρα (μέχριτην έκδοση μόνιμων κανονισμών ) για να εντείνει την ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας, όπουχρησιμοποιούνται υψηλού κινδύνου ραδιενεργές πηγές, δεν έχει πάρει παραλλήλως τα προσωρινά εκείνα μέτραπου θα κάνουν περισσότερο αυστηρούς τους ελέγχους εξαγωγής αυτών των υλικών.

Νέες τεχνικές προσέγγισης θα μπορούσαν να μειώσουν τους έμφυτους κινδύνους των υψηλούκινδύνου πηγών. Μερικά από αυτά τα μέτρα εφαρμόζονται τώρα. Αυτές οι τεχνικές περιλαμβάνουν τηδημιουργία των πηγών που είναι δύσκολο να διασκορπιστούν, μικρότερα επίπεδα ραδιενέργειας τωνραδιενεργών πηγών και ανάπτυξη μη-ραδιενεργών εναλλακτικών λύσεων.

Σκοπός στη φάση αυτή είναι η συγκέντρωση εκπαιδευτικού υλικού που θα αποτελέσει την αφορμή για μιαολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος των ραδιενεργών πηγών. Για τον λόγο αυτό το περιεχόμενοαυτής της αναφοράς ή ανασκόπησης προτείνεται να χρησιμοποιηθεί από τον Τομέα Οργάνωσης καιΔιοίκησης Υπηρεσιών Υγείας της ΕΣΔΥ σαν οδηγός δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού ενός μαθήματοςδιαχείρισης καταστροφών (Disaster Management) και επιτρέπεται να δημοσιευθεί μόνο μετά απόεπεξεργασία, εάν κριθεί αναγκαίο. Έλεγχος, πιστοποίηση και εξακρίβωση της ακρίβειας του περιεχομένουείναι μερικές από τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουν. Πρέπει να αναζητηθούν συνεργασίες για τηνανάπτυξη των επί μέρους μελετών και να ζητηθούν άδειες και εγκρίσεις όπου είναι αναγκαίο.

30