Ραδιενεργές Πηγές RAD A

ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΣ ΠΗΓΕΣ & ΚΙΝΔΥΝΟΙΠροστασία και Ασφάλεια

Εκπαιδευτικό Υλικό

Πάρις ΜαυροκέφαλοςΦυσικός Ιατρικής-ΑκτινοφυσικόςΤμήμα Ιατρικής ΦυσικήςΓΝΑ Ευαγγελισμός

26 Μαρτίου 2004

Ραδιενεργές Πηγές και ΤρομοκρατίαΑν και κατά τη διάρκεια των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 δεν

χρησιμοποιήθηκαν ραδιενεργά υλικά, έχει εκφρασθεί έντονο ενδιαφέρον εκ μέρους της τρομοκρατικήςοργάνωσης Al Qaeda για την απόκτηση τέτοιων υλικών με σκοπό να εξαπολυθεί κύμα πυρηνικής ηραδιολογικής τρομοκρατίας. Αυτό έχει μεγαλώσει την ανησυχία όσον αφορά την ασφάλεια των εμπορικώνραδιενεργών πηγών. Μέχρι σήμερα οι τρομοκράτες δεν έχουν προκαλέσει καμιά έκρηξη συσκευής η μηχανισμούδιασποράς ραδιενεργού υλικού, συσκευής γνωστότερης με το όνομα "βρόμικη βόμβα". Με τη διασπορά τωνραδιενεργών υλικών των πηγών αυτών στόχος τους θα ήταν η πρόκληση βλαβών στην υγεία των ανθρώπωνκαι η δημιουργία πανικού στο κόσμο. Συνέπεια του πανικού θα ήταν η δημιουργία τεράστιων δυσκολιών τόσοστις διαδικασίες απόκρισης στη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όσο και στις προσπάθειες πρόσβασης σεανθρώπους και περιοχές μολυσμένες με ραδιενέργεια. Οι μεγάλες δυνατότητες απόκτησης αυτών των υλικώνκαι οι ανεπαρκείς ή ανύπαρκτοι έλεγχοι σε πολλές από αυτές υπογραμμίζουν τον κίνδυνο πουαντιμετωπίζουμε.

Ο κίνδυνος αυτός πρέπει να συνεκτιμηθεί με τα συντριπτικά οφέλη που έχουμε από τη χρήση τωνραδιενεργών πηγών. Τα εκατομμύρια αυτών των πηγών που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως παρέχουν πολύτιμεςυπηρεσίες στην ανθρωπότητα για ιατρικούς, βιομηχανικούς, γεωργικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Ενώ μη-ραδιενεργές εναλλακτικές λύσεις μπορούν να αντικαταστήσουν κάποιες χρήσεις, τούτο δε θα πρέπει ναεπιδιώκεται, πολλές εφαρμογές θα συνεχίσουν να απαιτούν τη χρησιμοποίηση ραδιενεργών πηγών. Επιπλέον ηανάπτυξη χαμηλού κόστους μεθόδων παραγωγής και η εμφάνιση νέων εφαρμογών τείνουν να προωθήσουν τηναυξανόμενη χρήση αυτών των πηγών.

Πολύ πριν εκφρασθούν ανησυχίες πάνω στο ενδεχόμενο χρησιμοποίησης ραδιενεργών υλικών σεεκρηκτικούς μηχανισμούς (RDD), η εμφάνιση πολλών ατυχημάτων ακτινοβολίας με ανάμιξη ραδιενεργώνπηγών που είχαν σοβαρές συνέπειες στη ανθρώπινη υγεία προέτρεψαν τη λήψη μέτρων με σκοπό τη βελτίωσητης ασφάλειας από ακτινοβολία. Αυτά τα ατυχήματα έχουν εμφανιστεί κυρίως λόγω της ανυπαρξίας ελέγχου τωνραδιενεργών πηγών. Εθνικές και διεθνείς αρχές πάνω στην ασφάλεια ακτινοβολιών, όπως και ρυθμιστικές αρχέςέχουν προσπαθήσει να αποτρέψουν την απώλεια (ορφάνεμα) των πηγών ή την αποφυγή θεσμικού έλεγχου. Ανκαι οι έλεγχοι έχουν βελτιωθεί χιλιάδες πηγές παγκοσμίως χάνονται, εγκαταλείπονται, ή κλέβονται σε ετήσιαβάση. Επιπλέον οι δεκάδες χιλιάδες πηγές που παραμένουν ορφανές (αδύνατο να ευρεθούν, να τεθούν υπόέλεγχο και να διασφαλιστούν λόγω τής ανεπάρκειας πόρων) έχουν δημιουργήσει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημαασφάλειας.

Οι αυξανόμενες προσπάθειες ενίσχυσης της ασφάλειας των πηγών ενισχύει την σιγουριά των πολιτών ωςπρος την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ασφάλεια και προστασία των πηγών σημαίνει αποτελεσματικόςέλεγχος των υλικών αυτών σε όλο το κύκλο της ζωής τους. Μια αποτελεσματική δε ασφάλεια απαιτεί ισχυρέςμεθόδους προστασίας προς αποτροπή κακόβουλης απόκτησης των ραδιενεργών πηγών. Στο παρελθόν οιανησυχίες ασφάλειας που υπήρχαν οδήγησαν δικαιολογημένα στη δημιουργία ρυθμιστικών ελέγχων. Σήμερα

αντιλαμβανόμενοι μια αυξανόμενη πιθανότητα εμφάνισης ραδιολογικής τρομοκρατίας στην προσπάθειααντιμετώπισης του προβλήματος προγραμματίζεται εκ μέρους των ρυθμιστικών αρχών η αφιέρωση περισσότερωνπόρων ως προς την προστασία των επικίνδυνων υλικών από τέτοιες ενέργειες. Ακόμα κι αν μια ραδιολογικήτρομοκρατική επίθεση δεν εμφανιστεί ποτέ το αποτέλεσμα μιας ενισχυμένης ασφάλειας των ραδιενεργών πηγώνθα έχει ευεργετικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.

Μια πράξη ραδιολογικής τρομοκρατίας μπορεί να εκδηλωθεί με την εκπλήρωση δυο θεμελιωδώνπροϋποθέσεων. Πρώτη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη κινήτρων για τη συγκεκριμένη μορφή τρομοκρατίας. Εάνοι τρομοκράτες δεν επιδιώκουν να εξαπολύσουν ραδιολογική τρομοκρατία αυτή δεν θα συμβεί ποτέ.Πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι λίγες τρομοκρατικές ομάδες επιθυμούν ή έχουν την δυνατότητα ναεξαπολύσουν ραδιολογικές επιθέσεις. Παρόλα αυτά έστω και ύπαρξη και μικρού ενδιαφέροντος εκ μέρους τουςγια ραδιολογική τρομοκρατία θα ήταν επαρκής λόγος να μας προτρέψει να προστατευτούμε από αυτόν τονκίνδυνο.

Δεύτερη προϋπόθεση για την εμφάνιση ραδιολογικής τρομοκρατίας είναι η απόκτηση πρόσβασης σεραδιενεργά υλικά. Για να γίνει αντιληπτή αυτή η διάσταση του κινδύνου πρέπει να γίνει κατανοητός ο τρόποςπαραγωγής των ραδιενεργών πηγών, της διανομής, της χρησιμοποίησης και του ρυθμιστικού ελέγχου τους.Σημειώνεται ότι οι πηγές που ευρίσκονται σε χρήση σήμερα παράγονται σε μεγαλύτερο ποσοστό από έξισημαντικές εταιρείες και έθνη. Από τη σκοπιά της ενίσχυσης της ασφάλειας και του ρυθμιστικού ελέγχουαυτό το γεγονός είναι ενθαρρυντικό, επειδή οι προσπάθειες συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένο μικρό αριθμόκράτών και επιχειρήσεων τα οποία έχουν την δυνατότητα παροχής ουσιαστικών συνθηκών ασφάλειας. Πολλέςπηγές δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο πρόβλημα ασφάλειας επομένως ένας ενισχυμένος και εστιασμένος έλεγχοςστις πηγές θα επιτρέψει να προχωρήσουμε γρήγορα προς μια κοινωνία με μεγαλύτερη ασφάλεια. Ειδικότερα ηδιασφάλιση επαρκούς ασφάλειας σε κάθε τμήμα ολόκληρου του κύκλου ζωής μιας πηγής θα μειώσει τηνπιθανότητα κατάληψης από τρομοκράτες συστατικών ραδιολογικών όπλων.

Εντούτοις η βιομηχανία ανησυχεί για το γεγονός ότι οι δαπάνες ασφάλειας θα συνεχίσουν νακινούνται προς τα πάνω μειώνοντας το περιθώριο κέρδους και σε μερικές περιπτώσεις προκαλώντας τοσταμάτημα της παραγωγής.

Στο έγγραφο αυτό περιγράφονται επίσης πιθανές συνέπειες της χρήσης ραδιολογικών συσκευών(RDD) και δεν εξετάζεται ο τρόπος παραγωγής του σχάσιμου υλικού, των υπόλοιπων της κατανάλωσηςπυρηνικών καυσίμων, ή των ραδιενεργών απόβλητων. Η σωστή τοποθέτηση του πλαισίου της απειλής απαιτείένα ουσιαστικό πληροφοριακό υπόβαθρο πάνω στις ιδιότητες των ραδιοϊσοτόπων, τις επιπτώσεις στην υγείατου ανθρώπου από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες και τον τρόπο παραγωγής ραδιολογικών όπλων.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι η εύρεση τρόπων ελάττωσης της πιθανότητας εμφάνισηςραδιολογικής τρομοκρατίας και της διατήρησης ταυτόχρονα των ωφελειών από τη χρησιμοποίηση ραδιενεργώνπηγών. Η εύρεση της κατάλληλης ισορροπίας απαιτεί να έχουμε σταθερά στραμμένη την προσοχή μας στηνεξελισσόμενη φύση της απειλής και να έχουμε συνειδητοποιήσει τις συνέπειες των μέτρων ασφάλειας.

Ραδιενεργές Πηγές Όλες οι ουσίες πάνω στη γη αποτελούνται από ένα συγκριμένο αριθμό στοιχείων. Κάθε στοιχείο έχει

μοναδικές χημικές ιδιότητες. Ενώ κάθε ομάδα στοιχείων έχει τις ίδιες χημικές ιδιότητες (ίδιος αριθμόςηλεκτρονίων) τα μέλη της σχηματίζουν υποομάδες με διαφορετικό αριθμό νουκλεονίων η κάθε μια τα οποίακαλούνται ισότοπα. Γενικά τα ισότοπα είναι είτε σταθερά είτε ασταθή. Τα ασταθή ισότοπα καλούνταιραδιοϊσότοπα επειδή εκπέμπουν ακτινοβολία και διασπώνται είτε σε άλλα ισότοπα επίσης ασταθή είτε σεσταθερά αντίστοιχα. Οι ραδιενεργές πηγές φτιάχνονται από ραδιοϊσότοπα.

Γνωρίζοντας τον τύπο, την ενέργεια, το ποσοστό διάσπασης και το ποσό ακτινοβολίας για κάθεσυγκεκριμένο ραδιοϊσότοπο μπορούμε να εκτιμήσουμε τον κίνδυνο ασφάλειας που δημιουργεί μιαραδιενεργός πηγή. Η ιοντίζουσα ακτινοβολία έχει τη δυνατότητα να εκτινάσσει τα ηλεκτρόνια των ατόμωνπου συναντά και να διασπά τους χημικούς δεσμούς προκαλώντας βλάβη στα ανθρώπινα κύτταρα Αυτήεμφανίζεται σε τρεις μορφές: άλφα, βήτα και γάμμα. Η ακτινοβολία άλφα αποτελείται από πυρήνες ηλίου(δύο πρωτόνια και δύο νετρόνια συνδεδεμένα μαζί). Η ακτινοβολία βήτα αποτελείται από ηλεκτρόνιαμεγάλης ταχύτητας ή θετικά φορτισμένα αντίστοιχα (ποζιτρόνια). Η ακτινοβολία γάμμα πρόκειται για φωςμεγάλης ενέργειας διαφέρει δε από την άλφα και τη βήτα ακτινοβολία επειδή δεν έχει μάζα και συνοδεύεισυχνά την εκπομπή της ακτινοβολίας άλφα ή βήτα.

Οι τύποι ιοντίζουσας ακτινοβολίας διαφέρουν ως προς τη δυνατότητα να διαπερνούν τα υλικά. Ένα

Υπάρχει πρόβλημα ασφάλειας των ραδιενεργών πηγώντόσο κατά τη χρησιμοποίηση τους όσο και από πιθανές εγκληματικές ενέργειες

2

κομμάτι από χαρτί μπορεί να σταματήσει τα περισσότερα σωματίδια άλφα . Για τα περισσότερα σωματίδια βήταένα λεπτό κομμάτι γυαλιού είναι αρκετό να τα σταματήσει. Το σταμάτημα της ακτινοβολίας γάμμα, τηςπερισσότερο διεισδυτικής, απαιτεί συνήθως σκυρόδεμα ή μόλυβδο, ενώ όσο εξασθενεί απαιτείται λιγότερο υλικόγια να τη σταματήσει. Πρόβλεψη της διάσπασης ενός μεμονωμένου ραδιοϊσοτόπου είναι αδύνατη επειδή αυτήεμφανίζεται τυχαία. Εντούτοις σε μια μεγάλη ομάδα ατόμων του ίδιου ραδιοϊσοτόπου το μέσο ποσοστό διάσπασηςμπορεί να υπολογισθεί και χαρακτηρίζεται συνήθως από το χρόνο ημιζωής, ο οποίος είναι το χρονικό διάστημαπου απαιτείται για το μισό από το ραδιενεργό δείγμα να διασπαστεί. Μετά από δύο χρόνους ημιζωής το ένατέταρτο του δείγματος παραμένει αδιάσπαστο μετά από τρεις χρόνους ημιζωής το ένα-όγδοο κλπ. Μετά από επτάχρόνους ημιζωής, η ραδιενεργός ουσία που έχει απομείνει είναι λιγότερο από 1% του αρχικού ποσού της. Όσο πιοσύντομος είναι ο χρόνος ημιζωής τόσο συχνότερα η ραδιενεργός πηγή εκπέμπει ιοντίζουσα ακτινοβολία.

Για να απεικονιστεί η εκπομπή ακτινοβολίας ας φανταστούμε έναν σωλήνα με μια βαλβίδα πουσυνδέεται με ένα βαρέλι κρασιού. Το βαρέλι αντιπροσωπεύει την πηγή ακτινοβολίας και ο χρόνος ημιζωήςελέγχει τη ρύθμιση της βαλβίδας. Ένας μικρός χρόνος ημιζωής σημαίνει ότι η βαλβίδα είναι σχεδόν πλήρωςανοικτή, επομένως το βαρέλι στραγγίζει γρήγορα. Αντίθετα, μεγάλος χρόνος ημιζωής σημαίνει ότι η βαλβίδαείναι σχεδόν κλειστή αφήνοντας να κυλά προς τα έξω μικρή ποσότητα κρασιού και κατά συνέπεια το βαρέλιαδειάζει αργά.

Από την άποψη ασφάλειας τα ραδιοϊσότοπα που έχουν πολύ μικρό όπως και πολύ μεγάλο χρόνοημιζωής παρουσιάζουν περιορισμένους κίνδυνους ασφάλειας έναντι εκείνων που έχουν μέσες τιμές ημιζωήςτης τάξης μηνών έως δεκαετιών. Ειδικότερα οι ραδιενεργές πηγές με πολύ μικρούς χρόνους ημιζωής (ώρες ήκαι λιγότερο) δεν διαρκούν αρκετό καιρό (αρκετά ανοιχτές βαλβίδες βαρελιών) για να δώσουν στουςτρομοκράτες αρκετό χρόνο να χρησιμοποιήσουν την εκρηκτική συσκευή σαν ραδιολογικό όπλο ούτε διαρκούνγια πολύ ώστε να προκαλέσουν μόλυνση περιοχών για ένα αξιόλογο χρονικό διάστημα. Επίσης οι πηγές εκείνεςμε τους πολύ μεγάλους χρόνους ημιζωής (εκατομμύρια ή περισσότερα έτη) ακτινοβολούν πολύ πιο αραιά(σχεδόν κλειστές βαλβίδες βαρελιών) και δεν θα ήταν ιδανικές για ραδιολογικά όπλα, τα οποία επινοούνται γιανα μεγιστοποιήσουν την παραγωγή της ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια ενός σχετικά μικρού χρονικούδιαστήματος (σε ανθρώπινη χρονική κλίμακα).

Ο καθορισμός του ποσού ακτινοβολίας που εκπέμπεται από μια ραδιενεργό πηγή απαιτεί ναγνωρίζουμε το χρόνο ημιζωής και τη μάζα του. Γενικά όσο μικρότερος είναι ο χρόνος ημιζωής και όσομεγαλύτερη είναι η μάζα του τόσο περισσότερη ακτινοβολία θα εκπέμπεται μέσα σε ένα χρονικό διάστημα.Το ποσό ακτινοβολίας χαρακτηρίζεται από τον αριθμό διασπάσεων (πυρηνικοί μετασχηματισμοί) ανά χρονικόδιάστημα και μετριέται σε μονάδες κιουρί (Ci). Ένα κιουρί είναι ίσο με 3,7 1010 διασπάσεις ανάδευτερόλεπτο.

Επιπτώσεις στην υγεία από την ιοντίζουσα ακτινοβολίαΗ εκπεμπόμενη ακτινοβολία άλφα βήτα ή γάμμα από τα ραδιενεργά άτομα δεν είναι ακίνδυνη.

Προκαλεί βλάβες στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος με αποτελέσματα που μπορεί να εμφανιστούνχρόνια αργότερα. Όταν η χρήση τους είναι ελεγχόμενη τότε εφαρμοζόμενες προσεκτικά από ειδικούςεπιστήμονες ορισμένες ραδιενεργές πηγές μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία καρκινικών κύτταρων στοανθρώπινο σώμα. Οι ίδιες ραδιενεργές πηγές μπορεί να βλάψουν τα υγιή ανθρώπινα κύτταρα, εάν οι προφυλάξειςασφάλειας παραβιαστούν ή τοποθετηθούν σκόπιμα για να προκαλέσουν τραυματισμούς. Η ιοντίζουσαακτινοβολία που εκπέμπεται μπορεί να έχει επιπτώσεις στα κύτταρα είτε λόγω εξωτερικής, είτε λόγωεσωτερικής έκθεσης (εισπνοή ή κατάποση) σε ακτινοβολία. Η ακτινοβολία άλφα δεν μπορεί συνήθως ναδιαπεράσει το εξωτερικό νεκρό στρώμα του δέρματος και επομένως δεν είναι ένας σημαντικός εξωτερικόςκίνδυνος. Εντούτοις οι ακτίνες γάμμα και βήτα (υψηλής ενέργειας) είναι πολύ διαπεραστικές και είναι οικυριότεροι παράγοντες εξωτερικής έκθεσης. Εσωτερικές εκθέσεις προκύπτουν όταν εκπέμπεται ιοντίζουσαακτινοβολία από τα ραδιενεργά υλικά που ευρίσκονται μέσα στο σώμα. Για αυτούς τους λόγους και οι τρειςμορφές ακτινοβολίας μπορούν να οδηγήσουν σε καταστρεπτικά αποτελέσματα.

Καθώς η ιοντίζουσα ακτινοβολία εισάγεται στον ανθρώπινο ιστό ή στα όργανα η ενέργεια πουαπορροφάται διεγείρει τα άτομα και αλλάζει μερικές φορές τη δομή τους αναγκάζοντας ενδεχομένως ταζωντανά κύτταρα που περιέχουν τα άτομα να σκοτωθούν, να καταστραφούν ή να μην είναι σε θέση νααναπαραχθούν κατάλληλα. Η μέτρηση της δόσης της ακτινοβολίας που απορροφάται μας δίνει το πόσο τηςενέργειας που κατατίθεται στο υλικό που ενδιαφερόμαστε όπως ο ζωντανός ιστός. Η βιολογική ζημίαεξαρτάται επίσης από άλλους παράγοντες όπως ο τύπος της ιοντίζουσας ακτινοβολίας. Ένα σωματίδιο άλφα


3

που καταθέτει το ίδιο ποσό ενέργειας με ένα σωματίδιο βήτα είναι πιο καταστρεπτικό επειδή τα σωματίδια άλφααποθέτουν την ιοντίζουσα ενέργειά τους μέσα σε μια εντοπισμένη περιοχή αυξάνοντας έτσι την πιθανότητακαταστροφής του ιστού. Για να ποσοτικοποιηθούν αυτές οι διαφορές εισήχθη η έννοια του ισοδύναμου δόσης,βοηθώντας μας να εκτιμήσουμε τη σχετική βιολογική αποτελεσματικότητα των διαφορετικών τύπωνιοντίζουσας ακτινοβολίας. Το Sievert (Sv) είναι η μονάδα της ισοδύναμης δόσης. Συνήθως ένα κανονικό άτομοδέχεται από το φυσικό υπόβαθρο, τις ιατρικές περιθάλψεις, το αεροπορικό ταξίδι και άλλες προκαλούμενεςαπό τον άνθρωπο πηγές ποσότητα 3-4 mSv, ή 0.003-0.004 Sv κάθε χρόνο.

Ανάλογα με τη δόση οι επιπτώσεις στην υγεία μπορούν να εμφανιστούν βραχυπρόθεσμα (μέρες) ήμακροπρόθεσμα (έτη). Όσο μεγαλύτερη η δόση που δεχόμαστε και όσο συντομότερα αυτή χορηγείται τόσομεγαλύτερη είναι η ζημιά που προκαλείται στην υγεία και τόσο πιθανότερο να παρουσιαστούν βραχυπρόθεσμααποτελέσματα. Συνήθως αυτά έχουν μια άμεση αιτιώδη συνάφεια με τη δόση ακτινοβολίας. Τέτοια αποτελέσματακαλούνται "αιτιοκρατικά" επειδή οι επιπτώσεις στην υγεία μπορούν να προβλεφθούν άμεσα, εάν παράγοντεςόπως το ποσό, ο τύπος ακτινοβολίας και το όργανο που επηρεάστηκε είναι γνωστά. Κατά συνέπεια η απώλειαλειτουργίας οργάνων είναι μια αιτιοκρατική επίδραση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας. Άλλα αιτιοκρατικάαποτελέσματα περιλαμβάνουν τη ναυτία, την εξασθένιση της όρασης, την απώλεια τριχώματος και τα δερματικάεγκαύματα. Επειδή τα αιτιοκρατικά αποτελέσματα αυξάνονται με τη δόση ακτινοβολίας οι βραχυπρόθεσμες,υψηλού επιπέδου (οξείες) δόσεις της ιοντίζουσας ακτινοβολίας οδηγούν κατά ένα μεγάλο μέρος σε αιτιοκρατικέςανθρώπινες επιπτώσεις στην υγεία. Παραδείγματος χάριν η δόση 3 μέχρι 5 Sv που παραλαμβάνεται σε ένα μικρόχρονικό διάστημα οδηγεί σε μια πιθανότητα θανάτου 50 %.

Η έκθεση σε μικρές δόσεις ειδικά όταν αυτή κατανέμεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί ναοδηγήσει σε επιπτώσεις στην υγεία που ίσως πάρει χρόνια να εκδηλωθούν. Οι δόσεις πρέπει να είναι συνήθωςαρκετά μικρές (μερικές δεκάδες μέχρι εκατοντάδες mSv) για να μην οδηγήσουν στην απώλεια ενός οργάνου ήάλλων σαφώς αιτιοκρατικών αποτελεσμάτων. Η ιοντίζουσα ακτινοβολία έχει τροποποιήσει ενδεχομένως αλλάδεν έχει σκοτώσει τα κύτταρα, τα οποία διατηρούν ακόμα την ικανότητά τους να παράγουν ακόμητροποποιημένα κύτταρα. Εάν τα τροποποιημένα κύτταρα που αναπαραχθούν έχουν επιβαρυνθεί από τηνακτινοβολία τότε μπορεί να παρατηρήσουμε φαινόμενα όπως εμφάνιση καρκίνου ή διάφορες κληρονομικέςεπιβαρύνσεις. Μόνο ένα κύτταρο χρειάζεται να επηρεαστεί για να προκαλέσει ενδεχομένως τη ζημιά, ενώ άλλατροποποιημένα κύτταρα μπορούν να μην οδηγήσουν σε καμία ασθένεια. Αντίθετα από τα αιτιοκρατικάαποτελέσματα αυτά τα αποτελέσματα είναι εγγενώς πιθανολογικά δηλαδή είναι αδύνατο να προβλεφθεί ηακριβής επίπτωση στην υγεία λόγω της μη εξάρτησης δόσης αποτελέσματος. Εντούτοις μια στατιστικήπεριγραφή των επιπτώσεων στην υγεία μπορεί να δημιουργηθεί από την εξέταση ενός αρκετά μεγάλου μεγέθουςδείγματος ατόμων που επηρεάσθηκαν και τα οποία δέχθηκαν παρόμοιες δόσεις ακτινοβολίας. Μερικοί θααναπτύξουν καρκίνο ενώ άλλοι όχι. Χρησιμοποιώντας αυτές τις στατιστικές ένα πρόσωπο μπορεί νααξιολογήσει την πιθανότητα της ζημιάς που προκλήθηκε από την ακτινοβολία που δέχθηκε. Τέτοιες επιπτώσειςστην υγεία καλούνται "πιθανολογικές" λόγω της τυχαίας ή στατιστικής φύσης του φαινομένου.

Εάν θέλουμε να ποσοτικοποιήσουμε πιθανολογικά αποτελέσματα πρέπει να ανατρέξουμε σεεπιδημιολογικά στοιχεία από προηγούμενες εκθέσεις σε ακτινοβολία πληθυσμών όπως ασθενών πουπραγματοποίησαν ακτινογραφικές εξετάσεις, ή δέχθηκαν θεραπευτικές συνεδρίες ακτινοβόλησης όγκων, ήεπέζησαν βομβιστικών επιθέσεων (Πυρηνικών) στην Ιαπωνία. Τα στοιχεία είναι μέχρι τώρα ανεπαρκή για νακαθορίσουν πως αυτά τα αποτελέσματα αλλάζουν με τη δόση της ακτινοβολίας που δέχθηκαν. Εντούτοις μιαγενικά χρησιμοποιούμενη επιστημονικά μη αποδεδειγμένη σχέση είναι η γραμμική χωρίς κατώτατο όριο (LNT)πειραματική συσχέτιση. Σύμφωνα με αυτήν οι επιπτώσεις στην υγεία είναι άμεσα ανάλογες προς τη δόση καιότι ακόμη και οι μικροσκοπικές δόσεις μπορούν να οδηγήσουν σε κάποια βλάβη. Αν και υπάρχουν μεγάλεςαβεβαιότητες στην προέκταση από υψηλές σε χαμηλές δόσεις το πρότυπο LNT προσφέρει μια ικανοποιητικήμέθοδο εκτίμησης του κίνδυνου εμφάνισης καρκίνου. Η έλλειψη καθοριστικής σημασίας στοιχείων έχειοδηγήσει στην ανάπτυξη των ανταγωνιστικών μοντέλων. Έχουν αναπτυχθεί μοντέλα που προϋποθέτουνεπίδραση hormesis, δηλ. ακτινοβολίας η οποία σε χαμηλές δόσεις έχει ευεργετική επίδραση στην υγεία. Όμωςένα άλλο πρότυπο εκτιμά την ύπαρξη αυξανόμενου κίνδυνου για την υγεία σε χαμηλές δόσεις. Δεν είναι σκοπόςαυτού του εγγράφου η ανάλυση αυτών των προτύπων.

Επειδή ακόμη και οι πολύ μικρές δόσεις θεωρούνται από το μοντέλο LNT ότι έχουν πιθανά δυσμενείςεπιπτώσεις στην υγεία γίνονται προσπάθειες να μειωθεί η δόση ακτινοβολίας που δέχεται το ευρύ κοινό ή οιεργαζομένοι σε ακτινοβολίες. Οι προσπάθειες που γίνονται ακολουθούν συνήθως την κατευθυντήρια αρχή τηςελάττωσης της έκθεσης σε ακτινοβολία σε επίπεδα που είναι "τόσο χαμηλά όσο και ευλόγως επιτεύξιμα"


4

(ALARA). Αυτήν την περίοδο τα αποδεκτά επίπεδα έκθεσης για τον γενικό πληθυσμό είναι 1 mSv ετησίως απότις προκαλούμενες από τον άνθρωπο πηγές. Κατά μέσον όρο, ένα άτομο απορροφά λιγότερο από 150 mSv στηδιάρκεια ζωής του από φυσικές πηγές και η αύξηση στη δόση λόγω των προκαλούμενων από τον άνθρωποπηγών ακτινοβολίας (συνήθως λόγω των διαγνωστικών τεχνικών στην ιατρική) είναι περίπου 20 % από τηναρχή του 20ού αιώνα. Έχει τεθεί ένα ετήσιο επαγγελματικό ισοδύναμο όριο δόσεων ολόκληρων σωμάτων mSv,που είναι αρκετές φορές μεγαλύτερο από το επίπεδο έκθεσης που επιτρέπεται για το κοινό στο πλαίσιο τωνκανονισμών αλλά ακόμα στη χαμηλή σειρά δόσεων.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΡΑΔΙΟΪΣΟΤΟΠΩΝΤα ραδιοϊσότοπα που προορίζονται για ιατρικές, βιομηχανικές και επιστημονικές χρήσεις δεν

ευρίσκονται στη φύση αλλά παράγονται είτε σε πυρηνικούς αντιδραστήρες είτε σε επιταχυντές. Μέσα από τηδημιουργία νετρονίων σε πυρηνικούς αντιδραστήρες που στοχεύουν πυρήνες ατόμων προκαλείται απορρόφησητους από αυτούς έχοντας σαν αποτέλεσμα την παραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Έτσι επιτυγχάνεται η μετατροπή τουΚοβάλτιου-59 σε Κοβάλτιο-60. Επιπλέον τα προϊόντα σχάσης όπως Καίσιο-137 και Στρόντιο-90 μπορούνεπίσης να χρησιμοποιηθούν στις ραδιενεργές πηγές. Επιπλέον η ραδιενεργός διάσπαση στους αντιδραστήρεςμπορεί να παράγει ραδιοϊσότοπα όπως πλουτώνιο. Η παραγωγή ραδιοϊσοτόπων σε αντιδραστήρες αρχίζει μετην απορρόφηση νετρονίων. Αντίθετα οι επιταχυντές βομβαρδίζουν τους στόχους με φορτισμένα σωματίδια(π.χ. πρωτόνια). Επειδή τα ραδιοϊσότοπα με τις μεγαλύτερες ανησυχίες ασφάλειας γενικά παράγονται σεαντιδραστήρες αυτό το έγγραφο εστιάζεται στα προϊόντα αυτής της παραγωγής.

Ερευνητικοί αντιδραστήρες Σε αντιδραστήρες για ερευνητικούς σκοπούς με ισχύ δεκάδων κιλοβάτ μέχρι αρκετά μεγαβάτ (MW)

παράγεται το μεγαλύτερο ποσοστό ραδιοϊσοτόπων. Συγκριτικά η ισχύς των θερμικών πυρηνικώναντιδραστήρων για εμπορικούς σκοπούς είναι 2.500-3.500 MW. Υπάρχουν και μερικοί εμπορικοίαντιδραστήρες ισχύος που λειτουργούν επίσης ως παραγωγοί ραδιοϊσοτόπων. Λιγότερο από το ήμισυ τωνπάνω από 250 εν λειτουργία σήμερα ερευνητικών αντιδραστήρων παράγουν εμπορικά ραδιοϊσότοπα.

Τεχνικές Ιδιαίτερα Εμπλουτισμένου Ουράνιο (HEU) έχουν τροφοδοτήσει ένα μεγάλο μέρος αυτής τηςπαραγωγής στους ερευνητικούς αντιδραστήρες επειδή μπορεί εύκολα να οδηγήσουν σε μια υψηλής πυκνότηταςροή νετρονίων η οποία βελτιώνει τις διεργασίες δημιουργίας ραδιοϊσοτόπου. Με σκοπό την περιφρούρησηενάντια στον πιθανό πολλαπλασιασμό πυρηνικών όπλων ολο και περισσότερο οι αντιδραστήρεςμετατοπίζονται σε τεχνικές Χαμηλά Εμπλουτισμένου Ουράνιου (LEU). Η συνεχιζόμενη τάση ανάπτυξηςκαυσίμων LEU μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατάσταση παράγωγης ραδιοϊσοτόπων με ελαττωμένη τηνπιθανότητα πολλαπλασιασμού όπλων.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι ερευνητικών αντιδραστήρων οι οποίοι έχουν την δυνατότητα να παράγουνραδιοϊσότοπα. Οι αντιδραστήρες τύπου δεξαμενής, από τους πιο κοινούς, χρησιμοποιούν μεγάλη ποσότηταύδατος η οποία περιβάλλει τον πυρήνα καυσίμων. Το ύδωρ δροσίζει τον πυρήνα και συγκρατεί τις πυρηνικέςαντιδράσεις με την επιβράδυνση των νετρονίων. Ο αντιδραστήρας MAPLE, ένας προηγμένος πολλώνχρήσεων αντιδραστήρας τύπου δεξαμενής, ενσωματώνει δύο ανεξάρτητα συστήματα παύσης λειτουργίας γιαενισχυμένη ασφάλεια και έχει σχεδιαστεί για ευκολία λειτουργίας. Ο αντιδραστήρας τύπου tank είναι μιαδεύτερη σχεδίαση που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Όπως και ο αντιδραστήρας δεξαμενής-ο αντιδραστήρας τύπου tank περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση αντλιών μεγαλύτερης ενεργειακής ψύξης.

Για την παραγωγή των ραδιοϊσοτόπων χρησιμοποιούνται επίσης αντιδραστήρες βαρέος ύδατος καιγραφίτη. Παράγοντας εμπορική ηλεκτρική ενέργεια και έχοντας δυνατότητες παραγωγής ραδιοϊσοτόπου οιαντιδραστήρες τύπου CANDU παραδείγματος χάριν χρησιμοποιούν το βαρύ ύδωρ για να ψύξουν και νασυγκρατήσουν τις πυρηνικές αλληλουχίες στους πυρήνες των αντιδραστήρων. Ο ερευνητικός αντιδραστήραςTRIGA (πετυχημένη σχεδίαση) ψύχεται με ύδωρ αλλά συγκρατείται πρώτιστα από το υδρογόνο που έχειαναμιχθεί με τα καύσιμα. Διαφέρει από άλλους ερευνητικούς αντιδραστήρες κυρίως σχεδιαστικά με τηχρησιμοποίηση ενός κατά παλμούς τρόπου λειτουργίας για να φθάσει σε επίπεδα μεγάλης ισχύος. Άλλα σχέδιαπου υπάρχουν περιλαμβάνουν τους αντιδραστήρες γρήγορης ροής που οδηγούν γρήγορα σε έναν υψηλό αριθμόνετρονίων μέσω του πυρήνα του αντιδραστήρα και δεν απαιτούν κανέναν επιβραδυντή.

Επειδή οι αντιδραστήρες είναι συχνά εγκαταστάσεις πολλών χρήσεων (επιστημονικοί, αμυντικοί,πειραματικοί), έχουν περιορισμένο χρόνο που αφιερώνουν στην παραγωγή ραδιοϊσοτόπων, έχοντας


5

επιπτώσεις άμεσα στις δυνατότητες ανταγωνισμού ενός κατασκευαστή στην αγορά ραδιοϊσοτόπων. Αλλάχαρακτηριστικά αντιδραστήρων όπως η δυνατότητα παραγωγής μια υψηλής ροής νετρονίων και η δυνατότηταπρόσβασης στον πυρήνα των αντιδραστήρων μπορεί να συμβάλουν επίσης στην παραγωγική ικανότηταραδιοϊσοτόπων. Από άποψη ασφάλειας αξίζει να σημειώσουμε ότι τα ραδιοϊσότοπα που παράγονται τόσο σεαντιδραστήρα όσο και σε επιταχυντή υποβάλλονται σε επεξεργασία συνήθως σε θερμά στοιχεία πουευρίσκονται κοντά στις εγκαταστάσεις παραγωγής τους. Αυτή η επεξεργασία περιλαμβάνει τη χημικήπροετοιμασία μετά από την αρχική κατασκευή για να παραχθεί μια καθαρότερη μορφή του ραδιοϊσοτόπουγια εμπορική χρήση.

Τύποι πηγών Ως προς τον τρόπο σύνδεσης του ραδιενεργού υλικού οι ραδιενεργές πηγές χαρακτηρίζονται

σφραγισμένες η ασφράγιστες. Οι σφραγισμένες πηγές εσωκλείουν εντελώς το ραδιενεργό υλικό το οποίο είναιεπίσης μόνιμα συνδεδεμένο ή ενσωματωμένο σε μια κάψουλα ή σε μια μήτρα η οποία σκοπό έχει νααποτρέψει την απελευθέρωση ακόμα και υπό τις πιο άσχημες συνθήκες χρησιμοποίησης και χειρισμού τουςενώ δεν παρέχει προστασία από σκόπιμες καταστρεπτικές ενέργειες. Συνήθως τα ραδιοϊσότοπα υψηλήςραδιενέργειας και ραδιοτοξικότητας τοποθετούνται σε σφραγισμένες πηγές για να ελαχιστοποιηθεί η διαρροήτου ίδιου του ισοτόπου. Η σφράγιση δεν έχει στόχο την παροχή προστατευτικού καλύμματος από τηραδιενέργεια. Προφυλάξεις λαμβάνονται για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος για τους ανθρώπους επιτυγχάνεταιμε την τοποθέτηση της σφραγισμένης πηγής σε προστατευτικό κάλυμμα φτιαγμένο από υλικό που περιέχειμόλυβδο. Κατά συνέπεια, οι σφραγισμένες πηγές από τις οποίες αφαιρέθηκε του προστατευτικό κάλυμμα τουςθα μπορούσαν να δημιουργήσουν κίνδυνους ασφάλειας ακόμα και όταν η σφράγιση παραμένει άθικτη.

Στην περίπτωση που η πηγή είναι ασφράγιστη το ραδιενεργό υλικό της παραμένει προσιτό και μπορεί νατοποθετηθεί σε κάποιο υποδοχέα πχ ένα φιαλίδιο γυαλιού. Οι ασφράγιστες πηγές θέλουν ιδιαίτερη προσοχήεπομένως γιατί θα μπορούσαν εύκολα να δημιουργήσουν εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνουςακτινοβολίας.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Οι χρήσεις των ραδιενεργών πηγών καλύπτουν ένα πολύ μεγάλο φάσμα εφαρμογών από ιατρικές,

βιομηχανικές, γεωργικές μέχρι και ερευνητικές εφαρμογές. Μπορούν να βρεθούν σε νοσοκομεία, σε ιατρικέςκαι βιομηχανικές εγκαταστάσεις ακτινοβολίας, σε πανεπιστήμια και ακόμη σε σπίτια σε όλο τον κόσμο (π. χ.μικρά ποσά Αμερίκιου-241 χρησιμοποιούνται σε πολλούς ανιχνευτές καπνού). Ως προς μέγεθος τουπροβλήματος ασφάλειας αυτό διαφέρει σημαντικά λόγω του μεγάλου εύρους των ποσών ραδιενέργειας πουχρησιμοποιούν και των διαφορετικών μεγεθών μάζας που έχουν. Γενικά οι πηγές που παρουσιάζουν τονμεγαλύτερο κίνδυνο ασφάλειας έχουν τα υψηλότερα επίπεδα ραδιενέργειας και προορίζονται για τη χρήσηκυρίως στους βιομηχανικούς και ιατρικούς τομείς. Αυτές οι εφαρμογές αξίζουν μια πιο προσεκτική εξέταση.

Ιατρικές χρήσεις: Ένας μεγάλος αριθμός ραδιοϊσοτόπων (100 περίπου) χρησιμοποιούνται στην ιατρική διάγνωση, στην

αποστείρωση ιατρικών προϊόντων, στην ακτινοθεραπεία, και στην έρευνα στην Πυρηνική Ιατρική. Οιδιαγνωστικές χρήσεις περιλαμβάνουν την σπινθηρογραφική απεικόνιση με ακτίνες γάμμα, την απεικόνιση μεεκπομπή ποζιτρόνιων-(PET) και τη ραδιοανοσολογία (μέθοδος ποσοτικοποίησης των αντισωμάτωνδείγματος). Τα ραδιοϊσότοπα που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση επιλέγονται για τη δυνατότητά τους ναπαρέχουν χρήσιμες κλινικές πληροφορίες εκθέτοντας τον ασθενή στην κατά το δυνατό ελάχιστηακτινοβολία. Κατά συνέπεια πρέπει τα ραδιοϊσότοπα που χρησιμοποιούνται να έχουν μικρό χρόνο ημιζωήςκατάλληλο για τις συγκεκριμένες εξεταστικές διαδικασίες. Από το μεγάλο αριθμό ραδιοϊσοτόπων (περίπου2.300) μόνο μερικά ικανοποιούν τα κριτήρια της διαγνωστικής καταλληλότητας. Από αυτά κανένα δενπαρουσιάζει σημαντικό κίνδυνο ασφάλειας επειδή αυτά τα ραδιοϊσότοπα είναι βραχύβια, δεν χρησιμοποιούνμεγάλες ποσότητες και δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλης ενεργότητας.

Η ακτινοθεραπεία υπήρξε η αρχική θεραπευτική εφαρμογή των ακτινοβολιών με την οποίαεπιτυγχάνεται καταστροφή του ανεπιθύμητου ή του δυσλειτουργούντος ιστού όπως είναι καρκινικά κύτταρατου ανθρωπίνου σώματος. Η εξωτερική ακτινοθεραπεία καλείται τηλεθεραπεία. Οι χαρακτηριστικές πηγέςτηλεθεραπείας είναι 1.400 έως 30.000 Ci ενεργότητας. Άλλες θεραπευτικές εφαρμογές περιλαμβάνουνακτινοβόληση του αίματος για μεταγγίσεις και επεξεργασία των φραγμένων αγγείων του αίματος. Όπως στη


6

διάγνωση έτσι και στην ακτινοθεραπεία χρησιμοποιούνται διάφορα ραδιοϊσότοπα. Αντίθετα από τα διαγνωστικάπου δεν χρησιμοποιούν πηγές με μεγάλο πρόβλημα ασφάλειας η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί μερικέςραδιενεργές πηγές που είναι ανησυχητικές από τη σκοπιά αυτή λόγω των μεγάλων επιπέδων της ραδιενέργειαςπου τις χαρακτηρίζει. Αυτές οι πηγές περιέχουν ραδιοϊσότοπα όπως Καίσιο-137 και Κοβάλτιο-60.

Η ακτινοθεραπεία κάνει εκτενή χρήση τηλεελεγχόμενων πηγών κοβάλτιου- 60. Σύμφωνα με τον IAEAτο Κοβάλτιο-60 είναι το πιο κοινό ραδιοϊσότοπο που χρησιμοποιείται στην ακτινοθεραπεία με πάνω από10.000 πηγές τηλεθεραπείας να ευρίσκονται σε χρήση παγκοσμίως με τις πηγές Cs-137 να ακολουθούν σεχρήση. Εντούτοις σε πολλά μέρη του αναπτυγμένου κόσμου η τάση είναι να μειωθεί η χρησιμοποίηση τουκοβάλτιου-60. Μόνο ένας μικρός αριθμός νοσοκομείων στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιεί κυρίωςΚοβάλτιο-60 σαν πηγή για τη θεραπεία του καρκίνου. Αντ' αυτού πολλά νοσοκομεία έχουν μετατοπιστεί στηνπαραγωγή της απαιτούμενης ισχύος θεραπευτικής δέσμης ιοντίζουσας ακτινοβολίας με τη χρησιμοποίησηεπιταχυντών. Αλλά ένα μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου υιοθετεί ακόμα κοβάλτιο-60 κυρίως λόγωτων μεγάλων δαπανών που συνδέονται με τη χρησιμοποίηση μη-ραδιενεργών εναλλακτικών τεχνολογιώνακτινοβόλησης.

Τα κέντρα ογκολογίας παρέχουν επίσης υπηρεσίες βραχυθεραπείας, ένα τύπο ακτινοθεραπείας πουπεριλαμβάνει εσωτερική ακτινοβόληση του ασθενή. Οι χαρακτηριστικές πηγές βραχυθεραπείας υψηλού-ρυθμού δόσης περιέχουν πηγές ποσότητας μέχρι περίπου 10 Ci. Αν και οι μονάδες βραχυθεραπείαςσυναντώνται πιο συχνά από τις πηγές τηλεθεραπείας οι τελευταίες έχουν συνήθως πολύ υψηλότερεςποσότητες ραδιενέργειας. Όμως οι πηγές βραχυθεραπείας λόγω της φορητότητας τους θα μπορούσαν ναδημιουργήσουν ενδεχομένως μεγαλύτερο πρόβλημα από άποψη ασφάλειας από αυτό των πηγώντηλεθεραπείας.

Πηγές Τηλεθεραπείας. Μερικές πηγές ακτινοβολίας που αγοράστηκαν στη δεκαετία του '50 και τη δεκαετία του '60 ή πιο

πρόσφατα εισήχθησαν προτού να επιβληθεί ο ρυθμιστικός έλεγχος και κανένα μέτρο για την επιστροφή ή τηδιάθεση δεν λήφθηκε. Οι πηγές ακτινοβολίας έχουν θαφτεί σε κήπους ή σε χώρους απόρριψης νοσοκομείωνκαι δεν είναι απίθανο πολλές από αυτές τις πηγές να είναι σε παρόμοια κατάσταση σε όλο τον κόσμο. Ανπεράσουν πέντε έως οκτώ χρόνοι ημιζωής του Κοβαλτίου-60 είναι δυνατό πηγές να έχουν ακόμα ενεργότητατης τάξης των 20 έως των 100 Ci σε δόσεις μοιραίες όταν ληφθούν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.Όπως σημειώνεται αλλού οι εγκαταλελειμμένες πηγές τηλεθεραπείας έχουν προκαλέσει καταστροφικάαποτελέσματα στο Ciudad Juarez-Μεξικό και Goiania-Βραζιλία. Άλλες εγκαταλελειμμένες πηγές έχουνβρεθεί σε κοντέινερ μεταφορών σε σοβαρά περιστατικά ακτινοβολίας (Τουρκία) και ακόμη σε μοιραίαπεριστατικά (Γεωργία).

Ένα άλλο πρόβλημα είναι το ζήτημα του μεταχειρισμένου εξοπλισμού. Δεδομένου ότι οι μονάδεςτηλεθεραπείας κοβάλτιου-60 αντικαθίστανται από επιταχυντές στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρεςυπάρχει πειρασμός να δοθούν αυτές σε αναπτυσσόμενες χώρες χωρίς οποιαδήποτε ρύθμιση για τηνεπιστροφή των πηγών στους κατασκευαστές. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να καταλήξει σε μια άλληαυξανόμενη αιτία ορφανών πηγών εάν οι πληροφορίες εισαγωγών/εξαγωγής δεν ανταλλάσσονται μεταξύ τωνρυθμιστικών αρχών των σχετικών χωρών και εάν ο κατάλληλος ρυθμιστικός έλεγχος και από τις δύο πλευρέςδεν ασκείται. Το γεγονός ότι μια απούσα πηγή τηλεθεραπείας (24 TBq) στην Τουρκία δεν μπορεί ναεντοπισθεί -- και δεν είναι γνωστό εάν η πηγή επιστράφηκε στη χώρα προέλευσης ή παρέμεινε στην Τουρκία-- δίνει μια διεθνή διάσταση στο πρόβλημα. Ο συνολικός αριθμός πηγών τηλεθεραπείας κόσμο μπορεί ναεκτιμηθεί σε μερικές χιλιάδες. Εάν δεν ασκηθεί κατάλληλος ρυθμιστικός έλεγχος το πρόβλημα των ορφανώνπηγών τηλεθεραπείας είναι πιθανό να αυξηθεί.

Πηγές Ράδιου Βραχυθεραπείας. Πριν από το 1950 το ράδιο ήταν η μόνη ραδιοισοτοπική πηγή σε χρήση ειδικά για βραχυθεραπεία.

Πληροφοριακά μια πηγή βραχυθεραπείας που τοποθετείται σε applicator σε επαφή με τον ιστό δίνει μια δόσητης τάξης των 40 Gy σε απόσταση ενός εκατοστού από την πηγή για περίπου δύο έως τρεις ημέρες συνεχούςέκθεσης. Ατυχήματα με σοβαρούς τραυματισμούς που περιλαμβάνουν χαμένη πηγή βραχυθεραπείας σταοποία η πηγή ευρίσκεται από κάποιο μη πεπειραμένο σε πηγές ακτινοβολίας και τοποθετείται στην τσέπη τουκοντά στον ιστό δεν μπορούν να αποκλειστούν. Μια εγκατάσταση βραχυθεραπείας σε ένα ενιαίο νοσοκομείομπορεί να είχε μερικές δεκάδες μεμονωμένες πολύ μικρές πηγές. Καθώς άλλα ραδιοϊσότοπα άρχισαν να


7

διατίθενται το ράδιο- 226 άρχισε να αντικαθίσταται σταδιακά αλλά πολλές πηγές ράδιου δόθηκαν σε άλλανοσοκομεία ή ακόμα σε άλλες χώρες. Άλλες πηγές διατέθηκαν κατά τρόπο ανεξέλεγκτο. Σήμερα οι πηγέςράδιου αποτελούν ένα ειδικό πρόβλημα. Εισήχθησαν σε πολλές χώρες πριν από τη δεκαετία του '50 πολύπριν από οποιοδήποτε ρυθμιστικό έλεγχο και οποιαδήποτε ρυθμιστική απαίτηση της υπευθυνότητας, συνεπώςη ανίχνευση τους είναι πολύ αβέβαιη. Οι περισσότεροι από τους αρχικούς ιδιοκτήτες είναι νεκροί και μέλητης οικογένειας διατήρησαν αυτές τις πηγές σε σωλήνες η βελόνες λόγω της θήκης από λευκόχρυσο ή τωνφίλτρων από χρυσό. Πολλές από τις παλαιές εγκαταστάσεις (νοσοκομεία, κλινικές) που χρησιμοποιούνται γιατέτοια επεξεργασία έχουν εγκαταλειφθεί, έχουν κλείσει ή έχουν μεταφερθεί. Σε αντιδιαστολή με την κοινήπρακτική σήμερα (η ακτινοθεραπεία λειτουργεί μόνο κάτω από την ευθύνη των ιατρών ακτινοθεραπευτών)το ράδιο χρησιμοποιείτο από διάφορους άλλους επαγγελματίες: οφθαλμίατρους, δερματολόγους,γυναικολόγους, ακτινολόγους και ακόμη και από μη ιατρούς. Οι πηγές συχνά δανείζονταν και μεταφέρονταναπό κλινική σε κλινική σε ιδιωτικά αυτοκίνητα χωρίς προφυλάξεις ασφάλειας. Κατά συνέπεια οι πηγέςχάνονταν συχνά. Το Ράδιο-226 έχει βρεθεί σε θήκες κοσμημάτων, ιδιωτικά χρηματοκιβώτια και ιδιωτικάγκαράζ.

ΛΟΙΠΕΣ (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ, ΔΗΜΟΣΙΕΣ) ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ.Βιομηχανική ακτινογραφία.Οι φορητές συσκευές μπορούν να μεταφερθούν σε συνηθισμένα αυτοκίνητα απ’όπου μπορούν να

εξαχθούν και να μετακινηθούν προς άλλες χώρες μάλλον εύκολα. Θεωρείται ότι μια συσκευή ακτινογραφιώνπου προκάλεσε ένα ατύχημα στο Περού εισήχθη παράνομα. Τα αυτοκίνητα είναι ένας κοινός στόχος για τηνκλοπή και ένα αυτοκίνητο με μια εσωτερική πηγή ακτινογραφιών δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι βιομηχανικέςπηγές ακτινογραφιών αναπτύσσουν δραστηριότητες που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρούς τραυματισμούςπρακτικά σε μερικές ώρες, όταν ευρίσκονται σε επαφή με κάποιο άτομο παραδείγματος χάριν μέσα σε μιατσέπη. Υπάρχουν διάφορα παραδείγματα όπου άνθρωποι τοποθέτησαν πηγές ακτινογραφιών μέσα στιςτσέπες τους και προκάλεσαν σοβαρό τραυματισμό συμπεριλαμβανομένου ακρωτηριασμού του ενός άκρου.

Πυρηνικοί μετρητές. Μερικοί τύποι πυρηνικών μετρητών για συσκευές ελέγχου σε διαδικασίες κατασκευής είναι συνήθως

ασφαλείς μόνοι τους Η χρήση τους δεν χρειάζεται σοβαρή κατάρτιση ή συντήρηση και έτσι τείνουν ναξεχαστούν με τη πάροδο των ετών και τελικά να ορφανέψουν. Αν και ασφαλείς στη σχεδίαση τέτοιες πηγέςμόλις ορφανέψουν διατηρούν τις δυνατότητες τους.

Πηγές έκτος πολιτικού έλεγχου. Το ατύχημα στη Γεωργία – στο οποίο βρέθηκαν πηγές που χρησιμοποιούνταν σε ασκήσεις στο

στρατό -- έφερε μια νέα διάσταση στο πρόβλημα των ορφανών πηγών δηλαδή ότι μερικές πηγές δεν ήτανποτέ υπό έλεγχο των πολιτικών ρυθμιστικών αρχών. Δώδεκα σφραγισμένες πηγές Καισίου-137 και περίπου200 πηγές Ράδιου-226 είχαν εγκαταλειφθεί από έναν προηγούμενο στρατιωτικό ιδιοκτήτη επιτόπου χωρίς ναέχουν ακολουθηθεί οι προκαθορισμένες ρυθμιστικές διαδικασίες ασφάλειας. Αντ' αυτού μεταφέρθηκαν σεέναν νέο ιδιοκτήτη και τις επεξεργάστηκαν ως μη χρησιμοποιούμενες πηγές για να απορριφτούν αργότερα ωςαπόβλητα. Συνέπεια αυτής της εγκατάλειψης ένδεκα άτομα στις εγκαταστάσεις εκτέθηκαν για μια μακράχρονική περίοδο σε υψηλές δόσεις ακτινοβολίας. Αυτό οδήγησε μεταξύ άλλων σε σοβαρούς τραυματισμούςαπό την ακτινοβολία.

Οι βιομηχανικές χρήσεις των ραδιοϊσοτόπων που υπάρχουν σήμερα περιλαμβάνουν συσκευέςμέτρησης και καταγραφής (σταθερές και φορητές), ανιχνευτές καπνού, τεχνικές ακτινοβόλησης και διαδικασίεςαποστείρωσης (τρόφιμων και υλικών) όπως και ακτινογραφήσεις προϊόντων και εξοπλισμού. Χαρακτηριστικέςακτινοβολήσεις για αυτούς τους λόγους προϋποθέτουν πηγές εκατομμύριων κιουρί. Η χρησιμοποίηση πηγώνστην επεξεργασία πολύτιμων λίθων προσφέρει τεχνικές ενίσχυσης του χρώματος τους. Για την ακτινοβόλησησυνηθέστερα χρησιμοποιείται Κοβάλτιο-60 αλλά επίσης χρησιμοποιείται χλωριούχο καίσιο σε μορφή σκόνης(με το Καίσιο-137 να έχει το ρόλο της πηγής ακτινοβολίας). Λόγω της μορφής (σκόνη) που έχει το χλωριούχοκαίσιο μπορεί να διασκορπιστεί ευκολότερα σε μια ραδιολογική συσκευή διασποράς από ότι το μεταλλικόκοβάλτιο-60.

Πηγές ακτινοβόλησης κατασκευάζονται όλο και συχνότερα χρησιμοποιώντας ενέργεια από πηγές μηραδιοϊσοτοπικές. Η μετατόπιση προς αυτές τις εναλλακτικές λύσεις θα βοηθήσει να μειωθεί ο κίνδυνοςασφάλειας από αυτά τα ραδιοϊσότοπα. Εντούτοις ο καθαρός αριθμός σημαντικών εγκαταστάσεωνακτινοβόλησης παγκοσμίως (περίπου 300) που περιέχουν μεγάλες ποσότητες ιδιαίτερα ραδιενεργών υλικών


8

απαιτεί αυξανόμενη προσοχή εκ μέρους μας στην διασφάλιση επαρκούς ασφάλειας αυτών τωνεγκαταστάσεων.

Η βιομηχανική ακτινογραφία έχει εφαρμογές όπως είναι ο έλεγχος για ρωγμές στις συγκολλήσεις τωνσωληνώσεων και είναι μια επέκταση της ακτινογραφίας όπου μια μη καταστρεπτική ακτινοβόλησηχρησιμοποιείται σε πολλά προϊόντα και υλικά. Παραδείγματος χάριν το Ιρίδιο-192 (Ir-192) χρησιμοποιείταιγια να εξεταστεί η δομή του χάλυβα και άλλων ελαφρών κραμάτων. Το Ιρίδιο-192 μπορεί να βρεθεί στο 80 %όλων των βιομηχανικών ακτινογραφικών πηγών. Οι συνηθισμένες βιομηχανικές πηγές ακτινογραφίας έχουνενεργότητα δέκα μέχρι εκατό κιουρί. Επειδή αυτές οι πηγές είναι εγκατεστημένες σε φορητό εξοπλισμόαποτελούν πρόβλημα ασφάλειας που πρέπει να λύσουμε.

Μια τρίτη βασική βιομηχανική εφαρμογή των ραδιοϊσοτόπων είναι η μέτρηση όπου ένας ανιχνευτήςμετρά τη μείωση της ακτινοβολούμενης ενέργειας που προκαλείται από ένα υλικό μεταξύ της και τηςραδιενεργού πηγής. Κατ' αυτό τον τρόπο η παρουσία, η ποσότητα και ακόμη η πυκνότητα του υλικού μεταξύτης πηγής και του ανιχνευτή μπορούν να μετρηθούν χωρίς άμεση επαφή. Αυτή η διαδικασία χρησιμοποιείΚοβάλτιο-60, Καίσιο-137, ή Αμερίκιο-24l. Οι χαρακτηριστικές πηγές μέτρησης περιέχουν λιγότερο από έναΚιουρί αν και μερικές περιέχουν μέχρι και μερικές δεκάδες Κιουρί. Επειδή οι βιομηχανικοί μετρητέςχρειάζονται σχετικά χαμηλή ραδιενέργεια οι ραδιενεργές πηγές σε αυτήν την εφαρμογή αποτελούν γενικάδευτερεύοντα κίνδυνο ασφάλειας.

Τα ραδιοϊσότοπα έχουν άλλες εφαρμογές που κυμαίνονται από το φωτισμό διαδρόμων, αερολιμένωνκαι σημάτων εξόδου η κινδύνου μέχρι τον καθορισμό της περιεκτικότητας σε υγρασία του χώματος καιάλλων υλικών. Χρησιμοποιούνται επίσης σε γεωλογικό well-logging για τη μέτρηση υποεπιφανειακώνχαρακτηριστικών. Το Καίσιο-137 χρησιμοποιείται ως ανιχνευτής μετρήσεων σε τεχνικές προσδιορισμού τωναιτίων εδαφολογικής διάβρωσης και υλικών απόθεσης. Το Αμερίκιο-24l χρησιμοποιείται στους μετρητέςοπισθοδιασποράς (που είναι κατάλληλοι για τη μέτρηση του πάχους ή της πυκνότητας όταν μόνο μια πλευράενός υλικού είναι προσιτή), σε ανιχνευτές καπνού και σε συσκευές μέτρησης της περιεκτικότητας σε τέφρα τουάνθρακα. Ενώ οι ανιχνευτές καπνού χρησιμοποιούν εξαιρετικά μικρά ποσά Αμερίκιου-241, οι άλλεςεφαρμογές υιοθετούν τα πολύ μεγαλύτερα ποσά και ορισμένες περιοχές αποθήκευσης Αμερίκιου-241 έχουντεράστια αποθέματα αυτού του ραδιοϊσοτόπου. Κατά συνέπεια οι ανιχνευτές εγχώριου καπνού δεν θα έθετανέναν κίνδυνο ασφάλειας αλλά τα εργοστάσια ανιχνευτών καπνού θα μπορούσαν.

Οι επιστημονικές εφαρμογές περιλαμβάνουν πηγές στους τομείς της βιοϊατρικής έρευνας και στηνέρευνα υλικών. Η έρευνα υλικών υιοθετεί τεχνικές όπως η ραδιενεργός χρονολόγηση στις οποίεςχρησιμοποιείται συνήθως ο Άνθρακας-14. Τα ραδιοϊσότοπα είναι χρήσιμα στην έρευνα χημικών καιβιολογικών διαδικασιών και στην αποστείρωση τα παράσιτων.

Ραδιοϊσότοπα επίσης χρησιμοποιούνται για ειδικούς σκοπούς όπως η απομακρυσμένη ηλεκτρικήπαραγωγή. Για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε ηλεκτρικό εξοπλισμό (πχ φάρους) απαιτούνται μακρόβιεςπηγές. Πρόκειται για περιοχές απρόσιτες και απομονωμένες, πρακτικά αδύνατο να προσεγγισθούν καιυποστηριχθούν τεχνικά. Εντός περιοχών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης οι θερμοηλεκτρικές γεννήτριεςραδιοϊσοτόπων (RTG) χρησιμοποιήθηκαν συνήθως σαν εξοπλισμός παροχής ισχύος σε εφαρμογές όπως ναυτικάσυστήματα πλοήγησης και μερικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Παίρνοντας την κατάλληλη ισχύ από τοραδιοϊσότοπο Στρόντιο-90 (Sr- 90) αυτά τα RTG περιέχουν 30.000 έως 300.000 κιουρί. Εκατοντάδες αυτώντων μονάδων βρίσκονται κατά μήκος της βόρειας ακτής της Ρωσίας. Αν και αυτά τα RTG είναι γενικά δύσκολονα προσεγγιστούν η έλλειψη επαρκών προστατευτικών μέτρων υπογραμμίζει το πρόβλημα ασφάλειας που υπάρχει.

Για να μειωθεί η χρήση του Στροντίου-90 στους ρωσικούς φάρους η νορβηγική κυβέρνηση το 1997άρχισε ένα πρόγραμμα αντικατάστασης του Στροντίου-90 με μη-ραδιενεργές πηγές ενέργειας όπως μπαταρίεςκαι ηλιακά κύτταρα. Τα σχέδια προβλέπουν αντικατάσταση των ραδιενεργών πηγών Στροντίου-90 στατέσσερα νησιά (Little Ainova, Little Kij, Paltsova Pero, and Petchenga) με πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούντεχνολογία ηλιακών κυττάρων. Αυτοί ο φάροι που θα αντικατασταθούν αντιπροσωπεύουν όμως μόνο έναμικρό μέρος όλων των φάρων που χρησιμοποιούν RTG. Το Πλουτώνιο-238 (Pu-238) και το Κιούριο- 244παρέχουν την αναγκαία ισχύ σε τηλεκατευθυνόμενους διαστημικούς εξοπλισμούς και μηχανήματα.

Ταξινόμηση Ραδιενεργών Πηγών και Ραδιοϊσοτόπων ως προς κίνδυνο ασφάλειας Διαφορετικές μέθοδοι παράγουν τις δωδεκάδες των διαφορετικών ραδιοϊσοτόπων που χρησιμοποιούνται

στις διάφορες εφαρμογές. Από άποψη ραδιολογικής τρομοκρατίας μόνο μερικά από εκείνα τα ραδιοϊσότοπαπροκαλούν ανησυχία. Κατά συνέπεια η αξιολόγηση του κινδύνου ασφάλειας εστιάζεται στις πηγές που περιέχουν


9

εκείνα τα ιδιαίτερα ραδιοϊσότοπα. Οι βασικές ιδιότητες που καθορίζουν τον κίνδυνο ασφάλειας είναι η ενέργεια και ο τύπος

ακτινοβολίας, ο χρόνος ημιζωής του ραδιοϊσοτόπου, το ποσό του υλικού, η μορφή, το μέγεθος, η προστασία, ηφορητότητα της πηγής αλλά και το πόσο διασκορπίσιμο είναι το υλικό της. Χρησιμοποιώντας πολλά από αυτά ταχαρακτηριστικά ο IAEA έχει ταξινομήσει τις ραδιενεργές πηγές ως προς τους κινδύνους ασφάλειας απόακτινοβολία. Η ταξινόμηση που έγινε έλαβε υπόψη επίσης τα ζήτημα της ακεραιότητας των πηγών μέχρι τοτέλος της ζωής τους όπως και τα σενάρια έκθεσης. Χρησιμεύοντας ως ένας οδηγός για την καθιέρωση τηςρυθμιστικής υποδομής αυτές οι κατηγορίες διαχωρίζουν τις επικίνδυνες ραδιενεργές πηγές από εκείνες πουαπαιτούν τους λιγότερο αυστηρούς ελέγχους. Ειδικότερα η κατηγορία πηγών που παρουσιάζει τουςμεγαλύτερους κίνδυνους περιέχει πηγές συνήθως αρκετών χιλιάδων (και σε μερικές περιπτώσειςεκατομμυρίων) κιουρί.

Μια αποτίμηση των ανησυχιών ασφάλειας τείνει να παραλληλιστεί με αξιολόγηση των κινδύνωνασφάλειας. Γενικά οι ραδιενεργές πηγές που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο ασφάλειας αντιπροσωπεύουντη σοβαρότερη απειλή. Μια επιθεώρηση των γεγονότων που αφορούν ραδιολογικά ατυχήματα πηγών καιπαράνομες ενέργειες διακίνησης πηγών φανερώνει ότι πρόβλημα παρουσιάζουν ορισμένα ραδιοϊσότοπαιδιαίτερα τα Κοβάλτιο-60, Καίσιο-137, Ιρίδιο-192 και το Στρόντιο-90. Ο IAEA αναφέρει ότι οι πηγές πουπεριέχουν Ιρίδιο-92 έχουν συμβάλλει στα περισσότερα ατυχήματα με αιτιοκρατικές επιπτώσεις στην υγεία πουακολουθούνται από τις πηγές που χρησιμοποιούν Κοβάλτιο-60 και Καίσιο-137. Όπως με το Ουράνιο και τοΚαίσιο-137 επίσης τα ραδιοϊσότοπα Κοβάλτιο-60 και Στρόντιο-90 έχουν περιληφθεί στα πολυάριθμαπεριστατικά παράνομης μεταφοράς. Αυτά τα γεγονότα δείχνουν ότι οι πηγές που περιέχουν Κοβάλτιο-60,Καίσιο-137, Ιρίδιο-192 και Στρόντιο-90 θα μπορούσαν να καταλήξουν στα χέρια των τρομοκρατών που θαήθελαν να τις χρησιμοποιήσουν σαν υλικό μιας βρόμικης βόμβας. Εκτός από αυτά τα ραδιοϊσότοπα τρία άλλατο Πλουτώνιο- 238, το Αμερίκιο-241 και το Καλιφόρνιο- 252 ξεχωρίζουν επειδή ευρίσκονται σε σχετικήαφθονία χρησιμοποιούμενα σε ορισμένες εφαρμογές και μπορεί να μεταφερθούν εύκολα σε σφραγισμένημορφή χωρίς έκθεση εκείνων που θα τα χειρίζονται. Επομένως οι τρομοκράτες θα μπορούσαν ακίνδυνα ναχειριστούν αυτές τις πηγές πριν τις διασκορπίσουν σε κατοικημένες περιοχές. Περαιτέρω η ανίχνευσηραδιενεργού σήματος ακτινοβολίας άλφα είναι δυσκολότερη από αυτή ακτινοβολίας γάμμα π.χ. τουΚοβάλτιου -60. Αφού απελευθερωθεί στον αέρα το ραδιενεργό υλικό από τις σφραγισμένες πηγές μπορεί τότενα προκληθούν επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων μέσω της εισπνοής ή της κατάποσης. Το Πλουτώνιο-238 ειδικότερα παρουσιάζει έναν μεγαλύτερο κίνδυνο για εισπνοή από ότι το συχνότερα γνωστόραδιοϊσότοπο Πλουτώνιο-239 το οποίο χρησιμοποιείται στα πυρηνικά όπλα.

Οι όροι χρησιμοποίησης αυτών των ραδιενεργών πηγών συμβάλλουν περαιτέρω στην πιο υψηλήπροτεραιότητα που έχουν για αυξημένα μέτρα ασφάλειας. Τέτοιες ιδιότητες που εξετάζονται περιλαμβάνουντη σταθερότητα ή μη της πηγής (σταθερή ή κινούμενη), τον τύπο εφαρμογής της (π.χ. βιομηχανικό, ιατρικό,ερευνητικό, ή στρατιωτικό), το σχέδιο και την κατασκευή της πηγής, το μέγεθος της και την παρουσία άλλουεξοπλισμού που εμποδίζει την αφαίρεσή της. Το φυσικό μέγεθος αυτών των υλικών ποικίλλει ανάλογα μετον κατασκευαστή. Συχνά ραδιενεργές πηγές που ενσωματώνουν Κοβάλτιο-60 παίρνουν τη μορφή σβόλωνκαι είναι επομένως μικρές και ελαφριές. Ανάλογα με την απαραίτητη ραδιενέργεια μιας συγκεκριμένηςεφαρμογής ένας ή περισσότεροι σβόλοι φορτώνεται στις κάψουλες ανοξείδωτου χάλυβα και σφραγίζονται μετη συγκόλληση. Οι ιδιαίτερα ραδιενεργές πηγές όπως του Κοβάλτιου-60 που χρησιμοποιούνται στηβιομηχανική ακτινοβόληση θα μπορούσαν να προκαλέσουν άμεση ή βραχυπρόθεσμη ζημιά στον χειριστήκαι επομένως δεν αποτελούν ένα πιθανό στόχο για προμελετημένη κλοπή εκτός αν επαρκές προστατευτικόκάλυμμα περιβάλλει την πηγή. Η προστασία επιπλέον (μολύβδινη) αυξάνει σημαντικά το βάρος καιδυσκολεύει τη μεταφορά τους μακριά. Οι υψηλής ενεργότητας πηγές όπως οι μονάδες τηλεθεραπείας καιακτινοβόλησης τροφίμων εγκαθίστανται σε ειδικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις και δεν είναι ιδιαίτερα κινητές.Αφετέρου οι μονάδες βραχυθεραπείας υψηλών δόσεων σχεδιάζονται ώστε να είναι φορητές. Επιπλέον ηφυσική μορφή της πηγής μπορεί να προσθέσει ή να μειώσει τον κίνδυνο ασφάλειας. Οι στερεοί σβόλοιπαραδείγματος χάριν, μια κοινή μορφή του Κοβάλτιου-60, θα ήταν δυσκολότερο να διασκορπιστούν με τησκόνη της έκρηξης από ότι το Καίσιο-137 με χημική σύνθεση χλωριούχου καισίου.

Τέλος αν και οι ανωτέρω προαναφερθέντες παράγοντες καταδεικνύουν γιατί οι επτά αυτές ραδιενεργέςπηγές παραγόμενες σε αντιδραστήρα προκαλούν μεγάλες ανησυχίες από άποψη ασφάλειας, αυτή η ανάλυση δενυπονοεί ότι άλλες πηγές δεν θα παρουσίαζαν ποτέ απειλές ασφάλειας. Οι νέοι μέθοδοι παραγωγής ή η ζήτησηστην αγορά θα μπορούσαν να οδηγήσουν ένα άλλο κομμάτι ραδιοϊσοτόπων να κατακτήσει ένα μεγαλύτερο


10

μέρος της παγκόσμιας χρήσης. Αποφασισμένοι τρομοκράτες που θέλουν να χρησιμοποιήσουν ραδιολογικάόπλα θα ψάξουν τις περσότερο προσιτές σε αυτούς ραδιενεργές πηγές.

ΟΡΦΑΝΕΣ ΠΗΓΕΣΕπειδή έχουν χαθεί, εγκαταλειφθεί ή κλαπεί αυτές οι ραδιενεργές πηγές ευρίσκονται εκτός διεθνούς

έλεγχου και καλούνται ορφανές. Χιλιάδες πηγές έχουν ορφανέψει σε όλο τον κόσμο και οι περισσότερεςπαρουσιάζουν έναν κίνδυνο ασφάλειας αλλά μόνο ένα μικρό μέρος δημιουργεί έντονες ανησυχίες ασφάλειας.Εάν αυτές χαθούν από ένα εξουσιοδοτημένο ίδρυμα μπορεί να πέσουν στη κατοχή ενός ατόμου ή μιαςοργάνωσης. Κάθε έτος πολλές πηγές εγκαταλείπονται ή ξεφορτώνονται εσφαλμένα από τους κατόχους τους καιμπορούν να αποτελέσουν απειλή για τη δημόσια υγεία, εάν ανυποψίαστοι άνθρωποι έρθουν σε επαφή μαζίτους. Οι ορφανές πηγές υψηλής-ενεργότητας μπορούν επίσης να παρουσιάσουν μια απειλή ασφάλειας εάν οιτρομοκράτες τις αποκτήσουν και τις ενσωματώσουν σε RDD. Εκείνοι που κλέβουν μια πηγή με σκοπό τοκέρδος μπορεί να μην ξέρουν ότι είναι ραδιενεργή αλλά θα επιδιώξουν να πωλήσουν την ίδια τη ραδιενεργόουσία ή τα υλικά που την υποστηρίζουν και την περιβάλλουν όπως και τα μεταλλικά μέρη. Αντίθετα οιραδιολογικοί τρομοκράτες επιδιώκουν σκόπιμα να αποκτήσουν τις ραδιενεργές πηγές μέσω κλοπής η αγοράςγια να συναρμολογήσουν μια RDD.

Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU) κατ' εκτίμηση 70 πηγές χάνονται ετησίως από τον ρυθμιστικόέλεγχο. Επιπλέον περίπου 30.000 μη χρησιμοποιούμενες πηγές στην ΕΕ θα μπορούσαν να αποτελούν κίνδυνο. Οιπερισσότεροι προμηθευτές των πηγών ουσιαστικά αρνήθηκαν να δώσουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες ως προςτους αριθμούς και τους τύπους των υποστηριζόμενων πηγών επειδή αυτές θεωρήθηκαν ως εμπορικά ευαίσθητεςπληροφορίες. Για το λόγο αυτό ο πραγματικός αριθμός των μη χρησιμοποιούμενων πηγών που ανήκουνενδεχομένως στην κατηγορία υψηλή κινδύνου ασφάλειας είναι άγνωστος. Εάν η κατάσταση είναι παρόμοια μετην κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως περιγράφεται πιο κάτω μόνο μικρό μέρος των ορφανών πηγώντης ΕΕ ή οι μη χρησιμοποιούμενες πηγές δημιουργούν μεγάλες ανησυχίες ασφάλειας.

Επιπλέον διασκορπισμένες σε όλη την πρώην Σοβιετική Ένωση είναι χιλιάδες ορφανές πηγές. Κατάτη διάρκεια της επιστροφής του στη Ρωσία μετά από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο ρωσικόςστρατός άφησε πίσω του πολλές από αυτές τις πηγές στα πρόσφατα ανεξαρτοποιηθέντα κράτη. Λόγω τωνεφαρμογών του Ρωσικού Στρατού ένας μεγάλος αλλά άγνωστος αριθμός πηγών ανήκει πιθανώς στηνκατηγορία των πηγών με μεγάλο πρόβλημα ασφάλειας.

Μέχρι και το 25 % (500.000) των συνολικά δύο εκατομμύριων πηγών που ευρίσκονται στις ΗνωμένεςΠολιτείες μπορεί να μην χρειάζονται πια και θα μπορούσαν έτσι να γίνουν ορφανές. Στις ΗΠΑ μόνο έχουναναφερθεί ότι ορφανέψαν τουλάχιστον 375 πηγές σε ένα έτος. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2001 σε ετήσιαβάση κατά μέσο όρο 300 πηγές έπεσαν σε αυτήν την κατηγορία. Από αυτές πάνω από τις μισές δενανακτήθηκαν. Ενώ το ακριβές ποσό ραδιενέργειας σε κάθε ορφανή πηγή δεν είναι γνωστό έχουν υπολογιστείαπό τις επίσημες αρχές τα συνολικά ποσά ραδιενέργειας για κάθε τύπου ραδιοϊσοτόπου που δενανακτήθηκαν. Από τα 21 ραδιοϊσότοπα που υπάρχουν στη βάση δεδομένων του NRC στις ΗΠΑ τέσσερα(Αμερίκιο-24l, Καίσιο-137, Iρίδιο-192 και Στρόντιο-90) έχουν για τις μη ανακτημένες πηγές συσσωρευτικάποσά ραδιενέργειας αρκετά για να δημιουργήσουν πολύ μεγάλο πρόβλημα ασφάλειας. Τα συσσωρευτικάποσά που εκτιμώνται σε περίπου: 11 Ci Αμερίκιο-24l, 11 Ci Kαίσιο-137, 7 Ci Ιρίδιο-192 και πάνω από 1 CiΣτρόντιο-90. Επειδή το ποσό ραδιενέργειας σε κάθε ορφανή πηγή είναι άγνωστο ο προσδιορισμός του ακριβήαριθμού ορφανών πηγών που θέτουν μια πιθανή υψηλή ανησυχία ασφάλειας είναι αδύνατος. Εντούτοιςβασιζόμενοι στο γεγονός ότι λιγότερο από 20 % των ραδιοϊσοτόπων που περιλαμβάνονται μέσα στις μηανακτημένες ορφανές πηγές μπορεί να ταξινομηθεί ενδεχομένως στη κατηγορία των επικίνδυνων για τηνασφάλεια και στο ότι τα συσσωρευτικά ποσά ραδιενέργειας για κάθε ραδιοϊσότοπο είναι σχετικά μικρά τοσυμπέρασμα που μπορεί να βγει είναι ότι μόνο ένα μικρό μέρος του συνολικού αριθμού μη αποκαταστημένωνορφανών πηγών ανήκει σε αυτήν την κατηγορία. Μια σημαντική προειδοποίηση είναι ότι αυτή η εκτίμησηισχύει μόνο για τις πηγές που αναφέρθηκαν σαν ορφανές. Επειδή οι χρήστες τείνουν να είναι απρόθυμοι νααναφέρουν τις πηγές ότι ορφάνεψαν πολύ περισσότερες πηγές είναι πιθανό να ανήκουν σε αυτήν τηνκατηγορία.

Οι Ορφανές Πηγές Ακτινοβολίας Προκαλούν Παγκόσμιες Ανησυχίες Η παγκόσμια συνειδητοποίηση των προβλημάτων που συνδέονται με τις εμπορικές πηγές

ακτινοβολίας των οποίων ίχνη κατά ένα μεγάλο μέρος έχουν χαθεί αυξάνει. Για κάποιο λόγο έχουν βρεθεί


11

εκτός ρυθμιστικού έλεγχου. Με πηγές ακτινοβολίας να μεταφέρονται στα σύνορα οι επιπτώσεις ξεπερνούν τιςδιαστάσεις ενός κράτους. Ακριβώς πόσες ορφανές πηγές υπάρχουν στον κόσμο δεν είναι γνωστό αλλά οαριθμός τους είναι μάλλον σοβαρός. Οι σφραγισμένες πηγές ή οι υποδοχείς τους μπορούν να είναι ελκυστικέςλόγω της εμφάνισής τους ή της αξίας τους ως απόρριμμα. Η απόκτηση τέτοιων πηγών από τουςεργαζομένους και τα ανυποψίαστα μέλη του κοινού που δεν γνωρίζουν τους έμφυτους κινδύνους θαμπορούσε να προκαλέσει εξωτερική ακτινοβόληση εάν οι πηγές πειραχτούν όπως και εσωτερική έκθεση.Τέτοιες περιπτώσεις ήδη έχουν προκαλέσει σοβαρές ζημίες και σε μερικές περιπτώσεις θάνατο. Οι πηγές πουενσωματώνονται σε χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) για ανακύκλωση μπορούν να οδηγήσουν στημόλυνση των βιομηχανικών εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντος με ενδεχομένως σοβαρές οικονομικέςσυνέπειες. Τα σχέδια του διεθνούς εμπορίου για τα χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) δηλώνουν ότι τέτοιουλικό θα μπορούσε να μεταφερθεί από μια χώρα σε άλλη. Πολλές ορφανές πηγές προήλθαν από τη χρήσηστην ιατρική και στη βιομηχανία. Μερικές εντούτοις, προκύπτουν από τις αμυντικές δραστηριότητες (πουχρησιμοποιούνται σε ασκήσεις και σε άλλες εφαρμογές) για τις οποίες η γνώση μπορεί να μην ήτανδιαθέσιμη στις πολιτικές αρχές.

ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΟΡΦΑΝΩΝ ΠΗΓΩΝ Σε διάφορες αναφερθείσες περιπτώσεις οι διασυνοριακές διαστάσεις του προβλήματος ήταν εμφανείς.

Σε ένα ατύχημα στην Εσθονία μια συσκευή πηγής βρέθηκε μέσα σε χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) καιεκτιμήθηκε ότι ανήκε σε έναν παλαιό τύπο ακτινοβόλησης. Στην έκθεσή του ατυχήματος ο IAEA δηλώνει ότικανένας ακτινοβολητής γάμμα δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ στην Εσθονία και ως εκ τούτου είναι δυνατό ότιο κοντέινερ της πηγής και των μετάλλων να μεταφέρθηκε στην Εσθονία από τη ρωσική ομοσπονδία μεδιάφορα χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) για εξαγωγή στη δυτική Ευρώπη. Η έκθεση καταλήγει στοσυμπέρασμα ότι υπάρχει σημαντική πιθανότητα να παρατηρηθούν δημόσια τέτοιες καταστάσεις. Πράγματιμια δεύτερη πηγή βρέθηκε σε μια εθνική οδό κατά τη διάρκεια αναζήτησης για αρκετές εβδομάδες μετά απότο ατύχημα. Σε ένα ατύχημα στο Ciudad Juarez μια κεφαλή τηλεθεραπείας εισήχθη από το Μεξικό από τιςΗνωμένες Πολιτείες και αγοράστηκε χωρίς έγκριση. Μολυσμένες ράβδοι επίσης εξήχθησαν στις ΗΠΑ. Ηπηγή τηλεθεραπείας που προκάλεσε το ατύχημα στην Τουρκία αναμενόταν να επανεξαχθεί στον προμηθευτήστις ΗΠΑ, αλλά το κοντέινερ που τη μετέφερε βρέθηκε κενό και η μοίρα της πηγής τηλεθεραπείας παραμένειάγνωστη. Οι γειτονικές χώρες προειδοποιήθηκαν ότι η πηγή θα μπορούσε ενδεχομένως να έχει αποχωρήσειαπό την Τουρκία και να ευρίσκεται στο έδαφος τους. Σε ένα άλλο ατύχημα στην Ισπανία μια πηγή μπήκε στηχώρα μέσα σε χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) το οποίο προήλθε από άλλες χώρες. Η διαδρομή τωνχρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap) είναι πολύ δύσκολο να επισημανθεί και μπορεί ουσιαστικά να οδηγήσεισε οποιαδήποτε χώρα.

Διεθνείς Προσεγγίσεις Λαμβάνοντας υπόψη τις διαστάσεις είναι σαφές ότι απαιτείται μια περιεκτική διεθνής προσέγγιση

παρά τις μεμονωμένες εθνικές ενέργειες για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των ορφανών πηγών. Οιπροσπάθειες μιας χώρας να αντιμετωπίσει το ζήτημα των ορφανών πηγών μπορεί να συναντήσουνπροβλήματα εάν οι γειτονικές χώρες δεν έχουν δυνατότητες επανάκτησης των πηγών και διατήρησης τουέλεγχου ταυτοχρόνως. Επιπλέον ύπαρξη ακατάλληλων μεθόδων μεταφορών και εξαγωγών σε άλλες χώρεςκαθώς επίσης και ανάμιξη των πηγών με χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) μπορεί να εμποδίσουν τιςδιαδικασίες απόρριψης σε μεμονωμένες εθνικές πρωτοβουλίες. Μια διεθνής προσέγγιση πρέπει να εξετάσειτρεις πτυχές του προβλήματος:

• Διατήρηση της υπευθυνότητας των πηγών μέσω εθνικών κανονισμών και επιβολήςσυμμόρφωσης σε αυτούς. Αυτό σημαίνει ότι ο έλεγχος δεν πρέπει να σταματά οποιαδήποτεστιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής μιας πηγής.

• Επανάκτηση του έλεγχου των υπαρχουσών ορφανών πηγών μέσα από εθνικές εκστρατείεςαναζήτησης.

• Αποθήκευση και κατάλληλη απόρριψη των ορφανών πηγών που εντοπίσθηκαν κατά τηναναζήτηση ή ευρέθησαν ή επιστράφηκαν στους προμηθευτές.Με βάση αυτού που είναι γνωστό όσο αφορά το πρόβλημα μπορεί να συμπεράνουμε ότι ουσιαστικά

κάθε χώρα είναι πιθανό να έχει στο έδαφος της μερικές άγνωστες ορφανές πηγές. Χωρίς ένα ενεργόπρόγραμμα αναζήτησης πηγών μπορούν αυτές να παραμείνουν άγνωστες για χρόνια. Μπορούν μόνο να


12

ανιχνευθούν όταν ένα ατύχημα εμφανιστεί. Μια εκστρατεία αναζήτησης είναι επομένως μια αδιαμφισβήτητηανάγκη να αυξηθούν οι πιθανότητες εντοπισμού των ορφανών πηγών. Μετά από το ατύχημα στην Goianiaμερικές χώρες άρχισαν ενέργειες αναζήτησης. Σε μια από αυτές βρέθηκαν έντεκα μονάδες τηλεθεραπείας σεπαλιά δωμάτια ακτινοβόλησης που μερικώς κατεδαφίστηκαν. Σε μια άλλη περίπτωση αφού κάποιεςεγκαταστάσεις κατεδαφίστηκαν και επρόκειτο να κατασκευαστεί ένας σημαντικός δρόμος ο οποίος θαπερνούσε από το δωμάτιο ακτινοβολίας στο οποίο η πηγή ακτινοβολίας ευρισκόταν αποθηκευμένη. Σε ένατεχνικό έγγραφο του 1995 (Tecdoc-804) ο IAEA παρείχε οδηγίες σχετικά με τον τρόπο μεγιστοποίησης τωναποτελεσμάτων των εκστρατειών αναζήτησης. Πριν αρχίζει μια φυσική αναζήτηση είναι αναπόφευκτο νασυλλεχθούν οι αποδεικτικές πληροφορίες. Για τις ιατρικές πηγές οι πληροφορίες μπορούν να βρεθούν στααρχεία των υπαρχόντων ή προηγούμενων καταλόγων των πηγών που κρατιούνται κεντρικά (π.χ. υπουργείαυγείας ή οργανώσεις αρμόδιες για την προμήθεια των πηγών ακτινοβολίας), στα συνηθισμένα αρχείαπρομηθευτών, στα αρχεία δωρεών, σε συζητήσεις με παλαιότερα μέλη προσωπικού ή ιατρούς, ειδικότερααλλά όχι αποκλειστικά σε συζητήσεις με ακτινοθεραπευτές και σε έγγραφα που δημοσιεύονται σταπεριοδικά.

Για τις βιομηχανικές πηγές οι πληροφορίες μπορούν επίσης να βρεθούν στους τόπους λειτουργίαςκαθώς επίσης και σε εκείνες που έχουν σταματήσει τη λειτουργία τους. Σε κατασκευαστικά προγράμματα,όπου επιχειρήσεις από το εξωτερικό συχνά εκτελούσαν εργασίες που χρησιμοποιούσαν ακτινογραφικέςπηγές. Σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις στις οποίες πυρηνικοί μετρητές μπορεί να είχαν χρησιμοποιηθεί. Σεεγκαταστάσεις αποθήκευσης χρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap) και σε συνεντεύξεις με προηγούμενοπροσωπικό αυτών των βιομηχανιών. Μόλις συλλεχθούν οι αποδεικτικές πληροφορίες και αναλυθεί οπρογραμματισμός της φυσικής αναζήτησης μπορεί να αρχίσει. Το σχέδιο καλύπτει διοικητικές εκκαθαρίσειςκαι εγκρίσεις, οργάνωση και διαδικασίες αναζήτησης για την ομάδα όπως και τα απαραίτητα μέτραεξοπλισμού, κατάρτισης και ασφάλειας. Οι εκστρατείες αναζήτησης μπορούν να είναι παραγωγικότερες εάντα διεθνή προγράμματα χρησιμοποιούνται σε πολλές χώρες ταυτόχρονα κατά ένα συντονισμένο τρόπο και οιπληροφορίες ανταλλάσσονται ανάμεσα στα περιφερειακά εργαστήρια. Ανταλλάσσοντας πληροφορίες όπωςχαρακτηριστικά των πηγών ακτινοβολίας και των συσκευών, των προμηθευτών και των αρχείωνεισαγωγών/εξαγωγών θα μπορούσε να φέρει σημαντικά οφέλη. Η μεταφορά πληροφοριών μεταξύ τωνενδιαφερομένων πλευρών πάνω σε χαμένες πηγές θα βοηθούσε στη δημιουργία εμπιστοσύνης και στη μείωσητου αριθμού των πηγών που χάνονται. Εξίσου σημαντική είναι η παροχή βοήθειας και ειδικών ομάδων στιςεκστρατείες αναζήτησης μέσω μιας ενισχυμένης διεθνούς συνεργασίας.

ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ - ΡΑΔΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Οι τρομοκράτες που επιδιώκουν να εξαπολύσουν ραδιολογικό τρόμο θα μπορούσαν να αποκτήσουν

ραδιενεργές πηγές μέσω ποικίλων μεθόδων. Καταρχάς, θα μπορούσαν να βρουν μια χαμένη ή εγκαταλελειμμένηπηγή. Δεύτερον θα μπορούσαν να κλέψουν μια πηγή είτε από έναν εξουσιοδοτημένο χρήστη ή κατασκευαστή είτεκατά τη μεταφορά της. Τρίτον θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να αγοράσουν μια πηγή μέσω των κανονικώνεμπορικών καναλιών με την προσποιούμενοι ότι είναι νόμιμοι χρήστες. Αυτές οι μέθοδοι δείχνουν την ανάγκη γιαμεγαλύτερους πόρους στη προσπάθεια να ανακαλυφθούν οι ορφανές πηγές, να ασφαλιστούν αυτές, όσο και οιεγκαταστάσεις χρηστών και κατασκευαστών αλλά και να προσέρχονται κατά τη διάρκεια της μεταφοράς τους.Πρέπει να καταβάλλονται προσπάθειες να παρασχεθεί αποτελεσματικότερη εξουσιοδότηση.

Ορισμοί Εάν οι τρομοκράτες καταλάμβαναν ραδιενεργές πηγές θα είχαν δύο βασικές επιλογές για τη δημιουργία

τρόμου με αυτά τα υλικά: μια παθητική και μια ενεργητική. Υιοθετώντας την παθητική επιλογή θα μπορούσαν νατοποθετήσουν τις ραδιενεργές πηγές σε υψηλού προφίλ περιοχές όπως αστικές που παρουσιάζουν ιδιαίτερααυξημένη μετακίνηση πληθυσμού αλλά και σε κυβερνητικές εγκαταστάσεις. Ένα παράδειγμα παθητικής επιλογήςείναι η κατάσταση που δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 1995 όταν ο Shamil Basayev, Τσετσένοςεπαναστατικός ηγέτης, κατεύθυνε ένα ρωσικό τηλεοπτικό συνεργείο στο πάρκο Izmailovsky της Μόσχας όπουβρέθηκε ένας υποδοχέας με μικρή ποσότητα Καισίου-137. Δεν αναφέρθηκε έκθεση ή τραυματισμός σεανθρώπους από ακτινοβολία στο επεισόδιο αυτό το οποίο κατέδειξε τη δυνατότητα πρόκλησης ζημιάς από τιςραδιενεργές πηγές. Η επίδραση αυτού του γεγονότος ήταν εξ ολοκλήρου ψυχολογική. Τέτοιες πηγές θαπροκαλούσαν ζημιά μόνο, στους λίγους ενδεχομένως ανθρώπους, που θα έρχονταν σε στενή επαφή με τις πηγέςαλλά θα μπορούσαν όμως να προκαλέσουν πανικό στο πολύ κοινό.


13

Με την ενεργό επιλογή οι τρομοκράτες θα προσπαθούσαν να διασκορπίσουν τη ραδιενέργεια είτε σε μιαμεγάλης έκτασης περιοχή ή σε μια συγκεκριμένη και εντοπισμένη. Η διασπορά θα μπορούσε να εμφανιστεί μεέναν προφανή τρόπο, τέτοιο που να προκαλέσει άμεση κινητοποίηση και αναταραχή. Αυτές οι συνέπειεςακολουθούν την έκρηξη μιας "βρόμικης βόμβας". Μια "βρόμικη βόμβα" είναι μια συσκευή που διασπείρειραδιενεργό υλικό με την ανατίναξη συμβατικής (μη πυρηνικής) εκρηκτικής ύλης όπως δυναμίτης. Ευτυχώς οιτρομοκράτες δεν θα μπορούσαν να μετατρέψουν τις ραδιενεργές πηγές σε πυρηνικά όπλα Επειδή δεν απαιτείταιπερίπλοκη τεχνολογία για την κατασκευή τους, όπως για τη δημιουργία μιας πυρηνικής βόμβας, οι βρόμικεςβόμβες είναι πολύ απλούστερο να κατασκευαστούν από μια αληθινή πυρηνική βόμβα.

Αν και η προσοχή των μαζικών μέσων ενημερώσεως είχε εστιαστεί μέχρι τώρα στα αποτελέσματα τηςεκρηκτικής διασποράς που θα είχε μια βρόμικη βόμβα τελευταία εξετάζονται και οι περιπτώσεις τρομοκράτες ναυιοθετήσουν μη εκρηκτικά μέσα διασποράς της ραδιενέργειας. Τέτοιες μέθοδοι περιλαμβάνουν τη διασπορά τουραδιενεργό υλικό σαν αεροζόλ ή τη διάλυση του στα υδραγωγεία. Το υλικό με αεροζόλ θα μπορούσε ναπροκαλέσει τόσο εσωτερική έκθεση (εισπνοή) ανάλογα με το μέγεθος των μορίων όσο και εξωτερική έκθεσηανάλογα με τον τύπο ακτινοβολίας. Επειδή η μόλυνση των μεγάλων συστημάτων παροχής νερού σε επίπεδαπέρα από τα αποδεκτά όρια υγείας θα απαιτούσε τεράστια ποσά ραδιενεργού υλικού αυτή η μέθοδος δεν είναιπιθανό να πετύχει. Επιπλέον ορισμένα ραδιοϊσότοπα όπως Pu-238 δεν είναι υδατοδιαλυτά και θα έτειναν ναβυθιστούν στο πάτο των δεξαμενών, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο έναν ουσιαστικά ασήμαντο κίνδυνογια την ανθρώπινη υγεία.

Γενικά η ενεργός επιλογή απαιτεί κατασκευή μιας RDD. Σύμφωνα με το υπουργείο άμυνας τωνΗΠΑ μια RDD είναι "οποιαδήποτε συσκευή συμπεριλαμβανομένου οποιουδήποτε όπλου ή εξοπλισμού,εκτός πυρηνικής συσκευής, σχεδιασμένη με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για διασπορά ραδιενεργού υλικούπροκαλώντας καταστροφές, ζημίες, τραυματισμούς με τη βοήθεια της ακτινοβολίας που παράγεται από τουλικό."

Κατά την κατασκευή μιας RDD οι τρομοκράτες αντιμετωπίζουν περιορισμούς που προκύπτουν από τηραδιενέργεια της πηγής. Για να προκαλέσουν ένα μεγάλο ποσό ραδιενεργού μόλυνσης, θα σύρονταν προς τηχρησιμοποίηση πηγών πολύ υψηλής ενεργότητας. Προκειμένου να προετοιμαστεί η πηγή για αποτελεσματικήδιασπορά με την αφαίρεση του προστατευτικού καλύμματος οι τρομοκράτες θα διακινδύνευαν να δεχθούνθανατηφόρες δόσεις. Ακόμη και οι αυτοκαταστροφικοί τρομοκράτες μπορεί να μην ζήσουν αρκετό καιρό για ναπαραδώσουν μια ιδιαίτερα ραδιενεργή RDD που χρησιμοποιεί τις πηγές εκπομπής ακτίνων γάμμα και δεν είναιπροστατευμένη. Εάν προσπαθήσουν να προστατευθούν από την ακτινοβολία της πηγής θωρακίζοντας την, τοβάρος της RDD θα μπορούσε να αυξηθεί σημαντικά, αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο τη δυσκολία της συσκευήςνα μετακινηθεί και μειώνοντας την αποτελεσματική και επιτυχή διασπορά του ραδιενεργού υλικού. Κατάσυνέπεια, οι ραδιολογικοί τρομοκράτες θα αναζητήσουν μέτριες ραδιενεργές πηγές εκπομπής ακτινοβολίας γάμμακαι βήτα (μέχρι μερικές εκατοντάδες κιουρί) για να είναι σε θέση να χειριστούν τα υλικά αυτά ακίνδυνα. Όπωςεξηγείται νωρίτερα οι εκπομποί άλφα μπορούν να αντιμετωπιστούν ακίνδυνα εφ' όσον λαμβάνονται προφυλάξειςγια να αποτραπεί η εσωτερική έκθεση.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Αντίθετα από τα πυρηνικά όπλα, οι RDD δεν είναι γενικά όπλα μαζικής καταστροφής. Λίγοι

ενδεχομένως, άνθρωποι θα πέθαιναν αμέσως ή εάν εκτίθεντο αμέσως στην ιοντίζουσα ακτινοβολία από τηνέκρηξη μιας RDD. Πιθανοί θάνατοι από καρκίνο (πιθανολογικά αποτελέσματα) θα απαιτούσαν συνήθως έτηγια να αναπτυχθούν. Εντούτοις μια RDD μπορεί να είναι ένα όπλο μαζικής αναταραχής. Βασιζόμενοι στουςφόβους του κοινού πάνω στη ραδιενέργεια τρομοκράτες που θα χρησιμοποιούσαν RDD θα προσπαθούσαν ναπροκαλέσουν πανικό. Το χάος που πιθανό θα προέκυπτε κατά τη διάρκεια της εκκένωσης των άμεσωνπεριοχών θα μπορούσε να εμποδίσει τις προσπάθειες απόκρισης. Οι ανησυχίες σχετικά με τη ραδιενεργόμόλυνση θα μπορούσαν επίσης να προκαλέσουν καθυστερήσεις στους πρώτους αποκριτές που τρέχουν γιαβοήθεια στα θύματα της έκρηξης της βόμβας. Οι δαπάνες απορρύπανσης και επανοικοδόμησης, εάν κρίνονταναπαραίτητες, θα μπορούσαν να είναι πολύ μεγάλες—πιθανό της τάξης των δισεκατομμυρίων Ευρώ. Αυτά τααποτελέσματα ταξινομούνται σε ψυχολογικά, κοινωνικά και οικονομικά. Ενώ οι άμεσες επιπτώσεις στην υγείαθα ήταν ελάχιστες (για κάθε 100.000 ανθρώπους που θα εκτίθεντο εκτιμάται ότι περίπου 4 θάνατοι από καρκίνοθα προστίθεντο στους 20.000 καρκίνους που θα εμφανίζονταν έτσι κι αλλιώς) τα ψυχολογικά όμωςαποτελέσματα θα ήταν τεράστια.

Σε μελέτη που έχει συνταχθεί έχουν αναλυθεί τρεις περιπτώσεις που περιλαμβάναν τα ραδιοϊσότοπα


14

Καίσιο-137, Κοβάλτιο-60 και Αμερίκιο-241. Η πρώτη περίπτωση περιελάμβανε τη διασπορά δύο κιουρίΚαισίου-137 (ένα ποσό που βρίσκεται σε πολλούς ιατρικούς μετρητές) με την ανατίναξη μιας ποσότηταςTNT σε μητροπολιτική περιοχή. Οι εκτιμώμενες συνέπειες ήταν ότι οι άνθρωποι "που κατοικούν σε μιαπεριοχή περίπου πέντε οικοδομικών τετραγώνων εάν παρέμεναν εκεί θα είχαν μια στις χίλιες πιθανότητα ναεμφανίσουν καρκίνο". Σε ένα μίλι απόσταση από το κέντρο της έκρηξης, μια έκταση που καλύπτει μια περιοχήσαράντα οικοδομικών τετραγώνων πόλεων, η έκθεση θα υπερέβαινε τα αποδεκτά όρια μόλυνσης. Διαδικασίεςαπορρύπανσης θα συναντούσαν προβλήματα επειδή το Καίσιο θα έτεινε να συνδυαστεί χημικά με ταυπάρχοντα οικοδομικά υλικά. Στη δεύτερη περίπτωση που αναπτύχθηκε εξετάστηκαν τα αποτελέσματα από τηδιασπορά Κοβάλτιου-60 ποσότητας 10.000 κιουρί. Μεταξύ των συνεπειών η μελέτη πρόβλεψε ότι"ολόκληρος δήμος θα μπορούσε να μολυνθεί και ότι καθένας που ζει εκεί θα είχε πιθανότητα μια στις-εκατόνα εμφανίσει καρκίνο ως αποτέλεσμα της παραμένουσας ακτινοβολίας. Η τρίτη περίπτωση εξέτασε τηδιασπορά 10 κιουρί Αμερίκιου-141 με την ανατίναξη ποσότητας TNT. Ο κίνδυνος για την υγεία των πολιτώνστη περίπτωση αυτή προέρχεται από την εκπομπή ακτινοβολίας άλφα υπάρχει δηλαδή κίνδυνος εσωτερικήςέκθεσης λόγω εισπνοής η κατάποσης και συνεπώς οι άνθρωποι μέσα στη περιοχή που θα προκαλείτο ηέκρηξη θα έπρεπε αμέσως να την εκκενώσουν. Μέσα σε μισή ώρα η μελέτη πρόβλεψε ότι αυτή η περιοχή θακάλυπτε περίπου 20 οικοδομικά τετράγωνα. Τα ραδιενεργά υλικά που θα κατακάθονταν από το ραδιενεργόσύννεφο θα δημιουργούσαν έναν μακροπρόθεσμο κίνδυνο, εάν δεν καθαρίζονταν, επειδή κάποιο υλικό θαμπορούσε εύκολα να ανυψωθεί στον αέρα και να το εισπνεύσει κανείς. Εάν η απορρύπανση δεν είναι επιτυχήςοι οδηγίες ασφάλειας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κατεδάφιση των κτιρίων. Το κόστος των κατεδαφίσεωνκαι επανοικοδομήσεων θα υπερέβαινε τα πενήντα δισεκατομμύρια Ευρώ.

Τα δυο σενάρια Καίσιο-137 και Αμερίκιο-24l που μελετήθηκαν έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες ναπραγματοποιηθούν. Το σενάριο που περιλαμβάνει κλοπή πηγής Κοβάλτιου-60 δεν θεωρείται τόσο ρεαλιστικό,λόγω των σχετικά ισχυρών συστημάτων ασφάλειας που χρησιμοποιούνται σε τέτοιες εγκαταστάσεις. Πρέπει ναεξετάζονται οι συνέπειες στη δημόσια υγεία από την έκταση της μόλυνσης για όλες έστω και τις απίθανεςπεριπτώσεις. Πιστεύω ότι οι μολυσμένες περιοχές, εάν δεν υπάρξει άμεση αντίδραση, υπάρχει μεγάληπιθανότητα να αντιμετωπίσουν τεράστια προβλήματα στην αντιμετώπιση των συνεπειών.

Μια περίπτωση ενός ραδιολογικού ατυχήματος μπορεί να δώσει μια ιδέα των ζημιών που μπορεί ναπροκύψουν από μια RDD. Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1987 στη Goiania-Βραζιλία εργάτες διέρρηξαν μιαεγκαταλελειμμένη κλινική θεραπείας καρκίνου και πήραν ένα μεταλλικό κουτί από μια συσκευήτηλεθεραπείας. Το μεταλλικό κουτί περιείχε ποσότητα Καισίου-137 ίση προς 1.375 Κιουρί. Οι εργάτες αυτοίέκοψαν κομμάτια του μεταλλικού κουτιού που καλύπτει την πηγή Καισίου-137 και προκάλεσαν με την ενέργειατους διασπορά υλικού δηλαδή ραδιενεργό μόλυνση ανάμεσα στο πληθυσμό της πόλης. Μια εβδομάδα αργότερατο υπόλοιπο του μεταλλικού κουτιού και η πηγή περιήλθε στην κυριότητα ενός έμπορου παλαιών πραγμάτων οοποίος άνοιξε την πηγή αναγκάζοντας τη σκόνη Χλωριούχου Καισίου να διασκορπιστεί. Ο αέρας και τα όμβριαύδατα διέδωσαν γρήγορα τη ραδιενεργό μόλυνση. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1987 ένας εργαζόμενος υγειονομικήςπερίθαλψης εντόπισε την πρώτη περίπτωση της ασθένειας ακτινοβολιών και λίγο αργότερα ανακαλύφθηκαν στηνπεριοχή περισσότερο από 200 μολυσμένοι ανθρώποι. Τέσσερις θάνατοι και ένας ακρωτηριασμός άκρωνακολούθησαν όπως και 28 άνθρωποι υπέστησαν εγκαύματα ακτινοβολίας. Ο πανικός μεταξύ της τοπικήςκοινωνίας προκάλεσε την προσέλευση στις υπηρεσίες υγείας για έλεγχο περισσότερων από 112.000 ανθρώπων,η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων δεν είχε μολυνθεί. Μερικοί αναφέρουν τον Τύπο σαν την αιτία αυτής τηςδιόγκωσης της κατάστασης μέσω των υπερβολικών δημοσιογραφικών ρεπορτάζ. Επιπλέον, η μεγάλη μόλυνσητου εδάφους της περιοχής έκτασης περίπου ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου (κατά προσέγγιση 40 οικοδομικάτετράγωνα) απαίτησε τεράστιες προσπάθειες καθαρισμού. Επτά σπίτια και μερικά άλλα κτίρια έπρεπε νακατεδαφιστούν. Περίπου 3.500 κυβικά μέτρα ραδιενεργών αποβλήτων δημιουργήθηκαν. Είναι ενθαρρυντικό ότιαυτός ο καθαρισμός συνέλαβε το μεγαλύτερο μέρος (περίπου 1.200 Κιουρί) της μόλυνσης. Οι δαπάνεςκαθαρισμού αξίας 20 εκατομμυρίων δολαρίων αντιπροσώπευσαν μόνο ένα μικρό μέρος του συνολικούοικονομικού αντίκτυπου. Οι οικονομικές απώλειες από την κατάρρευση του τουρισμού και τηνοπισθοδρόμηση της επιχειρηματικής ζωής είναι δύσκολο να εκτιμηθούν αλλά υπολογίζονται σε εκατοντάδεςεκατομμύρια δολάρια. Αντιδρώντας φοβικά για παραμένουσα μόλυνση πολλοί άνθρωποι εγκατέλειψαν τηνπεριοχή αντιστρέφοντας την προηγουμένως παρατηρούμενη αυξητική τάση του πληθυσμού. Οι τιμές τωνκατασκευασμένων προϊόντων μειώθηκαν κατά 40 % μετά τα αρχικά ρεπορτάζ ειδήσεων και παρέμεινανκατεβασμένες για 30 έως 40 ημέρες αν και καμία μόλυνση δεν βρέθηκε σε αυτά τα αγαθά.

Αυτό το γεγονός διδάσκει διάφορα μαθήματα εφαρμόσιμα σε RDD. Ο μικρός αριθμός θανάτων από την


15

ακτινοβολία σε συνδυασμό με ψυχοσωματικά παράπονα, η τεραστία προσέλευση πολιτών στις υπηρεσίες υγείας,τις δαπανηρές προσπάθειες καθαρισμού, η απουσία συνεργασίας των εμπλεκόμενων φορέων και οι άλλεςοικονομικές ζημίες είναι πιθανόν παρατηρηθούν σε ενδεχόμενο γεγονός ρίψης RDD. Η υπερβολική διόγκωσητων συμβάντων από τα μέσα ενημερώσεως θα μπορούσε να προκαλέσει πολύ πανικό. Είναι πρόκληση ηβελτίωση των εκπαιδευτικών προσπαθειών και της ενημέρωσης, ο δε αποτελεσματικός προγραμματισμός δράσηςσε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των υπερβολών στις αντιδράσεις.

ΓΕΓΟΝΟΤΑ-ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ Καμία έκρηξη RDD δεν έχει καταγραφεί ακόμα. Εντούτοις μερικά γεγονότα έχουν προκαλέσει την

ανησυχία, έτσι ώστε η ερώτηση που μπαίνει δεν είναι εάν η πραγματική χρήση μιας RDD θαπραγματοποιηθεί αλλά πότε. Εκτός από το γεγονός του 1995 που περιγράφηκε πιο πάνω οι ανώτεροιυπάλληλοι σε Τσετσενία το 1998 σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες εξουδετέρωσαν μια παγιδευμένηεκρηκτική ύλη που είχε συνδεθεί με το ραδιενεργό υλικό. Το 1987 το Ιράκ πραγματοποίησε έλεγχοραδιολογικού όπλου σύμφωνα με μια ιρακινή έκθεση που λήφθηκε από το πρόγραμμα του Wisconsin για τονέλεγχο πυρηνικών όπλων. Εντούτοις αυτό το όπλο δεν παρήγαγε τα υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας καιεπομένως θεωρήθηκε αποτυχία. Εκείνη την περίοδο, το Ιράκ ευρισκόταν σε πόλεμο με το Ιράν. Επιπλέον, οιστρατιωτικές των ΗΠΑ είχαν ένα ραδιολογικό πρόγραμμα όπλων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '40 τοοποίο εγκαταλείφθηκε στη συνέχεια λόγω έλλειψης της στρατιωτικής χρησιμότητας. Το μέλλον αυτών τωνραδιενεργών υλικών είναι άγνωστο.

Ο Abu Zubaydah, ένα συλληφθέν ανώτερο στέλεχος της Al Qaeda απεκάλυψε στις Αμερικανικέςανακριτικές αρχές ότι αυτή η τρομοκρατική οργάνωση ήταν κοντά στην κατασκευή μιας βρόμικης βόμβαςτην οποία ήθελαν να περάσουν λαθραία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι πληροφορίες βοήθησαν τιςΑμερικανικές αρχές στη σύλληψη του Jose Padilla επίσης γνωστού ως Abdullah Al-Mujahir το Μαΐο του2002. Αν και ο Padilla προφανώς δεν είχε λάβει τα ραδιενεργά υλικά για ένα RDD οι αρχές αποκάλυψαν ότισύμφωνα με τα στοιχεία ευρισκόταν σε μια αναγνωριστική αποστολή για εύρεση των υλικών και των πιθανώνστόχων ανιχνεύσεων έξω. Ο γενικός εισαγγελέας John Ashcroft ανήγγειλε στις 10 Ιουνίου 2002 τη σύλληψητου Padilla ο οποίος είχε συναντηθεί σε μερικές περιπτώσεις σύμφωνα με ισχυρισμούς με χειριστές της AlQaeda. (Τον Αύγουστο του 2002 το CNN άρχισε να μεταδίδει μερικές από τις εκπαιδευτικές μαγνητοταινίεςτης Al Qaeda. Αυτές οι ταινίες καθοδηγούσαν τους νεοσύλλεκτους στο πως να κατασκευάσουν συμβατικάεκρηκτικά. Εντούτοις, σύμφωνα με CNN "τίποτα σε οποιαδήποτε από τα 64 βίντεο δεν υποδηλώνεται ότι τοAl Qaeda έχει αποκτήσει τα συστατικά απαραίτητα για τη κατασκευή μια βρόμικης βόμβας. Δεν υπάρχεικανένα μάθημα παραδείγματος χάριν στο χειρισμό ραδιενεργών υλικών" )

Το απλό ενδιαφέρον που έχει καταδειχθεί από κάποιους τρομοκράτες στη σχεδίαση της ραδιολογικήςτρομοκρατίας μας έχει υποχρεώσει να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή στην ασφάλεια των ραδιενεργών πηγών.Εάν μια βρόμικη βόμβα εκρήγνητο, κοινό και κυβέρνηση θα αναλάμβαναν τις ενδεχομένως ογκώδεις δαπάνεςκα η βιομηχανία ραδιενεργών πηγών θα επηρεαζόταν αρνητικά. Η πιθανότητα πραγματοποίησης ενός τέτοιουενδεχόμενου προκαλέσει από μόνη της την ανάγκη για ακόμη πιο αυστηρά και δαπανηρά μέτρα ασφάλειας. Ηβιομηχανία θα πρέπει πιθανώς να αναλάβει μια ουσιαστική μερίδα αυτού του φορτίου.

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ Οι πηγές ακτινοβολίας κάτω από μικρό ή καθόλου ρυθμιστικό έλεγχο αποδεικνύονται ένα βασικό

μέρος ενός μεγαλύτερου προβλήματος που προκαλείται στη διεθνή κοινότητα την «παράνομη διακίνηση σεπυρηνικά και άλλα ραδιενεργά υλικά». Η ίδια η διακίνηση δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Αλλά οι παγκόσμιεςανησυχίες για "Ατομική μαύρη αγορά" έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά και έχουν αρχίσει από γεγονότα πουπεριλαμβάνουν τη χρησιμοποίηση υλικών και οπλισμού -το 1994 στην Ευρώπη. Αν και ο αριθμόςπαράνομων περιπτώσεων διακίνησης έχει αυξηθεί ουσιαστικά μετά τη διάσπαση της πρώην ΣοβιετικήςΈνωσης, η γενική έκταση του προβλήματος έχει πεδίο δράσης εντός αλλά και εκτός Ευρώπης. Με βάση τιςεκθέσεις που εκδίδονται από το IAEA οι περιπτώσεις που περιλαμβάνουν ραδιενεργές πηγές όπως και τομερικώς ενισχυμένο, φυσικό και απεμπλουτισμένο ουράνιο υπερβαίνουν κατά πολύ (σε αναλογία μεγαλύτερηεννέα προς μια) τη συχνότητα των γεγονότων που περιλαμβάνουν τους τύπους υλικών που θα μπορούσαν ναχρησιμοποιηθούν για πυρηνικά όπλα.

Η κατάσταση προκαλεί ανησυχίες δημόσιας υγείας και ασφάλειας για όλα τα κράτη δηλαδή ηπροοπτική της συνοριακής παράνομης διακίνησης ραδιενεργών ουσιών να μολυνθούν εργαζομένοι, ευρύ


16

κοινό και περιβάλλον. Ήδη οι συνέπειες των ανεξέλεγκτων ραδιενεργών υλικών έχουν καταδειχθεί σαφώςαπό διάφορα ιδιαίτερα σοβαρά γεγονότα. Τα παραδείγματα κυμαίνονται από το γνωστό ατύχημα στηGoiania-Βραζιλία το 1987, που προκάλεσε πολλαπλούς θανάτους και μόλυνση μεγάλων περιοχών μιας πόληςμέχρι την πιο πρόσφατη ανακάλυψη μιας γαλλικής πηγής ακτινοβολίας Καισίου-137, στην αυλή ενόςχυτήριου μετάλλων στη Γερμανία. Πρέπει να αναμένεται ότι θα αυξηθεί η συχνότητα τέτοιων περιπτώσεων.Δηλαδή θα αυξάνονται τα περιστατικά στα οποία πηγές ακτινοβολίας που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανικήμέτρηση, στο μη καταστρεπτικό έλεγχο ή στη ακτινοθεραπεία έχοντας διασχίσει τα σύνορα να καταλήγουνανεξέλεγκτες και απροστάτευτες λόγω κλοπής,απρόσεκτης ή ψευδούς απόρριψης. Το φάσμα ακόμη έχειμεγαλώσει από τη στιγμή που στα χέρια των τρομοκρατικών ραδιενεργά υλικά θα μπορούσαν ναχρησιμοποιηθούν σαν επικίνδυνα ραδιολογικά όπλα.

Καθοδήγηση & Υποστήριξη Μεγάλη έμφαση έχει δώσει ο IAEA σε δραστηριότητες ενίσχυσης και βοήθειας της

εμπροσθοφυλακής στη μάχη ενάντια στην παράνομη διακίνηση. Ο οργανισμός εξέδωσε μια πειραματικήμελέτη που στοχεύει στη βελτίωση της ανίχνευσης μολυσμένων υλικών στα σύνορα.

Επίπεδα υπεράσπισης. Τρία θεμελιώδη επίπεδα άμυνας : πρόληψη, ανίχνευση και απόκρισηδιαμορφώνουν τη σπονδυλική στήλη των προσπαθειών συνεργασίας και καθοδήγησης. Τα επίπεδα πουδιαμορφώνουν την άμυνα αναλυτικότερα είναι:

• Πρόληψη είναι η σημαντικότερη γραμμή υπεράσπισης. Οι εθνικές νομικές και τεχνικές υποδομές,φυσικής προστασίας και η δημιουργία επαρκών μέτρων για την ασφάλεια των πηγών όπως και οέλεγχος των εισαγωγών/εξαγωγών είναι τα αποτελεσματικότερα μέσα στον έλεγχο της παράνομηςδιακίνησης.

• Ανίχνευση των διασυνοριακών μετακινήσεων θα απαιτηθεί εάν η πρόληψη αποτύχει. Η πειραματικήμελέτη του Οργανισμού για τα συστήματα ελέγχου συνόρων βοηθά στο καθορισμό των καλύτερωντεχνικών και οικονομικών προσεγγίσεων.

• Απόκριση απαιτείται εάν η παράνομη διακίνηση έχει ανιχνευθεί. Το τελωνείο και οι ανώτεροιυπάλληλοι επιβολής νόμου χρειάζονται τυποποιημένες λειτουργικές διαδικασίες για το τρόποαντίδρασης και προστασίας του κοινού. Αφού εξεταστεί το υλικό που κατασχέθηκε, θα πρέπει ναενημερωθούν κατάλληλα οι αρχές.

Κατάρτιση και εκπαίδευση στις δραστηριότητες και στην ανταλλαγή πληροφοριών είναι πολύ βασικό.

Οδηγός ασφάλειας. Για να βοηθήσει τα κράτη μέλη του ο IAEA στη λήψη των μέτρων ενάντια στην παράνομη διακίνηση

των ραδιενεργών υλικών, εκδίδει έναν οδηγό ασφάλειας που καλύπτει πρόληψη, ανίχνευση και απόκριση. Οοδηγός εγγυάται από κοινού δράση με τους WCO και INTERPOL. Οι κανονισμοί, οι έλεγχοι και οι μέθοδοιπου περιγράφονται καθώς επίσης και οι λεπτομέρειες που περιλαμβάνονται στα συμπληρωματικά τεχνικάεγχειρίδια προορίζονται να βοηθήσουν τους τελωνειακούς ανώτερους υπαλλήλους, τους συνοριοφύλακες,ρυθμιστικές αρχές και άλλους σχετικούς εθνικούς οργανισμούς στις προσπάθειές τους. Ο οδηγός ασφάλειαςκαλύπτει τις πλευρές προστασίας από τη ραδιενέργεια, διαχείρισης αποβλήτων και πυρηνικής ασφάλειαςκαθώς επίσης και των κανονισμών σχετικά με τις δραστηριότητες ελέγχου των συνόρων.

ΠΡΟΛΗΨΗ Η ασφάλεια και η προστασία των ραδιενεργών υλικών καλύπτονται σε δύο διεθνώς αναγνωρισμένα

πρότυπα, α) στα Διεθνή Βασικά Πρότυπα Ασφάλειας Ακτινοπροστασίας και Ασφάλειας ΠηγώνΑκτινοβολίας (BSS) και β) στους κανονισμούς του IAEA για ασφαλή μεταφορά ραδιενεργών υλικών. ΤοBSS αποτελεί το υπόβαθρο και την επιστημονική βάση για τους οδηγούς ασφάλειας που χρησιμεύουν ως ηάμεση εισαγωγή στην εθνική νομοθεσία. Απαιτεί οι πηγές ακτινοβολίας και τα ραδιενεργά υλικά ναφυλάσσονται ασφαλή με στενό έλεγχο και ζητά την άμεση υποβολή έκθεσης στις ρυθμιστικές αρχές σεπερίπτωση απόρριψης, απώλειας, ή κλοπής κάποιας πηγής. Επιπλέον περιλαμβάνει απαιτήσεις για έγκριση,κατοχή και εξουσιοδοτημένη χρήση, για ανακοίνωση ή χορήγηση άδειας καθώς επίσης και για περιοδικόκατάλογο ραδιενεργών υλικών και επαρκή αρχείο υπευθυνότητας ώστε διασφαλιστεί ότι αυτές είναιασφαλείς και έχουν συγκεκριμένη θέση.


17

Ο νέος οδηγός ασφάλειας του Οργανισμού καλύπτει μια σειρά παράνομων ενεργειώνσυμπεριλαμβανομένης της αναρμόδιας παραλαβής, κατοχής, χρήσης, μεταφοράς, εισαγωγής, εξαγωγής καιαπόρριψης ραδιενεργών υλικών. Η βάση για την πρόληψη είναι μια εθνική ρυθμιστική αρχή πουεξουσιοδοτείται να εκδώσει τους κανονισμούς και τις εγκρίσεις επιχορήγησης για τις δικαιολογημένεςπρακτικές όπως παραλαβή, κατοχή, εισαγωγή, εξαγωγή, χρήση, μεταφορά και διάθεση. Η ρυθμιστική αρχήπρέπει επίσης να διευθύνει τις επιθεωρήσεις και να εφαρμόσει μια πολιτική επιβολής για να αποτρέψει τη μησυμμόρφωση με τις ρυθμιστικές απαιτήσεις. Λεπτομερείς απαιτήσεις δίνονται στον οδηγό σχετικά με τηνέγκριση μεταφοράς, αποθήκευσης και απόρριψης ραδιενεργών υλικών. Ιδιαίτερης σπουδαιότητας είναι οικανονισμοί σχετικά με την ασφάλεια των ραδιενεργών υλικών. Αυτό περιλαμβάνει την απαίτηση γιααρχειοθέτηση της υπευθυνότητας και των περιοδικών ελέγχων των αποθηκευμένων και τη γνωστοποίηση τηςαπώλειας ελέγχου. Επιπρόσθετα καλύπτει απαιτήσεις που αφορούν την ασφάλεια ανάλογα με τησυγκεκριμένη πρακτική, το επίπεδο κινδύνου και το κίνδυνο απώλειας. Τα συγκεκριμένα στοιχεία φυσικήςασφάλειας και ελέγχου εφαρμόζονται επίσης στα ραδιενεργά υλικά στη χρήση, στην αποθήκευση ή στιςμεταφορές. Οι έλεγχοι πρέπει να αρχίζουν από την ύπαρξη μιας σαφώς οριζόμενης και αποκλειστικής θέσηςγια χειρισμό και αποθήκευση ελεγχόμενη πρόσβαση στη θέση της περιοχής χρήσης ή αποθήκευσης με τηβοήθεια των φυσικών εμποδίων ή οποιωνδήποτε άλλων κατάλληλων μέσων αποτροπής αναρμόδιαςπρόσβασης ή άλλων μέσων παροχής φυσικής ασφάλειας στη περιοχή.

ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ Ο στόχος της ανίχνευσης ραδιενεργών υλικών που διακινούνται παρανόμως πραγματοποιείται

απαραίτητα σε περιβάλλον όπου η ακτινοβολία είναι ήδη παρούσα τόσο από φυσικές όσο και απόανθρωπογενείς πηγές που διαφέρουν από μέρος σε μέρος και από χρόνο σε χρόνο. Οποιοδήποτε κριτήριο (ήεπίπεδο έρευνας) με το οποίο θα παίρνουμε αποφάσεις πάνω στην ύπαρξη ακτινοβολίας σε αποστελλόμεναεμπορεύματα (υποδεικνύει την παρουσία παρανόμως εμπορευόμενων ραδιενεργών υλικών) πρέπει να λάβειυπόψη το μεταβλητό περιβάλλον ακτινοβολίας υποβάθρου. Ένας άλλος παράγοντας δυσκολίας στην πλήρηανίχνευση είναι ότι δεν υποβάλλονται όλες οι πηγές ακτινοβολίας ή τα ραδιενεργά υλικά σε ρυθμιστικόέλεγχο.

Οι εκθέσεις στην ακτινοβολία που είναι μέρος του φυσικού ανθρώπινου περιβάλλοντος θεωρούνταισυνήθως ως αναπόφευκτες και δεν είναι συνήθως εφαρμόσιμο να ελέγχονται μέσω των κανονισμών. Εάνραδιενεργά υλικά που ευρίσκονται σε μια δεδομένη εφαρμογή δεν προκαλούν μεγάλο κίνδυνο ακτινοβολίαςμια ρυθμιστική αρχή μπορεί να τα απαλλάξει από την πρακτική της ανίχνευσης με κάποιο τρόπο. Ταπαραδείγματα είναι η εφαρμογή των ραδιονουκλεϊδίων στους ανιχνευτές καπνού και στα φωτεινά ρολόγιαπινάκων. Εάν μπορεί να εκτιμηθεί ότι οι εκθέσεις από τα συγκεκριμένα ραδιενεργά υλικά θα είναι λογικάμικρές μια ρυθμιστική αρχή μπορεί να τα βγάλει από τον έλεγχο.

Το επίπεδο του σήματος ακτινοβολίας που υποδεικνύει την ύπαρξη ραδιενεργών υλικών κατά τονέλεγχο του οχήματος είναι ένας συμβιβασμός. Αφ' ενός η επιθυμία είναι να ανιχνευθούν οποιαδήποτεπαρανόμως διακινούμενα ραδιενεργά υλικά π.χ. πηγές σε προστατευμένα κοντέινερ που έχουν ανακατευτείμε τα χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) αφ'ετέρου υπάρχει ανάγκη αποφυγής περιττών συναγερμών καιενοχλητικών καθυστερήσεων κατά τους συνοριακούς ελέγχους.

Ο έλεγχος της ακτινοβολίας γάμμα είναι ουσιαστικός για την ανίχνευση ραδιενεργών υλικών πουδιακινούνται παρανόμως. Για την ανίχνευση παράνομης διακίνησης πυρηνικών υλικών η ανίχνευσηνετρονίων είναι απαραίτητη προκειμένου να ανιχνευθούν τα πολύ καλά θωρακισμένα υλικά. Ο έλεγχος τόσογια γάμμα όσο και για νετρόνια επιτρέπει μη επεμβατική εξέταση της ροής ανθρώπων, αγαθών και οχημάτωνμεταφορών που διασχίζουν τα σημεία ελέγχου. Για τα ραδιονουκλεϊ'δια που εκπέμπουν ακτινοβολία γάμμα,συστήνεται έρευνα για να αποφασιστεί εάν παράνομο ραδιενεργό υλικό μεταφέρεται με τη μέτρηση τουρυθμού δόσης έξω από το όχημα. Εάν η μετρούμενη δόση είναι κάτω από μια συγκεκριμένη τιμή τότε μπορείνα θεωρηθεί ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη παρανόμως εμπορευόμενου ραδιενεργού υλικού. Τα επίπεδαέρευνας επίσης καθορίζονται για τα πυρηνικά υλικά που εκπέμπουν τα νετρόνια από την αυθόρμητηδιάσπαση όπως το πλουτώνιο.

Εξοπλισμός Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι οργάνων για την ανίχνευση των ραδιενεργών υλικών πουμπορούν να κινηθούν παρανόμως:

• Όργανα τσέπης. Είναι εύχρηστα, λειτουργούν και από μη εξειδικευμένο προσωπικό και επιτρέπουντη γρήγορη ποιοτική αξιολόγηση των ύποπτων υλικών. Παίρνουν ισχύ από μπαταρίες, είναι


18

αντικραδασμικά και αδιάβροχα με χαμηλές απαιτήσεις συντήρησης. Έχουν αυτόματα ρυθμιζόμενοεύρος, συναγερμό και κάποια ένδειξη του επιπέδου ακτινοβολίας.

• Φορητά και κινητά όργανα. Χρησιμοποιούνται στον εντοπισμό και προσδιορισμό των πηγών. Είναιογκωδέστερα από αυτά της τσέπης αλλά γενικά έχουν περισσότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα.Χρησιμοποιούν συγκεκριμένο υλικό (π.χ. Ιωδιούχου νατρίου) ή πλαστικό scintillator ως ανιχνευτήκαι μπορούν να είναι εξοπλισμένα με πολυκαναλική συσκευή ανάλυσης φασματοσκοπίας γάμμα έτσιώστε τα ραδιενεργά υλικά να είναι δυνατό να προσδιοριστούν από την ενεργειακές πληροφορίες τωνακτίνων γάμμα. Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού για ταπιο ειδικευμένα, σχετικά με την τσέπη, όργανα. Επιπλέον πιο σύνθετα συστήματα έχουν αναπτυχθείπου είναι κινητά και συνήθως μεγαλύτερης ευαισθησίας από τα φορητά όργανα. Μπορούν νατοποθετηθούν σε οχήματα, ελικόπτερα ή σκάφη και μπορεί να εφαρμοστούν στην έρευνα περιοχών ήστην ανίχνευση μικρών ποσοτήτων ακτινοβολίας ή καλά-θωρακισμένων ραδιενεργών υλικών σεμεγαλύτερες αποστάσεις.

• Σταθερά όργανα εγκαταστάσεων. Αυτά βρίσκονται σε σταθμούς ελέγχου των συνόρων, σεαερολιμένες, σε λιμάνια κ.λπ. Τα όργανα ελέγχου πρέπει να εγκαθίστανται όσο το δυνατόν πιο κοντάστο αντικείμενο που θα ελέγχεται προκειμένου να επιτευχθεί η κατά το δυνατό μεγαλύτερηευαισθησία. Τα όργανα ένδειξης και οι συναγερμοί τους εγκαθίστανται συνήθως σε περιοχή μακριάαπό τον ανιχνευτή και το ελεγχόμενο πέρασμα. Η χρήση αυτών των ευρέως αυτοματοποιημένωνσυστημάτων δεν απαιτεί καμία ιδιαίτερα ειδικευμένη κατάρτιση και επιτρέπει μια συνεχή ροήπροσώπων, αποσκευών ή οχημάτων για έλεγχο με λογική ταχύτητα. Η ευαισθησία των οργάνων πουαπαιτούνται εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους. Πρέπει να κρίνουμε με προσοχή τα αποτελέσματατων ενδείξεων για να επιτυγχάνουμε το καλύτερο συμβιβασμό των ρυθμίσεων. Πρέπει να επιτύχουμετο καλύτερο συμβιβασμό μεταξύ μιας ρύθμισης μεγάλης ευαισθησίας που θα οδηγήσει σε πάραπολλούς συναγερμούς λόγω της πιθανής ύπαρξης φυσικών ραδιενεργών υλικών και μιας ρύθμισηςπάρα πολύ χαμηλής ευαισθησίας που θα αποτυγχάνει να ανιχνεύει υπάρχουσες ποσότητεςραδιενεργού υλικού .

Απάντηση στα Γεγονότα Κάποια αντίδραση η απόκριση συνοδεύει την ανίχνευση ραδιενεργών υλικών ή πληροφοριών που

αποκαλύπτουν ότι αυτά δεν είναι κατάλληλα εξουσιοδοτημένα. Άσχετα με το εάν ή όχι τα ραδιενεργά υλικάείναι εσωτερικής ή εξωτερικής προέλευσης η ανάγκη για απόκριση πρέπει να εκτελεσθεί από το κράτος όπουτα ραδιενεργά υλικά ευρίσκονται τη συγκεκριμένη περίοδο. Σε αυτό το πλαίσιο η απόκριση αναφέρεται στιςενέργειες που πρέπει να παρθούν με σκοπό την επανάκτηση του έλεγχου των ραδιενεργών υλικώνεφαρμόζοντας τις κατάλληλες διαδικασίες ακτινοπροστασίας για τη μείωση των κινδύνων για την υγείακαθώς και να τεθεί η κατάσταση υπό κατάλληλο έλεγχο που θα παρέχεται μέσα από οποιαδήποτε ιατρικήπερίθαλψη απαιτηθεί και με την εφαρμογή ποινικής ρήτρας σύμφωνα με τους εθνικούς κανονισμούς.Διαφορετικά περιστατικά απαιτούν διαφορετική απάντηση.

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ Ένα πρόβλημα που απασχολεί τη διεθνή κοινότητα είναι η ανίχνευση των ραδιενεργών υλικών που

περιλαμβάνονται σε χώρους χρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap). Ένας σημαντικός στόχος των διεθνώνπροσπαθειών είναι να ενθαρρυνθούν οι αρχές πάνω σε ελεγχόμενη για ακτινοβολίες διασυνοριακήκυκλοφορία και να παρασχεθούν τεχνικές και διοικητικές διαδικασίες σε ραδιενεργά υλικά. Τα συστήματαελέγχου ακτινοβολιών έχουν χρησιμοποιηθεί επιτυχώς στις εγκαταστάσεις χάλυβα και στους μεγαλύτερουςχώρους χρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap) εδώ και χρόνια. Αν και δίνουν έναν μπούσουλα των ενεργειώνπου πρέπει να ακολουθήσουν, για να πραγματοποιείται ο συνοριακός έλεγχος απαιτούνται ειδικοί όροι πουπρέπει να ικανοποιηθούν.

Η ελεύθερη και ανενόχλητη μετακίνηση των εμπορευμάτων πέρα από τα σύνορα είναι οικονομικάσημαντική και οι ανώτεροι αστυνομικοί υπάλληλοι στα σύνορα έχουν πολλαπλάσιες προτεραιότητες. Οχρόνος για τον έλεγχο των χρησιμοποιημένων μετάλλων είναι περιορισμένος και οι πολλοί έλεγχοι δεν είναιεφαρμόσιμοι ή πάντα δυνατοί. Επιπλέον τα συστήματα ελέγχου δεν μπορούν να είναι τόσο ευαίσθητα που ναενεργοποιούν ψεύτικους ή παραπλανητικούς συναγερμούς. Μέσω μιας μελέτης που άρχισε το 1995 το IAEAσυνεργάστηκε με το αυστριακό ερευνητικό κέντρο-Seibersdorf και με 21 κατασκευαστές από 15 χώρες για να


19

αναπτυχθεί και εξεταστεί ένας αποτελεσματικός εξοπλισμός με όργανα των ελέγχου συνόρων για τηνανίχνευση των παράνομων μετακινήσεων των ραδιενεργών υλικών. Η μελέτη περιλαμβάνει τηνεργαστηριακή δοκιμή στο Seibersdorf και τη δοκιμή πεδίων στα αυστριακό-ουγγρικά σύνορα και στοναερολιμένα της Βιέννης.

Ένας κύριος στόχος είναι να αναπτυχθεί ένα προτεινόμενο "επίπεδο έρευνας " που οι ανώτεροιυπάλληλοι μπορούν να εφαρμόσουν στα σύνορα δηλαδή ένα μετρημένο επίπεδο ακτινοβολίας επάνω από τοοποίο μια μεταφορά απορρίμματος θα σταματούσε και θα ερευνάτο πολύ. Αφού αναπτυχθεί και δοκιμαστείπλήρως ο τομέας, τα όργανα ελέγχου των συνόρων θα βοηθήσουν, αλλά δεν θα λύσουν τα προβλήματαδιακίνησης σχετικά με τις ακτινοβολίες. Τέτοια συστήματα δεν μπορούν να εγγυηθούν ότι όλες οιραδιενεργές πηγές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της υψηλής ενεργότητας πάντα θα ανιχνεύονται εάν είναιμέσα σε θωρακισμένα κοντέινερ ή θαμμένα σε μεγάλους όγκους απορριμμάτων -- Επιπρόσθετα μέτρα καιέλεγχοι θα απαιτούνταν. Εντούτοις θα παρείχαν τις ενδείξεις ότι η ανιχνευμένη μόλυνση είναι κατά αποδεκτότρόπο χαμηλή και ότι κανένας άμεσος κίνδυνος εξωτερικής έκθεσης δεν υπάρχει. Θα βοηθούσαν ναδιασφαλίσουν ότι οι πηγές ακτινοβολίας ή τα ραδιενεργά υλικά με τη δυνατότητα να προκληθούν οι σοβαρέςεκθέσεις ανακαλύπτονται προτού να διακινδυνέψουν τη δημόσια υγεία και την ασφάλεια.

Περιλαμβάνουν: • Ανίχνευση μέσω ελέγχου ακτινοβολίας μη αρμόδιας και μη ελεγχόμενης παρουσίας ή της

μετακίνησης ραδιενεργών υλικών. • Αναφορές της εύρεσης ραδιενεργών υλικών σε ακατάλληλη θέση. • Αναφορές υποψιών παρουσίας ραδιενεργών υλικών. • Αναφορές ατυχημάτων που περιλαμβάνουν ή πιθανώς να περιλαμβάνουν ραδιενεργά υλικά. • Αναφορές ανίχνευσης περιπτώσεων μη συμμόρφωσης με τους κανονισμούς μεταφορών. • Αποκλίσεις που βρέθηκαν στον κατάλογο των ραδιενεργών υλικώνι • Αναφορές παράνομης διασυνοριακής μετακίνησης ραδιενεργών υλικών.

Τα κράτη πρέπει να έχουν ένα σχέδιο έτοιμο για οποιαδήποτε αναγκαία απάντηση στην ανίχνευση ήστην υποψία παράνομης διακίνησης ή απώλειας ελέγχου ραδιενεργών υλικών. Το σχέδιο θα πρέπει ναεφαρμοστεί όποτε η ρυθμιστική αρχή γίνεται ενήμερη για την πιθανή απώλεια ελέγχου ή παράνομηςδιακίνησης. Ο τύπος απάντησης εξαρτάται πάρα πολύ από τις συγκεκριμένες περιστάσεις. Παραδείγματοςχάριν οι περιστάσεις περιλαμβάνουν τον τύπο ραδιενεργών υλικών, τη θέση που βρίσκονται και τουςπιθανούς τρόπους έκθεσης. Τα θέματα που καλύπτονται στο σχέδιο θα πρέπει να περιλάβουν:

• Υπεύθυνο που θα ειδοποιηθεί (τελωνειακοί ανώτεροι υπάλληλοι, ανώτεροι υπάλληλοι επιβολήςνόμου, μονάδες απάντησης έκτακτης ανάγκης, κ.λπ.).

• Ποιες πληροφορίες πρέπει να παρασχεθούν για ενίσχυση της ανάκτησης του ελέγχου.• Μετρήσεις που γίνονται για την ανίχνευση και την ανάλυση ρυθμίσεις. • Διευθετήσεις προσωρινής αποθήκευσης για οποιοδήποτε ραδιενεργό υλικό που να βρεθεί. • ρυθμίσεις για τη μεταφορά σε μια τελική εξουσιοδοτημένη εγκατάσταση αποθήκευσης ή απόρριψης. • Είδος πληροφοριών που απαιτείται για ενεργοποίηση και πληροφόρηση του κοινού για τα χαμένα ή

παρανόμως διακινούμενα ραδιενεργά υλικά.

Κατάρτιση. Εκπαίδευση στην παρεμπόδιση, στην ανίχνευση και στην απόκριση σε απώλεια ελέγχου και στην

ανίχνευση της παράνομης διακίνησης είναι ουσιαστικό για τους τελωνειακούς ανώτερους υπαλλήλους, τοπροσωπικό έλεγχου συνόρων και άλλο προσωπικό επιβολής νόμου. Η κατάρτιση πρέπει να αντιστοιχηθεί μετο πεδίο και τις λεπτομέρειες στο οργανωτικούς επίπεδο, στη γνώση και στους ρόλους των εκπαιδευόμενων.Μια χαρακτηριστική διδακτέα ύλη κατάρτισης πρέπει να περιλαμβάνει πληροφορίες για τη φύση και τααποτελέσματα της ιοντίζουσας ακτινοβολίας, τις ιδιότητες και τις εφαρμογές των ραδιενεργών υλικών.Πληροφορίες πάνω στον έλεγχο και στις αρχές και τεχνικές ανίχνευσης σε εθνικές και διεθνείς απαιτήσειςακτινοπροστασίας, ασφάλειας και τις κατάλληλες δραστηριότητες απάντησης σε περίπτωση ανιχνευμένωνραδιενεργών υλικών προστασίας πρέπει να υπάρχουν. Πρέπει να περιλάβουμε πληροφορίες πάνω στουςκανονισμούς και τις διαδικασίες προσωπικής προστασίας). Τα εκπαιδευτικά μαθήματα πρέπει ναεπαναλαμβάνονται τακτικά για να διασφαλιστεί ικανοποιητική οικειότητα με τον εξοπλισμό και τιςδιαδικασίες, έτσι ώστε η επαγρύπνηση να παραμένει αμείωτη όταν αλλάζει το προσωπικό και ότι


20

οποιαδήποτε αναγκαία απάντηση μπορεί να είναι γρήγορη. Τέτοια κατάρτιση πρέπει να περιλάβει πρακτικό,"τα χέρια" στις ασκήσεις και τα τρυπάνια. Ο WCO σε στενή συνεργασία με το IAEA, έχει αναπτύξει μιαενότητα κατάρτισης επιβολής τελωνείου για λαθραίο πέρασμα πυρηνικών και σε άλλο ραδιενεργών υλικών.

ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΠΗΓΩΝ Πλήρης κατανόηση των πιθανών τρωτών σημείων ασφάλειας απαιτεί γνώση του κύκλου ζωής των

ραδιενεργών πηγών. Κάθε στάδιο στη ζωή μιας πηγής αξίζει συγκεκριμένα κατάλληλα μέτρα ασφάλειας. Στο πρώτο στάδιο, όπως σημειώνεται νωρίτερα, τα ραδιοϊσότοπα, εκτός από τα φυσικά εμφανιζόμενα,

δημιουργούνται είτε στους πυρηνικούς αντιδραστήρες είτε στους επιταχυντές σωματίδιων. Αυτά τα ραδιοϊσότοπαείτε υποβάλλονται σε επεξεργασία στην περιοχή των αντιδραστήρων είτε μεταφέρονται εκτός της περιοχήςεργασίας σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Μετά την επεξεργασία οι πηγές μπορούν να πάνε είτε άμεσα στουςχρήστες είτε να τις προωθήσουν στους κατασκευαστές, οι οποίοι ενσωματώνουν τις πηγές σε ειδικευμένοεξοπλισμό πουλώντας τον τελικά στους χρήστες. Σε αυτό το σημείο τα στάδια του κύκλου ζωής μια πηγήςμπορούν να μοντελοποιηθούν σε μια ανάστροφη πυραμίδα. Με άλλα λόγια μερικοί από τους παραγωγούςπαρέχουν τα περισσότερα από τα ραδιοϊσότοπα σε ένα μεγάλο σύνολο κατασκευαστών εξοπλισμού. Στησυνέχεια αυτοί οι κατασκευαστές πωλούν τα προϊόντα τους σε ένα ακόμα μεγαλύτερο σύνολο, αυτό τωνχρηστών. Μερικές φορές οι χρήστες πωλούν ή μεταφέρουν τις πηγές τους σε άλλους χρήστες μέσα ή έξω από τηνπεριοχή τους. Τέτοιες μεταφορές μπορούν κατά περιόδους να κάνουν την παρακολούθηση των πηγών δύσκολη,ειδικά εάν η χώρα του νέου χρήστη έχει ανεπαρκείς ρυθμιστικούς ελέγχους. Παραδείγματος χάριν μερικοί χρήστεςστον αναπτυγμένο κόσμο μεταφέρουν τις πηγές σε άλλους χρήστες στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου οιρυθμιστικοί έλεγχοι μπορεί να λείπουν.

Ανάλογα με τις απαιτήσεις της εφαρμογής της πηγής, όπως αυτές καθορίζονται από τον χρήστη και τονχρόνο ημιζωής του ραδιοϊσοτόπου μια πηγή κάποια στιγμή δεν θα είναι σε θέση πλέον να παρέχει υπηρεσίες.Από εκείνο το σημείο και για κάποιο χρονικό διάστημα αργότερα αυτή η μη χρησιμοποιούμενη αλλά πιθανώςισχυρή πηγή αρχίζει να αποτελεί πρόβλημα ασφάλειας. Το ιδανικό θα ήταν οι χρήστες μετά τη χρησιμοποίηση τηςμε ασφάλεια και ακίνδυνα να την ξεφορτώνονταν ή να την ανακύκλωναν. Σε αυτή την περιγραφή η ροή των μηχρησιμοποιούμενων πηγών από τους χρήστες στις εγκαταστάσεις απόρριψης ή ανακύκλωσης μοιάζει με μια όρθιαπυραμίδα. Δηλαδή οι εκατοντάδες σε χιλιάδες χρήστες θα επέστρεφαν τις πηγές σε μερικά κέντρα ανακυκλώσεωςπου χρησιμοποιούνται χαρακτηριστικά από έναν σημαντικό κατασκευαστή ή θα έστελναν τις πηγές σε μερικέςπεριοχές απόρριψης που οργανώνονται από τους παραγωγούς ή την κυβέρνηση. Δυστυχώς για μια μικρή μερίδατων πηγών δεν ακολουθούνται αυτές τις διαδικασίες και αντί για αυτό αυτές ορφανεύουν. Ακόμη και για τις πηγέςπου ακολουθούν αυτές τις διαδικασίες σε ορισμένα σημεία οι ρυθμίσεις ασφάλειας μπορούν να είναι ανεπαρκείς.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ

Ευρωπαϊκή Ένωση Πολλά χρόνια πριν τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU) έβαλαν το θέμα της επίτευξης

ομοιόμορφων πρότυπων ασφάλειας για τη προστασία της υγείας εργαζομένων και κοινού από τους κινδύνουςπου προκύπτουν από την ιοντίζουσα ακτινοβολία. Πρότυπα εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1959 όταν πολλέςβιομηχανικές χώρες καθιέρωσαν τους βασικούς νόμους τους που ρυθμίζουν την ανάπτυξη και τη μελλοντικήχρήση της πυρηνικής ενέργειας. Μέσα στο πλαίσιο εκείνων των νόμων σχετικά με την πυρηνική ενέργειαυιοθετήθηκαν οι συστηματικές προσεγγίσεις προστασίας από ραδιενέργεια στα περισσότερα κράτη μέλη τηςΕΕ. Όταν εκδόθηκαν τα πρώτα πρότυπα η Ευρωπαϊκή Κοινότητα είχε μόνο έξι κράτη μέλη σε αντίθεση μεεικοσιπέντε σήμερα. Από τότε οι διατάξεις προστασίας από τη ραδιενέργεια που εγκρίνονται από όλο καιπερισσότερες βιομηχανικές χώρες είναι κατά ένα μεγάλο μέρος συνεπώς συνδεδεμένες και εναρμονισμένεςμε τις συστάσεις της Διεθνούς Επιτροπής Ραδιολογικής Προστασίας (ICRP). Στην πραγματικότητα οι οδηγίεςτης ΕΕ για τη ραδιολογική προστασία όπως και η καθοδήγηση που δίνεται από τους διεθνείς οργανισμούςέχουν εδώ και καιρό βασιστεί στις συστάσεις του ICRP.

ΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Τα διάφορα νομικά κείμενα της ΕΕ που ισχύουν άμεσα για τις πηγές ακτινοβολίας. Είναι:

• Οδηγία του Συμβουλίου 96/29/Euratom. Καθορίζει τα βασικά πρότυπα ασφάλειας για την προστασίαυγείας του ευρέως κοινού και των εργαζομένων ενάντια στους κινδύνους από την ιοντίζουσαακτινοβολίας.


21

• Κανονισμός του Συμβουλίου 93/1493/Euratom. Καλύπτει τις αποστολές των ραδιενεργών ουσιώνμεταξύ των κρατών μελών.

Οδηγία του Συμβουλίου 92/3/Euratom. Εξετάζει την επίβλεψη και τον έλεγχο των αποστολών ραδιενεργών αποβλήτων μεταξύ των κρατών

μελών και των αποστολών προς και από την Κοινότητα. Η πρώτη από αυτές τις οδηγίες μαζί με την ίδια τησυνθήκη Euratom είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της νομοθεσίας πάνω στην ακτινοπροστασία της ΕΕ.Περιλαμβάνει δύο σημαντικούς ορισμούς. Ορίζει την πηγή σαν μια συσκευή, μια ραδιενεργό ουσία ή μιαεγκατάσταση ικανή να εκπέμπει ιοντίζουσα ακτινοβολία. Αφετέρου καθορίζει τη σφραγισμένη πηγή σαν μιαπηγή της οποίας η δομή είναι τέτοια ώστε να αποτρέπει υπό κανονικές συνθήκες χρησιμοποίησηςοποιαδήποτε διασπορά ραδιενεργών ουσιών στο περιβάλλον.

Το πεδίο της οδηγίας είναι ευρύ. Ισχύει για όλες τις πρακτικές που περιλαμβάνουν κίνδυνους από τηνιοντίζουσα ακτινοβολία που προέρχεται από μια τεχνητή πηγή ή από μια πηγή φυσικής ακτινοβολίας σεπεριπτώσεις όπου τα φυσικά ραδιονουκλίδια είναι ή έχουν υποβληθεί σε επεξεργασία λαμβάνοντας υπόψη τιςραδιενεργές, σχάσιμες ιδιότητες τους, δηλαδή:

α) παραγωγή, επεξεργασία, χειρισμό, χρήση, εκμετάλλευση, αποθήκευση, μεταφορά, εισαγωγή καιεξαγωγή από την Κοινότητα όπως και απόρριψη ραδιενεργών ουσιών.

β) λειτουργία οποιουδήποτε ηλεκτρικού εξοπλισμού που εκπέμπει ιοντίζουσα ακτινοβολία καιπεριέχει συστατικά που λειτουργούν με διαφορά δυναμικού μεγαλύτερη από 5kV.

γ) πρακτική που διευκρινίζεται από οποιαδήποτε άλλο κράτος μέλος. Μια κύρια απαίτηση είναι ένα σύστημα αναφοράς ή σε περιπτώσεις που αποφασίζονται από κάθε

κράτος μέλος ένα σύστημα προηγούμενης έγκρισης. Προηγούμενη έγκριση είναι υποχρεωτική στο πλαίσιοτης οδηγίας "χρήση συνόλων ακτίνων X ή ραδιενεργών πηγών για βιομηχανική ακτινογραφία ή επεξεργασίαπροϊόντων ή έρευνα ή έκθεση των προσώπων για ιατρική περίθαλψη και χρήση επιταχυντών εκτός απόηλεκτρονικά μικροσκόπια."

Στόχος του συστήματος υποβολής εκθέσεων/ εγκρίσεων είναι να διασφαλιστεί ότι οι πηγέςακτινοβολίας χρησιμοποιούνται κάτω από τον έλεγχο των αρμόδιων εθνικών αρχών, οι οποίες στη συνέχειαθα διασφαλίσουν συμμόρφωση με τις απαιτήσεις ακτινοπροστασίας σχετικές με τους εργαζομένους και τοκοινό. Υποχρεωτική είναι η απαίτηση για τη βελτιστοποίηση της προστασίας.

Στα τέλη του 1992 η καθιέρωση της εσωτερικής αγοράς εντός της ΕΕ ολοκληρώθηκε. Αυτό σήμαινεμια περιοχή χωρίς εσωτερικά σύνορα στα οποία η ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων, προσώπων,υπηρεσιών και κεφαλαίου διασφαλίζεται.

Μέσα σε αυτήν την περιοχή οι εθνικές αρμόδιες αρχές δεν θα μπορούσαν πλέον να στηριχθούν στουςελέγχους συνόρων για να πάρουν πληροφορίες για τις πηγές ακτινοβολίας που εισάγονται στα εδάφη κάτωαπό την αρμοδιότητά τους. Αυτό κατέστησε απαραίτητη την υιοθέτηση του κανονισμού του Συμβουλίου93/1493/Euratom. Η βασική απαίτηση του κανονισμού που ισχύει μόνο για αποστολές μεταξύ των κρατώνμελών είναι ότι ο κάτοχος μιας σφραγισμένης πηγής που σκοπεύει να πραγματοποιήσει την αποστολή τουπρέπει να λάβει μια προγενέστερη γραπτή δήλωση από τον παραλήπτη της πηγής ότι συμμορφώνεται με τιςσχετικές εθνικές διατάξεις εφαρμόσιμες για την προορισμένη χρήση της πηγής. Η δήλωση πρέπει να έχειυπογραφεί από τις αρμόδιες αρχές της χώρας προορισμού των μελών.

Εάν οι ραδιενεργές ουσίες δεν είναι υπό μορφή σφραγισμένης πηγής, απαιτείται μόνο μια post factumπληροφορία από τον κάτοχο στις αρμόδιες αρχές της χώρας μέλους προορισμού. Η οδηγία του Συμβουλίου92/3/Euratom καθιέρωσε ένα σύστημα που βασικά απαιτεί ότι οι διασυνοριακές αποστολές των ραδιενεργώναποβλήτων μπορούν να γίνουν μόνο εάν οι αρμόδιες αρχές των σχετικών κρατών είτε μέλη της ΕΕ είτε όχι,έχουν δώσει την προγενέστερη ενημερωμένη συγκατάθεσή τους στην αποστολή. Έξω από το σκοπό τηςοδηγίας είναι αποστολές όπου μια σφραγισμένη πηγή επιστρέφεται από τον χρήστη της στον προμηθευτή τηςπηγής σε μια άλλη χώρα. Αυτή η απαλλαγή δεν ισχύει για τις σφραγισμένες πηγές που περιέχουν σχάσιμαυλικά.

ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΕ Οι διατάξεις υποβολής εκθέσεων /έγκρισης για τη χρήση των πηγών ακτινοβολίας είναι δεσμευτικές

ως προς το αποτέλεσμα που πρέπει να επιτευχθεί. Εντούτοις οι εθνικές αρχές έχουν την επιλογή των μορφώνκαι των μεθόδων εφαρμογής.


22

Για να έχει μια επισκόπηση για το πως οι αρχές στα κράτη μέλη της ΕΕ διαχειρίζονται τον έλεγχο τωνπηγών ακτινοβολίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότησε μια μελέτη για τη διαχείριση και τη απόρριψητων μη χρησιμοποιούμενων σφραγισμένων ραδιενεργών πηγών στην ΕΕ. Η μελέτη περιέλαβε μιααναθεώρηση των διαφορετικών ρυθμιστικών πλαισίων σε κάθε κράτος μέλος και μια ανάλυση τωνδιοικητικών πρακτικών που υιοθετήθηκαν για τις σφραγισμένες πηγές σε όλη την ΕΕ με σκοπό τονπροσδιορισμό των πιθανών χασμάτων και των αντιφάσεων.

Οι συντάκτες της μελέτης χρησιμοποιώντας δικές τους τεχνικές και υποθέσεις έφθασαν σε μια γενικήεκτίμηση ότι περίπου 500.000 πηγές έχουν παρασχεθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 50 ετών στουςδιάφορους χειριστές στα τότε δεκαπέντε κράτη μέλη της ΕΕ. Από αυτές περίπου 110.000 πηγές είναι αυτήντην περίοδο σε χρήση και περίπου 30.000 δεν χρησιμοποιούνται και κρατούνται τοπικά αποθηκευμένες στιςεγκαταστάσεις των χρηστών.

Η μελέτη έδειξε ότι οι πηγές ακτινοβολίας, ειδικότερα οι σφραγισμένες πηγές, χρησιμοποιούνταιγενικά σύμφωνα με όλους τους κανόνες απαραίτητους στη διασφάλιση της ασφάλειά τους. Εξίσου ηασφάλεια διασφαλίζεται όταν επιστρέφονται οι σφραγισμένες πηγές είτε στους παραγωγούς είτε στέλνονταισε μια εξουσιοδοτημένη εγκατάσταση διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων.

Εντούτοις υπάρχουν ενδείξεις ότι οι έλεγχοι μπορούν να γίνουν αδύνατοι όταν αφαιρούνται οι πηγέςαπό την ενεργό χρήση και όταν επιστρέφονται στους παραγωγούς για την πιθανή επαναχρησιμοποίηση, ήδηλώνονται ως απόβλητα και τοποθετούνται στο πλαίσιο των συστημάτων της διαχείρισης των ραδιενεργώναποβλήτων. Σε μερικές περιπτώσεις, ο έλεγχος χάθηκε, προκαλώντας το φαινόμενο των "ορφανών πηγών".

Μεταξύ των πρακτικών που αναθεωρούνται στη μελέτη οι παρακάτω εμφανίζονται να είναι ιδιαίτερααποτελεσματικές στην διασφάλιση καλού ελέγχου των πηγών ακτινοβολίας.

Βάσεις δεδομένων. Οι βάσεις δεδομένων για τη φύση και τη θέση των πηγών είναι ουσιαστικές.Αποτελούν τη βασική γραμμή ως προς την οποία οι έλεγχοι μπορούν να γίνουν για να ελεγχθεί η κατάλληληρύθμιση των πηγών και η εντόπιση τους όπου αν ευρίσκονται.

Συστήματα οικονομικών κινήτρων/ποινικών ρητρών. Συστήματα όπως άδειες σταθερών περιόδωνή ετήσιες αμοιβές αδειών αποδείχθηκαν αποτελεσματικές στην αποθάρρυνση της μακροπρόθεσμηςαποθήκευσης των μη χρησιμοποιούμενων πηγών στις εγκαταστάσεις του χρήστη. Η πρακτική ότι το κόστοςτης διάθεσης μιας πηγής πληρώνεται κατά τη διάρκεια της αγοράς είναι επίσης ελκυστική συνδέει άμεσα ταοφέλη που αναμένονται από τη χρήση της πηγής με το σύνολο των σχετικών δαπανών.

Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα σχετίζεται με τις μη-καταχωρημένες πηγές, δηλαδή πηγές παρούσες στοέδαφος της ΕΕ για τις οποίες καμία τεκμηρίωση δεν υπάρχει. Μπορεί να ήταν σε χρήση πριν από την επιβολήτης τότε νομοθεσίας ή μπορεί να είχαν εισαχθεί χωρίς ενημέρωση των αρμόδιων αρχών. Μεταξύ αυτών τωνπηγών οι πηγές Ραδίου για ιατρική εφαρμογή είναι ένα συγκεκριμένο πρόβλημα λόγω της πρόωρηςεισαγωγής και της ευρείας διανομής τους.

Η προσοχή της Επιτροπής εστιάστηκε στον έλεγχο των σφραγισμένων πηγών μέσω τωνεπαναλαμβανόμενων διαδικασιών ευρέσεως πηγών σε εγκαταστάσεις απόρριψης μέταλλων και τηςπεριστασιακής τήξης τους στις εγκαταστάσεις παραγωγής μετάλλων. Αυτά τα γεγονότα έχουν προκαλέσειθανάτους σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία και σχετικές οικονομικές απώλειες ως αποτέλεσμα της έκθεσηςπροσώπων και μόλυνσης των βιομηχανικών εγκαταστάσεων.

Τον Ιούνιο του 1999, το Συμβούλιο των υπουργών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε ανάγκη γιατην ΕΕ "να αναπτύξει κοινές απόψεις για να εξετάσει τα προβλήματα σχετικά με τα ραδιενεργά απορρίμματακαι τη σωστή διαχείριση των ξοδευμένων ραδιενεργών σφραγισμένων πηγών".

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς το παρόν μελετά πιθανές ενέργειες μείωσης της πιθανότητας τέτοιωνενδεχόμενων και των ατυχημάτων που περιλαμβάνουν πηγές ακτινοβολίας. Από άποψη ακτινοπροστασίας οιυψηλότεροι κίνδυνοι τίθενται από ραδιενεργές πηγές μεγάλης ενεργότητας συνήθως υπό μορφήσφραγισμένων πηγών. Διάφορες προσεγγίσεις στο ζήτημα είναι δυνατές και δεν αποκλείουν απαραιτήτως ημια την άλλη, αντίθετα η πολυπλοκότητα του θέματος απαιτεί την αντιμετώπισή του από διάφορες οπτικέςγωνίες.

Εντούτοις οποιαδήποτε πιθανή γραμμή δράσης πρέπει να περιλάβει το μακροπρόθεσμο στόχο τηςκαθιέρωση σε όλο τον κόσμο ισχυρών εθνικών υποδομών για την ακτινοπροστασία.

Ιδανικά οι αρχές προστασίας από τη ραδιενέργεια πρέπει να επιβάλουν ένα σύστημα που να κρατά τιςπηγές μεγάλης ενεργότητας υπό αυστηρό έλεγχο από τη στιγμή που παράγονται ή μπαίνουν στο εθνικόέδαφός τους έως ότου παραδίνονται σε μια εξουσιοδοτημένη εγκατάσταση διαχείρισης ραδιενεργών


23

αποβλήτων.

ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑΟι υπάρχουσες υποδομές ακτινοπροστασίας στα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι πηγές ακτινοβολίας

που είναι σε χρήση ελέγχονται εύλογα μέσα στη ΕΕ. Ατυχήματα που περιλαμβάνουν πηγές στα εδάφη όπουισχύουν οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες εμφανίζονται μόνο περιστασιακά και στις περισσότερες περιπτώσεις επειδήοι τρέχοντες κανόνες δεν ακολουθούνται.

Μελέτες γίνονται στο θέμα της δικαιολόγησης πρόσθετων νομικών απαιτήσεων στο επίπεδο της ΕΕ.Μεταξύ των ενεργειών που εξετάζονται είναι η ευκαιρία εφαρμογής ραδιομετρικού έλεγχου στην εισαγωγήχρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap) και της επέκτασης, όσον αφορά τις ψηλά σφραγισμένες πηγές, τουσυστήματος ανακοίνωσης/ έγκρισης στο πλαίσιο της οδηγίας βασικών προτύπων ασφάλειας.

Οι πηγές ακτινοβολίας εντούτοις χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο και μερικές χώρες στερούνταιτων κατάλληλων υποδομών. Σε εκείνες τις χώρες οι πιθανότητες είναι μεγάλες να χαθούν οι πηγές από τονέλεγχο ή να αναμιχθούν σε ατυχήματα. Το διεθνές εμπόριο, ειδικά στα υλικά προοριζόμενα για ανακύκλωση,διακρίνει τη δυνατότητα πηγών ακτινοβολίας να μπουν στο έδαφος της ΕΕ χωρίς ελέγχους.

Το 1998 η ΕΚ διοργάνωσε από κοινού μαζί με το IAEA, την Ιντερπόλ και την Παγκόσμια ΟργάνωσηΤελωνείων μια διάσκεψη σχετικά με την ασφάλεια των πηγών ακτινοβολίας και την προστασία τωνραδιενεργών υλικών στην Ντιζόν-Γαλλία. Η Επιτροπή υποστήριξε τις ενέργειες σε εκείνη τη διάσκεψη καιχαιρέτισε την πρωτοβουλία του IAEA να αναπτύξει ένα πρόγραμμα δράσης που θα εξέταζε τις διεθνείςδιαστάσεις της ασφάλειας των πηγών ακτινοβολίας.

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Το χειρότερο ατύχημα σε εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας στην Αμερική, το ατύχημα στο Three

Mile Island το 1979, οδήγησε στην απελευθέρωση ραδιενεργών υλικών στο περιβάλλον. Κανένα μέλος τουκοινού, εντούτοις δεν εκτέθηκε στην ακτινοβολία παραπάνω από τα όρια δόσης ακτινοβολίας από αυτό τοατύχημα. Πράγματι καμία έκθεση σε κανένα μέλος του κοινού δεν υπερέβη τα όρια δόσης, σαν αποτέλεσμαλειτουργίας ή ατυχήματος στις 103 εξουσιοδοτημένες εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας στις ΗνωμένεςΠολιτείες. Αυτό όμως δεν ισχύει όσον αφορά τη λειτουργική εμπειρία για εξουσιοδοτημένες ραδιενεργέςπηγές στην Αμερική.

Η αμερικανική λειτουργική εμπειρία με τις ραδιενεργές πηγές περιλαμβάνει δευτερεύοντα ατυχήσυμβάντα καθώς επίσης και ατυχήματα που οδήγησαν σε τραυματισμούς ακτινοβολίας ή σε ραδιενεργόμόλυνση. Οι σημαντικότερες εφαρμογές στις οποίες τα σοβαρά ατυχήματα ακτινοβολίας έχουν εμφανιστείείναι βιομηχανική ακτινογραφία και η ιατρική θεραπεία.

Ένας άλλος τομέας ανησυχίας είναι ραδιενεργές πηγές που χάνονται, κλέβονται ή εγκαταλείπονταικαι εισάγονται στον δημόσιο τομέα κατά τρόπο ανεξέλεγκτο. Σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει πιθανότητα γιαέκθεση σε ακτινοβολία σε μέλη του κοινού και σε μόλυνση εγκαταστάσεων.

ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣΣε αντίθεση με τις 103 εξουσιοδοτημένες εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας στις Ηνωμένες

Πολιτείες, υπάρχουν περίπου 157.000 άδειες που εγκρίνουν τη χρήση ραδιενεργών υλικών υποκείμενες στονόμο της Αμερικανικής Ατομικής Ενέργειας. Από αυτες οι 22.000 είναι για χρήση εξουσιοδοτημένων υλικώνσύμφωνα με συγκεκριμένες άδειες. Οι άλλες 135.000 εγκρίνουν τη χρήση ραδιενεργών υλικών πουπεριλαμβάνονται σε συσκευές όπως οι πυρηνικοί μετρητές ή τα αυτοφωτιζομενα σήματα. Περίπου 1,8εκατομμύρια συσκευές που περιέχουν ραδιενεργές πηγές έχουν διανεμηθεί. Άλλοι τύποι συσκευών πουπεριέχουν τα ραδιενεργά υλικά -- όπως αυτοφωτιζομενα ρολόγια και ανιχνευτές καπνού ιοντικάενεργοποιούμενοι- μπορούν να διανεμηθούν υπό ορισμένες συνθήκες σε πρόσωπα που εξαιρούνται τηςαπαίτησης άδειας. Αυτές περιέχουν μικρές ποσότητες ραδιενεργού υλικού και δεν αποτελούν το αντικείμενοαυτού του εγγράφου.

Ο αμερικάνικος νόμος περί ατομικής ενέργειας, όπως τροποποιήθηκε, δεν καλύπτει όλα ταραδιενεργά υλικά. Οι πηγές ράδιου αποκλείονται από το νόμο, όπως οι ραδιενεργές πηγές πουχρησιμοποιούνται από το Αμερικανικό Υπουργείο Ενέργειας (DOE).

Ο νόμος προβλέπει για τις πολιτείες να συμμετέχουν στις συμφωνίες με την Αμερικανική ΠυρηνικήΡυθμιστική Επιτροπή (NRC) κάτω από την οποία θα ρυθμίζουν και θα χορηγούν άδεια στους χρήστες των


24

ραδιενεργών υλικών. Τριάντα πολιτείες έχουν συμμετάσχει σε τέτοιες συμφωνίες. Ρυθμίζουν και δίνουνάδεια στα δύο τρίτα των εξουσιοδοτημένων χρηστών των ραδιενεργών υλικών. Οι πληροφορίες γιαπεριστατικά και γεγονότα που εμφανίζονται κάτω από την αρμοδιότητα του NRC και των συμφωνία-κρατώνσυλλέγονται, αναλύονται και αναφέρονται από το προσωπικό του NRC.

Κάθε έτος το NRC λαμβάνει περίπου 200 εκθέσεις για χαμένες, κλεμμένες ή εγκαταλειμμένεςραδιενεργές πηγές και συσκευές. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τέτοιες εκθέσεις παραλαμβάνονται μόνοόταν οι κάτοχοι άδειας αντιληφθούν ότι είχαν μια πηγή που χάθηκε ή εκλάπη, και το αναφέρουν.

ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Σε μερικές περιπτώσεις, η απώλεια ελέγχου των ραδιενεργών πηγών οδήγησε σε υπερεκθέσεις

ακτινοβολίας ανυποψίαστα μέλη του κοινού. Παραδείγματος χάριν το 1979, μια αθωράκιστη βιομηχανικήπηγή ακτινογραφιών 28 Ci Ιριδίου- 192 αφέθηκε τυχαία σε προσωρινό τόπο εργασίας στην Καλιφόρνια. Έναςεργαζόμενος που δεν ήξερε τι ήταν την περισυνέλεξε και την τοποθέτησε σε μια πίσω τσέπη του παντελονιούτου. Η δόση στο γλουτό του υπερέβη τα 200 Sv (20.000 rem). Το 1992 μια πηγή βραχυθεραπείας 3,7 CiΙρίδιου- 192 αποσυνδέθηκε τυχαία από το καλώδιο συνδέοντάς το με ένα μακρινό afterloader όταντοποθετήθηκε σε έναν ασθενή. Η πηγή τελικά απομακρύνθηκε από τον ασθενή μαζί με τις χειρουργικέςφορεσιές. Οι ενδυμασίες που πετάχτηκαν περιείχαν την πηγή και εστάλησαν σε μια εγκατάσταση απόρριψης,στην οποία πραγματοποιείται ένας συνηθισμένος έλεγχος ακτινοβολίας των εισερχόμενων αποβλήτων. Ηακτινοβολία από την πηγή ανιχνεύθηκε και έτσι ανακαλύφθηκε. Ο ασθενής πέθανε από τις περιπλοκές ωςαποτέλεσμα της υπερβολικής δόσης και 90 μέλη του κοινού εκτέθηκαν τυχαία στην πηγή.

Το 1996 βιομηχανικές συσκευές ακτινογραφιών κλάπηκαν και πωλήθηκαν ως χρησιμοποιημέναμέταλλα (scrap). Κατά τη διάρκεια των μεταφορών των συσκευών μια πηγή Κοβάλτιου-60 40 κιουρίαπομακρύνθηκε από μια από τις συσκευές και έπεσε στο έδαφος κοντά στα γραφεία μιας εγκατάστασηςεπεξεργασίας χρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap). Οι εργαζόμενοι και οι πελάτες στις εγκαταστάσειςεκτέθηκαν στην πηγή όπως και οι ανώτεροι αστυνομικοί υπάλληλοι που ερευνούσαν την κλοπή με συνέπειαολόσωμες δόσεις σε αυτά τα άτομα μέχρι 0,1 Sv. Ένας εργαζόμενος που χειρίστηκε την πηγή έλαβε μεγάληέκθεση στα άκρα.

Η καταστροφή ιδιοκτησίας υπό μορφή ραδιενεργού μόλυνσης έχει εμφανιστεί επίσης και έχειανησυχήσει την Αμερικάνικη βιομηχανία ανακύκλωσης μετάλλων όταν ραδιενεργές πηγές που έχουν χαθεί,έχουν κλαπεί, ή έχουν εγκαταλειφθεί ανακατεύονται με τα χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) που προορίζεταιγια ανακύκλωση. Από το 1983 σε τέτοιες εγκαταστάσεις χρησιμοποιημένου χάλυβα τυχαία ραδιενεργές πηγέςέλιωσαν σε είκοσι περιπτώσεις. Ραδιενεργές πηγές έχουν λιώσει τυχαία σε ένδεκα άλλες περιπτώσεις σεεγκαταστάσεις που λιώνουν χρησιμοποιημένο αργίλιο, χαλκό, χρυσό, ψευδάργυρο ή μόλυβδο. Ενώ οιεκθέσεις ακτινοβολίας των εργαζομένων εκεί και του κοινού μέχρι τώρα είναι χαμηλές και κάτω από ταρυθμιστικά όρια οι οικονομικές συνέπειες είναι μεγάλες λόγω των δαπανών ως αποτέλεσμα της απολύμανσηςή απόρριψης των αποβλήτων και το χαμένο εισόδημα κατά τη διάρκεια του προσωρινού κλεισίματος τωνεγκαταστάσεων. Στις ΗΠΑ έχει εκτιμηθεί ότι οι δαπάνες από τέτοια γεγονότα αγγίζουν κατά μέσο όρο τα 8έως 10 εκατομμύρια δολ. ενω και σε μια περίπτωση το κόστος ήταν 23 εκατομμύρια δολάρια.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ & ΑΝΗΣΥΧΙΕΣΗ απάντηση της Αμερικάνικης βιομηχανίας ανακύκλωσης μετάλλων είναι πολύπλευρη. Με τη

βοήθεια του προσωπικού του NRC οι οργανώσεις βιομηχανίας και εμπορίου ανέπτυξαν και κατόπινδημοσίευσαν το εκπαιδευτικό υλικό υπό μορφή φυλλαδίων πληροφοριών και σύστησαν διαδικασίες για ταμέλη τους. Πολλές εγκαταστάσεις ανακύκλωσης χρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap) έχουν ταχυδρομήσειμια αφίσα προειδοποίησης που δημοσιεύεται από NRC για να ενημερώσουν τους εργαζομένους πάνω στοπρόβλημα.

Τα επικρατέστερα προστατευτικά μέτρα που λαμβάνονται από τη βιομηχανία είναι η εγκατάστασησυστημάτων ανίχνευσης ακτινοβολίας στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας χρησιμοποιημένων μετάλλων(scrap) για να ανιχνευθούν οι ραδιενεργές πηγές που μπορούν να ευρίσκονται στις εισερχόμενες αποστολέςχρησιμοποιημένων μετάλλων(scrap). Αυτά τα συστήματα έχουν εξελιγμένη σχεδίαση, είναι πολύ ευαίσθητακαι δαπανηρά. Είχαν επιτυχία στον προσδιορισμό πάνω από 400 ραδιενεργών πηγών ή συσκευών πουπεριείχαν ραδιενεργές πηγές στα χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap) από το 1983 με πάνω από τις μισές απότις ανακαλύψεις να έχουν γίνει τα τελευταία πέντε χρόνια. Μια κατάταξη του εμπορικού εξοπλισμού


25

ανίχνευσης ακτινοβολίας είναι διαθέσιμη από τη βιομηχανία ανακυκλώσεως μετάλλων.Η επίβλεψη της κατάστασης των ακτινοβολιών ευρέως γίνεται από τους χειριστές των

εγκαταστάσεων που χειρίζονται ή ξεφορτώνονται τα μη-ραδιενεργά απόβλητα, δεδομένου ότι οιεγκαταστάσεις τους δεν είναι εξουσιοδοτημένες να ξεφορτώνουν εξουσιοδοτημένα ραδιενεργά υλικά. Ταπρογράμματα επίβλεψής τους έχουν βρει περιστασιακά ραδιενεργές πηγές στις εισερχόμενες αποστολέςαποβλήτων.

Εχει αναφερθεί ότι βρέθηκαν από το 1992 αθωράκιστες ραδιενεργές πηγές στις ΗΠΑ σε δέκα τρειςπεριπτώσεις. Οι αθωράκιστες πηγές παρουσιάζουν μεγαλύτερη κίνδυνο για έκθεση σε ακτινοβολία. Επιπλέονδεδομένου ότι δεν προστατεύονται πλέον από προστατευτικό κάλυμμα είναι πιο ευάλωτες σε φυσικέςκαταστροφές που μπορεί να οδηγήσουν σε απελευθέρωση του ραδιενεργού υλικού.

Η ανησυχία της βιομηχανίας ανακύκλωσης μετάλλων προκύπτει αφότου άρχισαν ναανακαλύπτονται ραδιενεργές πηγές σε χρησιμοποιημένα μέταλλα (scrap), οι οποίες καλούνται "ορφανέςπηγές". Τέτοιες πηγές βρίσκονται μεν από κάποιον, αυτός όμως συνήθως δεν επιθυμεί να τις κρατήσει. Ηπροηγούμενη πρακτική ήταν να ζητηθούν από τέτοια πρόσωπα να διασφαλίσουν προσωρινά την πηγή συχνάμε τη βοήθεια καταρτισμένων εμπειρογνωμόνων. Σε μερικές περιπτώσεις σημάδια των κατασκευαστών στηνίδια τη συσκευή ή την πηγή επιτρέπουν τον προσδιορισμό και την πιθανή επιστροφή στον αρχικό κάτοχοάδειας ή στον κατασκευαστή. Σε άλλες περιπτώσεις αυτό δεν είναι δυνατό και η μεταφορά πρέπει να γίνειείτε σε έναν πρόθυμο παραλήπτη είτε να πάει για απόρριψη.

Αυτό δεν είναι μια ικανοποιητική ρύθμιση και μέτρα έχουν ληφθεί για να δώσουν λύση. ΗConference of Radiation Control Program Directors, Inc μια οργάνωση που αντιπροσωπεύει τα κυβερνητικάπρογράμματα ελέγχου ακτινοβολίας, με την υποστήριξη του αμερικανικού Οργανισμού ΠροστασίαςΠεριβάλλοντος (EPA) και του NRC -- ερευνά τη δυνατότητα πραγματοποίησης ενός επίσημου προγράμματοςανάκτησης των ορφανών πηγών και να επιτρέψει την ενδεχόμενη απόρριψη τους.

Σε περιπτώσεις που μια ορφανή πηγή παρουσιάζει άμεση απειλή για τη δημόσια υγεία και τηνασφάλεια για τις οποίες κανένα αρμόδιο συμβαλλόμενο μέρος δεν μπορεί να βρεθεί το DOE θα ανακτήσεικαι θα διασφαλίσει την πηγή μετά από αίτημα του NRC. NRC και DOE υπέγραψαν ένα υπόμνημα συμφωνίαςγια να διευκολύνουν τέτοια αιτήματα. Έχουν εντοπισθεί δέκα περιπτώσεις προϊόντων μολυσμένων απόραδιενέργεια που εισαχθεί στις ΗΠΑ. Οι πηγές μόλυνσης στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις είναιπιθανώς ραδιενεργές πηγές που αναμίχθηκαν με τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιήθηκαν για να κάνουν ταπροϊόντα. Αν και καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν οδήγησε στις σημαντικές εκθέσεις του κοινού στιςΗΠΑ, η απροσδόκητη εμφάνισή τους στην αγορά μπορεί να προκαλέσει τις ανησυχίες για τηναποτελεσματικότητα των ρυθμιστικών προγραμμάτων για να βεβαιωθεί η ασφάλεια και η προστασία τωνπηγών ακτινοβολίας.

ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η μεγάλη πλειοψηφία των ραδιενεργών συσκευών στις ΗΠΑ χρησιμοποιεί γενικές άδειες. Ένα κύριο

χαρακτηριστικό αυτών των συσκευών είναι το γερό σχέδιό τους που επιτρέπει τη χρήση τους από ταπρόσωπα που έχουν ελάχιστη κατάρτιση στην ασφάλεια ακτινοβολίας. Οι γενικοί κάτοχοι άδειας δεν είναιαπαραίτητο να υποβάλουν αίτηση για ειδική εξουσιοδότηση επειδή αυτή παρέχεται από τους κανονισμούς.Έμφυτη στο πρόγραμμα γενικών άδειων είναι η αντίληψη ότι ο κάτοχος γενικής άδειας θα διατηρεί τονέλεγχο και την υπευθυνότητα της συσκευής και θα την απορρίπτει κατάλληλα. Λόγω του γερού σχεδίου τωνσυσκευών του προγράμματος δεν υπάρχει καμιά στερεότυπη επίβλεψη και κανένας άλλος ρυθμιστικόςμηχανισμός για περιοδική επαφή με τους κάτοχους γενικής άδειας. Όπως ήταν αναμενόμενο απουσία τέτοιωνεπαφών προγράμματα μερικών γενικών κατόχων άδειας έχουν επιδεινωθεί. Οι ετικέτες προειδοποίησης και τασημάδια εξαφανίστηκαν ως αποτέλεσμα της έκθεσης σε δυσμενή περιβάλλοντα ή λόγω κακής συντήρησηςκαι καθώς προσωπικό πεπειραμένο σε συσκευές αποσύρθηκε, απαλλάχθηκε ή οι πηγές έμειναν χωρίςεξουσιοδότηση. Η προβλέψιμη συνέπεια είναι ότι μερικές από αυτές τις συσκευές εισάγονται στο δημόσιαζωή κατά τρόπο ανεξέλεγκτο συνήθως μαζί με το χρησιμοποιημένο μέταλλο (scrap).

Το 1992 το NRC ενέκρινε σχηματισμό μιας ομάδας εργασίας για να καθορίσει το πρόβλημα και νααναπτύξει τις συστάσεις για δράση της Επιτροπής. Το 1998 σε απάντηση της έκθεσης της ομάδας η Επιτροπήπου αποφάσισε τις κατευθυντήριες γραμμές και τα άλλα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να είναι σε θέσηνα διεξάγει πιο κανονικές στερεότυπες επαφές με τους επιλεγμένους κατόχους γενικούς άδειας για να τουςυπενθυμίζει ότι είναι αρμόδιες για τη καταγραφή, έλεγχο και κατάλληλη απόρριψη του εξουσιοδοτημένου


26

υλικού. Σε μια εφαρμογή ενημέρωσης των κανονισμών κίνδυνων- η επιλογή των γενικών κατόχων άδειας πουθα υπόκειντο στον κανόνα βασίστηκε στην εξέταση του χρησιμοποιούμενων ραδιοϊσοτόπων, των ποσοτήτωντους και της δυνατότητάς τους για έκθεση στο προσωπικό ή για μόλυνση των εγκαταστάσεων. Ένα σημείοπου πρέπει να θιγεί είναι ότι η Επιτροπή δεν θα μπορούσε να έχει δικαιολογήσει τη λήψη της παρούσαςαπόφασης - που έχει φορολογικές επιπτώσεις και επιπτώσεις στελέχωσης - χωρίς τη συλλογή και τηνανάλυση των λειτουργικών στοιχείων που θα τα υποστηρίζουν.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠOΚΡΙΣΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Όταν σοβαρές ραδιολογικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης εμφανίζονται, οι απαιτήσεις επάνω στην

μια γενική απόκριση, κρατική και τοπική είναι τεράστιες. Σε τέτοιες περιπτώσεις προγενέστερες ρυθμίσειςσυντονισμού και διαμεσολάβησης για παροχή βοήθειας είναι θεμελιώδους σημασίας. Οι περιοδικές ασκήσειςαπαιτούνται για να εξοικειωθούν οι Αποκριές με το σχέδιο και τις ευθύνες τους και τις προτεραιότητες τουσχεδίου αλλά και να προσδιοριστούν οι αδυναμίες της σχεδίασης. Οι απαντήσεις στις έκτακτες καταστάσειςαποτέλεσμα της απώλειας ή κλοπής ραδιενεργών υλικών ή η ανακάλυψη των ραδιενεργών πηγών είναιουσιαστικά διαφορετικές από εκείνες που αντιμετωπίζονται κατά απάντηση στις έκτακτες ανάγκες ωςαποτέλεσμα λόγω πυρηνικών καταστάσεων.

Αναγνωρίζοντας αυτό, αρχίζοντας από το 1997 οι Αμερικανικές αρχές που οδηγήθηκαν από την EPAκαι το NRC άρχισαν ασκήσεις απόκρισης σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που περιλαμβάνουν τιςραδιενεργές πηγές. Η πρώτη άσκηση μιμήθηκε την ανακάλυψη μιας μεγάλης αθωράκιστης πηγήςακτινοβολίας γάμμα σε μια εγκατάσταση απόρριψης δημοτικών αποβλήτων. Η δεύτερη άσκησηπραγματοποιήθηκε σε μια εγκατάσταση επεξεργασίας χρησιμοποιημένων μετάλλων (scrap) και μιμήθηκε τηνπαραβίαση εξοπλισμού επεξεργασίας χρησιμοποιημένων μετάλλων μιας πηγής Αμερικίου-241 και τηπροκύπτουσα μόλυνση των εγκαταστάσεων και των εργαζομένων.

Τα επιτεύγματα και οι συστάσεις αποτέλεσμα της πρώτης άσκησης δημοσιεύθηκαν το 1998 . Κύριοεύρημα των ασκήσεων ήταν η ανάγκη να διεξαχθούν πρόσθετες ασκήσεις σε διαφορετικά μέρη της χώραςαυτής . Με τη συμμετοχή των συμβαλλόμενων μερών στις διαδικασίες απόκρισης τέτοιων καταστάσεων οιασκήσεις διευρύνουν τη συνειδητοποίηση του προβλήματος, εξοικειώνουν τους αποκριτές με τις ευθύνες καιτις προτεραιότητες και υποδεικνύουν τις βελτιώσεις στην ποιότητα των απαντήσεών τους στις πραγματικέςέκτακτες ανάγκες.

Το 1998 ενεργοποιήθηκε η υπηρεσία και οι διαδικασίες απόκρισης σε ένα περιστατικό κλοπής 19πηγών βραχυθεραπείας Καισίου- 137 από ένα νοσοκομείο της βόρειας Καρολίνας. Οι αρχές πουχρησιμοποιήθηκαν στις διαδικασίες απόκρισης για να υποστηρίξουν έρευνες ευρίσκονταν σε συντονισμό μετο Υπουργείο Ενέργειας για ελέγχου των ακτινοβολιών και το FBI πάνω στην πιθανή τέλεση εγκληματικώνενεργειών. Ενώ οι πηγές δεν έχουν ανακτηθεί, ελήφθησαν αποφάσεις και έγιναν ενέργειες για νααποκλειστούν καταστάσεις που είχαν τη μεγαλύτερη πιθανότητα για έκθεση στο κοινό.

ΙΣΧΥΡΗ ΕΠΙΒΛΕΨΗ Το NRC έχει πάνω από σαράντα έτη εμπειρίας στη ρυθμιστική επίβλεψη της χρήσης των

ραδιενεργών πηγών. Η εμπειρία του πάνω στην ασφάλεια και στην προστασία των ραδιενεργών πηγώνεπιβεβαιώνει την αρχή ότι απαιτείται ένα ισχυρό, αποτελεσματικό εθνικό ρυθμιστικό πρόγραμμα για ναεπιτηρήσει τη χρήση των πηγών ακτινοβολίας.

Το πρόγραμμα του NRC για αναθεώρηση και ανάλυση εκθέσεων και άλλων πληροφοριών πάνω σεαπώλειες, κλοπές, εγκαταλείψεις και ανακαλύψεις ραδιενεργών πηγών βοήθησε στο προσδιορισμό καιχαρακτηρισμό του προβλήματος ασφάλειας των ραδιενεργών πηγών στις συσκευές που χρησιμοποιήθηκανστο πλαίσιο του γενικού προγράμματος εξουσιοδότησης.

Σε απάντηση το NRC ενέκρινε ένα σχέδιο για κοινή διευθέτηση με τις συμφωνούσες πολιτείες μιααναθεώρηση του προβλήματος και ανάπτυξη συστάσεων για δράση. Η αναθεώρηση διεξήχθη σε ανοικτές,δημόσια αναγγελθείσες συνεδριάσεις και περιελάμβανε προσκαλεσμένες συμμετοχές δηλ. προσώπων καιοργανώσεων που επηρεάζονται ή έχουν ενδιαφέρον και για το πρόβλημα και για πιθανές ρυθμιστικές λύσεις.

Η ομάδα εργασίας που σύστησε το NRC πρότεινε: 1) αύξηση της συχνότητας επαφών μεταξύ NRCκαι γενικών κατόχων εξουσιοδότησης και 2) ενσωμάτωση μιας προσέγγισης του θέματος βασισμένη στουςκίνδυνους που παρουσιάζονται στις γενικές εξουσιοδοτημένες συσκευές που έχουν τη μεγαλύτερηδυνατότητα για έκθεση του κοινού ή τη πρόκληση μόλυνσης σε εγκαταστάσεις εάν χαθούν, κλαπούν ή


27

εγκαταλειφτούν. Η Επιτροπή που συμφώνησε με την προσέγγιση και κατηύθυνε το προσωπικό να αναλάβει

κατευθυντήριες αλλαγές που θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα κάνοντας μια αποδοτική και αποτελεσματικήχρήση των πόρων του NRC.

Επίσης αναγνώριση του γεγονότος του δυναμικού σοβαρών τραυματισμών από την ακτινοβολία καιμολύνσεις από ραδιενεργές πηγές όταν αυτές χαθούν, κλαπούν ή εγκαταλειφθούν το προσωπικό του NRC καιτης EPA έχουν αρχίσει ασκήσεις απόκρισης σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που εστιάζουν σε τέτοιαγεγονότα.

Σκοπός στη φάση αυτή είναι η συγκέντρωση εκπαιδευτικού υλικού που θα αποτελέσει την αφορμή για μιαολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος των ραδιενεργών πηγών. Για τον λόγο αυτό το περιεχόμενοαυτής της αναφοράς ή ανασκόπησης προτείνεται να χρησιμοποιηθεί από τον Τομέα Οργάνωσης καιΔιοίκησης Υπηρεσιών Υγείας της ΕΣΔΥ σαν οδηγός δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού ενός μαθήματοςδιαχείρισης καταστροφών (Disaster Management) και επιτρέπεται να δημοσιευθεί μόνο μετά απόεπεξεργασία εάν κριθεί αναγκαίο. Έλεγχος, πιστοποίηση και εξακρίβωση της ακρίβειας του περιεχομένουείναι μερικές από τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουν. Πρέπει να αναζητηθούν συνεργασίες για τηνανάπτυξη των επί μέρους μελετών και να ζητηθούν άδειες και εγκρίσεις όπου είναι αναγκαίο


28

Ραδιενεργές Πηγές RAD A

Documents

Transcript of Ραδιενεργές Πηγές RAD A