Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

168
7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 1/168

Transcript of Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

Page 1: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 1/168

Page 2: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 2/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Pervin Erbil

Η Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία

Μετάφραση: Λιάνα Μυστακίδου 

Εκδόσεις Τσουκάτου Αθήνα 2003 

Page 3: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 3/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Η  Pervin Erbil  γεννήθηκε  στην  πόλη Ντιγιαρμπακίρ  της  Τουρκίας  το 1959. Μετά  την  ολοκλήρωση  της

στοιχειώδους  και   μέσης  εκπαίδευσής της  σε  διάφορες  πόλεις  της  Μικράς Ασίας , σπούδασε  στο  Τμήμα

Κοινωνικής  Ανθρωπολογίας , της  Σχολής Γεωγραφίας  Γλωσσών  και   Ιστορίας  του Πανεπιστημίου  της Άγκυρας. Εργάζεται  ως ερευνήτρια Κοινωνικών Επιστημών στο Özgür Üniversite Forumu Vakfi. Είναι  έγγαμη και  μητέρα ενός παιδιού.

Έχει   γράψει  άλλες δύο μελέτες: 

Προβοκάτσιες και Πραξικοπήματα στην Τουρκία. 

 Από την αθλιότητα της συγκοινωνίας στη ρητορική του τέρατος.

—oo0oo—

Προσπαθήσαμε  να  δούμε  τη  Μικρά  Ασία  ως  ενιαίο σύνολο , υιοθετώντας  μια  κριτική  προσέγγιση  της

ιστορίας ενταγμένη στα  πλαίσια  της  σχέσης αιτίας και  αποτελέσματος , παραμένοντας  όσο  ήταν  δυνατόν

πιστοί   στις  θεμελιώδεις  αρχές  μας. Το  τμήμα  που  βάλαμε κάτω  από  τον  μεγεθυντικό  μας  φακό  είναι   οι  εκτοπισμοί πληθυσμών στη Μικρά Ασία. Από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι  σήμερα  η Ανατολή έγινε πολλές φορές μάρτυρας της βίαιης  απομάκρυνσης των κατοίκων της. Εξετάσαμε χονδρικά  όλες  αυτές τις περιπτώσεις. Το ενδιαφέρον  μας  είναι   κατά  βάση  προσανατολισμένο  στις περιπτώσεις  εκτοπισμού  που συνέβησαν  στο  πρόσφατο παρελθόν. Γι ' αυτό  τον  λόγο  εστιάσαμε  τον  φακό  μας περισσότερο  στον εκτοπισμό των Ελλήνων. Στόχος μας ήταν  να φωτίσουμε όλες τις πτυχές αυτού του  γεγονότος. Η έρευνά μας 

μας  οδήγησε  στη  σκέψη  ότι   ο  εκτοπισμός που  εφαρμόστηκε  στους  μη  μουσουλμάνους  Έλληνες  καιΑρμενίους  από  τις  αρχές  του  1900 συνδέεται  , όπως άλλωστε  όλα  τα  κοινωνικά  φαινόμενα , με  άλλους

παράγοντες και   γεγονότα μέσα στην πολυδιάστατη δομή και  στη  γενική κατεύθυνση της ιστορίας. Δηλαδή οεκτοπισμός  δεν  ήταν  ένα  τυχαίο  γεγονός , ανεξάρτητο  από τις  συνθήκες  της  περιοχής  και   χωρίς  ιστορικό υπόβαθρο. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Είχε αφενός μεν σχέση με τις συνθήκες της εποχής , αφετέρου δε είχε πλούσιο ιστορικό υπόβαθρο.

Page 4: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 4/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

 Όταν καταργήσαμε την οθωμανική δυναστεία και εγκαθιδρύσαμε τη Δημοκρατία, σχεδόν πριν απότρία τέταρτα του αιώνα, προσθέσαμε πολλά ψέματα στα θεμέλια του οικοδομήματος που λέγεταιπολιτική. Έτσι, η πολιτική αναπτύχθηκε σε αυτή τη χώρα πάνω σε ψέματα. 

Εκείνοι που κατέφυγαν στα ψεύδη γνώριζαν ότι δεν μπορούσαν να προχωρήσουν με την αλήθειακαι την ωμή πραγματικότητα. Έτσι, προκειμένου να εξυψωθούν οι κοινωνίες και τα άτομα πρέπει ναδιαδοθεί η γνώση, η οποία εμπεριέχει την ακριβή αλήθεια και την αντικειμενική πραγματικότητα,καθώς επίσης, να γίνει συνείδηση όλων η υπεροχή της αλήθειας και της αντικειμενικότητας. Οβασικός προβληματισμός όμως των ιδρυτών δεν ήταν η ανάπτυξη των ατόμων και γενικά τουκοινωνικού συνόλου, αλλά η ανόρθωση του κράτους με βασικό προσανατολισμό την προστασία τωνσυμφερόντων μιας χούφτας επίλεκτων ανθρώπων. Η ανάπτυξη του κράτους-ταμπού και ηαφομοίωση αυτής της κατάστασης από το κοινωνικό σύνολο, εξαρτιόταν από τη διαστρέβλωση τηςπραγματικότητας και την απόκρυψη της αλήθειας. Γι' αυτό τον λόγο απαγόρευσαν την αλήθεια. Έκλεισαν για τους ερευνητές  τόσο τα αρχεία της οθωμανικής περιόδου όσο και τα αρχεία του

Υπουργείου Εξωτερικών και του Υπουργείου Οικονομικών της Δημοκρατίας. Απειλήθηκαν καιτιμωρήθηκαν εκείνοι που επιχείρησαν να προσεγγίσουν την αλήθεια από διαφορετικές πηγές και ναμοιραστούν με το κοινωνικό σύνολο τις γνώσεις που αποκόμιζαν. Θέλησαν να μονοπωλήσουν τοδικαίωμα παραγωγής γνώσης, γιατί είχαν πλήρη συναίσθηση ότι η γνώση είναι μια πηγή δύναμηςπου αποδεσμεύει και απελευθερώνει αυτόν που την κατέχει. Οι στρεβλές γνώσεις που παρήγαγαν  

εμφυτεύτηκαν υποδόρια και με ωμότητα στον λαό με τη χρήση όλων των μέσων επικοινωνίας. Μετον τρόπο αυτό μετέδωσαν στον λαό γνώσεις μη ανταποκρινόμενες στην πραγματικότητα καικατάφεραν να δημιουργήσουν λανθασμένη και καταστροφική ιστορική συνείδηση στο κοινωνικόσύνολο. 

Η κοινωνία βάδιζε σε μια τεχνητή κοίτη που κατασκεύασαν οι κυρίαρχες δυνάμεις. Στο τέλος όμως

αναπόφευκτα η κοινωνία θα έμπαινε κάποτε στη φυσική της κοίτη. Γιατί θα ξεσκεπαζόταν ηαλήθεια του παρελθόντος, που ήταν καλυμμένη με ψεύδη και φούμο. Δεν ήταν δυνατόν οι πολίτεςμιας χώρας στην οποία τα κοινωνικά, ψυχολογικά, οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικάπροβλήματα είναι βουνό να μη στραφούν στο χθες για να κατανοήσουν το σήμερα. Η επίσημηιστορία, που δεν ήταν αποκαλυπτική ούτε για το χθες, αλλά ούτε και για το σήμερα, ήταν μοιραίονα τοποθετηθεί στα σκονισμένα ράφια της ιστορίας, εκεί όπου ανήκει. Η κοινωνία διψούσε ναμάθει την αλήθεια και ήταν υποχρεωμένη να την κατακτήσει, για να απελευθερωθεί. Άρχισε μια νέαπερίοδος κατά την οποία οι άνθρωποι κυνηγούσαν την αλήθεια. 

Η Μικρά Ασία δεν υπήρξε ποτέ, σε καμία ιστορική περίοδο απομονωμένη και αποκομμένη από τοπεριβάλλον της. Αντίθετα, μάλιστα, βίωσε από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι σήμερα μια

θεαματική πολιτική και πολιτιστική ανταλλαγή. Αυτό τής πρόσφερε τη δυνατότητα να δημιουργήσεικατά διαστήματα ένα διαφορετικό και ανεπτυγμένο πολιτιστικό περιβάλλον. Επηρέασε τοπεριβάλλον της και επηρεάστηκε από αυτό. Τις επιρροές αυτές τις διαπιστώνουμε από τα ερείπιακαι τα αρχαιολογικά ευρήματα που ανάγονται στην εποχή πριν από την ανακάλυψη της γραφής καιαπό τις μετέπειτα γραπτές μαρτυρίες. Ένα μέρος αυτών των εγγράφων που διαφωτίζουν το κοντινόκαι μακρινό παρελθόν βρίσκεται στα κρυμμένα αρχεία, στις μη επίσημες τοπικές πηγές, ενώ έναάλλο μέρος στα αρχεία των χωρών που τελούν σε σχέση αλληλεπίδρασης με τη Μικρά Ασία. Οιγνώσεις που αποκτούνται από τα ιστορικά έγγραφα και τις πηγές που βρίσκονται πέρα από τασύνορα της χώρας βρίσκουν τρόπο και εισέρχονται στο εσωτερικό, παρ' όλες τις προσπάθειες πουκαταβάλλονται για να τεθούν εμπόδια στη διακίνησή τους. Αυτές οι διαρροές αποτελούν τον βασικότρόπο διακίνησης των μη επίσημων πηγών, που προσελκύουν καθημερινά μεγαλύτερο ενδιαφέρον. 

Από τα ποτάμια των γνώσεων που σχηματίστηκαν σταλιά σταλιά από τις μη επίσημες πηγές και τις

Page 5: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 5/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

διαρροές από το εξωτερικό σχηματίστηκε με χιλιάδες πινελιές ένας πανοραμικός πίνακας, ο οποίοςαπεικονίζει την ιστορική εξέλιξη της Μικράς Ασίας. Προσπαθήσαμε να δούμε αυτόν τον πίνακα ως 

ενιαίο σύνολο, υιοθετώντας μια κριτική προσέγγιση της ιστορίας ενταγμένη στα πλαίσια της σχέσηςαιτίας και αποτελέσματος, παραμένοντας όσο ήταν δυνατόν πιστοί στις θεμελιώδεις αρχές μας. Τοτμήμα που βάλαμε κάτω από τον μεγεθυντικό μας φακό είναι οι εκτοπισμοί πληθυσμών στη Μικρά

Ασία. Από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι σήμερα η Ανατολή έγινε πολλές φορές μάρτυρας τηςβίαιης απομάκρυνσης των κατοίκων της. Εξετάσαμε χονδρικά όλες αυτές τις περιπτώσεις. Τοενδιαφέρον μας είναι κατά βάση προσανατολισμένο στις περιπτώσεις εκτοπισμού που συνέβησανστο πρόσφατο παρελθόν. Γι' αυτόν τον λόγο εστιάσαμε τον φακό μας περισσότερο στον εκτοπισμότων Ελλήνων. Στόχος μας ήταν να φωτίσουμε όλες τις πτυχές αυτού του γεγονότος. Η έρευνά μαςμας οδήγησε στη σκέψη ότι ο εκτοπισμός που εφαρμόστηκε στους μη μουσουλμάνους Έλληνες καιΑρμενίους από τις αρχές του 1900 συνδέεται, όπως άλλωστε όλα τα κοινωνικά φαινόμενα, μεάλλους παράγοντες και γεγονότα μέσα στην πολυδιάστατη δομή και στη γενική κατεύθυνση τηςιστορίας. Δηλαδή ο εκτοπισμός δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός, ανεξάρτητο από τις συνθήκες τηςπεριοχής και χωρίς ιστορικό υπόβαθρο. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Είχε αφενός μεν σχέση με τιςσυνθήκες της εποχής, αφετέρου δε είχε πλούσιο ιστορικό υπόβαθρο. Κατά συνέπεια, μπορεί να

γίνει αντιληπτός μόνο με τη σωστή αξιολόγηση του ιστορικού υπόβαθρου και των πολύπλευρωνδιαστάσεών του. 

Ξεκινώντας από αυτή την αλήθεια, κάναμε μια αναδρομή στο μακρινό παρελθόν και προχωρήσαμεθέτοντας εκατοντάδες ερωτήματα. 

Κατά τη διάρκεια της πορείας μας μας δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τις συνθήκες ίδρυσης του οθωμανικού καθεστώτος, που θέσπισε ως πολιτική πρακτική του, μετά το 1914, τονεκτοπισμό των μη μουσουλμάνων πολιτών. Παρατηρήσαμε, επίσης, την περίοδο εγκαθίδρυσηςαυτού του συστήματος, τις δυσκολίες που βίωσε εκείνη την περίοδο, τις χαρακτηριστικές ιδιότητεςτου συστήματος, τις σχέσεις αυτών των ιδιοτήτων με το κοινωνικό γίγνεσθαι και τις κοινωνικές

μεταβολές που σημειώθηκαν στη χώρα, τις εξελίξεις που σημειώθηκαν πέρα από τα σύνορα και τηνεπιρροή που άσκησαν πάνω στην αυτοκρατορία των Οθωμανών. Διαπιστώσαμε ότι ο εκτοπισμόςπου πραγματοποιήθηκε μετά το 1914 σχετίζεται με την έξοδο των Τούρκων στην Κεντρική Ασία καιτον εκτοπισμό των Τουρκομάνων στα ακριτικά σημεία από το κράτος των Σελτσούκων. Συνδέεταιακόμα με την πτώση του βυζαντίου και με το πρόβλημα των επαναστάσεων των Τουρκομάνων πουέλαβαν χώρα την εποχή της εγκαθίδρυσης του συστήματος του οθωμανικού καθεστώτος. Σχετίζεταιεπίσης με τη στροφή του κράτους προς τα ανατολικά και την υιοθέτηση της σουνιτικής ισλαμικήςιδεολογίας, καθώς και με την αύξηση των θρησκευτικών πιέσεων την εποχή του Yavuz. Έχει σχέσηκαι με το συντηρητικό σύστημα και τις αγκυλώσεις του σε διάφορες εμμονές αλλά και με τηνπαγκόσμια συγκυρία. Τέλος, έχει σχέση με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των μειονοτήτωνπου είχαν τεθεί εκτός συστήματος στα τέλη του 18ου αιώνα, τις εθνικές αποσπάσεις και τηνκατάρρευση του κράτους. 

Για να συλλάβει, λοιπόν, κανείς το ιστορικό υπόβαθρο του εκτοπισμού που συνέβη μετά το 1914έπρεπε να συγκεντρώσει ένα προς ένα όλα  τα κομμάτια αυτών των ιστορικών γεγονότων, όλουςαυτούς τους παράγοντες και τις καταστάσεις. Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να συγκεντρώσει, μέσα στοπνεύμα της ιστορικής διάστασής τους, όλα τα γεγονότα, τα περιστατικά και τα φαινόμενα πουπροαναφέραμε, τα οποία αφορούν τον εκτοπισμό των Ελλήνων. 

Η δεύτερη προσπάθειά μας αποβλέπει, μετά τον εντοπισμό των συνθηκών που τον προκάλεσαν,στη διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους διενεργήθηκε ο εκτοπισμός, καθώς και στηνκατανόηση των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών και ψυχολογικών διαστάσεών του. Για το θέμααυτό αναγκαστήκαμε να μπούμε και να βγούμε πολλές φορές στις λίμνες των πληροφοριών πουσχηματίστηκαν από τα δεδομένα σχολαστικών επιστημονικών ερευνών. Στο σημείο αυτό

Page 6: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 6/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη και τις ευχαριστίες μας σε όλους όσοι συνέβαλαν με τον κόπο καιτον μόχθο τους στον σχηματισμό αυτών των λιμνών, τους οποίους μνημονεύουμε στο τμήμα τωνπηγών μας. 

Pervin Erbil

9 Μαΐου 2001 

Page 7: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 7/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Η ΣΥΚΙΑ 

Την ώρα που ο ηλικιωμένος άνδρας βάδιζε με δυσκολία στηριζόμενος στα τρεμάμενα πόδια του, ηκαρδιά του χτυπούσε με αγωνία. Οι παλμοί του ήταν τόσο δυνατοί, που δονούσαν ολόκληρο τοκορμί του. Το βουητό των αφτιών του δεν του επέτρεπε να ακούει τίποτα άλλο πέρα από την ανάσα

του. Όταν τα διστακτικά βήματά του πάνω στα πλακόστρωτα στενά της πόλης-φάντασμα τονοδήγησαν μπροστά στο γκρεμισμένο σπίτι, δεν μπορούσε πια να ελέγξει τη γέρική του καρδιά. 

Ναι, ναι αυτό το γκρεμισμένο κτήριο ήταν το σπίτι του. Το σπίτι, για την κατασκευή του οποίουμόχθησε και ίδρωσε επί μέρες. Το σπίτι όπου έζησε χαρές και λύπες μαζί με την οικογένειά του. Τοσπίτι όπου έβρισκε πάντα τη γαλήνη. Αυτό δεξιά έπρεπε να είναι του Δημήτρη και εκείνο πιο πέρατου Γιώργου και της Μαρίας. Όλα αυτά τα σπίτια με τα γκρεμισμένα περβάζια, με τους πεσμένουςτοίχους στέκονται όρθια σαν ζωντανοί μάρτυρες μιας ζωής που έζησαν σχεδόν ογδόντα χρόνια πριν. 

Δεν μπόρεσε να μπει στο σπίτι του. Κοίταξε μόνο μέσα από τα παράθυρα που δεν είχαν περβάζια. Ηκαμινάδα του ήταν κατάμαυρη, τόσο μαύρη που έμοιαζε να έχει απορροφήσει μόλις  τώρα την

κάπνα της φωτιάς στην οποία ψηνόταν το φαγητό. Για μια στιγμή το βλέμμα του καρφώθηκε στηστέρνα που βρισκόταν στα αριστερά της μαρμάρινης σκάλας. Αναπόλησε τις μέρες που τραβούσενερό από τη στέρνα, η οποία γέμιζε με τα νερά της βροχής. Εάν του έφταναν οι δυνάμεις του, θαπετούσε μια πέτρα μέσα στη στέρνα για να ακούσει εκείνη την ηχώ που νοσταλγούσε τόσα χρόνια.Αυτός ο αντίλαλος θα τον άρπαζε σαν μαγική δύναμη, θα τον ξυπνούσε από ένα εφιαλτικό όνειροκαι θα τον οδηγούσε σε εκείνη την ωραία ζωή που έχασε. Θα έβρισκε τον εαυτό του σε εκείνον τονμακρινό παράδεισο, που προσδιόριζε την ταυτότητά του και που πάντα αναπολούσε. Μήπως δενανοίγουν πολλές φορές τα απαλά, ζεστά, γλυκά και γενναιόδωρα μπράτσα των ονείρων για νααγκαλιάσουν όλους τους ανθρώπους κάθε ηλικίας; Οι δυνάμεις του όμως αρκούσαν μόνο για νασηκώσει τα χέρια του και να σκουπίσει τις βαθιές ρυτίδες της πίκρας του μετώπου του, που είχειδρώσει από την κάψα του Αυγούστου. Δεν θα άκουγε τον αντίλαλο του νερού και δεν θα πήγαινε

στον αγαπημένο του παράδεισο. Οι πόρτες, βέβαια, του κόσμου της μνήμης ήταν διάπλατα ανοιχτέςγι' αυτόν. 

 Άρχισε να επιθεωρεί το σπίτι του, κάθε γωνιά του σπιτιού του με βλέμμα ανέκφραστο, λες και δενήθελε να χάσει την παραμικρή λεπτομέρεια. Η τουαλέτα στεκόταν εκεί δίπλα, ολόγερηακουμπισμένη στον πίσω τοίχο. Μόνος του είχε σκάψει τον βόθρο της, που σίγουρα θα είχε ξεραθείπρο πολλού. Σε ορισμένα σημεία του τοίχου υπήρχαν ακόμα κομμάτια του ροζ σοβά που είχεφτιάξει ανακατώνοντας τον ασβέστη με το κοκκινόχωμα. Το καθένα κομμάτι από αυτά ήταν και μίαλεπτομέρεια. Μήπως όμως και ολόκληρη η ζωή δεν είναι κρυμμένη στις λεπτομέρειες; Τι άλλοεπιστρέφει στον άνθρωπο τη νιότη, τη χαρά και την ευτυχία του, πέρα από τις μνήμες που είναιχαραγμένες πάνω σε μικρά κομμάτια; Είχε βυθιστεί στις λεπτομέρειες, ήταν νέος, χαρούμενος,

ευτυχισμένος, πολύ ευτυχισμένος. Έτρεξε ξανά στο παράθυρο. Κοίταξε μέσα. Ξαφνικάπανικοβλήθηκε, όταν είδε στο κέντρο του σπιτιού του τη συκιά με τα μεγάλα φύλλα που από τουςκαρπούς της κάποτε έφτιαχναν ρακί. Είχε απλώσει τις ρίζες της ακριβώς στη μέση του τζακιού, στοκέντρο του σπιτιού. Εκείνη η ανελέητη, η ατίθαση ωραία, με τα μεγάλα φύλλα, στεκόταν μπροστάτου σαν σύμβολο εκείνων των υπέροχων χαμένων χρόνων και όλων όσων του άρπαξαν από ταχέρια. Με την παρουσία της χτυπούσε την πικρή αλήθεια στα μάγουλα του ηλικιωμένου άνδρα σανχαστούκια. Έβγαλε μια αδύναμη κραυγή μέσα από τα βάθη της καρδιάς του, άνοιξε τα χέρια τουόσο πιο πολύ μπορούσε και αγκάλιασε το σπίτι του σαν να αγκάλιαζε το παρελθόν του, ολόκληρη τηζωή του και όλους όσους αγαπούσε. Σφιχταγκάλιασε τους τοίχους, σωριάστηκε κάτω και έκλαψερίχνοντας χείμαρρους δακρύων. Έμοιαζε με τη Νιόβη1

 

1  Θυγατέρα του Ταντάλου και αδελφή του Πέλοπος. Παντρεύτηκε τον Αμφίονα και απέκτησε επτά γιους και επτά θυγατέρες. Σύμφωνα με

τις ομηρικές παραδόσεις, ο αριθμός των παιδιών της ήταν έξι, ενώ κατά τους τραγικούς δέκα. Η Νιόβη ζούσε ευτυχισμένη με τον σύζυγό

, την ηρωίδα της ελληνικής μυθολογίας που

Page 8: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 8/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

κλαίει με άφατο πόνο για τον θάνατο των παιδιών της. Γέρασε έναν ακόμα αιώνα. 

Στην πραγματικότητα, η ιστορία της Μικράς Ασίας από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι σήμεραείναι γεμάτη με συκιές που οι ισχυροί, χωρίς να έχουν πάντα δίκαιο, φυτεύουν στη μέση της εστίαςτων άλλων. 

της και τα τέκνα της, αλλά κάποια μέρα καυχήθηκε ότι ήταν ανώτερη από τη Λητώ, που είχε μόνον έναν γιο και μία θυγατέρα (Απόλλωνακαι Άρτεμη). Οργίστηκε η Λητώ και ζήτησε από τα τέκνα της να εκδικηθούν τη Νιόβη. Έτσι, η Άρτεμη κατατόξευσε τις θυγατέρες, ο δεΑπόλλων τους γιους. Δυο μόνο (ένας γιος και μία κόρη) διέφυγαν τον θάνατο. Σύμφωνα με την ομηρική παράδοση, τα τέκνα της Νιόβης

παρέμειναν άταφα επί δέκα ημέρες. Κατά την ενδέκατη ενταφιάστηκαν από τους ίδιους τους θεούς. Σύμφωνα με μεταγενέστερη

παράδοση, η Νιόβη καταλήφθηκε από οδύνη και κατέφυγε  στον πατέρα της Τάνταλο στη Σίπυλο, όπου μεταμορφώθηκε από τους θεούςσε βράχο. Αλλά δεν έπαυσε να κλαίει, όπως δείχνει η πηγή που έτρεχε από τον βράχο (Nέa Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, ΧάρηΠάτση, τόμ. 25, σ. 102). 

Page 9: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 9/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

 Α' ΜΕΡΟΣ 

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΚΤΟΠΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΑΝ ΣΤΗΝ  ΑΝΑΤΟΛΗΚΑΙ ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 

Page 10: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 10/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

I. TO TEHCIR (ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ, ΕΚΠΑΤΡΙΣΜΟΣ, ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ)2

Η αλυσίδα αυτών των ιστοριών άρχισε από την εποχή των Χετταίων. Τους ακολούθησαν οιΑσσύριοι, που ασκούσαν την ηγεμονία τους λίγο πιο ανατολικά. Οι Πέρσες όμως ήταν εκείνοι που

εφάρμοσαν για πρώτη φορά με συστηματικό τρόπο τη μέθοδο εκπατρισμού και βίαιης ή δόλιαςαπομάκρυνσης των πληθυσμών που τους προξενούσαν προβλήματα στη Μικρά Ασία. Ο λαός τηςΜιλήτου, που ηγήθηκε στον αγώνα της ανεξαρτησίας και της απελευθέρωσης, μετά την ήττα του(495-494 π.Χ.) εκτοπίστηκε στη Μεσοποταμία. Οι Πέρσες, μετά τη βίαιη εγκατάσταση των κατοίκωντης Μιλήτου σε ένα σημείο κοντά στις εκβολές του Τίγρη, τιμώρησαν με τον ίδιο τρόπο και άλλεςπολλές πόλεις της Ιωνίας. Οι Χετταίοι, οι Ασσύριοι και οι Πέρσες ανακάλυψαν πολύ νωρίς ότι, αναποκόψεις τους ανθρώπους από το παρελθόν τους, που διαμορφώνει την προσωπικότητα και τηνταυτότητά τους, τους απομακρύνεις από την πατρίδα τους και τους εγκαταλείψεις νηστικούς καιδιψασμένους στη μέση μιας στέπας σαν πεντάρφανα παιδιά, μετά μάλιστα από ένα πολυήμερο,εξοντωτικό ταξίδι, τους προκαλείς ανεξίτηλο πόνο και ανοίγεις βαθιές πληγές στις ψυχές τους. 

Ο εκπατρισμός ή εκτοπισμός είναι η βαρύτερη τιμωρία που μπορεί να επιβληθεί στους ανθρώπους.Αναμφισβήτητα, εφαρμόζεται σε παγκόσμιο επίπεδο ικανοποιώντας απόλυτα τα συναισθήματαμίσους των κυρίαρχων δυνάμεων έναντι των ανυπότακτων και ανυπάκουων λαϊκών μαζών.Εφαρμόστηκε όχι μόνο εναντίον άλλων λαών αλλά και έναντι κάθε ανθρώπου που προξένησεπροβλήματα. Η εντολή που δόθηκε για τον εκτοπισμό του λαού της Μενεμένης -μετά την καταστολήτης εξέγερσης- σε άλλες περιοχές, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, χίλια πεντακόσια χρόνια μετάτον εκπατρισμό των κατοίκων της Μιλήτου, υπήρξε η ένδειξη της ενεργοποίησης ενός οικουμενικούενστίκτου και μιας παγκόσμιας επιθυμίας για την επιβολή τιμωρίας. 

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε στο σημείο αυτό ότι ο εκτοπισμός, δηλαδή η βίαιη, αναγκαστικήμετανάστευση, δεν είναι μόνο πολιτική επιλογή που εφαρμόζεται έναντι των λαών και των

κοινωνιών με σκοπό την τιμωρία. Είναι ταυτόχρονα και πολιτική εποικισμού που εφαρμόζεται γιαδιάφορους πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους. 

Η μετακίνηση μεγάλων σλαβικών μαζών -ο αριθμός των οποίων ήταν τέτοιος που μπορούσαν ναπροσφέρουν στρατιωτική δύναμη 30.000 ανδρών- από τα Βαλκάνια στη Μικρά Ασία την εποχή τουΙουστινιανού (685-95, 705-11) αλλά και αργότερα, αποσκοπούσε να ενισχύσει οικονομικά καιστρατιωτικά το Βυζάντιο. Η μετακίνηση των Μαρδαϊτών -έτσι αποκαλούσαν οι Άραβες τουςΑπελάτες- που ζούσαν στην περιοχή του όρους Αμανός και συμμάχησαν με τους Άραβες εναντίοντων  Βυζαντινών, σε άλλα σημεία της Ανατολής και στα ελληνικά νησιά, απέβλεπε καθαρά σεστρατιωτικούς σκοπούς, ενώ παράλληλα υπήρχε η σκέψη για την αξιοποίησή τους στην ανάπτυξητης ναυτιλίας. 

Και στην πολιτική εποικισμού των Οθωμανών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο διοικητικές, οικονομικέςκαι στρατιωτικές ανησυχίες. 

ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ 

Ανεξάρτητα από τους λόγους για τους οποίους εφαρμόστηκε ο εκτοπισμός ή ο εκπατρισμός -είτε γιαλόγους τιμωρίας είτε για πολιτικούς, οικονομικούς και στρατιωτικούς- έχει μια αμετάβλητη ουσία.Και αυτή είναι η απάνθρωπη πλευρά του. Γιατί ο εκτοπισμός «είναι η βίαιη απομάκρυνση του

2  Σημ. μτφ.: Η λέξη tehcir σημαίνει εξαναγκασμός σε μετανάστευση, μετοικεσία. Βέβαια, σε ορισμένα λεξικά η λέξη αυτή αποδίδεται και

ως γενοκτονία. Αναμφισβήτητα, αυτό που συνέβη στη Μικρά Ασία ήταν μια από τις χειρότερες γενοκτονίες που γνώρισε η ανθρωπότητα.

Γιατί στην κοιτίδα αυτή του ελληνισμού διαπράχθηκε ένας μεθοδικός αφανισμός μιας εθνικής, θρησκευτικής ομάδας με μαζικές

εκτοπίσεις, με την παρεμπόδιση αναπαραγωγής των μελών της, με τη διάλυση και τον διασκορπισμό των οικογενειών, την εξασθένιση  

των κοινωνικών, πολιτικών, θρησκευτικών και πνευματικών θεσμών και την καταστροφή των αρχείων και μνημείων των καταδιωκόμενωνΕλλήνων. Εμείς προτιμήσαμε να αποδίδουμε τον όρο «εκτοπισμό» ως «εξαναγκασμό σε μετανάστευση».  

Page 11: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 11/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ανθρώπου από τα εδάφη που έζησε, από το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που βίωσε, από τουςστόχους και τις επιθυμίες του, από τα αγαπημένα του χρώματα και αρώματα και η καταδίκη του ναζήσει σε έναν ξένο τόπο μια άγνωστη ζωή και επιπλέον κάτω από άθλιες συνθήκες». 

Ο Πολωνός συγγραφέας Witold Gombrowitz, παρομοιάζοντας τον εκτοπισμό με νεκροταφείο,

επισημαίνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την απάνθρωπη πλευρά αυτού του γεγονότος, αφούταυτίζει την πράξη αυτή με τον θάνατο ή με τον σφετερισμό της ζωής ενός ατόμου από κάποιουςάλλους. 

Οι ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα σε αυτούς τους δυο παράγοντες που ταυτίζονται, δηλαδήτον θάνατο και τον εκτοπισμό, καθιστούν δυνατή την ανεύρεση ομοιοτήτων και στη συμπεριφοράκαι στη στάση που τηρούν οι άνθρωποι απέναντί τους. Όπως ο θάνατος είναι μια κατάσταση στηνοποία κάθε έμβιο ον δείχνει σθεναρή αντίσταση επιλέγοντας πάντα τη ζωή στο δίλημμα «ζωή ήθάνατος», όπως οι ηλικιωμένοι που πλησιάζουν τον θάνατο σφιχταγκαλιάζουν με πάθος και ζήλιατη ζωή και την περιουσία τους περισσότερο από κάθε άλλη φορά, έτσι ακριβώς οι άνθρωποιαντιστέκονται στην εξορία και στον εκτοπισμό και σφιχταγκαλιάζουν με πρωτόγνωρο πάθος και

ζήλια τη ζωή και όλα όσα ανήκουν σε αυτήν. 

Η προσπάθεια που κατέβαλε ο ήρωας του έργου Nar Cicekleri. (Λουλούδια Ροδιάς) του Κούρδουλογοτέχνη Μεχμέτ Ουζούν, ο Αρμένιος Μελίκ από το Μπιτλίς, να καλλιεργήσει ροδιές, κορομηλιές,ροδακινιές και συκιές στην έρημο της Νεβάδας, όπου δεν φυτρώνει τίποτα άλλο πέρα από κάκτουςκαι φυτά της ερήμου, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια αντίσταση στον εκτοπισμό από τον τόπο πουγεννήθηκε και μια επιθυμία να αγκαλιάσει με τέσσερα χέρια τη ζωή του και όλα όσα απολάμβανεκαι κατείχε σε αυτήν. Αναμφισβήτητα πριν εξαναγκαστεί να φύγει από το Μπιτλίς θα είχε έναπανέμορφο κήπο γεμάτο με αυτά τα οπωροφόρα δένδρα. Πιθανότατα θα φρόντιζε με πολύ αγάπηκαι κέφι τον κήπο του. Αλλά ξαφνικά μια μέρα, για τον ένα ή για τον άλλο λόγο, τον ξερίζωσαν καιτον πέταξαν από εκείνο το δικό του μέρος και τη ζωή που είχε φτιάξει με τα χέρια του. Μετά από

πολλές αθλιότητες και ταλαιπωρίες, βρέθηκε στην έρημο της Νεβάδας στην Αμερική, όπουπροσπάθησε με πείσμα και επιμονή να ξαναφτιάξει αυτά που του ανήκαν. 

Μια άλλη αντίσταση εναντίον του εκπατρισμού εκείνου που εξαναγκάστηκε να μεταναστεύσει είναιο διαρκής δεσμός και η νοσταλγία για το παρελθόν που βίαια αρπάχτηκε από τα χέρια του, το οποίοπροσπαθεί με αποφασιστικό τρόπο να προστατεύσει και να το μεταλαμπαδεύσει στις επόμενεςγενιές. Γι' αυτόν τον λόγο περιστρέφεται με ερωτικό πάθος, χωρίς την παραμικρή κόπωση, γύρωαπό τη δίνη μιας ανείπωτης νοσταλγίας. 

Η τελευταία επιθυμία του Λάζαρου από την Καισάρεια, που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τηνπατρίδα και το σπίτι του στις αρχές του 1900,  ήταν να ανταμώσει με τη γη του και τα νερά της. Αλλά

το ηλικιωμένο κορμί του ήταν πολύ αδύνατο, ώστε να αντέξει ένα τόσο μακρινό ταξίδι. Δεν μπόρεσενα πάει. Στη θέση του ταξίδεψε η κόρη του, η Ελευθερία. Η κοπέλα βρήκε στην Καισάρεια το σπίτιτου πατέρα της που είχε καταντήσει ερείπιο. Η βρύση στην αυλή του κατεστραμμένου σπιτιούσυνέχιζε να τρέχει ορμητικά. Η Ελευθερία πέρασε μέσα στην αυλή και κάθισε πάνω στο πέτρινοβάθρο. Ανέπνευσε βαθιά το άρωμα της γης και των δένδρων για λογαριασμό του πατέρα της. Στησυνέχεια γέμισε ένα μπουκάλι νερό από τη βρύση και ένα σακί χώμα από τον κήπο και τα πήγε στονπατέρα της. Ο γερο-Λάζαρος γέμισε το μαξιλάρι του με αυτό το χώμα και κοιμήθηκε πάνω του μέχρινα αφήσει την τελευταία του πνοή. Ήπιε επίσης το νερό γουλιά γουλιά. Σε κάθε γουλιά ένιωσε σεολόκληρο το κορμί του την παρουσία της πατρίδας του και όλων όσα αγαπούσε. 

Ο Πρόδρομος Βασιλειάδης όμως από το Σαλίχλι δεν είχε χάσει ακόμα τις δυνάμεις που θα τον

οδηγούσαν στα πάτρια εδάφη. Όταν βρήκε την κατάλληλη στιγμή, έτρεξε με λαχτάρα σε εκείνον τονπαράδεισο που έχασε πριν από χρόνια. Στο τέλος στάθηκε μπροστά στο σπίτι, στον παράδεισό του,

Page 12: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 12/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αλλά δεν μπόρεσε να μπει μέσα. Άφησε το κουρασμένο του κορμί που συγκλονιζόταν από τηναγωνία και τη θλίψη πάνω στις σκάλες και παρέμεινε εκεί πνιγμένος στα δάκρυα. Αργότερα, ότανεπέστρεψε έχοντας μαζί του ένα σακί χώμα, ένιωθε στην ψυχή του λίγη από τη γαλήνη που ένιωσεεκεί. 

Τα ίδια συναισθήματα νιώθει και ο Αλέκος Φερτεκλίδης από το Νέβσεχιρ. Δεν είχε το θάρρος ναμπει στο σπίτι του, που επισκέφθηκε μετά από χρόνια. Γέμισε το μπουκάλι του με το νερό τηςβρύσης που κυλούσε στην αυλή του σπιτιού του και το πήγε στην αδελφή του στην Ελλάδα, όπου τοπερίμενε με μεγάλη αγωνία και νοσταλγία. Μήπως δεν υπάρχει νερό στην Ελλάδα; Ασφαλώς καιυπάρχει! Αλλά το νερό καμιάς βρύσης δεν τους κάνει να νιώθουν τη γεύση της ζωής που άφησανπίσω τους. Εκείνο το μπουκάλι νερό έγινε το σύμβολο της αγαπημένης ζωής που τους πήραν από ταχέρια και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν. Θα κρατούν σφιχτά μέσα στα χέρια, τις παλάμες τουςεκείνη τη ζωή, χωρίς ποτέ να την αφήσουν. 

 Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που πληγώθηκαν εξαιτίας των πολιτικών επιλογών των κυρίαρχωνδυνάμεων αντιδρούν και αντιστέκονται σε αυτή την αναγκαστική μετανάστευση αναπτύσσοντας

αμυντικούς μηχανισμούς σε ατομικό επίπεδο. Μόνο η ψυχολογική διάσταση, πέρα από τηνοικονομική, κοινωνική και πολιτική, του εκτοπισμού αρκεί για να θεωρηθεί η ενέργεια αυτή ως τομεγαλύτερο και ασυγχώρητο έγκλημα, ακόμα και αμάρτημα, κατά της ανθρωπότητας. Αυτόαποδεικνύει ότι ο εκτοπισμός δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί δίκαιη και νόμιμη ενέργεια. 

Page 13: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 13/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

II. Ο ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 

Η αδυναμία ανεύρεσης συγκεκριμένων και επαρκών στοιχείων για τις κοινωνικές, ψυχολογικές καιοικονομικές επιπτώσεις των εκτοπισμών που διενεργήθηκαν σε βάρος των λαών από τουςαρχαιότατους χρόνους μέχρι σήμερα στη Μικρά Ασία δεν μας επιτρέπει να προβούμε σε βαθύτερες

αξιολογήσεις, πέρα από μια γενική επαλήθευση των κοινωνικών και ψυχολογικών επιπτώσεωναυτού του αμαρτήματος που διαπράχθηκε καθ' όλη την ιστορική περίοδο που αναφέραμε. 

Είχαμε μόνο τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε πολλά γεγονότα που συνέβησαν κατά την πρόσφατηιστορική περίοδο. Κατά συνέπεια, κατέστη δυνατή, με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, η κατανόησηκαι η περιγραφή όλων των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, αλλά κυρίως ψυχολογικών πτυχώντων περιπτώσεων εκτοπισμού και ο εντοπισμός των κοινωνιολογικών δεδομένων τους. 

Ο γεωγραφικός χώρος της Μικράς Ασίας έγινε μάρτυρας αρκετών σημαντικών και μεγάλης έκτασηςεκτοπισμών κατά την πρόσφατη ιστορική περίοδο. 

Η πρώτη περίπτωση στη σύγχρονη ιστορία μας αναγκαστικού εκτοπισμού μεγάλης ομάδαςανθρώπων από την πατρίδα τους και διασκορπισμού τους σε άλλα μέρη αφορά τους Αρμενίους. Ηδεύτερη περίπτωση αφορά τους Έλληνες, που είναι ένας από τους αρχαιότερους λαούς της ΜικράςΑσίας, και στη συνέχεια, τα τελευταία χρόνια, εμφανίζονται οι Κούρδοι ως η άλλη ομάδα σε βάροςτης οποίας εφαρμόστηκε η πολιτική του εκτοπισμού. 

Η μόνη διαφορά είναι ότι το πεπρωμένο των τελευταίων διαφέρει σημαντικά από τωνπροηγούμενων δύο. Πρώτα από όλα, ενώ οι Έλληνες και οι Αρμένιοι εκτοπίστηκαν εκτός συνόρων,οι Κούρδοι εξαναγκάστηκαν να μετοικήσουν εντός των ορίων του κράτους. Μια άλλη διαφοράέγκειται και στον χρόνο εφαρμογής του εκτοπισμού των Αρμενίων και των Ελλήνων, ο οποίος έγινεαμέσως μετά την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας. Ασφαλώς, οι ανάγκες για την πολιτική που

εφαρμόστηκε εναντίον των Κούρδων δημιουργήθηκαν κάτω από τις ιστορικές, οικονομικές,κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής και οι επισημάνσεις και τα συμπεράσματα για τοθέμα αυτό θα προκύψουν μετά από εμπεριστατωμένες μελέτες. 

Τα δύο αυτά γεγονότα πρέπει να εξεταστούν ξεχωριστά, γιατί, όσο και αν οι βασικές πολιτικέςανησυχίες που επέβαλαν αυτούς τους εκτοπισμούς είναι ίδιες, ο εκπατρισμός των Ελλήνων και τωνΑρμενίων διαφέρει τόσο ως προς τις ιδιότητες, την έκταση και τα αποτελέσματά του από αυτόν τωνΚούρδων. Εμείς σε αυτή την εργασία μας σταθήκαμε πάνω στην πολιτική εκτοπισμού πουεφαρμόστηκε εναντίον των Ελλήνων. Στόχος μας είναι να κατανοήσουμε και να περιγράψουμε όλεςτις επιπτώσεις (πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές) του εκτοπισμού, της βίαιηςαπομάκρυνσης των Ελλήνων από την πατρίδα, τόσο σε αυτούς που τον βίωσαν, όσο και σε αυτούς

που παρέμειναν πίσω. Θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον τη έρευνάς μας στον άδικο, παράνομοκαι απάνθρωπο χαρακτήρα της αναγκαστικής μετανάστευσης των πληθυσμών, γιατί πιστεύουμε ότιμε τον τρόπο αυτό θα καταφέρουμε να καταδικάσουμε τέτοιου είδους ενέργειες στη συνείδηση τηςκοινωνίας. 

Page 14: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 14/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

III. ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ – ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΟΥ  ΑΣΚΗΘΗΚΕ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ  ΑΠΟ ΤΑ

ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1500 ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΕ ΑΥΤΗ 

Οι Έλληνες, που ζούσαν από τους αρχαιότατους χρόνους στη Μικρά Ασία και ονομάστηκαν Ρωμιοί

την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας και μετά, ανέπτυξαν επί αιώνες σε αυτό τον γεωγραφικόχώρο έναν δικό τους αυθεντικό και πολύ ανεπτυγμένο πολιτισμό, σε σχέση φυσικά αλληλεπίδρασηςμε τους γύρω περιφερειακούς πολιτισμούς. Αυτός ο πολιτισμός, που έβαλε για χιλιάδες χρόνια τησφραγίδα του, επιβίωσε και συνέχισε την ανάπτυξή του από την αρχαιότητα, άλλοτε ως ανεξάρτητηκαι άλλοτε ως αυτόνομη πόλη-κράτος, μέχρι την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τηνπερίοδο των Ρωμαίων, τη Βυζαντινή και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. 

Ο πολιτισμός αυτός, που επέδρασε και έπαιξε ζωτικό ρόλο με όλους τους πολιτιστικούς φορείς καιτα πολιτιστικά του στοιχεία στο στάδιο γέννησης και ανάπτυξης του οθωμανικού κράτους, βρήκε τηδυνατότητα με το σύστημα των «μιλλέτ»3

 Όπως είναι γνωστό, η συναισθηματική συμβίωση περιλαμβάνει βιώματα αγάπης, μίσους, ελπίδας,χαράς, θλίψης, ενθουσιασμού, αμφιβολίας και στεναχώριας. Όταν λέμε ότι μια ευαισθησία έχει

που δημιουργήθηκε, να επιβιώσει και να αναπτυχθείαυτόνομα. Ο δημιουργικός και ευπροσάρμοστος χαρακτήρας της ελληνικής κοινότητας, που

διέφερε από τις άλλες εθνότητες που συμμετείχαν στο σύστημα των «μιλλέτ», της έδωσε τηνευκαιρία να ξεφύγει από τον ασιατικό τρόπο παραγωγής των Οθωμανών, που στηριζόταν στοχαράτσι, και μετά από ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα να βαδίσει με γοργά βήματα σε ένα πιοανεπτυγμένο στάδιο παραγωγής, τον καπιταλισμό. Η περίπτωση αυτή σημαίνει ότι η ελληνικήκοινότητα δημιούργησε νωρίτερα από τις άλλες εθνικές ομάδες που ζούσαν στα όρια τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας την εθνική αστική τάξη της. Η ωρίμαση αυτή, που συνέπεσε με τηνπαρακμή των Οθωμανών, αποτελεί τη βάση της μεγάλης απήχησης που είχε στους κόλπους τηςελληνικής κοινότητας η ιδεολογία του εθνικισμού της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Την εποχήεκείνη άρχισε να εξαπλώνεται το αίτημα της δημιουργίας ενός εθνικού κράτους. Το αίτημα αυτόώθησε κυρίως εκείνους που ζούσαν στα εδάφη της σημερινής Ελλάδας να ξεσηκωθούν εναντίον τουοθωμανικού κράτους. 

Η γέννηση της ιδέας του  ξεσηκωμού εντός των ορίων της σημερινής Ελλάδας δεν σημαίνει ότι ηυπόλοιπη κοινότητα ήταν αδιάφορη για το θέμα αυτό. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο μάλιστα. Τόσοοι Έλληνες που ζούσαν στην Ελλάδα, όσο και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας έδειχναν ιδιαίτερηευαισθησία στο θέμα αυτό, ανάλογα φυσικά με την ταξική θέση την οποία κατείχαν.  

Είναι φανερό το περιεχόμενο της ταξικής ευαισθησίας των αστών. Αυτοί συναισθάνονται «ότι οιδυνατότητες ανάπτυξης δεν βρίσκονται μακριά από τις εθνικές ρίζες, αλλά εκεί που είναι έντονος οελληνικός πληθυσμός». Γι' αυτόν τον λόγο, από την αρχή του χρονοδιαγράμματος ανάπτυξης,διοχετεύουν τα κεφάλαιά τους στα εδάφη της Ελλάδας όπου ο πληθυσμός είναι πιοπυκνοκατοικημένος και αμιγής. Το μέλλον του βρίσκεται σε εκείνα τα εδάφη και εκεί θα

δημιουργήσει το εθνικό του κράτος. 

Η ευαισθησία των άλλων Ελλήνων της Μικράς Ασίας -που ζούσαν στο Μαρμαρά, στη Μεσόγειο, στηΜαύρη Θάλασσα και στην Καππαδοκία, μέσα στο σύστημα των μιλλέτ, μοιράζονταν μαζί με άλλουςλαούς κοινό τόπο, διατηρούσαν μαζί τους πολιτιστικές επαφές και ανήκαν ταξικά στην κατηγορίατων ραγιάδων- ήταν στην ουσία συναισθηματική. 

3  Την εποχή των Οθωμανών ο όρος μιλλέτ προσδιόριζε τα άτομα που ανήκαν στο ίδιο θρήσκευμα. Την περίοδο της Τουρκικής

Δημοκρατίας η λέξη άρχισε να υποδηλώνει την εθνότητα και όχι το θρήσκευμα. 

Page 15: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 15/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

συναισθηματικό χαρακτήρα, σημαίνει ότι βρίσκεται υπό την επίδραση ενός ή περισσοτέρωνβιωμάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Η πηγή του συναισθηματικού χαρακτήρα της ευαισθησίαςτων Ελλήνων της Μικράς Ασίας στην εξέγερση εστιάζεται στην συνύπαρξη και στην αλληλεπίδρασηορισμένων εκ των βιωμάτων αυτών. 

Οι Έλληνες που κατοικούσαν σε πολλές περιοχές της χώρας ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι. Οιορθόδοξοι χριστιανοί υπέστησαν, από την ενθρόνιση του σουλτάνου Γιαβούζ Σελήμ το 1512 καιμετά, μεγάλη θρησκευτική πίεση. Οι πιέσεις αυτές, που αυξήθηκαν την εποχή του Κανουνί4

 Ένας άλλος λόγος της ευαισθησίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας στην εξέγερση ήταν και τοαίσθημα ανησυχίας, αγωνίας που ένιωθαν. Στη βάση αυτού του συναισθήματος υπήρχε ηπρόβλεψη ότι το κράτος θα τους καλούσε να πληρώσουν το τίμημα μιας ενδεχόμενης ήττας που θα

εισέπραττε από την «άλλη πλευρά του νερού»

,

αναπόφευκτα έγιναν αιτία να καλλιεργηθούν αισθήματα μίσους, ανησυχίας, φόβου και αμφιβολίαςστους χριστιανούς πολίτες. 

Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να περιμένει κανείς από μια κοινωνία που διαταράχθηκε η ηρεμία και ηησυχία της εξαιτίας αυτών των πιέσεων -όποιοι και αν ήταν οι λόγοι που τις επέβαλαν- να μηναπομακρυνθεί από την κρατική εξουσία, τη διοίκηση και να συνεχίζει να διάκειται φιλικά σε αυτήν. Ήταν φυσικό οι άνθρωποι αυτοί,  κάτω από τέτοια συναισθηματική φόρτιση και βλέποντας τηνκρατική εξουσία να πιέζει τους ομοεθνείς και ομοθρήσκους τους, να έχουν ιδιαίτερη πνευματική

ευαισθησία για την απόκτηση της ελευθερίας τους, έστω και αν φαινομενικά δεν εξωτερίκευαναυτή τη στάση τους. Αυτή η ευαισθησία θα εκδηλωθεί με διάφορες μορφές κρυφής ενίσχυσης τηςεξέγερσης. Οι εκδηλώσεις ποικίλλουν, από την αποστολή ανδρών μέχρι την ομαδική προσευχή στιςεκκλησίες για την ήττα του εχθρού. 

 Όπως φαίνεται, η συναισθηματική ευαισθησία στο σημείο αυτό εστιάζεται στην ήττα του μισητούεχθρού και στα φώτα της ελπίδας που φάνηκαν στον ορίζοντα για ένα καλύτερο μέλλον. 

5

 

4  Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. 

5  Αντίπερα όχθη του Αιγαίου. 

. Η θέση τους δηλαδή ήταν στην μπούκα τουκανονιού. Άλλωστε, με την έναρξη της Επανάστασης του Μοριά ο Μαχμούτ Β' έδωσε εντολή νασφαχτούν όλοι οι Έλληνες που ζούσαν στα εδάφη της αυτοκρατορίας. Παρότι η εντολή αυτή δενεκτελέστηκε ποτέ, η ελληνική κοινότητα έχασε αρκετούς θρησκευτικούς και κοινωνικούς της ηγέτες,εξαιτίας της κρατικής βιαιότητας. Εκτελέστηκαν οι επίσκοποι Καισαρείας, Αδραμυττίου, Θεραπειώνκαι στις 22 Απριλίου 1821 κρεμάστηκε ο Πατριάρχης Γρηγόριος στη μεσαία πόρτα τουπατριαρχείου. Επίσης, πολλοί κρατικοί υπάλληλοι που υπηρετούσαν ως πρεσβευτές και πρόξενοιτης Πύλης απομακρύνθηκαν από τις θέσεις τους. 

Μπορεί η ελληνική κοινότητα της Μικράς Ασίας να αποξενώθηκε από το οθωμανικό κράτος μετάτην αύξηση των θρησκευτικών πιέσεων που ασκήθηκαν από τα μέσα του 1500, αυτό όμως δεν τους

οδήγησε ποτέ σε ανοιχτή σύγκρουση με την εξουσία, όπως συνέβη με τις ομάδες των Τουρκομάνων.Η ελληνική κοινότητα είχε την τάση να συνεχίσει να ζει στα εδάφη που έμενε επί χιλιάδες χρόνια,χωρίς να νιώθει την έντονη ανάγκη να δημιουργήσει -εκτός από τους Έλληνες του Πόντου- μιαεναλλακτική πολιτική κατάσταση. 

 Έπρεπε όμως να επιλύσει και ένα σοβαρό πρόβλημα, όπως να τα βγάλει πέρα με τις πιέσεις πουαναφέραμε. Η ελληνική ορθόδοξη χριστιανική κοινότητα ακολούθησε διάφορους τρόπουςσυμπεριφοράς, για να αντιμετωπίσει τις θρησκευτικές πιέσεις. 

Page 16: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 16/168

Page 17: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 17/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Οι τρόποι με τους οποίους αντιμετώπισε η ελληνική κοινότητα τις θρησκευτικές πιέσεις 

Παρατηρούμε ότι ένας τρόπος σωτηρίας από τη θρησκευτική πίεση ήταν η αλλαγή θρησκεύματος.Από την εποχή εκείνη άρχισαν να αυξάνονται τα περιστατικά αλλαγής θρησκεύματος. Επέλεξαν τη 

λύση να ασπάζονται τον μουσουλμανισμό, «για να σώσουν τη ζωή τους και για να μηνκαταστραφούν στον τόπο που γεννήθηκαν και εργάστηκαν». 

 Όταν άλλαζαν το θρήσκευμά τους για πρακτικούς λόγους, ένιωθαν ταυτόχρονα την ανάγκη, για ναμην απολέσουν τον αυτοσεβασμό τους, να πείσουν τους εαυτούς τους ότι αυτό που έκαναν ήτανκαλό και σωστό. Γι' αυτό φλέγονταν από την ανάγκη να αποδείξουν ότι προτίμησαν τον ισλαμισμό,γιατί ήταν ο σωστότερος δρόμος και όχι γιατί ήθελαν να επιβιώσουν. Έτσι, δεν περιορίζονταν μόνοστο να απαρνούνται το χριστιανικό παρελθόν τους, αλλά επιχειρούσαν να αναλάβουν τον ρόλο του«σπαθιού του Ισλάμ». Αυτός ήταν και ο λόγος που οι εξισλαμισμένοι χριστιανοί (ντονμέ) κάτοικοιΤονιαλήδες της Μαύρης Θάλασσας συνεργάστηκαν με τον σφαγέα των λαών Τοπάλ Οσμάν καιέσπειραν τον θάνατο στα χριστιανικά χωριά της περιοχής. Ο έντονος υποσυνείδητος φόβος του

θανάτου μετέτρεψε τους Τονιαλήδες σε δήμιους των ομοεθνών τους. Αυτό πρέπει να είναι το βαρύτίμημα που καταβάλλουν όσοι εξαναγκάζονται να κάνουν υποχωρήσεις από την ταυτότητα, τηνπροσωπικότητα, τις αξίες που πιστεύουν και γενικότερα την πεμπτουσία τους, για να μείνουνζωντανοί. 

Βέβαια, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι όλοι όσοι αλλαξοπίστησαν είχαν την ίδια ψυχολογικήδιάθεση και συμπεριφέρονταν με παρόμοιο τρόπο. Αναμφισβήτητα, οι Τονιαλήδες αποτελούνακραίο παράδειγμα. Αλλά η συνηθέστερη συμπεριφορά ή νοοτροπία ήταν η προσπάθεια να γίνεικανείς καλός μουσουλμάνος μετά την απάρνηση του χριστιανισμού και τη βίαιη άρνηση τουπαρελθόντος του. 

 Ένας άλλος τρόπος που επινοήθηκε για την «προστασία της ζωής και του βίου τους, για τηνπαραμονή και συνέχιση της εργασίας τους στις περιοχές που γεννήθηκαν, χωρίς να αφανιστούν»ήταν ο ασπασμός του Ισλάμ, αλλά η μυστική διατήρηση της χριστιανικής πίστης. Οκρυπτοχριστιανισμός ήταν μια λύση που επινοήθηκε από την ανατολική χριστιανική Εκκλησία, γιανα περιορίσει το κύμα εξισλαμισμού που άρχισε να εξαπλώνεται ανάμεσα στον χριστιανικό λαό. 

Με την προτροπή και την υποστήριξη της Εκκλησίας η λύση αυτή υιοθετήθηκε κυρίως από τονχριστιανικό λαό του Πόντου, δηλαδή της Ανατολικής Μαύρης Θάλασσας. Μετά την άδεια πουέδωσε ο κρητικής καταγωγής Πατριάρχης Ιεροσολύμων για επιφανειακή αλλαγή πίστης, δηλώθηκανμουσουλμάνοι 200.000 Κρητικοί από τους 350.000 που ζούσαν στο νησί αυτό το 1739. 

Οι άνθρωποι αυτοί, που φαινομενικά είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, έπαιρναν μουσουλμανικά ονόματακαι έδιναν την εντύπωση ότι ζούσαν σύμφωνα με τις επιταγές αυτής της θρησκείας. 

Οι άνθρωποι αυτοί, που απέκρουσαν με αυτούς τους τρόπους τη θρησκευτική πίεση που ασκήθηκεσε βάρος τους, κατάφεραν να προστατεύσουν τη ζωή τους και να μείνουν στον τόπο πουγεννήθηκαν, χωρίς να αφανιστούν, για ένα ακόμα χρονικό διάστημα. (Ο συγγραφέας ΓιώργοςΑνδρεάδης αναφέρει ότι ο χρόνος αυτός ήταν διακόσια χρόνια). 

Αλλά, όπως ακριβώς εκείνοι που αλλαξοπίστησαν μπροστά στις δυσκολίες και έκανανπαραχωρήσεις από το σύστημα αξιών, την ταυτότητα, την υπόστασή τους, κατέβαλαν βαρύ τίμημακαι μεταβλήθηκαν στους δημίους του Ισλάμ, έτσι και εκείνοι που έκρυβαν την πίστη τους και

ζούσαν μια κίβδηλη, πλαστή ζωή έμελλε να καταβάλουν το δικό τους βαρύ αντίτιμο για τον δρόμοπου διάλεξαν. Μπορούμε να πούμε ότι αυτό ήταν ο τραυματισμός της αυτοεκτίμησης, του

Page 18: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 18/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αυτοσεβασμού τους τόσο ως ατόμων, όσο και ως κοινωνίας, καθώς και το άγχος που είχαν να μηναποκαλυφθεί το μυστικό τους. 

 Ένα ωραίο παράδειγμα που αντικατοπτρίζει την ψυχική κατάσταση και φανερώνει τον πόνο πουβίωναν οι κρυπτοχριστιανοί αποτελεί η βιογραφία του Molla Suleyman, που ανήκε σε αυτή την

ομάδα. 

Ο Molla Suleyman ήταν χότζας.  Γεννήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1760 στο χωριό Varenu, πουβρίσκεται στην περιοχή Κρώμνη, μεταξύ Αργυρούπολης (Gumushane) και Τραπεζούντας. Είχεαποστηθίσει όλο το Κοράνι και είχε αποκτήσει σε όλον τον Πόντο τη φήμη του έξυπνου,μορφωμένου, σοβαρού, έντιμου και καλού ανθρώπου. Στην πραγματικότητα όμως ο άνθρωποςαυτός ήταν ένας πιστός χριστιανός. Την ώρα που φαινομενικά είχε επωμιστεί το καθήκον ναυπερασπίζεται τις ηθικές αξίες του ισλαμισμού και να οργανώνει βάσει αυτών τις κοινοτικέςσχέσεις, υπογείως εφάρμοζε πιστά τις επιταγές της χριστιανικής θρησκείας. 

 Όπως ήταν φυσικό, η ζωή με δυο ταυτότητες στηριζόταν σε πολύ ευαίσθητες ισορροπίες. Ένιωθε

την ασφυκτική πίεση της φοβερής αγωνίας, που φθείρει την ψυχή του ανθρώπου, μήπως τυχόν καιαποκαλυφθεί το μυστικό του. Σε όλη του τη ζωή εξ ονόματος όλων των κρυπτοχριστιανώνπαρακαλούσε τον Θεό να δώσει τέλος σε αυτό το ψέμα και να λυτρώσει τις ψυχές τους από τηναθλιότητα της υποκρισίας. 

Το μεγαλύτερο όνειρό του ήταν «να τελέσει μια θεία λειτουργία, φανερά σε έναν ιερό ναό ενώπιοντου Θεού και των ανθρώπων». 

Τελικά, μια πολύ κρύα φθινοπωρινή μέρα του 1839 εμφανίστηκε ένα φως ελπίδας στον SuleymanEfendi, το οποίο τον έκανε να σκεφθεί ότι μπορούσε να πραγματοποιήσει το όνειρό του. Είχεεκδοθεί το Gulhane Hatt-i Humayun6

 

6  Αυτοκρατορικό διάταγμα. 

. Με αυτό το φιρμάνι εξαγγελόταν ότι «όλοι οι χριστιανοί είναι

ελεύθεροι να κάνουν όλα όσα προβλέπει η θρησκεία τους και να ιδρύουν σχολεία και εκκλησίες». 

Οι φανεροί και οι κρυφοί χριστιανοί χειροκρότησαν μέσα από την καρδιά τους με μεγάλοενθουσιασμό αυτή την απόφαση. Παντού διαπίστωνε κανείς τη διάχυτη χαρά. Αναμφισβήτητα, οικρυπτοχριστιανοί ήταν εκείνοι που ένιωθαν τη μεγαλύτερη. Το φιρμάνι τους πρόσφερε τηδυνατότητα να απαλλαγούν από τον φόβο της αποκάλυψης που σκλάβωνε τις καρδιές τους και νασώσουν τις ψυχές τους από την εξαθλίωση της υποκρισίας. Μήπως είχε έρθει η ώρα να εκπληρωθείτο όνειρο του Molla; 

Ορισμένοι χριστιανοί ιερείς που γνώριζαν τις κυρώσεις που επιβάλλει το Ισλάμ σε εκείνους πουαλλάζουν τη θρησκεία τους δυσπιστούσαν για το αν περιλαμβάνει το φιρμάνι και τους

κρυπτοχριστιανους ή όχι. Γι' αυτό προειδοποιούσαν με επιμονή τους κρυπτοχριστιανούς, πουανυπομονούσαν να αποκαλυφθούν, να είναι συγκρατημένοι. Έπρεπε να περιμένουν τις εξελίξεις. 

Και ο Molla Suleyman συμφωνούσε με την αναμονή, αλλά η καρδιά του δεν σταματούσε να χτυπάγοργά με την ελπίδα για το αύριο. Πίστεψε ότι το φιρμάνι ήταν ένα σημάδι για την αποδοχή τωνπροσευχών που έκανε. Γι' αυτόν τον λόγο παρακολουθούσε με μεγάλη αγωνία την εκδίκαση τηςδίκης του κρυπτοχριστιανού Αρμενίου που δικαζόταν, γιατί αποκάλυψε την αληθινή του πίστη. Ήλπιζε ότι θα αθωωθεί, γεγονός που θα προλείαινε το έδαφος για να αποκαλυφθούν ελεύθερα καινόμιμα όλοι οι κρυπτοχριστιανοί. 

Page 19: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 19/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Απεναντίας, την παραμονή της ημέρας του Αγίου Πνεύματος του 1834 κρέμασαν τον άτυχο Αρμένιο.  

«Ο Molla δεν άντεξε το μαντάτο. Έκλαψε γοερά και έπεσε νεκρός στο δάπεδο του σπιτιού του. Ηηλικία του, η αγωνία της δίκης, όλα τα όνειρα και οι προσδοκίες, καθώς η θλίψη και το σβήσιμο τηςελπίδας ήταν πολύ βαριές για τον Molla. Πέθανε πριν πραγματοποιήσει το όνειρό του να τελέσει

φανερά μια θεία λειτουργία σε έναν ναό ενώπιον του Θεού και του λαού»

7

 

7  Γιώργος Ανδρεάδης, Gizli din taşıyanlar , σ. 63. 

.

 Ήταν χριστιανός ιερέας, αλλά κηδεύτηκε με τη θρησκευτική τελετή που προβλέπει η ισλαμικήθρησκεία και θάφτηκε σε μουσουλμανικό κοιμητήριο, όπως ακριβώς τα αδέλφια του και τα άλλαμέλη της οικογένειάς του. 

Το  Gulhane Hatti  Humayun  ή με άλλα λόγια το Tanzimat Fermani δεν συμπεριλάμβανε τουςκρυπτοχριστιανους στις διευθετήσεις που αφορούσαν τους χριστιανούς. Έτσι, θα συνέχιζαν να ζουναυτόν τον τρόπο ζωής που επιβάρυνε την καρδιά και την ψυχή τους με βαρύ φορτίο, εάν φυσικάάντεχαν να το σηκώνουν. 

Αλλά τα βάρη που προαναφέραμε σταδιακά γίνονταν ακόμα πιο ασήκωτα -όπως το σφουγγάρι ότανμπαίνει στο νερό- και μετά από εκείνη τη φουρτούνα της ελπίδας και της αγωνίας δεν μπορούσεκανείς να τα σηκώσει εύκολα. 

Παρατηρείται ότι μετά το 1856 ορισμένοι κρυπτοχριστιανοί, αναλαμβάνοντας τον κίνδυνο ναυποστούν όλες τις συνέπειες της πράξης τους, αποκάλυπταν σε τοπικό επίπεδο την πίστη τους. Ηδιαδικασία αυτή θα συνεχιστεί μέχρι το 1910. Η περίοδος αυτή συμπίπτει με την έναρξη τουχρονοδιαγράμματος του εξαναγκασμού των Ελλήνων ορθόδοξων χριστιανών να εγκαταλείψουνσιγά σιγά την πατρίδα τους. 

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ότι το φαινόμενο της  μετανάστευσης που προέκυψε δεν

είχε καμία σχέση με κοινωνική κινητικότητα που δημιουργήθηκε κάτω από την επίδραση τηςκρατικής πολιτικής για τον εκπατρισμό. Ο εκτοπισμός για θρησκευτικούς ή εθνικούς λόγους δεναποτελούσε την εποχή εκείνη πολιτική επιλογή των Οθωμανών. Κατά την άποψή μας, δεν υπάρχεικαμία ποιοτική διαφορά ως προς τα αποτελέσματα του εκπατρισμού, είτε αυτός γίνεται επειδή οιάνθρωποι εξαναγκάζονται από την κρατική πολιτική να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους είτεμεταναστεύουν εξαιτίας των αντίξοων συνθηκών διαβίωσης. Και οι δύο τύποι εκπατρισμού είναιπανομοιότυποι από πλευρά ουσίας και προκαλούν κάθε είδους πόνο στους ανθρώπους. 

Αναφέραμε ότι την περίοδο των Οθωμανών ο εκτοπισμός δεν ήταν πολιτική επιλογή που στηριζότανσε θρησκευτικούς ή εθνικούς λόγους. Δεν απείχαν όμως και πολύ οι ημέρες που θα γινόταν πολιτικήεπιλογή ο εκτοπισμός των ανθρώπων για θρησκευτικούς λόγους και θα εφαρμοζόταν κατά τέτοιον

τρόπο, που θα παραβίαζε κατά κράτος τα όρια της λογικής, της συνείδησης, της ηθικής και τηςευσυνειδησίας του κόσμου. 

Τελικά, η εποχή μετά το 1913 υπήρξε η περίοδος που ο εκτοπισμός έγινε πολιτική επιλογή τουοθωμανικού κράτους, γεγονός που δηλητηρίασε τη ζωή ορισμένων λαών που ζούσαν στα εδάφη τηςΜικράς Ασίας. 

Page 20: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 20/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

IV. ΤΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΦΑΡΜΟΖΕΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΥ ΤΩΝΠΛΗΘΥΣΜΩΝ 

Η στροφή του οθωμανικού κράτους στον εκτοπισμό το 1900 είναι αναμφισβήτητα μια εξέλιξη πουσυνάδει με τις συνθήκες που επικρατούσαν στο ίδιο το κράτος, αλλά και με τη διεθνή συγκυρία. Για

να γίνει, λοιπόν, μια ευρύτερη ανάλυση του εκτοπισμού των Ελλήνων και των Αρμενίων από τοοθωμανικό κράτος, πρέπει να εξετάσουμε τις συνθήκες που επικρατούσαν στην αυτοκρατορία καιστον διεθνή της περίγυρο την εποχή εκείνη. 

1. Η πολιτική ελίτ των Οθωμανών και το πρόβλημα της διαιώνισης του κράτους 

Ας κάνουμε την εισαγωγή από εδώ: Ο βασικότερος παράγοντας που έπρεπε να λάβει υπ' όψιν της ηοθωμανική ελίτ, από τη στιγμή της ίδρυσης του κράτους μέχρι την κατάρρευσή του, ήταν ηδιαιώνιση του κράτους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, συνεπώς, του κράτους ήταν η διαιώνιση της

ύπαρξής του μέχρι την αιωνιότητα. 

Ενώ κατά την περίοδο ίδρυσης και ανάπτυξης οι έντονες δραστηριότητες είχαν ως στόχο τηνοργάνωση και την ενδυνάμωση του καθεστώτος, κατά την περίοδο στασιμότητας καιοπισθοχώρησης, μετά τον σουλτάνο Κανουνί, υπερίσχυσαν οι προσπάθειες για κατάληψη τηςεξουσίας. Οι εθνικές εξεγέρσεις που ξέσπασαν εντός των ορίων της αυτοκρατορίας, μετά τη γέννησητου αιτήματος εθνικής ανεξαρτησίας των λαών -που βγήκε στην επιφάνεια μετά τη ΓαλλικήΕπανάσταση του 1798- δημιούργησαν το έντονο αίσθημα στην πολιτική ελίτ ότι απειλούνταν ηδιαιώνιση του κράτους. Αυτό την οδήγησε να διευρύνει το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων της σεόλα τα επίπεδα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα. 

Ο πανοθωμανισμός ή με άλλα λόγια ο οθωμανισμός ήταν ένα ιδεολογικό ρεύμα της εποχής και,όπως ήταν φυσικό, είχε επίσημο χαρακτήρα. 

Η ιδεολογία του οθωμανισμού, που ήταν το μέσο για τη σωτηρία ή τη διαιώνιση του κράτους,αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας οθωμανικής προσωπικότητας πέρα από τη θρησκευτική καιεθνική καταγωγή, αποδίδοντας σε όλους τους πολίτες που ζούσαν στην αυτοκρατορία την υπέρτερηταυτότητα του Οθωμανού. Έτσι, θα κατοχύρωναν τη διαιώνιση του κράτους προτάσσοντας τηνταυτότητα του Οθωμανού μπροστά σε κάθε διασπαστική κίνηση που θα είχε εθνικιστικήπροέλευση. 

Αλλά τα ιδεολογικά ρεύματα που δημιουργούνται με τη βία και ασκούνται μόνο με διανοητικές

δραστηριότητες κατά τρόπο ώστε να μην έχουν κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο δεν μπορούν νασταματήσουν την πορεία της συγκεκριμένης πραγματικότητας που βιώνουν οι άνθρωποι. Κατάσυνέπεια, οι λαοί παρά το ρεύμα του οθωμανισμού, δεν παραιτήθηκαν από τη διεκδίκηση τωνεθνικών αιτημάτων τους. Τα εν λόγω αιτήματα και οι σκληρές απαντήσεις που έδινε το κράτος σεαυτά καθιστούσαν αδύνατη την αφομοίωση του οθωμανισμού και τη διάδοσή του. Γινόταν φανερόδε ότι δεν ήταν η ενδεδειγμένη λύση για την επίλυση του προβλήματος της διαιώνισης του κράτους.Ο οθωμανισμός έχασε τη σημασία του ως πολιτικό ιδεολογικό ρεύμα μετά την απώλεια τωνχριστιανών υπηκόων των Βαλκανίων. 

Μετά το 1878 το μουσουλμανικό στοιχείο είχε αποκτήσει μεγάλη βαρύτητα στο οθωμανικό κράτοςκαι η νέα πολιτική τής ελίτ, για να επιτύχει τη διαιώνιση της εξουσίας, εστιάστηκε στην ενότητα του

Ισλάμ. 

Page 21: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 21/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Οι λαοί που ζούσαν κάτω από τη στέγη του οθωμανικού κράτους και ανήκαν στο ισλαμικόθρήσκευμα θα συσπειρώνονταν γύρω από τη θρησκευτική τους πίστη και θα δημιουργούσαν έναμοντέλο ανάπτυξης που θα στηριζόταν σε αυτή, καθιστώντας έτσι απρόσκοπτη τη διαιώνιση τηςεξουσίας. 

Επειδή οι ιδεολόγοι του πανισλαμισμού δεν στάθμισαν όσο έπρεπε την πραγματικότητα, που λέειότι οι ιδεολογίες δεν έχουν την ιδιότητα να επηρεάζουν καθοριστικά την πλειονότητα των νόμωντης κοινωνικής εξέλιξης, αναπόφευκτα δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τη γέννηση τουαραβικού εθνικισμού στα ανατολικά και τις εξεγέρσεις των μουσουλμάνων που δεν ανήκαν στηντουρκική εθνότητα στα Βαλκάνια. 

Μετά την απόσπαση αυτών των στοιχείων, ο πανισλαμισμός έχασε την εγκυρότητά του για τηνεξασφάλιση της διαιώνισης του οθωμανικού κράτους. Έτσι, ήταν αναπόφευκτη, μετά τη διακήρυξητης Β' περιόδου Συνταγματικής Μοναρχίας (II Mesrutiyet) το 1908, η «εγγραφή» όλων τωνδραστηριοτήτων τους στο ιδεολογικό πλαίσιο του παντουρκισμού, δόγμα το οποίο θα συνεχίσει ναλειτουργεί ιδεολογικά και την περίοδο της Δημοκρατίας.

Αυτές είναι οι βασικές εξελίξεις που παρατηρούνται στην πολιτική ζωή των Οθωμανών σε μιαπερίοδο εκατό χρόνων από το 1789 μέχρι τις αρχές του 1900. 

2. Ο κόσμος μεταξύ των ετών 1789-1900 

Μεταξύ των ετών 1789 και 1900 παρατηρείται μια θεαματική κινητικότητα στην παγκόσμιακοινωνική, πολιτική και οικονομική σκηνή. 

Το  1789 πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία η αστική δημοκρατική επανάσταση. Οι αρχέςελευθερία-ισότητα και εθνικισμός, που σφράγισαν αυτή την επανάσταση, προκάλεσαν μεγάλεςαναταράξεις, μετά από ένα συγκεκριμένο στάδιο ιστορικής εξέλιξης, σε όλους τους λαούς. 

Στα μέσα του 1800 πραγματοποιήθηκε η βιομηχανική επανάσταση. Η Δυτική Ευρώπη μεεπικεφαλής την Αγγλία, χάρη στα γιγαντιαία βήματα που κάνει στον τεχνολογικό και οικονομικότομέα, προσεγγίζει με μεγάλη  ταχύτητα τον ιμπεριαλισμό, που είναι το ανώτερο στάδιο τουκαπιταλισμού. Ο ιμπεριαλισμός, που σημαίνει «ροπή για την ίδρυση αυτοκρατορίας», είναι έναοικονομικό σύστημα που καλείται να επιλύσει ζωτικά προβλήματα που προκύπτουν από τηθεαματική ανάπτυξη της παραγωγής, μέσω της ανεύρεσης νέων αγορών για τα προϊόντα πουπαρήχθησαν, της κατάκτησης των πηγών πρώτων υλών και της απόκτησης νέων εδαφών για τηνεγκατάσταση του πλεονάζοντος πληθυσμού. Η λύση που εφηύρε το σύστημα αυτό για την επίλυσητων προβλημάτων  του ήταν η γνωστή από πολύ παλιά αποικιοκρατία, φυσικά διευρυμένη καιβαθύτερη. 

Η Αγγλία αποικιοποίησε το 1876 μια έκταση 22.500.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Μέσα σε αυτόντον χώρο εξουσίαζε 251.900 ανθρώπους. Οι αποικίες της Ρωσίας ήταν 17 εκατομμύρια τετραγωνικάκαι της Γαλλίας 900.000 τετραγωνικά. Και οι δύο χώρες είχαν συνολικά υπό την εξουσία τους21.900.000 ανθρώπους. Την εποχή εκείνη οι ΗΠΑ, η Γερμανία και η Ιαπωνία δεν είχαν αποκτήσειακόμα αποικίες. Αλλά τις παραμονές του Πρώτου Πολέμου της Μοιρασιάς, δηλαδή το 1914, ηοικονομική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε σε αυτές τις χώρες έκανε επιτακτική την ανάγκη νααποκτήσουν και αυτές αποικίες. Ο πίνακας των αποικιών των μεγάλων χωρών την περίοδο1876-1914 που παραθέτει ο Λένιν στο βιβλίο του Ιμπεριαλισμός έχει ως εξής: 

Page 22: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 22/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Αποικίες των Μεγάλων Κρατών8 

Χώρες  1870  1914 

τετρ. χλμ.  πληθυσμός  τετρ. χλμ.  πληθυσμός 

Αγγλία  22,5  251,9 33,5  393,5 

Ρωσία  17  15,9 17,4  33,2

Γαλλία  0,9 6  10,6  55,5 

Γερμανία  — 2,9 12,3 

ΗΠΑ  — 0,3  9,7 Ιαπωνία  — 0,3  192

Σύνολο  40,4  273,8  65  523,4 

Αποικίες λοιπών χωρών (Βέλγιο, Ολλανδία)  9,9 45,3 

Ημι-αποικίες (Ιράν, Κίνα, Τουρκία)  14,5  361,2

 Άλλες χώρες  28  289,9

Εμβαδόν: Εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα Πληθυσμός: Εκατομμύρια άτομα 

Σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία, η Αγγλία αύξησε τα 22.500.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα πουείχε το 1876 σε 33.500.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα το 1914. Η Ρωσία από 17.000.000 τετραγωνικάχιλιόμετρα έγινε 17.400.000, η Γαλλία από 900.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα έγινε 10.000.000τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι νεότερες καπιταλιστικές χώρες, όπως η Γερμανία, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία,απέκτησαν αντίστοιχα το 1914 αποικίες 2.000.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων 900.000 και 300.000. 

Ο πίνακας αυτός αποκαλύπτει την ανισότητα που υπήρχε στο μοίρασμα της Γης ανάμεσα στουςιμπεριαλιστές. 

 Όταν η Αγγλία διεύρυνε το αποικιοκρατικό της πεδίο και κατά συνέπεια τις αγορές της και τις πηγέςτων πρώτων υλών της, συγκέντρωσε τα ζηλόφθονα βλέμματα των Γερμανών και όλων των άλλων.Αυτοί οι νέοι καπιταλιστές που συνέχιζαν την ανάπτυξή τους με ταχύτατους ρυθμούς ένιωθαν τηνασφυκτική ανάγκη να βρουν αφενός μεν καινούργιες αγορές, για να διοχετεύσουν τα προϊόντατους, αφετέρου δε πηγές πρώτων υλών. Γι' αυτόν τον λόγο ένιωθαν μεγάλη δυσαρέσκεια για τησυγκεκριμένη διανομή εδαφών. Κατά  συνέπεια, είχαν στραμμένα τα μάτια τους στα εδάφη πουείχαν ήδη μοιραστεί. Αυτό σηματοδοτούσε τη διεξαγωγή ενός νέου και σκληρού πολέμουμοιρασιάς. 

 Όσο πλησίαζε το 1914, τόσο οι αντιμαχόμενοι συνέχιζαν με μεγάλη σχολαστικότητα τιςπροετοιμασίες τους στον οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό τομέα. Τα στομάχια που είχαναπειληθεί με πείνα έκαναν πυρετώδεις συσπάσεις για να καταπιούν και να χωνέψουν τις μεγάλεςμπουκιές. 

Σε σχέση με το θέμα που ερευνούμε μας ενδιαφέρουν περισσότερο οι δραστηριότητες τωνΓερμανών, τόσο πριν από την έναρξη του Πολέμου της Μοιρασιάς όσο και κατά τη διάρκειά του.Γιατί την ίδια εποχή που παρατηρείται η άνοδος της Γερμανίας -η οποία ήθελε να βρει νέες αγορέςγια την ταχύτατα αναπτυσσόμενη οικονομία της και να ανοιχτεί στα διεθνή ύδατα, για να εδραιώσειτη θέση της στην οικουμένη- τότε, δηλαδή στις αρχές του 1900, το κόμμα Ένωση και Πρόοδος(Ittihat ve Terakki), που έλεγχε αρχικά μεγάλο μέρος της οθωμανικής διοίκησης και είχε στραμμένοτο πρόσωπό του στη Γερμανία, κατέλαβε εξ ολοκλήρου τον κρατικό μηχανισμό. Γι' αυτόν τον λόγο ηΓερμανία βρίσκεται στο επίκεντρο και προσελκύει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. 

8  V.Ι. Lenin, Emperyalizm Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, σ. 95. 

Page 23: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 23/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

3. Ο Γερμανικός Ιμπεριαλισμός 

Το φλερτ με το κόμμα Ένωση και Πρόοδος και οι συνέπειές του  

 Όταν πλησίαζε ο Πρώτος Πόλεμος Μοιρασιάς, οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί εκπρόσωποιαποχώρησαν από το Duyun-u Umumiye

9

4. Ο εκτοπισμός αρχίζει  

. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της επιρροής των

Γερμανών και των Αυστριακών σε αυτόν τον φορέα. Το γεγονός αυτό βοήθησε το κόμμα Ένωση καιΠρόοδος να «ερωτοτροπεί» με τη Γερμανία πιο ελευθέρα. Τώρα πια οι πόρτες της Μικράς Ασίαςήταν διάπλατα ανοιχτές για τον γερμανικό ιμπεριαλισμό. Το κόμμα Ένωση και Πρόοδος, που είχεεπωμιστεί την επίλυση του προβλήματος της διαιώνισης του κράτους, χρειαζόταν πολύ αυτά ταλεφτά. Από την άλλη πλευρά, η Γερμανία, ενθουσιασμένη από την ευκαιρία που της παρουσιάστηκενα εδραιώσει την οικονομική ηγεμονία της στα πλούσια εδάφη της Μικράς Ασίας, από όπου θαμπορούσε να επεκταθεί στη Μέση Ανατολή, έκανε τρελά σχέδια. Δεν υπήρχε κάτι που να μην τοκάνει, για να άρει όλα τα εμπόδια που θα παρουσιάζονταν. Η φυσική επιρροή που ασκεί η εξαγωγήκεφαλαίου τής παρείχε τη δύναμη να επηρεάζει και να κατευθύνει την πολιτική και κοινωνική ζωή. 

Το κόμμα Ένωση και Πρόοδος παρέδωσε στους Γερμανούς όλες τις σημαντικές διοικήσεις του

οθωμανικού στρατού. Στο Γενικό Επιτελείο τοποθετήθηκε ο στρατηγός Von Seect, στην 1 η Στρατιά(συμπεριλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλια) αρχικά τοποθετήθηκε ο στρατηγόςLiman von Sanders και αργότερα ο Von der Gultz, όταν ο Sanders μετατέθηκε στο μέτωπο τηςΣυρίας. Ο στρατηγός Von der Gultz υπηρέτησε στη συνέχεια στην 6η Στρατιά, στη Μεσοποταμία. ΣτηΣτρατιά της Παλαιστίνης στάλθηκε ο Von Falkenheyn και στο μέτωπο του Σινά ο Kress von Kresstein.

 Όλες επίσης οι σημαντικές υπηρεσίες του Υπουργείου Άμυνας βρίσκονταν υπό τον έλεγχο τωνΓερμανών. Οι Γερμανοί δεν έστειλαν μόνο τους αξιωματικούς τους στους Οθωμανούς, που ήτανσύμμαχοί τους στον Πρώτο Πόλεμο της Μοιρασιάς, αλλά και έναν στρατό ειδικών που απαρτιζόταναπό εμπόρους, αρχαιολόγους, κοινωνιολόγους, οικονομολόγους, γιατρούς, μοναχούς καιεκπαιδευτικούς. Βασική υποχρέωση αυτού του στρατού ήταν η ενδελεχής έρευνα όλων των πτυχώντου μικρασιατικού χώρου. Βασιζόμενοι σε αυτά τα στοιχεία θα προσδιόριζαν ποια ήταν τασυμφέροντα των Γερμανών σε αυτόν τον τόπο. Το επόμενο στάδιο αυτής της διαδικασίας ήταν ηγενναιόδωρη προσφορά συμβουλών για την καθοδήγηση της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικήςζωής με βάση τα γερμανικά συμφέροντα. 

Μία από τις συμβουλές αυτών των ανθρώπων απέβλεπε στην απομάκρυνση, δηλαδή στηνεκκαθάριση από τον μικρασιατικό χώρο, εκείνων των στοιχείων που μπορούσαν να προβάλουνεμπόδια στις διαδικασίες ανάπτυξης των οικονομικών δραστηριοτήτων τους σε αυτή την περιοχή.Και τα στοιχεία αυτά ήταν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, που κρατούσαν στα χέρια τους τις

θέσεις-κλειδιά στους τομείς παροχής υπηρεσιών, εμπορίου και βιομηχανίας της οθωμανικήςοικονομίας. Με τη θέση που κατείχαν οι άνθρωποι αυτοί αποτελούσαν την «πιο παραγωγικήμερίδα» της οικονομίας και μπορούσαν να εμποδίσουν τις δραστηριότητες του γερμανικούκεφαλαίου. Η πρόταση, που στηριζόταν στην ανησυχία ή στην αδυναμία του κόμματος Ένωση καιΠρόοδος να εξασφαλίσει τη διαιώνιση του κράτους, προέβλεπε την αναδιοργάνωση και τη σωτηρίατου κράτους πάνω στην αρχή του φυλετισμού και τη θεμελίωση του πάνω στην εθνική καιθρησκευτική ομογενοποίησή του. Το κοινωνικό σύνολο έπρεπε να αποτελείται από Τούρκους καιμουσουλμάνους και το κράτος να αναδιοργανωθεί στηριζόμενο σε αυτή την τουρκική,μουσουλμανική κοινότητα. 

9  Το εξωτερικό δημόσιο χρέος των Οθωμανών και η επιτροπή διαχείρισής του.  

Page 24: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 24/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Μετά τη χρεοκοπία του πανοθωμανισμού και του πανισλαμισμού, που είχε εναγκαλιστεί σφιχτά ηοθωμανική πολιτική ελίτ, το κόμμα Ένωση και Πρόοδος, που επηρεαζόταν από την εθνικιστικήιδεολογία, βρήκε ένα μεγάλο κλαδί από το οποίο κρατήθηκε με μεγάλο ζήλο και όρεξη. 

Αυτό ήταν η ιδέα της δημιουργίας μιας εθνικά και θρησκευτικά ομογενοποιημένης κοινωνίας και η

οικοδόμηση του κράτους σε αυτά τα θεμέλια. Το επόμενο βήμα που έπρεπε να κάνουν ήταν ηπροσπάθεια εμφύτευσης αυτού του κλαδιού στα εδάφη της Μικράς Ασίας. Αλλά η μετατροπή τηςδομής αυτού του τόπου σε μια ομοιογενή τουρκική και μουσουλμανική κοινότητα ήταν αδύνατο ναπραγματοποιηθεί χωρίς τη συνεργασία των Τούρκων και των μουσουλμάνων. Η Μικρά Ασία έπρεπενα λυτρωθεί από τους χριστιανούς, Έλληνες και Αρμενίους. Η δουλειά όμως αυτή ήταν τόσοδύσκολη, που δεν μπορούσε να ολοκληρωθεί, χωρίς να εμπλακεί κανείς στο έγκλημα ή τοαμάρτημα και χωρίς να κάνει κανείς συνεργό του το τουρκικό-μουσουλμανικό στοιχείο. 

5. Η δημιουργία του ιδεολογικού πλαισίου για τη νομιμοποίηση του εκτοπισμού 

Από την άλλη πλευρά, η Μικρά Ασία επί χιλιάδες χρόνια φιλοξενούσε μια ετερογενή κοινωνικήσυνύπαρξη και ουδέποτε είχαν καταγραφεί συγκρούσεις θρησκευτικού ή εθνικού περιεχομένουμεταξύ των λαών  που ζούσαν στα εδάφη της. Κάθε κοινωνική ομάδα διατηρούσε τον αυθεντικότρόπο διαβίωσής της, αλλά παράλληλα διατηρούσε, όπως ήταν φυσικό, και δοσοληψίεςπολιτιστικού και ανθρωπιστικού περιεχομένου με τις άλλες κοινωνικές ομάδες. Κατά συνέπεια, δενήταν εύκολο να φέρεις αντιμέτωπους αυτούς τους λαούς. Για την υλοποίηση όμως των σχεδίων τουκόμματος Ένωση και Πρόοδος και του γερμανικού ιμπεριαλισμού έπρεπε απαραίτητα να στραφούναυτοί οι λαοί ο ένας εναντίον του άλλου. 

Αυτές οι εστίες μίσους, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να φέρειςαντιμέτωπους τους λαούς είναι η δημιουργία «συσσωρευμένου μίσους», ενεργοποίησαν με μεγάλη

ζέση τους μηχανισμούς σοβινιστικής προπαγάνδας. Εργάστηκαν με τέτοια σοβαρότητα καισχολαστικότητα σε αυτόν τον τομέα, που λίγο  καιρό μετά άρχισαν να εμφανίζονται ρωγμές στηΜικρά Ασία. Μέσα από αυτές τις ρωγμές άρχισαν να αναπτύσσονται οι βλαστοί του δένδρου τηςδυσπιστίας, της ανησυχίας και της εχθρότητας. 

Σε ένα φυλλάδιο που διανεμήθηκε στους κεντρικούς και ανατολικούς νομούς το 1912 έγραφαν ταακόλουθα: «Εάν εμείς οι Τούρκοι πεινάμε και βασανιζόμαστε, υπεύθυνοι για όλα αυτά είναι οιγκιαούρηδες, που κρατούν στα χέρια τους το βιος και το εμπόριό μας! Μέχρι πότε θα κλείνουμε ταμάτια μας στη θρασύτητα και την εκμετάλλευσή τους; Μην αγοράζετε προϊόντα των γκιαούρηδων.Να διακόψετε κάθε είδους επαφές μαζί τους... Γιατί έχετε ανάγκη τη φιλία τους; Τι κερδίζετε από τηδήθεν αδελφική συμβίωση μαζί τους; Εσείς τους προσφέρετε με ειλικρίνεια την αγάπη και τον

πλούτο σας, αλλά εκείνοι...»10

Το ίδιο διάστημα άρχισε η επέλαση στη Μικρά Ασία των μουσουλμάνων της Βαλκανικής, που

. Αυτό το έγγραφο το διένειμε στη Μέση Ανατολή η Deutsche PalestinBank, δηλαδή η Γερμανική Τράπεζα Παλαιστίνης. 

Οι προπαγανδιστές των Νεοτούρκων έτρεχαν από άκρη σε άκρη στη Μικρά Ασία και έλεγανδημόσια: «βρομεροί, άπιστοι (γκιαούρηδες) σκύλοι». «Αυτοί είναι χειρότεροι από την πανούκλα».«Είναι φίδια που τους θρέφουν οι μουσουλμάνοι στον κόρφο τους». «Αυτή η χώρα ανήκει στουςΤούρκους, στους μουσουλμάνους». Κατά συνέπεια, «η χώρα δεν θα βρει τη γαλήνη της αν δενδιωχτούν όλοι αυτοί οι γκιαούρηδες». 

10  Dido Soliria, Benden Selam Söyle Anadolu'ya, σ.45. 

Page 25: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 25/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

διέφευγαν από τον πόλεμο. Ταυτόχρονα, ήρθε στην ημερήσια διάταξη το θέμα της συμμαχίας τωναρμενικών πολιτικών μορφωμάτων, που επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους στα ανατολικά του 

οθωμανικού κράτους, με τη Ρωσία. Οι καταστάσεις αυτές πρόσφεραν νέο και απαράμιλλο υλικόστους προπαγανδιστές των Νεοτούρκων. «Όπως σκοτώνουν και διώχνουν από την πατρίδα τους τονλαό μας οι άπιστοι, έτσι θα κάνουμε κι εμείς». 

Η ανησυχία των προπαγανδιστών μήπως αυτή η καλλιέργεια του μίσους μεταξύ του τουρκικού,μουσουλμανικού στοιχείου με τους χριστιανούς δεν ήταν αρκετή για να στρέψει τον έναν εναντίοντου άλλου ή να αφήσει παγερά αδιάφορους τους μεν έναντι των μέτρων που θα εφαρμόζοντανεναντίον των άλλων -στην περίπτωση αυτή η σιωπή σήμαινε και συμμετοχή στο έγκλημα- διεύρυνετο πεδίο των δραστηριοτήτων τους. «Όταν βγουν από τη μέση οι γκιαούρηδες, τα ακίνητα, τα αγαθάτους, και όλα όσα έχουν θα ανήκουν στους μουσουλμάνους. Θα τους πάρουμε ακόμα και τα μυαλάτους». Δεν ήταν δυνατόν οι άπληστες μάζες να αδιαφορήσουν για αυτές τις εκθαμβωτικές, αλλάταυτόχρονα πολύ βρόμικες υποσχέσεις. 

Μια άλλη επίσης υπόσχεση, «δεν θα πειράξουμε ούτε την τρίχα των λιποτακτών φαντάρων που

σκοτώνουν χριστιανούς», υπήρξε αρκετά δελεαστική. 

Ασφαλώς, θα ήταν άδικο να ισχυριστεί κανείς ότι όλοι οι μουσουλμανικοί λαοί της Μικράς Ασίαςπαραδόθηκαν σε αυτή την προπαγάνδα και τις υποσχέσεις. Υπήρχε μια σημαντική μερίδαανθρώπων που δεν έχασαν την ανθρωπιά τους και δεν επικρότησαν όλα όσα έγιναν κατά τηδιάρκεια της εκκαθάρισης, αρχικά των Αρμενίων και στη συνέχεια των Ελλήνων. Αυτοί οι άνθρωποιαντιστάθηκαν και πρόσφεραν βοήθεια, θέτοντας σε μεγάλους κινδύνους τους ίδιους τους εαυτούςτους. Έχοντας, βέβαια, κανείς υπ' όψιν του τα επιτεύγματα των εταίρων, του κόμματος Ένωσης καιΠρόοδος και των Γερμανών, διαπιστώνει ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν κατάφεραν να ασκήσουν καμίασημαντική επιρροή. 

Ορισμένοι άνθρωποι πήραν τα όπλα στα χέρια τους και συμμετείχαν με όλη τη δύναμη της ψυχήςτους στους τσέτες του κόμματος Ένωση και Πρόοδος. Οι λιποτάκτες του στρατού επιδόθηκαν σεάγριο κυνηγητό των χριστιανών και ορισμένοι «ατσίδες» χωρικοί λεηλάτησαν τα αγαθά και τιςπεριουσίες των μέχρι χτες γειτόνων τους. 

Εάν οι αγρότες έτρεχαν να απολαύσουν το θέαμα των Αρμενίων μανάδων που βάδιζαν με σχισμέναρούχα, ανακατεμένα μαλλιά, κρατώντας τα βρέφη στην αγκαλιά τους και στα χέρια τους τα μικράπαιδιά που μόλις είχαν μάθει να περπατούν, εάν εγκατέλειπαν αβοήθητους στην τύχη τουςηλικιωμένους που σωριάζονταν κάτω μην μπορώντας να συνεχίσουν άλλο την πορεία τους, εάνάκουγαν τον συριγμό του μαστίγιου των αστυνομικών που χτύπαγαν αδιάκοπα, νέους και γέρουςαδιακρίτως ηλικίας, εάν δεν ανταποκρίνονταν στις κραυγές που ζητούσαν οίκτο και έκαναν τον

ουρανό να αναστενάζει, εάν δεν έβλεπαν τα δάκρυα που κυλούσαν σαν χείμαρροι και εάν επιπλέονέτρεχαν να λεηλατήσουν τα αγαθά όσων υπέφεραν, σημαίνει ότι είχαν καρπίσει και αναπτυχθεί οισπόροι του μίσους και της εχθρότητας. Σημαίνει, επίσης, ότι είχε δολοφονηθεί η ανθρωπιά πουείχαν μέσα τους. 

Και αυτό φανέρωνε ότι έφτασε η ημέρα της εκκαθάρισης και του ομαδικού διωγμού. 

6. Η εφαρμογή της νομιμοποιημένης πολιτικής του εκτοπισμού 

Ο υπουργός Εσωτερικών Ταλαάτ Πασά έστειλε το 1915 στους νομάρχες των περιοχών που ζούσαν

Αρμένιοι το ακόλουθο διάταγμα: 

Page 26: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 26/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

«Αίρεται ολοσχερώς το δικαίωμα διαβίωσης και εργασίας των Αρμενίων στα εδάφη της Τουρκίας. Ηκυβέρνηση που ανέλαβε όλη την ευθύνη για το θέμα αυτό διέταξε να μην εξαιρεθούν από αυτήνούτε τα μωρά της κούνιας»11

Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής αυτής της εντολής «όσο τραγικοί και αν είναι οι τρόποι εξόντωσης,

θα θανατωθούν αδιακρίτως γυναίκες, παιδιά, άρρωστοι, χωρίς να δίνεται καμία σημασία στη φωνήτης συνείδησης»

.

12

 

11  A. Andonian, op.cit. σ. 33 Teilirian Davasi  , 3 nolu belge.

12  A. Andonian, op. s. 45 (Orijinal kopya, σ. 146) Trilirian Davasi  , 3 nolu belge.

.

Τα γεγονότα ή η αλυσίδα των γεγονότων άρχισαν όταν ανέλαβε δράση η μυστική μιλιταριστικήοργάνωση Teskilat-i Mahsusa, που ιδρύθηκε από το κόμμα Ένωση και Πρόοδος για σκοτεινούςσκοπούς. Οι Αρμένιοι, που ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους με ανελέητη βαρβαρότητα, σύρθηκανστους δρόμους πεινασμένοι, διψασμένοι, εξαθλιωμένοι, για να πεταχτούν έξω από τα σύνορα. Αλλάοι εμπνευστές του εκτοπισμού επιθυμούσαν να φτάσουν όσο το δυνατόν λιγότεροι άνθρωποι πέρααπό τα σύνορα. Την επιθυμία αυτή τη συνόδευσε ένα κύμα μεγάλων σφαγών. Μέσα στο χαοτικόκλίμα του Πρώτου Πολέμου Μοιρασιάς και το σκοτάδι του καπνού και της σκόνης που κάλυψε τηνατμόσφαιρα, το δίδυμο των Ενωτικών και των Γερμανών κατάφερε να αφανίσει ένα περίπου

εκατομμύριο Αρμενίους στα εδάφη της Μικράς Ασίας και έτσι να λύσει ένα από τα προβλήματά του.Η παγκόσμια κοινή γνώμη, παρότι ήταν βυθισμένη στη φρίκη του Πρώτου Πολέμου Μοιρασιάς,συγκλονίστηκε από τη μορφή και τη διάσταση της γενοκτονίας και αντέδρασε επικριτικά, έστω καιαν δεν μπόρεσε να παρεμποδίσει τα γεγονότα. 

Είχε έρθει η σειρά της κάθαρσης της άλλης ομάδας. Πριν περάσουμε όμως σε αυτό το θέμανομίζουμε ότι πρέπει να αναφερθούμε στις ανακοινώσεις του γερμανικού ιμπεριαλισμού, πουαποποιείται σήμερα κάθε σχέση με το έγκλημα της γενοκτονίας. 

Οι ισχυρισμοί της Γερμανίας, ότι δεν γνώριζε τίποτα για τα τεκταινόμενα και ότι δεν είχε καμίασχέση με αυτά, δεν έχουν ψήγμα πειστικότητας, γιατί είναι γνωστό ότι η χώρα αυτή κατείχε στον

στρατό θέσεις-κλειδιά, είχε οργανικούς δεσμούς με το κόμμα Ένωση και Πρόοδος και είχε σχεδόνκαταλάβει τη Μικρά Ασία με στρατιά πρακτόρων, στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και τεχνικόπροσωπικό. Η γενοκτονία είναι ένα γεγονός που δεν το διεκδικεί και δεν το υπερασπίζεται μεκανέναν τρόπο κανείς. Αυτοί όμως που ενέχονται σε τέτοιες πράξεις οφείλουν έναντι ολόκληρης τηςανθρωπότητας να παραδεχθούν τις ευθύνες τους, να ντρέπονται για αυτά που έκαναν και ναεκφράζουν δημόσια αυτά τα αισθήματά τους, καθώς και να αποζημιώνουν τα θύματά τους. Αυτούτου είδους η συμπεριφορά θα αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα στη διάπραξη εγκλημάτων, όπωςο εκτοπισμός και η γενοκτονία. 

Page 27: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 27/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

V. Ο ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ(1914-1924) 

Δεύτερος στόχος ήταν οι Έλληνες, που αριθμούσαν 2.000.000 άτομα στη Μικρά Ασία, στις αρχές του191413

1. Λευκός θάνατος 

. Οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν τώρα για αυτούς. Επειδή ο ελληνικός πληθυσμός ήταν

διασκορπισμένος σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας, όπως η Μαύρη Θάλασσα, ο Μαρμαράς, τοΑιγαίο, η Καππαδοκία, δεν ήταν εύκολος ο αφανισμός του με τον ίδιο τρόπο που έγινε η σφαγή τωνΑρμενίων. Αφενός η δημογραφική κατανομή του πληθυσμού, αφετέρου η αρνητική στάση τηςδιεθνούς κοινής γνώμης που δημιουργήθηκε από τον διωγμό και τη γενοκτονία των Αρμενίων,έκανε πολύ δύσκολη τη γενοκτονία των Ελλήνων. 

Βέβαια, η κατάσταση αυτή δεν τους ανάγκαζε να παραιτηθούν και από τα σχέδια εθνοκάθαρσης,αφού οι λύσεις που μπορούσε να επινοήσει η παράδοση του συνωμοτικού κράτους συνεργαζόμενομε τους αμαρτωλούς Γερμανούς ήταν ανεξάντλητες. Εξάλλου, η σκοτεινή και σκονισμένηατμόσφαιρα που επικρατούσε λόγω του συνεχιζόμενου Πολέμου της Πρώτης Μοιρασιάς τουςπρόσφερε μοναδικές δυνατότητες να φτιάξουν καινούργια, κατάλληλα σχέδια για τους σκοτεινούς

σκοπούς τους. 

 Ένας από τους σημαντικούς διοικητές του οθωμανικού στρατού, ο Βεχήπ Πασά, ετοίμασε, τονΝοέμβριο του 1916 «μαζί με τους Γερμανούς συμβούλους του ένα σχέδιο στρατιωτικήςασφάλειας». Το σχέδιο προέβλεπε ότι «για λόγους ασφαλείας έπρεπε να μεταφερθούν όλοι οιχριστιανοί που ζούσαν στο ρωσικό μέτωπο, πενήντα χιλιόμετρα πίσω από το σημείο εκείνο». 

Η κήρυξη του πολέμου εκ μέρους της Ρωσίας τον Μάρτιο του 1916 και η επέλαση του στρατού τηςαπό το Μπατούμ και το Καρς στα οθωμανικά εδάφη ήταν η πρόφαση για την εκπόνηση και τηνεφαρμογή αυτού του σχεδίου. Το γεγονός ότι οι Έλληνες κάτοικοι της Μαύρης Θάλασσας ήτανχριστιανοί ορθόδοξοι πιθανόν να οδηγούσε στη συμμαχία των ανθρώπων  αυτών με τους Ρώσους,κάτι που θα προκαλούσε σοβαρό πρόβλημα ασφάλειας για τους Οθωμανούς. 

Για την αποφυγή λοιπόν αυτού του ενδεχόμενου έπρεπε οι Γερμανοί και οι Ενωτικοί να λάβουνκάποια προληπτικά μέτρα. 

Με τα μέτρα αυτά εξασφαλιζόταν η μετακίνηση όλων των χριστιανών που ζούσαν στην περιοχή τηςΜαύρης Θάλασσας, από την Τρίπολη του Ευξείνου, την Μπάφρα, τη Σαμσούντα μέχρι τη Σινώπη, σε

απόσταση πενήντα χιλιομέτρων νοτιότερα. 

Τον Νοέμβριο του 1916 τέθηκε σε εφαρμογή αυτό το σχέδιο. Σε συνθήκες βαρυχειμωνιάς, μεφοβερό κρύο και χιόνι, ανάγκασαν όλους τους Έλληνες ορθόδοξους χριστιανούς, αδιακρίτωςηλικίας, νέους γέρους, γυναίκες και παιδιά, να μετακινηθούν στα νότια, χωρίς επιπλέον να τουςεπιτρέψουν να πάρουν μαζί τους τίποτα πέρα από ελάχιστα χρειώδη που μπορούσαν ναμεταφέρουν. Η διαταγή δεν είχε εξαιρέσεις. Δεν έδειξαν την παραμικρή επιείκεια ούτε στουςαρρώστους, ούτε στους υπερήλικες που δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν. 

Οι Έλληνες ξεχύθηκαν κατά κύματα στους δρόμους ξεριζωμένοι από την πατρίδα, από τον τόπο  

13  Ο Κιτσίκης στο βιβλίο του Türk-Yunan Ιmparatorlugu , σ. 212 υπολογίζει ότι οι Έλληνες της Μικράς Ασίας προσέγγιζαν τα δύο

εκατομμύρια. Η Εγκυκλοπαίδεια του Ελευθερουδάκη αναφέρει ότι την ίδια περίοδο οι Έλληνες αριθμούσαν 2.200.000 άτομα. 

Page 28: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 28/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

τους. Ένας πόνος βαθιά στην ψυχή τους τους υπενθύμιζε αυτά που έπαθε ένας άλλος χριστιανικόςλαός, οι Αρμένιοι, πριν από έναν περίπου χρόνο. Οι Αρμένιοι, που σφαγιάστηκαν κατά μήκος τωνποταμών και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στα νερά... Οι Αρμένιοι που πυρπολήθηκαν ολοζώντανοιμέσα στις κατάμεστες εκκλησίες.... Την ώρα που συνέβαιναν όλα αυτά, οι Έλληνες έντρομοικλείστηκαν στα σπίτια τους, βούλωσαν τα αφτιά τους, για να μην ακούν τις κραυγές, και σφάλιξαν

σφιχτά τα μάτια τους. Δεν πίστευαν ότι υπήρχε περίπτωση να εφαρμοστούν παρόμοια μέτραεναντίον τους, γιατί, όπως έλεγαν, «εμείς έχουμε ένα κράτος σαν την Ελλάδα, δεν μπορούν να μαςκάνουν τέτοια πράγματα, δεν θα τους το επιτρέψουν». Είχαν την τάση μέσα στην απελπισία τους νατρέφουν ελπίδες και να βλέπουν  ένα φέγγος. Τα γκρίζα σύννεφα που συσσωρεύονταν διαρκώςπάνω από τη Μαύρη Θάλασσα, δεν τους επέτρεψαν ποτέ να απαλείψουν από τις ψυχές τους τονμύχιο φόβο ότι το μέλλον επρόκειτο να είναι μαύρο. 

Οι τσέτες, που ορμούσαν στα χωριά και τις κωμοπόλεις που εγκαταλείπονταν από τουςξεριζωμένους, αρχικά επιδίδονταν -κατ' εντολή πάντα της οργάνωσης Teskilat-i Mahsusa- σελεηλασίες και στη συνέχεια έκαιγαν και κατέστρεφαν τα πάντα, ώστε να μην αφήσουν πίσω τίποταπου να θυμίζει εκείνους που έφυγαν. Οι ξακουστές θύελλες της Μαύρης Θάλασσας και οι

καταρρακτώδεις βροχές αναλάμβαναν να ξεπλύνουν τα αποκαΐδια. Έτσι, λίγο καιρό μετά δεν θαέμενε ούτε ένα μικρό σημάδι σε εκείνα τα μέρη που να θυμίζει τους Έλληνες. Σαν να μην είχε ζήσειγια αιώνες κανένας άλλος λαός πέρα από τους μουσουλμάνους σε ολόκληρη την περιοχή πουξεκινούσε από την Τρίπολη του Πόντου μέχρι τη Σαμσούντα. 

Με γκρεμισμένα τα όνειρά τους για επιστροφή στα σπίτια τους, οι άνθρωποι που ξεχύθηκαν στουςδρόμους συνειδητοποίησαν την πικρή πραγματικότητα με όλη τη γύμνια και την ψυχρότητά της,όταν κοίταξαν πίσω και είδαν τους καπνούς από τις μισοσβησμένες εστίες τους να υψώνονται στουςουρανούς. Δεν θα επέστρεφαν ποτέ πια στα σπίτια τους. 

Το δυσάρεστο όμως παιχνίδι που τους ετοίμαζε η μοίρα -το κόμμα Ένωση και Πρόοδος και ο

γερμανικός ιμπεριαλισμός- δεν περιοριζόταν σε αυτά. Ορισμένοι από αυτούς παγιδεύτηκαν καισφάχτηκαν από τους ίδιους τσέτες, πριν ακόμα απομακρυνθούν από τα χωριά τους. Οι τσέτες τούςέπνιγαν μόλις έστριβαν τη γωνία και χάνονταν από τα βλέμματα των συγχωριανών τους. Άλλοι πάλιπέθαναν στους μακρινούς δρόμους της εξορίας. 

Αυτή η εξορία ήταν μια διαφορετική εξορία από τις άλλες. Ο τελικός στόχος αυτής της εξορίας ήτανο θάνατος. Αρχικά, τους είπαν ότι θα αποσυρθούν πενήντα χιλιόμετρα νοτιότερα, ενώ στηνπραγματικότητα ο δρόμος που θα διέσχιζαν ήταν το λιγότερο διακόσια χιλιόμετρα. Η πορεία πουπραγματοποιείται μέσα σε αφόρητο κρύο και κάτω από πυκνή χιονόπτωση, υπό την καθοδήγησηενός αξιωματικού που κραδαίνει στα χέρια του μαστίγιο, δεν αποτελεί οπισθοχώρηση αλλάεξορισμό. Εξορισμό που τελικός σταθμός του είναι ο θάνατος... 

Οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της πορείας πάγωσαν από το ψύχος, αποδεκατίστηκαν από τιςεπιδημίες και εξουθενώθηκαν από την πείνα. Ο αριθμός των Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους, είτεστην περιοχή μεταξύ Τρίπολης και Σινώπης είτε στα χωριά τους είτε δολοφονήθηκαν στους δρόμουςή πέθαναν κατά τη διάρκεια της πορείας προς την εξορία, ανέρχεται στους 350.000. Όσοικατάφεραν να σωθούν από τις σφαγές πριν από την εξόριση, όσοι επέζησαν από την πορεία ήγλύτωσαν διαφεύγοντας μετά από απεγνωσμένες προσπάθειες στο εξωτερικό, έγιναν ζωντανοίμάρτυρες των γεγονότων. Η φωνή όμως των ανθρώπων αυτών, όπως ήταν φυσικό, έκανε αρκετόκαιρό να ακουστεί. Έτσι, δεν μπόρεσε να παρεμποδίσει την εφαρμογή αυτού του σχεδίου. 

Το σχέδιο, που ονομάστηκε από τους ιστορικούς «Λευκός Θάνατος», εφαρμόστηκε μέχρι το τέλος

με μεγάλη ψυχραιμία και επιτυχία. Σημαντική μερίδα Ελλήνων έσβησε στη Μικρά Ασία, χωρίς ναχρησιμοποιήσει ούτε μία σφαίρα ή ξιφολόγχη, είτε γιατί πέθαναν είτε γιατί διέφυγαν στο εξωτερικό.

Page 29: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 29/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Η σκόνη και η καπνιά του Πρώτου Πολέμου Μοιρασιάς δημιούργησε ένα παραπέτασμα πουσκέπασε τα μέτρα που εφαρμόστηκαν εναντίον τους. 

Παρά το γεγονός ότι πολλοί Έλληνες είχαν βρει τον θάνατο, είχαν μείνει πολλοί άνθρωποι πουέπρεπε να αφανιστούν, γι' αυτό θα εκπονηθούν νέα σχέδια για τις περιοχές εκείνες που δεν υπήρχε

η ρωσική απειλή. 

2. Amele Taburlari (Τάγματα Εργασίας) 

Τα Τάγματα Εργασίας, που ονομάζονταν και τάγματα θανάτου και άρχισαν να συγκροτούνται απότο 1914, υπήρξαν ένας άλλος τρόπος μείωσης του μη μουσουλμανικού πληθυσμού. 

 Όταν το οθωμανικό κράτος αποφάσισε να συμμετάσχει στον πόλεμο, εξέδωσε εντολήεπιστράτευσης των μη μουσουλμάνων πολιτών. Αλλά οι νεαροί Έλληνες που συγκεντρώνονταν γιανα υπηρετήσουν στον στρατό στέλνονταν στα Τάγματα Εργασίας. Η Μικρά Ασία συγκλονιζόταν απότα κύματα των μη μουσουλμάνων πολιτών που έτρεχαν από παντού για να συμμετάσχουν σταΤάγματα Εργασίας. 

 Όπως μπορεί να υποθέσει κανείς, οι συνθήκες διαβίωσης που προσφέρονταν σε αυτούς  τουςανθρώπους, που ανέλαβαν το καθήκον να σπάνε πέτρες, να σκάβουν τούνελ και να φτιάχνoυνδρόμους, βρίσκονταν στα κατώτερα δυνατά επίπεδα ανθρώπινης επιβίωσης. 

Η τροφή που τους πρόσφεραν ήταν ελάχιστη. Την ώρα που βογκούσαν από το μαρτύριο της πείνας,τους ζητούσαν να εργάζονται επί δεκαοχτώ ώρες, να σπάνε πέτρες, να σκάβουν τούνελ και ναφτιάχνουν δρόμους. Η τιμωρία τους για τη μείωση της προσφερόμενης εργασίας ήταν το μαστίγιο,φτιαγμένο από ουρά βοδιού, που έσκαγε στην πλάτη τους. 

Τα καταφύγια στα οποία διανυκτέρευαν ήταν βρόμικες ανθυγιεινές στρούγκες και για κρεβάτιαχρησιμοποιούσαν το χωματένιο δάπεδο. Δεν είχαν τη δυνατότητα να πλυθούν και να καθαρίσουν.Ούτε η αιμόπτυσή τους ούτε ο θάνατός τους από τον τύφο συγκίνησε τους Τουρανιστές νέουςΟθωμανούς. 

Οι άνθρωποι που οδηγήθηκαν στα Τάγματα Εργασίας πέθαναν ένας ένας εργαζόμενοι επί μέρεςνηστικοί και άυπνοι, κάνοντας αιμοπτύσεις ή τρέμοντας από τον τύφο. Όπως ακριβώς τοεπιθυμούσαν οι δήμιοί τους, ήσυχα, σιωπηρά και χωρίς να σπαταλήσουν ούτε μία σφαίρα, ούτε μίαξιφολόγχη. Ο θάνατος με τους τρόπους που προαναφέραμε των 2.300 από τους 3.000 άνδρες πουυπηρετούσαν στο Δεύτερο Τάγμα Εργασίας στο χωριό Κιλίς της Άγκυρας μας δίνει τη δυνατότητα ναυπολογίσουμε το ποσοστό θανάτων στο σύνολο των Ταγμάτων Εργασίας. 

Από την άλλη πλευρά, συνεχιζόταν το ανελέητο κυνηγητό των Ελλήνων από τους λιποτάκτες τουστρατού, τους οποίους υποσχέθηκαν να αμνηστεύσουν έναντι του αφανισμού των χριστιανών απότη Μικρά Ασία. Έτσι, δρούσε ένας άλλος βραχίονας της πολιτικής εκκαθάρισης του μικρασιατικούχώρου από τους Έλληνες. 

Ο στόχος εκείνων που έβγαλαν στους δρόμους, στα μέσα του χειμώνα, κάτω από πυκνό χιόνι,αρρώστους, ηλικιωμένους, νέους, γυναικόπαιδα, μικρές κοπέλες, χωρίς να συμπονέσουν τα δάκρυακανενός, για να διανύσουν μια απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων, ή υποχρέωναν τους άνδρες ναεργάζονται εξοντωτικά δεκαπέντε έως δεκαοχτώ ώρες ημερησίως, προσφέροντάς τους ελάχιστητροφή, ελάχιστο ύπνο είναι τόσο προφανής, που δεν χρειάζεται κανένα περαιτέρω σχόλιο.Επιθυμούσαν τον θάνατο αυτών των ανθρώπων από κρυολόγημα, από ασθένειες ή από τη σκληρή

Page 30: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 30/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

εργασία στα Τάγματα Εργασίας. Επίσης, οι συμμορίες των λιποτακτών στρατιωτών εργάστηκαν γιατον ίδιο σκοπό στα μέρη που δεν μπορούσε να φτάσει απευθείας το κράτος. Στο τέλος αυτής τηςπολύμορφης δράσης έφτασαν βήμα προς βήμα στον επιδιωκόμενο σκοπό. Πραγματοποιήθηκε ηθρησκευτική και εθνική ομογενοποίηση της Μικράς Ασίας. 

Τις ημέρες εκείνες, όταν από τη μια ο πόνος και τα δάκρυα της βιαιότητας που στρεφόταν εναντίοντων Ελλήνων έπνιγαν την ατμόσφαιρα και από την άλλη έπνεε άνεμος που αμαύρωνε τιςσυνειδήσεις, δεν ετίθετο θέμα για διαφορετική ιθαγένεια του ελληνικού πληθυσμού πέρα απόαυτήν του Οθωμανού υπηκόου, ούτε για κατάληψη της Δυτικής Μικράς Ασίας από τον ελληνικόΣτρατό. 

Οι Τουρανιστές Οθωμανοί, στο όνομα της εξασφάλισης της διαιώνισης του κράτους, έπαιζανανελέητα και ποταπά ένα βρόμικο παιχνίδι σε βάρος της ζωής των αθώων πολιτών που ζούσανεντός των ορίων της κυριαρχίας τους και ανήκαν στους υπηκόους τους. Θα διακόψουν αυτό τοπαιχνίδι για ένα σύντομο διάστημα μετά την ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της στο τέλοςτου Πρώτου Πολέμου Μοιρασιάς, το 1918. Θα συνεχίσουν να παίζουν αυτό το παιχνίδι, διογκωμένο

και για μεγαλύτερη χρονική περίοδο, αρχής γενομένης στις 19 Μαΐου 1919. Τη φορά αυτή, μάλιστα,θα παίξουν επιπλέον και σε ένα «νομιμοποιημένο επίπεδο». 

3. Η διαδικασία εκτοπισμού επιταχύνθηκε μετά την ελληνική εισβολή 

Η  15η Μαΐου 1919 είναι η ημέρα που ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, για νακαταλάβει την περιοχή του Αιγαίου. Σε μια περίοδο που οι Έλληνες στρατιώτες προχωρούσανκαθημερινά στην περιοχή του Αιγαίου, χωρίς να συναντήσουν καμία σοβαρή αντίσταση, τοοθωμανικό κράτος υπό την ηγεσία των Ενωτικών αντί να πολεμάει με αυτές τις ξένες δυνάμειςστράφηκε εναντίον του ελληνικού πληθυσμού. 

Η κυβέρνηση αποφάσισε  το καλοκαίρι του 1919 να μαζέψει όλο τον ανδρικό πληθυσμό των 

Ελλήνων που ήταν Οθωμανοί υπήκοοι, αρχικά όσους ζούσαν στα δυτικά και στη συνέχεια σεολόκληρη τη Μικρά Ασία. Η απόφαση, σε πρώτη φάση, θα εφαρμοζόταν εναντίον των ενηλίκωνανδρών. 

Οι χωροφύλακες έλεγχαν, από τον Αύγουστο του 1919, ένα προς ένα τα σπίτια, έπαιρναν τουςεργαζόμενους, ενήλικες οικογενειάρχες και τους συγκέντρωναν στις πλατείες των πόλεων και τωνχωριών. Οι άνθρωποι αυτοί σήκωναν στους ώμους τους έναν τορβά με τρόφιμα και ξεκινούσαν σεστοίχιση την πορεία τους προς το άγνωστο, αφήνοντας πίσω τους όλους τους αγαπημένους,πνιγμένους στα δάκρυα και στη θλίψη. Κυκλοφορούσαν φήμες ότι στέλνονται εξορία σε πόλεις

όπως η Καισάρεια, η Μαλάτια και το Ερζερούμ, αλλά δεν ήταν σαφές τι ακριβώς τους περίμενε εκεί. Ήταν αβέβαιο το μέλλον τους. Διατηρούσαν ακόμα νωπή στη μνήμη τους την οδυνηρή δοκιμασίαεκείνων που οδηγήθηκαν στα Τάγματα Εργασίας -ή αλλιώς τάγματα θανάτου- στα βάθη της ΜικράςΑσίας, μερικά χρόνια πριν, για να «εργαστούν». Οι Έλληνες ήταν αδύνατο να κάνουν καλοπροαίρετασχόλια για αυτό το νέο συμβάν. Παλιές αναμνήσεις που είχαν καλυφθεί με ένα λεπτό στρώμαομίχλης ξεπετάχτηκαν ολοζώντανες από τη βαθιά ύπνωση και επανήλθαν στη θύμηση αυτών τωναπελπισμένων ανθρώπων. 

Οι Ελληνίδες, που έχασαν τους πατεράδες, τους άντρες, τους γιους, όλους τους ενήλικους άρρενες,γεμάτες έκπληξη και μη γνωρίζοντας ακόμη τι θα κάνουν, συγκλονίστηκαν από ένα νέο κύμααιφνιδιασμού μέσα στο σύντομο διάστημα μίας εβδομάδας. 

Οι Τουρανιστές Οθωμανοί μάζεψαν όλους τους άνδρες που απέμειναν πίσω άνω των 18 ετών και

Page 31: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 31/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

άρχισαν να τους οδηγούν εφ' ενός ζυγού στην εξορία μέσα από απροσπέλαστα βουνά. Μίαεβδομάδα μετά οι άνδρες άνω των 15 οδηγήθηκαν, και πάλι εφ' ενός ζυγού, σε εκείνη την πορείαπου κανείς δεν ήξερε που οδηγούσε και με ποιον τρόπο θα ολοκληρωνόταν. Το οθωμανικό κράτοςυπό την ηγεσία των Ενωτικών ήταν αποφασισμένο να ποτίσει με δηλητήριο τη ρίζα όλων τωνΕλλήνων ανδρών. Ασφαλώς, αργότερα θα ερχόταν και η σειρά των γυναικών και των παιδιών που

έμειναν πίσω. Των Ελληνίδων, που έχασαν όλους τους άνδρες, τους συζύγους, τους πατεράδες καιτα δεκαπεντάχρονα αγόρια τους και παρ' όλα αυτά προσπάθησαν να θάψουν τον πόνο που έκαιγετην καρδιά τους και με σπασμένα φτερά να καταφέρουν να συνεχίσουν τη ζωή όλων όσοιαπέμειναν, πολεμώντας με τα χέρια και τα νύχια τους. Η σειρά αυτών των γενναίων και άξιωνγυναικών... 

Ας προσέξουμε αυτές τις λίγες αφηγήσεις που περιγράφουν περιληπτικά την επιτάχυνση τουεκτοπισμού μετά την ελληνική κατοχή. Θα μας διηγηθούν με τέτοια σαφήνεια και ειλικρίνεια όλαόσα συνέβησαν, που δεν θα χρειαστεί κανένα περαιτέρω σχόλιο. 

«Στην αρχή εξαφανίστηκαν όλοι οι αρτιμελείς άνδρες που ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία. Στη συνέχεια

στοίβαξαν τις γυναίκες, τα κοριτσόπουλα, τα παιδιά στο σπίτι και στον στάβλο του Κατιρτζί Αλή, πουβρισκόταν δίπλα στο καρακόλι. (...) Θα σας στείλουμε όλους στην Ελλάδα. Στείλαμε πρώτα τουςάνδρες σας. Εκεί θα τους ανταμώσετε, τους είπαν. (...) Αφού έκλεισαν τα γυναικόπαιδα στο σπίτιτου Κατιρτζί Αλή, ορισμένοι αγάδες του Χονάζ της εποχής εκείνης, ορισμένοι ζαπτιέδες (...)λεηλάτησαν, λήστεψαν τα σπίτια των Ελλήνων. (...) Άρπαξαν ό,τι υπήρχε στα σπίτια τους, μέχρι τακεραμίδια, τις πόρτες και τα παράθυρα. Ορισμένοι έγιναν πλούσιοι από αυτές τις ληστείες»14

«Από το Honaz  μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό Kocabas 14-15 περίπου ζαπτιέδες προκάλεσανπολλά βάσανα και καημούς στις γυναίκες και στα κοριτσόπουλα, ανάμεσα στους αγρούς και σταχαντάκια... Αργότερα μάθαμε ότι ορισμένες τις έσφαξαν στο Sapanca Bogazi. Κανείς δεν γνωρίζει ανδιασώθηκε καμία ή όχι»

.

15

Καισάρεια, χωριό Beskardes, έτος 1919-1920, ο Βασίλης Καραμπάς περιγράφει: «Όταν έγινε ηεπιστράτευση του 1914, ο πατέρας μου πήγε στον στρατό. Είχα τρεις θείους

.

16. Εμείς ήμασταντέσσερα αδέλφια. Αργότερα πήραν όλους τους άνδρες του χωριου κι έφυγαν. Έμειναν πίσω οιγυναίκες και τα παιδιά. (...) Οι άνθρωποι από τα γύρω χωριά άρχισαν να προκαλούν πολλέςστεναχώριες στα δικά μας χωριά. Έρχονταν 15-20 έφιπποι τσέτες. "Οι Έλληνες έσφαξαν Τουρκάλεςκαι σκότωσαν παιδιά" (...) έλεγαν. Άρχισαν να κάνουν τα ίδια και σε εμάς (...) Ποιο ήταν το σφάλμαμας; (...) Κάθονταν στη μέση του χωριού και έλεγαν "θα μας φέρετε τόσα χρήματα". Τι θα κάνεις, θαδώσεις. Όσα μαζεύαμε πηγαίναμε και τους τα δίναμε»17

Αμάσεια, χωριό Tasova-Hacibey, έτος 1921, μήνας Ιούνιος, ο Βασίλης Βασιλειάδης αναφέρει:

«Τσαπίζαμε καλαμπόκια στο Ferizdag. Έφτασε το μαντάτο. Οι τσέτες του Τοπάλ Οσμάν χτύπησαν τοελληνικό χωριό Hacibey στις όχθες του ποταμού Yasilirmak. Μάζεψαν όλους τους κατοίκους τουχωριού, τους έσφαξαν στις όχθες του  ποταμού και τους έριξαν μέσα στα νερά. (...) Διασώθηκανμόνο 18 άτομα που κρύφτηκαν και παρέμειναν στο χωριό. Όλοι οι άλλοι χάθηκαν. (...) Αυτοί πουτους χτύπησαν ήταν οι τσέτες του Τοπάλ Οσμάν, οι Τούρκοι των γύρω χωριών»

.

18

«Το ξημέρωμα, πριν ακόμα χαράξει η ημέρα, οι Τούρκοι περικύκλωσαν το Kizolduren. Αυτοί που τοπερικύκλωσαν (...) ήταν Τούρκοι από τα γύρω χωριά. Κρατούσαν στα χέρια τους δρεπάνια, ξύλα,

.

14  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz, σ. 12-13. 

15  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz, σ. 13. 

16  Αδελφοί του πατέρα. 17

  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz, σ. 71-72. 18

  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz , σ. 81. 

Page 32: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 32/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μπαλτάδες» 19

«To Ferizdag ήταν στα ορεινά. Τα υψηλότερα χωριά δίπλα δίπλα ήταν ελληνικά Dazli, Urgup , Giran

Urgup, Gelemis, Fadara. Λεηλάτησαν όλα τα ελληνικά χωριά. Το Ferizdag, το Kizolduren, καιαργότερα το Kizilharman. Σκότωσαν αδιακρίτως όλους όσους συνέλαβαν, είτε ήταν γυναίκες είτε

ήταν παιδιά»

.

20

Η Αναστασία από την Καισαρεία θυμάται: «Όταν έφυγαν οι άνδρες μας, εξόρισαν κι εμάς από τηνΚαισαρεία και μας πήγαν στην Αμάσεια. Αφήσαμε όλα τα κινητά, τα ακίνητα, την περιουσία μαςστον μαχαλά Isba και πήγαμε στην Αμάσεια (...) Οι ισλαμιστές κρέμασαν πολλούς ανθρώπους στηνΑμάσεια. Εμείς ήμασταν εκεί όταν τους κρεμούσαν... Μαζεύαμε τα κομμένα κεφάλια και ταθάβαμε»

.

21

 Έρχονταν στο Denizli, άρπαζαν τα πράγματά μας και έφευγαν. Μετά το πλιάτσικο που έκαναν οιτσέτες, έρχονταν οι χωριάτες και συνέχιζαν το πλιάτσικο. Ποιος θα τους αντισταθεί; Όλοι οι άνδρεςάνω των 16 ετών είχαν σταλεί εξορία. Είχαμε μείνει εμείς, τα γυναικόπαιδα»

.

Ο Ιωάννης Δημήτογλου από το Denizli, συνοικία Feslegen, λέει: «Όταν έφτασε ο ελληνικός στρατόςστο Saraykoy, μάζεψαν όλους τους άνδρες ηλικίας άνω των 16 ετών και τους έστειλαν εξορία.Εξόρισαν και τον πατέρα μου. Δεν ξέρω που πήγε. Δεν γύρισε ποτέ πίσω! Αργότερα τα πράγματα

χειροτέρεψαν. Υπήρχαν οι τσέτες. Οι τσέτες, οι βασιβουζούκηδες... Έρχονταν, σκότωναν καιέφευγαν. (...) 

22

«Συγκεντρώνονταν οι στρατιώτες. Φορούσαν πολιτικά. Τον Φεβρουάριο του 1923 πολιόρκησαν και

εισέβαλαν στο χωριό: "Θα  μαζευτείτε όλοι από 7 έως 70 ετών!" Μαζεύτηκαν οι συγχωριανοίμπροστά στην "Episa". "Έχετε κρυμμένους Αρμενίους, έχετε όπλα. Φέρτε τους Αρμενίους, φέρτε ταόπλα!" Ένας ιερέας πήρε τον λόγο και μίλησε εξ ονόματος όλων: "Αφέντη μου, δεν έχουμε ούτεΑρμενίους ούτε όπλα. Λυπήσου μας, μη μας κάνεις κακό, εάν είχαμε θα σου τα δίναμε όλα". Μόλιςτελείωσε ο ιερέας τα λόγια του, τον άρπαξε ένας από το ένα μπράτσο και ο άλλος από το άλλο.Παίρνει ένας από τους τσέτες τον μπαλτά στο χέρι και τεμαχίζει τον ιερέα ολοζώντανο από τοκεφάλι μέχρι κάτω και τον χωρίζει στα δύο

.

Παραθέτω μερικά περιληπτικά στοιχεία από την αφήγηση του Βασίλη Καραμπάς από την Καισαρεία(τα γεγονότα διαδραματίζονται στο χωριό Gurumze): 

23

Το περιστατικό αυτό συνέβη τον χειμώνα του 1923. Το έμαθε το χωριό μας. Οι μεγάλοι πήγαν καιείδαν. Τα μάτια μας δεν είδαν τίποτα άλλο, όταν αντίκρισαν τα καμένα κορμιά... Φορτώσαμε στους

.

Οι συγχωριανοί έντρομοι, πάγωσαν. Αυτή τη φορά οι τσέτες ζήτησαν τα χρήματα των χωριανών.Πήγαν κι έφεραν οι άνθρωποι ό,τι είχαν και δεν είχαν. Τα απέθεσαν κάτω, μπροστά τους. Οι τσέτες,αφού πήραν τα λεφτά και τα χρυσαφικά, έβαλαν όλους τους ανθρώπους με το ζόρι στην εκκλησία.

Μάζεψαν τα ξερά χόρτα από τις στέγες και τα έβαλαν μέσα στην εκκλησία. Έριξαν παραφινέλαιο,άναψαν σπίρτα. Ωχ μάνα μου ωχ! Κάηκε όλο το χωριό. 

Από ολόκληρο το χωριό ένας κρύφτηκε και σώθηκε. Κι εκείνος ήρθε εδώ. Ζει στο χωριό Viladobos.

Αυτός τα περιέγραψε όλα αυτά. (...) 

19  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz , σ. 81. 

20  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz , σ. 86. 

21  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz, σ. 100. 22

  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz , σ. 305-306. 23

  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz , σ. 73-74. 

Page 33: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 33/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αραμπάδες, στα ζώα ό,τι είχαμε και δεν είχαμε και άντε!»24

«Όταν κατέβηκα στην αποβάθρα, βρήκα μια ομάδα προσφύγων που μπορούσαν να γεμίσουν έναολόκληρο καράβι. Είναι αδύνατον ακόμα και να φανταστεί κανείς πιο τραγική εικόνα. Είχαν

επιβιβάσει στο καράβι που χωρούσε δύο χιλιάδες άτομα επτά χιλιάδες ανθρώπους. Μια ανθρώπινημάζα δυστυχισμένων ατόμων, ζαρωμένων σαν σκουλήκια που σφάδαζαν από την ταλαιπωρία είχανστοιβαχτεί σαν ψάρια στο κατάστρωμα του πλοίου. Παρέμειναν τέσσερις μέρες στη θάλασσα. Δενυπήρχε άδεια γωνιά για να ξαπλώσουν και να κοιμηθούν. Δεν είχαν τρόφιμα, δεν υπήρχαντουαλέτες. Οι περισσότεροι από αυτούς στάθηκαν τέσσερις μέρες και τέσσερις νύχτες στοκατάστρωμα. Βράχηκαν μέχρι το μεδούλι τους από τη φθινοπωρινή βροχή, ο κρύος αέρας τηςνύχτας μπήκε μέσα στα μύχια του κορμιού τους και ο μεσημεριανός ήλιος έπρηξε όλο το σώμα τους.Βρόμικοι, νηστικοί, άρρωστοι, γεμάτοι ζωύφια, με βαθουλωμένα τα μάτια, σκορπώντας μια φοβερήδυσοσμία βγήκαν στη στεριά και σωριάστηκαν απελπισμένοι»

.

Η πολιτική εθνικής και θρησκευτικής ομοιογένειας της Μικράς Ασίας που εφάρμοζε το κόμμα Ένωση και Πρόοδος, η οποία είχε διακοπεί για λίγο, ξανάρχισε με την πρόφαση της ελληνικήςκατάληψης. Η βία που στρεφόταν εναντίον των  Ελλήνων, οι οποίοι ήταν Οθωμανοί υπήκοοι,

δημιούργησε τις εξελίξεις εκείνες που ήταν κατάλληλες για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχουσε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. 

Οι επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων, τόσο κατά τη διάρκεια της κατοχής όσο και της ήττας,παράλληλα με τις φήμες που κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα για νέες βαρβαρότητες,σμπαράλιασαν την επιθυμία και την ελπίδα αυτών των ανθρώπων να ζήσουν στην πατρίδα τους. Οι  

 Έλληνες, διατηρώντας πάντα βαθιά μέσα στις καρδιές τους την αγάπη για τη Μικρά Ασία, άρχισαννα φεύγουν μαζικά πανικόβλητοι από τον φόβο για την ίδια τους τη ζωή. Παρομοιάζουν αυτόν τονπόνο του αποχωρισμού από την πατρίδα με τη θλίψη που νιώθει μια μάνα, όταν ακούει τον θόρυβοπου κάνει το φέρετρο με τη σορό του παιδιού της την ώρα που το θάβουν στο χώμα. Είναι τόσοβαθύς, τόσο ειλικρινής, τόσο αθεράπευτος, τόσο απεγνωσμένος... 

Οι Έλληνες της Σαφράμπολης εγκατέλειψαν την πατρίδα τους το 1919. Οι Ανατολικοθρακιώτεςαμέσως μετά την ανακωχή των Μουδανιών. Η χρονολογία που εγκατέλειψαν οι κάτοικοι του Sirince

τα στρωμένα τραπέζια τους, τα πιάτα τους γεμάτα με φαγητό και τους φούρνους τους αναμμένουςνα ψήνουν ψωμιά είναι το 1922. Εκείνη την περίοδο η Μικρά Ασία γινόταν μάρτυρας της φυγής τωνπανικόβλητων Ελλήνων από την Καππαδοκία, τον Μαρμαρά, τη Μεσόγειο και το Αιγαίο. Οιάνθρωποι αυτοί, ολόκληρη η ύπαρξη των οποίων ήταν εμποτισμένη με τον φόβο του θανάτου και οιοποίοι δεν είχαν καμία ελπίδα να επιβιώσουν στην πατρίδα τους, φεύγοντας δεν άφηναν πίσω τουςμόνο τα σπίτια, τα νοικοκυριά, τα αγαθά, τα υπάρχοντά τους, αλλά και όλους τους αγαπημένουςτους, που είτε πέθαναν είτε χάθηκαν. 

Η οικογένεια Ντιμίντοβ από την Αμάσεια, αριθμούσε είκοσι εννέα μέλη. Από αυτά δεν κατάφεραννα φτάσουν στην Ελλάδα, χάνοντας τη ζωή τους στα εδάφη της Μικράς Ασίας, είκοσι δύο άτομα. Οιδιασωθέντες -δύο παιδιά και πέντε γυναίκες- άφησαν πίσω τους είκοσι δύο ψυχές. Και, όπως είναιφυσικό, οι άνθρωποι αυτοί την ώρα που έφευγαν από την πατρίδα τους θα μετέφεραν μαζί τους καιτη θλίψη για τους συγγενείς που έχασαν. 

Η οικογένεια Ντιμίντοβ αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα που καθρεφτίζει την κατάστασηχιλιάδων ελληνικών οικογενειών που είχαν την ίδια μοίρα. 

25

 

24  Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz , σ. 73-74. 

25  Ο Ertuğrul Aladağ μεταφέρει από τον Γεώργιο Γιαννακόπουλο, Andonia, σ. 82. 

.

Page 34: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 34/168

Page 35: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 35/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

παρατηρήσεις και αντάλλαξε απόψεις με αρμόδιους παράγοντες. Έπειτα από όλα αυτά πρότεινε ωςτρόπο επίλυσης του προβλήματος την «ανταλλαγή των μουσουλμάνων που ζούσαν στην Ελλάδα καιτων ορθοδόξων που ζούσαν στη Μικρά Ασία με τη σύμφωνη γνώμη τους και την εξαίρεση τωνΕλλήνων της Κωνσταντινούπολης από αυτή τη ρύθμιση»27

Η κυβέρνηση των Ενωτικών πετούσε από τη χαρά της, γιατί η λύση ενός πολύ σοβαρούπροβλήματος ήρθε από μόνη της στα πόδια τους. Ο Δρ. Ριζά Νουρ λέει: «Είναι πολύ σημαντικόπράγμα η σωτηρία από τα στοιχεία εκείνα που ήταν η αιτία της αδυναμίας της Τουρκίας εδώ καιαιώνες, που επαναστατούσαν, που γίνονταν όργανα ξένων κρατών και η μεταβολή τους σεΤούρκους... Είναι μια βαριά, αλλά μοναδική δουλειά. Η αποδοχή της, αλλά ακόμα και η πρότασή τηςήταν πολύ δύσκολο πράγμα. Με τη βοήθεια του Θεού το πρότειναν εκείνοι»

. Η πρόταση αυτή ήταν το χρυσό κλειδίπου ζητούσε η τουρκική κυβέρνηση για να επιτύχει την ομοιογένεια που επιδίωκε. Γι' αυτόν τον

λόγο, λοιπόν, την ενστερνίστηκε με μεγάλη χαρά και όρεξη. 

28

Για την πολιτική ελίτ του νέου κράτους, που διακατεχόταν από τη νοοτροπία ότι «η πιο σημαντική, ηπιο ζωτικής σημασίας δουλειά είναι να μην αφήσουμε στη χώρα μας ανθρώπους άλλης εθνότητας,άλλης γλώσσας, άλλης θρησκείας»

. Τα λόγια αυτάεκφράζουν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τη χαρά και την ανακούφιση που ένιωσε η πολιτική ελίτ τουκράτους για αυτές τις εξελίξεις. Ο Ριζά Νουρ είναι εκφραστής των αισθημάτων πολλών Τούρκων.  

29, που θεωρούσε υποχρέωσή της να «πνίξει» όλες τις γλώσσεςπου ομιλούνταν στη Μικρά Ασία εκτός από την τουρκική30, που πίστευε ότι «πρέπει να κόψει όλαεκείνα τα μέλη που θα έκαναν αντιπολίτευση στους Τούρκους και στον τουρκισμό» 31, πουαναγνώριζε σε εκείνους που δεν ήταν γνήσιοι Τούρκοι το δικαίωμα να είναι υπηρέτες, σκλάβοι τωνΤούρκων32

•  Η ανταλλαγή εξαρτιόταν από τη βούληση των ενδιαφερομένων. 

, η ανταλλαγή πληθυσμών ήταν μια ευκταία εξέλιξη. Όπως ήταν φυσικό, γι' αυτούς «κάθεάτομο που επέστρεφε ήταν πλούτος και κάθε άτομο που έφευγε ήταν αγαθό». 

Βέβαια, η πρόταση της ανταλλαγής με την παρούσα μορφή της περιείχε κάποιες απαράδεκτεςιδιαιτερότητες για τους Ενωτικούς. Γι' αυτόν τον λόγο έπρεπε να γίνουν κάποιες τροποποιήσεις για

να λάβει αποδεκτή μορφή η πρόταση. Θα μπορούσαν να υπογράψουν το κείμενο της συμφωνίαςπου θα διαμορφωνόταν μετά την αποδοχή των τροποποιήσεων που επιθυμούσαν. 

Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της πρότασης που δεν δεχόταν η κυβέρνηση των Ενωτικών;  

•  Η εξαίρεση των Ελλήνων της Πόλης από την ανταλλαγή. 

Προτιμούσαν η ανταλλαγή να είναι υποχρεωτική και όχι προαιρετική. Ήθελαν την υποχρεωτικήένταξη των Ελλήνων της Πόλης στην ανταλλαγή και την εξαίρεση των μουσουλμάνων της ΔυτικήςΘράκης από αυτήν. Έδιναν μεγάλη σημασία στην ομογενοποίηση της Πόλης και στη λύτρωση από

τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της. Από την άλλη πλευρά, επιδίωκαν την παραμονή τωνμουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης στα εδάφη που ζούσαν, ισχυριζόμενοι ότι αποτελούν τηνπλειονότητα του πληθυσμού. 

Εύλογα ερωτηματικά γεννά η αντίδραση της πολιτικής ελίτ για την επιστροφή στη χώρα των

27  Kemal Ari, Büyük Mübadele, σ. 16. 

28  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 42. 

29  Ο Ayhan Aktar στη σ. 111 του έργου του που προαναφέραμε αναδημοσιεύει τις απόψεις του Ριζά Νουρ από τα απομνημονεύματά του,

το γνωστό δηλαδή έργο του Ριζά Νουρ Hayatim ve Hatiratim. 30

  Απόσπασμα από την ομιλία του βουλευτή Κωνσταντινούπολης Hamdullah Suphi Tanriover που έγινε στις 30/10/1924 και βρίσκεται

καταγεγραμμένη στα πρακτικά της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. TBMM-Zabit Ceridesi, τόμ. 9, σ. 92. 31  Αυτά τα λόγια ανήκουν στον Ισμέτ Ινονού. Από το βιβλίο του Rifat Bali, Bir Türkleştirme Serüveni  , σ. 62. 32

  Ο Mahmut Esat Bozkurt, σε ομιλία που έκανε στην πόλη Odemis στις 19/9/1930 είπε: «Αφέντες αυτής της χώρας είναι οι Τούρκοι.Αυτοί που δεν είναι γνήσιοι Τούρκοι έχουν μόνο ένα δικαίωμα στη χώρα αυτή, να είναι υπηρέτες και σκλάβοι». 

Page 36: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 36/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης τη στιγμή που ο πληθυσμός είχε μειωθεί σημαντικά εξαιτίαςτου πολέμου και των μεταναστεύσεων και υπήρχε έλλειψη εργατικού δυναμικού. Επιπλέον, ταερωτηματικά πληθαίνουν αν αναλογιστεί κανείς ότι το 1923 έδιναν τόση σημασία στην εθνική καιθρησκευτική ομογενοποίηση της Τουρκίας. Κατά την άποψή μας, η προσέγγιση αυτή σχετίζεται μετις μελλοντικές προσδοκίες της για τη Δυτική Θράκη. Η μουσουλμανική πλειονότητα στη Δυτική

Θράκη θα μπορεί με ένα ενδεχόμενο δημοψήφισμα να ζητήσει την ένταξή της στη χώρα τωνομοθρήσκων, των «κολλητών» της Τούρκων, δηλαδή την Τουρκία. Και αν ακόμα δενπραγματοποιούνταν αυτό το ενδεχόμενο, η παρουσία μουσουλμάνων σε μια περιοχή πουπαρεμβάλλεται μεταξύ των δυο χωρών θα μπορούσε να εξασφαλίσει στην Τουρκία αναρίθμηταοφέλη. Η παρουσία μιας ομάδας ανθρώπων που συνδέονται με θρησκευτικούς δεσμούς μαζί τουςθα μπορούσε να είναι σημαντικό πλεονέκτημα γι' αυτούς, για να το χρησιμοποιήσουν ότανχρειαστεί. Άλλωστε, η προβοκάτσια της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου του 1955 πραγματοποιήθηκε με τηχρησιμοποίηση των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1955 τοποθετήθηκεβόμβα στο σπίτι του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Εκ των υστέρων όμως αποκαλύφθηκε ότι οιβομβιστές ήταν μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης που πληρώθηκαν αδρά για την πράξη τους απότην Τουρκία. Η Τουρκία την επομένη, με τις λεηλασίες και το πλιάτσικο -που είχαν οργανωθεί από

την Υπηρεσία Ειδικού Πολέμου- των Ελλήνων, αλλά και των άλλων μη μουσουλμάνων πολιτώνκατάφερε να χτυπήσει «με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια», τόσο στην εσωτερική όσο και στηνεξωτερική της πολιτική33

Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να πούμε ότι οι συμμετέχοντες και οι υπογράφοντες έδειξανιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις οικονομικές απώλειες που ενδεχομένως θα είχαν οι ανταλλάξιμοι κατά

.

Η Επιτροπή που συστάθηκε μετά από αντιδικίες, οι οποίες άρχισαν την 1η Δεκεμβρίου 1922, κατάτη διάρκεια των συνομιλιών στη Λοζάνη, απαρτιζόταν από τον Ιταλό εκπρόσωπο Montagra, που είχεκαθήκοντα προέδρου, τον σύμβουλό του Dr. Nansen και άλλα τέσσερα μέλη, εκπροσώπους τωνχωρών Ελλάδας, Τουρκίας, Αγγλίας και Αμερικής. Αυτή η επιτροπή ετοίμασε μια πρόταση για τηλύση του προβλήματος, την οποία οι ενδιαφερόμενες πλευρές, θέλοντας και μη, αποδέχθηκαν. Ηπρόταση αυτή αποτέλεσε τη βάση της συνθήκης Ανταλλαγής, που υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου1923. 

Η συνθήκη Ανταλλαγής που υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου και επικυρώθηκε από την ΤουρκικήΔημοκρατία ρύθμιζε τις λεπτομέρειες της ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και τηςΤουρκίας. Η συνθήκη αυτή έχει φαινομενικά τα χαρακτηριστικά διμερούς συμφωνίας, επειδήυπογράφηκε από δύο πλευρές. Στην πραγματικότητα όμως έχει χαρακτήρα διεθνούς συνθήκης,γιατί συντάχθηκε υπό την επίβλεψη των Ηνωμένων Εθνών και με τη συμμετοχή και τη συνεργασίαεκπροσώπων της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Δηλαδή η απόφαση ξεριζωμού τωνανθρώπων από την πατρίδα τους και ο εξορισμός τους σε μια άλλη γεωγραφική περιοχή ελήφθηαπό πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Τουρκία. Κατά συνέπεια, οι δυνάμεις αυτέςέχουν τουλάχιστον ηθική ευθύνη για όσα συνέβησαν, τόσο στο στάδιο λήψης της απόφασης όσοκαι κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της. 

Η συνθήκη Ανταλλαγής, που έγινε αποδεκτή σε διεθνές επίπεδο, είναι απάνθρωπη και ανήθικη,γιατί είχε αναγκαστικό χαρακτήρα. Δεν έλαβε υπ' όψιν τα κοινωνικά και ψυχολογικά τραύματα καιτην καταστροφή που προκαλεί η μετανάστευση όταν γίνεται παρά τη θέληση της κοινωνικήςομάδας. 

33  Τα οφέλη της Τουρκίας μπορούμε να τα προσδιορίσουμε ως εξής: α. Έδειξε στη Δύση ότι έχει έντονη λαϊκή υποστήριξη στο θέμα της

Κύπρου και οι συνομιλίες για το Κυπριακό στο Λονδίνο διακόπηκαν σύμφωνα με την επιθυμία της. β. Εξανάγκασε μια μερίδα Ελλήνων  της

Πόλης να μεταναστεύσουν, γ. Φόρτωσε την ευθύνη των γεγονότων στους κομμουνιστές οδηγώντας στις φυλακές τους Aziz Nesin, Asim

Bezirci, Kemal Tahir, H. Izzet Dinamo, M. Boratav, Muzaffer Ozkolcak κ.ά. Επίσης, συνέλαβαν και φυλάκισαν περίπου εξήνταδημοσιογράφους, συγγραφείς και διανοουμένους. 

Page 37: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 37/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

τη διάρκεια της ανταλλαγής. Για παράδειγμα, έδωσαν μεγάλη σημασία στην προστασία τωνιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και όσων είχαν να λαμβάνουν οι Έλληνες της Τουρκίας και οι Τούρκοιτης Ελλάδας. Στο κείμενο της συνθήκης πολλά άρθρα ρυθμίζουν θέματα όπως η διευκόλυνση τηςμεταφοράς των κινητών αγαθών των ανταλλαξίμων. Η αξία των κινητών ή των ακινήτων που θαάφηναν πίσω θα υπολογιζόταν σε χρυσό νόμισμα, με βάση τη δήλωση εκείνου που τα εγκατέλειπε

και τη γνωμοδότηση των μελών της μεικτής επιτροπής. Με βάση τον υπολογισμό αυτό η μία χώραθα πίστωνε την άλλη για την περιουσία των ανταλλαξίμων. 

Προσπάθησαν, επίσης, να εξασφαλίσουν την ασφαλή μετακίνηση των ανταλλαξίμων χωρίς  τηνπαραμικρή παρενόχληση. Για παράδειγμα, το άρθρο 16 απαγόρευε στις δυο πλευρές «να ασκηθεί ηπαραμικρή απευθείας ή έμμεση πίεση στους ανταλλάξιμους για το ταξίδι τους από τη στιγμή πουορίζεται η ημερομηνία αναχώρησής τους και για την εκποίηση της περιουσίας τους». Παράλληλα,διέπονται με ανάλογες διατάξεις τα δικαιώματα ελευθερίας και ιδιοκτησίας όλων όσοι εξαιρέθηκαναπό την ανταλλαγή. 

Πρέπει να δεχθούμε όμως ότι, για να πετύχει τον σκοπό της μια συμφωνία, είτε συνάπτεται μεταξύ

δύο μερών είτε επικυρώνεται σε διεθνές επίπεδο, πρέπει να εφαρμοστούν με σχολαστικότητα όλεςοι διατάξεις της και πρέπει, επίσης, οι συμβαλλόμενες πλευρές, οι οποίες έχουν και την ευθύνητήρησης των ανειλημμένων δεσμεύσεων, να εκπληρώσουν με μεγάλη σοβαρότητα τις υποχρεώσειςτους. Εάν μία από τις συμβαλλόμενες πλευρές λαμβάνει υπ' όψιν της μόνο τις διατάξεις εκείνες πουτη συμφέρουν, εάν δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της στο στάδιο εφαρμογής των διατάξεων τηςσυνθήκης, εάν συμπεριφέρεται αυθαίρετα ή παραβιάζει απροκάλυπτα αρκετά άρθρα της και δενυπόκειται σε καμία κύρωση σε διεθνές επίπεδο, τότε οι συνθήκες δεν έχουν κανένα νόημα καικαμία άλλη αξία παρά είναι ένα «έγγραφο πεταμένο στα σκουπίδια της ιστορίας». Σε αυτές τιςπεριπτώσεις δεν μπορεί να πει κανείς ότι οι υπογραφές έχουν φερεγγυότητα και αξιοπιστία. 

5. Η εφαρμογή της συνθήκης Ανταλλαγής 

Η συνθήκη που υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου 1923 όριζε ως ημερομηνία έναρξης της εφαρμογήςτων διατάξεων της την 1η Μαΐου 1923. Αλλά η μεικτή επιτροπή που συγκροτήθηκε για τη διενέργειατων διαδικασιών της ανταλλαγής όρισε ως ημερομηνία έναρξης της εφαρμογής των διατάξεων τηςσυνθήκης τη 10η Νοεμβρίου 1923, δηλαδή στις αρχές του χειμώνα. 

Κατά πάσα πιθανότητα, η ανταλλαγή μετατέθηκε για τον χειμώνα εξαιτίας της βραδυπορίας τωνγραφειοκρατικών διαδικασιών. Η χειμερινή περίοδος, λόγω των σκληρών καιρικών συνθηκών, δενείναι κατάλληλη εποχή ούτε για την ατομική ούτε και για την ομαδική μετανάστευση. Ασφαλώς,μοιάζει με πραγματική χίμαιρα να περιμένει κανείς από εκείνους που δεν κατέβαλαν καμία

προσπάθεια να εξασφαλίσουν ανθρώπινες συνθήκες στη μετακίνηση των ανταλλαξίμων να λάβουνυπ' όψιν τους τα προβλήματα που θα προξενούσαν οι αντίξοες καιρικές συνθήκες. Εάν λάβει κανείςυπ' όψιν του τη βιασύνη των ανυπόμονων Τουραντζήδων -που ήθελαν να αρπάξουν μια ώρααρχύτερα τις περιουσίες των Ελλήνων, που φυσικά εποφθαλμιούσαν, οι οποίοι εγκατέλειπαν ταεδάφη της Μικράς Ασίας- δεν βλέπει κανέναν λόγο για τον οποίο θα ήταν επιθυμητή ηκαθυστέρηση της εφαρμογής της συνθήκης, η οποία θα συνέβαλλε  και στην εφαρμογή τηςπολιτικής του εκτουρκισμού. 

Η Μικρά Ασία άρχισε μετά τις 30 Νοεμβρίου 1923 να αναστενάζει από τις αγωνιώδεις φωνές τωντελάληδων και τους κτύπους των τυμπάνων τους. Γνωστοποιούσαν στον ελληνικό πληθυσμό τηνεντολή της κυβέρνησης να εκκενώσουν τα σπίτια τους και «να ξεκουμπιστούν, να φύγουν» από τον

τόπο, την πατρίδα τους. Αυτό ήταν το τελευταίο, αβάσταχτο σοκ για αυτούς τους ανθρώπους πουαντιστέκονταν με όλες τους τις δυνάμεις για να παραμείνουν στα πατρώα εδάφη τους και να μη

Page 38: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 38/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

φύγουν ό,τι και αν γινόταν. 

«Οι τελάληδες γνωστοποιούσαν σε όλα τα χωριά της Τραπεζούντας την ανακοίνωση τηςκυβέρνησης. Πρόσταζαν τους Έλληνες να εκκενώσουν τα χωριά τους και εντός δύο ωρών νασυγκεντρωθούν στο λιμάνι Dafunda της Τραπεζούντας. Η χρονική προθεσμία που τους έδιναν ήταν

μόνο δύο ώρες! Έτσι, όλοι οι Έλληνες ήταν αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν μέσα σε δύο ώρες καιχωρίς να πάρουν τίποτα μαζί τους τα εδάφη που ήταν η μητέρα-πατρίδα τους εδώ και τρεις χιλιάδεςχρόνια»34

Στους δρόμους της Μούγλα τριγυρνούσαν οι χωροφύλακες στη θέση των τελάληδων και χτυπούσανμία προς μία την πόρτα των Ελλήνων. Μέσα σε τρεις μέρες θα πήγαιναν αρχικά στο Μαρμαρίς καιστη συνέχεια στην Ελλάδα. Κανένας όμως δεν θα έπαιρνε μαζί του πολύτιμα κοσμήματα, χρυσά και

ασημένια  νομίσματα, αλλά μόνο μερικά  χάλκινα μπακιρένια σκεύη. «Απαγορεύονταν να πάρουνμαζί τους πολλά πράγματα»

.

«Οι Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας με την ίδια ψυχική διάθεση που είχε ο Αδάμ όταν τον έδιωχναναπό τον Παράδεισο, εγκατέλειψαν μέσα σε δύο ώρες την πατρίδα τους, όπου έζησαν καλά-κακάπάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια, αφήνοντας πίσω το βλέμμα και τις καρδιές τους».  

35

Οι Έλληνες εγκατέλειψαν τα πάντα κι έφυγαν. Ορισμένοι δεν μάζεψαν ούτε τα κρεβάτια τους. Άλλοιάφησαν απλωμένα τα ρούχα τους στα σχοινιά. Έφυγαν σαν να επρόκειτο να επιστρέψουν το βράδυ.

Οι ηλικιωμένοι δεν μπορούσαν να το πιστέψουν. Μερικές ηλικιωμένες γυναίκες την ώρα που τοκαραβάνι των ανταλλαξίμων ήταν έτοιμο να φύγει πότιζαν τα λουλούδια του κήπου τους, για να μηνξεραθούν»

.

 Άφησαν πίσω πράγματα, που ήταν οικογενειακά κειμήλια και τα φρόντιζαν σαν τα μάτια τους. 

«Έπιπλα, κονσόλες, καθρέφτες, σαλόνια, χαλιά, μαγκάλια, πιάτα, θυμιατήρια, κηροπήγια και ό,τιάλλο βάλει ο νους ήταν στους δρόμους, αλλά δεν εύρισκαν αγοραστές. Ο πονηρός λαός της ΜικράςΑσίας ήταν τόσο βλάκας να πληρώσει για να πάρει τα πράγματα που σε λίγο θα λεηλατούσε;  

36

Δεν είχαν άνδρες. Γυναίκες, κοπέλες, παιδιά άφησαν όπως ήταν μια ζωή και επιβιβάστηκαν στιςμαούνες. «Την ώρα που επιβιβάζονταν οι γυναίκες στις μαούνες ερευνήθηκαν εξονυχιστικά από τιςΤουρκάλες που αναζητούσαν να βρουν πάνω τους χρυσά, ασημένια κοσμήματα και χρήματα»

.

37

Απαγορεύτηκε και στους Έλληνες της Αμάσειας να πάρουν κάποια πράγματα μαζί τους την ώρα πουξεκινούσαν το ταξίδι τους προς το άγνωστο. «Θα πάρουν μαζί τους μόνο ψωμί και λάδι αρκετό γιαέναν μήνα, ένα κρεβάτι κι ένα πάπλωμα»

.

38

Οι άνθρωποι αυτοί -που κατείχαν μια σημαντική θέση στην οικονομία της Μικράς Ασίας και ήταναρκετά ευκατάστατοι- παρά τις εγγυήσεις των άρθρων 5, 8, 10, 13 οι οποίες προνοούσαν να μηβρεθούν σε δύσκολη κατάσταση λόγω της ανταλλαγής, μαδήθηκαν και μετά στάλθηκαν στηνΕλλάδα. Ασφαλώς, δεν περίμενε κανείς από εκείνους που απαγόρευσαν στους πρόσφυγες να

 Άρπαξαν από τις γυναίκες που εγκατέλειπαν την πόλη Μπούρντουρ και πήγαιναν πεζοπορώνταςστην Αττάλεια τα χρυσαφικά, τα ασημικά, τα χρήματα και ό,τι άλλο είχαν. 

34  Yorgo Andreadis, Temel Garip Todoron , σ. 10.

35  Ertuğrul Aladağ, Andonia Küçük Asya'dan Göç, σ. 14-16. 

36  Ertuğrul Aladağ, Andonia Küçük Asya'dan Göç, σ. 17. 37

  Ertuğrul Aladağ, Andonia Küçük Asya'dan Göç, σ. 51. 38

  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz , σ. 66. 

Page 39: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 39/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

πάρουν μαζί τους πράγματα που μπορούσαν να μεταφερθούν, τα χρήματα και τα πολύτιμα αγαθάτους να προσδιορίσουν την αξία των ακινήτων που εγκατέλειπαν πίσω και να τους καταβάλουν τοτίμημα. Επιπλέον, με μια συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1930 ταιδιοκτησιακά δικαιώματα των προσφύγων επί των ακινήτων τους μεταβιβάστηκαν στην ΤουρκικήΔημοκρατία. 

Λόγω αυτής της κατάστασης, οι άνθρωποι που ξεριζώθηκαν από τον τόπο,  από την πατρίδα τουςάφραγκοι, βρόμικοι θα αντιμετώπιζαν στην πορεία τους και στην Ελλάδα την πείνα, τη δυστυχία καιτην εξαθλίωση. Η συνθήκη Ανταλλαγής, που έγινε υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, είχεσυνταχθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι πρόσφυγες  να μην αντιμετωπίσουν οικονομικές δυσκολίες.Είχε ειδικές διατάξεις που εξασφάλιζαν αυτές τις προϋποθέσεις, παραβιάστηκαν όμως μπροστά σταμάτια όλου του κόσμου. Γι' αυτόν τον λόγο είναι άκυρη, κενή περιεχομένου, χωρίς καμία αξία καικαταδικασμένη να σαπίσει στα σκονισμένα ράφια της ιστορίας. 

Παρατηρώντας τον τρόπο εφαρμογής του άρθρου 8 της συνθήκης, που προέβλεπε την παροχήδιευκολύνσεων κατά το στάδιο της μεταφοράς των προσφύγων, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ούτε

αυτό είχε καμία αξία. Γιατί τα πλοία που διέθεσε το κράτος για να μεταφέρει τους μουσουλμάνουςαπό την Ελλάδα ήταν σαπιοκάραβα. Οι πρόσφυγες μεταφέρθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκίαστοιβαγμένοι στα αμπάρια αυτών των πλοίων με τραγικό τρόπο και σε απάνθρωπες συνθήκες. Όταντα πλοία αυτά ξεφόρτωναν το φορτίο τους, φόρτωναν τους Έλληνες της Μικράς Ασίας σε αυτά καιτους μετέφεραν κάτω από τις ίδιες συνθήκες στην Ελλάδα. 

Μπορούμε, λοιπόν, δικαιολογημένα να πούμε ότι αυτό το ταξίδι ντροπής που έκαναν οι Έλληνες καιοι μουσουλμάνοι αποτελούσε παραβίαση του άρθρου 8 της συνθήκης. Εάν λάβουμε υπ' όψιν μαςότι τα πλοία ανήκαν στην Τουρκική Δημοκρατία και ότι με αυτά μεταφέρθηκαν οι περισσότεροιμουσουλμάνοι πρόσφυγες, μπορούμε να πούμε ότι η πλευρά που παραβίασε το άρθρο 8 ήτανκυρίως η Τουρκία. 

Βέβαια, η παραβίαση του άρθρου 8 και των άλλων διατάξεων της συνθήκης Ανταλλαγής δενπροκάλεσε καμία αντίδραση των κρατών που εργάστηκαν για την προετοιμασία της και των μελώντης Κοινωνίας των Εθνών, πέρα από κάποια δυσμενή σχόλια για την αξιοπιστία της Τουρκίας.Ασφαλώς, δεν μπορεί να περιμένει κανείς από την Τουρκία, που δεν αντιμετώπισε την παραμικρήκύρωση ή σθεναρή αντίδραση για την παραβίαση των διατάξεων της συνθήκης Ανταλλαγής, ναλάβει σοβαρά υπ' όψιν της τις διατάξεις των συνθηκών που έχει υπογράψει ή θα υπογράψει στομέλλον. Η Τουρκία εφαρμόζει με μεγάλο ενθουσιασμό τις διατάξεις που θεωρεί συμφέρουσες, αλλάδεν έχει κανέναν δισταγμό να διαγράψει αυτές που δεν της αρέσουν. Εξάλλου, δεν παρέλειψε, μετάτο στάδιο της ανταλλαγής, να παραβιάσει πολλές φορές το άρθρο 16 της συνθήκης Ανταλλαγής πουρύθμιζε τα δικαιώματα ελευθερίας και ιδιοκτησίας των ανθρώπων που ζούσαν στις περιοχές που

εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή. Δεν δίστασε, βέβαια, να κάνει τα ίδια και την επομένη τηςυπογραφής άλλων συμφωνιών, οι οποίες φέρουν φαρδιά πλατιά την υπογραφή της. Το πεδίο έχειμείνει ελεύθερο στα κέφια και τις διαθέσεις του κράτους. 

Οι διεθνείς συνθήκες που ρυθμίζουν τα δικαιώματα των λαών που ζουν εντός των ορίων τωνκρατών ακυρώνονται στην πράξη, όταν τα συμβαλλόμενα κράτη δεν παρακολουθούν εκ τουσύνεγγυς και με κυρωτικά μέσα τον τρόπο εφαρμογής τους από τα ενδιαφερόμενα μέρη. Ασφαλώς,η ευθύνη για την ακύρωση των διατάξεων μιας διεθνούς συνθήκης εξαιτίας της μη τήρησης τωνυποχρεώσεων των κρατών-μελών δεν ανήκει στο κράτος που  ενήργησε κατά παράβαση τωνσυμπεφωνημένων. Όσοι μετείχαν στις διαδικασίες προετοιμασίας της συνθήκης, πέρα από τουςυπογράφοντες, ως συνεργάτες, ως ελεγκτές ευθύνονται όσο και οι παραβάτες για τη μη τήρηση των

συμπεφωνημένων, αλλά και για τις τραγωδίες που προκύπτουν από αυτές τις παραβάσεις.Υπεύθυνοι για όσα υπέστησαν οι Έλληνες και οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες κατά τη διάρκεια της

Page 40: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 40/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μετακίνησής τους και για τις απώλειες ανθρώπινων ζωών, περιουσιών και άλλων δεν είναι μόνο ηΕλλάδα και η Τουρκία, αλλά και τα άλλα κράτη που συμμετείχαν στις διεργασίες και παρέμειναναδιάφορα, χωρίς να επιδείξουν την παραμικρή αντίδραση, καθώς και η Κοινωνία των Εθνών.  

Αυτά τα κράτη είναι τόσο υπεύθυνα για τις στεναχώριες και τις πικρίες που έζησαν οι Έλληνες της

Κωνσταντινούπολης, όσο και η Τουρκία, γιατί παρέμειναν παγερά αδιάφορα στις επανειλημμένεςπαραβιάσεις του άρθρου 16 της συνθήκης Ανταλλαγής, το οποίο ρύθμιζε τα δικαιώματα ελευθερίαςκαι ιδιοκτησίας όλων εκείνων που εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή. Μπορούμε να πούμε ότι είναι,επίσης, υπεύθυνα και για την παραβίαση του άρθρου 42 της συνθήκης Ειρήνης που υπέγραψε ηΤουρκία στη Λοζάνη, γιατί παρέμειναν αδρανή και απαθή στις πιέσεις που άσκησε η Τουρκία στιςμη μουσουλμανικές μειονότητες, ακυρώνοντας στην πράξη αυτή τη διάταξη. 

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στις ενέργειες στις οποίες προέβη το κράτος έναντι εκείνων πουπαρέμειναν στα εδάφη που εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή, οι οποίες στόχευαν στην εξυπηρέτησητης πολιτικής που εφαρμόστηκε μετά το 1914. Πριν περάσουμε όμως σε αυτό το θέμα ας σταθούμελίγο στις απώλειες των προσφύγων, οι υπεύθυνοι των οποίων ανήκουν σε διάφορα κέντρα

εξουσίας. 

6. Η καταστροφή που ήρθε με την αναγκαστική μετανάστευση 

Οι οικονομικές απώλειες που υπέστησαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, όταν πήγαν στράφι οιδιατάξεις της συνθήκης Ανταλλαγής, αποτελούν τη μία μόνο διάσταση όλων όσα έχασαν. Πολλοίαπό αυτούς τους ανθρώπους, μετακινούμενοι αναγκαστικά εδώ κι εκεί, έχασαν άλλοτε τη ζωή τους,άλλοτε τα παιδιά τους και άλλοτε τον αυτοσεβασμό τους. 

Αναφέρουν ότι το ποσοστό εκείνων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης

και μετά αγγίζει το 20%39

«Δεν ήταν δυνατό να βλέπεις τα πτώματα των αθώων παιδιών να μεταφέρονται στις αγκαλιές, στα

καθίσματα ή σε κομμάτια ξύλου που υποκαθιστούσαν τα φέρετρα και να μη ματώνει η ψυχή σου.Με έναν πρόχειρο υπολογισμό υπάρχει θνησιμότητα της τάξεως του 50% στους μικρούς πρόσφυγες.Αλλά και τα ποσοστά των μεγάλων προσεγγίζουν αυτόν τον αριθμό»

. Ένα μέρος αυτών των απωλειών σημειώθηκε στους δρόμους και ένα άλλομετά την άφιξή τους στην Ελλάδα. Ορισμένοι πρόσφυγες έχασαν τη ζωή τους από τις ασθένειες, απότην πείνα, την εξαθλίωση και το κρύο, ενώ άλλοι παραδόθηκαν στον θάνατο μην μπορώντας νααντέξουν τις ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν ως πρόσφυγεςστη νέα τους ζωή. Παρόμοιο τέλος περίμενε και τους μουσουλμάνους που ήρθαν από την Ελλάδαστην Τουρκία. Ορισμένοι έχασαν τη ζωή τους στα πλοία, όπου στοιβάχτηκαν σαν τα ψάρια. Άλλοιπάλι, έπαυσαν να αντιστέκονται στον θάνατο από την πείνα, την εξαθλίωση, το κρύο, την ελονοσία,την απελπισία και την ντροπή. Οι εφημερίδες της εποχής ξεχείλιζαν από αγγελτήρια θανάτων τωνπροσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. 

40

Η εφημερίδα Cumhurriyet  , επίσης, με τίτλο «Πεθαίνουν οι πρόσφυγες», αναφέρει ότι στο χωριόCanik, στα περίχωρα της Σαμσούντας, έχασαν τη ζωή τους από ελονοσία 103 άτομα από μια ομάδα180 οικογενειών

.

41

 

39  Αυτά αναφέρει ο Ertuğrul Aladağ,  Andonia, σ. 82, Επικαλούμενος την έρευνα του Γ.Α. Γιαννακόπουλου, του Κέντρου Μικρασιατικών

Ερευνών. 40

  Haber Gazetesi  , 17/9/1924, από το βιβλίο του Kemal Ari, Buyuk Mubadele , σ. 151. 41

  Kemal Ari, Buyuk Mubadele , σ. 151. 

. Μπορούμε να επικαλεστούμε πάρα πολλά παραδείγματα, αλλά δεν τοθεωρούμε σκόπιμο. 

Page 41: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 41/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Η απόφαση εκτοπισμού ή αναγκαστικής μετανάστευσης  ελήφθη, χωρίς να ερωτηθούν οι Έλληνεςτης Μικράς Ασίας και οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας. Η μετανάστευση τούς επιβλήθηκε με το ζόρικαι παρά τη θέλησή τους. Άλλωστε, ο εξαναγκασμός σε μετανάστευση κάτω από άθλιες συνθήκεςδεν είναι κάτι που μπορεί να το δεχθεί κάποιος με τη θέλησή του. Γι' αυτόν τον λόγο παρατηρούμεότι ορισμένοι Έλληνες, για να αποφύγουν την προσφυγιά, αναζήτησαν τρόπους που δεν

ανταποκρίνονταν στις ηθικές τους αξίες. Για παράδειγμα, αλλαξοπιστούσαν, παρά τη θέλησή τους,ασπαζόμενοι τον ισλαμισμό. Και αυτό γιατί μοναδικό κριτήριο για την αναγκαστική υπαγωγήκάποιου στις διατάξεις της συνθήκης Ανταλλαγής ήταν η θρησκεία. Οι χριστιανοί ορθόδοξοι τηςΜικράς Ασίας θα πήγαιναν στην Ελλάδα και οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας θα πήγαιναν στη ΜικράΑσία, χωρίς να ληφθεί υπ' όψιν η εθνική τους καταγωγή. Μοναδική ευκαιρία για τους Έλληνες πουδεν ήθελαν να φύγουν ήταν να αδράξουν αυτή τη δυνατότητα και να αλλάξουν παρά τη θέλησήτους τη θρησκεία τους, χάνοντας τον αυτοσεβασμό και παραβιάζοντας τις ηθικές τους αξίες.Ορισμένοι Έλληνες -καταβάλλοντος βαρύ τίμημα για να μείνουν στα πατρώα εδάφη- άλλαξαν τηθρησκεία τους ή, με άλλα λόγια, πρόδωσαν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. 

Ο Ertuğrul Aladağ  στο έργο του  Andonia παραθέτει πολλά παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων.

Μερικά από τα παραδείγματα που θα παραθέσουμε στη συνέχεια αποκαλύπτουν ότι ο εκτοπισμόςαποτελεί για τα άτομα που τον υφίστανται μια επίθεση εναντίον της προσωπικότητας, τουχαρακτήρα και των ηθικών αξιών τους. 

Η μαρτυρία ενός Μούγλαλι, που ο παππούς του ήταν ιμάμης, για τους ντονμέδες είναι η ακόλουθη:«Μετά την απομάκρυνση των Ελλήνων ορισμένα χωριά κάλεσαν τον παππού μου και του ζήτησαννα τους διδάξει έναντι αμοιβής την ισλαμική θρησκεία και τους τρόπους λατρείας της. Όσοιασπάστηκαν τον ισλαμισμό μετά την ανταλλαγή έφεραν στα χωριά τους, έναντι αμοιβής, ιμάμηδεςγια να τους διδάξουν τη νέα θρησκεία και τους τρόπους προσευχής»42

 Ένας άλλος κάτοικος της Μούγλα λέει: «Στα πάνω χωριά ζουν οι Έλληνες ντονμέ. Οι Έλληνες

διακρίνονται ως τύποι. Είναι γενικά οι διαπρεπείς του χωριού, αλλά δεν μιλούν καθόλου για τοπαρελθόν τους»

.

43

«Οι νέες κοπέλες δεν επιθυμούσαν αυτή την αθλιότητα. Ήθελαν να παντρευτούν ένανμουσουλμάνο από τη Μούγλα και να παραμείνουν. Εξάλλου οι περισσότερες είχαν μουσουλμάνους 

αγαπητικούς. Ικέτευσαν... Εκλιπάρησαν...»

.

44

Μια κυρία από τη Μούγλα -η μητέρα της οποίας ασπάστηκε το Ισλάμ, έμεινε στη Μικρά Ασία καιπαντρεύτηκε μουσουλμάνο- που δεν θέλησε να αποκαλύψει το όνομά της, για να μη βλάψει ταεγγόνια της που κατείχαν υψηλά αξιώματα, είπε για τη μητέρα και τις θείες της που επέλεξαν τον ίδιο δρόμο: «Δεν μιλούσαν καθόλου για το παρελθόν τους. Άλλωστε κι εγώ έμαθα πολύ αργότερα

ότι ήταν Ελληνίδες. Η μητέρα και οι αδελφές της είχαν πάει στην Ελλάδα»

.

45

«Αλλαξοπίστησαν, αλλά ίσως μέχρι τον τάφο τους δεν πήγαν σε τζαμί»

.

46

Οι παραπάνω δηλώσεις φανερώνουν με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο τη φθορά που υφίσταται οάνθρωπος όταν αλλάζει το θρήσκευμά του καταναγκαστικά. Η εξαγορά ενός θρησκευτικούσυστήματος, η διαγραφή του παρελθόντος από τη μνήμη λόγω του φόβου, οι ικεσίες προκειμένουνα γίνει κανείς αποδεκτός από μια άλλη θρησκεία και η απόκρυψη της πραγματικής ταυτότητας από

.

42  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 78. 

43  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 78. 

44  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 17. 45

  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 77. 46

  Ertuğrul Aladağ, Sekene, σ. 89. 

Page 42: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 42/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

τους στενούς συγγενείς είναι τρόποι συμπεριφοράς που πλήττουν τις ηθικές αξίες του ανθρώπουκαι υποτιμούν, εξευτελίζουν το άτομο έναντι των άλλων, αλλά και έναντι του ίδιου του του εαυτού.Ο εκτοπισμός, που εξαναγκάζει τους ανθρώπους  να αλλάξουν την πίστη τους με κόστος τηναπώλεια του αυτοσεβασμού και του αισθήματος ασφαλείας τους, στρέφεται εναντίον των ηθικώναξιών της κοινωνίας. 

Η ελληνική κοινωνία απώλεσε τα μέλη της που κατάφεραν να μείνουν στη Μικρά Ασία αλλάζονταςτη θρησκεία τους. Οι οικογένειες διαμελίστηκαν, γιατί άφησαν πίσω τις κόρες, τα αδέλφια τους. Ένιωθαν μια ζωή την απώλεια των δικών τους ανθρώπων, για τους οποίους ουδέποτεπληροφορήθηκαν το παραμικρό. 

Ο εκτοπισμός άνοιξε βαθιές πληγές στα στήθια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και τωνμουσουλμάνων της Ελλάδας, οι οποίες πολύ δύσκολα επουλώνονται. Μπορούμε να πούμε ότι ηεπούλωση αυτών των πληγών διαρκεί μερικές γενιές. Ο Kemal Ari στο έργο του Buyuk Mubadele (HΜεγάλη Ανταλλαγή), εξετάζοντας αναλυτικά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις απώλειες πουείχαν οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας που εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Τουρκία,

επισημαίνει το θέμα αυτών των πληγών. Οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες, που έχασαν το μεγαλύτερομέρος της περιουσίας τους, την οποία δεν μπόρεσαν να μεταφέρουν, δεν κατάφεραν ναχρησιμοποιήσουν τις πολιτιστικές παρακαταθήκες τους, έχασαν τη θέση και το γόητρό τους μέσαστο κλίμα της  κοινωνικής σύγκρουσης, που ενισχύθηκε από τη φυσική και ψυχολογική βία πουδέχθηκαν από τους ντόπιους. Επιπλέον, βίωσαν και τη χαλάρωση των ηθικών αξιών, με αποτέλεσμανα φθαρούν και να υποστούν τεράστιες βλάβες και αδικίες. Υπεύθυνη αυτής της αδικίας είναι ησυνθήκη Ανταλλαγής και ο τρόπος που εφαρμόστηκε από τα συμβαλλόμενα κράτη. 

Page 43: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 43/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

VI. O ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 

ΠΟΥ ΕΞΑΙΡΕΘΗΚΑΝ  ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ 

Επανερχόμαστε στις δραστηριότητες της Τουρκικής Δημοκρατίας μετά την Ανταλλαγή. Είχαμε πειότι η τουρκική κυβέρνηση κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες για να συμπεριλάβει στην Ανταλλαγή

και την Κωνσταντινούπολη. Παρ' όλες όμως τις προσπάθειές της, η τουρκική κυβέρνηση δενκατάφερε να συμπεριλάβει τους Έλληνες της Πόλης στην ανταλλαγή, αλλά ουδέποτε μπόρεσε ναχωνέψει και  την παραμονή αυτής της κοινωνικής ομάδας στην Κωνσταντινούπολη. Θεώρησευποχρέωσή της την εξολόθρευση των Ελλήνων της Πόλης. Έπρεπε να εξαλείψει, μάλιστα, όχι μόνοτους Έλληνες, αλλά όλους τους μη μουσουλμάνους ή τουλάχιστον να τους αφομοιώσει μέσα σταπλαίσια του φαινομένου της ομογενοποίησης. 

1. Η ακύρωση του άρθρου 42 της συνθήκης Ειρήνης της Λοζάνης 

Για αυτόν τον λόγο πρώτη της δουλειά ήταν η κατάργηση του άρθρου 42 της συνθήκης Ειρήνης τηςΛοζάνης, που αναγνώριζε κάποια δικαιώματα στις μειονότητες, τα  οποία είχε εγκρίνει καιεπικυρώσει. Το άρθρο 42 έλεγε: «Η τουρκική Κυβέρνηση δέχεται να λάβει όλες τις απαιτούμενεςαποφάσεις για την επίλυση των ατομικών και οικογενειακών θεμάτων των μη μουσουλμάνωνσύμφωνα με τα ήθη και έθιμα των εν λόγω μειονοτήτων. 

Οι ρυθμίσεις αυτές θα γίνουν από ειδικές επιτροπές που θα απαρτίζονται από την τουρκικήΚυβέρνηση και ισάριθμους εκπροσώπους των ενδιαφερόμενων μειονοτήτων. 

Σε περίπτωση διαφωνίας, η τουρκική Κυβέρνηση μαζί με την Κοινωνία των Εθνών θα διόριζε ένανανώτατο δικαστικό μεταξύ των Ευρωπαίων νομικών. 

Η τουρκική Κυβέρνηση αναλαμβάνει την ευθύνη της προστασίας των εκκλησιών, των Συναγωγώνκαι όλων των θρησκευτικών οργανώσεων των μειονοτήτων που προαναφέρθηκαν. Θα προσφέρεικάθε είδους διευκολύνσεις και άδειες στα ιδρύματα, τα θρησκευτικά και φιλανθρωπικά σωματείατων μειονοτήτων που δρουν στην Τουρκία και δεν θα στερεί αυτές τις διευκολύνσεις για τη σύστασηκαι νέων παρόμοιων σωματείων»47

Κατά συνέπεια, οι επιτροπές που συστάθηκαν από εκπροσώπους των μειονοτήτων για ναεξασφαλίσουν την άσκηση των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονταν από το άρθρο 42 της συνθήκηςΕιρήνης της Λοζάνης έγιναν μέσα εξουδετέρωσης αυτών των δικαιωμάτων. Η τουρκική κυβέρνηση,

.

Βάσει αυτού του άρθρου, οι μη μουσουλμανικές μειονότητες θα σχημάτιζαν ειδικές επιτροπές, στιςοποίες θα συμμετείχαν και Έλληνες, από εκπροσώπους που θα εξέλεγαν από τους κόλπους τους, γιανα επιλύσουν τα προβλήματα που αφορούν το ατομικό και οικογενειακό τους καθεστώς. Οιεπιτροπές αυτές θα αναλάμβαναν και τον ρόλο του ρυθμιστή και  εκτελεστή στις σχέσεις των

μειονοτικών κοινοτήτων και της τουρκικής κυβέρνησης. 

Εκείνοι που πρέσβευαν την πολιτική του εκτουρκισμού, ή της εξόντωσης όσων έκριναν ότι δενμπορούσαν να εκτουρκίσουν, και την εφάρμοζαν με αποφασιστικότητα από το 1900 ήταναδιανόητο να δεχθούν την ύπαρξη των μειονοτήτων, τα δικαιώματά τους, τη σωματειακή τουςοργάνωση για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους, έστω και αν φαινομενικά φαινόταν ότι τααποδέχθηκαν στη διεθνή αρένα. 

47  İsmail Soysal, Türkiye'nin Siyasal Antlaşmalar ı, τόμ. Ι, σ. 96-97. 

Page 44: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 44/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μετά τη Λοζάνη και πριν από την ψήφιση του Αστικού Κώδικα, άσκησε αφόρητες πιέσεις στιςεπιτροπές αυτές για την ακύρωση του άρθρου 42. Η κυβέρνηση πίεζε τις μη μουσουλμανικέςμειονότητες να παραιτηθούν οικειοθελώς από τα δικαιώματα που τους αναγνώριζε το άρθρο 42 καινα διακηρύξουν σε όλο τον κόσμο ότι έκαναν αυτή την πράξη με δική τους βούληση. 

Η 10η Σεπτεμβρίου 1925 είναι η ημερομηνία που η Επιτροπή της εβραϊκής κοινότητας ανακοίνωνετην απόφαση της παραίτησής της από τα δικαιώματα που της έδινε με το άρθρο 42 η συνθήκηΕιρήνης της Λοζάνης. Λίγο αργότερα και οι Αρμένιοι έλαβαν την ίδια απόφαση. Οι Έλληνες όμωςήταν αποφασισμένοι να προστατεύσουν και να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Αλλά η δύναμη τηςαντίστασής τους στις πιέσεις που άσκησε η κυβέρνηση μέσω των αστυνομικών της οργάνων, παρ'όλες τις εγγυήσεις για την προστασία της ζωής και των ελευθεριών τους που παρείχε η διεθνήςσυνθήκη, δεν θα διαρκούσε πολύ, γιατί στην πραγματικότητα οι Έλληνες ήταν μια χούφτα όμηροιστα χέρια ενός τυραννικού κράτους. Έτσι, στις 27 Νοεμβρίου του 1925 και η ελληνική κοινότηταανακοίνωσε την παραίτησή της από τα δικαιώματα του άρθρου 42. Μετά από αυτό και οι Έλληνεςεντάχθηκαν στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα που ψηφίστηκε το 1926.  

Από την άλλη πλευρά, η ένταξη στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα δεν εξασφάλιζε τη δυνατότηταστους Έλληνες και τους Αρμενίους που ζούσαν στην Πόλη να επωφεληθούν από τα δικαιώματα πουαναγνωρίζονταν στους υπόλοιπους πολίτες της χώρας. Για παράδειγμα, απαγορεύεται στα μέληαυτών των κοινοτήτων να βγουν έξω από τα όρια της Πόλης και να ταξιδέψουν ελεύθερα σε όλα ταμέρη της Τουρκίας. Η ελεύθερη διακίνηση θα περιοριστεί τα επόμενα χρόνια με νέους νόμους καιαπαγορεύσεις. 

Τόσο η απαγόρευση της ελεύθερης διακίνησης, όσο και η παραίτηση από τα δικαιώματα πουαπορρέουν από το άρθρο 42 της συνθήκης Ειρήνης της Λοζάνης, που έγινε μετά από έντονεςπιέσεις, αποτελούν σαφή παραβίαση του άρθρου 16 που προσδιορίζει την ελεύθερη καιαπρόσκοπτη άσκηση των δικαιωμάτων ελευθερίας και ιδιοκτησίας όλων εκείνων που παρέμειναν

να ζήσουν εκτός των ορίων της Ανταλλαγής. 

Στην πραγματικότητα, το σύνολο των πιέσεων που άσκησε έμμεσα ή άμεσα η τουρκική κυβέρνησησε αυτή την κοινότητα μετά το 1925 με ενέργειες που απέβλεπαν στην αφομοίωση, στονεκφοβισμό, στη φυγή των μελών της, βρισκόταν σε πλήρη αντίφαση με το άρθρο 16 της συνθήκηςΑνταλλαγής και σήμαινε την απροκάλυπτη παραβίαση αυτής της διάταξης. 

2. Ο εξοστρακισμός των μειονοτήτων από τον χώρο εργασίας 

Η τουρκική κυβέρνηση, σχεδόν τέσσερις μήνες μετά την παραίτηση της ελληνικής κοινότητας από τα

δικαιώματά της, εξέδωσε στις 18 Μαρτίου 1926 τον υπ' αριθμ. 788 νόμο. Ο νόμος, που ονομαζόταν«Memurin Kanunu», στην πρώτη παράγραφο του τέταρτου άρθρου όριζε ότι για να γίνει κάποιοςδημόσιος υπάλληλος έπρεπε να είναι Τούρκος. 

Η εδραίωση της δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας στην εθνική ταυτότητα και όχι στην ιδιότητα τουπολίτη είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα προσέγγιση, κυρίως για το θέμα το οποίο εξετάζουμε. Με τοννόμο αυτόν η τουρκική κυβέρνηση δηλώνει ότι δεν θεωρεί από κοινωνιολογική άποψη Τούρκους τιςμειονότητες που παραιτήθηκαν από τα δικαιώματά τους, όπως αυτά καθορίζονταν με το άρθρο 42της συνθήκης της Λοζάνης, τα μέλη των οποίων ενέταξε στον Αστικό Κώδικά της και τουςαποδέχθηκε ως πολίτες της. Δήλωνε, λοιπόν, ότι δεν τους θεωρεί Τούρκους πολίτες και, κατάσυνέπεια, δεν τους επιτρέπει να ασκήσουν όλα τα δικαιώματα που αναγνωρίζει στους υπηκόους

της. 

Page 45: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 45/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Το γεγονός ότι ένα κράτος αποδέχεται ως πολίτες του όσους ζουν εντός των ορίων του, αλλάκατατάσσει μια κοινωνική ομάδα σε διαφορετική κατηγορία από την άλλη και της στερεί ταδικαιώματα που αναγνωρίζει στους άλλους, πρέπει να ερμηνευτεί ως ένδειξη άρνησης παροχήςασύλου σε αυτή την κοινωνική ή τις κοινωνικές ομάδες. 

Οι άνθρωποι αυτοί, που δεν μπορούσαν να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι, με τον νόμο 2007 «Σχετικάμε την εκχώρηση τεχνών και υπηρεσιών στους Τούρκους πολίτες της Τουρκίας», που ψηφίστηκεαπό τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση στις 4/6/1932, αλλά τέθηκε σε εφαρμογή δυο χρόνιααργότερα, δεν μπορούσαν να εργαστούν ούτε στον ιδιωτικό τομέα. Ο νόμος έθετε πολλούςπεριορισμούς στην εργασία αυτών των ανθρώπων. Με τον νόμο αυτό απαγορεύτηκε στουςανθρώπους που έζησαν επί χιλιάδες χρόνια στα εδάφη αυτά να ασκήσουν επάγγελμαυποδηματοποιού, οργανοπαίχτη, φωτογράφου, μπαρμπέρη, στοιχειοθέτη, μεσίτη, ράφτη,χρηματιστή, πωλητή εμπορευμάτων του κρατικού μονοπωλίου, μεταφραστή, ξεναγού, οικοδόμου,μεταφορέα, να ασκήσουν μόνιμη ή προσωρινή εργασία στους τομείς ηλεκτροδότησης, θέρμανσηςκαι πληροφόρησης, να κάνουν εργασίες φόρτωσης-εκφόρτωσης, να γίνουν φύλακες-θυρωροί σεπολυκατοικίες, σωματεία, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, σε χαμάμ, καμαριέρες, σερβιτόροι, να

δουλέψουν σε μπαρ, να γίνουν τραγουδιστές σε κέντρα, χημικοί, κτηνίατροι, μηχανικοίαεροσκαφών, πιλότοι, να ασκήσουν εργασίες ταπετσέρη σε κρατικά, νομαρχιακά, δημοτικάιδρύματα και σε υπηρεσίες που ανήκαν σε αυτά. Δεν μπορούσαν επιπλέον να εργαστούν ωςθυρωροί, εργάτες, οδηγοί στις ξένες πρεσβείες και τα προξενεία. Ακόμα και οι ξένες επιχειρήσειςπου δρούσαν εντός των ορίων της Τουρκίας ήταν υποχρεωμένες να προσλαμβάνουν Τούρκουςπολίτες, τουρκικής καταγωγής για προσωπικό τους. 

Είναι ολοφάνερο ότι το τουρκικό κράτος φιλοδοξούσε με αυτόν τον νόμο να διώξει στο εξωτερικότους Έλληνες της Πόλης, τους οποίους δεν μπόρεσε να απομακρύνει μέσα στα πλαίσια τηςσυνθήκης Ανταλλαγής. Αναμφισβήτητα, οι άνθρωποι αυτοί που δεν είχαν κανένα πεδίο δράσηςστην Τουρκία ή στην Πόλη, δεν είχαν δυνατότητες επιβίωσης, και έτσι θα έφευγαν σε άλλα μέρη

όπου είχαν ελπίδες να βρουν δουλειά και να ζήσουν. Στην ουσία, δεν είχαν καμία άλλη επιλογή. 

Η κυβέρνηση έκανε πολύ σωστούς υπολογισμούς. Από τη στιγμή που τέθηκε σε εφαρμογή ο νόμος2007, άρχισαν να φεύγουν από την Πόλη Έλληνες πολίτες, οι οποίοι στην πλειονότητά τους ήτανεπιτηδευματίες, τεχνίτες και επαγγελματίες που έμειναν άνεργοι. Ο αριθμός των Ελλήνων πουαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα μέσα σε λίγο χρόνο, μέχρι το έτος 1935, ήταν 9.000άτομα. Ο αριθμός των Ελλήνων της Πόλης το 1927 ανέρχεται σε 26.642, ενώ στην απογραφή του1935 μειώνεται στις 17.642. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημαντικό δεδομένο που επιβεβαιώνειτο εύρος του μεταναστευτικού ρεύματος48

3. Φόρος Περιουσίας (Varlik Vergisi) 

 Ένα νέο στάδιο του χρονοδιαγράμματος της εξόντωσης 

.

Σχεδόν το ένα τρίτο των Ελλήνων της Πόλης εξαναγκάστηκε να μεταναστεύσει στην Ελλάδα, αλλά

και πάλι είχε απομείνει ένα μικρό ποσοστό Ελλήνων που έπρεπε να τρομοκρατηθεί και να διωχτεί.Και αυτοί έβλεπαν με πικρία να πλησιάζει η δική τους σειρά. 

Στις 11 Νοεμβρίου του 1942 η Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση εκδίδει έναν καινούριο νόμο.Αυτός είναι ο υπ' αριθμ. 4305 νόμος του Φόρου Περιουσίας, το γνωστό Βαρλίκι. 

48  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 126. 

Page 46: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 46/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Πριν μελετήσουμε τον Φόρο Περιουσίας και το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής του πρέπει νασταθούμε λίγο στην έννοια του φόρου. 

Η λέξη vergi (φόρος-εισφορά) προέρχεται από το ρήμα vermek (δίνω). Τα άτομα και τα νομικάπρόσωπα δίνουν ένα ποσοστό από τα κέρδη τους, για να ενισχύσουν το ταμείο του κράτους

προκειμένου αυτό να αντιμετωπίσει, μέσα στο πλαίσιο της οικονομικής του πολιτικής, τις δημόσιεςδαπάνες για το κοινό συμφέρον όλων. Σε αυτό ανταποκρίνεται η έννοια της λέξης vergi.

Ο φόρος έχει δηλαδή δύο σημαντικές προϋποθέσεις: 

α. Ο φόρος επιβάλλεται για την αντιμετώπιση των δημόσιων δαπανών. 

β. Το κράτος εισπράττει ένα ποσοστό των κερδών, δεν αφαιρεί όλα τα κέρδη· για να το πούμεμεταφορικά, δεν ξεριζώνεται το δέντρο, αλλά κλαδεύονται μόνο τα κλαδιά του. 

Για να θεωρηθεί, λοιπόν, μια οικονομική πράξη φορολογική, πρέπει να πληροί αυτές τις δύο

προϋποθέσεις. Εάν δεν τηρεί μία από αυτές τις προϋποθέσεις, για παράδειγμα, εάν τα χρήματα πουεισπράττονται δεν επενδύονται για το δημόσιο συμφέρον, εάν το ποσοστό φόρου που επιβάλλεταιστον οφειλέτη υπερβαίνει τα όρια των οικονομικών του δυνατοτήτων και αν αντί να εισπράττεταιένα ποσοστό επί των κερδών ξεκληρίζεται ο φορολογούμενος, τότε η ενέργεια αυτή δεν μπορεί ναθεωρηθεί φορολόγηση. Αντίθετα, πρέπει να καταταχθεί σε εντελώς διαφορετική κατηγορία. 

Μπορεί ο νόμος 4305 να εκδόθηκε με την ονομασία Varlik Vergisi (Φόρος Περιουσίας), όμως, ότανεξεταστεί τόσο ως προς το περιεχόμενό του όσο και ως προς τον τρόπο εφαρμογής του, διαπιστώνεικανείς ότι δεν πρόκειται περί φόρου. 

Εκείνοι που εξέδωσαν τον νόμο διατείνονταν ότι αποσκοπούσαν να ανακουφίσουν την τουρκική

οικονομία από τις πληθωριστικές πιέσεις που δεχόταν. Η ανακούφιση θα πραγματοποιούνταν μεμια νέα φορολογική ρύθμιση. Το υπάρχον φορολογικό σύστημα ήταν άδικο και ανισόρροπο, γιατίφόρτωνε τα φορολογικά βάρη στους μισθωτούς. Το νέο σύστημα θα φορολογούσε τα μεγάλαεισοδήματα και τις μεγάλες περιουσίες, αποκαθιστώντας έτσι την ισορροπία και τη δικαιοσύνη στηφορολογία των μισθωτών. 

Αυτή τη ρητορική χρησιμοποίησαν. Ο νόμος του Φόρου Περιουσίας περιέχει εκτιμήσεις για τηνεξασφάλιση ισορροπίας και δικαιοσύνης. 

Αυτές οι εκτιμήσεις είναι αποκαλυπτικές όσον αφορά τους λόγους έκδοσης αυτού του νόμου και τηλογική της ρύθμισης που θα διαμορφωθεί με αυτόν. Εάν λάβουμε υπ' όψιν μας και τις

ιδιαιτερότητες του συστήματος, θα δούμε ότι είχε την ιδιότητα να μην επιδέχεται ενστάσεις. Υπότον όρο, βέβαια, ότι κατά το στάδιο εφαρμογής του νόμου δεν θα ξεπερνούσαν, εκούσια ή ακούσια,τους στόχους που επιδίωκαν. 

 Όταν εξετάσει κανείς τη διαδικασία επιβολής του Φόρου Περιουσίας, διαπιστώνει ότι δενανταποκρίνεται στις προβλέψεις τους. Στο στάδιο εφαρμογής έγιναν πράγματα που δενπροβλέπονται στο κείμενο του νόμου. 

Είναι δυνατόν οι εμπνευστές του νόμου να μην προέβλεψαν τις καταστάσεις που προέκυψαν στοστάδιο εφαρμογής και γι' αυτό να μην τις συμπεριέλαβαν στον νόμο; Η απάντηση που δίδεται τιςπερισσότερες φορές σε αυτό το ερώτημα είναι αρνητική. Στην πράξη, δεν είναι απαραίτητο οι

εμπνευστές ενός νόμου να αναφέρουν τους τρόπους εφαρμογής του. Στην πολιτική ιστορία τηςΤουρκικής Δημοκρατίας υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα παράνομης κυβερνητικής δράσης

Page 47: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 47/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μέσω εντολών που δίνονται κεκλεισμένων των θυρών, χωρίς να αποτυπώνονται στις διατάξεις τουνόμου. 

 Όλα όσα συνέβησαν κατά τη διαδικασία είσπραξης των επιβληθέντων φόρων, τα οποία δενσυμβαδίζουν ούτε με τα ανθρώπινα δικαιώματα ούτε με τις αρχές του δικαίου, δεν προβλέπονται

στο κείμενο του νόμου, αλλά έγιναν με εντολές που δόθηκαν εν κρυπτώ. Τα στοιχεία που μαςοδήγησαν σε αυτό το συμπέρασμα είναι τα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών και ορισμένεςιδιότητες του φόρου που δεν προβλέπονται στο κείμενο του νόμου. 

Η εξέταση των στοιχείων που προαναφέραμε υπό το φως των απομνημονευμάτων τωνπρωταγωνιστών φανερώνει ότι, παρ' όλο που στο κείμενο δεν αναφέρονται οι τρόποι εφαρμογήςτου νόμου, οι εμπνευστές του είχαν κάνει τους υπολογισμούς και τις προβλέψεις τους κατ' ιδίαν. 

Το πρώτο από τα στοιχεία αυτά αφορά την εθνική-θρησκευτική ταυτότητα των φορολογουμένων. 

Ο Rifat Bali στο έργο του Bir Türkleştirme Serüveni  (Μια περιπέτεια εκτουρκισμού), αναφερόμενος

στην εθνική-θρησκευτική ταυτότητα των φορολογουμένων, παραθέτει τις ακόλουθες πληροφορίες: 

«Α. Οι φρενοβλαβείς του Νοσοκομείου Βαλουκλή φορολογήθηκαν για τα ελάχιστα ποσά πουέπαιρναν για τις προσωρινές εργασίες που έκαναν στο Νοσοκομείο, όταν δεν παρουσίαζανυποτροπή της νόσου τους. 

Β. Φορολόγησαν τους πλανόδιους πωλητές, που μοναδικό περιουσιακό τους στοιχείο ήταν τοχειροκίνητο καροτσάκι τους. 

Γ. Επέβαλαν στις εμπορικές επιχειρήσεις πολλαπλάσιο ποσό φόρου από τις πραγματικέςδυνατότητές τους, χωρίς να λάβουν υπ' όψιν τις οφειλές τους προς τρίτους και το ύψος της

περιουσίας τους. 

Δ. Φορολογήθηκαν εταιρείες που είχαν διαλυθεί και εκκαθαριστεί το 1939. Φορολογήθηκαν και οιομόρρυθμοι εταίροι που είχαν αποχωρήσει από την εργασία και την ομόρρυθμη εταιρεία. 

Ε. Δεν φορολογήθηκαν οι Τούρκοι δημόσιοι υπάλληλοι. Αντίθετα, όλοι οι μη μουσουλμάνοιμισθωτοί, συμπεριλαμβανομένων των υπηρετριών και των παιδιών των ασανσέρ, υποχρεώθηκαν νακαταβάλουν ως ελάχιστο φόρο 500 λίρες. 

ΣΤ. Οι Τούρκοι που δεν κατέβαλαν τον φόρο που τους επιβλήθηκε δεν υπέστησαν καμία κύρωση. 

Ζ. Οι μη μουσουλμάνοι εταίροι των εταιρειών περιορισμένης ευθύνης φορολογήθηκαν τόσο, πουοδηγήθηκαν στην πτώχευση, ενώ οι μουσουλμάνοι εταίροι δεν φορολογήθηκαν καθόλου»49

Φυσικά, δεν αναμένει κανείς να συμπεριληφθεί στο κείμενο του νόμου μια πράξη που αντίκειται

.

 Ένα μέρος των στοιχείων που αναφέρονται στα παραπάνω αποσπάσματα του Bali αποκαλύπτουνότι ο Φόρος Περιουσίας επιβλήθηκε αποκλειστικά στους μη μουσουλμάνους πολίτες, ενώπροστάτευσε και σεβάστηκε τους μουσουλμάνους πολίτες. Ένα άλλο στοιχείο που επιβεβαιώνει τηνπαραπάνω άποψη είναι η διατύπωση της εγκυκλοπαίδειας Ana Britannica: «το 70% του ΦόρουΠεριουσίας εισπράχτηκε από τους μη μουσουλμάνους». 

49  Rifat Bali, Bir Türkleştirme Serüveni, σ. 450-451. 

Page 48: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 48/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ολοφάνερα στην αρχή της ισονομίας. Δεν μπορούμε όμως να δεχθούμε ότι, αφού οι διατάξεις τουνόμου δεν ήταν αυτές που κατηύθυναν την εφαρμογή του, όλα όσα συνέβησαν οφείλονται στην 

πρωτοβουλία μιας χούφτας υπαλλήλων. Για να είναι νόμιμη μια τόσο ευρέως διαδεδομένηπρακτική εφαρμογή των διατάξεων του νόμου, ασφαλώς θα έγινε με προφορική εντολή τηςπολιτικής ελίτ, που δόθηκε μυστικά. Η επιβολή του Φόρου Περιουσίας μόνο στους μη

μουσουλμάνους πολίτες είναι επιλογή της πολιτικής ελίτ. Οι ίδιοι κύκλοι κατηύθυναν τις εξελίξεις μεμυστικές προφορικές εντολές που έδιναν. 

Επίσης, οι ίδιοι κύκλοι προσδιόρισαν με τρόπο αδιαφανή τον φόρο που θα κατέβαλλαν οιοφειλέτες. Ο Οικονομικός Έφορος Κωνσταντινούπολης Φαΐκ Οκτέ λέει: «Οι πολιτικοί μάςυπαγόρευσαν τα όρια που θα αποτελούσαν τη βάση της φορολογίας αυτών των ανθρώπων» 50

«Τα πολιτικά πρόσωπα» την ώρα που εξασφάλιζαν με προφορικές εντολές την είσπραξη του ΦόρουΠεριουσίας ουσιαστικά από το μειονοτικό στοιχείο, καθόριζαν και το ποσό του φόρου που έπρεπενα καταβάλουν οι φορολογούμενοι. «Ο φόρος των μη μουσουλμάνων έπρεπε  να είναι

πενταπλάσιος ή δεκαπλάσιος από αυτόν των μουσουλμάνων»

. Ταλόγια του Οκτέ υπογράφουν την αλήθεια. 

51

Η επιβολή φόρου που υπερέβαινε τις οικονομικές δυνατότητες των φορολογουμένων και ηυποχρεωτική καταβολή του εντός δεκαπέντε ημερών ήταν δύο μέτρα που έλαβαν,   για ναεξαναγκάσουν τους φορολογουμένους να ξεπουλήσουν στο άψε σβήσε τα υπάρχοντά τους

. Επιπλέον, οι κατάλογοι που θασυνέτασσαν οι Οικονομικοί Έφοροι έπρεπε να επιβαρυνθούν ακόμα πιο πολύ, ώστε «ο φόρος ναλάβει δυσβάσταχτη μορφή». 

Ο νόμος για τον Φόρο Περιουσίας, όπως προέκυψε από το στάδιο της εφαρμογής του,προετοιμάστηκε αποκλειστικά και μόνο για τις μειονότητες. Ο στόχος αυτός επιβεβαιώνεται και απότα ποσά του φόρου που επιβλήθηκαν στους μη μουσουλμάνους πολίτες.  

Η πολιτική ελίτ επιδίωκε να διαγράψει από την οικονομική ζωή τον μειονοτικό πληθυσμό. Γι' αυτόντον λόγο: 

Α. Επέβαλε στους φορολογουμένους υψηλότερα ποσά φόρου από εκείνα που μπορούσαν νακαταβάλουν. Εάν οι οφειλέτες δεν μπορούσαν να εξοφλήσουν με τα χρήματα που είχαν τον φόροπου τους επιβλήθηκε, θα ξεπουλούσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν και με τα χρήματα αυτά θαξοφλούσαν τον υπόλοιπο φόρο. 

Β. Από την άλλη πλευρά, για να εισπράξουν μία ώρα αρχύτερα τον φόρο και λόγω της αγωνίας  πουείχαν να πετύχουν τον σκοπό τους, φρόντισαν να δέσουν με ασφυκτικά χρονικά περιθώρια εκείνατα μέλη του πληθυσμού που τους τρόμαζαν με την ευφυΐα, τις γνώσεις και τις ικανότητές τους. 

Γι' αυτόν τον λόγο υποχρέωναν τους φορολογουμένους να καταβάλουν το ποσό που είχε οριστείεντός δεκαπέντε ημερών από την ημέρα που επιβλήθηκε ο φόρος. Στη συνέχεια, έγινε δεκτό το

αίτημα των φορολογουμένων να τους δοθεί προθεσμία ενός ακόμα δεκαπενθημέρου, υπό τον όροβέβαια να καταβάλουν υψηλότατο τόκο. Είχε προετοιμαστεί το απαιτούμενο νομικό πλαίσιο, ώστενα κατασχεθούν οι περιουσίες των φορολογουμένων που δεν θα κατέβαλλαν τον οφειλόμενο φόροεντός 30 ημερών ή να σταλούν οι φορολογούμενοι στα τάγματα εργασίας, χωρίς φυσικά να έχουνκανένα δικαίωμα άσκησης ένδικου μέσου. 

50  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 172. Σημ. μετφ.: Το βιβλίο του Φαΐκ Οκτέ με τίτλο Βαρλίκι κυκλοφορεί στα 

ελληνικά από τις εκδόσεις Ηρόδοτος. 51

  Στο βιβλίο του Ayhan Aktar που προαναφέραμε, σ. 172. 

Page 49: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 49/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

προκειμένου να μη συλληφθούν, να μην οδηγηθούν στα τάγματα εργασίας και να μην κατασχεθούνοι περιουσίες τους. Ασφαλώς, είχαν προβλέψει ότι η εκποίηση των προσφερόμενων αγαθών κάτωαπό αυτές τις συνθήκες θα ήταν πάρα πολύ δύσκολη και, αν τυχαία γίνονταν κάποιες πωλήσεις,αυτές θα ήταν σε πολύ χαμηλότερες τιμές από την πραγματική αξία των περιουσιών. 

Οι αγοραστές των εμπορευμάτων που οι μειονοτικοί δέχθηκαν να πουλήσουν σε εξευτελιστικέςτιμές στις αγορές θα ήταν, όπως ακριβώς το επιθυμούσαν, Τούρκοι-μουσουλμάνοι πολίτες. Όσοναφορά τα εμπορεύματα που δεν θα πουληθούν, αυτά θα τα δήμευε ή θα τα έκανε κατάσχεση τοκράτος, για να τα προσφέρει αργότερα στην αγορά κάτω από καλύτερες συνθήκες. Και στις δύοπεριπτωσεις το ζητούμενο είναι η αρπαγή των περιουσιών των μη μουσουλμάνων και η αφαίρεσητων ιδιοκτησιών τους. Κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτή η πράξη, που απέβλεπεστην καταλήστευση των κερδών, μπορεί να θεωρηθεί φορολογική, έστω και αν στηρίχτηκε σε νόμο.Επίσης, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι δεν ήταν «στάχτη στα μάτια» η προθεσμία τωνδεκαπέντε ημερών που δόθηκε για την εξόφληση του φόρου. 

Με τέτοιου είδους ενέργειες που αντλούσαν τη δύναμή τους και στηρίζονταν σε νόμους, οι οποίοι

φυσικά βρίσκονταν σε δυσαρμονία με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αρχές του δικαίου, τοκράτος άρπαξε με μεγάλη σκληρότητα και θράσος από τα χέρια των άμοιρων μη μουσουλμάνων,που δεν μπορούσαν να αντιδράσουν ευρισκόμενοι σε απόγνωση, τις περιουσίες τους ή φρόντισε νατις μεταβιβάσει στους μουσουλμάνους-Τούρκους πολίτες του. 

Εάν επανέλθουμε στις πληροφορίες του Rifat Bali για τους φορολογουμένους που κλήθηκαν νακαταβάλουν τον Φόρο Περιουσίας, βλέπουμε ότι δεν επιβαρύνθηκαν μόνο τα μεγάλα εισοδήματακαι οι μεγάλες περιουσίες, αλλά και τα μέλη των μειονοτήτων που είχαν πολύ χαμηλά εισοδήματα. 

Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πώς μπορεί η ανελέητη φορολόγηση των μη μουσουλμάνωνπολιτών -από τους ασθενείς, τους πλανόδιους πωλητές, τα μικρά παιδιά των ασανσέρ μέχρι τους

εταίρους των ομόρρυθμων εταιρειών, ακόμα και των εταιρειών που είχαν διαλυθεί - να θεωρηθείενέργεια που απέβλεπε στη διασφάλιση των οικονομικών ισορροπιών. Η φορολόγηση τωνπλουσίων και φτωχών μη μουσουλμάνων πολιτών και η εξαίρεση όλων των μουσουλμάνων από τηνυποχρέωση της καταβολής Φόρου Περιουσίας ασφαλώς σχετίζεται κυρίως με κοινωνικοπολιτικέςκαι όχι με οικονομικές ανησυχίες. Την ώρα που φορολογούσαν με τέτοια ποσά τους πλούσιους μημουσουλμάνους που τους οδηγούσαν στην πτώχευση, με τη φορολογία των πτωχών πετύχαιναν τηνεξαφάνισή τους από την κοινωνική ζωή. «Η αφόρητα σκληρή και ανελέητη συμπεριφορά έναντιεκείνων που δεν πλήρωναν ή δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους φόρους τους, η αποστολή στηνανατολική Μικρά Ασία των ασθενών, των ηλικιωμένων, των τυφλών και των αναπήρων, χωρίς ναυποβληθούν πρώτα σε καμία ιατρική εξέταση, συμπεριλαμβανομένων και των ογδοντάχρονωνπαππούδων, η τυραννία των γυναικών, ο ξυλοδαρμός τους, η αντιμετώπιση των οφειλετών σαν να

ήταν κακούργοι ή φονιάδες, η επιβίβασή τους στα τρένα ανάμεσα σε δύο σειρές στρατιωτών, ηβίαιη διάλυση των δακρυσμένων γυναικών που ήρθαν να αποχαιρετήσουν τους άνδρες τους, απότους αστυνομικούς»52

Στην πραγματικότητα, ο σκοπός αυτός βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με την πολιτική εκτουρκισμούπου εφάρμοζε από το 1900 το κόμμα Ένωση και Πρόοδος, το οποίο επιδίωκε την εκκαθάριση τηςοικονομικής και της  κοινωνικής ζωής της Μικράς Ασίας από τα μη μουσουλμανικά στοιχεία. Όλαόσα έγιναν αποδεικνύουν ότι οι πολιτικές αυτές συνεχίζονταν και προχωρούσαν βήμα προς βήμα.Οι μειονότητες, και πρώτη από όλες η Ελληνική, άρχισαν να φεύγουν στα διάφορα στάδια αυτού

ήταν ενέργειες που απέβλεπαν στο να μην αφήσουν χώρο επιβίωσης στουςμη μουσουλμάνους πολίτες στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας. Ήθελαν να αποθαρρύνουν τουςπολίτες αυτούς από το να θεωρούν τόπο τους την Πόλη και γενικότερα την Τουρκία. 

52  Rifat Bali, Bir Türkleştirme Serüveni, σ. 455. 

Page 50: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 50/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

του χρονοδιαγράμματος, άλλοτε με ταχύτατους και άλλοτε με πιο αργούς ρυθμούς, χωρίς να βρουνποτέ τη δύναμη μέσα σε αυτό το διάστημα να αντισταθούν. Εξάλλου, δεν ήταν δυνατόν μια χούφταόμηροι να αντισταθούν στον Τύπο -που είχε αναλάβει τον ρόλο του εκπροσώπου της άρχουσαςτάξης και κατηύθυνε όπως ήθελε την κοινή γνώμη-, στο άσπλαχνο κράτος και τα όργανά του, τονστρατό, την αστυνομία και τη δικαιοσύνη. Δεν μπορούσαν οι άνθρωποι αυτοί να πολεμήσουν με

όλους αυτούς και να ανατρέψουν το χρονοδιάγραμμά τους. Έτσι, το πεδίο είχε μείνει ελεύθερο στηναυθαιρεσία μιας ομάδας επίλεκτων πολιτικών που είχαν πάντα την υποστήριξη του Τύπου και τηςκοινής γνώμης και είχαν αντιληφθεί έγκαιρα ότι δεν έπρεπε να λαμβάνουν σοβαρά υπ' όψιν τους τιςασήμαντες αντιδράσεις των διεθνών δυνάμεων. Όταν ήθελαν, συγκάλυπταν τις παρανομίες τους.Εάν ήθελαν, δεν έμπαιναν ούτε καν στον κόπο να βρουν κάποιο πρόσχημα. Συνέχισαν με πολύμεγάλο θράσος τις παρανομίες τους χλευάζοντας ηθικές αξίες, όπως είναι η ανθρώπινη συνείδησηκαι η δικαιοσύνη. 

 Όλα όσα συνέβησαν κατά το στάδιο της εφαρμογής του νόμου του Φόρου Περιουσίαςεπιβεβαίωσαν ότι επρόκειτο για πράξεις ανομολόγητης αυθαιρεσίας και θρασύτητας που μάτωναντις συνειδήσεις παρά τις ψεύτικες δηλώσεις για δήθεν δίκαιο και ισορροπημένο φορολογικό

σύστημα. 

Οι ομιλίες και η στάση που τήρησαν τα μέλη του κυβερνώντος κόμματος της εποχής -τουΡεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος- στη μυστική συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής τους ομάδαςόπου συζητήθηκε ο νόμος του Φόρου Περιουσίας φανερώνουν την αυθαιρεσία, τη θρασύτητα καιτην αναισχυντία που επιδείχθηκε στο θέμα αυτό και αντικατοπτρίζουν, επίσης, με εντυπωσιακότρόπο τους αληθινούς στόχους τους. 

Τα απομνημονεύματα του Faik Ahmet Barutcu, που συμμετείχε σε εκείνη τη συνεδρίαση,μαρτυρούν όλα όσα συνέβησαν σε αυτήν. Αναδημοσιεύουμε ένα σύντομο απόσπασμα από αυτά τααπομνημονεύματα: 

«Όταν συζητούσαμε το άρθρο 14, ο πρόεδρος είπε: 

-Δεν είναι σωστό να εκποιήσουμε τα αγαθά των αδελφών μας. Γιατί η ενέργεια αυτή αντίκειται στιςαρχές του δικαίου. 

Δεν άντεξα και χαριτολογώντας είπα: 

— Για όνομα του Θεού, Πρόεδρέ μου! Ποια άρθρα αυτού του νόμου εναρμονίζονται με τις αρχέςτου δικαίου... 

Ο Σαράτσογλου απάντησε γελώντας: 

— Ακούει ο υπουργός των Οικονομικών; Κοίτα τι λένε για το νομοσχέδιό σου. 

Και με γέλια που ακούστηκαν από όλες τις πλευρές ολοκληρώθηκε η συζήτηση του άρθρου αυτούκαι του νομοσχεδίου»53

Είναι φυσικό να προκαλεί γέλιο η παρανομία και η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σεόσους δεν νοιάζονται για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα. Σε αυτή την περίπτωση, τογέλιο ταιριάζει στις βρόμικες συνειδήσεις εκείνων που θέλουν να κάνουν τους νόμους όργανα για

.

53  Τα αποσπάσματα αυτά τα δημοσιεύει ο Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 172. 

Page 51: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 51/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

την επίτευξη των παράνομων και κρυφών επιδιώξεών τους. 

 Όταν η επισήμανση ότι ο νόμος δεν έχει σχέση με τη δικαιοσύνη και ότι αντιτίθεται στα ανθρώπιναδικαιώματα γίνεται αποδεκτή από τους εμπνευστές του σχεδίου -αποφασίζεται μάλιστα ηεφαρμογή του με γέλια παρά τη σκληρότητα και τη στυγνότητά του-, τότε σημαίνει ότι κανείς δεν

μπορεί να κρίνει με επιείκεια την προετοιμασία και την εφαρμογή του νόμου. Επομένως, δεν είναιδυνατό να θεωρηθεί ως καλοπροαίρετη ενέργεια που προσπάθησε να εξυγιάνει την οικονομική καικοινωνική δομή της χώρας. 

Ο νόμος του Φόρου Περιουσίας, που εκδόθηκε το 1942 και τέθηκε αμέσως σε εφαρμογή, έθεσε σεκίνδυνο την ασφάλεια της ζωής και της περιουσίας των Ελλήνων και όλων των άλλων μειονοτήτων,που τελούσαν υπό την εγγύηση των διατάξεων της συνθήκης Ειρήνης της Λοζάνης και της συνθήκηςΑνταλλαγής. Έτσι, η χώρα έπαυσε να είναι η πατρίδα ή ο τόπος όπου θα μπορούσαν να ζήσουν οιμειονότητες, οι οποίες ήταν τα γηγενή στοιχεία του πληθυσμού. 

Οι δυσάρεστες εμπειρίες που έζησαν κατά την εφαρμογή του νόμου έγιναν αιτία να εγκαταλείψουν

τα πάτρια εδάφη και άλλοι Έλληνες. Όσοι απέμειναν είχαν να υποστούν πολλές ακόμα κακουχίες. 

4. Μια νέα αρνητική κατάσταση 

Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Μοιρασιάς επιστράτευσαν ξαφνικά ένα πρωίόλους τους μη μουσουλμάνους άνδρες και τους έστειλαν στη Μικρά Ασία. Εκεί θα έσπαγαν πέτρες,θα έφτιαχναν δρόμους και θα άνοιγαν σήραγγες. Τα μέρη όμως που τους εγκατέστησαν «ήτανστρατόπεδα, γεμάτα υγρασία, λάσπη, που προκαλούσαν αποχαύνωση με τη ζέστη, δεν είχαν νερό,κατάλληλη υποδομή και έβριθαν από κουνούπια που σκορπούσαν την ελονοσία» 54. Δεν είναιδύσκολο να μαντέψει κανείς ότι η καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα κάτω από τέτοιες συνθήκες και

η διαμονή σε ανθυγιεινά στρατόπεδα σήμαινε για την πλειονότητα αυτών των ανθρώπων καταδίκησε θάνατο. Άλλωστε, σε αυτά τα ανθυγιεινά στρατόπεδα που φτιάχτηκαν για τους μημουσουλμάνους σε πολλά μέρη της Μικράς Ασίας παρατηρήθηκε υψηλό ποσοστό θανάτων55

Μια χούφτα όμηροι, η πλειονότητα των οποίων ήταν συγκεντρωμένοι στην Κωνσταντινούπολη,εξαναγκάστηκαν να πληρώσουν με τη θυσία τους την αγάπη για τα εδάφη που γεννήθηκαν, πουαναπαύονταν οι πρόγονοί τους, στα οποία όμως δεν ήταν επιθυμητή η παραμονή τους άλλοτε λόγω

.

Η επέκταση αυτής της ενέργειας μας δίνει την εντύπωση ότι εξυφαινόταν ένα νέο σχέδιο. Κατάπάσα πιθανότητα το σχέδιο, που είχε ετοιμαστεί με σκοπό την εκκαθάριση της Μικράς Ασίας απότους μη μουσουλμάνους, επιβεβαιώνει ότι συνέχιζε ακόμα να υφίσταται η νοοτροπία των Ενωτικών.Το πιο σαφές και αναλλοίωτο χαρακτηριστικό της πολιτικής ελίτ που ανέπτυξε αυτός ο τόπος πρέπεινα είναι η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των αρχών του δικαίου και των ηθικών αξιώντων ανθρώπων σαν να μη συμβαίνει τίποτα -χωρίς να θεωρείται δηλαδή αυτό κάτι κακό- και ησυνήθεια της ελίτ αυτής να παίζει με τη ζωή μιας μερίδας ανθρώπων που ζουν σε καθεστώς

ομηρείας στα χέρια τους. Εάν αναλογιστούμε την ομοιότητα που είχαν αυτά τα ανθυγιεινάστρατόπεδα εργασίας και το υψηλό ποσοστό θανάτων που παρατηρήθηκε σε αυτά με τα «αμελέταμπουρού» -που σχηματίστηκαν μετά το 1914 και τα οποία ο λαός εύστοχα τα αποκαλούσετάγματα θανάτου-, γίνεται καλύτερα αντιληπτό το αμετάβλητο της αυθαιρεσίας, της θρασύτηταςκαι της τυραννίας. 

54  Οι πληροφορίες αυτές δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Επτάλοφο τον Ιούνιο του 1996, από όπου τις αναδημοσιεύει ο Rifat Bali στησελίδα 416 του έργου του Bir Türkleştirme Serüveni. 55

  Rifat Bali, Bir Türkleştirme Serüveni, σ. 416. 

Page 52: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 52/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

πολιτικών συμφερόντων και άλλοτε εξαιτίας της παράκρουσης των φανατικών και παρανοϊκώναντιλήψεων. 

Τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου του 1955 αποτελούν ένα άλλο παράδειγμα για το πώς τοκράτος έπαιξε για τα πολιτικά του συμφέροντα με μια χούφτα Έλληνες της Πόλης, αφανίζοντας ή

θυσιάζοντάς τους. 

5. Η προβοκάτσια της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 

Η  Αγγλία -που το 1914 είχε προσαρτήσει την Κύπρο, οι κάτοικοι της οποίας ήταν Έλληνες καιΤούρκοι- ένιωσε την ανάγκη το 1950 να αλλάξει το καθεστώς του νησιού. Έτσι, προτείνει συνομιλίεςστην Ελλάδα και την Τουρκία για να καθορίσουν το πολιτικό καθεστώς του νησιού. Οι συνομιλίεςάρχισαν στις 27 Αυγούστου του 1955. 

Την ώρα που η Τουρκία δήλωνε, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, ότι το νησί έπρεπε να δοθείστους Τούρκους, η Ελλάδα επέμενε στο αίτημά της για ένωση της νήσου με την Ελλάδα. Δενφαινόταν εφικτή η συνεννόηση μεταξύ των δύο πλευρών, τα αιτήματα των οποίων ήταν εκδιαμέτρου αντίθετα. Η διάσκεψη οδεύει σε αδιέξοδο. 

Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, το πρωί της 6ης Σεπτεμβρίου, οι εφημερίδες και οι ραδιοφωνικοί σταθμοίτης Τουρκίας μετέδιδαν με οργή την είδηση της βομβιστικής ενέργειας εναντίον της οικίας τουΚεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Ταυτόχρονα με τη διάδοση της είδησης η οργάνωση «Η Κύπροςείναι τουρκική» και η Ένωση Φοιτητών Ανωτάτων Σχολών της Κωνσταντινούπολης οργάνωσαν έναμεγάλο συλλαλητήριο, στο οποίο συμμετείχαν και υψηλόβαθμα στελέχη του Δημοκρατικού και τουΡεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος. Θα διαδήλωναν εναντίον της Ελλάδας και θα βροντοφώναζανυπέρ της τουρκικότητας της Κύπρου. 

Αλλά το συλλαλητήριο μέσα σε λίγη ώρα μετατρέπεται από «αθώα» διαμαρτυρία σε επίθεση, σεπράξη λεηλασίας εναντίον των Ελλήνων της Πόλης. Τα γεγονότα ξέσπασαν ταυτόχρονα σεδιαφορετικά σημεία. Σημειώθηκαν παρόμοια γεγονότα τις ίδιες ώρες στην Άγκυρα και τη Σμύρνη.

Στη Σμύρνη πυρπολήθηκε το ελληνικό προξενείο. Οι αστυνομικές δυνάμεις αρκέστηκαν ναπαρακολουθούν τα γεγονότα, αντί να τα παρεμποδίσουν. 

Ο απολογισμός της επίθεσης που έγινε την 6η και 7η Σεπτεμβρίου εναντίον των  Ελλήνων πουζούσαν στην Πόλη, αλλά και εναντίον των άλλων μειονοτήτων ήταν πολύ βαρύς. Υπήρξαν 3 νεκροίκαι 30 τραυματίες. Καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν 73 ιεροί ναοί, ένα αγίασμα, ένα μοναστήρι,3.584 επαγγελματικές στέγες, σπίτια και καταστήματα56

Το πρώτο από τα στοιχεία που επαληθεύουν τη σκέψη μας μπορούμε να πούμε ότι συνδέεται με τηβομβιστική επίθεση στο σπίτι του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων,η επίθεση δεν είχε οργανωθεί από Έλληνες, αλλά από Τούρκους πράκτορες βάσει εντολών πουέλαβαν από την Άγκυρα. Η ενέργεια αυτή πραγματοποιήθηκε για να προετοιμάσει την προβοκάτσια

. Παράλληλα, και τα ελληνικά νεκροταφείαπήραν το «μερίδιό» τους από την επίθεση, κατά την οποία καταστράφηκαν πολλοί τάφοι. 

Σαράντα πέντε περίπου χρόνια μετά, εξετάζοντας τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου,διαπιστώνουμε ότι ήταν προβοκάτσια που εξυφάνθηκε με θύμα την ελληνική μειονότητα τηςΠόλης, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του τουρκικού κράτους. 

56  Suat Parlar, Osmanlı'dan Günümüze Gizli Devlet, σ. 234. 

Page 53: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 53/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

που σχεδίαζαν. Αυτή αποτελούσε το σύνθημα για να ενεργοποιηθούν οι μηχανισμοί τουοργανωμένου συλλαλητηρίου. 

Το δεύτερο στοιχείο αφορά το πολύ σύντομο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τη διάδοσητης πληροφορίας της βομβιστικής επίθεσης και της έναρξης του συλλαλητηρίου. Η κατάσταση αυτή

αποτελεί σαφή ένδειξη ότι οι προετοιμασίες του συλλαλητηρίου είχαν γίνει από πριν. Σχεδόν είχανολοκληρωθεί όλες οι προετοιμασίες και οι οργανωτές περίμεναν με μεγάλη ανυπομονησία τηνείδηση που θα ερχόταν από την Ελλάδα. 

 Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι τα γεγονότα ξέσπασαν ταυτόχρονα σε πολλά και διαφορετικά σημεία,σαν να πάτησε κάποιος ένα κουμπί. Και η στάση της Αστυνομίας, που παρακολουθούσε σαν θεατήςτα γεγονότα, επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς μας. 

Πρέπει να πούμε ότι τα θύματα αυτής της προβοκάτσιας ήταν οι Έλληνες της Πόλης, είτε ταγεγονότα οργανώθηκαν για να δώσουν ένα μήνυμα στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό, είτε έγιναν γιανα αποτελέσουν χρήσιμο υλικό που θα καθόριζε την πορεία των συνομιλιών για την Κύπρο. Το

τουρκικό κράτος με την προβοκάτσια της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου ποδοπάτησε, σμπαράλιασε, τηνασφάλεια της ζωής και της περιουσίας αυτών των ανθρώπων, που είχε κατακυρωθεί με διεθνείςσυνθήκες. 

Το κλίμα του τρόμου που προκάλεσε η προβοκάτσια του 1955 έγινε αιτία να μεταναστεύσει ακόμαμία μερίδα των Ελλήνων της Πόλης, που πίστεψε ότι εξαντλήθηκαν οι δυνατότητες ανθρώπινηςδιαβίωσης στην Τουρκία. Τα λόγια του Χρήστου Σάμογλου, που έφυγε από την Πόλη το 1968, είναισημαντικά, γιατί αντικατοπτρίζουν την ψυχική κατάσταση αυτών των ανθρώπων: «Θα μου πεις γιατίήρθα στην Ελλάδα. Όταν κάποιος με πρόσβαλλε στην Πόλη, δεν μπορούσα να τον απαντήσω. Εάνεδώ με αποκαλέσουν "τουρκόσπορο" και με προσβάλουν, θα τους αποστομώσω. Στην Πόλη όμωςδεχόμασταν κάθε είδους προσβολή και ύβρη. Δεν μπορούσαμε να απαντήσουμε. Φοβόμασταν. Τα

καταπίναμε»

57

 

57  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz, σ. 21.

.

Δεν είναι εύκολο να είσαι ανυπεράσπιστος. Πολλοί από αυτούς τους ανυπεράσπιστους ανθρώπους,άλλοτε εκδιώχθηκαν εκτός συνόρων εξαιτίας του Κυπριακού, που είχε μετατραπεί σε γόρδιο δεσμό,και άλλοτε έφυγαν μόνοι τους χάνοντας για πάντα την ελπίδα να ξαναβρούν την ηρεμία που είχαναπολέσει πριν από χρόνια. 

Η μεγάλη μερίδα των Ελλήνων είχε εγκαταλείψει τη χώρα μέχρι το 1925. Η πλειονότητα τωνυπολοίπων, που έμειναν με προκαθορισμένο νομικό πλαίσιο (σημ. μτφ.: όπως αυτό οριζόταν από τησυνθήκη της Λοζάνης), μέχρι το 1970 είχε εξουδετερωθεί με τις μεθόδους που αναφέραμε. 

Μέχρι το 1970, αλλά και αργότερα ο τρόπος σκέψης των Ενωτικών συνέχιζε να ασκεί επιρροή. Κάτωαπό αυτή την επιρροή επιλύθηκε οριστικά, με τη χρήση εξόχως ριζοσπαστικών μέσων, το πρόβλημαπου απασχολούσε από το 1914. Μετά τους Αρμενίους ξεριζώθηκε και πετάχτηκε, όπωςπροβλεπόταν, και ο ελληνικός πληθυσμός της Μικράς Ασίας. Όσοι σκέφτονταν με αυτόν τον τρόπομπορούσαν πια να πάρουν μια βαθιά ανάσα, να καθίσουν άνετα και να παχαίνουν με αυτά πουάφησαν εκείνοι που έφυγαν. Δεν τους ενδιέφεραν ούτε τα δάκρυα, ούτε η κατάντια εκείνων πουέφυγαν, αλλά ούτε και οι απώλειες εκείνων που έμειναν. 

Page 54: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 54/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

VII. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΟΝΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ ΛΑΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ 

Η Μικρά Ασία έχασε τον ελληνικό και τον αρμενικό πληθυσμό της. Αυτό αναμφισβήτητα σήμαινε ότιπολλοί θα αποκτούσαν μεγάλα κέρδη χτίζοντας την προσωπική τους ανέλιξη πάνω στις περιουσίες

όσων εξαναγκάστηκαν να φύγουν, αφού οι περιουσίες θα άλλαζαν χέρια. 

 Όμως εδώ τίθεται το ερώτημα: η μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της Μικράς Ασίας κατάφερε μετάτην εκδίωξη των Ελλήνων και των Αρμενίων από τη χώρα να αποκτήσει προς όφελός της τηνεμπειρία, τις γνώσεις, και την ικανότητα αυτών των ανθρώπων; 

Μπορούμε, με άλλα λόγια, να ισχυριστούμε ότι οι μουσουλμάνοι της Μικράς Ασίας κέρδισαν απόαυτή την τραγική δοκιμασία, από τον διωγμό των γειτόνων και των φίλων τους; 

Για να μπορέσουμε να δώσουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να ρίξουμε μιασύντομη ματιά στις συνθήκες που επικρατούσαν την περίοδο του εκτοπισμού και στις συνθήκες που

επικρατούν σήμερα. 

Ας δούμε πρώτα από όλα την κατάσταση των κινητών και των ακινήτων που δεν μπόρεσαν ναπάρουν μαζί τους αυτοί που έφυγαν. 

1. Οι περιουσίες εκείνων που έφυγαν 

Είχαμε πει ότι ένα κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού, περίπου 1.200.000 άνθρωποι, εγκατέλειψαντη Μικρά Ασία μεταξύ των ετών 1922-1925 καταφεύγοντας στην Ελλάδα. Πριν από αυτή τη

μετανάστευση, ο πληθυσμός αυτός ήταν πολύ δραστήριος και παραγωγικός και κατείχε καθοριστικήθέση στην οθωμανική οικονομία. 

Μέσα στο οικονομικό σύστημα, κινούσαν τους μηχανισμούς των μικροεπαγγελματιών, τωντεχνιτών, των εισαγωγέων-εξαγωγέων, των εμπόρων και των βιομηχάνων. Είχαν, επίσης, σημαντικήθέση στον χρηματοοικονομικό τομέα. Σύμφωνα με τα στοιχεία μιας έρευνας που έγινε στην Ελλάδα,σημαντική μερίδα αυτού του πληθυσμού, περίπου 250.000 άνθρωποι, απασχολούνταν στον τομέατης γεωργίας. 

Είχαν πλούσια κουλτούρα που είχε διαμορφωθεί από το απόσταγμα γνώσεων, εμπειριών,δοκιμασιών, ικανοτήτων χιλιάδων χρόνων. Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι αυτοί, που είχαν αναλάβει

έναν καθοριστικό ρόλο στην οικονομία, συγκροτούσαν μια αρκετά ευκατάστατη κοινωνική ομάδα.Αναμφισβήτητα, λοιπόν, είχαν σημαντική περιουσία κινητών και ακίνητων αγαθών. 

Στα προηγούμενα κεφάλαια είχαμε αναφέρει ότι οι άνθρωποι αυτοί που μετανάστευσαν πριν απότην Ανταλλαγή ή αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν λόγω αυτής δεν πήραν μαζί τους σχεδόν τίποταή δεν τους επετράπη να πάρουν τίποτα. Αυτό σημαίνει ότι ο ελληνικός πληθυσμός που ήταν,συγκρινόμενος με τους άλλους παράγοντες του μικρασιατικού χώρου, ο πλουσιότερος, φεύγονταςεγκατέλειψε όλα τα κινητά και ακίνητα περιουσιακά του στοιχεία. 

Ανάμεσα σε αυτά που άφησαν συγκαταλέγονται αμπελώνες, λαχανόκηποι, χωράφια, σχολεία,σπίτια, νοσοκομεία, χαμάμ, εργοστάσια, εργαστήρια, καταστήματα, ιεροί ναοί, ευαγή ιδρύματα,

οικοσκευές, σύνεργα για την παραγωγή καλλιτεχνικών έργων, γεωργικά και βιομηχανικά προϊόντα,καθώς και σπόροι. Όλα αυτά τα εργαλεία και τα εξαρτήματα τα χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες για να

Page 55: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 55/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

παράγουν τα προϊόντα τους, όπως σαπούνια, ελαιόλαδο, κρασί, κεραμίδια, τούβλα, ξυλεία, έπιπλα,χαλιά, υφάσματα, κυρίως μεταξωτά, φρέσκα λαχανικά και φρούτα, καπνά, δημητριακά, όχι μόνο γιατους εαυτούς τους αλλά και για όλους τους κατοίκους της Μικράς Ασίας. 

Ο Μουσταφά Νετζατί, απευθυνόμενος στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση με την ιδιότητα του

υπουργού Ανοικοδόμησης και Στέγασης, μετά την Ανταλλαγή δήλωνε ότι «υπάρχουν πάνω από100.000 εγκαταλελειμμένα σπίτια Ελλήνων στην Τουρκία»58

Ο υπουργός Οικονομικών Χασάν Φεχμί Μπέη αναφέρει ότι «οι Έλληνες στη Σμύρνη άφησαν μαζί μετα 10.678 σπίτια, 2.173 καταστήματα, 79 εργοστάσια, 2 χαμάμ και ένα νοσοκομείο»

. Μόνο στη Σμύρνη ο αριθμός τωνεγκαταλελειμμένων σπιτιών έφτανε τα 10.200. Βέβαια, οι αριθμοί αυτοί δεν μπορούμε να πούμε ότιαποδίδουν τον ακριβή αριθμό των σπιτιών που ανήκαν σε Έλληνες πριν από το 1922. Εάναναλογιστούμε ότι μόνο στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας υπήρχαν πεντακόσια μικρά καιμεγάλα ελληνικά χωριά, βλέπουμε ότι ο αριθμός των εγκαταλελειμμένων σπιτιών που αναφέρθηκεείναι πολύ μικρός. Επειδή τα σπίτια των Ελλήνων στη Μαύρη Θάλασσα κάηκαν και καταστράφηκανπριν από την Ανταλλαγή, δεν συμπεριλήφθηκαν σε αυτά που καταγράφηκαν σαν εγκαταλελειμμένα.Κατά συνέπεια, ο αριθμός αυτός δεν συμπεριλαμβάνει τα σπίτια αυτής της περιοχής. Η ίδια μοίραπερίμενε και πολλά σπίτια των περιοχών της Δυτικής Μικράς Ασίας και του Μαρμαρά. 

59

2. Ποιοι καρπώθηκαν τα αγαθά των Ελλήνων 

.

Ο Τσαγλάρ Κεϊντέρ, βάσει ενός υπολογισμού που έκανε, ισχυρίζεται ότι η ιδιωτική γη πουεγκατέλειψαν οι Έλληνες μόνο στον νομό Αϊδινίου ανέρχεται σε 270.000 εκτάρια ή 2,7 εκατομμύριαστρέμματα. 

Τα αριθμητικά στοιχεία για την κινητή και ακίνητη περιουσία των Ελλήνων, όπως γίνεται αντιληπτό,αφορούν μόνο ορισμένες περιοχές. Τα λίγα αυτά στοιχεία μπορεί να θεωρηθούν επαρκή για τηνεξαγωγή συμπερασμάτων για τη συνολική περιουσία των Ελλήνων ή για να οδηγηθούμε σε κάποιεςδιαπιστώσεις. Βασιζόμενοι σε αυτές τις λίγες πληροφορίες, μπορούμε να πούμε ότι οι Έλληνες

φεύγοντας εγκατέλειψαν αρκετά σημαντική κινητή και ακίνητη περιουσία. Επιπλέον, τα αγαθά αυτάήταν τα πιο εύφορα προϊόντα γης, τα καλύτερα εργαλεία και τα πιο ποιοτικά παράγωγα. 

 Όλα όσα δημιούργησε ο ελληνικός πληθυσμός πάνω σε αυτά τα εδάφη βρίσκονται στην κατοχήεκείνων που δεν έχουν καμία αξιοσημείωτη συμβολή στη δημιουργία τους. Όπως ακριβώς τοεπιθυμούσαν ή το επιδίωκαν. Από εδώ και πέρα σημασία είχε το οικοδόμημα που θα διαμόρφωνανμε βάση τα υλικά αγαθά που σφετερίστηκαν και η θέση που θα καταλάμβαναν οι μουσουλμάνοιπολίτες σε αυτό. Η απάντηση στο ερώτημα πόσο περίοπτη ήταν  αυτή η θέση θα προσδιορίσει τα

συμπεράσματα για τα κέρδη ή τις απωλειες αυτής της υπόθεσης. 

Τη βίαιη αρπαγή όλων όσα μια κοινωνία απέκτησε με μόχθο και αξιοποιώντας αυτά πουκληρονόμησε από τους προγόνους της δεν μπορεί να την επικροτήσει κανείς. Αφού   συνέβη στηνπράξη ένα τέτοιο γεγονός, αυτοί που το δημιούργησαν ανασκουμπώθηκαν να μεταβιβάσουν ταπλούτη που απέμειναν σε άλλους. Αυτό που θα ανέμενε κανείς από άμεμπτους πολιτικούς σε μιατέτοια περίπτωση θα ήταν να δημιουργήσουν οργανισμούς που θα στελεχώνονταν από ικανούςανθρώπους με κατάλληλες γνώσεις και καλή θέληση εξουσιοδοτημένους να καταγράψουν ταυπάρχοντα περιουσιακά στοιχεία, να εντοπίσουν εκείνους που έχουν πραγματικές ανάγκες και να

58  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 12.

59  Kemal Ari , Buyuk Mubadele, σ. 13-14. 

Page 56: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 56/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

κάνουν δίκαιη μοιρασιά. Αλλά στην πράξη δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Αν κοιτάξουμε τα πεπραγμένα σεολόκληρη τη χώρα, θα δούμε ότι ούτε οργανισμοί συγκροτήθηκαν, ούτε έγινε δίκαιη διανομή τουπλούτου. Μπορούμε να πούμε ότι δεν δημιουργήθηκε καμία ωφέλιμη κατάσταση για το σύνολο τηςκοινωνίας. 

Τι έγινε όμως στην πράξη; 

Σύμφωνα με τις δηλώσεις στη βουλή του Μουσταφά Νετζατί, που χρημάτισε υπουργόςΑνοικοδόμησης και Στέγασης πριν και αμέσως μετά την Ανταλλαγή, «μόνο τα 20.000 -25.000 σπίτιααπό τα 100.000 εγκαταλελειμμένα βρίσκονται στα χέρια της κυβέρνησης». Δηλαδή το 80% των  

σπιτιών δεν βρισκόταν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Η ίδια κατάσταση ισχύει και για ταυπόλοιπα κινητά και ακίνητα αγαθά των Ελλήνων. Ένα μεγάλο μέρος τους δεν βρισκόταν κάτω απότον έλεγχο της κυβέρνησης. Η έκθεση περιορισμένων στοιχείων από τις επίσημες αρχές για όλα όσααπέμειναν επιβεβαιώνει τη σκέψη μας. 

Από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι το 80% των κινητών και ακινήτων δεν ελέγχονταν από την

κυβέρνηση δεν σημαίνει ότι αγνοούνταν και η τύχη τους. 

Από τα εγκαταλελειμμένα περιουσιακά στοιχεία που ήταν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης το 20%πέρασε στην κατοχή ορισμένων επίλεκτων πολιτικών, ένα άλλο μέρος τους διανεμήθηκε σεευνοούμενους δημοσίους υπαλλήλους και αξιωματικούς, σε άστεγους θύματα του πολέμου καιστους πρόσφυγες που ήρθαν στην Τουρκία από την  Ελλάδα με την Ανταλλαγή. Όπως λέει και οΓιασάρ Κεμάλ, ορισμένα χωράφια, σπίτια, πανδοχεία, χαμάμ, τσιφλίκια και σεράι είτε πουλήθηκανστα κρυφά είτε δωρίστηκαν σε ανθρώπους που δεν γνώρισαν το πρόσωπο του πολέμου. 

Τα στοιχεία αυτά αποκαλύπτουν ότι ένα σημαντικό μέρος της κινητής και ακίνητης περιουσίας τωνΕλλήνων υπέστη σοβαρή καταστροφή. 

Η ομολογία του Ρεφέτ Τζανίτεζ για τα ελληνικά χωριά της Μαύρης Θάλασσας, ότι «σε αντάλλαγμαπεντακοσίων και πλέον χωριών δεν βρήκαμε, όχι πέντε χωριά, αλλά ούτε πέντε σπίτια» 60

,

φανερώνει ότι συνέβη πολύ μεγάλη καταστροφή. Καταστροφές δεν συνέβησαν μόνο στην ευρύτερηπεριοχή της Μαύρης Θάλασσας, που περιλαμβάνει τις πόλεις Όρντου, Γκίρεσουν, Αμάσεια, Τοκάτη,αλλά σε όλα τα μέρη που ζούσαν Έλληνες. Για παράδειγμα, ο Κεμάλ Αρί αναφέρει: «Ακόμα και στην Άγκυρα, που ο κυβερνητικός έλεγχος έπρεπε να είναι εντονότερος, καταστράφηκαν σπίτια,αμπελώνες, χωράφια και οπωροφόρα δένδρα»61

Βασικοί υπεύθυνοι των καταστροφών κυρίως των ακινήτων δεν είναι μόνο εκείνοι πουδιακατέχονταν από επιθετικές διαθέσεις. Η καταστροφή κτηρίων, αγρών, αμπελώνων κ. ά. σεορισμένες περιοχές οφείλεται και στην αδιαφορία. Δεν δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός νααναλάβει εξ ονόματος της κοινωνίας όλα αυτά τα αγαθά που εγκαταλείφθηκαν και να δημιουργήσειτο κατάλληλο  εργατικό δυναμικό για την προστασία και τη διάσωσή τους. Έτσι, υπήρχανπεριπτώσεις που εξαιτίας της αδιαφορίας καταστράφηκαν πολλά εγκαταλελειμμένα περιουσιακά

. Στη Δυτική Μικρά Ασία, στον Μαρμαρά, απόανεύθυνες επιθέσεις υπέστησαν μεγάλες καταστροφές καλλιεργήσιμα χωράφια, αμπελώνες,λαχανόκηποι, ελαιώνες, συκεώνες και κτήρια, μεταξύ των οποίων υπήρχαν σπίτια, ιεροί ναοί, καισχολεία. Για παράδειγμα, κατατρυπήθηκαν οι εκκλησίες και τα σπίτια για την ανεύρεση χρυσού. Τα

κτήρια στο Καράκιοϊ της Μούγλα που δεν τα άγγιξε ο σεισμός που ισοπέδωσε το Φέτχιγεγκρεμίστηκαν από επιθέσεις που οργάνωναν με πυροβόλα και με όπλα οι νέοι της περιοχής για ναδιασκεδάσουν. 

60  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 58. 

61  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 58. 

Page 57: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 57/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

στοιχεία. 

Σε άλλες περιπτώσεις, η κινητή και ακίνητη περιουσία των Ελλήνων αφέθηκε εκτεθειμένη σε μιαευρύτατη λεηλασία των κατοίκων των γύρω περιοχών. 

Η λεηλασία ή «παλούτσκα», όπως είναι γνωστή στη γλώσσα του λαού, ήταν ευρύτατα διαδεδομένησυμπεριφορά που τη συναντάμε παντού. Για παράδειγμα, ακόμα και σήμερα διηγούνται τοπεριστατικό με τους χωριάτες που επιτέθηκαν με μεγάλη απληστία στο χωριό Σιρίντζε μόλις έφυγανοι Έλληνες και άρπαξαν ό,τι βρήκαν μπροστά τους. Φόρτωσαν στις καμήλες τους από ταποδόμακτρα της εισόδου, τα κουφώματα των παραθύρων, μέχρι τις ντουλάπες και τις γυψοσανίδεςτης οροφής, και τα μετέφεραν στα σπίτια τους. Από αυτά άλλα τα κράτησαν και άλλα τα πούλησαν.Παρόμοια περιστατικά συνέβησαν στο Καγιάκιοϊ, στην Άγκυρα, στο Αϊβαλί, στο Χονάζ, στην Τοκάτη,στο Ερμπαά και σε πολλά άλλα μέρη. 

Η Χαββά Αϊκάν, που αναγκάστηκε να μεταναστεύσει από την Ελλάδα στην Τουρκία καιεγκαταστάθηκε στην περιοχή Ερμπαά-Κιζολντουρέν, αναφέρει ότι δεν έμεινε τίποτα από τις

περιουσίες των Ελλήνων σε ολόκληρη την περιοχή, εξαιτίας των λεηλασιών στις οποίες προέβησανοι αγρότες των γύρω περιοχών. «Έρχονται οι ντόπιοι Τούρκοι και κουβεντιάζουμε. Όταν έφευγαν οι Έλληνες εγκατέλειψαν τα χωριά τους όπως ήταν. Μας εξιστορούν το πώς άρπαξαν τα καζάνια, πώςπήραν τα πράγματα, πώς λήστεψαν τα πάντα» 62

Ο Μουρταζά Ατζάρ έφτασε με την οικογένειά του σε ηλικία 15 ετών στο Χονάζ. Το σπίτι που τουςπαραχώρησαν για να μείνουν αποτελούνταν από τέσσερις τοίχους. «Δεν βρήκαμε κανένα έπιπλο.Είχαν λεηλατηθεί τα πάντα. Είχαν πάρει τα καζάνια, τα τεντζέρια, τα κρεβάτια, τα παπλώματα και σεορισμένα σπίτια είχαν ξηλώσει και είχαν αρπάξει ακόμα τις πόρτες και τα παράθυρα»

.

63

Ο Ναζμί Ονάλ έφτασε με την οικογένειά του στο Κουσλούκ της Ερμπαά. Το σπίτι που τους

παραχώρησαν ανήκε σε Έλληνες. «Τα σπίτια όμως είχαν λεηλατηθεί, ήταν καμένα καικατεστραμμένα. Δεν είχε απομείνει τίποτα που να λέγεται σπίτι. Είχαν ξηλώσει και είχαν πάρειακόμα και την ξυλεία του σπιτιού. Ο αριθμός των Ελλήνων που μετανάστευσαν από την Τουρκίαστην Ελλάδα μέχρι το 1925 ήταν 1.200.000. Το ίδιο διάστημα ο αριθμός των προσφύγων πουέφτασαν στη Μικρά Ασία ήταν 500.000. Είναι ολοφάνερο ότι τα σπίτια και οι περιουσίες 1.200.000και πλέον ανθρώπων θα ήταν αρκετά να στεγάσουν περισσότερα από 500.000 άτομα και να τουςπροσφέρουν ποιοτική ζωή. Εάν δούμε, όμως τα προβλήματα στέγασης, διαβίωσης και επιβίωσηςπου αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες που ήρθαν από την Ελλάδα στην Τουρκία, διαπιστώνουμε ότι ημεγάλη μερίδα αυτών των ανθρώπων δεν μπόρεσαν να επωφεληθούν από αυτά που εγκατέλειψανοι Έλληνες»

.

64

Η επιθυμία να αρπάξουν με την πρώτη ευκαιρία και με εύκολο τρόπο όλα όσα οι άλλοι απέκτησανμε κόπο και ιδρώτα έχει χαραχτεί τόσο βαθιά και ανεξίτηλα στο πνεύμα της κοινωνίας, που λες και

.

Η κατάσταση αυτή αποκαλύπτει τη διάσταση των λεηλασιών και των καταστροφών πουπροκλήθηκαν στις περιουσίες των Ελλήνων και την αδιαφορία, την αδράνεια της κυβέρνησης νααντιμετωπίσει τις λεηλασίες και τις καταστροφές, καθώς και την έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρουςτης για την επίλυση του στεγαστικού προβλήματος των προσφύγων. Αυτό δείχνει, επίσης, πόσοδιαδεδομένη είναι σε όλη τη χώρα η τάση για καταστροφή παρά για δημιουργία. 

62  Kemal Yalçin , Emanet Çeyiz, σ. 224. 

63  Kemal Yalçin , Emanet Çeyiz , σ . 14. 64

  Τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι μουσουλμάνοι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν από την Ελλάδα στην Τουρκίαπεριγράφονται αναλυτικά στα βιβλία: Kemal Ari, Buyuk Mubadele και Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz. 

Page 58: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 58/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μεταβιβάζεται σιωπηρά μια γενετική ιδιότητα από γενιά σε γενιά. Γι' αυτόν τον λόγο θα σκάβουν τιςεκκλησίες και τα υπόλοιπα κτίσματα καθιστώντας τα διάτρητα γενεές ολόκληρες μετά το 1924, σαντους τυφλοπόντικες. Όσοι παρασύρθηκαν από τη δίνη της νοσταλγίας, όπως ο Γιάννης Δημήτογλου,και επέστρεψαν έπειτα από χρόνια στην πατρίδα τους για να δουν τα σπίτια τους, ανακρίθηκαν απόεκείνους που τα κατοικούσαν με το ερώτημα «πού έκρυψε ο πατέρας σου τις κίτρινες χρυσές λίρες;

Σαν να μην είχαν άλλες έννοιες, ή να μην είχαν να ρωτήσουν άλλα πράγματα»

65

 Ένας αυτόπτης μάρτυρας των λεηλασιών που έγιναν στο Χονάζ λέει: «Ορισμένοι αγάδες του χωριούτης εποχής εκείνης, ορισμένοι ζαπτιέδες και ορισμένοι αφιλότιμοι έκαναν πλιάτσικο στα σπίτια τωνΕλλήνων. Πλιάτσικο, δηλαδή λεηλασία, ληστεία! Ένας που τον αποκαλούσαν  "τσαρπιτζί"

.

 Ένα τμήμα του μουσουλμανικού λαού που ζούσε στη Μικρά Ασία λεηλάτησε με μεγάλο ζήλο τακινητά και ακίνητα εκείνων που έφυγαν. Έτσι, αυτό το τμήμα του λαού μεταβλήθηκε σε συνεργούςτων υπευθύνων του εκτοπισμού των Ελλήνων. Τα κέρδη όμως που αποκόμισαν όλοι από αυτό τοέργο είναι αμφίβολα. 

66 

λεηλάτησε όλες τις ραπτομηχανές των σπιτιών. Οι πλιατσικολόγοι άρπαξαν όλα τα οικιακά σκευή

και τα κατσαρολικά. Άλλοι μάζεψαν τα παπλώματα, τα μαξιλάρια και τα μεγάλα καζάνια στα οποίαέβραζαν νερό. Λεηλατήθηκε ό,τι υπήρχε στα σπίτια από τα κεραμίδια, μέχρι τις πόρτες και ταπαράθυρα. Μερικοί έγιναν πλούσιοι από το πλιάτσικο»67

Τα πλούτη και οι αξίες που ανήκαν ουσιαστικά στη Μικρά Ασία -αφού δημιουργήθηκαν στα εδάφηαυτά, ανεξάρτητα από τα άτομα που τα έφτιαξαν- και τάχθηκαν στην υπηρεσία των ανθρώπωναυτής της χώρας, χάθηκαν με τις λεηλασίες και τις καταστροφές σαν να τα κατάπιε μαύρη τρύπα.Κατά συνέπεια, πρόκειται για σημαντική απώλεια  όχι μόνο γι' αυτούς που έφυγαν, αλλά και γι'αυτούς που έμειναν, πέρα από μια χούφτα ανθρώπους. 

.

«Μερικοί έγιναν πλούσιοι από το πλιάτσικο». Αυτή είναι μια φράση που συνοψίζει το αποτέλεσματων λεηλασιών των κινητών και ακίνητων περιουσιών που εγκατέλειψαν οι Έλληνες όταν έφευγαναπό τη Μικρά Ασία. Εξάλλου, δεν ήταν δυνατό να γίνουν όλοι πλούσιοι και να δημιουργηθούνσυνθήκες ευημερίας από τις λεηλασίες που πραγματοποιήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα. Με τηναρπαγή του καζανιού, της κατσαρόλας, του κρεβατιού, των παπλωμάτων, των τζαμιών από ταπαράθυρα ή με το ξήλωμα των κουφωμάτων του γείτονα για προσωπική χρήση ή για την πώλησήτους στην αγορά για δυο-τρία γρόσια μπορείς να βγάλεις το μεροκάματο μιας μέρας. Κατά

συνέπεια, δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι οι φτωχές μάζες από τις λεηλασίες στις οποίες έλαβανμέρος δεν αποκόμισαν κέρδη που θα τους βελτίωναν τα έσοδά τους και θα βελτίωναν την ταξικήτους θέση. Δεν θα ήταν επίσης λάθος να χαρακτηρίσουμε τα κινητά και ακίνητα που λεηλατήθηκανκαι καταστράφηκαν χαμένες περιουσίες που τις ρούφηξε η μαύρη τρύπα ή πλούτη που πήγανχαμένα. 

Για τους αγάδες, τους ζαπτιέδες, τους αξιοσέβαστους εκπροσώπους της γραφειοκρατίας, τουςεπίλεκτους πολιτικούς, το πλιάτσικο, οι παράνομες καταλήψεις, οι δωρεές και οι χαμηλές τιμές μεμυστικές συμφωνίες είχαν διαφορετική σημασία. 

Το πλιάτσικο, οι παράνομες καταλήψεις, οι δωρεές, και οι μυστικές αγορές σε εξευτελιστικές τιμές

έγιναν για μια χούφτα ανθρώπους το εφαλτήριο κοινωνικής ανόδου και απόκτησης πλούτου καιπεριουσίας. Και βέβαια μπρος στα δικά τους οφέλη δεν είχαν καμία σημασία οι απώλειες τουκοινωνικού συνόλου. 

65  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz , σ. 307. 66

  Εντυπωσιακός, φανταχτερός, τρανταχτός. 67

  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 13. 

Page 59: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 59/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Οι απώλειες εκείνων που έμειναν δεν μπορούμε να πούμε ότι περιορίζονται μόνο στις αξίες και ταπλούτη που προαναφέραμε. Η αναγκαστική μετανάστευση των Ελλήνων άνοιξε τον δρόμο για τηνανάπτυξη καινούριων φαινομένων και μορφωμάτων στην οικονομική και πολιτική ζωή της ΜικράςΑσίας. Εάν εξετάσουμε τις ιδιότητες όλων αυτών, θα διαπιστώσουμε ότι οι απώλειες του λαού είναιπερισσότερες από τα κέρδη του. 

3. Οι απώλειες που προέκυψαν από τον εκπατρισμό 

α. Στον οικονομικό τομέα

Η ελληνική κοινωνία της Μικράς Ασίας, όπως αναφέραμε και προηγουμένως, ήταν έναςπαραγωγικός και δραστήριος πληθυσμός που είχε αναλάβει σημαντικό ρόλο στη βιοτεχνία, τηγεωργία, τη βιομηχανία, καθώς και στον χρηματοοικονομικό και εμπορικό τομέα της οθωμανικήςοικονομίας. Αυτό σήμαινε ότι οι Έλληνες είχαν ένα εξειδικευμένο επαγγελματικό δυναμικό σχεδόνσε όλους τους τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνταν. 

 Ήταν αναπόφευκτο η απώλεια που είπαμε να μην ανακόψει τόσο τη γεωργική, όσο τη βιομηχανικήκαι επαγγελματική παραγωγή. Για παράδειγμα, η απώλεια του εργατικού δυναμικού στον γεωργικότομέα, που ασχολιόταν αποκλειστικά με την παραγωγή καπνού, σύκων και ελαιόλαδου, έγινε αιτίανα εγκαταλειφθούν οι καλλιέργειες αυτές και να παύσουν να προσφέρουν τους καρπούς τους γιαμεγάλο χρονικό διάστημα. Επειδή οι καρποί που παρήγαγαν οι καλλιέργειες αυτές ήταν ταυτόχρονακαι βιομηχανικά προϊόντα, σταμάτησε η παραγωγή και σε αυτόν τον τομέα, καθώς και οιβιομηχανικοί κλάδοι επεξεργασίας αυτών των καρπών. Καμία βιομηχανία δεν έχει την ικανότητα ναπαράγει προϊόντα χωρίς πρώτες ύλες και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. 

«Ο κλυδωνισμός που υπέστη η κεραμοποιεία, η κατασκευή τούβλων, η υαλουργία, η

αγγειοπλαστική και το εμπόριο πάρα πολλών αντικειμένων (προσθέτουμε σε αυτά και τον τομέαπαραγωγής τους), μετά την αναχώρηση των Ελλήνων από την περιοχή»68

Με τον εκτοπισμό των Ελλήνων ο λαός της Μικράς Ασίας μέσα στο άδειο περιβάλλον που απέμεινεθα νιώσει περίπου τα ίδια συναισθήματα με αυτούς που έφυγαν, αφού χάθηκαν οι επισκευαστές,οι οικοδόμοι, οι υποδηματοποιοί, οι μυλωνάδες, οι τενεκετζήδες, οι κουλουράδες, οι ράφτες κ.ά. Γι'αυτόν τον λόγο θα σπεύσει στη νομαρχία να ζητήσει «την επιστροφή των χριστιανών που γνώριζανμια τέχνη»

  είναι αποτέλεσμα τηςαπώλειας του εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, που κατέχει γνώση, εμπειρία και ικανότητα. 

69

Η εξαφάνιση κατ' αυτόν τον τρόπο του κλάδου της σηροτροφίας, που έχει μια ιστορία 1200 χρόνωνστη Μικρά Ασία, είναι μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη που θυμίζει κατά κάποιον τρόπο την απαρχή τηςπαραγωγής μεταξιού στα εδάφη αυτά. Την εποχή του Ιουστινιανού (700 μ.Χ.) Βυζαντινοί

. Όταν χτύπαγε την πόρτα του νέου κράτους για να ζητήσει την ικανοποίηση τουαιτήματός του, δεν γνώριζε ότι δεν επρόκειτο να προκαλέσει τον παραμικρό μορφασμό στο σκληρόκαι ψυχρό πρόσωπό του. Ποτέ σε αυτόν τον τόπο οι επιλογές των πολιτικών κύκλων δεν εξέφρασαν

τις επιθυμίες του λαού. Γι' αυτόν τον λόγο ο λαός εξέφραζε μια απεγνωσμένη επιθυμία. 

Πρέπει, επίσης, να αναφέρουμε ότι τα εργαστήρια παραγωγής και επεξεργασίας μεταξιού, πουείναι σημαντικός κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας, υπέστησαν μεγάλη ζημιά από τη φυγή τωνΕλλήνων γιατί απώλεσαν τους εργάτες τους. 

68  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 173. 

69  Το περιστατικό παρατίθεται στο Kemal Ari, Buyuk Mubadele. 

Page 60: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 60/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

κατάσκοποι έμαθαν τις λεπτομέρειες παραγωγής μεταξιού από τους Κινέζους και έφεραν κρυφά 

στο Βυζάντιο μεταξοσκώληκες και την τεχνογνωσία της παραγωγής μεταξιού. Έπειτα από αυτό ηβιομηχανία μεταξιού έγινε ο πιο ανεπτυγμένος κλάδος εργασίας του Βυζαντίου. Η εικόνα πουπαρουσίαζε στις πόλεις Αντάκια, Κωνσταντινούπολη, Σουρ, Βηρυτό και Θήβα ήταν  πολύεντυπωσιακή και επειδή η παραγωγή του μεταξιού ήταν κρατικό μονοπώλιο, αποτελούσε τη

μεγαλύτερη πηγή εσόδων της μοναρχίας. Οι Οθωμανοί κληρονόμησαν από το Βυζάντιο τηβιομηχανία μεταξιού, η οποία διατήρησε τη σημαντική θέση που κατείχε στην οικονομία  τηςΜικράς Ασίας για σχεδόν επτακόσια χρόνια, όσο κράτησε η εξουσία των Οθωμανών.  

Ο Kemal Ali στο έργο του Buyuk Mubadele γράφει ότι «η τουρκική βιομηχανία μεταξιού, μετά τηναπώλεια των Ελλήνων ιδιοκτητών εργαστηρίων και των εργατών που έφυγαν με την ανταλλαγή δενκατάφερε ποτέ να φτάσει στην προηγούμενη κατάστασή της»70

 β. Στον οικολογικό τομέα

.

Ο άδικος αφανισμός ενός βιομηχανικού κλάδου, ο οποίος κατείχε πάντα σημαντική θέση στηνοικονομία της Μικράς Ασίας, θα πρέπει να καταγραφεί στον κατάλογο των απωλειών του λαού. Ηκατάρρευση της βιομηχανίας μεταξιού αποτελεί ένα άλλο παράδειγμα για το πώς μια χούφτα

άνθρωποι με τις πολιτικές τους επιλογές θυσίασαν το γενικό καλό για να εξυπηρετήσουν τασυμφέροντά τους. 

Τα ίδια ακριβώς συνέβησαν μετά τη φυγή των Ελλήνων και στον τομέα της ταπητουργίας. Βέβαια, ηεικόνα που παρουσιάζει σήμερα ο κλάδος της ταπητουργίας δείχνει ότι αυτό το κενό έχει καλυφθεί.Αναμφισβήτητα αυτό επιτεύχθηκε με χρονική καθυστέρηση. 

Ο ηλικιωμένος σοφός λέει ότι «το προϊόν είναι πολύτιμο δίπλα στον ιδιοκτήτη του. Ο ιδιοκτήτηςφροντίζει το προϊόν του και το προϊόν του εκείνον. Το έτοιμο προϊόν δεν έχει αξία». Με αυτό θέλει

να επισημάνει ότι αυτό που καθορίζει την αξία του προϊόντος είναι ο κόπος και ο ιδρώτας πουαναλώθηκε για την παραγωγή του. Αυτά που παράγονται με ιδρώτα και δάκρυα, προστατεύονται μειδιαίτερη ευαισθησία από τον παραγωγό τους. Τα υπόλοιπα ανήκουν σε εκείνα που δεν λυπάταικανείς να τα ξοδέψει. Η φράση «στα έτοιμα δεν αντέχουν βουνά» περιγράφει την ανέγνοιαστησπατάλη με την οποία ξοδεύονται όσα δεν έχουν αποκτηθεί με κόπο. 

«Έτσι, με το κόψε κόψε εξαφάνισαν εκείνα τα πανέμορφα πλατάνια, τα μαστιχόδενδρα και τιςκαρυδιές. 

Κυρίως εκείνες τις καρυδιές! Τις αγόρασε όλες κάποιος που τον αποκαλούσαν "κιουτουκτσού" 71.

Ξερίζωσε και έκοψε όλες τις μεγάλες καρυδιές, χωρίς να αφήσει καμία. Όπως μάθαμε, τις πούλησε

σε εργοστάσιο όπλων στον  Καναδά. Εκείνες οι πανέμορφες καρυδιές έγιναν υποκόπανοι γιαόπλα»72

Αυτό που ξερίζωσε τις καρυδιές για να τις κάνει κοντάκια για τα όπλα είναι το πνεύμα τηςαδιαφορίας των κληρονόμων που δεν γνωρίζουν τίποτα για τον κόπο και τον μόχθο που απαιτεί το

.

Ασφαλώς, ούτε οι ευωδιαστές καρυδιές, αλλά ούτε και εκείνοι που τις φρόντισαν να μεγαλώσουνδεν σκέφθηκαν ούτε ένα λεπτό ότι θα τις χρησιμοποιούσαν ποτέ για την κατασκευή όπλων, για νασκορπίζουν τον θάνατο και όχι τη ζωή. 

70  σ. 179. 71

  Η Λέξη kutuk σημαίνει κούτσουρο, κορμός. 72

  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz , σ. 160. 

Page 61: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 61/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μεγάλωμα ενός τέτοιου δένδρου, γιατί για αυτούς προτεραιότητα έχει η «ισορροπία της τσέπης»και όχι η ισορροπία της φύσης. Η ίδια αδιαφορία θα αφήσει στην τύχη τους τα αμπέλια και θαεξαφανίσει τα δάση73

γ. Στον πολιτικό τομέα

.

«Ο παππούς μου ήρθε δώδεκα χρόνων από το Κοζλούκιοϊ. (...). Όταν έφτασαν εδώ, πριν από

εβδομήντα χρόνια, στα μέρη που κατοικούμε σήμερα υπήρχαν οι αμπελώνες των Ελλήνων. Εδώγύρω, στους γυμνούς λόφους, σε αυτά τα γυμνά χώματα στο κάτω μέρος του νεκροταφείου υπήρχεπυκνό δάσος. Ήταν μάλιστα τόσο δύσβατο από τα πράσινα κλαδιά, που δεν μπορούσαν ναπεράσουν μέσα από αυτό ούτε οι κατσίκες. Το δάσος ήταν σκοτεινό, γιατί εισχωρούσε ελάχιστοφως. Τώρα, βλέπεις, δεν έμεινε ούτε δένδρο ούτε δενδράκι. Αραίωσαν και τα δάση...». 

Ο φακός που κρατάει ο Φερίζνταγλι Ενγκίν για το χωριό του αντικατοπτρίζει τη γενικότερη εικόνατης Τουρκίας. Από αυτό τον φακό μπορεί να παρακολουθήσει κανείς βήμα προς βήμα τον δρόμοπου οδηγεί στη μεταβολή του τόπου σε έρημο. 

Η «σφαγή» των δένδρων, η στείρωση των πρώην εύφορων εδαφών και η μετατροπή τους σε

ερήμους μπορεί να μη συνδέονται άμεσα με τον εκτοπισμό των Ελλήνων, παρ' όλα αυτά αποτελούνέμμεση συνέπεια της απομάκρυνσής τους. Από αυτή την άποψη τίθεται θέμα ζημίας πουπροκλήθηκε σε βάρος του λαού της Μικράς Ασίας. 

 Όπως αναφέρει ο Ayhan Aktar στο βιβλίο του74

Πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένη την επιρροή που άσκησε στη διαμόρφωση του νέου πολιτικού

συστήματος η υφιστάμενη οικονομική δομή και οι κοινωνικές τάξεις και τα κοινωνικά στρώματα τηςΜικράς Ασίας μετά τους Οθωμανούς. Η οικονομία της Μικράς Ασίας όμως την εποχή της ίδρυσηςτης Τουρκικής Δημοκρατίας ζούσε μια περίοδο παράλυσης, εξαιτίας των απωλειών που είχε από τονπόλεμο, του εκτοπισμού του ειδικευμένου εργατικού δυναμικού της και του ικανότατουπαραγωγικού πληθυσμού. Κατά συνέπεια, όπως επισημαίνει και ο Caglar Keyder, η ιδρυτικήγραφειοκρατία δεν είχε κατά το στάδιο διαμόρφωσης του πολιτικού συστήματός της αντίπαλο απότον οποίο να επηρεαστεί άμεσα ή έμμεσα. «Η αδυναμία των τάξεων ή των στρωμάτων ναπαρεμποδίσουν έστω για μια στιγμή την κυριαρχία της γραφειοκρατίας στη διαμόρφωση τουκοινωνικού της συστήματος»

, «η αναχώρηση των Ελλήνων και των Αρμενίων πουκατείχαν καθοριστική θέση στο χονδρεμπόριο, στις εισαγωγές, στις εξαγωγές και στηχρηματοοικονομική ζωή της Μικράς Ασίας, η οποία συμπίπτει με την εποχή της ίδρυσης τηςΤουρκικής Δημοκρατίας, σήμαινε και την απομάκρυνση από τη χώρα της επιχειρηματικής γνώσηςκαι ικανότητας». 

Η οικονομία της Μικράς Ασίας, που έχασε μέσα σε μια στιγμή τις κοινωνικές ομάδες που κατείχαντη γνώση και την ικανότητα της επιχειρηματικής δραστηριότητας, αναπόφευκτα θα περνούσεσοβαρό κλονισμό. Βέβαια, οι επιπτώσεις της απώλειας της κοινωνικής μερίδας που κατέχει τηγνώση και την ικανότητα της επιχειρηματικής δραστηριότητας δεν περιορίζονται μόνο στηνοικονομική ζωή. Είναι μια κατάσταση που μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις και στην πολιτικήζωή. Γιατί τα πολιτικά συστήματα, κυρίως στο στάδιο διαμόρφωσής τους, επηρεάζονται άμεσα απότην υφιστάμενη οικονομική δομή και από τις κοινωνικές τάξεις και στρώματα. Αυτό που τιςδιαμορφώνει είναι η σχέση ισορροπίας που συνάπτουν με αυτές τις τάξεις και τα στρώματα.  

75

 

73  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz, σ. 216. 74

  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 24-25. 75

  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 24-25. 

ή η ανυπαρξία αυτών των τάξεων και των στρωμάτων ήταν μια

Page 62: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 62/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

κατάσταση που βοηθούσε την ιδρυτική γραφειοκρατία να κάνει ό,τι θέλει. Η συμπεριφορά τηςστρατιωτικής και πολιτικής γραφειοκρατίας, που μπορούσε ανενόχλητα να διαμορφώνει όπωςήθελε το πολιτικό σύστημα, χωρίς κανέναν δισταγμό, αποδυνάμωνε τις πιθανότητες που είχε ο λαόςτης Μικράς Ασίας να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου. Εξάλλου, τοσύστημα, που διατηρεί ακόμα και σήμερα τα ίχνη της απουσίας ανταγωνισμού κατά τη

διαμόρφωσή του, ενδυνάμωσε με την πάροδο του χρόνου την ιδρυτική δομή του και δεν πρόσφερεποτέ την ευκαιρία στους κατοίκους της Μικράς Ασίας να γίνουν πραγματικοί πρωταγωνιστές τηςπολιτικής. Το μόνο δικαίωμα που τους αναγνώρισε είναι αυτό της εικονικής ψήφου. Επιπλέον, ταμέλη της πολιτικής και στρατιωτικής γραφειοκρατίας δεν  είναι διατεθειμένα να επιτρέψουν σεκανέναν να τους πάρει τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έχουν στην πολιτική. Αυτοί δεν δίστασαν καιδεν θα διστάσουν να επιστρατεύσουν όλες τις δυνατότητες που έχουν για να προστατεύσουν και ναδιατηρήσουν τη θέση που κατέχουν. 

Η «ανεπάρκεια» της νέας κατηγορίας πλουσίων που κατέλαβαν τη θέση των παραγωγικών,ικανότατων Ελλήνων και Αρμενίων επιχειρηματιών που έδιωξαν οι γραφειοκράτες από τη ΜικράΑσία τους παρείχε μοναδικές ευκαιρίες να διαμορφώσουν την πολιτική δομή όπως την

επιθυμούσαν. Κύριο μέλημα της γραφειοκρατίας και των επίλεκτων πολιτικών, που αντιλήφθηκανέγκαιρα τα αναρίθμητα οφέλη που θα τους πρόσφερε αυτή η ανεπάρκεια, αν έπαιρνε χρόνια μορφήήταν να προστατεύσουν και να διατηρήσουν το ίδιο καθεστώς και στο επόμενο χρονικό διάστημα. 

Ο Βρετανός πρεσβευτής Sir George Clerk, σε έκθεση που συνέταξε το 1929, κάνει τα ακόλουθασχόλια για τους καινούριους πλουσίους: «Οι τουρκικές επιχειρήσεις που προσπαθούν να καλύψουντη θέση των  διαμεσολαβητών Ελλήνων και Αρμενίων, που αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά τουτουρκικού εμπορίου, είναι το ίδιο ανεπαρκείς με τα άτομα. Χωρίς καμία εξαίρεση όλες αυτέςξεκινούν τη δουλειά τους ως αντιπρόσωποι ξένων εταιρειών. Αλλά δεν έχουν την ιδιοσυγκρασία τωνχριστιανών προκατόχων τους, που προσπαθούσαν να καταλάβουν τις θέσεις τους, γιατί εκείνοιαποκτούσαν σιγά σιγά τα πλούτη τους και είχαν την υπομονή και την εμπειρία που απαιτούσε η

δουλειά τους. Όπως είδαμε με πολλά παραδείγματα, οι εταιρείες αυτές αμελούν τα καθήκοντα τωναντιπροσώπων και τρέχουν στην Άγκυρα να αρπάξουν μεγάλες κρατικές δημοπρασίες για νααποκτήσουν πλούτη»76

 Ένα άλλο μέτρο που έλαβε η πολιτική και στρατιωτική γραφειοκρατία, για να παραμείνει μόνη καιχωρίς συναγωνισμό στον πολιτικό στίβο, είναι και ο νόμος του Φόρου Περιουσίας. Η γραφειοκρατίαμε τον τρόπο αυτό κατάφερε να δημιουργήσει «ένα είδος επιχειρηματιών που δεν απομακρύνονταν

.

Η εμπειρία, η γνώση και η ικανότητα είναι αρετές που τις κερδίζει κανείς με την υπομονή, τηναυτοθυσία και την εργασία. Εάν δεν έχετε τη συνήθεια της υπομονής, το πάθος για την εργασία καιτην αυτοθυσία και προσπαθείτε να φτάσετε κάπου με τη συναίνεση και τη φιλανθρωπία κάποιου,τότε θα μείνετε πάντα ευνουχισμένοι, στερημένοι γνώσεων, εμπειρίας και ικανοτήτων καιαναπόφευκτα θα συνθλίβεστε από το βάρος εκείνων που σας ευεργέτησαν. Αυτό έπαθαν και οι νέοιπλουτοκράτες, που πιο πάνω παραθέσαμε τις ιδιότητές τους. Αντί να κάνουν κινήσεις μέσα στιςσυνθήκες τις αγοράς που θα αναπτύξουν την αυτοπεποίθησή τους, συμπεριφέρθηκαν ανάλογα με

την ιδιοσυγκρασία τους και επέλεξαν τα εύκολα, καταβάλλοντος τελικά το τίμημα της επιδίωξης τωνκρατικών δημοπρασιών, το οποίο ήταν η μετατροπή της ανεπάρκειάς τους σε χρόνιο νόσημα. 

Από την άλλη πλευρά, το κράτος, που δεν αρκέστηκε στη χρόνια ανεπάρκεια των επιχειρηματιών, ίδρυσε τα KIT για να παρεμβαίνει ακόμα περισσότερο στην οικονομική ζωή της χώρας. Με τοντρόπο αυτό, σε περίπτωση ανεξέλεγκτης εξέλιξης, θα μπορούσε να χαλιναγωγήσει τη δυνατότηταπαρέμβασης στην πολιτική αρένα των κύκλων που ενισχύονταν από την οικονομία. 

76  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 33. 

Page 63: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 63/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

σπιθαμή μακριά από τα πόδια της και τους οποίους μπορούσε να εμπιστευτεί απόλυτα» 77

 

77  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 241. 

και ναπραγματοποιήσει μια δραστηριότητα που άρμοζε στην ιστορική της αποστολή. Κατά συνέπεια, είναιήσυχη και ευτυχισμένη, αν οι Τούρκοι επιχειρηματίες κατέχουν την αρένα της οικονομίαςαφήνοντάς τη χωρίς ανταγωνιστή στον στίβο της πολιτικής. 

Το ερώτημα που τίθεται σε αυτή την περίπτωση όμως είναι εάν αυτή η νοσηρότητα που απέκτησε ηοικονομία και το σκληρό και ψυχρό πρόσωπο του πολιτικού συστήματος, που δεν μπορεί νααμφισβητηθεί, κατάφεραν να προσφέρουν στον λαό της Μικράς Ασίας τις δυνατότητες διαβίωσηςπου αναζητούσε, ώστε να τον κάνουν να πει «καλά που έφυγαν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κι εμείςβρήκαμε την ευημερία και την ευτυχία που θέλαμε». Αυτό είναι το ζωτικό ερώτημα που μαςαπασχολεί. 

Page 64: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 64/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

VIII. ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΕ ΕΝΑ ΚΡΑΤΟΣ ΠΟΥ ΙΔΡΥΘΗΚΕ 

ΕΧΟΝΤΑΣ ΩΣ ΠΡΟΜΕΤΩΠΙΔΑ ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΑ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ 

Μπορούμε να δώσουμε την απάντηση στο ερώτημα που θέσαμε εξετάζοντας διεξοδικά τον πίνακαπου αντικατοπτρίζει την κοινωνικο-οικονομική και οικολογική δομή της χώρας, ξεκινώντας από τα

χρόνια της ίδρυσης και φτάνοντας μέχρι σήμερα, καλύπτοντας ένα διάστημα εβδομήντα πέντε ετών.Ο πίνακας αυτός θα παρουσιάσει με τρόπο εύγλωττο τις αλλαγές και τις εξελίξεις πουπαρατηρήθηκαν στην κοινωνικο-πολιτιστική και οικονομική ζωή των μουσουλμάνων Τούρκων κατάτη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου. 

Ας ξεκινήσουμε το θέμα μας με την κατάσταση που αντιμετώπισαν στη Μικρά Ασία οιμουσουλμάνοι που ήρθαν από την Ελλάδα με την Ανταλλαγή, η άφιξη των οποίων θεωρήθηκε«μάννα εξ ουρανού». Αυτό θα μας επιτρέψει να αντιληφθούμε πλήρως τα χαρακτηριστικά τουεθνικιστικού πνεύματος που δέσποζε την εποχή εκείνη. 

1. Ποιοι δεν υποδέχθηκαν τους μουσουλμάνους πρόσφυγες στη Μικρά Ασία 

Πρέπει πρώτα από όλα να πούμε ότι η μία εκ των συμβαλλόμενων πλευρών της συνθήκηςΑνταλλαγής, η Τουρκία, ενώ επιθυμούσε να διώξει εκτός των συνόρων της τους μημουσουλμανικούς πληθυσμούς, δεν επιθυμούσε στην πραγματικότητα να υποδεχθεί στα εδάφη τηςτους μουσουλμάνους της Ελλάδας, παρότι  αργότερα χαρακτήρισε «θεία χάρη» τον ερχομό τους.Βέβαια, πρόκειται για μια αντιφατική προσέγγιση που δεν αρμόζει στο ιδανικό της, τη θρησκευτικήομογενοποίηση της χώρας. Τελικά, το μουσουλμανικό στοιχείο, όπως αναφέρει ο Ayhan Aktar, είναιένας πληθυσμός που μπορεί να συμπεριληφθεί σε μια διευρυμένη απάντηση στο ερώτημα «ποιοςείναι Τούρκος» και να συμπεριληφθεί στο χρονοδιάγραμμα του εκτουρκισμού. 

 Όχι μόνο το γεγονός ότι αυτοί που έκαναν πολιτική πάνω στην πλάτη της τουρκικής εθνότητας

επικαλούμενοι το μεγαλείο του τουρκισμού δεν επιθυμούσαν ολόψυχα την άφιξη στη χώραανθρώπων που ήταν εύκολο να εκτουρκίσουν και τους οποίους, λόγω της μουσουλμανικής τουςπίστης, θεωρούσαν προκαταβολικά Τούρκους, αλλά και η συμπεριφορά που επέδειξαν μετά τηνΑνταλλαγή στους πρόσφυγες δείχνει ότι δεν πιστεύουν σε ιδανικά και αποκαλύπτει την ουσία τηςυστερικής εθνικιστικής-σοβινιστικής ρητορικής τους. 

Η κυβέρνηση, που δεν επιθυμούσε από τα βάθη της καρδιάς της την άφιξη στη χώρα τωνμουσουλμάνων από την Ελλάδα, δεν θέλησε να  ξοδέψει χρήματα για την ένταξη αυτών τωνανθρώπων στην οικονομική και κοινωνική δομή του τόπου. Το σύνολο των δαπανών που έκανε γιααυτό το ζήτημα ανέρχεται σε ένα εκατομμύριο στερλίνες. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο ένα εικοστότου ποσού που δαπάνησε η ελληνική κυβέρνηση για τη λύση του αντίστοιχου προβλήματος. 

Τα πλοία που παραχωρήθηκαν για να μεταφέρουν τους μουσουλμάνους πρόσφυγες ήταν πολύπαλιά. Το εθνικιστικό-σοβινιστικό πνεύμα τους δεν θίχτηκε καθόλου από το ταξίδι που έκαναν οιάνθρωποι αυτοί επί μέρες μέσα στα σκοτεινά αμπάρια αυτών των σαπιοκάραβων κάτω απόσυνθήκες ολοκληρωτικής εξαθλίωσης. Από την άλλη πλευρά, επίσης δεν προκάλεσε την παραμικρήενόχληση στους ίδιους κύκλους «η προσπάθεια της Ένωσης Τούρκων Πλοιοκτητών να αποσπάσουνάδικα κέρδη επωφελούμενοι από την κατάσταση αυτή»78

Οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες, που ζούσαν βολεμένοι στον τόπο τους, έμειναν νηστικοί,εξαθλιωμένοι, ράκη, άστεγοι και ξεσπιτωμένοι. Κοιμήθηκαν στους δρόμους, στις αγορές, στα

.

78  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 85. 

Page 65: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 65/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

νεκροταφεία. Δεν πήρε είδηση κανείς. Αυτοί που  έτρεξαν να τους βοηθήσουν ήταν μια χούφταάνθρωποι, Αρμένιοι και Εβραίοι79

Ο καϊμακάμης στον οποίον πήγαν να ζητήσουν εργασία, τροφή και στέγη τους έδιωξε

.

80. Δέχτηκανεπιπλήξεις από τους εθνικιστές υπαλλήλους της εθνικιστικής κυβέρνησης. Τους συμπεριφέρθηκαν

πολύ άσχημα

81

. Παρ' όλες τις διατάξεις της συνθήκης Ανταλλαγής με διάφορες προφάσεις καιδικαιολογίες δεν αποζημιώθηκαν ποτέ για την αξία της περιουσίας που εγκατέλειψαν 82

Οι εθνικιστές δάσκαλοι του εθνικιστικού κράτους έφτυσαν τα πρόσωπα των παιδιών τους, γιατί δεντους άρεσε η προφορά και η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν

.

83

Πέθαναν χιλιάδες από την πείνα, το ψύχος και τις αρρώστιες. Σύμφωνα με πληροφορίες του Refet

Canitez, ο αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους ανέρχεται στους 3.819

.

Και η κοινωνία δεν ήταν φιλόξενη και φιλάνθρωπη. Τους αποκάλεσε ψωριάρηδες, άτομα που δενξέρουν να μιλήσουν, τους υποτίμησε, τους εξοστράκισε και τους κατηγόρησε. 

84

2. Ο εθνικισμός της ιμπεριαλιστικής και προδοτικής μπουρζουαζίας 

.

Δεν άνοιξαν τη στοργική αγκαλιά τους τα εθνικιστικά συναισθήματα, για να υποδεχτούν στη ΜικράΑσία τους Τούρκους πρόσφυγες ή τους ανθρώπους που ήταν εν δυνάμει Τούρκοι. Εκείνο πουυποδέχτηκε αυτούς τους ανθρώπους ήταν η θολή, ανελέητη σκληρότητα της ψυχρής αδιαφορίας,του εγωκεντρισμού και του συμφέροντος που κρυβόταν πίσω από τη ρητορεία του εθνικισμού. Οεγωκεντρισμός, η συμφεροντολογία, η αδιαφορία και η έλλειψη στοργής που κρυβόταν κάτω απότην περιβολή του εθνικισμού τραυμάτισε βαθιά όχι μόνο τους πρόσφυγες, αλλά το σύνολο τηςκοινωνίας, τη γεωγραφία της χώρας, την οικονομία της και τις ηθικές αξίες. 

Στις χώρες που έχουν ισχυρούς οργανικούς δεσμούς με τον ιμπεριαλισμό, ο εθνικισμός τωνδυνάμεων που εκπροσωπούν αυτούς τους δεσμούς δεν έχει καμία σχέση, πέρα από τις ρητορικέςκορώνες, με τον εθνικισμό της μπουρζουαζίας που απορρίπτει την οικονομική και πολιτικήεξάρτηση από οποιαδήποτε ξένη δύναμη. Γι' αυτούς τους κύκλους ο εθνικισμός είναι έναιδεολογικό εργαλείο που χρησιμεύει στη νομιμοποίηση των αδικιών και των παρανομιών τους. Γι'αυτό τον λόγο θα διαπνέεται από ευαισθησία μόνο για συγκεκριμένη μερίδα και στρώματα τουπληθυσμού που ασπάζονται τις ίδιες αντιλήψεις, ενώ  θα αδιαφορεί για τα προβλήματα και τιςστεναχώριες των υπολοίπων. 

Το Οικονομικό Συνέδριο της Σμύρνης, που έγινε το 1923, την εποχή της ίδρυσης της Δημοκρατίας,διαφωτίζει την ουσία των εθνικών συναισθημάτων εκείνων που εμφανίστηκαν ως εκπρόσωποι τουεθνικισμού και, αντλώντας δύναμη από αυτόν, προσπάθησαν να νομιμοποιήσουν τις πράξεις τους. 

Εάν λάβουμε υπ' όψιν τους συμμετέχοντες, τους στόχους και τις αποφάσεις που πάρθηκαν,μπορούμε να πούμε ότι το Συνέδριο αποκάλυψε όλο το περίγραμμα του άσχημου κορμιού του, πουκρυβόταν κάτω από το λεπτό ύφασμα  του εθνικισμού. Το Οικονομικό Συνέδριο είχε στόχο να

79  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 100.

80  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz , σ. 220.

81  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 147. 

82  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz , σ. 177. 83

  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz, σ. 256-257. 84

  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 93. 

Page 66: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 66/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

εξασφαλίσει την ενοποίηση του τουρκο-μουσουλμανικου κεφαλαίου με τα στελέχη της πολιτικής,να μετατρέψει «το πολιτικο-στρατιωτικό κατεστημένο, εκτός από μοναδικό πολιτικό εκπρόσωποόλων των κοινωνικών ομάδων, και σε επίσημο αντιπρόσωπο των οικονομικών αιτημάτων τους», ναδιακηρύξει στον έξω κόσμο την παραμονή της Τουρκίας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Έννοιες όπωςκοινωνική δικαιοσύνη, ίση κατανομή εισοδήματος, ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης

για το σύνολο του πληθυσμού, κοινό όφελος και ευημερία παρέμειναν εκτός της ατζέντας τουΣυνεδρίου. Γι' αυτό τον λόγο ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι μεταξύ των συμμετεχόντων οι πραγματικοίεκπρόσωποι των αγροτών -που αποτελούσαν και τη μεγάλη μερίδα του πληθυσμού-, των εργατώντης βιοτεχνίας, της βιομηχανίας και άλλων επαγγελματικών κλάδων. Έτσι, έγιναν δεκτά σχεδόν100% (96%) τα αιτήματα των μεγαλοτσιφλικάδων και των εμπόρων, οι οποίοι τόσο αριθμητικά όσοκαι από άποψη επιρροής κατείχαν ειδικό βάρος, και απορρίφθηκαν όλα τα αιτήματα πουαφορούσαν τις αμοιβές των εργατών και τις συνθήκες εργασίας. 

 Ήταν ένα Συνέδριο που συγκλήθηκε για να διευκολυνθούν μια χούφτα άνθρωποι που ποθούσαν νασυνάψουν κάθε είδους σχέσεις με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις σε βάρος της αρχής του γενικότερουσυμφέροντος. Ως εκ τούτου, υπήρξε ένα χαρτί ηλιοτροπίου που αποκάλυπτε την ταυτότητα του

απάτριδος τόσο των πολιτικών που το οργάνωσαν, όσο και των μεγαλοτσιφλικάδων, βιομηχάνωνκαι εμπόρων που θέλησαν να πλουτίσουν, παρ' όλες τις εθνικιστικές κορώνες που χρησιμοποίησαν. 

Με τον εθνικο-θρησκευτικό εκτοπισμό που πραγματοποιήθηκε  κατά την ίδρυση της Δημοκρατίαςκαι λίγο μετά, το κεφάλαιο και οι περιουσίες «άλλαξαν πορτοφόλι». Αλλά, όπως είπε ο Fikret

Baskaya και επιβεβαίωσαν οι αποφάσεις που λήφθηκαν στο Οικονομικό Συνέδριο της Σμύρνης, ηεθνικότητα του κεφαλαίου δεν έχει καμία σημασία στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Κατά συνέπεια,μια αλλαγή που αφορά τα πορτοφόλια δεν σημαίνει ότι μετέτρεψε και τους νέους ιδιοκτήτες τουκεφαλαίου σε ένθερμους πατριώτες που θα επιδίωκαν το κοινωνικό και εθνικό συμφέρον. Εδώαποκαλύπτονται δύο βασικές ιδιότητες της ρητορικής: 

α. Το «μπλοκ των κυρίαρχων τάξεων», που απαρτιζόταν από τους μεγαλοτσιφλικάδες, τουςεμπόρους, τους σεΐχηδες και την ηγεσία της πολιτικο-στρατιωτικής γραφειοκρατίας, απέκρυπτεστην ουσία τα αιτήματα που η ικανοποίησή τους αντέβαινε την αρχή του γενικότερου συμφέροντος. 

β. Εξασφάλιζαν τη χειραγώγηση των μαζών προς την κατεύθυνση που επιθυμούσαν.  

Οι μάζες που κινητοποιούνταν με φανταχτερά, αλλά στρεβλά εθνικιστικά συνθήματα και αιτήματα-τα οποία υποβάλλονταν εκ των άνω έντεχνα σε όλα τα κύτταρα της κοινωνίας, έστω και αν τατελευταία εκτρέπονταν από τους στόχους τους- είχαν την τάση να γίνονται συνεργοί τωνεγκλημάτων των κυρίαρχων τάξεων σε ολόκληρη την περίοδο της Δημοκρατίας. Οι υποκινούμενεςμάζες -που δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ότι ο πραγματικός εθνικισμός και πατριωτισμός

ταυτίζεται με το αίτημα της οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτησίας- έχοντας ως προμετωπίδαεθνικιστικά συνθήματα πολλές φορές έφτυσαν τα παιδιά των γειτόνων τους που δεν ήξεραν τηντουρκική γλώσσα, λιθοβόλησαν τα σπίτια τους, λεηλάτησαν τις περιουσίες των μη μουσουλμάνωνκαι ενίοτε οδήγησαν με τα ίδια τους τα χέρια τα παιδιά τους, που ζητούσαν κοινωνική ισότητα,δικαιοσύνη, ίση κατανομή εισοδήματος, ελευθερία και ανεξαρτησία, στα βασανιστήρια και στονθάνατο. 

Σε αυτό το έσχατο σημείο φτάνει μια κοινωνία, όταν δεν χρησιμοποιεί το μυαλό της, παραδίδεταιστις στρεβλές, παραπλανητικές ιδέες της ιδεολογίας της κυρίαρχης τάξης και ακολουθεί τον δρόμοτης αδιαφορίας, του συμφέροντος και της αστοργίας. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να θεωρείται φυσικό το ότι εγκαταλείφθηκαν στη μοίρα τους οιεξαθλιωμένοι πρόσφυγες που ήρθαν από την Ελλάδα, να αντιμετωπίσουν μόνοι τους το κρύο, τη

Page 67: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 67/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

φτώχεια και τις κακουχίες. Η κατάστασή τους θα αφήσει αδιάφορους εκείνους που είχαν εστιάσειτο ενδιαφέρον τους όχι στα εσωτερικά, αλλά μόνο στα εξωτερικά προβλήματα και στους εχθρούς.Αυτό που έβλαψε τους μουσουλμάνους της Ελλάδας στη Μικρά Ασία είναι το φαινόμενο τηςανθρώπινης αποξένωσης, που παρατηρείται στις περιπτώσεις εκείνες όπου το συμφέρον, ηαδιαφορία και η έλλειψη αγάπης έχουν διαβρώσει όλα τα κύτταρα του κοινωνικού ιστού και εκεί

όπου το μπλοκ της συνεργαζόμενης κυρίαρχης τάξης μπορεί να ενεργεί ανενόχλητα προκειμένου ναεξυπηρετήσει τα συμφέροντά της. Η ίδια αντίληψη διευρύνεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να οδηγείστην αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση, αλλά και από το ίδιο του το σώμα, και αυτό οδηγείαργά ή γρήγορα στην πρόκληση βλάβης τόσο στο κοινωνικό σύνολο όσο και στο γεωγραφικό χώροστον οποίο ζει. Ο εκφυλισμός που συντελείται στην οικονομία της χώρας, στηνκοινωνικο-πολιτιστική ζωή και στο οικολογικό επίπεδο πρέπει να θεωρούνται άμεσα αποτελέσματατου φαινομένου της αποξένωσης. 

3. Γενικά χαρακτηριστικά της τουρκικής οικονομίας, της κοινωνικο- πολιτιστικήςδομής και οικολογικά προβλήματα 

 Όταν κοιτάξουμε τον πίνακα που δείχνει την κατάσταση της οικονομίας, της κοινωνικο-πολιτιστικήςζωής και την οικολογική ισορροπία, διαπιστώνουμε ότι όλα όσα συνέβησαν στο διάστημα τωνεβδομήντα πέντε χρόνων, σε αδρές γραμμές, έχουν ως εξής: 

Οικονομική ζωή

Ο ιδιωτικός τομέας, που απολάμβανε την προστατευτική υποστήριξη του κράτους, στη βιομηχανίαέκανε σημαντικά βήματα όσον αφορά την παραγωγή ανθεκτικών καταναλωτικών καιημικατεργασμένων προϊόντων. Σε αυτόν όμως τον τομέα τίθεται ζήτημα εξάρτησης από τοεξωτερικό, τόσο στα θέματα τεχνολογίας όσο και στις βασικές πρώτες ύλες. Κατά συνέπεια, το

κόστος παραγωγής ορισμένων από αυτά τα προϊόντα καθώς και η ποιότητά τους περιόριζε τιςδυνατότητές τους να ανταγωνιστούν ανάλογα προϊόντα της Δύσης. Αυτή είναι μια κατάσταση πουεπηρεάζει άμεσα την ισορροπία ανάμεσα στις εισαγωγές και τις εξαγωγές. 

Το βασικό γεγονός που σφράγισε αυτή την περίοδο των εβδομήντα πέντε ετών ήταν η μειωμένη καιχαμηλής ποιότητας παραγωγή, η οποία είχε ως αποτέλεσμα ο δείκτης των εισαγωγών να είναιπάντα υψηλότερος από τον δείκτη των εξαγωγών. Αυτό το άνοιγμα στο εξωτερικό εμπόριο είχε τηντάση να διογκώνεται διαρκώς, με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός να είναι συνηθισμένο φαινόμενο γιατην τουρκική οικονομία. 

Αιτία της συνεχούς μείωσης των αμοιβών είναι η πολιτική του «σφικτού χρήματος» που

εφαρμόζεται με σκοπό να χαλαρώσουν οι πληθωριστικές πιέσεις. Η συνεχής μείωση των αμοιβώνδιαταράσσει πολύ σοβαρά την ισορροπία της κατανομής των εσόδων σε βάρος των μισθωτών.Σύμφωνα με τα στοιχεία κατανομής του εισοδήματος του 1994, το 20% του πληθυσμού εισπράττειμερίδιο 54,9%, ενώ το υπόλοιπο 80% εισπράττει το 45,1%. Αυτό φανερώνει αναμφισβήτητα τηνάνιση κατανομή του εισοδήματος. Το κατά κεφαλήν εισόδημα το έτος 1999 ήταν 2.878 δολάρια. Οαριθμός αυτός δείχνει ότι η φτώχεια διευρύνεται και βαθαίνει σε μεγάλο βαθμό. 

Παράλληλα με τη φτώχεια, και η ανεργία καταλαμβάνει τη θέση που δικαιωματικά της αξίζει μεταξύτων σοβαρών προβλημάτων. Σήμερα το 7,7% του πληθυσμού, ποσοστό που αντιστοιχεί σε πέντεεκατομμύρια άτομα, είναι άνεργο. Τα ποσοστά που ανακοινώνονται για το ποσοστό ανεργίαςαντικατοπτρίζουν τον αριθμό εκείνων που προσφεύγουν στις επίσημες αρχές για να ζητήσουν

εργασία. Οι άνεργοι που δεν προσφεύγουν στις επίσημες αρχές για να ζητήσουν δουλειά δενσυμπεριλαμβάνονται σε αυτό το ποσοστό. Συνεπώς, μπορούμε να πούμε ότι ο αριθμός των

Page 68: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 68/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ανέργων είναι πολύ μεγαλύτερος. Ο τομέας της βιομηχανίας και της παροχής υπηρεσιών με τηνυφιστάμενη δομή του δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα αιτήματα παροχής εργασίας. Ο περιορισμός,επίσης, των επιδοτήσεων στον γεωργικό τομέα με την κάμψη που επέφερε σε αυτό τον κλάδο τηςοικονομίας, περιορίζει τις δυνατότητες εργασίας για τους ανθρώπους που θα μπορούσαν ναασχοληθούν με τη γεωργία. Αυτό έχει ως άμεσο αποτέλεσμα οι άνεργοι αγρότες να κατακλύζουν τα

αστικά κέντρα και να αυξάνει καθημερινά η στρατιά των ανέργων. Πρόσφατα στον αριθμό αυτόπροστίθενται και οι άνεργοι του κτηνοτροφικού τομέα. Η απομάκρυνση από τα χωριά τωνανατολικών και νοτιοανατολικών νομών της χώρας εκατομμυρίων κτηνοτρόφων, με πρόφαση τηνπάταξη της τρομοκρατίας, είχε ως αποτέλεσμα αφενός μεν την παράλυση της κτηνοτροφίαςαφετέρου δε την προσθήκη εκατοντάδων οικογενειών κτηνοτρόφων στη στρατιά των ανέργων. 

Το μπλοκ των κυρίαρχων τάξεων, που αντικατοπτρίζει την εθνική και θρησκευτική σύνθεση τηςχώρας, δεν φαίνεται να αναζητάει σοβαρά τη λύση του προβλήματος της απασχόλησης. Τη δεκαετίατου '60 ως λύση του προβλήματος της απασχόλησης πρόβαλλαν τη μετανάστευση στο εξωτερικό.Την επομένη της υπογραφής των συμφωνιών με τη Δυτική Ευρώπη, το τουρκικό κράτος άνοιξε τασύνορά του και έστειλε συνοδεία τυμπανοκρουσιών τον τουρκο-μουσουλμανικό πληθυσμό -τον

οποίον επιδίωκε να εξυψώσει- στο εξωτερικό, για να εργαστεί στις πιο βρόμικες και βαριέςδουλειές. Δεν θεωρούσε επιβλαβή την εργασία αυτών των ανθρώπων, που εργάζονταν υπό τιςδιαταγές των μη μουσουλμάνων μέχρι εξουθενώσεως. Επιπλέον, δεν θα διστάσει να ορέγεται τιςαποταμιεύσεις τους. 

Τα αφτιά του κράτους θα παραμείνουν κλειστά όσον αφορά τα δίκαια αιτήματα για τις συνθήκεςεργασίας και επιβίωσης των εργαζομένων που απασχολούνται στο εσωτερικό της χώρας.Απαγόρευσαν στους εργαζομένους να ιδρύσουν συνδικαλιστικές ή άλλες μη κυβερνητικέςοργανώσεις για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Περιόρισαν, επίσης, τη δυνατότητα δράσηςτων ήδη υφιστάμενων ανάλογων οργανώσεων με διάφορους νόμους, οι οποίοι δεν μπορούν μεκανέναν τρόπο να έχουν σχέση με το αίσθημα δικαιοσύνης. Η μερίδα αυτή του πληθυσμού θα

νιώθει πάντα σαν δαμόκλειο σπάθη πάνω από το κεφάλι της την απειλή της ανεργίας ή άλλωνποινών. Κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να κάνουμε κουβέντα για ελευθερίες τόσο των ανέργων όσοκαι των εργαζόμενων πολιτών της χώρας. 

Για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των οικοδομικών, πετρελαϊκών εταιρειών και τωνεισαγωγέων ελαστικών έγιναν οι αυτοκινητόδρομοι μοναδικό μέσον διακίνησης των ανθρώπων καιτων εμπορευμάτων, με άμεση συνέπεια τη μετατροπή των δρόμων σε ποταμούς αίματος. Ο αριθμόςτων ατόμων που χάνουν καθημερινά τη ζωή τους στους αυτοκινητοδρόμους φτάνει τους δεκαοχτώ.Το ποσό των υλικών ζημιών που προκαλούνται ετησίως από τα τροχαία ατυχήματα αγγίζει τα 51τρισεκατομμύρια85

4. Η ανάκλαση της οικονομίας στην κοινωνική δομή 

Το φαινόμενο της αποξένωσης (αλλοτρίωσης) και οι επιπτώσεις του 

.

Η χώρα μαστίζεται από τον πληθωρισμό, τις δυσκολίες βιοπορισμού, την ανεργία, τα συγκοινωνιακάπροβλήματα, την καθημερινή αύξηση των παραγκουπόλεων, την ανυπαρξία παιδείας και υγείας.Και το τουρκο-μουσουλμανικό στοιχείο, στο οποίο έδιναν τόση μεγάλη σημασία, νιώθει καθημερινάόλο και πιο πολύ το βάρος αυτών των προβλημάτων. 

Αναμφισβήτητα, η δομή της οικονομίας, την οποία περιγράψαμε σε αδρές γραμμές, έχει αντίκτυπο

85  Pervin Erbil, Ulaştırmanın Sefaletinden Canavar Retoriğine, σ. 70. 

Page 69: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 69/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

στην κοινωνική ζωή της χώρας. 

Ο μόνος τρόπος αντίδρασης που έχει το άτομο σε αυτό το φαινόμενο, όπου όλες οι δραστηριότητεςκατευθύνονται από εξωγενείς δυνάμεις, γεγονός που το κάνει να αισθάνεται ότι έχει μετατραπεί σεγρανάζι του συστήματος και του έχει αφαιρεθεί η ανεξαρτησία και το δικαίωμα λόγου για τη ζωή

του, είναι η αποξένωση. Η απομάκρυνση από το κοινωνικό και φυσικό περίγυρο, αλλά και από την ίδια του την ύπαρξη. Φυσικά, στις κοινωνίες που τα άτομα βιώνουν την απομόνωση είναιαναπόφευκτος ο εκφυλισμός των ηθικών αξιών. Η κατάσταση αυτή εξηγεί την ευρεία διάδοση στοντόπο μας του ρουσφετιού, του εμπορίου ανθρώπων, της μαύρης αγοράς και των πλαστώντιμολογίων. Εξηγεί, επίσης και την αναγόρευση σε ύψιστες αξίες του ατομισμού, της αδιαφορίαςστον πόνο των συνανθρώπων, την εξάλειψη των αισθημάτων φιλοξενίας και αλληλοβοήθειας, τουχλευασμού, της αυτοπροβολής, του ανικανοποίητου και της απληστίας. Σαν τα ποντίκια ροκανίζουντα πάντα με ρουσφέτια, εμπόριο ανθρώπων, λαθρεμπόριο, πλαστά τιμολόγια και παρόμοιεςαπάτες, για να γεμίσουν τα στομάχια τους, που έχουν μετατραπεί σε άπατο πηγάδι και σκορπούν τηβρομιά τους καταστρέφοντας τον κοινωνικό ιστό και τις κοινωνικές αξίες. Με τη στάση τους αυτήαπομονώνονται συνεχώς, απομακρύνονται από τις ανθρώπινες αρετές και βιώνουν όλο και πιο

βαθιά τη δυστυχία. 

Οι κοινωνίες που έχουν χάσει την επαφή τους με τη φύση καταστρέφουν το περιβάλλον χωρίςκανέναν δισταγμό. Καταστρέφουν τα δάση ασταμάτητα. Σύμφωνα με ανακοινώσεις της TEMA, το73% των εδαφών της Τουρκίας κινδυνεύουν από διάβρωση. Η κατάσταση αυτή φανερώνει τηδιάσταση του αφανισμού των δένδρων που συνέβη στη Μικρά Ασία, η οποία, όπως συνάγεται απότις άφθονες απεικονίσεις λιονταριών και άλλων άγριων ζώων που κατακλύζουν τα μουσεία μας καιτις αφηγήσεις που φτάνουν μέχρι τις ημέρες μας, ήταν καλυμμένη παλαιότερα με πυκνά δάση. Μετον αφανισμό των δασών εξαφανίστηκαν πάρα πολλά είδη ζώων που εύρισκαν καταφύγιο σε αυτάκαι εξαλείφθηκαν από τη γεωγραφία της περιοχής πάρα πολλά είδη φυτών. Εξαφανίστηκαν πάραπολλά ζώα με επικεφαλής τα λιοντάρια, τις τίγρεις και τους ονάγρους. Όπως είναι γνωστό,

απειλούνται με αφανισμό τα αγριοκάτσικα, τα ελάφια και τα ζαρκάδια. Τη θέση των πλουσίωνδασών την κατέλαβαν σήμερα στέπες, που καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της χώρας. Είναι πολύπιθανό οι στέπες να αντικατασταθούν στο μέλλον από ερήμους. 

Η κατάσταση των πλουσίων υδάτινων πόρων, γλυκών και υφάλμυρων, που αφθονούσαν στη ΜικράΑσία, η οποία βρέχεται από τρεις πλευρές με θάλασσα, είναι παρόμοια με αυτή των δασών. Οάνθρωπος που έχει απομακρυνθεί από τη φύση, αν και δεν έφτασε ακόμα στο σημείο να τουςαφανίσει, πάντως κάνει ό,τι είναι δυνατό για να μην τους κρατήσει ζωντανούς. 

Πολλές βιομηχανίες, που είναι γνωστό ότι τα απόβλητά τους είναι ρυπογόνα, εγκαθίστανται στιςόχθες των ποταμών, των λιμνών και των θαλασσών, χωρίς να τοποθετούνται μάλιστα μηχανισμοί

διύλισης. Τα βιολογικά απόβλητα των αστικών περιοχών χύνονται μέσω των αποχετεύσεων στουςυδάτινους πόρους. Δεν παρεμποδίζεται η ροή μαζί με τα όμβρια ύδατα και η συνακόλουθηανάμειξη στους υδάτινους πόρους των φυτοφαρμάκων και άλλων χημικών προϊόντων πουχρησιμοποιούνται στη γεωργία. Καθημερινά περιορίζεται η δυνατότητα επιβίωσης όλων των έμβιωνοργανισμών εντός των δηλητηριασμένων από τα χημικά και βιολογικά απόβλητα υδάτινων πόρων.Η μόλυνση της θάλασσας του Μαρμαρά έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις, που απειλεί με εξαφάνισηόλα τα θαλάσσια όντα. Ο ίδιος κίνδυνος υφίσταται και για τον παράδεισο πουλιών της λίμνηςΜάνγιας, στη λίμνη Σουλτάν Σαζλιγί, στον κόλπο της Σμύρνης, αλλά και αλλού. Η μείωση πουπαρατηρείται στα ψάρια και στα άλλα θαλάσσια είδη σε μια χώρα σαν την Τουρκία, που είναι πολύπλούσια σε υδάτινους πόρους,  είναι εξέλιξη που οφείλεται στην εκτεταμένη μόλυνση και στηνασύδοτη αλιεία, που «φτάνει σε βαθμό καταστροφής». 

Με τα συμπαγή υγρά και αέρια απόβλητα δεν μολύνονται μόνο τα νερά, αλλά και τα χώματα και ο

Page 70: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 70/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αέρας. Μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει υγιή μια κοινωνία, όταν αυτή αδιαφορεί για τη μόλυνση τωννερών, της γης και του αέρα που αναπνέει, για τον αφανισμό των δασών της και επιπλέονσυναγωνίζεται για το ποιος θα διαπράξει περισσότερες καταστροφές; Το πείσμα που δείχνει μιακοινωνία που έχει απομακρυνθεί από τη φύση να κόψει το κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται δείχνειότι έχει απομακρυνθεί από την ουσία της, από τον ίδιο τον εαυτό της. Μπορεί να περιμένει κανείς

από μια κοινωνία που τα μέλη της έχουν αποξενωθεί από την ουσία τους να καταβάλουνπροσπάθειες για να επιλύσουν τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν από τη μόλυνση τουπεριβάλλοντος και την καταστροφή των δασών; Δεν είναι φυσικό μια κοινωνία που δεν «είναι σεθέση» να προσπαθήσει για τη βελτίωση των συνθηκων ζωής και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει ναπέφτει θύμα εκμετάλλευσης οποιουδήποτε οργάνου του μπλοκ της κυρίαρχης τάξης; 

Τα ερωτήματα που θέσαμε παραπάνω εμπεριέχουν και τις απαντήσεις τους, οι οποίες δυστυχώςδεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Λαμβάνοντας όλα αυτά υπ' όψιν, μπορεί κανείς νασυμπεράνει ότι η εκκαθάριση της Μικράς Ασίας από τον μη μουσουλμανικό πληθυσμό, πουπραγματοποιήθηκε πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια με εθνικιστικά συνθήματα, δεν λειτούργησεπρος όφελος της μεγάλης μερίδας του τουρκο-μουσουλμανικού στοιχείου. Δεν δημιούργησε

δηλαδή τις αναμενόμενες προϋποθέσεις για τη βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικο-πολιτιστικώνκαι ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης. 

Κανείς εδω δεν θέλει να παραδεχθεί ότι η εικόνα της Μικράς Ασίας παρέμεινε όπως ήταν πριν απόεβδομήντα πέντε χρόνια και δεν άλλαξε καθόλου. Ασφαλώς, η περιοχή αυτή επωφελείται από τιςτεχνολογικές δυνατότητες της σύγχρονης ζωής και πραγματοποιεί ευρεία παραγωγή σε πολλούςτομείς. Αλλά όλα αυτά δεν πραγματοποιούνται πάνω σε υγιείς βάσεις από οικονομική,κοινωνικο-πολιτιστική και ανθρωπιστική άποψη. Γι' αυτόν τον λόγο δεν παρατηρείται διεύρυνσητου αριθμού όσων επωφελούνται τόσο από την παραγωγή όσο και από την ευημερία. Γι' αυτόν τονλόγο η κοινωνία ζει το φαινόμενο της βαθιάς αποξένωσης ή αλλοτρίωσης. Εξαιτίας αυτού τουφαινομένου, η γεωγραφία της Μικράς Ασίας, για την οποία κάποτε ο Ηρόδοτος είπε ότι ο «ο θεός

τής συμπεριφέρθηκε όσο πιο γενναιόδωρα μπορούσε», οδηγείται καθημερινά στην καταστροφή καιοι φυσικοί πόροι ζωής σπαταλούνται ασύστολα με στόχο περισσότερα οικονομικά κέρδη, σαν  τουςοργανισμούς που τρώνε λαίμαργα το ίδιο τους το σώμα για να επιβιώσουν. 

Η Μικρά Ασία τα τελευταία εβδομήντα πέντε χρόνια βιώνει την αυτοκαταστροφή. Αυτές είναι οισυνθήκες που δημιούργησαν για τους μουσουλμάνους-Τούρκους της Μικράς Ασίας. Για τη φτώχεια,την αμάθεια και την εξαθλίωση αυτών των τελευταίων θεωρούσαν υπαίτιους τους μημουσουλμάνους κατοίκους της περιοχής, τους οποίους έδιωξαν με τρόπο σαρωτικό, για ναπροσφέρουν στη συνέχεια την ευημερία και την ανόρθωση στους δύστυχους προστατευόμενούςτους. 

Το ίδιο «μπλοκ των απάτριδων» δημιούργησε παρόμοιες συνθήκες διαβίωσης και για τουςμουσουλμάνους-Τούρκους της Κύπρου, στην οποία εισέβαλε χρησιμοποιώντας πάλι ωςπρομετωπίδα εθνικιστικά συνθήματα. Όπως είναι γνωστό, η Βόρεια Κύπρος, που τέθηκε υπό τονέλεγχο της Τουρκίας μετά την εισβολή, έχει πολύ πιο πλούσιους φυσικούς πόρους από τη ΝότιαΚύπρο. Σήμερα όμως μετά την κατάληψη, το βόρειο τμήμα του νησιού, που κάποτε μοσχοβολούσελεμόνια, αναγκάζεται να εισάγει εσπεριδοειδή. Ο Μετίν Μουνίρ, που παραπονείται για το ότιμεταβλήθηκαν σε μια κοινωνία υπαλλήλων που παράγει γραφειοκράτες, ισχυρίζεται ότι η ΝότιαΚύπρος, επειδή διοικείται από έντιμους και ικανούς ανθρώπους -εμείς να προσθέσουμε καιπατριώτες- έχει γίνει η πιο πλούσια και δημοκρατική χώρα της λεκάνης της Μεσογείου, ενώ οιΤουρκοκύπριοι οπισθοδρόμησαν, έπαυσαν να είναι παραγωγικοί, γιατί έπεσαν θύματα κακής

Page 71: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 71/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

διοίκησης και αγιογδύτικης νοοτροπίας86

 

86  Εφημερίδα Radikal  , 4/12/2000. 

.

 Όπως φαίνεται από το παράδειγμα της Κύπρου και όπως αποδεικνύεται από όλα όσα έγιναν στηΜικρά Ασία τα τελευταία εβδομήντα πέντε χρόνια, υπεύθυνη για την οικονομική και κοινωνικήανάπτυξη μιας χώρας δεν είναι η πληθυσμιακή της σύνθεση, αλλά οι δυνάμεις που κατευθύνουν

απευθείας τις εξελίξεις σε αυτούς τους τομείς και οι διοικήσεις που τους εκπροσωπούν. Οι  διοικήσεις που προέκυψαν μετά τον εκτοπισμό των μη μουσουλμάνων από τη Μικρά Ασία, παρ'όλες τις εθνικιστικές ρητορικές τους δεν έκαναν τον κόπο να διαμορφώσουν τις δομές εκείνες πουθα ταίριαζαν με την πατριωτική και εθνικιστική έφεση. 

Page 72: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 72/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

IX. ΕΑΝ ΟΙ ΙΔΡΥΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΣ ΤΟΥΣ ΗΤΑΝ ΑΛΗΘΙΝΟΙ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ 

Εάν οι ιδρυτές της Δημοκρατίας ήταν πραγματικοί πατριώτες, θα μπορούσε μετά από μια επίπονηκαι στενάχωρη περίοδο, λόγω των χρηματοπιστωτικών προβλημάτων που δημιουργήθηκαν από τονπόλεμο, την καταστροφή, την απώλεια εργατικού δυναμικού και άλλων απωλειών, να φτάναμε σε

ένα ανθρώπινα ανεκτό επίπεδο ευημερίας, να είχαμε μια οικονομική δομή με περιορισμένηεξάρτηση από το εξωτερικό, με ανεπτυγμένη απασχόληση και τεχνολογική υποδομή, να μηναντιμετωπίζαμε προβλήματα υποδομής στα αστικά μας κέντρα και να απολαμβάναμε πιοισορροπημένη κατανομή του εισοδήματος. Η ίδια κοινωνία θα μπορούσε να είχε μια ισορροπημένηκαι υγιή δομή στην εκπαίδευση, στην υγεία, στη δικαιοσύνη και στο συγκοινωνιακό σύστημα. Θαμπορούσε επίσης να εκφράζεται ελεύθερα μέσω των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Μια κοινωνίαπου απαρτίζεται από άτομα ευαισθητοποιημένα για τη ζωή του συνόλου των μελών της και τοφυσικό της περιβάλλον και σεβόμενη τον εαυτό της, μπορεί να χαρακτηριστεί ευτυχισμένη και με 

δική της προσωπικότητα. 

Για την τουρκο-μουσουλμανική κοινωνία όμως που ζει στη Μικρά Ασία δεν ισχύουν τα παραπάνω.

Μια κοινωνία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί υγιής και ευτυχισμένη, όταν δυσκολεύεται νααντιμετωπίσει τις βασικές της ανάγκες, όταν της απαγορεύεται να σχηματίσει γερούς κοινωνικούςοργανισμούς για να εκφραστεί και όταν τα μέλη της έχουν υποστεί διάβρωση της προσωπικότητάςτους εξαιτίας των πολιτικών και των τρομοκρατικών πιέσεων που έχουν δεχθεί. Δεν μπορεί βέβαιανα περιμένει κανείς από τα μέλη αυτής της κοινωνίας, σε όποια κοινωνική τάξη και αν ανήκουν, ναέχουν ψυχική υγεία, να νιώθουν χαρούμενοι και ξέγνοιαστοι. Στα πρόωρα γερασμένα πρόσωπααυτών των ανθρώπων, που είναι χαραγμένα από τα σημάδια της απελπισίας και της ανασφάλειας,καθρεφτίζεται η ψυχρή έκφραση της δυστυχίας και της οργής.  

Page 73: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 73/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Χ. ΚΑΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ 

Μετά από όλα αυτά δεν θα ήταν λάθος να υποστηρίξει κανείς ότι η «εκκαθάριση» της Μικράς Ασίαςαπό τα μη μουσουλμανικά στοιχεία δεν βοήθησε καθόλου στη δημιουργία καλύτερων συνθηκώνδιαβίωσης για την τουρκο-μουσουλμανική πλειονότητα. Ακόμα, μπορούμε να πούμε ότι η βίαιη

εκκαθάριση είχε για τους λαούς κυρίως της Μικράς Ασίας μια οδυνηρή συνέπεια: τραυμάτισεβαρύτατα το κλίμα ανοχής που είχε διαμορφωθεί σε ένα χρονικό διάστημα χιλιάδων ετών στονμικρασιατικό χώρο, το οποίο κληροδοτούνταν από γενιά σε γενιά. Αυτό το κλίμα ανοχήςαποτελούσε τη βασική πηγή από την οποία αντλούνταν ο πολιτιστικός πλούτος της Μικράς Ασίας. 

Page 74: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 74/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

XI. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟ 

Ο πολιτισμός είναι μια έννοια που αναφέρεται σε όλα τα υλικά και πνευματικά έργα πουδημιούργησαν οι άνθρωποι για την επιβίωσή τους. Σε αυτή την έννοια συμπεριλαμβάνονται

κτίσματα, διάφορα εργαλεία παραγωγής, ενδύματα, μέσα μεταφοράς και άλλα παρόμοια υλικάαγαθά, καθώς και πνευματικά αγαθά, κοινωνικές οργανώσεις, ήθη, έθιμα, παραδόσεις,καλλιτεχνικές δραστηριότητες και προϊόντα σκέψης. Ένας πλούσιος πολιτισμός με προοπτικήεκφράζει την εφευρετικότητα, την παραγωγικότητα. Ταυτόχρονα, εκπροσωπεί, τόσο στονπνευματικό όσο και στον υλικό τομέα, τα εξελιγμένα προϊόντα που τέθηκαν στην υπηρεσία τηςανθρωπότητας. 

Η ιστορία προσφέρει αναρίθμητα παραδείγματα αξιοθαύμαστων πολιτιστικών προϊόντων πουδημιουργήθηκαν σε κλίμα ελευθερίας και ανεκτικότητας. Μια κοινωνία που κατά το παρελθόναπολάμβανε αυτό το κλίμα δημιουργώντας άφθονα πολιτιστικά αγαθά αναμφισβήτητα θα χάσει τηδημιουργικότητά της όταν απεμπολήσει τις αρχές της ελευθερίας και της ανοχής. Η Σπάρτη

αποτελεί καλό παράδειγμα γι' αυτή την περίπτωση. Αιτία της κατάρρευσης που υπέστη τον 6ο π.Χ.αιώνα η Σπάρτη, η οποία υπήρξε κέντρο πολιτισμού και τέχνης, ήταν η ταχύτατη απομάκρυνσή τηςαπό τη δημοκρατία και την ανοχή και η μετατροπή της σε ένα καταπιεστικό καθεστώς «πουστηριζόταν στη στρατιωτική δύναμη και την ευρύτατη δικτύωση χαφιέδων και αστυνόμων». 

Στη Μικρά Ασία πριν από την περίοδο της Δημοκρατίας δεν λειτουργούσε ένα αρκετά εύρωστοπλαίσιο αρχών δημοκρατίας και ελευθερίας, υπήρχε όμως ένα υπόβαθρο ανοχής των εθνικών καιπολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων. Αυτό πρόσφερε στις διοικήσεις που ήθελαν να ενεργήσουν για τοκοινό όφελος πολλές δυνατότητες να αναπτύξουν νέους και πιο εξελιγμένους πολιτισμούς. Αλλάαυτή η δυνατότητα δεν αξιοποιήθηκε, συνέβη μάλιστα ακριβώς το αντίθετο. Καταβλήθηκανπροσπάθειες να αφανιστεί, γιατί τα συμφέροντα της ομάδας απαιτούσαν την καταστροφή του

πλαισίου ανοχής και ελευθερίας. Το τίμημα της καταστροφής του κλίματος ανοχής και ελευθερίαςσυνεχίζει ακόμα και τώρα να το πληρώνει η κοινωνία με την αγωνία και τον ευνουχισμό σε όλουςσχεδόν τους τομείς. 

1. Ελληνικά ίχνη στον πολιτισμό της Μικράς Ασίας 

 Ένα οθωμανικό ρητό διατυμπανίζει ότι στη Μικρά Ασία ζούσαν εβδομήντα δύο έθνη. Η ελληνικήκοινότητα κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις μεταξύ των δημιουργών των πιο παλιών καιανεπτυγμένων πολιτισμών αυτών των εβδομήντα δύο εθνών. 

Είναι φανερό ότι μια κοινωνία που αναπτύχθηκε με την αλληλεπίδραση των λαών και τωνπολιτισμών που έζησαν από τους αρχαιότατους χρόνους στον περίγυρό της θα συμβάλει στηδιαμόρφωση των πολιτιστικών δομών των άλλων λαών που συνυπήρχαν στα ίδια εδάφη. Αυτή είναιμια κατάσταση που σχετίζεται με τον ανώτερο χαρακτήρα της, που προέρχεται από την εξελιγμένηδομή της. Όσο και αν το φαινόμενο του εκπολιτισμού προκύπτει από την πολιτιστική επαφή,γεγονός που δείχνει ότι οι λαοί δημιουργούν αυθεντικούς πολιτισμούς, αναπόφευκτα τα στοιχείαεκείνα που έχουν ανώτερο χαρακτήρα θα έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα στη διαμόρφωση τωναυθεντικών πολιτισμών. Παρά το ότι οι Έλληνες από δημογραφική άποψη είναι σήμερα ανύπαρκτοιστη Μικρά Ασία, η επιβίωση των ευρύτατα διαδεδομένων πολιτιστικών τους στοιχείων στονυφιστάμενο πολιτισμό αποκαλύπτει αφενός μεν τη δύναμη και την επιρροή του ελληνικούπολιτισμού αφετέρου δε τον ρόλο που έπαιξε σε μια διαμορφωμένη ήδη δομή, έστω και ανκαταβάλλονται τεράστιες προσπάθειες απόκρυψης του ρόλου αυτού. Οι περισσότερες από χίλιες

Page 75: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 75/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά στη γλώσσα μας δεν αποτελούν μόνο ένα γλωσσικό δάνειοτης τουρκικής γλώσσας από την ελληνική. Αποτελούν ταυτόχρονα και ένα αποδεικτικό στοιχείο τουδανεισμού των υλικών και πνευματικών πολιτιστικών αγαθών που σημαίνουν. 

Παραθέτουμε μερικά παραδείγματα: 

Abanoz (έβενος) acalya (αζαλέα) aero (αέρας) aftos (γκόμενα, λεγόμενος) afyon (αφιόνι, όπιο) agora (αγορά) ahlat (γκόρτσι, αχλάδι) ahtapot (χταπόδι) akademi (ακαδημία) akasya (ακακία) 

akrobasi (ακροβασία) akropol (ακρόπολη) akustik (ακουστική) alay (σύνταγμα, λεγεώνα, χλεύη, σύνολο) alerji (αλλεργία) 

amazon (αμαζόνα) amfi (αμφιθέατρο) 

amip (αμοιβάδα) 

Anadolu (Ανατολία) anafor (στρόβιλος, δίνη) anahtar (κλειδί) 

analitik (αναλυτικός) anarsi (αναρχία) anason (γλυκάνισο) anatomi (ανατομία) 

anestezi (αναισθησία) angarya (αγγαρεία) anti (αντί) antidot (αντίδοτο) antropoloji (ανθρωπολογία) 

aristokrat (αριστοκράτης) 

aroma (άρωμα) astim (άσθμα) Asya (Ασία) atlas (άτλαντας, ατλάζι) avlu (αυλή) ayazma (αγίασμα) azot (άζωτο) bakteri (βακτήριο) bar (μπαρ) beta (βήτα) bezelye (αρακάς) bibliyograf (βιβλιογράφος) 

biyo (βιο) bodrum (μπουντρούμι, υπόγειο) burgaz (πύργος) 

Page 76: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 76/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

cimbiz (τσιμπιδάκι) cografi (γεωγραφικός) 

caganoz (καβουράκι) celenk (στεφάνι) cerez (ξηροί καρποί, μεζεδάκι) 

cetele (λίστα, τσέτουλα) cingar (λογομαχία, καβγάς) cinakop (γοφαράκι) 

cipura (τσιπούρα) 

ciroz (τσίρος) deine (δάφνη) delta (δέλτα) demet (δεμάτι, δέσμη) diploma (δίπλωμα) drahmi (δραχμή) efendi (αφέντης, άρχοντας) 

egzama (έκζεμα) elektro (ηλεκτροκαρδιογράφημα) enginar (αγκινάρα) erganon (όργανο) eros (έρωτας) eskiya (ληστής, συμμορίτης) falyanos (είδος δικτυών) fanus (φανός) fasulye (φασόλια) fayton (άμαξα, παϊτόνι) fener (φανάρι) feslegen (βασιλικός) fici (βαρέλι, βουτσί) findik (φουντούκι) fïrca (βούρτσα) fiski (καβαλίνα) fide (δενδρύλλιο) filiz (βλαστάρι) fire (απώλεια) fiske (φουσκάλα) fistan (φουστάνι) fok (φώκια) fol (κλωσσοφωλιά) 

foroz (ψάρια) funda (ρείκι, ερείκη) gama (γάμα) gargara (γαργάρα) gonder (ιστός) gubre (λίπασμα, κοπριά) gugum (μεγάλη κανάτα) gumruk (τελωνείο) halat (σχοινί) Hiristiyan (χριστιανός) hiper (υπέρ) hipo (υπό) hora (χορός) 

Page 77: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 77/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

horon (ποντιακός χορός) hoyrat (σκληρός, άξεστος) huni (χωνί, χοάνη) ihlamur (τίλιο, φλαμούρι) irgat (εργάτης) 

ispanak (σπανάκι) ispazmoz (σπασμοί) istakoz (αστακός) izgara (ψητό) ilarya (κεφαλόπουλο) iris (ίριδα) iskete (μαλαθρίτης) iskorpit (σκορπίνα) ispinoz (σπίνος) istavrit (σταυρίδι) istiridye (στρείδι) 

izmarit (μένουλα) kadirga (γαλέρα) kaknem (της κακιάς ώρας, κακάσχημος) Kalinos (Γαληνός) kameriye (πέργκολα) karafaki (καράφα) karavide (καραβίδα) karides (γαρίδες) kasar (κασέρι) kavanoz (βάζο, δοχείο) kefal (κέφαλος) kenevir (κάνναβις) kerata (κερατάς) kerevet (κρεβάτι) kereviz (σέληνο) kestane (κάστανο) kilise (εκκλησία) kilit (κλειδαριά) kilo (κιλό) kiraz (κεράσι) kiremit (κεραμίδια) kirizma (βαθύ σκάψιμο της γης ώστε το χώμα να γυρίσει πάνω κάτω) kodes (φυλακή, στενή) kofana (μεγάλο γοφάρι) kokona (κοκόνα) kokorec (κοκορέτσι) kolyoz (κολιός) korna (κόρνα) koma (κώμα) konsolos (πρόξενος) kozmos (κόσμος) korfez (κόρφος, κόλπος) krater (κρατήρας) kuka (ματσάκι) kukla (κούκλα) kulp (λαβή) 

Page 78: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 78/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

kulube (καλύβα) kundak (φασκιά) kundura (παπούτσια) kupes (σκουλαρίκια) kupeste (κουπαστή, παραπέτο) 

labada (λάπαθο) lagos (σφυρίδα) lagim (αποχέτευση, υπόνομος) lahana (λάχανο) lakerda (λακέρδα) lalanga (λαλαγκίτα, λουκουμάς) lamba (λάμπα) lapa (λαπάς) lepra (λέπρα) levrek (λαβράκι) liman (λιμάνι) 

limon (λεμόνι) litre (λίτρο) lodos (νοτιά) logaritma (λογάριθμος) logos (λόγος) logusa (λεχώνα) lufer (γοφάρι) magma (μάγμα) makro (μακρο) manastir (μοναστήρι) mandar (βαρούλκο) mandira (γαλακτοκομείο) mantar (μανιτάρι) manya (μανία) maraton (μαραθώνιος) marul (μαρούλι) mastika (μαστίχα) mastar (γερούνδιο) masturi (κοιλιά του καραβιού) maydanoz (μαϊντανός) mazgal (πολεμίστρα) meduz (μέδουσα) mega (μέγα) melisa (μέλισσα) menders (μαίανδρος) mengene (μέγγενη) mermer (μάρμαρο) mersin (μυρτιά) mezgit (μπακαλιάρος) Mezopotamya (Μεσοποταμία) midye (μύδια) mikro (μικρο) mil (μίλι) minakop (μυλοκόπι) mit (μύθος) mitos (μύθος) 

Page 79: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 79/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

mitoz (μίτωση) moloz (μπάζα) mono (μονο) musandira (μεσάντρα) musmula (μούσμουλα) 

navlun (ναύλος) okyanus (ωκεανός) olta (πετονιά) orfoz (ροφός) orkinos (τόνος) Ortodoks (ορθόδοξος) oto (αυτοκίνητo) pacavra (πατσαβούρα) pacoz (κακοντυμένος) palavra (παραμύθι) palamar (παλαμάρι) 

palamut (παλαμίδα) panayir (πανηγύρι) papara (παπάρα, κατσάδα) papatya (μαργαρίτα) 

papaz (παπάς) papyrus (πάπυρος) paradoks (παράδοξο) paskalya (πασχαλιά) paspal (ασουλούπωτος) 

pastra (καθαριότητα) pati (πόδι) patik (πασουμάκια) patrik (πατριάρχης) pavurya (καβούρια) paydos (σχόλασμα) payton (άμαξα) pecete (πετσέτα) peksimet (παξιμάδι) pelin (αρτεμισία) pentatlon (πένταθλο) pera (Πέρα) pirasa (πράσα) pide (πίτα) pilaki (πλακί) primo (πρίμο) piskopos (επίσκοπος) Pluton (Πλούτωνας) poli (πολύ) poyraz (βοριάς) prizma (πρίσμα) saka (νερουλάς) saloz (σαχλός) salyangoz (σαλιγκάρι) santim (εκατοστό) sardun (γεράνι) sarpa (σάλπα) 

Page 80: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 80/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

semer (σαμάρι) sinir (σύνορα) sinagog (συναγωγή) sinarit (συναγρίδα) sirto (συρτός) 

somun (καρβέλι) stadium (στάδιο) susta (σούστα, ελατήριο) sunger (σφουγγάρι) samandra (σημαδούρα) sapsal (βλάκας) sinik (μόδι) teflon (τεφλόν) takoz (τάκος) takunya (τακούνια) tele (τηλε) 

temel (θεμέλιο) teneke (τενεκές) tenya (ταινία) tirpan (τρυπάνι) tomar (μάτσο, ρολό) tragedya (τραγωδία) uskumru (σκουμπρί) uskuf (σκουφί) ustupu (στουπί) utopia (ουτοπία) vaftiz (βάπτιση) varyos (βαριά) vatos (σελάχι) vernik (βερνίκι) voli (ψαριά) yakamoz (φωσφορισμός) yortu (γιορτή) zaganos (γεράκι) zargana (ζαργάνα) zoka (αγκίστρι) zona (έρπης ζωστήρ). 

 Έχοντας υπ' όψιν ότι κάθε ανέλιξη του ανθρώπινου είδους αφήνει τα χνάρια της στη γλώσσα και ότιη γλώσσα είναι, κατά κάποιον τρόπο, ένα είδος καθρέφτη του πολιτισμού, γίνεται αντιληπτό ότι δενμπορούμε να θεωρήσουμε την ένταξη ελληνικών λέξεων στο τουρκικό λεξιλόγιο ως απλή πράξηδανεισμού. Η ένταξη λέξεων μιας γλώσσας σε μια άλλη συμβολίζει και την ένταξη των αντικειμένωνκαι των σκέψεων που δηλώνουν οι λέξεις αυτές στον πολιτισμό εκείνου που τις δανείζεται. Οιμικρές αυτές λέξεις και εκείνα που σημαίνουν επηρεάζουν και μεταβάλλουν τον πολιτισμό στονοποίο εντάσσονται. 

Η ένταξη των ελληνικών λέξεων στην τουρκική γλώσσα είναι αποτέλεσμα της φυσικής καιπολιτιστικής επαφής της ελληνικής και της τουρκικής κοινωνίας. Οι λέξεις και τα σημαινόμενά τουςείναι τα κέρδη μιας επαφής που ξεκίνησε από το Βυζάντιο, συνεχίστηκε με τους Οθωμανούς καιστηρίχτηκε πάντα σε ειρηνικές βάσεις. 

Page 81: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 81/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

2. Η υλική βάση των κοινωνικών σχέσεων 

Τα πολιτιστικά στοιχεία που έχουν επωμιστεί παρόμοιους ρόλους στις δύο κοινότητες καιονομάζονται με τον ίδιο τρόπο, ανοίγουν τον δρόμο για τη διαμόρφωση παρόμοιων συνθηκώνδιαβίωσης. Παρατηρείται ότι οι κοινωνίες που έχουν φυσική επαφή και έναν παρόμοιο τρόπο ζωής

δεν διστάζουν να προσεγγίσουν με ανοχή και κατανόηση τις ιδιαιτερότητές τους. Τα λόγια του ΧατζήΙσμέτ από τη Μούγλα φανερώνουν την ανοχή και την αλληλοκατανόηση: «Θυμάμαι πολύ καλά τους Έλληνες. Το Ραμαζάνι, επειδή ήταν ο μήνας της νηστείας των μουσουλμάνων, δεν κάπνιζαν ούτετσιγάρο» 87 . Η περιγραφή της Χαφιζέ Κασικαρά ότι «οι Ελληνίδες, που έφτιαχναν υπέροχαεργόχειρα, την ώρα που άκουγαν το εζάνι 88 , άφηναν από τα χέρια τους τη βελόνα πουκρατούσαν»89

«Οι Γιουρούκοι, που ζούσαν ζωή νομαδική στα βουνά, έστηναν όσο ήταν δυνατόν τις σκηνές τουςστις κορυφές. Η πλειονότητά τους προτιμούσε τα υψώματα των χωριών που βρίσκονταν στις όχθεςτων ποταμών, για να αντιμετωπίζουν τις ανάγκες τους από τους κατοίκους τους. Οι Έλληνες κάτοικοιτων χωριών, τους οποίους οι Γιουρούκοι αποκαλούσαν "sekene", έπαιρναν από τους νομάδεςβούτυρο, γάλα, γιαούρτι, μαλλί, δέρμα και τους έδιναν παπούτσια, υφάσματα, αγγεία, σιτάρι καιφάρμακα»

, δείχνει μια άλλη συμπεριφορά σεβασμού και ανοχής σε κάτι διαφορετικό. 

Η ελληνοχριστιανική κοινότητα και οι μουσουλμανικές κοινότητες ποτέ δεν ένιωσαν ενόχλησηεπειδή μοιράζονταν τον ίδιο γεωγραφικό χώρο, εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες που τιςεξανάγκασαν συνειδητά να αντιπαρατεθούν μεταξύ τους. Αντιθέτως, ήταν πολύ ευχαριστημένεςαπό την κοινή τους συμβίωση και η καθεμία κοινότητα κέρδιζε πολλά από την επαφή της με την

άλλη. 

90

 Όταν οι συγχωριανοί έκαναν γάμους, καλούσαν ο ένας τον άλλον. «Ορίστε στον γάμο μας, έλεγαν.Αντάμωναν στους γάμους, χόρευαν με τα νταούλια και τους ζουρνάδες, πάλευαν, διασκέδαζαν»

.

91.

Τα ρούχα που φορούσαν οι μουσουλμάνοι γαμπροί, τα οποία τα έλεγαν girikpisat, στην πόληΜούγλα και στα περίχωρά της τα έραβαν Έλληνες ράφτες92

Οι μπακάληδες, οι κρεοπώλες, οι μανάβηδες και οι έμποροι ξυλείας ήταν Τούρκοι

.

93

 Έτρεχαν να βοηθήσουν τους αρρώστους και τους έδιναν τα φάρμακά τους

. Οι τεχνίτες, οιοικοδόμοι, οι αρτοποιοί, οι γιατροί ήταν Έλληνες. Οι Ελληνίδες, που φορούσαν μακριά φορέματα,έφτιαχναν πολύ ωραία εργόχειρα και μεταξωτά. Δεν χόρταινε κανείς τα αλειμμένα με αβγόκουλουράκια και τα ψωμάκια που έφτιαχναν. 

94. Εκείνοι κατασκεύαζαντα σπίτια των περισσοτέρων και σκάλιζαν μάλιστα ακόμα και τις πλάκες των τάφων τους95

Τα εδάφη της Μικράς Ασίας ήταν κοινή πατρίδα αυτών των κοινοτήτων που είχαν διαφορετικήεθνική καταγωγή και θρήσκευμα. Όπως γίνεται αντιληπτό και από την περιγραφή του ΙωάννηΔημήτογλου -«στο Denizli τότε ζούσαν περίπου δέκα χιλιάδες Έλληνες. Ήμασταν πολλοί. Εκτός απόεμάς υπήρχαν Αρμένιοι και Εβραίοι. Και οι Τούρκοι ήταν πολλοί. Οι Εβραίοι, οι Αρμένιοι, οι Έλληνες

.

87  Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 63. 

88  Προσευχή που διάβαζε ο μουεζίνης από τον μιναρέ του τζαμιού με την οποία καλούσε τους πιστούς να προσευχηθούν. 

89  Ertuğrul Aladağ, Kentimin öyküsü, σ. 45. 

90  Ertuğrul Aladağ, Sekene, σ. 45. 

91  Kemal Yalcin, Emanet Ceyiz, σ. 71. 

92  Ertuğrul Aladağ, Kentimin öyküsü, σ. 234. 

93  Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 53. 94

  Ertuğrul Aladağ, Kentimin öyküsü, σ. 45. 95

  Ertuğrul Aladağ, Kentimin öyküsü, σ. 47. 

Page 82: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 82/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

και οι Τούρκοι περνούσαμε πολύ καλά μεταξύ μας. Δεν είχαμε εχθρότητα» 96

«Πριν έρθουμε εμείς εδώ, ήρθαν στα Κόζλα, Έλληνες από την Προύσα, τη Μάνισα και τη Σμύρνη. Ήταν όλοι γυναίκες και παιδιά. Δεν υπήρχαν άνδρες. Ήταν εξαθλιωμένοι. (...) Ζήσαμε μαζί τουςπερίπου έναν χρόνο. Δεν συνέβη κανένας διαπληκτισμός, καμία διένεξη, κανένας ξυλοδαρμός!»

- η διαφορετική εθνικήκαταγωγή και η θρησκεία δεν επηρέαζε αρνητικά τις σχέσεις των κοινοτήτων. Ο σεβασμός της ζωήςκαι των ιδιαιτεροτήτων τους αποτελούσε τη βάση των σχέσεων όλων αυτών των κοινωνικώνομάδων. Αυτό το έθος ώθησε εκείνους που δεν παρασύρθηκαν από την προπαγάνδα να βοηθήσουνκαι να συμπαρασταθούν στους άλλους τόσο  κατά τη διάρκεια του εκτοπισμού όσο και μετά από

αυτόν. Οι αφηγήσεις των προσφύγων από την Ελλάδα, του Ταχσίν Γκιντέρ και της Χαββά Αϊκάν,επιβεβαιώνουν τις σκέψεις μας. 

97  Η

Χαββά Αϊκάν λέει: «Οι Έλληνες που ήρθαν από τη Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν στα σπίτια μας.Μοιράστηκαν τα δωμάτιά μας, αλλά ήταν καλοί άνθρωποι. Βοήθησε ο ένας το άλλον. Μαγειρεύαμεκαι τους δίναμε φαγητό και όταν μαγείρευαν εκείνοι έδιναν σε εμάς. Τα παιδιά του γανωματή πουέζησαν στο σπίτι μας, μας συνόδευσαν μέχρι το Saravic. Μας προστάτευσαν μέχρι εκεί για να μημας βλάψει και να μη μας ληστέψει κανείς»98

 

96  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz, σ. 305. 97

  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz, σ. 219.98

  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz , σ. 224. 

.

Αυτές οι ανθρώπινες, φιλικές σχέσεις και αυτή η αδελφική ατμόσφαιρα σμπαραλιάστηκε με τιςαποφάσεις μιας χούφτας ανθρώπων που εκπροσωπούσαν τα συμφέροντα της πολιτικής εξουσίας.Αυτή η χούφτα ανθρώπων ανδρώθηκε και αναπτύχθηκε με όσα άφησαν εκείνοι που έφυγαν,αποκτώντας μια καταστροφική δύναμη. Αλλά η μεγάλη πλειονότητα, που αποτελείται από εκείνουςπου έφυγαν και εκείνους που έμειναν, υπήρξαν τα θύματα της μεγάλης καταστροφής, του πόνουκαι των απωλειών που προκλήθηκαν από τον εκτοπισμό. 

 Όσοι παρέμειναν έγιναν μάρτυρες της άξεστης λεηλασίας των ηθικών αξιών και του πλούτου τους,υπό τους ήχους εθνικιστικών και, ακόμα περισσότερο, σοβινιστικών κορώνων. Συνειδητοποιούν 

καθημερινά ότι ωθούνται όλο και πιο πολύ στην απομόνωση και ότι οδηγούνται διαρκώς πιο κοντά

στον θάνατο παρά στη ζωή. 

 Όσοι έφυγαν έζησαν τον συγκλονισμό της ξαφνικής μετάβασης από την ευπορία σε μια ζωή γεμάτηαβεβαιότητα και μαύρη φτώχεια. Οι άνθρωποι αυτοί έχασαν τα πάντα, τα χώματα στα οποίαέζησαν χιλιάδες χρόνια, τα πατρώα εδάφη που καλλιέργησαν, που σκάλισαν και χάιδεψαν μεαγάπη, τους τάφους των προγόνων τους, τα σπίτια τους, τα δέντρα τους, τις βρυσομάνες τους, τοψωμί τους, τους άνδρες, τα παιδιά τους και τις αναμνήσεις τους. Το μόνο που δεν έχασαν ήταν τοδέσιμο με τη ζωή και την ελπίδα τους. Με αυτή την ελπίδα και αυτόν τον δεσμό αγκάλιασαν σφικτάεκεί που πήγαν τα μικρά κλαδιά που βρήκαν, για να δημιουργήσουν νέους παραδείσους«κουβαλώντας στην καρδιά τους άσβεστη τη φλόγα της αγάπης για την πατρίδα που έχασαν».  

Αυτά που θα περιγράψουμε στη συνέχεια είναι η περιπέτεια του αναγκαστικού εκτοπισμού τους. 

Page 83: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 83/168

Page 84: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 84/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Και ενώ οι ημέρες κυλούσαν με εξοντωτική εργασία, ξαφνικά συγκλονίστηκαν από μια απίστευτηείδηση. Όλοι οι Έλληνες θα έφευγαν στην Ελλάδα. «Κανένας δεν θα έπαιρνε πολύτιμα κοσμήματα,χρυσό, ασήμι και χρήματα μαζί του. Θα μπορούσε να πάρει μόνο μερικά χάλκινα σκεύη.Απαγορευόταν να πάρουν μαζί τους πολλά πράγματα». Δεν μπόρεσαν να το πιστέψουν. Θα ήτανκάποιος μαύρος εφιάλτης που θα τον ξεχνούσαν μόλις ξυπνούσαν το πρωί. Η αλήθεια όμως ήταν

επίμονη και συνέφερνε τον άνθρωπο πατώντας δυνατά πάνω του. 

Πανικόβλητες και απελπισμένες, άρχισαν να ξεπουλούν ό,τι είχαν και δεν είχαν. Αλλά δεν ήτανεύκολο να βρουν αγοραστές. Και αν έβρισκαν, πουλούσαν προϊόν που άξιζε εκατό γρόσια στην τιμήτου ενός. Αυτή ήταν μια αγοροπωλησία ζωής. Οι άνθρωποι ήταν αναγκασμένοι να ξεπουλήσουν σεαπίστευτες τιμές τα οικογενειακά τους κειμήλια, εκείνα τα ανεκτίμητα έπιπλα που τα φρόντιζαν μεσχολαστικότητα, τις κονσόλες, τους καθρέφτες, τα σαλόνια, τα χαλιά, και όλα όσα μπορούσε να βρεικανείς σε ένα σπίτι. Εξάλλου, «είχαν όφελος να τα πουλήσουν όσο όσο, γιατί διαφορετικά θα ταάφηναν και θα έφευγαν. Τα χρήματα θα τα χρειάζονταν στο ταξίδι. Γιατί εκεί που θα πήγαιναν θαξεκινούσαν τα πάντα από το μηδέν»101

«Οι ηλικιωμένοι όμως δεν μπορούσαν με κανέναν τρόπο να πιστέψουν αυτό που τους συνέβη.Ορισμένες ηλικιωμένες γυναίκες, ακόμα και την ώρα που το καραβάνι ήταν έτοιμο να αναχωρήσει,φρόντιζαν να ποτίσουν τα λουλούδια στον κήπο, "να τα ποτίσουμε και μετά να φύγουμε", έλεγαν,"για να μην ξεραθούν"»

.

 Όταν έφτασε η ημέρα της αναχώρησης, τους ξύπνησαν σβήνοντας τη φωτιά της καρδιάς τους με ταδάκρυά τους. Μερικοί ξεκίνησαν χωρίς να προλάβουν να στρώσουν τα κρεβάτια τους και άλλοιαφήνοντας απλωμένα στο σκοινί τα ρούχα τους λες και το βράδυ θα επέστρεφαν. 

102

Πριν επιβιβαστούν στις μαούνες οι Τουρκάλες τις έψαξαν  σπιθαμή προς σπιθαμή, για να βρουνχρυσό, κοσμήματα και χρήματα

. Ήταν όμως ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή. 

Βάδισαν επί μέρες για να φτάσουν στα παράλια και να επιβιβαστούν στα πλοία που θα τουςμετέφεραν στην Ελλάδα. Στον δρόμο δέχτηκαν επιθέσεις. Υπήρχαν κάποιοι που έβαλαν στο μάτι τα

λίγα γρόσια που είχαν στις τσέπες τους και τα κορίτσια τους. 

103

«Είχαν επιβιβάσει στα πλοία, που είχαν χωρητικότητα δύο χιλιάδων ατόμων, επτά χιλιάδεςπρόσφυγες. Οι δύστυχοι άνθρωποι που είχαν ζαρώσει σαν τα σκουλήκια από την ταλαιπωρία, είχαν

.

Τελικά, έπλεαν πάνω στα κρύα και γκρίζα νερά του Αιγαίου, του Μαρμαρά και της ΜαύρηςΘάλασσας, που τους ενέπνεαν πάντα τον έρωτα, την αγάπη και τους πρόσφεραν απέραντησυγκίνηση. Τα νερά όμως αυτά τώρα μεταβλήθηκαν σε σύμβολα ενός αχαλίνωτου φόβου.Στοιβαγμένοι στα σαπιοκάραβα κοίταζαν απελπισμένοι να χάνεται σιγά σιγά από τα μάτια τους ημητέρα πατρίδα τους, που αγκάλιαζε όλο το παρελθόν τους, τις μνήμες τους, τους αγαπημένουςτους, τους τάφους τους, σαν τα παιδιά που παρακολουθούν έκπληκτα τους κόκκους της άμμου να

γλιστράνε μέσα από τα χέρια τους. Κανένας δεν  είχε τη δύναμη να σηκώσει το χέρι του, για ναχαιρετίσει την πατρίδα που άφηνε πίσω του. Σε λίγο έμειναν ολομόναχοι μέσα στο πέλαγος σανορφανά παιδιά. 

Ας θυμηθούμε τις εντυπώσεις των προσφύγων που έφτασαν στη Θεσσαλία από την περιγραφή τουHenry Morgenthau, που αναφέραμε προηγουμένως. 

101  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 16. 102

  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 17. 103

  Ertuğrul Aladağ, Andonia, Küçük Asya'dan Göç, σ. 20.

Page 85: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 85/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

στοιβαχτεί σαν ψάρια πάνω στο κατάστρωμα. Παρέμειναν τέσσερις μέρες στη θάλασσα. Δεν είχανελεύθερο χώρο να ξαπλώσουν για να κοιμηθούν. Δεν είχαν φαγητό. Σε εκείνες τις τέσσερις μέρες οιπερισσότεροι έμειναν καρφωμένοι στο κατάστρωμα και βράχηκαν μέχρι τα κόκαλα από τηφθινοπωρινή βροχή, πάγωσαν από  τον κρύο αέρα και πρήστηκαν από τον ήλιο του μεσημεριού.Αποβιβάστηκαν στην ακτή κατάμαυροι, άρρωστοι, γεμάτοι ζωύφια, με βαθουλωμένα μάτια,

σκορπώντας μια φρικτή δυσοσμία, και γονάτισαν απελπισμένοι»

104

Εκτός από την πείνα και τη δυστυχία, κόλλησαν και επιδημικά νοσήματα. Θέριζαν τους πρόσφυγες ηγρίπη, η φυματίωση, η ελονοσία και το τράχωμα. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία πουδημοσιοποίησε η Κοινωνία των Εθνών, το 20% των προσφύγων έχασε τη ζωή του τον πρώτο χρόνοέπειτα από τη μετανάστευσή του

.

 Έφτασαν στην Ελλάδα σφαδάζοντας από τα νύχια της πείνας, της δυστυχίας, «κατεστραμμένοι καιγεμάτοι κουρελαρίες». Άφησαν όσους δεν κατάφεραν να φθάσουν, γιατί δεν άντεξαν τις κακέςσυνθήκες διαβίωσης, την πείνα, την ταλαιπωρία και πέθαναν στον δρόμο, στα γκρίζα, παγωμένανερά της θάλασσας. 

105

Γι'  αυτόν τον λόγο αυτοί οι απένταροι πρόσφυγες, που ήταν κυρίως γυναίκες και παιδιά,«κατασκήνωσαν στους καταθλιπτικούς, ψυχρούς και γυμνούς λόφους της Αθήνας. Έμεναν σε σκηνέςπου έφτιαξαν από τσουβάλια ή σε καλύβες που κατασκεύασαν από τενεκέδες λαδιού πέντε

γαλονιών, που έβρισκαν παντού με ευκολία. Φορούσαν παπούτσια φτιαγμένα από λάστιχααυτοκινήτου. Τα ρούχα που φορούσαν ήταν φτιαγμένα από τσουβάλια αλεύρου και αποτέλεσαν τημόδα που προέκυψε από ανάγκη. Τα κουτιά από τις κονσέρβες αποτελούσαν τα απαραίτηταεργαλεία της κουζίνας»

.

Εκείνοι που κατάφεραν να επιβιώσουν ήταν αναγκασμένοι να αναζητήσουν στέγη, τροφή, ένδυσηκαι να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα υγείας τους. Στερούνταν όμως τα απαραίτητα υλικά με ταοποία θα αντιμετώπιζαν αυτά τα προβλήματά τους. Γιατί εκείνοι που τους έσυραν στη θάλασσα σαναγέλη ζώων και τους φόρτωσαν στα σαπιοκάραβα τους άρπαξαν ό,τι είχαν και δεν είχαν -παρ' ότιείχαν εγγυηθεί με διεθνείς συνθήκες την προστασία των περιουσιακών τους στοιχείων- και τουςάφησαν απένταρους. 

106

 

104  Περιγραφή του Γεώργιου Γιαννακόπουλου που δημοσιεύεται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 82. 105

  Το στοιχείο επικαλείται ο Γεώργιος Γιαννακόπουλος και αναφέρεται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ, Andonia , σ. 82. 106

  Περιγραφή του Γεώργιου Γιαννακόιιουλου, η οποία περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ, Andonia , σ. 82. 

.

Προκάλεσαν τη φρίκη των ντόπιων ομοεθνών τους με τη φτώχεια, την ενδυμασία, τη γλώσσα και τησυνολικά αταίριαστη παρουσία τους. Μέσα σε αυτό το κλίμα της φρίκης καταπιέστηκαν,παραγκωνίστηκαν και υποτιμήθηκαν από τους ομοεθνείς τους, εξαιτίας της οργής που προκαλεί οξαφνικός ανταγωνισμός στην αγορά του μόχθου. Βρίσκονταν στις απαρχές μιας πάρα πολύδύσκολης ζωής. 

Δεν τους άξιζε μια τέτοια ζωή, ούτε ο βίαιος ξεριζωμός από την πατρίδα τους. Η αγάπη τους για τηΜικρά Ασία -όπου ημέρεψαν το περιβάλλον, έδωσαν ζωή στην κοινωνία με τον πολιτισμό πουανέπτυξαν και δεν δίστασαν να μοιραστούν το δημιούργημά τους με άλλους λαούς και άλλουςπολιτισμούς- δεν ήταν μικρότερη από την αγάπη των άλλων. Ήταν εραστές αυτής της γης. Λάτρευαντο χώμα, τις πέτρες και όλα τα πλάσματά της, αλλά δεν έλεγαν ποτέ «θυσία όλο το σύμπαν για τηνπατρίδα μου». Ο έρωτάς τους γι' αυτόν τον τόπο ήταν όμοιος με τον έρωτα για την ίδια τη ζωή. Γι'αυτόν τον λόγο στα πατριωτικά τους ποιήματα δεν υπήρχε ο θάνατος, δεν υπήρχε η εχθρότητα. Ταποιήματα αυτά περιγράφουν μόνο τον έρωτα, τη νοσταλγία, το πάθος, τον δεσμό και την ομορφιά. 

Page 86: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 86/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Αναφέρουμε ως παράδειγμα ένα ποίημα του ιατρού Αλκιβιάδη, που πέθανε στο Κάιρο απόφυματίωση, για την πατρίδα του την Κρώμνη. 

 ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ΚΡΩΜΝΗ

Γλυκιά πατρίδα μου μικρή γωνιά της γης που πάντα σκέπτομαι  και λατρεύω απεριόριστα 

Είσαι μικρή, αλλά η καρδιά μου σε μεγεθύνει, σε εξυψώνει, μεγαλώνεις τόσο στην καρδιά μου, που το φως σου εκθαμβώνει τα μάτια. 

Για μένα είναι ανεκτίμητη η αξία σου θα σε αγαπώ και θα σε θαυμάζω πάντα, 

δεν αλλάζω ούτε μια πέτρα σου με όλα τα διαμάντια του κόσμου. 

Πατρίδα μου έχεις μια τέτοια κομψότητα που δεν περιγράφεται με λόγια. Είσαι χρυσάφι, μαργαριτάρι  είσαι φτιαγμένη από διαμάντι. 

Δίπλα σε όλα τα μεγάλα πράγματα δεν ξεθωριάζει η ομορφιά σου, έχεις μια κρυφή μαγεία που κάνει την ψυχή μου να χάνει τις αισθήσεις της. 

Το όνομά σου προκαλεί φθόνο εμένα με πιάνει ζαλάδα, δεν ξέρω πότε και τι συμβαίνει  αλλά η καρδιά μου χτυπά για σένα. 

Είσαι η ελπίδα της ζωής μου είσαι η κρυμμένη στην καρδιά μου πυξίδα του ναυτικού,  η σανίδα σωτηρίας του ναυαγού. 

Ενθουσιάζομαι μαζί σου, 

με υπνωτίζεις, χαίρομαι, κοιμάμαι γλυκά γλυκά, όταν σε σκέπτομαι. 

Τι δύναμη είναι αυτή; Σαν να κρύβεις ένα μυστικό, Απομακρύνονται οι πίκρες με ένα μόνο φως σου. 

Ο Πόντος δεν μπορεί να σε περιορίσει  τραγούδι σου είναι το κύμα ή η τρικυμία,  γύρω σου τα σύννεφα 

αετοί και τρυγόνια. 

Page 87: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 87/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Τα σύννεφα στέκονται γύρω σου δεν σε αγγίζουν χωρίς να πλήξουν τη διαύγειά σου σε σπρώχνουν μόνο από μακριά, προς το σκοτάδι  

Το αστέρι της αυγής σού χαμογελά με το φως του τη νύχτα λάμπουν τα αστέρια και σκεπάζουν το ομιχλώδες σκοτάδι σου 

Ο ποιητής σε ενώνει  Με την άφθαστη ομορφιά της Αττικής. Είσαι ένας τέτοιος τόπος που πάντα θα ζεις Και ο ουρανός θα σε σκεπάζει  

Το ανεξίτηλο χρώμα σου που χρωματίζουν τα λουλούδια, το άρωμα και τα ζωντανά χρώματά σου δεν μπορεί να τα εκφράσει καμία γλώσσα 

Αναβλύζει στην Καλλιρρόη, έχει γλυκό αντίλαλο,  η πηγή του καταρράκτη, μείγμα φθοράς και εξύμνησης. 

Το αηδόνι δεν απαντά στο τραγούδι που αρχίζει  από την κοίτη του Ιλισσού, δίπλα στο μικρό σπουργίτι. 

Ωχ! Πατρίδα μου μη στεναχωριέσαι, δεν θα υπάρξει άλλος θρήνος, βρίσκεσαι μέσα στα χαλάσματα το μοιρολόι μου μαρτυρεί τις στεναχώριες σου. 

Κι αν ακόμα βρίσκομαι μακριά και περιμένω τον θάνατο,  η τελευταία μου επιθυμία είναι η παρουσία σου, πατρίδα μου. 

Όταν με σκεπάσει ο τάφος, 

 να ακούσω από την απερίγραπτη πνοή σου «κοιμήσου ήσυχα» και να νιώσω την αιώνια αταραξία.107

 

107  Yorgo Andreadis, Temel Garip Todoron, σ. 41-44. 

Εκείνοι ήταν ερωτευμένοι με τα χώματα στα οποία ζούσαν εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αγαπούσαν τιςπέτρες, τα χόρτα, τα νερά και όλα τα πλάσματα που ζούσαν σε αυτά. Αλλά η αγάπη για την πατρίδατους είναι ταυτόσημη με την αγάπη για τη ζωή. Έτσι, παρότι η καρδιά τους έμεινε πίσω, κατάφεραννα κοιτάξουν μπροστά. Γι' αυτόν τον λόγο οι καρδιές τους την ώρα που έφευγαν ορκίστηκαν ναδημιουργήσουν καινούριους παραδείσους εκεί που θα πήγαιναν. Θα ίδρυαν Μούγλα, Τραπεζούντα,Ντενίζλι. 

Page 88: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 88/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

 Ήταν αγνοί, εργατικοί, προικισμένοι, ικανοί και γεμάτοι ελπίδα. Είχαν πάθος για τη ζωή και τη φύση.Γι' αυτό τήρησαν  τον όρκο τους. Εργάστηκαν με υπεράνθρωπη προσπάθεια, χωρίς ναβαρυγγομήσουν, χωρίς να βαρεθούν, χωρίς να ντραπούν. Και τα κατάφεραν. Με τη μεγάληκινητικότητα που προκάλεσαν δεν πρόκοψαν μόνον εκείνοι, αλλά παράλληλα έγιναν η δύναμη πουανέπτυξε τη νέα τους πατρίδα. Όταν έφτασαν στην Ελλάδα, αναγκάστηκαν να ζήσουν σε πρόχειρους

καταυλισμούς, που περιστοίχιζαν τις πόλεις, φτιαγμένους από ξύλινες ή τενεκεδένιες καλύβες. Οιάνθρωποι όμως αυτών των πρόχειρων καταυλισμών όχι μόνο μπόρεσαν να αναδειχθούν μέσα απόαυτή τη φτώχεια, αλλά κατάφεραν να εξυψώσουν και τη νέα τους πατρίδα. 

Η Ελληνίδα συγγραφέας Μαρία Ιορδανίδου περιγράφει τον αγώνα ζωής και την επιτυχία τωνπροσφύγων που πήγαν στην Ελλάδα ως εξής: «Όλοι ήταν πρόσφυγες. Άλλοι Πόντιοι από τη Ρωσία,άλλοι από τη Μικρά Ασία ή την Κωνσταντινούπολη, οι περισσότεροι από τη   Σμύρνη, τη Μερσίνα,την Αττάλεια και το Αϊβαλί. Όλες οικογένειες που εγκατέλειψαν τα σπίτια, τα υπάρχοντά τους. Όλοιαυτοί οι άνθρωποι που είχαν ξεριζωθεί με ένα πολύ οδυνηρό τρόπο από τον τόπο, την πατρίδατους, ήρθαν σαν τα τρελά πουλιά με τα λίγα γρόσια που κατάφεραν να διασώσουν, στο Ελληνικό γιανα βρουν τη γαλήνη, να γλιτώσουν από τη συμφορά και να ξανακτίσουν τη φωλιά τους» 108

«Όταν ήρθαν εδώ κατεστραμμένοι τυλιγμένοι στα κουρέλια δεν γέμισαν τα καπηλειά και οιφυλακές της χώρας. Δεν γέμισαν τα ποτάμια με βρομιές και σκουπίδια, όπως έγινε στο τέρμα τηςΙπποκράτους. Διατήρησαν πεντακάθαρες και τακτοποιημένες τις συνοικίες τους χωρίς φασαρίες καικαυγάδες, χρησιμοποιώντας τη μια κοινόχρηστη βρύση και τουαλέτα. Δεν σταύρωσαν τα χέρια ναπεριμένουν την πατρίδα να τους ταΐσει»

.

109

Σε πολλά τέτοια σπίτια είχαν στήσει πάγκους όπου  έφτιαχναν κιλίμια από τα κουρέλια. Άλλεςγυναίκες κάθονταν σκυμμένες και έφτιαχναν θαυμάσιες νταντέλες. Άλλες έπλεκαν και άλλες πάλιέραβαν (...) Η Αθήνα γέμισε από πλύστρες και καθαρίστριες. Γέμισε από έντιμα, πολύτιμα και φτηνάχέρια που αναζητούσαν δουλειά (...) Οι άνδρες ήταν οικοδόμοι, εργάτες χαλιών, μαραγκοί καιμικροπωλητές που εξέπλητταν τους πάντες με την εφευρετικότητά τους»

.

Στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, πέρα από τις φυλακές Αβέρωφ, άρχιζαν τα προσφυγικά, όπου είχανστηθεί και στις δύο πλευρές ξύλινα παραπήγματα. 

Μόλις παραλάμβαναν οι οικογένειες των προσφύγων αυτές τις ξύλινες καλύβες των πέντε-έξι

τετραγωνικών, μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα τις μετέτρεπαν σε σπίτια με μικρά υπόγεια, μεδεύτερο όροφο και εξώστη, όπου το καλοκαίρι έστρωναν το κρεβάτι τους για να κοιμηθούν. Καιαμέσως άρχισαν να φυτεύουν τα πάντα, κάθε είδος κισσού, γιασεμί, αγιόκλημα, ακόμα καικληματαριές. Αυτές οι γειτονιές των προσφύγων ήταν αριστούργημα. Σαν τις σκηνές ιταλικήςμαριονέτας, οι οικοδέσποινες σου χαμογελούσαν από τον δεύτερο όροφο και σου έδιναν τηνεντύπωση ότι τα πόδια τους πατούσαν στο ισόγειο. Πολλά παραπήγματα είχαν βαφεί με ατομικήπρωτοβουλία  σε διάφορα χρώματα. Τα στενά δρομάκια γύρω από τα παραπήγματα ήτανπεντακάθαρα, δεν υπήρχαν πουθενά σκουπίδια και δεν συναντούσε κανείς λιμνάζοντα νερά. 

«Το εσωτερικό των παραπηγμάτων είχε μέσα τραπέζι, μιντέρι, την πολυθρόνα της γιαγιάς, όλαμικροσκοπικά. Στην πόρτα κρεμόταν το κλουβί με την καρδερίνα, η γάτα ξάπλωνε με αξιοπρέπεια,

αποτελώντας έτσι ένα στολίδι στο καλύβι. 

110

«Ένα μαγκάλι πάνω σε ένα διαλυμένο παιδικό καρότσι, με τα αναμμένα κάρβουνα, την καπνοδόχο

.

108  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi, σ. 94. 109

  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi, σ. 65. 110

  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi, σ. 64. 

Page 89: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 89/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

και τη τζαμαρία, για να προστατεύει το φαγητό από τη σκόνη και τις μύγες, ήταν μια πληρέστατηεγκατάσταση. Ένα αυτοτελές πλανόδιο εστιατόριο. Και ο πρώτος πρόσφυγας υψώνει στον αττικόουρανό την τσίκνα του "σις κεμπάπ", που ήταν άγνωστη μέχρι τότε. Ξαπλώθηκε γρήγορα παντού καισκέπασε όλη την Ελλάδα»111

«Στις εξόδους των σχολείων, των κινηματογράφων στέκονται πλανόδιοι πωλητές τροφίμων καικερδίζουν χρήματα. Φτιάχνουν περιουσίες»

.

112

«Οι γυναίκες εργάζονταν στις οικοδομές μαζί με τους άνδρες σαν ίσες προς ίσους. Ικανόταταεργατικά χέρια από τα Σούρμενα και άλλα μέρη του Πόντου. (...) Οι γυναίκες διπλωμένες στα δυοφορτωμένες με φρύγανα και αγκάθια έπλεκαν»

.

113

«Με πόση στοργή και αγάπη ανασκουμπώθηκαν για να κάνουν ανθρώπινη εκείνη τη χέρσα γη πουτους παραχωρήθηκε. Με χρήματα και με άφθονο ιδρώτα καθάρισαν τη γη από τις πέτρες καιάρχισαν να την καλλιεργούν. Στο μικρό κομμάτι γης που πήραν όλοι φύτεψαν δένδρα, έφτιαξανλαχανόκηπους και κατασκεύασαν τα σπίτια τους, ανάλογα με τις δυνατότητες που είχε ο καθέναςτους. Όλα ήταν φτιαγμένα με την αγάπη και την καλαισθησία των ανθρώπων που αγαπούν καιχαίρονται τη ζωή»

.

Η Ελλάδα ήταν χώρα με πολλά χέρσα και πετρώδη εδάφη. Το έδαφός της δεν έμοιαζε με αυτό τηςΜικράς Ασίας. Εκείνοι που εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν από τα εύφορα και αποδοτικάεδάφη της Ανατολίας θα συνέχιζαν τη ζωή τους στα ελληνικά εδάφη. Η κοινωνία όμως αυτή ήτανμια κοινωνία που καθαγιάζει την εργασία. Η παράδοση και η πίστη τους τους δίδαξε να εργάζονται

όπου και αν βρίσκονται και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες να παράγουν, να δημιουργούν απότο τίποτα. Γι' αυτό δεν ήταν δυνατόν να αρκεστούν με αυτά που τους πρόσφερε η φύση. Δενάργησαν να ανασκουμπωθούν και να χρησιμοποιήσουν τα ικανότατα χέρια τους για να αλλάξουνκαι να μεταμορφώσουν το έδαφος. 

114

 

111  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi  , σ. 65. 

112  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi, σ. 65. 113

  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi, σ. 93. 114

  Maria Iordanidu, Çılgın Kuşlar gibi, σ. 95. 

.

Η ελληνική κοινότητα της Μικράς Ασίας, παρότι δεν ονειρευόταν ποτέ να εγκαταλείψει τα εδάφητης και να εγκατασταθεί σε μια νέα πατρίδα, αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στην Ελλάδααπένταρη, ντυμένη με κουρέλια και να αγωνιστεί για την επιβίωσή της σε αυτά τα χέρσα εδάφη τωνφτωχών ομοεθνών της, όπου υπήρχε μια πολυτάραχη πολιτική και κοινωνική ζωή. Οι άνθρωποιαυτοί πάλεψαν με όλες τους τις δυνάμεις για να βγουν νικητές από αυτό το επεισόδιο. Πρέπει,ωστόσο, να πούμε ότι δεν αντιμετώπισαν μόνοι τους αυτή την περιπέτεια. Η ελληνική κυβέρνησηεπιστράτευσε όλες τις δυνατότητές της για την εγκατάσταση των προσφύγων στη χώρα και τηνένταξή τους στην οικονομική ζωή του τόπου. Η αναφορά στην υποστήριξη της ελληνικήςκυβέρνησης δεν είναι απλά απαραίτητη, αλλά επιβεβλημένη. 

Page 90: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 90/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

XIII. Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ 

Το πρώτο πράγμα που έκανε η ελληνική κυβέρνηση για την εγκατάσταση των προσφύγων στη χώρακαι την ένταξή τους στην οικονομική ζωή, αφού πρώτα οι τελευταίοι μετατράπηκαν σεπαραγωγικούς και αποδοτικούς φορείς, ήταν να διαθέσει μεγάλο χρηματικό ποσό για τον σκοπό

αυτόν. Τα χρήματα που δαπανήθηκαν για τη στέγαση των προσφύγων την περίοδο 1923-1930ανέρχονται στα δέκα εκατομμύρια στερλίνες115

Το δεύτερο σημαντικό βήμα που έκανε ήταν η θέσπιση νόμων για τη διανομή της γης. Με τουςνόμους αυτούς διανεμήθηκαν 1.200.000 εκτάρια σε 130.000 οικογένειες. Από τα εδάφη αυτά τα 673εκτάρια ήταν γόνιμα. Επίσης, στα 850 εκτάρια που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι ανταλλάξιμοι και οιΒούλγαροι, τοποθετήθηκαν πρόσφυγες που ήρθαν από διάφορα μέρη. Εξασφαλίστηκαν 10.650.000χρυσές λίρες πίστωσης για τους πρόσφυγες

.

116

Μοίρασε σε αυτούς που ήρθαν όλα όσα πήρε από τους μουσουλμάνους που έφυγαν. «Διένειμεανάλογα με τον αριθμό των μελών της οικογένειας βόδια, αιγοπρόβατα, αγαθά και ακόνια. Για

οικογένεια πέντε μελών αναλογούσε ένα βόδι, ένας γάιδαρος, δύο πρόβατα και μία κατσίκα»

.

117

Μεταξύ αυτών που ήρθαν υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός οικογενειών που ασχολούνταν με τηνταπητουργία. Η Ελλάδα πρόσφερε σημαντική οικονομική βοήθεια σε αυτούς τους ανθρώπους, γιανα εργαστούν στον ίδιο τομέα και να αναπτύξουν αυτόν τον επαγγελματικό κλάδο. Διευκόλυνε μεκάθε τρόπο την εισαγωγή κλωστών και όλων των άλλων απαιτούμενων υλικών για την κατασκευήχαλιών. Για παράδειγμα, δεν εισέπραττε δασμούς για την εισαγωγή αυτών των προϊόντων

.

118

Από την άλλη πλευρά, έφτιαξε ένα χωριό στην Πελοπόννησο όπου εγκατέστησε 550 οικογένειες πουείχαν εξειδικευτεί στην παραγωγή μεταξιού

.

119

Η ελληνική κυβέρνηση εφήρμοσε ανιδιοτελή και ορθολογιστική πολιτική για την ένταξη τωνπροσφύγων με παραγωγικό και ωφέλιμο τρόπο στην οικονομική ζωή της χώρας και παράλληλαφρόντισε για την επίλυση πολλών προβλημάτων τους που αφορούσαν την υγεία και άλλα παρόμοιαθέματα. Για παράδειγμα, «ενεργοποίησε τον περιορισμένο κρατικό μηχανισμό για την αντιμετώπισητων άμεσων προβλημάτων των προσφύγων (τροφή, στέγη, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη).Μοίρασε τρόφιμα, φάρμακα, ρούχα και έστησε σκηνές και πρόχειρα καταλύματα.Προκατασκευασμένα παραπήγματα χρησιμοποιήθηκαν ως πρόχειρα νοσοκομεία»

. Πρόσφερε στους παραγωγούς μεταξιού όλες τιςδυνατότητες για την ανάπτυξη της βιομηχανίας μεταξιού. 

120. Η ΕπιτροπήΕγκατάστασης Προσφύγων σχημάτισε τη δική της υπηρεσία υγείας και «παρενέβη το 1925 στοντομέα υγιεινής. Ίδρυσε Κέντρα Υγείας σε ολόκληρη τη χώρα, τα οποία μίσθωσε, είτε στις δημόσιεςυπηρεσίες υγείας είτε στον Ερυθρό Σταυρό»121

 Όπως γίνεται αντιληπτό από όλα όσα αναφέρθηκαν, στην Ελλάδα τόσο οι πρόσφυγες, όσο και ηκοινωνία που δέχθηκε αυτούς τους ανθρώπους κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες νασυνεχίσουν τη ζωή τους από εκεί που έμεινε και να την προχωρήσουν πάρα πέρα. Προϊόντα αυτήςτης προσπάθειας σίγουρα θα είναι πλούσιοι και παραγωγικοί καρποί. Τώρα ας δούμε ποιοι είναιαυτοί οι καρποί που καταγράφηκαν στα κέρδη της Ελλάδας. 

.

115  Ayhan Aktar, Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari, σ. 21.

116  Nikos Svoronos, Çağdaş Hellen Tarihine Bakış, σ. 21.

117  Kemal Yalçin, Emanet Çeyiz, σ. 93. 

118  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 178. 

119  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 179. 120

  Ισχυρισμοί του Γεώργιου Γιαννακόπουλου που αναφέρονται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ , Andonia , σ. 82. 121

  Μαρτυρία του Γεώργιου Γιαννακόπουλου που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ, Andonia , σ. 83. 

Page 91: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 91/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

XIV. ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 

Θα ξεκινήσουμε το θέμα μας επισημαίνοντας ότι η γνώση, η εμπειρία, η τριβή και η επιχειρηματικήικανότητα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της αλιείας,σε ορισμένους κλάδους της βιομηχανίας, στον εμπορικό και χρηματοοικονομικό τομέα

μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα. Υπάρχει σημαντική ροή προς την Ελλάδα δύο πολύ δυναμικώνπαραγόντων της οικονομίας, του εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και της ομάδας τωνκαταναλωτών. Κατά συνέπεια, τα στοιχεία αυτά θα γίνουν οι καθοδηγητές μια θετικής κίνησης,τόσο της οικονομικής όσο και της κοινωνικής ζωής. 

Η γεωργία θα επεκταθεί και θα αποκτήσει σταθερή δομή. Θα αναπτυχθούν τα γένη των ζώων. Θαεμφανιστούν νέοι τομείς εργασίας. Θα διευρυνθεί η παραγωγή σε όλους τους τομείς. Ταπνευματικά προϊόντα θα πάρουν και αυτά  το μερίδιό τους από αυτές τις εξελίξεις. Θα καταστείδυνατή η δημιουργία και η διάδοση νέων πολιτιστικών στοιχείων. 

Οι Έλληνες πρόσφυγες φεύγοντας πήραν μαζί τους τη γνώση, την εμπειρία και την ικανότητα που

είχαν στον τομέα της ταπητουργίας. Με την προτροπή και την υποστήριξη της ελληνικήςκυβέρνησης έθεσαν τις ικανότητές τους στην υπηρεσία της ελληνικής κοινωνίας. «Κοντά 11.000πρόσφυγες άρχισαν να φτιάχνουν χαλιά στην Ελλάδα (...) το 1929 υπήρχαν στην Ελλάδα 135εργαστήρια ταπητουργίας που ιδρύθηκαν μετά το 1922. Το 1928 11.000 γυναίκες της Μικράς Ασίας,που είχαν εξειδικευτεί σε αυτόν τον επαγγελματικό κλάδο, ο οποίος ήταν ανύπαρκτος πριν από τηνάφιξη των προσφύγων, έφτιαξαν χαλιά 200.000-250.000 τ.μ.»122

Παρόμοια είναι και η εξέλιξη στον τομέα της βιομηχανίας μεταξιού. «Η μεταξοβιομηχανίααναπτύχθηκε πολύ γρήγορα στην Ελλάδα μετά την άφιξη των προσφύγων που είχαν εργαστεί σεαυτόν τον τομέα στην Τουρκία. (...) Η παραγωγή ακατέργαστου μεταξιού τριπλασιάστηκε μεταξύτων ετών 1922-1926, ενώ η παραγωγή μεταξωτού υφάσματος αυξήθηκε κατά 31%. Η εξαγωγή

μεταξωτών αναπτύχθηκε παράλληλα με την παραγωγή»

.

123

Με τη σταθερή ανάπτυξη της γεωργίας σημειώθηκε, όπως ήταν φυσικό, μεγάλη αύξηση τηςπαραγωγής πολλών προϊόντων. Τα σημαντικότερα από τα προϊόντα αυτά ήταν ο  καπνός, τασταφύλια, τα σύκα και το σιτάρι, που μετέφεραν οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. «Το 1922 οιεξαγωγές καπνού, σταφυλιών και σύκων καταλάμβαναν το 56% του εξωτερικού εμπορίου, τοποσοστό αυτό ανέβηκε το 1929 στο 71%. Μια σύγχρονη πηγή αναφέρει ότι η παραγωγή καπνούστην Ελλάδα το 1925 ήταν πενήντα εκατομμύρια οκάδες»

.

124

Μετά την Ανταλλαγή αναπτύχθηκαν, παράλληλα με την ταπητουργία και την παραγωγή μεταξωτώνυφασμάτων, και άλλοι βιομηχανικοί κλάδοι, όπως «οι βιομηχανίες πλαστικών και τροφίμων, η

βυρσοδεψία, και η κλωστοϋφαντουργία»

.

125

Είχαμε πει ότι με την άφιξη των προσφύγων σημειώθηκε  αύξηση του πληθυσμού και, κατάσυνέπεια, του αριθμού των καταναλωτών. Η αύξηση του αριθμού των καταναλωτών σημαίνειδιεύρυνση της εσωτερικής αγοράς. Η διεύρυνση της εσωτερικής αγοράς, όταν υποστηρίζεται και

.

 Ένας άλλος τομέας που ανέπτυξαν οι πρόσφυγες στην Ελλάδα είναι η κτηνοτροφία. Συνέβαλανσημαντικά στην ανάπτυξη του τομέα των βοοειδών, της πτηνοτροφίας και της αλιείας. 

122  Kemal Ari, Buyuk Mubadele, σ. 178. 

123  Kemal Ari , Buyuk Mubadele, σ. 179. 124

  Kemal Ari , Buyuk Mubadele, σ. 179. 125

  Αφήγηση Γεώργιου Γιαννακόπουλου που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 92.

Page 92: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 92/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

από την προσφορά φτηνού εργατικού δυναμικού, έχει ως επακόλουθο την ανάπτυξη τηςπαραγωγής. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα της εγκατάστασης των προσφύγων της Μικράς Ασίαςκαι της Ανατολικής Θράκης στην Ελλάδα είναι η αύξηση των καταναλωτών και η προσφοράάφθονου, ποιοτικού και φτηνού εργατικού δυναμικού.  Έτσι, η προσφυγιά επηρέασε θετικά τηνκινητικότητα της οικονομίας, χάρη στην οποία κατέστη δυνατή η μεγάλη ανάπτυξη. Κατά συνέπεια,

μπορούμε να πούμε ότι αυτή η ικανή, έμπειρη, εργατική ομάδα των προσφύγων πλούτισε τηνΕλλάδα. Ή ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν μεγάλο μερίδιο συμμετοχής στην ανάπτυξη της χώρας. 

«Σύμφωνα με τα στοιχεία έκθεσης της Κοινωνίας των Εθνών, από τους 7.000 εμπόρους καιβιομηχάνους που ήταν εγγεγραμμένοι στο Εμπορικό Επιμελητήριο της Αθήνας οι 1.000 ήτανπρόσφυγες. Το ποσοστό αυτό στον Πειραιά ήταν μεγαλύτερο. Το 1961 το 20% των Ελλήνωνβιομηχάνων ήταν γεννημένοι στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη» 126. Ο ερευνητής ΓεώργιοςΓιαννακόπουλος υποστηρίζει ότι η συμβολή των προσφύγων στις εμπορικές δραστηριότητες είναιπολύ σημαντική και ότι πρόσφεραν διεθνή διάσταση στις εμπορικές συναλλαγές της Ελλάδας127

Οι πρόσφυγες ανέδειξαν πολλά και σημαντικά ονόματα σε όλους τους τομείς της τέχνης, που είναι«ο εκπρόσωπος της ελεύθερης σκέψης και των αξιών». Οι άνθρωποι αυτοί μετά τη Λοζάνη έγινανκαθοριστικός παράγοντας προόδου της  Ελλάδας εκτός από τον οικονομικό και στον πολιτιστικότομέα. Επισημαίνοντας αυτό το γεγονός, ο Γεώργιος Γιαννακόπουλος λέει: «Δεν εντάχθηκαν στοελληνικό έθνος μόνο οικονομικά και πολιτιστικά, αλλά ταυτόχρονα βοήθησαν στη δημιουργία τουσύγχρονου ελληνισμού»

. Ηδιαπίστωση που κάνει ο Ayhan Aktar στο έργο του Varlik Vergisi ve Turklestirme Politikalari για τημεγάλη συμβολή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας μετά τη

Λοζάνη επιβεβαιώνει αυτή την άποψη. 

128

 

126  Αφήγηση Γεώργιου Γιαννακόπουλου που αναφέρεται στο βιβλίο του Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 92. 127

  Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 93. 128

  Ertuğrul Aladağ, Andonia, σ. 79. 

.

 Έναν τέτοιο πληθυσμό έδιωξαν τα τουρανικά, ενωτικά μυαλά από την Ανατολία. Οι άνθρωποι αυτοίπου εκδιώχθηκαν από τον παράδεισό τους εργάστηκαν, κοπίασαν, δημιούργησαν καινούριο

παράδεισο στα χέρσα εδάφη που εγκαταστάθηκαν, χωρίς να βαρυγκωμήσουν, χωρίς να ντραπούν,χωρίς να χάσουν την ελπίδα και την αγάπη τους για τη ζωή. Εάν λάβουμε υπ' όψιν μας ότι το κατάκεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα στην Ελλάδα είναι 10.930 δολάρια και στην Τουρκία αγγίζειτα 2.878 δολάρια, αντιλαμβάνεται κανείς για μία ακόμη φορά ότι η Ανατολία δεν κέρδισε τίποτααπό την απομάκρυνση των προσφύγων, ενώ τα ολοφάνερα κέρδη της άλλης πλευράς του Αιγαίουείναι τέτοια, που δεν μπορεί κανείς να τα υποτιμήσει. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να μησυμφωνήσει κανείς με την άποψη του κ. Γεώργιου Τενεκίδη, ο οποίος λέει πως «ό,τι χάθηκε στηΜικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη αυτό κερδήθηκε στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου». 

Page 93: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 93/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ΣΥΜΒΑΣΙΣ ΠΕΡΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ 

ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ 

Υπογραφέντα τη 30 Ιανουαρίου 1923129

Πάντες οι ικανοί άρρενες (hommes valides), οι ανήκοντες εις τον ελληνικόν πληθυσμόν, ων αι

Η Κυβέρνησις της Μεγάλης Εθνοσυνελεέσεως της Τουρκίας και   η Ελληνική  ΚυβέρνησιςΣυνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων. 

 Άρθρον 1. 

Από της 1ης Μαΐου 1923, θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων,ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και τωνΕλλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελληνικώνεδαφών. 

Τα πρόσωπα ταύτα δεν θα δύνανται να έλθωσιν ίνα εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή

αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της ΕλληνικήςΚυβερνήσεως. 

 Άρθρον 2. 

Δεν θα περιληφθώσιν εις την εν τω πρώτω άρθρω προβλεπομένην ανταλλαγήν: 

α) οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως· 

β) οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης. 

Θέλουσι θεωρηθή ως Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως, πάντες οι Έλληνες οιεγκατεστημένοι ήδη προς της 30ης Οκτωβρίου 1918, εν τη περιφέρεια της ΝομαρχίαςΚωνσταντινουπόλεως, ως αύτη καθορίζεται δια του νόμου του 1912. 

Θέλουσι θεωρηθή ως μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης, πάντες οι Μουσουλμάνοι οιεγκατεστημένοι εν τη περιοχή ανατολικώς της μεθορίου γραμμής της καθορισθείσης τω 1913 διατης Συνθήκης του Βουκουρεστίου. 

 Άρθρον 3. 

Οι Έλληνες και οι Μουσουλμάνοι, οι εγκαταλείψαντες ήδη από της 18ης Οκτωβρίου 1912 τα εδάφη,

ων οι 'Έλληνες και τούρκοι κάτοικοι θέλουσιν αμοιβαίως ανταλλαγή, θα θεωρηθώσιπεριλαμβανόμενοι εν τη ανταλλαγή τη προβλεπομένη εν τω 1 άρθρω. 

Η έκφρασις “μετανάστης” εν τη παρούση Συμβάσει, περιλαμβάνει πάντα τα φυσικά και νομικάπρόσωπα τα μέλλοντα να μεταναστεύσωσιν ή έχοντα μεταναστεύσει από της 18ης Οκτωβρίου 1912.  

 Άρθρον 4. 

129  Το κείμενο της Σύμβασης είναι από την έκδοση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, Πράξεις που υπογράφηκαν στη Λωζάννη στις

30 Ιανουαρίου και 23 Ιουλίου 1923, εκδόσεις Εθνικού Τυπογραφείου, Αθήνα 1992. 

Page 94: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 94/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

οικογένειαι εγκατέλειψαν ήδη το τουρκικόν έδαφος, οι κρατούμενοι νυν εν Τουρκία, θααποτελέσωσι το πρώτον τμήμα εξ Ελλήνων οίτινες θα σταλώσιν εις Ελλάδα συμφώνως τη παρούσηΣυμβάσει. 

 Άρθρον 5. 

Υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων των άρθρων 9 και 10 της παρούσης Συμβάσεως, τα δικαιώματαιδιοκτησίας και αι απαιτήσεις των εν Τουρκία Ελλήνων ή των εν Ελλάδι Μουσουλμάνων, ουδόλωςθέλουσι θιγή συνεπεία της γενησομένης δυνάμει της παρούσης Συμβάσεως ανταλλαγής. 

 Άρθρον 6. 

Ουδέν κώλυμα θέλει παρεμβληθή, δι' οιανδήποτε αίτιαν, ως προς την αναχώρησιν προσώπωνανηκόντων εις τους ανταλλακτέους πληθυσμούς. Εν περιπτώσει τελεσιδίκου καταδίκης ειςεπανορθωτικήν ποινήν και εν περιπτώσει μη οριστικής καταδίκης ή ποινικής διώξεως κατάμετανάστου, ο τελευταίος ούτος θέλει παραδοθή υπό των Αρχών της διωκούσης χώρας, εις τας

Αρχάς της εις ην μεταβαίνει χώρας,  ίνα εκτίση την ποινήν του ή δικασθή. 

 Άρθρον 7. 

Οι μετανάσται θέλουσιν αποβάλει την ιθαγένειαν της εγκαταλειπομένης παρ' αυτών χώρας καιαποκτήσει την της χώρας προς ην κατευθύνονται, άμα τη αφίξει των εις το έδαφος ταύτης. 

Οι μετανάσται, οι εγκαταλείψαντες ήδη την μεν ή την ετέραν των δύο χωρών και μη αποκτήσαντεςεισέτι την νέον αυτών υπηκοότητα, θέλουσιν αποκτήσει την υπηκοότητα ταύτην κατά τηνχρονολογίαν της υπογραφής της παρούσης Συμβάσεως. 

 Άρθρον 8. 

Οι μετανάσται θα ώσιν ελεύθεροι να συναποκομίσωσιν ή να μεταφέρωσι την πάσης φύσεωςκινητήν αυτών περιουσίαν χωρίς δια τον λόγον τούτον να τοις επιβληθή τέλος τι εξαγωγικόν ήεισαγωγικόν ούτε άλλος τις φόρος. 

Ομοίως τα μέλη πάσης κοινότητος (περιλαμβανομένου του προσωπικού των τεμενών (τζαμιών),μοναστηριών (τεκκέ), ιερατικών σχολών (μεδρεσέ), εκκλησιών, μοναστηρίων, σχολείων,νοσοκομείων, εταιρειών, συνεταιρισμών και νομικών προσώπων ή άλλων ιδρυμάτων οιασδήποτεφύσεως), ήτις θέλει εγκαταλείψει το έδαφος ενός των συμβαλλομένων Κρατών, δυνάμει τηςπαρούσης Συμβάσεως, θα έχωσι το δικαίωμα να συναποκομίσωσιν ελευθέρως ή να μεταφέρωσι την

εις την εαυτών κοινότητα ανήκουσαν κινητήν αυτών περιουσίαν. 

Υπό των Αρχών των δύο χωρών θέλει παρασχεθή πάσα ευκολία μεταφοράς, τη συστάσει της ΜικτήςΕπιτροπής, της προβλεπομένης υπό του άρθρου 11. 

Οι μετανάσται οίτινες δεν ήθελον δυνηθή να συναποκομίσωσι πάσαν ή μέρος της κινητής αυτώνπεριουσίας δύνανται ν' αφήσωσι ταύτην επί τόπου. Εν τη περιπτώσει ταύτη, αι τοπικαί αρχαίυποχρεούνται να καθορίσωσι, παρισταμένου και του μετανάστου, την άξιον της παρ' αυτώνεγκαταλειπομένης κινητής περιουσίας. Τα πρωτόκολλα, περιέχοντα τον κατάλογον και την άξιον τηςυπό του μετανάστου εγκαταλειπομένης κινητής περιουσίας, θα συντάσσωνται εις 4 αντίτυπα, ων τοεν θα φυλάσσηται παρά των τοπικών Αρχών, το δεύτερον θα παραδίδηται εις την εν τω άρθρον 11

προβλεπομένην Μικτήν επιτροπήν ίνα χρησιμεύση ως βάσις δια την εν τω άρθρω 9 προβλεπομένηνεκκαθάρισιν, το τρίτον αντίτυπον θα παραδίδηται εις την Κυβέρνησιν της εις ην μεταναστεύει χώρας

Page 95: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 95/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

και το τέταρτον εις τον μετανάστην. 

 Άρθρον 9. 

Η ακίνητος αγροτική ή αστική περιουσία, η ανήκουσα εις τους μετανάστας, εις τας εν τω άρθρω 9

αναφερομένας κοινότητας, ως και η παρά των μεταναστών ή των κοινοτήτων εγκαταλειπομένηκινητή περιουσία, θέλουσιν εκκαθαρισθή συμφώνως προς τας κατωτέρω διατάξεις υπό των μικτώνεπιτροπών των προβλεπομένων εν άρθρω 11. 

Αι περιουσίαι, αι κείμεναι εις τα εδάφη τα υπαγόμενα εις την υποχρεωτικήν ανταλλαγήν, ανήκουσαιδε εις εκκλησιαστικά ή εις ευαγή καθιδρύματα κοινοτήτων εγκατεστημένων εις έδαφος μηυπαγόμενον εις την ανταλλαγήν, ανήκουσαι δε εις εκκλησιαστικά ή εις ευαγή καθιδρύματακοινοτήτων εγατεστημένων εις έδαφος μη υπαγόμενον εις την ανταλλαγήν, θέλουσιν ομοίωςεκκαθαρισθή υπό τους αυτούς όρους. 

 Άρθρον 10. 

Η εκκαθάρισις της κινητής και ακινήτου περιουσίας της ανηκούσης εις πρόσωπα εγκαταλείψανταήδη τα εδάφη των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών, θεωρούμενα δε δυνάμει του άρθρου 3 τηςπαρούσης Συμβάσεως ως υπαγόμενα εις την ανταλλαγήν των πληθυσμών, θέλει συντελεσθήσυμφώνως προς το  άρθρον 9 και ανεξαρτήτως παντός μέτρου οιουδήποτε χαρακτήρας, όπερ,συμφώνως προς τους νόμους ή άλλα διοικητικά μέτρα πάσης φύσεως, θεσπισθέντα από της 18ηςΟκτωβρίου 1912 εν Ελλάδι ή εν Τουρκία ή καθ' οιονδήποτε άλλον τρόπον, έσχεν ως αποτέλεσμαοιονδήποτε περιορισμόν του δικαιώματος της ιδιοκτησίας επί της περιουσίας ταύτης, οίονκατάσχεσις, αναγκαστική πώλησις και άλλα. Εν περιπτώσει καθ' ην εις τας εν τω παρόντι ή εν τωάρθρω αναφερομένας περιουσίας είχεν επιβληθή μέτρον τοιαύτης φύσεως, η αξία τούτων θέλεικαθορισθή υπό της εν τω άρθρω 9 προβλεπομένης Επιτροπής, ως εάν δεν είχον εφαρμοσθή τα εν

λόγω μέτρα. 

 Όσον αφορά τας απαλλοτριωθείσας περιουσίας, η Μικτή Επιτροπή θέλει προβή εις νέαν εκτίμησιντων από της 18 Οκτωβρίου 1912 απαλλοτριωθεισών τούτων περιουσιών, αίτινες ανήκον ειςπρόσωπα υποκείμενα εις την ανταλλαγήν των δύο χωρών και αίτινες κείνται εις τα υποκείμενα ειςανταλλαγήν εδάφη. Η Επιτροπή θα καθορίση υπέρ των ιδιοκτητών αντιστάθμισμα προςεπανόρθωσιν της ζημίας, ην θέλει βεβαιώσει. Το ποσόν του αντισταθμίσματος τούτου θέλει αχθήεις πίστωσιν των ιδιοκτητών τούτων και εις χρέωσιν της Κυβερνήσεως επί του εδάφους της οποίαςευρίσκονται τα απαλλοτριωθέντα ακίνητα. Εις ην περίπτωσιν τα εν τοις άρθροις 8 και 9αναφερόμενα πρόσωπα δεν ήθελον εισπράξει το εισόδημα των περιουσιών της καρπώσεως, τωνοποίων είχον κατά τον ένα ή τον άλλον τρόπον στερηθή, η ανταπόδοσις της αξίας των εισοδημάτων

θέλει τοις εξασφαλισθή επί τη βάσει της μέσης προπολεμικής αποδόσεως, καθ' όν τρόπον θέλειορίσει η Μικτή Επιτροπή. 

Η εν τω άρθρω 11 προβλεπομένη Μικτή Επιτροπή κατά την εκκαθάρισιν των εν Ελλάδι περιουσιώντων Βακουφιών και των εκείθεν απορρεόντων δικαιωμάτων και συμφερόντων ως και των αναλόγωνιδρυμάτων των ανηκόντων εις Έλληνας εν Τουρκία θέλει εμπνευσθή εκ των καθιερωθεισών αρχώνεις τας προηγούμενας Συνθήκας, όπως εξασφάλιση πλήρως τα δικαιώματα και συμφέροντα τωνιδρυμάτων τούτων και των ιδιωτών των εχόντων σχετικά συμφέροντα. 

Η εν τω άρθρω 11 προβλεπομένη Μικτή Επιτροπή θέλει εφαρμόσει τας διατάξεις ταύτας.  

 Άρθρον 11. 

Page 96: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 96/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Εντός προθεσμίας ενός μηνός από της ενάρξεως της ισχύος της παρούσης Συμβάσεως, θέλει ιδρυθήΜικτή Επιτροπή εδρεύουσα εν Τουρκία ή εν Ελλάδι και συνισταμένη εκ τεσσάρων μελών δι'έκαστον των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών, και εκ τριών μελών εκλεγομένων υπό τουΣυμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών μεταξύ των υπηκόων των Δυνάμεων των μη μετασχουσών ειςτον πόλεμον του 1914-1918. Η προεδρεία της Επιτροπής θέλει ασκηθή διαδοχικώς υφ' ενός εκ των

ουδετέρων τριών τούτων μελών. 

Η Μικτή Επιτροπή θα έχη το δικαίωμα να συνιστά, εις ους ήθελεν εγκρίνει τόπους, Υποεπιτροπάςεργαζομένας υπό τας διαταγάς της. Εκάστη τούτων θ' αποτελήται εξ ενός Τούρκου, ενός 'Ελληνος ωςμελών και ενός Προέδρου ουδετέρου, υποδειχθησομένου υπό της Μικτής Επιτροπής. Η ΜικτήΕπιτροπή θα καθορίση την εις τας Υποεπιτροπάς ανατεθησομένην εξουσίαν. 

 Άρθρον 12. 

Η Μικτή Επιτροπή θέλει ασκεί την επιτήρησιν και διευκολύνει την υπό της παρούσης Συμβάσεωςπροβλεπομένην μετανάστευσιν και προβαίνει εις την υπό των άρθρων 9 και 10 εκκαθάρισιν της

κινητής και ακινήτου περιουσίας. 

θέλει ορίζει τον τρόπον της μεταναστεύσεως και της ως άνω οριζόμενης εκκαθαρίσεως. 

Εν γένει η Μικτή Επιτροπή θα δύναται να λαμβάνη πάντα τα κατάλληλα μέτρα προς εκτέλεσιν τηςπαρούσης Συμβάσεως και θα λύη παν εκ της Συμβάσεως ταύτης αναφυόμενον ζήτημα. 

Αι αποφάσεις της Μικτής Επιτροπής θα λαμβάνωνται κατά πλειονοψηφίαν. Πάσα διαφοράαφορώσα τας υπό εκκαθάρισιν περιουσίας, δικαιώματα και συμφέροντα θέλει κανονίζηταιοριστικώς υπ' αυτής. 

 Άρθρον 13. 

Η Μικτή Επιτροπή θα έχη παν δικαίωμα όπως διατάξη την ενέργειαν εκτιμήσεως της κινητής καιακινήτου περιουσίας της εκκαθαρισθησομένης δυνάμει της παρούσης Συμβάσεως, αφού εξετάσητους ενδιαφερομένους ή αφού αρμοδίως καλέση αυτούς προς εξέτασιν. 

Ως βάσις εκτιμήσεως των υπό εκκαθάρισιν περιουσιών θέλει ληφθή η εις χρυσόν αξία των. 

 Άρθρον 14. 

Η Επιτροπή θέλει παραδώσει εις τον ενδιαφερόμενον ιδιοκτήτην δήλωσιν αναγράφουσαν το εις

αυτόν οφειλόμενον ποσόν εκ της στερήσεως της περιουσίας του, ήτις περιουσία θέλει παραμείνηεις την διάθεσιν της Κυβερνήσεως επί του εδάφους της οποίας αύτη κείται. 

Τα επί τη βάσει των ειρημένων δηλώσεων οφειλόμενα ποσά θ' αποτελέσωσιν οφειλήν τηςΚυβερνήσεως της χώρας, εις ην θα ενεργηθή η εκκαθάρισις, έναντι της Κυβερνήσεως της χώρας, ειςην ανήκει ο μετανάστης. Ούτος δικαιούται κατ' αρχήν να λάβη εν τη χώρα, ένθα μεταναστεύει καιδια τα ποσά άτινα τω οφείλονται, περιουσίαν ίσης αξίας και της αυτής φύσεως οία η παρ' αυτούεγκαταλειφθείσα. 

Κατά εξ μήνας θέλει καταρτίζηται λογαριασμός των παρά των οικείων Κυβερνήσεων οφειλομένωνποσών, επί τη βάσει των ως άνω εκδιδομένων δηλώσεων. 

Κατά την γενικήν εκκαθάρισιν, εάν υφίσταται ισοτιμία μεταξύ των αμοιβαίως οφειλομένων ποσών,

Page 97: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 97/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

οι σχετικοί λογαριασμοί θέλουσι συμψηφισθή. Εάν η μία των Κυβερνήσεων είναι οφειλέτις έναντιτης ετέρας μετά τον γενόμενον συμψηφισμόν, το χρεωστικόν υπόλοιπον θέλει καταβληθή τοιςμετρητοίς. Εάν η οφειλέτις Κυβέρνησις ζήτηση προθεσμίας δια την καταβολήν ταύτην, η Επιτροπήδύναται να τη παράσχη ταύτας, υπό τον όρον όπως το οφειλόμενον ποσόν πληρωθή το  πολύ ειςτρεις ετησίας δόσεις. Η Επιτροπή θέλει ορίζει τους πληρωτέους τόκους κατά τας προθεσμίας

ταύτας. 

Εάν το πληρωτέον ποσόν είναι αρκούντως σημαντικόν και απαιτεί μακροτέρας προθεσμίας, ηοφειλέτις Κυβέρνησις θα πληρώσει τοις μετρητοίς ποσόν καθοριστέον υπό της Μικτής Επιτροπήςμέχρι 20% επί του συνόλου του οφειλομένου ποσού και θα εκδώση δια το υπόλοιπον ομολογίαςδανείου αποφέρουσας τόκον καθορισθησόμενον υπό της Μικτής Επιτροπής και εξοφλητέας ειςδιάστημα είκοσι ετών κατά μέγιστον όριον. Δια την υπηρεσίαν του δανείου τούτου η οφειλέτιςΚυβέρνησις θα διάθεση εγγυήσεις εγκρινομένας υπό της Επιτροπής. Η διαχείρισις των εγγυήσεωντούτων ως και η είσπραξις των προσόδων αυτών θέλει ενεργείται εν Ελλάδι υπό της ΔιεθνούςΕπιτροπής και εν Κων/πόλει υπό του Συμβουλίου του Δημοσίου Χρέους. Εν περιπτώσει ασυμφωνίαςόσον αφορά τας εγγυήσεις ταύτας, ο καθορισμός τούτων ανατίθεται εις το Συμβούλιον της

Κοινωνίας των Εθνών. 

 Άρθρον 15. 

Προς διευκόλυνσιν της μεταναστεύσεως τα ενδιαφερόμενα Κράτη θέλουσι προκαταβάλειχρηματικά ποσά εις την Μικτήν Επιτροπή, κατά τους παρ' αυτής ορισθησομένους όρους. 

 Άρθρον 16. 

Αι Κυβερνήσεις της Τουρκίας και της Ελλάδος θέλουσι συμφωνήσει μετά της εν τω 11 άρθρωπροβλεπομένης Μικτής Επιτροπής επί παντός ζητήματος αφορώντος τας γενησομένας

γνωστοποιήσεις εις τα πρόσωπα, άτινα δέον να εγκαταλείψωσι τα εδάφη των δυνάμει τηςπαρούσης Συμβάσεως και τους λιμένας εις ους τα εν λόγω πρόσωπα θέλουσι κατευθυνθή, όπωςμεταφερθώσιν εις τας χώρας του προορισμού των. 

Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουσιν αμοιβαίως την υποχρέωσιν, όπως ουδεμίαάμεσος ή έμμεσος πίεσις ασκηθή επί των μελλόντων να ανταλλαγώσι πληθυσμών ίναεξαναγκασθώσι να εγκαταλείψωσι τας εστίας των ή αποξενωθώσι της περιουσίας των προ τηςοριζομένης προθεσμίας δια την αναχώρησίν των. Αναλαμβάνουσιν ομοίως την υποχρέωσιν, όπωςμη υποβάλωσι τους εγκαταλείψαντας ή μέλλοντας να εγκαταλείψωσι την χωράν μετανάστας ειςουδένα φόρον ή τέλος έκτακτον. Ουδέν εμπόδιον θέλει παρεμβληθή δια την παρά των κατοίκων,των δυνάμει του άρθρου 2 εξαιρουμένων της ανταλλαγής περιοχών, ελεύθεραν άσκησιν του

δικαιώματος αυτών όπως παραμείνωσιν έχει ή επιστρέψωσιν και απολαμβάνωσιν απωλύτως τηςελευθερίας των και των δικαιωμάτων αυτών ιδιοκτησίας εν Τουρκία και εν Ελλάδι. Η διάταξις αύτηδεν θέλει προβληθή ως λόγος παρεμποδίσεως της ελευθέρας αποξενώσεως της περιουσίας τηςανηκούσης εις τους κατοίκους των ειρημένων περιοχών των εξαιρουμένων της ανταλλαγής ως καιτης εκουσίας αναχωρήσεως εκείνων εκ των κατοίκων τούτων, οίτινες επιθυμούσι να εγκαταλείψωσιτην Τουρκίαν ή την Ελλάδα. 

 Άρθρον 17. 

Αι δαπάναι της συντηρήσεως και λειτουργίας της Μιτής Επιτροπής και των οργάνων αυτής θέλουσινεπιβαρύνει κατά την ορισθησομένην υπό της Επιτροπής αναλογίαν τας ενδιαφερομένας

Κυβερνήσεις. 

Page 98: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 98/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

 Άρθρον 18. 

Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη υποχρεούνται να επιφέρωσιν εις την οικείαν αυτών νομοθεσίαν ταςτυχόν αναγκαίας τροποποιήσεις προς εκτέλεσιν της παρούσης Συμβάσεως. 

 Άρθρον 19. 

Η παρούσα Σύμβασις θα έχη το αυτό κύρος και την αυτήν ισχύν έναντι των ώδε ΥψηλώνΣυμβαλλομένων Μερών, ωσεί περιελαμβάνετο αύτη εν τη Συνθήκη Ειρήνης, ήτις θέλει συναφθήμετά της Τουρκίας. Η ισχύς ταύτης άρξεται αμέσως μετά την επιχύρωσιν της ειρημένης Συνθήκηςπαρά των δυο υψηλών Συμβαλλομένων Μερών. 

ΠΡΟΣ ΠΙΣΤΩΣΙΝ ΤΟΥΤΩΝ, οι υπογεγραμμένοι Πληρεξούσιοι, ων τα πληρεξούσια έγγραφαευρέθησαν εν πλήρει τάξει και κατά τους απαιτουμένους τύπους, υπέγραψαν την παρούσανΣύμβασιν. 

ΕΓΕΝΕΤΟ εν Λωζάννη, τη 30ή Ιανουαρίου 1923. εις τρία αντίτυπα, ων το εν θέλει επιδοθή εις τηνΕλληνικήν Κυβέρνησιν, το έτερον εις την Κυβέρνησιν της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίαςκαι το τρίτον θέλει κατατεθή εις τα αρχεία της Κυβερνήσεως της Γαλλικής Δημοκρατίας, ήτις θέλειεπιδώσει επίσημα αυτού αντίγραφα εις τας λοιπάς Δυνάμεις αίτινες θα υπογράψωσι την ΣυνθήκηνΕιρήνης μετά της Τουρκίας. 

(Τ.Σ.) Ε.Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ 

(Τ.Σ.) Δ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΟΣ 

(Τ.Σ.) M. ISΜΕΤ 

(Τ.Σ.) Dr. RIZA NOUR

(Τ.Σ.) HASSAN 

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝ 

ΟΙ ΥΠΟΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΙ, δεόντως εξουσιοδοτημένοι, δηλούσιν ότι ηΤουρκική Κυβέρνησις, χωρίς ν' αναμείνη την έναρξιν της ισχύος της   υπό σημερινήν χρονολογίανμετά της Ελλάδος συναφθείσης Συμβάσεως περί ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικώνπληθυσμών, και κατ' εξαίρεσιν του άρθρου 1 της Συμβάσεως ταύτης, θέλει απελευθερώσει, άμα τηυπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης, τους ικανούς άρρενας (homines valides) περί ων προνοεί τοάρθρον 4 της ρηθείσης Συμβάσεως και εξασφαλίσει την αναχώρησίν των. 

ΕΓΕΝΕΤΟ εις τριπλούν εν Λωζάννη, την τριακοστήν Ιανουαρίου του χιλιοστού εννιακοσιοστούεικοστού τρίτου έτους. 

(Τ.Σ.) M. ISΜΕΤ 

(Τ.Σ.) Dr. RIZA NOUR

(Τ.Σ.) HASSAN 

Page 99: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 99/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Β' ΜΕΡΟΣ 

ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΚΤΟΠΙΣΜΩΝ 

Page 100: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 100/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Ι. ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 

Οι Έλληνες, που εκδιώχθηκαν άδικα από την Ανατολία, κατοικούσαν στα εδάφη αυτά από τηναρχαιότητα. Η Μικρά Ασία είναι ένα κομμάτι γης που λόγω της στρατηγικής του θέσης αποτέλεσε τοπεδίο συνάντησης πολλών λαών και των πολιτισμών που αυτοί δημιούργησαν. 

Οι Έλληνες, που έζησαν χιλιάδες χρόνια σε αυτή τη γη, χάρη  σε αυτή τη γεωπολιτική θέση τηςπατρίδας τους, ήταν διαρκώς σε επαφή και επικοινωνία με τους λαούς και τους πολιτισμούς τωνγύρω περιοχών. Οι Έλληνες είχαν, επίσης, επαφή και με άλλους ανεπτυγμένους πολιτισμούς πουβρίσκονταν μακριά από την περιοχή τους. Πρέπει να τονίσουμε ότι οι Έλληνες, που είχαν άμεση ήέμμεση επαφή με τους άλλους πολιτισμούς, ανέπτυξαν έναν δικό τους αυθεντικό πολιτισμό,δανειζόμενοι και στοιχεία των άλλων πολιτισμών. Η αρχή του οφέλους αποτελεί τη βασική αρχήπου αναπτύσσει τις ανταλλαγές μεταξύ των λαών. Όλες οι κοινωνίες, μέσα στα πλαίσια αυτών  τωναρχών, παίρνουν από άλλους πολιτισμούς ορισμένα στοιχεία τα οποία ενσωματώνουν στη δικήτους δομή συνεχίζοντας την εξέλιξή τους. 

Ο ελληνικός πληθυσμός είχε τη δυνατότητα στους αρχαίους χρόνους να έρθει σε άμεση επαφή μελαούς και πολιτισμούς που ζούσαν δίπλα του, όπως είναι οι Αιγύπτιοι, οι Φοίνικες, οι Μήδες και οιΠέρσες. Φαίνεται, όπως άλλωστε ήταν φυσικό, να επηρεάστηκε από την πολιτιστική κατάστασηαυτών των λαών όταν διαμόρφωνε τον δικό του αυθεντικό πολιτισμό. Την εποχή εκείνη, μάλιστα,είχε έμμεση επαφή και με τους πολιτισμούς της Ινδίας και της Άπω Ανατολής, οπότε φαίνεται ναέχει επηρεαστεί και από αυτούς. Την περίοδο του Βυζαντίου είχε επαφή με τον ισλαμικό πολιτισμότης Μέσης Ανατολής, και ασφαλώς ο βυζαντινός πολιτισμός αντανακλά στοιχεία και αυτού τουπολιτισμού. 

 Όλες αυτές οι επαφές που είχαν οι Έλληνες στους αρχαίους και μέσους χρόνους με όλους τουςλαούς των γύρω περιοχών, αλλά και με άλλους, είχαν ως αποτέλεσμα την ενίσχυση  του δικού τους

πολιτιστικού πλαισίου με πολλά στοιχεία -μπορεί να αφορούν υλικά αγαθά, κοινωνικές οργανώσεις,προϊόντα πνευματικής δημιουργίας, γλωσσικά, καλλιτεχνικά κ.ά.- που συνεισέφεραν στηδημιουργία και τη διαμόρφωση του δικού τους αυθεντικού πολιτισμού. 

Στις αρχές της πρώτης χιλιετίας οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με τους πληθυσμούς των Τουρκομάνων,που διέφεραν στους τομείς της κοινωνικής, πολιτιστικής, πνευματικής και οικονομικής διάπλασηςαπό όλους τους άλλους λαούς που προαναφέραμε. Κατά συνέπεια, τα αποτελέσματα της επαφής μετους Τουρκομάνους επιδρομείς που έφτασαν στη Μικρά Ασία από πολλά σημεία διέφεραν ποιοτικάκαι ποσοτικά από αυτά της επαφής με τους άλλους πληθυσμούς. Το βασικό στοιχείο τουμορφώματος που αναπτύχθηκε από την επαφή των Τουρκομάνων με τον ελληνικό πληθυσμό δενπεριορίζεται ασφαλώς μόνο στην κοινωνική δομή που είχαν οι Τουρκομάνοι. Η συγκυρία την οποία

βίωνε το Βυζάντιο εκείνη την εποχή έπαιξε σημαντικό, ίσως και καθοριστικό, ρόλο για τονπροσδιορισμό των αλλαγών και των εξελίξεων. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε το Βυζάντιο τηνεποχή εκείνη ανάγκασαν αυτούς τους δύο εκ διαμέτρου αντίθετους πληθυσμούς να συμβιώσουνκαι να δημιουργήσουν από κοινού. 

Αυτή η κακή συγκυρία ανάγκασε τους Έλληνες να συμβιώσουν με τους Τουρκομάνους, ναεπωφεληθούν από τα πολιτιστικά στοιχεία αυτών που ήρθαν από πολύ μακριά -αφού δεν ήταν σεθέση να τους εκδιώξουν από τα εδάφη τους ή να τους αγνοήσουν- κάνοντας πατρίδα τους τη ΜικράΑσία, στην οποία έφτασαν διωκόμενοι εξαιτίας απίστευτων συνθηκών. Έτσι, τους έκαναν κομμάτιτων πολιτισμών που διαμορφώθηκαν στην Ανατολία. Η συγκυρία αυτή πρόσφερε για πολλούςαιώνες το υπέδαφος για τη συμβίωση αυτών των δύο διαφορετικών πληθυσμών, όπως συμβαίνει

με τους γάμους στους οποίους υπάρχει σημαντική ταξική διαφορά μεταξύ του άνδρα και τηςγυναίκας, αλλά ο γάμος επιβιώνει για χάρη των παιδιών, χωρίς να επιτρέπει και πολλά περιθώρια

Page 101: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 101/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

για καβγάδες και φασαρίες. 

Κατά συνέπεια, πρέπει να εξετάσουμε διεξοδικά αυτή τη συγκυρία, τις πολιτιστικές ταυτότητες τωνδύο πλευρών, για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε το μόρφωμα και τις εξελίξεις που προέκυψαναπό αυτόν τον γάμο. 

Θα ξεκινήσουμε το θέμα μας με την πολιτιστική ταυτότητα των Τούρκων και την ιστορική τηςεξέλιξη. 

Page 102: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 102/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

II. ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΑΠΟ ΤHN ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΑ 

1. Ορισμένες παρατηρήσεις για τη γλώσσα, που είναι  το θεμελιώδες μέσο επικοινωνίαςτων ανθρώπων 

α. Η γέννηση: Η γέννηση των γλωσσών συμπίπτει χρονικά με την εμφάνιση του homo sapiens, τουσκεπτόμενου ανθρώπου. Η βασική ιδιαιτερότητα αυτού του ανθρώπου είναι ότι μπόρεσε να σταθείστα πόδια του, να βαδίσει. Έτσι, δεν ήταν αναγκασμένος να κρατάει για πολύ χρόνο την αναπνοήτου, γεγονός που τον βοήθησε να αναπτύξει και άλλες περιοχές του εγκεφάλου του. Στο τέλος όλωναυτών των διεργασιών γεννήθηκε η γλώσσα. 

β. Ο ορισμός: Είναι ένα σύστημα ηχητικών ή γραπτών συμβόλων που εξασφαλίζει την επικοινωνίαμεταξύ των ανθρώπων. Το σύστημα αυτό δημιουργήθηκε από τη σύνδεση μιας έννοιας με μιαηχητική παράσταση και διαδόθηκε με τη διδασκαλία μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας. 

γ. Βασικό γνώρισμα: Η γλώσσα είναι το πιο ζωντανό στοιχείο του πολιτισμού. Κατά συνέπεια, τοβασικό γνώρισμά της είναι η αλλαγή. Μεταβάλλεται διαρκώς από τη διαφορά των συνθηκών απόγενεά σε γενεά. 

2. Γιατί η γλώσσα είναι το πιο ζωντανό στοιχείο του πολιτισμού - Πώς  γίνονται οιαλλαγές στη γλώσσα 

Για να γίνουν κατανοητά τα θέματα αυτά, πρέπει να ξεκινήσουμε από τον ορισμό του πολιτισμού. 

Πολιτισμός είναι το σύνολο των υλικών και πνευματικών αγαθών που δημιουργούν οι ανθρώπινεςομάδες μέσα στον ρου της ιστορίας, για να καλύψουν τις υλικές και πνευματικές τους ανάγκες. 

Οι τρόποι αντιμετώπισης των βασικών βιολογικών και ψυχολογικών αναγκών των ανθρώπωνμεταβάλλονται διαρκώς μέσα στην ιστορία. Έτσι, βάσει αυτών των αλλαγών δημιουργούνται νέοι,αυθεντικοί και ανεπτυγμένοι πολιτισμοί. 

Και η γλώσσα, που είναι ο διαμετακομιστής και μεταφορέας του πολιτισμού, ανανεώνεται διαρκώς,αφού έχει επωμιστεί το καθήκον να εξασφαλίσει τη διαιώνιση της κοινωνικής ζωής, για νασυμβαδίσει με τις εξελίξεις. Άλλοτε προβαίνει σε νέα δημιουργήματα, άλλοτε εμπλουτίζεται μελεξούλες που δανείζεται από άλλες γλώσσες και άλλοτε αποβάλλει τα στοιχεία που έπαψαν να

χρησιμοποιούνται. Συνεπώς, η γλώσσα αντικατοπτρίζει όλες τις πλευρές του πολιτισμού μιαςκοινωνίας και αποτελεί τον καθρέφτη της πνευματικής δομής της που εξωτερικεύεται με αυτήν. 

Χάρη σε αυτόν τον μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο χαρακτήρα της, η γλώσσα γίνεται το πιοζωντανό στοιχείο του πολιτισμού. Στη γλώσσα μιας κοινωνικής ομάδας είναι δυνατό κανείς να δειόλο το παρελθόν και το παρόν της.

Ο χαρακτήρας της γλώσσας, που μεταβάλλεται και εξελίσσεται ανάλογα με τις κοινωνίες, εξηγεί καιτις διάφορες διαλέκτους που διαμορφώνονται μέσα σε αυτήν. Τα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας πουμιλούσαν αρχικά την ίδια γλώσσα, χάνουν τη μεταξύ τους επαφή εξαιτίας των γεωγραφικών,πολιτικών, οικονομικών, αλλά και κοινωνικών εμποδίων που εμφανίζονται στις περιπτώσεις της

μετακίνησης ή της διάλυσης των κοινωνικών ομάδων. Τότε αναπτύσσουν τη γλώσσα που είναικατάλληλη για την πολιτιστική και κοινωνική τους ζωή μέσα στις νέες συνθήκες διαβίωσης. Έτσι,

Page 103: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 103/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

σχηματίζονται οι διάφοροι διάλεκτοι μέσα στην ίδια γλώσσα ή σταδιακά δημιουργούνται νέεςγλώσσες. Ας αναφερθούμε τώρα και στα βασικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τη μία γλώσσα απότην άλλη. Αυτά τα στοιχεία είναι η φωνολογία, η μορφολογία, η σύνταξη και η σημασιολογία, πουπαρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Βάσει αυτών των διαφορετικών ιδιοτήτωνταξινομούμε τις γλώσσες σε αυτές που προέρχονται από την ίδια ρίζα, σε εκείνες που

σχηματίστηκαν από αυτές, καθώς και σε διάφορες διαλέκτους που σχηματίστηκαν από την ίδιαρίζα. Υπενθυμίζοντας ότι διάλεκτος είναι μια γλώσσα που διαφέρει ως προς το λεξιλόγιο, τηγραμματική και την προφορά από τη ρίζα της, και ομιλείται από μια περιορισμένη ομάδαανθρώπων, θα αναφερθούμε στις βασικές γλωσσικές οικογένειες του κόσμου. 

3. Βασικές οικογένειες γλωσσών130

•  Ινδοευρωπαϊκή 

•  Λατινογενείς (Ισπανική, Γαλλική, Ιταλική, Ρουμανική) 

•  Γερμανικές (Γερμανική, Αγγλική, Ολλανδική) 

•  Κελτική (Ιρλανδική, Σκοτσέζικη) 

•  Σλαβική (Ρωσική, Σερβική, Κροατική) 

•  Βαλτική (Ελληνική, Αλβανική) 

•  Ινδική 

•  Ουγγρο-φοινικική (Φινλανδική, Ουγγρική, Λιθουανική, Εσθονική) 

•  Αλταϊκή (Τουρκική, Μογγολική, Μαντσού) 

•  Σημιτική (Αραβική, Εβραϊκή) 

•  Κινεζική 

•  Αμερικανική 

4. Τούρκοι και τουρκική γλώσσα 

Η τουρκική, μογγολική και η γλώσσα Μαντσού-Τουνγκούζ είναι παρακλάδια της γλωσσικήςοικογένειας των Αλταϊκών Ορέων. Οι λαοί που η γλώσσα τους ανήκει σε αυτή την οικογένεια θαπρέπει να έζησαν στην ευρύτερη περιοχή που εκτείνεται μεταξύ Θιβέτ-Κίνας και φτάνει μέχρι τηΣιβηρία, δεδομένου ότι τα όρη αυτά βρίσκονται σε αυτή την περιοχή. Οι συγγενικές ρίζες πουαφορούν τη γλώσσα (φωνολογία, σύνταξη) δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για τοότι οι άνθρωποι που μιλούν τις γλώσσες αυτές κατάγονται από τον ίδιο πρόγονο. Οι γλωσσικέςδιαφορές των ανθρώπων αυτών που προέρχονται από την ίδια ρίζα σχετίζονται με την ιστορικήπορεία των μετακινήσεων που έκαναν από τόπο σε τόπο. Για παράδειγμα, ο κλάδος που είναιγνωστός ως Μαντσού-Τουνγκούζ έφυγε πολύ νωρίς από τη μητέρα πατρίδα του και εγκαταστάθηκεστα βορειοανατολικά της Σιβηρίας. Όπως ήταν φυσικό, λόγω έλλειψης επικοινωνίας, κόπηκαν οιδεσμοί με τους άλλους ομοεθνείς που παρέμειναν στη μητέρα πατρίδα. Η γλώσσα που ανέπτυξαν οιΜαντσού-Τουνγκούζ στην πορεία του χρόνου ανήκει μεν στην οικογένεια των αλταϊκών γλωσσών,διαφέρει όμως σημαντικά από τις άλλες της ίδιας κατηγορίας. 

Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των Μογγόλων. Οι αποσπάσεις που άρχισαν να γίνονται απόπολύ νωρίς χαλάρωσαν τους δεσμούς με αποτέλεσμα να συμβούν αλλαγές στο ζωντανό στοιχείοτου πολιτισμού, τη γλώσσα. Τα μογγολικά ανήκουν στην οικογένεια γλωσσών των Αλτάι, αλλά μετην πάροδο του χρόνου έγιναν εντελώς διαφορετική γλώσσα. 

130  Η ταξινόμηση προέρχεται από την Εγκυκλοπαίδεια Ana Britanica , 7ος τόμος, σ. 268-269. 

Page 104: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 104/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

 Όσον αφορά τους Τούρκους και την τουρκική γλώσσα, αν δούμε την αφθονία των ονομασιών καιτων διαλέκτων, διαπιστώνουμε ότι γνώρισαν διαρκείς αποσπάσεις και μετακινήσεις από τόπο σετόπο. Κατά πάσα πιθανότητα όμως αυτές οι αποσπάσεις συνέβησαν πολύ μετά την απομάκρυνσητων Μογγόλων και των Μαντσού. Γιατί η γλωσσική ανομοιομορφία δεν υπερβαίνει τις διαφορέςτων διαλέκτων. 

Η ιστορία των Τούρκων στην Κεντρική Ασία είναι ταυτόχρονα και η ιστορία των πολέμων μεταξύ τωνδιαφόρων φατριών. Οι ομάδες αυτές, που ήταν κυρίως νομαδικές αποτελούμενες από πολεμιστέςκαι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία, στήριζαν την κοινωνική τους δομή στις επιδρομές(λεηλασίες), γι' αυτόν τον λόγο δεν μπορούσαν να ζήσουν με ειρηνικό τρόπο ζωής. Κάθε φατρία πουαποκτούσε δύναμη μετατρεπόταν σε έναν παράγοντα καταπίεσης που απειλούσε το πεδίοδιαβίωσης της άλλης. Αυτή η κατάσταση αποτέλεσε και τη δύναμη που ώθησε τα κύματαμετανάστευσης προς τη Δύση. 

Μια άλλη δύναμη ώθησης υπήρξε και η πίεση που ερχόταν από το εξωτερικό, από τον πολιτισμό. Ηπίεση που ασκούσε ο πολιτισμός που έφτανε στα όρια της άνυδρης και άγονης Κεντρικής Ασίας από

τη Μεσοποταμία, την Ινδία και την Κίνα, προκάλεσε μια δύναμη ώθησης προς τη Δύση. Έτσι, οιδιάφορες νομαδικές φυλές έπαυσαν να μετακινούνται προς τα ανατολικά και τα νότια καιστράφηκαν με παραδοσιακό πλέον τρόπο προς τα δυτικά. 

 Έτσι, οι Ούζοι κυνήγησαν τους Πετσενέκους, οι Ογούζοι απώθησαν τους Ούζους, οι Μογγόλοι τουςΟγούζους, οι Κινέζοι έστειλαν τους Αβάρους στη Βόρεια Μαύρη Θάλασσα, προς το Ιράν, το Ιράκ, τηΣυρία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Μικρά Ασία. 

Τα τουρκικά φύλα που έφθασαν από τα βόρεια της Μαύρης Θάλασσας στα Βαλκάνιαεξαφανίστηκαν μέσα στο σλαβικό γένος. Τα τουρκικά φύλα που ήρθαν στη Μεσοποταμία και τηΜικρά Ασία αναμείχθηκαν (σε ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα) με τα μέλη της λευκής φυλής

που ζούσαν στη Μεσόγειο και έχασαν τις φυλετικές τους ιδιότητες. Ο τύπος του ανθρώπου πουονομάζεται σήμερα Τούρκος και ζει στη Μικρά Ασία, το Ιράν, το Ιράκ ή το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει ταφυσικά-φυλετικά χαρακτηριστικά που έχουν οι Μογγόλοι, οι Μαντσού και τα υπόλοιπα τουρκικάφύλα που παρέμειναν στην Κεντρική Ασία. Δεν συναντά πια κανείς στη Μικρά Ασία ταχαρακτηριστικά πρόσωπα των Μογγόλων, με τα σχιστά σκουρόχρωμα μάτια, με το μελαμψό δέρμακαι τα μαύρα μαλλιά. 

Αν λάβουμε υπ' όψιν μας ότι οι φυλετικοί σχηματισμοί διαμορφώνονται μέσα σε διάστημα δεκάδωνχιλιάδων χρόνων, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι δυνατόν τα τουρκικά φύλα που έφθασαν στιςαρχές της χιλιετίας στη Μικρά Ασία να έχουν υποστεί φυλετικές μεταβολές σε αυτό το σύντομοχρονικό διάστημα. Η μεταβολή του φυλετικού χαρακτήρα είναι εφικτή μόνο με επιμειξίες και

ζυμώσεις που γίνονται μέσα σε μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι ομάδες ανθρώπων που ζουν σήμεραστη Μικρά Ασία και ονομάζονται Τούρκοι υπέστησαν τέτοια αλλαγή, λόγω των μεταναστεύσεωνπου έκαναν επί αιώνες και λόγω της ένωσης-ανάμειξής τους με τους γηγενείς λαούς της Ανατολίας. Έτσι, εξηγούνται και οι φυσικές ομοιότητες που έχουν με τους λαούς της Μεσογείου που ζουν στηΜεσοποταμία και τη Μικρά Ασία, οι οποίοι δεν έχουν ομοιότητες με τους ομοεθνείς τους πουπαρέμειναν στην Κεντρική Ασία και ανήκουν στην κίτρινη φυλή. Οι προσμείξεις και οι ενώσεις πουσημειώθηκαν στα Βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένων και των σλαβικών λαών, είναι τόσοεκτεταμένες, που σήμερα είναι αδύνατη η ανεύρεση γενετικών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων πουζουν στη Μικρά Ασία και εκείνων που παρέμειναν στην Κεντρική Ασία. Ή μπορούμε να πούμε ότιμόνο μια μικρή μερίδα τουρκικών πληθυσμών που ζουν σήμερα στη Μικρά Ασία (αυτοί πουπαρέμειναν στις απομακρυσμένες περιοχές και πολλαπλασιάστηκαν με ενδογαμίες) επεκτείνεται

γενεαλογικά στην Κεντρική Ασία. 

Page 105: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 105/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Μια εθνική ομάδα που έχει υποστεί τόσο μεγάλη φυλετική αλλαγή ασφαλώς θα έχει διαμορφώσειέναν διαφορετικό πολιτισμό από αυτόν που είχε κατά το παρελθόν. Και, όπως είναι φυσικό, ηιστορική της εξέλιξη δεν μπορεί να είναι ενιαία, αλλά κατακερματισμένη. 

Τι εικόνα παρουσιάζει η κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή των Τούρκων κατά τη διάρκεια

αυτών των μετακινήσεων από την Κεντρική Ασία στη Μέση Ανατολή και από εκεί στη Μικρά Ασία,που είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβολή του φυσικού-φυλετικού χαρακτήρα τους; Πώς επηρέασαν τιςτουρκικές ομάδες οι πολιτικές και κοινωνικο-πολιτιστικές δομές όλων αυτών των περιοχών; Όλααυτά θα τα εξετάσουμε στη συνέχεια. 

5. Η Κεντρική και Εγγύς Ανατολή στην πρώτη χιλιετία 

Παρατηρούμε ότι την εποχή που οι Τούρκοι κατήλθαν από τα νοτιοανατολικά της Κασπίας σταδυτικά, στην Κεντρική και Εγγύς Ανατολή ανθούσε ένας μεγάλος ισλαμικός πολιτισμός. Τα θεμέλιααυτού του πολιτισμού τέθηκαν από τον προφήτη του Ισλάμ Μωάμεθ τα έτη 624 -632 με την

εγκαθίδρυση της κυριαρχίας του στην Αραβική Χερσόνησο. Οι τέσσερις διάδοχοι του Μωάμεθ(632-661), οι Εμεβίδες (661-750) και οι Αββασίδες (750-1258), διεύρυναν, ως εκπρόσωποι τηςδύναμης του Ισλάμ, την κυριαρχία τους στην Κεντρική και Εγγύς Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική. ΗΑραβική Χερσόνησος, το Ιράν, το Χορασάν, το Ιράκ, η Συρία, η Μεσοποταμία, ένα τμήμα τουΚαυκάσου, η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Καμπούλ, ο Ινδός ποταμός, η Τασκένδη, η Μπουχάρα, ηΒορειοδυτική Αφρική, η Ιβηρική Χερσόνησος, η Κρήτη, η Σικελία, η Σαρδηνία και οι νότιες όχθες τηςΚασπίας εντάσσονται στη μεγάλη ισλαμική αυτοκρατορία και πρέπει να παραδεχθούμε ότικαλύπτουν μια πολύ πλατιά γεωγραφική περιοχή. 

Οι λαοί που ζουν στα εδάφη που περιλαμβάνονται στη μεγάλη ισλαμική αυτοκρατορία έχουν δύοαξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες. Πρώτα από όλα, έχουν διαφορετική εθνική καταγωγή, για

παράδειγμα οι Πέρσες, οι Κούρδοι, οι Γεωργιανοί, οι Τουρκομάνοι, οι Κιρκάσιοι, οι Αφγανοί, οιΚόπτες, οι Ινδοί, οι Άραβες κ.ά. Δεύτερο χαρακτηριστικό τους είναι ότι ασπάστηκαν το Ισλάμ είτε μετη θέλησή τους είτε με τη βία. Δηλαδή αυτοί οι πληθυσμοί είναι σε μεγάλο ποσοστόμουσουλμανικοί. 

Τα μέλη της δυναστείας του κράτους, που συνέχισε την ύπαρξή του κάτω από διαφορετικέςονομασίες από το 624 μέχρι το 1200, προέρχονταν στην πλειονότητά τους από τον αραβικόπληθυσμό. Οι Άραβες όμως δεν αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού που ζούσε εντός τωνορίων του κράτους. Αυτό είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο, έστω και αν εδαφικά και δημογραφικά οαραβικός κόσμος σήμερα καλύπτει την ευρύτερη περιοχή της Αραβίας, της Μέσης Ανατολής, τηςΣυρίας και της Αφρικής. 

Η δημογραφική κατάσταση του σύγχρονου αραβικού κόσμου δεν αποτελεί κριτήριο, για ναπροσδιορίσουμε τη δημογραφική κατάστασή του την εποχή του 1200. Γιατί την εποχή εκείνη στονγεωγραφικό χώρο που αναφέραμε ζούσαν λαοί που είχαν διαφορετική εθνική καταγωγή, οι οποίοιόμως ασπάστηκαν τον ισλαμισμό, υιοθέτησαν την αραβική γλώσσα και βίωσαν μια περίοδοαραβοποίησης. 

 Όπως είναι γνωστό, πριν από την εμφάνιση του ισλαμισμού οι Σημίτες, που αποτελούσαν τηνπλειονότητα των κατοίκων της Αραβικής Χερσονήσου και ζούσαν νομαδική ζωή, μιλούσαν τηναραβική γλώσσα. Με την εμφάνιση του ισλαμισμού οι άνθρωποι αυτοί άρχισαν να μεταναστεύουναπό την Αραβική Χερσόνησο. Η μετανάστευση των Αράβων και η διάδοση του ισλαμισμού

επηρέασαν κατά κάποιον τρόπο τους εξισλαμιζόμενους λαούς, ώστε αυτοί να υιοθετήσουν τηναραβική γλώσσα και τον αραβικό πολιτισμό. Οι πρόγονοι αυτών που αποτελούν σήμερα τους

Page 106: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 106/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αραβικούς πληθυσμούς της Κεντρικής και Εγγύς Ανατολής καθώς και της Βόρειας Αφρικής είναιεκείνοι που μετακινήθηκαν από την Αραβική Χερσόνησο, αλλά και αυτοί που αραβοποιήθηκαν μετάτον εξισλαμισμό τους. Το γεγονός αυτό εξηγεί και τον λόγο που σήμερα δεν τίθεται θέμα κοινώνφυσικών χαρακτηριστικών στοιχείων των αραβικών πληθυσμών. 

Πρέπει να τονίσουμε, επίσης, ότι η αραβοποίηση των λαών της περιοχής πραγματοποιήθηκε σιγάσιγά μεταξύ των ετών 630 και 1200. Κατά συνέπεια, κοινό συνδετικό στοιχείο όλων των λαών πουζούσαν σε μια τόσο εκτεταμένη γεωγραφική περιοχή ήταν η ισλαμική θρησκεία και ιδεολογία. Και,όπως ήταν φυσικό, όλοι αυτοί οι λαοί υπό την καθοδήγηση της ισλαμικής ιδεολογίας δημιούργησαναπό κοινού τον ισλαμικό πολιτισμό. Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί έχουν κοινά, συγγενικά στοιχεία πουδιαμορφώθηκαν από το σύστημα αξιών και την ιδεολογία του Ισλάμ, τα οποία έχουν να κάνουν μεφυσικά αντικείμενα, κοινωνικά και θρησκευτικά οργανωτικά συστήματα, την παιδεία, την τέχνη, τημουσική και τις πνευματικές δημιουργίες. 

Κατά το στάδιο διαμόρφωσης του ισλαμικού πολιτισμού και μετά από ένα συγκεκριμένο στάδιο ηεθνική ταυτότητα ή η νοοτροπία των μελών των δυναστειών που ασκούσαν την εξουσία έπαυσε να

επηρεάζει ουσιαστικά τη διαμορφωμένη πλέον κοινωνική δομή και το κρατικό σύστημα. Γιαπαράδειγμα, οι δυναστείες που κατέλαβαν την εξουσία και κατά καιρούς ανήκαν στους Άραβες,τους Πέρσες, τους Τούρκους, τους Κιρκάσιους ή τους Κούρδους δεν κατάφεραν να αποβάλουν απόαυτά τα κράτη τα χαρακτηριστικά του ισλαμικού κράτους και να το μετατρέψουν σεεθνικό-φυλετικό. Βέβαια, την εποχή εκείνη δεν είχε αναπτυχθεί σε κανέναν λαό η απαιτούμενηεθνική συνείδηση, ώστε να πραγματοποιηθεί αυτή η μεταβολή. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορούν να ενταχθούν και οι Εγιουμπίδες, οι Φατιμίδες και οιΜαμελούκοι, που σχημάτισαν περιφερειακές ηγεμονίες μέχρι το 1258. Θα μπορούσαμε να πούμεότι μόνο οι Εγιουμπίδες προσέδωσαν κάπως πιο έντονα χαρακτηριστικά φυλετικού κράτους. Οβασικός λόγος αυτής της εξαίρεσης είναι ότι οι Εγιουμπίδες κυριάρχησαν στα κουρδικά εδάφη υπό

την εξουσία κουρδικών δυναστειών. Είναι αμφίβολο όμως κατά πόσο αυτή η συμπεριφορά είναιαποτέλεσμα της συναίσθησης της κουρδικής τους ταυτότητας. 

Αυτή ήταν η κοινωνιολογική και πολιτική εικόνα της Κεντρικής και Εγγύς Ανατολής, όταν οι ομάδεςτων Τουρκομάνων άρχισαν να μετακινούνται από τα νότια της Κασπίας προς τα δυτικά. Αυτή ηπολυπληθής ομάδα των επιδρομέων λίγο αργότερα θα καταλάβει τη θέση που της αρμόζει σε αυτόντον πίνακα και στην ιστορία και θα συνεχίσει εκείνη τη γνώριμή της πορεία. 

6. Το μεγάλο κράτος των Σελτσούκων και οι Τούρκοι  

Η επίσημη τουρκική ιστορία δέχεται ότι το κράτος των Σελτσούκων υπήρξε το μεγαλύτερο κράτοςτων Τούρκων. 

Το κράτος των  Σελτσούκων μεταξύ των ετών 1040-1157 περιλάμβανε ένα σημαντικό κομμάτι τουχώρου που εκτεινόταν η πολιτική και πολιτιστική κυριαρχία της ισλαμικής αυτοκρατορίας πουπροαναφέραμε. Όπως είναι γνωστό, ιδρύθηκε από τους Cagri και Tugrul Bey που ανήκαν στοτουρκικό φύλο των Kinik.

Οι Kinik, που είναι ένα φύλο των Ογούζων Τούρκων, μετακινήθηκαν κατά κύματα προς την ΕγγύςΑνατολή, παίρνοντας μαζί τους και άλλα φύλα, και άρχισαν να καταλαμβάνουν τα εδάφη τωνγηγενών πληθυσμών και να αποκτούν την εξουσία των κυρίαρχων τάξεων. 

Η νομαδική δομή των φύλων των Ογούζων, που γνώριζαν μόνο την κτηνοτροφία και τη λεηλασία

Page 107: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 107/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

και αγνοούσαν την έννοια του κράτους, δεν μπορούσε να ενταχθεί σε κοινωνίες που είχανδιαμορφωθεί κοινωνικοοικονομικά. Επιπλέον, είναι φανερό ότι δεν θα μπορούσαν να εδραιώσουνγια μεγάλο χρονικό διάστημα την κυριαρχία τους επί αυτών των κοινωνικών ομάδων στον πολιτικόκαι οικονομικό τομέα. Άλλωστε, λίγο μετά την κυριαρχία των Σελτσούκων ο ηγέτης τους, πουπροερχόταν από ένα φύλο των Ογούζων, ο Σελτσούκ, έθεσε το θέμα της συμμαχίας και της ένωσης

με τους γηγενείς πληθυσμούς, του αφοπλισμού των νομάδων και της εξόρισής τους στις απόμακρεςπεριοχές του κράτους του. 

Παρότι το κράτος των Σελτσούκων αρχικά ιδρύθηκε με τη συνεργασία πολλών φύλων των Ογούζων,σε μικρό χρονικό διάστημα οι τελευταίοι έγιναν ένα κομμάτι της ομοσπονδίας των λαών, όπως θαμπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε. Συνέχισε την ύπαρξή του όχι ως φυλετικό κράτος, αλλά ωςισλαμικό, όπως ακριβώς και τα προγενέστερα. Την αλλαγή αυτή μπορούμε να τηνπαρακολουθήσουμε στα ακόλουθα σημεία: 

Ο Umit Hasan αναφέρει ότι το σύνολο του στρατού τού Τουγρούλ Μπέη το 1043 απαρτιζόταν απόΟγούζους131. Είκοσι περίπου χρόνια μετά, το 1064, ο στρατός του Αλπ Ασλάν σχηματίστηκε από τη

συγκέντρωση Ογούζων, Περσών, Κούρδων και άλλων που προέρχονταν από διάφορα ισλαμικάφύλα132

Ο ιδεολογικός προσανατολισμός του κράτους των Σελτσούκων, αλλά και ο τρόπος διακυβέρνησήςτου δεν αντικατοπτρίζει τις παραδόσεις των Ογούζων. Όπως ακριβώς και τα προηγούμενα ισλαμικάκράτη, αντανακλά τις αραβικές-περσικές-ισλαμικές παραδόσεις. «Οι Πέρσες γραφείς και βεζίρηδεςυπερείχαν στην πολιτική και οικονομική διαχείριση. Οι Άραβες και οι Πέρσες ποιητές και λογοτέχνες

διαμόρφωναν την πολιτιστική ζωή και οι μεντρεσέδες κατευθύνονταν από ουλεμάδες που είχανυιοθετήσει την αραβική»

.

Το  1153 σημειώνεται σύγκρουση μεταξύ Σελτσούκων και Ογούζων, οι οποίοι παρέμεναν πάνταμακριά από το κέντρο και διαμαρτύρονταν γιατί δεν τους έπαιρναν στον στρατό. Οι εξεγέρσεις τουςπνίγηκαν στο αίμα από τον στρατό των Σελτσούκων. 

133

 

131  Umit Hasan, Turkiye Ταrihi, τόμ. Ι. σ. 170. 132

  Umit Hasan, Turkiye Ταrihi, τόμ. I, σ. 176. 133

  Metin Kunt, Turkiye Ταrihi, τόμ. 2, σ. 24.

. Με λίγα λόγια, η περσική ήταν η γλώσσα της διακυβέρνησης και ηαραβική η γλώσσα της παιδείας. Τα βασικά έσοδα του κράτους προέρχονταν από τους φόρους πουκατέβαλλαν οι διάφορες φυλές που ασχολούνταν με τη γεωργική παραγωγή. Έχοντας υπ' όψιν όλααυτά, δεν είναι δυνατό να θεωρήσει κανείς το κράτος των Σελτσούκων τουρκικό. Οι Ογούζοι, πουθεωρούνται ιδρυτές του κράτους, δεν διέφεραν, ως προς τα προνόμια, από τους άλλους υπηκόουςτων άλλων φυλών. Βέβαια, οι άνθρωποι αυτοί είχαν συγκεκριμένες διαφορές από όλους τουςάλλους. Πρώτα από όλα, συνέχιζαν να ζουν νομαδική ζωή και να ασχολούνται με την κτηνοτροφία.Δεύτερη σημαντική διαφορά τους ήταν η παραδοσιακή ιδεολογία για τη φυλετική οργάνωση, πουδεν τους επέτρεπε να αναγνωρίσουν καμία άλλη κοινωνική οργάνωση, γιατί ο καθένας τους είχεμάθει να υπακούει στον δικό του κληρονομικό ηγέτη. 

Αυτή η ιδιαίτερη δομή του κράτους των Σελτσούκων δημιούργησε την ανάγκη αποσύνθεσης αυτούτου νομαδικού τρόπου ζωής και έγινε  αιτία να προκαλούνται διαρκώς συγκρούσεις με τουςΟγούζους. Επειδή αυτά τα φύλα προκαλούσαν δυσκολίες στην κεντρική εξουσία, τους έστελνανδιαρκώς στα σύνορα με το βυζαντινό κράτος. Αυτός ήταν προφανώς ο λόγος που τους ήθελαν ναείναι στρατιωτική δύναμη των Σελτσούκων έναντι των Βυζαντινών. Η μετακίνηση των Τούρκων στηΜικρά Ασία, που επιταχύνθηκε την εποχή του Μεγάλου Κράτους των Σελτσούκων, αποτελεί τηναπαρχή των ιστορικών σχηματισμών που θα δημιουργηθούν στον χώρο αυτό. 

Page 108: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 108/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

7. Το κράτος των Σελτσούκων στη Μικρά Ασία και οι Τούρκοι  

Η  θέση των φύλων των Ογούζων στο κράτος των Σελτσούκων της Μικράς Ασίας δεν διαφέρει απόαυτή που είχαν στο Μεγάλο Κράτος των Σελτσούκων. 

Ιδρυτής του κράτους των Σελτσούκων, που ονομάζεται και κράτος των Ρουμ, Σελτσούκ (1075-1318),ήταν ο Σουλεϊμάν Σαχ ο Α', ο οποίος ήταν Ογούζος αριστοκράτης και καταγόταν από τον ΣελτσούκΜπέη. 

Η περίοδος ίδρυσης, ανάπτυξης και ενδυνάμωσης του κράτους των   Σελτσούκων στη Μικρά Ασίασυμπίπτει με αυτή των Μεγάλων Σελτσούκων. Είναι περίοδος κατά την οποία είχε αποδυναμωθεί ηκεντρική εξουσία του Βυζαντίου. Ως συνέπεια αυτής της αποδυνάμωσης επέρχεται σταδιακά και ηαπώλεια της Μικράς Ασίας για το βυζαντινό κράτος. Τα φύλα των Ογούζων, που ωθούνταν εξαιτίαςτης πολιτικής των Μεγάλων Σελτσούκων προς τη Μικρά Ασία, δεν εύρισκαν σθεναρή αντίσταση απότις δυνάμεις των Βυζαντινών και έτσι άρχισαν σταδιακά να εγκαθίστανται σε περιοχές τηςΑνατολίας, που επέλεγαν ως νέα πατρίδα τους. 

Μπορεί η Μικρά Ασία να βίωνε το κενό της κεντρικής εξουσίας του Βυζαντίου, ήταν όμως βαθιάριζωμένη η φυσική και πολιτιστική του παρουσία. 

Ο λαός με τον οποίο ήρθαν σε επαφή οι Ογούζοι, όταν έφτασαν στη Μικρά Ασία, ήταν οι Βυζαντινοί,δηλαδή οι Έλληνες. 

Τις πρώτες επιρροές αυτής της πληθυσμιακής οντότητας και του πολιτισμού της τις βλέπουμε στουςγάμους των δυναστειών. Τα μέλη της δυναστείας, όταν επρόκειτο να παντρευτούν, επέλεγανγυναίκες από ελληνικές οικογένειες. Αυτή η κατάσταση, παρότι διατηρήθηκε ο ισλαμικόςχαρακτήρας, οδήγησε στον εξελληνισμό της δυναστείας. Οι σουλτάνοι I. Giyasettin Keyhusrev,

Rukned-din Kilic Aslan, Giyaseddin II Keyhusrev, Izzeddin II, Keykavus, Melik Konstantin γεννήθηκαναπό Ελληνίδες μητέρες. Αρκετοί, επίσης, beylerbeyi134

 Όταν έρχονται σε επαφή κοινωνικές ομάδες που βρίσκονται σε διαφορετικά πολιτιστικά επίπεδα,δεν καθίστανται αποκλειστικά δότες, ούτε αποκλειστικά δέκτες. Η δημιουργική ικανότητα του

των Σελτσούκων στη Μικρά Ασία ήταν Έλληνες. Για παράδειγμα, ο Εμμανουήλ Μαύρος, που είχε αναλάβει τη διοίκηση της περιοχήςΜαιάνδρου και Ντενίζλι, ο οποίος αργότερα ασπάστηκε τον ισλαμισμό, ήταν Έλληνας. Γιοι τουΜαύρου, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία των Σελτσούκων, ήταν οι Celaleddin Karatay,

Emir Karasungur και Kemalettin Karatas.

Από τη μια πλευρά, ο εξελληνισμός της δυναστείας που άνοιξε τις πόρτες της διακυβέρνησης στονβυζαντινό πολιτισμό και από την άλλη η καθημερινή επαφή του ελληνικού πληθυσμού με τα μέλητων φυλών των Ογούζων -επαφές που δεν περιορίζονταν μόνο στις αγορές, αλλά κάλυπταν όλουςτους τομείς της καθημερινότητας- είχαν ως αποτέλεσμα την έναρξη μιας περιόδου την οποία

μπορούμε να ονομάσουμε εποχή πολιτιστικής επίδρασης. Αναμφισβήτητα, οι άνθρωποι πουδημιούργησαν έναν πολιτισμό με τη συμβολή και της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς πουπροϋπήρχε στην περιοχή της Μικράς  Ασίας, η οποία εύλογα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καικοιτίδα του πολιτισμού, ήταν σε θέση υπεροχής και πίεζαν τις άλλες κοινωνικές ομάδες που δενγνώρισαν ποτέ τίποτα άλλο πέρα από την κτηνοτροφία και τη νομαδική ζωή, μετακινούμενοισυνεχώς και αναζητώντας νέα πατρίδα. Η κατάσταση αυτή όμως δεν μεταβάλλει τηνπραγματικότητα της αμοιβαίας επιρροής. Πολιτιστικά στοιχεία, μέσα και θεσμοί και των δύοσυστημάτων αναπόφευκτα θα υποστούν αλλαγές. 

134  Ανώτατοι αξιωματούχοι της αυτοκρατορίας. 

Page 109: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 109/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ανθρώπου, που είναι πανανθρώπινη, καθιστά δυνατή τη διαρκή παραγωγή των υλικών καιπνευματικών πολιτιστικών στοιχείων που χρειάζονται οι κοινωνικές ομάδες για να αντιμετωπίσουντις ανάγκες τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο παίρνουν, δίνουν και αναπαράγουν νέα στοιχεία. Αυτότο φαινόμενο της αναπαραγωγής δεν είναι τίποτα άλλο από τη λήψη ενός στοιχείου από κάποιονάλλο πολιτισμό, την αξιολόγηση και την υιοθέτησή του σύμφωνα με τα εθνικά χαρακτηριστικά

εκείνου που το αφομοιώνει. Αυτή η γενική αρχή εξηγεί γιατί είναι τόσο διαδεδομένη η λήψηστοιχείων ενός πολιτισμού από κάποιον άλλον. Όταν δύο διαφορετικά πολιτιστικά συστήματαέρθουν σε επαφή με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, δανείζονται τα στοιχεία που προσιδιάζουν στιςιδιαιτερότητές τους. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να πούμε ότι όσο και αν η μία πλευρά υπερέχει και συνεπώςπιέζει την άλλη, η δεύτερη, αυτή δηλαδή που παίρνει κάποια στοιχεία από την πρώτη, δεν μιμείταιδουλικά, αλλά γίνεται νέος δημιουργός. 

Η επαφή των Ελλήνων με τα φύλα των Ογούζων προκάλεσαν αλλαγές στα πολιτιστικά συστήματακαι των δύο πλευρών. Αυτή η αμοιβαία σχέση και αλληλεπίδραση, που ξεκίνησε από την εποχή των

Σελτσούκων της Μικράς Ασίας, έφτασε μέχρι την περίοδο της Δημοκρατίας και περνώντας από τηνπερίοδο των Οθωμανών άφησε πολλά εμφανή ίχνη, τα οποία ορισμένοι αρνούνται προβάλλονταςπαράλογα πολιτικά επιχειρήματα. Στα επόμενα κεφάλαιά μας θα αναφερθούμε σε αυτά. Τώρα αςστραφούμε πάλι στα βάθη της ιστορίας και ας παρακολουθήσουμε τα γεγονότα σύμφωνα με τοσχέδιο που χαράξαμε. 

Το κενό που δημιουργήθηκε από την αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας του Βυζαντίουδιευκόλυνε αφενός την εξάπλωση των  Ογούζων στα εδάφη της Μικράς Ασίας και αφετέρουβοήθησε την ενδυνάμωση των βυζαντινών πριγκίπων που ασκούσαν την τοπική εξουσία στιςελληνικές περιοχές, οδηγώντας τους στην ανεξαρτησία. 

Το κράτος των Σελτσούκων στη Μικρά Ασία ιδρύθηκε σε μια τέτοια συγκυρία. Όπως αναφέραμε καιπροηγουμένως, παρότι η δυναστεία διατήρησε την ισλαμική ιδιαιτερότητά της, απέκτησε και μιαελληνική ιδιότητα. Η κατάσταση αυτή, όσον αφορά τον ιδεολογικό προσανατολισμό και τον τρόποδιακυβέρνησης του κράτους, είχε ως αποτέλεσμα -παράλληλα με τον ισλαμικό τρόποδιακυβέρνησης- να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο και οι βυζαντινές παραδόσεις. 

Αυτό σημαίνει ότι οι Ογούζοι παρέμειναν από κοινωνικοπολιτικής πλευράς εκτός πολιτικούσυστήματος. Όπως δεν τους δόθηκε κανένας ρόλος στη σφαίρα της πολιτικής, έτσι η γλώσσα τουςδεν υπήρξε ούτε γλώσσα της διοίκησης ούτε της εκπαίδευσης. Στις τάξεις του στρατού μετείχανΑρμένιοι, Γεωργιανοί, Κούρδοι, Πέρσες, Φράγκοι, Έλληνες και Κιπτσάκοι, όχι όμως Ογούζοι. Αυτοίπαρέμειναν μακριά από τον στρατό. Ακόμα και η προσωπική φρουρά του Alaeddin Keykubat, η

οποία ονομαζόταν Gulamhane (σχολή σκλάβων), επανδρωνόταν από στρατιώτες που είχανανατραφεί και εκπαιδευτεί για αυτόν τον σκοπό. 

Αφού οι Ογούζοι και γενικά τα φύλα των Τουρκομάνων δεν μπορούσαν να εκφραστούν μέσα στοσύστημα διακυβέρνησης των Ρουμ Σελτσούκων της Μικράς Ασίας, ήταν φυσικό να βρίσκονται σεδιαρκή σύγκρουση με αυτό. Πάντως, στις εξεγέρσεις, που είχαν αντιπολιτευτικό χαρακτήρα καιείναι γνωστές στην ιστορία ως Babailer Isyanlari, δεν πρωταγωνιστούσαν τυχαία όλα τα φύλα πουείχαν ρίζα ογουζική. 

Ας δούμε τώρα την απόκριση του κράτους των Σελτσούκων στις εξεγέρσεις των Babai: «(...) ΟιΤουρκομάνοι προχώρησαν χωρίς να σταματήσουν καθόλου προς το Ικόνιο. Ο σουλτάνος διέταξε να

σταλούν οι ανατολικές δυνάμεις εναντίον των Τουρκομάνων. Ο στρατός, που ήτανπροετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τους Μογγόλους, εξοπλίστηκε κατάλληλα και κατευθύνθηκε

Page 110: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 110/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

προς τα δυτικά. Οι προπορευόμενες δυνάμεις αποτελούνταν από Γεωργιανούς και Φράγκους. Οιμάζες των Τουρκομάνων, άνδρες και γυναίκες, ήρθαν αντιμέτωπες με τον στρατό των Σελτσούκωνστην πεδιάδα Malya του Kirsehir. (...) Οι Τουρκομάνοι επιτέθηκαν στον στρατό των Σελτσούκων».Εδώ παρατηρείται βαθύ κοινοτικό μίσος που έφτανε στο σημείο να βάζει στον πόλεμο ακόμα και τιςγυναίκες135

«Νικητής ήταν ο στρατός των Σελτσούκων. Έσφαξαν όλους τους Τουρκομάνους, εκτός από τα παιδιάηλικίας 2 και 3 ετών»

. Ας συνεχίσουμε. 

136

 

135  Umit Hasan , Turkiye Ταrihi  , τόμ. Ι, σ. 237. 

136  Umit Hasan , Turkiye Ταrihi, τόμ. I, σ. 238. 

. Ήταν το έτος 1240. 

Την περίοδο 1247-1249 έγινε η επανάσταση του Ahmet, που συνένωσε πάλι πολλά φύλα Ογούζωνπου ζούσαν στα σύνορα. Το 1277 ο Giyasettin Keyhusrev, ο Sahip Ata και οι Μογγόλοι χτένισαν τηνπεριοχή Καραμάν και σκότωσαν  όσους Τουρκομάνους βρήκαν μπροστά τους. Στόχος αυτών τωνενεργειών ήταν η εκκαθάριση του μικρασιατικού χώρου από τους Ογούζους. 

Το έτος 1286 ήταν η χρονιά που οι Τουρκομάνοι με διάφορες επιθέσεις προκάλεσαν απώλειες στονστρατό των Σελτσούκων. Το 1289 οι δυνάμεις των Μογγόλων και των Σελτσούκων νίκησαν τους

Germiyan στην περιοχή του Ντενίζλι και σκότωσαν πολλούς Ογούζους Τούρκους. Το 1291 -χρονιάπου θεωρείται ότι τερματίστηκε ο ιστορικός βίος του κράτους των Σελτσούκων της Μικράς Ασίας-οιΣελτσούκοι μαζί με τους Inhanli στράφηκαν εναντίον των Esrefogullari, πολιόρκησαν το Ντενίζλι,έσφαξαν τους Τουρκομάνους της περιοχής και συνέλαβαν 700 Τούρκους αιχμαλώτους, τουςοποίους μετέφεραν στο Ικόνιο. Εντύπωση προκαλεί η ακόλουθη φράση που είναι διατυπωμένηστην επίσημη ιστορία: «Η επιστροφή στο Ικόνιο και την Καισάρεια του νικηφόρου στρατού των  

Σελτσούκων και των Μογγόλων...». 

Ποιος νίκησε ποιον, ποιος κατατρόπωσε ποιον; Αυτοί που ηττήθηκαν ήταν οι Τουρκομάνοι πουαντιστέκονταν, για να γίνουν πρωταγωνιστές της ιστορίας και να ζήσουν με τις δικές τουςπολιτιστικές παραδόσεις. Η ευγενική εξέγερσή τους καταπνίγηκε αλύπητα. Νικητής ήταν το κράτος

των Σελτσούκων, που δεν μπορούσε να ανεχθεί την παρουσία των Τούρκων στη Μικρά Ασία, άσχετααν οι Τούρκοι ιστορικοί επιμένουν με σχολαστικότητα να θεωρούν το κράτος αυτό μέρος τηςένδοξης ιστορίας του τουρκικού έθνους. Και το παράδοξο είναι ότι αυτό που αποκαλούν ιστορία δενείναι τίποτα άλλο από τη δημιουργία παραμυθιών σύμφωνα με αυτά που θέλει να πιστεύει τοσύστημα... 

Ασφαλώς, η αντίδραση των Τουρκομάνων για τον εξοστρακισμό που υπέστησαν και το σθένος με τοοποίο αντιμετώπισαν τις επιθέσεις που δέχθηκαν για τον ανεξάρτητο, παραδοσιακό τρόπο ζωής πουεπέλεξαν να ακολουθήσουν αποτελούν τις πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας τους, για την οποία θαέπρεπε να αισθάνονται ιδιαίτερη υπερηφάνεια. Γιατί η πιο αξιοπρεπής ή ηρωική πράξη τουανθρώπου είναι να έχει τη δύναμη και τη γενναιότητα να αντισταθεί στις επιθέσεις που στρέφονται

ενάντια στην ύπαρξή του, στον κόπο, τον μόχθο και τις πολιτιστικές του αξίες όποιο και αν είναι τοαντίτιμο που θα καταβάλει για αυτή του τη στάση. Η βίαιη κατάληψη των εδαφών των άλλων και ηαρπαγή των προϊόντων του μόχθου τους δεν μπορεί να είναι πράξη ηρωισμού. Τέτοιες ενέργειεςμπορούν να χαρακτηριστούν μόνο ως σατραπισμός ή τραμπουκισμός. Και φυσικά οι τραμπουκισμοίκαι οι σατραπισμοί δεν μπορούν ποτέ να χαρακτηριστούν αξιέπαινες πράξεις. 

Βλέπουμε ότι το κράτος των Σελτσούκων της Μικράς Ασίας διαλύθηκε γύρω στα 1300. Η περίοδοςαυτή συμπίπτει με την εποχή που ονομάζεται Beylikler Devri (περίοδος υποτελών ηγεμονιών). 

Page 111: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 111/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

8. Η Μικρά Ασία την περίοδο των Beylik 137

 Όταν εξετάσει κανείς τη Μικρά Ασία την περίοδο του 1300, παρατηρεί ότι καμία κεντρική εξουσίαδεν κατάφερε να κυριαρχήσει την περιοχή. Όταν ο Faik Resit Unat σκιαγραφεί τον ιστορικό Άτλαντατης Ανατολίας εκείνη την εποχή, σημειώνει την ύπαρξη πολλών κρατιδίων-beylik χωρισμένων

μεταξύ τους με σαφή όρια. Δεν πιστεύουμε ότι αυτοί οι χάρτες, αλλά και άλλοι όμοιοί τους,απεικονίζουν σωστά την πραγματική εικόνα της Μικράς Ασίας εκείνη την περίοδο. Αυτού του είδουςοι χάρτες θεωρούν ανύπαρκτη την παρουσία και τη δύναμη όλων των φυλών που ζούσαν σε αυτάτα εδάφη εκτός από την τουρκική. Προσποιούνται ότι δεν γνωρίζουν το σύνολο των κοινωνικών καιπολιτικών δεσμών που αναπτύχθηκαν σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. 

Το γεγονός όμως που προέκυψε μετά τη διάλυση της κεντρικής εξουσίας ήταν η συνέχιση τηςπολιτικής οργάνωσης των κοινωνικών ομάδων που αποτελούσαν την κοσμοπολίτικη δομή τηςπεριοχής, σύμφωνα με τους δικούς τους εθνικούς οικονομικούς σχεδιασμούς, και η συνέχιση τωνκοινωνικών και πολιτικών επαφών τους με τη δική τους ελεύθερη βούληση, χωρίς την πρωτοβουλίατης κυρίαρχης αρχής. Μπορεί τα όρια των πολιτικών μονάδων να μην έχουν προσδιοριστεί με

σαφήνεια, οι μηχανισμοί όμως που προσδιορίζουν την έννοια της σύστασης κράτους είναι πολύαπλοί. Κατά συνέπεια, μπορεί να πει κανείς ότι την περίοδο των Beylik υπήρχε ελεύθερησυνεργασία και όχι εξουσιαστικές σχέσεις μεταξύ των φυλών που είχαν διαφορετική θρησκεία,γλώσσα, παραδόσεις, ήθη και έθιμα καθώς και υποδομή διαφορετικών πολιτιστικών συστημάτων. Έτσι, συγκροτήθηκε το υπόβαθρο μιας μακρόχρονης κοινής ιστορικής περιόδου μεταξύ αυτών τωνκοινωνιών, οι οποίες ήρθαν δίπλα η μία στην άλλη, είτε με στρατιωτικές συμμαχίες είτε λόγω 

οικονομικής συνεργασίας. 

Ξεκινώντας από αυτή την οπτική γωνία, θα μπορέσουμε να δούμε στη συνέχεια τη σημασία πουείχε αυτό το γεγονός στη δημιουργία και στην ανάπτυξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

9. Το μπεηλίκι των Οθωμανών και οι σχέσεις του με το Βυζάντιο και τουςΤουρκομάνους 

α. Οι Οθωμανοί και το κοινωνικό-πολιτιστικό πλαίσιο την περίοδο ανάπτυξης

Τα τουρκικά φύλα που κατοικούσαν στις ακριτικές περιοχές γειτνίαζαν με τις γηγενείς εθνότητεςτων Ελλήνων, των Αρμενίων και των Κούρδων. 

Τα εδάφη στα οποία κατοικούσε το φύλο Kayı, που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ίδρυση τουοθωμανικού κράτους, ήταν περιστοιχισμένα από τα ελληνικά χωριά και τις κωμοπόλεις που

διοικούσαν οι τεκφούρ (βυζαντινοί πρίγκιπες) και από τα χωριά και τις κωμοπόλεις των άλλωντουρκικών φύλων που κατοικούσαν στα σύνορα. Κατά συνέπεια διατηρούσαν κοινωνικό-πολιτικέςεπαφές με όλους αυτούς. 

Το φύλο Kayı  ζούσε σύμφωνα με το παραδοσιακό δικανικό τους σύστημα στην περιοχήSogut-Bilecik. Ήταν μια φυλή που είχε μόνιμη εγκατάσταση, ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και

137  «Η διάλυση των Σελτσούκων της Ανατολίας ακολούθησε τη διάταξη της σύνθεσής τους σε πατριές. Δηλαδή το κράτος διαλύθηκε μέσα

από έναν αρχικό διαμοιρασμό του ανάμεσα στους γιους ενός πατριάρχη/φυλάρχου, που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ο σουλτάνος.  

 Έτσι, στη Μικρά Ασία έχουμε μια σχετικά μακρά περίοδο σύστασης, διάλυσης, ανασύστασης, διαίρεσης και υποδιαίρεσης σε κρατίδια

που προβάλλονταν ως κληρονόμοι των ρωμαίων Σελτσούκων. Και για να γίνουμε σαφέστεροι, αποτελούσαν πολιτειακά μορφώματαφυλών που μετατρέπονταν σε δυναστείες ασκώντας εξουσία σε μια συγκεκριμένη εδαφική περιοχή», Νεοκλής Σαρρής, ΟσμανικήΠραγματικότητα,εκδόσεις Αρσενίδη, σ. 66 κ.εξ. 

Page 112: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 112/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

είχε επικεφαλής τον Οσμάν Μπέη. Αρχικά είχε έναν χαλαρό δεσμό με το κράτος τωνΜογγόλων-Inhanli, στο οποίο κατέβαλλε φόρο. Αυτός όμως ο δεσμός διακόπηκε πολύ γρήγορα τηνπερίοδο ενδυνάμωσης του κρατιδίου. 

Το οθωμανικό μπεηλίκι την περίοδο ανάπτυξής του σύναψε σχέσεις με τους γείτονές του στη βάση

της επαγγελματικής συνεργασίας και όχι της ηγεμονικής υποταγής. Αυτή η κοινωνικο-πολιτιστικήεπαφή, που κράτησε μερικούς αιώνες, συμφιλίωσε όλες αυτές τις φυλές που προέρχονταν απόδιαφορετική ρίζα. Το καθεστώς αυτό δημιούργησε το απαραίτητο κλίμα εμπιστοσύνης για τηνπραγματοποίηση διάφορων συμμαχιών και ενώσεων. 

Το θέμα που μας ενδιαφέρει είναι οι επαφές που είχε ο ελληνικός πληθυσμός με τουςΤουρκομάνους, που ζούσαν στην περιοχή Sogut στα σύνορα του Βυζαντίου, στα χωριά και τιςκωμοπόλεις που είχαν αποσπαστεί από την κεντρική εξουσία και διοικούνταν από ανεξάρτητουςtekfur. Η επαφή αυτή αποτελεί την απαρχή βαθιά ριζωμένων και έντονων κοινωνικο-πολιτιστικώναλληλεπιδράσεων και μετασχηματισμών που κράτησαν αρκετούς αιώνες. 

Κρίνεται σκόπιμο στο σημείο αυτό να εστιάσουμε την προσοχή μας στην προσέγγιση αυτών τωνκοινωνιών, που είχαν διαφορετική θρησκεία και διαφορετικό οικονομικό επίπεδο, που στηρίζοντανκυρίως στη συνεργασία και όχι στη σύγκρουση. 

 β. Οι σχέσεις Βυζαντινών-Τούρκων πριν και μετά το Ματζικέρτ

Στην πραγματικότητα, η συνάντηση των Βυζαντινών με τους Τούρκους έγινε πολύ πριν από την αρχήτης χιλιετίας. Οι συναντήσεις όμως αυτές πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματακαι άσκησαν διαφορετική επιρροή, τόσο στον ελληνικό όσο και στον τουρκικό κόσμο. 

 Ήταν οι αρχές του έτους 700. Ο πόλεμος συμφερόντων στο εμπόριο μεταξιού έφερε σε σημείο

σύγκρουσης τους Βυζαντινούς και τους Πέρσες. Για τον ίδιο λόγο ήταν τεταμένες οι σχέσεις τωνΧαζάρων Τούρκων, που βρίσκονταν πάνω στον Δρόμο του Μεταξιού, με τους Πέρσες. Στο τέλος οιΒυζαντινοί συμμάχησαν με τους Τούρκους και πολέμησαν μαζί εναντίον των Περσών. 

Οι σχέσεις που σύναψαν οι Βυζαντινοί με τα τουρκικά φύλα στις αρχές της χιλιετίαςπραγματοποιήθηκαν σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο και είχαν διαφορετικό περιεχόμενο. Ηεπαφή αυτή λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο κατά την οποία είχαν διαλυθεί οι μηχανισμοί πουστήριζαν τη δύναμη του Βυζαντίου για περίπου χίλια χρόνια, το θησαυροφυλάκιό του είχε αδειάσει,οι πηγές εσόδων του είχαν στερέψει, το νόμισμά του είχε χάσει την αξία του, αλλά και πάλιπροσπαθούσε να σταθεί στα πόδια του. Η περίοδος της πρώτης χιλιετίας, όπως ήδη αναφέραμε,είναι η εποχή που τα τουρκικά φύλα εισέρρεαν στη δύση από δύο βασικούς βραχίονες, τον βορρά

και τον νότο. Έτσι, το Βυζάντιο ήρθε αντιμέτωπο με τις ορδές των τουρκικών φύλων κάτω από αυτέςτις ιστορικές συνθήκες. 

Το είδος, ο τρόπος και το περιεχόμενο της επαφής που είχαν οι Βυζαντινοί με τους Πετσενέκους,

τους Ούζους, τους Κουμάνους, που ήρθαν από τα βορειοδυτικά στη Μικρά Ασία, διαφοροποιούντανεντελώς από την επαφή που είχαν με τους Ογούζους, που ήρθαν κατά κύματα από τον νότο. Ταφύλα που ήρθαν από τα βορειοδυτικά, παρότι διατηρούσαν τα σημάδια του πολιτιστικούσυστήματος της Κεντρικής Ασίας, είχαν ζυμωθεί λόγω των συνεχών προελάσεών τους με τονισλαμικό πολιτισμό της Εγγύς Ανατολής και διέφεραν από τους άλλους Τουρκομάνους. Ήταννομάδες, λαφυραγωγοί, πλιατσικολόγοι, καταστροφείς και ανελέητοι πολεμιστές. Οι καταστροφέςπου προκάλεσαν το φθινόπωρο του 1064 στα Βαλκάνια, όπου έφτασαν μαζικά, ήταν τέτοιων

διαστάσεων, που έκαναν τον πληθυσμό της Ευρώπης να σκέπτεται τη φυγή και τη μετανάστευση. 

Page 113: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 113/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Τα τουρκικά φύλα που ήρθαν από τα βόρεια της Μαύρης Θάλασσας και τα οποία ονομάζονταιΠετσενέκοι, Ούζοι και Κουμάνοι είχαν ένα πολύ σοβαρό μειονέκτημα. Δεν είχαν κανένα συναίσθημαεθνικής εξάρτησης. Η στέρηση αυτού του εθνικού συναισθήματος πρόσφερε στους Βυζαντινούς τηδυνατότητα να ασκήσουν πολιτική αφανισμού του ενός φύλου από το άλλο. 

Η 29η Απριλίου 1091 είναι η ημέρα σφαγής των Πετσενέκων κατά τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασεμε τους Κουμάνους, στο πλευρό των οποίων πολεμούσαν και οι Βυζαντινοί. Ο αφανισμός τωνΠετσενέκων ήταν τέτοιος, που δεν επιβίωσε σχεδόν κανείς από αυτόν τον αδελφοκτόνο αγώνα. Μετον ίδιο τρόπο θα αφανιστούν στη συνέχεια οι Ούζοι και οι Κουμάνοι, από τους εμφυλίουςπολέμους δηλαδή, τις καταστροφές και τις αρρώστιες που συνεπάγονται αυτού του είδους οικαταστάσεις. Οι λίγοι που κατάφεραν να επιβιώσουν, είτε εγκαταστάθηκαν στο Βυζάντιο είτε τουςαφομοίωσαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια είτε τέλος έγιναν μισθοφόροι του βυζαντινού στρατού. 

Η επίδραση που άσκησαν οι καταστροφές των Πετσενέκων, Ούζων και Κουμάνων στα Βαλκάνιαείχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί αρνητική εικόνα γι' αυτούς στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, ηοποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα για όλους όσοι αργότερα ονομάστηκαν Τούρκοι. 

Στο σημείο αυτό θεωρουμε σκόπιμο να ανοίξουμε παρένθεση και να επισημάνουμε ένα παράδοξο.Αυτή είναι μια πραγματικότητα που οι Τούρκοι ιστορικοί προσποιούνται ότι την αγνοούν ή τηδιαστρεβλώνουν επιδεικτικά. 

Επιμένουν διαρκώς ότι: «Οι Ούζοι που πολεμούσαν στο πλευρό των Βυζαντινών στη μάχη τουΜατζικέρτ, όταν αντιλήφθηκαν ότι αυτοί που πολεμούσαν ήταν αδέλφια τους, πέρασαν στοστρατόπεδο των Σελτσούκων». 

Αυτό είναι λάθος για δύο λόγους: 

1. Ο στρατός του Αλπ Ασλάν, που αποτελούνταν σχεδόν από 300.000 άνδρες, σχηματίστηκε απόΚούρδους και Πέρσες από το Χορασάν και το Χουζιστάν138

2. Ο λόγος που οι Ούζοι εγκατέλειψαν τον βυζαντινό στρατό και πολέμησαν στο  πλευρό τωνΣελτσούκων ήταν ότι το βυζαντινό κράτος δεν πλήρωσε τους μισθούς τους

. Κατά συνέπεια, απέναντι στον βυζαντινόστρατό, που πολεμούσε με Ούζους στρατιώτες, υπήρχε ένας κοσμοπολίτικος στρατός ενόςκοσμοπολίτικου κράτους. Δεν ήταν τουρκικός ο στρατός. 

139

 

138  Umit Hasan, Turkiye Ταrihi, τόμ. Ι. σ.176. 

139  Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi  , σ. 419. 

. Όπως είναι γνωστό, οιΟύζοι ήταν μισθοφόροι του βυζαντινού στρατού και ο μοναδικός λόγος που πολεμούσαν ήταν τοοικονομικό κέρδος. Όταν δεν έπαιρναν τα χρήματά τους, δεν υπήρχε λόγος να πολεμήσουν και τότεέπαυε να ισχύει και η αφοσίωσή τους. Θα στρέψουν, μάλιστα, την πλάτη τους στον στρατό στονοποίο ανήκαν και θα τον υποχρεώσουν να καταβάλει το τίμημα της προδοσίας του, δηλαδή της μη

καταβολής του μισθού τους. Αυτό συνέβη στη μάχη του Ματζικέρτ. 

 Όσον αφορά τους ισχυρισμούς ότι οι Ούζοι αντιλήφθηκαν την παρουσία των ομοεθνών τους στομέτωπο των Σελτσούκων, μπορούμε να πούμε τα εξής. Ο στρατός των Σελτσούκων, όπωςαναφέραμε παραπάνω, ήταν ένα μεικτό στράτευμα που το αποτελούσαν Κούρδοι και Πέρσες. ΟιΚούρδοι και οι Πέρσες όμως δεν είναι ομοεθνείς των Τούρκων. Το να ισχυρίζεται, λοιπόν, κανείς ότιοι Ούζοι, που ήταν Τούρκοι, θεώρησαν ομοεθνείς τούς Πέρσες και τους Κούρδους, με τους οποίουςδιέφεραν στην εμφάνιση και μιλούσαν διαφορετική γλώσσα, προσβάλλει την ικανότητα αντίληψης 

και διάκρισης των ανθρώπων αυτών. 

Page 114: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 114/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Επίσης, ουδέποτε οι Ούζοι εξέφρασαν την επιθυμία να μάχονται πάντα στο πλευρό των ομοεθνώντους. Εάν διέθεταν μια τέτοια ευαισθησία, εάν πράγματι είχαν εθνική συνείδηση, δεν θασυμμαχούσαν είκοσι χρόνια μετά το Ματζικέρτ με τους Βυζαντινούς και δεν θα εξαφάνιζαν από τονκόσμο όλους τους Πετσενέκους. Εξάλλου, στον βυζαντινό στρατό μια σημαντική μερίδα Χαζάρων,Πετσενέκων και Ογούζων Τούρκων πολεμούσαν μαζί με τους Έλληνες, τους Γεωργιανούς, τους

Αρμενίους, τους Ρώσους, τους Φράγκους και τους Γερμανούς. Κατά συνέπεια, δεν ένιωθαν καμίανοσταλγία για τους ομοεθνείς τους, ούτε είχαν καμία επιθυμία να εγκαταλείψουν για χάρη τωνομοεθνών τους τις τάξεις του στρατού που υπηρετούσαν και να προσχωρήσουν στον αντίπαλο γιααυτόν τον λόγο. 

Πιστεύουμε, τελικά, ότι η στάση των Ούζων έναντι των Βυζαντινών δεν έχει καμία σχέση με ταεθνικά συναισθήματά τους, αλλά ήταν κυρίως πράξη εκδίκησης και ανησυχίας για τα χρήματα πουεπρόκειτο να εισπράξουν. Η ενέργειά τους αυτή φυσικά δεν είναι κατακριτέα. Εάν εξετάσει κανείςαντικειμενικά την ενέργεια των Ούζων, θα δικαιώσει τη συμπεριφορά τους. 

Η εθνική συνείδηση την εποχή εκείνη δεν ήταν ανεπτυγμένη σε καμία σχεδόν από τις προηγμένες

κοινωνίες, όχι μόνο στα τουρκικά φύλα. Συνεπώς, δεν μπορεί να περιμένει κανείς από αυτές τιςκοινωνίες να ενδιαφέρονται για τους ομοεθνείς τους. Οποιαδήποτε αντίθετη προσέγγιση σε αυτό τοθέμα δείχνει αδυναμία αντίληψης της αντικειμενικής πραγματικότητας των κοινωνικών επιστημών.Και ασφαλώς εκφράζει μια νοσηρή δυστυχία εκείνων που θεωρούν ότι η ιστορία αποτελείται απόεξολοθρευτικές πολεμικές νίκες της εθνότητας στην οποία ανήκουν, για χάρη της οποίαςδιαστρεβλώνουν την αλήθεια. Βέβαια, αυτή η δυστυχία, αυτή η μιζέρια είναι το τίμημα πουκαταβάλλουν εκείνοι που διαστρεβλώνουν την αντικειμενική πραγματικότητα, για να κάνουνπροσωπικές εκτιμήσεις. 

Τώρα κλείνουμε την παρένθεση και συνεχίζουμε. 

Ο ελληνικός πληθυσμός, που αποτελούσε τον βασικό παράγοντα του βυζαντινού κράτους,υποχρεώθηκε να μάθει να ζει με τα τουρκικά φύλα που ήρθαν από τα Βαλκάνια, από τα οποία τοκράτος έμεινε ανεπηρέαστο. Μετά τη μάχη του Ματζικέρτ το ίδιο συνέβη και με τα άλλα τουρκικάφύλα που ήρθαν από τα ανατολικά και τα νοτιοανατολικά. Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτές τιςαλλαγές και τους μετασχηματισμούς, θα πρέπει να εξετάσουμε ενδελεχέστερα τοκοινωνικο-πολιτιστικό πλαίσιο του Βυζαντίου. 

Page 115: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 115/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

III. ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 

 Όπως είναι γνωστό, το Βυζάντιο είναι μια αυτοκρατορία που προέκυψε από τον εξελληνισμό τηςΑνατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Την εποχή που αυτό γεννήθηκε και με σίγουρα βήματαβάδιζε στα ανατολικά, το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας ζούσε την περίοδο ανάπτυξης της

φεουδαρχίας. Η άνοδος της φεουδαρχίας σημαίνει την εξασθένιση της κεντρικής εξουσίας τηςΡώμης και την κάμψη της επιρροής της μπροστά στην καθημερινή αύξηση της ισχύος της νέαςαριστοκρατίας των γαιοκτημόνων. Με την πάροδο του χρόνου η αριστοκρατία, που απέκτησε τηναρμοδιότητα να φορολογεί, να διατηρεί στρατιωτική δύναμη, να δικάζει τους αγρότες πουδούλευαν στα κτήματά της, ανέκοψε τη σύναψη δεσμών μεταξύ των κατοίκων των αποικιών και τηςκεντρικής εξουσίας. Έτσι, η κεντρική εξουσία της Δυτικής Ρώμης απέκτησε συμβολικό πολιτικόχαρακτήρα, σε αντίθεση με την αριστοκρατία, που απέκτησε οικονομική και πολιτική δύναμη. 

Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που είχε κόψει τους οργανικούς της δεσμούς με τη Δυτική,παρακολουθούσε με προσοχή τη δημιουργία και την εξέλιξη αυτού του νέου μορφώματος. Ο φόβοςκαι η ανησυχία της μήπως φτάσει και αυτή στο ίδιο τέλος την πίεζε να κατανοήσει τα αίτια που

οδήγησαν σε αυτές τις εξελίξεις και να εφευρίσκει τις σωστές λύσεις σε όλα τα προβλήματα πουπροέκυπταν. 

 Όταν εξετάζει κανείς το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα στο οποίο εδραζόταν η δομή και ηλειτουργία του κρατικού μηχανισμού στο Βυζάντιο, αντιλαμβάνεται, αφού λάβει φυσικά υπ' όψιντου και τη σχεδόν χιλιόχρονη ύπαρξη αυτής της δομής, ότι οι Βυζαντινοί φρόντισαν έγκαιρα ναεπισημάνουν τα αίτια της γένεσης του μορφώματος της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ότιαντιμετώπισαν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τα προβλήματα που προέκυψαν. 

Θα ρίξουμε μια ματιά στις χαρακτηριστικές ιδιότητες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι οποίες τηνκατέστησαν τόσο μακρόβια. 

1. Οικονομικό σύστημα 

 Όπως μπορεί να υποθέσει κανείς, υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της οικονομικής και στρατιωτικήςδύναμης ενός κράτους και της ιστορικής του ύπαρξης. Όσο πιο εύρωστο είναι το ταμείο τουκράτους, όσο καλύτερη είναι η στρατιωτική του οργάνωση, τόσο μεγαλύτερη είναι η δύναμή του καιτόσο μακρότερος ο βίος του. Αυτή η πραγματικότητα φανερώνει ότι το πρόβλημα τηςδιακυβέρνησης συνίσταται στην αναζήτηση τρόπων για την ενίσχυση του κράτους και τη διατήρησητης εξουσίας του για πολύ μεγάλο χρόνο. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μετά τηναπομάκρυνσή της από τη Δυτική, προέβη σε διάφορες αναζητήσεις, μαθαίνοντας και από τοπάθημα της δεύτερης, για να διατηρήσει ισχυρή την κεντρική εξουσία της και να μπορέσει να είναιόσο το δυνατό μακροβιότερη. 

Διαπιστώνουμε ότι αρχικά επέμενε να παρεμποδίζει την εμφάνιση του φαινομένου τηςαποκέντρωσης -με τον έλεγχο των εσόδων και της στρατιωτικής οργάνωσης- η οποία θα μπορούσενα δυναμιτίσει την κεντρική εξουσία. Προσπάθησε να ανακόψει την αποκέντρωση και, αντιθέτως,ενίσχυσε την κεντρική εξουσία. 

Η ανάπτυξη της κεντρικής εξουσίας του Βυζαντίου ξεκινάει από τα στηρίγματα της κρατικήςεξουσίας, τα οποία πολύ εύστοχα ο Ostrogorsky αποκαλεί «κολόνες αντιστήριξης». Η μία από αυτέςτις κολόνες είναι «οι απελευθερωμένοι σκλάβοι που εγκαταστάθηκαν στα  εδάφη τηςαυτοκρατορίας για να καλλιεργούν τη γη και να υπερασπίζονται το κράτος». Οι απελευθερωμένοισκλάβοι, με τους φόρους που κατέβαλλαν στο δημόσιο ταμείο από τα έσοδα της γεωργίας και το

Page 116: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 116/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ανθρώπινο δυναμικό που πρόσφεραν στον στρατό, αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά και το στήριγμα τηςκεντρικής εξουσίας. 

Το κράτος έκανε το πρώτο του βήμα για το θέμα αυτό με την έκδοση του Νόμου για τη Γεωργία (7οςαιώνας). Με την εφαρμογή αυτού του νόμου, που εξασφάλιζε την κοινωνική και οικονομική

ανεξαρτησία των αγροτών, καταργήθηκε σταδιακά, όπως είχαν προβλέψει, το καθεστώς τωνδουλοπαροικιών. Έτσι, οι απελευθερωμένοι σκλάβοι έγιναν οι στυλοβάτες του δημόσιου ταμείουκαι του στρατού. Αλλά πρέπει να τονίσουμε ότι η απελευθέρωση των σκλάβων δεν παραπέμπει στιςέννοιες που φέρνουν στον νου οι λέξεις ανεξαρτητοποίηση-απελευθέρωση, δηλαδή στην ελεύθερησυμπεριφορά των πρώην σκλάβων, στην ισότητα, στην ευημερία και στη δημοκρατία. Ηαπελευθέρωση των αγροτών στο Βυζάντιο σήμαινε απλά την κατάργηση της εξάρτησής τους απότην εξουσία της αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων. Κατά συνέπεια, ο αγροτικός και γεωργικός φόροςυπήρξε μια πηγή εσόδων τα οποία πήγαιναν απευθείας στην κεντρική εξουσία μέσω τωνυπαλλήλων της. Με τον τρόπο αυτόν το Βυζάντιο κατάφερε να δημιουργήσει τη σημαντικότερηπηγή πλούτου του, που το συντήρησε επί αιώνες και παρεμπόδισε τη γένεση και την ανάπτυξη τουφαινομένου της αποκέντρωσης της εξουσίας, παρεμποδίζοντας για ένα διάστημα το ιστορικό

γίγνεσθαι. 

Παρατηρούμε, επίσης, ότι κρατούσε υπό αυστηρό έλεγχο και επιτήρηση την παραγωγή τωνεπαγγελματοβιοτεχνών με τις λάντζες (συντεχνίες). Το  κράτος έλεγχε με τις λάντζες όχι μόνο τηβιοτεχνική παραγωγή, αλλά και τις εμπορικές δραστηριότητες. 

 Όπως είναι γνωστό, οι λάντζες ήταν επαγγελματικές ενώσεις ή οργανώσεις αλληλοβοήθειας καιστήριξης που αποφάσιζαν διά μέσου των εκπροσώπων τους και για λογαριασμό των εργαζομένωντο ύψος της παραγωγής, την αμοιβή των εργαζομένων και την τιμή των προϊόντων. Βέβαια, τουςεκπροσώπους αυτών των συντεχνιών τους εξέλεγαν οι αρχιμάστορες, όμως το κράτος μετέτρεψε τιςλάντζες σε οργανώσεις που εργάζονταν για λογαριασμό του, είτε διορίζοντας τους προέδρους τους

είτε διορίζοντας εγκάθετους υπαλλήλους του σε αυτές. Αυτός ήταν ο λόγος που οι συντεχνίες τουΒυζαντίου φαίνεται να λειτουργούσαν με σκοπό όχι «να εξυπηρετούν τα συμφέροντα τωνπαραγωγών και των εμπόρων, αλλά κυρίως του κράτους και των καταναλωτών, και να ελέγχουνκαλύτερα την οικονομική ζωή πολιτών της αυτοκρατορίας»140

Η σχέση του κράτους με την οικονομική ζωή δεν περιοριζόταν μόνο σε αυτά. Το κράτος, που είχεδημιουργήσει τους μηχανισμούς απευθείας είσπραξης των γεωργικών φόρων και έλεγχε τηβιοτεχνική παραγωγή και το εμπόριο με τις λάντζες, επωμίστηκε και την ευθύνη «της δημιουργίαςκαι του ελέγχου βιομηχανιών και εργαστηρίων»

.

141

 

140  Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi  , σ. 237. 

141  Tamara Talbot Rice, Bizans'ta Günlük Yaşam, σ. 147. 

.

 Έφτιαξε μονοπώλια, ρύθμισε τα θέματα εισαγωγών και εξαγωγών, καθόρισε τους δασμούς και τα

παράβολα των τελωνείων. Επιπλέον, εξανάγκασε διά της βίας ένα μέρος του σλαβικού πληθυσμούπου ζούσε στα Βαλκάνια να εγκατασταθεί στα εύφορα, αλλά ακατοίκητα εδάφη της Μικράς Ασίας,για να αυξήσει την αγροτική παραγωγή. 

 Όπως φαίνεται, το κράτος στο Βυζάντιο είχε έναν καθοριστικό ρόλο τόσο ως προς τονπροσανατολισμό όσο και ως προς τον έλεγχο της οικονομικής ζωής. Όμως ο μηχανισμός πουέφτιαξε δεν είχε εκείνες τις ιδιότητες με τις οποίες θα αντιστεκόταν εσαεί στη διαλεκτική της φύσης.Η αλλαγή, αργά ή γρήγορα, θα κατέστρεφε τους μηχανισμούς του και στο τέλος θα το έκανε δέσμιότου. 

Page 117: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 117/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

2. Στρατιωτικό σύστημα 

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε φτιάξει ένα στρατιωτικό σύστημα που την καθιστούσε ισχυρότερηκαι ασυναγώνιστη από όλες τις άλλες δυνάμεις που την περιέβαλλαν. Αυτό ήταν το «σύστημα τωνθεμάτων», που στηριζόταν στους απελευθερωμένους αγρότες και διακρινόταν για την υψηλή

τεχνολογία του. 

Οι στρατιώτες που επάνδρωναν τις στρατιωτικές μονάδες που αποτελούσαν τη βάση του αμυντικούκαι επιθετικού συστήματος του Βυζαντίου ήταν ταυτόχρονα και οι αγρότες που ασχολούνταν με τηγεωργική παραγωγή. Οι άνθρωποι αυτοί, λόγω της στρατιωτικής ιδιότητάς τους, μπορούσαν νασυμπεριφερθούν ως επαγγελματίες σε περίπτωση που δέχονταν επίθεση. Ταυτόχρονα όμως είχαντο συναίσθημα της ηθικής υπεροχής προκειμένου να προστατεύουν, αλλά και να επεκτείνουν ταόρια της γης που καλλιεργούσαν. Τα εδάφη της αυτοκρατορίας ήταν ταυτόχρονα και δικά τους. Έτσι, οι άνθρωποι αυτοί, που ήταν πολύ καλά εκπαιδευμένοι στρατιώτες και είχαν εξοπλιστεί μεόλα τα τεχνολογικά μέσα, την ώρα που προστάτευαν τα εδάφη της αυτοκρατορίας προστάτευαν καιτη δική τους γη. 

Το σύστημα των θεμάτων υπήρξε το βασικό στήριγμα του κράτους μέχρι το 1025. Έπειτα τοσύστημα κατέρρευσε, εξαιτίας της ανάπτυξης και ενίσχυσης της αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων,και το κράτος αναγκάστηκε να εφαρμόσει ένα διαφορετικό σύστημα που το ονόμασε «πρόνοια». 

Το σύστημα της πρόνοιας στην ουσία ήταν η διανομή του δικαιώματος χρήσης της γης στηνκυρίαρχη τάξη ως αντάλλαγμα για την παροχή των στρατιωτικών της υπηρεσιών. Η αριστοκρατία,που αποκτούσε το δικαίωμα χρήσης της γης, είχε την υποχρέωση να προσφέρει στο κράτος τούςστρατιώτες που εκπαίδευε. Αυτό το στρατιωτικό σύστημα, που αντικατοπτρίζει τις νέεςκοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, συμπυκνώνει τον κυρίαρχο ανταγωνισμό μεταξύ κεντρικήςεξουσίας και αποκέντρωσης. Παρ' όλα αυτά όμως εξασφάλισε τη διατήρηση της ύπαρξης και της

δύναμης του Βυζαντίου για ένα ακόμα χρονικό διάστημα. 

3. Θρησκευτικοί φορείς (θεσμοί) 

Ο Ostrogorsky λέει: «Η νίκη του Χριστιανισμού και η μεταφορά στην Ανατολή του εξελληνισμένουκρατικού μηχανισμού συμβολίζει την έναρξη της βυζαντινής περιόδου»142

Ο σταδιακός εκχριστιανισμός της ζωής, η μετατροπή του Βυζαντίου σε κάστρο της Ορθοδοξίας, ησυγκέντρωση στο πρόσωπο του Αυτοκράτορα των πολιτικών και θρησκευτικών εξουσιών δεν ήταντυχαίες εξελίξεις, αλλά μια έκφραση της συνειδητής πολιτικής που εφαρμόστηκε για την εδραίωση

και την ενίσχυση της δύναμης και της εξουσίας της μοναρχίας μέχρι την αιωνιότητα. Οι κύκλοι τηςεξουσίας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που φοβόνταν τις εξεγέρσεις των σκλάβων καιτων αποικιών της Δυτικής Ευρώπης, ήλπιζαν να ιδρύσουν ένα κράτος που θα  το ενώνει μια ενιαίαθρησκεία, που θα έχει διάρκεια. Επίσης, ήλπιζαν ότι «η Εκκλησία θα κατάφερνε να   ενώσειπνευματικά και ψυχικά τους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευομένους»

.

143

 

142  Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, σ. 25. 

143  M.V. Levčenko, Vizantiyskiy Vremennik II. 1949, σ. 13 και G.L. Seidler, Bizans Siyasal Düşüncesi  , σ. 25). 

. Με αυτή τη σκέψηεπικέντρωσαν την προσοχή τους στον χριστιανισμό και προσπάθησαν να τον διαδώσουν. Στο σημείοαυτό πρέπει αμέσως να πούμε ότι δεν έκαναν λάθος στις εκτιμήσεις τους. Πράγματι, οχριστιανισμός επισφράγισε τον χρόνο επιβίωσης της αυτοκρατορίας και ενήργησε σαν συγκολλητικήύλη μεταξύ κοινωνικών τάξεων που είχαν διαφορετική φυλετική καταγωγή. 

Page 118: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 118/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Η διάδοση του χριστιανισμού και η ανάπτυξή του ως θρησκευτικού συστήματος δεν είναιφαινόμενο που εμφανίστηκε από μόνο του με την υιοθέτηση αυτής της θρησκείας εκ μέρους τηςμοναρχίας. Το γεγονός αυτό είναι μια εξέλιξη που πραγματοποιήθηκε με τη συνειδητή ενίσχυση τηςοργάνωσης της Εκκλησίας. Ενισχυμένη η Εκκλησία από τη μοναρχία, ανέλαβε πολλές αρμοδιότητεςκαι ρόλους στον κοινωνικό και τον δημόσιο τομέα. Έτσι, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες που έκαναν τον

χριστιανισμό επίσημη θρησκεία του κράτους διατήρησαν το δικαίωμα να έχουν τον τελευταίο λόγοσε όλα τα προβλήματα της Ανατολικής Εκκλησίας· παραχώρησαν όμως στους επισκόπους και πολλάδικαιώματα, όπως να ανακοινώνουν τους νόμους του Αυτοκράτορα, να φτιάχνουν και ναλειτουργούν νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και πανδοχεία. 

Η διάδοση του χριστιανισμού είχε ως επακόλουθο τον εξελληνισμό των διαφορετικών φυλών πουζούσαν εντός των ορίων της αυτοκρατορίας. Και η Εκκλησία εργάστηκε σκληρά προς αυτή τηνκατεύθυνση. Για παράδειγμα, η Αντιόχεια και η Αλεξάνδρεια συμπεριλήφθηκαν συνειδητά στακέντρα της Ορθοδοξίας. Οι λαοί που ζούσαν σε αυτές τις περιοχές μαζί με τη χριστιανική θρησκείαέμαθαν την ελληνική γλώσσα και με την πάροδο του χρόνου τέθηκαν στη σφαίρα επιρροής τουελληνικού πολιτισμού και εξελληνίστηκαν. 

Μπορούμε να πούμε ότι η Εκκλησία, που υπήρξε ένα από τα θεμελιώδη στηρίγματα τηςχριστιανικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη χιλιόχρονη ιστορική διαδρομή της, άσκησε με επιτυχίατο λειτούργημά της. 

Βασικά στηρίγματα της μακρόχρονης δυναμικής πορείας του Βυζαντίου ήταν ο χριστιανισμός, τοισχυρό διοικητικό-στρατιωτικό, οικονομικό  και φορολογικό σύστημα, που πρόσφερε κυρίως τηδυνατότητα ανάπτυξης των αστικών κέντρων, και ο δυναμικός χαρακτήρας του ελληνικούπολιτισμού, χαρακτήρας που χρονολογείται από τους κλασικούς χρόνους. Το Βυζάντιο υπήρξε χάρησε αυτά, και χάρη σε αυτά στάθηκε όρθιο και απέκτησε την ταυτότητα του ισχυρότερουπολιτιστικού και διαφωτιστικού κέντρου του κόσμου. Πρέπει να τονίσουμε όμως ότι αυτή η

μακρόχρονη πορεία δεν έχει γραμμική μορφή. Έφτασε στο απόγειο της ανάπτυξης ανεβαίνονταςσκαλί σκαλί και κατέρρευσε κατεβαίνοντας επίσης σκαλί σκαλί. 

 Όταν εξετάσει κανείς καλά τη διάρκεια ζωής της αυτοκρατορίας, διαπιστώνει ότι οι ίδιοι μηχανισμοίπου την απογείωσαν, την οδήγησαν με τις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις τους στην κατάρρευση.Πώς συνέβη αυτό; Ποιος είναι ο απολογισμός της αποδυνάμωσης και της κατάρρευσης; 

4. Η αποδυνάμωση και η πτώση του Βυζαντίου 

α. Οι αντιφάσεις που υπήρχαν στον μηχανισμό διακυβέρνησης

 Όπως είπαμε, η βασική δύναμη στήριξης και επιβίωσης της αυτοκρατορίας ήταν οι διοικητικοί,στρατιωτικοί και  θρησκευτικοί μηχανισμοί που η ίδια διαμόρφωσε. Το Βυζάντιο είχε στηρίξει τηνύπαρξη και τη διαιώνισή του σε αυτούς τους θεσμούς. Καθένας όμως από αυτούς ενείχε πολλέςαντιφάσεις που θα οδηγούσαν μακροπρόθεσμα στην αποδυνάμωση και την κατάρρευση. 

Για παράδειγμα, τα μέλη του δικτύου των γραφειοκρατών που είχαν αναλάβει για λογαριασμό τουκράτους πολλές αρμοδιότητες της οικονομικής και κοινωνικής ζωής είχαν την τάση να αποκτούνατομική περιουσία. Το σύστημα των θεμάτων, που συνέβαλε θετικά στη λειτουργία του κράτους,δεν μπορούσε να παρεμποδίσει την αριστοκρατία των υπαλλήλων να αποκτήσουν δική τουςατομική περιουσία. 

Δηλαδή στα εδάφη του Βυζαντίου, παράλληλα με τα θέματα, υπήρχαν και τα ιδιωτικά αρχοντικά.

Page 119: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 119/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Αυτά όμως δεν κατάφεραν μέχρι ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να παίξουν καθοριστικό ρόλοστην κοινωνικο-οικονομική δομή του Βυζαντίου, γιατί η κεντρική εξουσία περιόριζε την ανάπτυξήτους. Και ήταν αναγκασμένη να την περιορίζει, γιατί η επιβίωσή της εξαρτιόταν από τον φόρο πουπλήρωναν οι αγρότες και από την ανεξαρτησία των αγροτών που στρατολογούνταν σύμφωνα με τοσύστημα των θεμάτων. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του περιορισμού το συναντάμε

στους νόμους του Βασιλείου Β' (976-1025). Ο Βασίλειος Β' δοκίμασε πολλούς τρόπους για ναπροστατεύσει τη γη των αγροτών και των στρατιωτών από την αριστοκρατία των υπαλλήλων, πουείχαν μεταβληθεί σε αριστοκρατία γαιοκτημόνων. Για παράδειγμα, μετέφερε τη φορολογία τωναγροτών σε εκείνους που είχαν αποκτήσει μεγάλη ακίνητη περιουσία, δήμευσε τη γη πουαπέκτησαν  σε βάρος των φτωχών αγροτών ορισμένοι επιτήδειοι και την επέστρεψε στους πρώηνιδιοκτήτες της. Παρ' όλα αυτά, αναγκάστηκε να προβεί και στη φυσική εξόντωση ορισμένωνπροσώπων που είχαν ενισχυθεί πολύ, παρά τη δήμευση των ακινήτων τους. 

 Όλα αυτά τα προληπτικά μέτρα κατάφεραν να περιορίσουν για ένα χρονικό διάστημα τηδραστηριότητα και την ανάπτυξη της αριστοκρατίας των υπαλλήλων, που είχε μετατραπεί σεαριστοκρατία γαιοκτημόνων. Η φεουδαρχική αριστοκρατία έσπασε σχεδόν τα δεσμά της μετά τον

Βασίλειο Β' και πέρασε σε μια περίοδο αχαλίνωτης ανάπτυξης και απόκτησης ισχύος. Αυτά ήτανσοβαρές ενδείξεις για το ότι πολύ σύντομα θα «χτυπούσαν τα σήμαντρα» και για το Βυζάντιο. 

Από την άλλη πλευρά, το σύστημα των θεμάτων, που στηριζόταν στους απελευθερωμένουςαγρότες, οι οποίοι πλήρωναν τους γεωργικούς φόρους και επάνδρωναν τον στρατό, είχε στη δομήτου μια αντίφαση που μπορούσε να αποτελέσει κίνδυνο για το μέλλον της κεντρικής εξουσίας.Αυτός ο κίνδυνος σχετίζεται με την τάση που είχαν οι διοικητές των θεμάτων, δηλαδή  οι στρατηγοί-οι οποίοι ήταν περιβεβλημένοι με εξουσίες και αρμοδιότητες, όπως οι έπαρχοι και οι άλλοιγραφειοκράτες-, να ενεργούν για το δικό τους συμφέρον, να αποκτούν δύναμη και ατομικήπεριουσία. Η τάση αυτή αποτελούσε τον σπόρο της φθοράς και της διάλυσης του συστήματος τωνθεμάτων. 

Παρόμοια τάση παρατηρούμε και στους κόλπους της Εκκλησίας, που ήταν ο άλλος στυλοβάτης τουκράτους. Η Εκκλησία, που είχε ως μοναδικό στόχο της τη διάδοση της χριστιανικής θρησκείας και θαενεργούσε σαν συγκολλητική ύλη για την πνευματική και πολιτική ένωση των διαφορετικών ταξικώνκαι φυλετικών ομάδων για τη διαιώνιση του κράτους, αποκτούσε διαρκώς και μεγαλύτερη δύναμη.Η ενίσχυση της Εκκλησίας και της οργάνωσής της σήμαινε ταυτόχρονα και ότι τα μέλη της αποκτούνδύναμη. Και ασφαλώς αυτή η δύναμη δεν αφορούσε μόνο τον πνευματικό κόσμο, αλλάπεριλάμβανε και τον υλικό. Κατά συνέπεια, ο θεσμός αυτός, που υπήρχε για τη διαιώνιση τηςδύναμης της αυτοκρατορίας, ενείχε τον κίνδυνο να μετατραπεί η Εκκλησία σε αυτόνομη δύναμηενάντια στην εξουσία. 

Αυτοί ήταν οι θεσμοί που δημιούργησε το Βυζάντιο. Οι ίδιοι θεσμοί όμως με τους σπόρουςδιάλυσης και κατάρρευσης που περιείχαν προκάλεσαν και την καταστροφή του. 

 Όπως είναι γνωστό, όλοι οι σπόροι έχουν την τάση να βλαστάνουν. Βέβαια, κάτι τέτοιοεπιτυγχάνεται μόνο με τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών. Και πριν από την εποχή τουΒασιλείου Β' υπήρχε ο κίνδυνος να σκάσουν οι σπόροι και να βλαστίσουν. Κατά διαστήματα,μάλιστα, βλάστισαν, αλλά δεν ήταν ώριμες οι συνθήκες, ώστε να μεγαλώσει ο βλαστός και να γίνειφυτό, γιατί το κράτος είχε τις εσωτερικές νεανικές δυνάμεις να ενισχυθεί και να ανακτήσει τιςδυνάμεις του. Γι' αυτόν τον λόγο οι αδυναμίες των αυτοκρατόρων που δεν είχαν ατομική βούλησηκαι ικανότητα να ασκήσουν τα καθήκοντά τους δεν οδήγησαν στην κατάρρευση την αυτοκρατορία.Δεν χρειάστηκε πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, για να ανασυγκροτηθεί το κράτος και να ανακτήσει

τη δύναμή του. 

Page 120: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 120/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Οι διάδοχοι όμως του Βασιλείου Β' δεν επέδειξαν τη βούληση και τη δύναμη του προκατόχου τους,ώστε να παρεμποδίσουν τους γαιοκτήμονες να ανακτήσουν τη χαμένη τους δύναμη και να σώσουντους μικροϊδιοκτήτες γης από τα δόντια των μεγάλων. Επιπλέον, δεν συνέχισαν να αγωνίζονταιενάντια στη μετατροπή των υπαλλήλων, των στρατιωτικών και των κληρικών σε φεουδαρχικήαριστοκρατία. Πολλές φορές, μάλιστα, συμπεριφέρθηκαν ως εκπρόσωποι των πιο δυνατών από

αυτούς. 

 β. Η ανάπτυξη της αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων

Οι εξελίξεις διατυμπάνιζαν την ανάπτυξη του φαινομένου της φεουδαρχίας στη Δυτική ΡωμαϊκήΑυτοκρατορία την εποχή που ιδρυόταν το Βυζάντιο. Σχεδόν επτά-οκτώ αιώνες μετά η Ανατολή έζησεπαρόμοιες καταστάσεις με αυτές που είχε βιώσει η Δύση. 

Μετά τον Βασίλειο Β' η φεουδαρχική αριστοκρατία πήρε τα ηνία της εξουσίας στα χέρια της.Αύξαναν σταδιακά τις ιδιοκτησίες τους και μετέτρεπαν σε κολλήγους τους αγρότες, οι οποίοι είχανλυγίσει από τους πολέμους, από τις ξηρασίες, που μείωναν τις σοδιές τους, και από τις επιδημίες

πανώλης. Τα προνόμια της φεουδαρχικής αριστοκρατίας είχαν διευρυνθεί τόσο, που έφθανανακόμα και στο σημείο να εξαιρούνται από τη φορολογία. 

Από την άλλη πλευρά, οι στρατηγοί είχαν βρει τον τρόπο να σφετερίζονται τη γη που ανήκε στιςμονάδες τους και την οποία είχαν την ευθύνη να καλλιεργούν. Στην τάξη δηλαδή της αριστοκρατίαςτων γαιοκτημόνων συγκαταλέγονται τώρα και εκείνοι που προέρχονταν από τον στρατό. Και αυτοίθα καταφέρουν στη συνέχεια, ασκώντας πιέσεις στην κεντρική εξουσία, να αποκτήσουν το δικαίωμααπαλλαγής τους από τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. 

 Όσον αφορά την Εκκλησία -η οποία είχε πάντα την υποστήριξη και τη βοήθεια του κράτους τόσοόταν πολεμούσε τις αιρέσεις που εμφανίστηκαν στους κόλπους της κατά τη διάρκεια της διάδοσης

του χριστιανισμού, όσο και όταν ασκούσε τα καθήκοντά της στη δημόσια ζωή-απέκτησε με τονκαιρό πολύ μεγάλη πνευματική δύναμη και περιουσία. Η Εκκλησία απέκτησε, είτε με δωρεές είτε μεβίαιες καταλήψεις είτε με ευκαιριακές αγορές, πολυάριθμα ακίνητα. Αυτές τις τεράστιες εκτάσειςασφαλώς τις καλλιεργούσαν οι αγρότες για λογαριασμό της Εκκλησίας και τα έσοδα πουαποκτούσαν συνέβαλλαν στον ακόμα μεγαλύτερο πλουτισμό της. Με λίγα λόγια, η Εκκλησία και οκλήρος μετατράπηκαν σε έναν παράγοντα που ενίσχυε βαθιά την κλασική φεουδαρχία στοΒυζάντιο. 

γ. Η εδραίωση της φεουδαρχίας και οι επιπτώσεις της στην κεντρική εξουσία

Τι σημαίνει  η εξάπλωση της φεουδαρχίας στο Βυζάντιο; Πρώτα από όλα, σημαίνει τη σταδιακή

μείωση του αριθμού των απελευθερωμένων αγροτών που ήταν αναγκασμένοι να καταβάλλουν τουςφόρους τους απευθείας στην κεντρική εξουσία. Οι απελευθερωμένοι αγρότες μετατράπηκαν σεκολλήγους που καλλιεργούσαν τις μεγάλες εκτάσεις της φεουδαρχικής αριστοκρατίας. Κατάσυνέπεια, η μεγαλύτερη πηγή εσόδων του δημόσιου ταμείου, δηλαδή οι φόροι που κατέβαλλαν οιαπελευθερωμένοι αγρότες, κόντευε να στερέψει. Το κράτος εκτός από τους αγρότες έχασε και τιςμεγάλες εύφορες εκτάσεις του, που τις άρπαξαν οι στρατιωτικοί, οι υπάλληλοι και οι κληρικοί. Οικύκλοι δηλαδή που δεν συνεισέφεραν καθόλου στον κρατικό κορβανά. Η οικονομική κρίση έγινεπολύ σοβαρό πρόβλημα. 

Μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της εδραίωσης της φεουδαρχίας ήταν η κατάρρευση τουσυστήματος των θεμάτων. Η απαλλαγή των στρατηγών, που είχαν μετατραπεί σε αριστοκρατία

γαιοκτημόνων, από τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις έναντι καταβολής χρημάτων διέβρωσε τοσύστημα και λίγο αργότερα το αχρήστευσε. Η κατάρρευση του συστήματος των θεμάτων σήμανε

Page 121: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 121/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

την αδρανοποίηση ενός ακόμα ζωτικού οργάνου του κράτους. 

Μετά την απενεργοποίηση του συστήματος των θεμάτων το κράτος, που δεν είχε τον απαιτούμενοστρατό για την άμυνά του, αναγκάστηκε την εποχή του αυτοκράτορα Αλεξίου (1042-1055) νααναπτύξει το σύστημα της πρόνοιας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του συστήματος αυτού, που στους

Σελτσούκους ονομαζόταν ikta και στους Οθωμανούς τιμάριο, είναι ότι αυτός που είχε την πρόνοιαείχε το δικαίωμα να καρπώνεται όλα τα έσοδα από την περιουσία του και το δικαίωμα ναεισπράττει τους φόρους που όφειλαν οι εκμισθωτές του, υπό την προϋπόθεση να συντηρεί έναναριθμό στρατιωτών και να συμμετέχει και ο ίδιος με τον κατάλληλο οπλισμό στον στρατό. Βάσειαυτού του συστήματος, ο κάτοχος της πρόνοιας είχε το δικαίωμα της αποκλειστικής χρήσης της γης,που του ανήκε μέχρι τον θάνατό του. Έπειτα η γη περιερχόταν ξανά στην ιδιοκτησία του κράτους. 

Η πρόνοια υπήρξε ένα σύστημα που επιλέχθηκε για την επίλυση του αμυντικού προβλήματος τηςχώρας, δεν άργησε όμως να μετατραπεί σε στοιχείο που συνέβαλε στην εδραίωση της φεουδαρχίας.Γιατί αργότερα, σε αντίθεση με την αρχική σκέψη, η γη μετατράπηκε αναπόφευκτα σε περιουσίαεκείνου που κατείχε την πρόνοια. Αυτό είχε ως συνέπεια τον κατακερματισμό των εδαφών της

αυτοκρατορίας και τη διανομή τους στην αριστοκρατία των γαιοκτημόνων. Έτσι, η πολιτική εξουσίααπέκτησε πολυάριθμες ισχυρές εστίες επιρροής. 

Είναι ολοφάνερο ότι με τη μετατροπή της πρόνοιας σε ιδιωτική περιουσία θα μειώνονταν τα έσοδατου δημόσιου ταμείου και το κράτος θα αντιμετώπιζε δυσκολίες στην ανεύρεση στρατιωτών. Ηλύση που βρήκε το κράτος στο στάδιο αυτό για να αντιμετωπίσει τα αμυντικά του προβλήματα ήτανη σύσταση στρατού μισθοφόρων. Το Βυζάντιο βρίσκεται σε πτωτική πορεία πλησιάζοντας μειλιγγιώδη ταχύτητα προς το αναπόφευκτο τέλος. 

Μετά από όλα αυτά μπορούμε να πούμε τα εξής: Οι δυνάμεις που στήριξαν για αιώνες το Βυζάντιο,δηλαδή οι γραφειοκράτες, που είχαν επωμιστεί τη διαιώνιση της εξουσίας με την οργάνωση του

κρατικού μηχανισμού, οι στρατιωτικοί, που είχαν αναλάβει την αμυντική θωράκιση και επέκτασητης χώρας, και οι επίσκοποι, που ήταν επιφορτισμένοι με την ευθύνη της επίσημης διδασκαλίας τωνπολιτών, όταν άρχισαν να χρησιμοποιούν τη δύναμη και τις αρμοδιότητες που τους εκχωρήθηκανγια τον ατομικό πλουτισμό και τη δική τους αυτονομία, μετατράπηκαν σε φεουδάρχες καιδυναμίτισαν τα θεμέλια της αυτοκρατορίας. 

Η επιρροή που άσκησε αυτό το φαινόμενο, τόσο στην κεντρική εξουσία -μοναρχία όσο και στιςλαϊκές μάζες, ήταν ίδια. Επρόκειτο για την εξαθλίωση της αρπαγής του μεριδίου ενός εκάστου. 

δ. Τα απελπισμένα σπαράγματα της μοναρχίας

Τι έκανε η μοναρχία που έμεινε άπραγη στην ανάπτυξη της φεουδαρχικής αριστοκρατίας, πουέχασε την εμπιστοσύνη της στους γραφειοκράτες, που είδε την κατάρρευση του αμυντικούσυστήματος της χώρας και την εξαπάτησή της από την Εκκλησία; Τι έκανε για να ξεφύγει από αυτότο τέλμα; Στην ουσία δεν μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα. Κάθε τρόπος που έβρισκε για νααντιμετωπίσει ένα πρόβλημα τελικά στρεφόταν εναντίον της. 

Για παράδειγμα, για να γεμίσει τα άδεια δημόσια ταμεία, κατά την κοπή των νομισμάτωνχρησιμοποίησε ευτελή μέταλλα στις προσμείξεις χρυσού. Αυτό όμως είχε ως συνέπεια να χάσουν τανομίσματα την αξία και τη δύναμή τους. 

Με την πίεση των στρατηγών, αλλά και για να περιορίσει τα έξοδα, απάλλαξε τη φεουδαρχική

αριστοκρατία από την υποχρέωση της στρατιωτικής θητείας. Αυτή η ενέργεια όμως είχε ωςαποτέλεσμα την κατάρρευση του συστήματος των θεμάτων. 

Page 122: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 122/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Αντικατέστησαν το σύστημα των θεμάτων με αυτό της πρόνοιας. Αλλά και αυτό το σύστημα λίγοαργότερα μετατράπηκε σε πυλώνα της φεουδαρχίας, που βρήκε τρόπο να αποφύγει την υποχρέωσηγια εκπαίδευση και συντήρηση στρατού. 

Η μοναρχία δεν είχε καμία άλλη επιλογή για την αμυντική θωράκιση της αυτοκρατορίας πέρα από

τη σύσταση στρατού μισθοφόρων. Βέβαια, το βάρος της συντήρησης αυτού του στρατού έπεσε στιςπλάτες των κοινωνικών στρωμάτων που δεν ανήκαν στη φεουδαρχική αριστοκρατία, δηλαδή δενήταν γραφειοκράτες, στρατιωτικοί και κληρικοί. Έτσι, η καταπιεστική οικονομική στενοχώριαπροδιέγραψε ένα κοινό πεπρωμένο για τη μοναρχία και γι' αυτές τις κοινωνικές ομάδες. Το κράτοςέφτιαξε στρατό μισθοφόρων, όμως αυτός δεν μπορούσε να συγκριθεί, τόσο ως προς τον αριθμό τωνανδρών όσο και ως προς τον τεχνικό εξοπλισμό και την ηθική υπεροχή, με τον στρατό τωνπροηγούμενων περιόδων. 

ε. Η κατάρρευση και ο απολογισμός της

Αποτέλεσμα: Η οικονομική δυσπραγία, η κατάρρευση του αμυντικού συστήματος κατέστησαν

επιρρεπή τα σύνορα του Βυζαντίου στους εξωτερικούς κινδύνους. Οι πολύκροτες   επιθέσεις καιμετακινήσεις των Τούρκων και των Σελτσούκων πραγματοποιούνται αυτήν ακριβώς την περίοδο.  

Το Βυζάντιο, μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα που δεν μπορεί με κανέναν τρόπο νασυγκριθεί με τη μακραίωνη ιστορία του, έχασε τα εδάφη του, χωρίς να προβάλει σχεδόν καμίααντίσταση, και έπαυσε να ασκεί την επιρροή του στις περιοχές που βρίσκονταν υπό την κυριαρχίατου. Έχανε μέσα από τα χέρια του τα εδάφη της Μικράς Ασίας, που αποτελούσαν τον πυρήνα τηςεπικράτειας. Η αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, βέβαια, της οποίας τα πλούτη αυξάνοντανκαθημερινά, όπως και ο αριθμός των απελευθερωμένων αγροτών που εργάζονταν γι' αυτήν, ζούσεμέσα στην ξεδιάντροπη χλιδή και την ακολασία, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι επέρχεται περίοδοςιστορικών αλλαγών στην Ανατολία. Στην πραγματικότητα, ο επερχόμενος κίνδυνος ενδεχομένως να

μην απειλούσε πραγματικά αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί δεν άργησαν να βρουν τον τρόπο ναγίνουν οι πρωταγωνιστές της νέας ιστορικής περιόδου. Ο G.L. Seidler επισημαίνει τα ακόλουθα: «Οιεπαρχιώτες αριστοκράτες, που έτρεφαν το όραμα του Διγενή, δεν άργησαν να αντιληφθούν ότιείχαν κοινά συμφέροντα με τους φεουδάρχες της Ευρώπης που ήρθαν στην αυτοκρατορία με τιςΣταυροφορίες»144

Είναι αλήθεια ότι οποιαδήποτε παρόμοια ευαισθησία δεν θα πρόσφερε τίποτα στην εξέλιξη τουιστορικού γίγνεσθαι. Εξάλλου, οι απέλπιδες  προσπάθειες που κατέβαλλε η μοναρχία, πουεκπροσωπούσε την πολιτική εξουσία του Βυζαντίου, για να βρει λύσεις στα προβλήματα είχαν τα ίδια αποτελέσματα με τον αγώνα που δίνει για τη διάσωση και την απελευθέρωσή του έναπειραματόζωο κλεισμένο σε έναν λαβύρινθο με σφραγισμένες τις πόρτες εξόδου. Δεν κατάφερε ναεξασφαλίσει κανένα όφελος ούτε από τις Σταυροφορίες, με τις οποίες επιδίωκε να σταματήσει τηνπροέλαση του Ισλάμ και την κατάληψη των ιερών τόπων του χριστιανισμού από τους πιστούς του,ούτε από τον στρατό των μισθοφόρων που έφτιαξε ούτε από τη συμμαχία που σύναψε με τους

. Τα λόγια αυτά φανερώνουν την πραγματική ευφυΐα και διορατικότητα πουεπιδείκνυε η αριστοκρατία των γαιοκτημόνων του Βυζαντίου όσον αφορά την προστασία τωνσυμφερόντων της. Η οξυδέρκεια και η δημιουργικότητα τους οδήγησαν να συνεργαστούν κατά τηδιάρκεια των Σταυροφοριών με τους φεουδάρχες της Ευρώπης, στη συνέχεια με τους Σελτσούκουςκαι στο τέλος με τους Οθωμανούς. Τελικά, κατάφεραν να εξελληνίσουν τους Σελτσούκους και ναεπιβάλουν στους Οθωμανούς τη διαιώνιση των βασικών χαρακτηριστικών του Βυζαντίου και τηνανάπτυξή τους σε αυτές τις βάσεις. Είναι αλήθεια ότι, λαμβάνοντας όλα αυτά υπ' όψιν, δεν θα

περίμενε κανείς από τη φεουδαρχική αριστοκρατία να ευαισθητοποιηθεί για την κατάρρευση τουΒυζαντίου. 

144  G.L. Seidler, Bizans Siyasal Düşüncesi, σ. 38.  

Page 123: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 123/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Γενοβέζους. Συνέβη, μάλιστα, ακριβώς το αντίθετο. Υπέστη τη λεηλασία των Λατίνων που κήρυξαντον πόλεμο στις δυνάμεις του Ισλάμ, γνώρισε την προδοσία των μισθοφόρων σε κάθε ευκαιρία πουτους παρουσιαζόταν και αύξησε τόσο την οικονομική όσο και τη στρατιωτική εξάρτηση τηςαυτοκρατορίας από τους Γενοβέζους. 

Τα ανάκτορα ένιωσαν βαθιά στο μεδούλι τους την πτώση και τη φτώχεια που βίωναν οι μεγάλεςμάζες του λαού. Στα ανάκτορα κατά τις τελετές στέψης κατάντησαν να πίνουν το κρασί τους μέσα σεκούπες από πηλό ή μόλυβδο. Στα ανάκτορα που άλλοτε θάμπωναν τον κόσμο με τις μεγαλοπρεπείςκαι γεμάτες πολυτέλεια τελετές, που ήταν στρωμένα με πορφυρά μεταξωτά χαλιά και οι πόρτεςτους ήταν από ελεφαντόδοντο ή ασήμι, ενώ τα έπιπλά τους ήταν χρυσοποίκιλτα, στολισμένα μεπολύτιμους λίθους. Ήταν πια πολύ δύσκολο να προσφέρει ο αυτοκράτορας στη σύζυγό του έναστέμμα στολισμένο με μαργαριτάρια και κοσμήματα. Για να μπορέσει ο αυτοκράτορας ΙωάννηςΒατάτζης (1222-1254) να προσφέρει στέμμα με πολύτιμους λίθους στη σύζυγό του, αναγκάστηκε ναπεριμένει στο κοτέτσι αρκετές μέρες για να μπορέσουν οι κότες του να γεννήσουν ένανικανοποιητικό αριθμό αβγών. Αυτή είναι η θλιβερή ιστορία του στέμματος που αγοράστηκε με τηνπώληση των αβγών. Και το χειρότερο από όλα είναι ότι το στέμμα αυτό, που έγινε γνωστό στην

ιστορία ως «το στέμμα των αβγών», πουλήθηκε εξαιτίας της ανέχειας.  

Αυτές ήταν οι επιπτώσεις της κατάρρευσης του κρατικού μηχανισμού στην κεντρική εξουσία, στημοναρχία. Οι επιπτώσεις και οι αντιδράσεις που προκάλεσε στις ευρύτερες λαϊκές μάζες τηςαυτοκρατορίας ήταν πολύ διαφορετικές. 

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την πορεία των επιπτώσεων και των αντιδράσεων,θα εξετάσουμε τη σημασία που είχαν για τις  ομάδες αυτές του πληθυσμού οικοινωνικο-οικονομικές συνθήκες πριν από την κατάρρευση. 

Πρέπει, πρώτα από όλα, να επισημάνουμε ότι η περιουσία του κράτους και η υψηλή παιδεία

εξασφαλίστηκαν με κόστος τη φτώχεια, την ανελευθερία και την έλλειψη νομικής προστασίας τωνμεγάλων λαϊκών ομάδων145

Τα κόμματα, που ήταν γνωστά με την ονομασία Βένετοι και Πράσινοι και εξέφραζαν δήθεν τιςπολιτικές θέσεις των κατοίκων των πόλεων, ήταν στην πραγματικότητα κοινωνικοί οργανισμοί πουκατευθύνονταν με άνεση από την ηγετική τους ομάδα και από τους διορισμένους από το κράτος

. Αυτό σημαίνει ότι τόσο στο στάδιο ανόδου όσο και στο στάδιοκατάρρευσης της αυτοκρατορίας οι πλατιές λαϊκές μάζες βρίσκονταν σε καθεστώς διαρκούςκαταπίεσης και αδικίας. Οι ισχυροί απομυζούσαν τον κόπο και τον μόχθο τους και τις άφηνανδιαρκώς στην ένδεια. Κατά συνέπεια, δεν ήταν ποτέ δυνατό να δημιουργηθούν φιλικές καιειρηνικές σχέσεις μεταξύ της ευτυχισμένης μειονότητας, που κρατούσε στα χέρια της την εξουσία,και της δυστυχισμένης πλειονότητας, που δεν είχε ανακαλύψει ακόμα τη δική της δύναμη ή δεν τηνείχε αξιολογήσει σωστά. 

Μέχρι τη στάση του Νίκα η δυσαρέσκεια και η αντίδραση του λαού για την αδικία που υφίσταταιδεν ξεπέρασε τα όρια ενός γοερού ψιθύρου. 

Γιατί δεν είχαν σωστή καθοδήγηση που θα εξασφάλιζε την ενότητα και τη συλλογικότητά τουςέναντι του αυτοκράτορα, που επιδίωκε την εδραίωση της απόλυτης μοναρχίας, και τηςαριστοκρατίας, που ήθελε να κρατά στα χέρια της τη διακυβέρνηση της χώρας και πίστευε ότι οιευρύτερες λαϊκές μάζες έπρεπε μόνο να κυβερνηθούν και να  εκπαιδευτούν. Οι άρχοντες ήταν,επίσης, μέλη των κομμάτων τα οποία διηύθυναν οι ίδιοι με σκοπό να διασπάσουν τη δύναμη τωνλαϊκών μαζών και να τους στερήσουν το όπλο της ενότητας. 

145  Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, σ. 30. 

Page 124: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 124/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αρχηγούς, σύμφωνα με τις επιταγές της εξουσίας. Η ηγεσία των Βένετων υποστηριζόταν από τηναριστοκρατία των ορθοδόξων, ενώ οι Πράσινοι από τους μονοφυσίτες, τους εμπόρους, τουςεπαγγελματίες και την αριστοκρατία της Μικράς Ασίας. Αυτά τα δύο δόγματα -που αντλούσαν τηρίζα τους από τη δομή του χριστιανισμού, που είχε ανάκατες και θολές εκφράσεις - ερμήνευαν μεεντελώς διαφορετικό τρόπο την υπόσταση του Ιησού και οργανώθηκαν στις τάξεις των Βένετων και

των Πρασίνων, για να έρχονται, όποτε χρειαζόταν, αντιμέτωπα το ένα με το άλλο. Είναι γνωστό ότιπριν από τη στάση του  Νίκα ο λαός, που ήταν οργανωμένος σε αυτά τα δύο κόμματα, ρίχτηκεπολλές φορές στην αγκαλιά των συγκρούσεων που υποδαυλίζονταν. Ο λαός, εξαιτίας αυτού τουαλληλοσπαραγμού, ήταν αποδυναμωμένος και αδύναμος έναντι των τάξεων που τον απομυζούσαν.Ο αλληλοσπαραγμός αυτός αποτελούσε πλεονέκτημα που μπορούσε να χρησιμοποιήσει η μια τάξηέναντι της άλλης στον μεταξύ τους πόλεμο. 

Η στάση του Νίκα αποτελεί το σημείο έναρξης του ενιαίου αγώνα των καταπιεζόμενων τάξεων. 

5. Πάλη των τάξεων στο Βυζάντιο - Οι προσπάθειες διεκδίκησης των δικαιωμάτων τωνκαταπιεζομένων 

α. Η στάση του Νίκα (6ος αιώνας)

 Όπως είπαμε παραπάνω, η στάση του Νίκα (Αύγουστος 532) αποτελεί το σημείο έναρξης του αγώναδιεκδίκησης τον δικαιωμάτων των καταπιεζόμενων λαϊκών τάξεων. Το σημαντικότερο γνώρισμααυτής της στάσης ήταν η ενιαία στροφή των λαϊκών τάξεων, που μέχρι τότε χρησιμοποιήθηκαν ημία εναντίον της άλλης, ενάντια στους καταπιεστές τους. 

Αυτοκράτορας την εποχή εκείνη ήταν ο Ιουστινιανός (527-565). Ο Ιουστινιανός επιδίωκε ναεδραιώσει ένα πολιτικό σύστημα στηριγμένο στην κεντρική εξουσία. Ξεκίνησε την προσπάθεια

ολοκλήρωσης του σχεδίου του με τη συντριβή της επιρροής που ασκούσαν στον πολιτικό στίβο οιηγέτες των Βένετων και των Πρασίνων. Οι ηγέτες των κομμάτων αυτών αντλούσαν τη δύναμή τους 

από την επιρροή που ασκούσαν σε όσους ήταν μέλη του κόμματος τους. Θα έπρεπε λοιπόν, πρώτααπό όλα, να εκφοβίσουν τον λαό. Έτσι, οι δυνάμεις της αστυνομίας άρχισαν να προβαίνουν σεβιαιότητες εναντίον των λαϊκών μαζών που στήριζαν τα κόμματα. 

Το δεύτερο βήμα που έπρεπε να κάνει ο αυτοκράτορας ήταν να σταματήσει την ανάπτυξη τηςαριστοκρατίας των γαιοκτημόνων, που αποκτούσε μέρα με τη μέρα μεγαλύτερη δύναμη. Για τονσκοπό αυτό εξέδωσε έναν γεωργικό νόμο. Ο περίφημος Κώδικας του Ιουστινιανού αναφέρει ταακόλουθα: «Κανένας δεν θα μπορεί να θέτει υπό την προστασία του ή να υπόσχεται προστασίαστους αγρότες έναντι ενός σταθερού μισθώματος ή οιασδήποτε άλλης υπηρεσίας. Θα τιμωρείται

όποιος παραβιάζει αυτή τη διάταξη». Ο Ιουστινιανός δεν αστειευόταν και ήταν αποφασισμένος ναανατρέψει όλα τα εμπόδια που θα παρουσιάζονταν στην εδραίωση του συστήματός του. Ηαριστοκρατία των γαιοκτημόνων αναγκάστηκε να υποχωρήσει. 

Η αντίδραση όμως όσων ήταν μέλη των κομμάτων στη βία που τους ασκήθηκε υπήρξε διαφορετική.Η βία με την οποία ήρθε αντιμέτωπος ο λαός, παράλληλα με την αποδυνάμωση της επιρροής τηςηγεσίας των κομμάτων, που είχε πέσει με τα μούτρα στον δικό της αγώνα επιβίωσης, γέννησε τηνεπιθυμία προσέγγισης των Πρασίνων με τους Βένετους. Τα δύο κόμματα ενώθηκαν, όπως ήταν 

φυσικό. Και το Βυζάντιο γνώρισε για πρώτη φορά εξέγερση τέτοιας μεγάλης έκτασης. 

Η εξέγερση στόχευε όχι μόνο την κεντρική εξουσία, αλλά και την εύπορη αριστοκρατία. Ο λαός

ξύπνησε ξαφνικά από τον βαθύ ύπνο αιώνων και αποτίναξε αμέσως τη νύστα από το μυαλό  του μετο παγωμένο νερό που έριξε στο πρόσωπό του. Ο λαός ενωμένος με το σύνθημα της νίκης

Page 125: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 125/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

επιτέθηκε στις συνοικίες των πλουσίων, πολιόρκησε τα ανάκτορα του αυτοκράτορα και πυρπόλησετην πόλη. Εκείνο που πυροδότησε τη θρυαλλίδα ήταν τα αισθήματα μίσους και απέχθειας πουέτρεφαν για την καθημερινά αυξανόμενη ευημερία των πλούσιων τυράννων τους. Έτρεξαν στονΙππόδρομο, όπου επί χρόνια μπορούσαν να υψώσουν μόνο το πνιγμένο μουγκρητό τους. Καιάρχισαν να φωνάζουν με όλη τους τη δύναμη «Νίκη! Να ζήσουν οι Πράσινοι και οι Γαλάζιοι που

προστατεύουν τους φτωχούς». Δεν ήξεραν όμως τι είδους έκπληξη τους επιφύλασσαν στονΙππόδρομο. 

Οι ένοπλες μονάδες του στρατού υπό την καθοδήγηση του ψυχραιμότερου στρατιωτικού διοικητήτης αυτοκρατορίας, του Βελισάριου, έπεσαν πάνω τους σαν εφιάλτης. Εκείνη την ημέρασφαγιάστηκαν τριάντα χιλιάδες άνθρωποι. 

Η μοναρχία πάταξε την εξέγερση, αλλά δεν αρκέστηκε σε αυτό. Ανακάλυψε τον τρόπο να εντείνειτην καταπίεση των λαϊκών στρωμάτων με την έκδοση νόμων. Η βία, που απέκτησε τώρα και νομικήστήριξη, δεν θα επέτρεπε την παραμικρή «παρεκτροπή» στην αυτοκρατορία. 

Ο λαός, αφοπλισμένος και με περιορισμένα τα δικαιώματά του, θα αναγκαστεί να καταπνίξει γιαένα μεγάλο ακόμα χρονικό διάστημα το μίσος και την απέχθεια που έτρεφε για την καθημερινά  

αυξανόμενη ευημερία και τον πλούτο των πλουσίων σε αντίθεση με τη δική του ένδεια καιδυστυχία. 

 β. Το κίνημα των Παυλικιανών (8ος αιώνας)

Μέχρι τον 8ο αιώνα επικρατεί περίοδος σιγής. Ο αιώνας αυτός ήταν η εποχή κατά την οποία ηΕκκλησία και τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες ιδιοκτησίες και είχαν μεταβληθεί, χάρη στονπλούτο και τη δύναμη που απέκτησαν, σε παράγοντες που ασκούσαν πίεση στην κεντρική εξουσία.Στα ανατολικά το ίδιο διάστημα έχουμε την ανάπτυξη του ισλαμισμού. Όταν οι μεγάλες λαϊκές

μάζες,  που μαστίζονταν από τη φτώχεια, την άνιση κατανομή του πλούτου και τις πιέσεις,μετατράπηκαν σε κολλήγους της Εκκλησίας δεν άντεξαν, ένιωσαν το μαχαίρι να φτάνει στο κόκαλο.Τότε βγήκε στην επιφάνεια ένα νέο επαναστατικό κύμα. Σημείο εκκίνησης του κύματος  αυτού ήταντα ανατολικά, αλλά σιγά σιγά άρχισε να μετακινείται στα δυτικά. 

Πρωτοπόροι του επαναστατικού κινήματος που στρεφόταν ενάντια στην αδικία του κόσμου και τηνανισότητα ήταν η αδελφότητα των Παυλικιανών. Οι Παυλικιανοί ήταν μια χριστιανική αίρεση πουβρέθηκε στο πεδίο επιρροής του ισλαμικού τρόπου σκέψης. Κατά συνέπεια, η πίστη και ο τρόποςλατρείας τους φέρει ορισμένα ίχνη της ισλαμικής σκέψης. Για παράδειγμα, απέρριπταν τηδιδασκαλία της απεικόνισης. Αυτό προέρχεται από τον χαρακτηριστικό τρόμο που νιώθει οισλαμισμός για την απεικόνιση του ανθρώπινου προσώπου. 

Βέβαια, η προωθητική δύναμη του κινήματος αυτού δεν ήταν η άρνηση της ζωγραφικήςαπεικόνισης, αλλά η πεποίθηση των οπαδών του ότι ο χριστιανισμός έπρεπε να είναι πνευματικήθρησκεία. Η άρνηση της ζωγραφικής απεικόνισης υπήρξε το ιδεολογικό στήριγμα της απέχθειάςτους για τον εγκόσμιο πλουτισμό, που είχε απομακρυνθεί τελείως από τον πνευματικό κόσμο καιγέμιζε τις εκκλησίες και τα μοναστήρια με πολυάριθμες απεικονίσεις. Ο φαινομενικός στόχος τωνΠαυλικιανών ήταν η σωτηρία του χριστιανισμού και η επαναφορά στην τάξη των διψασμένων γιαεπίγεια πλούτη κληρικών, που λεηλατούσαν με αναισχυντία και απληστία τα αγαθά των φτωχών. Οπραγματικός στόχος τους ήταν να πάρουν τα πλούτη από την Εκκλησία -η οποία δεν έπρεπε νακατέχει, σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη, επίγεια αγαθά-και να τα μοιράσουν στον φτωχό λαό. 

Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν και κάποιοι άλλοι κύκλοι, όπως η μοναρχία, που συμφωνούσαν μετην επιθυμία των Παυλικιανών να αρπάξουν την περιουσία της Εκκλησίας, καθώς και αυτοί ήταν

Page 126: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 126/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

δυσαρεστημένοι από τη δύναμη και την επιρροή που από καιρό ασκούσε η τελευταία. Ήθελαν τηναρπαγή της περιουσίας της Εκκλησίας για λογαριασμό του αυτοκράτορα. Η μοναρχία, της οποίαςάνοιξε η όρεξη με το κίνημα των Παυλικιανών, δραστηριοποιήθηκε αμέσως. Στρεφόταν ενάντιαστην Εκκλησία όχι απευθείας αλλά εμμέσως, υποδαυλίζοντας τα  καταπατημένα περί δικαίουαισθήματα του λαού και την επιθυμία του για ισότητα. 

Οι Παυλικιανοί θα δουν λίγο αργότερα επικεφαλής των ενεργειών τους τον αυτοκράτορα και τουςστρατηγούς. Θα γίνουν μάρτυρες όμως της αρπαγής της εκκλησιαστικής περιουσίας και τηςμεταβίβασής της στο δημόσιο ταμείο, αντί της παραχώρησής της στον λαό. 

Οι πληβείοι συμμάχησαν με τις δυνάμεις της κεντρικής εξουσίας στον αγωνα της εικονομαχίας. Ταοφέλη αυτής της συνεργασίας δεν περιορίστηκαν μόνο στην εξαπάτηση αυτή. Η μοναρχία, πουπέτυχε τον σκοπό της να αρπάξει την περιουσία από τα χέρια της Εκκλησίας, δεν σταμάτησε εκεί. Έλαβε και μέτρα προστασίας έναντι των κινδύνων που ενδεχομένως θα μπορούσαν ναπροκαλέσουν οι ιδέες των Παυλικιανών στην επικράτηση του συστήματος, εξαιτίας τουπαραδοσιακού αγωνιστικού χαρακτήρα τους. Η απόφαση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας να

εξοντωθούν όλοι οι οπαδοί αυτής της αίρεσης έκρυβε ταυτόχρονα και τον φόβο που έτρεφε τοσύστημα για τους ενδεχόμενους κίνδυνους που εγκυμονούσε το κίνημα των Παυλικιανών. Τηνεποχή της Θεοδώρας δολοφονήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες Παυλικιανοί. Ο Βασίλειος Α' (867-886)εξαφάνισε με τη φωτιά και το σπαθί όσους κατάφεραν να επιβιώσουν από τους διωγμούς τηςΘεοδώρας. 

Το κίνημα των Παυλικιανών κατατροπώθηκε. Αλλά η απογοήτευση και η απελπισία που ένιωσαν οιλαϊκές μάζες σίγουρα δεν θα έσβηναν τους ταξικούς αγώνες. Όσο υπάρχουν ταξικές διαφορές,ανισότητες και αδικίες, τόσο θα συνεχίζει να υφίσταται η δυσαρέσκεια του λαού που βιώνει αυτέςτις καταστάσεις και θα είναι αναπόφευκτες οι εξεγέρσεις του. Εξάλλου, η Βυζαντινή Αυτοκρατορίασε όλη τη διάρκεια της ζωής της αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τις ατελείωτες εξεγέρσεις των

φτωχών μαζών. 

Αλλά το βασικό εμπόδιο των καταπιεζόμενων μαζών, που αντιδρούσαν και επαναστατούσαν σεαυτά που υπέμεναν, ήταν η έλλειψη ενός ικανού ηγέτη που θα τους μάθαινε την αναγκαιότητα τηςενότητας του αγώνα τους και θα ενεργούσε βάσει ενός συγκεκριμένου προγράμματος. Η κατάστασηαυτή μετέτρεψε την ήττα τους σε φυσικό επακόλουθο της μοίρας ή έδωσε τη δυνατότητα στιςκυρίαρχες δυνάμεις να χρησιμοποιήσουν τις εξεγέρσεις των αδικημένων μαζών για δικό τουςόφελος. Αυτό συνέβη και με το κίνημα των Παυλικιανών, το ίδιο συνέβη και με την αγροτικήεπανάσταση που ξέσπασε τον 9ο αιώνα. 

γ. Απόπειρες αγροτικών επαναστάσεων (9ος και 10ος αιώνας)

Οι αντιμαχόμενες πλευρές αυτών των επαναστάσεων ήταν από τη μια η αριστοκρατία τωνιδιοκτητών γης, που είχε αποκτήσει τεράστιες περιουσίες και δύναμη, και από την άλλη οι αγρότες,που τους είχαν περιορίσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους και τους είχαν καταδικάσει ναζουν κάτω από συνθήκες βαριάς εκμετάλλευσης. Οι αγρότες, που πήραν τα όπλα για ναδιεκδικήσουν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους, εξεγέρθηκαν ενάντια στην αριστοκρατία τωνγαιοκτημόνων. Αλλά ο ηγέτης τους ανήκε στη στρατιωτική αριστοκρατία και είχε έρθει σε ρήξη μετην κεντρική εξουσία για προσωπικούς λόγους. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότιοι αγρότες βρίσκονταν σε έμπιστα χέρια. Έτσι, ο ευγενικός αγώνας των αγροτών χαραμίστηκε γιαχάρη των οραμάτων του αριστοκράτη στρατιωτικού που επιδίωκε την κατάληψη της εξουσίας. Τομόνο που πέτυχαν οι δύστυχοι αγρότες ήταν να βαθύνουν περαιτέρω την τυραννία και την

καταπίεση που υφίσταντο. 

Page 127: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 127/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Το μάγμα κατέβηκε στα έγκατα της Γης. Αλλά ακόμα παραμένει ανθρακιά που κατακαίει τα πάντα.Γρυλίζει, αναβράζει, αφρίζει και αναζητάει τρόπους να εκραγεί. Τον 10ο αιώνα βρίσκει έναναποφασιστικό, αντιδραστικό και ασυμβίβαστο ηγέτη, τον Βασίλειο με το χάλκινο χέρι. Οι φτωχοίαγρότες, που έχαναν τη γη τους από την ανάπτυξη της φεουδαρχίας και χειμάζονταν από το βάροςτων φόρων και της κολληγιάς, βρήκαν τον τρόπο να ξεχειλίσουν προς τα έξω τη φωτιά τους χάρη

στον Βασίλειο. Η φωτιά της επανάστασης έκαιγε αδιάκοπα επί δέκα χρόνια. Οι συγκρούσεις ήτανσκληρές και αρκετά σφοδρές. Οι αγρότες ήθελαν να πάρουν πίσω τη γη τους και να δώσουν τέλοςστην πίεση και την τυραννία της φεουδαρχικής αριστοκρατίας. Η κεντρική εξουσία συμμάχησε μετην αριστοκρατία και έπειτα από μακρόχρονες προσπάθειες κατάφερε να πατάξει την επανάσταση.Οι αγρότες τελικά ηττήθηκαν, κατάφεραν όμως να αποκτήσουν και μερικά δικαιώματα. Γιαπαράδειγμα, ο νόμος που εκδόθηκε το 934 αναγνώριζε το δικαίωμα στους αγρότες που έχασαν τηγη τους να την ανακτήσουν. Ο νόμος αυτός, παρ' όλες τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν στησυνέχεια για την κατάργησή του, αποτελεί αναμφισβήτητα νίκη του ταξικού αγώνα τωνκαταπιεζομένων που συνεχιζόταν επί αιώνες. 

Πρέπει να τονίσουμε αμέσως ότι αυτή δεν αποτελεί την έναρξη των θριάμβων των αδικημένων.

 Όλες οι εξεγέρσεις που σημειώθηκαν μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα, ανεξάρτητα από τααποτελέσματά τους, πνίγηκαν ανηλεώς στο αίμα. Στα μέσα του 14ου αιώνα ξέσπασαν οι εξεγέρσειςτων Ζηλωτών, οι οποίες είχαν πολιτικό πρόγραμμα και αγκάλιαζαν όλους τους φτωχούς τηςαυτοκρατορίας. 

δ. Οι εξεγέρσεις των Ζηλωτών (14ος αιώνας)

Οι εξεγέρσεις των Ζηλωτών εντάσσονται σε μια εντελώς διαφορετική κατηγορία από όλες τιςπροηγούμενες. Ο 14ος αιώνας, κατά τον οποίο ξέσπασαν αυτές οι εξεγέρσεις, είναι η περίοδος πουεπιταχύνεται η πορεία της αυτοκρατορίας προς την κατάρρευση. Όλα τα οικονομικά καιστρατιωτικά βάρη τα έχουν επωμιστεί οι εργαζόμενοι και οι φεουδαρχικές σχέσεις ρυθμίζουν τον

τρόπο ζωής των αγροτών. Η βεντάλια των φτωχών και καταπιεσμένων μαζών είχε ανοίξει διάπλατακαι, όπως ήταν φυσικό, οι άνθρωποι αυτοί δεν έτρεφαν κανέναν σεβασμό στο κράτος και τουςθεσμούς του. Ούτε οι υποσχέσεις της Εκκλησίας για ένα καλύτερο αύριο ούτε η εξουσία τουκράτους και των αριστοκρατών τούς έδινε καμία ελπίδα για ανθρώπινη διαβίωση. Ήταναναγκασμένοι να πάρουν τη μοίρα στα χέρια τους. Είχε φτάσει πια η ώρα. 

Οι φτωχές αγροτικές και αστικές μάζες ξεκίνησαν με αυτές τις υποχρεώσεις και αυτή την ελπίδα.Βασικοί στόχοι τους ήταν να πάρουν τη γη από τα χέρια της Εκκλησίας και των γαιοκτημόνων, ναδώσουν ένα τέλος στις διακρίσεις των ευγενών, να διαγράψουν τα χρέη των κατώτερων τάξεων καινα εξασφαλίσουν την ισοπολιτεία και την ισονομία. Βασική αρχή τους ήταν το κοινό όφελος. 

Η εξέγερση των Ζηλωτών συγκλόνισε συθέμελα το Βυζάντιο. Στις περιοχές που κατάφεραν ναεπιβληθούν εφάρμοσαν τις αρχές τους. Κατά την εφαρμογή των αποφάσεών τους έλεγαν: «Τιπερίεργο βρίσκεται στη διανομή της γης που ανήκει στην Εκκλησία στους πεινασμένους φτωχούς; Ηενέργειά μας αυτή δεν θα βλάψει καθόλου τα μοναστήρια, γιατί τους αφήσαμε όλα όσαχρειάζονται. Η ενέργειά μας δεν αντιβαίνει και στις επιθυμίες εκείνων που δώρισαν κατά καιρούςαυτά τα εδάφη στην Εκκλησία. Αυτό που επιθυμούσαν δεν ήταν να ευχαριστήσουν τον Θεό;... Πώςείναι δυνατόν να παραβιάζουμε τους θεσμούς, όταν διορθώνουμε τα σπασμένα κεραμίδια στιςστέγες και επιδιορθώνουμε τα γκρεμισμένα σπίτια των φτωχών, όταν φροντίζουμε τους αγρούς καιτα βοσκοτόπια εκείνων που πολεμάνε για την ελευθερία τους; Δεν αυξάνουμε τα ατομικά μαςπλούτη και δεν στολίζουμε τα σπίτια μας. Όταν προτείνουμε κάτι, έχουμε πάντα υπ' όψιν μας το

Page 128: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 128/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

κοινό συμφέρον»146

6. Ο κουρασμένος από τις εξεγέρσεις πληθυσμός του Βυζαντίου 

.

Η διαφορά των εξεγέρσεων των Ζηλωτών, που κράτησαν επτά χρόνια στη Θεσσαλονίκη -για τηνοποία ο Ostrogorsky λέει ότι ήταν μια πόλη όπου ζούσε σφιχταγκαλιασμένος ο απερίγραπτοςπλούτος και η μεγαλύτερη ένδεια-, σε σχέση με όλες τις άλλες που προηγήθηκαν έγκειται στην

αποφασιστικότητα των πρωταγωνιστών τους να κατευθύνουν μόνοι τους τη ζωή τους. Ηφιλανθρωπία, η καλοσύνη του συστήματος δεν τους ενδιέφερε. 

Τελικά, το βυζαντινό κράτος κατάφερε να εξαντλήσει και το κίνημα των Ζηλωτών. Η επιτυχία τουόμως αυτή δεν του πρόσφερε τίποτα πέρα από την επιτάχυνση της κατάρρευσής του. Γιατί έτσιεξάντλησε όλες τις δυνατότητες που είχε να προβεί σε μεταρρυθμίσεις και να ανανεώσει τηνοικονομική και πολιτική του δομή. 

Οι επαναστάσεις ή οι εξεγέρσεις είναι η εξωτερίκευση με βίαιο τρόπο της επιθυμίας τωνκαταπιεσμένων, εξαντλημένων, αδικημένων μαζών να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους απόεκείνους που τους καταδυναστεύουν. Πρέπει να πούμε όμως ότι η χρήση βίας δεν είναι ο μοναδικόςτρόπος εξωτερίκευσης των επαναστατικών αισθημάτων. Οι εξεγέρσεις που στηρίζονται στηβιαιότητα αποτελούν έναν δραστικό τρόπο διαμαρτυρίας των μαζών και εμπεριέχουν έντονοσυναίσθημα ελπίδας. Δυστυχώς, η ιστορία του Βυζαντίου είναι ταυτόχρονα και η ιστορία τουανηλεούς αφανισμού των μαζών που αγωνίστηκαν με την ελπίδα να διεκδικήσουν τα δικαιώματάτους και να παύσουν να είναι θύματα εκμετάλλευσης. Οι πόλεμοι, οι επιδημίες, οι στερήσεις, ηβαριά εκμετάλλευση και οι σφαγές που υπέστησαν οι καταπιεσμένοι άνθρωποι σε κάθε εξέγερσηείχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν την ελπίδα τους για την εξασφάλιση της σωματικής ακεραιότηταςκαι της ζωής σε αυτόν τον κόσμο. Αυτό φαίνεται από τη στάση πολλών να εστιάζουν τη σκέψη τους

κυρίως στη μεταθανάτια ζωή, να αρνούνται τα εγκόσμια αγαθά και να αδιαφορούν για τα πολιτικάκαι κοινωνικά δρώμενα της εποχής τους. Από τη μια, ένιωθαν απελπισία, γιατί έβλεπαν φραγμένουςόλους τους δρόμους για την ανάπτυξη και την εξέλιξη της ύπαρξής τους πάνω στη γη, και από τηνάλλη έτρεφαν αισθήματα άσβεστου μίσους για την αδικία, την τυραννία και την εκμετάλλευση πουυφίσταντο. Αυτά είναι τα κίνητρα που ωθούν τις μάζες στην αναζήτηση νέων τρόπων διαμαρτυρίας,πέρα από τη χρήση βίας. Αυτά τα αίτια εξηγούν  και τους λόγους που γίνεται αποδεκτός από τιςφτωχές λαϊκές μάζες ο σκληρός ασκητικός βίος της απομόνωσης. Στη βάση της διαδεδομένηςασκητικής ή μοναχικής ζωής, όπως λέει ο Seidler, πρέπει να αναζητήσουμε «πέρα από την αγάπηκαι την αφοσίωση στον Θεό, την  πραγματικότητα που συνθλίβει το απελπισμένο άτομο». Οεγκλεισμός σε μοναστήρια, η καταφυγή σε σπηλιές, η ζωή τρωγλοδύτη, η κατασκευή ειδικώνστύλων για να ζήσει κανείς την υπόλοιπη ζωή του είναι άλλοι τρόποι εκδήλωσης της διαμαρτυρίας

των απελπισμένων μαζών που δεν επιθυμούν τη χρήση βίας. Εάν αναλογιστούμε τον τρόποδιαμαρτυρίας του Δανιήλ, θα αντιληφθούμε καλύτερα τη σχέση της αντίδρασης που θέλει ναεκφράσει κανείς για την καταπιεστική πραγματικότητα, με την απελπισία, την αποφασιστικότητακαι τα ειρηνικά αισθήματα που τρέφει. 

Ο Κωνσταντινουπολίτης Δανιήλ ήταν μόλις 33 ετών όταν αποφάσισε να περάσει το υπόλοιπο τουβίου του πάνω σε έναν στύλο. Αποφάσιζε να ζήσει στην κορυφή ενός στύλου που ήταντοποθετημένος σε μια πλατφόρμα στο κέντρο της πόλης. Θα στεκόταν όλη μέρα όρθιος πάνω εκείκαι θα μάθαινε να υπομένει τις δυσκολίες του φυσικού περιβάλλοντος. Ο ύπνος στην κορυφή τουστύλου με τα κιγκλιδώματα ήταν μια χαρακτηριστική πολυτέλεια της νύχτας. Εορταστική τελετή

146  G.L. Seidler, Bizans Siyasal Düşüncesi, σ. 52. 

Page 129: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 129/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αποτελούσαν, επίσης, τα λίγα φρούτα και οι ξηροί καρποί που του έφερναν οι οπαδοί του, για ναγεμίσει το άδειο στομάχι του... 

Ούτε η κάλυψη του σώματος ούτε η καθαριότητα είχαν πια κανένα νόημα για τον Δανιήλ. Στηνουσία, δεν είχε καμία ανάγκη να καλυφθεί, γιατί τα ρυπαρά γεμάτες ψείρες μαλλιά και  γένια του

κάλυπταν σαν ένδυμα το σώμα του. Ήταν ένας πιστός που δεν σκεπτόταν να λυτρωθεί από τιςψείρες του, με τις οποίες τάιζε τα πουλιά. 

 Όταν σε βαθιά γεράματα χτύπησε ο θάνατος την πόρτα του, εκείνο το πληγωμένο κορμί που έμεινεεπί χρόνια πιστό στην αποφασιστική και επαναστατική ψυχή του, κατέβηκε από τον στύλο γεμάτοτέρψη και ευδαιμονία147

Γιατί, όπως έγινε αντιληπτό, οι πολεμιστές αυτού του ιερού αγώνα, που ήταν δήθεν γαλουχημένοιμε πνευματικά ιδανικά, στην ουσία ήθελαν να αρπάξουν με απληστία τα πλούτη του υλικού

.

Στην πραγματικότητα, ο Δανιήλ, που καταδίκασε τον εαυτό του σε μια βασανιστική ζωή, υπήρξε τοσύμβολο της απελπισμένης, αποφασιστικής, ειρηνόφιλης αντίδρασης των καταπιεσμένων φτωχώνμαζών ενάντια στο σύστημα. Γιατί η ατομική αντίδραση, έστω και με την παθητική της μορφή, είναιένας τρόπος εξωτερίκευσης των επαναστατικών αισθημάτων που μοιράζεται η πλειονότητα της

κοινωνίας. 

Μια άλλη μορφή παθητικής διαμαρτυρίας, και μάλιστα ευρύτατα διαδεδομένη, είναι η αλλαγήθρησκείας. Αυτό εκφράστηκε αρχικά με την εμφάνιση του μανιχαϊσμού και άλλων διαφορετικώναιρέσεων στους κόλπους του χριστιανισμού και αργότερα με την προτίμηση στον μωαμεθανισμό.Βασική αιτία γι' αυτό, πέραν των άλλων παραγόντων, ήταν η απομάκρυνση του λαού από τηνΕκκλησία, λόγω της ανάμειξης του κλήρου στα εγκόσμια πράγματα και του ρόλου που ανέλαβε ναπαίξει στο πολιτικό σύστημα. 

 Όπως αναφέραμε και στην αρχή, η Εκκλησία συμμάχησε με την κεντρική εξουσία του Βυζαντίου καιαπέκτησε μεγάλη εξουσία και περιουσία στην πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου. Αναπόφευκτα

η Εκκλησία, που ανεχόταν την άνιση κατανομή του πλούτου, θα έπαυε να εκπροσωπεί τονχριστιανισμό, που ήταν η θρησκεία των φτωχών και καταφρονεμένων. Η αντιμετώπιση του κλήρουεκ μέρους του λαού έπαυσε να έχει οποιαδήποτε σχέση με τη θρησκευτικότητα, όταν η Εκκλησία,άλλοτε με τη βία άλλοτε με δωρεές και άλλοτε «κοψοχρονιά», αγόραζε γη και μετέτρεπε τουςαγρότες σε κολλήγους, έτσι που δεν είχε πλέον καμία διαφορά από την αριστοκρατία τωνγαιοκτημόνων. Η Εκκλησία, που εντάχθηκε κατ' αυτόν τον τρόπο στο σύστημα εκμετάλλευσης,παράλληλα με την αύξηση της περιουσίας της υπέστη και ηθική διαφθορά. Παρότι απαγορευότανστους κληρικούς να παντρεύονται, οι ιερείς διατηρούσαν παλλακίδες στα μοναστήρια. 

Ο καθημερινός πλουτισμός της Εκκλησίας σε αντίθεση με τον χειμαζόμενο από τη φτώχειαπληθυσμό, αλλά και ο ρόλος που ανέλαβε να παίξει στους μηχανισμούς εκμετάλλευσης και

καταπίεσης, μαζί με την έξαρση της ασωτίας, ήταν φυσικό να κλονίσουν την εμπιστοσύνη τωνπιστών προς τη χριστιανική θρησκεία. Ακριβώς την εποχή που ο πληθυσμός βίωνε μια τόσο σοβαρήκρίση εμπιστοσύνης προς την Εκκλησία ήρθε σε άμεση επαφή με την ισλαμική θρησκεία στη ΜικράΑσία. 

Παράλληλα, είχε άμεση επαφή και με τις στρατιές των Σταυροφόρων της Εκκλησίας της Ρώμης, πουήθελαν να πάρουν πίσω τους ιερούς τόπους και να καθυστερήσουν την ανάπτυξη του Ισλάμ. Δενήταν όμως δυνατό η επαφή αυτή να έχει την αναμενόμενη επίδραση στους χριστιανούς. 

147  Tamara Talbot Rice , Bizans'ta Günlük Yaşam, σ. 92-93. 

Page 130: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 130/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

κόσμου. Ο λαός δεν μπορούσε να καταλάβει ποιος ήταν ο λόγος που έγινε τέτοια λεηλασία καιαρπαγή στο όνομα του χριστιανισμού, όταν είδε τη λαίλαπα των πεινασμένων, άπληστων ορδών ναορμούν στη Μικρά Ασία και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, στην κοιτίδα της Ορθοδοξίας, και νααρπάζουν τον πλούτο, τις ομορφιές και όλα τα ιστορικά μνημεία του Βυζαντίου. Η λεηλασία, ηλαφυραγωγία και ο εξευτελισμός του χριστιανικού πληθυσμού προήλθε από ένα άλλο χριστιανικό

κέντρο, τη Ρώμη. Ο θυμός των φτωχών ανθρώπων του Βυζαντίου για τον χριστιανικό κόσμο ήταναπερίγραπτος. 

 Έτσι, εξωτερίκευσε την οργή του ενάντια στο υφιστάμενο πολιτικό, οικονομικό και θρησκευτικόσύστημα του Βυζαντίου και στους λαφυραγωγούς Σταυροφόρους της Ρώμης. Οι χριστιανοί αγρότεςάρχισαν να ασπάζονται τον ισλαμισμό. 

Η αλλαγή θρησκείας και η επιλογή του ισλαμισμού ήταν μια άλλη μορφή διαμαρτυρίας έναντι τωνπολιτικών και θρησκευτικών θεσμών. Ένας άλλος λόγος που έστρεψε τους ανθρώπους στη νέαθρησκεία ήταν οι καινούριες ελπίδες που υποσχόταν για την ανθρωπότητα το Ισλάμ, σε αντίθεση μετη φθορά της ελπίδας που προκάλεσε ο χριστιανισμός, που μετατράπηκε σε έναν από τους

καταπιεστές. Η ελπίδα είναι πανανθρώπινο πάθος, το οποίο το χρειάζεται ο άνθρωπος για ναεπιβιώσει. 

Αναμφισβήτητα, τα φαινόμενα αυτά αποτελούν την αντανάκλαση στο κοινωνικό πεδίο, τωνοικονομικών και πολιτικών κλυδωνισμών  που συνέβησαν στο σύστημα διακυβέρνησης τουΒυζαντίου, ενώ προοικονομούν και τα επόμενα στάδια του ιστορικού γίγνεσθαι. Πρέπει νατονίσουμε όμως ότι τα φαινόμενα αυτά μπορεί να προσδιορίζουν τη γενική κατεύθυνση, φυσικάόμως, δεν αναφέρονται στο σύνολο της κοινωνίας. Για παράδειγμα, πέρα από αυτούς πουσυμμετείχαν ενεργά στις εξεγέρσεις, υπήρχαν και άλλοι που υποστήριζαν την εξουσία. Από τηνάλλη, είχαμε την ευρύτατη διάδοση του ασκητισμού αλλά και το φαινόμενο του εξισλαμισμού.Βέβαια, η τελευταία περίπτωση δεν ήταν τόσο διαδεδομένη, ακόμα και στις περιοχές που οι

Βυζαντινοί είχαν καθημερινή επαφή με το Ισλάμ. Η αντίδραση της κοινωνίας στην πορεία τωνκοινωνικο-οικονομικών γεγονότων ποικίλλει σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και καλύπτει όλες τιςαποχρώσεις του γκρι χρώματος που μεσολαβεί μεταξύ του μαύρου και του άσπρου. Γιατί οι ίδιες οικοινωνίες ενσωματώνουν πολύ διαφορετικές κοινωνικο-πολιτιστικές δυναμικές. Στο σημείο αυτόσημασία έχουν οι δυναμικές που κατευθύνουν τη ροή της ιστορίας και όχι οι άλλες που παραμένουνστο περιθώριο. Αυτές είναι οι δυναμικές ενέργειες που αποτελούν τα θεμέλια των αλλαγών και τωνμεταρρυθμίσεων. 

Page 131: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 131/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

IV. Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΧΤΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 

1. Από το Βυζάντιο στους Οθωμανούς 

Η προωθητική τάση στο Βυζάντιο ήταν οι αντιδράσεις ή οι εξεγέρσεις της εργατικής τάξης, πουεπηρεαζόταν άμεσα από τις συγκρούσεις των κεντρικών αλλά και των περιφερειακών δυνάμεων. 

Οι πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές, που κράτησαν εκατοντάδες χρόνια, είχαν τραυματίσει καιαλλάξει τον κοινωνικό ιστό, αλλά δεν κατάφεραν να προκαλέσουν μια κοινωνικο-οικονομικήμεταρρύθμιση στο Βυζάντιο. Για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί κοινωνικο-οικονομικήμεταρρύθμιση, πρέπει οι αντίπαλες δυνάμεις να είναι ιστορικά πιο προχωρημένες από αυτές πουθέλουν να ανατρέψουν148

Σε αυτού του είδους  τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις οι ταξικές δυνάμεις που θα μπορούσαν ναεκπροσωπήσουν τις εκσυγχρονιστικές δυνάμεις είναι συνήθως οι επαγγελματοβιοτέχνες και οιέμποροι. Για παράδειγμα, αναφέρουμε ότι εκείνοι που διαμόρφωσαν τη μεταρρύθμιση τουκαπιταλισμού, που αναπτύχθηκε μέσα από τα σπλάγχνα  της κλασικής φεουδαρχίας στη ΔυτικήΕυρώπη, ήταν οι τεχνίτες και οι έμποροι. Αλλά το πολιτικό σύστημα του Βυζαντίου δεν επέτρεψεποτέ να αναπτυχθούν και να αποκτήσουν δύναμη οι έμποροι και οι επαγγελματίες, οι οποίοι θαμπορούσαν να γίνουν οι δυνάμεις του εκσυγχρονισμού της κοινωνίας. Ο Ostrogorsky,

αναφερόμενος στο θέμα αυτό, λέει: «Οι έπαρχοι των πόλεων παρακολουθούσαν με προσοχή καιρύθμιζαν όλες τις εργασίες των συντεχνιών (λόντζες). (...) Το σύστημα των συντεχνιών  στο Βυζάντιοαντί να προστατεύει τα συμφέροντα των παραγωγών και των εμπόρων, εξυπηρετούσε τηνκυβέρνηση να ελέγχει καλύτερα την οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας προς όφελος του κράτουςκαι όχι των καταναλωτών. Το κράτος, μέσω των υπαλλήλων που τοποθετούσε στα όργανα πουεξέλεγαν τους προέδρους των συντεχνιών, έλεγχε την οικονομική ζωή των πόλεων»

. Στο κοινωνικό όμως γίγνεσθαι του Βυζαντίου ούτε η φεουδαρχικήαριστοκρατία ούτε οι αγρότες εκπροσωπούσαν ιστορικά τις προοδευτικές δυνάμεις. Κατά συνέπεια,δεν ήταν σε θέση να πραγματοποιήσουν κοινωνικο-οικονομική μεταρρύθμιση. 

149. Όπως γίνεταιαντιληπτό, οι επαγγελματίες και οι έμποροι τελούσαν κάτω από μεγάλη πίεση, αυστηρό έλεγχο καιεπιτήρηση. Κατά συνέπεια, δεν υπήρχε καμία δυνατότητα να αναπτυχθούν και να γίνουν η ιστορικήδύναμη που θα έφερνε την κοινωνικο-οικονομική μεταρρύθμιση. Ο Fikret Baskaya ισχυρίζεται ότι:«αυτού του είδους η κοινωνική διαστρωμάτωση, όσο και αν φθαρεί κι εξευτελιστεί εσωτερικά, δενκαταστρέφεται παρά μόνο με  την επιδρομή ενός εξωτερικού παράγοντα, όπως είναι γιαπαράδειγμα η επέλαση βαρβάρων»150

Είχαν ωριμάσει αρκετά οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες για τη γένεση αυτού του μορφώματος.Οι πολίτες του Βυζαντίου, όπως προσπαθήσαμε να περιγράψουμε στα προηγούμενα κεφάλαια,εξαιτίας των ιστορικών συνθηκών είχαν επαφές με την οθωμανική-τουρκική κοινότητα, η οποίαδιέφερε θρησκευτικά, γλωσσικά, αλλά και ως προς τον τρόπο ζωής και την οικονομική και κοινωνικήδομή της. Είχαν, μάλιστα, προετοιμαστεί για τη συμβίωση, καθώς το ιστορικό γίγνεσθαι

. Αυτό συνέβη και στο Βυζάντιο. Οι ξένες δυνάμεις ήταν αυτέςπου καθάρισαν την κεντρική εξουσία, που έχανε καθημερινά τη δύναμή της μπροστά στηναναπτυσσόμενη φεουδαρχική αριστοκρατία. Αυτές οι ξένες δυνάμεις ήταν αρχικά οι Σελτσούκοι, οιΛατίνοι, οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι και οι Οθωμανοί. Ειδικότερα οι Οθωμανοί θα εγκαταστήσουν πάνωστα θεμέλια της πολιτικής εξουσίας την οποία ανέτρεψαν ένα μακρόπνοο αλλά γνωστό από τοπαρελθόν σύστημα διακυβέρνησης. 

148  Fikret Baskaya, Yediyüz, σ. 192. 149

  Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, σ. 237. 150

  Fikret Baskaya, Yediyüz, σ. 128. 

Page 132: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 132/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

προετοίμασε το κατάλληλο υπόβαθρο για έναν τέτοιο σχηματισμό. 

2. Η θέση των κοινωνικών δυνάμεων του Βυζαντίου στο καθεστώς των Οθωμανών 

Στο σημείο αυτό γεννάται ένα ερώτημα. Τι θέση θα αποκτούσαν στο καθεστώς των Οθωμανών οιτάξεις που συμμετείχαν στην κοινωνικο-οικονομική δομή του Βυζαντίου; 

Η απάντηση που δίνει η ιστορία σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με τα θεμελιώδη χαρακτηριστικάγνωρίσματα του ελληνικού πολιτισμού. Ο αξιότιμος Arif Mufit Mansel στο έργο του  Αιγαίο καιΕλληνική Ιστορία κάνει μερικές σημαντικές διαπιστώσεις για τις ουσιαστικές ιδιότητες και τηδύναμη του ελληνικού πολιτισμού, τη δημιουργικότητά του, την ικανότητά του να κατακτά τιςκυρίαρχες τάξεις και τον υψηλό βαθμό μεταδοτικότητάς του. Είναι ολοφάνερο ότι μια κοινωνικήομάδα που βρίσκεται σε επαφή από τους κλασικούς χρόνους με άλλα πολιτιστικά συστήματα, με ταοποία συνεργάζεται διαρκώς και εξελίσσεται, δεν θα μείνει απαθής στις νέες ιστορικές εξελίξεις -ήστα υπό διαμόρφωση μορφώματα-, αλλά θα δράσει άμεσα και θα κατευθύνει με νέους δραστικούς

τρόπους τα καινούργια φαινόμενα. 

Εάν εξετάσουμε αντικειμενικά τη γένεση και την εξέλιξη του οθωμανικού κράτους, θαδιαπιστώσουμε ανάγλυφη την αλήθεια αυτού του φαινομένου που προαναφέραμε. 

Στην πραγματικότητα, μπορούμε να πούμε ότι, ενόσω η κεντρική εξουσία του Βυζαντίουεξασθενούσε σταδιακά στη Μικρά Ασία, όλες οι πολιτικές οργανώσεις που διαμορφώθηκαν στηνπεριοχή λειτουργούσαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, σύμφωνα με τους πολιτιστικούς θεσμούς τηςαυτοκρατορίας. Για παράδειγμα, στο εξελληνισμένο κράτος των Σελτσούκων της Ανατολής ταθεσμικά όργανα του Βυζαντίου είχαν αρκετά μεγάλη σπουδαιότητα. Κατά τον ίδιο τρόπο, όπωςείναι γνωστό, στα φέουδα (derebeylik) που ίδρυσαν οι Λατίνοι κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών

στην Ούρφα και την Αντάκια επικρατούσαν τα βυζαντινά στοιχεία, κυρίως ως συνέταιροι τωνΕυρωπαίων φεουδαρχών. 

Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα της προσαρμοστικότητας του ελληνιστικού πολιτισμού στις νέεςκαταστάσεις και της ικανότητάς του να κατακτά τις κυρίαρχες δυνάμεις το διαπιστώνουμε στοστάδιο ίδρυσης του οθωμανικού κράτους. Η ανεξάρτητη φεουδαρχική αριστοκρατία του Βυζαντίου,που είχε αδρανοποιήσει την κεντρική εξουσία της αυτοκρατορίας, ενσωματώθηκε στις ακμαίεςδυνάμεις των Οθωμανών και βοήθησε στις προσπάθειές τους να εγκαθιδρύσουν δική τους κεντρικήεξουσία. Έτσι, μετατράπηκαν σε ένα δυναμικό στοιχείο του νέου καθεστώτος. Εδώ παρατηρείται τοεξής παράδοξο. Οι περιφερειακές δυνάμεις που αποδυνάμωσαν την κεντρική εξουσία τουΒυζαντίου υποστήριζαν την εγκαθίδρυση μιας νέας οθωμανικής κεντρικής εξουσίας. Ίσως αυτή ήταν

μια αναγκαστική επιλογή εκείνων που στον αγώνα μεταξύ ζωής και θανάτου επέλεξαν τη ζωή. 

«Οι Μιχαήλογλου, που είναι από τις πιο παλιές και σημαντικές οικογένειες της οθωμανικήςαριστοκρατίας, είναι συγγενής του Κιοσέ Μιχαήλ, του φεουδάρχη άρχοντα, του εξωμότη τουΒυζαντίου, που εντάχθηκε στους Οθωμανούς την εποχή του Οσμάν του Α'»151

«Ο Εβρενός Μπέη, που ασπάστηκε τον ισλαμισμό και μπήκε στις διαταγές του Ορχάν την επομένητης κατάκτησης της Προύσας και διετέλεσε σπουδαίος αξιωματικός των Οθωμανών, ήτανβυζαντινός άρχοντας»

.

152

 

151  Dimitri Kicikis, Türk-Rum İmparatorluğu, σ. 76. 

152  Dimitri Kicikis, Türk-Rum İmparatorluğu, σ. 49. 

. Ο Εβρενός κατέχει ξεχωριστή θέση στην οθωμανική ιστορία. Διατέλεσε για

Page 133: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 133/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

πολλά χρόνια διοικητής του δυτικού μετώπου του οθωμανικού στρατού. Στην εποχή του Μουράτ Β'κατέκτησε τη Μακεδονία, από τη Θράκη μέχρι την Αλβανία, και τη Βουλγαρία,συμπεριλαμβανομένης και της Σόφιας. Την εποχή του Γιλντιρίμ Μπαγιαζίτ κατέλαβε την Κεντρική,τη Νότια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, τη Λάρισα, την οποία ονόμασε Γενίσεχηρ. Ο σουλτάνος τουέδωσε ολόκληρη τη Θεσσαλία ως τιμάριο για τις υπηρεσίες που πρόσφερε153

Οι Οθωμανοί αναπτύσσονται και η βυζαντινή αριστοκρατία τους χειροκροτεί όρθια. Ο ΓεώργιοςΤραπεζούντιος την επομένη της Αλώσεως της Πόλης ανακηρύσσει τον πορθητή, αυτοκράτορα τουΒυζαντίου και στην επιστολή που του στέλνει αναφέρει: «Κανείς δεν αμφισβητεί ότι με τη δύναμήσας γίνατε αυτοκράτορας των Ρωμαίων (Βυζαντινών). Γιατί, όποιος κατέχει νόμιμα την πρωτεύουσατης αυτοκρατορίας είναι και αυτοκράτορας»

.

154

Το δεξί χέρι του κατακτητή της «Πόλης των πόλεων», ο Ζαγανός, ήταν Έλληνας εξωμότης. Στηνπραγματικότητα, προερχόταν από παιδομάζωμα, αλλά και πάλι είχε αποσπαστεί μέσα από τονελληνικό κόσμο. Κατάφερε να γίνει ο βασικός σύμβουλος του σουλτάνου, ήταν ο στρατιωτικόςδιοικητής που κατέλαβε την Πόλη, διατέλεσε Μέγας Βεζίρης και Μπεηλέρμπεης (ανώτατοςδιοικητής) της Ρωμυλίας. Ο Ζαγανός ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Ελλάδας, που ξεκίνησε οΕβρενός τον 14ο αιώνα

.

Στο καραβάνι αυτό μετείχε όχι μόνο η αριστοκρατία, αλλά και τα μέλη της διοίκησης. Ο συνεργάτηςτου αυτοκράτορα Γεώργιος Αμοιρούτζης ασπάστηκε τον ισλαμισμό και τέθηκε στην υπηρεσία τουΠορθητή. Ο γιος του κατάφερε να γίνει βεζίρης του σουλτάνου. 

155

Γιατί να μη θεωρηθεί λύτρωση για τους ευγενείς του Βυζαντίου η ίδρυση και η ανάπτυξη του

.

Ο Μαχμούτ, που καταγόταν από την αυτοκρατορική οικογένεια των Αγγέλων, υπήρξε ο διάδοχοςτου Ζαγανός, τόσο στη θέση του συμβούλου, όσο του Μεγάλου Βεζίρη και του στρατιωτικούδιοικητή. 

Μπορεί να επικαλεστεί κανείς πολλά παρόμοια παραδείγματα. Τελικά, η ελληνικής καταγωγήςαριστοκρατία άλλαξε ταυτότητα στην κεντρική εξουσία με την οποία συνδεόταν, αλλά παρέμεινεόρθια, και μάλιστα πιο ισχυρή και πιο ασφαλής. 

Εξάλλου, οι Βυζαντινοί ευγενείς δεν έβαλαν μόνο τους πρίγκιπές τους (τεκφούρ) στα ανάκτορα τωνΟθωμανών, αλλά έβαλαν και πάρα πολλές γυναίκες τους. Ο Ορχάν ήταν παντρεμένος με την κόρητου αυτοκράτορα Καντακουζηνού, τη Θεοδώρα. Μία από τις συζυγούς του Μουράτ Α', ηΓκιουλτσιτσέκ Χατούν, πολλές γυναίκες του Γιλντιρίμ Μπαγιαζίτ, η σύζυγος του Μουράτ Β', η ΧουμάΧατούν (μητέρα του Πορθητή) και πολλές άλλες ήταν Ελληνίδες. Οι γυναίκες αυτές, πέρα από τιςγενετικές αλλαγές που επέφεραν στη δυναστεία, καθόρισαν με τους συμβούλους και το υπηρετικόπροσωπικό τους την οργάνωση των ανακτόρων. Η γενετική υφή της δυναστείας και οι πολιτικοί

οργανισμοί της αυτοκρατορίας υπέστησαν αλλαγές που θύμιζαν την παραδοσιακή δομή τουΒυζαντίου. 

Η αριστοκρατία των Τουρκομάνων -τουλάχιστον το τμήμα που ανήκε στη διοίκηση- κατακτήθηκεσταδιακά, λόγω της ανάγκης που είχε να συνεργαστεί και να ενώσει τις δυνάμεις της με ταδοκιμασμένα στελέχη του Βυζαντίου, για να μπορέσει να επιβιώσει και να αναπτύξει την πολιτικήτης οργάνωση. 

153  Dimitri Kicikis, Türk-Rum İmparatorluğu, σ. 49-50. 154

  Dimitri Kicikis, Türk-Rum İmparatorluğu, σ. 66. 155

  Dimitri Kicikis, Türk-Rum İmparatorluğu, σ. 56. 

Page 134: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 134/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

οθωμανικού κράτους, ακόμα και η άλωση της Πόλης, όταν αυτοί είχαν υποστεί τον ζυγό τωνΛατίνων κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών υφιστάμενοι τις λεηλασίες και την εξόντωση;Ασφαλώς, για τους αριστοκράτες που ανέλαβαν ρόλο συμβούλων του νέου καθεστώτος πρόσφερεμια ευκαιρία να διατηρήσουν και να προστατεύσουν την ύπαρξή τους.  

Γι' αυτούς που είχαν το δικαίωμα και το προνόμιο να ζουν στα ανάκτορα ή γύρω από αυτά στιςπρωτεύουσες του νέου κράτους -αρχικά στην Προύσα, στη συνέχεια στην Αδριανούπολη και τέλοςστην Κωνσταντινούπολη- είχε καμιά σημασία ποιος ήταν αυτός που τους εξασφάλιζε τη συνέχισητου πλούσιου, ηγεμονικού και μεγαλοπρεπούς τρόπου ζωής τους; Τα δάκρυα που ρίχνει ο ΑλήΚεμάλ Μεράμ για τους Τούρκους ευγενείς που δεν απολάμβαναν αυτά τα προνόμια πρέπει ναπούμε ότι δεν έχουν καμία σημασία, εάν λάβουμε φυσικά υπ' όψιν μας τους οικουμενικούς νόμουςτης κοινωνικής εξέλιξης. 

Η βυζαντινή αριστοκρατία διασώθηκε. Το ίδιο περίπου συνέβη και με την Εκκλησία. Ανέλαβε τονρόλο του ελεγκτή των χριστιανών υπηκόων του νέου κράτους. Έναντι αυτής της προσφοράς τηςδιατήρησε την αυτονομία της, προστάτευσε τα δικαιώματα και τα προνόμιά της και αύξησε τις

αρμοδιότητές της. Τα συμφέροντα της ισλαμικής δυναστείας είναι ταυτόσημα με της χριστιανικήςΕκκλησίας. 

 Όσον αφορά τον αγροτικό πληθυσμό, που είχε απηυδήσει από τις πιέσεις της φεουδαρχικήςαριστοκρατίας και της Εκκλησίας, ένιωσε ανακούφιση όταν διαπίστωσε ότι το νέο καθεστώςεφάρμοσε ένα σύστημα, το τιμάριο, που έμοιαζε με την πρόνοια του Βυζαντίου. Ένας από τουςβασικούς λόγους, επίσης, που υποστήριζαν την ανάπτυξη των Οθωμανών ήταν η απουσία πίεσης, ηδυνατότητα διατήρησης των ηθών και εθίμων, των παραδόσεων, της γλώσσα και του νομικούκαθεστώτος που τους έδινε το σύστημα των μιλλέτ. Η θέση που έλαβαν στην κοινωνικοοικονομικήδομή των Οθωμανών οι αγρότες, που αποτελούν μία από τις βασικές δυνάμεις «της κοινωνικήςδιαμόρφωσης των υποτελών», αλλά δεν εκπροσωπούν τις τάξεις των προοδευτικών δυνάμεων,

μπορεί να χαρακτηριστεί ως «το μη χείρον βέλτιστον». Γιατί η χαλιναγωγημένη φεουδαρχίααποτελεί ελπίδα για τους αγρότες. Άρχισαν να αχνοβλέπουν την ημέρα που θα έπαυαν να πέφτουνθύματα της αδίστακτης εκμετάλλευσης. 

3. Η αναγκαιότητα της συμμαχίας των Ελλήνων και των Τουρκομάνων και η σημασίατης ειρήνης για τους λαούς 

Η πρόβλεψη των Οθωμανών -τουλάχιστον εκείνων που ίδρυσαν τη δυναστεία- να εδραιώσουν τοκράτος τους σε συνεργασία με τους αριστοκράτες του Βυζαντίου ή να κάνουν τα πρώτα βήματαπρος την κατεύθυνση «της κάλυψης του κενού εξουσίας της αυτοκρατορίας» ήταν πολύ εύστοχη. Η

μετατροπή σε παγκόσμια αυτοκρατορία, στο πολύ βραχύ διάστημα λίγων αιώνων, ενός μικρούνομαδικού φύλου που ασχολούνταν αποκλειστικά με την κτηνοτροφία είναι δυνατή μόνο με τηνεπιστράτευση και τη συμπαράταξη όλων των δυνάμεων της περιοχής. Γιατί μοναδική διέξοδος απότον ανταγωνισμό μεταξύ ίσων, όπως ήταν τα διάφορα νομαδικά φύλα, και η μετεξέλιξή τους σεμεγάλη δύναμη επιτυγχάνεται μόνο με αυτόν τον τρόπο. Φαίνεται ότι ο Οσμάν μπέης, ο ιδρυτής τηςδυναστείας των Οθωμανών που καταγόταν από το φύλο Kayi, είχε διαπιστώσει αυτή την αλήθεια,γι' αυτό είχε αυτόν τον σφοδρό πόθο να προσκολληθεί στη βυζαντινή αριστοκρατία. 

Ο Οσμάν Μπέη, που σκότωσε με τα ίδια του τα χέρια τον θείο του Ντουντάρ Μπέη στον πόλεμομεταξύ των μπεηλικίων, επέκτεινε τα όρια του κράτους του συμμαχώντας με τον Βυζαντινότεκφούρ, τον Κιοσέ Μιχαήλ. Ο Ορχάν, που είχε παντρευτεί την κόρη του αυτοκράτορα

Καντακουζηνού, πολεμούσε με τους Σέρβους για χάρη των Βυζαντινών. Αργότερα, συνέχισε τιςκαλές σχέσεις που διατηρούσε ο πατέρας του  με τον Κιοσέ Μιχαήλ. Παρατηρείται ότι όλοι οι

Page 135: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 135/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αυτονομημένοι βυζαντινοί πρίγκιπες (τεκφούρ) είχαν πολιτικές δραστηριότητες σε όλα τα επίπεδαμε τους ηγέτες της φυλής Kayi. Όσο παρήκμαζαν τα θεσμικά όργανα του Βυζαντίου και έχαναν τηναξιοπιστία τους, τόσο άνοιγαν η μία μετά την άλλη, εσωτερικά και από μόνες τους, οι πύλες τωνφρουρίων για τις στρατιωτικές μονάδες που αποτελούνταν από Έλληνες και Τουρκομάνουςστρατιώτες. Η κόρη του φρουράρχου άνοιξε την πόρτα του κάστρου Aydos. Έγιναν δεκτοί με υπακοή

στα φρούρια Cimnik και Leblebici Hisari. Στην πραγματικότητα, τα κάστρα άνοιγαν στην ελπίδα καιόχι φυσικά στην τυραννία. 

Πρωταρχικό θέμα για τους Οθωμανούς ήταν οι ειρηνικές σχέσεις με τους πολίτες των πόλεων, τωνκωμοπόλεων και των χωριών κάθε κάστρου που κατακτούσαν. Η προστασία της ζωής και οσεβασμός του υφιστάμενου πολιτιστικού συστήματος ξαναζωντάνεψε τη φλόγα για τη ζωή, πουκόντευε να σβήσει. Αυτό ήταν το ειρηνικό πλαίσιο, που αναμφισβήτητα επηρέασε τους ανθρώπουςτου Βυζαντίου. 

Από την άλλη πλευρά, η ειρήνη ήταν αναγκαία και για τους Τουρκομάνους, γιατί είχε ζωτικήσημασία γι' αυτούς. Το απόσπασμα του Sencer Divitcioglu που παραθέτουμε καταγράφει ανάγλυφα

και ξεκάθαρα πόσο αναγκαία ήταν για τους Τουρκομάνους η ειρήνη. 

«Λοιπόν, η γενική θεωρητική προσέγγιση για τους νομάδες είναι η εξής: Οι νομάδες-κτηνοτρόφοιπολεμιστές που διανύουν μεγάλες αποστάσεις και βαδίζουν σε δρόμους που δεν έχουν επιστροφή,συγκρούονται με τους κατοίκους των περιοχών που είναι εγκατεστημένοι στα μέρη που διασχίζουν,για να αρπάξουν τα προϊόντα που τους χρειάζονται, γιατί οι ίδιοι δεν μπορούν να τα παραγάγουν μετον τρόπο που ζουν. Όπως είναι φυσικό, αυτή η οικονομική συναλλαγή έχει ένα τίμημα: δίνεις ζωήκαι παίρνεις αγαθά. Σε αυτή την αγοραπωλησία δεν μπορεί κανείς να προβλέψει τα κέρδη και τιςζημίες. Ας σκεφτούμε έναν τρόπο. Θα ήταν δυνατό τα νομαδικά σπίτια των Οθωμανών ναεφαρμόσουν αυτή τη μέθοδο συναλλαγής σε έναν συγκεκριμένο χώρο ο οποίος θα ήτανπεριτριγυρισμένος από ευκατάστατους "γκιαούρηδες" 156 ; Όχι! Γιατί το οδικό δίκτυο μεταξύ

οροπεδίου και χειμερινού καταυλισμού των Οθωμανών ήταν πολύ μικρό. Επεκτείνεται μεταξύΜπίλετζικ, Γιάρχισαρ και Ινεγκιόλ. Τα αγαθά που χρειάζονται για μία-δύο μέρες αρπάζονται μεσυγκρούσεις και λαφυραγωγία. Την τρίτη όμως ημέρα καταβάλλεται βαρύ τίμημα γι' αυτά.Επιτηρούνται τα γνωστά περάσματα των νομάδων (ένα σημείο τον χειμώνα ήταν το Σογιούτ και τοκαλοκαίρι το Ντομανίτς), στήνονται ενέδρες, κόβεται το νερό, σκοτώνονται τα ζώα τους καιαφανίζονται τα άτομα, που ήδη σπανίζουν. Γι' αυτό τον λόγο  η μόνη διέξοδος των Τουρκομάνωνήταν να έχουν καλές σχέσεις με τους Έλληνες των γειτονικών χωριών και να ζουν ειρηνικά μαζίτους»157

Αυτή η αναγκαστική ειρηνική συνύπαρξη υποχρέωσε τις δυο κοινότητες, που διέφεραν σημαντικάμεταξύ τους ως  προς το θρήσκευμα, τη γλώσσα, τον τρόπο ζωής, την κοινωνική και οικονομική

διάρθρωση, να διατηρούν καλές σχέσεις μεταξύ τους. Προετοίμασε, μάλιστα, την κατάλληληυποδομή για κοινή συμβίωση. Αυτό το ειρηνικό και αρμονικό πλαίσιο οδήγησε τον Έλληνα ιστορικόΝικηφόρο Γρηγορά, που έζησε μεταξύ των ετών 1295-1360, να γράψει για την οθωμανική κοινότηταπου συνάντησε στην περιοχή της Βιθυνίας ότι απαρτίζεται από «ανάμεικτους βαρβάρους», δηλαδήαπό Έλληνες και Τούρκους

.

158

Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι αυτό που υποχρέωσε τις δύο κοινότητες να ζουν ειρηνικά καιαρμονικά δεν ήταν οι πιέσεις των ιστορικών συνθηκών. Όσο ο άνθρωπος δεν κατευθύνεται απόσυγκεκριμένες ιδεολογίες είναι πλάσμα ανοιχτό σε διαφορετικά πολιτιστικά συστήματα. Η φυσική

.

156  Αλλόθρησκους. Η λέξη χρησιμοποιείται κυρίως για να δηλώσει τους απίστους, δηλαδή όλους όσοι δεν είναι μουσουλμάνοι.  157

  Τις απόψεις του Sencer Divitcioglu τις αναδημοσιεύει ο Fikret Baskaya, Yediyuz , σ. 40 158

  Dimitri Kicikis, Türk-Rum İ mparatorluğu, σ. 121. 

Page 136: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 136/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ροπή της ανοχής και της ευλυγισίας, τόσο της βυζαντινής όσο και της τουρκομανικής κοινωνίας,είναι η δύναμη που καθιστά δυνατή την επιβίωση κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Η συνεχήςενίσχυση της αναγκαστικής συμβίωσης με αυτές τις τάσεις συνέβαλε στην ταχύτερη λειτουργία τουνέου συστήματος. 

Page 137: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 137/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

V. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝΤΟΥΡΚΟΜΑΝΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ 

Οι ευγενείς Τουρκομάνοι είχαν αξιολογήσει πολύ σωστά τις υφιστάμενες δυνατότητες, τόσο τηνπερίοδο ίδρυσης όσο και την περίοδο ανάπτυξης του οθωμανικού κράτους. Η ιδρυτική

αριστοκρατία, περιλαμβάνοντας και τους Βυζαντινούς αριστοκράτες, επέκτεινε καθημερινά τασύνορα του μπεηλικίου. Ενώ εδραίωνε την εξουσία της, οι Τουρκομάνοι αποκτούσαν τεράστιαακίνητη περιουσία πάνω στα εδάφη της Ρωμυλίας και της Μικράς Ασίας που κατακτούσαν. 

Η επέκταση της περιουσίας σήμαινε για τους ευγενείς Τουρκομάνους αύξηση της δύναμής τους καιταυτόχρονη διείσδυσή τους στην κεντρική εξουσία-μοναρχία. Και πράγματι, λίγο καιρό μετάάρχισαν να γίνονται μια ισχυρή εστία για την εξουσία. Η κεντρική όμως εξουσία βρισκόταν στοστάδιο διαμόρφωσής της. Οι νέοι διεκδικητές της εξουσίας εμφανίστηκαν ως ένα στοιχείο πουμπορούσε να δυναμιτίσει το καθεστώς, που ήταν ήδη υπό διαμόρφωση. Έτσι, δεν είχαν καμίαδυνατότητα να συνυπάρξουν ειρηνικά με το ισχύον σύστημα. Γιατί η διαιώνιση του κράτους και ηστήριξη του νέου καθεστώτος κατάκτησης εδαφών εξαρτάται από την αποκήρυξη της κεντρικής

διακυβέρνησης. Κατά συνέπεια, δεν ήταν δυνατό για το κράτος να κλείσει τα μάτια του στηνπαρουσία των Τουρκομάνων ευγενών, που είχαν καταστεί  επικίνδυνη δύναμη. Οι Τουρκομάνοιευγενείς, που επιδίωκαν να αποκτήσουν οικονομικά οφέλη και δεν ήθελαν να γίνουν υποτελείς τουοθωμανικού κράτους, πλήρωσαν ακριβά το τίμημα της απειθαρχίας τους, με τον αφανισμό τους.Μπορεί κανείς να αντιληφθεί πόσο ανόητο είναι να περιμένει από αυτούς που κατέχουν τηνεξουσία να προσεγγίσουν με αισθήματα αλληλεγγύης τους ομοεθνείς τους, όταν γνωρίζει ότι οσουλτάνος Γιαβούζ Σελήμ, για να μην κινδυνεύσει η δυναστεία του, σκότωσε όλους τους αδελφούςτου, όλα τα αγόρια των αδελφών του και τους τέσσερις από τους πέντε γιους του. Και οι καμπάνεςάρχισαν να χτυπούν για τους Τουρκομάνους. 

Είχαμε αναφέρει στην αρχή ότι από την εποχή του Ορχάν 159

1. Η δημιουργία του συστήματος του παιδομαζώματος 

ο στρατός των Οθωμανών

επανδρωνόταν από Τουρκομάνους και βίαια εξισλαμισμένους χριστιανούς των Βαλκανίων. Η πλειονότητα των χριστιανών στρατιωτών ανήκε στις δυνάμεις των βυζαντινών πριγκίπων (τεκφούρ)που είχαν δεχθεί να γίνουν υποτελείς των Οθωμανών. Ο αριθμός αυτών των στρατιωτών αυξανότανδιαρκώς μαζί με τις εδαφικές κατακτήσεις. Έτσι, μια σημαντική μερίδα του στρατού του Μπαγιαζίτ,που πολεμούσε με τον Ταμερλάνο, ανήκε σε αυτή την κατηγορία. Η αύξηση όμως του αριθμού τωνχριστιανών στρατιωτών δεν ήταν αρκετή για να καμφθεί ή να εξαλειφθεί η δύναμη τωνΤουρκομάνων ευγενών. Έπρεπε να βρεθούν και άλλοι πιο δραστικοί τρόποι. 

 Όλα τα ισλαμικά κράτη υιοθέτησαν την προσφιλή μέθοδο που ανακάλυψαν πρώτοι οι Αββασίδες,να χρησιμοποιούν δηλαδή αιχμάλωτους στρατιώτες στην αυτοκρατορική φρουρά και να στηρίζουνσε αυτούς τη δυναστεία. Η μετάβαση από ένα στράτευμα που σχηματιζόταν από αιχμαλώτους, σεέναν στρατό που συγκροτούνταν από το παιδομάζωμα εξασφάλιζε στην κεντρική εξουσία τοναπόλυτο έλεγχο κάθε άλλης δύναμης που μπορούσε να απειλήσει τη μοναρχία. 

Το σύστημα του παιδομαζώματος αναπτύχθηκε στους Οθωμανούς την εποχή του ΓιλντιρίμΜπαγιαζίτ και εφαρμόστηκε με ζήλο την εποχή του Μουράτ Β'. Νομιμοποιήθηκε με το Fatih

Kanunnamesi160

 

159  Γιος και διάδοχος του Οσμάν, του ιδρυτή του οθωμανικού κράτους.  

160  Κώδικας Νόμων που εξέδωσε ο Πορθητής. 

. Το σύστημα αναπτύχθηκε για να εξασφαλίσει την προστασία του σουλτάνου από

Page 138: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 138/168

Page 139: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 139/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Κατά το στάδιο εκπαίδευσης και καλλιέργειας των σωματικών και πνευματικών τους ικανοτήτων, ταπαιδιά μάθαιναν ανάγνωση και γραφή της αραβικής και της περσικής γλώσσας, γεωγραφία,γεωμετρία και λογική. Φυσικά, υπόκειντο και σε εντατική διδασκαλία του ισλαμισμού.

Οι υγιείς και δυνατοί μετά τη βασική τους εκπαίδευση διορίζονταν στο Bostanci Ocagi, κάνοντας

έτσι το πρώτο τους βήμα στον στρατό των Γενιτσάρων. Όσοι ήταν ωραίοι, έξυπνοι και ικανοίαναλάμβαναν υπηρεσίες στα διάφορα τμήματα των ανακτόρων. Από αυτούς ορισμένοι πουεπιλέγονταν ειδικά εκπαιδεύονταν στη συνέχεια για να υπηρετήσουν σε ανώτερες βαθμίδες, όπωςήταν η ανατροφή των διαδόχων, η εργασία στο χαρέμι και η ανάληψη σημαντικών θέσεων στηδιοικητική ιεραρχία. Τα παιδιά αυτά θα αποτελούσαν την τάξη της  επίλεκτης γραφειοκρατίας  τηςαυτοκρατορίας. Σε αυτούς ανατέθηκαν τα σημαντικότερα αξιώματα στη διοίκηση,συμπεριλαμβανομένου και του θώκου του Μεγάλου Βεζίρη, που σε σημαντικότητα έρχεται αμέσωςμετά το ύπατο αξίωμα του Σουλτάνου. 

 Όπως ήταν φυσικό, τα παιδιά αυτά -που είχαν υποστεί αυστηρό έλεγχο κατά το στάδιο εκπαίδευσήςτους, είχαν κόψει κάθε δεσμό με το παρελθόν τους και τους είχε απαγορευτεί η σύναψη σχέσεων

με γυναίκες- όταν έβγαιναν στη ζωή ως ενήλικοι ήταν αφοσιωμένοι στο μοναδικό πράγμα πουδιέθεταν, στα προνόμια δηλαδή που απολάμβαναν στην ιεραρχία της εξουσίας και ειδικότερα στονΣουλτάνο, που τους παραχωρούσε αυτά τα προνόμια 164

 

164   Τα προνόμια αυτά ήταν τόσο ελκυστικά, που οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας ζήτησαν να ενταχθούν στο καθεστώς τουπαιδομαζώματος. Ο Μαχμούτ Β' έκανε δεκτό το αίτημά τους, αλλά τα προνόμιά τους περιορίστηκαν μόνο στην προσφορά υπηρεσίας στοσαράι και ουδέποτε τους επιτράπηκε η κατάταξη στο σώμα των Γενιτσάρων. 

. Στην πραγματικότητα όμως και ηδυναστεία, που είχε απομακρυνθεί τόσο γενετικά όσο και πολιτιστικά από την κοινωνική ομάδααπό την οποία προερχόταν, δεν είχε άλλη επιλογή από το να στηριχθεί σε αυτούς για να επιβάλειτην εξουσία της σε ολόκληρη τη χώρα. Γι' αυτόν τον λόγο η διοίκηση του οθωμανικού κράτους, πουείχε στους κόλπους του ανθρώπους από διαφορετικές φυλές, είχε χαρακτήρα υπεράνω εθνοτήτωνκαι φυλών. Ήταν κράτος ή αυτοκρατορία παιδομαζώματος. Το σύστημα εδραίωσε τονγραφειοκρατικό του μηχανισμό πάνω στο παιδομάζωμα. Αλλά και ο στρατός του σχηματιζόταν απότο παιδομάζωμα. 

Από παιδομάζωμα νεαρών χριστιανών προερχόταν, επίσης, μέρος του πεζικού και του ιππικού, πουπροϋπήρχαν του σχηματισμού των Γενιτσάρων. Οι νεαροί αυτοί ήταν απαραίτητο να είναι υγιείς,ρωμαλέοι, δυνατοί και ταλαντούχοι. Έπειτα από επτάχρονη εκπαίδευση στα στρατιωτικά καιθρησκευτικά θέματα στα σαράι που προαναφέραμε, πήγαιναν στο Bostanci Ocagi, για ναεκπαιδευτούν και να γίνουν γενίτσαροι. Η εκπαίδευσή τους ήταν μακρόχρονη. Ήταν εξοπλισμένοι μεπυροβόλα όπλα και τόσο πειθαρχημένοι, που δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τους στρατούς τωνάλλων χωρών. Παρότι ο Σουλτάνος αναλάμβανε όλα τα έξοδά τους, εισέπρατταν επιπλέον μισθό.Είχαν απομονωθεί από τον κοινωνικό περίγυρο στον οποίο ζούσαν. Δεν επιτρεπόταν να έχουνοικονομικούς και οικογενειακούς δεσμούς, ούτε να συνάπτουν σχέσεις με γυναίκες. Η κατάστασηαυτή δημιουργούσε την ανάγκη αλληλεγγύης μεταξύ των γενιτσάρων και αποτελούσε το θεμέλιοτης πλήρους αφοσιώσεως και υπακοής στον Σουλτάνο. 

Το σύστημα του παιδομαζώματος έφερε κοντά ανθρώπους διαφορετικής εθνικής προέλευσης, τουςζύμωσε σε μια κοινή πνευματική και πολιτιστική χοάνη και πρόσφερε στο κράτος τη δυνατότητα νασχηματίσει έναν οικονομικό, στρατιωτικό και διοικητικό μηχανισμό, που να το στηρίζει και να τοκρατάει όρθιο. Το κράτος χάρη στη γραφειοκρατία, που ήταν υπεράνω φυλών, και στο σώμα τωνΓενιτσάρων, που δεν υπαγόταν σε κανένα έθνος και καμία τάξη, αντιμετώπισε τους εξωτερικούςεχθρούς, παρέμεινε δυνατό μπροστά σε όλες τις επικίνδυνες εσωτερικές δυνάμεις και τουλάχιστονγια ένα χρονικό διάστημα ήταν ισχυρό, ασφαλές και αήττητο. 

Page 140: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 140/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Οι ευγενείς Τουρκομάνοι, που κέρδισαν δύναμη και εξουσία χάρη στη μεγάλη περιουσία πουαπέκτησαν, έχασαν σιγά σιγά τη δύναμή τους εξαιτίας της δημιουργίας και της ανάπτυξης τουσυστήματος του παιδομαζώματος. Όπως είπαμε, ο στρατός των Οθωμανών πριν από την οργάνωσητων Γενιτσάρων αποτελούνταν από έφιππες και πεζοπόρες μονάδες. Η διοίκησή τους, σε γενικέςγραμμές, ανήκε σε ευγενείς Τουρκομάνους. Μετά την οργάνωση των Γενιτσάρων οι πεζοπόρες και

οι έφιππες αυτές δυνάμεις αποδυναμώθηκαν. Έτσι, οι Τουρκομάνοι που τις διοικούσαν έχασαναυτό το προνόμιο και την πηγή της δύναμής τους. 

2. Το καθεστώς νομής εδαφών και οι Τουρκομάνοι  

Οι Οθωμανοί, στηριζόμενοι στους Γενιτσάρους και τη γραφειοκρατία, επέμεναν στην εφαρμογή τουκαθεστώτος νομής των εδαφών. Αυτό το καθεστώς νομής των εδαφών, δηλαδή το τιμάριο, που θααποτελέσει τη ραχοκοκαλιά της διοικητικής, στρατιωτικής και οικονομικής οργάνωσης τωνΟθωμανών, εμφανίστηκε την εποχή του Μουράτ Α' και αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε την εποχή τουΜπαγιαζίτ Α'. 

Το σύστημα εδραιώνεται στο γεγονός ότι η κυριότητα των εδαφών εντός των ορίων του κράτουςανήκει στον Σουλτάνο. Κατά συνέπεια, και τα γεωργικά προϊόντα που παράγονται στις γεωργικέςπεριοχές ανήκουν στον Σουλτάνο. 

Ο Σουλτάνος όμως είναι αναγκασμένος για την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης και του στρατούνα μοιράζεται αυτά τα έσοδα με το σύνολο της τάξης των στρατιωτικών και των γραφειοκρατών. Έτσι, το κράτος έπρεπε να τεμαχίσει τα εδάφη που ανήκαν στον Σουλτάνο σε τιμάρια και ναδιανείμει τα έσοδά τους στα μέλη αυτών των τάξεων. 

Τα has165

  παραχωρούνταν κυρίως στον Σουλτάνο και στους ανώτατους αξιωματούχους της

διοίκησης. Τα zeamat 166

Είχαμε αναφέρει προηγουμένως ότι αυτή η κατηγορία των πολιτών με την πάροδο του χρόνουστηριζόταν πλέον σε αυτούς που προέρχονταν από το παιδομάζωμα. Όπως ήταν φυσικό, οι ευγενείςΤουρκομάνοι -που προέρχονταν είτε από το φύλο Kayi ή τα υπόλοιπα φύλα Τουρκομάνων πουπαρέμειναν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα εδάφη του οθωμανικού κράτους - που δεν

σε κατώτερους αξιωματούχους και τα τιμάρια στους τιμαριούχουςαξιωματικούς που διορίζονταν από το σώμα των Γενιτσάρων. Αυτοί ήταν μια τάξη στρατιωτικών πουεξασφάλιζαν την επιβίωσή τους από τα έσοδα του τιμαρίου που τους παραχωρήθηκε και είχανταυτόχρονα την υποχρέωση να εκπαιδεύουν στρατιώτες και να τους εντάσσουν στη δύναμη τουστρατού κατά τις εκστρατείες. 

Στο σημείο αυτό πρέπει να ανοίξουμε μια παρένθεση και να πούμε ότι αυτοί που καλλιεργούσαν τηγη ήταν οι ραγιάδες ή οι αγρότες, που υπάγονταν σε ένα καθεστώς «κληρονομικών ενοικιαστών»της γης. Αυτά που παρήγαγαν, πέρα από τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους, τα άρπαζαν οιτιμαριούχοι ή εκείνοι που απολάμβαναν τα προνόμια του has ή του zeamat για λογαριασμό τουΣουλτάνου. 

 Όπως γίνεται αντιληπτό, το σύστημα είχε ορισμένα ευαίσθητα σημεία. Πρώτον, ιδιοκτήτης της γηςήταν ο Σουλτάνος. Δεύτερον, παραγωγοί ήταν οι ραγιάδες. Τρίτον, τα έσοδα από την παραγωγή ταεισέπρατταν ιεραρχικά η αξιωματούχοι της διοίκησης και ο στρατός. 

165  Τιμάρια με προσόδους άνω των 100.000 άσπρων ετησίως. 

166  Μεγάλο τιμάριο. 

Page 141: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 141/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

συμπεριλαμβάνονταν στις τάξεις του στρατού έχασαν τη δύναμη και τα προνόμιά τους τόσο στηνκρατική διοίκηση όσο και στον στρατό. Είναι αυτονόητο ότι οι Τουρκομάνοι, που έχαναν τη δύναμήτους στο στάδιο ανάπτυξης και διεύρυνσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν θαπαρακολουθούσαν αδρανείς και με εγκαρτέρηση τους άλλους να κατακτούν τα πάντα. Έτσι, δενπαρέμειναν βουβοί σε όλα όσα συνέβαιναν στους Οθωμανούς και έδωσαν τον αγώνα τους για να

αποκτήσουν όλα όσα έχασαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

Στο τέλος του αγώνα τους κατάφεραν να μετατρέψουν ένα μέρος των τιμαρίων σε βακούφια καιδημόσια περιουσία. Τα έσοδα των βακουφίων ή των δημοσίων γαιών τα εισέπρατταν αυτοί. 

Πολλές φορές συνεργάστηκαν με τους εχθρούς των Οθωμανών, για να αποδυναμώσουν τη δύναμητων τελευταίων. Το πιο εύγλωττο παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας το συναντάμε στη μάχη της Άγκυρας. Τα φύλα των Τουρκομάνων που πολεμούσαν στον στρατό των Οθωμανών εναντίον τουΤαμερλάνου, συμμάχησαν μαζί του και υποχρέωσαν τους Οθωμανούς σε βαριά ήττα. Η πρώτηδουλειά που έκανε ο Μεχμέτ Α' Τσελεμπή (1413-1421), που ανέλαβε την εξουσία με την υποστήριξητων ευγενών Τουρκομάνων στο τέλος της μεσοβασιλείας (Fetret Devri), ήταν να παγώσει -με την

πίεση φυσικά των ευγενών Τουρκομάνων- τη διαδικασία του παιδομαζώματος. Οι ευγενείςΤουρκομάνοι γνώριζαν τι σήμαινε γι' αυτούς το παιδομάζωμα. Η τάξη τους μπορούσε νακυριαρχήσει στη Μικρά Ασία μόνο με την αποδυνάμωση του παιδομαζώματος. Η εξέλιξη αυτή, πουέκρυβε πολλούς κίνδυνους για την κεντρική εξουσία, ασφαλώς λίγο καιρό αργότερα θα έφερνε τουςΤουρκομάνους σε αντιδικία με το κράτος και τελικά θα ανάγκαζε την εξουσία να τους αφανίσει γιαχάρη της διαιώνισης του κράτους. 

Αυτό το νόημα είχε η διαγραφή από τον χάρτη πολλών μπεηλικίων που είχαν αποκτήσει δύναμη στηΜικρά Ασία και η ενίσχυση της λειτουργίας του συστήματος του παιδομαζώματος την εποχή τουΜουράτ Β'. 

Για τον ίδιο λόγο ο Πορθητής, λίγο μετά την Άλωση, στράφηκε πολύ σκληρά εναντίον τωνΤουρκομάνων, που είχαν συσπειρωθεί γύρω από τον Τσάνταρλι Χαλίλ Πασά, αντιστεκόμενοι με όχικαι τόσο σοβαρές δικαιολογίες στην πολιορκία της Πόλης, γιατί φοβούνταν ότι η νίκη θα προσέδιδεακόμα μεγαλύτερη δύναμη και εξουσία σε εκείνους που προέρχονταν από το παιδομάζωμα. Μερικάαπό τα μέτρα που εφάρμοσε ο Μεχμέτ Β' για να εδραιώσει την κεντρική εξουσία του κράτους ήτανη αναγκαστική μετατροπή των ακινήτων των βακουφίων σε δημόσια ακίνητα, η νομική κάλυψη τηςιδιοκτησίας του Σουλτάνου επί της γης και των προϊόντων της, η δολοφονία ή η εξόριση πολλώνΤουρκομάνων μπέηδων, με επικεφαλής τον Τσάνταρλι Χαλίλ Πασά. Επίσης, η ενίσχυση και ηνομιμοποίηση του συστήματος του παιδομαζώματος και η ανάδειξη σε όλα τα ανώτατα αξιώματα,ακόμα και στη θέση του Σαντραζάμ (πρωθυπουργού), ατόμων που προέρχονταν από τοπαιδομάζωμα. Στα πλαίσια αυτά πρέπει να ενταχθεί και η απόφαση του σουλτάνου να αναθέσει την

αναστήλωση της Κωνσταντινούπολης σε «καλλιτέχνες, έντιμους, ικανούς με γνώσεις και εμπειρίες». 

Η Κωνσταντινούπολη, που ήθελαν να είναι η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, είχε εγκαταλειφθείκατά τη διάρκεια της λατινικής κατοχής από τους κατοίκους της που διέθεταν τα χαρακτηριστικάαυτά. Κατά τη διάρκεια της λατινικής κατοχής είχε υποστεί πολλές φορές λεηλασίες, με αποτέλεσμανα χάσει την παλιά λαμπρότητά της και να απομείνουν μόνο αξιολύπητα απομεινάρια. Χρειαζότανμια σοβαρή αναστήλωση, και αυτοί που θα αναλάμβαναν κάτι τέτοιο έπρεπε να είναι δεξιοτέχνες,ικανοί  επαγγελματίες, έμποροι, επιστήμονες και καλλιτέχνες. Δηλαδή οι άνθρωποι που έκανανκάποτε την Πόλη αυτό που ήταν, οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Εβραίοι κάτοικοί της που διέφυγανστη Μικρά Ασία... Ορισμένες φοροαπαλλαγές και κάποια προνόμια και δικαιώματα   πουθεσπίστηκαν απέβλεπαν στην επιστροφή των ανθρώπων αυτών στην Κωνσταντινούπολη. Η

Κωνσταντινούπολη ξαναζωντάνεψε με τους ανθρώπους που είχαν διαφορετική εθνική καταγωγήκαι η πόλη διατήρησε, όπως και η αυτοκρατορία, τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της για πολλά

Page 142: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 142/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

χρόνια. 

Οι Τουρκομάνοι απομακρύνθηκαν από την πολιτική σκηνή των Οθωμανών σιγά σιγά και στο τέλοςμε ένα δυνατό χτύπημα. Όλες οι μετέπειτα προσπάθειές τους δεν θα έχουν καμία καθοριστικήσημασία στην ιστορία της αυτοκρατορίας. Ούτε η συμμαχία τους με τον ηγεμόνα των Ακκογιουνλού,

τον Ουζούν Χασάν, ούτε η ένωση των δυνάμεών τους με τον μονάρχη των Σαφεβί, τον Σαχ Ισμαήλ,θα βοηθήσει τους ευγενείς Τουρκομάνους να αναλάβουν τον ρόλο που επιθυμούσαν στην ιστορία. 

3. Το κράτος και οι Τουρκομάνοι ως φαινόμενο 

 Όλα όσα συνέβησαν κατά το στάδιο της ίδρυσης και της ανάπτυξης του οθωμανικού κράτουςπαρουσιάζουν στην πραγματικότητα ομοιότητες με αυτά που έγιναν την αντίστοιχη περίοδο στοκράτος των Μεγάλων Σελτσούκων και των Σελτσούκων της Μικράς Ασίας. Η ιδρυτική  αριστοκρατίακαι των τριών αυτών κρατών προήλθε από τους Τουρκομάνους. Αλλά με την πάροδο του χρόνουαυτή η τάξη αρχικά συμμάχησε με τις παλιές κυρίαρχες δυνάμεις που ζούσαν στα όρια του κράτους.

Στη συνέχεια ζυμώθηκε μαζί τους και απομακρύνθηκε από την κοινωνική ομάδα από την οποίαπροερχόταν. Η περίοδος αποξένωσης περιλαμβάνει την απάρνηση των υπόλοιπων ομόφυλών τουςεκ μέρους εκείνων που κρατούσαν την εξουσία στα χέρια τους και την οργισμένη επίθεση εναντίοντους όσες φορές κάτι τέτοιο θεωρούνταν απαραίτητο. 

Στην ουσία, αυτό είναι ένα φαινόμενο που ταιριάζει με τους νόμους της οικουμενικής ανάπτυξης.Γιατί ο πολιτικός μηχανισμός που αποκαλούμε «κράτος» αναπτύσσεται πάνω σε καθιερωμένουςτρόπους ζωής και διαιωνίζει την ύπαρξή του αρπάζοντας τα πλεονάζοντα   προϊόντα τουυφιστάμενου τρόπου ζωής. 

Και τα τρία αυτά κράτη που ιδρύθηκαν από την αριστοκρατία των Τουρκομάνων στηρίχτηκαν στη

στρατιωτική δύναμή τους και στις κατακτήσεις εδαφών στα οποία ζούσαν γηγενείς πληθυσμοί. Τακράτη αυτά δεν ιδρύθηκαν με βάση τα  στοιχεία της κοινωνικο-οικονομικής και πολιτιστικής ζωήςτων Τουρκομάνων ευγενών. Οι δυνάμεις του κράτους -και κατά συνέπεια οι δυνάμεις που κρατούντην εξουσία, οι οποίες εξασφαλίζουν την ύπαρξη και την ανάπτυξη του κράτους- βρίσκονται στηνοργανωμένη κοινωνική ζωή, γι' αυτόν τον λόγο οι Τουρκομάνοι έπρεπε να προσαρμοστούν με αυτόντον τρόπο ζωής. Οι νομάδες που δεν μπορούν να ενταχθούν στην οργανωμένη κοινωνική ζωή καιδιατηρούν τον κτηνοτροφικό, επιθετικό χαρακτήρα τους εκπροσωπούν τις ανυπότακτες δυνάμειςπου παραβιάζουν την ισορροπία της οργανωμένης κοινωνικής ζωής. 

Την εποχή των Σελτσούκων «οι Τούρκοι έμοιαζαν με αιμοχαρείς σκύλους και λύκους που ότανέβρισκαν την ευκαιρία επιτίθεντο και όταν αντιλαμβάνονταν ότι ο εχθρός ήταν δυνατός, το

έσκαγαν» 167. Την εποχή των Οθωμανών ο Τούρκος ήταν «βραδύνους» (etrak-i bi idrak) 168 ,

«εντεταλμένος για την καταστροφή του κόσμου» 169, «ασχημομουρης» (bed liva) 170

 

167  Ο Nejat Birdogan αναδημοσιεύει αυτές τις απόψεις του Σελτσούκου ιστορικού Aksarayli Kemaleddin Mahmut, στο έργο του

 Anadolu'nun Gizli Kültürü Alevilik  , σ. 39. 168  Bozkurt Guvenc, Turk Kimligi  , σ. 22. 169

  Bozkurt Guvenc, Turk Kimligi  , σ. 138. 170

  Fikret Baskaya, Yediyuz, σ. 175. 

. Για τουςΟθωμανούς άρχοντες η λέξη Τούρκος είχε προσβλητική σημασία. Αυτού του είδους η υποτίμηση καιη απαξία αποτέλεσε πολλές φορές το ιδεολογικό υπόβαθρο για τη νομιμοποίηση των βίαιωνενεργειών των ομάδων που βρίσκονταν στο στόχαστρο και οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν σε κάθεεποχή από τις δυνάμεις της εξουσίας. 

Page 143: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 143/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Από την άλλη πλευρά, οι κοινωνίες των Τουρκομάνων ήταν  πιστές στις παραδόσεις της νομαδικήςζωής που στηρίζονταν στη διαρκή μετανάστευση, τη λεηλασία και την κτηνοτροφία. Δεν ήτανδυνατόν να αλλάξουν μέσα σε μερικές δεκαετίες τον τρόπο ζωής που είχαν επί εκατοντάδες χρόνια.Δεν μπορούσαν δηλαδή να αλλάξουν εύκολα τις πολιτιστικές τους καταβολές. Και αν ακόμαυποθέσουμε ότι αλλάζουν τον τρόπο ζωής τους, δηλαδή την υποδομή τους, θα διατηρήσουν για

πολλά χρόνια ακόμα την πνευματική τους υποδομή, δηλαδή τις πολιτιστικές τους ιδιαιτερότητες.Γιατί μέσα στο πολιτιστικό σύστημα μιας κοινωνίας οι παραδοσιακές αξίες που αποτελούν τουςπνευματικούς θεσμούς της αντιστέκονται με πείσμα σε κάθε αλλαγή. Γι' αυτόν τον λόγο εμείςβλέπουμε σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες να επιβιώνουν πολιτιστικά στοιχεία, έστω και αν έχουνμεταβληθεί λιγάκι, που είχαν διαμορφωθεί πριν από χιλιάδες χρόνια. Τα στοιχεία αυτά είναι ταεπίμονα, ανθεκτικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που επιβιώνουν στη γλώσσα, στην πίστη, στα ήθηκαι έθιμα, στη δικαιοσύνη, στις συνήθειες και αλλού. 

Οι Σελτσούκοι εξόρισαν τα διαρκώς μετακινούμενα φύλα των Τουρκομάνων στις ακριτικές περιοχέςτων συνόρων τους, εξαιτίας της δομής του πολιτιστικού τους συστήματος και των προβλημάτων πουπροξενούσαν στην κεντρική εξουσία. Διοικητικά αξιώματα, εκπαιδευτικά ιδρύματα και ο στρατός

ήταν κλειστά γι' αυτούς. 

Η διαδικασία εξοστρακισμού τους την εποχή των Οθωμανών έχει μερικά κοινά σημεία με αυτή τωνΣελτσούκων, παρουσιάζει όμως και ορισμένες διαφορές. Για παράδειγμα, οι διοικητικές μονάδεςπαρέμειναν κλειστές για τους Τουρκομάνους και την εποχή των Οθωμανών ή άνοιγαν για έναν πολύμικρό αριθμό ατόμων. Στην ουσία, ο στρατός στηριζόταν στο παιδομάζωμα και όχι σε αυτούς. Μετρόπο παρόμοιο με αυτόν των Σελτσούκων εξορίζονταν κατά διαστήματα σε ακριτικές περιοχές. Οιδιαφορές που υπήρχαν την περίοδο των Οθωμανών ήταν ο εξαναγκασμός των Τουρκομάνων σεμόνιμη εγκατάσταση, η επιβολή με τη χρήση βίας των δικών τους κανόνων στους νομάδες και ηαντιμετώπισή τους ως ραγιάδες. 

Στο σημείο αυτό θα αναλύσουμε τις πλευρές του πολιτιστικού συστήματος των Τουρκομάνων πουδημιουργούσαν προβλήματα στην κεντρική εξουσία. 

Πρώτα από όλα, τα φύλα των Τουρκομάνων ήταν οργανωμένα κατά νομαδικές φυλές, πουυπάκουαν σε έναν κληρονομικό αρχηγό. Η εξουσία δηλαδή που γνώριζαν τα μέλη της νομαδικήςφυλής ήταν στην ουσία μόνο του αρχηγού τους. Κάθε άλλη εξουσία πέρα από τον ηγέτη τους, όπωςη κρατική, δεν σήμαινε πολλά πράγματα γι' αυτούς. 

Δεύτερον, οι μπέηδες αυτοί ήταν άτομα που διατηρούσαν την ιδιότητά τους αυτή όσο χρόνο ήτανχρήσιμοι στη φυλή από την οποία κατάγονταν  και την οποία μπορούσαν να προσεγγίσουν μεευκολία. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί κανείς να πει ότι στη ζωή των Τουρκομάνων υπήρχε καμία

ιεραρχική δομή. Η ανεπτυγμένη ιεραρχική δομή, με λίγα λόγια, ήταν άγνωστη σε αυτούς. Κατ'επέκταση, θα παραμείνουν ξένοι και στην ανεπτυγμένη ιεραρχικά και διοικητικά δομή τωνΟθωμανών. 

Τρίτο στοιχείο, τα νομαδικά φύλα διακρίνονται και για την αυτονομία των φυλών ή πατριών τους. 

Τέταρτον, οι κοινωνικές ομάδες των Τουρκομάνων ήταν στην πλειονότητά τους νομάδες ήημινομάδες και  κτηνοτρόφοι. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούσαν να παράγουν πλεονάζονταπροϊόντα και αυτή είναι η σημαντικότερη ιδιαιτερότητά τους, η οποία τους οδηγούσε σεσυγκρούσεις με τις κρατικές οντότητες. 

Τώρα ας δούμε πώς επηρεάζουν αυτές οι ιδιότητες τις σχέσεις τους με το κράτος. Όπως είπαμε, ημοναδική εξουσία που αναγνωρίζουν οι Τουρκομάνοι είναι ο κληρονομικός αρχηγός τους. Οι

Page 144: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 144/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Τουρκομάνοι μπέηδες, που έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο την εποχή της ίδρυσης του κράτους,οδηγήθηκαν σε συγκρούσεις για τη δυναστεία την εποχή που καταβάλλονταν προσπάθειες για τηνεγκαθίδρυση κεντρικής εξουσίας. Την εποχή εκείνη η στάση των Τουρκομάνων ήταν να στηρίξουντους μπέηδές τους, γιατί η υπακοή στον αρχηγό ήταν η παλαιότερη και σπουδαιότερη παράδοσήτους. Γι' αυτόν τον λόγο, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής σύγκρουσης στην Άγκυρα στάθηκαν στο

πλευρό του Ακκογιουνλού Ουζούν Χασάν, που πέρασε στο στρατόπεδο του Ταμερλάνου, και τουσουλτάνου των Σαφεβί, Σαχ Ισμαήλ. Επίσης, η εξέγερση του Σαχ Κουλού ξεκίνησε με τηνπρωτοβουλία των Τουρκομάνων μπέηδων. Η κατάσταση αυτή είναι φυσικό επακόλουθο τηςυπακοής στον αρχηγό και όχι στο κράτος. 

Ο Μετίν Κουντ, περιγράφοντας την πολιτική ιστορία των Οθωμανών κατά την περίοδο 1300-1600,λέει: «Οι Οθωμανοί προσπαθούσαν να στριμώξουν πίσω από πάγιους κανόνες τόσο τους κατοίκουςτων πόλεων και των χωριών όσο και τα φύλα και τους καταυλισμούς των Τουρκομάνων. (...) Ηδιοίκηση των Οθωμανών επέβαλε έναν σωρό φόρους, δασμούς και επιβαρύνσεις στουςΤουρκομάνους. Οι επιβαρύνσεις, που ξεκινούσαν με φόρους αμνών, με  τέλη βοσκοτόπων,περιόριζαν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής των Τουρκομάνων. Κατά καιρούς, μάλιστα, τους

ανάγκαζαν να ζουν μια κανονική ζωή εγκατεστημένης, καλόβολης κοινωνικής ομάδας, πουυπακούει στο κράτος, όπως οι κάτοικοι των πόλεων και των χωριών»171

Το 1511 σημειώνεται μια άλλη εξέγερση στην περιοχή Τεκέ Ελί της Αττάλειας. Κατά την εξέγερσηαυτή, στην οποία ηγείται ο Σαχ Κουλού, συγκρούστηκαν Οθωμανοί και Τουρκομάνοι στην περιοχήΓκιόκτσάι «όπου το αίμα κυλούσε σαν χείμαρρος». Στο τέλος σκοτώθηκε ο ηγέτης των επαναστατών

.

Στηριζόμενοι στην περιγραφή αυτή, μπορούμε να πούμε τα ακόλουθα: Οι σκληροί κανόνες πουεπέβαλαν οι Οθωμανοί δεν άρμοζαν στον παραδοσιακό ανεξάρτητο τρόπο ζωής των Τουρκομάνων.Τα φορολογικά βάρη τούς πίεζαν οικονομικά. Εξάλλου, για μια κοινωνική ομάδα που είχε μάθει νααρπάζει με τις λεηλασίες δεν ήταν εύκολο να δεχθεί να πληρώσει για να αποκτήσει κάτι. Δενμπορούσαν να υποταχτούν σε μια οργανωμένη ζωή, με μόνιμη εγκατάσταση και με ιεραρχική δομήπου τους επέβαλλε μια άγνωστη εξουσία. Τελικά, οι κοινωνικές ομάδες των Τουρκομάνων ήρθαν σεσύγκρουση με την οθωμανική διοίκηση, όχι μόνο εξαιτίας των μπέηδων, αλλά και λόγω τωνπολιτιστικών τους ιδιαιτεροτήτων. Και αυτή η αντίθεση, η οποία δεν μπορούσε να επιλυθεί με

κανέναν τρόπο, δεν μπορούσε να οδηγήσει στη μεταβολή της κεντρικής εξουσίας και στησυγκεντρωτική δομή της βάσει κάποιου άλλου σχεδιασμού. Κάποια στιγμή, ενισχυμένοι από τιςυλιστικές ιδέες του Σεΐχη Μπεντρεττίν, ενεργοποιήθηκαν υπό την ηγεσία του ΜπόρκλουτζεΜουσταφά και του Τορλάκ Κεμάλ (στις περιοχές Καράμπουρουν, Αϊδινίου και Μάνισας το 1419), γιανα δημιουργήσουν ένα νέο κοινωνικό σύστημα. Αντί όμως να πραγματοποιήσουν το όραμά τουςαφανίστηκαν ανελέητα. Αυτό που έκαναν στο εξής ήταν να καταφύγουν στα βουνά αψηφώντας τονθάνατο. Γιατί μπορεί η εξουσία και η δύναμη να ανήκε στον Σουλτάνο, τα βουνά όμως ανήκαν σεαυτούς. Ξεκινώντας από την εξέγερση του Μπόρκλουτζε Μουσταφά μέχρι την επανάσταση τωνGelali, θα βροντοφωνάζουν με αυτόν τον τρόπο αδιάκοπα τις διαμαρτυρίες τους για την πολιτικήκαι οικονομική πίεση των Οθωμανών. 

Εάν εξετάσει κανείς όλες αυτές τις εξεγέρσεις και τη στάση που κράτησε το οθωμανικό κράτοςέναντι αυτών, διαπιστώνει το βάθος αυτής της αντίθεσης που υπήρχε μεταξύ τους. Όσο επέμεναν οιΤουρκομάνοι να εκφράζουν τη διαμαρτυρία τους, άλλο  τόσο το οθωμανικό κράτος ήταναποφασισμένο να πατάξει κάθε κίνησή τους. 

Βλέπουμε ότι οι Τουρκομάνοι που πρόσκεινται στους Σαφεβί έκαναν μια μεγάλη επανάσταση στηΜικρά Ασία την περίοδο 1502-1503, την εποχή του Μπαγιαζίτ Β', η οποία καταπνίγηκε. 

171  Metin Kunt, Turkiye Ταrihi, l, σ. l08. 

Page 145: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 145/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

και σφαγιάστηκαν χωρίς κανέναν οίκτο πάρα πολλοί άνθρωποι. 

Το 1512 σημειώνεται μια άλλη εξέγερση, του Νουρ Αλή Χαλιφέ στο Κογιούλχησαρ, στην Τοκάτη καιστη Σεβάστεια. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η εξέγερση αυτή συμπίπτει με την άνοδο στηνεξουσία του σουλτάνου Γιαβούζ Σελήμ. Η εξέγερση του 1512, αλλά και όλες οι προηγούμενες

υποχρέωσαν τον σουλτάνο Σελήμ να σκεφτεί ότι πρέπει να τις σταματήσει ριζικά. Η ιστορίαμαρτυρεί ότι ο Σελήμ, μετά την ανάληψη του θρόνου και την εδραίωση της εξουσίας του, ξεκίνησεανελέητη σφαγή των μαζών, για να τερματίσει ριζικά το φαινόμενο των εξεγέρσεων. Σύμφωνα μεμια εκτίμηση, σφαγιάστηκαν 40.000 αγρότες και νομάδες στην ανατολική Μικρά Ασία. 

Παρ' όλα αυτά, για ένα ακόμα χρονικό διάστημα βλέπουμε να μη μειώνονται οι σφαγές. Γιαπαράδειγμα, υπάρχει μια εξέγερση που έγινε υπό την καθοδήγηση του Σεΐχη Τζελάλ με τησυμμετοχή των αλεβήδων Τουρκομάνων και των σουνιτών αγροτών, η οποία ξεκίνησε το 1519 στηΓιοζγκάτη και επεκτάθηκε αργότερα στην Καισάρεια. Οι Οθωμανοί στράφηκαν με όλες τους τιςδυνάμεις εναντίον και αυτής της εξέγερσης, την οποία πάταξαν, και αποκεφάλισαν τον ηγέτη τωνεπαναστατών. 

Πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Γιαβούζ Σελήμ το 1525 έχουμε την εξέγερση του ΜπάμπαΖουνούν, επίσης στη Γιοζγκάτη, και το 1526 μια άλλη επανάσταση, του Τουρκομάνου Ατματζά, πουυποστηρίχτηκε από φύλα Τατάρων. Στη συνέχεια, ακολουθεί η εξέγερση του Καλεντέρογλου (1526).Η εξέγερση ξεκίνησε αρχικά από τους Τουρκομάνους του Μπόζοκ και αργότερα επεκτάθηκε στιςπεριοχές της Σεβάστειας, της Αμισσού, της Τοκάτης, της Άγκυρας, του Κίρσεχηρ, της Μάνισας, τωνΑδάνων και έφτασε μέχρι το Τάρσους και το Ιτσέλ. Και αυτές οι εξεγέρσεις πνίγηκαν στο αίμα, όπωςοι άλλες, και στο τέλος δολοφονήθηκε ο Καλεντέρογλου. 

 Όπως γίνεται αντιληπτό, οι εξεγέρσεις των Τουρκομάνων ήταν συχνές από τα μέσα του 15ου αιώναμέχρι τα μέσα του 16ου. Αυτό δεν ήταν τυχαίο γεγονός. Η περίοδος αυτή συμπίπτει με την εποχή

που οι Οθωμανοί προσπαθούσαν να εδραιώσουν το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς τους σταεδάφη που κατακτούσαν. Αυτή η σύμπτωση είναι αρκετή για να μας δώσει μια ιδέα για τους λόγουςπου προκάλεσαν αυτή τη σύγκρουση. Πρόκειται για μια σύγκρουση συμφερόντων. Οι Τουρκομάνοιμε τις εξεγέρσεις τους αρνούνται να δεχτούν την οικονομική και πολιτική τάξη που ήθελαν ναεπιβάλουν οι Οθωμανοί. Από την άλλη, οι Οθωμανοί προσπαθούσαν να επιβληθούν στουςΤουρκομάνους, που αποτελούσαν πηγή αναταραχής που απειλούσε το καθεστώς τους. 

Οι εξεγέρσεις των Τουρκομάνων, που σημειώθηκαν μετά το 1527, δεν είχαν μαζική συμμετοχή.Παρατηρούμε ότι κατά διαστήματα υποστήριξαν τις εξεγέρσεις τις αποκαλούμενες Gelali, τωνοποίων οι ηγέτες προέρχονταν από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και είχαν ποικίλη εθνικήκαταγωγή. Για παράδειγμα, μια εξέγερση από αυτές είναι εκείνη που ξεκίνησαν οι άνεργοι μαθητές

των μεντρεσέδων

172

 

172  Ιεροσπουδαστήρια 

(suhte) στην περιοχή Μπόλου και Σαμσούντα, μεταξύ των ετών 1564-1566. 

Μπορούμε να ερμηνεύσουμε την τάση των Τουρκομάνων να σταματήσουν τις μαζικές εξεγέρσειςτους προς τα τέλη του 16ου αιώνα, ανατρέχοντας αφενός μεν στην ένταση των πιέσεων και της βίαςπου άσκησαν οι Οθωμανοί εναντίον τους αφετέρου δε στη σταδιακή απομάκρυνσή τους από τονπαραδοσιακό τρόπο ζωής τους και στην ένταξή τους στο νέο πολιτιστικό σύστημα. Είναι ολοφάνεροότι οι ομαδικές σφαγές των αλεβή Τουμκομάνων που έγιναν την εποχή του σουλτάνου ΓιαβούζΣελήμ, είτε αυτοί συμμετείχαν είτε όχι σε κάποιες εξεγέρσεις, άφησαν στους τελευταίους ανεξίτηλασημάδια. Όπως ήταν φυσικό, οι σφαγές, οι πιέσεις και πολλοί άλλοι παράγοντες έπαιξανκαταλυτικό ρόλο στο πέρασμα από τη νομαδική ζωή στη μόνιμη εγκατάσταση σε χωριά και πόλεις. 

Page 146: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 146/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Από την άλλη πλευρά, το οθωμανικό κράτος πίεζε τους Τουρκομάνους όχι μόνο να εγκατασταθούνμόνιμα σε έναν τόπο, αλλά και να ασπαστούν το σουνιτικό Ισλάμ. Στόχος του σουλτάνου ΓιαβούζΣελήμ, που επιθυμούσε να εξισλαμίσει τους πάντες, αλλά και του διαδόχου του Κανουνί ΣουλτάνΣουλεϊμάν, ο οποίος έστειλε διάταγμα σε όλους τους νομάρχες το 1537 να κηρύξουν άπιστουςόλους όσοι αμφισβητούσαν τα λόγια του Προφήτη και να τους εκτελέσουν, ήταν να εξαναγκάσουν

τους Τουρκομάνους να ασπαστούν το σουνιτικό Ισλάμ. Είναι πολύ πιθανό οι Οθωμανοί να πίστευανότι η αντιδραστική συμπεριφορά των αλεβήδων Τουρκομάνων έναντι του κράτους τους πήγαζε απότο διαφορετικό θρησκευτικό δόγμα τους. Ο εξαναγκασμός τους να δεχθούν τις δοξασίες τουσουνιτικού Ισλάμ πιθανότατα απέβλεπε στην εξάλειψη των θρησκευτικών εμποδίων, που δενεπέτρεπαν την ένταξή τους στο σύστημα. Έτσι, βήμα βήμα η κοινωνία θα στρεφόταν προς τοσουνιτικό Ισλάμ και θα εντασσόταν στο καθεστώς των ραγιάδων που ανήκε στο σύστημα δουλείαςτων Οθωμανών. Τελικά, αυτή ήταν η εξέλιξη των γεγονότων. 

Page 147: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 147/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

VI. ΤΟ ΝΕΟ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΡΦΩΜΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ 

ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ 

1. Στροφή του σουνιτικού Ισλάμ προς την Ανατολή 

Η  στροφή των Οθωμανών από την εποχή του Σελήμ Α' προς τα ανατολικά στόχευε σε πολύπερισσότερα οφέλη από την απλή πάταξη μιας αναρχικής εστίας. Ο Fikret Baskaya στο έργο τουYediyuz αναφέρει τα εξής: «Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το κοινωνικό πλεόνασμα δεν το  

διοχέτευαν στην παραγωγή, όπως συμβαίνει στον καπιταλισμό, αλλά το εξαντλούσαν για τηνεξασφάλιση της λειτουργίας του κυβερνητικού-πολιτικού συστήματος και στις πολυτελείς δαπάνεςτης τάξης των κυβερνώντων. Για να μπορέσει, λοιπόν, να εξασφαλίσει την αναπαραγωγή του,παράλληλα με το εσωτερικό χαράτσι (φόρο) χρειαζόταν διαρκώς ένα ατελείωτο χαράτσι από τοεξωτερικό. Για ένα κράτος που χρειαζόταν χαράτσι από το εξωτερικό και του οποίου ο στρατός είχεφτάσει στα πιο ακραία σημεία του στα δυτικά, η Ανατολή και   ο ισλαμικός κόσμος με τους

διαλυμένους κυβερνητικούς μηχανισμούς και την εξοφλημένη οικονομία αποτελούσε ένανσπουδαίο πόλο έλξης που θάμπωνε τα μάτια και άνοιγε την όρεξη. Και ασφαλώς δεν μπορούσε ναπεριμένει κανείς από τους Οθωμανούς, οι οποίοι στράφηκαν αρχικά στα ανατολικά, για ναπατάξουν τις εξεγέρσεις των αλεβήδων Τουρκομάνων, να παραμείνουν αδιάφοροι γι' αυτόν τον νέοπόλο έλξης. Εξάλλου, οι Οθωμανοί στο απόγειο της δύναμής τους, μετά την πάταξη των εξεγέρσεωνπου προαναφέραμε, είχαν εντάξει εντός των ορίων τους όλα τα εδάφη του χαλιφάτου του Ισλάμ. Τοσταυροδρόμι της Μέσης Ανατολής του περίφημου Δρόμου των Μπαχαρικών ανήκε πλέον σεαυτούς. Γέμιζαν τα ταμεία τους με τα έσοδα που προέρχονταν από τον ισλαμικό κόσμο. Και για έναχρονικό διάστημα, χάρη σε αυτά τα έσοδα, δεν θα νιώσει καμία στεναχώρια για την παγίωση τηςδύναμης και της υπεροχής του». 

Αλλά κανένα πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό γεγονός δεν βιώνεται μονοδιάστατα. Κατάσυνέπεια, οι επιπτώσεις της στροφής προς τα ανατολικά δεν ήταν μονόπλευρες, το αντίθετομάλιστα. Είχαν πολλές σημαντικές ιδιαιτερότητες. Μία από αυτές, για παράδειγμα, ήταν η δυσκολίαελέγχου σε μια ευρύτατη περιοχή του ισλαμικού κόσμου. Το κράτος, για να αντιμετωπίσει αυτό τοπρόβλημα, αναγκάστηκε να διευρύνει και να αναπτύξει τους στρατιωτικούς και διοικητικούςμηχανισμούς του. Η χρηματοδότηση όμως αυτών των μηχανισμών αποτελούσε ένα άλλο πρόβλημα,το οποίο προκάλεσε και την εξάπλωση των συγκρούσεων μεταξύ των παραγωγικών τάξεων και τηςκεντρικής εξουσίας, λόγω της όξυνσης του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Γιατί το κράτος προσπάθησενα λύσει το πρόβλημα της χρηματοδότησης βάζοντας χέρι στο κοινωνικό πλεόνασμα. Όπωςαναφέρει ο Fikret Baskaya, τέθηκε θέμα «βαθύτερης εκμετάλλευσης της άμεσης παραγωγής», καιαυτό αποτελεί μια άλλη διάσταση της εδαφικής επέκτασης. 

Μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή για το θέμα που εξετάζουμε είναι η σταδιακή αύξηση της επιρροήςτου ισλαμικού πολιτισμού και της ιδεολογίας στην αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια της προέλασήςτους στα ισλαμικά εδάφη οι Οθωμανοί ήρθαν πολύ κοντά στον πολιτισμό αυτόν. Κοινή πεποίθησηόλων είναι ότι η επαφή αυτή άφησε βαθιά και ανεξίτηλα σημάδια στην οθωμανική ιστορία. 

Είδαμε ότι η οθωμανική δυναστεία άρχισε να ολισθαίνει προς το σουνιτικό Ισλάμ από την εποχή τουΠορθητή. Τόσο ο Φατίχ (Πορθητής) όσο και οι προγενέστεροι Οθωμανοί σουλτάνοι σεβάστηκαν τηθρησκευτική πίστη όλων των πολιτών που ζούσαν στα εδάφη τους. Από την εποχή του Σελήμ Α'όμως παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην κρατική ιδεολογία. Το κράτος προσδιόριζε τον εαυτότου σύμφωνα με την ιδεολογία του σουνιτικού Ισλάμ και τηρούσε μια άτεγκτη στάση έναντι τωνάλλων θρησκευτικών δογμάτων. Όπως προαναφέραμε, ο Γιαβούζ Σελήμ επιθυμούσε να κάνει διάτης βίας τους πάντες μουσουλμάνους και ο γιος του, ο Κανουνί Σουλεϊμάν, πρόσταξε να σφαχτούνόλοι όσοι αμφισβητούσαν τα λόγια του Προφήτη. 

Page 148: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 148/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Η ταχύτατη όσμωση των Οθωμανών με τον ισλαμικό πολιτισμό σχετίζεται τόσο με τα οικονομικάσυμφέροντα, όσο και με τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά αυτού του πολιτισμού. Γιατί μετά τηνπροσάρτηση της Αιγύπτου σημαντική μερίδα ανώτατων αξιωματούχων, εμπόρων, επαγγελματιών,εργατών, διανοουμένων και καλλιτεχνών άρχισαν να καταφθάνουν στην Κωνσταντινούπολη. Τοοθωμανικό κράτος παραχώρησε σε αυτούς τους ανθρώπους πολύ σημαντική θέση στη διοίκηση,

στην κοινωνική και την οικονομική ζωή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεταφορά πολλών στοιχείωντου ανεπτυγμένου πολιτισμικού και θρησκευτικού τους συστήματος στους φορείς και τουςοργανισμούς στους οποίους μετείχαν, και κατ' επέκταση τη μεταβολή τους. Το κράτος, επίσης,άνοιξε τις πόρτες της Μικράς Ασίας σε σημαντική μερίδα σουνιτικού πληθυσμού. Στόχος αυτής τηςενέργειας μπορεί να πει κανείς ότι ήταν ο αφανισμός των αλεβήδων. 

Οι Οθωμανοί από την εποχή του Σελήμ Α', όταν άρχισαν να δέχονται την επιρροή του ισλαμικούπολιτισμού και της ισλαμικής ιδεολογίας, συστηματοποίησαν τις σκέψεις τους για μουσουλμανικήομογενοποίηση του πληθυσμού που ανήκε σε διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα. Αναμφισβήτητα,στράφηκαν σε αυτή την κατεύθυνση για να εξαφανίσουν τα αναρχικά στοιχεία -δηλαδή τουςαλεβήδες- που αποτελούσαν επικίνδυνο στοιχείο για τη διαιώνιση του κράτους τους. Αλλά η

προσπάθεια ομογενοποίησης του θρησκευτικού συστήματος διά της βίας λειτούργησε αντίθετα μετις προσδοκίες των εμπνευστών της. Μακροπρόθεσμα έθετε σε κίνδυνο την ύπαρξη του κράτουςαντί να συμβάλλει στη διαιώνισή του. Γιατί η βία είναι καθοριστική μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις.Γενικά, προκαλεί τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. 

2. Ον συνέπειες της στροφής προς τα ανατολικά, στο σουνιτικό Ισλάμ  

Η ιδεολογική-ψυχολογική ατμόσφαιρα και η βία που προέκυψε από την υιοθέτηση εκ μέρους τουκράτους των θεσμών του σουνιτικού Ισλάμ είχε πολύ διαφορετικές επιπτώσεις σε όσους δεν ανήκανσε αυτό το θρησκευτικό δόγμα. Κατά συνέπεια, και οι αντιδράσεις θα είναι διαφορετικές. Εάν

εξετάσουμε σε γενικές γραμμές αυτές τις αντιδράσεις, θα διαπιστώσουμε τα ακόλουθα: Ένα μέροςτων Τουρκομάνων που ζούσαν στη Μικρά Ασία παρέμειναν πιστοί αλεβήδες, ενώ ένα άλλο κομμάτιτους στράφηκε προς το σουνιτικό Ισλάμ. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στην άσκηση βίας, αλλά και στιςελκυστικές δυνατότητες που παρείχε το κράτος σε εκείνους που ανήκαν στο σουνιτικό Ισλάμ. 

Η επιθυμία του Σελήμ Α' να εξισλαμίσει τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας και τα διατάγματα τουΣουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή αναμφισβήτητα στόχευαν τους χριστιανούς και τους εβραίους πουζούσαν στη Μικρά Ασία και σε άλλες περιοχές. Η επιθυμία του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή νακατασχέσει το 1537 όλες τις εκκλησίες της Πόλης και όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία ήταν έναμέτρο που εφαρμόστηκε για τη θρησκευτική ομογενοποίηση του πληθυσμού. 

Πριν αναφερθούμε στις αντιδράσεις του χριστιανικού κόσμου στα σχέδια ένταξής του στο σουνιτικόΙσλάμ, που ξεκίνησαν από την εποχή του Σελήμ Α', θα πρέπει να εξετάσουμε πρώτα τις σχέσεις τωνΟθωμανών με τους χριστιανούς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων. 

3. Το φαινόμενο αλλαγής θρησκείας στη Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια - Ο εξισλαμισμός 

Ο πληθυσμός των Τουρκομάνων που ήρθε από την Κεντρική Ασία στη Μικρά Ασία έφερε μαζί τουένα νέο θρησκευτικό σύστημα. Η θρησκεία αυτή, που δεν είχαν ακόμα αφομοιώσει οι Τουρκομάνοι,ήταν η ισλαμική, η οποία έφερε βαθιά σημάδια του σαμανισμού, που ήταν η προηγούμενη

θρησκεία τους. 

Page 149: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 149/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Από την άλλη πλευρά, η Μικρά Ασία ήταν η οικοδέσποινα και ενός άλλου λαού, των  Ελλήνων(Ρωμιών), χριστιανών στο θρήσκευμα, οι οποίοι γνώρισαν τον ισλαμισμό όταν ήρθαν σε επαφή μετους Τουρκομάνους. Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, όταν οι Έλληνες γνώρισαν τη νέαθρησκεία, βίωναν βαθιά κρίση εμπιστοσύνης στις δικές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις. Οισλαμισμός τους έδινε νέες ελπίδες και τους πρόσφερε τη δυνατότητα να διαμαρτυρηθούν για την

πολιτεία των πολιτικών και εκκλησιαστικών φορέων του Βυζαντίου. 

Αυτοί ήταν οι βασικοί λόγοι που την εποχή του Βυζαντίου μια μερίδα του χριστιανικού πληθυσμούστράφηκε στον ισλαμισμό. Πρέπει να τονίσουμε ότι η στροφή των χριστιανών προς το Ισλάμ, χωρίςφυσικά αυτή να πάρει ποτέ τη μορφή μαζικού ρεύματος, αρχίζει εκείνη την εποχή. 

Η υιοθέτηση του ισλαμισμού την περίοδο ίδρυσης και ανάπτυξης του οθωμανικού κράτους είχεδιαφορετικό χαρακτήρα. Ο εξισλαμισμός γινόταν κυρίως με τη θέληση των ατόμων καιεξυπηρετούσε πρακτικούς σκοπούς. Γιατί η συμπαράταξη με τους Οθωμανούς, που ήταν μια νέα,ακμαία δύναμη με προοπτική, είχε ζωτική σημασία γι' αυτούς που ήθελαν να προστατεύσουν τηζωή τους και να προσδιορίσουν το μέλλον τους. Ο καλύτερος τρόπος να ταυτιστεί κανείς με τη νέα

ισχυρή ανερχόμενη δύναμη ήταν να υιοθετήσει τη θρησκεία της. Με την πολιτογράφησή τους στοσύστημα οι νεοπροσήλυτοι εξασφάλιζαν τη δυνατότητα να καταλάβουν ανώτατα αξιώματα στοδιοικητικό και κρατικό μηχανισμό και να εξασφαλίσουν υψηλό βιοτικό επίπεδο. 

 Ένας άλλος παράγοντας που επηρέασε την αλλαγή θρησκεύματος την περίοδο ανάπτυξης τωνΟθωμανών, ήταν η ιδεολογική και ψυχολογική ατμόσφαιρα που είχε δημιουργηθεί με τον  

εναγκαλισμό της ισλαμικής θρησκείας εκ μέρους της εξουσίας. Υπό το βάρος ή την πίεση αυτής τηςατμόσφαιρας πιθανότατα οι άνθρωποι να ένιωσαν την ανάγκη να μπουν κάτω από την ομπρέλα τουΙσλάμ, που ήταν η ανερχόμενη αξία. Έτσι θα εξασφάλιζαν την παρουσία τους όχι μόνο στονοικονομικό, αλλά και στον κοινωνικό τομέα. Εάν λάβουμε υπ' όψιν μας ότι βασικά κοινωνικάκίνητρα των ανθρώπων είναι η ασφάλεια, η απόκτηση κύρους, η προβολή, η αποφυγή των

βασανιστηρίων, αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη διάσταση της αλλαγής  του θρησκεύματος πουπραγματοποιούνταν την εποχή εκείνη. 

 Όσα αναφέραμε μέχρι τώρα αφορούν την οικειοθελή αλλαγή θρησκεύματος πουπραγματοποιήθηκε λόγω οικονομικών ή κοινωνικών ανησυχιών. Στην ιστορία των Οθωμανώνυπάρχουν και εξισλαμισμοί που δεν έγιναν με τη θέληση των ενδιαφερομένων. 

Η πρώτη περίπτωση πραγματοποιήθηκε στις τάξεις των Γενιτσάρων. Όπως είναι γνωστό, ο στρατόςτων Γενιτσάρων προερχόταν από χριστιανούς πολίτες. Τα αγόρια που εκπαιδεύονταν για ναυπηρετήσουν στο διοικητικό και στρατιωτικό μηχανισμό ήταν παιδιά χριστιανοί που τα έπαιρναν μετο παιδομάζωμα από τις οικογένειές τους. Όταν έφερναν τα παιδιά αυτά στο σαράι, τους έκαναν,

παρά τη θέλησή τους, περιτομή και τα εξισλάμιζαν μετά από εντατική μουσουλμανική εκπαίδευση.Βλέπουμε ότι τα παιδιά αυτά που απομακρύνθηκαν από την κοινωνική ομάδα από την οποίακατάγονταν ανέλαβαν προνομιακά αξιώματα στο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα των Οθωμανών.Εδώ έχουμε μια παράδοξη κατάσταση. Σε φυσιολογικές συνθήκες η αποκοπή του παιδιού με αυτόντον σκληρό τρόπο από την οικογένειά του δεν θα πρέπει να είναι ευχάριστη κατάσταση ούτε για τονεαρό άτομο ούτε για τους γονείς που έχασαν το παιδί τους. Αλλά οι εκθαμβωτικές δυνατότητεςπου παρείχε αυτή η κατάσταση πρόσφεραν παρηγοριά. Αυτή, μάλιστα, ήταν τόσο ισχυρή, πουανάγκασε τους μουσουλμάνους της Βοσνίας να καταβάλουν ιδιαίτερες προσπάθειες για ναενταχθούν στο καθεστώς των Γενιτσάρων. Είχαν πάρει από τον Μεχμέτ Β' ένα έγγραφο το οποίοτους εξασφάλιζε ότι «η αλλαγή θρησκείας δεν θα στερούσε στους ίδιους ή στους συγγενείς τους τοδικαίωμα να παραμείνουν έξω από το σύστημα των Γενιτσάρων». Κατά συνέπεια, η αλλαγή

θρησκεύματος μέσα στο σύστημα των Γενιτσάρων, παρότι γινόταν παρά τη θέληση τωνενδιαφερομένων, στηριζόταν στην αρχή του εθελοντισμού και αφορούσε μια μικρή μερίδα του

Page 150: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 150/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

συνολικού πληθυσμού. 

Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η αλλαγή θρησκεύματος που προαναφέραμε -εκτός από τηνπερίπτωση των γενιτσάρων- γινόταν χωρίς την παρέμβαση του κράτους. Η στάση του κράτους σταδιάφορα θρησκευτικά δόγματα μέχρι την εποχή του Σελήμ Α' ήταν ανεκτική και ευέλικτη. Ρίχνοντας

μια ματιά στο οθωμανικό κράτος κατά την περίοδο ανάπτυξης και μετατροπής του σεαυτοκρατορία, θα παρατηρήσουμε ότι το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης ήτανη ανοχή και η ευελιξία που έδειχναν στις διαφορές. Ειδικότερα, εκείνους που δεν είχαν αντίρρησηνα ενταχθούν στο σύστημα η προσέγγιση που γίνεται μέσα σε ατμόσφαιρα ανοχής και ευελιξίαςτους κάνει να αποδεχτούν την επιβαλλόμενη κατάσταση πολύ πιο εύκολα και τους μετατρέπει σεπολύ σύντομο χρονικό διάστημα σε παράγοντες του νέου καθεστώτος. Οι Οθωμανοί αναπτύχθηκανπάνω σε αυτή την πραγματικότητα. Βασικό θεμέλιο της αρχής «ενότητα μέσα στηδιαφορετικότητα», που κράτησε όρθια την αυτοκρατορία για εκατοντάδες χρόνια, ήταν αυτό τουπόβαθρο ανοχής και ευελιξίας στις διαφορές. 

Από την εποχή όμως του σουλτάνου Γιαβούζ Σελήμ προκλήθηκαν ρήγματα σε αυτό το υπόβαθρο,

γιατί συμπεριφέρθηκαν με σκληρό και απωθητικό τρόπο στα διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα. Οιθρησκευτικές ανισότητες κυριαρχούσαν στο κρατικό επίπεδο και επιστρατευόταν η βία για ναομογενοποιηθεί θρησκευτικά ο πληθυσμός. Με λίγα λόγια, παραβιάστηκε η αρχή «της ενότηταςμέσα στη διαφορετικότητα», που κράτησε όρθια την αυτοκρατορία τόσους αιώνες και είχε ζωτικήσημασία για το μέλλον της. Ασφαλώς, η παραβίαση αυτής της αρχής μακροπρόθεσμα δεν θα είχε τααποτελέσματα που προσδοκούσαν οι εμπνευστές της. Και δεν είχε τελικά τα αναμενόμενααποτελέσματα. Αφενός δεν κατάφερε να ομογενοποιήσει θρησκευτικά τον πληθυσμό, αφετέρουδεν μπόρεσε να σταματήσει την πηγή της αναρχίας. 

Καλά, τι συνέβη; 

Ορισμένοι χριστιανοί που δεν κατάφεραν να αντέξουν τις πιέσεις εξισλαμίστηκαν. Ορισμένοι άλλοιπροτίμησαν να ζήσουν διατηρώντας κρυφά τη χριστιανική τους πίστη. Οι άνθρωποι αυτοί, πουαποκαλούνται κρυπτοχριστιανοί, φαινομενικά φέρονται ως μουσουλμάνοι, στην πραγματικότηταόμως δεν αποδέχθηκαν ποτέ αυτή τη θρησκεία. 

Η τρίτη ομάδα διατήρησε την πίστη της, όποιο και αν ήταν το κόστος γι' αυτό. Μια μερίδα αυτώντων ανθρώπων -στην πλειονότητά τους Έλληνες και Αρμένιοι- έζησαν μαζί με τους μουσουλμάνουςστη Μικρά Ασία, στην κοιτίδα της αυτοκρατορίας, και οι υπόλοιποι στα Βαλκάνια. Πρέπει να γίνειαποδεκτό ότι η κατάσταση εκείνων που έζησαν στη Μικρά Ασία ήταν δυσκολότερη, γιατί αυτοίυπέστησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα έντονη κακομεταχείριση και περισσότερες ζημιές. 

Αυτές ήταν οι πρώτες αντιδράσεις στον βίαιο εξισλαμισμό που επέβαλε στους χριστιανούς πουζούσαν στα εδάφη της αυτοκρατορίας ο σουλτάνος Γιαβούζ Σελήμ. Θα δούμε ότι πολλά κοινωνικάγεγονότα που εμφανίστηκαν στη συνέχεια είχαν ως γενεσιουργό αιτία αυτές τις αντιδράσεις. 

4. Οι κοινωνικο- πολιτιστικές επιπτώσεις του εξισλαμισμού 

Οι αλλαγές θρησκευτικών πεποιθήσεων, είτε είναι εκούσιες είτε είναι βίαιες, είναι ενέργειες πουμακροπρόθεσμα επιφέρουν κοινωνικο-πολιτιστικές αλλαγές. Η εικόνα που παρουσιάζει ο πίνακαςτων θρησκευτικών αλλαγών στην ιστορία της ανθρωπότητας δείχνει ότι αυτές παρουσιάζουν κοινέςιδιότητες. 

Πρώτη από αυτές τις συνέπειες είναι η ακόλουθη: Εάν εκείνοι που αλλαξοπίστησαν είναι μια μικρή

Page 151: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 151/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

ομάδα που αποσπάστηκε από ένα ευρύ κοινωνικό σύνολο, αντιμάχεται την κοινωνική ομάδα απότα σπλάγχνα της οποίας προήλθε. Αυτό βέβαια δεν οφείλεται σε μια απλή θρησκευτική διαφορά,αλλά έχει πιο περίπλοκα αίτια. 

 Όπως είναι γνωστό, το θρησκευτικό δόγμα είναι από τα  πιο σημαντικά στοιχεία του πολιτισμού.

Στην προκαπιταλιστική εποχή, μάλιστα, είχε επιφορτιστεί με ένα σημαντικό καθήκον ως προς τονπροσδιορισμό και τη λειτουργία των κοινωνικών σχέσεων και των οργανωτικών φορέων τους. Κατάσυνέπεια, οι θρησκευτικές αλλαγές θα προκαλέσουν σημαντικές αλλαγές στη δομή των κοινωνικώνσχέσεων και της οργάνωσής τους. Και για να είμαστε πιο σαφείς, σε περίπτωση που μια ομάδαχριστιανών εξισλαμιστεί, ασφαλώς δεν θα καθορίζει τη σχέση της με την κοινωνία από την οποίαπροήλθε βάσει των θεμελιωδών κανόνων συμπεριφοράς του χριστιανισμού. Αυτό είναι το πρώτοβήμα για την απόσπαση από την κοινωνική ομάδα με την οποία έχει την ίδια εθνική ρίζα. 

Το δεύτερο βήμα αποβλέπει στη στροφή της ομάδας ή του ατόμου στις άλλες κοινωνικές ομάδεςπου ασπάζονται το θρησκευτικό σύστημα το οποίο υιοθέτησε. 

Στην πραγματικότητα, από τους αρχαιότατους χρόνους όλες οι κοινωνικές ομάδες, είτε μοιράζονταιτο ίδιο έδαφος είτε όχι, βρίσκονται σε μια έμμεση ή άμεση σχέση και αλληλεπίδραση. Κατά βάση, ηανθρωπότητα οφείλει την ανάπτυξή της σε αυτή τη σχέση και την αλληλεπίδραση των μαζών. Η«ανοιχτή κοινωνία» ήταν το σημαντικότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανεπτυγμένηςαρχαιότητας. Για παράδειγμα, η Αρχαία Ελλάδα -που εκτεινόταν σε μια ευρύτατη γεωγραφικήπεριοχή  που ξεκινούσε από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, περιλάμβανε ολόκληρη τη λεκάνη τηςΜεσογείου, τη Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, τη Μέση Ανατολή και έφτανε μέχρι την Ινδία και την Κίνα-

είχε επαφή με όλους τους γηγενείς πολιτισμούς. Αλλά και οι υπόλοιποι πολιτισμοί που άκμαζαν σεαυτά τα εδάφη βρίσκονταν σε διαρκή επαφή και αλληλεπίδραση. Κατά συνέπεια, μπορεί αυτή ηυφιστάμενη πολιτιστική ανταλλαγή να εμφανίστηκε σε κάθε περιοχή με τις δικές της ιδιαιτερότητες,υπήρξε όμως γενικά ο δημιουργός του μεγάλου πολιτισμού των αρχαίων χρόνων. Η συμμετοχή στην

πολιτιστική αλληλεπίδραση είναι αντικειμενική και γενική τάση της ανθρωπότητας. Γι' αυτόν τονλόγο η αλληλεπίδραση μεταξύ των κοινωνιών συνεχίζεται από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρισήμερα, και μάλιστα εντονότερα χάρη  στην ανάπτυξη των μεταφορών και της επικοινωνιακήςτεχνολογίας. Πιθανότατα, η κατάσταση αυτή να οδηγήσει την ανθρωπότητα στη δημιουργία ενόςπαγκόσμιου πολιτισμού, που θα διατηρήσει βέβαια και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικάγνωρίσματα. 

Η ροπή στο πολιτιστικό σύστημα του νέου θρησκευτικού δόγματος που υιοθετείται στιςπεριπτώσεις αλλαγής θρησκείας, αποτελεί μέρος της γενικής τάσης στην οποία αναφερθήκαμε,διαφέρει όμως σημαντικά από αυτή. Η ουσιαστική διαφορά έγκειται στο εξής: η κοινωνία πουαλλάζει τη θρησκεία της είναι περισσότερο ανοιχτή προς το πολιτιστικό σύστημα στο οποίο

εντάσσεται από ό,τι στην ευρύτερη αλληλεπίδραση των πολιτισμών. Αυτό οφείλεται κυρίως στηνεπιμονή και στη δυναμική επιβολή των σχημάτων επικοινωνίας που έχουν διαμορφωθεί στοιδεολογικό σύστημα που υιοθετείται, τόσο στη γλώσσα όσο και στον τρόπο συμπεριφοράς καιθρησκευτικής πίστης. Τα άτομα ή οι κοινωνίες που εντάσσονται στη σφαίρα επιρροής μιαςιδεολογίας αναγκαστικά ρυθμίζουν την κοινωνική τους ζωή σύμφωνα με τις απαιτήσεις της νέαςιδεολογίας. Αυτές οι ανάγκες διαμορφώνουν τη θεμελιώδη δυναμική στην κοινωνικο-πολιτιστικήζωή των ατόμων, αλλά και των κοινωνικών ομάδων που αλλάζουν τη θρησκεία τους. Και η περίοδοςτης αλλαγής παρουσιάζει εκπληκτική ταχύτητα, εάν λάβει φυσικά κανείς υπ' όψιν του τη συνήθηαλληλεπίδραση των πολιτισμών. 

Μπορούμε να πούμε, με λίγα λόγια, ότι οι αλλαγές που σημειώνονται σε περιπτώσεις μεταβολής

θρησκευτικών πεποιθήσεων έχουν δύο βασικές διαφορές. Η πρώτη αφορά την εκπληκτική ταχύτηταμε την οποία γίνονται οι αλλαγές. Η δεύτερη την καλύτερη αποδοχή των πολιτιστικών στοιχείων

Page 152: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 152/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

προς τα οποία στρέφονται. Βαραίνουν δηλαδή τα νέα πολιτιστικά στοιχεία. 

Η παρουσία αυτών των δύο στοιχείων στο στάδιο της μεταβολής δεν πρέπει να μας οδηγεί στηνεσφαλμένη εκτίμηση ότι αυτές οι κοινωνικές ομάδες θα αφομοιωθούν αμέσως από τις υπόλοιπες,κυρίως όταν οι θρησκευτικές αλλαγές πραγματοποιούνται μαζικά. Είναι φανερό ότι η δημογραφική

κατάσταση των μαζών και οι ιδιότητες του πολιτιστικού τους συστήματος θα προσδιορίσουν μεκαθοριστικό τρόπο την κατεύθυνση των αλλαγών. Οι μικρές, ολιγομελείς ομάδες είναι πιο εύκολονα αφομοιωθούν. Πέρα από τους άλλους παράγοντες, ακόμα και η εθνική όσμωση, πουεπιταχύνεται με την ανταλλαγή κοριτσιών μέσα στο ίδιο θρησκευτικό σύστημα, αποτελεί απόλυτηαντικειμενική πραγματικότητα για την εθνολογική απορρόφηση αυτών των ατόμων. Οι μεταβολέςευρύτερων ομάδων παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η πληθυσμιακή τους δύναμη και οισχυρός χαρακτήρας του πολιτισμού τους δεν τους επιτρέπει να αφομοιωθούν από το πολιτιστικόσύστημα της νέας θρησκείας που υιοθέτησαν. Και σε αυτές τις περιπτώσεις οι επαφές και οιαλληλεπιδράσεις, συμπεριλαμβανομένης και της ανταλλαγής κοριτσιών, είναι έντονες, αλλά αυτόπου συμβαίνει δεν οδηγεί στην αφομοίωση. Εντάσσεται στην περίπτωση την οποία στην κοινωνικήανθρωπολογία αποκαλούμε εκπολιτισμό. Είναι η περίπτωση κατά την οποία διαφορετικά

πολιτιστικά συστήματα συναντώνται σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο και μέσα σε έναχρονικό διάστημα διαμορφώνουν νέες πολιτισμικές μορφές από τη μεταξύ τους αλληλεπίδρασηδιατηρώντας ορισμένα παλιά και νέα στοιχεία. Για παράδειγμα, το πολιτιστικό σύστημα πουυφίσταται σήμερα στην Αραβική Χερσόνησο, σε ένα τμήμα της Μέσης Ανατολής και της ΒόρειαςΑφρικής, διαμορφώθηκε με αυτόν τον τρόπο. Οι λαοί των περιοχών αυτών, που εξισλαμίστηκαν μετις μεταναστεύσεις των Αράβων και τη διάδοση του ισλαμισμού, επηρεασμένοι από τη νέαιδεολογία υιοθέτησαν την αραβική γλώσσα και την καθιέρωσαν ως μέσο επικοινωνίας, αλλά δενεξαφανίστηκαν μέσα στο πολιτιστικό σύστημα των Αράβων και έφτιαξαν καινούριες συνθέσεις. Κατ'αυτόν τον τρόπο προέκυψε το πολιτιστικό σύστημα που έγινε γνωστό ως ισλαμικός πολιτισμός. 

Την περίοδο ανάπτυξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας παρατηρούμε την ένταξη μέσω του

εκχριστιανισμού στον βυζαντινό πολιτισμό διαφόρων κοινωνικών ομάδων που ζούσαν στα όρια τουκράτους και είχαν διαφορετική εθνική καταγωγή. Το Βυζάντιο, από την πρώτη στιγμή της ανάπτυξήςτου, μετέτρεψε πόλεις όπως η Αντιόχεια και η Αλεξάνδρεια σε προπύργια της Ορθοδοξίας. Στόχοςτου Βυζαντίου ήταν να εξασφαλίσει μέσω του χριστιανισμού την απόλυτη υπαγωγή του πληθυσμούστην κεντρική εξουσία. Στο τέλος, ο λαός, όπως προβλεπόταν, εκχριστιανίστηκε, και φυσικά δενπεριορίστηκε μόνο σε αυτό. Ο κόσμος που ασπάστηκε τον χριστιανισμό   υιοθέτησε την ελληνικήγλώσσα, που ήταν ο φορέας της Ορθοδοξίας, και υπέστη σημαντικές κοινωνικο -πολιτιστικέςαλλαγές, λόγω του κυρίαρχου χαρακτήρα του ελληνικού πολιτισμού. Κατέστη συνιστώσα αυτού τουπολιτισμού. 

Ξεκινώντας από αυτές τις γενικές γνώσεις, μπορούμε να πούμε ότι η μοίρα των εξισλαμισθέντων

λαών που ζούσαν στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία -που στην πλειονότητά τους ήταν Έλληνες- θαείχε κοινά στοιχεία με αυτή των άλλων. 

Η αλήθεια πρέπει να λέγεται. Όσο οι μη τουρκομανικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας εξισλαμίζοντανκαι έμπαιναν στη σφαίρα επιρροής αυτής της ιδεολογίας, τόσο λησμονούσαν το χριστιανικόπαρελθόν τους, έκοβαν τις σχέσεις τους με τους παλαιούς ομοθρήσκους τους και έστρεφαν τοπρόσωπό τους στην ισλαμική κοινωνία. Οι Τουρκομάνοι αποτελούσαν την ισλαμική κοινωνία τηςΜικράς Ασίας και οι χριστιανοί πολίτες του κράτους κατά βάση γνώρισαν τον ισλαμισμό από τηνεπαφή τους με τους Τουρκομάνους. Κατά συνέπεια, οι Τουρκομάνοι ήταν ο πληθυσμός που βίωσετις συνέπειες της πιο εκτεταμένης αλληλεπίδρασης από τη συγκατοίκηση στον ίδιο γεωγραφικόχώρο. 

Είναι ολοφάνερο ότι αυτή η αλληλεπίδραση θα γίνει η πηγή μεγάλων κοινωνικο-πολιτιστικών

Page 153: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 153/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αλλαγών στις δύο κοινότητες. Δεν μπορεί κανείς να περιμένει από μια κοινότητα που είναικληρονόμος μιας δημιουργικής  και ανώτερης πολιτιστικής κληρονομιάς που φτάνει μέχρι τουςαρχαιότατους χρόνους να αφομοιωθεί σαν να μην έχει δική της προσωπικότητα από το πολιτιστικόσύστημα μιας άλλης κοινότητας της οποίας τη θρησκεία έτυχε να ασπαστεί. Η κοινότητα αυτή θαανοίξει τις πόρτες των πολιτιστικών της στοιχείων στους Τουρκομάνους, αλλά αυτά που μπορεί να

της δώσουν οι Τουρκομάνοι δεν είναι αρκετά για να τη μεταβάλουν στο σύνολό της. Γι' αυτόν τονλόγο το φαινόμενο που προέκυψε από τη ζύμωση, τη συνύπαρξη αυτής της κοινότητας με τουςΤουρκομάνους συμπίπτει με τη διαδικασία που αποκαλούμε εκπολιτισμός. Γιατί στηναλληλεπίδραση και στη μεταβολή συμμετέχουν και οι Τουρκομάνοι. Αυτές οι δύο κοινότητεςδημιούργησαν κάτω από την ομπρέλα του ισλαμισμού το δικό τους πολιτιστικό σύστημα, πουπεριέχει τόσο παλιά στοιχεία όσο και καινούρια που προέκυψαν από την ένωση. Η γνώμη τουBozkurt Guvenc για τους Τούρκους της Μικράς Ασίας, ότι «η τουρκική ταυτότητα είναι μια γλωσσικήκαι πολιτιστική σύνθεση», εκφράζει αυτή την αλήθεια. Το πολιτιστικό σύστημα που υφίσταταισήμερα στον χώρο της Μικράς Ασίας, το οποίο οι επίσημες δυνάμεις επιμένουν να αποκαλούντουρκικό πολιτισμό, δημιουργήθηκε στη διάρκεια μιας μακρόχρονης διαδρομής, με πρωτεργάτεςτους Έλληνες, τους Τουρκομάνους και τους άλλους λαούς που έζησαν σε αυτά τα εδάφη. Όλοι μαζί

οι πληθυσμοί δημιούργησαν έναν πρωτότυπο πολιτισμό προσθέτοντας νέα στοιχεία -πουπροέκυψαν από τη συνύπαρξή τους- στα ήδη υπάρχοντα. Και ο πολιτισμός αυτός οφείλει τη δύναμήτου και τον πλούτο του σε αυτήν ακριβώς τη σύνθεση. 

Το βασικό στοιχείο που επικαλούνται εκείνοι που παραβλέπουν αυτή την αλήθεια και θέλουν ναβλέπουν τον πολιτισμό αυτόν ως προέκταση του πολιτισμού της Κεντρικής Ασίας είναι η τουρκικήγλώσσα, που αποτελεί το κοινό μέσο επικοινωνίας των λαών. Πράγματι, η κοινή γλώσσαεπικοινωνίας των λαών που ζουν σήμερα στη Μικρά Ασία είναι η τουρκική. Αλλά η τουρκική γλώσσαανέλαβε αυτόν τον ρόλο, όπως προείπαμε, επειδή επωμίστηκε το καθήκον διάδοσης της ισλαμικήςιδεολογίας στη Μικρά Ασία. Επίσης, το γεγονός αυτό είναι αποτέλεσμα της διάδοσης της χρήσης τηςτουρκικής γλώσσας από τις δυνάμεις της κεντρικής εξουσίας μετά την εγκαθίδρυση της

Δημοκρατίας (1923). 

Η γλώσσα μιας κοινότητας που ανέβηκε σκαλί σκαλί τα στάδια του εκπολιτισμού με την ανάπτυξητων δικών της εσωτερικών δυναμικών και εμπλουτίστηκε από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλοντης δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα με τον πολιτισμό της και κατέχει πλούσιο θησαυρό λέξεων.Αλλά η γλώσσα που δεν αναπτύχθηκε με την εσωτερική δυναμική μιας κοινότητας, δεν υπέστηκαμία μεταβολή από την επαφή της με ανεπτυγμένους και δυναμικούς πολιτισμούς δεν μπορεί νααναπτυχθεί όπως οι άλλες γλώσσες, γιατί δεν πέρασε ένα στάδιο υγιών μεταβολών. Το λεξιλόγιό τηςπαραμένει στα επίπεδα εκείνα που είναι κατάλληλα να αντιμετωπίσουν τα κατώτερα πολιτιστικάσυστήματα. Σε αυτή την περίπτωση, η κοινότητα που υπέστη μεταβολές, αντί να δημιουργήσει νέεςλέξεις για να εκφραστεί, δανείζεται, αφομοιώνει αυτές που υπάρχουν στο πολιτιστικό σύστημα μετο οποίο βρίσκεται σε επαφή. 

Το λεξιλόγιο της τουρκικής γλώσσας -η οποία γεννήθηκε στην Κεντρική Ασία, μεταφέρθηκε στηΜικρά Ασία με το κύμα των μεταναστεύσεων, καταφέρνοντας να επιβιώσει μέχρι σήμερα-

φανερώνει ότι εντάσσεται στη δεύτερη κατηγορία των γλωσσών. Η τουρκική γλώσσα, με τηνεπίδραση κυρίως της ισλαμικής ιδεολογίας, έγινε η κοινή γλώσσα των εξισλαμισμένων πολιτών τηςΜικράς Ασίας, αλλά δεν ήταν επαρκής για να αντιμετωπίσει το κοινό πολιτιστικό σύστημα πουδημιούργησαν αυτές οι κοινότητες. Οι κοινωνίες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν το  πρόβλημααυτό παίρνοντας πολλές λέξεις από άλλες γλώσσες. Έτσι, εξηγείται σήμερα η ύπαρξη στην τουρκικήδεκάδων χιλιάδων λέξεων από άλλες γλώσσες. Και αυτό επιβεβαιώνει ακόμα ότι ο λαός στη ΜικράΑσία, που κάτω από την ομπρέλα του ισλαμισμού αποτελεί μια ενότητα κοινωνικο -πολιτιστική,ακόμα και γενετική, προέρχεται από διαφορετικές ρίζες και φέρει μαζί του πολλά άλλα στοιχείαπέρα από αυτά της γλωσσικής επικοινωνίας. 

Page 154: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 154/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να πούμε ότι η σύνθεση δεν είναι μοναδική πηγή δανεισμού λέξεων.Από την επαφή και τη μείξη των κοινωνικών ομάδων γίνεται έμμεσα ή άμεσα δανεισμός λέξεων. Μεαυτόν τον τρόπο έχουν προστεθεί στην τουρκική γλώσσα πολλές αγγλικές, γαλλικές, ιταλικές,περσικές και αραβικές λέξεις. 

Συνοψίζοντας όλα όσα είπαμε, παρατηρούμε ότι οι εξισλαμισμοί απομάκρυναν τις κοινωνίες από τιςεθνικές τους ρίζες και αποξένωσαν τους εξισλαμισθέντες από τους ομοεθνείς τους. Στη συνέχεια, οικοινωνίες αυτές στράφηκαν στον ισλαμισμό και από τη ζύμωση αυτή προέκυψαν νέες καισημαντικές κοινωνικο-πολιτιστικές μεταβολές. 

5. Αυτοί που δεν άλλαξαν θρήσκευμα και οι αντιδράσεις τους στις θρησκευτικές πιέσεις 

α. Η απομάκρυνση των μη μουσουλμάνων πολιτών από το κράτος και οι τρόποι άμυνας στηνκαταπίεση

Αναμφισβήτητα εκείνοι που αποφάσισαν να διατηρήσουν τη θρησκευτική τους πίστη αντέδρασανστις πιέσεις της εξουσίας για τη θρησκευτική ομογενοποίηση των πολιτών. Και όπως είναι φυσικό, ηποιότητα των δικών τους κοινωνικο-πολιτιστικών μεταβολών, που εδράζεται πάνω σε αυτές τιςαντιδράσεις, είναι εντελώς διαφορετική. 

Η πρώτη αντίδραση των χριστιανών που ήθελαν να διατηρήσουν τη θρησκεία τους έναντι τηςπολιτικής που επιδίωκε την αλλαγή του θρησκεύματος ήταν η εσωστρέφεια. Το γεγονός αυτό με τηνπάροδο του χρόνου θα μεταβληθεί σιγά σιγά σε φαινόμενο απομάκρυνσης  των χριστιανώνυπηκόων από το κράτος. Ο Metin Kunt στον τρίτο τόμο της Τουρκικής Ιστορίας173

Η απομάκρυνση από εκείνους που σε εξοστρακίζουν είναι μια φυσική ροπή του ανθρώπου. ΟιΤουρκομάνοι αποξενώθηκαν αρχικά από το κράτος των Σελτσούκων και στη συνέχεια από το κράτοςτων Οθωμανών, γιατί ακριβώς εξοστρακίστηκαν από αυτούς. Όπως ήταν φυσικό, και οι μη

μουσουλμάνοι θα αποξενωθούν από εκείνους που τους απώθησαν. Οι Οθωμανοί παραβιάζονταςμια βασική αρχή που τους κρατούσε όρθιους, την αρχή της ενότητας μέσα από τη διαφορετικότητα,χρησιμοποιώντας μάλιστα βία, έκαναν μια μεγάλη απερισκεψία, δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τηναντίδραση που θα προκαλούσε η βία. Αργότερα, θα κληθούν να πληρώσουν βαρύ τίμημα γι' αυτό.Οι ιστορικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της ίδρυσης και της ανάπτυξης της αυτοκρατορίας δεν 

πρόσφεραν τη δυνατότητα στις ακμαίες δυνάμεις των Οθωμανών να σβήσουν τη φωτιά τωνΤουρκομάνων. Μετά τη βασιλεία του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή οι Οθωμανοί δενήταν πια η παλιά ακμαία δύναμη και η ιστορική συγκυρία δεν τους επέτρεψε να είναι η μόνηκαθοριστική εξουσία. Κατά συνέπεια, οι παρεμβάσεις τους στις κοινωνικές και οικονομικέςεξελίξεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, δεν θα έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. 

αναφέρει τα εξής:«Από τα πρώτα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η σημαντική διάκριση μεταξύ των πολιτώνδεν αφορούσε τους μουσουλμάνους και τους μη μουσουλμάνους, αλλά τους στρατιωτικούς και

τους ραγιάδες. Σημαντικότερη από το  θρήσκευμα του ανθρώπου ήταν η θέση που κατείχε στοκράτος ή μεταξύ των ραγιάδων. Γι' αυτόν τον λόγο η θέση των μουσουλμάνων στον στρατό δενδιέφερε για μεγάλο χρονικό διάστημα από αυτή των μη μουσουλμάνων. Η κατάσταση αυτή άρχισενα μεταβάλλεται όταν επικράτησε το σουνιτικό Ισλάμ. Η θρησκευτική διαφορά απέκτησεμεγαλύτερη σημασία από τη διάκριση στρατιωτικού-ραγιά. Όταν το κράτος ταυτίστηκε με τηνισλαμική ιδεολογία, οι μη μουσουλμάνοι πολίτες άρχισαν να εξοστρακίζονται και νααποξενώνονται». 

173  Metin Kunt , Turkiye Ταrihi, τομ. 3 σ. 67. 

Page 155: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 155/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Είναι πολύ φυσική η επιθυμία όλων εκείνων που εξοστρακίζονται να θέλουν να απομακρυνθούν,για να εκφραστούν ελευθέρα, και να αποξενώνονται από εκείνους που τους αποπέμπουν. Οιεξεγέρσεις των Τουρκομάνων εκφράζουν την επιθυμία των ανθρώπων αυτών να διεκδικήσουν ένανάλλο τρόπο ζωής, με το οποίον θα μπορούν να «αναπνέουν» ελεύθερα. Παρόμοια είναι και τααιτήματα των αποξενωμένων από το κράτος μη μουσουλμανικών πληθυσμών. 

Δεν βλέπουμε όμως τους μη μουσουλμάνους υπηκόους να εξεγείρονται φανερά την εποχή πουάρχισαν να αυξάνονται οι πιέσεις. Η αντίδρασή τους, τουλάχιστον φαινομενικά, περιορίζεται στηνεσωστρέφεια. Αυτή θα πρέπει να είναι η πρώτη αντίδραση μιας κοινωνίας που κυοφορεί νέαμορφώματα. Γιατί, αναμφισβήτητα μια κοινότητα που δεν αισθάνεται στη μητέρα-πατρίδα τηςασφάλεια και έχει αποξενωθεί από το κράτος θα επιχειρήσει να λάβει κάποια μέτρα για ναμπορέσει να αποκτήσει αποδεκτές συνθήκες επιβίωσης. Άλλωστε, οι χριστιανοί υπήκοοι λίγοαργότερα άρχισαν σιγά σιγά να λαμβάνουν τα προληπτικά μέτρα που απαιτούνταν για την επιβίωσήτους. 

Το πρώτο από τα μέτρα αυτά που επισημάναμε ήταν η μετανάστευση σε περιοχές όπου ήταν

πυκνός ο χριστιανικός πληθυσμός. Μετά τον σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή παρατηρείταιέντονη μετακίνηση του χριστιανικού πληθυσμού, πρώτα απ' όλα του Πόντου αλλά και άλλωνπεριοχών της Μικράς Ασίας, προς το εξωτερικό. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι ξεκίνησαν την πορεία τουςμε το όραμα να βρουν μια νέα πατρίδα όπου θα γλύτωναν από τις θρησκευτικές πιέσεις και θαμπορούσαν να «ανασάνουν» ελεύθερα. 

 Ένα δεύτερο μέτρο προστασίας ορισμένων χριστιανών ήταν η απόκρυψη του θρησκεύματός τους.Οι άνθρωποι αυτοί ήλπιζαν ότι θα ζήσουν ήσυχα στη μητέρα-πατρίδα τους, εάν προσποιούνταν ότιαποδέχθηκαν τον ισλαμισμό, ενώ στην πραγματικότητα διατηρούσαν την πίστη τους. Βέβαια, ηαπόκρυψη, όποιος και αν είναι ο λόγος, της πραγματικής ταυτότητας του ατόμου ή της κοινωνίαςκαι η επιβίωση που στηρίζεται στο ψέμα έχει πολύ δυσάρεστες κοινωνικο-ψυχολογικές επιπτώσεις.

Και αυτές είναι ο τραυματισμός της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης καθώς και η έντασηπου προκαλείται από τον φόβο της αποκάλυψης. Ενώ η κοινότητα ήθελε να αποφύγει ένα βάσανοαποκρύπτοντας τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις, αναγκάστηκε να συμβιώσει  με ένα άλλοπρόβλημα. Η δίνη της εσωτερικής ντροπής, στην οποία υπέπεσαν αυτοί οι άνθρωποι, οι λεγόμενοικρυπτοχριστιανοί, αναμφισβήτητα αποτελεί αμάρτημα που πρέπει να καταλογιστεί σε εκείνους πουτην προκάλεσαν. 

Από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες αστοί συνειδητοποίησαν ότι οι δυνατότητες ανάπτυξής τουςβρίσκονταν πολύ κοντά στις εθνικές τους ρίζες, εκεί που ήταν ισχυρός ο ελληνικός πληθυσμός. Γι'αυτόν τον λόγο από τη μια αναλάμβαναν καθήκοντα στο διοικητικό σύστημα της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας και από την άλλη έκαναν επενδύσεις στις περιοχές που πίστευαν ότι υπήρχαν

δυνατότητες ανάπτυξης. Αυτή η συμπεριφορά των Ελλήνων αστών αποτελεί ένδειξη ότι οιάνθρωποι αυτοί έβλεπαν το μέλλον τους στο εξωτερικό, και αυτό ήταν ένα άλλο προληπτικό μέτρογια να μπορέσουν να συνεχίσουν τη ζωή τους σε ένα κάπως ανεκτό επίπεδο, επειδή είχανεξοστρακιστεί από το κράτος εξαιτίας των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. 

Μπορεί όλα αυτά τα προληπτικά μέτρα για την εσωστρεφή κοινότητα που απομακρύνθηκε από τοκράτος λόγω των θρησκευτικών πιέσεων που υπέστη να εφαρμόστηκαν αρχικά για την επιβίωσήτης, μακροπρόθεσμα όμως αποτέλεσαν το υπόβαθρο για τις μετέπειτα πολύ σημαντικές ιστορικέςαλλαγές. Σε αυτό το υπόβαθρο διαμορφώθηκαν οι διάφορες κινήσεις που αποτέλεσαν τονπροπομπό των εθνικών εξεγέρσεων που ξέσπασαν τον 18ο αιώνα εναντίον της κεντρικής εξουσίας. 

Page 156: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 156/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

 β. Αναζήτηση ελευθερίας από τους μη μουσουλμάνους που αποξενώθηκαν από την εξουσία

 Όπως είναι γνωστό, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ένα κράτος που αγκάλιαζε πολλές κοινότητεςμε διαφορετική εθνική καταγωγή και θρησκεία. Η διοικητική ελίτ, που είχε κοσμοπολίτικοχαρακτήρα από την άποψη της εθνικής καταγωγής, βρήκε τον τρόπο να κρατήσει ενωμένες και

πιστές στο κράτος όλες αυτές τις κοινότητες με το σύστημα των αυτοδιοικούμενων εθνοτήτων. Τοσύστημα των αυτοδιοικούμενων εθνοτήτων απέβλεπε στην οργάνωση της κοινωνικής ζωής της κάθεκοινότητας σύμφωνα με τη δική της πολιτιστική δομή υπό την προστασία του Σουλτάνου. Κάθεκοινότητα δηλαδή που είχε διαφορετική εθνική και θρησκευτική καταγωγή είχε το δικαίωμα νααυτοδιοικείται, να επιλέγει τον θρησκευτικό της ηγέτη και να ρυθμίζει σύμφωνα με τουςπαραδοσιακούς της θεσμούς κοινωνικά ζητήματα που αφορούσαν τις γεννήσεις, τους θανάτους, ταδιαζύγια, την εκπαίδευση και την υγεία. Ένας τέτοιος τρόπος κοινωνικής οργάνωσης απαλλάσσει τοκράτος από τις ευθύνες για την επίλυση πολυάριθμων προβλημάτων των υπηκόων του. Αποτρέπει,επίσης, και τις ενδεχόμενες προστριβές μεταξύ των κοινοτήτων. Πάνω από όλα όμως εξασφαλίζειτην αφοσίωση της κοινότητας στο κράτος στο οποίο ζει, αφού νιώθει ελεύθερη, ανεξάρτητη καιήσυχη. 

Από την άλλη πλευρά, το σύστημα των αυτοδιοικούμενων εθνοτήτων παρείχε τη δυνατότητα σταμέλη αυτών των κοινοτήτων να προστατεύσουν τη γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσειςτους. Με τον τρόπο αυτόν δεν ετίθετο και θέμα ενόχλησης της κοσμοπολίτικης κρατικής διοίκησηςαπό αυτού του είδους την ανάπτυξη των εθνοτήτων. 

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε μερικά σημεία που πρέπει να προσέξουμε από τη σκοπιάτου θέματος που εξετάζουμε: 

•  Το κράτος αναγνώριζε μια αυτονομία στις εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες με ευέλικτηπροσέγγιση, βάσει της αρχής της ανοχής. 

•  Η κοινότητα που  ένιωθε ελεύθερη δεχόταν με μεγαλύτερη ευκολία την προστασία τουΣουλτάνου. 

•  Το σύστημα αυτό παρείχε στις αυτοδιοικούμενες κοινότητες τη δυνατότητα να αναπτύξουντους πολιτιστικούς τους θεσμούς και τις αρχές τους. 

Υπήρχε μια πολύ λεπτή ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα τρία σημεία. Το σύστημα που κρατούσεόρθια την Οθωμανική Αυτοκρατορία στηριζόταν σε αυτήν. 

Στην πραγματικότητα, βλέπουμε ότι σε όλες τις μεγάλες αυτοκρατορίες που άσκησαν την κυριαρχίατους σε κοινωνίες με διαφορετική εθνική σύσταση και θρησκεία η ισορροπία αυτή είχε μεγάλησημασία για την ύπαρξη και την προστασία των κρατών. Για παράδειγμα, κύριο χαρακτηριστικό των

Περσών -που κατά την αρχαιότητα κυριάρχησαν σε μια ευρύτατη γεωγραφική περιοχή πουξεκινούσε ανατολικά από τον Ινδό ποταμό και έφτανε στα δυτικά μέχρι τις ακτές του Αιγαίου καιστον Δούναβη, στα Βόρεια μέχρι τον Καύκασο και στα νότια μέχρι την Αιθιοπία - ήταν η ανοχή πουεπέδειξαν στους πολιτιστικούς θεσμούς και τις πολιτιστικές αξίες των κοινοτήτων που ζούσαν σταεδάφη τους και είχαν διαφορετική εθνική καταγωγή και θρήσκευμα, καθώς και η ανεξαρτησία πουτους έδιναν στην επίλυση των εσωτερικών τους θεμάτων. Με τον τρόπο αυτόν επιτεύχθηκε ηυπαγωγή των ξένων φυλών στην περσική κυριαρχία, που δεν ήταν βέβαια καθόλου καταπιεστική,χωρίς πολλές  αντιδράσεις. Έτσι, κατάφερε να συνεχιστεί αδιάλειπτη η κοινωνικο-πολιτιστική καιοικονομική ανάπτυξη των λαών της Μεσοποταμίας, των Ελλήνων και των Φοινίκων. 

Μετά την επικράτηση της ιδεολογίας του σουνιτικού Ισλάμ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την

ηττοπάθεια που προκάλεσαν οι εξεγέρσεις των αλεβήδων Τουρκομάνων ασκήθηκαν πιέσεις στουςμη μουσουλμανικούς πληθυσμούς για την εξασφάλιση της θρησκευτικής ομοιογένειας του λαού, με

Page 157: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 157/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

αποτέλεσμα να κλονιστεί σοβαρά αυτή η εύθραυστη ισορροπία. Οι κοινότητες που είχαν οργανωθείβάσει του συστήματος των εθνοτήτων (μιλλέτ) ένιωθαν πλέον ανεξάρτητες. Γι' αυτόν τον λόγοδέχονταν εθελοντικά την υπαγωγή στην προστασία του Σουλτάνου. Οι κοινότητες αυτές πουαναπτύχθηκαν γλωσσικά και πολιτιστικά μέσα στο καθεστώς των αυτοδιοικούμενων εθνοτήτων,όπως ήταν φυσικό, μετά την αποξένωσή τους από το κράτος κινήθηκαν με ένα ανεπτυγμένο

συναίσθημα εθνικής καταγωγής και προσπάθησαν να δημιουργήσουν τις συνθήκες εκείνες που θατους επέτρεπαν να εκφραστούν ελευθέρα. 

Page 158: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 158/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

VII. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΣΟΥΛΤΑΝΟ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΤΟΝΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΗ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑ 

1. Η κοινωνική διάρθρωση των Οθωμανών 

Στο σημείο αυτό θα εξετάσουμε την κατάσταση των Οθωμανών όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά τονσουλτάνο Σουλεϊμάν, δηλαδή μετά την κατάργηση του συστήματος των μιλλέτ και τηναπομάκρυνση από το κράτος των κοινοτήτων και των φυλών που καταπιέστηκαν από την εξουσία.Θεωρούμε σημαντικό να κάνουμε την εισαγωγή μας παρουσιάζοντας τις βασικές ιδιότητες τηςκοινωνικής διαμόρφωσης των Οθωμανών. 

Η πρώτη από αυτές τις ιδιότητες αφορά «την εξάντληση όλων των κοινωνικών πλεονασμάτων σεπολυτελείς δαπάνες της διοικητικής (κυρίαρχης) τάξης, αντί της διοχέτευσής τους ξανά στον κύκλοτης παραγωγής και της εξασφάλισης της πολιτικής-διοικητικής συνεργασίας»174

Δεύτερη ιδιότητα είναι η εξής: «αυτού του είδους η κοινωνική διαμόρφωση στην ουσίααναπαράγεται χάρη στο εσωτερικό και εξωτερικό χαράτσι»

.

175

Τρίτη ιδιότητα: Η κυρίαρχη τάξη «θεωρεί το εσωτερικό εμπόριο και τον έμπορο επικίνδυνο»

.

176  και

ασκεί πιέσεις στους επαγγελματίες. Εάν εξετάσουμε τους νόμους των Σαντζακίων177

Κατά συνέπεια, δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι με αυτή την κοινωνική δομή οι Οθωμανοί, ακόμακαι στο απόγειο των κατακτήσεών τους, θα αντιμετώπιζαν πολλές δυσκολίες στην αναπαραγωγή τηςκρατικής εξουσίας. Οι Οθωμανοί την εποχή του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή έφτασαν

, διαπιστώνουμεότι εστιάζουν κυρίως στον προσδιορισμό των εσόδων που θα γεμίσουν το ταμείο του κράτους καιστον καθορισμό του ύψους των ποσών και του τρόπου ροής τους στα ταμεία. 

Είναι ολοφάνερο ότι με τέτοια κοινωνική δομή δεν είναι δυνατή η οικονομική, κοινωνική καιπολιτιστική ανάπτυξη και μεταμόρφωση, λόγω των αντιφάσεων και των συγκρούσεων των

εσωτερικών δυνάμεων, ούτε η εξέλιξη της παραγωγής και των παραγωγικών τάξεων ούτε όμως καιη παραμικρή πρόοδος στην επιστήμη και τη φιλοσοφία. Πέρα από αυτά, τίθεται και θέμα πιέσεωντου κράτους πάνω στις εστίες εκείνες που θα μπορούσαν να αναπτύξουν δυναμική ανάπτυξης καιμεταλλαγής, παρεμποδίζοντας οποιαδήποτε εξέλιξη. Με την επικράτηση, επίσης, της σουνιτικήςισλαμικής ιδεολογίας στο κράτος περιορίστηκαν σημαντικά οι επιστημονικές δραστηριότητες. Γιαπαράδειγμα, έκλεισαν το μοναδικό αστεροσκοπείο (Galata Rasathanesi) που λειτουργούσε σε όλεςτις ισλαμικές χώρες. Κατάσχεσαν τη βιβλιοθήκη του Corlulu Ali Pasa, που είχε διατελέσει ΜέγαςΒεζίρης, και απαγόρευσαν βιβλία αστρονομίας, φιλοσοφίας και ιστορίας. Μπορεί να αναφερθούνκαι πολλά άλλα παραδείγματα. 

Οι Οθωμανοί δεν επέτρεψαν με κανέναν τρόπο την ανάπτυξη της τάξης των επαγγελματοβιοτεχνών,

που μπορούσαν να εκπροσωπήσουν τις ιστορικά προοδευτικές δυνάμεις της κοινωνικής ανάπτυξης,οι οποίες αποτελούσαν και την κορωνίδα των τάξεων, όπως ακριβώς και στο Βυζάντιο. Δενανέχονταν την παραμικρή πρόοδο της τάξης αυτής ή κάποιου παράγοντα που θα μπορούσε νααποδυναμώσει την κεντρική εξουσία. 

174  Fikret Baskaya, Yediyüz , σ. 142 

175  Fikret Baskaya, Yediyüz, σ. 130 176

  Fikret Baskaya, Yediyüz , σ. 121177

  Η δεύτερη, μετά το βιλαέτιο, διοικητική μονάδα. 

Page 159: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 159/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

στο απόγειο των κατακτήσεών τους και αναπόφευκτα μετά από αυτόν θα βίωναν ορισμένεςοπισθοδρομήσεις. 

2. Οι διεθνείς συνθήκες τον 16ο αιώνα 

Ποιες ήταν οι κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές συνθήκες στη Δυτική Ευρώπη την εποχή πουοι Οθωμανοί έφτασαν στο απόγειο των κατακτήσεών τους; 

Το 1488 οι Πορτογάλοι ανακάλυψαν το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας -γεγονός που έδωσε τηδυνατότητα στους ναυτικούς να μεταβαίνουν στην Ινδία- και το 1492 οι Ισπανοί ανακάλυψαν τηνΑμερική. Η ανακάλυψη του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας και της Αμερικής είναι δύο σημαντικάγεγονότα που φανερώνουν το επίπεδο ανάπτυξης της ναυσιπλοΐας στη Δυτική Ευρώπη. Οιπαραγωγικές δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης, με επικεφαλής τους Ισπανούς και τους Πορτογάλους,έφτιαχναν πλοία που μπορούσαν να παλέψουν με τα γιγαντιαία κύματα του απέραντου Ατλαντικούωκεανού. 

Είναι φανερό ότι το έναυσμα για την ανάπτυξη της τεχνολογίας που κατέστησε δυνατά ταυπερπόντια ταξίδια ήταν η αύξηση της παραγωγής. Όταν διευρύνεται η παραγωγή, χρειάζεται,όπως όλα τα ζωντανά, αέρα και νερό, δηλαδή πρώτες ύλες και νέες αγορές. Έτσι, χωρίς να το θέλει,γίνεται και η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης της συγκοινωνίας και των μέσων μεταφοράς. Κατάσυνέπεια, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της αύξησης της παραγωγής και τηςανάπτυξης των συστημάτων μεταφοράς. 

Η οικονομία των Οθωμανών ασφυκτιούσε, ακόμα και την εποχή που οι κατακτήσεις είχαν φτάσειστο απόγειό τους, εξαιτίας των σκληρών κανόνων του συντηρητικού και καταπιεστικού διοικητικούμηχανισμού. Έτσι, παρέμεινε στάσιμη την ώρα που η Δυτική Ευρώπη κατέβαλλε προσπάθειες

τεχνολογικής βελτίωσης των μέσων μεταφοράς και συνέχιζε με σταθερά βήματα την ιστορική τηςπορεία με τη δυναμική και εξωστρεφή οικονομία της. Με την ανακάλυψη, επίσης, της Αμερικής καιτου Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας απέκτησε το χρυσό κλειδί που της παρείχε την ευκαιρία ναανοίξει μια νέα εποχή στην ιστορία της Ευρώπης. 

Η Αμερική, με τα πολύτιμα μεταλλεύματα και τα εύφορα εδάφη,  βρισκόταν πια στην υπηρεσία τηςΕυρώπης. Με μια ακόρεστη όρεξη και ενεργητικότητα, πατώντας ακόμα και στα πτώματα τωνγηγενών αυτής της ηπείρου, μετέφερε διαρκώς τα προϊόντα αυτού του τόπου, κυρίως τα πολύτιμαμεταλλεύματα χρυσού και αργυρού, στα εδάφη της. Τα θησαυροφυλάκια της Ευρώπης άρχισαν ναγεμίζουν ασφυκτικά από αυτό το χρυσάφι. 

Οι έμποροι μείωσαν σημαντικά το κόστος των εμπορικών δραστηριοτήτων τους, γιατί έφταναν στηΝότια Ασία μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Δεν βρισκόταν πια κανείς στην πορεία τουςπου να θέλει να μοιραστεί μαζί τους τα κέρδη που τους απέφεραν οι εμπορικές δραστηριότητέςτους. Έτσι, χάρη στο χαμηλό κόστος, κέρδιζαν όλο και περισσότερα. 

Πρέπει να εξετάσουμε τον ρόλο που ανέλαβε να διαδραματίσει στην ευρωπαϊκή οικονομία αυτή ηεισροή τόνων χρυσού από την Αμερική, τις επιπτώσεις που είχε στην κοινωνική διαμόρφωση τηςΓηραιάς Ηπείρου, στην ισορροπία των δυνάμεων και τη ζωτικής σημασίας επίδραση που άσκησεστην Οθωμανική Αυτοκρατορία. 

Το κεφάλαιο που συσσωρεύτηκε από τον χρυσό και το ασήμι της Αμερικής πρόσφερε στην Ευρώπητη δυνατότητα να διαδραματίσει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στο εμπόριο και στην οικονομία τηςΑσίας και της Αφρικής. Ο πλούσιος Ευρωπαίος έμπορος, που είχε μεγάλη αγοραστική δύναμη,

Page 160: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 160/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μετέφερε στην πατρίδα του όχι μόνο τα πλούτη της Αμερικής αλλά και της Ασίας και της Αφρικής. Έτσι, κατέστη δυνατή η μετατροπή της διαρκώς αυξανόμενης περιουσίας σε κεφάλαιο. Η Ευρώπηέκανε τα πρώτα της βήματα σε μια νέα εποχή, αυτή του καπιταλισμού, δημιουργώντας όλους τουςαπαιτούμενους φορείς και οργανώσεις. Η πρόοδος, η οποία ονομάστηκε Αναγέννηση, πουσημειώθηκε σχεδόν σε όλους τους τομείς της τέχνης και της λογοτεχνίας, στη φιλοσοφία, στην

επιστήμη, στην τεχνολογία και στη στρατιωτική τέχνη διαμορφώθηκε πάνω σε αυτό το υπόβαθρο. 

Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να ανοίξουμε μια παρένθεση και να πούμε ότι αυτή η οικονομική,κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της Ευρώπης δεν πραγματοποιήθηκε ομοιόμορφα σε όλη τηνήπειρο, αλλά υπήρχαν διαφορές και διακυμάνσεις στα επίπεδα των κρατών. Αυτή η διαφοράεπιπέδου καθορίζει την ισορροπία των δυνάμεων όχι μόνο στο ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά ακόμα καιστο παγκόσμιο. (Στις χώρες με υψηλό δείκτη ανάπτυξης συγκαταλέγονται τα κράτη της ΔυτικήςΕυρώπης, όπως η Αγγλία, η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ισπανία και η Πορτογαλία). 

Την ώρα που οι Οθωμανοί έφταναν στο απόγειο των κατακτήσεών τους, το κράτος δεν μπορούσε ναεκσυγχρονιστεί με κανέναν τρόπο. Παράλληλα, η Ευρώπη προχωρούσε με γοργά βήματα, όπως

είδαμε, στον κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό τομέα εγκαταλείποντας ταχύτατα τονΜεσαίωνα. Όπως ήταν φυσικό, την ώρα που βάδιζε στα χνάρια του καπιταλισμού ήταναναγκασμένη να προχωράει ποδοπατώντας τους άλλους. 

 Ήταν αναπόφευκτο για τους Οθωμανούς -οι οποίοι εξαιτίας της κοινωνικής τους δυμής δενκατάφεραν να αναπτύξουν τις εσωτερικές τους δυνάμεις ούτε να ανανεώσουν το σύστημαδιακυβέρνησής τους παρ' όλες τις νέες κατακτήσεις τους- να ποδοπατηθούν από την Ευρώπη, όπωςακριβώς συνέβη και με πολλές άλλες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Το γεγονός αυτό θαεπηρεάσει σημαντικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία και θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη μετέπειταπορεία της. Τώρα θα εξετάσουμε αυτή την πορεία. 

3. Η κατάρρευση των Οθωμανών 

Οι Ευρωπαίοι έμποροι, που είχαν μεγάλη αγοραστική δύναμη, επωφελούμενοι και από τιςδιευκολύνσεις που παρείχε το καθεστώς των διομολογήσεων εντός των ορίων της αυτοκρατορίας,συνέχιζαν εντατικά τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Οι πρώτες ύλες που ζητούσανδιοχετεύονταν έναντι υψηλού αντιτίμου και χωρίς την παρεμβολή κανενός εμποδίου στην Ευρώπηκαι εκεί μετατρέπονταν σε κατεργασμένα προϊόντα. 

Η πρώτη επίπτωση της αύξησης της τιμής των πρώτων υλών στην οθωμανική οικονομία ήταν οπεριορισμός της βιομηχανικής παραγωγής λόγω αδυναμίας απόκτησης πρώτης ύλης. Οι

επιτηδευματίες είτε δεν εύρισκαν τις πρώτες  ύλες που ήθελαν λόγω των εξαγωγών είτεαδυνατούσαν να τις αγοράσουν λόγω κόστους. Αλλά, ακόμα και αν έβρισκαν τις πρώτες ύλες, δενθα μπορούσαν να πουλήσουν τα προϊόντα τους στην αγορά, λόγω της αυξημένης τιμής που θαείχαν εξαιτίας της προσθήκης του κόστους αυτού στην τιμή πώλησης.  

 Ένας σημαντικός κλάδος της οικονομίας των Οθωμανών, που συνήθιζε να τρέφει και να στηρίζει τηνκεντρική εξουσία, επηρεάστηκε άμεσα από τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη καιυπέστη μεγάλη ζημία. 

Οι ζημίες όμως δεν περιορίζονται μόνο σε αυτό. Όλοι οι παράγοντες της οικονομίας και τουσυστήματος επηρεάστηκαν αλυσιδωτά από τις ευρύτερες εξελίξεις και υπέστησαν μεγάλες ζημίες.

Επηρεάστηκαν η κεντρική εξουσία, το σύστημα των τιμαρίων, οι κάτοχοι τιμαρίων, οι γαιοκτήμονες, οι μαθητές των ιεροσπουδαστηρίων, ο στρατός και οι ορδές των έμμισθων υπαλλήλων... 

Page 161: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 161/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Οι υψηλές τιμές και ο πληθωρισμός που προέκυψε από την εμπορική ανισορροπία μεταξύ Δύσηςκαι Ανατολής έγινε αιτία για τη νόθευση των κερμάτων. Αυτό σημαίνει μείωση των πραγματικώνεσόδων των μισθωτών. Για τον ίδιο λόγο μειώθηκαν και τα έσοδα των ραγιάδων από τα γεωργικάπροϊόντα. Γι' αυτόν τον λόγο, οι άνθρωποι που νέμονταν αγροτικές εκτάσεις, μετά από ένασυγκεκριμένο στάδιο μείωσης των εσόδων τους, εγκατέλειψαν τα εδάφη που καλλιεργούσαν και

εισόρμησαν στα αστικά κέντρα με την ελπίδα να βρουν εργασία και να χορτάσουν την πείνα τους. 

Η φυγή των αγροτών από τα χωριά τους και η εγκατάλειψη της καλλιεργήσιμης γης υπήρξεφαινόμενο που προκάλεσε πολύ σοβαρά προβλήματα στο οικονομικό και πολιτικό σύστημα τωνΟθωμανών. Γιατί η εγκατάλειψη των εύφορων εδαφών και ο περιορισμός των αγροτικών προϊόντωνπροκάλεσαν σοβαρά προβλήματα διατροφής, δημιούργησαν δυσκολίες στους κατόχους τιμαρίωνκαι άνοιξαν μεγάλη τρύπα στο ταμείο του κράτους, που αντλούσε πόρους από τη φορολόγηση τωνπροϊόντων της γης. Οι ιδιοκτήτες των τιμαρίων ήταν δυσαρεστημένοι. Δυσαρεστημένη ήταν επίσηςη κεντρική εξουσία, που στερήθηκε τους φόρους που προέρχονταν από τα έσοδα της γεωργικήςπαραγωγής. 

Η μετακίνηση του κέντρου της οικονομίας στον Ατλαντικό, μετά την ανακάλυψη της Αμερικής καιτου Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, και η συνεπαγόμενη μείωση της εμπορικής σημασίας τουΔρόμου του Μεταξιού και του Δρόμου των Μπαχαρικών στην Ανατολική Μεσόγειο έγιναν αιτία ναανοίξει και άλλη «τρύπα» στο ταμείο των Οθωμανών, δεδομένου ότι υπέστησαν αξιόλογη μείωσητων εσόδων τους από τις εμπορικές δραστηριότητες που ελάμβαναν χώρα σε αυτή την περιοχή. ΟιΟθωμανοί είχαν έλλειψη χρηματικής ρευστότητας. Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα ανεύρεσηςχρημάτων, ανέπτυξαν το σύστημα εκμίσθωσης φόρων. Αυτό υπήρξε το θανατηφόρο χτύπημα στοσύστημα των τιμαρίων, που αποτελούσε τη σπονδυλική στήλη της κοινωνικής διάρθρωσης τωνΟθωμανών. Το σύστημα, που τραυματίστηκε με τη νόθευση των κερμάτων και την εγκατάλειψη τωνεύφορων εδαφών, οδηγήθηκε με ταχύτατους ρυθμούς στην κατάρρευσή του. 

Η κατάρρευση του συστήματος των τιμαρίων ήταν εξέλιξη που επηρέασε άμεσα τον στρατό. Γιατί οοθωμανικός στρατός, που στερήθηκε την υποστήριξη των τιμαριούχων, ξέφυγε από  τιςπαραδοσιακές μεθόδους του και έφερε στο προσκήνιο το θέμα της ενίσχυσης των Γενιτσάρων, είτεμε την αύξηση του αριθμού τους είτε με τη διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους. Δεν υπήρχε καμίαειδική μέριμνα στην επιλογή στρατιωτών ούτε καμία ανησυχία για την πειθαρχία στην εκπαίδευσήτους. Κατά συνέπεια, ο πολυάριθμος αυτός στρατός που θα στερείται τον απαιτούμενο τεχνικόεξοπλισμό, λόγω οικονομικών δυσκολιών, δεν θα εμπνέει καμία εμπιστοσύνη και δεν θα είναιεύρωστος. Εξάλλου, λίγο αργότερα ήρθε στην επιφάνεια το ζήτημα της αύξησης των δεσμών, τωνκοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών επαφών των Γενιτσάρων με τις κοινωνικές ομάδες από τιςοποίες προέρχονταν. Οι Γενίτσαροι, που απέκτησαν μεγάλη ακίνητη περιουσία, είχαν ταυτόχρονατην τάση να παρεμβαίνουν στη  λειτουργία του πολιτικού μηχανισμού. Δεν ήταν δυνατόν το

οθωμανικό κράτος να προβεί σε νέες κατακτήσεις στηριζόμενο σε αυτόν τον στρατό. Δεν ήτανδυνατόν ακόμα και να καταφέρει να σταθεί όρθιο. 

Μια άλλη κατηγορία ανθρώπων συναγωνίζονταν τους Γενιτσάρους στην απόκτηση γης: ήταν οιεκμισθωτές φόρων. Η τάξη αυτή, που ενισχύθηκε με την ανάπτυξη του συστήματος εκμίσθωσηςφόρων, είχε την τάση να καταπατά τα εδάφη που υπάγονταν στην καταβολή φόρου. Τα μέλη τηςκατάφεραν να αποκτήσουν τεράστια ακίνητη περιουσία. Στις επαρχίες οι δυνάμεις αποκέντρωσηςάρχισαν να αποκτούν δύναμη έναντι της κεντρικής εξουσίας. Η εξέλιξη αυτή ήταν ένδειξη ότι άρχισενα χτυπά η καμπάνα για τη δυναστεία των Οθωμανών. 

Η ανάπτυξη του συστήματος εκμίσθωσης φόρων προκάλεσε σοβαρά προβλήματα όχι μόνο για την

κεντρική εξουσία, αλλά ταυτόχρονα και για τους αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη. Γιατί τοσύστημα αυτό σήμαινε για τον αγρότη περισσότερη δουλειά, μεγαλύτερη παραγωγή, πολύ

Page 162: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 162/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

μεγαλύτερη πίεση και τυραννία, αλλά λιγότερα κέρδη. Με το σύστημα αυτό δημιουργήθηκε μιακατηγορία δυστυχισμένων αγροτών που στερούνταν την κρατική προστασία, στους οποίουςταίριαζε περισσότερο ο χαρακτηρισμός του δουλοπάροικου. 

Ο κοινωνικο-οικονομικός πίνακας που παρουσιάζει την κοινωνική δομή των Οθωμανών μετά την

εποχή του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Βιοτέχνες που δενμπορούν να παραγάγουν τα προϊόντα τους, τιμαριούχους που έχασαν τη γη τους, άνεργους αγρότεςκαι μαθητές ιεροσπουδαστηρίων να περιφέρονται στα αστικά κέντρα, γεωργούς που έχουνμεταβληθεί σε δουλοπάροικους, τον στρατό να έχει μεταβληθεί σε συμμορίες βασιβουζούκων,γενίτσαρους και φοροεισπράκτορες να αυξάνουν την ιδιοκτησία τους καθημερινά, το ταμείο τηςαυτοκρατορίας άδειο και ορδές υπαλλήλων που δυσκολεύονται να επιβιώσουν. 

 Όλοι οι παράγοντες του συστήματος και της οικονομίας, εκτός τον Γενιτσάρων και τωνφοροεισπρακτόρων, ήταν δυσαρεστημένοι και δυστυχισμένοι. Οι κοινωνικές εκρήξεις, γνωστές ωςCelali İsyanları,ήταν μορφή εξωτερίκευσης αυτής της μεγάλης δυσαρέσκειας. Η   κεφαλή τηςαυτοκρατορίας ταλανιζόταν από δυσεπίλυτα προβλήματα. Η ουρά του σκορπιού που του πατούσαν

το κεφάλι γύρισε και δάγκωνε το ίδιο του το σώμα. 

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τον σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή τέθηκε στην τροχιάπου περιγράψαμε και οι συγκυρίες δεν ήταν πια όμοιες με την προ του Σουλεϊμάν εποχή. Η θέσητης αυτοκρατορίας στη διεθνή ισορροπία δυνάμεων έπαυσε να είναι καθοριστική εξαιτίας τηςπαρακμής. Δυσκολευόταν να προσδιορίσει ελεύθερα τις εσωτερικές και εξωτερικές της σχέσεις. 

Page 163: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 163/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

VIII. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΑΡΑΚΜΗΣ 

Εξαιτίας των θρησκευτικών πιέσεων που άσκησε η κρατική εξουσία άρχισε σιγά σιγά νακαταστρέφεται η κοινή πολιτισμική αντίληψη ότι το κράτος εκπροσωπεί ισότιμα όλες τιςδιαφορετικές φυλές που ζούσαν εντός των ορίων της αυτοκρατορίας. Η κατάρρευση αυτής της

αντίληψης υπήρξε πολύ σημαντική από την πλευρά των κοινωνικών ομάδων που ήταν οργανωμένεςβάσει της αρχής των αυτοδιοικούμενων κοινοτήτων, γιατί γέννησε τη σκέψη της δημιουργίας νέωνοργάνων για την εκπροσώπησή τους. Ο λόγος της εδραίωσης της ιδέας της εθνικής ανεξαρτησίας,που γεννήθηκε μετά τη Γαλλική Επανάσταση, στις διαφορετικές φυλές που ζούσαν στα εδάφη τηςαυτοκρατορίας ήταν η απώλεια της αξιοπιστίας των Οθωμανών και η ανάγκη των κοινωνιών αυτώννα βρουν λύσεις στα προβλήματά τους. 

Οι εξεγέρσεις των Σέρβων, που ξεκίνησαν το 1801 με στόχο την ανεξαρτησία αυτού του λαού,αποτελούν απόπειρα εξεύρεσης λύσης σε κοινωνικά προβλήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Σέρβοιήταν οργανωμένοι βάσει του συστήματος των μιλλέτ και είχαν αναπτυχθεί οικονομικά καικοινωνικά τόσο, που είχαν διαμορφώσει μπουρζουαζία. Από την ημερομηνία εκείνη οι Σέρβοι

βρίσκονταν διαρκώς σε εξέγερση, μέχρι να αναγνωριστεί η χώρα τους ως αυτόνομη επαρχία και στησυνέχεια -τον Σεπτέμβριο του 1829- ως ντε φάκτο ανεξάρτητη. 

Μια παρόμοια εξέλιξη παρατηρούμε και στην ελληνική κοινότητα. Η Φιλική Εταιρία, που ιδρύθηκεαπό τρεις Έλληνες στην Οδησσό το 1814, είχε ως στόχο την οργάνωση της επανάστασης στο όνοματου ελληνικού λαού. Το γεγονός ότι μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα βρήκε πολλούς οπαδούςκαι κατάφερε να ξεκινήσει την επανάσταση από την Πελοπόννησο εξηγείται αν ανατρέξει κανείςστις κοινωνικές ανάγκες της ελληνοχριστιανικής κοινότητας. Η επανάσταση, την οποία δενκατάφεραν για τους λόγους που προαναφέραμε να πατάξουν οι δυνάμεις των Οθωμανών,εξαπλώθηκε ταχύτατα στην Αθήνα, στο Μεσολόγγι και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας. 

Η κυρίαρχη ιδεολογία και η όμοια αντίληψη που επικρατεί στο οθωμανικό κράτος δεν επιτρέπει τηνεξέταση των ιστορικών γεγονότων με αντικειμενικό τρόπο και στο πλαίσιο του ερμηνευτικούσχήματος «αιτίας και αποτελέσματος», και έτσι στερείται το προνόμιο της ερμηνείας. Γι' αυτόν τονλόγο θα αντιμετωπίσει την επανάσταση του ελληνικού λαού -που είχε καταπονηθεί από τις πιέσεις,που  πίστεψε ότι το οθωμανικό κράτος δεν μπορούσε πια να τον εκπροσωπήσει και ζητούσε τηνανεξαρτησία ή την απελευθέρωσή του- ως πράξη προδοσίας των Ελλήνων ενάντια σε «εκείνους πουτους έδιναν ψωμί και νερό», και δεν θα τους συγχωρήσει ποτέ γι' αυτό! Θα προβεί, μάλιστα, μετρόπο συναισθηματικά φορτισμένο σε μια υπεραπλουστευμένη ερμηνεία της σφαγής τωνμουσουλμάνων που έγινε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Θα υποστηρίξειδηλαδή «ότι δεν είχαν πρόθεση να συμβιώσουν με τους μουσουλμάνους»178

Το οθωμανικό κράτος ανέθεσε την πάταξη της επανάστασης του Μοριά στον Kavalali Mehmet Ali

Pasa, με αντάλλαγμα τον θώκο του έπαρχου (διοικητή) της Πελοποννήσου και της Κρήτης. Οιδυνάμεις του Kavalali Mehmet Ali Pasa έφτασαν στην Πελοπόννησο και την Κρήτη και πάταξαν για

, αντί να αναλογιστείότι αυτή μπορεί να ήταν πράξη εκδικητικής μανίας του ελληνικού λαού. Το περιστατικό αυτό, που

είναι φυσικά απαράδεκτο, όπως και πολλά άλλα γεγονότα, για να αξιολογηθεί με αντικειμενικότρόπο, πρέπει να εξεταστεί σε σχέση με τις ιστορικές συνθήκες της εποχής και σε συνάρτηση με τηναιτιώδη συνάφεια. Η εκδικητική μανία ενός λαού που συμβίωσε για εκατοντάδες χρόνια με τουςμουσουλμάνους και προέβη, είτε έμμεσα είτε άμεσα, σε ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων μεαυτούς, σίγουρα θα οφείλεται σε κάποιους λόγους, έστω και αν αυτοί δεν δικαιολογούν τηνενέργεια αυτή. Τα τεκμήρια όμως αυτής της ενέργειας πρέπει να αναζητηθούν στην ιστορία τωνΟθωμανών και όχι αλλού. 

178  Sina Aksin , Türkiye Tarihi, τόμ. 3, σ. 105. 

Page 164: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 164/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

λογαριασμό των Οθωμανών μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα την επανάσταση. 

Η επιτυχία του Kavalali Mehmet Ali Pasa  όμως δεν ήταν αρκετή για να κάμψει την επιθυμία τουελληνικού λαού για ανεξαρτησία και ελευθερία. Εξάλλου, η ιστορική και η διεθνής συγκυρία δενεπέτρεπαν να κλείσει έτσι αυτή η ιστορία. Τελικά, οι προσπάθειες για απελευθέρωση όχι μόνο δεν

σταμάτησαν, αλλά καθόρισαν τις εξελίξεις. 

Επαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων 

Η κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη του ρωμαίικου-ελληνικού πληθυσμού, που ήταν οργανωμένοςβάσει της αρχής των αυτοδιοικούμενων μιλλέτ, εξασφάλισε τη δημιουργία αστικής τάξης. Αυτή ηαστική τάξη, που είχε διεθνή υπόσταση, απέκτησε εμπορικές αποικίες σε πολύ μεγάλα κέντρα τουκόσμου. Είχε δημιουργήσει ευρύτατο εμπορικό δίκτυο που περιλάμβανε τα Βαλκάνια, τηνΑνατολική και τη Βόρεια Ευρώπη. Είχαν εκατοντάδες εξοπλισμένα πλοία και εφοπλιστές.Αναμφισβήτητα, μια κοινότητα που ασκούσε εμπορικές δραστηριότητες σε τόσο εκτεταμένο

γεωγραφικό χώρο θα μετέφερε εκεί τα πολιτιστικά και πνευματικά της προϊόντα. Παρατηρούμε ότιοι Έλληνες, που πρόβαλαν τα κοινωνικά και πολιτικά τους αιτήματα στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη,κατάφεραν να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη υπέρ τους. Σε αυτό συνέβαλε και το ενδιαφέρον πουέδειχναν οι Ευρωπαίοι μετά την Αναγέννηση για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. 

Είναι γνωστό ότι τα αισθήματα συμπάθειας και συγγένειας που έτρεφε η ευρωπαϊκή κοινή γνώμηέναντι των Ελλήνων, είτε για πολιτιστικούς είτε για ιδεολογικούς είτε για θρησκευτικούς λόγους,ασκούσαν πίεση στα κράτη να τους βοηθήσουν. 

Από την άλλη πλευρά, η ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη υποχρέωνε τη Ρωσία, την Αγγλία και τηΓαλλία να υποστηρίζουν το κίνημα ανεξαρτησίας των Ελλήνων. 

Το οθωμανικό κράτος ενεπλάκη σε πόλεμο με τους Ρώσους, υποκινούμενο βέβαια από την Αγγλίακαι τη Γαλλία. Έχασε, τελικά, τον πόλεμο το 1832 και αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησίατων Ελλήνων. Στο διάστημα αυτό έχασε και σημαντικό μέρος των εδαφών του. Ανήκαν πια στοπαρελθόν οι ημέρες που μπορούσαν οι Οθωμανοί να παρέμβουν καθοριστικά στιςκοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό. Το μέλλονδεν τους υποσχόταν πλέον τίποτα πέρα από τη διάλυση, τον κατακερματισμό και την κατάρρευση.Ούτε οι απόπειρες μεταρρύθμισης και εξυγίανσης θα καταφέρουν να αποτρέψουν το αναπόφευκτοτέλος. Ο 19ος αιώνας υπήρξε ο αιώνας κατά τον οποίον οι Οθωμανοί έχασαν το μεγαλύτερο μέροςτων εδαφών τους. Στις αρχές του 20ού αιώνα τους είχαν απομείνει μόνο τα εδάφη της ΜικράςΑσίας, που ήταν ο πυρήνας της μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μόνο τα εδάφη της Ανατολίας-λόγω του ότι ο πληθυσμός της συνιστούσε μωσαϊκό λαών- αποτέλεσαν ένα μικρό πρότυπο τηςπάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Page 165: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 165/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

IX. ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΟΥΣΑΣ ΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 

Ιδεολογικό θεμέλιο των προσπαθειών για μεταρρύθμιση, που ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα με τονσουλτάνο Σελήμ Γ', μέχρι την απώλεια των πέραν της Μικράς Ασίας εδαφών της αυτοκρατορίας τον

20ό αιώνα ήταν αρχικά ο οθωμανισμός και στη συνέχεια ο πανισλαμισμός. Ο οθωμανισμός ήτανένα ιδεολογικό ρεύμα που έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του κράτουςκαι απέρριπτε τις εθνικές αποσχίσεις. Πίστευε ή τουλάχιστον ήλπιζε ότι η σωτηρία μπορεί ναεπέλθει μόνο βάσει της κοσμοπολίτικης δομής. Η αντικατάσταση του οθωμανισμού από τονπανισλαμισμό ήταν εξέλιξη που προέκυψε από τη σημαντική μείωση του  όγκου του χριστιανικούπληθυσμού και την επικράτηση των ισλαμικών στοιχείων στη σύσταση του πληθυσμού. Οπανισλαμισμός στόχευε στη σωτηρία του κράτους μέσω της ένωσης διαφορετικών εθνοτήτων πουείχαν κοινό παρονομαστή τον ισλαμισμό. Ούτε ο οθωμανισμός ούτε ο πανισλαμισμός όμωςαπέτρεψαν την κατάρρευση. Όταν αποσχίστηκαν οι αλβανικής και αραβικής καταγωγής ισλαμικοίπληθυσμοί και απέμειναν μόνο τα εδάφη της Μικράς Ασίας, ο οθωμανισμός και ο πανισλαμισμόςέπαυσαν να είναι για τις κυρίαρχες δυνάμεις -τις διάφορες ομάδες που υπηρετούσαν στις μονάδες

του κρατικού μηχανισμού, τον στρατό και τους διανοουμένους- λύση ή ελπίδα σωτηρίας. 

Η νέα επιλογή αυτών των κύκλων ήταν ο σχεδιασμός της σωτηρίας του κράτους με φυλετικάκριτήρια. Ο άνεμος του εθνικισμού, που έπνεε όλο τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη, έφτασε με εκατόχρόνια καθυστέρηση στους Οθωμανούς, παίρνοντας όμως ταυτόχρονα τη χροιά του σοβινισμού.Αυτό οφείλεται σε δύο λόγους. 

1. Ο τουρκικός εθνικισμός δεν αναδείχθηκε μέσα από κοινωνικές διεργασίες, μέσα από τιςκοινωνικοοικονομικές εξελίξεις των Οθωμανών ή της Μικράς Ασίας. Δηλαδή το τουρκικό έθνος δενείχε αποκτήσει ακόμα αστική τάξη, όπως συνέβη με τους Σέρβους και τους Έλληνες, η οποία ναδιεκδικεί μέσα από την κοινωνικο-οικονομική της ανάπτυξη την ανεξαρτησία ή την ελευθερία της

και να προσεταιρίζεται τις μάζες με την ιδεολογία του εθνικισμού. 

2. Οι κυρίαρχες δυνάμεις που ασπάστηκαν την ιδεολογία του εθνικισμού δεν επιδίωκαν τη σωτηρίατης κοινωνίας, αλλά μόνο του κράτους. Κατά συνέπεια, η ιδεολογία του εθνικισμού που ανέπτυξανέκρυβε, πέρα από το αθώο αίτημα της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, τον ρατσισμό, τονσοβινισμό, τον επεκτατισμό και την επιθυμία να μετατρέψουν την αυτοκρατορία σε αποικιοκρατικήδύναμη. 

Οι σκέψεις μας επιβεβαιώνονται με όλα όσα συνέβησαν μετά το 1906, όταν οι Νεότουρκοι πουπρέσβευαν τον οθωμανισμό ασπάστηκαν τον παντουρκισμό (παντουρανισμό). 

Το κίνημα του παντουρκισμού των Νεοτούρκων, που καλλιεργήθηκε στους κόλπους του κόμματος Ένωση και Πρόοδος (Ittihat ve Terakki) και εδραιώθηκε κυρίως στις τάξεις του στρατού, απέβλεπεσε έναν φαινομενικά αθώο ανώτερο σκοπό, όπως ήταν η σωτηρία του οθωμανικού κράτους.Αργότερα όμως έγινε γνωστό ότι ο στόχος δεν περιοριζόταν μόνο στη διαιώνιση του κράτους. Είχανβάλει, ταυτόχρονα, στο μάτι την ελευθερία,  την ανεξαρτησία, τα δικαιώματα και τον πλούτο τωνλαών που ζούσαν εντός των ορίων του οθωμανικού κράτους ή γύρω από αυτό. Τα χρόνια τηςδικτατορίας, την εποχή δηλαδή που την εξουσία κατέλαβε ουσιαστικά η πτέρυγα τωνπαντουρκιστών Νεοτούρκων του κόμματος Ένωση και Πρόοδος, αποκαλύφθηκαν οι στόχοι και οιπροθέσεις αυτών των κύκλων. 

Ο λόγος, επίσης, που συμμετείχαν οι κύκλοι αυτοί στον Πρώτο Πόλεμο Μοιρασιάς ήταν η επιθυμία

τους να «αρπάξουν ένα κομμάτι από τη διανομή». Δεν δίστασαν ούτε λεπτό, αντιθέτως βιάστηκαννα συμμετάσχουν στον Πρώτο Πόλεμο Μοιρασιάς, βασιζόμενοι στις υποσχέσεις των Γερμανών για

Page 166: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 166/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

τα νησιά του Αιγαίου και τη Δυτική Θράκη. 

Παρ' όλη τη συντριπτική ήττα που υπέστη ο στρατός υπό την ηγεσία του Εμβέρ Πασά κατά τηδιάρκεια της πολιορκίας του Σαρίκαμις -σε αυτή την προσπάθεια απωλέσθη το ένα τρίτο τουστρατού-, μετά δύο χρόνια, στα τέλη του 1914, δεν δίστασαν να επιτεθούν στον Βόρειο Καύκασο με

την ομάδα Sark Ordular Grubu, που σχηματίστηκε από την ένωση των οθωμανικών μονάδων πουβρίσκονταν στο βορειοανατολικό και στο νοτιοανατολικό μέτωπο. Αυτός ο Ισλαμικός Στρατός τουΚαυκάσου, που εμφανίστηκε στα βορειοανατολικά, στηριζόμενος στον νόμο Kanun-u muvalıyakat,

θα πραγματοποιήσει το 1915 τη γενοκτονία των Αρμενίων. 

Από την άλλη πλευρά, το 8ο Σώμα Στρατού, που υπαγόταν στην 4η Στρατιά, επιτέθηκε υπό τηνηγεσία του Τζεμάλ Πασά στο Σουέζ, διασχίζοντας την έρημο του Σινά τον Ιανουάριο του 1915, για νακαταλάβει την Αίγυπτο. Η Αραβική Χερσόνησος, η Υεμένη και άλλες ομόθρησκες χώρες τελούσανυπό απειλή. 

 Όπως γίνεται αντιληπτό, σκοπός τους δεν ήταν η διαφύλαξη των εδαφών που απέμειναν στους

Οθωμανούς στις αρχές του 1900 και η διαιώνιση του κράτους. Στόχος τους ήταν, παράλληλα με τηδιατήρηση του κράτους, και η επέκταση των εδαφών του. Αλλά η δύναμη των Οθωμανών, πουέφτασαν στα  όρια της κατάρρευσης, όχι μόνο δεν ήταν επαρκής για κατακτήσεις νέων εδαφών,αλλά ούτε για την προστασία αυτών που ήδη κατείχαν. Αναπόφευκτη μοίρα για τους Νεότουρκους,που είχε θολώσει το μάτι τους με το όνειρο του τουρανισμού, ήταν η ήττα. Η νίκη τους ήταν μόνο τοαντίτιμο μερικών εκατομμυρίων ψυχών Αρμενίων και των περιουσιών τους. 

Οι κυρίαρχες δυνάμεις των Οθωμανών, που ήταν οι αξιωματικοί του κόμματος Ένωση και Πρόοδος,οι διανοούμενοι και οι πρώην διοικητικοί σχηματισμοί, εκτός από τη δυναστεία, επωφελούμενοιαπό τις διεθνείς συνθήκες που προέκυψαν μετά την επανάσταση του 1917 αναγκάστηκαν ναπαραμερίσουν τα επεκτατικά τους σχέδια και να ιδρύσουν το νέο τους κράτος καταργώντας τη

δυναστεία. 

Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη εθνικής ομοιογένειας των λαών που ζούσαν στα όρια του νέουκράτους, αποτελούσε γι' αυτούς που καλλιεργούσαν το όραμα του παντουρκισμού σοβαρόπρόβλημα, το οποίο έπρεπε να επιλυθεί άμεσα. Οι λύσεις που θα επιλέξουν ασφαλώς θα έχουνπλούσια στοιχεία βίας, λόγω της νοοτροπίας και της συνήθειάς τους να δρουν με αυτές τιςμεθόδους. 

Page 167: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 167/168

Digitized by 10uk1s, Feb. 2009

Χ. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 

Ο Paul de Veou σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο χρηματοδοτούμενο από το NATO περιοδικόRevue Militaire Generale (12) το 1962, με τίτλο «Το Αρμενικό-Κουρδικό πρόβλημα», υποστηρίζει ότιτο 1910 ο συνολικός πληθυσμός της Τουρκίας ήταν 14,2 εκατομμύρια άνθρωποι. 

Από την άλλη πλευρά, το 1914 ζούσαν στη Μικρά Ασία τέσσερα εκατομμύρια Τούρκοι,συμπεριλαμβανομένων και αυτών του Καυκάσου179

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 1914

. Εάν λάβουμε ως βάση τα στοιχεία του 1910,χωρίς να προσθέσουμε τις πιθανές αυξήσεις που μπορεί να έγιναν στα τέσσερα χρόνια,διαπιστώνουμε ότι οι Τούρκοι αποτελούσαν σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού, υπολογίζονταςστον αριθμό αυτό και εκείνους που ζούσαν στον Καύκασο. Τα δύο τρίτα του πληθυσμούαποτελούνταν από τους Κούρδους, τους Έλληνες, τους Αρμενίους, τους Άραβες, τουςΣυροχαλδέους, τους Κιρκασίους, τους Γεωργιανούς, τους Λαζούς, τους Εβραίους, τους Κελντανί καιτους τσιγγάνους. 

180

Είχε έρθει η σειρά να εκκαθαριστούν οι Έλληνες, που ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη εθνική ομάδα. Οι

 Έλληνες, με τους οποίους έζησαν δίπλα δίπλα, έφτιαξαν και λειτούργησαν από κοινού έναν πολύμεγάλο πολιτικό οργανισμό. Είχαμε αναφέρει προηγουμένως ότι οι Έλληνες ζούσαν σε σχετικάομοιογενείς ομάδες και ότι η μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού, που ήταν εγκατεστημένη στηνΠελοπόννησο και στα νησιά του Αιγαίου, ξεκίνησε τον εθνικοαπελευθερωτικό της αγώνα στις αρχέςτου 1800 πετυχαίνοντας τον στόχο της στα μέσα του ίδιου αιώνα. Έτσι, αποκόπηκε ένα μέρος τουελληνικού πληθυσμού από το οθωμανικό κράτος. Αλλά ήταν ολοφάνερο ότι εκείνοι που έμειναν στηΜικρά Ασία διατηρώντας την ελληνική τους ταυτότητα δεν θα είχαν την τύχη να χαράξουν την ίδιαγραμμή πλεύσης. Το πεπρωμένο τους ήταν προδιαγεγραμμένο μέσα στα όρια του οθωμανικούκράτους και της συνέχειάς του, δηλαδή της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο ελληνικός πληθυσμός έπρεπενα εκφράζεται εντός των ορίων αυτού του κράτους. Γι' αυτόν τον λόγο σε διάφορες υπηρεσίες του

, στην Τουρκία ζούσαν 1,9 εκατομμύρια Αρμένιοι, 3,2

εκατομμύρια Κούρδοι, 2 εκατομμύρια Έλληνες. Έχοντας υπ' όψιν μας αυτά τα στοιχεία, μπορούμενα πούμε ότι τα υπόλοιπα 3,1 εκατομμύρια του πληθυσμού ανήκαν στις υπόλοιπες ομάδες.  Τοβασικό συμπέρασμα που συνάγεται από αυτά τα στοιχεία είναι ότι σημαντικό μέρος τουπληθυσμού πέρα από τους Τούρκους ήταν Κούρδοι, Αρμένιοι και Έλληνες. Κατά συνέπεια, οιδυνάμεις που θα αντιστέκονταν στην εθνική ομογενοποίηση που θα εφήρμοζε το νέο κράτος ήτανόσοι ανήκαν σε αυτές τις εθνικές ομάδες, εκτός φυσικά των Τούρκων. Οι υπόλοιποι, επειδή ζούσανδιασκορπισμένοι, δεν διέθεταν σημαντική πληθυσμιακή δύναμη και γι' αυτό θα μπορούσαν νασυνθλιβούν εύκολα στο «τουρκικό γουδί». Έχοντας, βέβαια, υπ' όψιν τη δημογραφική,κοινωνικοοικονομική και πολιτιστική κατάσταση των Κούρδων, των Αρμενίων και των Ελλήνων,διαπιστώνει κανείς ότι δεν ήταν εύκολο να χτυπηθούν στο κοπανιστήρι που προαναφέραμε. Γι'αυτόν τον λόγο θα προσπαθήσουν να άρουν όλα τα εμπόδια που θα προκύψουν στην επίτευξη  της

εθνικής ομοιογένειάς τους, χωρίς να παραιτηθούν ούτε μία στιγμή από τη βία, που είναι σταθερόστοιχείο της πολιτικής τους, δοκιμάζοντας φυσικά διάφορους τρόπους. 

 Έλυσαν το πρόβλημα των Αρμενίων διαπράττοντας ομαδικές σφαγές και εκτοπισμούς το 1915. Με 

τον τρόπο αυτό ουσιαστικά εξαφάνισαν μια μεγάλη εθνική ομάδα που δεν μπορούσαν να τηνεκτουρκίσουν. Το πρόβλημα των Αρμενίων λύθηκε με τον εκτοπισμό των ανθρώπων αυτών έξω απότα σύνορα του νέου κράτους και τη σφαγή μεγάλου μέρους του πληθυσμού τους. Πράγματι,σήμερα η Τουρκία δεν έχει κανένα αρμενικό πρόβλημα -πέρα από την υποχρέωσή της νααπολογείται στα διεθνή βήματα στις καταγγελίες για τη γενοκτονία. 

179  General Military Review: NATO, No. d' Avril 1962, σ. 463-487. 

180  Δημοσιεύονται στο τεύχος του περιοδικού που αναφέρουμε στην προηγούμενη υποσημείωση. 

Page 168: Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

7/18/2019 Η Νιόβη Θρηνούσε για τη Μικρά Ασία - Pervin Erbil

http://slidepdf.com/reader/full/-pervin-erbil 168/168

διοικητικού μηχανισμού του οθωμανικού κράτους υπηρετούσαν Έλληνες μέχρι την τελευταία τουστιγμή. Η παρατήρηση του Γάλλου πρέσβη στη διάσκεψη του Βερολίνου το 1878 για τον επικεφαλήςτης οθωμανικής αντιπροσωπείας Καραθεοδωρή Πασά, που ήταν Έλληνας, ότι «ο διπλωμάτης αυτός,που είναι στην πραγματικότητα Έλληνας, ομιλεί εναντίον των Ελλήνων», φανερώνει τη θέση τωνανθρώπων αυτών και το πεπρωμένο τους. 

 Όπως τα εδάφη της Μικράς Ασίας ήταν η πατρίδα των Ελλήνων, την οποία δεν μπορούσαν ναεγκαταλείψουν, έτσι και οι Έλληνες ήταν απαραίτητοι για τη λειτουργία του διοικητικού μηχανισμούτου οθωμανικού κράτους και δεν έπρεπε να τον εγκαταλείψουν. Γι' αυτόν τον λόγο, η πλειονότητατων πρεσβευτών, των προξένων και των μεγάλων δραγουμάνων ήταν Έλληνες. 

 Όταν ανέλαβαν την εξουσία οι παντουρανιστές Νεότουρκοι το 1913, επειδή πρέσβευαν έναδιαφορετικό πολιτιστικό και θρησκευτικό σύστημα, θεώρησαν πρόβλημα που απαιτεί άμεση λύσητην εκκαθάριση των Ελλήνων, οι οποίοι για δημογραφικούς Λόγους δεν ήταν δυνατό ναεκτουρκιστούν. Στην περίπτωση των Ελλήνων, λόγω της δημογραφικής τους δομής και τουπολιτιστικού τους συστήματος, μειώνονταν  οι πιθανότητες επιτυχίας της πολιτικής της εθνικής

ομογενοποίησης που ήθελαν να εφαρμόσουν οι Νεότουρκοι. Επιπλέον, οι περιουσίες τους ήταντόσο ελκυστικές, που άνοιγε στους Νεότουρκους την όρεξη να τις αρπάξουν. Η πλούσια συμμορίαπου φλεγόταν από τον ζήλο του εκτουρκισμού ή παντουρκισμού του νέου κράτους λογάριαζε νααναδειχθεί με τα κεφάλαια και τις περιουσίες των Ελλήνων. Οι καμπάνες σύντομα θα αρχίσουν ναχτυπούν πικρά, οδυνηρά για τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Οι περιοχές της Μαύρης Θάλασσας,της κεντρικής Ανατολίας, του Αιγαίου και της Μεσογείου θα πλημμυρίσουν από τα δάκρυαεκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που σφαγιάστηκαν ή εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους μεαπάνθρωπο και ραδιούργο τρόπο. Βέβαια, και το νέο κράτος θα ζήσει την υπερηφάνεια τηςλύτρωσης από ένα ακόμα πρόβλημα, προτάσσοντας τα στήθη του.