1

ΦΟΡΟΙ, ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΑΙΜΟΝΙΑ

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στην ηλεκτρονική έκδοση της γερμανικής

εφημερίδας «Die Welt», ο κ. Λέκκας, τόνισε πως «ηφοροδιαφυγή στην Ελλάδα

φτάνει το 12- 15% του ΑΕΠ. Αυτό είναι 40- 45 δισ. τον χρόνο. Εάν θα μπορούσαμε

από αυτά να εισπράξουμε μόνον τα μισά, τότε το πρόβλημα της Ελλάδας θα είχε

λυθεί». .

Πηγή: Λέκκας: Η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα φθάνει ως το 15% του ΑΕΠ | iefimerida.gr

http://www.iefimerida.gr/node/54560#ixzz271To00fG

Εντυπωσιακή είναι η διασπορά της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα, όπως προκύπτει

από την έρευνα του Ν. Αρταβάνη από το Virginia Polytechnic Institute and State

University και των Adair Morse και Μαργ. Τσούτσουρα από το University of Chicago

http://www.euro2day.gr/news/economy/124/articles/723273/Article.aspx

2

Πίνακας 1

http://gr.news.yahoo.com/%CE%B1%CF%80%CE%AD%CE%BA%CF%81%CF%85%CF%88%CE%B1%CE%BD-11-2-%CE%B4%CE%B9%CF%83-%CE%BF%CE%B9-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B5%CF%82-040759070--finance.html. Στοιχεία από το: http://maint.ssrn.com/?abstract_id=2109500

Κατά την τελευταία διετία, και ιδιαίτερα κατά το τελευταίο διάστημα, όλοι οι αστοί

πολιτικοί και οι χρυσοπληρωμένοι δημοσιογράφοι και αναλυτές, απολογητές του

συστήματος, ανακάλυψαν την ύπαρξη φοροδιαφυγής στην Ελλάδα και σαν καλοί

πατριώτες στρατεύθηκαν στη Μεγάλη Ιδέα της πάταξής της. Κατά την εκτέλεση του

πατριωτικού αυτού καθήκοντός τους σηκώνουν συνεχώς το δάχτυλο, ιδιαίτερα προς

το ΣΥΡΙΖΑ μια και κάποιες δηλώσεις στελεχών του και η συνέντευξη του Τσίπρα στη

Θεσσαλονίκη πιστεύουν πως τους φέρνει σε πλεονεκτική θέση απέναντι στη

διακηρυγμένη πολιτική του πως θα φορολογήσει το μεγάλο κεφάλαιο. Στην

προσπάθειά τους να μείνει στο απυρόβλητο η νόμιμη φοροασυλία του μεγάλου

κεφαλαίου επικαλούνται συνεχώς διάφορα στοιχεία όπως αυτά που παρουσιάσαμε

παραπάνω. Παρατηρώ συχνά, και με έκπληξή μου, τους εκπροσώπους του ΣΥΡΙΖΑ

σε διάφορες τηλεοπτικές, κυρίως, συζητήσεις να έχουν μια αμυντική, απολογητική

στάση.

Πριν προχωρήσουμε θέλω να επισημάνω πως όσα αναφέρθηκαν αρχικά δε

σημαίνουν καθόλου πως δεν υπάρχει φοροδιαφυγή από το μεγάλο μικροαστικό

3

στρώμα κυρίως. Σημαίνουν απλά πως το ζήτημα της φορολόγησης έχει δύο

συνιστώσες. Η μία αφορά το φορολογικό νομικό πλαίσιο και το πώς αυτό κατανέμει

τις φορολογικές επιβαρύνσεις και η δεύτερη είναι η εφαρμογή αυτού του φορολογικού

πλαισίου. Η προσπάθεια των αστών πολιτικών και των δημοσιογράφων απολογητών

τους είναι να εξαφανίσουν την πρώτη συνιστώσα και να αναδείξουν αποκλειστικά τη

δεύτερη.

Αν και σε διάφορα άρθρα μου έχω ασχοληθεί και έχω παρουσιάσει τα δεδομένα για

τη φορολογία στην Ελλάδα στο παρόν άρθρο θα ασχοληθώ αποκλειστικά με αυτό.

Πριν προχωρήσουμε όμως ας δούμε σε ποια δεδομένα και υπό ποιές προϋποθέσεις

βγαίνουν τα συμπεράσματα των μελετών που αρχικά παρουσιάσαμε και επί των

οποίων στηρίζουν την προπαγανδιστική επιχειρηματολογία τους οι πολιτικοί

εκπρόσωποι και οι απολογητές κοινωνικού και πολιτικού ελληνικού συστήματος.

Η μελέτη βασίζεται στην ιδέα σύμφωνα με την οποία οι τράπεζες προσαρμόζουν τα

επίπεδα δανεισμού τους στο πραγματικό εισόδημα των νοικοκυριών. Ο έλεγχος στις

χορηγήσεις των τραπεζών προς τους ελεύθερους επαγγελματίες έδειξε πως το 82% του

εισοδήματος που είχαν δηλώσει στην εφορία κατευθυνόταν στην αποπληρωμή δόσεων για

δάνεια!

Τα ποσοστά εκτοξεύονται στο 100% στους λογιστές ή στους γιατρούς. Οι τράπεζες, όμως,

δεν θα έδιναν δάνεια σε νοικοκυριά που πληρώνουν 82 ευρωλεπτά για κάθε ευρώ που

κερδίζουν σε δόσεις δανείων, καθώς κάτι τέτοιο δεν θεωρείται βιώσιμο

http://greekeconomistsforreform.com/EL/uncategorized/tax-evasion-across-industries-soft-

credit-evidence-from-greece/

Μάλιστα. Η υπόθεση επί της οποίας στηρίζονται τα συμπεράσματα είναι πως οι

τράπεζες δεν θα έδιναν δάνεια σε κάποιους που δε θα μπορούσαν να τα

αποπληρώσουν. Το πόσο αστείο είναι το επιχείρημα δε χρειάζεται να το τεκμηριώσω

μια και το τεκμηριώνει η ίδια η ιστορία της τελευταίας φάσης της παγκόσμιας κρίσης

που είναι κρίση των τραπεζών. Ακριβώς τέτοια δάνεια έδιναν οι τράπεζες και στην

Ελλάδα και σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο. Επίσης στον πίνακα 1 βλέπουμε πως

παρουσιάζει ένα υψηλότατο ποσοστό φοροδιαφυγής στους φαρμακοποιούς. Αυτό

είναι μάλλον αδύνατο μια και ο συντριπτικά μεγαλύτερος όγκος των εσόδων ενός

φαρμακείου είναι η εκτέλεση συνταγών των Ταμείων κάτι που συνεπάγεται την μη

δυνατότητα απόκρυψης των εσόδων τους. Αυτό φανερώνει ταυτόχρονα και το σαθρό

της υπόθεσης επί την οποία στηρίζεται η έκθεση.

Αφήνοντας τώρα τις προπαγανδιστικές ανοησίες ας έρθουμε να δούμε σοβαρά τα

δεδομένα για τη φορολογία στην Ελλάδα τόσο στη διαχρονική της διάσταση αλλά και

σε σύγκριση με την ΕΕ για να έχουμε μέτρο σύγκρισης. Στο επόμενο διάγραμμα

βλέπουμε την εξέλιξη των φορολογικών εσόδων του ελληνικού δημοσίου από το

1965 ως το 2009.

4

Διάγραμμα 1

Διάγραμμα: http://eparistera.blogspot.gr/ http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=REV.

Στο διάγραμμα βλέπουμε δυο περιόδους κάμψης των φορολογικών εσόδων στην

Ελλάδα. Την πρώτη κατά την περίοδο της χούντας και τη δεύτερη από το 1997 και

μετά. Στα παρακάτω θα επικεντρωθούμε στην τελευταία περίοδο. Στο επόμενο

διάγραμμα βλέπουμε την κατάταξη των χωρών μελών της ΕΕ ανάλογα με τα

φορολογικά έσοδά τους σαν ποσοστό του ΑΕΠ.

Διάγραμμα 2

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-10-023/EN/KS-SF-10-023-EN.PDF

0

5

10

15

20

25

30

35

40

19

65

19

67

19

69

19

71

19

73

19

75

19

77

19

79

19

81

19

83

19

85

19

87

19

89

19

91

19

93

19

95

19

97

19

99

20

01

20

03

20

05

20

07

20

09

ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΕΣΟΔΑ ΣΑΝ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ

5

Στο διάγραμμα βλέπουμε πως, το 2008, η Ελλάδα κατατασσόταν στις τελευταίες

θέσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσον αφορά τα φορολογικά έσοδα του δημοσίου.

Βρισκόταν μόλις πάνω από τις χώρες στις οποίες έγινε παλινόρθωση του

καπιταλισμού και αρκετά κάτω από τους μέσους όρους τόσο της ΕΕ των 27 όσο και

της ευρωζώνης. Η εικόνα αυτή είναι εκείνη στην οποία στέκονται και την οποία

προβάλλουν οι κυβερνήσεις και τα δημοσιογραφικά φερέφωνά τους. Η εικόνα αυτή

είναι όμως η μισή και γι αυτό και εξαιρετικά παραπλανητική. Σε μια κοινωνία ταξικά

διαφοροποιημένη εκείνο που πρέπει να εξετάζουμε είναι το πώς κατανέμονται μεταξύ

των τάξεων τα φορολογικά βάρη. Για το λόγο αυτό, και για να δούμε που οφείλεται η

υστέρηση των φορολογικών εσόδων στην Ελλάδα θα δούμε τα πράγματα από πιο

κοντά. Στον επόμενο πίνακα βλέπουμε τα φορολογικά έσοδα ανά κατηγορία κατά το

2009 και την ποσοστιαία συμμετοχή τους στα φορολογικά έσοδα.

Πίνακας 2

http://www.icap.gr/Documents/e_book_2010/2010_01_11_13_22_49/document.pdf

Στον πίνακα βλέπουμε πως το μεγαλύτερο ποσοστό των φορολογικών εσόδων

στην Ελλάδα προερχόταν από την έμμεση φορολογία σε ποσοστό 58,3% επί των

συνολικών φορολογικών εσόδων κατά την περίοδο 2000-2009. Στο επόμενο

διάγραμμα βλέπουμε τον λόγο έμμεσων προς άμεσους φόρους (διάγραμμα 3) στην

6

Ελλάδα από το 2003 ως το 2001 και τον αντίστοιχο λόγο στην Ελλάδα, στην ΕΕ των

27 και την ευρωζώνη από το 1995 ως το 2008 όπως δίνονται από το ΥΠΟΙΚ.

Διάγραμμα 3

Διάγραμμα 4

Από τα παραπάνω διαγράμματα βλέπουμε πως στην Ελλάδα ο λόγος έμμεσων

προς άμεσους φόρους είναι εξαιρετικά υψηλό. Πολύ πάνω από τους μέσους όρους

της Ε.Ε και της ευρωζώνης. Και όχι μόνο αυτό αλλά αυτός αυξανόταν μετά το

ξέσπασμα της κρίσης στην Ελλάδα.

7

Διάγραμμα 5

http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/gen_info/economic_analysis/tax_structures/2011/report_2011_en.pdf

Στο διάγραμμα 5 βλέπουμε πως η έμμεση φορολογία στην Ελλάδα αντιστοιχεί στο

37,8% των συνολικών φορολογικών εσόδων ποσοστό που βρίσκεται πάνω από το

μέσο όρο και της ΕΕ των 27 και της ευρωζώνης με ποσοστά 37,7% στην ΕΕ των 27

και 36,2% στην ευρωζώνη.

Τα συμπεράσματα είναι εύκολα. Οι υψηλοί έμμεσοι φόροι στην Ελλάδα είναι σαφής

ταξική επιλογή αφού πλήττουν τα πιο χαμηλά εισοδηματικά κλιμάκια ενώ είναι

αδιάφοροι για τα υψηλά. Είναι δηλαδή φόροι που πληρώνουν ουσιαστικά οι

εργαζόμενοι. Από δω ξεκινά επομένως η φορολογική ανισότητα σε βάρος των

φτωχότερων. Η πρώτη επομένως διαπίστωση είναι πως το μεγαλύτερο βάρος των

φορολογικών δαπανών περνά στους εργαζόμενους, τους συνταξιούχους και τους

μικρούς ελεύθερους επαγγελματίες μέσω της έμμεσης φορολογίας. Αφού όμως το

ελληνικό δημόσιο έχει από τα χαμηλότερα φορολογικά έσοδα μεταξύ των

αναπτυγμένων χωρών της Ευρώπης και ταυτόχρονα τους υψηλότερους έμμεσους

φόρους η ανισορροπία δε μπορεί παρά να οφείλεται στην άμεση φορολογία. Στο

επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη χρονική μεταβολή των εσόδων από άμεσους

φόρους στην Ελλάδα την ΕΕ και την ευρωζώνη από το 1995 ως το 2008.

Διάγραμμα 6

8

Από το παραπάνω διάγραμμα καθίσταται αμέσως σαφές πως η απόκλιση των

εσόδων από την άμεση φορολογία μεταξύ της Ελλάδας και της ΕΕ είναι τεράστια

καθώς τα έσοδα από την άμεση φορολογία στην Ελλάδα, σαν ποσοστό του ΑΕΠ,

βρίσκονται στο μισό περίπου των αντίστοιχων της ΕΕ. Στο επόμενο διάγραμμα

βλέπουμε την Ελλάδα να καταλαμβάνει μια από τις τελευταίες θέσεις στα έσοδα από

άμεσους φόρους στην Ευρώπη ξεπερνώντας μόνο τη Σλοβενία, τη Βουλγαρία και τη

Ρουμανία.

Διάγραμμα 7

Το πρόβλημα επομένως των χαμηλών φορολογικών εσόδων στην Ελλάδα

εντοπίζεται στην άμεση φορολογία. Τα έσοδα από τους άμεσους φόρους στην

Ελλάδα ανέρχονταν, το 2008, στο 7,7% του ΑΕΠ ενώ το αντίστοιχο μέγεθος στην

ευρωζώνη ήταν 12,2% και στην ΕΕ 13,1%. Τα έσοδα επομένως από την άμεση

φορολογία είναι εξαιρετικά χαμηλά στην Ελλάδα. Και πάλι όμως η αλήθεια που

αποκαλύπτεται με τα παραπάνω είναι η μισή. Ποιοι είναι εκείνοι που απαλλάσσονται

από την άμεση φορολογία; Ας περάσουμε όμως τώρα να δούμε πως κατανέμονταν

και οι άμεσοι φόροι πιο αναλυτικά απ’ ότι μας δείχνει ο πίνακας 2 στον οποίο έχουμε

όλα τα δεδομένα για το ποσό αλλά και το ποσοστό των άμεσων φόρων στην Ελλάδα.

Ας κάνουμε πρώτα τον πρώτο διαχωρισμό μεταξύ φυσικών και νομικών προσώπων.

Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη φορολόγηση των φυσικών και νομικών

προσώπων στην Ελλάδα όπως δίνονται από το ΥΠΟΙΚ. Από το διάγραμμα 9

διαπιστώνουμε πως οι φόροι των νομικών προσώπων μειώνονταν ραγδαία κατά την

περίοδο 2000-2007. Από 4,1% του ΑΕΠ κατά το 2000 έπεσαν στο μόλις 2,6% το

2007. Και αναφερόμαστε σε μια περίοδο που η κερδοφορία του κεφαλαίου στην

Ελλάδα ήταν τεράστια. Στο διάγραμμα 10 βλέπουμε τη φορολόγηση των φυσικών και

νομικών προσώπων στις χώρες μέλη της ΕΕ σαν ποσοστό του ΑΕΠ κατά το 2007.

9

Διάγραμμα 9

Διάγραμμα 10

10

Από τα δεδομένα των δύο προηγούμενων διαγραμμάτων είναι φανερό πως το

πρόβλημα των χαμηλών φορολογικών εσόδων εντοπίζεται στην άμεση φορολόγηση

των φυσικών και νομικών προσώπων. Με ιδιαίτερη δε οξύτητα το πρόβλημα

εμφανίζεται στη φορολόγηση των νομικών προσώπων. Ας τα δούμε ένα ένα λοιπόν

για να καταλάβουμε που υπάρχει ζήτημα φοροδιαφυγής και που ζήτημα

φοροασυλίας και ιδιαίτερα χαριστικού ταξικού νομικού πλαισίου. Ας αρχίσουμε από

τη φορολογία φυσικών προσώπων. Στο χάρτη που ακολουθεί βλέπουμε τον ανώτερο

συντελεστή φορολόγησης των φυσικών προσώπων στην ΕΕ.

http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/gen_info/economic_

analysis/tax_structures/2011/report_2011_en.pdf

11

Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται επομένως στους συντελεστές φορολόγησης αλλά στα

ποσά που δηλώνονται. Στα δύο επόμενα διαγράμματα βλέπουμε το μέσο δηλωθέν

εισόδημα κατά το 2008 ανά επαγγελματική κατηγορία (Διάγραμμα 11) και το αριθμός

των δηλώσεων ανά οικογενειακό κλιμάκιο εισοδήματος (Διάγραμμα 12)

Διάγραμμα 11

Διάγραμμα 12

12

Από αυτά που αποκαλύπτουν τα διαγράμματα 11, 12 σε συνδυασμό με το χάρτη

καθίσταται φανερό πως όσον αφορά τη φορολόγηση των φυσικών προσώπων το

πρόβλημα εντοπίζεται στην φοροδιαφυγή των μικροαστικών στρωμάτων της

ελληνικής κοινωνίας αφού οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι δηλώνουν υποχρεωτικά το

σύνολο, σχεδόν, του εισοδήματός τους. Το πρόβλημα επομένως της φοροδιαφυγής

εντοπίζεται στους στυλοβάτες του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού

κατεστημένου. Το ζήτημα που τίθεται είναι πόση είναι αυτή και γιατί έχει τόση ένταση

στην Ελλάδα; Δύο είναι οι καθοριστικοί παράγοντες. Ο πρώτος είναι αντικειμενικός

και αφορά την ίδια τη δομή της ελληνικής οικονομίας. Στον επόμενο πίνακα

βλέπουμε έναν υπολογισμό της παραοικονομίας σαν ποσοστό του ΑΕΠ για 21

χώρες του ΟΟΣΑ.

Πίνακας 3

http://www.cesifo-group.de/portal/pls/portal/docs/1/1216995.PDF ή http://ftp.iza.org/dp6423.pdf

13

Στον πίνακα παρατηρούμε πως η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην

παραοικονομία. Αυτό είναι κάτι για το οποίο πρέπει να αναζητήσουμε σοβαρά τα

αίτιά του πέρα από αφορισμούς και ύποπτες δαιμονοποιήσεις. Ας δούμε επομένως

στο επόμενο διάγραμμα το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων σαν ποσοστό του

συνόλου των εργαζόμενων στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ. Εντύπωση προκαλεί η

διαφοροποίηση της Νορβηγίας και της Δανίας με τα χαμηλά ποσοστά

αυτοαπασχολούμενων αλλά ταυτόχρονα και την υψηλή παραοικονομία. Το αίτιο της

φοροδιαφυγής δεν είναι επομένως κάποιο γονιδιακό ελάττωμα αλλά κάτι που

καθορίζεται από αντικειμενικούς παράγοντες.

Διάγραμμα 13

http://www.oecd-

ilibrary.org/docserver/download/fulltext/3011041ec061.pdf?expires=1346000721&id=id&accname=freeContent&checksum=156C2

E22978C74727E7A6A7D36F6641E

Μια σύγκριση του διαγράμματος 13 και του πίνακα 3 αποκαλύπτει πως το μέγεθος

της παραοικονομίας συσχετίζεται θετικά με το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων.

Αν τώρα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα αίτια του μεγάλου ποσοστού των

αυτοαπασχολούμενων μπορούμε να προσδιορίσουμε τόσο ιστορικούς λόγους όσο

και λόγους που συνδέονται με τις πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών.

Λόγοι που συνδέονται με την ιστορική διαδρομή του νεοελληνικού κράτους και της

ελληνικής κοινωνίας ενίσχυαν την τάση τόσο για την αυτοαπασχόληση όσο και για

την φοροδιαφυγή. Σε αυτούς μπορούμε να εντάξουμε τους παρακάτω:

1. Καθώς ο καπιταλισμός αναπτυσσόταν στις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά, κατά τις

αρχές του 19ου αιώνα, η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και το υπάρχον

σύστημα ουσιαστικά επέτρεπε την οικονομική ανάπτυξη σε τομείς όπως το εμπόριο

και η συνδεδεμένη με αυτό ναυτιλία. Η νεαρή αστική τάξη στράφηκε επομένως προς

αυτούς τους τομείς προνομιακά αποκτώντας πείρα αλλά και δίκτυα.

2. Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους η ελληνική αστική τάξη έπαιξε ρόλο

συμπληρωματικό στο ευρωπαϊκό κεφάλαιο αποκτώντας χαρακτήρα μεταπρατικό και

κομπραδόρικο.

14

3. Το νεοελληνικό κράτος κρατούσε εχθρική στάση, σε όλη την ιστορική διαδρομή

του, απέναντι στα φτωχότερα τμήματα των πολιτών του. η αρχή έγινε από τον

Καποδίστρια και τη στάση του απέναντι στις εθνικές γαίες. Αρνήθηκε να δώσει στους

αγωνιστές εκείνο για το οποίο πολέμησαν. Γη. Με το πρόσχημα πως οι εθνικές γαίες

ήσαν υποθηκευμένες στους δανειστές. Πάντα η ίδια ιστορία δηλαδή. Η ιστορία αυτή

συνεχίστηκε ως τον 20ο αιώνα και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.

3. Η επικράτηση στην ελληνική πολιτική σκηνή των κοτζαμπάσηδων μετά την

ελληνική επανάσταση και των μαυραγοριτών και δωσίλογων μετά τον εμφύλιο

ενέτειναν την εχθρική στάση του κράτους απέναντι στα φτωχότερα στρώματα της

ελληνικής κοινωνίας.

4. Ο αποκλεισμός των ηττημένων μετά τον εμφύλιο από μια σειρά εργασιών, όχι

μόνο στο δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τομέα, έσπρωχνε μεγάλα τμήματα του

πληθυσμού στην αυτοαπασχόληση.

5. Τα παραπάνω ενίσχυαν και διόγκωναν ένα ιστορικά διαμορφωμένο κλίμα

καχυποψίας, ίσως και εχθρότητας, απέναντι στο κράτος το οποίο εκλαμβανόταν, και

σωστά, ως αντίπαλος.

6. Η ανυπαρξία κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα είχε σαν αποτέλεσμα ο καθένας να

νιώθει μόνος του και να κάνει τα «κουμάντα» του στηριγμένος στα παλιά

οικογενειακά δίκτυα.

Πέρα από τα παραπάνω ιστορικούς λόγους μια σειρά από λόγους που συνδέονται

με τις πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών ενίσχυσαν και ενέτειναν την ιστορική τάση

της αυτοαπασχόλησης. Σαν τέτοιους μπορούμε να προσδιορίσουμε τους παρακάτω:

1. Την βίαιη και ταχεία καταστροφή της αγροτικής οικονομίας από τη δεκαετία του

1980 και μετά η οποία απελευθέρωνε όλο και περισσότερο εργατικό δυναμικό.

2. Η διαδικασία καταστροφής των αγροτικών πληθυσμών συνοδευόταν από

ταυτόχρονη καταστροφή της βιοτεχνικής και βιομηχανικής παραγωγής.

3. Ο συνδυασμός των 1 και 2 δεν έδινε δυνατότητες παραγωγικής απασχόλησης του

εργατικού δυναμικού το οποίο και κατευθυνόταν στο εμπόριο και στις διαφόρων

τύπων υπηρεσίες.

4. Η διαδικασία αυτή ενισχυόταν μέσω επιδοτήσεων από την ΕΕ.

Όλα τα παραπάνω συνέτειναν και δημιούργησαν το μεγάλο ποσοστό

αυτοαπασχολούμενων στην Ελλάδα αλλά και το κλίμα φοροδιαφυγής.

Και το ερώτημα που γεννάται είναι τι έκανε το κράτος; Το κράτος μια και δεν ήθελε

να άρει τις πραγματικές αιτίες που γεννούσαν το πρόβλημα τηρούσε ευμενή

ουδετερότητα απέναντι στο πρόβλημα της φοροδιαφυγής φροντίζοντας, και μέσω

αυτής και των ψευδών συνειδήσεων που δημιουργούσε, να αντλήσει τη

νομιμοποίηση που του έλλειπε. Έκλεινε πονηρά το μάτι στην μικροαστική τάξη

επιτρέποντας της να φοροδιαφεύγει εφόσον αυτή στήριζε το σύστημα πολιτικά.

Πόσο είναι όμως το ύψος της φοροδιαφυγής; Φυσικά τα τερατώδη νούμερα που

αναφέρονται από το Λέκκα στη συνέντευξης στη «Die Welt» είναι γελοιότητες με

προφανείς πολιτικούς στόχους.

Στο διάγραμμα 10 βλέπουμε πως τα έσοδα από τη φορολόγηση των φυσικών

προσώπων αποφέρει στο ελληνικό δημόσιο ποσό που αντιστοιχεί στο 4,7% του

ΑΕΠ. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία και τη

Γερμανία βρίσκεται μεταξύ 7,4% και 9% του ΑΕΠ. Μπορούμε επομένως να

θεωρήσουμε πως ένα ποσοστό κοντά στο 8% του ΑΕΠ σαν απόδοση φορολογικών

15

εισφορών από τα φυσικά πρόσωπα είναι μάλλον κοντά στην πραγματικότητα. Η

διαφορά επομένως από τους πραγματικά αποδιδόμενους φόρους ανέρχεται στο 4 με

5% του ΑΕΠ που αντιστοιχεί σε ένα ποσό της τάξης των 8 με 10 δισεκατομμυρίων

ετησίως. Για την εξαγωγή κάποιων σχετικά ασφαλών συμπερασμάτων πρέπει να

συνυπολογίσουμε από τη μια το μεγαλύτερο ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων

στην Ελλάδα αλλά ταυτόχρονα και τα μικρότερα έσοδά τους από τους ομοίους τους

της βόρειας Ευρώπης. Έτσι χοντρικά το παραπάνω ποσό είναι μάλλον η οροφή της

φοροδιαφυγής στην Ελλάδα. Από το ποσό αυτό πρέπει να αφαιρεθεί ένα ποσοστό

της τάξης του 20% γιατί το ποσό που φοροδιαφεύγει ξαναπέφτει στην οικονομία, σε

ένα σημαντικό ποσοστό, και φορολογείται από άλλους δρόμους. Αυτό συμβαίνει γιατί

οι επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενοι που μας απασχολούν εδώ το μεγαλύτερο

μέρος των εσόδων τους το κατανάλωναν. Μια τελική αποτίμηση που να βρίσκεται

σχετικά κοντά στην πραγματικότητα μας οδηγεί σε ένα ποσό της τάξης 7 με 8

δισεκατομμυρίων το χρόνο φοροδιαφυγή από τα φυσικά πρόσωπα.

Ας έρθουμε τώρα στον τελευταίο παράγοντα που συμβάλει στα δημόσια

φορολογικά έσοδα. Στη φορολογία των επιχειρήσεων και του κεφαλαίου. Στο

διάγραμμα που ακολουθεί βλέπουμε τους συντελεστές φορολόγησης των

διανεμόμενων κερδών και των μερισμάτων.

Διάγραμμα 14

Εδώ η Ελλάδα κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών

χωρών στη φορολόγηση των κερδών. Πρέπει να σημειώσουμε πως τα δεδομένα του

διαγράμματος δεν είναι πλήρη. Ο συντελεστής φορολόγησης των κερδών από 25%,

που εμφανίζεται στο διάγραμμα, έχει πέσει στο 20% από το 2010. Για να γίνουν

επενδύσεις φυσικά! Επίσης η φορολόγηση των μερισμάτων άρχισε μόλις το 2010

καθώς μέχρι τότε ήσαν τελείως αφορολόγητα, μοναδική πρωτοτυπία μεταξύ των

16

αναπτυγμένων χωρών. Και πάλι φορολογούνται αυτοτελώς με εξαιρετικά μικρό

συντελεστή ώστε να μη μπαίνουν στην κλίμακα και αυξάνεται η φορολόγησή τους!

Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε το συντελεστή φορολόγησης των εταιρικών

κερδών από το 1995 ως το 2001 στις χώρες μέλη της ΕΕ όπου διαπιστώνουμε τι

ραγδαία μείωση των συντελεστών φορολόγησης των εταιρικών κερδών στην

Ελλάδα. Η μείωση αυτή είναι η τρίτη σε μέγεθος μετά απ΄ αυτή στη Βουλγαρία και τη

Γερμανία. ( η Γερμανία είναι ξεχωριστή περίπτωση)

Πίνακας 4

http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/gen_info/economic_analysis/tax_s

tructures/2011/report_2011_en.pdf

Δεν έφτανε όμως που οι συντελεστές φορολόγησης των εταιρικών κερδών και του

κεφαλαίου κατέρρευσαν στην Ελλάδα. Το κεφάλαιο δεν απέδιδε ούτε καν αυτό.

Εκμεταλλευόμενο το συνολικό νομικό πλαίσιο, που είχε έτσι δημιουργηθεί ώστε να το

υπηρετεί, και με την ενεργό συμμετοχή των κυβερνήσεων δεν απέδιδαν ούτε καν

αυτούς τους φόρους που καθορίζονταν από το συντελεστή φορολόγησής τους. Στο

επόμενο διάγραμμα βλέπουμε πως ο πραγματικός συντελεστής φορολόγησης των

εταιρικών κερδών στην Ελλάδα ανερχόταν στο 17,5% μόνο. Σε αυτό πρέπει να

προσθέσουμε τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι εταιρείες, και ιδιαίτερα οι

17

πολυεθνικές απέκρυπταν τα πραγματικά κέρδη τους κάτι που δεν θα μας

απασχολήσει εδώ.

Διάγραμμα 15

http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/gen_info/economic_analysis/tax_structures/2011/report_2011_en.p

df

Στα δύο επόμενα διαγράμματα βλέπουμε τη μεταβολή στο συντελεστή φορολόγησης

των εταιρικών κερδών στην Ελλάδα (Διάγραμμα 16) και τη φορολογικά έσοδα τόσο

ως σύνολο όσο και ανά κατηγορία (Διάγραμμα 16)

Διάγραμμα 16

ΠΗΓΗ:ΟΟΣΑ..http://www.oecd.org/document/60/0,2340,en_2649_34533_1942460_1_1_1_1,

00.html#C_CorporateCaptial Διάγραμμα http://eparistera.blogspot.gr/.

0

10

20

30

40

50

60

1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009

18

Διάγραμμα 17

Διάγραμμα http://eparistera.blogspot.gr/ΠΗΓΗ: http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=REV.

Τα διαγράμματα 16 και 17 αποκαλύπτουν πως η μείωση των συντελεστών

φορολόγησης των εταιρικών κερδών είχαν δραματικά αποτελέσματα στα φορολογικά

έσοδα και η διασύνδεσή τους είναι άμεση. Καθώς κατά την περίοδο 1995-2008 τα

κέρδη των εταιρειών απογειώθηκαν με τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα να έχουν την

υψηλότερη κερδοφορία στην Ευρώπη η μείωση των συντελεστών φορολόγησής

τους, η συνειδητή ανυπαρξία ελέγχων στην τιμολόγηση των προϊόντων των

πολυεθνικών και όχι μόνο, η απόκρυψη με διάφορα λογιστικά τερτίπια των κερδών

τους, το αφορολόγητο των μερισμάτων και η συνειδητή διαπλοκή με το ανώτερο

εισοδηματικά τμήμα των μικροαστών είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση των

φορολογικών εσόδων, την αύξηση των δημοσίων ελλειμμάτων και την επακόλουθη

αύξηση του δημόσιου δανεισμού.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

ΣΥΝΟΛΟ

ΣΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΣΤΑ ΚΕΡΔΗ & ΣΤΑ ΚΕΡΔΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΕΤΑΙΡΙΚΟΙ

ΣΤΑ ΚΕΡΔΗ

ΦΟΡΟΙ ΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ

19

ΟΙ ΜΕΤΑ ΤΟ 2010 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

Η κρίση του ελληνικού δημοσίου χρέους είχε σαν ένα από τα επακόλουθά της

αφενός μεν να ανοίξει η συζήτηση για τα φορολογικά έσοδα του ελληνικού δημοσίου

αφετέρου δε να γίνουν κάποιες μεταβολές στη φορολόγηση τόσο την άμεση όσο και

την έμμεση. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της συζήτησης ήταν η προσπάθεια να

παραμείνει στο ημίφως και εκτός συζήτησης η φορολόγηση των επιχειρήσεων, του

κεφαλαίου και των υψηλών εισοδημάτων. Κύριος στόχος άντλησης εσόδων για το

δημόσιο έγιναν αρχικά τα πιο χαμηλά εισοδηματικά στρώματα της ελληνικής

κοινωνίας με μείωση του αφορολόγητου, κόψιμο φοροαπαλλαγών, αύξηση της

έμμεσης φορολογίας, φόρους στα ακίνητα και ότι άλλο μπόρεσαν να σκεφτούν.

Καθώς προωθούνταν η αναδιάρθρωση του καπιταλισμού μία από τις μεταβολές

που προωθούσε στην Ελλάδα είναι και η δραστική μείωση των

αυτοαπασχολούμενων στην Ελλάδα. Στα πλαίσια αυτά η υπαρκτή και με τις πλάτες

του κράτους φοροδιαφυγή των μικροαστικών στρωμάτων των αυτοαπασχολούμενων

έγινε ο μοχλός για την καταστροφή μεγάλου τμήματός τους. Για το λόγο αυτό

διογκώνεται μέχρι γελοιότητας το ύψος της φοροδιαφυγής των στρωμάτων αυτών

που μέχρι χθες βρίσκονταν σε μια θέση προνομιακού συνομιλητή με την αστική

εξουσία. Ο κύβος έχει ριφθεί πλέον. Η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των

φτωχότερων και πολυπληθέστερων τμημάτων των μικροαστών στις σημερινές

συνθήκες της βαθύτατης ύφεσης τους οδηγεί με βεβαιότητα στον αφανισμό κι αυτός

είναι ουσιαστικά στόχος συνειδητός.

Παράλληλα μειώθηκε ο συντελεστής φορολόγησης των εταιρικών κερδών στο 20%

αλλά φορολογήθηκαν τα μερίσματα αρχικά 10% το 2010 και 25% το 2011. Έτσι ο

συνολικός φορολογικός συντελεστής των διανεμόμενων κερδών ανέβηκε στο 42,5%.

Φροντίζουν όμως τα μερίσματα να μην εντάσσονται στη φορολογική κλίμακα. Τα

μερίσματα εντάσσονται στην φορολογική κλίμακα, ουσιαστικά όμως εξαντλείται η

φορολογική υποχρέωση, (20% σε επίπεδο νομικού προσώπου και 25% παρακράτηση στα

μερίσματα) για την πλειοψηφία των μετόχων. http://www.opengov.gr/minfin/?p=729

Τα πραγματικά αποτελέσματα, αλλά και οι προβλέψεις φαίνονται στον παρακάτω

πίνακα.

20

http://www.minfin.gr/content-

api/f/binaryChannel/minfin/datastore/8f/5d/3a/8f5d3af1f8ffc50054ee7a178c5cf8ebdee6f6e9/application/pdf/EISHGHTIKH

+2012.pdf

Μια νέα φορολογική μεταρρύθμιση βρίσκεται τώρα στα σκαριά. Όσα διαρρέουν μας

επιτρέπουν κάποια πρώτα συμπεράσματα. Μειώνονται τα φορολογικά κλιμάκια τα

οποία θα είναι έτσι διαρθρωμένα ώστε να αυξάνεται ο φόρος για τα χαμηλά και

μεσαία εισοδήματα ενώ θα μειώνεται για τα υψηλότερα μια και θα μειωθεί ο ανώτατος

συντελεστής. Η αύξηση της συνολικής φορολογίας των εταιρικών κερδών και των

μερισμάτων κράτησε πολύ. Δύο ολόκληρα χρόνια! Σχεδιάζεται η μείωση της

συνολικής φορολόγησης κερδών και μερισμάτων να είναι 30%. Με το, τουλάχιστον,

γελοίο επιχείρημα να μη φύγουν οι επιχειρήσεις! Κι αυτό σε μια οικονομία με το 80%

σχεδόν του ΑΕΠ από υπηρεσίες! Πράγματι μπορεί να φύγει το ΙΚΕΑ, το LIDL, το

Praktiker και τα λοιπά ευαγή ιδρύματα!

21

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

Μια και πολύ σας κούρασα σήμερα με ένα τόσο μεγάλο άρθρο είπα να κάνω μια

περίληψη για μαζευτούν λίγο όσα μέχρι τώρα προσπάθησα να τεκμηριώσω. Μια

μαζεμένη εικόνα για τα φορολογικά έσοδα του ελληνικού δημοσίου παρουσιάζεται

στα τρία επόμενα διαγράμματα. Στο διάγραμμα 18 βλέπουμε πως τα συνολικά

φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα είναι αρκετά μικρότερα από το μέσο όρο των χωρών

μελών του ΟΟΣΑ.

Διάγραμμα 18

Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τους φόρους στα εισοδήματα και στα κέρδη το

2008 σαν ποσοστό του ΑΕΠ στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ. Διαπιστώνουμε πως η

Ελλάδα βρίσκεται στις κατώτερες θέσεις. Κάτω και από την Πολωνία.

Διάγραμμα 19

http://www.oecd-

ilibrary.org/docserver/download/fulltext/3010061ec103.pdf?expires=1294482247&id=0000&accname=freeContent&checksum=B008F6

F82CDFC9FECFEAA9A5D99BCB9A

Αντίθετα από τη φορολόγηση των κερδών και των εισοδημάτων το ελληνικό κράτος

τα καταφέρνει πολύ καλά στη φορολόγηση των αγαθών και των υπηρεσιών. Στη

22

έμμεση δηλαδή φορολογία. Εκεί που το φόρο τον πληρώνουν οι εργαζόμενοι και τα

πιο χαμηλά εισοδήματα οι κυβερνήσεις μας είναι εξαιρετικά αποφασιστικές και

αποτελεσματικές όπως φαίνεται και στο επόμενο διάγραμμα όπου η Ελλάδα

καταλαμβάνει μια πολύ καλή θέση και πάνω από το μέσο όρο των χωρών μελών του

ΟΟΣΑ.

Διάγραμμα 20

http://www.oecd-

ilibrary.org/docserver/download/fulltext/3010061ec103.pdf?expires=1294482247&id=0000&accname=freeContent&c

hecksum=B008F6F82CDFC9FECFEAA9A5D99BCB9A

Όλα τα δεδομένα μας οδηγούν αβίαστα στα εξής συμπεράσματα:

1. Τα συνολικά φορολογικά έσοδα του ελληνικού δημοσίου βρίσκονται κάτω τόσο

από το μέσο όρο της ΕΕ όσο και από το μέσο όρο των χωρών μελών του ΟΟΣΑ.

2. Το φορολογικό πλαίσιο έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε τα φορολογικά βάρη να τα

σηκώνουν οι μισθωτοί, οι συνταξιούχοι και τα χαμηλότερα γενικά εισοδηματικά

στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό επιτυγχάνεται με

Α) Την υψηλή σχέση έμμεσων προς άμεσους φόρους.

Β) Τις υψηλές ασφαλιστικές εισφορές των εργαζόμενων.

Γ) Οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι δύσκολα αποκρύπτουν τα εισοδήματά τους.

3. Τα έσοδα από τη φορολογία των φυσικών προσώπων είναι πολύ χαμηλά στην

Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στην πραγματική φοροδιαφυγή του μεγάλου ποσοστού των

αυτοαπαχολούμενων αλλά και στους χαμηλούς ανώτατους συντελεστές

φορολόγησης.

4. Η κατάρρευση των φορολογικών εσόδων του δημοσίου από τα μέσα της δεκαετίας

του 1990 οφείλεται κυρίως στη ραγδαία μείωση των συντελεστών φορολόγησης των

εταιρικών κερδών, στο αφορολόγητο των μερισμάτων και στην ασύδοτη δράση των

μεγάλων επιχειρήσεων και ιδιαίτερα των πολυεθνικών.

23

Ίσως υποθέσει κάποιος πως το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης του δημοσίου

χρέους να άλλαξε την κατάσταση στο ζήτημα των φορολογικών εσόδων μια και αίτιο

της κρίσης, που πήρε τη μορφή του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα, και του

υπερδανεισμού του ελληνικού δημοσίου δεν ήσαν οι υψηλές του δαπάνες αλλά τα

χαμηλά του έσοδα. Πράγματι άλλαξαν πολλά. Όχι όμως προς την κατεύθυνση που

θα ήταν λογικό να αλλάξουν αλλά προς την αντίθετή της. Η κρίση αποτελούσε μια

χρυσή ευκαιρία για το κεφάλαιο να αλλάξει τα πάντα προς όφελός του και η επίθεση

ξεκίνησε έχοντας πολλούς στόχους. Μείωση του εισοδήματος των εργαζόμενων

μέσω της ονομαστικής μεγάλης μείωσης των μισθών. Μείωση του κοινωνικού μισθού

και του συνόλου των κοινωνικών παροχών. Μείωση των συντάξεων και των κάθε

είδους δικαιωμάτων. Δεν αρκούνταν όμως σε αυτά.

Η ευκαιρία ήταν μοναδική και η εκμετάλλευσή της πρέπει να είναι πλήρης και

απόλυτη από τη μεριά του κεφαλαίου και των πολιτικών υπηρετών του. Ένα από τα

βασικά αίτια των χαμηλών φορολογικών εσόδων του ελληνικού δημοσίου, η χαμηλή

δηλαδή φορολόγηση του κεφαλαίου, όχι μόνο έπρεπε να παραμείνει στο

απυρόβλητο αλλά με το πρόσχημα των επενδύσεων μειώθηκε και άλλο ο

συντελεστής φορολόγησής του ευρισκόμενος πλέον στο 20% χαμηλότερος και από

αυτόν της Εσθονίας (Διάγραμμα 21)!

Διάγραμμα 21

http://www.oecd.org/tax/taxpolicyanalysis/oecdtaxdatabase.htm#C_CorporateCaptial

Εντυπωσιακά πράγματα δηλαδή. Ενώ ένα από τα βασικότερα αίτια του

υπερδανεισμού του ελληνικού δημοσίου είναι η φορολογική ασυδοσία του κεφαλαίου

στο όνομα της καταπολέμησης των αποτελεσμάτων που προκάλεσε μειώνεται κι

άλλο η φορολόγησή του. Και δεν μείναμε μόνο εκεί. Στο νέο φορολογικό σχέδιο που

ετοιμάζεται η διακηρυγμένη θέση των κυβερνητικών κομμάτων είναι η μείωση του

συντελεστή φορολογίας των εταιρικών κερδών στο 15%! Στον αντίποδα βρίσκεται

βέβαια η φορολόγηση των χαμηλότερων εισοδηματικών κλιμακίων κυρίως μέσω της

24

έμμεσης φορολόγησης. Ο ανώτατος συντελεστής ΦΠΑ στην Ελλάδα είναι από τους

υψηλότερους στην ευρωζώνη (Διάγραμμα 22).

Διάγραμμα 22

http://www.oecd.org/tax/taxpolicyanalysis/oecdtaxdatabase.htm#C_CorporateCaptial

Η άμεση επιπλέον φορολογική επιβάρυνση των χαμηλότερων εισοδηματικών

κλιμακίων- μισθωτών, συνταξιούχων και των χαμηλότερων τμημάτων των

αυτοαπασχολούμενων και των επαγγελματιών- εξαντλείτο μέχρι τώρα στην επιβολή

διαφόρων έκτατων, υποτίθεται, μέτρων. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό και η άγρια

φορολόγηση αυτών των τμημάτων πρέπει να πάρει θεσμικό χαρακτήρα και να

παγιωθεί μέσα από ένα νέο φορολογικό νομοσχέδιο. Τα σενάρια που βρίσκονται υπό

συζήτηση προβλέπουν, πέρα από τη μείωση των συντελεστών φορολόγησης του

κεφαλαίου, την αύξηση των φόρων στα χαμηλότερα εισοδήματα και τη μείωση στα

ανώτερα.

Στόχος του κυβερνητικού επιτελείου και των υποβολέων του δεν είναι η

φοροδιαφυγή και η πάταξή της. Στόχος του είναι η δημιουργία μιας νέας κοινωνικής

κατάστασης που θα αντανακλά τη νέα φάση του καπιταλισμού. Τη φάση του

παρασιτισμού. Στη νέα αυτή κατάσταση η εργασία θα είναι απολύτως υποταγμένη

στο κεφάλαιο και οι εργαζόμενοι υποταγμένοι και παθητικοί θα αποδέχονται

αδιαμαρτύρητα τις αποφάσεις για τη ζωή τους που θα λαμβάνονται από

διορισμένους οργανισμούς του κεφαλαίου. Σε μια οικονομία που έχει ουσιαστικά

καταρρεύσει είναι απλά αδύνατη η συλλογή φόρων. Τα μεσαία και χαμηλότερα

μικροαστικά στρώματα που φοροδιέφευγαν έχουν πλέον, σε σημαντικό ποσοστό

τους, εξαιρετικά μειωμένα εισοδήματα. Η δυνατότητά τους να ανταποκριθούν στις

όλο και αυξανόμενες φορολογικές υποχρεώσεις του είναι πλέον ανύπαρκτη. Στόχος

των κυβερνητικών επιλογών είναι οι όποιες καταθέσεις τους να εξαντληθούν πριν

τους οδηγήσουν στην καταστροφή και την ένταξή τους στη στρατιά των φτωχών και

των ανέργων που θα πιέζουν ακόμη περισσότερο τους μισθούς ενώ στη θέση τους

θα αναπτυχθούν οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα θα εμπεδώνεται

ένα κλίμα φορολογικής ασυλίας του κεφαλαίου σαν κοινωνική αναγκαιότητα. Όσον

25

αφορά τους εργαζόμενους στόχος των μεθοδευμένων στοχεύσεων στους μισθούς,

στις εργασιακές σχέσεις, στις κοινωνικές παροχές, στα δημόσια αγαθά και στη

φορολογία είναι η φτωχοποίησή τους και η δημιουργία και αποδοχή μιας κατάστασης

που μόλις και θα τους επιτρέπει την επιβίωση.

Το σχέδιο που υλοποιείται κατά την τελευταία τριετία είναι επομένως στοχευμένο

και συγκεκριμένο. Αποσκοπεί στη φτωχοποίηση και καθυπόταξη της εργασίας, στην

καταστροφή μεγάλου μέρους των αποκαλούμενων μεσαίων στρωμάτων και στην

ενίσχυση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, την αύξηση της εξουσίας του και την

ενίσχυση των στοιχείων του με την αρπαγή του δημόσιου πλούτου, των δημόσιων

επιχειρήσεων και αγαθών και των δημόσιων υποδομών. Το υλοποιούμενο σχέδιο

είναι τόσο φιλόδοξο και ριψοκίνδυνο που το θεωρώ πολύ δύσκολο να οδηγηθεί σε

επιτυχία. Και αυτό για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι πως η ίδια η οικονομία και η

κοινωνία θα καταρρεύσουν κάτω από το βάρος των συνειδητών αλλά παντελώς

άστοχων και βίαιων παρεμβάσεων. Ο δεύτερος είναι η αντίδραση όλων εκείνων των

τεράστιων τμημάτων του πληθυσμού που οδηγούνται στην καταστροφή και στη βίαιη

και πολύ μεγάλη φτωχοποίηση,. Είναι πάρα πολύ πιθανό να αντιδράσουν πριν

εμπεδωθεί η νέα κατάσταση που θα οδηγήσει σε απάθεια.

Το ζητούμενο και στις δύο περιπτώσεις αλλά και στον πιθανότερο συνδυασμό

τους η κοινωνική αντίδραση να πάρει εκείνα τα χαρακτηριστικά της ρήξης με τον

αίτιο των προβλημάτων, τον καπιταλισμό.