λίκνο Μινωικόςusers.sch.gr/npapaz/panel/upload/themata/kriti13513.pdfΒ...

168
Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου Τυμπακίου Κρήτη:Ιστορία & Πολιτισμού Το νησί της Κρήτης είναι το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με γεωγραφική θέση όπου τα κλιματολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα διατηρούν μια λεπτή ισορροπία καθώς αποτελεί και τον τόπο γεννήσεως διαφορετικών αλλά παράλληλα αρμονικών πολιτισμών. Μεταξύ του 2800 π.Χ. και 1400 π.Χ., ο Μινωικός πολιτισμός (ο πρώτος ευρωπαϊκός) έχτισε θαυμάσια παλάτια όπως εκείνα της Κνωσού, Φαιστού, Ζάκρου, Μαλίων και Αρχανών.Μετά από μια φυσική καταστροφή που κατέστρεψε τους Μίνωες, οι Αχαιοί και οι Δωριεείς κατέλαβαν και εξουσίασαν το νησί. Ο κλασικός ελληνικός πολιτισμός άκμασε στα έτη που ακολούθησαν. Το 67 π.Χ. η Κρήτη κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Η Γόρτυνα ήταν η πόλη που έγινε η πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Κρήτης και ήταν μια από τις πρώτες πόλεις που υποδέχτηκε το χριστιανισμό. Κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου η Κρήτη έγινε σημαντικό κέντρο για το χριστιανισμό. Από το 824 μ.Χ. μέχρι το 961 μ.Χ., οι Σαρακηνοί κατέλαβαν το νησί και το 1204 η Κρήτη [1]

Transcript of λίκνο Μινωικόςusers.sch.gr/npapaz/panel/upload/themata/kriti13513.pdfΒ...

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη:Ιστορία & Πολιτισμού

Το νησί της Κρήτης είναι το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με γεωγραφική θέση όπου τα κλιματολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα διατηρούν μια λεπτή ισορροπία καθώς αποτελεί και τον τόπο γεννήσεως διαφορετικών αλλά παράλληλα αρμονικών πολιτισμών.

Μεταξύ του 2800 π.Χ. και 1400 π.Χ., ο Μινωικός πολιτισμός (ο πρώτος ευρωπαϊκός) έχτισε θαυμάσια παλάτια όπως εκείνα της Κνωσού, Φαιστού, Ζάκρου, Μαλίων και Αρχανών.Μετά από μια φυσική καταστροφή που κατέστρεψε τους Μίνωες, οι Αχαιοί και οι Δωριεείς κατέλαβαν και εξουσίασαν το νησί. Ο κλασικός ελληνικός πολιτισμός άκμασε στα έτη που ακολούθησαν.

Το 67 π.Χ. η Κρήτη κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους.

Η Γόρτυνα ήταν η πόλη που έγινε η πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Κρήτης και ήταν μια από τις πρώτες πόλεις που υποδέχτηκε το χριστιανισμό.

Κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου η Κρήτη έγινε σημαντικό κέντρο για το χριστιανισμό. Από το 824 μ.Χ. μέχρι το 961 μ.Χ., οι Σαρακηνοί κατέλαβαν το νησί και το 1204 η Κρήτη

[1]

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

αναλήφθηκε από τους Βενετούς μέχρι και το 1669 όπου «έπεσε» στους οθωμανικούς Τούρκους μετά από μια 22-ετή πολιορκία.

Η Κρήτη επανάκτησε την αυτονομία της το 1897 και ενώθηκε με την Ελλάδα το 1913.

Τα προβλήματά της όμως δεν τελείωσαν καθώς υπέφερε κάτω από τη ναζιστική κατάληψη κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μια διαδρομή στο νησί της Κρήτης είναι η αύρα των αρωμάτων από τα ανοιξιάτικα λουλούδια που φυτρώνουν στις αυλές των σπιτιών. Εδώ έζησαν γενιές Μινωιτών, Ελλήνων, Ρωμαίων, Βυζαντινών, Ενετών, Τούρκων, Εβραίων, Αιγυπτίων. Είναι οι εικόνες του ηλιοβασιλέματος από το αρχαίο λιμάνι στα Φαλάσαρνα, ή στο κάστρο της Γραμπούσας. Η ιστορία είναι ζωντανή στην Κρήτη, αναπνέει στις δοξαριές της λύρας και του βιολιού, στον ήχο του λαούτου και της ασκομαντούρας. Είναι οι γεύσεις μιας ιστορίας από μπαχαρικά της ανατολής, μοναδικών χόρτων και βοτάνων, ευλογημένου λαδιού και κρασιού. Εδώ στο σταυροδρόμι των πολιτισμών πολλές μνήμες είναι ζωντανές και πάρα πολλά στοιχεία άλλων πολιτισμών είναι ακόμη μέρος της καθημερινότητας των Κρητικών.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Χρονιά: 2012-13Τετράμηνο: ΒΣτην Ερευνητική εργασία με τίτλο:Κρήτη : Ιστορία και Πολιτισμόςτου σχολείου(τμήματος): Εσπ_λύκειο_Β_2012συμμετείχαν οι παρακάτω μαθητές: Β1

Γιαννικάκης_Νικόλαος Γιαννόπουλος_Νικόλαος Καργάκη_Μαρία Καργάκης_Κωνσταντίνος Κουτεντάκη_Αικατερίνη

Β2 Ζαμπετάκης_Ελευθέριος Ρουκουνάκη_Ουρανία Σαραντουλάκης_Στυλιανός Σταματάκη_Αικατερίνη

Β3 Γκεβιζούδη_Ελένη Θεοδωράκη_Ελένη Κελαντωνάκης_Δημήτριος Μαράκη_Μαρία Μαυρογιαννάκη_Ειρήνη Σκαντζάκη_Ελένη Φαραγκουλιτάκης_Εμμανουήλ

Β4 Αλεξάκης_Νικόλαος Ανδρουλιδάκης_Κωνσταντίνος Μπαλασάκης_Εμμανουήλ Χριστοφακάκης_Γεώργιος

Υπεύθυνος καθηγητής Παπάζογλου Νικόλαος ΠΕ20

Ευχαριστούμε για την αρωγή του καθηγητή Αντώνη Δρίτσα ΠΕ11

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ΠεριεχόμεναΓεωγραφική εξέλιξη...............................................................................10Καταγωγή των Κρητών..........................................................................10Προέλευση ονόματος Κρήτη...................................................................11Κρητική διάλεκτος.................................................................................11Συνοπτικά η Ιστορία της Κρήτης............................................................14

Η Κρήτη στη Νεολιθική εποχή.............................................................14Η Κρήτη στη Μινωική εποχή...............................................................14Μεταμινωική και Ελληνιστική περίοδος..............................................15Ρωμαϊκή περίοδος...............................................................................16Πρώτη Βυζαντινή περίοδος.................................................................17Αραβική κατοχή..................................................................................17Δεύτερη Βυζαντινή περίοδος..............................................................17Βενετοκρατία......................................................................................18Τουρκική κατοχή της Κρήτης..............................................................19Ανεξαρτησία της Κρήτης και ένωση με την Ελλάδα...........................21Παγκόσμιος πόλεμος και κατάκτηση..................................................21Πρόσφατο παρελθόν και παρόν...........................................................22

Η Εκκλησία της Κρήτης..........................................................................22Ρέθυμνο..................................................................................................28Χανιά Κρήτης.........................................................................................29

Ιστορια της πολης των Χανίων...........................................................30Τυμπάκι Ηρακλείου.................................................................................30Ιεράπετρα...............................................................................................31Μύθοι......................................................................................................32Η Κρήτη στην αρχαιότητα.....................................................................32

Μυθολογία...........................................................................................32Αριάδνη & Θησέας...............................................................................34............................................................................................................34Γέννηση του Δια..................................................................................35............................................................................................................35Δαίδαλος & Ίκαρος..............................................................................36............................................................................................................36Η βασιλεία του Μίνωα.........................................................................37............................................................................................................37Πασιφάη & Μινώταυρος......................................................................38

Η εργασία πραγματοποιήθηκε μέσω της διαδραστικής εκπαιδευτικής πλατφόρμας http :// users . sch . gr / npapaz / που δημιούργησε ο καθηγητής Πληροφορικής Νικόλαος Παπάζογλου.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

............................................................................................................38Τάλως..................................................................................................38Ο Λαβύρινθος......................................................................................39Μίνωας, Βασιλιάς της Κρήτης ...........................................................39Ο Πόλεμος του Μίνωα με την Αθήνα ..................................................40 Ο Θησέας, η Αριάδνη και ο Μινώταυρος ...........................................40 Ο Θάνατος του Αιγαία .......................................................................41 Ο θάνατος του Μίνωα ......................................................................41 Η οικογένεια του Μίνωα ...................................................................41 Ο Ηρακλής και ο Κρητικός Ταύρος ...................................................41Η Κρήτη και οι Δελφοί ........................................................................42 Η Κρήτη και ο Όμηρος ......................................................................42

Ο Άγιος του μεγάλου κάστρου ..............................................................43Τα έθιμα της Κρήτης τα Χριστούγεννα .................................................44Χριστούγεννα:........................................................................................44

Η νηστεία των Χριστουγέννων............................................................45Προετοιμασίες για τα Χριστούγεννα...................................................45Ο χοίρος των Χριστουγέννων.............................................................45Τα κάλαντα.........................................................................................46Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο.............................................................46

Πρωτοχρονιά στην Κρήτη και την Ελλάδα.............................................46Χαρτοπαιξία την Πρωτοχρονιά...........................................................46Η Βασιλόπιτα με το Φλουρί.................................................................46Νυκτερινή Διασκέδαση........................................................................47Πυροτεχνήματα την Πρωτοχρονιά......................................................47Το Ποδαρικό........................................................................................47Η Καλή Χέρα........................................................................................47Κρεμύδα για Γούρι...............................................................................48

Tα Αγια Θεοφάνια ή Φώτα.....................................................................48Καθαρά Δευτέρα.....................................................................................48Πάσχα.....................................................................................................49Τα έθιμα του Κρητικού γάμου ...............................................................50

Μαντινάδες - Ηθη και Έθιμα ..............................................................50Περίπυστες(ονομαστές) και άγνωστες “Φανερωμένες”.........................59εικόνες της Παναγίας στην νησιωτική Ελλάδα.(Β)-(Κρήτη) .................59

Παναγία η Καλυβιανή..........................................................................59Αξιοθέατα και Τουρισμός της Κρήτης....................................................61

Ν. Ηρακλείου.......................................................................................61Πόλη Ηρακλείου : ...............................................................................61............................................................................................................61Μεσαιωνικά κτίσματα: .......................................................................61Εκκλησίες:...........................................................................................61Μουσεία: .............................................................................................62Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες:................................................................62Αρχαιολογικοί χώροι:..........................................................................63Μοναστήρια του Ν.Ηρακλείου:............................................................65

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Σπήλαια:..............................................................................................65Φαράγγια.............................................................................................66

Ν. Ρεθύμνου...........................................................................................66Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο......................................................66Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες:................................................................66Αρχαιολογικοί χώροι:..........................................................................67Εκκλησίες και Μοναστήρια:................................................................68Σπήλαια:..............................................................................................68Φαράγγια:...........................................................................................68Το φυσικό πάρκο του Ψηλορείτη:........................................................69

Ν. Χανίων...............................................................................................69Μεσαιωνικά κτίσματα:........................................................................69Εκκλησίες: ..........................................................................................70Μουσεία:..............................................................................................70Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες:................................................................71Παραλίες:............................................................................................72Εκκλησίες και Μοναστήρια: ...............................................................73Άλλα Μεσαιωνικά κτίσματα του νομού Χανίων:..................................73Αρχαιολογικοί χώροι :.........................................................................74

Ν. Λασιθίου.............................................................................................74Μεσαιωνικά κτίσματα: .......................................................................75Αρχαιολογικοί χώροι:..........................................................................75Μουσεία:..............................................................................................76Εκκλησίες και Μοναστήρια:................................................................76Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες:................................................................76

Άγιος Νικόλαος : ...................................................................................76Ιεράπετρα:..............................................................................................77

Φαράγγια:...........................................................................................77Σπήλαια: .............................................................................................78

Βιογραφίες σημαντικών Προσωπικοτήτων.............................................80Νίκος Καζαντζάκης η ζωή και το έργο του............................................80

............................................................................................................80Παιδικά και εφηβικά χρόνια (1883-1902)............................................80Στην Ελλάδα της Μεγάλης Ιδέας (1909-1920)....................................81 Η επιστροφή και η Οδύσσεια (1924-1925) .........................................82Ταξιδεύοντας στον κόσμο (1925-1933) .............................................82Η ερημιά της Αίγινας (1933-1939)......................................................83Ο B' Παγκόσμιος πόλεμος και η εμπειρία της μεταπολεμικής Ελλάδας (1939-1946) .......................................................................................83Η αποδημία και η αναγνώριση (1946-1957)........................................83Το τέλος..............................................................................................84Τα πιο γνωστά του έργα:.....................................................................84

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ζωγράφος ...................................................85............................................................................................................85Η ζωή και το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.............................85Αναχώρηση από την πατρίδα..............................................................86

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Στη Ρώμη.............................................................................................87Στην Ισπανία........................................................................................88Στο Τολέδο..........................................................................................89Τα τελευταία του χρόνια.....................................................................89Τα κυριότερα Έργα του Θεοτοκόπουλου.............................................90

Ελευθέριος Βενιζέλος Η ζωή και το έργο του........................................93Ιωάννης Κονδυλάκης (συγγραφέας) ......................................................95

Δασκαλογιάννης..................................................................................96Ξυλούρης Νίκος......................................................................................98Κατράκης Μάνος (ηθοποιός)................................................................100Κορνάρος Βιτσέντζος (ποιητής)...........................................................101Ονοματολογία......................................................................................103

Απο την συχνή της χρήση ή κατάληξη - ακης..................................103Μάνη - Κρήτη........................................................................................105Συμπληρωματικά στοιχεία....................................................................107

Η κατάληξη των επωνύμων αυτών προέρχεται από την Μάνη και μετά την Κρήτη.........................................................................................108

Η Κρητική Μουσική , οι Κρητικοί χοροί, τα παραδοσιακά όργανα.......110Παράδειγµα µαντινάδας ..................................................................111Οι ερωτήσεις που θα να καλύψουµε είναι οι εξής:............................112

Τα μουσικά όργανα στην Κρητική παράδοση ......................................112Ασκοµ(π)αντούρα ή φλασκοµ(π)αντούρα...........................................113Μπουλγαρί.........................................................................................114Το μαντολίνο.....................................................................................115H κιθάρα............................................................................................115Η Λύρα σήμερα..................................................................................115Το βιολί ..........................................................................................................115 Το λαούτο.........................................................................................115Η μαντούρα ......................................................................................116Το νταουλάκι ....................................................................................116

Ας πούμε, όμως, δυο λόγια για κάθε έναν από τους κρητικούς χορούς..............................................................................................................119

Γιτσικιά σούστα ................................................................................119Χανιώτικος ή χανιώτης.....................................................................119Πεντοζάλι..........................................................................................120Ρόδο..................................................................................................121Γλυκομηλίτσα....................................................................................121Φτερωτός συρτός.............................................................................122Κουτσαμπαδιανός..............................................................................122Σούστα..............................................................................................123Τριζάλης............................................................................................124Πηδηχτός..........................................................................................124Απανωμερίτης...................................................................................124Μικρό μικράκι....................................................................................124Σιγανός..............................................................................................124

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Μαλεβιζώτης.....................................................................................125Μπρ(α)ϊμιανός - πρινιώτης................................................................125Αγκαλιαστός.....................................................................................126Ζερβόδεξος.......................................................................................126Λαζότης............................................................................................126Ντουρνεράκια....................................................................................127

Τι είναι μαντινάδα................................................................................128Ετυμολογία της λέξης μαντινάδα κ η ιστορια της...............................128Μαντινάδα (Μαντιναδολόγοι)...............................................................129

Κατηγορίες .......................................................................................130Οι κρητικές φορεσιές..........................................................................131

Ανδρική φορεσιά...............................................................................131Γυναικεία φορεσιά.............................................................................135

Οι βασικοί τύποι των ενδυμασιών........................................................137Επαγγέλματα στην Κρήτη του χθες.....................................................139

Ο γανωματής....................................................................................139Αγωγιάτης.........................................................................................139Αλετράς.............................................................................................140Πεταλωτής........................................................................................140Βαρελάς............................................................................................140Γανωτής (Καλαντζής).......................................................................141Δερματέμπορας.................................................................................141Καρεκλάς...........................................................................................141Σαμαράς (σαμαρτζής).......................................................................141Αγγειοπλάστης..................................................................................142Καλαθοποιός.....................................................................................143Μυλωνάς...........................................................................................145Τενεκετζής........................................................................................145Σωμαράς...........................................................................................146Τζαγκάρης ........................................................................................147Τζαμπάζης.........................................................................................148Υφαντική...........................................................................................149

Τα Κρητικά στιβάνια (κατασκευή)........................................................149Ζώα που βρίσκουμε στη Κρήτη.............................................................151

Κρητικός Αίγαγρος............................................................................151Κρητικός Αγριόγατος........................................................................152..........................................................................................................152Ζουρίδα.............................................................................................152..........................................................................................................152Κρητική Νυφίτσα...............................................................................153..........................................................................................................153Άρκαλος............................................................................................153..........................................................................................................153Σκαντζόχοιρος..................................................................................154..........................................................................................................154Κρητικός Ιχνηλάτης..........................................................................154

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

..........................................................................................................154Γεωργαλίδικο Άλογο..........................................................................154Ποντικοσκίουρος...............................................................................155Μυγαλή..............................................................................................155Ακανθοποντικός................................................................................155Λαγός................................................................................................156Αγριοκούνελο....................................................................................156Νυχτερίδες της Κρήτης....................................................................156Ποντίκια και Αρουραίοι της Κρήτης..................................................156Το αγρίμι της Κρήτης, Κρι-Κρι..........................................................156

Βότανα-Λουλούδια................................................................................158Ορχιδέες, ο θησαυρός της Κρήτης.......................................................158

Ενδημικά φυτά...................................................................................159Συνθήκες βλάστησης.........................................................................159Ονομασία- χαρακτηριστικά...............................................................159Τα δέκα ενδημικά είδη της Κρήτης...................................................160Κρητικό κεφαλάνθηρο.......................................................................160

Μαλοτίρας............................................................................................160Χαμομήλι (Marticaria chamomila)........................................................161Φασκόμηλο (Salvia fruticosa)...............................................................161Δίκταμο (Έρωντας) Origanum dicatmus..............................................162Μαντζουράνα (Origanum majorana)....................................................162 Μέντα (Mentha x piperita)...................................................................162Τίλιο.....................................................................................................163Ρίγανη (Origanum Vulgare)...................................................................163Δάφνη (Laurus nobilis)..........................................................................163Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis).................................................163Βασιλικός (Ocimum basilicum).............................................................164 Θρούμπα..............................................................................................164Αγγούρι................................................................................................164Αγκινάρα..............................................................................................164Αγιόκλημα............................................................................................165Αμυγδαλιά............................................................................................165Αγριομάρουλο.......................................................................................165Βασιλικός.............................................................................................165Βρώμη..................................................................................................166

Πηγές - Βιβλιογραφία........................................................................166

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Γεωγραφική εξέλιξηΗ Κρήτη αποσυνδέθηκε από τον κορμό της Ελλάδας την εποχή του Μειόκαινου . Το σημερινό σχήμα του νησιού άρχισε να διαμορφώνεται από την Πλειστόκαινο εποχή.

Καταγωγή των Κρητών

http://eothetis.blogspot.gr/2011/06/blog-post_1321.html

Η καταγεγραμμένη ιστορία της Κρήτης ξεκινά κατά την Νεολιθική περίοδο το 7000 με 6000 πχ . Σαν πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης φαίνονται οι Ετεοκρήτες , οι γηγενείς κάτοικοι. Οι Κρητικοί είναι αυτόχθονες .Ο μεσογειακός τύπος που χαρακτηρίζει τους Κρητικούς έχει τις ρίζες του στη Νεολιθική Εποχή .Ο Στράβωνας (Ι , ΙV 6-7) λέει ότι οι Ετεοκρήτες και Κύδωνες , κάτοικοι της Κρήτης είναι αυτόχθονες .Ο Διόδωρος ( βίβλος 5 , 60-80 ) λέει ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης ήταν οι Ετεοκρήτες που θεωρούνται αυτόχθονες .Ο Παυσανίας λέει ότι οι Ετεοκρήτες και οι Κύδωνες ήταν οι παλιοί κάτοικοι της Κρήτης .Ο Όμηρος στην Ιλιάδα λέει ότι οι αρχαίοι κάτοικοι της Κρήτης ήταν Αχαιοί στη γενιά και αυτή την άποψη την στηρίζει στο γεγονός ότι οι Κρήτες στον Τρωικό πόλεμο πολέμησαν στο πλάι των Αχαιών. Στην Ιλιάδα ( Β 645- 652) λέει : << Ο θαυμαστός στο δόρυ Ιδομενέας (εγγονός του Μίνωα) ήταν αρχηγός των Κρητών , οι άνδρες της Κνωσού , της Γόρτυνας με τα τείχη , της Λύκτου , της Μιλήτου , της ασπροχώματης Λύκαστου , της Φαιστού και του Ρύτιου , πόλεις καλοχτισμένες που κατοικούν στη Κρήτη με τις 100 πόλεις .Όλοι αυτοί είχαν αρχηγό τον Ιδομενέα , ικανό στο δόρυ και τον Μηριόνη , τον ισότιμο του ανδροφονία Ευαλίου, έφεραν μαζί τους 80 μαύρα καράβια>>.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Προέλευση ονόματος ΚρήτηΓια το όνομα της Κρήτης υπάρχουν δύο επικρατέστερες εκδοχές :Α) Το όνομα Κρήτη και Κρήτες προέρχεται από τους Κουρήτες , Κ- ου –ρήτες.Β) Ο Κρής , γιός του Δία και της νύμφης Ίδας , θεωρείται να έχει δώσει το όνομα του στο νησί , αφού το ψηλότερο βουνό έχει το όνομα της μητέρας του , Ίδη.

Κρητική διάλεκτοςΗ Κρητική διάλεκτος θεωρείται η μακροβιότερη στον ελληνικό χώρο . Έχει πολλά αρχαϊκά στοιχεία . Πλήθος λέξεων έρχονται κατ’ ευθείαν από τα αρχαία ή βυζαντινά χρόνια .Πχ : αλισάχνι = πολύ αλμυρό , προέρχεται από την λέξη ‘άλος ‘άχνην που σημαίνει αφρός της θάλασσας και απαντάται στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια . εσάβαξε = σείστηκε , από το αρχαίο ρήμα σαβάζωσυνεικάζω = συγκρίνω , από το αρχαίο ρήμα συνεικάζωρέγομαι = θαυμάζωανεστορούμαι = θυμάμαι – διηγούμαιΟι αρχαίοι Κρήτες φαίνεται να μιλούν την ετεοκρητική διάλεκτο , πρόκειται για προελληνικό κρητικό ιδίωμα , όπως μαρτυρούν επιγραφές από την αρχαία πόλη Πραισό . Οι Μινωίτες έχουν την Γραμμική Α’ και μια ιερογλυφική γραφή. Αργότερα , από επιγραφή της Γόρτυνας , φαίνεται να υπήρχε και η δωρική διάλεκτος.Η Ελληνική γλώσσα μιλιέται στην Κρήτη μετά την κάθοδο των Αχαιών και των Δωριέων .Ο Όμηρος χαρακτηρίζει την γλώσσα των Κρητών << μεμειγμένη >>.Στην κρητική διάλεκτο υπάρχουν πολλές τούρκικες λέξεις . Όπως : Αντε = πάμε αμπλά = αδερφήΗ κρητική διάλεκτος εκτός από την Κρήτη μιλιέται στο χωριό Χαμιντιέ της Συρίας , στα παράλια της Μ . Ασίας στα χωρία των Τουρκοκρητικών και σε ορισμένα χωρία της κάτω νότιας Ιταλίας .Κατά την περίοδο της ενετοκρατίας έχομε γραπτά κείμενα από τις αρχές του 14ου αιώνα. Τα κυριότερα λογοτεχνικά κείμενα σε κρητική διάλεκτο είναι, όπως είναι γνωστό, τα έργα της «Κρητικής σχολής» των δυο τελευταίων αιώνων της ενετοκρατίας. Στην ιστορία της νεοελληνικής διαλεκτολογίας η Κρήτη κατέχει ιδιαίτερη θέση, η οποία οφείλεται όχι τόσο στη φύση της διαλέκτου της και των γλωσσικών χαρακτηριστικών, αλλά κυρίως στη σχέση της με τη λογοτεχνία. Κατά τον 16ο και 17ο μ.Χ. αιώνα, περίοδο που είναι γνωστή και ως «Κρητική Αναγέννηση» η γλώσσα της κρητικής λογοτεχνίας έπαιξε το ρόλο μιας κρητικής κοινής γλώσσας, σχετικά με τα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

κρητικά ιδιώματα. Η Κρήτη δηλαδή κατά τον Α. Μirambel δημιούργησε μια ιδιωματική κοινή γλώσσα στην οποία η νεοελληνική κοινή αλλά και η λογοτεχνία του σύγχρονου ελληνισμού οφείλει πολλά. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μπορούμε να παρακολουθήσομε την εξέλιξη της διαλέκτου κυρίως από τα δημοτικά τραγούδια (μαντινάδες, ριζίτικα, ρίμες κ.τ.λ.) και από κάποια δικαιοπρακτικά έγγραφα.Η κρητική διάλεκτος κατά την άποψη όλων των διακεκριμένων επιστημόνων, οι οποίοι τη μελετούν συστηματικά, είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες τοπικές μορφές της γλώσσας μας, με πολλά αρχαϊκά στοιχεία στο λεξιλόγιο, στη μορφολογία και στη σύνταξη. Ο συντηρητικός της χαρακτήρας συνετέλεσε ώστε να διατηρηθούν παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας (κλασική, Βυζαντινή) γι΄ αυτό η γνώση της κρητικής διαλέκτου βοηθά πολλές φορές στη επίλυση διαφόρων προβλημάτων ετυμολογικών κ.ά. της κοινής νεοελληνικής.Μάλιστα όπως υποστηρίζουν νεώτεροι μελετητές πολλές λέξεις των ομηρικών επών που δεν μαρτυρούνται στην αττική πεζογραφία, επιβίωσαν στις ελληνικές διαλέκτους. Μια απ’ αυτές είναι και η κρητική.Πέρα όμως από τις ομηρικές λέξεις που είναι σπανιότερες ένα τεράστιο πλήθος λέξεων έρχονται κατ’ ευθείαν από τα αρχαία ή τα μεταγενέστερα βυζαντινά ελληνικά. Συστηματική καταγραφή τους δεν έχει γίνει ακόμη και δυστυχώς πολλές απ΄ αυτές χάνονται με το πέρασμα του χρόνου. Ενδεικτικά θα αναφέρω μερικές.Το ρήμα παίζω (από το αρχ. παίω = κτυπώ) διατηρεί την ίδια σημασία.Ήπαιξέ ντου ένα σκαμπίλι μα τού ’βγαινε». Αλλά και «παίζει τη γ-καμπάνα» ή «παίζει του λαγού».Το ρήμα ρέγομαι (αρχ. ορέγομαι) και θαμάζομαι, το οποίο μάλιστα διατηρεί τη σημασία του απορώ, εκπλήσσομαι, όπως φαίνεται καθαρά στα τραγούδια και τις μαντινάδες της Κρήτης.«Πως ρέγομαι να σε θωρώ τσι ράπες φορτωμένηνα `σαι του ήλιου κόκκινη και του φιλιού γραμμένη»«Θαμάζομαι η μάνα σου πώς δε μ-πετά στα νέφητέθοιο σγουρό βασιλικό απού `χει κι ανεθρέφει».«Λουλούδι σ’ είχα στη γ-καρδιά και γίνηκες αγκάθικι ο κόσμος το θαμάζεται η αγάπη πώς εχάθη».Ανεστορούμαι και ανεστορίζω που σημαίνει θυμούμαι και διηγούμαι (από το αρχ. ανιστορέω). « Όντε δα σ’ ανεστορηθώ α γεύγομαι σκολάζω κι αν είμαι και με συντροφιά κλαίω κι αναστενάζω». Πολλές φορές άκουγα από τη γιαγιά αλλά και από τη μητέρα μου τη φράση «εσάβαξε το σπίτι», δηλαδή σείστηκε το

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

σπίτι. Δε μπορούσα όμως να ξέρω τότε ότι επρόκειτο για το αρχαίο ρήμα σαβάζω το σχετικό με τη λατρεία του Βάκχου, ο οποίος στη Φρυγία της Μ. Ασίας λεγόταν Σαβάζιος. Ίσως από τη θορυβώδη αυτή λατρεία το ρήμα κατέληξε να σημαίνει προξενώ μεγάλο θόρυβο, σείομαι και μετακινούμαι. «Όλη νύχτα εκοιμούντανε και δεν εσάβαξε» (δε σάλεψε καθόλου). Η αρχ. ελληνική λέξη όμβρος έγινε ομπρά και το ομβρέω, ομπριώ. «Εγόρασα ένα θραψανιώτικο σταμνί απού κρατεί το νερό κρυγιό μα ομπρεί», (δηλαδή δεν είναι στεγανό, βγάζει νερό από την εξωτερική επιφάνειά του). Η δρόσος επιβιώνει στην κρητική διάλεκτο αλλά με τη σημασία επιθέτου και μόνο στην ονομαστική. «Ήκοψα δυο απίδια και τά ’φαγα κι ήτονε δρόσος» (πολύ δροσερά). Λέγεται και δροσά με τη σημασία επιρρήματος «Όλη μέρα δεν ήβαλα στο στόμα μου δροσά» (δεν έφαγα τίποτα). Απαντάται όμως και σε πολλά άλλα παράγωγα και σύνθετα . π.χ. Δροσούλα, δροσερεύγω (δροσίζομαι), δροσάπιδο, δροσοκοκαλιάζω (δροσίζομαι ως το κόκαλο), δροσοποτά (ως απρόσωπο ρήμα, σημαίνει πως το μέρος είναι δροσερό). Από την ίδια λέξη προέρχεται και το δροσερικό (το δροσερό φρούτο, κυρίως το αγγούρι). «Έλα μπρε να σου δώσω ένα δροσερικό απού το `κοψα ίδια εδά απ΄το περβόλι». Αλλά και μεταφορικά η δροσοπεζούλα σημαίνει το καθησιό, τα ην ξάπλα, όπως φαίνεται από τη λαϊκή ρήση «όποιος τον ύπνο αγαπά και τη δροσοπεζούλα, πολλά καλά λιγώνεται η γι-έρημή ντου γούλα». Πρόσφατα, σε μια επίσκεψή μου στο χωριό Γκαγκάλες, άκουσα μια ηλικιωμένη γυναίκα να χρησιμοποιεί το αρχαίο ρήμα συνεικάζω, που σημαίνει συγκρίνω. «Εγώ τον ε-συνείκασα και μου φάνηκε πως είναι απού το σόι μας» μου είπε. Θα αναφερθώ ακόμη στη λέξη πουργός ή προυγός και προυγεύγω. Που να φανταστεί κανείς πως ο ταπεινός πουργός, δηλαδή ο βοηθός του χτίστη που μετέφερε λάσπη και άλλα υλικά, έχει σχέση με τον υπουργό; Κι όμως αυτή είναι η πρώτη σημασία της λέξης στην αρχ. ελληνική. Ο αρχαίος υπουργός ήταν ο υπηρέτης, ο βοηθός κάποιου. Ο ιστορικός Πολύβιος (2ος αι. π.Χ.) αναφερόμενος στον κολοσσό της Ρόδου, λέει «Πτολεμαίος επηγγείλατο… εις την του κολοσσού κατασκευήν τάλαντα τρισχίλια, οικοδόμους εκατόν, υπουργούς τριακοσίους και πεντήκοντα». Τη λέξη διασώζει στα «Δίφορά» του ο αείμνηστος Κ. Φραγκούλης. «Μιαν εκκλησάν εχτίζανε σ΄ένα περιθαλάσσιμα αποβραδίς τελεύγουν τη και το πρωί χαλούσε.Χλίβεται ο πρωτομάστορας χλίβουνται κι οι μαστόροικι απορημένοι στέκουνται πουργοί και πετροκόποι»Επίσης αντί των κοινών κατσίκα, κρεβάτι, λάσπες, οι κρητικοί διατήρησαν τα αρχαϊκά: αίγα, κλίνη, πηλά. Αλλά και στη σύνταξη διατηρήθηκαν πολλά από τα γνωρίσματα της αρχ. ελληνικής, όπως π.χ. η αντίστροφη θέση της αντωνυμίας ως προς το ρήμα.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ήφερά σου, παρακαλώ σε, λέω σου ( αντί σου έφερα, σε παρακαλώ κ.τ.λ.). Όπως διαπιστώνουμε λοιπόν, η κρητική διάλεκτος, εκτός από τον πλούτο του λεξιλογίου, την πολυσημία των λέξεων, τον εκπληκτικό αριθμό των συνωνύμων, διατηρεί και την αρχαϊκότερη μορφή μεγάλου πλήθους λέξεων και βρίσκεται πλησιέστερα στις παλαιότερες φάσεις της ελληνικής και συγκεκριμένα στη μεταγενέστερη φάση της ελληνιστικής και στη βυζαντινή. Αποτελεί επομένως ένα κρίκο ανάμεσα στη σύγχρονη μορφή της γλώσσας μας και στις παλαιότερες εκείνες μορφές της. Όμως εκτός από τους ειδικούς επιστήμονες, για τους οποίους η μελέτη της είναι πολύ χρήσιμη, πρέπει και μεις και κυρίως οι νεότεροι, όποτε μπορούμε, να την μελετούμε γιατί αποτελεί σημαντικότατο μέρος της παράδοσής μας. της Ευαγγελίας Πετρουγάκη

Συνοπτικά η Ιστορία της Κρήτης

Η Κρήτη στη Νεολιθική εποχήΑρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν την παρουσία του ανθρώπου στην Κρήτη πριν τουλάχιστον 8.000 χρόνια (οι περιοχές που εμφανίζονται στο χάρτη). Οι πρώτοι κάτοικοι ζούσαν σε σπηλιές και χρησιμοποιούσαν πέτρινα εργαλεία. Αυτή η Νεολιθική περίοδος διήρκησε από το 5000 μέχρι το 2600 π.Χ. περίπου. Η θρησκευτική λατρεία αυτής της περιόδου ήταν αφιερωμένη στη θεά της ευφορίας. Σημαντικός αριθμός από πήλινες φιγούρες σωματωδών γυναικών έχει βρεθεί όχι μόνο στην Κρήτη αλλά στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.Οι πρώτοι Κρητικοί ήταν πολύ πρωτόγονοι άνθρωποι που ίσως έφθασαν εδώ από τη Μικρά Ασία ή τη Βόρεια Αφρική και αναπτύχθηκαν πολύ αργά τα επόμενα 3.000 χρόνια, αρχίζοντας να καλλιεργούν με πρωτόγονα μέσα τη γη και μαθαίνοντας να εκτρέφουν ζώα. Η πρωτόγονη αρχικά αγγειοπλαστική εξελίχθηκε με τη χρήση της φωτιάς και σταδιακά έγινε πιο περίτεχνη.

Η Κρήτη στη Μινωική εποχήΤη μακρά περίοδο της Νεολιθικής εποχής διαδέχτηκε η Μινωική περίοδος. Ο Αρθουρ Έβανς, ο αρχαιολόγος που διενέργησε τις ανασκαφές στο Παλάτι της Κνωσού, ονόμασε αναδρομικά αυτή την εποχή Μινωική από το μυθικό κυβερνήτη της Κνωσού, το βασιλιά Μίνωα. Αυτή η περίοδος διάρκεσε περίπου 1.500 χρόνια και αποτέλεσε τη “Χρυσή Εποχή” της Κρήτης. Ο Έβανς χώρισε τη Μινωική εποχή σε Πρωτομινωική (3000-2000 π.Χ.), Μεσομινωική Ι και ΙΙ (2000 – 1600 π.Χ.), Μεσομινωική ΙΙΙ, Υστερομινωική Ι και ΙΙ (1700 – 1400 π.Χ.) και Υστερομινωική ΙΙΙ (1400 – 1100 π.Χ.).

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Οι Μινωίτες κυβέρνησαν εκτός από την Κρήτη και άλλα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά, καθώς και αρκετές πόλεις της ενδοχώρας. Νέα κτίρια αντικατέστησαν τις κατοικίες των σπηλαίων της προηγούμενης εποχής ενώ η αρχιτεκτονική της υστερομινωικής περιόδου άγγιξε τα όρια της τελειότητας. Τότε κατασκευάστηκαν τα επιβλητικά παλάτια της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων και της Ζάκρου που διατηρούνται ως τις μέρες μας. Κατά τη διάρκεια αυτής της “Χρυσής Εποχής” κορυφώθηκε η κατασκευή έργων τέχνης υψηλής αισθητικής και εντυπωσιακών οικοδομημάτων. Κατά την ίδια περίοδο ο μεγάλος Μινωικός στόλος κυριαρχούσε στη Μεσόγειο παρέχοντας πλούτο στο νησί από το εμπόριο και προσφέροντας παράλληλα προστασία από τους εισβολείς. Γενικά, πάντως οι Μινωίτες ήταν ένας ειρηνικός λαός που αγαπούσε τη ζωή και είχε παγιώσει την ισότητα ανδρών – γυναικών. Γύρω από τις μινωικές πόλεις δε βρέθηκαν σημάδια οχύρωσης, γεγονός που αποκαλύπτει ότι η διαρκής ειρήνη και η ασφάλεια κυριαρχούσαν στο νησί. Ένας μεγάλος σεισμός έπληξε την Κρήτη γύρω στο 1700 π.Χ. καταστρέφοντας ολοκληρωτικά τα παλάτια, τα οποία όμως ξαναχτίστηκαν αμέσως και ο μινωικός πολιτισμός συνέχισε να ακμάζει ακόμα περισσότερο εμπλουτισμένος και επιβλητικός.Λίγους αιώνες αργότερα όμως, γύρω στο 1450 π.Χ., ένα νέο κύμα καταστροφής χτύπησε την Κρήτη προκαλώντας μεγάλης κλίμακας καταστροφές στα παλάτια και τους οικισμούς. Το γεγονός αυτό μάλιστα είχε σαν αποτέλεσμα τη εξαφάνιση του περίλαμπρου αυτού πολιτισμού. Τα παλάτια κατέρρευσαν και κάηκαν και οι μικρότεροι οικισμοί ερημώθηκαν. Οι πραγματικές αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτή την καταστροφή είναι ακόμα άγνωστες και αμφισβητούμενες. Μια θεωρία λέει ότι κάποια ισχυρή έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης ήταν αυτή που ερήμωσε τότε την Κρήτη. Όποια κι αν ήταν η αιτία, το τέλος του Μινωικού πολιτισμού ήταν ξαφνικό. Ο μινωικός στόλος καταστράφηκε, οι οικισμοί ισοπεδώθηκαν και ο πληθυσμός ελαττώθηκε. Την ίδια περίοδο μετανάστευσαν στην Κρήτη Μυκηναίοι Έλληνες (Αχαιοί) από την Πελοπόννησο. Δεν είναι γνωστό αν υπήρξε μία μαζική εισβολή στο κατεστραμμένο νησί ή αν ήταν μία σταδιακή μετανάστευση που διάρκεσε κάποια χρόνια και υποστηρίχτηκε από γάμους μεταξύ των οικογενειών των ευγενών. Αλληλεπιδράσεις μεταξύ των Μινωιτών και των Μυκηναίων δημιούργησαν ένα κράμα στους τομείς του πολιτισμού και της τέχνης, ενώ νέες πόλεις και παλάτια εμφανίζονται, ειδικά στη δυτική Κρήτη.

Μεταμινωική και Ελληνιστική περίοδοςΠολλές Ελληνικές φυλές από την ηπειρωτική Ελλάδα μετανάστευσαν στην Κρήτη στο πέρασμα των χρόνων. Αποδείχτηκε ότι τα ευρήματα που βρέθηκαν γραμμένα σε

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Γραμμική Β’ είναι σε Ελληνική γλώσσα, αν και τα σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν δεν ήταν τα Ελληνικά γράμματα. Ο λαμπρός Μινωικός πολιτισμός παρήκμασε μετά το 1400 π.Χ., ύστερα από νέους σεισμούς και πυρκαγιές που έπληξαν το νησί.Το επόμενο κύμα εισβολέων, οι Δωριείς Έλληνες, αφού κατέστρεψαν τις Μυκήνες στην κεντρική Ελλάδα, εγκαταστάθηκαν στο νησί γύρω στο 1100 π.Χ. Οι Δωριείς καθιέρωσαν ένα αριστοκρατικό τύπο πολιτεύματος κάτω από τη διακυβέρνηση τους. Η Κρητική κοινωνία χωρίστηκε σε τρεις κοινωνικές τάξεις: τους ελεύθερους πολίτες, που υπέκυψαν στους εισβολείς, τους γαιοκτήμονες, που κράτησαν τη γη τους και πλήρωναν υπερβολικούς φόρους και τους σκλάβους. O περίφημος Νομικός Κώδικας της Γόρτυνας δείχνει την απόλυτη εξουσία των κυβερνώντων σε όλους τους τομείς της ζωής.Ο Μινωικός πολιτισμός συνέχισε να ακμάζει σε κάποιες απομονωμένες πόλεις και χωριά, ιδιαίτερα στο ανατολικό μέρος της Κρήτης. Πόλεις όπως το Καρφί στα βουνά του Λασιθίου, κατοικήθηκαν από τους Μινωίτες, οι οποίοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Ετεοκρήτες (αληθινοί Κρήτες). Αλλες μεγάλες πόλεις,όπως η Πραισός στο Λασίθι συγκέρασαν σταδιακά το Μινωικό με τον Ελληνικό πολιτισμό. Η Πραισός διατήρησε τη δική της διάλεκτο (που δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμα) και παρέμεινε ακμαία μέχρι τον 3ο αιώνα π.Χ.Για κάποια περίοδο γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ. η Κρήτη έγινε ένα σημαντικό κέντρο για την Ελλάδα, αλλά παρήκμασε και πάλι όταν μεγαλύτερη έμφαση για τον Ελληνικό Πολιτισμό δόθηκε στα κέντρα της Αθήνας, της Σπάρτης και της Μακεδονίας.Οι Κρητικές πολιτείες, όπως η Λατώ, η Γόρτυνα, η Πραισός, η Ίτανος, η Κυδωνία, η ‘Απτερα και η Κνωσός είχαν συνεχείς διαμάχες μεταξύ τους και πόλεμοι μεταξύ των πόλεων διεξάγονταν συνεχώς σ’ ολόκληρο το νησί. Όταν όμως κάποιος εξωτερικός εχθρός έκανε την εμφάνισή του, οι κάτοικοι του νησιού τον αντιμετώπιζαν ενωμένοι. Παρ’ όλα αυτά το νησί έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων το 69 π.Χ..

Ρωμαϊκή περίοδοςΗ Κρήτη ήταν ένα στρατηγικό σημείο στην ανατολική Μεσόγειο που αποτέλεσε πρόκληση για τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Το 74 π.Χ. ο σύμβουλος Μάρκος Αντώνιος ξεκίνησε μια εκστρατεία ενάντια στο νησί, αλλά οι Κρήτες καλά προετοιμασμένοι τον νίκησαν στη θάλασσα. Αργότερα, το 69 π.Χ. η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων και έγινε Ρωμαϊκή επαρχία μέχρι το 369 μ.Χ..Η Γόρτυνα, που πάντα ήταν σύμμαχος της Ρώμης, έγινε η πρωτεύουσα του νησιού. Άλλες σημαντικές ρωμαϊκές πόλεις υπήρχαν στην Ελευθέρνα, στην Πολυρρήνια, στον Λιμήν Χερσονήσου και στην Άπτερα. Οι συνθήκες διαβίωσης σιγά-σιγά

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

βελτιώθηκαν και ο πληθυσμός αυξήθηκε. Όμως οι Κρητικοί ποτέ δεν έπαιξαν ενεργό ρόλο στις πολιτικές και τις πολιτιστικές δραστηριότητες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Πρώτη Βυζαντινή περίοδοςΗ πρώτη περίοδος Βυζαντινής διακυβέρνησης διάρκεσε από το 395 μ.Χ. μέχρι το 824 μ.Χ.. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Κρήτη υπήρξε τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία είχε πρωτεύουσά της την Κωνσταντινούπολη. Έγινε ξεχωριστή επαρχία της Αυτοκρατορίας και την κυβερνούσε ένας Βυζαντινός Στρατηγός, γεγονός που της επέτρεψε να συμμετέχει στο χτίσιμο της Ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε και εδραιώθηκε στο νησί. Χτίστηκαν μάλιστα υπέροχες εκκλησίες, κυρίως βασιλικές. Υπάρχουν ερείπια από 40 τουλάχιστον βασιλικές αυτής της περιόδου. Οι πιο σημαντικές απ’ αυτές βρίσκονται στη Γόρτυνα, την Ίτανο, τη Χερσόνησο, τη Σούγια, τη Πάνορμο, την Ελούντα και τη Μητρόπολη.

Αραβική κατοχήΆραβες (Σαρακηνοί) κατέκτησαν το νησί το 824 μ.Χ. καταστρέφοντας την πρωτεύουσα Γόρτυνα και χτίζοντας μια νέα στη θέση του σημερινού Ηρακλείου. Στην περιφέρεια γύρω από τη νέα πρωτεύουσα έχτισαν μια τάφρο (Χάνδακα) και τη βάφτισαν El Khandak.Έτσι ξεκίνησε η Αραβική διακυβέρνηση που κράτησε ενάμιση αιώνα, κατά τη διάρκεια του οποίου η Κρήτη έγινε το κέντρο των Σαρακηνών πειρατών στην ανατολική Μεσόγειο. Ο ντόπιος χριστιανικός πληθυσμός εκδιώχτηκε αλλά εξακολούθησε να επιβιώνει, ειδικά στις περιοχές των βουνών.

Δεύτερη Βυζαντινή περίοδοςΟ στρατηγός του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από την Αραβική κατοχή κατά το 961 μ.Χ.. Το Ηράκλειο έπεσε στα χέρια των Βυζαντινών μετά από πολιορκία τεσσάρων μηνών, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Άραβες είχαν περίπου 200.000 νεκρούς. Ο Φωκάς έκτισε το Βυζαντινό φρούριο Τέμενο στο Κανλί Καστέλλι και προσπάθησε να μετακινήσει την πόλη του Ηρακλείου εκεί. Η προσπάθειά του δεν πραγματοποιήθηκε και η πόλη παρέμεινε εκεί που ήταν. Ο Χριστιανισμός άνθισε και πάλι, το Ηράκλειο έγινε έδρα του αρχιεπισκόπου ενώ εκκλησίες και μοναστήρια χτίστηκαν σ’ όλο το μήκος του νησιού. Πολλές εκκλησίες αυτής της περιόδου σώζονται σε όλο το νησί. Μερικές από τις πιο σημαντικές εκκλησίες είναι: η Παναγιά Κερά στην Κριτσά, ο Μιχαήλ Αρχάγγελος στην Επισκοπή, ο Αϊ Κυρ-Γιάννης στον Αλικιανό, ο Αγιος Νικόλαος στα Κυριακοσέλια, ο ‘Αγιος Φανούριος στην Μονή Βαρσαμόνερου, ο Αγιος Παντελεήμωνας

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

στην Πηγή, και ο Αγιος Φανούριος στην Κιθαρίδα. Μερικά από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της περιόδου είναι: Μονή Αρκαδίου, Μονή Παλιανής, Μονή Γκουβερνιώτισσα, Μονή Αγίας Τριάδας, Μονή Γκουβερνέτου, Μονή Βροντήσι, Μονή Αγκαράθου, Μονή Τοπλού, Μονή Χαλεπά και Μονή Πρεβέλης.Την περίοδο αυτή εγκαταστάθηκαν στο νησί οικογένειες ευγενών του Βυζαντίου καθώς και πολλοί από τους στρατιώτες του Νικηφόρου Φωκά, οι οποίοι έχτισαν νέα χωριά.

Βενετοκρατία

http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr/2012/01/blog-post_02.html

Το 1204 οι Σταυροφόροι κατέκτησαν την Κωνσταντινούπολη και διαμέλισαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η Κρήτη έπεσε στα χέρια του Μπονιφέις Μονφεράτ, ο οποίος την πούλησε στους Βενετούς για περίπου χίλια νομίσματα από ασήμι. Η Κρήτη ήταν πολύτιμη για τους Βενετούς, επειδή, λόγω της τοποθεσίας της, θα συντελούσε στην ανάπτυξη του βενετικού εμπορίου στην Ανατολή. Οι Γενοβέζοι, παραδοσιακοί αντίπαλοι των Βενετών, αντιτάχθηκαν στην κατοχή παίρνοντας το μέρος του ντόπιου πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της Βενετοκρατίας ξεσπούσαν συνεχώς επαναστάσεις.Το Βενετικό σύστημα διακυβέρνησης ήταν καταπιεστικό και επέβαλε αυστηρή τήρηση της τάξης και των κανόνων. Οι ηγεμόνες ορίζονταν κατευθείαν από τη Βενετία και εκμεταλλεύονταν στο έπακρο τους θησαυρούς της Κρήτης. Η βαριά φορολογία, οι χαμηλές τιμές των προϊόντων και η κατάσχεση της ιδιωτικής περιουσίας προκάλεσαν την έντονη δυσαρέσκεια των ντόπιων.Σιγά-σιγά οι Βενετοί χαλάρωσαν το καθεστώς τους και επέτρεψαν τη σύναψη γάμων μεταξύ ντόπιων και Βενετών καθώς και την ελεύθερη εγκατάσταση οπουδήποτε στο νησί. Μ’ αυτές τις αλλαγές η οικονομική και κοινωνική κατάσταση αρκετών Κρητών βελτιώθηκε. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εξαγωγές καλαμποκιού, λαδιού και αλατιού πραγματοποιούνταν απ’ όλα τα λιμάνια. Το Κρητικό κρασί εξαγόταν σε ευρεία κλίμακα και έγινε

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

διάσημο σ’ όλη την Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά το σύστημα της δουλοπαροικίας και της θεσμοθετημένης δουλείας κράτησε μέχρι το τέλος της Βενετοκρατίας.Μετά την τελική πτώση της Κωνσταντινούπολης, το 1453 μ.Χ., πολλοί επιστήμονες βρήκαν καταφύγιο στην Κρήτη, με συνέπεια το νησί να γίνει κέντρο για τις τέχνες και τα γράμματα. Σύντομα οι επιρροές της Ιταλικής Αναγέννησης συνδυάστηκαν με τις αρχές της κλασικής αισθητικής και το Βυζαντινό χαρακτήρα και μία νέα σχολή ζωγραφικής, η “Κρητική σχολή” δημιουργήθηκε. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο ξακουστός αγιογράφος Δαμασκηνός φοίτησε μαζί με το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, γνωστό ως “Ελ Γκρέκο”, στη σχολή της Αγίας Αικατερίνης του Ηρακλείου.Με την ανάπτυξη των χαμηλότερων και των μεσαίων βαθμίδων της εκπαίδευσης σύμφωνα με το πρότυπο της Βενετίας, η εκπαίδευση αναβαθμίστηκε. Πολλοί Κρήτες φοίτησαν στα Πανεπιστήμια της Βενετίας και της Πάδοβας και επέστρεψαν στη Κρήτη σα γιατροί και νομικοί. Τα μοναστήρια έγιναν κι αυτά κέντρα μάθησης και οι επιστήμονες-μοναχοί της Κρήτης προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στην Ορθόδοξη Εκκλησία.Καθώς η εκπαίδευση άκμασε, άκμασε και ο γραπτός λόγος. Οι πιο σημαντικές προσωπικότητες της Κρητικής Λογοτεχνίας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου υπήρξαν ο Γεώργιος Χορτάτζης, συγγραφέας του δραματικού έργου Ερωφίλη και ο Βιντσέντζος Κορνάρος, συγγραφέας του Ερωτόκριτου, που είναι ένα βαθιά ερωτικό δημιούργημα της Κρητικής λογοτεχνίας, το οποίο ακόμα και σήμερα απαγγέλλεται σ’ όλο το νησί.Κατά τη διάρκεια της Βενετικής κατοχής η Ιταλική αρχιτεκτονική εξαπλώθηκε γρήγορα σ’ όλο το νησί. Οι Κρητικές πόλεις (Ηράκλειο) άρχισαν να μοιάζουν με τις Βενετικές Μεσογειακές πόλεις καθώς τα κτίρια, τα κάστρα, τα λιμάνια και οι εκκλησίες τους σχεδιάστηκαν από Ιταλούς αρχιτέκτονες.Το δέκατο έκτο αιώνα, και ενώ κυριαρχούσε η απειλή της Τουρκικής εισβολής, άρχισε η προσπάθεια να χτιστούν ξανά τα μεγάλα κάστρα. Προς το τέλος του αιώνα, με την επιβολή καταναγκαστικής εργασίας κτίστηκε το “Μεγάλο Κάστρο”, το οχυρό του Ηρακλείου που διατηρείται ως σήμερα. Όλες οι μεγάλες πόλεις και τα λιμάνια της Κρήτης απόχτησαν τέτοια κάστρα.

Τουρκική κατοχή της ΚρήτηςH Κρήτη τελούσε υπό συνεχή απειλή Τουρκικής εισβολής κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της Βενετοκρατίας. Η εισβολή άρχισε το 1645 με επίθεση κατά των Χανίων. Εξήντα χιλιάδες Τούρκοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν με στόλο που αποτελούνταν από 400 καράβια και σύντομα κατάλαβαν τα Χανιά. Το Ρέθυμνο ήταν ο επόμενος στόχος και έπεσε στα χέρια των Τούρκων το

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

1646. Με το τέλος του 1648, ο Τούρκος Αυτοκράτορας Οττομάν είχε υπό τον έλεγχό του ολόκληρη την Κρήτη εκτός το Ηράκλειο, του οποίου η πολιορκία κράτησε εικοσιένα χρόνια. Τελικά στις 27 Σεπτεμβρίου 1669, το Ηράκλειο παραδόθηκε. Η ηρωική μάχη στοίχισε τη ζωή 117.000 Τούρκων και περίπου 30.000 Κρητών και Βενετών.Απίστευτη καταστροφή ακολούθησε την κατάκτηση. Εκκλησίες λεηλατήθηκαν ενώ άλλες μετατράπηκαν σε τζαμιά. Ακόμα και δρόμοι και σπίτια υπέκυψαν στην καταστροφική μανία του κατακτητή.Πολλοί από τους ντόπιους έφυγαν από την Κρήτη για να γλιτώσουν την εκτέλεση από το καθεστώς του Οττομάν, χιλιάδες φυλακίστηκαν, ενώ άλλοι κατέφυγαν στα βουνά. Μεγάλος αριθμός Τούρκων εποίκων έφτασε βυθίζοντας στη μιζέρια το συνεχώς συρρικνούμενο χριστιανικό πληθυσμό. Στους Κρητικούς επιβλήθηκαν φόροι πολύ ψηλότεροι από ότι σε άλλες περιοχές της Τουρκικής αυτοκρατορίας. Ορισμένοι από τους αγρότες έγιναν δουλοπάροικοι και η ιδιωτική ιδιοκτησία κατασχέθηκε.Οι συνθήκες σκλαβιάς οδήγησαν σε συνεχείς σχεδόν εξεγέρσεις εναντίον των Τούρκων. Ο Δασκαλογιάννης ηγήθηκε της πρώτης μεγάλης εξέγερσης το 1770. Η εξέγερση ήταν επιτυχής αρχικά αλλά τελικά καταπνίχτηκε από τις Τουρκικές δυνάμεις. Αυστηρά αντίποινα εναντίον του χριστιανικού πληθυσμού ακολούθησαν τόσο αυτή όσο και τις περισσότερες από τις υπόλοιπες εξεγέρσεις.To 1821, όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, η Κρήτη συμμετείχε δυναμικά. Οι Τούρκοι ζήτησαν βοήθεια από τον Πασά της Αιγύπτου και τα στρατεύματά του έκαμψαν την αντίσταση του νησιού. Το 1832 ιδρύθηκε το Ελληνικό Κράτος, το οποίο όμως δεν περιλάμβανε την Κρήτη και το νησί πέρασε στα χέρια των Αιγυπτίων σαν αναγνώριση για τη βοήθειά που οι τελευταίοι προσέφεραν στους Τούρκους.Η μεγάλη Κρητική Επανάσταση ξέσπασε το 1866 υποβοηθούμενη από εθελοντές και ενισχύσεις από όλη την ελεύθερη Ελλάδα. Αρχικά οι επαναστάτες σημείωσαν μια σειρά από συνεχείς νίκες. Καθώς όμως όλο και περισσότερες Τουρκικές δυνάμεις αποβιβάζονταν στο νησί, τα αντίποινα έγιναν σκληρότερα και επιβάλλονταν πιο συχνά, ακόμα και σε άτομα που δε συμμετείχαν στις επαναστάσεις. Το ολοκαύτωμα στο Μονή του Αρκαδίου έγινε ένα τραγικό σύμβολο του Κρητικού αγώνα για ανεξαρτησία. Εκατοντάδες γυναικόπαιδα βρήκαν καταφύγιο στο Μοναστήρι αρνούμενοι να παραδοθούν στις Τουρκικές δυνάμεις και ανατίναξαν την πυριτιδαποθήκη, παίρνονταν μαζί τους στον τάφo πολλές εκατοντάδες Τούρκους στρατιώτες.Τελικά, μετά από χρόνια σκληρών αγώνων οι Μεγάλες Δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία και Ρωσία) αποφάσισαν ότι η Τουρκία

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

δεν μπορούσε πλέον να ελέγχει την Κρήτη και παρενέβησαν, έτσι ώστε οι Τουρκικές δυνάμεις εκδιώχτηκαν το 1898 και διακηρύχτηκε η ανεξαρτησία της Κρητικής Δημοκρατίας.

Ανεξαρτησία της Κρήτης και ένωση με την ΕλλάδαΤο 1898 σχηματίστηκε Κρητική κυβέρνηση στο νησί με ανώτατο κυβερνήτη τον Πρίγκιπα Γεώργιο, νεότερο γιο του βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιου. Ο στόχος όμως των περισσότερων Κρητικών παρέμεινε η ένωση με την Ελλάδα. Υπήρχαν αρκετές αντιδράσεις κάθε φορά που ο ανώτατος κυβερνήτης επέβαλλε περιορισμούς στις ανθρώπινες ελευθερίες ή άλλαζε τις μεθόδους διοίκησης.Αυτό το άσβηστο επαναστατικό πνεύμα οδήγησε στην “Επανάσταση του Θερίσου” το 1905. Αρχηγός της επανάστασης ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος είχε πολεμήσει στους τελευταίους αγώνες για την ανεξαρτησία και είχε διοριστεί Υπουργός Δικαιοσύνης από τον Πρίγκιπα Γεώργιο. Η επανάσταση δεν κράτησε πολύ, η υποστήριξη όμως στον Βενιζέλο ήταν τόσο ισχυρή ώστε ο Πρίγκιπας Γεώργιος αναγκάστηκε να υποβάλλει παραίτηση.Οι Μεγάλες Δυνάμεις απέσυραν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από την Κρήτη, ο ανώτατος διοικητής αποχώρησε και διενεργήθηκαν εκλογές από τις οποίες νικητής βγήκε ο Βενιζέλος. Όταν ο “Στρατιωτικός Σύνδεσμος” της Αθήνας ήρθε στην εξουσία ζητήθηκε από το Βενιζέλο να γίνει πρωθυπουργός της Ελλάδας.Η πολυπόθητη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκε το 1913, όταν με τη Συνθήκη του Λονδίνου, ο Σουλτάνος Μωχάμετ ΙΙ παραιτήθηκε των δικαιωμάτων του από το νησί. Το Δεκέμβριο η Ελληνική σημαία υψώθηκε στο Κάστρο του Φιρκά στα Χανιά, ενώπιον του Βενιζέλου και του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Η Κρήτη πλέον ήταν ένα με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Παγκόσμιος πόλεμος και κατάκτησηΗ επιθυμία των Κρητών για ανεξαρτησία και η πολεμική παράδοση ήρθαν ξανά στην επιφάνεια το 1940. Η Κρήτη πήρε μέρος στον πόλεμο για την απόκρουση των Ιταλικών Δυνάμεων του Μουσολίνι. Μετά την ταπεινωτική αποτυχία του Μουσολίνι, η Κρήτη έγινε στόχος για τις δυνάμεις του Χίτλερ. Τον Απρίλη του 1941 οι Γερμανοί επιτέθηκαν δυναμικά εναντίον της ηπειρωτικής Ελλάδας και γρήγορα κατατρόπωσαν τις Ελληνικές δυνάμεις και κυρίευσαν τη χώρα.Ενώ οι Κρητικές πολεμικές δυνάμεις απουσίαζαν από το νησί, οι Γερμανοί ξεκίνησαν την επίθεσή τους εναντίον της Κρήτης. Οι επίλεκτες γερμανικές αεροπορικές δυνάμεις έπεσαν με αλεξίπτωτα στις 2 Μαΐου 1941. Μόλις 30.000 φτωχά οπλισμένοι στρατιώτες του Βρετανικού συμμαχικού στρατού και 22.000

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Έλληνες στρατιώτες συμπαραστάθηκαν στον αγώνα των ντόπιων για την άμυνα του νησιού.Η Μάχη της Κρήτης διάρκεσε μόνο δέκα μέρες, αλλά προξένησε τεράστιες απώλειες και στις δύο πλευρές. Χωρίς να είναι βαριά οπλισμένοι οι Σύμμαχοι και οι ντόπιοι μαχητές απέκρουσαν επιτυχώς τη Γερμανική αεροπορική επίθεση. Όμως η κατάληψη από τους Γερμανούς του αεροδρομίου του Μάλεμε, κοντά στα Χανιά, ισχυροποίησε τη θέση τους στο νησί. Στις 30 Μαΐου η μάχη τελείωσε και οι συμμαχικές δυνάμεις αποχώρησαν από τα βουνά και επιβιβάστηκαν για την Αίγυπτο από τη Χώρα Σφακίων και άλλα νότια χωριά.Η Γερμανική κατοχή κράτησε περίπου τέσσερα χρόνια, και χαρακτηρίστηκε από την αντίσταση των ντόπιων (όπως τα χωριά Κάντανος και Κουστογέρακο στην δυτική Κρήτη και η περιοχή της Άρβης στην κεντρική Κρήτη). Επίλεκτοι στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων, κυρίως των Αγγλικών επιβιβάστηκαν στο νησί και οργάνωσαν κινήματα αντίστασης. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς κρύβονταν στα βουνά, τις σπηλιές και τα μοναστήρια, προστατευμένοι από τους ριψοκίνδυνους Κρητικούς. Μια σημαντική επιτυχία του αντιστασιακού κινήματος ήταν η απαγωγή του Γερμανού Γενικού Διοικητή Κράιπε, το 1944. Η ενέργεια αυτή ήταν απίστευτα τολμηρή και θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία για τη σχετικά άπειρη ομάδα που την ανέλαβε. Τα αντίποινα πάντως σε κάθε αντιστασιακή ενέργεια ήταν άμεσα και σκληρά.

Πρόσφατο παρελθόν και παρόνΜετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Κρήτη ξεκίνησε την προσπάθεια ανασυγκρότησης, σε μια εποχή που η υπόλοιπη Ελλάδα σπαρασσόταν από Εμφύλιο Πόλεμο. Εξαιτίας αυτής της περιόδου ειρήνης και του υπέροχου κλίματος της Κρήτης, το νησί σύντομα έγινε μία από τις πιο πλούσιες περιοχές της χώρας. Τα αγροτικά προϊόντα έγιναν ο βασικός τροφοδότης της οικονομίας του νησιού. Σήμερα ο τουρισμός σηματοδοτεί μια νέα εποχή οικονομικής άνθισης στο νησί. Τα τελευταία είκοσι χρόνια χτίζονται αρκετά ξενοδοχεία για να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν το τουριστικό κύμα, καθώς το ήπιο κλίμα και η ξεχωριστή ομορφιά του νησιού προσελκύουν πολυάριθμους επισκέπτες κάθε χρόνο απ’ όλη την Ευρώπη.http://www.crete.tournet.gr

Η Εκκλησία της ΚρήτηςΗ Εκκλησία της Κρήτης είναι Αποστολική. Πρώτοι κήρυκες του Χριστιανισμού στην νήσο ήταν οι Εβραιοκρήτες, που παραβρέθηκαν στο κήρυγμα του Πέτρου την ημέρα της

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Πεντηκοστής στα Ιεροσόλυμα, σύμφωνα με την αφήγηση των Πράξεων των Αποστόλων ( β΄, 11). Ο πρώτος όμως πυρήνας που οργανώθηκε περί το 64 μ.Χ. από τον Απόστολο Παύλο κατά την γ΄ αποστολική περιοδεία του. Ο Παύλος ανέθεσε το συστηματικό έργο του εκχριστιανισμού της νήσου στον μαθητή του Απόστολο Τίτο, πρώτο επίσκοπο της νήσου. Ο επεκτεινόμενος Χριστιανισμός συνάντησε και στην Κρήτη την ισχυρή αντίδραση της εθνικής θρησκείας. Κατά τον διωγμό του Δεκίου (249-251 μ.Χ.) η Κρήτη προσέφερε τους Δέκα καλλίνικους μάρτυρες, που είναι εφεξής και η μεγάλη δόξα της. Οι βυζαντινοί συγγραφείς, οσάκις αναφέρονται στην Κρήτη, δεν παραλείπουν να μνημονεύσουν και τους Δέκα Καλλίνικους μάρτυρες ως ύψιστο τίτλο τιμής για την νήσο. Με την επέκταση του Χριστιανισμού, οργανώθηκε και η Κρητική Εκκλησία με προκαθήμενο και επισκόπους, που αποτέλεσαν την τοπική σύνοδο. Ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κρήτης έφερε τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου και η Κρήτη ήταν μία από τις δώδεκα Αρχιεπισκοπές του Ιλλυρικού (όπως ονομαζόταν τότε η Βαλκανική Χερσόνησος). Από την άποψη των πρεσβειών κατείχε την ενδέκατη θέση ανάμεσα στις 64 αρχιεπισκοπές του Οικουμενικού Θρόνου της Κων/πόλεως.Αγνοούμε τους άμεσους διαδόχους του Τίτου κατά τους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού. Αναφέρεται ο Φίλιππος στα τέλη του 2ου αιώνα και αργότερα ο Κύριλλος και ο Ευμένιος, όλοι επίσκοποι Γορτύνης, που τιμώνται και ως άγιοι. Κατά την πρώτη βυζαντινή περίοδο ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κρήτης είχε έδρα τη Γόρτυνα, που ήταν και το διοικητικό κέντρο της νήσου ήδη από την εποχή της ρωμαιοκρατίας. Εδώ ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα, πιθανώς επί Ιουστινιανού, μεγαλοπρεπής ξυλόστεγη βασιλική προς τιμήν του πρώτου επισκόπου και πάτρωνα της κρητικής Εκκλησίας Αποστόλου Τίτου, και ο ναός αυτός εξελίχθηκε σε μέγα προσκύνημα, από τα μεγαλύτερα της χριστιανικής Ανατολής.Στον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης υπήγοντο οι τοπικές επισκοπές, των οποίων ο αριθμός κυμαινόταν κατά περιόδους από δώδεκα έως και είκοσι. Στις αρχές του 8ου αιώνα οι επισκοπές ήταν δώδεκα και η Κρήτη αποκαλείται «δωδεκάθρονος». Ως την εποχή αυτή η Αρχιεπισκοπή Κρήτης υπαγόταν διοικητικά στο θρόνο της Ρώμης, αλλά οι εικονομάχοι βυζαντινοί αυτοκράτορες την απέσπασαν και την προσάρτησαν στο θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως ( περί το 754 ), επειδή ο πάπας ακολουθούσε πολιτική εικονόφιλη. Την κρίσιμη περίοδο της εικονομαχίας κατείχε τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κρήτης ο Αγιος Ανδρέας ο Ιεροσολυμίτης, μια από τις μεγαλύτερες εκκλησιαστικές προσωπικότητες του Βυζαντίου, λαμπρός ρήτορας και υμνογράφος, ο οποίος ποίμανε την κρητική εκκλησία τριάντα περίπου χρόνια (712-740), επέδειξε σπάνια διοικητικά προσόντα και δημιούργησε στενούς δεσμούς αγάπης με

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

το ποίμνιό του. Λίγο αργότερα ποίμανε την εκκλησία της Κρήτης ένας άλλος λόγιος ιεράρχης, ο Ηλίας. Έλαβε μέρος στην Ζ\\\\\\\' Οικουμενική Σύνοδο (787), μαζί με όλους τους τότε επισκόπους της Κρήτης. Τα ονόματά τους σώζονται στα Πρακτικά της συνόδου αυτής: Λάμπης Επιφάνιος, Ηρακλειουπόλεως (Ηρακλείου) Θεόδωρος, Κνωσού Αναστάσιος, Κυδωνίας Μελίτων, Κισσάμου Λέων, Σουρβίτων Θεόδωρος, Φοίνικος Λέων, Αρκαδίας Ιωάννης, Ελευθέρνης Επιφάνιος, Καντάνου Φωτεινός, Χερρονήσου Σισίνιος.Η περίοδος της Αραβοκρατίας (περίπου 824-961 μ.Χ.) αποτελεί τομή στην πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία της Κρήτης. Οι Άραβες ίδρυσαν εδώ ένα ιδιότυπο εμιράτο, με κέντρο το Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο. Η Κρήτη αποκόπηκε για 135 περίπου χρόνια από τον κορμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας και από την Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως και βυθίστηκε σε πλήρες σκότος. Οι γνώσεις μας για τα πολιτικά και εκκλησιαστικά πράγματα της νήσου κατά την περίοδο εκείνη είναι πενιχρότατες. Κατά την περίοδο αυτή γνωρίζουμε ορισμένα ονόματα μητροπολιτών της Κρήτης, που ζούσαν εκτός της νήσου ως «υπερόριοι». Ασφαλώς το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξακολουθούσε να χειροτονεί προκαθημένους της Εκκλησίας Κρήτης, ως τιτουλάριους, εκτός της νήσου.Μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά το961 αρχίζει η λεγόμενη δεύτερη περίοδο στην Κρήτη (961-1204). Πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο τώρα είναι ο Χάνδακας, που γίνεται έτσι και έδρα του προκαθημένου της Εκκλησίας Κρήτης. Κατά την επικρατούσα τότε εκκλησιαστική τάξη στο κλίμα του Οικουμενικού Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως, η Εκκλησία Κρήτης είναι μητρόπολη και ο προκαθήμενος έχει τον τίτλο του μητροπολίτη, με υποκείμενου δώδεκα επισκόπους. Στον Χάνδακα ιδρύθηκε περικαλλής μητροπολιτικός ναός και πάλι προς τιμή του Αποστόλου Τίτου, προστάτη της Κρητικής Εκκλησίας, πιθανότατα στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα ο ομώνυμος ναός. Από τους γνωστούς μητροπολίτες της περιόδου αυτής αναφέρουμε τον Ηλία, λαμπρό λόγιο (αρχές του 11ου αιώνα), τον Ιωάννη (περίπου 1166-1172) και τον Νικόλαο. Ο τελευταίος αυτός κατέφυγε στη Νίκαια της Βιθυνίας, λίγο μετά το 1204, όταν η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Βενετούς. Μαζί του έφυγαν οι επίσκοποι Πέτρας Γρηγόριος και Αρκαδίας Ιωάννης, ενώ στην Κρήτη παρέμειναν ο επίσκοπος Κνωσού Παύλος και οι επίσκοποι Χερσονήσου και Αγρίου, των οποίων όμως αγνοούμε τα ονόματα.Κατά την μακρότατη περίοδο της βενετοκρατίας (1204-1669) η εκκλησιαστική κατάσταση στην Κρήτη μεταβάλλεται ριζικά. Οι Βενετοί απομάκρυναν τους Ορθόδοξους αρχιερείς της νήσου, ονόμασαν Εκκλησία Κρήτης Αρχιεπισκοπή, κατά τα λατινικά πρότυπα, και εγκατέστησαν λατίνο αρχιεπίσκοπο και λατίνους επισκόπους, σε μία φανερή προσπάθεια να εκλατινίσουν τον

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ορθόδοξο κρητικό λαό, ο οποίος εντούτοις παρέμενε φανατικά προσηλωμένος στο δόγμα των πατέρων του. Και είναι αξιοθαύμαστο γεγονός ότι η Ορθοδοξία στην Κρήτη αντιστάθηκε στις καταθλιπτικές πιέσεις της λατινικής Εκκλησίας, και μάλιστα χωρίς επισκόπους. Την ορθοδοξία στην Κρήτη στήριξαν τους κρίσιμους εκείνους καιρούς τα πολυάριθμα ορθόδοξα μοναστήρια, δραστήριοι ηγούμενοι και λόγιοι μοναχοί, και ο απλός κλήρος των χωριών και των αστικών κέντρων. Τα μοναστήρια ήταν οι μεγάλες και ισχυρές εστίες της βυζαντινής παράδοσης και της ορθοδοξίας στη βενετοκρατούμενη Κρήτη. Η μοναστική ορθοδοξία της Κρήτης ύψωσε αρραγές τείχος ανάμεσα στους κυρίαρχους Βενετούς και στο βασανιζόμενο λαό και διαφύλαξε έτσι όχι μόνο τη θρησκευτική, αλλά και την εθνική ενότητα της νήσου σε καιρούς εξαιρετικά σκληρούς. Οι πρωτοπαπάδες, που είχαν την έδρα τους στις πόλεις της νήσου και στα μεγάλα κέντρα της υπαίθρου, ήταν άνθρωποι του καθεστώτος, ουνίτες κατά το δόγμα, μισθοδοτούμενοι από το κράτος, με όχι πάντοτε ακμαία εθνική και θρησκευτική συνείδηση.Οι Βενετοί απαγόρευαν αυστηρά ακόμα και την παρουσία ορθόδοξων επισκόπων στην Κρήτη, και το Οικουμενικό Πατριαρχείο φρόντιζε να διατηρεί τον τίτλο του ορθόδοξου προκαθημένου της Κρητικής Εκκλησίας, ως «υπερορίου», δηλαδή έξω από τα φυσικά όρια της εκκλησιαστικής του δικαιοδοσίας. Έτσι εξέλεγε μητροπολίτες Κρήτης ή απένεμε τον τίτλο του «προέδρου Κρήτης» σε ιεράρχες εκτός της νήσου, συνήθως κρητικής καταγωγής. Οι διαπρεπείς ιεράρχες και λόγιοί Νικηφόρος Μοσχόπουλος (περίπου 1285-1322) και Ανθιμος μητροπολίτης Αθηνών (+ 1371), Κρητικοί και οι δύο, έφεραν και τον τίτλο του «προέδρου» της Κρητική Εκκλησίας.Η σημαντικότερη παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κρήτη κατά την περίοδο της βενετοκρατίας, ήταν η αποστολή ενός δραστήριου θεολόγου και κήρυκα του Ευαγγελίου, του Ιωσήφ Βρυεννίου. Ο Βρυέννιος, που παρέμεινε στην Κρήτη μία περίπου εικοσαετία (1381-1401), στήριξε την ορθοδοξία στη νήσο και αντιμετώπισε επιτυχώς τους φιλοδυτικούς θεολόγους της εποχής, όπως τον Μάξιμο Χρυσοβέργη και τον Δημήτριο Κυδώνη.Η τουρκοκρατία (1645-1898) μετέβαλε, ανάμεσα στα άλλα, και τη θρησκευτική κατάσταση στην Κρήτη. Μία από τις πρώτες πολιτικές πράξεις της τουρκικής διοίκησης ήταν και η αποκατάσταση της ορθόδοξης ιεραρχίας στην κρητική Εκκλησία. Με εισήγηση πιθανώς του μεγάλου διερμηνέα Παναγιώτη Νικουσίου, που παρακολουθούσε την τουρκική εκστρατεία στην Κρήτη, χειροτονήθηκε ήδη από το 1647 μητροπολίτης Κρήτης ο Νεόφυτος Πατελλάρος, αδελφός της ιστορικής μονής Αρκαδίου, και συγγενής του τότε Οικουμενικού Πατριάρχου Αθανασίου Γ΄ του Πατελλάρου. Η παραχώρηση αυτή, που ήταν βέβαια σύμφωνη

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

με την πάγια πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποσκοπούσε συν τοις άλλοις και στον ψυχολογικό επηρεασμό των ορθοδόξων Κρητών, που θα έβλεπαν τώρα, για πρώτη φορά έπειτα από την μακρόχρονη περίοδο της βενετικής κυριαρχίας, ορθόδοξους ιεράρχες στη νήσο. Η αρχαιότερη πληροφορία για την ύπαρξη επισκόπων στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη βρίσκεται σε χειρόγραφο του 1659, δηλαδή δέκα χρόνια πριν από την άλωση του Χάνδακα (1669). Στον μητροπολίτη Κρήτης υπήγοντο τότε δώδεκα επισκοπές, που διατηρούσαν μάλιστα τα ιστορικά ονόματα: Γορτύνης Κνωσού, Αρκαδίας, Χερρονήσου, Αυλοποτάμου, Αγρίου (=Ρεθύμνης), Λάμπης, Κυδωνίας, Ιεράς, Πέτρας, Σητείας και Κισσάμου. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας ο αριθμός αυτός των επισκόπων κυμαίνεται από 10-12 και είναι ενδιαφέρον ότι λίγο πριν από το 1821 αναφέρεται και βοηθός του μητροπολίτη Κρήτης, που έχει τον τίτλο Διοπόλεως.Μετά το 1700 ο μητροπολίτης Κρήτης τιτλοφορείται «Κρήτης και πάσης Ευρώπης». Είναι ο επίσημος τίτλος που φέρει και σήμερα. Στην επισκοπική του περιφέρεια είχε την αρχαία επισκοπή Γορτύνης, καθώς και την μακρινή επαρχία Σφακίων, που λόγω της μεγάλης αποστάσεως, έμενε ουσιαστικά αποίμαντη. Εκτός από τα διοικητικά προβλήματα, που αντιμετώπιζε ο μητροπολίτης Κρήτης κατά τους σκοτεινούς χρόνους της τουρκοκρατίας, μείζον πρόβλημα ήταν και η έλλειψη μητροπολιτικού ναού. Μετά την άλωση του Χάνδακα οι Τούρκοι αναγνώρισαν και παραχώρησαν στους Χριστιανούς του Χάνδακα μια μόνο εκκλησία, τον Αγιο Ματθαίο, που ήταν μετόχι της μεγάλης Μονής του Σινά. Οι σχέσεις των Σιναϊτών με τον Μητροπολίτη δεν ήταν καλές. Οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την οικοδομή ναού και ο μητροπολίτης αναγκαζόταν να περιπλανάται και να εγκαταβιώνει συχνά σε πλησιόχωρα μοναστήρια. Με σκληρούς αγώνες κατόρθωσε ο δραστήριος μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Λετίτζης (καταγόμενος από το Βενεράτο Τεμένους) να αποσπάσει την άδεια και να ανεγείρει το μικρό ναό του Αγίου Μηνά (περί το 1735) και να τον καθιερώσει ως μητροπολιτικό ναό. Ο ναός αυτός, που εγκαινιάστηκε στις 10 Νοεμβρίου 1735, αλλά αναγνωρίστηκε επίσημα με ιερονομική πράξη ως μητροπολιτικός στις 19 Ιουνίου 1742, συνδέθηκε με την ιστορία και τη ζωή του τουρκοκρατούμενου Χάνδακα. Έγινε το κέντρο και η εστία της μικρής και φοβισμένης χριστιανικής κοινότητας του Ηρακλείου και ο Αγιος Μηνάς κατέστη το σύμβολο της υπερφυσικής προστασίας της πόλης. Ο ναός κοσμήθηκε με πολύτιμες εικόνες και αφιερώματα και είναι σήμερα ένα αληθινό μουσείο εκκλησιαστικής τέχνης, το σέμνωμα της ιστορικής πόλης του Ηρακλείου. Το 1800 ο μητροπολίτης Γεράσιμος Παρδάλης έφερε από τη μονή Βροντησίου έξι μεγάλες εικόνες του περιώνυμου ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού και διακόσμησε το ναό.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κατά τους σκληρούς εκείνους χρόνους το Οικουμενικό Πατριαρχείο βοηθούσε με διάφορους τρόπους την Εκκλησία Κρήτης. Το πιο σημαντικό είναι ότι, εκμεταλλευόμενο τα αναγνωρισμένα προνόμιά του, έσπευσε να θέσει υπό την προστασία του τα μεγάλα μοναστήρια της Κρήτης, ανακηρύσσοντάς τα σταυροπηγιακά. Ασφαλώς για το λόγο αυτό, της πρόνοιας δηλαδή για τη σωτηρία τους ο πρώτος μητροπολίτης της περιόδου της τουρκοκρατίας, ο Νεόφυτος Πατελλάρος, παραχώρησε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ήδη από το 1654 μερικά πλούσια και μεγάλα κρητικά μοναστήρια, όπως του Αρκαδίου, του Αρσανίου, της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων, της Θεοτόκου του Γδερνέττου, της Χρυσοπηγής των Χανίων, της Ιερουσαλήμ Μαλεβυζίου κλπ.Κατά τη μεγάλη επανάσταση του 1821 η Εκκλησία Κρήτης αποκεφαλίστηκε. Στη μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου της 24 Ιουνίου 1821, που έμεινε στη μνήμη του λαού ως «ο μεγάλος αρπεντές», οι εξαγριωμένοι Τούρκοι κατέσφαξαν τον μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη και πέντε επισκόπους: τον Κνωσού Νεόφυτο, τον Χερρονήσου Ιωακείμ, τον Λάμπης Ιερόθεο, τον Σητείας Ζαχαρία και τον τιτουλάριο επίσκοπο Διοπόλεως Καλλίνικο. Για δύο και περισσότερα χρόνια η Εκκλησία Κρήτης έμεινε και πάλι ακέφαλη. Το 1823 με άδεια του σουλτάνου Μαχμούτ Δ΄, το Πατριαρχείο χειροτόνησε μητροπολίτη Κρήτης τον Καλλίνικο τον εξ Αγχιάλου (1823-1830) και προσάρτησε στη μητρόπολη την επισκοπή Κνωσού, που έτσι καταργήθηκε.Επί του μητροπολίτη Κρήτης Μελετίου Α΄ Νικολετάκη (1830-1834) οι επισκοπές της Κρήτης συγχωνεύτηκαν σε 5, λόγω της μεγάλης ελάττωσης του πληθυσμού. Με τη μητρόπολη συγχωνεύτηκαν οι πρώην επισκοπές Κνωσού, Λάμπης και Χερρονήσου. Το 1862 οι επισκοπές της Κρήτης ανασυστήθηκαν, εκτός από την Κνωσού, που οριστικά καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στην μητρόπολη. Ο δραστήριος μητροπολίτης Κρήτης Διονύσιος Χαριτωνίδης, ο κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Ε\\\\\\\', θεμελίωσε το νέο μεγάλο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά. Ο τελευταίος μητροπολίτης της περιόδου της τουρκοκρατίας στην Κρήτη ήταν ο Τιμόθεος Καστρινογιαννάκης (1870-1898). Επί της αρχιερατείας του αποπερατώθηκε και εγκαινιάστηκε ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Μηνά (εγκαίνια 18 Απριλίου 1895).Η κατάσταση της Εκκλησίας Κρήτης ρυθμίστηκε με τον καταστατικό Νόμο 276 / 1900 της Κρητικής Πολιτείας. Με τον νόμο αυτόν καταργήθηκε οριστικά και η επισκοπή Χερσονήσου, η οποία επίσης προσαρτήθηκε στη μητρόπολη Κρήτης. Παγιώθηκε έτσι μία κατάσταση, που ισχύει με ελάχιστες τροποποιήσεις ως σήμερα, σύμφωνα με τον καταστατικό νόμο 4149 / 1961 . Ο προκαθήμενος της Κρητικής Εκκλησίας εκλέγεται από το

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως και η ενθρόνισή του γίνεται με διάταγμα της Ελληνικής Πολιτείας.Το 1962, με την πράξη 812 του Οικουμενικού Πατριαρχείου όλοι οι επίσκοποι Κρήτης έλαβαν τον τίτλο του μητροπολίτη, ενώ αργότερα, με την πράξη 283 της 28 Φεβρουαρίου 1967, η μητρόπολη Κρήτης ανακηρύχθηκε σε Αρχιεπισκοπή και ο μητροπολίτης Κρήτης σε Αρχιεπίσκοπο.Σύντομη Ιστορική Επισκόπηση Θεοχάρη ΔετοράκηΚαθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης

Ρέθυμνο

http://www.teicrete.gr

Το Ρέθυμνο είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού (περιφερειακής ενότητας) της Κρήτης και έδρα του μητροπολιτικού ομώνυμου Δήμου της περιφέρειας Κρήτης (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του Δήμου Ρεθύμνης. Εμφανίζει μεγάλη τουριστική κίνηση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ οι 2.500 και πλέον ενεργοί φοιτητές καθιστούν την πόλη ιδιαίτερα ζωντανή κατά την υπόλοιπη περίοδο του χρόνου. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται σε 28.987 κατοίκους (απογραφή 2001). Είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης μετά το Ηράκλειο και τα Χανιά.Η σημερινή πόλη είναι χτισμένη στην ίδια θέση με την αρχαία Ρίθυμνα ή Ρήθυμνα ή Ριθυμνία. Μαρτυρίες για την ύπαρξη της πόλης υπάρχουν από τον 5ο-4ο αι. π.Χ. και είναι κυρίως τα αργυρά και χάλκινα νομίσματα, τα οποία έφεραν στη μια όψη την κεφαλή του Απόλλωνα ή της Αθηνάς, και στην άλλη τρίαινα ή δύο δελφίνια ή αίγα. Από την κοπή των νομισμάτων αυτών φαίνεται ότι η πόλη ήταν ανεπτυγμένη με αξιόλογο εμπόριο. Ίσως να είχε

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

αναπτύξει σχέσεις με τους Πτολεμαίους, οι οποίοι την είχαν μετονομάσει σε Αρσινόη. Είναι περιορισμένες οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας για τη βυζαντινή περίοδο. Αξιόλογες μαρτυρίες δεν υπάρχουν μέχρι το 1204, οπότε οι Ενετοί αγόρασαν από τους Φράγκους κατακτητές του Βυζαντίου ολόκληρη την Κρήτη έναντι 10.000 αργυρών μάρκων. Τότε αρχίζει η περίοδος της Ενετοκρατίας, η οποία φτάνει μέχρι το 1669. Οι Ενετοί αρχικά εξεδίωξαν τους Γενουάτες του Ενρίκο Πεσκατόρε και εγκαταστάθηκαν στο νησί. Δεν έδωσαν εντούτοις ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξή του. Τους ενδιέφεραν περισσότερο οι κτήσεις τους στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα Επτάνησα.Το 1538 ο Χαϊρεντίν (Khair ad Din) Μπαρμπαρόσα (Κοκκινογένης) ναύαρχος του Οθωμανικού στόλου και κουρσάρος των ακτών της Αλγερίας (Μπαρμπαριάς), επιτέθηκε στο νησί. Οι Ενετοί αποφάσισαν να κατασκευάσουν ορισμένα οχυρωματικά έργα. Περιέβαλαν την πόλη με τείχος μήκους 1400 μ. (σήμερα ολοσχερώς κατεστραμμένο), αφήνοντας όμως την από θαλάσσης πλευρά εκτεθειμένη. Ήταν εύκολο έτσι για τον πειρατή Ολουτζ Αλή να την κατακτήσει, το 1562. Οι Ενετοί, διαπιστώνοντας το σφάλμα τους, αφού τον εξεδίωξαν, κατασκεύσαν το περίφημο κάστρο της Φορτέτζας, σωζόμενο σήμερα. Η Φορτέτζα αποτελεί το έμβλημα του Ρεθύμνου.Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Χανιά Κρήτης

http://travel.in2life.gr/article_travel.aspx?mid=170151

Βρίσκεται 60 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και 145 από το Ηράκλειο. Καταλαμβάνει έκταση περίπου 11 τετραγωνικών χιλιομέτρων και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει πληθυσμό 55.838 κατοίκων. Υπήρξε σημαντική μινωϊκή πόλη και έχει ταυτισθεί με την αρχαία Κυδωνία αφού ιστορικά και βάσει αρχαιολογικών έρευνών αποδεικνύεται ότι είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια της. Η αρχαία κυδωνία ήταν μιας αξιόλογη αρχαία

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

πόλη, χτίσθηκε κατά τους προϊστορικούς χρόνους από τον Κύδωνα, γιο - σύμφωνα με τους αρχαίους Κρήτες - του Ερμή - κατ' άλλους του Απόλλωνα - και της νύμφης Ακακαλίδας, κόρης του Μίνωα. Αναφέρεται από τον Όμηρο ως μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης, ενώ οι Κύδωνες θεωρούνται ως προελληνικό φύλο. Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν την Κυδωνία "μητέρα των άλλων κρητικών πόλεων".

Ιστορια της πολης των Χανίων

Η Πόλη των Χανίων είναι κτισμένη σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες πάνω στα ερείπια της αρχαίας Κυδωνίας, την οποία κατά την μυθολογία ίδρυσε ο Κύδων και αναφέρεται από τον Όμηρο ως μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης, ενώ οι Κύδωνες θεωρούνται ως προελληνικό φύλο. Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν την Κυδωνία "μητέρα των άλλων κρητικών πόλεων". Πολλές είναι οι εκδοχές όσον αφορά την ετυμολογία του τοπωνυμίου της πόλης. Κατά την μυθολογία ιδρυτής της είναι ο Κύδων υιός του Μίνωα και της νύμφης Ακακκαλίδος. Πιθανόν επίσης από παραφθορά του ονόματος Χθονία που ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα της Κρήτης, να προέρχονται τα Χανιά. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή προέρχεται από το Αραβικό Χάνι ή τέλος από την αλχανία κώμη (προάστιο ή συνοικία της Κυδωνίας).http://www.xania.net/photos.html?gid=4

Τυμπάκι ΗρακλείουΤο Τυμπάκι είναι κωμόπολη στην επαρχία Πυργιωτίσσης, στη δυτική άκρη της πεδιάδας της Μεσσαράς. Αποτελεί έδρα του ομώνυμο Δήμου και Δημοτικό διαμέρισμα με το ίδιο όνομα στο νομό Ηρακλείου, με 5.007 κατοίκους το 2001. Η απόστασή του από το Ηράκλειοείναι 65,5 χλμ. Κύριες ασχολίες είναι η ελαιοκομία και η καλλιέργεια οπωροκηπευτικών και ανθέων. Πολιούχος ναός είναι ο Αγιος Τίτος, ενώ υπάρχει και ναός του Αγίου Πνεύματος. Στις 25 Αυγούστου ο οικισμός πανηγυρίζει, ενώ την 1η Σεπτεμβρίου εορτάζεται η γεωργική Πρωτοχρονιά, με ομαδική έξοδο των κατοίκων στα περιβόλια που διημερεύουν. Στο Τυμπάκι βρίσκεται και ο οικισμός του Κόκκινου Πύργου. Στο Δήμο Τυμπακίου ανήκουν οι αρχαιολογικοί χώροι της Φαιστού και της Αγίας Τριάδας.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ιεράπετρα

http://ierapetracityblog.blogspot.gr/

Η Ιεράπετρα είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης. Είναι επίσης η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του νομού Λασιθίου και η νοτιότερη της Ελλάδας και της Ευρώπης. Βρίσκεται 100 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο, 242 χιλιόμετρα από τα Χανιά και 36 χιλιόμετρα νότια από τον Αγιο Νικόλαο.Την τελευταία δεκαετία η Ιεράπετρα αποτελεί έναν από τους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Κρήτης και πόλο έλξης Ελλήνων, Ρώσων, Ιταλών και Γερμανών τουριστών, εξαιτίας των βραβευμένων παραλιών της (2ο Ευρωπαικό βραβείο παραλιών). Η έντονη νυχτερινή ζωή ξεκινάει από τα ρακάδικα της παραλίας και τελειώνει στα μπαρ στα στενά δρομάκια της πόλης. Τους καλοκαιρινούς μήνες, πραγματοποιούνται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις "Κύρβεια", με πληθώρα συναυλιών και παραστάσεις θεάτρου.Σήμερα η πόλη είναι το μοναδικό αστικό κέντρο στη νότια Κρήτη.Αποτελεί σπουδαίο εμπορικό κέντρο εξαγωγής αγροτικών προϊόντων προς την Ευρώπη και είναι το κύριο οικονομικό κέντρο του νομού ΛασιθίουΣτην περιοχή της ανήκουν μερικά από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της ανατολικής Μεσογείου, όπως η νήσος Χρυσή, το δάσος του Σελακάνου που είναι το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο στην Κρήτη, και τα όρη της Θρυπτής. Ο τουριστικός οικισμός του Μακρύ Γιαλούβρίσκεται 24 χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη. Με το ΦΕΚ A 239 - 07.11.2011 οι Τοπικές Κοινότητες Πεύκων, Χρυσοπηγής, Λιθινών και Περβολακίων αποχώρησαν από το Δ. Ιεράπετρας και εντάχθηκαν στον όμορο Δ. Σητείας.Η οικονομία της στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή πρώιμων κηπευτικών σε θερμοκήπια και δευτερευόντως στον τουρισμό. Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτη το μοναδικό

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

νοσοκομείο της πόλης, που εξυπηρετεί 40.000 και πλέον άτομα προχωράει για συγχώνευση, προκαλώντας τις αντιδράσεις του πληθυσμού. Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Μύθοι

Η Κρήτη στην αρχαιότητα

ΜυθολογίαΕίναι γνωστή η σχέση της Ελλάδας με την μυθολογία. Έτσι και η Κρήτη έχει μια ιδιαίτερη σχέση αφού σύμφωνα με τον μύθο είναι ο τόπος που γεννήθηκε ο Δίας. Ο βασιλιάς ουρανού και γης Κρόνος φοβούμενος ότι θα χάσει τον θρόνο, κατάπινε τα παιδιά του. Γι’ αυτό τον λόγο η γυναίκα του Ρέα κατέφυγε στην Κρήτη και συγκεκριμένα στο Δικταίο Άνδρο για να γεννήσει το παιδί της κρυφά και στην συνέχεια έκρυψε το παιδί στο Ιδαίο Ανδρο. Έτσι γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας που ονομάστηκε Κρηταγενής Δίας, όπου στην συνέχεια πήρε τον θρόνο από τον πατέρα του και έγινε ο βασιλιάς των θεών.Κάποια από τα ονόματα της Κρήτης κατά την μυθολογία είναι : Αερία, για το εύκρατο κλίμα της. Δολιχή, από το στενόμακρο σχήμα της. Ιδαίο, από το όνομα της νύμφης Ιδαίας ή από το όνομα του Ψηλορείτη Ίδη. Κουρήτης, ως χώρα των Κουρητών. Μακαρόνησος, ως χώρα ευτυχισμένων ανθρώπων. Τελχινία, από τους δαίμονες της μεταλλουργίας Τελχίνες αφού οι κάτοικοι ήταν

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

άριστοι στην τέχνη του μετάλλου. Το όνομα Κρήτη οφείλεται στην νύμφη Κρήτη ή στον γιο του Δία και πανάρχαιο βασιλιά του νησιού Κρήτα, από τον Όμηρο.Ένα άλλο στοιχείο της μυθολογίας που μπλέκεται με την πραγματικότητα είναι ο Μίνωας, όπου σύμφωνα με την μυθολογία είναι γιος του Δία. Ο Δίας ερωτεύθηκε την κόρη του βασιλιά Φοινίκης Αγήνορα, Ευρώπη. Για να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύρο και με την γοητεία του σαγήνεψε την Ευρώπη που έκατσε πάνω του. Τότε ο Δίας την απήγαγε και την πήγε στην Κρήτη όπου έκανε τον γάμο κάτω από ένα πλάτανο στην Γόρτυνα. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκαν οι Μίνωας, Ραδάμανθυς και Σαρπηδόνας. Ο Μίνωας έγινε βασιλιάς την Κνωσού όπου κάθε εννιά χρόνια μιλούσε με τον πατέρα του Δία για νέους νόμους. Από αυτό το σημείο και έπειτα ο μύθος μπλέκεται με τα ιστορικά στοιχεία. Ο βασιλιάς Μίνωας ζούσε στο ανάκτορο της Κνωσού και ήταν άρχοντας όλης της Κρήτης. Ήταν ακόμα διοικητής, αρχηγός στρατού, δικαστής και αρχιερέας. Πολλοί βασιλιάδες του νησιού είχαν το όνομά του όπου σήμαινε τίτλο όπως οι Φαραώ στην Αίγυπτο. Ο γιος του Ανδρόγεως δολοφονήθηκε στην Αθήνα και έτσι ύστερα από πολιορκία ο Μίνωας επέβαλε στους Αθηναίους κεφαλικό φόρο. Έπρεπε δηλαδή η Αθήνα να στέλνει εφτά νέες και εφτά νέους για τον Μινώταυρο. Ο Μινώταυρος ήταν ένα τέρας που ήταν μισός άνθρωπος και μισός ταύρος, ενώ ζούσε μέσα σε έναν λαβύρινθο. Η πραγματικότητα είναι ότι πολλοί νέοι αθλητές σκοτώνονταν κατά την διάρκεια ενός αγωνίσματος με ταύρους που γινόταν στην Κνωσό. Ο λαβύρινθος ήταν το παλάτι της Κνωσού που η αναπτυγμένη αρχιτεκτονική το είχε κάνει τόσο πολύπλοκο που έμοιαζε με λαβύρινθο. Ο θάνατος του Μινώταυρου προήλθε από τον Θησέα, γιο του βασιλιά της Αθήνας Αιγέα. Η κόρη του Μίνωα Αριάδνη ερωτεύτηκε τον Θησέα και προμηθεύοντάς τον με ένα σπάγκο (μίτος της Αριάδνης) τον βοήθησε να θανατώσει τον Μινώταυρο και να μπορέσει να βγει από τον λαβύρινθο.Ο Δαίδαλος ήταν αυτός που κατασκεύασε τα ανάκτορα και ο Μίνωας τον φυλάκισε για να μην μπορεί να κατασκευάσει άλλο τέτοιο αριστούργημα. Ο πολυμήχανος και εφευρέτης Δαίδαλος κατασκεύασε από κερί φτερά και μαζί με τον γιο του Ίκαρο κατάφεραν να πετάξουν και να φύγουν από το νησί. Ο Ίκαρος όμως από την χαρά του που πέταγε πήγε πολύ ψηλά και κοντά στον ήλιο όπου η ζέστη έλιωσε τα φτερά του και έπεσε. Στην συνέχεια ο Δαίδαλος κατέφυγε στην Σικελία κοντά στον βασιλιά του Καμικίου Κώκαλο. Ο Μίνωας άρχισε να ψάχνει τον Δαίδαλο και όταν έφτασε στην Σικελία ζήτησε από τον βασιλιά Κώκαλο να του βρει έναν τεχνίτη που να μπορεί να περάσει μια κλωστή από ένα κοχύλι που κρατούσε. Ο βασιλιάς Κώκαλος έδωσε το κοχύλι στον

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Δαίδαλο όπου πέρασε την κλωστή. Ο Μίνωας κατάλαβε όμως ότι μόνο ο Δαίδαλος ήταν ικανός για κάτι τέτοιο και ζήτησε να του παραδοθεί αμέσως. Ο Κώκαλος υποσχέθηκε ότι θα του παραδώσει τον Δαίδαλο, όμως ο βασιλιάς δολοφόνησε τον Μίνωα προσφέροντάς του ένα μπάνιο όπου το νερό ήταν καυτό.

Αριάδνη & Θησέας

http://pomegranate4711.blogspot.gr/2013/01/blog-post_4824.html

Ο Μινώταυρος τρεφόταν με ανθρώπινο αίμα και ο βασιλιάς Μίνωας είχε υποχρεώσει την πόλη της Αθήνας, θεωρώντας την υπεύθυνη για το θάνατο του γιου του Ανδρόγεου, να προσφέρει νέα αγόρια και κορίτσια ως βορά του υπερφυσικού τέρατος. Ανάμεσά τους ήταν και ο Θησέας, γιος του βασιλιά Αιγέα, που είχε σαν αποστολή την εξόντωση του Μινώταυρου και τη λύτρωση της πατρίδας του από αυτόν το βαρύ φόρο αίματος. Στο δύσκολο αυτό του έργο βρήκε πιστό σύμμαχο την κόρη του Μίνωα Αριάδνη που τον αγάπησε και προσφέρθηκε να τον βοηθήσει, με αντάλλαγμα να την παντρευτεί και να τη πάρει μαζί του στην πατρίδα του. Έτσι πραγματοποίησε με επιτυχία την αποστολή του, πάλεψε και σκότωσε το Μινώταυρο και κατάφερε να βγει από το Λαβύρινθο τυλίγοντας το "Μίτο της Αριάδνης", ένα κουβάρι με κλωστή που είχε ήδη ξετυλίξει κατά την είσοδό του. Σύμφωνα όμως με το μύθο, ο Θησέας, αφού ενώθηκε με την Αριάδνη, στο νησάκι Δία, και έκανε μαζί της δύο παιδιά, τον Στάφυλο και τον Οινοπίωνα, ή τον Δημοφόντα και τον Ακάμα, την εγκατέλειψε. Η μυθολογία λέει ότι την άφησε γιατί αγαπούσε την Αίγλη, ή γιατί του το υπέδειξε η θεά Αθηνά ή ο θεός Διόνυσος που αγάπησε την Αριάδνη και ήθελε να ενωθεί μαζί της. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η Αριάδνη ήταν η ενσάρκωση της θεάς της βλάστησης που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο. Η επιστροφή του Θησέα είχε άσχημο τέλος, καθώς ο νεαρός ήρωας, μέσα στον ενθουσιασμό του, ξέχασε να ξεκρεμάσει το πένθιμο πανί από το καράβι του όπως είχε υποσχεθεί φεύγοντας στον πατέρα του Αιγέα. Ο τελευταίος, πιστεύοντας ότι ο Μινώταυρος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

νίκησε και σκότωσε τον Θησέα αυτοκτόνησε πέφτοντας στο πέλαγος που από τότε ονομάστηκε Αιγαίο.

Γέννηση του Δια

http://digitalschool.minedu.gov.gr

Σύμφωνα με τη μυθολογία, στην Κρήτη γεννήθηκε ο Δίας, ο αρχηγός των θεών. Ο πατέρας του Κρόνος, προσπαθώντας να αποτρέψει την πραγματοποίηση της πρόβλεψης των γονιών του, ότι κάποιο από τα παιδιά του θα του έπαιρνε την εξουσία του ουρανού, τα σκότωνε ένα-ένα τρώγοντάς τα. Η γυναίκα του Ρέα, τρομοκρατημένη και κυνηγημένη από την οργή του, με τη βοήθεια της Γης και του Ουρανού, κατέφυγε σε μια σπηλιά στο "Αιγαίον όρος" της Κρήτης για να γεννήσει εκεί ήσυχη το τελευταίο της παιδί. Ο Κρόνος εξαπατήθηκε με μια πέτρα τυλιγμένη στα σπάργανα και το έντονο τραγούδι και χορό των δαιμόνων Κουρητών, που σκέπασαν το κλάμα του νεογέννητου. Ο Δίας ανατράφηκε με τη φροντίδα των Νυμφών και το γάλα της κατσίκας Αμάλθειας, που αργότερα έγινε αστέρι, και το δέρμα της, ασπίδα για την προστασία του θεού. Όταν μεγάλωσε κατάφερε να νικήσει τον πατέρα του Κρόνο και να του πάρει την εξουσία του ουρανού, ενώ την πέτρα που ο Κρόνος είχε καταπιεί νομίζοντας ότι ήταν το τελευταίο του παιδί, την έστησε στους Δελφούς για να θυμίζει σε θνητούς και θεούς τη δοξασμένη δύναμή του.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Δαίδαλος & Ίκαρος

http://12dim-volou.mag.sch.gr/daidalos%20kai%20%20ikaros.htm

Στη περίοδο ακμής του Μινωικού Πολιτισμού επισκέφθηκε τη Κρήτη ο Δαίδαλος, ένας από τους μεγαλύτερους τεχνίτες και εφευρέτες της εποχής. Σ' αυτόν αποδόθηκε η κατασκευή του λαβύρινθου, με τους πολυάριθμoυς διαδρόμους και δωμάτια, απ' όπου η έξοδος ήταν αδύνατη. Επίσης, αυτός πιστεύεται ότι έφτιαξε το ξύλινο ομοίωμα αγελάδας με το οποίο η Πασιφάη, γυναίκα του Μίνωα, ενώθηκε με τον μυθικό ταύρο και γέννησε τον Μινώταυρο. Ο Δαίδαλος και ο γιος του Ίκαρος για να γλυτώσουν από την οργή του βασιλιά Μίνωα τόλμησαν να φύγουν από τον αέρα, σαν πουλιά, προσαρμόζοντας στα χέρια τους κέρινα φτερά. Δυστυχώς όμως ο Ίκαρος εντυπωσιασμένος από τη μαγεία του ύψους και της ταχύτητας, παρασύρθηκε και πήγε πολύ ψηλά, κοντά στον ήλιο με αποτέλεσμα να καούν τα φτερά του και να πέσει μέσα στη θάλασσα που από τότε ονομάστηκε Ικάριο Πέλαγος. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του μύθου, η Πασιφάη έδωσε στο Δαίδαλο καράβι για να γλυτώσει, φεύγοντας μακριά από την Κρήτη. Το καράβι ήταν τόσο γρήγορο που τα πανιά του έδιναν την εντύπωση φτερών γι' αυτό και διαδόθηκε ο μύθος ότι ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος πέταξαν. Όμως στα ανοιχτά, ο γιος του Ίκαρος έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε, και το νησί που θάφτηκε ονομάστηκε Ικαρία. Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, εξοργισμένος από τη φυγή του ο Μίνωας άρχισε να ψάχνει, ζητώντας απ' όποιον συναντούσε να περάσει ένα σαλιγκάρι σε μια κλωστή, ξέροντας ότι αυτό μπορούσε να το κάνει μονάχα ο Δαίδαλος. Ταξιδεύοντας, έφτασε και στη Σικελία, στο παλάτι του βασιλιά Κώκαλου, όπου είχε καταφύγει για προστασία. Ο βασιλιάς δέχτηκε να περάσει την κλωστή στο σαλιγκάρι και απευθύνθηκε στον Δαίδαλο, που αφού άνοιξε μια μικρή τρύπα στο πάτο του σαλιγκαριού, πέρασε από εκεί ένα μυρμήγκι δεμένο με την κλωστή. Το μυρμήγκι βγήκε από την άλλη μεριά του σαλιγκαριού και το αίνιγμα λύθηκε. Ωστόσο με αυτό τον τρόπο αποκαλύφθηκε η παρουσία του και ο Μίνωας απαίτησε να του παραδοθεί. Όμως οι κόρες του βασιλιά Κώκαλου

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

τον σκότωσαν ρίχνοντας καυτό νερό στο μπάνιο του και οι περιπέτειες του πολυμήχανου Δαίδαλου έληξαν.

Η βασιλεία του Μίνωα

http://www.hellenica.de/Griechenland/Mythos/GR/Minoas.htmlΈνας από τους γιούς του Δία, από την ένωσή του με την Ευρώπη, ήταν ο μυθικός βασιλιάς Μίνωας. O Μίνωας αντικατέστησε τον Αστέριο, προηγούμενο βασιλιά της Κρήτης, και σύζυγο της Ευρώπης και αναδείχθηκε σε έναν από τους ισχυρότερους ηγεμόνες του νησιού. Το όνομα Μίνωας ήταν, πιθανόν, βασιλικός τίτλος και συμβόλιζε τη δύναμη και την εξουσία ενός μεγάλου ηγέτη, δικαστή και εκπροσώπου των θεών. Το βασίλειο του Μίνωα ένωσε όλες τις πόλεις της Κρήτης με κορυφαίες την Κνωσό και τη Φαιστό και αναδείχθηκε σε μεγάλη ναυτική δύναμη, με σπουδαία πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη. Χωρίστηκε σε τρία μεγάλα διαμερίσματα, το πρώτο με κέντρο την Κνωσό, το δεύτερο με κέντρο τη Φαιστό και το τελευταίο με κέντρο τη Κυδωνία. Ο Μινωικός πολιτισμός κατάφερε να εξαπλωθεί και να επικρατήσει σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, ίδρυσε καινούργιες πόλεις και ανέπτυξε τα γράμματα και τις τέχνες. Η ζωή στηριζόταν πάνω σε αυστηρούς και δίκαιους νόμους, που πιστεύεται ότι ο ίδιος ο Δίας έδωσε στο γιο του. Τόσο δίκαια ήταν η νομοθεσία του, που αργότερα ο Μίνωας ορίστηκε αρχιδικαστής στον ’δη και έκρινε τα κρίματα των νεκρών. Βοηθό στη διοίκηση του βασιλείου του όρισε τον αδερφό του Ροδάμανθη που μπορούσε εξίσου καλά να διοικεί και να κρίνει τους ανθρώπους.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Πασιφάη & Μινώταυρος

http://mindpoetrymusic.blogspot.gr/2012/06/o-o-m.html

Ο Μίνωας παντρεύτηκε τη Πασιφάη, κόρη του Ήλιου και της νύμφης Κρήτης και απέκτησε οχτώ παιδιά, τον Ανδρόγεο, τον Κατρέα, το Γλαύκο, το Δαυκαλίωνα, την Αριάδνη, τη Ξενοδίκη, την Ακάλλη και τη Φαίδρα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν ο Μίνωας ζήτησε από τον Ποσειδώνα σημάδι ότι μπορεί να γίνει βασιλιάς όλης της Κρήτης, από τη θάλασσα αναδύθηκε ένας πανέμορφος ταύρος που ο βασιλιάς λυπήθηκε να θυσιάσει. Θυσίασε λοιπόν κάποιον άλλο στη θέση του, προκαλώντας την οργή του Ποσειδώνα, που θέλησε να τιμωρήσει το Μίνωα κάνοντας τη γυναίκα του Πασιφάη να ερωτευτεί το λευκό ταύρο. Η τελευταία, με τη βοήθεια ξύλινου ομοιώματος αγελάδας, που κατασκεύασε ο Δαίδαλος, ενώθηκε με τον ταύρο και γέννησε τον Μινώταυρο, που είχε σώμα ανθρώπου και κεφάλι ταύρου. Σύμφωνα με το μύθο, που προφανώς εμπνεύστηκε από παρόμοιες θρησκευτικές τελετές, το τέρας αυτό ζούσε μέσα στο Λαβύρινθο, στο υπόγειο του παλατιού και τρεφόταν από αίμα νέων. Ο γνωστός Αθηναίος ήρωας Θησέας ήταν αυτός που κατάφερε να παλέψει και να νικήσει τον Μινώταυρο και να απαλλάξει την Αθήνα από τον σκληρό φόρο αίματος που πλήρωνε στο υπερφυσικό αυτό τέρας.

ΤάλωςΌταν ενώθηκε ο Δίας με την Ευρώπη, για να της δείξει πόσο την αγαπάει της έδωσε τρία δώρα, μεταξύ των οποίων τον χάλκινο γίγαντα Τάλω, που κατασκευάστηκε από τον Ήφαιστο. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Τάλως ήταν γιος του Κρη και πατέρας του Φαιστού ή, κατά μια άλλη εκδοχή, αδελφός ή αξιωματούχος του Μίνωα. Αρμοδιότητά του ήταν να γυρίζει με τις χάλκινες πλάκες του νόμου όλο το νησί και να φροντίζει για την εφαρμογή των νόμων. Επίσης, προστάτευε την Κρήτη από τους εχθρούς της, πετώντας βράχους στα εχθρικά καράβια ή καίγοντάς τους με το καυτό χάλκινο κορμί του. Αν και πανίσχυρος ο Τάλως δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη Μήδεια και στις υποσχέσεις της για αθανασία, που στόχο είχαν να τον παγιδέψουν για να μπορέσει να περάσει άθικτη η "Αργώ" από τη Κρήτη. Εκμεταλλευόμενη την ακινησία και την

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ηρεμία του η Μήδεια τρύπησε την αδύνατη φλέβα του και τον θανάτωσε αφαιρώντας το θεϊκό υγρό που κυλούσε μέσα του αντί για αίμα. Μια άλλη εκδοχή δέχεται ότι ο Τάλως πέθανε από τα βέλη του Ποία, πατέρα του Φιλοκτήτη. http://www.areianet.gr/infoxenios/

Ο ΛαβύρινθοςΤι είναι η Λαβύρινθος;Οι Μινωίτες πρόγονοι μας ανάμεσα στα σύμβολα της λατρείας τους, τιμούσαν εξαιρετικά το διπλό τσεκούρι (το διπλό πέλεκι) που το ονόμαζαν <Λάβρυ>. Στο παλάτι της Κνωσσού φαίνεται οτι ολόκληρο το υπόγειο, που είχε αμέτρητα διαμερίσματα και διαδρόμους, αποτελούσε ένα είδος ναού για την λατρεία του <Λάβρυ>, που τον έλεγαν Λάβρυνθο ή (Λαβύρινθο).Σύμφωνα με μία άποψη η κατασκευή του Λαβύρινθου εξυπηρετούσε βασικά και άλλους σκοπούς. Ο Δαίδαλος μεγάλος τεχνίτης όπως ήταν, δημιούργησε ένα μοναδικό τεχνούργημα. Ενα υπόγειο φυλακή απο διαδρόμους, που γύριζαν και ξαναγύριζαν σε αδιάκοπο αδιέξοδο, καταπίνοντας για πάντα όποιον έμπαινε μέσα. Οι διηγήσεις λένε ότι σε εκείνα τα υπόγεια ζούσε ο γιος της Πασιφάης και του Ταύρου, ένα τέρας με κεφάλι βοδιού και σώμα ανθρώπου, που έτρωγε καθένα που έμπαινε στα σκοτεινά του διαμερίσματα. Ολόκληρος ο κάμπος της Μεσσαράς, που απλώνεται απο τον Τυμπακιανό κόλπο ίσαμε τα Λασιθιώτικα βουνά ειναι η ιερή πεδιάδα της Κρήτης. Εδώ ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο, έφερε την κόρη του βασιλιά της Φοινίκης, την Ευρώπη, και απο την ένωση τους γεννήθηκε ο Μίνωας, ο Ραδάμανθυς και ο Σαρπηδόνας. Εδώ η γη κράτησε πάνω της και έκρυψε μέσα της τα πρώτα σπέρματα και την πολύτιμη κυοφορία του πρώτου και θαυμαστού πολιτισμού της ανθρωπότητας. Εδώ (στον άξονα Φαιστού- Κνωσσού) αναπτύχθηκε απο την νεολιθιθική εποχή ο λαμπρότερος πολιτισμός του αρχαίου κόσμου. Εδώ ο Απόστολος Παύλος κήρυξε την νέα θρησκεία και άφησε πρώτο επίσκοπο της νεοσύστατης εκκλησίας τον Απόστολο Τίτο. Εδώ παντού ερείπια, λείψανα μαρτυρούν τη δόξα του τόπου, την ιστορία, τα ρεύματα των ανθρώπων και των πολιτισμών που άφησαν τα ίχνη τους στο πέρασμά τους.

Μίνωας, Βασιλιάς της Κρήτης Η λέξη “Κρήτη” πιθανώς προέρχεται από μια μορφή της Ελληνικής λέξης Κραταιά που σημαίνει “δυνατή” ή “ισχυρή θεότητα”. Μετά το θάνατο του Αστερία το θρόνο της Κρήτης ανέλαβε ο Μίνωας ο οποίος κυβέρνησε την Κρήτη πολλά χρόνια από τα παλάτια του στην Κνωσό. Η Κρήτη ήταν δυνατή και πλούσια κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του και ο στόλος της κυριαρχούσε στη Μεσόγειο φέρνοντας πλούτο και ευημερία μέσω του εμπορίου στο νησί. Ο Μίνωας είχε τη φήμη δίκαιου

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ανθρώπου. Ο αδελφός του Ραδάμανθης που παρέμεινε στην Κρήτη και έζησε ειρηνικά μαζί του είχε κι αυτός τη φήμη του δίκαιου νομοθέτη, ο οποίος κυβέρνησε την Κρήτη εξίσου καλά όσο και τα νησιά της Μικράς Ασίας, τα οποία οικειοθελώς υιοθέτησαν τον κώδικα δικαιοσύνης του. Κάθε ένατο χρόνο ο Ραδάμανθης και ο Μίνωας επισκέπτονταν τη σπηλιά του Δία και έπαιρναν ένα νέο σύνολο νόμων.Ο Κρητικός πολιτισμός ονομάστηκε Μινωικός από τον Άρθουρ Έβανς που ανέσκαψε την Κνωσό. Είναι πιθανό η λέξη “Μίνωες” να ήταν βασιλικός τίτλος μίας δυναστείας που κυβέρνησε την Κρήτη και όχι όνομα ατόμου. Η ειρηνική αποδοχή του νόμου της Κρήτης από τους κατοίκους της Μικράς Ασίας αποτελεί απόδειξη για την επέκταση του Κρητικού πολιτισμού σ’ ολόκληρο το Αιγαίο και τη Μικρά Ασία, όπου οι Κρητικοί έχτισαν την πόλη της Μίλατου. Ο μύθος λέει ότι μία ακόμα πόλη με το όνομα Μίλατος χτίστηκε από τους Κρήτες στην Ιρλανδία.

Ο Πόλεμος του Μίνωα με την Αθήνα Ο Μίνωας ήταν ο πρώτος βασιλιάς που κυριάρχησε στη Μεσόγειο θάλασσα και εξάλειψε τους πειρατές κυβερνώντας πάνω από 90 πολιτείες στην Κρήτη. Όταν οι Αθηναίοι δολοφόνησαν το γιο του, Ανδρογέα άρχισε πόλεμο εναντίον τους, ο οποίος διήρκεσε μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Μίνωας παρακάλεσε το Δία να εκδικηθεί για το θάνατο του Ανδρογέα. Μετά την πρόκληση μίας σειράς σεισμών από το Δία, οι Αθηναίοι συμβουλεύτηκαν το μαντείο των Δελφών, το οποίο τους απάντησε να ικανοποιήσουν οποιοδήποτε αίτημα του Μίνωα. Ο Μίνωας ζήτησε να στέλνονται εφτά νέοι και εφτά νέες κάθε εννιά χρόνια στην Κρήτη σα θυσία για το Μινώταυρο.

Ο Θησέας, η Αριάδνη και ο Μινώταυρος Ο Θησέας γιος του Αιγαία, του βασιλιά των Αθηνών, αποφάσισε να πάει μαζί με τους νέους και τις νέες που θα θυσιαζόταν στην Κρήτη. Αν εξολόθρευε το Μινώταυρο χρησιμοποιώντας μονάχα τα χέρια του, η υποχρέωση για θυσία θα σταματούσε.Η κόρη του Μίνωα, η Αριάδνη, ερωτεύτηκε αμέσως το Θησέα. Του έδωσε ένα σπάγκο για να τον δέσει στην πόρτα του λαβυρίνθου και να τον ξετυλίγει μέχρι να φτάσει στο μέρος όπου κοιμόταν ο Μινώταυρος. Ο Θησέας σκότωσε το Μινώταυρο, αν και αμφισβητείται αν τον σκότωσε με τα χέρια ή με ένα ξίφος που του έδωσε η Αριάδνη. Έπειτα χρησιμοποίησε το σπάγκο για να βρει το δρόμο της επιστροφής προς την είσοδο του λαβυρίνθου.Ο Θησέας και η Αριάδνη απόδρασαν από την Κρήτη, αλλά στο δρόμο για την Αθήνα ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη σε ένα νησί. Ο θεός Διόνυσος την παντρεύτηκε αμέσως μετά την εγκατάλειψή της από το Θησέα.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ο Θάνατος του Αιγαία

http://el.wikipedia.org

Ο Θησέας φεύγοντας για την Κρήτη με σκοπό να αντιμετωπίσει το Μινώταυρο είχε συμφωνήσει με τον πατέρα του, βασιλιά των Αθηνών Αιγαία, να υψώσει μία άσπρη σημαία καθώς θα πλησίαζε στην Αθήνα, αν όλα είχαν πάει καλά. Καθώς όμως γύριζε νικητής από την Κρήτη το ξέχασε και ο Αιγαίας που παρακολουθούσε την επιστροφή των καραβιών στεναχωρήθηκε τόσο ώστε έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Η θάλασσα από τότε φέρει το όνομά του και ονομάζεται “Αιγαίο Πέλαγος”.

Ο θάνατος του Μίνωα Όταν ο Δαίδαλος απέδρασε από την Κρήτη χρησιμοποιώντας τα φτερά που είχε κατασκευάσει, πέταξε προς τη Σικελία όπου και έζησε ανάμεσα στους Σικελούς. Ο Μίνωας πήρε το στόλο του και άρχισε να τον αναζητά. Όταν έφτασε στη Σικελία επισκέφτηκε το βασιλιά Κόκαλο ο οποίος έκρυβε το Δαίδαλο και του ζήτησε να του τον παραδώσει. Ο Κόκαλος και ο Δαίδαλος εξαπάτησαν το Μίνωα και τον έκαψαν σε βραστό νερό. Ο Κόκαλος επέστρεψε το πτώμα στους Κρήτες λέγοντας πως ο θάνατος του ήταν ατύχημα. Οι Κρήτες έχτισαν ένα τάφο για το Μίνωα στη Σικελία. Σήμερα υπάρχει μία πόλη που ονομάζεται Μινώα, ενώ και άλλες πόλεις έχουν χτιστεί εκεί από τους Κρήτες. Ο Δίας έκανε το Μίνωα κριτή των νεκρών μετά το θάνατό του μαζί με τον αδελφό του Ραδάμανθη και τον εχθρό του Αίακο.

Η οικογένεια του Μίνωα Αρκετά από τα αδέρφια του Μίνωα, τους γιους και τα εγγόνια του έφυγαν από την Κρήτη για διάφορες περιοχές της Μεσογείου και ταξίδεψαν μακριά μέχρι και την Ιρλανδία. Νέες πόλεις ιδρύθηκαν, αρκετές από τις οποίες ονομάστηκαν Μίνωα. Διάφοροι μύθοι που σχετίζονται μ’ αυτές έχουν τις ρίζες τους στην κυριαρχία του Μινωικού στόλου στη Μεσόγειο. Οι μύθοι αυτοί προέρχονται από τη χρυσή εποχή του Κρητικού πολιτισμού που πήρε το όνομα του Μίνωα και διάρκεσε χίλια περίπου χρόνια.

Ο Ηρακλής και ο Κρητικός Ταύρος Ο Ερυσθέας διέταξε τον Ηρακλή να αιχμαλωτίσει τον Κρητικό ταύρο στον έβδομο άθλο του. Είναι αμφισβητήσιμο αν αυτός ήταν ο ταύρος που ο Ποσειδώνας έστειλε στο Μίνωα για θυσία και

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ερωτεύτηκε η Πασιφάη ή ο ταύρος που ο Δίας χρησιμοποίησε για να φέρει την Ευρώπη στην Κρήτη. Ο Μίνωας πρόσφερε στον Ηρακλή κάθε βοήθεια αλλά αυτός την αρνήθηκε. Ο Ηρακλής μετά από μακρύ αγώνα αιχμαλώτισε τον ταύρο και τον μετέφερε στις Μυκήνες.

Η Κρήτη και οι Δελφοί Οι Κρήτες ίδρυσαν το μαντείο των Δελφών, αφιερωμένο στη Μητέρα Γη και άφησαν την ιερή μουσική τους, τους χορούς, τις τελετουργίες τους και ένα ημερολόγιο σαν κληρονομιά στους Έλληνες. Η κοινότητα των ιερέων στους Δελφούς ονομαζόταν Λαβρυτοί από την Κρητική λέξη λάβρυς (διπλός πέλεκυς), το σύμβολο του Μινωικού πολιτισμού.

Η Κρήτη και ο Όμηρος Ο Όμηρος αρκετά μετά το μινωικό πολιτισμό μιλά στα έπη του για την Κρήτη σε διάφορες περιπτώσεις και την αποκαλεί “φιλόξενη”, “όμορφη” και “εύφορη” αναφέροντάς την σα μια χώρα με πολλές πόλεις που διοικούσε ο Μίνωας. Οι Κρήτες αναφέρεται ότι προέρχονται από διάφορες φυλές, τους Ετεοκρήτες, τους Πελασγούς, τους Αχαιούς, τους Δωριείς και τους Κύδωνες. Όταν οι Ετεοκρήτες (οι αληθινοί Κρήτες) ζούσαν την παρακμή του μινωικού πολιτισμού, οι υπόλοιποι κάτοικοι της Κρήτης ήταν Ελληνικές φυλές που υπήρχαν σε διάφορα μέρη του νησιού την εποχή του Ομήρου. Οι Κύδωνες ζούσαν στη δυτική πλευρά του νησιού και μέχρι και σήμερα η επαρχία γύρω από τα Χανιά ονομάζεται Κυδωνία. Ο Κύδωνας ήταν ο γιος της γυναίκας του Μίνωα, Πασιφάης, και του Ερμή. Το όνομα Κύδωνας σημαίνει “δοξασμένος, περήφανος”.Ο Κρητικός στόλος πήρε μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας. Όταν ο Ελληνικός στόλος ήταν στην Αυλίδα μηνύματα στάλθηκαν από το βασιλιά της Κρήτης Ιδομενέα που έκαναν γνωστό στον Αγαμέμνονα, το διοικητή του Ελληνικού στόλου, ότι αν αυτός συμφωνούσε να μοιραστεί τη διοίκηση με τον Ιδομενέα, 100 Κρητικά πλοία θα συμμετείχαν στην Ελληνική αποστολή στην Τροία. Ο Αγαμέμνονας συμφώνησε σ’ αυτήν τη πρόταση κι έτσι η αποστολή εναντίον της Τροίας έγινε μια Κρητοελληνική επιχείρηση.Κάποια τμήματα της Οδύσσειας περιλαμβάνουν στοιχεία που πιθανότατα αναφέρονται στην Κρήτη. Η Σπηλιά του Κύκλωπα όπου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι του παγιδεύτηκαν από τον Πολύφημο είναι πιθανό να βρίσκεται στη σημερινή Σούγια, στη νότια Κρήτη. Στα ψηλά βουνά της νοτιοδυτικής Κρήτης στα οποία ζούν δυνατά άγρια κατσίκια, τα κρητικά Κρι-Κρι, υπάρχουν πολλές σπηλιές. Μία τέτοια σπηλιά στα βουνά πριν τη Σούγια ακόμα φέρει το όνομα “Η σπηλιά του Κύκλωπα”.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κατά τη διάρκεια των περιπετειών του, ο Οδυσσέας προσέγγισε το νησί του Αιόλου, του Θεού που έλεγχε τους ανέμους. Ο Όμηρος λέει ότι ένα αδιαπέραστο τείχος από χαλκό κυκλώνει το νησί, ενώ γύρω-γύρω κατακόρυφοι βράχοι αναδύονται μέσα από τη θάλασσα. Ο Αίολος παγίδεψε τις άγριες δυνάμεις των ανέμων μέσα σ’ ένα δερμάτινο ασκί το οποίο έδωσε στον Οδυσσέα. Το μικρό νησί της Γραμβούσας, με τους βράχους του, που παίρνουν χάλκινο χρώμα στη δύση του ήλιου και υψώνονται κατακόρυφα από τη σχεδόν πάντα τρικυμιώδη θάλασσα, ταιριάζει στην περιγραφή του νησιού του Αιόλου. Αλλωστε, το αρχαίο όνομα της Γραμβούσας ήταν Κόρυκος, που σημαίνει δερμάτινο ασκί.

Ο Άγιος του μεγάλου κάστρου Κάθε τόπος έχει και τον Αγιο του φύλακα, προστάτη και βοηθό. Το μεγάλο κάστρο της Κρήτης έχει τον Αγιο Μηνά. Τα πικραμένα χρόνια της τούρκικης σκλαβιάς, οι χριστιανοί δεν είχαν ναούς για να λειτουργηθούνε. Μετά απο μεγάλες προσπάθειες το 1735, ο τότε μητροπολίτης, Γεράσιμος Λατίτζης κατάφερε να παρει άδεια απο τον σουλτάνο για να επισκευάσει μια εκκλησούλα και να την κάνει Μητρόπολή του. Μετά από ένα χρόνο οι πιστοί έκαναν αυτή την εκκλησία τον Αγιο Μηνά και πανηγύριζαν κάθε 10 Νοεμβρίου. Το 1862-1895 ύψωσαν ένα μεγαλόπρεπο οικοδόμημα δίπλα στο μικρό ναό, όπου θεωρείταο ο επιβλητικότερος ναός των Βαλκανίων. Ο Αγιος Μηνάς στάθηκε κοντά στους ανθρώπους του τόπου και έγινε ο φίλος και βοηθός τους. Διηγούνται οι παλιοί, πως ένας άγνωστος άνθρωπος, πρίν απο κάθε κίνδυνο, γυρνούσε και χτυπούσε πόρτα-πόρτα και ξυπνούσε τους ανθρώπους. Αλλοι έλεγαν πως άκουγαν τις πεταλιές του αλόγου που έτρεχε με καλπασμό μέσα στη νύχτα. Οι Καστρινοί άνοιγαν δειλά τις πόρτες, κοίταζαν, μα δεν έβλεπαν τίποτα. Ωστόσο καταλάβαιναν πως δεν μπορούσε άλλος να χτυπά την πόρτα τους τέτοια ώρα και να βαδίζει αόρατος, παρά μονάχα ο Αγιος Μηνάς. Καταλάβαιναν τον κίνδυνο που ερχόταν, έπαιρναν τα μέτρα τους και γλίτωναν. Ποιός να λογαριάσει πόσες φορές προστάτεψε την αγαπημένη του πόλη απο τους πολλούς κινδύνους. Όμως η σωτηρία που πρόσφερε στο Μεγάλο Κάστρο, το 1826, κρατιέται ακόμα ζωντανή στην καρδιά και στη μνήμη. Ας ξαναθυμηθούμε εκείνα τα φοβερά γεγονότα... Ήταν Πάσχα, ο μεγάλος ξεσηκωμός του Γένους είχε ξεκινήσει την άνοιξη του 1821, βάδιζε στον έκτο χρόνο και το αίμα συνέχιζε να τρέχει χωρίς σταματημό. Τη νύχτα της Λαμπρής του 1826 οι Καστρινοί συγκεντρώθηκαν στον Αγιο Μηνά. Κι ενώ η αναστάσιμη λειτουργία προχωρούσε, οι Τούρκοι περικύκλωσαν τον ναό, με σκοπό να σφάξουν τους πιστούς. Ξαφνικά κλαγγές όπλων

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ακούστηκαν γύρω απο το ναό και τους έφερε στην σκληρή πραγματικότητα. Η ανατριχίλα του θανάτου πέρασε το κορμί τους και τα χείλη ψιθύρισαν το <<Κύριε Ελέησον>>. Η ανάγνωση του ιερού κειμένου συνεχίστηκε, μα όλοι περίμεναν το τέλος, αυτό όμως δεν ερχόταν. Ένας ασπρομάλλης καβαλάρης κυνήγησε τους Τούρκους με το σπαθί του. Έτσι σώθηκαν όλοι οι χριστιανοί που ήταν στο ναό και απο τότε ευγνομωνούνε τον Αγιο για την σωτηρία τους. Όσοι λοιπόν βρεθείτε στο Ηράκλειο μην αμελήσετε να πάτε στο σπίτι του, στο μικρό και στο μεγάλο, κι όταν θα σκύψετε για να ασπαστείτε τη μορφή του, μπορεί να ακούσετε τις οπλές του αλόγου του, όταν κυνηγούσε τους Τούρκους και γύριζε απο πόρτα σε πόρτα ξυπνώντας τους αγαπημένους του Ηρακλειώτες.http://candia.wordpress.com/culture/history-crete-gr/myth-crete-gr/

Τα έθιμα της Κρήτης τα Χριστούγεννα Στα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα παραδοσιακά γλυκά όπως τα μελομακάρονα και τους κουραμπιέδες. Στο παρελθον, τα μελομακάρονα ήταν αποκλειστικά για τα Χριστούγεννα και οι κουραμπιεδες αποκλειστικά για την πρωτοχρονιά. Ενα ακόμα έθιμο εκείνες τις ημέρες είναι την παραμονή της μέρας των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου) και της Πρωτοχρονιάς (1 Ιανουρίου), όπου τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι λέγοντας τα κάλαντα και παίρνοντας χρήματα ή δώρα σαν ανταπόδοση. Τα κάλαντα συνοδεύονται από με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, ή φυσαρμόνικες.

Χριστούγεννα:Τη μέρα των Χριστουγέννων μαζεύονται όλα τα μέλη της οικογένειας στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.Η μέρα των Χριστουγέννων είναι η μέρα που γιορτάζει ο Μανόλης ή Εμμανουήλ ή Μάνος κι η Εμμανουέλα. Οι φίλοι τους κι οι συγγενείς τους θα τους επισκεφτούν για να τους ευχηθούν «Χρόνια Πολλά».Παλιότερα τα Χριστούγεννα ήταν πιο απλά, πιο ζεστά, πιο κοντά ίσως στο πραγματικό πνεύμα των Χριστουγέννων. Πολλές από τις παραδόσεις αιώνων εξακολουθούν να υπάρχουν αναλλοίωτες κι έτσι τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα διατηρούν την ιδιομορφία τους και αρκετά από τα έθιμα τους.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Η νηστεία των ΧριστουγέννωνΤο θρησκευτικό συναίσθημα κι η πρακτική ήταν σαφώς πιο έντονα και σχεδόν 40 μέρες νωρίτερα ξεκινούσε η Νηστεία Των Χριστουγέννων. Οι πιστοί δεν κατανάλωναν καθόλου ζωικά προϊόντα: κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά.

Προετοιμασίες για τα ΧριστούγενναΠλησιάζοντας προς τα Χριστούγεννα, άρχιζαν οι προετοιμασίες ώστε όλα να είναι έτοιμα για την μεγάλη γιορτή. Τα σπίτια καθαρίζονταν σχολαστικά και λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα μελομακάρονα, τα οποία φυσικά τρώγονταν την ημέρα των Χριστουγέννων με την λήξη της νηστείας.Στο παρελθόν τα μελομακάρονα ήταν αποκλειστικά για τα Χριστούγεννα κι οι κουραμπιέδες για την Πρωτοχρονιά. Σήμερα όμως ο διαχωρισμός αυτός δεν τηρείται.

Ο χοίρος των ΧριστουγέννωνΣτην Κρήτη παλιότερα ήταν έθιμο να μεγαλώνει κάθε οικογένεια στο χωριό ένα γουρούνι, το «χοίρο», όπως το έλεγαν. Ο χοίρος σφάζονταν την παραμονή των Χριστουγέννων κι ήταν το κύριο Χριστουγεννιάτικο έδεσμα.Την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί έκοβαν το κρέας του χοίρου και έφτιαχναν:• λουκάνικα• απάκια: καπνιστό κρέας• πηχτή (τσιλαδιά): αφαιρείται κάθε ίχνος κρέατος από το κεφάλι του γουρουνιού και όλα μαζί βράζονται. Ο ζωμός με ειδική προετοιμασία μετατρέπεται σε πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος.• σύγλινα, δηλαδή το κρέας του γουρουνιού κομμένο σε μικρά κομμάτια, που το έψηναν και το έβαζαν σε μεγάλα δοχεία και το κάλυπταν με το λιωμένο λίπος του ζώου. Το λίπος έπηζε μόλις έχανε τη θερμότητα του και το κρέας μπορούσε να διατηρηθεί έτσι για αρκετούς μήνες.• ομαθιές, τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι.• τσιγαρίδες, κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που το έτρωγαν με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό στην εξοχή, όταν μάζευαν τις ελιές.Ο χοίρος των Χριστουγέννων ήταν η βασική πηγή κρέατος για αρκετές εβδομάδες. Φυσικά αναφερόμαστε σε μια δίαιτα εξαιρετικά φτωχή σε κρέας, την περίφημη διατροφή της Κρήτης (Μεσογειακή Διατροφή), που χάριζε στους Κρητικούς των παλιότερων δεκαετιών υγεία και μακροζωία.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τα κάλανταΕθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι 2 μαζί ή και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, ή φυσαρμόνικες.

Το Χριστουγεννιάτικο ΔέντροΣήμερα όλοι αγοράζουν και στολίζουν χριστουγεννιάτικα δέντρα, είτε φυσικά είτε τεχνητά.Συνήθως στολίζονται λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα και παραμένουν στα σπίτια μέχρι τα Φώτα.Στην Κρήτη παλιότερα το έθιμο αυτό δεν υπήρχε. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας στόλιζαν μικρά καραβάκια. http://giparakis.gr/

Πρωτοχρονιά στην Κρήτη και την ΕλλάδαΜετά τα Χριστούγεννα ακολουθεί η Πρωτοχρονιά, γιορτή που όλα τα παιδιά περιμένουν με λαχτάρα γιατί ο Αγιος Βασίλης θα τους φέρει το δώρο τους.Στην Ελλάδα δεν ανταλλάσουμε δώρα τα Χριστούγεννα αλλά την Πρωτοχρονιά. Τα δώρα φέρνει ο Αγιος Βασίλης που είναι ίδιος με τον Santa Claus της Δύσης.Το βράδυ της Παραμονής συνηθίζεται στην Κρήτη να κατεβαίνει πολύς κόσμος στο κέντρο της πόλης για τα τελευταία ψώνια ή απλά για μια βόλτα. Στους κεντρικούς δρόμους έφηβοι και νεαροί κηρύσσουν ένα αναίμακτο πόλεμο με πλαστικά ρόπαλα, τεράστια πλαστικά σφυριά, σπρέυ με αφρό και σφυρίχτρες που κάνουν ένα μανιασμένο πόλεμο.Αργότερα θα μαζευτούν όλοι σε κάποιο φιλικό σπίτι για να υποδεχτούν μαζί τον καινούριο χρόνο.

Χαρτοπαιξία την ΠρωτοχρονιάΑγαπημένο έθιμο των Ελλήνων τις μέρες της Πρωτοχρονιάς είναι να δοκιμάζουν την τύχη τους. Εκτός από το κρατικό Λαχείο που κληρώνει 10.000.000 € την Πρωτοχρονιά, υπάρχει επίσης η χαρτοπαιξία και τα ζάρια σε καφενεία, λέσχες και σπίτια.Στα σπίτια είναι έθιμο να παίζονται χαρτιά το βράδυ της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς περιμένοντας την αλλαγή του χρόνου. Τα ποσά είναι χαμηλά, τέτοια που να προσφέρουν απλά μια φιλική διασκέδαση χωρίς να στενοχωρούν τους χαμένους.

Η Βασιλόπιτα με το ΦλουρίΤο κόψιμο της βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κρόνου, που λατρεύονταν στην Ελλάδα και στα Σατουρνάλια (saturnalia) της Ρώμης, έφτιαχναν γλυκά και πίττες, μέσα στα οποία έβαζαν

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι, ήταν ο τυχερός της παρέας…Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το ίδιο έθιμο με τη Βασιλόπιτα. Ετσι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με την αλλαγή του χρόνου, κόβεται η βασιλόπιτα. Όταν έρθει η ώρα για το κόψιμο της πίτας, συγκεντρώνεται όλη η οικογένεια. Ο αρχηγός της οικογένειας αρχίζει με επισημότητα το κόψιμο της πίτας. Πρώτο κομμάτι του Χριστού, μετά του σπιτιού, κι ύστερα των παρευρισκόμενων. Σ” όποιου το κομμάτι βρεθεί το νόμισμα, εκείνος θα είναι και ο τυχερός της χρονιάς!

Νυκτερινή ΔιασκέδασηΟλη την περίοδο των γιορτών ο κόσμος βγαίνει περισσότερο τα βράδια κι η κίνηση στα μπαρ και τα κλαμπ είναι αυξημένη. Ειδικά το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς γίνεται το αδιαχώρητο μετά τα μεσάνυκτα κι η κίνηση στους δρόμους είναι τέτοια που τα αυτοκίνητα προχωρούν σημειωτόν.Η διασκέδαση συνεχίζεται μέχρι την ανατολή του ήλιου.

Πυροτεχνήματα την ΠρωτοχρονιάΤα τελευταία χρόνια έχουν καθιερωθεί τα πυροτεχνήματα στις κεντρικές πλατείες των πόλεων. Είναι με ευθύνη και διοργάνωση των δημοτικών αρχών που επίσης φροντίζουν για τον γιορταστικό στολισμό των πόλεων, αλλά και τη διοργάνωση μουσικών εκδηλώσεων για την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.

Το ΠοδαρικόΠολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σήμερα ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους, δηλαδή ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους τον καινούριο χρόνο.“Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να έρθει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Πολλές φορές προτιμούν ένα μικρό παιδί για να κάνει ποδαρικό, γιατί τα παιδιά είναι αθώα και στην καρδιά τους δεν υπάρχει η ζήλια κι η κακία.

Η Καλή ΧέραΣυνηθίζεται να δίνεται ένα χρηματικό ποσό σαν δώρο σε παιδιά που θα επισκεφτούν κάποιο σπίτι την Πρωτοχρονιά. Συνήθως πρόκειται για τα εγγόνια ή τα ανίψια.Μερικές δεκαετίες παλιότερα, η «καλή χέρα» ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά και σε πολλές περιπτώσεις ήταν απλά ένα κέρασμα μια κι ούτε χρήματα υπήρχαν πολλά, αλλά ούτε μαγαζιά με παιγνίδια.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κρεμύδα για ΓούριΤο σκυλοκρέμμυδο ή κρεμύδα (Scilla maritima) είναι συνηθισμένο φυτό στην Κρήτη. Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Τα ζώα δεν το τρώνε γιατί έχει δηλητήριο, που μπορεί να προκαλέσει δερματικό ερεθισμό από επαφή. Ακόμα και να το βγάλεις απ” τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι” αυτό την πρωτοχρονιά κρεμούν σκυλοκρέμμυδο στα σπίτια τους.Πρόκειται για αρχαίο έθιμο καλοτυχίας που αναφέρεται ήδη από τον 6 ο αιώνα π.Χ., αλλά σήμερα τείνει να εγκαταλειφθεί. http://giparakis.gr/

Tα Αγια Θεοφάνια ή ΦώταΟ πρώτος αγιασμός των Θεοφανίων, «η πρωτάγιαση ή φώτιση», γίνεται την παραμονή της γιορτής στην εκκλησία. Ύστερα ο παπάς παίρνει ένα ένα τα σπίτια με το Σταυρό στο χέρι και ραντίζει μ” ένα κλωνί βασιλικό όλους τους χώρους του σπιτιού.Παλιό έθιμο της Κρήτης, σήμερα ξεχασμένο σχεδόν παντού, ήταν η παρασκευή των Φωτοκόλλυβων την παραμονή των Φώτων. Από τα Φωτοκόλλυβα (βρασμένο σιτάρι με όσπρια) έτρωγαν οι νοικοκύρηδες αλλά έδιναν και στα ζώα τους για καλή υγεία και καλή τύχη στο σπιτικό τους. Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνια. Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι, μπορεί και σε μια δεξαμενή. Μπροστά τα εξαπτέρυγα, πίσω οι παπάδες με τα καλά τους άμφια, ύστερα οι αρχές του τόπου και παραπίσω το πλήθος. Στις πόλεις η πομπή γίνεται πιο πλούσια με τη μουσική και τη στρατιωτική παράταξη.Όταν γίνει ο αγιασμός, ρίχνει ο παπάς το Σταυρό στο νερό, πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων.Πηδούν κάποιοι τολμηροί στα παγωμένα νερά και συναγωνίζονται ποιος θα τον πρωτοπιάσει. Αυτός που θα τον ανεβάσει στην επιφάνεια θεωρείται ότι θα έχει καλή τύχη κι υγεία για όλο το χρόνο.

Καθαρά ΔευτέραΗ Καθαρά Δευτέρα είναι μια γιορτή της χριστιανικής Ορθοδοξίας και γιορτάζεται σαράντα μέρες πριν το πάσχα όπου ξεκινάει η μεγάλη Σαρακοστή. Με το θρησκευτικό έθιμο της Καθαράς Δευτέρας αρχίζει και η νηστεία με την οποία ο θρησκευόμενος πρέπει να αποφεύγει την κατανάλωση κρεάτων, λιπών, βουτήρων και γαλακτοκομικών προιόντων. Την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας οι κρητικοί πάνε εκδρομή στην εξοχή κυρίως

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

οικογενειακά, όπου πετάνε χαρταετούς, τρώνε νηστίσημα φαγητά όπως χταπόδι, ελιές, λαγάνα, ταραμοσαλάτα, χόρτα κ.λ.π. και γλεντάνε υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής, πινοντας κρασί και ανταλλάσοντας ευχές για το Πάσχα που θα έρθει. Όταν τελειώσει το γλέντι όλοι βοηθούν στην καθαριώτητα του χώρου και έτσι κλείνει το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας με την ευχή “και του χρόνου’.

ΠάσχαΤο Πάσχα γιορτάζεται μετά το Ρωμαικό Πασχα λόγω της διαφοράς στη χρήση του ημερολογίου για αυτές τις γιορτές. Θεωρείται από της πιο σημαντικές γιορτές της ορθόδοξης εκκλησίας. Η περίοδος του Πάσχα είναι μια ιδανική περίοδος για να επισκευτεί κανείς το Ρέθυμνο, αφού ο καιρός είναι καλός και τα εξοχή γεμάτοι ανθισμένα λουλούδια και δέντρα, που δίνουν μια ξεχωριστή ομορφιά στο νησί. Τόσο η ομορφιά του Ρεθύμνου όσο και η λαμπρές θρησκευτικές εκδηλώσεις τις μέρες αυτές, είναι μια ξεχωριστή εμπειρία για κάθε επισκέπτη.Τη Μεγάλη Εβδομάδα γίνονται μεγάλες απογευματινές λειτουργίες που παρακολουθούνται από πολύ κόσμο. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μια ξεχωριστή μέρα αφού ο επιτάφιος τον οποίο οι πιστοί στολίζουν με πανέμορφα εποχιακά λουλούδια, μεταφέρεται στους δρόμους της ενορίας ή του χωριού, συνοδευόμενος από πλήθος πιστών και πένθιμους ψαλμούς. Το Μεγάλο Σάββατο τελείται η λειτουργία της Ανάστασης. Ακριβώς πριν τα μεσάνυχτα τα φώτα σβήνουν και οι άνθρωποι μαζί με τους ιερείς βγαίνουν έξω από την εκκλησία για να συνεχίσουν τη λειτουργία. Τη στιγμή της Ανάστασης το κερί του ιερέα ανάβει (αντιπροσωπεύοντας το Χριστό ως φως του κόσμου) και τα κεριά των πιστών ανάβουν παίρνοντας το θείο φως από χέρι σε χέρι. Τα παιδιά κρατούν πολύχρωμες λαμπάδες που παραδοσιακά τους χαρίζουν οι νονοί τους. Πριν την ανάσταση όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λεει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς. Ακολουθούν χαρούμενες αγκαλιές, δίνεται το φιλί της αγάπης και ανταλλάσσονται οι καλύτερες ευχές. Το φως μεταφέρεται στο σπίτι και ένας σταυρός φτιάχνεται με τη φλόγα στην είσοδο, ενώ το γιορτινό τραπέζι περιμένει όπου τα παραδοσιακά φαγητά είναι η μαγειρίτσα και τα κόκκινα αυγά. Η μαγειρίτσα είναι ένα φαγητό σε μορφή σούπας, με εντόσθια αρνιού. Την Κυριακή του Πάσχα οι

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

πιστοί γιορτάζουν με το σούβλισμα του αρνιού, το παραδοσιακό κοκορέτσι και τα παραδοσιακά γλυκίσματα μετά την νηστεία των προηγούμενων ημερών.http://giparakis.gr

Τα έθιμα του Κρητικού γάμου Κρητικός γάμος και η Κρητική βάφτιση, πρόκειται για ξεχωριστές εκδηλώσεις που μπορεί να διαρκέσουν αρκετές μέρες, ώστε να εκδηλωθεί πλήρως η χαρά των φίλων και των συγγενών. Κρατώντας πολύ στενούς τους οικογενειακούς δεσμούς δίνουν κατ'αρχήν μεγάλη έμφαση στην έγκριση και συμμετοχή της οικογένειας. Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι μόνο να ακολουθήσει την συμβουλή του αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του. Μετά την επίσημη έγκριση του πατέρα, με την παρουσία παπά, πραγματοποιείται η τελετή την μνηστείας και, αφού συνταχθεί το προικοσύμφωνο, που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου, ορίζεται η ημερομηνία του μυστηρίου. Ακολουθεί το "κάλεσμα", όπου προσκαλούνται όλοι. Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια" που είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες. Την παραμονή όλοι βοηθούν τους "προικαδόρους" στη μεταφορά των προικιών της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Τα φορτώνουν πάνω σε στολισμένα άλογα που ακολουθούνται από την πομπή συγγενών και φίλων, ενώ ακούγονται πυροβολισμοί και κρητικές μαντινάδες. Σε όσους συμμετέχουν στη προετοιμασία του γάμου προσφέρονται νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι και η περίφημη κρητική κουλούρα με τον υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις. Η τελετή ξεκινά με πομπή από το σπίτι του γαμπρού που συνοδεύεται από μαντινάδες και ντουφεκιές και καταλήγει στο σπίτι της νύφης. Εκεί μια μαντινάδα τραγουδισμένη από γλυκιά γυναικεία φωνή πείθει την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα που μέχρι τότε παραμένει κλειστή. Αφού ανταλλάσσονται φιλιά και ευχές, το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Μετά τη τελετή, το ζευγάρι φτάνει στο σπίτι του γαμπρού, όπου η μητέρα του ταϊζει τη νύφη μελοκάρυδο και χαράζει σταυρό στη πόρτα,΄νώ η νυφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι,για να γίνει ο γάμος γλύκος και καρπερός.http://matzadoura.pblogs.gr/2008/01/hthh-kai-ethima-ths-krhths.html

Μαντινάδες - Ηθη και Έθιμα 1. Η συνάντηση, η γνωριμία, ο προξενητής, το λογοδόστεμα, η μνηστεία, η απαγωγή, το προικοσύμφωνο και ο γάμος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Συνήθως οι νέοι και οι νέες της Κρήτης παντρεύονται με αγάπη και αν δεν το εγκρίνει ο πεθερός και η πεθερά, το ζευγάρι «κλέβεται», δηλαδή ο γαμπρός παίρνει τη νύφη και φεύγουν σε άγνωστο μέρος ή πιο απλά ο γαμπρός κάνει ό,τι έκανε και ο συμπατριώτης του (ο Κρηταγενής) θεός Δίας, που απήγε, «ταύρος χειροήθης γενόμενος», την Ευρώπη από τη Φοινίκη και την έφερε στην Κρήτη όπου τρισευτυχισμένοι έκαναν μετά δυο παιδιά, το Μίνωα και το Ραδάμανθυ (κατά τον Ηρόδοτο και το Σαρπηδόνα). Το λέει και η λαϊκή ρύση:Άμα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός-τύφλα να ‘χει η πεθερά κι ο πεθερός.Ωστόσο υπάρχουν και πάρα πολλοί νέοι και νέες που για διάφορους λόγους παντρεύονται με συνοικέσιο, δηλαδή με τη μεσολάβηση τρίτου προσώπου, του καλούμενου προξενητή. Στην περίπτωση αυτή αρχικά γίνεται συνάντηση των νέων, για να δει ο ένας τον άλλον οφθαλμικά, αν δεν έχουν ιδωθεί πιο πριν, και ακολουθούν κρυφές συναντήσεις των νέων για καλύτερη γνωριμία. Μετά από την απόφαση του νέου και της νέας να πάνε για γάμο, ακολουθεί η έγκριση της οικογένειας, ο αρραβώνας (= επίσημος συμφωνία, με παπά και προικοσύμφωνο) ή το «λογοδόστεμα» (= ανεπίσημος αρραβώνας, χωρίς παπά, απλώς συμφωνία με τα λόγια).Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι και ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι μόνο να ακολουθήσει τη συμβουλή του, αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του.Η επίσημη έγκριση των γονιών και κυρίως του πατέρα για το γάμο γίνεται συνήθως παρουσία παπά, που ευλογεί τα δακτυλίδια και αφού συνταχθεί το «προικοσύμφωνο», που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου, παρουσία του προξενητή (αν έχουμε γάμο από προξενιό), ορίζεται και η ημερομηνία του μυστηρίου του γάμου.Σε περίπτωση που έχουμε γάμο από έρωτα κατά τον αρραβώνα ο γαμπρός δεν θέτει καμιά αξίωση. Παίρνει ό,τι του δώσει ή γράψει στο προικοσύμφωνο ο πεθερός.Ο αρραβώνας γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο με φαγοπότι και μαντινάδες, όπως π.χ. τις εξής:Απόψ' αρραβωνιάζομαι με σένα κοπελιά μουκαι τη χαρίζ' ολόψυχα σε σένα την καρδιά μουΑπόψ' αρραβωνιάζομαι κι ο Θιός να μ' αξιώσεινα βρω κουμπάρο άξιο να μας εστεφανώσειΉρθε ο καιρός οι δυο καρδιές να σμίξουνε ομάδικι η μια τσ'αλλής να δώσουνε τσ' αγάπης το σημάδιΝύφη δε θέμε πλούτη μεις μόνο την ομορφιά σουαπου 'χει το κορμάκι σου και η σεμνή καρδιά σου

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Στις ακριβές σας τσι χαρές να ξαναμαζωχτούμεκι από τα βάθη τση καρδιάς πάλι να ευχηθούμε2. Το κάλεσμα, τα κανίσκια, τα χαρίσματα κλπΜερικές μέρες πριν από το γάμο, ο πατέρας της νύφης και του γαμπρού στέλνουν κάποιο, τον λεγόμενο «καλεστή», για να ανακοινώνει σε συγγενείς και φίλους την ημερομηνία και τον ιερό ναό που θα τελεστεί ο γάμος και συνάμα να τους προσκαλέσει για το μυστήριο. Σήμερα αντί του καλεστή, έχουμε τα προσκλητήρια του γάμου στα οποία αναγράφονται και μαντινάδες.Στο νέο μας ξεκίνημα σας θέλουμε κοντά μαςΝα μοιραστούμε όλοι μαζί τη μέρα της χαρά μαςΣτη μεγαλύτερη χαρά που σαν γονιός θα νοιώσωΘέλω και φίλους και εδικούς τότε να καμαρώσω.Καλούνται απαραίτητα όλοι οι συγγενείς μέχρι δεύτερα ξαδέλφια, όλοι οι γείτονες , όλοι οι φίλοι και όλες οι αρχές (πρόεδρος, δήμαρχος, αστυνόμος κ.τ.λ.). Αν υπάρχει έριδα μεταξύ της οικογένειας του γαμπρού ή της νύμφης με κάποιον από τους καλεσμένους, γίνεται συμφιλίωση (ανακωχή, δηλαδή κάτι ως η «Ολυμπιακή εκεχειρία»). Άρχοντας θεωρείται εκείνος ο πατέρας που έχει την δυνατότητα να καλέσει στο γάμο του παιδιού του όλο το χωριό και όλες τις αρχές.Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και οι φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια", στους γονείς που παντρεύουν τα παιδιά τους, που συνήθως είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες, με σκοπό να τους βοηθήσουν να κάνουν ένα πλούσιο γάμο, ένα γάμο που να μη λείπει τίποτα. Στο νέο ζευγάρι δίδονται και τα καλούμενα «χαρίσματα» (φάκελοι με χρήματα) ή ακριβά είδη σπιτιού, ώστε να βοηθηθεί στο στήσιμο του νέου τους σπιτιού.Σε όλους τους καλεσμένους, οι γονείς του γαμπρού και της νύφης προσφέρουν απαραίτητα μια κουλούρα με υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις, καθώς και ένα κομμάτι κρέας, αν ο γαμβρός είναι βοσκός. Όταν οι καλεσμένοι φέρουν τα δικά τους δώρα στο σπίτι που θα μείνει το νέο ζευγάρι, τους προσφέρεται κρητικό κέρασμα, δηλαδή καρύδια, αμύγδαλα, νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι (ξεροτήγανα), τσικουδιά ή κρασί κ.α.3. Τα προικιά, το στόλισμα του κρεβατιού κλπΣτο σπίτι της νύφης μαζεύονται οι κοπελιές την Παρασκευή προ του γάμου και κατασταίνουν (ετοιμάζουν) τα προικιά της νύφης. Τα προικιά ή προυκιά είναι τα διάφορα κινητά περιουσιακά στοιχεία και κυρίως τα υφαντά, τα κεντήματα, τα πλεκτά κλπ. Στη συνέχεια τα προικιά μεταφέρονται με πομπή, συνοδεία μουσικών, στο σπίτι που πρόκειται να στεγάσει τους νεόνυμφους, για να περάσουν όλοι οι χωριανοί και να τα δουν. Εκεί η νύφη με

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

τις φίλες της στολίζει και το κρεβάτι όπου θα κοιμηθεί με το γαμπρό, κατά την ώρα των οποίων λέγονται ωραίες μαντινάδες, όπως:Ένα ανέφελο περνά κι έχει νερό και στουπαΑς είναι καλορίζικη τση νύφη μας η προυκα.Ρύζι να τση πετάξετε απάνω στα προικιά τσηΓια να ριζοβλαστώσουνε και τα παιδόγγονά τση Την Κυριακή, δηλαδή την ημέρα του γάμου, και πριν ξεκινήσουν η νύφη και ο γαμπρός για την εκκλησία προκειμένου να γίνει το μυστήριο γίνεται και το στόλισμα της νύφης από τις φίλες της, καθώς και το ξύρισμα – στόλισμα του γαμπρού από τους φίλους του, κατά την ώρα των οποίων λέγονται ωραίες μαντινάδες, όπως:Πρώτα απ΄όλα εύχομαι, με τις ευχές αρχίζωΗ ώρα η καλή να ‘ρθει τώρα που σε στολίζω.Νύφη μου κερά νύφη μου, μέσα στο νυφοστόλιΣήμερα σε στολίζουνε οι δώδεκα ΑποστόλοιΑστράφτει στον ήλιο ο χρυσός και μες τη νύχτα τα’ άστροΑστράφτει και η νύφη μας στο νυφικό της άσπρο.Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμεΚι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμεΌμορφη που ‘ναι η νύφη μας, όμορφος κι ο γαμπρός μαςΠραγματικά ταιριαστό που ‘ναι το ανδρόγυνό μας4. Ο γάμος, το ψίκι κλπΑν η νύφη είναι από άλλο χωριό ή από απομεμακρυσμένη γειτονιά, γίνεται το λεγόμενο «ψίκι». Δηλαδή νέοι φεύγουν από το σπίτι του γαμπρού με άλογα ή ημίονους, συναγωνιζόμενοι ως τις ιπποδρομίες, και πάνε στο σπίτι της νύφης προκειμένου να της ανακοινώσουν το ευχάριστο νέο, δηλαδή ότι ο γαμπρός δεν αθέτησε την υπόσχεσή του για γάμο, καθώς και ότι έρχεται σε λίγο μαζί με τους καλεσμένους του, για να γίνει ο γάμος. Ο πρώτος καβαλάρης που θα φέρνει τη χαρμόσυνο είδηση στη νύφη παίρνει μια ωραία κουλούρα από τα ίδια της τα χέρια και η ίδια βάζει και στο κεφάλι του αλόγου ένα άσπρο κρουσσαλιδάτο μανδήλι (τα κρόσσια στο άσπρο μανδήλι είναι τα δάκρυα της χαράς). Στη συνέχεια ο νικητής με το άλογό του πάει μπροστά και οδηγεί τη νύφη με την πομπή των μεταφορικών μέσων στην εκκλησία όπου θα γίνει ο γάμος.Αν η νύφη είναι από το ίδιο χωριό με το γαμπρό, ο γαμπρός με τον κουμπάρο και τους καλεσμένους πάνε με πομπή στο σπίτι της νύφης, για να την πάρουν και να την οδηγήσουν στην εκκλησία. Μπροστά στην πομπή πάνε τα μουσικά όργανα, με νυφικούς σκοπούς και μαντινάδες, ακολουθούν ο γαμπρός με τον κουμπάρο και πίσω τους οι καλεσμένοι. Δεν ακολουθούν την πομπή οι γονείς

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

του γαμπρού. Αυτοί θα παραμείνουν σπίτι αναμένοντας το γιο τους να τους φέρει τη νύφη ευλογημένη. Απλώς ο πατέρας ή ο μεγάλος αδελφός του γαμπρού, αφού ρίξει με το όπλο του τρεις μπαλωθιές (στο όνομα του πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος) και λέγοντας «Ει στο όνομα του πατρός και του υιού και του Αγίου πνεύματος - η ώρα η καλή παιδί μου», δίνει το έναυσμα για να ξεκινήσει η πομπή. Φτάνοντας στο σπίτι της νύφης οι καλεσμένοι του γαμπρού με μαντινάδες πείθουν την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα, που μέχρι τότε παραμένει κλειστή.Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μαςπου'ναι στολίδι και πρεπιά στο σόι το δικό μας.Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μαςκαι αν έχετε παράπονο να μας το πείτε εμπρός μαςΝύφη, άνοιξε την πόρτα σου γιατί ο γαμπρός αναμένει,για να του δώσεις την καρδιά, με πέπλο στολισμένη.Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μαςΤέτοιο σγουρό βασιλικό δεν έχει το χωριό μας.Και από μέσα από το σπίτι της νύφης ακούγεται:Σιγά-σιγά μη βιάζεστε κι η πόρτα μας θ’ ανοίξει, γιατί έχει η νύφη αδέλφια και γονείς να τσ’ αποχαιρετίσει.Άγια να είναι η στιγμή, κάνομε το σταυρό μαςκι ανοίγομε την πόρτα μας στο ζηλευτό γαμπρό μαςΜετά μπαίνει ο γαμπρός μέσα στο σπίτι με μια ανθοδέσμη από τριαντάφυλλα και αφού χαιρετά και φιλά το χέρι των γονιών της νύφης, παίρνει την ευχή τους, ζητά το χέρι της νύφης, για να την οδηγήσει στην εκκλησία. Η νύφη, ύστερα από κάλεσμα των γονιών της, βγαίνει από το ιδιαίτερο δωμάτιο της και δίνει το χέρι της στο γαμπρό και παράλληλα του δίδει ένα γλυκό ερωτικό φιλί. Ακολούθως το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Τότε ακούγονται πολλές μαντινάδες, όπως η εξής:Σήκω κι αποχαιρέτισε, νύφη, την εδικολογιά σου,Δώσε τα κλειδιά στη μάνα σου κι ‘αμε να βρεις δικά σου. Ο γαμπρός, μετά από αυτό, βάζει δεξιά του τη νύφη και ξεκινούν για την εκκλησία. Μπροστά πάνε τα όργανα, μετά το ζευγάρι και μετά οι καλεσμένοι με τα όπλα τους και το ρύζι ή στάρι που θα ρίξουν στην εκκλησία συμβολικά, για να «ριζώσει» το νέο ζευγάρι. Όταν φτάσουν στην εκκλησία ακούγονται οι μαντινάδες:Άνοιξε πόρτα της εκκλησίας πόρτα του παραδείσουΝα κατεβούν οι άγγελοι τη νύφη να βλογήσουνΑνοίχτε πόρτες της χαράς, πόρτες της εκκλησίαςΣτ’ ανδρόγυνο που γίνεται το ταιριαστό ζευγάριΝα το βλογήσει ο Θεός και ευλογημένο να ‘ναι

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Και αυτοί και οι απόγονοι κι αυτοί και τα παιδιά τους.Ω Παναγιά Δέσποινα με το Μονογενή σουστο ανδρόγυνο που γίνεται να δώσεις την ευχή σουΝα ζήσουν να γεράσουνε ως τη στερνή πνοή τουςΣτη τελετή μέσα στην εκκλησία, αν η νύφη πατήσει το γαμπρό στο πόδι (κατά τη στιγμή που λέει ο παπάς «η δε γυνή να φοβείται τον άντρα», που η πραγματική ερμηνεία του είναι «η δε γυνή να σέβεται τον άνδρα»), ο γαμπρός έχει δικαίωμα να «σχολάσει» το γάμο.Μετά το νέο ζευγάρι οδηγείται στον περίβολο της εκκλησίας όπου μαζί με τους καλεσμένους χορεύουν παραδοσιακούς χορούς της χαράς και συνάμα οι καλεσμένοι τους εύχονται δια χειραψίας «Βίο ανθόσπαρτο και πολλούς απογόνους!». Στη συνέχεια το νέο ζευγάρι οδηγείται με πομπή στο σπίτι των γονιών γαμπρού, απ΄όπου περνούν τους πετούν ρύζι και ροδοπέταλα, όπου η πεθερά ταΐζει τη νύφη μελοκάρυδο, για να την καλοπιάσει. Όταν φτάσουν εκεί ακούγονται οι μαντινάδες:Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά της νύφηςΝα δεις τον όμορφό σου γιο μια κόρη σου τη φέρνειΠρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά τση νύφηςΚαι κράθιε και ροδόσταμνο να τσι ροδοσταμνίσειςΑπό εκεί μετά το νιόπαντρο ζευγάρι οδηγείται στο σπίτι όπου πρόκειται να στεγάσει τα όνειρα τους. Μόλις φτάσουν εκεί ο γαμπρός χαράζει ένα σταυρό στη πόρτα και η νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Παράλληλα οι πατεράδες και ιδιαίτερα του γαμπρού από χαρά ρίχνουν τουφεκιές, ενώ ακούγονται και πολλές μαντινάδες όπως οι εξής: Νύφη να μπεις στ'αρχοντικό με το δεξί σου πόδικαι να σκορπίσεις ύστερα κατάχαμα ένα ρόδι.Νύφη στο σπίτι που θα μπεις δίχως κουβέντα άλληη ευτυχία κι η χαρά να ‘ναι με το τσουβάλι.Άγια να ‘ναι η στιγμή, ο θιός να βοηθήσειΟ ένας για τον άλλονε να μην βαρυγκωμήσει5. Το γαμήλιο γλέντι, το γαμοπιλαφο και ο αντίγαμος Μετά τα τελετουργικά του γάμου που είδαμε πιο πριν ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι σε κάποια πλατεία ή σε κάποιο άλλο ανοικτό χώρο (οικόπεδο ή κοσμικό κέντρο). Το γλέντι ξενικά με άφθονα φαγητά, ποτά και κρητικά εδέσματα στρωμένα πάνω σε τάβλες και συνεχίζεται με χορό μέχρι πρωίας. Τα φαγητά του γάμου είναι κυρίως βραστό αρνί ή γίδα, πιλάφι ή μακαρόνια με ανθότυρο, γουρουνόπουλο ψητό κ.α. είναι Την επόμενη μέρα, μόλις ξυπνήσει το ζευγάρι, αρχίζει ο «Αντίγονος». Δηλαδή ακολουθεί ένα νέο

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

πανηγύρι όπου τρώγονται όσα φαγητά έχουν μείνει. Στα γλέντα αυτιά ακούγονται πολλές μαντινάδες, όπως οι εξης:Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλιΣήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρηΣήκω περπάτα αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σουνα πεταχτεί η πέρδικα που 'χεις στην αγκαλιά σουΈπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύεινα ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.Έπιασε η νύφη στο χορό και κάμετέ τση τόποΣαν περιστέρα φαίνεται στη μέση των ανθρώπωΛεβέντης είναι ο γαμπρός, λεβέντικα χορεύειΤρίζει η γης όπου πατεί και δε τση χωρατεύει.ΕΥΧΕΣΔίνω ευχές, πολλές ευχές και με χαρά περίσσια Του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι και στα βαφτίσια.Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός ευτυχισμένα χρόνιαΝα τους αξιώσει ο θεός να δουν παιδιά κι εγγόνια.Να ζήσει χρόνους εκατό ετουτο το ζευγάριΚαι να ‘χει πάντα φώτιση απ του θεού τη χάρη.http://www.krassanakis.gr/kritikos-gamos.htm

ΓΙΑ ΤΟ ΓΑΜΠΡΟΓΙΑ ΤΗ ΝΥΦΗ Πρίμα τον έχεις τον καιρό,γαμπρέ και ξεκινάτε,Μόνο τιμόνευγε καλάΜέσ’ στη χαρά να πάτεΓαμπρέ τη νύφη ν' αγαπάςνα μην τήνε μαλώνειςΣαν το σγουρό βασιλικόνα τήνε καμαρώνειςΓαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάςκαι χάδια να της δίνειςόμως να μη συ(μβι)βαστείς ποτέτα πιάτα να της πλύνεις.Γαμπρέ μας να τα χαίρεσαιτα όμορφά τση κάλληαπου δεν εξανάδαμενα τα 'χει κιαμιάν άλληΓαμπρέ βλαστάρι όμορφοβέργα 'πο κυπαρίσσιη νύφη μας θα σ' αγαπάσε όλη σας τη ζήση

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τση Κρήτης όλα τα πουλιάσου γλυκοκελαϊδούνεΓιατί ‘σαι η γι-ομορφότερηνύφη οπού θωρούνεΝα πείτε μπρε τση νύφης μαςνα τονε κανακίζειμε μέλι και με ζάχαρηνα μας τονε ταΐζειΝύφη μου πετροπέρδικαΠου περπατάς στ`αλώνιαΣου πρέπουνε παινέματαΝα σου τα πουν τ`αηδόνια.Νύφη μας να περνάς καλάκαι να πηγαίνεις ντρέταΝα σε λατρεύει ο γαμπρόςστο λέω ντρέτα σκέταΝύφη μου μη πικραίνεσαικαι μη χαλά η καρδιά σουΌπως σ’ αγάπα η μάνα σουσ’ έχει κι η πεθερά σουΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΥΜΠΑΡΟ Κουμπάρε που στεφάνωσες τα δυο κυπαρίσσια Του χρόνου να ‘μαστε καλά, να ‘ρθεις και στα βαφτίσιαΔώσετε του κουμπάρου μας του γάμου το κουλούρι απού τ'ομορφοσάξανε και μοιάζει του στη μούρηΓαμπρός ειν`το γαρύφαλλο Κι η νύφη άσπρη βιόλα Επίσης κι ο κουμπάρος τους Τα νοστιμίζει όλα Κουμπάρε καλορίζικα Πούβαλες το στεφάνι Να σ`αξιώσει ο Θεός Να βάλεις και το λάδι Ένα τραγούδι θα σας πω Επάνω στη δεκάρα Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός Κουμπάρος και κουμπάρα. Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός χωρίς καημό και βάρος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ο πεθερός, η πεθερά, οι φίλοι, κι ο κουμπάρος ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ τσι φίλους μου με όλη την ψυχή μου απού παρευρεθηκανε εις τη στεφάνωσή μου Μάνα, πατέρα έκαμα ετούτη τη μέρα μ' αγάπη και με σεβασμό τους τη φιλώ τη χέρα Ευχαριστούμε όλους σαςΜέσα από την καρδιά μαςΓιατί η παρουσία σαςΤίμησε τα παιδιά μας/τα στέφανα μαςΧίλια καλώς ορίσατε χίλια και δυο χιλιάδεςΟ κάμπος με τα λούλουδο και με τις πρασινάδεςΦίλους γνωστούς και συγγενείς Όλους καλωσορίζωΌμορφα να περάσετεΤο θέλω, το ελπίσωΜεταξύ αστείου και σοβαρού Την πιο πολύ χαρά, γαμπρέ,Ήκαμε η πεθερά σου,Γιατί την ξεφορτώθηκε Και βρήκες τον μπελά σου.Γαμπρέ μου την …μπιστόλα σου Μην την …πολυκουρντίζεις Γιατί ‘ναι η νύφη μας μικρήΚαι θα τη φοβερίζεις. Ετούτηνέ την εποχή μην περιμένεις γάμο γιατί ακρίβυνε η ζωή και μπουνταλές δεν κάνω. Ωραία είσαι κι όμορφη, αλλά εν πάσει περιπτώσει Να δούμε και ο πατέρας σου ίντα προυκιά θα δώσει Γαμπρέ τη νύφη να αγαπάςκαι να μην την μαλώνεις

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

γιατί θα σε κρεμάσουμεαπό το παντελόνι.

Περίπυστες(ονομαστές) και άγνωστες “Φανερωμένες”

εικόνες της Παναγίας στην νησιωτική Ελλάδα.(Β)-(Κρήτη)

Παναγία η Καλυβιανή

http://www.ekriktiko.gr/index.php/archives/86884/kloster-panagia-kaliviani

Η Μονή Καλυβιανής αποτελεί ένα ξεχωριστό παράδειγμα μοναστηριού που ταύτισε την πίστη και τη λατρεία με την κοινωνική προσφορά και το φιλανθρωπικό έργο. Βρίσκεται στην περιοχή Καλύβια Μεσαράς, κοντά στις Μοίρες, και είναι ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα της Κρήτης.Από τις ελάχιστες σωζόμενες πληροφορίες-ενδείξεις εικάζεται ότι στην τοποθεσία αυτή υπήρχε μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία, που καταστράφηκε όταν έγινε η επιδρομή των Οθωμανών εναντίον της Κρήτης στα μέσα του 17ου αι. Το άγνωστο μοναστήρι λειτουργούσε ήδη στα χρόνια των Ενετών και πιθανότατα η περίοδος της ίδρυσής του ανάγεται στην εποχή του Βυζαντίου. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης (1669) οι Οθωμανοί καταπάτησαν τη γύρω περιοχή, όχι όμως και το ναό που λειτουργούσε σποραδικά μέχρι το 1821 και κατά καιρούς τα παλιά κελιά στέγαζαν μεμονωμένους ασκητές.Μεταξύ των ετών 1821-1865 ο ναός εγκαταλείφθηκε από τους χριστιανούς και χρησιμοποιήθηκε από τους Οθωμανούς κατοίκους του γειτονικού χωριού Καλύβια σαν στάβλος ή αποθήκη. Το 1865,

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ένα χρόνο πριν τη μεγάλη Κρητική επανάσταση, ο Ιωάννης Μαργιολάκης από το χωριό Αγιος Ιωάννης άρχισε να επισκευάζει το ναό, και κυρίως το Αγιο Βήμα. Οι Οθωμανοί δεν τον εμπόδισαν. Όμως ο θρησκευτικός φανατισμός των Μουσουλμάνων της Κρήτης ώθησε δύο παιδιά να βεβηλώσουν το μικρό αυτό ναό. Το ένα παιδί πέθανε και το άλλο αρρώστησε. Το γεγονός συζητήθηκε έντονα σε όλο τον κάμπο της Μεσσαράς και από τότε άρχισε η Καλυβιανή να αποκτά φήμη και να καταφτάνουν προσκυνητές. Οι Οθωμανοί οργισμένοι προσπαθούσαν να επιβάλουν απαγορεύσεις και να εμποδίσουν τους προσκυνητές να προσέρχονται στο ναό. Το θέμα πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις ώστε το 1873 ήταν το κύριο θέμα της Κρήτης. Η υπόθεση αυτή οδήγησε στην επέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ και του σουλτάνου, που μετέθεσαν αντίστοιχα τον μητροπολίτη Μελέτιο και τον Διοικητή του Ηρακλείου Μουσταφά Πασά. Τον ίδιο χρόνο οι Δημογέροντες του Ηρακλείου έστειλαν μία εκτενή έκθεση των γεγονότων στους εκπροσώπους των χριστιανικών κρατών, προκειμένου να πιέσουν την οθωμανική πλευρά, ώστε να πάψει να εμποδίζει τους χριστιανούς στην εκτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων τους. Παρά τις όποιες δυσκολίες η προσέλευση των πιστών συνέχισε να αυξάνει. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό διαδραμάτισε ο Ματθαίος Μιχελινάκης που, σύμφωνα με την παράδοση, βρήκε (1873) την εικόνα της Παναγίας κάτω από ένα δέντρο. Η είδηση αυτή προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση. Η εικόνα θεωρήθηκε θαυματουργή και πλήθος πιστών άρχισαν να συρρέουν από κάθε γωνιά της Κρήτης. Πολλοί πιστοί αφιέρωναν μέρος της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους στη μονή, με αποτέλεσμα να ολοκληρωθεί η πλήρης επισκευή του ναού που είχε ξεκινήσει το 1865 και να χτιστούν νέα βοηθητικά οικήματα στις εκτάσεις γύρω από το ναό που εξαγοράστηκαν από τους Οθωμανούς. Η φήμη της μονής ξεπέρασε σύντομα τα σύνορα της Κρήτης, γεγονός που καταγράφει και ο λογοτέχνης Ιωάννης Κονδυλάκης από τη Βιάννο στα τέλη του 19ου αι.http://agioskosmasoaitolos.wordpress.com

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Αξιοθέατα και Τουρισμός της Κρήτης

Ν. Ηρακλείου

Πόλη Ηρακλείου :

http://www.agorapress.gr/el/news.php?n=2880

Μεσαιωνικά κτίσματα: οι παλιές οχυρώσεις των Αράβων στο Χάνδακα, ενισχυμένες από τους Ενετούς το 1462 , που διατηρούνται σήμερα σε καλή κατάσταση .Από τους 7 προμαχώνες σώζεται ο προμαχώνας Μαρτινέγκο , όπου βρίσκεται ο τάφος του Ν. Καζαντζάκη, με θέα όλη την πόλη. Από τις 4 πύλες εισόδου στην πόλη σώζονται σήμερα η Χανιόπορτα και η Καινούργια Πόρτα στη νότια πλευρά.Ο Κουλές, το επιβλητικό φρούριο στην είσοδο του Βενετσιάνικου λιμανιού . Κατασκευάστηκε από τους Ενετούς από το 1523- 1540.Το Μπεντενάκι, όπως λέγεται σήμερα το θαλάσσιο τείχος από το Βενετσιάνικο λιμάνι μέχρι τον όρμο του Κουμ- Καπί .Οι θολωτοί ταρσανάδες , όπου ναυπηγούνταν τα πολεμικά πλοία της εποχής.Η κρήνη Μοροζίνη του 1628.Η κρήνη Ντελημάρκου του 1666.Η κρήνη Μπέμπο του 1588 στη Βόρεια πλευρά της πλατείας Κορνάρου.Το Palazzo Ducale, κτίριο όπου είχε την έδρα του ο Δούκας της Κρήτης .Η Λότζια , ο τόπος συγκέντρωσης και αναψυχής των Ενετών ευγενών.Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου, του 13ου αιώνα , σήμερα είναι χώρος εκθέσεων .Η εκκλησία του Αγίου Τίτου του 1466.

Εκκλησίες: Η Μητρόπολη του Αγίου Μηνά και δίπλα της το παρεκκλήσι του Μικρού Αγίου Μήνα .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης που λειτουργεί σαν μουσείο με εικόνες του κυριότερου εκπροσώπου της Κρητικής Σχολής , Μηνά Δαμασκηνού.

Μουσεία: Το Αρχαιολογικό Μουσείο που είναι από τα σημαντικότερα της Ελλάδας. Περιλαμβάνει συγκεντρωμένα σχεδόν όλα τα ευρήματα του Μινωικού Πολιτισμού.Το Ιστορικό Μουσείο ,περιέχει εκθέματα Βυζαντινής , Ενετικής και Τούρκικης περιόδου ,καθώς και ιστορικά ντοκουμέντα από τη νεότερη Κρητική ιστορία. Επίσης μια πλούσια λαογραφική συλλογή από τοπικές ενδυμασίες , είδη λαϊκής τέχνης και αναπαράσταση τυπικού Κρητικού σπιτιού.Μουσεία άλλων περιοχών: Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχανών . Περιλαμβάνει ευρήματα ανασκαφών από το ανάκτορο Αρχανών , το νεκροταφείο Φουρνί και το ιερό της Ανεμοσπηλιάς , Μινωικής περιόδου.Μουσείο Αγροτικής Ιστορίας και Λαϊκής Τέχνης <<Αρόλιθος>> στο Σερβιλί Τιλύσου.Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη που είναι κέντρο Κρητικής Φιλολογίας στη Μυρτιά του Δήμου Νίκος Καζαντζάκης.Μουσείο El Greco στο Φόδελε του Δήμου Γαζίου.Μουσείο Κρητικής Ιστορίας και Παράδοσης Μιχάλη Νικ. Ψαλτάκη στο 9ο χλμ Οδού Ηρακλείου – Αρχάνες. Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας Βόρροι Μεσσαράς.Μουσείο Παραδοσιακής Ζωής Κρήτης <<Λυχνοστάτης>> στο 28ο χλμ Εθνικής Οδού Ηρακλείου – Αγ. Νικολάου, Λιμένας Χερσονήσου.

Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες:Φόδελε ,γραφικό χωρίο κρυμμένο σε κοιλάδα κατάφυτη με πορτοκαλιές και πλατάνια. Βρίσκετε 29 χλμ Δυτικά του Ηρακλείου. Εδώ γεννήθηκε το 1545 ο γνωστός ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος , ο Ελ Γκρέκο.Λίμνη Ζαρού (Βότομος) : Βόρεια του χωριού Ζαρός υπάρχει η πηγή του Βότομου, που σχηματίζει με τα νερά της μια πανέμορφη κωδωνοειδή λίμνη . Στο δρόμο προς την λίμνη υπάρχει ένας νερόμυλος ανάμεσα σε πλατάνια . Η περιοχή γύρω από την λίμνη είναι ιδιαίτερα φροντισμένη , με πάγκους , παιδική χαρά . Υπάρχουν και γραφικές ταβέρνες με νόστιμη πέστροφα και σολομό από την λίμνη. Στην Νότια μεριά της Κρήτης , λίγα χιλιόμετρα μετά την Μονή Οδηγήτριας, μια πανέμορφη διαδρομή ακολουθεί, που οδηγεί στην θαυμάσια παραλία στο Βαθή, όπου μπορεί να φτάσει κάποιος με αυτοκίνητο από χωματόδρομο ή και με καραβάκι , οδηγεί στην

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

επίσης θαυμάσια παράλια του Μάρτσαλου που φτάνει κάποιος μόνο με τα πόδια μετά από αρκετό περπάτημα και στο Αγιοφάραγγο , τον τόπο των ασκητών , μετά από 25 λεπτά περίπου περπάτημα , με την πανέμορφη παραλία και την γραφική εκκλησιά του Αγιου Αντωνίου . Ανηφορίζοντας τον χωματόδρομο για να φτάσεις στην κορυφή , στο Κεφάλι ,κατά την διαδρομή βλέπεις από ψηλά τις παρθένες, πεντακάθαρες παραλίες του Βαθή και του Μάρτσαλου και το υπέροχο τοπίο που δημιουργείται είναι μοναδικό. Φτάνοντας στο Κεφάλι συναντάς την πέτρινη εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και αν σταθείς στην άκρη του γκρεμού θα δεις αετούς να πετάνε από κάτω και τα χρώματα που δημιουργούνται από τον ήλιο και τα φτερά των αετών καθώς πετάνε. Από την άλλη πλευρά του βουνού βρίσκονται οι παραλίες του Χρυσόστομου , των Καλών Λιμένων και πιο πέρα του Λέντα.Καλαμάκι , γραφικό παραθαλάσσιο χωρίο , βρίσκεται 2 χλμ μετά το χωρίο Καμηλάρι , με καλή παραλία , αν εξαιρέσουμε τις πλάκες που υπάρχουν στο μεγαλύτερο μέρος της , αλλά όμως είναι μια πολύ καθαρή παραλία με το ανατολικό της κομμάτι χωρίς πλάκες . Εδώ υπάρχουν ταβέρνες με εξαιρετικό φαγητό .Σίβας: Παραδοσιακό χωρίο με ενδιαφέροντα παλιά σπίτια και εκκλησίες και πλούσια ιστορία . Ταβέρνες με καλό παραδοσιακό φαγητό.

Αρχαιολογικοί χώροι:Κνωσός :Βρίσκεται 5 χλμ ανατολικά του Ηρακλείου. Ήταν το κυριότερο Μινωικό ανάκτορο όπου βασίλευσε ο μυθικός βασιλιάς Μίνωας. Το ανάκτορο της Κνωσού κοσμούν θαυμάσιες τοιχογραφίες με θέματα από την φύση και τις θρησκευτικές τελετές των Μινωιτών. Είναι το πιο καλοδιατηρημένο Μινωικό ανάκτορό.Φαιστός: Βρίσκεται 63 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου στον λόφο πάνω από το χωρίο Άγιος Ιωάννης του Δήμου Φαιστού στη Μεσσαρά. Ήταν το δεύτερο σε σπουδαιότητα Μινωικό ανάκτορο. Στην Φαιστό βασίλευσε ο αδελφός του Μίνωα ,Ραδάμανθυς. Εδώ βρέθηκε ο περίφημος Δίσκος της Φαιστού, που χρονολογείται κατά το 1700- 1600 π.χ. , με ιερογλυφική γραφή. Η Φαιστός ήταν ανεξάρτητη και αυτόνομη Μινωική πόλη.Μάλια: Βρίσκεται 3 χλμ μακριά από το παραθεριστικό χωριό Μάλια. Ήταν Μινωικό ανάκτορο .Αγία Τριάδα: 2,5- 3 χλμ Δυτικά της Φαιστού βρίσκονται τα ερείπια βασιλικής έπαυλης , που πιθανότατα αποτελούσε το θερινό ανάκτορο της δυναστείας της Φαιστού.Κομμός: Στην Νότια Κρήτη, λίγο πριν τα Μάταλα. Υπάρχουν ερείπια αρχαίας πόλης που υπήρξε Μινωικό λιμάνι της Φαιστού. Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο υπάρχει ωραία μεγάλη αμμώδης παραλία .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Μάταλα: Στην Νότια Κρήτη, εδώ υπήρχε αρχαία κρητική πόλη που την Μινωική εποχή χρησίμευε ως λιμάνι της Φαιστού και αργότερα λιμάνι της ρωμαϊκής Γόρτυνας . Επίσης υπάρχουν πολλές σπηλιές κατά μήκος της παραλίας που κατοικήθηκαν πιθανώς από τους προϊστορικούς χρόνους . Στις σπηλιές βρέθηκαν τάφοι που χρονολογούνται από τους ρωμαϊκούς και πρωτοχριστιανικούς χρόνους . Οι σπηλιές των Ματάλων έγιναν και τόπος κατοικίας των Χίπις κατά την γνωστή περίοδο του κινήματος των χίπις. Η παραλία των Ματάλων είναι μια ωραία παραλία με άμμο , κρυστάλλινα νερά και εντυπωσιακό βυθό. Λεβήνα (Λέντας):Στην Νότια Κρήτη. Ιερό Ασκληπιού και Μινωικοί θολωτοί τάφοι. Καθώς και μια υπέροχη παραλία. Καμηλάρι: Χωρίο που βρίσκεται 2 χλμ περίπου κάτω από τον λόφο της Φαιστού. Εδώ υπάρχει Μινωικός θολωτός τάφος πάνω σε λόφο και μια σπάνια μινωική ελιά που χρονολογείτε από την Μινωική περίοδο. Επίσης πρόσφατα ανακαλύφθηκαν τάφοι Ρωμαϊκής περιόδου , η ανασκαφή δεν έχει ολοκληρωθεί .Αμνισός : Βρίσκεται 7,5 χλμ ανατολικά του Ηρακλείου. Μινωική πόλη επίνειο της Κνωσού.Αρχάνες: Βρίσκεται 15 χλμ νότια του Ηρακλείου. Καλοδιατηρημένο θερινό Μινωικό ανάκτορο. Στο λόφο Φουρνί , 1 χλμ Β.Δ. των Αρχανών , βρέθηκαν θολωτοί τάφοι Μινωικής περιόδου. Στη θέση Ανεμοσπηλία , στους πρόποδες του ιερού βουνού Γιούχτα , βρέθηκε Μινωικό Ιερό.Βαθύπετρο: Βρίσκεται 19 χλμ νότια του Ηρακλείου . Εδώ υπάρχουν ερείπια μεγάλου Μινωικού μεγάρου .Γόρτυνα: Νότια του Ηρακλείου , έξω από το χωρίο Αγιοι Δέκα του Δήμου Γόρτυνας στη Μεσσαρά. Εδώ βρίσκονται τα ερείπια πόλης που ιδρύθηκε την Μινωική εποχή και γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη κατά την Ρωμαϊκή περίοδο ως πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας Κρήτης και Κυρηναϊκής. Τα πιο αξιόλογα μνημεία είναι το Πραιτώριο, έδρα του Ρωμαίου κυβερνήτη της Κρήτης και το Νυμφαίο , αμφιθέατρο , τόπος λατρείας των Νυμφών, και τα δύο είναι του 2ου αιώνα μΧ. Ο Ναός του Πύθιου Απόλλωνα , το ιερό των Αιγυπτιακών θεοτήτων και το Ωδείο , οπού βρέθηκε η περίφημη επιγραφή με τους νόμους της Γόρτυνας, γραμμένοι σε δωρική διάλεκτο και χρονολογείται κατά τον 6ο αιώνα π.χ. Ο Ναός του Αγίου Τίτου που χτίστηκε κατά την Α’ Βυζαντινή περίοδο της Κρήτης. Η Μεγάλη Πόρτα , ο ιππόδρομος , το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης , το παλαιοχριστιανικό τρίκογχο και οι τάφοι των Αγίων Δέκα. Δυτικά των τάφων βρίσκεται η Αρχαιολογική Συλλογή με ευρήματα της περιοχής .Κάτω Σύμη Βιανού: Υπάρχει Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης .Λύκτος: Υπάρχουν ευρήματα από μεγάλη πόλη ελληνορωμαϊκής περιόδου.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τύλισος: Βρίσκεται 14 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου . Υπάρχουν τα ερείπια μιας από τις αρχαιότερες Μινωικές πόλεις στην κεντρική Κρήτη.

Μοναστήρια του Ν.Ηρακλείου:Μονή Βροντησίου: Νοτιοδυτικά του Ηρακλείου σε απόσταση 56 χλμ . Με ανάγλυφη κρήνη του 15ου αιώνα στην είσοδο του περιβόλου δίπλα σε αιωνόβια πλατάνια και με πανοραμική θέα. Δίκλιτη μονή του 14ου αιώνα , τα κτίρια της περιβάλλονται από τείχος , το κωδωνοστάσιο είναι ιταλικού ρυθμού και τα κλίτη είναι αφιερωμένα στους Αγιο Αντώνιο και Απόστολο Θωμά με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες.Μονή Βαρσαμόνερου: Νότια , κοντά στο χωρίο Βορίζια , 52 χλμ από το Ηράκλειο, είναι εγκαταλελειμμένο μοναστήρι. Από αυτό σώζετε η εκκλησία του Αγίου Φανουρίου , με σημαντικές τοιχογραφίες του 15ου αιώνα , μοναδικό μνημείο της Κρητικής σχολής. Πριν ξεκινήσετε , αναζητήστε το φύλακα της Μονής στο χωριό Βορίζια και ζητήστε τα κλειδιά . Υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο κατά τον 15ο αιώνα. Είναι αφιερωμένη στην Παναγία , στον Αγιο Φανούριο και στον Αγιο Ιωάννη .Στη Γόρτυνα υπάρχει τρίκλιτη Βασιλική του 6ου αιώνα μ.χ αφιερωμένη στον Αγιο Τίτο , από τα πιο σπουδαία μνημεία του χριστιανισμού στην Κρήτη.Μονή Καρδιώτισσας: Κοντά στο χωριό Κρασί υπάρχει αυτή η Μονή με την εκκλησία της Παναγίας Κεράς.Μονή Οδηγήτριας: Βρίσκετε στη Νότια Κρήτη , μετά το παραδοσιακό χωρίο Σίβα και μετά το επίσης παραδοσιακό χωριουδάκι Λίσταρο. Είναι αξιόλογο ιστορικό μοναστήρι , με μικρό Λαογραφικό Μουσείο και θαυμάσια θέα πάνω από τον πύργο του ήρωα Ξωπατέρα που βρίσκετε μέσα στο περίβολο της Μονής. Υπάρχει επίσης εκκλησία με παλιές τοιχογραφίες. Μονή Παναγίας Καλυβιανής: Αξιόλογο γυναικείο Μοναστήρι , που βρίσκεται στον δρόμο ανάμεσα στο Τυμπακί και τις Μοίρες , στο Δήμο Φαιστού. Μονή Απεζανών : Αξιόλογο Μοναστήρι , βρίσκεται ανάμεσα στα χωρία Αγιο Κύριλλο και Αντισκάρι.

Σπήλαια: Σπήλαιο Ειλειθυίας :Βρίσκεται σε απόσταση 1 χλμ Ν της Αμνισού και ήταν αφιερωμένο στην προστάτιδα θέα του τοκετού , την Ειλειθυία. Εδώ βρέθηκαν ειδώλια γυναικών σε στάση τοκετού ή που θηλάζουν ή που δέονται κ.α.Σπήλαιο Αγ. Παρασκευής Σκοτεινού: 22 χλμ από το Ηράκλειο . Είναι από τα πιο αξιόλογα σπήλαια και χρησιμοποιήθηκε σαν λατρευτικός χώρος κατά την αρχαιότητα και τους χριστιανικούς χρόνους .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Σπήλαιο Καμαρών : ΒΑ του χωριού Καμάρες , 57 χλμ από το Ηράκλειο , βρίσκεται αυτό το σπήλαιο , που καθιερώθηκε κατά τους Μινωικούς χρόνους σαν τόπος λατρείας . Εδώ βρέθηκαν τα περίφημα Καραμαικά αγγεία που εκθέτονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου . Στο σπήλαιο φτάνει κάποιος μόνο πεζός , μετά από πορεία περίπου 4 ωρών , από το χωριό Καμάρες.

ΦαράγγιαΓέργερης – ΖαρούΚαμαρώνΑγιοφάραγγου

Ν. ΡεθύμνουΠόλη Ρεθύμνου: Μεσαιωνικά κτίσματα: Από την παλιά ενετική οχύρωση του 1540- 1570, από τις Πύλες έχει απομείνει η Μεγάλη Πόρτα.Η Λότζια , του 16ου αιώνα , τόπος συγκέντρωσης και αναψυχής των αρχόντων και των ευγενών.Η Κρήνη Rimondi ή Μεγάλη Βρύση στα βόρεια της πλατείας Πετυχάκη του 17ου αιώνα.Το φρούριο Φορτέτζα, βόρεια της πόλης , στο λόφο Παλιόκαστρο . Χτίστηκε το 1574 από τους Ενετούς και προσφέρει θαυμάσια θέα της πόλης και της θάλασσας.Οι προσόψεις βενετσιάνικων σπιτιών, τα περισσότερα βρίσκονται στην παλιά πόλη .Οι εκκλησίες του Αγίου Φραγκίσκου και της Κυρίας των Αγγέλων , γνωστής ως <<Μικρής Παναγίας >>.Βενετσιάνικο λιμάνι : Γραφικό και πανέμορφο.Τα Τζαμιά Νερατζέ , που είναι το ψηλότερο και βρίσκεται στη βενετσιάνικη πλατεία της πόλης , Καρά Μουσά πασά και Βελή πασά είναι εντυπωσιακά με του θόλους και τους μιναρέδες τους. ΜΟΥΣΕΙΑ: Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου , στεγάζεται στη Φορτέτζα.

Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.Παπαγεωργουλάκειο Λαογραφικό Μουσείο , στον Ασώματο Δήμου Φοίνικα .

Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες: Αργυρούπολη , βρίσκετε 27 χλμ ΝΔ του Ρεθύμνου . Χωρίο κατάφυτο , χτισμένο σε ύψωμα . Υπάρχουν πηγές που τροφοδοτούν τεράστιες στέρνες και χαμηλότερα κινούν νερόμυλους για νεροτριβές.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Μύλοι :Μοναχικό , όμορφο και πνιγμένο στη βλάστηση χωριό μέσα σε φαράγγι που το διασχίζει ένα μικρό ποτάμι . Είναι εγκαταλειμμένο . Στη διάρκεια του Μεσαίωνα είχαν κτιστεί εδώ πολλοί νερόμυλοι για παραγωγή αλευριού . Το μονοπάτι που οδηγεί ως εκεί από τον δρόμο είναι βατό , γύρω στα 300 μ. Περπατήστε το μονοπάτι απολαμβάνοντας το κελάηδημα των πουλιών.Χρομοναστήρι: Κεφαλοχώρι της περιοχής , διατηρεί την ατμόσφαιρα των παλαιών ημερών και έχει αρκετά αξιοθέατα. Όπως το Κονάκι , μέγαρο της οικογένειας Κλόντιο , το οποίο ονομάστηκε έτσι γιατί αργότερα κατοικήθηκε από Τούρκο αγά. Τον βυζαντινό ναό Παναγία Κερά και τον Άγιο Ευτύχιο , επίσης βυζαντινό ναό με αγιογραφίες του 11ου αιώνα . Μαργαρίτες: Χωριό με πανέμορφο τοπίο και κατοίκους που φημίζονται για την φιλοξενία τους και την αγγειοπλαστική τους.Πάνορμος: Παραθαλάσσιο χωριό με όμορφο τοπίο. Σπήλι , βρίσκετε 28 χλμ ΝΑ του Ρεθύμνου , καταπράσινο χωρίο με πέτρινα σπίτια και καλντερίμια . Στη μικρή πλατεία με τα πλατάνια υπάρχουν 25 βρύσες με ανάγλυφα κεφάλια λιονταριών , με νερό που έρχεται από τον Ψηλορείτη. Επίσης υπάρχει η παλιά εκκλησιά Μεταμόρφωσης του Σωτήρα , με τοιχογραφίες από τον καθημερινό βίο των κολασμένων.Ανώγεια ,ορεινό χωριό που βρίσκετε 53 χλμ ΝΑ του Ρεθύμνου.Αγιος Παύλος , παραθαλάσσιος οικισμός , με πανοραμική θέα προς την θάλασσα και καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα κάθε απόγευμα. Ωραία παραλία.Αγία Γαλήνη: Γραφικό , παραθαλάσσιο και τουριστικό χωριό.ΠΑΡΑΛΙΕΣ: Δαμνόνι: Όμορφη παραλία με αμμουδιά . Βρίσκεται κοντά στην παραλία του Πλακιά . Αριστερά από το Δαμνόνι και πριν το Αμμούδι υπάρχει μια μικρότερη παραλία ιδιαίτερα ελκυστική . Οι παραλίες περικλείονται από βράχια , έχουν πεντακάθαρα νερά .Τριόπετρα: Καλή παραλία με άμμο .Σούδα : Αμμώδης παραλία στον όρμο του Πλακιά , με φοίνικες .

Αρχαιολογικοί χώροι:Αξός: Ευρήματα από μεγάλη ελληνορωμαϊκή πόλη .Αρμένοι: Μινωικό νεκροταφείο με λαξευτούς τάφους .Ελεύθερνα: Αξιόλογα μνημεία μεγάλης ελληνορωμαϊκής πόλης, της Απολλωνίας .Ζώμινθος: Στο οροπέδιο της Νίδας και 20 χλμ από τα Ανώγεια υπάρχει Μινωικός οικισμός.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Εκκλησίες και Μοναστήρια: Μονή Αρκαδίου :Βρίσκετε 23 χλμ ΝΑ του Ρεθύμνου , είναι μοναστήρι του 16ου αιώνα σε θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον . Είναι παγκόσμιος γνωστό από την αυτοθυσία που έδειξαν το 1866 οι πολιορκημένοι κρητικοί , που ανατινάχτηκαν μαζί στην μπαρουταποθήκη της Μονής.Μονή Πρέβελη: Βρίσκετε 36 χλμ νότια της πόλης του Ρεθύμνου . Είναι αξιόλογο ιστορικό μοναστήρι με μικρό μουσείο και βιβλιοθήκη και ωραία θέα στο Λιβυκό Πέλαγος. Στην έξοδο του Κουρταλιώτικου φαραγγιού ,περνώντας μέσα από οργισμένη βλάστηση, στην κορυφή ενός γυμνού λόφου , βρίσκεται η Μονή . Ο δρόμος είναι βατός με αυτοκίνητο . Ιδρύθηκε τον 16ο ή 17ο αιώνα , και είναι αφιερωμένη στον Αγιο Ιωάννη τον Θεολόγο . Ο δίκλιτος ναός χτίστηκε το 1836 και ανακαινίστηκε μετά από καταστροφή το 1911. Η παραλία του Πρέβελη ή Φοίνικας είναι μια από τις πιο μαγευτικές της Κρήτης. Θα χρειαστεί να διασχίσετε ένα βατό αλλά απότομο μονοπάτι για να φτάσετε .Η Παράλια έχει καθαρά νερά , φοινικόδεντρα και περπατώντας κατά μήκος του ποταμού που σχηματίζεται , θα ανακαλύψετε κρυστάλλινες λιμνούλες που έχει σχηματίσει το νερό ανάμεσα στα βράχια , ιδανικές για κολύμπι.

Σπήλαια: Σπήλαιο Σφεντόνι: Το σπήλαιο αυτό βρίσκετε σε απόσταση 1 χλμ από το χωρίο Ζωνιανά και είναι το πιο εντυπωσιακό σε μέγεθος και διακόσμηση σπήλαιο της Κρήτης. Καλύπτει επιφάνεια 3300 τετρ. μέτρων με μήκος 550 μέτρα.Ιδαίο Ανδρο: 20 χλμ Ν των Ανωγείων στο οροπέδιο της Νίδας , βρίσκεται το ιερό αυτό σπήλαιο . Εδώ κατά την μυθολογία , η Ρέα έκρυψε το Δία βρέφος για να τον σώσει από τον Κρόνο.Σπήλαιο Γερανιού: Αξιόλογο σπήλαιο που απέχει 6 χλμ από το Ρέθυμνο . Παρουσιάζει προϊστορικό , παλαιοντολογικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον . Σπήλαιο Μελιδόνιου: Βρίσκεται σε απόσταση 3 χλμ από το χωριό Μελιδόνι , 26 χλμ ανατολικά του Ρεθύμνου. Αυτό το σπήλαιο συνδέεται με την ελληνική μυθολογία και ιστορία . Έχει μήκος 500 μέτρων .

Φαράγγια: Κουρταλίωτικο φαράγγι: Από το χωρίο Κοξαρέ ο δρόμος για το χωρίο Ασώματος καταλήγει σε αυτό το επιβλητικό φαράγγι των 2000 μ. , με τα ψηλά απότομα βράχια του , που κόβουν την ανάσα.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Το φυσικό πάρκο του Ψηλορείτη: Βρίσκετε στην κεντρική Κρήτη και περιλαμβάνει την οροσειρά του Ψηλορείτη , τους πρόποδες του και τη βόρεια απόληξή του στο Κρητικό πέλαγος , το όρος Κουλούκωνα.Γεωπάρκο του Ψηλορείτη: Περιλαμβάνει τα γεωλογικά μνημεία της περιοχής , το μοναδικό φυσικό του περιβάλλον με τον πλούτο και το μεγάλο ενδημισμό των ειδών και το πολιτισμικό του περιβάλλον , δηλαδή την κουλτούρα , την ιστορία , τα ήθη και τα έθιμα , που φανερώνουν τη διαχρονική και αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης στον Ψηλορείτη. Ο Ψηλορείτης είναι η μοναδική περιοχή στην Κρήτη , στην Ελλάδα γενικότερα , όπου μπορεί κανείς να δει όχι μόνο όλα τα πετρώματα της Κρήτης , τα απολιθώματα , αλλά στην μικρή του έκταση , να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο που καλύπτει όλη σχεδόν τη γεωλογική εξέλιξη της Ελλάδας . Ένας πλούτος μορφολογικών χαρακτηριστικών συσσωρεύονται στην περιοχή καθιστώντας το ανάγλυφο και την μορφολογία μοναδική : αμέτρητα φαράγγια , σπήλαια , οροπέδια , ρεματιές και απότομα γκρεμνά , ίχνη ρηγμάτων και ένα μοναδικό πάντρεμα βουνού και κάμπου. Αυτά είναι και η αιτία για τον μεγάλο ενδημισμό και τη μοναδικότητα της χλωρίδας και της πανίδας του Ψηλορείτη.Ορειβατικό καταφύγειο: Στο Ψηλορείτη στην τοποθεσία Τουμπωτός Πρίνος , σε υψόμετρο 1500 μέτρων , με χωρητικότητα 28 ατόμων.

Ν. ΧανίωνΠόλη Χανίων:

Μεσαιωνικά κτίσματα: Από τη Βενετσιάνικη πόλη (παλιά πόλη) των Χανίων σήμερα σώζεται μια συνοικία , με εξαίρετα βενετσιάνικα κτίρια . Από τις οχυρώσεις του 13ου αιώνα σώζονται οι προμαχώνες , η τάφρος και ερείπια του οχυρωματικού τείχους , που περιέβαλε την πόλη .Σώζονται η Λότζια , οι Χιόνες (Νεώρια ) του 16ου αιώνα , 9 από τα 25 κτίρια και ο λιμενοβραχίονας του βενετσιάνικου λιμανιού.Βενετσιάνικος φάρος: Βρίσκεται στην είσοδο του λιμανιού .Οι εκκλησίες του Αγίου Φραγκίσκου, που στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο , του Αγίου Ρόκκου και του Σωτήρος.Συνοικία Σπιάντζια (Πλάζα) : Ο τούρκικός μαχαλάς.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Συνοικία Τοπανάς: Η δυτική συνοικία των Χανίων , με τα πιο πλούσια βενετσιάνικα μέγαρα . Βόρεια , στην είσοδο του λιμανιού βρίσκεται το Φρούριο Φιρκά, που χτίστηκε το 1629.Συνοικία Χαλέπας: Ανατολικά των Χανίων , με περίφημα νεοκλασικά αρχοντικά και επιβλητικές επαύλεις . Εδώ βρίσκεται και το σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου.Συνοικία Καστέλι: Στην ανατολική πλευρά του λιμανιού . Εδώ βρίσκονται το παλάτσο του Βενετού διοικητή και το κονάκι του πασά.Πλατεία Σαντριβάνι: Σήμερα πλατεία Ελ. Βενιζέλου. Διαμορφώθηκε επί Βενετών .Δημοτικός κήπος : Το 1870 ο Ρεούφ πασάς έφτιαξε αυτό τον κήπο , που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα . Παλιά Αγορά: Η δημοτική αγορά , χτισμένη αρχές του 20ου αιώνα, με πρότυπο αυτή της Μασσαλίας .

Εκκλησίες: Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων με παλιές βυζαντινές τοιχογραφίες . Η εκκλησία της Αγίας Μαγδαληνής , στη συνοικία Χαλέπα , ρωσοβυζαντινού ρυθμού . Η Μονή της Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων του 16ου αιώνα , στο Ακρωτήρι , βορειοανατολικά της πόλης . Η Μονή της Κυράς των Αγγέλων που ιδρύθηκε το 1548, με εντυπωσιακή πρόσοψη του Καθολικού με ενετικά γλυπτά.

Μουσεία:Αρχαιολογικό Μουσείο . Στεγάζεται στην ενετική εκκλησιά του Αγίου Φραγκίσκου , με εκθέματα που προέρχονται από την Δυτική Κρήτη και άλλες περιοχές και χρονολογούνται από την Νεολιθική εποχή μέχρι την Ρωμαϊκή εποχή.Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή Χανίων , στο Ναό San Salvatore, στην Παλιά Πόλη .Ιστορικό Αρχείο Κρήτης ,με πλουσιότατη συλλογή στοιχείων σχετικών με την ιστορία του νησιού καθώς και με Λαογραφική συλλογή . Είναι το δεύτερο σε μέγεθος Αρχείο μετά τα γενικά Αρχεία του Κράτους.Ναυτικό Μουσείο Κρήτης , στο Φρούριο Φιρκά , στην Ακτή Κουντουριώτη . Τα εκθέματα του αφορούν την ιστορία της Κρήτης .Μουσείο Κισσάμου , στο Καστέλι Κισσάμου, 41 χλμ Δυτικά από τα Χάνια.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες: Γαβαλοχώρι , είναι ένας παραδοσιακός οικισμός που βρίσκεται 26 χλμ περίπου ΝΑ των Χανίων , σε μια περιοχή κατάφυτη από ελιές και χαρουπιές .Στο χωρίο λειτούργει Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο , που στεγάζεται σε ένα ενετικό και τουρκικό κτίριο . Έχει τα εξής αξιοθέατα: το θολωτό ελαιοτριβείο , το ρωμαϊκό νεκροταφείο , το ενετικό συγκρότημα πηγαδιών .Αλμυρίδα: Μικρός παραθαλάσσιος οικισμός , με ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου ή 6ου αιώνα στην είσοδο του οικισμού, που εντυπωσιάζει για τα κορινθιακά κιονόκρανα και θωράκια , αλλά κυρίως με τα καλοδιατηρημένα ψηφιδωτά της δάπεδα. Έχει μικρή παραλία , η πιο κοντινή στο Βάμο και στο Γαβαλοχώρι. Ντουλιανά: Γραφικό παραδοσιακό χωριό με σοκάκια και υπέροχα αναπαλαιωμένα σπίτια.Φαράγγι Σαμαριάς: Βρίσκεται 43 χλμ Ν της πόλης των Χανίων και είναι το μεγαλύτερο φαράγγι της Ευρώπης. Έχει μήκος 18 χλμ και είναι γνωστό για την ατελείωτη ομορφιά του .Σε ορισμένα σημεία το πέρασμα φτάνει σε πλάτος τα 3 μ. ως και 300 μ. και καμία φορά τα κάθετα τοιχώματα του ορθώνονται σε ύψος 600 μ. Επίσης το φαράγγι το διασχίζει ένας χείμαρρος. Το πέρασμα της Σαμαριάς επιτρέπεται από το Μάιο μέχρι τέλος Σεπτεμβρίου και εφόσον το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Η είσοδος του είναι από τη θέση Ξυλόκαστρο και η έξοδος του στο χωρίο Αγία Ρούμελη ,από όπου με καραβάκι θα μεταφερθείτε στη Χώρα Σφακιών. Στην διαδρομή με το αυτοκίνητο από τα Χανιά έως την είσοδο του φαραγγιού θα συναντήσετε γραφικά πεδινά και ορεινά χωριά , όπως το χωριό Ομαλός και το ομώνυμο οροπέδιο.Χώρα Σφακιών: Βρίσκεται 74 χλμ Ν των Χανίων και είναι ένα ιδιόμορφο χωριό , χτισμένο σε βραχώδη άγονη περιοχή , δυσπρόσιτο από στεριά και από θάλασσα. Θα φτάσετε αφού διασχίσετε το οροπέδιο Ασκύφου και το φαράγγι του Νίμπρου μετά από μια υπέροχη διαδρομή . Λουτρό Σφακιών: Γραφικό ψαροχώρι σε κολπίσκο και τις παραλίες Μάρμαρα και Γλυκά Νερά.Γαύδος: Νησάκι που βρίσκετε 24 χλμ Ν των Σφακιών, 20 ναυτικά μίλια νότια της Κρήτης, με έκταση 37 τετρ. χλμ . Είναι ένα παρθένο νησί με καθαρές και υπέροχες παραλίες με αμμουδιά , σκεπασμένο με θάμνους , πεύκα και κέδρα . Η Γαύδος είναι το νοτιότερο κομμάτι της Ευρώπης . Δρομολόγια εκτελούνται, ανάλογα με τον καιρό , όλο το χρόνο με καραβάκι από τα Σφακιά και την Παλαιόχωρα δυο φορές την ημέρα. Το ταξίδι έχει διάρκεια δύο με τρεισήμισι ώρες αντίστοιχα. Έχει ταβερνούλες με

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

πραγματικά φρέσκο ψάρι και λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Επίσης υπέροχο είναι το ηλιοβασίλεμα από την Γαύδο.Φαράγγι Θερίσου : Είναι ένα εντυπωσιακό φαράγγι , μήκους 6 χλμ , βρίσκεται 16 χλμ Ν των Χανίων .Φαράγγι Ίμπρου: Έχει μήκος περίπου 3 χλμ και είναι από τα βαθύτερα και στενότερα της χώρας , χωρίζει τα Λευκά Όρη από την περιοχή Αγκάθες. Σε μερικά σημεία το πλάτος του είναι 2 μ. και το ύψος των κάθετων βράχων γύρω στα 300 μ. που σου δίνουν την αίσθηση πως περνάς από σήραγγα. Η είσοδος από το χωριό Κομιτάδες και η έξοδος στο χωριό Ίμπρος. Λίμνη Κουρνά: Βρίσκεται 48 χλμ ανατολικά της πόλης των χανιών και είναι μια γραφική λίμνη , η μοναδική της Κρήτης. Τα βουνά που την περιτριγυρίζουν καθρεφτίζονται στα ήρεμα νερά της , δημιουργώντας ένα θέαμα μαγευτικό. Βάμος: Το χωριό , με τα λιθόστρωτα δρομάκια του , τα πλατάνια , το πάρκο , τις πλατείες , τα γραφικά καφενεδάκια και τα πέτρινα σπίτια , είναι ιδιαίτερα γοητευτικό , με έντονα νοσταλγική ατμόσφαιρα.Μετόχι Αγίου Γεωργίου: Στο παλιό χωριό Καρύδι , κτιριακό συγκρότημα μοναδικής τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής , με βενετσιάνικες επιρροές, που λειτουργεί ως μονή .Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το παλιό ελαιοτριβείο με τα 13 τόξα.Κεφαλάς : Διασώζονται ωραία σπίτια με θαυμάσιες παλιές πόρτες , παραδοσιακά σοκάκια και η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του 16ου αιώνα . Αργυρούπολη : Μικρό χωρίο στη θέση της αρχαίας Λάππας , με πολλά νερά , μικρούς καταρράκτες , λιμνούλες και πλούσια βλάστηση.

Παραλίες:Ελαφόνησος : Απέραντη αμμώδη παραλία , που θυμίζει τοπίο ερήμου , πολυσύχναστη . Αν θέλει κάποιος ησυχία υπάρχουν προς το απέναντι νησί , περνώντας την ρηχή θάλασσα , λιμανάκια που είναι μοναχικά ακόμα και τον Αύγουστο.Σουγιά: Γραφική παραλία με ψιλό βότσαλο και βαθιά νερά , με δυνατότητα διανυκτέρευσης σε δωμάτια του χωριού .Αγιος Παύλος : Σμαραγδένια νερά , χρυσή άμμος και ένα εκκλησάκι πλάι στο κύμα , βυζαντινό , 1000 χρόνων , με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες.Πλατανιάς: Απέραντη παραλία , κοντά στην πόλη των Χανίων , πολυσύχναστη.Σταυρός : Μικρή γραφική παραλία στο Ακρωτήρι .Ορθή άμμος: 500 μ. ανατολικά του Φραγκοκάστελου, κατεβαίνεις απότομους αμμόλοφους και φτάνεις σε μια λευκή αμμουδιά και στα διάφανα νερά της παραλίας.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κόρακας (Ροδάκινο): Εξαιρετική παραλία με άμμο και καθαρά νερά.Ίλιγγας: Καλή παραλία με βότσαλο , πέντε λεπτά με αυτοκίνητο από τα Σφακιά.

Εκκλησίες και Μοναστήρια: Μονή Γωνιάς ή Οδηγήτριας : Βρίσκεται 24 χλμ δυτικά των Χανίων , κοντά στο χωριό Κολυμβάρι , με ωραία θέα και με κτίρια που ανάγονται στο 1662.Ο κυκλικός ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου , στην Κάτω Επισκοπή , με ενδιαφέροντα ψηφιδωτά δάπεδα και σημαντικές τοιχογραφίες καλλιτεχνών του Βυζαντίου του 12ου αιώνα μ.χ .Η βυζαντινή εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου , στο χωρίο Αλικιανός , 13 χλμ ΝΔ της πόλης των Χανίων , με τοιχογραφίες του 1430 .Το Μοναστήρι της Παναγίας: Βρίσκεται στη Χρυσοσκαλλίτσα , 40 χλμ Ν της πόλης του Κισσάμου .Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας που βρίσκεται μέσα σε σπήλαιο , στα Τοπόλια Κισσάμου. Μονή Γουβερνέτου : Του 16ου αιώνα ,η οποία βρίσκεται μετά από ένα μικρό φαράγγι . Αφιερωμένη στην Κυρία των Αγγέλων, τη Παναγία. Ο επιβλητικός τετράπλευρος φρουριακού ρυθμού περίβολος , με τετράγωνους πύργους στις γωνίες , προστάτευε από εχθρικές επιδρομές.Μονή Αγίου Ιωάννη: Είναι το πιο παλιό μοναστήρι της Κρήτης και χτίστηκε τον 6ο ή 7ο αιώνα από τον ίδιο τον Άγιο Ιωάννη τον Ερημίτη . Η εκκλησία είναι λαξευμένη στο βράχο μιας σπηλιάς , με πετρόχτιστη μόνο τη δυτική της πλευρά . Μπορεί να φτάσει κάποιος ακολουθώντας το στενό μονοπάτι βόρεια από τη μονή Γουβερνέτου μετά από μισή ώρα περπάτημα.

Άλλα Μεσαιωνικά κτίσματα του νομού Χανίων:Στο χωρίο Καλάθενες , 42 χλμ Δ της πόλης των Χανίων , βρίσκεται η ενετική Βίλα Ροτόντα που πιθανώς ήταν εξοχική κατοικία Βενετού φεουδάρχη , κτίσμα του 15ου ή του 16ου αιώνα.Στο χωρίο Δραπανία , η Βίλα Τρεβιζάν .Στο κέντρο της πόλης της Κισσάμου , το Ενετικό Διοικητήριο.Στην Αγρία Γραμβούσα , απόμερο νησάκι στα ΒΔ του Νομού Χανίων , τα ερείπια οχυρού των Ενετών . Το φρούριο περιμετρικά διατηρείται σε καλή κατάσταση. Φτάνει κάποιος με σκάφος από τα Χανιά ή το καστέλι . Η παραλία της Γραμβούσας είναι αμμώδης και εξαιρετική . Στο βυθό υπάρχουν παλιά πήλινα πιθάρια από ναυαγισμένα πλοία. Το ίδιο εξαιρετική είναι και η γειτονική παραλία Μπάλλος.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Στην Παλαιόχωρα , στις ακτές που βρέχονται από το Λιβυκό πέλαγος , 73 χλμ νότια των Χανίων , σώζονται τα απομεινάρια του φρουρίου Σέλινο , χτισμένο το 1379 από τον Δούκα Μαρίνο Γραδένιγο , ενετό κυβερνήτη της Κρήτης .Ανατολικά της Χώρας των Σφακιών , περίπου 11 χλμ βρίσκεται το Castel Franco ή Φραγκοκάστελο ,το οποίο έχτισαν οι Ενετοί το 1371 για να το χρησιμοποιήσουν κατά των πειρατών και των Κρητών επαναστατών της ενετικής εποχής . Το Φραγκοκάστελο είναι συνδεμένο και με τα φαντάσματα των στρατιωτών που πέθαναν εκεί , τους γνωστούς Δροσουλίτες.

Αρχαιολογικοί χώροι : Απτέρα : 15χλμ από τα Χανιά , στα νότια του κόλπου της Σούδας , κοντά στο χωρίο Μεγάλα Χωράφια , είναι μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της αρχαίας Δυτικής Κρήτης , του 7ου αιώνα π.χ. Σήμερα σώζονται τα τείχη της πόλης που θυμίζουν τα Κυκλώπεια τείχη της Τίρυνθας και των Μυκηνών , καθώς και υπολείμματα μικρού ναού του 1ου αιώνα π.χ αφιερωμένου στη Δήμητρα και ενός ρωμαϊκού θεάτρου και τεράστιες θολωτές δεξαμενές Ρωμαϊκών χρόνων. Σώζεται και το κάστρο Ιτζεδίν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας.Παλυρρήνια: 49 χλμ Δ των Χανίων , στη θέση Σελλί ή Παλαιόκαστρο, σώζονται τα ερείπια από τα τείχη και την ακρόπολη της Παλυρρηνίας, σημαντικής πόλης της αρχαίας Δ. Κρήτης. Στην ίδρυση της Παλυρρηνίας έλαβαν μέρος οι Αχαιοί , διάδοχοι των Μινωιτών στην κυριαρχία του νησιού.Φαλάσαρνα: Βρισκόταν δυτικότερα της Παλυρρήνιας , της οποίας ήταν λιμάνι , στη βάση της ακραίας βορειοδυτικής χερσονήσου του Ν. Χανίων .Ερείπια της πόλης σώζονται κοντά στο χωρίο Κουτρί , όπως υπολείμματα από τα Κυκλώπεια τείχη , τους τάφους , θεμέλια σπιτιών καθώς και γλυπτά λαξευμένα σε βράχους. Η παραλία της Φαλάσαρνας είναι εξωτική , αμμώδης , ιδανική για παιδιά .

Ν. Λασιθίου

Άγιος Νικόλαος http://www.explorecrete.com/crete-east/GR-Agios-Nikolaos.html

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Μεσαιωνικά κτίσματα: Σπιναλόγκα :Νησάκι στην είσοδο του κόλπου της Ελούντας , 12 χλμ από τον Αγιο Νικόλαο, φρούριο που έχτισαν οι Ενετοί το 1529 για να αποτρέψουν την είσοδο εχθρικών πλοίων στο λιμάνι της Ελούντας. Στις αρχές του 20ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως λεπροκομείο .Στην Σητεία , στο δυτικό άκρο της πόλης σώζονται ερείπια του βυζαντινού κάστρου .Στην Ιεράπετρα , 36 χλμ νοτιοδυτικά του Αγίου Νικολάου , στο δυτικό άκρο της πόλης , κοντά στην θάλασσα , βρίσκονται τα ερείπια φρουρίου που χτίστηκε τα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας και επισκευάστηκε το 1626 από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι.

Αρχαιολογικοί χώροι:Γουρνιά: 9 χλμ ΝΑ του Αγίου Νικολάου και 15 χλμ ΒΔ της Ιεράπετρας , από τους πιο αξιόλογους αρχαιολογικούς χώρους και από τους πιο καλοδιατηρημένους Μινωικούς οικισμούς. Χρονολογείται γύρω στο 1550- 1450 π.χ . Πρόκειται για μια κωμόπολη με μικρά σπίτια και παλατάκι στην κορυφή λόφου που τον έζωναν στενά δρομάκια ,όπου σήμερα είναι εμφανείς οι δρόμοι και τα θεμέλια των σπιτιών.Δρήρος: 16 χλμ ΒΔ του Αγίου Νικολάου , αρχαία ελληνική πόλη που περιλαμβάνει δύο ακροπόλεις και ανάμεσα τους αγορά αρχαϊκής εποχής . Νότια της αγοράς υπάρχει Ναός γεωμετρικής εποχής το Δελφινάριο , αφιερωμένος στον Απόλλωνα και μεγάλη δεξαμενή σκαμμένη ανάμεσά στο τέλος του 3ου και αρχές του 2ου αιώνα π.χ.Ίτανος : Ευρήματα από μεγάλη πόλη ελληνορωμαϊκών χρόνων. Κάτω Ζάκρος : 38 χλμ από την Σητεία . Το τέταρτο σε σπουδαιότητα Μινωικό ανάκτορο . Στην γύρω περιοχή υπάρχουν 4 Μινωικές αγροικίες , 2 ιερά κορυφών , νεκροταφεία και ταφικά σπήλαια Μινωικής εποχής.Κουφονήσι : Νησίδα με αξιόλογα ευρήματα ελληνορωμαϊκής πόλης .Λατώ ή Ετέρα: Αρχαία δωρική πόλη . 15 χλμ Δ του Αγίου Νικολάου βρίσκονται απλωμένα στις πλαγιές δύο ακροπόλεων τα ερείπια της αρχαίας Λατούς , μιας από τις ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης , που ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.χ.Μακρύγιαλος: Ευρήματα από επαύλεις μινωικών και ελληνορωμαϊκών χρόνων .Μύρτος : Υπάρχουν Μινωικοί οικισμοί .Παλαίκαστρο : 20 χλμ από την Σητεία , στη θέση Ρουσόλακκος , ερείπια λιμενικού οικισμού .Πετράς: Ανακαλύφθηκε Μινωική πόλη .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ψείρα :Νησίδα με μινωικό οικισμό.

Μουσεία:Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου.Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας.Λαογραφικό Μουσείο Σητείας.Λαογραφικό Μουσείο Χαμαίζι, 11χλμ από την Σητεία .Μουσείο Βυζαντινών Εικόνων και Χαλκογραφίας Μονής Τοπλού.Αρχαιολογικό Μουσείο Ιεράπετρας.

Εκκλησίες και Μοναστήρια:Παναγία η Κερά: 9 χλμ από τον Αγιο Νικόλαο , πριν από το χωρίο Κριτσά , με τοιχογραφίες του 14ου ή 15ου αιώνα .Μονή Τοπλού ή Παναγιά Ακρωτηριανή : 18 χλμ Α της Σητείας , χρονολογείται στο 15ο αιώνα μ.χ .Στη Μονή υπάρχει επιγραφή του 2ου αιώνα π.χ και εικόνα του 18ου αιώνα μ.χ , έργο του Ιωάννη Κορνάρου. Θαυμάσια είναι η αψιδωτή πόρτα της εισόδου , τα πέτρινα κελία , οι παλιές μαρμάρινες επιγραφές , το επιβλητικό καμπαναριό , η βοτσαλωτή αυλή.Μονή Καψά : 40 χλμ Νότια της Σητείας.

Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες:Χρυσή: Νησάκι απέναντι από την Ιεράπετρα . Έχει πολύ όμορφες παραλίες με κέδρα .Ελούντα: Στα θεμέλια της αρχαίας Ολούντας , μιας από τις πόλεις της αρχαίας Κρήτης. Η Ελούντα συγκεντρώνει σήμερα την αφρόκρεμα των παραθεριστών της Κρήτης, μερικούς από τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου , πολιτικούς και διασημότητες.Πλάκα: Γραφικό ψαροχώρι με μικρό λιμάνι και όμορφη παραλία.Σητεία : Χτισμένη στη θέση της αρχαίας Ητείας , με όμορφο λιμάνι , το βενετσιάνικο φρούριο Καζάρμα και στον κόλπο της ένα βραχώδες νησάκι ο ¶γιος Νικόλαος. 11 χλμ από την Σητεία στο Χαμέζι βρέθηκε εξοχική βίλα της μεσομινωικής περιόδου με πολλά δωμάτια και μοναδική στο είδος της, κυκλική δόμηση.

Άγιος Νικόλαος : Χτισμένος γύρω από μια γραφική λιμνοθάλασσα στη ΒΔ πλευρά του κόλπου του Μιραμπέλου. Είναι μια μεγάλη πόλη , τουριστικός προορισμός.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ιεράπετρα:Παραθαλάσσια πόλη , ήταν η αρχαία πόλη Ιεράπυτνα, έχει το Φρούριο Καλές στο λιμάνι του 1212. Ενθύμιο της Τουρκοκρατίας είναι το Μουσουλμανικό Τέμενος. Γαιδουρονήσι ή Χρυσή : Ακατοίκητο νησί που απέχει από την Ιεράπετρα 11 ν.μ , με απέραντη άσπρη αμμουδερή παραλία . Κριτσά: Όμορφο χωρίο που βρίσκεται στη ρίζα του βουνού Καστέλο και διατηρεί την αυθεντικότητα και την αισθητική της κρητικής παράδοσης.Μοχλός: Παραθαλάσσιος οικισμός .Ετιά: Εγκαταλελειμμένος συνοικισμός , με πανέμορφα πετρόχτιστα σπίτια .Βρίσκεται μεταξύ των χωριών Παπαγιαννάδων και Αρμένων. Ήταν φέουδο της Ενετικής οικογένειας των De Mezzo, οι οποίοι έχτισαν εκεί την τριώροφη έπαυλή τους που αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της ενετικής αρχιτεκτονικής στην Κρήτη. Αναστηλώνεται με την βοήθεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.Βόιλα : Έρημο μεσαιωνικό χωρίο που βρίσκεται μόλις 1 χλμ από το χωριό Χάνδρα. Αναστηλώνεται με την βοήθεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Φαράγγια:Φαράγγι της Ζάκρου ή Φαράγγι των Νεκρών: 38 χλμ από την Σητεία , Νότια του Παλαικαστρού. Μοναδικής ομορφιάς . Διαθέτει ποικίλη βλάστηση και για να το διασχίσει κάποιος χρειάζεται περίπου 3 ώρες. Η αρχή του βρίσκεται ΝΑ του χωριού Ζάκρος. Στις σπηλιές του , έθαβαν τους νεκρούς τους οι Μινωίτες της Ζάκρου.Φαράγγι Λαμνώνι: Εντυπωσιακό φαράγγι σε ένα τοπίο εντελώς σεληνιακό . Η αρχή του βρίσκεται από το χωρίο Λαμνώνι και η έξοδος του είναι στην περιοχή του χωριού Ξερόκαμπου. Για να το διασχίσει κάποιος απαιτούνται 6 ώρες πεζοπορίας . Φαράγγι Περιβολακίων: Ξεκινάει κοντά από το χωριό Περιβολάκια και η εντυπωσιακή του έξοδος βρίσκεται στη Μονή Καψά. Διασχίζεται σε 5 ώρες περίπου . Φαράγγι Πεύκοι : Διασχίζεται σε 4 ώρες και χωρίζει ή ενώνει δύο διαφορετικούς κόσμους . Στα Βόρεια ένα τυπικό κρητικό αγροτικό χωριό και στα Νότια στο Μακρύ Γιαλό μια ενδιαφέρουσα διαδρομή με αξιόλογους φυσικούς σχηματισμούς και βλάστηση τυπική Μεσογειακή .Φαράγγι Λαπίθου: Οφείλει το όνομα του στο μικρό ορεινό χωρίο Λάπιθο. Μετά από 4 ώρες διαδρομής καταλήγει στο χωρίο ¶γιος Στέφανος.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Φαράγγι Ορεινό ή Φαράγγι των κόκκινων πεταλούδων : Από τα πλέον όμορφα φαράγγια της Κρήτης , με εντυπωσιακή βλάστηση και ομορφιά. Πανέμορφες κόκκινες πεταλούδες θα σας συντροφεύουν στις περίπου 6 ώρες πεζοπορία από το χωρίο Ορεινό μέχρι την έξοδο του στο χωριό Κούτσουρα ή αντιστρόφως.Μικρότερα γραφικά φαράγγια : των Καρουμών, της Τουρλωτής , του Μπέμπονα κ.α.Κοιλάδες :Της Σητείας με τον ποταμό Παντελή , των Λιθίνων με τον ποταμό Μαρουλά, του Σταυροχωρίου και πολλές άλλες με βλάστηση και πηγές . Κουφονήσι (Λευκή): Μικρό νησί, βρίσκεται απέναντι από τις ΝΑ ακτές της Κρήτης , στα ΝΑ του ακρωτηρίου της Γαϊδούρας. Έχει υπέροχες αμμουδιές και αρχαιολογικά ευρήματα , όπως ένα θαυμάσια διατηρημένο λίθινο θέατρο , Ρωμαϊκά Λουτρά κ.α.Οροπέδιο Λασιθίου: Ο δρόμος οδηγεί μέσα από τα καταπράσινα χωρία στο οροπέδιο με υψόμετρο 900 μ. και έκταση 25000 στρεμμάτων , όπου υπάρχουν 7000 περίπου γραφικοί μύλοι που ποτίζουν την κατάφυτη από κηπευτικά , αχλαδιές και μηλιές περιοχή.Φοινικόδασος του Βάι ,250 στρ. με 5000 φοινικόδεντρα που φύτρωσαν από τους σπόρους των χουρμάδων που έτρωγαν οι Σαρακηνοί Άραβες πειρατές όταν ήρθαν να καταλάβουν την Κρήτη .Με μια υπέροχη εξωτική παραλία .Παραλίες: Βούλιασμα : Όμορφη , καθαρή και αμμώδης παραλία , πλάι στο Ίστρον , με υπέροχα γαλάζια νερά.Άγιος Παντελεήμονας: Στο Ίστρον , με άμμο και βότσαλα .Παχειά Άμμος: Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Γουρνιάς , μεγάλη παραλία με άμμο.Κολοκύθα :Από τον παραθαλάσσιο οικισμό Σχίσμα , στην περιοχή της Ελούντας , απέναντι στο νησί Κολοκύθα ,με περπάτημα μισής ώρας , περνώντας την γέφυρα ή με σκάφος.Ξερόκαμπος: Δεξιά από το ομώνυμο χωριουδάκι υπάρχει μια συμπαθητική παραλία με βραχάκια .Συνεχίζοντας δεξιά υπάρχει μια ακόμα πιο όμορφη μικρή παραλία . Ακολουθεί μια τρίτη , με άμμο και γαλάζια πεντακάθαρα νερά , αν συνεχίσουμε και λίγο δεξιότερα και μετά αριστερά στο πρώτο χωματόδρομο , είναι ακόμα μια πανέμορφη παραλία.Κουφονήσι: Νησάκι με πολλές όμορφες ερημικές παραλίες με άμμο και καταγάλανα ρηχά νερά. Διασκάρι: Ανατολικά του Μακρυγιαλού είναι αυτή η παραλία με καθαρά νερά και άμμο.

Σπήλαια: Δικταίο Άνδρο : Βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές του Όρους Δίκτη , σε υψόμετρο 1025 μ. Από το χωριό Ψυχρό αρχίζει η ανάβαση για το σπήλαιο με πεζοπορία ή με ζώα που νοικιάζουν οι ντόπιοι.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Πρόκειται για ένα βαραθρώδες σπήλαιο , με έκταση 2200 τετρ. μέτρων και συνολικό μήκος 250 μ. Στο σπήλαιο αυτό κατά την μυθολογία γεννήθηκε ο Δίας. Η κάθοδος στο επιβλητικό αυτό σπήλαιο απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Σταλαγμίτες σε διάφορα σχήματα στολίζουν όλο το σπήλαιο .Σπήλαιο Μίλατος: Βρίσκεται στην Νεάπολη , έχει μήκος 300 μέτρων και είναι γνωστό από την αρχαιότητα. ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ: Στο Όρος Δίκτη, σε υψόμετρο 1350 μ. , στην τοποθεσία Στροβίλι Λιμνάκαρου, χωρητικότητας 12 ατόμων.ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ , ΤΟ ΙΕΡΟ ΒΟΥΝΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣΜέσα στο πολύπλοκο και δαιδαλώδες μωσαϊκό των πετρωμάτων και των μορφολογικών χαρακτηριστικών του Ψηλορείτη , σχηματίστηκαν πλήθος σπηλαίων και φαραγγιών .Πάνω από 3000σπήλαια έχει καταγράψει η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρία στην Κρήτη. Ακόμα και η πιο ασήμαντη πέτρα του Ψηλορείτη , κρύβει μέσα της την πολυτάραχη ιστορία της Κρήτης , που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ο Ψηλορείτης δεν έχασε ποτέ τον ιερό του χαρακτήρα . Ξωκλήσια υπάρχουν σε κάθε κορυφή του. Εκεί μαζεύονται αμέτρητοι προσκυνητές μια φορά το χρόνο , να τιμήσουν τον Άγιο προστάτη, θα κουβεντιάσουν και θα διασκεδάσουν.Η Κρήτη έχει πάρα πολλά όμορφα χωρία και τόπους , που χρειάζονται χιλιάδες σελίδες για να τα αναφέρεις όλα . Για να γνωρίσεις όλες της ομορφιές της Κρήτης πρέπει να την δεις από την μια άκρη της μέχρι την άλλη άκρη της . Κάθε χωριό της και κάθε τόπο και σημείο της . Και να γνωρίσεις τους υπέροχους και φιλόξενους Κρητικούς .Σήμερα η Κρήτη εξακολουθεί να αναπτύσσεται και να ζει αλλάζοντας όψη , κυρίως οι πόλεις της , γιατί τα χωρία συνεχίζουν στον ίδιο ρυθμό εδώ και πολλά χρόνια. Στις γιορτές γίνονται δεκάδες πανηγύρια σε χωρία από άκρο σε άκρο όλης της Κρήτης , κάτω από τους ήχους της κρητικής λύρας και στο ρυθμό του πεντοζάλη και του μαλεβιζιώτη.Ο τουρισμός αποτελεί έναν πολύ σημαντικό οικονομικό παράγοντα της Κρήτης , καθώς από αυτόν ζουν χιλιάδες Κρητικοί. Τουριστική υποδομή υπάρχει στο νησί , σε ικανοποιητικό βαθμό , μπορούμε να πούμε . Αλλά αυτή την τουριστική υποδομή ευτυχώς την συναντάμε μόνο στα τουριστικά θέρετρα του νησιού .Τα χωριά παρόλο που έχουν να κάνουν με τουρισμό διατηρούν ακόμα τον αγνό τους χαρακτήρα και έχουν την τουριστική υποδομή που απλά χρειάζονται και τίποτα το υπερβολικό. Τουριστικός οδηγός της Ελλάδος 2008 , Έκδοση ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ε.Π.Ε Τουριστικός οδηγός : ONLY THE BEST ΕΛΛΑΔΑ

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Βιογραφίες σημαντικών Προσωπικοτήτων

Νίκος Καζαντζάκης η ζωή και το έργο του

http://fk-thess2010.blogspot.gr/2010/11/nikos-kazantzakis.html

Παιδικά και εφηβικά χρόνια (1883-1902)Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο), την πρωτεύουσα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Στα έξι του χρόνια, γνωρίζει τη ζωή της προσφυγιάς, εξαιτίας της επανάστασης του 1889, οπότε η οικογένειά του καταφεύγει στον Πειραιά για έξι μήνες.Πίσω στο Ηράκλειο, ο Νίκος φοιτά στο δημοτικό σχολείο, όμως η κανονικότητα της παιδικής του ζωής διακόπτεται και πάλι το 1897. Με την έκρηξη της τελευταίας κρητικής επανάστασης, η οικογένεια Καζαντζάκη εγκαθίσταται στη Νάξο, όπου παραμένει για δύο περίπου χρόνια. Ο Νίκος ξεκινά τις γυμνασιακές του σπουδές στη γαλλική Εμπορική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, την οποία διοικούσαν φραγκισκανοί μοναχοί. Μαθαίνει γαλλικά και ιταλικά και αρχίζει να γνωρίζει την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, κυρίως όμως έρχεται σε επαφή με το δυτικό πολιτισμό.Το 1899, μετά την αποκατάσταση της ειρήνης, η οικογένεια επιστρέφει οριστικά στο Ηράκλειο, όπου ο Νίκος περατώνει τις γυμνασιακές του σπουδές, το 1902.Οι σπουδές, τα πρώτα ταξίδια και οι μεγάλοι δάσκαλοι (1902-1909)Το φθινόπωρο του 1902, ο Καζαντζάκης πηγαίνει στην Αθήνα για σπουδές στη Νομική Σχολή. Το Δεκέμβριο του 1905, παίρνει με άριστα το δίπλωμα του διδάκτορος της Νομικής. Την ίδια χρονιά εμφανίζεται στα γράμματα με το πρώτο του μυθιστόρημα Όφις και κρίνο. Για ένα διάστημα εγκαθίσταται στην Αθήνα και συνεργάζεται ως χρονογράφος στην εφημερίδα Ακρόπολις.Τον Οκτώβριο του 1907, φεύγει για το Παρίσι, όπου συνεχίζει τις σπουδές του στη Νομική Σχολή, ενώ συγχρόνως παρακολουθεί τις

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

παραδόσεις του φιλοσόφου Ανρί Μπερξόν στο Collège de France. Την ίδια εποχή εξοικειώνεται με τη φιλοσοφία του Νίτσε και εκπονεί τη διατριβή του με τίτλο Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, την οποία ολοκληρώνει το 1909. Παράλληλα, ασχολείται και με τις λογοτεχνικές του συγγραφές.Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, περιηγείται για ένα περίπου μήνα τη Φλωρεντία και τη Ρώμη και διαμένει για λίγο στο Ηράκλειο. Σύντομα, όμως αποφασίζει να εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα.

Στην Ελλάδα της Μεγάλης Ιδέας (1909-1920)Ενώ η ελληνική πραγματικότητα γνωρίζει μια δυναμική αναβίωση των μεγαλοϊδεατικών οραμάτων, ο Καζαντζάκης, προσπαθεί να οργανώσει τη ζωή του κατά τα συνηθισμένα πρότυπα. Από τον Απρίλιο του 1910, εγκαθίσταται στην Αθήνα και λίγο αργότερα ξεκινά η συμβίωσή του με τη Γαλάτεια, με την οποία θα στεφανωθεί ενάμιση χρόνο αργότερα.Το πρόβλημα του βιοπορισμού παραμένει έντονο. Ο συγγραφέας δεν αποδέχεται το διορισμό του στη θέση του γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας και προσπαθεί να εξασφαλίσει ένα εισόδημα ως μεταφραστής ή επιδίδεται σε ποικίλες επιχειρήσεις. Στους Βαλκανικούς πολέμους, κατατάσσεται ως εθελοντής και υπηρετεί στο ιδιαίτερο γραφείο του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου.Η γνωριμία του με τον Σικελιανό το 1914, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο πνευματικών αναζητήσεων. Οι δύο φίλοι μελετούν μαζί και περιηγούνται την Ελλάδα. Από το φθινόπωρο του 1917 μέχρι τον Ιανουάριο του 1919, ο Καζαντζάκης ταξιδεύει στην Ελβετία. Λίγο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, διορίζεται γενικός διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως και εργάζεται για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου.Στην μεσοπολεμική Ευρώπη: η πολιτική ωρίμανση και η σύλληψη της Ασκητικής (1920-1924)Η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 εσήμανε το τέλος της υπηρεσίας του Καζαντζάκη στο Υπουργείο Περιθάλψεως. Απογοητευμένος από τις πολιτικές εξελίξεις και από τη δολοφονία του φίλου του Ίωνα Δραγούμη, ο συγγραφέας πηγαίνει για ένα μήνα στη Γερμανία (Ιανουάριος 1921).Επιστρέφοντας, απομονώνεται στην Κηφισιά μαζί με τον φίλο του Κ. Σφακιανάκη και δουλεύει την τραγωδία Χριστός. Στη συνέχεια, ταξιδεύει στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, και όταν εξασφαλίζει συνεργασία με τον εκδότη Δ. Δημητράκο, φεύγει για τη Βιέννη. Παραμένει εκεί το καλοκαίρι, αφοσιωμένος στη συγγραφή. Η παράξενη δερματοπάθεια που εμφανίζεται στο πρόσωπό του, την οποία ο γιατρός Στέκελ (Stekel) χαρακτήρισε ως «masque de

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

sexualité» [=μάσκα της σεξουαλικότητας], γίνεται αφορμή για να μελετήσει τις θεωρίες του Φρόυντ.Από το φθινόπωρο του 1921, εγκαθίσταται στο Βερολίνο. Δουλεύει την Ασκητική, παρακολουθεί το συνέδριο των Αναμορφωτών της Παιδείας, γνωρίζεται με τον «πύρινο κύκλο» της Ραχήλ Λιπστάιν και περνά στον αστερισμό του Λένιν. Το καλοκαίρι του 1923, περιηγείται τη Γερμανία και επισκέπτεται τη γενέτειρα του Νίτσε. Αρχές του 1924, ταξιδεύει στην Ιταλία και παραμένει στην Ασίζη μέχρι τον Απρίλιο.

Η επιστροφή και η Οδύσσεια (1924-1925) Λίγο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Καζαντζάκης γνωρίζει την Ελένη Σαμίου, τη γυναίκα που έμελλε να τον συντροφέψει στην υπόλοιπη ζωή του. Ωστόσο, δεν θα παραμείνει για πολύ στην Αθήνα. Τον Ιούλιο του 1924, πηγαίνει στην Κρήτη και τον Αύγουστο παραθερίζει στο ερημικό ακρογιάλι του Λέντα μαζί με την Ελένη, μελετώντας Όμηρο, Γκαίτε και Αισχύλο.Στο Ηράκλειο παραμένει έναν ολόκληρο χρόνο. Ξεκινά τη μεγαλόπνοη σύνθεση της Οδύσσειας και πιθανότατα συγγράφει το Συμπόσιον.Τον Ιούλιο του 1925, επιστρέφει για λίγο στην Αθήνα, αλλά δεν αργεί να φύγει ξανά για ένα ταξίδι στα νησιά του Αιγαίου. Σ’ αυτό το ταξίδι, θα ανακαλύψει στην Αίγινα τον τόπο της μελλοντικής του εγκατάστασης.

Ταξιδεύοντας στον κόσμο (1925-1933) Από τον Οκτώβριο του 1925, ξεκινά για τον Καζαντζάκη μια μεγάλη περίοδος ταξιδιών σε όλο τον κόσμο. Σε κάθε ταξίδι του συλλέγει εικόνες, ιδέες και εμπειρίες, τις οποίες ενσωματώνει σε κάθε επόμενη επεξεργασία της Οδύσσειας.Ως το 1933, επισκέπτεται, τρεις φορές τη Σοβιετική Ένωση και δύο την Ισπανία. Επίσης, ταξιδεύει στην Ιταλία, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο και το Σινά, ενώ διαμένει στο Γκόττεσγκαμπ της Τσεχοσλοβακίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα.Τα ταξίδια και η εντατική εργασία θα τον βοηθήσουν να αντέξει το θάνατο των γονιών του (1932). Οι ρυθμοί του είναι πυρετώδεις: γράφει σενάρια για τον κινηματογράφο, ποίηση, συνθέτει δραματικά έργα, μυθιστορήματα στα γαλλικά, συντάσσει εγκυκλοπαιδικά και γλωσσικά λεξικά και σχολικά βιβλία, αρθρογραφεί σε ελληνικές και ρωσικές εφημερίδες, μεταφράζει σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα αλλά και παιδικά αναγνώσματα.Στο πρόσωπο του ελληνορουμάνου συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι θα πιστέψει ότι βρήκε έναν ακόμη πνευματικό σύντροφο, με τον οποίο θα σχεδιάσει κοινή πολιτική και συγγραφική δράση. Τέλος, η

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

γνωριμία του με τον Πρεβελάκη θα του χαρίσει έναν πιστό φίλο κι έναν αφοσιωμένο μαθητή.

Η ερημιά της Αίγινας (1933-1939)Επιστρέφοντας από την Ευρώπη τον Απρίλιο του 1933, ο Καζαντζάκης πηγαίνει στην Αίγινα, τον τόπο που είχε ήδη διαλέξει για μόνιμη εγκατάσταση. Εξακολουθεί να δουλεύει την Οδύσσεια και συγχρόνως συνθέτει τα κάντα για τις Τερτσίνες του, μεταφράζει Δάντη, Κοκτώ, Χάουπτμαν, Σαίξπηρ, Πιραντέλο, Γκαίτε και γράφει τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, θεατρικά έργα και μυθιστορήματα στα γαλλικά.Το 1936 ξεκινά να χτίζει το δικό του σπίτι στο νησί και ένα χρόνο αργότερα εγκαθίσταται με την Ελένη, πριν ακόμη τελειώσουν οι εργασίες. Από την Αίγινα φεύγει σπάνια, για να ταξιδέψει (Ιαπωνία-Κίνα, Ισπανία, Αγγλία) ή για να επιβλέψει την έκδοση της Οδύσσειας(1938).

Ο B' Παγκόσμιος πόλεμος και η εμπειρία της μεταπολεμικής Ελλάδας (1939-1946)

Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Καζαντζάκης παραμένει κυρίως στην Αίγινα, απομονωμένος, και στρέφεται προς τη σύνθεση μυθιστορημάτων. Το 1942, πηγαίνει στην Αθήνα, όπου συναντά το Σικελιανό μετά από είκοσι χρόνια, και ζητά από τον ομηριστή καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή βιβλιογραφικά βοηθήματα για να μεταφράσει την Ιλιάδα.Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, επιστρέφει στην πρωτεύουσα, που συγκλονίζεται από τις εμφύλιες συγκρούσεις, και αναπτύσσει πολιτική δράση. Υποβάλλει υποψηφιότητα στην Ακαδημία Αθηνών, αλλά αποτυγχάνει για δύο ψήφους, και εκλέγεται πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.Το καλοκαίρι του 1945 περιοδεύει στην Κρήτη ως μέλος της κυβερνητικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Γερμανικών Ωμοτήτων. Το Νοέμβριο του 1945, στεφανώνεται την Ελένη Σαμίου και διορίζεται υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Σοφούλη, αλλά τρεις μήνες αργότερα παραιτείται.Αρχές του 1946, παρακολουθεί την παράσταση του έργου του Καποδίστριας στο Βασιλικό Θέατρο και το Μάιο προτείνεται ως υποψήφιος για το βραβείο Νομπέλ μαζί με τον Αγγελο Σικελιανό.

Η αποδημία και η αναγνώριση (1946-1957)Το καλοκαίρι του 1946 ο Καζαντζάκης αναχωρεί για την Ευρώπη, οριστικά, όπως αποδεικνύεται. Διαμένει για ένα διάστημα στην Αγγλία, προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου, και στη συνέχεια εγκαθίσταται στο Παρίσι και διορίζεται φιλολογικός σύμβουλος στην UNESCO.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Το Μάρτιο του 1948, παραιτείται και εγκαθίσταται μόνιμα στην Αντίμπ της γαλλικής Kυανής Aκτής. Η τελευταία δεκαετία της ζωής του είναι εξίσου δημιουργική και έντονη. Έχοντας κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση, γράφει μυθιστορήματα και θεατρικά έργα, μεταφράζει, ταξιδεύει.Από το 1951, η υγεία του ολοένα κλονίζεται. Χάνει το δεξί του μάτι, ενώ κατά καιρούς εισάγεται στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Φράιμπουργκ για τη θεραπεία της καλοήθους λεμφοειδούς λευχαιμίας που τον ταλαιπωρεί.Παρ’ όλα αυτά, ξεκινά να συνεργάζεται με τον Κίμωνα Φράιερ, για τη μετάφραση στηςΟδύσσειάς του στα αγγλικά. Το έργο του όμως προκαλεί αντιδράσεις από εκκλησιαστικούς κύκλους, που ζητούν τη δίωξή του.

Το τέλοςΤον Ιούνιο του 1957, ο Καζαντζάκης αφήνει την Αντίμπ και ξεκινά μαζί με την Ελένη και το ζεύγος Ευελπίδη για την Κίνα, προσκεκλημένος της κινεζικής κυβέρνησης. Μετά από ένα περίπου μήνα περιήγησης στη χώρα, φτάνουν αεροπορικώς στην Καντόν, και ετοιμάζουν την επιστροφή τους μέσω Ιαπωνίας.Ο Καζαντζάκης εμβολιάζεται για ευλογιά και χολέρα, αλλά παθαίνει μόλυνση και νοσηλεύεται στο Εθνικό Νοσοκομείο της Κοπεγχάγης. Καθώς επιδεινώνεται η κατάσταση του, μεταφέρεται στην πανεπιστημιακή κλινική του Φράιμπουργκ. Παρ’ όλο που ξεπερνά τη μόλυνση, προσβάλλεται από ασιατική γρίπη και πεθαίνει στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ.Η σορός του μεταφέρεται οδικώς από το Φράιμπουργκ στην Αθήνα και αεροπορικώς στο Ηράκλειο, όπου εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα στον Άγιο Μηνά. Η κηδεία του γίνεται στις 5 Νοεμβρίου, στο κατάμεστο από κόσμο Ηράκλειο. Ενταφιάζεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο.Στον τάφο του δεσπόζει ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός από ακατέργαστους κορμούς και η επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος». Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ο μεγαλύτερος Έλληνας συγγραφέας των νεώτερων χρόνων.

Τα πιο γνωστά του έργα:• Οδύσσεια, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946),• Ο καπετάν Μιχάλης (1953),• Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1954),• Ο τελευταίος πειρασμός (1955),• Ασκητική, Αναφορά στον Γκρέκο.

Λόγια δικά του...• Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι λέφτερος.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

• Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή.

• Η Κρήτη δεν θέλει νοικοκυραίους, θέλει κουζουλούς. Αυτοί οι κουζουλοί την κάνουν αθάνατη.κ.α.

http://www.kazantzakis-museum.grhttp://www.gnomikologikon.gr/authquotes.php?auth=36#ixzz2LKf8lSTK

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ζωγράφος

http://old.artlessons.gr/uieforum?c=showthread&ThreadID=138

Η ζωή και το έργο του Δομήνικου ΘεοτοκόπουλουΓύρω από το χρόνο και τον τόπο της γέννησης του ελληνικής καταγωγής μεγάλου ζωγράφου, Ελ Γκρέκο (Δομήνικου Θεοτοκόπουλου) υπάρχουν πολλές και ποικίλες εκδοχές. Αν κανένας ξεφυλλίσει βιβλία και εγκυκλοπαίδειες που ασχολούνται με τη ζωή και το έργο του, θα διαπιστώσει πως υπάρχουν βασικές διαφορές όχι μόνο ως προς το χρόνο γέννησης αλλά και ως προς το χρόνο του θανάτου του.Το επικρατέστερο είναι πως γεννήθηκε στο Ηράκλειο (Χάνδακα) της Κρήτης (υποστηρίζεται από πολλούς πως γεννήθηκε στο χωριό Φόδελε του Μαλεβυζίου) στις 5 Νοεμβρίου του 1541 και πέθανε στο Τολέδο της Ισπανίας σε ηλικία 73 χρόνων, στις 7 Απριλίου 1614.Στην πατρίδα του τον βάπτισαν Κυριάκο, αλλά όταν ξενιτεύτηκε, το Κυριάκος καθώς έμοιαζε με το «Κύριος», μεταφράστηκε στα λατινικά Dominus-και σε συνέχεια Dominico (Δομήνικος). Κι έτσι στη θετή του πατρίδα, την Ισπανία, έμεινε σαν Δομήνικος ο Έλληνας, Ντομένικο ελ Γκρέκο ή και μόνο Ελ Γκρέκο.Όπως συμβαίνει για όλους τους μεγάλους δημιουργούς που ύστερα από τον θάνατό τους πληθύνονται σ’ όλο τον κόσμο οι

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

θαυμαστές τους και οι βιογράφοι τους, έτσι και στο Θεοτοκόπουλο, έχουμε αμφισβητήσεις και κενά, που όσο περνούν τα χρόνια τόσο είναι δύσκολο να εξακριβωθούν.Ακόμα και για το θρήσκευμά του υπάρχουν αμφισβητήσεις. Ορθόδοξος ή Καθολικός; Εξαιτίας μιας (αμφισβητούμενης) διαθήκης του υπάρχει η γνώμη πως ήταν Καθολικός. Όμως ο Γάλλος ακαδημαϊκός Μωρίς Μπαρρές ισχυρίζεται πως ο μεγάλος ζωγράφος δεν άφησε διαθήκη, ενώ άλλοι ισχυρίζονται το αντίθετο (μαζί με αυτούς και ο Παντελής Πρεβελάκης). Φυσικά η καταγωγή του Θεοτοκόπουλου από τη μια μεριά και από την άλλη η υποχρέωσή του να συντάξει τη διαθήκη του σύμφωνα με τα όσα όριζε η Ιερά Εξέταση («ήμουν καλός καθολικός»), κάνουν επικρατέστερη τη γνώμη πως ήταν και πέθανε ορθόδοξος.Η καταγωγή της οικογένειας Θεοτοκόπουλου λένε πως ξεκινάει από παλιά και πως εγκαταστάθηκε στην Κρήτη πριν ακόμη την καταλάβουν οι Βενετοί.Ο Θεοτοκόπουλος έφυγε από την Κρήτη, παλικάρι δεκαεννιά χρόνων και με πείρα στη ζωγραφική. Και αυτό γιατί είχε δημιουργηθεί μια ζωγραφική σχολή στον τόπο του. Αρκετό καιρό πριν (14ο αιώνα) η Κρητική σχολή ζωγραφικής (Θεοφάνης Τζώρτζης, Αντώνιος Κρης και άλλοι) είχε μεσουρανήσει. Αλλά πολλοί ζωγράφοι πήγαιναν στη Βενετία κι έτσι δημιουργήθηκε η Βενετοκρητική Σχολή. Όμως η «αφαίμαξη» έφερε κατάπτωση στην Κρητική σχολή, γι’ αυτό ο Θεοτοκόπουλος διψασμένος για κάτι πλατύτερο εγκατέλειψε την πατρίδα του.

Αναχώρηση από την πατρίδαΣτα 1560 ο εικοσάχρονος Θεοτοκόπουλος αφήνει την Κρήτη. Καθώς διασχίζει το από το όραμα της Βενετίας που θα πήγαινε, σκέφτεται την πατρίδα του και κλαίει. Ως την τελευταία του πνοή το όραμα της Κρήτης θα τον ακολουθεί. Μ’ ένα μικρό μπογαλάκι στο χέρι και απ’ την πρώτη στιγμή θαμπώνεται απ’ την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπεια της Βενετίας. Κάστρα, εκκλησίες, οικόσημα, ανάκτορα, δρόμους, γεφύρια, και τι να πρωτοθαυμάσει!Περιπλανήθηκε στη μεγαλούπολη, βρήκε τους συμπατριώτες του που είχαν ολάκερη παροικία. Πιάνει αμέσως δουλειά. Ζωγραφίζει ακατάπαυστα. Σιγά-σιγά η επίδραση μεγάλων Βενετών ζωγράφων (Πάλμα, Βέκιο, Τιντορέττο, κ.α.) δημιουργεί τη «Βελτιωμένη Βυζαντινή Σχολή», που είναι κράμα τεχνοτροπιών ή αν θελήσουμε να τη χαρακτηρίσουμε αλλιώς, η βυζαντινή εμπλουτισμένη από την τολμηρότητα και τα φυτικά χρώματα.Στα έργα του ο Κρητικός ζωγράφος δε μπορούσε ν’ απαλλαγεί απ’ τη βυζαντινή αυτό κι όταν ζήτησε να μαθητεύσει στα εργαστήρια του Τιντορέττο και του Τιτσιάνο δεν έγινε δεκτός. Οι δύο αυτοί μεγάλοι καλλιτέχνες ήταν πολέμιοι της βυζαντινής σχολής.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Αναζητώντας ύστερα απ’ αυτόν τον αποκλεισμό τον πρώτο του δάσκαλο, πήγε στο διάσημο Ιάκωβο Δαπόντε που είχε το εργαστήριό του 80 χιλιόμετρα μακριά από τη Βενετία, στο Bassano. Ο Δαπόντε δέχτηκε με στοργή το Θεοτοκόπουλο και τον κράτησε μαζί του δέκα ολόκληρα χρόνια. Εκεί διαμόρφωσε οριστικά το ταλέντο του, και έγινε Βενετός καλλιτέχνης. Εκτός από τις παραγγελίες που εκτελεί με το δάσκαλό του, ζωγραφίζει και έργα για τη δική του ευχαρίστηση.Στα 1570 ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος- καθιερωμένος πια σαν Γκρέκο- εγκαταλείπει το Βασσάνο και γυρίζει στη Βενετία. Δεν έμεινε για πολύ. Αυτό το λίγο διάστημα, πολλοί βιογράφοι του λένε πως εργάστηκε κοντά στον Τιτσιάνο. Τη γνώμη τους αυτή τη στηρίζουν στο γεγονός πως υπάρχει κάποια συγγένεια ανάμεσα στα έργα των δύο ζωγράφων και ειδικότερα στο «Φλωρεντινό πατρίκιο», στον «Αγιο Δομήνικο», στην «Προσκύνηση των Ποιμένων» και τον «Ευαγγελισμό».Φυσικά ο Γκρέκο θαύμαζε τον Τιτσιάνο και μελέτησε τα έργα του. όμως δεν αφήνει κανένα ίχνος από το πέρασμά του κοντά στο μεγάλο αυτό δημιουργό. Πρέπει να σημειωθεί ακόμα πως όταν ο Γκρέκο ανέβαινε τη σκάλα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, ο Τιστιάνο ήταν γέρος, ιδιότροπος, φτασμένος και ίσως τελειωμένος αφού τα χέρια του είχαν αρχίσει να τρέμουν.

Στη Ρώμη.Το Νοέμβριο του 1570 ο Γκρέκο φεύγει για τη Ρώμη. Αυτό είναι βέβαιο αφού υπάρχει η συστατική επιστολή του Ντον Τζούλιο Κλόβιο προς τον Καρδινάλιο Φαρνέζε:16 Νοεμβρίου 1570Προς τον καρδινάλιο Φαρνέζε Βιτέρμπο.«Στη Ρώμη έφτασε ένας νέος Κρητικός μαθητής του Τιτσιάνο, που κατά τη γνώμη μου είναι από τους λίγους που διακρίνονται στη ζωγραφική.Εκτός από τα’ άλλα έργα του, μια προσωπογραφία του κατέπληξε όλους τους ζωγράφους της Ρώμης.Επιθυμία μου είναι να τεθεί υπό την προστασία της Αγίας εκλαμπρότητος και μακαριότητά σας. Δεν θέλει τίποτε άλλο παρά ένα δωμάτιο στο ανάκτορο έως ότου μπορέσει να ταχτοποιηθεί καλύτερα. Γι’ αυτό σας ικετεύω να ευδοκήσετε να γράψετε στον οικονόμο σας κόμητα Λουδοβίκο να του παραχωρηθεί ένα από τα δωμάτια του ανακτόρου σας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Εξοχότητά σας θα κάνει έργο αντάξιό της και εμένα θα υποχρεώσει πολύ. Ασπαζόμενος τη χείρα της εκλαμπροτάτης και μακαριοτάτης εξοχότητός σας ταπεινός δούλος σας».Ντον Τζούλιο Κλόβιο.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ο καρδινάλιος Φαρνέζε αγοράζει ένα πίνακά του και του παρέχει κάθε βοήθεια. Γίνεται γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους και εργάζεται ακατάπαυστα. Μιλάνε παντού γι’ αυτόν τον νέο Κρητικό σπάνιο ταλέντο.Ένα χειρόγραφο του ιδιαίτερου γιατρού του πάπα Ουρβανού του Η΄ αναφέρει τα παρακάτω:«Τον επιλεγόμενο Ελ Γκρέκο.Κατά την εποχή της αγίας μνήμης του πάπα Πίου του Ε΄ έφτασε στη έγινε διάσημος...Προόδευσε στο επάγγελμά του και την τεχνοτροπία του. από τη Βενετία την εποχή που δεν ζούσαν πολλοί ζωγράφοι και κανένας από όσους είχε την τεχνοτροπία, τη σοβαρότητα και τη δροσερότητα του Γκρέκο. Η ζωγραφική του έγινε διάσημη ύστερα από επιτυχίες μερικών ιδιωτικών παραγγελιών. Ορισμένα από τα έργα αυτά βρίσκονται στου δικηγόρου Λαντσιλότι και πολλοί τα θεωρούν έργο του Τιτσιάνο...Τζούλιο Τσέζαρε Μαντσίνι».

Στην ΙσπανίαΑπό το χειρόγραφο του Τζούλιο Τσέζαρε Μαντσίνι πληροφορούμαστε πως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ιταλία.Εκείνη την εποχή ο Πάπας Πίος ο Ε΄ έδωσε διαταγή να σκεπάσουν μερικές μορφές από τη «Δευτέρα παρουσία» του Μιχαήλ Αγγέλου, γιατί θεωρήθηκαν ασυμβίβαστες με την ιερότητα του χώρου.Ο Γκρέκο, δίχως κανένας να τον καλέσει, διακήρυξε πως αν κατέστρεφαν όλο το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου μπορούσε να το αντικαταστήσει με άλλο σεμνό, κατάλληλο και όχι κατώτερο.Η διακήρυξη αυτή θεωρήθηκε σαν πρόκληση προς τους άλλους ζωγράφους και πριν απ’ όλα ως έλλειψη σεβασμού προς τη μνήμη ενός μεγάλου καλλιτέχνη. Ξεσηκώθηκε τεράστιος θόρυβος ύστερα από αυτό και ο Γκρέκο- ξένος όπως ήταν- στάθηκε αδύνατο να αντιπαραταχθεί στην πολεμική και την συκοφαντία όχι μόνο των άλλων ζωγράφων αλλά και του πλήθους.Αυτή η αναπάντεχη εχθρότητα που, για να είμαστε δίκαιοι, προήλθε από τις απερίσκεπτες και εγωιστικές διακηρύξεις του, τον ανάγκασε να αναζητήσει καταφύγιο σ’ άλλη χώρα.Έτσι αποφάσισε να πάει στη Μαδρίτη (1580), όπου τότε βασίλευε ο Φίλιππος Β΄ , άνθρωπος που προστάτευε τους καλλιτέχνες και τους βοηθούσε. Στην αυλή του Φιλίππου εργάστηκε πολλά χρόνια. Η τέχνη του όμως δεν έμοιαζε με την τέχνη των αυλικών ζωγράφων. Έφερνε κάτι νέο και αναμφισβήτητα ήταν ο πρόδρομος της νεώτερης τέχνης. Οι άλλοι ζωγράφοι δεν είδαν με καλό μάτι το νέο συνάδελφό τους. Φοβήθηκαν κιόλας πως θα τους επισκίαζε γρήγορα. Μερικοί μάλιστα Φλαμανδοί μαζί με τον Πελεγκρίνι ντα Μπολόνια και το Φεντερίκο Τσούκκαρο έπεισαν το

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Φίλιππο πως δεν αξίζει τίποτα. Η γνώμη τους αυτή έγινε και γνώμη του βασιλιά. Και σε λίγο ο Γκρέκο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την αυλή αφού άλλωστε ποτέ δεν είχε προσκληθεί.Στη Μαδρίτη ο Γκρέκο έκανε πολλές προσωπογραφίες διασήμων ανθρώπων τα καθώς και το εικονοστάσι του Σαν Ντομίγκο ελ Αντίγου. Αφού διέπρεψε σε λίγο διάστημα ως σχεδιαστής κοντά στον αρχιτέκτονα Ερρέρε, φεύγει για το Τολέδο. Εκεί μαθαίνουμε πως ασχολήθηκε και με την αρχιτεκτονική γιατί πεθαίνοντας άφησε και βιβλία αρχιτεκτονικά.

Στο ΤολέδοΑπό τη Μαδρίτη (1584) αποφάσισε την οριστική του εγκατάσταση στο Τολέδο όπου έγινε κιόλας δημότης του. Η πόλη αυτή με το αριστοκρατικό της παρουσιαστικό είχε μια παράδοση καλλιτεχνική και κυρίως στη ζωγραφική την εμπνευσμένη από θρησκευτικά θέματα. Εδώ ο Γκρέκο δημιουργεί τραγικές μορφές γεμάτες μυστικισμό. Προσπαθεί να δείξει τη θρησκευτική, ψυχική θλίψη του ανθρώπου αρνήθηκε τις επίγειες χαρές. Σε λίγο η φήμη του εξαπλώνεται σ’ όλη την Ισπανία. Εδώ ζωγραφίζει το έργο του «Η ταφή του κόμητα Οργκάθ». Ο Γκρέκο, επίσης αναδεικνύεται ως θαυμάσιος προσωπογράφος.

Τα τελευταία του χρόνιαΟ Γκρέκο έμεινε στο Τολέδο ως το τέλος της ζωής του. Από μια ανάκρισή του στα της Ιεράς Εξέτασης μαθαίνουμε αρκετές λεπτομέρειες της ιδιωτικής του ζωής. Πριν απ’ όλα έμεινε πάντα του Έλληνας και Κρητικός. Σε μια συνομιλία του με ένα μορφωμένο θρησκευτικό ηγέτη (Κοβαρούμπιας) λέει απερίφραστα: «για μένα, δε θα ήθελα να είμαι παρά μονάχα Έλληνας. Στην Κρήτη ονειρευόμουν την Ιταλία, στην Ιταλία ονειρευόμουν την Ισπανία, αλλά τώρα μου φαίνεται πως πρέπει να εύχομαι να γυρίσω πίσω στην Κρήτη».Όταν ανακρινόταν ο Γκρέκο, ο αιδεσιμώτατος Ιεροεξεταστής του είπε:-Διαβάζω εδώ εκτός από τα’ όνομα του θείου σας Μανούσου Θεοτοκόπουλου, πολλές φορές το όνομα Θεοτοκόπουλος. Ώστε λοιπόν Θεοτοκόπουλος και όχι Θεοτοκόπουλι καθώς σας λένε οι Ισπανοί...Ο ζωγράφος τά’ χασε μπροστά στο «μέγεθος» της κατηγορίας, που ήρθε να προστεθεί και σε μια άλλη επίσης βαριά κατηγορία: Στο ότι έφαγε κρέας ημέρα νηστείας. Αλλά ο Ιεροεξεταστής, ήξερε τα οικογενειακά του Γκρέκο:-Λοιπόν Δομήνικε Θεοτοκόπουλι, εκτός από το θείο σας που μένετε μαζί υπάρχει σπίτι σας η Χερόνιμα δε λας Κονέβα, «μεθ’ ής συμβιείτε εν παλλακεία», η θεία της Ευφροσύνη δε λας Κονέβας

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

και το αγοράκι σας, που αναγνωρίσατε καθώς διαβάζω εδώ, μετά τη γέννηση του Χόρχε-Μανουέλ Θεοτοκόπουλος λοιπόν...Οι πληροφορίες οι σχετικές με το θάνατό του είναι συγκεχυμένες. Το βέβαιο είναι πως στα αρχεία του Αγίου Βαρθολομαίου του Τολέδου, γράφονται τα παρακάτω:«Στις 7 Απριλίου 1614 πέθανε ο Δομήνικος Γκρέκο, χωρίς διαθήκη. Ενταφιάστηκε στον Άγιο Ντομίγκο Ελ Αντίγονο. Ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή του». <<Ω διαβάτη,αυτός ο ωραίος τάφος, ο θόλος απο πορφυρίτη, απ' το σύμπαν κλέβει το πιο περίφημο πινέλο, αυτό που έκαμε τη ζωή να σφύζει στο ξύλο και στο πανί.Το όνομα αυτό, που είναι άξιο για μια πνοή πιο ισχυρή απο εκείνη που γεμίζει τη σάλπιγγα της Φήμης , απλώνεται και λάμπει πάνω σ' αυτό το μάρμαρο το βαρύ.Γονάτισε και προχώρησε.Εδώ βρίσκεται ο Γκρέκο. Η μελέτη του έδωσε τα μυστικά της Τέχνης, η Τέχνη του αποκάλυψε τα μυστικά της φύσεως, η Ίρις του έδωσε το χάρισμα των χρωμάτων,ο Φοίβος το δώρο του φωτός και ο Μορφέας του χάρισε τις σκιές του>>. (Απο τον τάφο του Γκρέκο).

Τα κυριότερα Έργα του ΘεοτοκόπουλουΈργα της νεανικής ηλικίας του Γκρέκο, δηλαδή πριν την εποχή της μετάβασής του στη Βενετία θεωρούνται: «Η Προσκύνησις των Μάγων» του Μουσείου Μπενάκη στην Αθήνα, ένα τρίπτυχο στην Gabria Estense της Μοδένας με την παράσταση της προσκύνησης των Ποιμένων, τη βάπτιση και στο μέσο το Χριστό να στέφεται σε δόξα μάρτυρας της πίστεως του Όρους Σινά κ.ά. Παρά τις αμφισβητήσεις περί αυτών, φαίνεται ότι αυτά είναι μάλλον γνήσια έργα του, ενώ αντιθέτως «ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζων την Θεοτόκον», παρά την υπογραφή του Δομήνικου, δεν πρέπει να θεωρείται έργο του. Άλλα νεανικά έργα του ζωγράφου που ανήκουν σ’ αυτήν την περίοδο της παραμονής του στη Βενετία θεωρούνται: «Η Δευτέρα Παρουσία», «Η προσκύνησις των Ποιμένων» της συλλογής Willumsen. Πίνακες της ίδιας περιόδου θεωρούνται: «Η θεραπεία του Τυφλού» της Πινακοθήκης της Δρέσδης, «Ο λεγόμενος Στέφανος» της Βιέννης, «Η Βάπτιση του Χριστού» της συλλογής Κούκ στην Αγγλία, «Το Παιδίον με το κάρβουνο» στην Πινακοθήκη Νεαπόλεως Ιταλίας, «Η αρπαγή της Περσεφόνης» της Πινακοθήκης Ντόρια στη Ρώμη και η λεγόμενη «προσωπογραφία μιας Κρητικιάς». Η προσωπογραφία αυτή η λεγόμενη αλλιώς «Κυρία με την ερμίνα» είναι έργο μάλλον του 1580-82. Επίδραση του Τιτσιάνο αναγνωρίζουν οι κριτικοί στα έργα του Δομήνικου: «Ευαγγελισμός» του Πράδο (Μαδρίτη), «ο Άγιος Φραγκίσκος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

δεχόμενος τα στίγματα» της συλλογής Θουλοάγκα, «Προσωπογραφία του Κλόβιο» στο Μουσείο Νεαπόλεως και την προσωπογραφία του «Αναστάτζι» (Συλλογή Frick Ν. Υόρκη). Κατά την παραμονή του στη Ρώμη, με την ανάμνηση όμως του Τιντορρέτο, ο Γκρέκο θα ζωγραφίσει την «Θεραπεία του Τυφλού», της Πινακοθήκης της Πάρμας και την «Εκδίωξη των εμπόρων εκ του ναού» του Ινστιτούτου Τέχνης στη Μινεάπολη (Η.Π.Α.).Αλλά τα καλύτερα έργα του Θεοτοκόπουλου ανήκουν στη Ισπανική περίοδο, που ήρθε και η πλήρης ωρίμανσή του. Από τα πρώτα του έργα στη χώρα αυτή είναι οι εικόνες του εικονοστασίου του Αγ. Δομίγκου του Παλαιού Τολέδο, καθώς και η Κοίμησης της Θεοτόκου, η Αγία Τριάς, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής κ.ά. Ακολουθούν κατόπιν οι πίνακες: «Pieta», της συλλογής Χούντικτον στη Ν. Υόρκη, «ο Αγιος Σεβαστιανός» της μητρόπολης της Βαλένθια (Ισπανία), η προσωπογραφία του Ντον Κοβαρρούμπας» στο μουσείο Τολέδου, η «Προσωπογραφία του γλύπτου Λεόνη», στη συλλογή Μάξγουελ Σκωτίας, «ο Άγιος Ιερώνυμος ως καρδινάλιος» της Πινακοθήκης του Λονδίνου, «ο Ιππότης με το χέρι εις το στήθος» της συλλογής του Βερολίνου.Με τη ζωή του Θεοτοκόπουλου στο Τολέδο συνδέονται σπουδαιότατοι πίνακες. Μεταξύ αυτών: «Πέτρου και Παύλου», «Χριστόν αίροντα τον Σταυρόν» (περί το 1594) στο Πράδο της Μαδρίτης, «επί νεφελών Θεοτόκον» (περί το 1597) στη Βαρκελώνη, «Ανάστασιν του Χριστού» (περί το 1598), στο Πράδο, «Προσωπογραφία του καρδιναλίου Nino de Guevarass (περί το 1600) αρχιεπισκόπου Σεβίλλης και μεγάλου Ιεροεξεταστή, «η εκδίωξη των εμπόρων» (περί το 1604) στο Gabridge Mass των Η.Π.Α., «Προσωπογραφία του Don Diego Covarrubias» (περί το 1604) του μουσείου Καλών τεχνών Βουδαπέστης, «Αγιον Ανδρέαν» (περί το 1604) στη μητρόπολη του Τολέδο, «Αγιον Ιλδεφόνσον γράφοντα καθ’ υπαγόρευσιν της Θεοτόκου» (1608 περίπου) στην εκκλησία του νοσοκομείου de la Caridad του Illescas, «Δείπνον του Ιησού εις την οικίαν του Σίμωνος» (περι το 1608) στην Κούβα, και ο ανάλογος πίνακας της συλλογής Winterborthom των Η.Π.Α.Πολύ γνωστός είναι ο πίνακας «Άποψη του Τολέδου» (περί το 1608). Κατάπληξη προκαλεί η δεκαεπτάστιχη επιγραφή σε αυτό τον πίνακα. Νομίζει κανείς ότι ακούει τον Θεοτοκόπουλο να συλλογίζεται:«Έπρεπε να βάλω το νοσοκομείοτου Δον Ζουάν Ταβέρα σε ξεχωριστό μέροςγιατί όχι μόνο έκρυβε την πόρτα του Βιζάρα,αλλά και ο θόλος του ανέβαινε με τέτοιο τρόποώστε ξεπερνούσε την πόλη και έτσιαν το βάλω εδώ θα δείξει καλύτερα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

την πρόσοψη από το άλλο μέρος....................................................».Τελειώνουν οι στίχοι του με τις σκέψεις του, κάπως μυστικιστικές πάνω στο φως και τις επιδράσεις του.Άλλοι πίνακες της ίδιας περιόδου είναι: η «Μετάσταση της Θεοτόκου»(περί το 1606) του Μουσείου San Vicenie στο Τολέδο, το «Χριστόν εις το όρος των Ελαιών»(περί το1610) της συλλογής A. Sachs στη Ν. Υόρκη, την «Πεντηκοστή» (περί το 1610) στο Πράδο, την «Προσκύνηση των ποιμένων» (περί το 1610) στο Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης και την «Βάπτιση του Χριστού» (περί το 1610-1614) στο νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη του Τολέδου.Στην τελευταία αυτή περίοδο του Γκρέκο ανήκουν και τα μεγάλα και ονομαστότερα έργα του. Αυτά είναι : το «Espolio» ή αλλιώς ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού (περί το 1579) της Μητρόπολης του Τολέδου, το «Μαρτύριον του Αγίου Μαυρικίου και των σύν αυτώ» 91580) στη συνοδική αίθουσα του Εσκοριάλ. Η «Προσκύνηση του Αγίου ονόματος του Ιησού Χριστού» στο Εσκοριάλ (1580). Η «ταφή του κόμητος Όργκαθ», πίνακας αποκείμενος στο ναό του αγίου Θωμά στο Τολέδο με χρονολογία του ζωγράφου το 1586. Ο «Θάνατος του Λαοκόοντος» (1610-1614) της Εθνικής Πινακοθήκης της Ουάσιγκτον. Η «Πέμπτη σφραγίς της Αποκαλύψεως» (1610-1614) στο Μουσείο Θουλοάγκα της Zumaya στην ανία. Το «Τολέδο εν καιρώ καταιγίδος» (περί το 1610) στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης, κ.ά.Στο «Τολέδο εν καιρώ καταιγίδος» ο Γκρέκο πραγματοποιεί ένα απ’ τα τελευταία ρωμαλέα έργα του. Μπροστά πράσινοι θάμνοι και ποταμός, πίσω το Τολέδο την ώρα κατά την οποία αστραπές διασχίζουν το μελανό ουρανό φωτίζοντας τις οικοδομές του και ξεσπά η καταιγίδα στο βάθος. Και εδώ ο ζωγράφος εργάστηκε με πολλή ελευθερία, δηλαδή, δεν αντέγραψε πιστά το τοπίο του, αλλά αυτό υπήρξε απλά αφορμή για να εκφράσει το όραμα το οποίο είχε συλλάβει η καλλιτεχνική του φύση. Το έργο διακρίνεται για τον ονειροπόλο χαρακτήρα του, την υπέροχη πνευματικότητά του και την έκφραση των σπασμών της ψυχής με τρόπο ρεαλιστικό. Τα έργα του υπέγραφε πάντοτε ελληνικά με βυζαντινούς χαρακτήρες:«Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίει».http://www.e-telescope.gr/el/arts-and-culture/214-el-greco2

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ελευθέριος Βενιζέλος Η ζωή και το έργο του

http://el.wikipedia.org/

Τη μακραίωνη και περιπετειώδη πορεία της ελληνικής ιστορίας λάμπρυναν και ομόρφυναν με την παρουσία τους, πολλές κορυφαίες προσωπικότητες, σφραγίζοντας με το πέρασμά τους το παλιότερο ή νεότερο παρελθόν. Αναμφίβολα στις ξεχωριστές αυτές προσωπικότητες ιδιαίτερη θέση κατέχει ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που βρίσκεται τοποθετημένος στο πλατύσκαλο της κλίμακας των ιστορικών εξελίξεων. Υπήρξε ο μέγιστος πολιτικός άνδρας της πολυκύμαντης και ταραχώδους Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους. Ήταν ο ποιητής της πολιτικής, ο μεγάλος οραματιστής, ο διαυγής στρατηγικός νους, ο γίγαντας της διπλωματίας, ο εμψυχωτής του λαού μας σε κρίσιμες εθνικές στιγμές, ο θριαμβευτής πάνω στη διεθνή πολιτική σκηνή, ο μεγαλύτερος και πιο χαρισματικός ηγέτης όλων των εποχών. Με την απαράμιλλη διορατικότητα, το μεγαλοϊδεατισμό και τη μαγνητική προσωπικότητα του, ο Βενιζέλος, έκανε πραγματικότητα το εθνικό όραμα της ελληνικής φυλής. Έθεσε τα θεμέλια για μια Ελλάδα των 5 θαλασσών και 2 ηπείρων, σεβαστή στους φίλους της και φοβερή στους εχθρούς της. Με τη μεγαλοσύνη και το πάθος του για την αναγέννηση της πατρίδας μας, πέρασε στο πάνθεο της ελληνικής Ιστορίας ως ο άξιος ταγός της μοίρας του τόπου μας, ως ο Παράκλητος του Έθνους μας, ο Μεσσίας του Ελληνισμού.Γεννημένος στις 23 Αυγούστου 1864 στις Μουρνιές των Χανίων, γαλουχείται με το πικρό γάλα της σκλαβιάς και τρώει το λιγοστό ψωμί της ξενιτιάς στη Σύρο όπου «εξ απαλών ονύχων» αναγκάζεται να καταφύγει. Η παιδική και νεανική του ψυχή ποτίζεται από τα δεινά της σκλαβιάς και η τάση του να μασκαρεύεται με πανοπλίες, να πολεμά τους Τούρκους με αυτοσχέδια όπλα, διαγράφουν το νεανικό πόθο που όταν γίνεται ώριμος τον μετατρέπει σε σκληρό αγώνα και ακατάπαυστη ελληνική πάλη. Το υψηλό φρόνημα του, δε λυγίζει στις Οθωμανικές αυθαιρεσίες Θα έλεγε κανείς ότι θεριεύει και πλάι σε

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

αυτό ανδρώνεται μια φυσιογνωμία, σπέρμα «ευγενούς καρπού», γνήσια έκφραση της λεβέντικης Κρητικής ψυχής.Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ο Έλληνας πολιτικός που διετέλεσε πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας και επτά φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ως πολιτικός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο Κρητικό ζήτημα καθώς και στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδας από το 1910 μέχρι και τον θάνατό του.Οργάνωσε την επανάσταση στο Θέρισσο και το 1910 ανέλαβε την πρωθυπουργία της Κρητικής Πολιτείας, την οποία εγκατέλειψε λίγους μήνες αργότερα για να αναλάβει την πρωθυπουργία στην Ελλάδα κατόπιν προσκλήσεως του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τάχθηκε υπέρ της Αντάντ διαφωνώντας ανοιχτά με την στάση του Βασιλιά. Λόγω αυτής της διαφωνίας, αν και είχε εκλεγεί πρωθυπουργός εκδιώχθηκε με απόφαση του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ δημιουργώντας τα γεγονότα του Εθνικού Διχασμού. Επέστρεψε στην πρωθυπουργία την περίοδο 1917 -1920 αλλά εγκατέλειψε την Ελλάδα μετά την ήττα του στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920. Επέστρεψε το 1924 για λίγους μήνες και το 1928 εξελέγη πρωθυπουργός. Τον Ιανουάριο του 1935 έγινε για τελευταία φορά πρωθυπουργός και τον Μάρτιο του ίδιου χρόνο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος κατέφυγε στο Παρίσι οπου και πέθανε.Ως πρωθυπουργός της Ελλάδας επέφερε μεταρρυθμίσεις σχεδόν σε όλους τους τομείς του κράτους με κύριο σκοπό την οργάνωση της χώρας στα πρότυπα αστικού κράτους. Παράλληλα οργάνωσε αξιόμαχο στρατό, τον οποίο εκμεταλλεύθηκε στις πολεμικές συρράξεις διπλασιάζοντας την εδαφική έκταση της Ελλάδας.Ακόμα και οι εχθροί του αναγνώρισαν την πολυεπίπεδη προσφορά του, και το προνόμιο του μεγάλου, που μπορεί να κυβερνά και μετά το θάνατό του, αλλά της μισαλλοδοξίας έρμαια και των τυφλών παθών, άνθρωποι μικροί, φιλόδοξοι, αγνόησαν τον φλογερό αυτό μαέστρο της πολιτικής, τον ανιδιοτελή άρχοντα-πολιτικό διεθνής ολκής και έπαιξαν με την τύχη της πατρίδας μας.Τώρα όλα είναι παρελθόν. Ένα παρελθόν, που σίγουρα θα αποτελέσει παράδειγμα για τις επόμενες γενιές. Ο Βενιζέλος, ακόμη και νεκρός, φέρει ευθύνες απέναντι μας και επιδρά πάνω μας με τη μαγνητική του δύναμη. Τα λόγια που ειναι γραμμένα στην μαρμάρινη πλάκα στον τάφο του, θα μείνουν βαθιά χαραγμένα μέσα στην ψυχή μας «Δόξα και πτώση, μίσος και αγάπη, όνειρα και σκιές». http://home.arcor.de http://el.wikipedia.org

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ιωάννης Κονδυλάκης (συγγραφέας)

http://www.hestia.gr/

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης γεννήθηκε το 1862 στο χωριό Βιάννο της Κρήτης. Καταγόταν από οικογένεια οπλαρχηγών του 1821. Ήταν ακόμη νήπιο όταν η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Στον Πειραιά έμεινε για τρία χρόνια και το 1869 επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του όπου και τελείωσε το δημοτικό. Στη συνέχεια φοίτησε για μερικά χρόνια στο γυμνάσιο του Ηρακλείου και μετά ήρθε στην Αθήνα, όπου συνέχισε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Βαρβάκειο. Το 1877 επέστρεψε στην Κρήτη για να βοηθήσει την επανάσταση που ξέσπασε εναντίον των Τούρκων και το 1884 επέστρεψε στην Αθήνα όπου και τελείωσε το γυμνάσιο. Εκείνη την εποχή άρχισε να ασχολείται με την λογοτεχνία. Στην αρχή έγραφε ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά, δεν άργησε όμως να δημοσιεύσει και το πρώτο του διήγημα το 1884 στην εφημερίδα "Εστία", το οποίο επαινέθηκε στο διηγηματικό διαγωνισμό εκείνης της εφημερίδας. Στη συνέχεια γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου, αλλά δεν πήρε ποτέ το δίπλωμα του.Το 1885 εγκατέλειψε την Αθήνα και επέστρεψε στην Κρήτη όπου και διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό Μώδι της Κυδωνίας, για ένα χρόνο . Έπειτα πήγε στα Χανιά και στο Ηράκλειο όπου άρχισε να γράφει πατριωτικά άρθρα στον τοπικό τύπο με αποτέλεσμα να κυνηγηθεί από τους Τούρκους. Έτσι ο Κονδυλάκης το 1889 βρέθηκε πάλι στην Αθήνα , όπου και εγκαταστάθηκε πια οριστικά.Στην Αθήνα συνεργάστηκε με διάφορες εφημερίδες, όπως η "Εστία", το "Αστυ" και το "Εμπρός". Περισσότερο από 20 χρόνια έγραφε χρονογραφήματα με το ψευδώνυμο "Διαβάτης". Ήταν δε τόσο πετυχημένα που ο Νιρβάνας τον ονόμασε "Πατέρα του Χρονογραφήματος".Επίσημα ο Κονδυλάκης εμφανίσθηκε στην Λογοτεχνία το 1884, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη του συλλογή διηγημάτων με το γενικό τίτλο "Διηγήματα". Αμέσως μετά κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα "Οι Άθλιοι των Αθηνών". Ακολούθησαν τα έργα "Η Γραμβούσα , επανάστασις εν Κρήτη", "Η ολοκαύτωσις του

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Αρκαδίου", "Όταν ήμουν δάσκαλος", "Πρώτη Αγάπη", "Ενώ διάβαινα","Ο Πατούχας", "Ζαμπελίου και Κριτοβουλίδου, Iστορία Κρητικών Eπαναστάσεων", "Ημέραι κινδύνων και φόβου".Στο ενεργητικό του βρίσκονται ακόμα μεταφράσεις έργων του Λουκιανού. Ολόκληρο το έργο του Κονδυλάκη βρίσκεται συγκεντρωμένο στα "Άπαντα", σε 4 τόμους που κυκλοφόρησαν το 1961. Ο Κονδυλάκης πέθανε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1920.http://krhthkosaetos.blogspot.gr

Δασκαλογιάννης"Σ' όσους με ξερωτήξανε ποιας μάνας είμαι γένναείπα 'ντως πως μ' ανάστησε το κρητικό το αίμα"

Ο Δούλος Δασκαλογιάννης, γραμματικός του Καστελιου..."Μολών Λαβέ" εφώναξε ο Δάσκαλος ο Γιάννηςστ' αποσταλμένους του Ραγιά απ' τση Σούδας το λιμάνι."Ελευθεριά ή θάνατος" λεν και τα παλικάριακαι κάνανε επανάσταση σαν άγρια λιοντάρια.Οι βρύσες γύρω τρίγυρα μαυρίζουν σαν τα δάσηΑπο τρεις τόπους ξεκινούν εις τα Σφακιά να πάσι.Αρχίζει ο πρώτος πόλεμος εις το Βελι τση Κράπηςπέφτουσι Τούρκοι αρίθμητοι κι ο μέγας Τζιρατζάπης.Πέφτουν και δέκα Σφακιανοί περίσσια λαβωμένοι,Μα από τσι Τούρκους πούναι εκειά κιανείς δεν απομένει.

Σχεδόν διακόσια πενήντα χρόνια έχουν συμπληρωθεί από τότε που μαρτύρησε, στο Τουρκοκρατούμενο Μεγάλο Κάστρο, ο πρωτομάρτυρας της Κρητικής επανάστασης, που ύστερα από μια εκατονταετία σκλαβιάς τόλμησε να υψώσει το ανάστημα του στον πανίσχυρο δυνάστη. Στις 17 Ιουνίου 1771 ο δήμιος ακονίζει το λεπίδι και αρχίζει το απαίσιο έργο του.Πότε γεννήθηκε ο Δασκαλογιάννης; Ξέρουμε ακριβή ημερομηνία θανάτου του δεν ξέρουμε όμως ακριβή ημερομηνία της γέννησής του. Aλλοι αναφέρουν ότι γεννήθηκε το 1722 κι άλλοι το 1730. Οι χρονολογίες αυτές συμπερασματικές και κατ΄ εκτίμηση από άλλα γεγονότα αφού καμιά ληξιαρχική πράξη δεν τις βεβαιώνει. Βέβαιο όμως είναι ότι γεννήθηκε στην Ανώπολη Σφακίων, ένα ορεινό χωριό σε ύψος 600μ., περί τα δύο χιλιόμετρα από τη θάλασσα, στη θέση της αρχαίας ομώνυμης πόλης, φέουδο των Σκορδιλών κατά τη Βυζαντινή περίοδο.Υπήρξε ένας από τους πλέον εγγράμματους, μορφωμένους και πολυταξιδεμένους Σφακιανούς ο Ιωάννης Βλάχος, που πέρασε στην ιστορία ως Δασκαλογιάννης. Τότε αλλά και μέχρι πρόσφατα, προσφωνούσαν δάσκαλο όποιον ήξερε να διαβάζει έστω και μόνο

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

τα γράμματα των εκκλησιαστικών βιβλίών. Το κοινότατο κρητικό επώνυμο Δασκαλάκης προέρχεται από το προσωνύμιο αυτό. Και ο Ιωάννης Βλάχος ήταν γνωστός στα Σφακιά με το όνομα "Δάσκαλος" και με το όνομα επίσης τούτο αναφέρεται και σε τουρκικό έγγραφο του 1750: Bente Daskalo Vani Vazici Kasteli Mezbur= Ο δούλος Δασκαλογιάνης γραμματικός του Καστελίου».Ο πατέρας του όμως ήταν ένας πλούσιος καραβοκύρης που τον μόρφωσε στο εξωτερικό, πιθανότατα στην Ιταλία όπου σπούδαζαν τότε κι άλλοι Κρητικοί, αφού μιλούσε την ιταλική γλώσσα.Στην εμφάνιση ήταν άντρας μετρίου αναστήματος, ανδροπρεπής και εύχαρις σαν χαρακτήρας. Είχε φυσική ευφράδεια και έπειθε εύκολα αφού είχε το σπάνιο χάρισμα της ρητορικής ηγεσίας.Η οικογένειά του αποτελούνταν από τέσσερα αδέρφια, το Νικόλαο ή Χατζή Σγουρομάλλη, τον Παύλο, το Μανούσο και τον Γεώργιο. Η γυναίκα του λεγόταν Σγουρομαλλίνη ή Ξανθομαλλίνη, με καταγωγή από το Ρέθυμνο και μαζί της είχε αποκτήσει τέσσερις κόρες και δύο γιους. Τη Μαρία, την Ανθούσα, την Ελευθερούσα, το όνομα της τέταρτης δεν αναφέρεται πουθενά, τον Ανδρέα και το Νικολάκη.Στην κατοχή του ο Δασκαλογιάννης είχε τέσσερα τρικάταρτα καράβια κι ο ίδιος ταξίδευε με αυτά στα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας.Με τις συναλλαγές αυτές (στις οποίες δεν τον δυσκόλευε η γλώσσα καθόλου, μια και εκτός από ιταλικά μιλούσε και ρώσικα), που τον είχαν κάνει πλουσιότατο και πρώτο σε μόρφωση Σφακιανό, του δινόταν και η ευκαιρία να μελετά τον τρόπο ζωής των ελεύθερων ανθρώπων και να τον συγκρίνει με τα βασανιστήρια και την τυραννία επί των συμπατριωτών του. Ήταν τέτοια η κατάσταση των υπόδουλων Χριστιανών, που έβλεπε ότι αν συνεχιστεί θα εξαφανιστεί και το παραμικρό ίχνος Χριστιανισμού και Ελληνισμού στο νησί.Κάτω από τέτοιες σκέψεις δεν άργησε να βρεθεί στις συσκέψεις των Ελλήνων του εξωτερικού που γινόταν στην Τριέστη υπό την υποκίνηση του Ορλόφ για επαναστατικό κίνημα στην σκλαβωμένη Ελλάδα. Αποδέχεται αμέσως την πρόταση για επανάσταση δίνοντας βάση στα μεγάλα λόγια και τις κούφιες υποσχέσεις περί ρωσικής βοήθειας και συμπαράστασης.Ο Δασκαλογιάννης γυρνά στα Σφακιά γεμάτος όνειρα και ενθουσιασμό για την απελευθέρωση του τόπου του και με τόσα χαρούμενα συναισθήματα δεν δυσκολεύεται καθόλου, μια κι έχει φυσικό ηγετικό χάρισμα, να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του. Τους κάνει να πιστέψουν ότι ήρθε η ώρα να ελευθερωθεί το γένος των Ελλήνων από τους Αγαρηνούς με τη βοήθεια του ξανθού γένους, των Ρώσων δηλαδή, όπως προέλεγε ο χρησμός της «Οπτασίας» του Αγαθαγγέλου, ενός περίεργου βιβλίου που κυκλοφορούσε ευρύτατα τον 18ο αιώνα. Το βιβλίο αυτό, όποιος κι

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

αν ήταν ο σκοπός εκείνου που το έγραψε κι ανεξάρτητα της προφητικής του αξίας, είναι γεγονός πως είχε μεγάλη επίδραση στο φρόνημα των Ελλήνων, αναπτέρωσε και ενίσχυσε αναμφισβήτητα τις ελπίδες για την απελευθέρωση και ανάσταση της εθνικής κληρονομιάς. http://krhthkosaetos.blogspot.gr

Ξυλούρης Νίκος

http://stigmes.gr/gr/grpages/articles/xilouris.html

Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε στα Ανώγεια Ηρακλείου στις 7 Ιουλίου κάπου στο τέλος της δεκαετίας του 30. Η ημερομηνία γέννησης του δεν είναι ακριβής γιατί το φθινόπωρο του 1941 το χωριό Ανώγεια καταστράφηκε και μαζί του καταστράφηκαν και τα χαρτιά όλων των κατοίκων του χωριού. Ετσι χάθηκαν και χαρτιά του Νίκου Ξυλούρη με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η ημερομηνία γέννησης του.Η οικογένεια του Ξυλούρη ήταν φτωχή και γενικά τα χρόνια εκείνα του 1930 ήταν δύσκολα για τους Ανωγιανούς. Λίγο το λάδι, λίγο το ψωμί, ο τόπος ξερός για να φυτέψεις, να ποτίσεις και το χωριό εντελώς κατεστραμμένο. Σ αυτή τη γωνιά της γης ο Νίκος Ξυλούρης κάνει τα πρώτα του βήματα.Σε νεαρή ηλικία , στην τρίτη μόλις τάξη, παρακαλεί τους γονείς του να του πάρουν μια λύρα και να τον αφήσουν να συνεχίσει την δουλειά του παππού του. Αλλά ο πατέρας του, Γιώργος Ξυλούρης, είναι ανένδοτος, θέλει ο γιος του να μάθει γράμματα και να σπουδάσει. Τελικά όμως ο Νίκος, με τη βοήθεια του δασκάλου του, ο οποίος πίστεψε στο ταλέντο του, καταφέρνει να πείσει τον πατέρα του. Ετσι ένα πρωινό αγοράζει από το Ηράκλειο την πιο όμορφη λύρα. Τα όνειρα του Νίκου παίρνουν σάρκα και οστά. Το τραγούδι γίνεται από εκείνη τη στιγμή ο σκοπός της ζωής του. Κανείς πια δεν μπορεί να τον εμποδίσει. Αλλά ούτε και ο ίδιος θα μπορούσε να φανταστεί πως με το τραγούδι του θα έφερνε μια μέρα μηνύματα αγάπης και λευτεριάς και θα ξεσήκωνε ολόκληρη την Ελλάδα.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Στα 17 με όπλα τη λύρα και η φωνή του ζητά την ευχή της μάνας του, χαιρετά τα αγρίμια και το Ψηλορείτη και κατεβαίνει στο Ηράκλειο. Εκεί πιάνει δουλειά στο κέντρο "Κάστρο" και με τα λεφτά που παίρνει πληρώνει ίσα ίσα την κάμαρα που είχε νοικιάσει. Ο Ξυλούρης την περίοδο αυτή είχε να αντιμετωπίσει τη μουσική εκείνης της εποχής (ευρωπαϊκά βαλς, ταγκό κ.λ.π) καθώς επίσης και τους μεγάλους λυράρηδες που δεν τον έβλεπαν με καλό μάτι. Τα οικονομικά του δεν πήγαιναν καλά, οι καλοί φίλοι όμως που είχε αποκτήσει στο Ηράκλειο τον βοηθούν οργανώνοντας γλέντια. Ετσι ο Νίκος σιγά -σιγά άρχισε να γίνεται γνωστός στο ευρύ κοινό και να κερδίζει όλο και πιο πολλά χρήματα, βέβαια δεν δούλευε μόνο για τα χρήματα και όπου δεν είχαν να τον πληρώσουν καθόταν με το παραπάνω λέγοντας : "Αυτοί έχουν περισσότερη ανάγκη για να γλεντήσουν".Την 21η Μαΐου του 1958, ο Νίκος Ξυλούρης παντρεύεται την Μελαμπιανάκη Ουρανία και το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους αποφασίζουν να εγκατασταθούν μαζί στο Ηράκλειο. Ο Νίκος συνεχίζει την ανοδική του πορεία και τον Νοέμβριο του 1958 βγάζει τον πρώτο του δίσκο με την εταιρία "Οντεόν" που έχει τίτλο "Μια μαυροφόρα που περνά". Η αμοιβή του ; 150 δραχμές !! Ο δίσκος είχε επιτυχία και έτσι η εταιρία του τον βοηθάει να κάνει κι άλλους δίσκους, βγάζοντας τον από τις δύσκολες μέρες.Το 1966 το κράτος επιλέγει και στέλνει τον Νίκο Ξυλούρη σε φολκλορικό διαγωνισμό στο Σαν Ρέμο οπού ανάμεσα από δεκάδες συγκροτήματα ο Ελληνας λυράρης παίρνει το πρώτο βραβείο για την ερμηνεία του στο συρτάκι που έπαιξε με την λύρα.Το 1967, επί δικτατορίας, ανοίγει στο Ηράκλειο το πρώτο κρητικό κέντρο, τον "Ερωτόκριτο" και τον Απρίλη του 1969 κάνει την πρώτη του επίσημη δοκιμαστική εμφάνιση του στην Αθήνα, στο κέντρο "Κονάκι". Ο κόσμος τον αποθεώνει και ο Νίκος Ξυλούρης αποφασίζει να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Κάποιο από τα βράδια ο Νίκος γνωρίζεται με τον σκηνοθέτη και ποιητή Ερρίκο Θαλασσινό και γίνονται αχώριστοι φίλοι. Μέσο του Θαλασσινού γνωρίζει τον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο με τον οποίο και συνεργάστηκε. Μετά από ένα χειμώνα επιτυχίας, το καλοκαίρι του 70 κατεβαίνει στο Ηράκλειο να εργαστεί. Εκείνο το καλοκαίρι γνωρίζεται με τον Τάκη Λαμπρόπουλο, τότε διευθυντή της "Κολούμπια", ο οποίος και του ζητά να συνεργαστούν. Αυτή η συνάντηση αποτέλεσε την αφετηρία για την καριέρα του Νίκου. Το έργο του με τίτλο τα "Ριζίτικα", που τόσο καιρό προσπαθούσε να εκδώσει, γίνεται δίσκος και φιγουράρει στις βιτρίνες των αθηναϊκών καταστημάτων. Αργότερα βραβεύεται για την ερμηνεία στο δίσκο αυτό από την Γαλλική Ακαδημία Σάρλ Κρός αλλά θα πάρει την πρώτη του καλλιτεχνική απογοήτευση αφού στο εξώφυλλο του ξένου δίσκου δεν αναφέρεται καν το όνομα του.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Μετά τα κέντρα και τις μπουάτ, έρχεται το θέατρο. Το καλοκαίρι του 1973 η αξέχαστη Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος ανεβάζουν το "Μεγάλο μας Τσίρκο". Ο Νίκος Ξυλούρης δίνει τον καλύτερο εαυτό του και τα ταμεία δεν προλαβαίνουν να κόβουν εισιτήρια. Η παράσταση μένει σταθμός στην καλλιτεχνική καριέρα του Νίκου.Ο Νίκος Ξυλούρης ζούσε μεγάλες στιγμές δόξας, αλλά μέσα του ήξερε ότι όλα αυτά δεν θα τα ζούσε για πολύ ακόμα. Η ασθένεια του αιώνα μας (καρκίνος) είχε αναπτυχθεί μέσα του και μέρα με την ημέρα του αφαιρούσε τη ζωή. Τελικά μετά από πολλές προσπάθειες ο Νίκος Ξυλούρης χάνει την άνιση αυτή μάχη στο αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιώς.http://krhthkosaetos.blogspot.gr

Κατράκης Μάνος (ηθοποιός)

http://gm1541960gmg.blogspot.gr/2010/03/1908-1984.html

Ο Μάνος Κατράκης, μέγας ηθοποιός της ελληνικής σκηνής, γεννήθηκε το 1908 στα Χανιά (Καστέλι Κισσάμου) Κρήτης. Πρωτοεμφανίστηκε το 1928 στο Θίασο των Νέων, λίγο αργότερα έπαιξε Ερωτόκριτο στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη και το 1932 προσλήφθηκε στο νεοϊδρυόμενο Εθνικό Θέατρο, από το οποίο αποχώρισε το 1940 λόγω στράτευσης. Μέλος του ΕΑΜ Εθνικού Θεάτρου κατά την κατοχή διώχτηκε και εξορίστηκε (1947-1952) κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Το 1952 επανήλθε στη σκηνή με ποιητικά απογευματινά, με συμμετοχή του στις "Δελφικές Γιορτές" του Καρζή (Προμηθεύς Δεσμώτης) και με το θίασο του με την Ασπασία Παπαθανασίου (Ευγενία Γκράντε, Ατμόπλοιο Τζόαν Ντάβερς, Βαθιές είναι οι ρίζες, Όλα τα παιδιά του Θεού έχουν φτερά κ.α).Το 1955 ίδρυσε το "Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο" στον υπαίθριο χώρο του Πεδίου του Άρεως, το οποίο εγκαινίασε με τον "Αγαπητικό της Βοσκοπούλας" του Δ.Κορομηλά. Σ' αυτό το θέατρο, με μεγάλη συμμετοχή κοινού και καλλιτεχνική επιτυχία, συνέχισε ως το 1967 με έργα ελληνικής ιθαγένειας και αγωνιστικής πνοής (Ο μονοσάνδαλος του Τσέκουρα, Το κορίτσι με το κορδελάκι και Η

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Αντιγόνη της Κατοχής του Περγιάλη, Ο Πατούχας του Κονδυλάκη και διασκευές από έργα του Καζαντζάκη όπως "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται", "Χριστόφορος Κολόμβος", "Ο Καπετάν Μιχάλης"). Σποραδικά ανέβασε και κλασικό ρεπερτόριο (Ιούλιος Καίσαρ του Σαίξπηρ, Φουέντε Οβεχούνατου του Λόπε ντε Βέγκα κ.α).Συνεργάστηκε με πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες (Π.Κατσέλη, Τ.Μουζενίδη, Μ.Βολανάκη, Σπ.Ευαγγελάτο, Μ.Θεοδωράκη, Σπ.Βασιλείου, Α.Κατσέλη, Τ.Καρούσο, Ελ.Χατζηαργύρη, Αν.Βαλάκου, Μ.Μερκούρη) και συμμετέσχε σε εκατοντάδες εκδηλώσεις, όπου με την ανεπανάληπτη φωνή του δικαίωνε το νεοελληνικό ποιητικό λόγο. Οι αναγνώσεις του σε κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας παρέμειναν κλασικές.Το 1973 ο Μάνος Κατράκης προσλήφθηκε στο Εθνικό Θέατρο και πρωταγωνίστησε στον "Οθέλλο" και τον "Δον Κιχώτη", και στην Επίδαυρο στον "Οιδίποδα τύραννο" (1973) και στον "Προμηθέα Δεσμώτη" (1974).Το 1977 επανιδρύθηκε το ΕΛΘ, και ο Κατράκης έπαιξε έργα Αρμπούζωφ (Φθινοπωρινή ιστορία με την Έλλη Λαμπέτη), Γκόρκι (Οι Τελευταίοι" και Λέοναρντ (Ντα). Αυτό το τελευταίο έργο αποτέλεσε το κύκνειο σχεδόν άσμα του, αφού παιζόμενο επί δύο συνεχή χρόνια, θεωρήθηκε η κωδικοποίηση της υποκριτικής του. Πάντως ο "Πρόσπερο" της Τρικυμίας του Σαίξπηρ (1947), ο "Προμηθέας" (1952), ο "Μίσκιν" και ο "Ντα" (1981-1982) υπήρξαν οι μεγάλες του επιτυχίες.Ο Κατράκης έπαιξε και σε πολλές ταινίες Κινηματογράφου από το "Το λάβαρο το '21" (1928) ως το "Το Ταξίδι στα Κύθηρα" (1984). Αξιόλογες είναι οι ερμηνείες του στο "Μαρίνο Κοντάρα" του Γιώργου Τζαβέλα (1948), στη "Συνοικία το όνειρο" του Αλέκου Αλεξανδράκη (1961) στην "Ηλέκτρα" του Μιχάλη Κακογιάννη (1962), στο "Ένας Ντελικανής" του Μανόλη Σκουλούδη (1963). Συνταρακτική είναι η παρουσία του στο "Ταξίδι στα Κύθηρα" του Θόδωρου Αγγελόπουλου που προβλήθηκε στην Ελλάδα μετά τον θάνατο του.Ο Μάνος Κατράκης πέθανε στην Αθήνα το 1984.http://krhthkosaetos.blogspot.gr

Κορνάρος Βιτσέντζος (ποιητής)

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

http://neraidas.blogspot.gr/2011/01/blog-post_1369.html

Ο ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος, δεν είναι ακριβές για το πότε ακριβώς γεννήθηκε, οι ερευνητές όμως του έργου του, και συγκεκριμένα του "Ερωτόκριτου", συμπεραίνουν ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος γεννήθηκε στη Σητεία της Κρήτης και πέθανε μετά το 1677.Βέβαια για την καταγωγή του Κορνάρου δεν υπάρχει ταύτιση απόψεων σε όλους τους ειδικούς, αφού υπάρχουν και εκείνοι που υποστηρίζουν, βασίζοντας τα επιχειρήματα τους στο όνομα του ποιητή (Βιτσέντζος), ότι ήταν Ενετός. Αλλά η άποψη αυτή δεν είναι βεβαιωμένη. Αντίθετα, η πολύχρονη παραμονή των Ενετών στην Κρήτη και η επικράτηση διαφόρων ενετικών ονομασιών μπορεί να οδήγησε και στο όνομα αυτό. Δεύτερο και σοβαρότερο επιχείρημα, είναι το έργο του Βιτσέντζου Κορνάρου, και ειδικότερα ο "Ερωτόκριτος", ένα έργο δηλαδή που περιλαμβάνει τόσα στοιχεία, βασικά από την κρητική ηθογραφία, που μόνο ένας συγγραφέας βαθιά ζυμωμένος με την παράδοση και τις πηγές του κρητικού μεγαλείου, άρα μόνο ένας που θα ήταν γέννημα και θρέμμα της Κρήτης, θα μπορούσε να πλάσει ένα τόσο σπουδαίο έργο .Δεν υπάρχει λοιπόν, καμία αμφιβολία, ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος ήταν Κρητικός, παρ όλες τις οποιεσδήποτε επιδράσεις που είχε υποστεί η κρητική λογοτεχνική σχολή, στην οποία άνηκε, όπως ακριβώς τις ίδιες επιδράσεις είχε δεχτεί και η επτανησιακή σχολή.Ας πάμε τώρα στο έργο του Βιτσέντζου Κορνάρου. Δικό του είναι το επικό ερωτικό δράμα "Ερωτόκριτος", που θεωρείται από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αποτελείται από 10.010 δεκαπεντασύλλαβους στίχους αρμονικά δοσμένους, με άπειρους κρητικούς ιδιωματισμούς. Μέρη του έργου αυτού έγιναν τραγούδι και ποίηση του κρητικού λαού κι απαγγελλόταν σε κάθε χαρμόσυνη ευκαιρία. Ολόκληρο όμως το έργο, κατάλληλα διασκευασμένο, μπορεί κανένας να το απολαύσει σε θεατρικές παραστάσεις και είναι απόδειξη της αξίας του έργου το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα, όπου και όταν παίζεται, αρέσει και συγκινεί το κοινό .Δεν είναι, ωστόσο, βεβαιωμένο αν το δεύτερο έργο που αποδίδεται στον Βιτσέντζο Κορνάρο, είναι πραγματικά δικό του. Πρόκειται για το θρησκευτικό δράμα "Η θυσία του Αβραάμ", με θέμα παρμένο από την Παλαιά Διαθήκη, που περιγράφει τη θυσία του Ισαάκ από τον πατέρα του Αβραάμ .http://krhthkosaetos.blogspot.gr

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ονοματολογία

Απο την συχνή της χρήση ή κατάληξη - ακηςΑπο την συχνή της χρήση ή κατάληξη - ακης στα επώνυμα συνδέεται αυτόματα στην σκέψη μας με την Κρήτη. π.χ - Καζαντζάκης, Θεοδωράκης, Μητσοτάκης. Ομως δεν πρέπει να είμαστε απόλυτοι: ο Μάνος Χατζηδάκης για παράδειγμα ήταν από τήν Ξάνθη. Υπάρχει όμως μια σωρεία επωνύμων Κρητικών που μεγαλούργησαν στην Κρήτη και έξω από αυτή αλλά δεν τελειώνουν σε - ακης. Μια θεωρεία είναι ότι το - ακης ειναι τουρκικη προσθηκη για να υποβιβασουν το ονομα, οπως θα λεγαμε σημερα Λιονταρι - Λιονταρ - ακι Αλλη θεωρεία είναι ότι τα κρητικα επιθετα προσφατα (σχετικα) γυρισαν σε - ακης. Παλιοτερα ηταν ακριβως το αντιθετο (υπερθετικα) πχ Σηφακας και οχι Σηφακακης. Κατα πασα πιθανοτητα στην ορεινη κρητη και στα Σφακια θα συναντησεις πολλα υπερθετικα επιθετα, σε αντιθεση με το υπολοιπο νησι.Ένας δημοφιλής αστικός μύθος που πλανάται επιμόνως είναι ότι το - άκης στα κρητικά επίθετα το επέβαλλαν οι Τούρκοι για να μειώνουν τους Κρητικούς.Επισήμως οι Τούρκοι δεν είχαν επώνυμα. Μονάχα κατά τα τέλη του 19ου αι μ.Χ που άρχισε η συστηματική καταγραφή επωνύμων, έγινε κατάχρηση του - άκης, όχι πάντως περισσότερο απ'ότι τα - άτος, - άκος, -πούλος, - όγλου ( - ίδης - άδης), - ίτσης ( - ιτσας, - ιτζας, - ιτζης), - έλης, - ούτσος κλπ, σε άλλες ελληνικές χώρες. Δηλαδή άρχισε η μετάλλαξη οικογενειακών επιθέτων στα δημόσια αρχεία, π.χ το Δάνδολος σε Δανδουλάκης, το Χαβαλές σε Χαβαλεδάκης, το Ραΐσης ( ρεΐς = πλοίαρχος, καπετάνιος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

καραβιού ) σε Ραϊσάκης, το Μαρούλης σε Μαρουλάκης, το Ρόκας σε Ροκάκης, το Μαράθης σε Μαραθάκης, το Λαμπάθης σε Λαμπαθάκης, το Καρδάμης σε Καρδαμάκης, το Καρπούζης σε Καρπουζάκης, το Μπάμιας σε Μπαμιάκης, το Μανούσος σε Μανουσάκης, το Αλυγίζος σε Αλυγιζάκης το Ροσμαρής σε Ροσμαράκης κτλ.Βέβαια, η φυτική ετυμολογία του Ροσμαράκης είναι λίγο αμφίβολη, λόγω του ότι υφίστανται επώνυμα, όπως π.χ. Τερεζάκης, Ροσμαράκης, Μαρνελάκης και Ζαμπετάκης, που ενδεχομένως προέρχονται από ονόματα απογόνων αριστοκρατισσών από τη Δύση: Αντίστοιχα: Τερέζα Θηρεσία, Ροσμαρή Ροζ Μαρί, Ροδώ Μαρία, Μαρνέλα Μαρινέλλα - Μαρίνα, Ζαμπέτα Ελιζαμπέτα Ελίζαμπετ Ελισσάμπεθ οίκος Ελίσσας, από τις λαλιές της Δυτικής Σημιτικής Ομογλωσσίας !Σε κάποιες περιοχές της Μεγαλονήσου, π.χ στα χωριά Ριζών (στο νομό Χανίων, εξού και ριζίτες & ριζίτικα), την επαρχία Σφακίων, τον ορεινό τομέα του νομού Ρεθύμνης, σημειώθηκε έντονη εμπάθεια ενάντια στην επίσημη καταχώρηση των επωνύμων με καταλήξεις -άκης, επειδή είχε διατηρηθεί στη συλλογική μνήμη ότι το να μεταδίδεται το επώνυμο απαράλλακτο, και χωρίς υποκοριστικά, από τον πατέρα στα παιδιά, αποτελεί χαρακτηριστικό αριστοκρατικής καταγωγής, ήτοι ευγενείας. Οπότε, με νωπό στη συλλογική μνήμη το κύρος των Αρχοντορωμαίων, οι κάτοικοι συγκεκριμένων περιοχών αντιστάθηκαν μαζικά στην ομογενοποίηση του -άκης,που έφερναν οι καλαμαράδες, κυρίως κατά την εποχή της Κρητικής Πολιτείας ([1878 - 1889], [1896] 1898 - 1908 [1η Δεκέμβρη 1913]).Πάντως, πολλοί Μουσουλμάνοι Κρητικοί επίσης αναπτύσσουν παρατσούκλια κι επώνυμα με -άκης, ενώ αρκετοί από αυτούς τα διατηρούν επίσημα μέχρι σήμερα, π.χ στην Κω και στη Ρόδο. Ο περιβόητος Ιμπραήμ Αληδάκης (18ος αι), και ακόμα οι: Δελημπασάκης (ντελί μπασί = επικεφαλής των τρελών, οθωμανικού σώματος ατάκτων), Τσαουσάκης (τσαούς = λοχίας), Προββατάκης, Μεϊμαράκης (μεϊμάρ = αρχιτέκτονας), Μεϊντανάκης (μεϊντάνι = πλατεία), Πιστολάκης, Χαϊδαράκης, κλπ, αποτελούν Ρωμιούς ελληνόφωνους Μουσουλμάνους όλοι.Το - άκης πρωτοεμφανίστηκε στη Ρωμανία κατά το 10ο αι μ.Χ., απ'όταν μαρτυρείται π.χ. η ύπαρξη τουαριστοκρατικού οίκου των Ροδοκανάκηδων στην Κωνσταντινούπολη. Πάντως η χρήση αυτής της κατάληξης για αιώνες θα παραμείνει σπάνια, αλλά και αμφίβολη όπως στην περίπτωση του Χορτάκης - Χορτάτσης - Χορτάτζης, του ομώνυμου οίκου. Ευρεία χρήση της κατάληξης - άκης θα σημειωθεί για πρώτη φορά κατά τους 15ο - 17ο αι στη Λακωνία, π.χ Γρηγοράκης, Δαβάκης, Καπετανάκης, Τζανετάκης (μικρός Τζανέτος μικρός Τζανής ή Ζανής = δημοφιλής φραγκογενής εκδοχή του Γιάννης, εκ του Jean) και Τρουπάκης,

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

απ' όπου θα διαδοθεί με αργό ρυθμό και στην Κρήτη, όπου καταγράφονται ονομαστά παραδείγματα, πριν κατακτήσουν οι Τούρκοι το νησί, και πριν οι Μανιάτες το γυρίσουν σε -άκος ...

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επαγγελματικά επώνυμα με - άκης, που υποδηλώνουν και με τι δουλειές καταπιάνονταν οι πρόγονοί μας, όπως π.χ Βουλουμπασάκης (Μπουλουμπασάκης μπουλούκ μπασί = δεκανέας σε ασκέρι οθωμανικό), Σαρτζετάκης (σαρτζέτος σερτζέντε = λοχίας σε στρατό ιταλόφωνου κράτους), Βισαξάκης (Μπιτσαξάκης μπιτσαξή = μαιχαράς, τουρκιστί), Δερμιτζάκης (Ντερμιτζάκης ντεμιρτζή = σιδεράς, όπως και Δεμίρης Σιδέρης).Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχουν κι επώνυμα που έχουν εντελώς τυχαία την κατάληξη -άκης, όπως το Μανιάκης εκ του ελληνιστικού & μεσαιωνικού (ο) μανιάκης, ήτοι το περιδέραιο - διακριτικό βαθμού για τους αξιωματικούς του Ιππικού. Επίσης, προέκυψε και το Μαζαράκης από ομώνυμο ευγενές βλαχικό σόι, το Μενεγάκης εκ του ιταλικού Μενεγάτσιο (Menegazzo), το Μουζάκης εκ της αρβανιτικης φάρας Μουζακη Μουζακα, και το Ταγαλάκης εκ του τουρκικού Τανγαλακ ( οπλίτης σε άτακτο σώμα).http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr

Μάνη - ΚρήτηΚάποιοι υποστηρίζουν ότι μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1669 από τους Τούρκους, πολλοί κάτοικοι έφυγαν, αρκετοί ήρθαν και στη Μάνη. Στηρίζουν την άποψή τους αυτή α) διότι υπάρχουν επώνυμα που καταλήγουν σε –ακης, β)στην ομοιότητα προφοράς ιδιαίτερα του και που προφέρεται σαν τσιε και γ) στη φυσιογνωμική ομοιότητα.1. Όσον αφορά την κατάληξη -ακης. Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό υποστηρίζουν κάποιοι διότι απλούστατα η κατάληξη -ακης στα κρητικά επώνυμα άρχισε να διαμορφώνεται αραιά μετά το 1750. Άρα το 1669 ΔΕΝ υπήρχαν, παρά ελάχιστα, επώνυμα σε –ακης στην Κρήτη.Ο πυρήνας του μανιάτικου επωνύμου προέρχεται στο μεγαλύτερο ποσοστό, όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, από πατρώνυμο, παρατσούκλι, επαγγελματικό ή εθνικό όνομα, με την προσθήκη των παραγωγικών καταλήξεων –ακης, -εας, -ακος και σπανιότερα –αρος και –ουνης.Από τα επώνυμα με τις τυπικές μανιάτικες καταλήξεις, αυτά που καταλήγουν σε –ακης είναι τα παλαιότερα. Τα συναντάμε ήδη σε διάφορα έγγραφα που έχουν φθάσει ως εμάς και χρονολογούνται από το 1600 και εξής.(Πριν το 1700 στη Μέσα Μάνη η κατάληξη –ακης ήταν η μοναδική πατρωνυμική οικογενειακή κατάληξη). Ο

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

σχηματισμός τους έπαψε, καθώς φαίνεται, οριστικά το 1844 (επίσημη καταγραφή ονομάτων και επωνύμων για τους βουλευτικούς εκλογικούς καταλόγους που συντάχθηκαν μετά την 3η Σεπτεμβρίου 1843 – Σύνταγμα – για τις εκλογές του 1844), οπότε τα επώνυμα αυτά αντικαταστάθηκαν από εκείνα που έχουν τις καταλήξεις –εας και –ακος, γνωστά τυπικά μανιάτικα. Τα επώνυμα με την κατάληξη –ακης διατηρούνται μέχρι σήμερα στη μανιάτικη αποικία της Κορσικής, γιατί η ιστορική πορεία των Μανιατών αυτών υπήρξε διαφορετική.Γνωρίζουμε βέβαια ότι σήμερα τα επώνυμα σε –ακης επιχωριάζουν κυρίως στη Κρήτη. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι που έχουν επώνυμο με κατάληξη –ακης πιστεύουν ότι κατάγονται από αυτό το νησί.Φαίνεται ότι πολλοί οδηγήθηκαν σε αυτή την εσφαλμένη αντίληψη, επειδή τα ονόματα αυτά έπαψαν να σχηματίζονται κατά την νεότερη περίοδο σε άλλες περιοχές, πλην της Κρήτης. Άλλος λόγος που προκαλεί την σύγχυση αυτή είναι ότι παλιότερα και οι Μανιάτες φορούσαν βράκες. Οπωσδήποτε πρέπει να εγκαταστάθηκαν λίγοι Κρήτες στη Μάνη και Μανιάτες στη Κρήτη κυρίως σε κρίσιμες για αυτές τις περιοχές ιστορικές στιγμές όπως, λίγοι όμως, στα 1669 (υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους), στο 1715 (ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους) και στα 1770 (μετά τα Ορλωφικά).Στην Φραγκοκρατία και Τουρκοκρατία οι Κρήτες μετακινήθηκαν, με βάση επίσημα ιστορικά στοιχεία, προς τα Επτάνησα, Ιταλία, αλλά δεν εύρισκαν κατάλληλο μέρος τη Μάνη και ειδικότερα τη βόρεια Μάνη, με εξαίρεση τους Σφακιανούς που η καταγωγή και η νοοτροπία τους είναι δωρική και μοιάζουν με τους Μανιάτες, όπως και ο τόπος τους.Συνεπώς το συμπέρασμα είναι ότι τα επώνυμα της περιοχής μας που καταλήγουν σε –ακης έχουν σχέση με τα παλαιότερα μανιάτικα και σε καμία περίπτωση με τα κρητικά διότι τα μεν μανιάτικα υπήρχαν και πριν το 1600 (βάσει πηγών) ενώ τα κρητικά δεν συναντώνται πριν από το 1750 (με βάση τη μελέτη παλαιοτέρων κρητικών εγγράφων). Ο λόγος υπάρξεως αυτής της κατάληξης από παλιά στη Μάνη οφείλεται στο γεγονός ότι προέρχεται από ένα παλαιό βυζαντινό πολιτιστικό στρώμα. Τα παλαιότατα αυτά ονόματα είχαν αρχικά κατάληξη σε -ακιος (Σταυράκιος, Ισαάκιος, Ακάκιος, κλπ) που μετέπεσε σε –ακις και μετά σε –ακης.Από αυτά πρέπει να δεχθούμε ότι είναι πιθανότερη η μανιάτικη επίδραση στο σχηματισμό των κρητικών επωνύμων.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Συμπληρωματικά στοιχείαΟρισμένα συμπληρωματικά στοιχεία για τα εις –άκης επώνυμα της Μάνης και την ερμηνεία ύπαρξής τους. Ο ίδιος μας τα έδωσε και τα παραθέτουμε:1. Οι Μανιάτες μετανάστες κράτησαν περισσότερο από όλους παίρνοντάς τα και μην αλλάζοντάς τα στις αποικίες και πατρίδες (όπως: Κορσική, Αμερική, Κρήτη, Γιάννενα, Ζάκυνθο) που βρισκόντουσαν, κρατώντας έτσι την πολιτιστική τους ταυτότητα. Στην Κορσική μέχρι τις μέρες μας υπάρχουν επώ0νυμα με κατάληξη σε –ακης. Αναφέρουμε μερικά από αυτά.Βολιμάκης, Φρεμιγγάκης, Γαριδάκης, Ραγατζάκης, Φραγγολάκης, Φρυμιγάκης, Δρακάκης, Καποδημάκης, κ.α.2. Πολλά μανιάτικα σημερινά ονόματα εξελίχθηκαν από –άκιος σε άκις, σε –άκης και μετά σε –άκος.Π.χ. Σταυράκιος – Σταυράκις - Σταυράκης - Σταυράκος3. Μεγάλα παλαιά μανιάτικα «τζάκια» όπως Τζανετάκης, Κουμουνδουράκης, Τζωρτζάκης, Βενετσανάκης, Δουράκης, Γρηγοράκης, Παπαδάκης (ο γιατρός) διατήρησαν τα επώνυμά τους λόγω «αξιωμάτων».4. Εάν ανατρέξουμε στην κατάσταση του γιατρού Παπαδάκη που αναφέρει επώνυμα Μανιατών μεταξύ των ετών 1715 και 1763 τότε θα δούμε ότι τα περισσότερα είναι σε –ακης, όπως:Αλαφάκης, Αλετουρανάκης, Αληφεράκης, Αμοραζάκης, Αμορατάκης, Βασιλάκης, Βαφεάκης, Βιζηράκης, Βλαχάκης, Βλασάκης, Βλαστάκης, Βλασταράκης, Βολάκης, Βορβολάκης, Βρετάκης, Βοηδονηκολάκης, Γαλητζάκης, Γαλιφάκης, Γαρδελάκης, Γηοργατζάκης, Γερακαράκης, Γεωργακάκης, Γηοργακάκης, Γηουλάκης, Γιανακάκης, Γιανουκάκης, Γιοργάκης, Γιοργουλάκης, Γουράκης, Γραματηκάκης, Γρυβάκης, Δηκεάκης, Διμακάκης, Διμιτράκης, Διμνηανάκης, Δοδορακάκης, Ζαμπουνάκης, Ζερβάκης, Ζερβογιάκης, Ζηριμονάκης, Ζουλάκης, Θοδορακάκης, Θομογιανάκης, Καλαμουτάκης, Καληακης, Καλκαντάκης, Καπετανάκης, Καπεταγιωργάκης, Καραμπατάκακης, Καρκαβελάκης, Κατελουζάκης, Κατζημπράκης, Κατζιωμαντάκης, Κηραγιανάκης, Κηραζάκης, Κοβορινάκης, Κουφονηκολάκης, Κεφαντζάκης, Κηριακάκης, Κηρηακουλάκης, Κοκοράκης, Κοντομηχαλάκης, Κουβαράκης, Κουζουνάκης, Κουμεντακάκης, Κορδιχάκης, Κουλεμπεάκης, Κουνεντάκης, Κουρογιανάκης, Κουρορχιδάκης, Κουσκάκης, Κουτζηογκανάκης, Κουτζογιανάκης, Κοσταντάκης, Κοσταταράκης, Κρεκράκης, Κριθαράκης, Κτενάκης, Λαδακάκης, Λεκάκης, Λεκαράκης, Ληάκης, Ληακουτζάκης, Ληγοράκης, Ληκουρεζάκης, Ληράκης, Ληροφονάκης, Λιγορακκάκης, Λιωμπεράκης, Λουκάκης, Λουλουδάκης, Λουμπαρδάκης, Μαβρακάκης, Μαζαράκης, Μανετάκης, Μανολάκης, Μαρκάκης, Μαστρομιχαλάκης,

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ματαράκης, Ματζιαράκης, Μηχαλακάκης, Μηχελάκης, Μονεδογιανάκης, Μοράκης, Μουγάκης, Μουνκάκης, Μουντουράκης, Μουσάκης, Μπαζάκης, Μπατελάκης, Μπεταλάκης, Μπεχράκης, Μπιστηκάκης, Μπογάκης, Μπουβαλάκης, Μπουζογρεγάκης, Μπουλάκης, Νικωλουδάκης, Νιωνάκης, Ξαρχάκης, Παναγιωτάκης, Πανιωράκης, ΙΙαπαγιανάκης, Παπαδημητράκης, Παπουλάκης, Πατρικάκης, Περιφανάκης, Πετάκης, Πετρακάκης, Πετράκης, Πετρολαγάκης, Πηεράκης, Πηεροκανάκης, Πιεράκης, Πουληκάκης, Πονιωράκης, Ποντηκάκης, Πουλημενακάκης, Ραυτάκης, Ρικουνάκης, Ροδάκης, Ρουτζάκης, Σαλιμηδάκης, Σημφάκης, Σιγουτάκης, Σιφάκης, Σολομακάκης, Σουκαράκης, Σπιράκης, Στραβουλάκης, Στρατάκης, Στριλάκης, Σχουταράκης, Ταταράκης, Ταουτάκης, Τζαλαμπουκάκης, Τζανετάκης, Τζανουλάκης, Τζερεκάκης, Τζουτζουράκης, Τζηκαράκης, Τζηκουνάκης, Τζητουράκης, Τζικνάκης, Τζιομπελάκης, Τζιμπλιακάκης, Τζιωνάκης, Τζοανετακής, Τζουβελαράκης, Τζουλάκης, Τζουλουφαττάκης, Τζουμπληακάκης, Τρουλοκολάκης, Τομαβροηδάκης, Τουράκης, Τραφαλάκης, Φινογιανάκης, Χανζηακάκης, Χασανάκης, Χοντράκης, Ψιρογιανάκης, ΨουροκολάκηςΠολλοί θα αναγνωρίσουν τα ίδια επώνυμα με τη σημερινή τους κατάληξη σε –ακος5. Στην Κρήτη παλαιότερα δεν υπήρχαν επώνυμα σε –άκης. Για παράδειγμα, σε Κρητικό κατάλογο του 1582 όπου υπάρχουν 33 επώνυμα όπως:Δραζίνος, Καλούδης, Στειακός, Καριώτης, Βόλτας, Κανέτος, Κατέλος, Καψής, Σακελάρης, Τζέρμιας, Ζουράρης, Κονταλάκαιρος, Πίτσικας, Ζητούνης, Σερέπετσης, Ζητούνης, Σερέπετσης, κ.α., και κανένα σε -άκηςΤα εις –άκης τα βρίσκουμε στην Κρήτη μετά το 1750 όταν η Μάνη είχε υπερπληθυσμό και οι Μανιάτες μετανάστευαν παίρνοντας μαζί τα έθιμά τους και μεταξύ αυτών και την κατάληξη των επωνύμων τους σε –άκης.

Η κατάληξη των επωνύμων αυτών προέρχεται από την Μάνη και μετά την Κρήτη.

Τα εις -άκης είναι τα παλαιότερα από τα επώνυμα με τις τυπικές μανιάτικες καταλήξεις. Τα συναντάμε ήδη σε διάφορα έγγραφα που έχουν φτάσει ως εμάς και χρονολογούνται απ' το 1600 και εξής.Τα ανωτέρω επώνυμα είχαν αρχικώς υποκοριστική σημασία, που αργότερα εξελίχθηκε σε πατρωνυμική.Ο σχηματισμός τους έπαψε, καθώς φαίνεται, οριστικά γύρω στα 1800, οπότε τα επώνυμα αυτά αντικαταστάθηκαν από εκείνα που έχουν καταλήξεις -έας και -άκος, τα γνωστά τυπικά μανιάτικα.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τα επώνυμα με τις καταλήξεις σε -άκης διατηρούνται μέχρι τελευταία στη μανιάτικη αποικία της Κορσικής, γιατί η ιστορική μοίρα των Μανιατών αυτών υπήρξε διαφορετική.Γνωρίζουμε βέβαια ότι τα επώνυμα σε -άκης επιχωριάζουν σήμερα κυρίως στην Κρήτη.Αυτός είναι ένας λόγος, που μερικοί Μανιάτες, όχι λόγιοι ασφαλώς, πιστεύουν ότι όσοι έχουν τέτοια επώνυμα, κατάγονται από το ανωτέρω νησί.Φαίνεται ότι πολλοί οδηγήθηκαν σ' αυτή την εσφαλμένη αντίληψη, επειδή τα ονόματα αυτά έπαψαν να σχηματίζονται κατά τη νεώτερη περίοδο. Άλλος λόγος που προκαλεί τη σύγχυση είναι ότι και οι Μανιάτες παλαιότερα φορούσαν βράκες.Οπωσδήποτε πρέπει να εγκαταστάθηκαν Κρητικοί στη Μάνη καθώς και Μανιάτες στην Κρήτη, αλλά υστερότερα, ιδιαίτερα στις κρίσιμες ιστορικές στιγμές, όπως τα 1669 (υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους), καθώς και στα 1715 (ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους) και 1770 (μετά τα Ορλωφικά).Συνεπως, τα επώνυμα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με τα παλαιότερα μανιάτικα, που υπήρχαν, όπως είδαμε, πριν από το 1600.Συνάγεται, εξάλλου, με βάση τη μελέτη των παλαιότερων κρητικών εγγράφων, ότι ονόματα σε -άκης ουσιαστικά δεν συναντώνται στην Κρήτη πριν από το 1700. Απ' αυτό πρέπει να δεχτούμε ότι είναι πιθανότερη η μανιάτικη επίδραση στο σχηματισμό των κρητικών επωνύμων.Ο λόγος της υπάρξεως των ανωτέρω επωνύμων στη Μάνη οφείλεται στο γεγονός ότι προέρχονται από ένα παλαιό βυζαντινό πολιτιστικό στρώμα.Τα παλαιότερα αυτά ονόματα είχαν αρχική κατάληξη σε -άκιος (πρβλ. Σταυράκιος, Ισαάκιος), που μετέπεσε σε -άκης.Αυτά διατηρήθηκαν στην Κρήτη, ενώ στη Μάνη μετά το 1800 αντικαταστάθηκαν από τα επώνυμα σε -έας και -άκος. Όπως ήδη αναφέραμε, τα επώνυμα σε -άκης είναι τα παλαιότερα.Τα επώνυμα σε -άκης δεν συναντώνται σε μιαν ορισμένη περιοχή της Μάνης, αλλά σε όλη την έκτασή της.

• Παραθέτω σχετική βιβλιογραφία για το παραπάνω θέμα :

• Ελευθέριος Αλεξάκης. Τα γένη και οι οικογένειες στην παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης.

• Δικαίος Βαγιακάκος. Μεσαιωνικά και νέα Ελληνικά επώνυμα.

• Σταύρος Σκοπετέας.Έγγραφα ιδιωτικά της Δυτ. Μάνης ετών 1547-1830

• Δικαίος Βαγιακάκος. Οι Μανιάται της Κορσικής.

• Κυριάκου Κάσση. Ιστορία της Μάνης.

• Χρ. Τσικρίτση-Κατσανάκη. Κρητικά οικογενειακά ονόματα από παρωνύμια.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

• Αθανάσιος Μπούτουρας. Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνεύομενα.

• Δικαίος Βαγιακάκος. Βυζαντινά ονόματα και επώνυμα εκ Μάνης.

Χρήστος Νικ. Ζερίτης

Η Κρητική Μουσική , οι Κρητικοί χοροί, τα παραδοσιακά όργανα.Οι Κρητικοί ,καλαίσθητος από τη φύση τους λαός ,είχαν αναπτύξει από την αρχαιότητα µια αξιόλογη µουσική παράδοση. Η µουσική αυτή είχε µπει δυναµικά στις λατρευτικές τελετές και τις άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.Ακόµα και οι νέοι µάθαιναν τους νόµους µε µουσική, για να ψυχαγωγούνται και να είναι ευκολότερη η µάθησή τους, κατά την µαρτυρία του Αιλιανού.Κατά τον Αθήναιο οι Κρητικοί βάδιζαν στη µάχη υπό τον ήχο της λύρας. Το έθιµο αυτό κράτησε ως τους επαναστατικούς χρόνους, που µετά την µάχη κατά του Τούρκου κατακτητή, οι επαναστάτες έφερναν µαζί τους την λύρα και χόρευαν. Το στοιχείο αυτό δείχνει τη µακρόχρονη και ακατάλυτη δύναµη του τραγουδιού και του χορού της Κρήτης.Οι ρίζες της κρητικής µουσικής περνούν το έδαφος της τουρκοκρατίας, της ενετοκρατίας, της Βυζαντινής περιόδου και βρίσκονται βαθειά ριζωµένες στην κλασσική αρχαιότητα και τον Κρητικό µύθο. Ένα παράδειγµα του Κρητικού µύθου ήταν όταν η Ρέα, προκειµένου να σώσει το νεογέννητο Δία από τον παιδοφάγο πατέρα του, τον Κρόνο, εµπιστεύτηκε την ανατροφή του στους Κορυβάντες και τους Κουρήτες. Για να µην ακούονται οι κλαυθµυρισµοί του νηπίου, χτυπούσαν τύµπανα, κύµβαλα, σείστρα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

και άλλα όργανα προκαλούσαν τη δαιµονιώδη θόρυβο. Η παροιµιώδης και πρωτόγονη αυτή µουσική θεωρείται ως ο πρόδροµος της Κρητικής µουσικής και τα κρουστά όργανα που χρησιµοποιούσαν, ήταν τα πρώτα Κρητικά όργανα. Παρά τις αλλεπάλληλες κατά καιρούς κατακτήσεις της Κρήτης, παρά τους διωγµούς και τις καταπιέσεις των κατακτητών, η Κρητικοί διατήρησαν µε πείσµα και φανατισµό ανέπαφη τη µουσική τους. Η µουσική αυτή, που είχε θρησκευτικό χαρακτήρα, διαδόθηκε στα νησιά του Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα.Τα άσµατα του Θαλήτα από τη Γόρτυνα είχαν όχι µόνο ψυχαγωγικό χαρακτήρα, αλλά έκρυβαν µέσα τους ακόµα και θεραπευτική δύναµη. Κλήθηκε µάλιστα και πήγε στη Σπάρτη, για να αντιµετωπίσει µε τις µελωδικές του ωδές το λοιµό που µάστιζε την πόλη.Οι µελωδίες του Θαλήτα ψάλωνταν στη Σπάρτη για πολλά χρόνια µετά το θάνατό του και άσκησαν µάλιστα σηµαντική επίδραση στον Πυθαγόρα. Ακόµα και στους Δελφούς, που κατά την παράδοση το ιερό του Απόλλωνα είχε ιδρυθεί από Κρητικούς, οι Κνώσσιοι ιερείς έψαλλαν ύµνους µε Κρητικούς ρυθµούς προς τον Πύθιο Απόλλωνα. Στην περίοδο της ενετοκρατίας καλλιεργείται παράλληλα µε την εκκλησιαστική και κοσµική µουσική.Κορυφαίος Κρητικός µουσικοσυνθέτης αναδεικνύεται ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης (1581-1672) µε τα τραγούδια οι Κρητικοί εκφράζουν τα συναισθήµατα της χαράς, της λύπης, του ενθουσιασµού, της αισιοδοξίας, του πόνου και του πόθου. Ακόµα εξιστορούν ιστορικά γεγονότα, υµνούν τους ήρωες της φυλής τους και τραγουδούν άλλα περιστατικά από την εθνική και κοινωνική ζωή. Οι µαντινάδες µάλιστα έχουν παγκρήτιο χαρακτήρα και συνοδεύουν όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Δεν νοείται γάµος, βάφτιση, πανηγύρι, χοροεσπερίδα, παρέα ή συγκέντρωση, χωρίς µαντινάδες, που κλείνουν µέσα τους υψηλές ευαισθησίες και νοηµατικό περιεχόµενο.

Παράδειγµα µαντινάδας Αέρας είσαι δυνατός κι εγώ φτωχό λουλούδι και µε φυσάς και γίνεται η ερηµιά τραγούδι. Γελάς κι ανθίζουν γιασεµιά και βγαίνουνε τ’ αστέρια, κι’ όλου του κόσµου τσι χαρέςκρατείς στα δυο σου χέριαΤα ριζίτικα τραγούδια των δυτικών επαρχιών της Κρήτης τραγουδιούνται στις ρίζες των Λευκών ορέων κι έχουν ύφος ζωηρό, επιβλητικό και αυστηρό.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Έχουν µάλιστα προσανατολισµό προς την ιστορία του τόπου και τα γεγονότα του. Διακρίνονται σε τραγούδια της τάβλας και της στράτας. Τα τραγούδια της ταύλας τραγουδιούνται σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις χωρίς όργανα.Οι τραγουδιστές, καθισµένοι γύρω από το τραπέζι(τάβλα), τραγουδούν οµαδικά. Τα τραγούδια της στράτας τραγουδιούνται µε την συνοδεία µουσικών οργάνων στον δρόµο.Ακόµα τραγουδιούνται αποσπάσµατα από έργα Κρητών λογοτεχνών. (π.χ. Ερωτόκριτος, Βιτσέντζου Κορνάρου)

Οι ερωτήσεις που θα να καλύψουµε είναι οι εξής:• Ποια είναι τα µουσικά όργανα της Κρήτης;• Ποια είναι η ιστορία του κάθε οργάνου;• Ποιοι είναι οι χοροί της Κρήτης;• Που χορεύεται ο καθ’ ένας;

Τα μουσικά όργανα στην Κρητική παράδοση Τα παραδοσιακά λαϊκά µουσικά όργανα που χρησιµοποιούνται σήµερα στην Kρήτη, για την απόδοση της µουσικής των χορών και των τραγουδιών της, άλλα σε µεγαλύτερο βαθµό κι άλλα σε µικρότερο, είναι το λαγούτο, η λύρα,το βιολί, η βιολόλυρα, το µαντολίνο, η κιθάρα, το µπουλγαρί, µ(π)αντούρα, η ασκοµ(π)αντούρα, το χαµπιόλι και το νταουλάκι. Οι τεκµηριωµένες πληροφορίες σχετικά µε τη χρονολόγηση της παρουσίας των περισσοτέρων από αυτά στην Kρήτη ανάγονται, κυρίως, στην περίοδο της Bενετοκρατίας, προέρχονται από διάφορες πηγές (εικονογραφικές, φιλολογικές, αρχειακές, αναφορές ιερωµένων της εποχής, αποµνηµονεύµατα, νοταριανά έγγραφα κ.ά.) και αφορούν το νταουλάκι, το χαµπιόλι, τη µ(π)αντούρα, την ασκοµ(π)αντούρα, το λαγούτο, το βιολί και την κιθάρα,καθώς και άλλα µουσικά όργανα (τσίτερες, κλαδοτσύµπανα, τροµπέτες, άρπες, µπάσα κλπ) των οποίων η χρήση δεν επιβίωσε. Για τη λύρα, το µπουλγαρί και το µαντολίνο τα εµπεριστατωµένα στοιχεία είναι υστερότερα. Αρχίζουν από το δεύτερο µισό του 18ου αιώνα. Τέλος, η βιολόλυρα είναι όργανο της εποχής του µεσοπολέµου.Τη χρήση των αυλών και των τυµπάνων στην Kρήτη αναφέρουν οι Έλληνες ορθόδοξοι ιερωµένοι της εποχής από τις αρχές του 15ου και του 17ου αιώνα, αντίστοιχα. Τα τύµπανα, που ονοµάζονται και ταµπούρλα, αναφέρονται και στα κείµενα της κρητικής λογοτεχνίας από το 1600 περίπου. Το µικρό κρητικό τύµπανο, που ονοµάζεται νταουλάκι ή τουµπί, διατηρείται µέχρι σήµερα µόνο στο νοµό Λασιθίου και είναι αυτό ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της µουσικής κληρονοµιάς του νοµού. Είναι ένα ρυθµικό όργανο, το οποίο παίζεται µε δύο ειδικά φτιαγµένα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

νταουλόξυλα, που ονοµάζονται τουµπόξυλα, και συνήθως συνοδεύει ένα τουλάχιστον µελωδικό όργανο, που µπορεί να είναι µ(π)αντούρα, ασκοµ(π)αντούρα, λύρα ή βιολί. Στην Kρήτη απαντώνται δύο τύποι αυλών. O ένας έχει στην άκρη επιστόµιο, όπως το φλάουτο µε ράµφος, και ο άλλος µονό γλωσσίδι, όπως το κλαρινέτο. Oι ονοµασίες που αποδίδονται στον κάθε τύπο είναι πολλές, ανάλογα µε τις περιοχές, και σηµειωτέον διαφορετικές από τις αντίστοιχες της υπόλοιπης Eλλάδας. Το πρώτο ακούγεται ως: Xαµπιόλι, θιαµπόλι, φθιαµπόλι (ή φτιαµπόλι ή φιαµπόλι), µπαµπιόλι (ή παµπιόλι), σφυροχάµπιουλο (ή σφυροχάµπουλο), πειροχάµπιολο και γλωσσοχάµπουλο. Για το όργανο µε γλωσσίδι ο κρητικός λαός χρησιµοποιεί τις ονοµασίες µαντούρα, µπαντούρα ή παντούρα. Όπως καταδεικνύεται από την κρητική λογοτεχνία, οι όροι φιαµπόλι, µαντούρα και παντούρα είναι γνωστοί στην Kρήτη από τα τέλη του 16ου αιώνα

Ασκοµ(π)αντούρα ή φλασκοµ(π)αντούρα Ασκοµ(π)αντούρα ή φλασκοµ(π)αντούρα ονοµάζεται στην Κρήτη η γνωστή σε όλα τα νησιά του Aιγαίου τσαµπούνα, η οποία είναι ο ένας από τους δύο τύπους άσκαυλου που συναντάµε στον ελλαδικό χώρο. Η χρήση της στην Κρήτη µαρτυρείται εικονογραφικά από τα µέσα περίπου του 15ου αιώνα.H παρουσία του λαγούτου και του βιολιού στην Kρήτη, ανάµεσα στα χρησιµοποιούµενα µουσικά όργανα, επισηµαίνεται από τα τέλη του 16ου αιώνα σε πολλές πηγές, φιλολογικές, αρχειακές, µουσειακές (κεντήµατα) κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά, µέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα η χρήση του λαγούτου είχε περιοριστεί µόνο στο νοµό Χανίων. Αντίθετα το βιολί παρέµεινε µέχρι τη δεκαετία του 1960 το πιο δηµοφιλές όργανο στις περισσότερες περιοχές των νοµών Χανίων, Λασιθίου και Ηρακλείου. O παλαιότερος γνωστός λαϊκός βιολάτορας στην Kρήτη θεωρείται ο Στέφανος Tριανταφυλλάκης ή Kιώρος (1715-1800) από τις Λουσακιές Κισσάµου Χανίων, που εµπνεύστηκε ή διαµόρφωσε τη µουσική του πεντοζαλιού, καθώς και αρκετούς σκοπούς του χανιώτικου συρτού.Τις τελευταίες δεκαετίες το λαγούτο διαδόθηκε σε όλη την Κρήτη, ενώ παράλληλα άλλαξε µέγεθος, κούρδισµα και ρόλο, περιοριζόµενο στην ρυθµική συνοδεία. Όµως στα Χανιά το λαγούτο παιζόταν και παίζεται όπως αιώνες παλαιότερα, δηλαδή δεν κρατεί απλώς το ρυθµό και δεν παίζει ρόλο οργάνου συνοδείας, αλλά µόνο του ή µε το βιολί ή τη λύρα παίζει και τη µελωδία, σαν να συνεχίζοντας θα λέγαµε την παλαιά παράδοση του µεσαιωνικού ή αναγεννησιακού λαγούτου, που ήταν όργανο σολιστικό.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τι συνέβαινε όµως µε τη λύρα; Αν και γνωστή στον ελλαδικό χώρο ήδη από τον 9ο αιώνα µ.Χ., άρχισε να χρησιµοποιείται στην Kρήτη, σύµφωνα µε τους σύγχρονους µελετητές, µετά την τουρκική κατάκτηση, τον 17ο ή τον 18ο αιώνα. Οι λύρες που συναντάµε σε κείµενα της Ενετοκρατίας αφορούν τις αναγεννησιακές «λύρες ντα µπράτσο» και δεν έχουν καµµία σχέση µε τη λύρα που σήµερα παίζεται στην Κρήτη. Στην Kρήτη υπήρχαν δύο τύποι λύρας. Tο λυράκι, που έδινε οξύ και διαπεραστικό ήχο, κατάλληλο για χορό και η βροντόλυρα, µεγαλύτερη σε µέγεθος, ιδανική για την πολύωρη συνοδεία τραγουδιού. Aπό τους δύο τύπους αυτούς προήλθε η σύγχρονη κοινή λύρα. Στις µέρες µας η αχλαδόσχηµη αιγαιοπελαγίτικη λύρα (που συναντάµε σε παραλλαγές στη Θράκη, τη Μακεδονία, την Κάρπαθο, την Κάσο κ.α.) θεωρείται το κατ’ εξοχήν λαϊκό όργανο της Kρήτης. Λόγω συγκυριών, κυριάρχησε και καθιερώθηκε τα τελευταία 40 χρόνια µέσα από τα χέρια σπουδαίων και φηµισµένων λαϊκών µουσικών. Η εύκολη και ανέξοδη κατασκευή της λύρας από τον ερασιτέχνη µουσικό, εν αντιθέσει µε το βιολί που κατασκευάζεται από επαγγελµατία οργανοποιό και κοστίζει πολύ, συνέβαλε στη γρήγορη διάδοσή της στο νησί, πιθανόν στα τέλη του 18ου αιώνα, αφού από τότε αναφέρεται σε διάφορες πηγές. H περιοχή της Kρήτης όπου ανέκαθεν κυριαρχούσε η χρήση της λύρας είναι ο νοµός Pεθύµνου. Mέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα παιζόταν, κυρίως, µόνη της, δηλαδή χωρίς συνοδευτικά όργανα, και στο κέντρο του χορευτικού κύκλου. Στο δοξάρι της συνήθιζαν να κρεµούν µικρά σφαιρικά κουδουνάκια, που λέγονται γερακοκούδουνα, επειδή θεωρείται ότι παρόµοια κουδουνάκια κρεµούσαν κατά τη βυζαντινή περίοδο στα κυνηγετικά γεράκια. Kατά την εκτέλεση της µουσικής τα γερακοκούδουνα µε επιδέξιες κινήσεις µεταµορφώνονται σ’ ένα δεύτερο όργανο ρυθµικής και αρµονικής συνοδείας. http://www.tsouchlarakis.com/MOUSIKAORGANA.htm

ΜπουλγαρίΜπουλγαρί ονομάζεται στην Κρήτη ένα όργανο του τύπου του ταμπουρά, με μικρό αχλαδόσχημο κυρτό ηχείο και μακρύ λεπτό χέρι. Η χρήση του στη Κρήτη είναι πιθανή από τα μέσα του 18ου αιώνα. Xρησιμοποιήθηκε (και χρησιμοποιείται), κυρίως, στην απόδοση των ταμπαχανιώτικων τραγουδιών που ακούγονταν στα αστικά κέντρα της Kρήτης (Xανιά, Pέθυμνο και Hράκλειο) τα χρόνια του Mεσοπολέμου (1920-1940) και στα οποία συνδυάζεται η κρητική μουσική, η μικρασιάτικη και το ρεμπέτικο τραγούδι.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Το μαντολίνοΤο μαντολίνο είναι ένα όργανο που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη το 17ο αιώνα. Πολλά χρόνια τώρα, και χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς από πότε, το χρησιμοποιούν οι Κρητικοί λαϊκοί οργανοπαίχτες κυρίως ως όργανο μελωδίας ή συνοδείας της λύρας στην κεντρική Kρήτη και του βιολιού στην ανατολική. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολλών σπουδαίων παλαιών μουσικών, το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα συνοδευτικά όργανα της λύρας στο νομό Pεθύμνου ήταν το μπουλγαρί και το μαντολίνο.

H κιθάραH κιθάρα (όργανο σήμερα της λαϊκής μουσικής πολλών χωρών), διαμορφώθηκε στη Δυτική Eυρώπη σταδιακά, από το Mεσαίωνα μέχρι το 19ο αιώνα). Αν και γνωστή στην Κρήτη από την εποχή της Βενετοκρατίας, χρησιμοποιείται μόνο σε ορισμένες περιοχές του νομού Λασιθίου, ως «πάσσο», καθαρά συνοδευτικό όργανο του βιολιού. Σήμερα, έντονη είναι η παρουσία της στις επαρχίες Σητείας και Iεράπετρας με την πλούσια βιολιστική παράδοση.

Η Λύρα σήμεραΣυναντάται σε τρεις τύπους, δηλαδή το λυράκι, την κοινή λύρα και τη βροντόλυρα. Έχουν τρεις χορδές, σήμερα μεταλλικές, παλιότερα εντέρινες, Διαφέρουν μόνο ως προς το μέγεθος, τον ήχο που παράγουν και τη χρήση. Η βιολόλυρα είναι ένας άλλος τύπος λύρας, που δημιουργείται γύρω στο 1925, με εμφανείς επιδράσεις από το βιολί.

Το βιολί Πρόκειται για το γνωστό δυτικό βιολί, του οποίου η χρήση ως λαϊκού οργάνου στον ευρύτερο ελληνικό χώρο είναι γνωστή από πολύ παλιά. Στην Κρήτη παίζεται, παράλληλα με τη λύρα, κυρίως στις δυτικές και στις ανατολικές επαρχίες.

Το λαούτοΠρόκειται για το γνωστό σε όλη τη Ελλάδα μουσικό όργανο, λίγο μεγαλύτερο σε μέγεθος, με τέσσερα ζεύγη χορδές, παλαιότερα εντέρινες, σήμερα μεταλλικές, Συνοδεύει ρυθμικά και αρμονικά τη λύρα ή το βιολί, άλλοτε παίζοντας τους βασικούς φθόγγους της μελωδίας, άλλοτε προσφέροντας ένα απλό ή διπλό ισοκράτημα και άλλοτε παίρνοντας, για σύντομο διάστημα, τη μελωδία προκειμένου να ξεκουραστεί ο λυράρης ή ο βιολιστής. Πολλές φορές το λαούτο χρησιμοποιείται και ως σολιστικό όργανο. Το θιαμπόλι ή φθιαμπόλι, φτιαμπόλι, φιαμπόλι, παμπιόλι, μπαμπιόλι, χαμπιόλι, σφυροχάμπιολο, σφυροχάμπουλο, πειροχάμπιολο, και γλωσσοχάμπιολο

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Είναι ένα είδος καλαμένιου ή ξύλινου φλάουτου με λοξοκομμένο το μέρος όπου φυσάει ο παίκτης και κλεισμένο με τον "πείρο ή σούρο", ένα είδος τάπας με λεπτή σχισμή για να περνά ο αέρας. Πάνω στον κύλινδρο και εκεί που τελειώνει ο πείρος ανοίγεται μια τετράγωνη συνήθως τρύπα και στη συνέχεια πιο κάτω έξι τρύπες μπροστά και μία πίσω που χρησιμεύουν για τη μελωδία. Το θιαμπόλι, κατεξοχήν ποιμενικό όργανο, παίζεται συνήθως μόνο του. Πολλές φορές όμως, όταν ο παίκτης είναι επιδέξιος, μπορεί να παίξει μαζί με τη λύρα.

Η μαντούρα Είδος κλαρινέτου με μονό επικρουστικό γλωσσίδι στο πάνω άκρο της που είναι κλειστό από τον κόμπο του καλαμιού. Έχει 4 - 6 τρύπες και φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη. Παραλλαγή της μαντούρας είναι η διπλομαντούρα ή τζομπραγιά μαντούρα, που στην πραγματικότητα είναι δύο μαντούρες ίδιες οξύτητας δεμένες και παιζόμενες.

Το νταουλάκι Πρόκειται για ένα μικρό νταούλι που παίζεται με δύο ραβδάκια, τα νταουλόξυλα, και συνοδεύει ρυθμικά τη λύρα ή το βιολί . Παλιότερα ήταν ευρύτατα γνωστό, ιδίως στην ανατολική Κρήτη. http://www.kritesegaleo.gr/

Οι χοροί της Κρήτης από την αρχαιότητα Σύμφωνα με τα κείμενα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, ο χορός πρωτο-εμφανίστηκε στην Κρήτη, όπου αναπτύχθηκε ως τέχνη κάτω από θεία έμπνευση και καθοδήγηση, και από εκεί διαδόθηκε στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο.Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στη γέννηση του χορού, αποδίδοντας την πατρότητά του στη Μητέρα των Θεών (Ρέα ή Κυβέλη), η οποία τον δίδαξε στους Κρήτες και συγκεκριμένα στους Κουρήτες, κάποια φυλή ή υποδιαίρεση του κρητικού λαού, αρχαιότατη αν κρίνουμε από την παράδοση που τους ονομάζει «γιους της Γης», ή μια ιερατική οικογένεια θεραπευτών - καθαρτών, που εκτελούσαν χαρακτηριστικούς χορούς, προκειμένου να επιτύχουν τον εξαγνισμό. Γι αυτό και θεωρείται ότι οι περισσότεροι χοροί της κλασικής αρχαιότητας ανάγονται στην Κρήτη. Ο πιο φημισμένος κρητικός χορός ήταν ο πυρρίχιος και με τη γενική ονομασία «πυρρίχη» χαρακτηρίζονταν όλοι οι πολεμικοί χοροί της αρχαιότητας. Οι πηγές μας πληροφορούν ότι με τα χρόνια ο χορός εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα και η κάθε πόλη που άρχιζε να τον χορεύει, δίνοντάς του και διαφορετικό όνομα, φιλοδοξούσε την πατρότητά του. Από το 300 μ.Χ. τον πυρρίχιο αρχίζουν να χορεύουν και οι γυναίκες και από τότε κάποιες παραλλαγές του παίρνουν χαρακτήρα χορού ερωτικού.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Οι περισσότεροι μελετητές σήμερα είναι πεπεισμένοι ότι αρκετούς χορευτικούς τύπους οι αρχαίοι Έλληνες τους διδάχτηκαν από την Κρήτη. Για πολλούς από τους παραδοσιακούς χορούς της Κρήτης, μπορούμε να πούμε πως αποτελούν απόηχους των χορών των Κουρητών ή των χορών της πυρρίχης, ως παραλλαγές ή άλλες ονομασίες τους, μετασχηματισμένες στο πέρασμα των αιώνων. Ιδιαίτερα ονομαστοί στην Κρήτη, από τη μινωική εποχή, ήταν επίσης οι τελετουργικοί κυκλικοί χοροί, κλειστοί και ανοιχτοί, ως απαραίτητα στοιχεία των θρησκευτικών τελετουργιών. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι Κρήτες είχαν εφεύρει αυτού του είδους τις τελετουργίες με τους συρτούς χορούς, που χορεύονταν κατά τη διάρκεια θυσίας γύρω από το βωμό. Το ότι η πλουσιότατη μουσικοχορευτική κληρονομιά της Κρήτης, η οποία διαμορφώθηκε και επιβίωσε μέχρι τους νεότερους χρόνους, αναπτύχθηκε ως συνέχεια της αρχαιότερης τοπικής και συμπληρώθηκε επηρεασμένη από τις μακρόχρονες ιστορικές περιπέτειες του νησιού, φαίνεται, επίσης, από το γεγονός ότι μέχρι τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα ο μουσικός βρισκόταν στο κέντρο του χορευτικού κύκλου, που όπως επιβεβαιώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα συνέβαινε στην Κρήτη της αρχαιότητας. Στη ζωντανή χορευτική κληρονομιά της Κρήτης περιλαμβάνονται είκοσι πέντε, περίπου, παραδοσιακοί χοροί. Μέχρι πριν μερικά, μόλις, χρόνια οι περισσότεροι από αυτούς ήταν περιορισμένης διάδοσης. Γνωστοί σε όλη την Κρήτη ήταν μόνο: η σούστα, ο σιγανός, ο μαλεβιζώτης, ο χανιώτικος (συρτός) και το πεντοζάλι. Να σημειωθεί, πάντως, ότι και οι χοροί αυτοί (πλην του σιγανού) μέχρι το Μεσοπόλεμο δεν ήταν παγκρήτιας εμβέλειας. Πιο συγκεκριμένα, η σούστα ήταν ευρέως γνωστή στο νομό Ρεθύμνου, ο μαλεβιζώτης στο νομό Ηρακλείου και ο χανιώτικος και το πεντοζάλι στο νομό Χανίων. Μόνο ο σιγανός ήταν γνωστός, σε παραλλαγές, στους νομούς Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου. Οι υπόλοιποι, λιγότερο γνωστοί, χοροί είναι: η γιτσικιά σούστα, η γλυκομηλίτσα και το ρόδο, που χορεύονται στην επαρχία Κισσάμου, ο φτερωτός συρτός (παραλλαγή του χανιώτικου με διαφοροποιημένη τη χορογραφία του), που ήταν γνωστός σε μερικά χωριά των νομών Χανίων και Ρεθύμνου, ο κουτσαμπαδιανός και ο τριζάλης, που χορεύονται στην επαρχία Αμαρίου, ο πηδηχτός, που συναντάμε στην επαρχία Μυλοποτάμου, ο απανωμερίτης και το μικρό μικράκι, χοροί γνωστοί σε ορισμένες περιοχές των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου, ο μπρ(α)ϊμιανός - πρινιώτης, ο αγκαλιαστός, ο ξενομπασάρης και ο ζερβόδεξος, που χορεύονται στις επαρχίες Ιεράπετρας και Μιραμπέλλου, ο πηδηχτός, που συναντάμε στο νομό Λασιθίου (με τις παραλλαγές του, στειακός στη Σητεία και ιεραπετρίτικος στην Ιεράπετρα), ο

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

λαζότης και τα ντουρνεράκια, που είναι γνωστοί σε διάφορες περιοχές του νησιού. Στην Κρήτη υπάρχουν αρκετοί χοροί, από διαφορετικά μέρη του νησιού, που μοιράζονται την ονομασία σιγανός, καθώς και πολλοί άλλοι, επίσης από διαφορετικά μέρη, που μοιράζονται την ονομασία πηδηχτός. Με λίγα λόγια, έχουμε πολλούς διαφορετικούς πηδηχτούς και πολλούς διαφορετικούς σιγανούς στην Κρήτη. Να πούμε, λοιπόν, ότι έχουμε: σιγανό στο νομό Ρεθύμνου, σιγανό στο νομό Ηρακλείου, σιγανό στο νομό Λασιθίου, τις τελευταίες δεκαετίες σιγανό (πεντοζάλι) και στο νομό Χανίων (!!), πηδηχτό στην επαρχία Μυλοποτάμου (Ρεθύμνου), πηδηχτό στην επαρχία Μαλεβιζίου (Ηρακλείου), πηδηχτό στην επαρχία Καινουργίου (Ηρακλείου), πηδηχτό στην επαρχία Μονοφατσίου (Ηρακλείου), πηδηχτό στην επαρχία Σητείας (Λασιθίου), πηδηχτό στην επαρχία Ιεράπετρας (Λασιθίου), ενώ δεν πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι το πεντοζάλι λεγόταν παλαιότερα και πηδηχτός. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι μελετητές των κρητικών παραδοσιακών χορών, όπως και κάποιοι συγγραφείς, προσέδωσαν στην ονομασία του κάθ’ ενός από τους χορούς αυτούς, επιπροσθέτως, έναν επιθετικό προσδιορισμό με ρίζα την ονομασία της επαρχίας στην οποία αυτός διαμορφώθηκε ή ακόμα και του χωριού στο οποίο τον συνάντησαν ή τον κατέγραψαν, ενώ τα τελευτά χρόνια ακόμα και με βάση την καταγωγή αυτού ή αυτών που τον απέδιδαν. Έτσι προέκυψαν οι ονομασίες: ρεθεμνιώτικος σιγανός, ηρακλειώτικος σιγανός, λασιθιώτικος σιγανός, χανιώτικο σιγανό (πεντοζάλι), μυλοποταμίτικος πηδηχτός, ανωγειανός πηδηχτός, μαλεβιζώτης, καστρινός πηδηχτός, εθιανός πηδηχτός, πηδηχτός μονοφατσίου, λασιθιώτικος πηδηχτός, ιεραπετρίτικος πηδηχτός, στειακός πηδηχτός κ.λπ. Το ίδιο, τροποντινά, πρέπει να πούμε ότι ισχύει και για την ονομασία του χανιώτη ή χανιώτικου (συρτού), καθώς τα παλαιότερα χρόνια (αλλά ακόμα και σήμερα οι παλαιότεροι) στο νομό Χανίων οι χορευτές ζητούσαν από τους οργανοπαίχτες να τους παίξουν είτε τον «Πρώτο», είτε το «Σελινιώτικο», είτε τον «Ενάντιο», είτε τον «Πρώτο Λουσακιανό», είτε την «Ηλέκτρα», είτε το «Νέο Σελινιώτικο», είτε τον «Κολυμπαριανό» κ.ά., δηλαδή έλεγαν τον τίτλο της μελωδίας (δημιουργία ενός λαϊκού μουσικού) πάνω στην οποία ήθελαν να χορέψουν και βέβαια κάθε φορά χόρευαν τα ίδια βήματα, κάτι που, όπως είπαμε, διατηρείται ακόμη και σήμερα στα Χανιά.Από τα παραπάνω επιβεβαιώνεται, εμμέσως πλην σαφώς, ότι οι λεγόμενοι παγκρήτιοι χοροί τα παλαιότερα χρόνια ήταν τοπικής μόνο διάδοσης.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ας πούμε, όμως, δυο λόγια για κάθε έναν από τους κρητικούς χορούς.

Γιτσικιά σούστα Είναι χορός της επαρχίας Κισσάμου του νομού Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας χορεύεται μόνον από άνδρες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4, τα βήματά του 6 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους αγκώνες). Τα τελευταία χρόνια ο χορός λέγεται και Ρουματιανή σούστα. Την ονομασία αυτή έδωσε στο χορό ο πρωτομάστορας της κρητικής μουσικής Κωνσταντίνος Παπαδάκης, ο περίφημος λαϊκός βιολάτορας Ναύτης (1920-2003) από το Καστέλι Κισσάμου, επειδή τις τελευταίες δεκαετίες χορευόταν μόνο από άτομα που κατάγονταν από το χωριό Παλαιά Ρούματα της επαρχίας Κισσάμου.

Χανιώτικος ή χανιώτης.Η παλαιότερη μορφή του χορού εντοπίζεται στην επαρχία Κισσάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τις τελευταίες δεκαετίες ακούγεται περισσότερο ως χανιώτικος συρτός. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του είναι 5/8, τα βήματα του 11 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε κύκλο.Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την οποία κατέγραψε ο Ναύτης στο βιβλίο του Κρητική λύρα, ένας μύθος (Χανιά, 1989), ο χορός διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα στην επαρχία Κισσάμου Χανίων, πιθανόν μετασχηματίζοντας τα βήματα κάποιου παλαιότερου συρτού χορού. Κατά τη λαϊκή πίστη, η παλαιότερη μελωδία του χανιώτικου, «ο πρώτος», δημιουργήθηκε με βάση δύο μελωδίες που είχαν συνθέσει οι Κρήτες εθελοντές μαχητές της Κωνσταντινούπολης στα 1453, οι οποίοι, ως γνωστόν, ήταν και οι τελευταίοι υπερασπιστές της. Οι μελωδίες αυτές, που όσοι από τους αγωνιστές σώθηκαν επιστρέφοντας τις έφεραν στην Κρήτη, διατηρήθηκαν για δύο αιώνες ως τραγούδια. Σύμφωνα, πάντα, με τη λαϊκή μαρτυρία, η πρώτη οργανική εκτέλεση της μουσικής του χορού αποδίδεται στον Κισσαμίτη βιολάτορα Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο (18ο αιώνα) και η πρώτη βηματική απόδοση του από Κισσαμίτες στον οικισμό Πατεριανά του χωριού Λουσακιές. Ο χανιώτικος έγινε ευρέως γνωστός στην υπόλοιπη Κρήτη την περίοδο του Μεσοπολέμου, αποκτώντας στη συνέχεια παραλλαγές στο ύφος και την έκφραση της μουσικής, του βηματισμού και της φόρμας του.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Είναι χορός μοναδικός και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, λόγω του ξεχωριστού χορευτικού τρόπου απόδοσης της παλαιότερης μορφής του, που διατηρείται στην επαρχία Κισσάμου, καθώς στον κύκλο του χορού χορεύουν πάντα οι εκάστοτε δύο πρώτοι, ενώ οι υπόλοιποι περπατάνε, αλλά και του πολύ μεγάλου αριθμού συνοδευτικών μελωδιών (μουσικών σκοπών), που οι περισσότερες είναι δημιουργίες σπουδαίων μουσικών του 19ου και του 20ού αιώνα.

Πεντοζάλι.Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται από άνδρες και γυναίκες, παλαιότερα όμως χορευόταν μόνον από άνδρες. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 1ο και η λαβή από τους ώμους με τα χέρια τεντωμένα. Χορεύεται σε κύκλο.Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την οποία επίσης κατέγραψε ο Ναύτης στο βιβλίο του, αλλά και τα πολλά ιστορικά στοιχεία που συμφωνούν με αυτήν, ο χορός έλαβε τη σημερινή μουσικοχορευτική μορφή και ονομασία του στην επαρχία Κισσάμου, την περίοδο της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη στα 1770-71 (ίσως βέβαια μετασχηματίζοντας έναν παλαιότερο πυρρίχιο ή υπορχηματικό χορό) και αποκτώντας συμβολισμούς στην ονομασία, το βηματισμό και τη μουσική του.Ονομάστηκε πεντοζάλι, και όχι πεντοζάλης, γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα, όπως αβασάνιστα έχουν πει αρκετοί. Έχει δέκα βήματα, σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, οπότε λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την πραγματοποίηση της επανάστασης, και η μουσική του αποτελείται από δώδεκα πάρτες, δηλαδή δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα ή σκοπούς τις λένε στην Κίσσαμο), προς τιμήν των δώδεκα πρωτεργατών της εξέγερσης.Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι κάτοικοι των επαρχιών Κισσάμου και Σελίνου όταν χόρευαν το πεντοζάλι, στο άκουσμα κάθε σκοπού της μουσικής του χορού, φώναζαν το όνομα του καπετάνιου που αντιστοιχούσε ο μουσικός σκοπός, τιμώντας έτσι τη μνήμη του Δασκαλογιάννη των βασικών συνεργατών του και της εξέγερσής των.Να τονισθεί ότι τα ονόματα των πρωτεργατών της επανάστασης του Δασκαλογιάννη διατηρήθηκαν στη λαϊκή μνήμη μέσω του πεντοζαλιού, δηλαδή μέσα από το συνδυασμό δύο αλληλένδετων μορφών παράδοσης, της ιστορικής προφορικής και της χορευτικής. Αυτό, όμως, που είναι εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της πολυετούς έρευνας που πραγματοποίησα για τους κρητικούς χορούς εντόπισα σε ένα ιστορικό κείμενο του

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

1877 τα ονόματα των πρωταγωνιστών της επανάστασης του Δασκαλογιάννη, τα οποία ταυτίζονται απόλυτα (απλώς αναφέρονται με διαφορετική σειρά) με αυτά που διατηρήθηκαν στο «ιστορικό» διαμόρφωσης και την τελετουργία του χορού. Από τα μέσα του 20ου αιώνα, ο χορός, γνωστός πλέον σε όλη την Κρήτη, άρχισε πολλάκις να μετασχηματίζεται. Έτσι διαμορφώθηκαν τα λεγόμενα σιγανά πεντοζάλια, που στην πραγματικότητα είναι οι διάφορες μορφές του σιγανού χορού, και τα οποία χορεύονται ως εισαγωγή, ως το πρώτο μέρος του πεντοζαλιού, που προηγείται του γρήγορου (δεύτερο μέρος). Δηλαδή, δυστυχώς, έγινε μία μορφή νόθευσης και στους δύο χορούς. Ατράνταχτες αποδείξεις των παραπάνω αποτελούν δύο σημαντικότατες διαπιστώσεις: α) σε τίποτα δεν διαφέρει ο ρεθεμνιώτικος σιγανός από το ρεθεμνιώτικο σιγανό πεντοζάλι και β) σε τίποτα δεν διαφέρει ο ηρακλειώτικος σιγανός από το ηρακλειώτικο σιγανό πεντοζάλι.

ΡόδοΕίναι, επίσης, χορός της επαρχίας Κισσάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 17 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε κύκλο.Το όνομά του συνδέεται με τις πάμπολλες μαντινάδες με αναφορά στο ρόδο, που τραγουδιόνται κατά την εκτέλεση του χορού. Παρακάτω, αναφέρουμε ορισμένες σχετικές παλαιές μαντινάδεςΡόδο μου μη μαραίνεσαι, μη χάνεις τη θωριά σου,κράτα τη δροσεράδα σου, την τόση ομορφιά σου.Ρόδα και τριαντάφυλλα κι άνθη του παραδείσουεσύναξεν ο έρωτας κι έφτιαξεν το κορμί σου.-

Ρόδο και ‘συ, ρόδο κι εγώ, μαζί να φυτευτούμε,να σμίξουμε τους κλώνους μας να σφιχταγκαλιαστούμε.

ΓλυκομηλίτσαΕίναι και αυτός χορός της επαρχίας Κισσάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4 , τα βήματά του 12 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.Ο χορός παίρνει το όνομά του από το ριζίτικο τραγούδι Το μήλον όσο κρέμεται εις τη γλυκομηλίτσα, με το οποίο μοιράζεται και την ίδια μελωδία.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Η αναβίωση του χορού, η οποία είναι εξαιρετικά πρόσφατη, είναι αποτέλεσμα της ερευνητικής προσπάθειας του πολιτισμολόγου Θρασύβουλου Τσουχλαράκη.

Φτερωτός συρτόςΟ χορός, που λέγεται και ντάμα στο Ρέθυμνο ή πάσο στα Χανιά, αποτελεί παραλλαγή του χανιώτικου με διαφοροποιημένη τη φόρμα του.Ο χορός την περίοδο της Αποκριάς, αλλά κι εν γένει σε εύθυμες περιστάσεις, έπαιρνε τη μορφή παιχνιδιού.

ΚουτσαμπαδιανόςΛέγεται και κα(ρ)τσιμπα(ρ)διανός ή κατσαμπαδιανός ή κουτσιστός. Είναι χορός της επαρχίας Αμαρίου Ρεθύμνου. Χορεύεται μόνον από άνδρες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4 , τα βήματά του 10 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.Στην ουσία πρόκειται για παραλλαγή του πεντοζαλιού, κάτι που επιβεβαιώνεται από τη σχετική με τη διαμόρφωση του χορού προφορική παράδοση.Υπάρχει και μία δεύτερη εκδοχή για τον τυπικό βηματισμό του χορού, με 16 βήματα, η οποία όμως αποδυναμώνεται από την ασυμφωνία της με το παραδιδόμενο χρονικό δημιουργίας του χορού, που αναφέρουμε παρακάτω.Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την οποία διέσωσε ο λυράρης Γιώργος Μουζουράκης (1904–2001) από την Παντάνασσα Αμαρίου, καταθέτοντάς την σε συνέντευξη που μου παραχώρησε το 1995, το ιστορικό διαμόρφωσης του χορού έχει ως εξής: Αρκετά χρόνια μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, εκεί γύρω στα 1800, ένας καπετάνιος από την Αμπαδιά, κουτσός στο αριστερό του πόδι, μετά από μία μάχη με Τούρκους στη Λοχριά της Αμπαδιάς, θέλησε να χορέψει πεντοζάλι. Οι μουσικοί, που έπαιξαν για αυτόν, και οι χορευτές, που χόρεψαν μαζί του, τον τίμησαν, προσαρμόζοντας το ρυθμό της μουσικής του πεντοζαλιού και τα βήματα του χορού, αντίστοιχα, στα ζάλα ενός κουτσού άνδρα. Εκείνος, παρ’ ότι κουτσός, χόρεψε και ο χορός του έμεινε στην παράδοση της επαρχίας Αμαρίου ως κουτσαμπαδιανός ή κα(ρ)τσιμπα(ρ)διανός ή κατσαμπαδιανός ή κουτσιστός για να θυμούνται όλοι το χορό του κουτσού από την Αμπαδιά.Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές (στις οποίες επανειλημμένως τα τελευταία χρόνια έχω αναφερθεί μέσα από τα κείμενά μου), ανάμεσα σε αυτούς που συμμετείχαν στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη, στα 1770-71, ήταν και ο σπουδαίος οπλαρχηγός Ιωσήφ Δασκαλάκης ή Σηφοδασκαλάκης (πατήρ) από την Αμπαδιά Ρεθύμνου, ο οποίος, μάλιστα, ήταν από αυτούς που επέζησαν του

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

αγώνα, αλλά έμεινε χωλός στο αριστερό του πόδι. Να σημειωθεί ότι ο Σηφοδασκαλάκης ήταν σφακιανής καταγωγής και ο γιος του, που ήταν σημαιοφόρος στο στράτευμα του Δασκαλογιάννη, σκοτώθηκε στις αρχές της επανάστασης. Θεωρώ, λοιπόν, ότι είναι πολύ πιθανόν ο Σηφοδασκαλάκης να είναι ο κουτσός Αμπαδιανός (ή Αμπαδιώτης), που συνδέεται με το παραδιδόμενο ιστορικό του χορού.Διαπιστώνουμε ακόμη ότι το ιστορικό του πεντοζαλιού ενισχύεται από εκείνο του κουτσαμπαδιανού (1770 το πεντοζάλι, 1800 ο κουτσαμπαδιανός). Το γεγονός δε ότι οι δύο χοροί αυτοί έχουν κοινά πολλά τεχνικά στοιχεία, κάνει ακόμα πιο ισχυρή τη θεώρηση που θέλει τον κουτσαμπαδιανό να προκύπτει από το πεντοζάλι.

ΣούσταΕίναι χορός του νομού Ρεθύμνου. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Χορεύεται από ένα ή περισσότερα ζευγάρια (άνδρας με γυναίκα). Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4 και τα βήματά του 6. Ξεκινάει σαν κύκλιος χορός. άνδρες και γυναίκες, με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων, αφού χορέψουν έναν κύκλο χωρίζονται σε δύο ομάδες (ανδρών και γυναικών), η μια απέναντι από την άλλη, φροντίζοντας να βρεθούν αντικριστά οι χορευτές που θα αποτελέσουν ζευγάρι. Στη συνέχεια κάθε άνδρας πλησιάζει το ταίρι του. Από εκεί κι έπειτα αναπτύσσεται μεταξύ των χορευτών του κάθε ζευγαριού ένας χορευτικός διάλογος, γεμάτος συμβολισμούς, με τα ζευγάρια αρχικά σε παράλληλη διάταξη και κατόπιν σε ελεύθερη. Ένα καλό ζευγάρι χορευτών μπορεί να εκφράσει στη σούστα το χρονικό μιας ερωτικής ιστορίας, από τη στιγμή της γνωριμίας μέχρι την ώρα του γάμου.Τα βασικά βήματα του χορού, που μοιάζουν με πηδηματάκια και κάνουν τα σώματα των χορευτών σαν να ωθούνται από κάποιο ελατήριο, πιστεύω ότι ίσως να ήταν ο λόγος που ο χορός, κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας, μετονομάστηκε σε σούστα από την ομώνυμη ιταλική λέξη, που σημαίνει ελατήριο, έλασμα. Θεωρώ, λοιπόν, πιθανόν οι Βενετοί να έδωσαν την ονομασία αυτή, από τη στιγμή που άρχισαν να χορεύουν τον αντικριστό ερωτιάρικο χορό των Κρητών, αφού από τον Αντρέα Κορνάρο, ιστορικό της εποχής (τέλη 16ου αιώνα), πληροφορούμαστε πως στις γιορτές και στις δεξιώσεις που δίδονταν στο παλάτι του δούκα, στο Χάνδακα, χορεύονταν εκτός από τους ιταλικούς και οι κρητικοί χοροί, που άρεσαν πολύ στους Βενετούς αξιωματούχους και στις κυρίες τους. Μπορεί, βέβαια, και να διαμορφώθηκε τότε ο χορός, μετασχηματίζοντας έναν παλαιότερο.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ΤριζάληςΕίναι, επίσης, χορός της επαρχίας Αμαρίου Ρεθύμνου. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4 , τα βήματά του 7 ( που εκτελούνται με δύο τρόπους) και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε κύκλο.

ΠηδηχτόςΈτσι λέγεται ένας χορός της επαρχίας Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνου, που αποδίδεται μόνο από άνδρες. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4 , τα βήματά του 12 (6 μπροστά, 6 πίσω) και η λαβή χιαστί. Χορεύεται σε κύκλο.Τις τελευταίες δεκαετίες είναι περισσότερο γνωστός ως ανωγειανός πηδηχτός, επειδή προβλήθηκε ιδιαιτέρως από Ανωγειανούς μουσικούς και χορευτές.

ΑπανωμερίτηςΕίναι χορός της Κεντρικής Κρήτης. Συναντάται σε αρκετές περιοχές των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Στις μέρες μας χορεύεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 10 και η λαβή από τις παλάμες με τα χέρια κάτω. Χορεύεται σε κύκλο.

Μικρό μικράκιΕίναι και αυτός ένας χορός που συναντάται σε αρκετές περιοχές των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται κυρίως από γυναίκες, παλαιότερα όμως ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Για το βηματισμό του χορού υπάρχουν δύο εκδοχές, μία με 10 βήματα και μία με 18. Χορεύεται σε κύκλο.

ΣιγανόςΕίναι χορός αργός και ίσως γι αυτό ονομάστηκε έτσι. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Διάφορες μορφές του χορού συναντώνται στους νομούς Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου. Μέχρι πριν μερικά χρόνια ήταν ο χορός της νύφης στην Κεντρική και Ανατολική Κρήτη και το λέμε αυτό γιατί στις μέρες μας ο χανιώτικος (συρτός) έχει επικρατήσει να είναι ο χορός της νύφης στα περισσότερα μέρη της Κρήτης.Στο νομό Ρεθύμνου ο χορός έχει μουσικό μέτρο 2/4, 8 βήματα και λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων ή θηλυκωτή.Στο νομό Ηρακλείου ο χορός έχει μουσικό μέτρο 2/4, 6 βήματα και λαβή χιαστί.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Στο νομό Λασιθίου είδος σιγανού χορού αποτελεί ο ξενομπασάρης, που είναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4 , τα βήματά του 6 και η λαβή χιαστί ή θηλυκωτή ή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Είναι χορός που βηματικά προσιδιάζει με το σιγανό που χορεύεται στο νομό Ηρακλείου, αν και δεν τον έλεγαν ποτέ έτσι στην Ιεράπετρα.Η ονομασία του οφείλεται στη μαντινάδα που τραγουδιέται πάντα πρώτη κατά τη διάρκεια του χορού:Ξενομπασαρικάκι μου ξενομπασάρικό μου,σγουρό βασιλικάκι μου και να ‘σουνε δικό μουΧορεύεται και στο Κάτω Μεραμπέλλο, όπου τον λένε σιγανό, αλλά και μανά, από το τσάκισμα «για το Θεό μανά μου», που λέγεται πάνω στις μαντινάδες.Παλαιότερα ο σιγανός χορευόταν κυρίως από γυναίκες. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, επί Τουρκοκρατίας οι αγάδες συνήθιζαν να καλούν τις οικογένειες των Κρητικών σε δήθεν γλέντια, για να βάζουν τις γυναίκες και τις κόρες τους να χορεύουν στους οντάδες τους. Κατά την προφορική παράδοση, την οποία επίσης κατέγραψε ο Ναύτης στο βιβλίο του, οι Τούρκου έριχναν στο πάτωμα ρόβι για να γλιστρούν οι γυναίκες, να πέφτουν κάτω, να τις γελοιοποιούν και να τις προσβάλουν. Λέγεται, λοιπόν, ότι οι Κρητικοί, για να μην γίνεται το κέφι των Τούρκων, έλεγαν στους οργανοπαίχτες, που επί το πλείστον ήταν Χριστιανοί, να παίζουν το σιγανό, ώστε οι Κρητικές να αποφεύγουν τα «χορευτικά» ατυχήματα. Να σημειωθεί ότι δεν ξέρουμε αν ο χορός αυτός προϋπήρχε ή διαμορφώθηκε τότε για το σκοπό αυτό.

ΜαλεβιζώτηςΛέγεται και καστρινός πηδηχτός. Είναι χορός της επαρχίας Μαλεβιζίου του νομού Ηρακλείου. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4, τα βήματά του 16 (8 μπροστά και 8 πίσω) και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους αγκώνες).

Μπρ(α)ϊμιανός - πρινιώτηςΕίναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4. Τον συναντούμε σε παραλλαγές, στην Ιεράπετρα, στον Κρούστα, στους Μεσελέρους (όπου τον λένε μεσελεριανό) και αλλού, καθώς και στο οροπέδιο Λασιθίου, όπου και παίρνει την ονομασία πρινιώτης, μία εξαιρετικά ξεχωριστή έκφραση του χορού, η οποία προσωπικά πιστεύω ότι έχει αρχαιότατες καταβολές, καθώς παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον αρχαιοελληνικό χορό «όρμο», ο οποίος είχε υπορχηματικό χαρακτήρα.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Στα περισσότερα χωριά της επαρχίας Ιεράπετρας έχει 13 βήματα (6μπροστά, 7 πίσω) και λαβή χιαστί ή από τους ώμους με τα χέρια τεντωμένα ή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων ή θηλυκωτή.Στο οροπέδιο Λασιθίου ο πρινιώτης έχει 14 βήματα (7 μπροστά, 7 πίσω) και λαβή διπλή σταυρωτή.

ΑγκαλιαστόςΕίναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας. Είναι απλός, περπατητός. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε εύθυμες περιστάσεις. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4. Το όνομά του το πήρε από το ιδιόμορφο πιάσιμο των χορευτών, που μοιάζει να αγκαλιάζει κάθε χορευτής τον μπροστινό του. Ο μουσικός ή η «πλουμίστρα» (μια γυναίκα με πείρα στο χορό αυτό, που πιάνει στην αρχή του κύκλου) «πλουμίζει», δηλαδή «στολίζει», κάθε χορευτή και χορεύτρια με επαινετικά δίστιχα, ενώ ταυτοχρόνως εξελίσσεται η ομολογουμένως ξεχωριστή διαδικασία του αγκαλιάσματος, ξεκινώντας από τους τελευταίους του χορού, με τη διαμόρφωση αψίδας και πορείας φουρκέτας. Τον αγκαλιαστό ακολουθεί, σχεδόν πάντα, ως συνέχεια, ένας πηδηχτός χορός του νομού Λασιθίου.

ΖερβόδεξοςΕίναι χορός της επαρχίας Ιεράπετρας. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, με τον ένα πίσω από τον άλλον, στην αρχή σε κύκλο και μετά σε ελεύθερη πορεία. Έχει μουσικό μέτρο 2/4, 6 βήματα και ιδιόμορφη λαβή, που γίνεται με τη βοήθεια μαντηλιού. Οι χορευτές τεντώνουν το δεξί τους χέρι και πιάνουν το αριστερό του μπροστινού (μπροστά από τον αριστερό ώμο). Με το ξεκίνημα της μουσικής όλοι χορεύουν πηγαίνοντας προς τα εμπρός. Όταν ο μουσικός, βιολάτορας ή λυράρης, κάνει με το δοξάρι του ένα χαρακτηριστικό και κοφτό ήχο σαν στριγκλιά, τότε όλοι οι χορευτές αλλάζουν φορά. Έτσι ο πρώτος γίνεται τελευταίος και ο τελευταίος πρώτος. Στο χωριό Κρούστας ο ζερβόδεξος έχει 7 βήματα και χορεύεται με λαβή από τις παλάμες με τα χέρια κάτω.Η ονομασία του χορού οφείλεται στην εναλλασσόμενη φορά του, μία μπροστά μία πίσω ή αλλιώς μία ζερβά (αριστερά) μία δεξιά. Οι παλιοί οργανοπαίχτες συνήθιζαν να παίζουν το χορό αυτό στα γλέντια, τις προχωρημένες ώρες, όταν ήθελαν να τονώσουν το κέφι.

ΛαζότηςΕίναι ένας εύθυμος κυκλικός χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε αρκετές περιοχές της Κρήτης. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 8 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Να σημειωθεί ότι ο χορός δεν είναι πηδηχτός, παρότι, όπως πιστεύω, στο βηματισμό του ενσωματώνονται στοιχεία από δύο χορούς των Ποντίων, τους ομάλ απλό και τικ σο γόνατον.Για τη διαμόρφωση του χορού υπάρχουν δύο απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη, ο χορός προέκυψε από την επαφή των Κρητών με τους Ποντίους κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σύμφωνα με τη δεύτερη, από Πόντιους (Λαζούς) που βρέθηκαν στην Κρήτη το 19ο αιώνα.Την πρώτη άποψη ισχυροποιεί η μαρτυρία του γνωστού θεατρικού συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά (1907-1979), την οποία κατέθεσε ο Γεώργιος Μουζουράκης σε συνέντευξη που μου παραχώρησε το 1995. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ψαθά (αλλά και πολλούς άλλους που έζησαν τον εκπατρισμό των Ποντίων, ο οποίος άρχισε με την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου), οι Πόντιοι από τη μια άλλαζαν αμφίεση για να αποφεύγουν τους Τούρκους και από την άλλη για να αναγνωρίζονται μεταξύ τους όταν συναντιόνταν κατεβαίνοντας προς τη Βαλκανική, έλεγαν τη φράση «Η ΕΛΛΑΣ ΖΕΙ». Κρήτες εθελοντές αγωνιστές, που έλαβαν μέρος στους Μακεδονικούς και Ηπειρωτικούς αγώνες και οι οποίοι εξακολουθούσαν να βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα, συνάντησαν τους Ποντίους σε κάποιες στρατοπεδειές, άκουσαν το συνθηματικό τους, αλλά, λόγω της ποντιακής προφοράς, το συγκράτησαν ως μια λέξη, «ΛΑΖΙ», γι΄ αυτό και τους είπαν «ΛΑΖΟΥΣ». Τους είδαν μάλιστα να χορεύουν, θαύμασαν τους χορούς τους και επηρεασμένοι απ΄ αυτούς δημιούργησαν έναν άλλο, τον οποίον ονόμασαν «λαζότη», αφού τον εμπνεύστηκαν από τους «Λάζους». Μετά το τέλος του πολέμου, οι Κρήτες που σώθηκαν, γυρίζοντας έφεραν το «λαζότη» στη Μεγαλόνησο.

ΝτουρνεράκιαΕίναι άλλος ένας χορός κεφιού, που, σύμφωνα με το Γιώργο Μουζουράκη, έκανε την εμφάνισή του στην Κρήτη ταυτόχρονα με το λαζότη. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 6 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Μοιάζει με το χασαποσέρβικο. Από τους 25 χορούς που αναφέραμε, σε άλλους συνηθίζονται οι αυτοσχεδιασμοί του πρώτου (ή μπροστινού) και σε άλλους όχι. Εκείνο που πρέπει απαραιτήτως να τονίσουμε είναι ότι ο κάθε αυτοσχεδιαστικός χορός έχει τους δικούς του κανόνες, θα λέγαμε, οι οποίοι υπαγορεύουν τους ιδιαίτερα ξεχωριστούς σε ύφος και κίνηση αυτοσχεδιασμούς (δηλαδή χορευτικούς σχηματισμούς - φιγούρες), που πρέπει να εκτελέσει με μέτρο και συνέπεια ο πρωτοσύρτης, εφόσον τους γνωρίζει ή τους εμπνευστεί, και χωρίς να χρησιμοποιήσει κινήσεις από τους

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

χορευτικούς αυτοσχεδιασμούς άλλων χορών. Όταν δε ο «πρώτος» αυτοσχεδιάζει τον κρατάει πάντοτε ένας άλλος άνδρας και ποτέ γυναίκα, εκτός και τη χορεύει. Όταν ο «πρώτος» ολοκληρώσει τον αυτοσχεδιασμό του, ανάλογα με το χορό, είτε πηγαίνει στο τέλος του κύκλου, παραδίδοντας τη θέση του στο δεύτερο (χανιώτικος, πηδηχτός κ.λπ.), είτε παραμένει στη θέση του, κρατώντας ως δεύτερος το νέο «πρώτο», που κατέλαβε τη θέση του αποσπώμενος από το οποιαδήποτε σημείο του κύκλου (πεντοζάλι, μαλεβιζώτης κ.λπ.). Συνεπώς, ποτέ ο «πρώτος» δεν ανταλλάσσει τη θέση του με κάποιον άλλο, όπως βλέπουμε να γίνεται σε όλα σχεδόν τα σύγχρονα χορευτικά συγκροτήματα. http://papoutsakis.blogspot.gr/2007/01/blog-post.html

http://www.tsouchlarakis.com/XOROIKRITIS.htm

Τι είναι μαντινάδαΜαντινάδα λέγεται η στροφή με δυο στίχους που ομοιοκαταληκτούν απαραίτητα και τέσσερα ημιστίχια που το 1 και 3 δεν ομοιοκαταληκτούν απαραίτητα. Το μέτρο (= οι τονισμένες και άτονες συλλαβές, καθώς και αυτές που άδονται με επιμήκυνση ή επιβράδυνση) των στίχων του ποιήματος αυτού είναι ανάλογα με το σκοπό ή το μέτρο του χορού που συνοδεύει.

Ετυμολογία της λέξης μαντινάδα κ η ιστορια τηςΗ λέξη μαντινάδα προέρχεται ετυμολογικά από τα «μαντεύω μαντεύομαι» απ' όπου και μάντης, μαντείο κ.α. επειδή το ποίημα μαντινάδα, όπως λέει και η ιστορία του, περιέχει χρησμό ή άλλως προμήνυμα, έκφραση απόκρισης, προαίσθημα ή συναίσθημα κ.τ.λ. Ο χρησμός και η προφητεία είναι κατά βάση συναίσθημα, το τι αισθανόμαστε και η μαντινάδα τη ψυχική μας κατάσταση εκφράζει. Παρέβαλε και ότι οι μαντινάδες ποτέ δεν αναφέρουν τα ονόματα αυτών στους οποίους απευθύνονται και με μαντική εξακριβώνεται. Κατά άλλους η λέξη μαντινάδα προέρχεται είτε από το βενετσιάνικο matinada = ιταλικά mattino είτε από το λατινικό mandatum. Ωστόσο η βενετσιάνικη λέξη mane > mattino = η αυγή, έχει έννοια που δε συνάδει προς αυτή της ελληνικής λέξης «μαντινάδα». Ομοίως η λατινική λέξη mando > mandatum = το μαντάτο, η εντολή ( και εξ αυτού «άκουσες τα μαντάτα» = άκουσες τις εντολές, άρα τα νέα) έχει έννοια που δε συνάδει με αυτή της ελληνικής λέξης «μαντινάδα». Προφανώς αυτά να είναι δάνεια από τα ελληνικά «μαντεύω, μαντινάδα...», όπως και τόσες άλλες λέξεις: teatro, commodia...

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Η λέξη «μαντίλι, μαντίλα» δεν είναι από το «μαντεύω», όπως λέγεται, αλλά από το ιμάς > ιμάντος, μαντίλα, κεφαλομάντιλο..Σύμφωνα με το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι, IV ), ο κρητικός μάντης και προφήτης Επιμενίδης (6ος αι. π.Χ.) έγραφε τους καθαρμούς και τους χρησμούς σε ποίηση, έπη. Ομοίως, ο Παυσανίας («Αττικά», 34) αναφέρει ότι στο μαντείο του Αμφιάραου (Το Αμφιαράειο ήταν μαντείο, ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες μουσικοί και γυμνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός με το όνομα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησμούς των εξηγητών τους έλεγε με εξάμετρους στίχους και μ΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη. O Διόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5, 74 - 76) μας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας, ο Θεός της μουσικής, αν και ονομάζεται Λύκιος και Πύθιος, γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη μουσική, το τόξο και την ιατρική με τα φάρμακα, μέσω μαντικής. Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερμής. Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός , στον οποίο έμαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε μετά ο Θεός της ιατρική. Επομένως η ποίηση και η μουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίμα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια, από Μινωικής εποχής.http://vagelis.gr/modules.php?name=Mantinada

Μαντινάδα (Μαντιναδολόγοι)Για ένα Κρητικό, μαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω ορισμό, κάτι παραπάνω από μερικές αράδες λέξεις γραμμένες σε ένα κομμάτι χαρτί. Είναι τρόπος έκφρασης, είναι ιδέα, είναι τρόπος ζωής. Με μαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη, τον έρωτα, τον πόνο, το χωρισμό, τη μοναξιά και κάθε συναίσθημα που πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή... Χαίρομαι που είμαι Κρητικός και όπου σταθώ το λέωμε μαντινάδες χαίρομαιμε μαντινάδες κλαίω. Τις μαντινάδες έρχεται να πλαισιώσει η Κρητική μουσική. Ο λυράρης, ο λαουτιέρης, ο μαντολινιέρης πλέκουν τα δάχτυλά τους ανάμεσα στις χορδές κι ο νους ταξιδεύει. Ταξιδεύει σε μονοπάτια και σε τόπους που μόνο η κρητική μας μουσική μπορεί να τον οδηγήσει.Η ιστοσελίδα αυτή είναι αφιερωμένη στην μαντινάδα, την κρητική μουσική αλλά και σε όλους αυτούς που με τον τρόπο τους βάζουν από ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα που λέγεται κρητική μουσική παράδοση, θέλοντας να χαράξει άλλο ένα δρόμο στο μουσικό μας πεντάγραμμο.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κατηγορίες Αγάπη • Βάσανα • Βιόλες • Γάμος • Διάφορες • ΈρωταςΕυχές • Ζωή • Θάλασσα • Θάνατος • Καρδιά • ΚρήτηΛεβεντιά • Μαύρα ρούχα • Μοίρα • Μοναξιά • Ξενιτιά • ΟμορφιάΌνειρο • Πουλιά • Σκέψη • Στρατό • Φεγγάρι • ΦιλίαΧιουμοριστικές • ΧωρισμόςΑγάπηςΑγάπη είναι η ζωήτα μάτια σου εικόνατης καρδιάς το φως του έρωτα η φλόγα.ΒάσαναΤα βάσανα μου ΄ναι πολλά,σαν του γιαλού την άμμο,μα ΄φού μου τα ΄δωσε ο θεόςίντα μπορώ να κάμωΒιόλεςβιολα που ειναι ομορφηκ μυρωδιες δε βγανειχαραμι τσι ο κηπουροςκι ο κοπος που τσι κανειΓάμουΓια τον πατέρα σου φορώτο Μπράουνινγκ στη μέσηκαι θα σε πάρω κοπελιάτ' αρέσει δεν τ' αρέσειΕυχήςΧρόνια πολλά σου εύχομαιχρόνια καλά επίσηςνα 'χεις ότι επιθυμείςκι ότι εσύ ζητήσεις ΖωήςΟντε γελα ο ανθρωπος,μα εχει στο ματι δακρυ.Εχει περασει στη ζωη.πολλα απ`ακρη σ`ακρη.Θάλασσανα ταξιδεψω μια φορακι ας παω στο βυθο σουετσι να πω πως εζησαθαλασσα τ' ονειρο σου.θάνατος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ένα κομμάτι της ζωήςείναι κι ο θάνατος μουκι εσύ θα φταις αν το γευτώπριν από τ’ άλλα φως μουhttp://www.mantinada.gr/

Οι κρητικές φορεσιές

Ανδρική φορεσιά Οι Κρήτες για δύο αιώνες μετά την βενετσιάνικη κατάκτηση (1204) συνέχισαν να κρατούν το βυζαντινό ένδυμα που φόρεσαν μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς (961). Κατόπιν αρχίζουν να ντύνονται με τη βενετσιάνικη μόδα.Η ανδρική παραδοσιακή φορεσιά με τη βράκα, το γελέκι, το «μεϊτάνι» και τα «στιβάνια» κάνει την εμφάνισή της στις αρχές του 16ου αιώνα. Η προέλευση της βράκας απασχόλησε πολλούς. Η άποψη ότι η βράκα ήταν άγνωστη στην Κρήτη πριν από την τουρκική κατάκτησή της δεν είναι εξακριβωμένη. Το πιο πιθανό είναι να παρέλαβαν οι Κρητικοί μια μορφή βράκας από τους πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας, καθώς είχαν έλθει σε κάποια σχέση. Και αυτοί όμως την είχαν πάρει από τους Καβίλους της ορεινής περιοχής Τζουρτζούρα της Αλγερίας, και συγκεκριμένα από την φυλή των Ζουάβα, η οποία αποτελεί κλάδο της μεγάλης Βερβερικής φυλής, η οποία παραδοσιακά προμήθευε πολεμιστές στο Αλγέρι και στην Τύνιδα. Αξιοπρόσεκτη είναι η καταπληκτική ομοιότητα της παραδοσιακής ανδρικής κρητικής φορεσιάς με την παραδοσιακή φορεσιά των ανδρών της φυλής των Ζουάβα.Την ανδρική παραδοσιακή γιορτινή ενδυμασία της Κρήτης ράβουν και κεντούν ειδικοί ραφτάδες, που ονομάζονται «τερζήδες». Το διακοσμητικό κέντημα γίνεται με βαθυκύανα ή μαύρα μεταξωτά στριφτά κορδονέτα (ποτέ με χρυσά), που λέγονται «χάρτζα». Τα «χάρτζα φτιάχνονταν και πουλιόνταν από ειδικούς τεχνίτες, τους «καζάζηδες» ή τα έφερναν έμποροι και «τερζήδες» από την Αίγυπτο.Η σκολινή ανδρική φορεσιά περιλαμβάνει τα εξής τεμάχια: βράκα, κάλτσες, γελέκι (κλειστό ή ανοιχτό ), «μεϊτάνι», «καπότο», πουκάμισο, ζώνη, σπαστό φεσάκι, ή «σαρίκι», ασημομάχαιρο, «καδένα» και «στιβάνια».

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Το χαρακτηριστικό στοιχείο της φορεσιάς είναι η βράκα. Στη Δυτική Κρήτη την ονομάζουν «κάρτσα», ενώ στην ανατολική «σ(χ)ιαλβάρι». Επικράτησε, όμως, σε ολόκληρη την Κρήτη να λέγεται, χρησιμοποιώντας τον πληθυντικό των όρων, βράκες ή «σαλβάρια» και να εννοείται με αυτό, το σύνολο της φορεσιάς. Το παραδοσιακό γιορτινό πουκάμισο του Κρητικού, υφαντό, μεταξωτό ή βαμβακερό, έχει χρώμα κυρίως άσπρο. Βέβαια, φορέθηκαν πουκάμισα και σε άλλους χρωματισμούς, όπως φορέθηκαν και πουκάμισα ριγέ ή καρό. Ποτέ, όμως, δεν φορούσαν οι Κρητικοί μαύρο πουκάμισο στους γάμους, στους αρραβώνες, στα βαπτίσια, στις χαρές, στις γιορτές και στα πανηγύρια, γιατί ήταν δείγμα πένθους, «θλιπτικό». Να σημειωθεί ότι, η σύγχρονη συνήθεια να φορούν οι Κρητικοί αδιακρίτως μαύρο πουκάμισο επικρατεί εδώ και μερικές μόλις δεκαετίες. Το παραδοσιακό κεφαλοκάλυμμα της φορεσιάς είναι το κόκκινο σπαστό φεσάκι με τη μαύρη φούντα ή το «σαρίκι» με την μορφή της μεγάλης μαντήλας. Μέχρι την εποχή του Μεσοπολέμου οι Κρητικοί φορούσαν κυρίως το σπαστό κόκκινο φεσάκι με τη μακριά φούντα, το οποίο, να τονίσουμε ότι, δεν έχει καμιά σχέση με το κωνοειδές φέσι των Τούρκων. Παράλληλα φορούσαν και το μεγάλο μαντήλι, που πριν πάρει το τούρκικο όνομα «σαρίκι» λεγόταν «πέτσα». Είδος «πέτσας» φορούσαν οι Κρητικοί από τα τέλη του 15ου αιώνα. Την τύλιγαν στο κεφάλι τους και άφηναν τις άκρες να πέφτουν στους ώμους, εμπρός και πίσω. Πιο παλιά την «πέτσα» τύλιγαν στο λαιμό, είχε φαρδύτερες άκρες, που έπεφταν στους ώμους και την έλεγαν «στόλα». Η «πέτσα» ονομαζόταν και «τζεβρές» , όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη. Το σαρίκι (μαντήλα), παλαιότερα, ήταν ένα μακρόστενο μεταξωτό πολύχρωμο μαντήλι, το περίφημο» «λαχουρί» με το οποίο αρκετοί Κρήτες τύλιγαν το σπαστό κόκκινο φεσάκι τους. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι το σύγχρονο πλεχτό μεταξωτό μαύρο σαρίκι, που θεωρείται στις μέρες μας το παραδοσιακό κεφαλοκάλυμμα του Κρητικού, με τα πυκνά κρόσσια που μοιάζουν με δάκρυα, έκανε την εμφάνισή του το δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα στην κεντρική Κρήτη. Λέγεται πως έχει πολλά κρόσσια για να δείξει τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και συμβολίζουν, με το σχήμα τους, τη θλίψη και το θρήνο που προκάλεσε το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στα 1866.Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φορεσιάς είναι το ασημομάχαιρο. Στα χρόνια της Βενετοκρατίας λεγόταν «μπουνιάλο» ή «πουνιάλο». Επί Τουρκοκρατίας λεγόταν «πασαλής». Το τυπικό μαχαίρι με τη μορφή που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα παρουσιάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Η λαβή ονομάζεται «μανίκα» και εμφανίζεται σε ποικιλία σχημάτων. Η πιο διαδεδομένη μορφή είναι αυτή που το τελείωμα της λαβής έχει σχήμα ουράς ψαριού ή αλλιώς σχήμα V.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται «μαυρομάνικα». Το «μαυρομάνικο» μαχαίρι παλαιότερα λεγόταν και «σκουρομαχαίρα». Η θήκη του μαχαιριού στην επίσημη φορεσιά ονομάζεται «φουκάρι». Είναι ασημένια καλαμιστή, δηλαδή σκαλισμένη με το καλέμι. Το ασημένιο φουκάρι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό και παρουσιάζει μεγάλη αισθητική αξία με πλουσιότατη διακόσμηση. Αποτελεί το βασικό ανδρικό κόσμημα και δηλώνει την κοινωνική θέση και την οικονομική κατάσταση του Κρητικού που το φοράει. Χαρακτηρίζει τους «καλόσειρους», δηλαδή τα ξεχωριστά πρόσωπα. Τα ασημένια μαχαίρια αποτελούσαν ιερό και αναπόσπαστο μέρος του οπλισμού και της εξάρτησης των πολεμιστών. Μεγάλη ήταν και η συμβολική αξία του μαχαιριού στην κοινωνική ζωή των Κρητικών. Μια σημαντική επισήμανση για την ανδρική φορεσιά.Τελειώνοντας με την ανδρική ενδυμασία, θεωρώ απολύτως απαραίτητο να αναφερθούμε και στην χρυσοκεντημένη ανδρική κρητική φορεσιά, που τα τελευταία χρόνια προβλήθηκε από μερικούς ως η γαμπριάτικη ενδυμασία του Κρητικού. Οι τελευταίοι, ατυχώς, στηρίχθηκαν στις λανθασμένες εκτιμήσεις, επί του θέματος, της κατά τα άλλα άξιας λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, η οποία έχοντας στα χέρια της μια δωρηθείσα στο Μουσείο Μπενάκη χρυσοποίκιλτη φορεσιά από την Κρήτη, και χωρίς να κάνει επιτόπια έρευνα στη Μεγαλόνησο, γράφοντας για τις Ελληνικές εθνικές ενδυμασίες, στα μέσα της δεκαετίας του 50’ τη χαρακτήρισε αστική, γιορτινή Κρήτης. Ένας ισχυρισμός πέρα για πέρα λανθασμένος, αρκεί να σκεφτούμε ότι κανένας Κρητικός πριν το 1900 δεν φόρεσε φορεσιά με χρυσά χάρτζα, εκτός και αν ήταν Τουρκοκρητικός! Την εν λόγω ενδυμασία φόρεσαν μονάχα στις αρχές του 20ου αιώνα ελάχιστοι Κρήτες, ίσως μερικές δεκάδες, και ήταν αυτοί μερικοί «πριγκηπικοί», δηλαδή κάποιοι από αυτούς που υποστήριξαν τον πρίγκηπα Γεώργιο, το διάστημα που ήταν ύπατος αρμοστής Κρήτης (1898-1906), δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Οι φιλοπριγκηπικοί εμπνεύστηκαν το χρυσό διάκοσμο στα ρούχα τους από τη χρυσοκεντημένη στολή των σωματοφυλάκων του ύπατου αρμοστή, τους περίφημους «καβάσηδες». Αλλά και η στολή των καβάσηδων ήταν απόλυτα επηρεασμένη και στο σχεδιασμό και στην ονομασία της από την τουρκική στρατιωτική στολή, σε μια εποχή που η Κρήτη βρισκόταν κάτω από την υψηλή κυριαρχία του Σουλτάνου. Να σημειωθεί ότι η λέξη «καβάσης» προέρχεται από την τουρκική λέξη «καβάς», που σημαίνει τον ένοπλο φρουρό του πασά ή της πρεσβείας, της παλιάς αυτοκρατορικής τουρκίας, ντυμένο με εντυπωσιακά χρυσοκεντημένη στολή.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τον όρο καβάσης συναντούμε σε ένα ιστορικοαφηγηματικό τραγούδι του 1784 και για την ακρίβεια στο Τραγούδι του Δασκαλογιάννη (στίχ. 404-406), στο σημείο όπου ο πασάς παροτρύνοντας το φουσάτο του να επιτεθεί στο σφακιανό λιμάνι λέει: …όποιος εκείνος θα βρεθεί να ‘μπει ‘ς το Πόρο κάτω,και να μου φέρει σήμερο το σφακιανό σαντζάκι (μπαϊράκι)θε νάνε ο καβάζης μου, πρώτος εις το κανάκι… Η ενδυμασία των Καβάσηδων ενέπνευσε, κατά την περίοδο της πολιτικής διένεξης Βενιζέλου - Γεωργίου (1901-03-05), σε ορισμένους «πριγκηπικούς», δηλαδή υποστηρικτές του ύπατου αρμοστή, τη μόδα του χρυσοκεντημένου σαλβαριού, ως δηλωτικό των πολιτικών τους πεποιθήσεων. Μια μόδα που έπεσε στην αφάνεια, όπως και οι Καβάσηδες, μετά την αποχώρηση του πρίγκιπα στα 1905. Λίγες δεκαετίες αργότερα (δεκαετία του 30’), η χρυσοκεντημένη ανδρική φορεσιά κάνει πάλι την εμφάνισή της, ατυχώς, μέσω της Αγγελικής Χατζημιχάλη, κατά τα άλλα άξιας λαογράφου, επιμελήτριας του υλικού παραδοσιακών ελληνικών ενδυμασιών του Μουσείου Μπενάκη. Η Χατζημιχάλη, έχοντας στα χέρια της μια ανδρική χρυσοποίκιλτη κρητική φορεσιά (κάτοχος της οποίας εμφανίζεται ο Αντώνιος Μπενάκης, ιδρυτής του ομώνυμου Μουσείου), χωρίς ποτέ να κάνει επιτόπια έρευνα στη Μεγαλόνησο, παρασύρεται και τη χαρακτηρίζει αστική - γιορτινή - γαμπριάτικη. Μια άποψη πέρα για πέρα λανθασμένη, αφού όπως είπαμε κανένας Κρητικός πριν από τις αρχές του 20ου αιώνα δεν φόρεσε φορεσιά με χρυσά χάρτζα (κεντήματα), εκτός από τους Τούρκους ή τους εξωμότες Κρητικούς. Η ενδυμασία αυτή, πιθανόν κάποιου πριγκηπικού ή ακόμη και Τουρκοκρητικού από τον οποίο είχε αγοραστεί, έγινε πίνακας. Τον ζωγράφισε ο Claus Sperling για λογαριασμό του Μουσείου Μπενάκη. Κατόπιν αναπαράχθηκε σε χιλιάδες λιθογραφικά αντίγραφα, που κυκλοφόρησαν σε λεύκωμα, το οποίο εκδόθηκε από το Μουσείο με τον τίτλο Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι. Τα κείμενα που το συνόδευαν, υπέγραφε η Αγγελική Χατζημιχάλη. Από τότε λοιπόν, σιγά - σιγά, «νομιμοποιημένα» και «έγκυρα» πλέον, άρχισε να προβάλλεται το «κατασκεύασμα» της χρυσοκέντητης ανδρικής κρητικής φορεσιάς, παρασύροντας τους ειδικούς, που αντιγράφουν τη Χατζημιχάλη, και τους μη ειδικούς, που παίρνουν ως πρότυπο την εν λόγω φορεσιά του Μουσείου, σε ένα, άνευ προηγουμένου, ιστορικολαογραφικό ολίσθημα. Είκοσι χρόνια μετά, στα μέσα, περίπου, της δεκαετίας του ΄50, το χρυσό κέντημα στην κρητική φορεσιά «επαναπροβλήθηκε», όταν συστάθηκε σώμα Κρητοβρακοφορεμένων στην τότε Ανακτορική

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Φρουρά (ονομαζόταν Στρατιωτικός Οίκος της Αυτού Μεγαλειότης - Σ.Ο.Α.Μ.). Ο σχεδιασμός της στολής του σώματος αυτού στηρίχθηκε στην παραδοσιακή φορεσιά των Κρητών, στη στολή της Κρητικής Χωροφυλακής και την ενδυμασία των Καβάσηδων. Από τη δεύτερη δανείστηκε το κόκκινο γελέκι και τον τύπο διακόσμησης του μιτανιού. Από την τρίτη την απόχρωση του διακόσμού της. Έτσι, τα λευκά σιρίτια των Κρητικών Χωροφυλάκων πήραν το χρυσαφί των Καβάσηδων και έγινε αυτό που, μέχρι σήμερα, κοσμεί τα ρούχα των Κρητών βρακοφόρων του Προεδρικού Μεγάρου. Το γεγονός ότι ονομαστοί καλλιτέχνες της κρητικής μουσικής και του χορού (Κώστας Μουντάκης, Κωνσταντίνος Παπαδάκης-Ναύτης, Μύρωνας Σαπουντζής, Αλέκος Καραβίτης κ.λπ.) φόρεσαν χρυσοκεντημένα μιτανογέλεκα δεν κατοχυρώνει την παραδοσιακότητα των ρούχων αυτών. Το έπραξαν στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής - επαγγελματικής ιδιότητάς τους, γνωρίζοντας ότι τα ρούχα αυτά δεν ήταν παραδοσιακά. Το ίδιο ανίσχυρη είναι και η επιχειρηματολογία υπέρ της καθιέρωσης του χρυσοκέντητου, που προκύπτει από τις αγιογραφίες των τελευταίων δεκαπέντε ετών, στις οποίες απεικονίζονται Κρήτες Άγιοι με χρυσοκέντητα ρούχα. Οι ελάχιστοι, ακόμη, αγιογραφούντες το πράττουν χωρίς πρότυπο, αυθαιρετώντας κι αυτοί, ίσως παρασυρμένοι από το διαμορφούμενο συρμό και τις απαιτήσεις των ανιστόρητων πελατών τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Κρήτη ευτύχησε να «φιλοξενήσει» την τέχνη της φωτογραφίας από τις απαρχές της (δεύτερο μισό 19ου αιώνα). Το μεγάλο πλήθος των εικονογραφικών πηγών, με απεικονίσεις των μεγαλύτερων προσωπικοτήτων των Κρητικών Επαναστάσεων, καταδεικνύει ότι το χρυσό κέντημα ήταν και είναι ξένο ως προς την κρητική φορεσιά. Το επιχείρημα ότι κόστιζε περισσότερο και γι αυτό δεν το παράγγελναν οι Κρητικοί, που ήταν φτωχοί, είναι επιεικώς γελοίο, αφού όσοι ασχολούνται σοβαρά με το αντικείμενο γνωρίζουν ότι το μεγάλο κόστος της ενδυμασίας, ήταν και είναι κυρίως κόστος (χειροποίητης) εργασίας και όχι, τόσο, κόστος υλικών. Εξάλλου, τα μαύρα ή βαθυκύανα μεταξωτά στριφτά κορδονέτα με τα οποία κεντιόταν η φορεσιά, ήταν έτσι κι αλλιώς ακριβά.

Γυναικεία φορεσιά. Παρ΄ ότι από το 1204 η Κρήτη ενετοκρατείται, η Κρητικιά αρχόντισσα διατηρεί το βυζαντινό φόρεμα για δυόμισι αιώνες μετά, έως τη πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453), και μάλιστα ένα φόρεμα παλαιό, όπως αυτό του 10ου αιώνα. Από την κατάλυση, όμως, της βυζαντινής αυτοκρατορίας και έπειτα, η κρητική γυναικεία φορεσιά αλλάζει, καθώς εξελίσσεται σύμφωνα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

με τις βενετσιάνικες επιδράσεις. Οι Κρητικές ντύνονται, λοιπόν, ποικιλόμορφα και δεν τηρούν συγκεκριμένη μόδα και έτσι βλέπουμε στην Κρήτη, την ίδια περίοδο, να φοριούνται ποικίλα ενδύματα. Η είσοδος της βράκας στην Κρήτη έφερε μια αλλαγή στο φόρεμα της Κρητικοπούλας, το τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα, προς το ανδρικότερο. Έτσι, οι νέες κοπέλες πήραν από τα ρούχα των ανδρών το «μεϊτάνι», που τότε το έλεγαν «ζιπόνι». Παράλληλα , αυτήν την εποχή παρουσιάζεται και το αχειρίδωτο (χωρίς μανίκια) περιστήθιο, που ονομάζεται «κορπέτο». Λίγο μετά, στα τέλη του 16ου αιώνα, στις ανατολικές επαρχίες εμφανίζεται η «σαλταμάργκα», μια ευρύχωρη αχειρίδωτη ζακέτα, τελείως ανοιχτή μπροστά, μακριά , που φθάνει μέχρι τους γοφούς. Όταν αργότερα η «σαλταμάργκα» έκλεισε πάνω στο στομάχι με πόρπη , που την έκανε να μοιάζει με ένα μακρύ «κορπέτο», ονομάστηκε «φέρμελη». Να σημειωθεί ότι, το «ζιπόνι» με τα χρόνια το είπαν και «κοντόχι». Στα Ανώγεια το λένε και «μπόλκα», ενώ στη κεντρική και ανατολική Κρήτη ονομάζεται αλλού «μπαχριέ», αλλού «σάκο». Από τη στιγμή που το «ζιπόνι» άρχισε να κεντιέται με χρυσοκλωστές και να γεμίζει από χρυσά κεντήματα το είπαν «χρυσοζίπονο». Αναπόσπαστο στοιχείο της φορεσιάς για την αρραβωνιασμένη κόρη ή την παντρεμένη γυναίκα της δυτικής και κεντρικής Κρήτης είναι το «μπασαλάκι» ή «πασαλάκι». Λέγεται και «αργυρομπουνιαλάκι». Είναι αργυροποίκιλτο μαχαιράκι με ασημένιο «φουκάρι» (θήκη), μικρογραφία του ανδρικού μαχαιριού. Αποτελεί παραδοσιακό δώρο του μνηστήρα στην αρραβωνιασμένη, με πολλούς συμβολισμούς, η οποία έκτοτε το φορεί στη ζώνη της. Κεφαλοκάλυμμα της Κρητικιάς, σε όλη την Κρήτη, ήταν το μεταξοΰφαντο μαντήλι. Όταν αυτό ήταν ένας διάφανος χρυσοστόλιστος λευκός πέπλος, με πάνω του επιρραμένα διάσπαρτα χρυσά νομίσματα, το έλεγαν «χρυσόπλεκτο». Σε όλη τη δυτική Κρήτη, εκτός από το μεταξοΰφαντο μαντήλι, φορούσαν και ένα κόκκινο φεσάκι με μικρή φούντα σκεπασμένο με μαύρο τούλι, που το έλεγαν «παπάζι». Κατά το δεύτερο τέταρτο του 19ου αιώνα στις δυτικές επαρχίες έκανε την εμφάνισή του και το «βελιό», που το έλεγαν και «φακιόλι» ή «φατσόλι». Είναι μια βελούδινη μικρή σκούφια σε βυσσινί χρώμα με μαύρη δαντέλα στις παρυφές. Το «βελιό» ήταν δείγμα οικονομικής άνεσης του γαμπρού, ο οποίος το πρόσφερε στη νύφη μαζί με άλλα γαμήλια δώρα. Στην ανατολική Κρήτη στο κεφάλι φοριέται η «σάλπα», που είναι ένα μακρόστενο λευκό βαμβακερό μαντήλι. Θυμίζει την «πέτσα» των ανδρών. Στην Κριτσά η «σάλπα» ονομάζεται «βέλο», λεγόταν, όμως, και «φατσολέτο» ή «φατσόλι», το οποίο δεν πρέπει να συγχέεται με το «φατσόλι» της δυτικής Κρήτης.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Οι βασικοί τύποι των ενδυμασιώνΟι βασικοί τύποι των γιορτινών γυναικείων ενδυμασιών της Κρήτης, που έφθασαν μέχρις τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε τις παραλάβαμε, είναι: η «Φορεσιά με ζιπόνι και φουστάνι», η «Σάρτζα» και η «Κούδα». Από αυτές προέρχονται πολλές παραλλαγές ή τοπικές ονομασίες τους, όπως η «Σφακιανή», η «Χανιώτικη», η «Μεσσαρίτικη», η «Ρεθεμνιώτικη», η «Κριτσιώτικη» κ.α. Αρκετά στοιχεία από τις φορεσιές αυτές προέρχονται από τα βυζαντινά γυναικεία ρούχα του 11ου αιώνα (ζώνη, ποδιά). Η «Φορεσιά με ζιπόνι και φουστάνι» παρουσιάστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και φορέθηκε σε όλη σχεδόν την Κρήτη, ιδιαίτερα, όμως, στη δυτική ως η πιο επίσημη, γιορτινή ή νυφιάτικη αστική. Είναι ο τύπος της φορεσιάς με τα παλαιότερα στοιχεία. Κάποια από αυτά απηχούν τη βενετσιάνικη μόδα των γυναικείων ρούχων του 15ου αιώνα. Αποτελείται από το «ζιπόνι», το μεταξωτό μακρύ πουκά- μισο, τη φούστα ή το «ρούχο, όπως λέγεται το μακρύ μεταξωτό φουστάνι από στόφα ή δαμάσκο, το «σπαλέτο» (ένα μεταξωτό μαντήλι που δένεται στο λαιμό), τη μεταξωτή ζώνη, την ποδιά, το «μπασαλάκι» μέσα στη ζώνη και για κεφαλοκάλυμμα το μεταξοΰφαντο μαντήλι ή το «παπάζι» ή το «βελιό» που όπως είπαμε, λέγεται και «φακιόλι» ή «φατσόλι». Το «ζιπόνι» της φορεσιάς αυτής φτιάχνεται σε διάφορα σχέδια και χρώματα. Άλλοτε σκεπάζει το στήθος και έχει μπροστά μεγάλο άνοιγμα σε σχήμα V, άλλοτε αφήνει μεγάλο ημικυκλικό άνοιγμα με συνέπεια να μην καλύπτει το στήθος, άλλοτε έχει μισά μανίκια, άλλοτε ολόκληρα και άλλοτε αυτοτελή ξεχωριστά που στερεώνονται στους ώμους με θελιές και τα οποία έχουν σχισμές κατά μήκος τους, από το μπράτσο έως τον καρπό. Όταν παλαιότερα με τη φορεσιά αυτή φοριόταν το «χρυσόπλεκτο» κεφαλομάντηλο, τότε όλη η ενδυμασία λεγόταν «Χρυσόπλεκτο». Η φορεσιά «Σάρτζα» παρουσιάστηκε στα μέσα περίπου του 17ου αιώνα και φορέθηκε σε ολόκληρη την Κρήτη, ιδιαίτερα, όμως, στην κεντρική και ως επίσημη και ως καθημερινή. Συνήθιζαν να τη φορούν οι «ψικαρούδες», δηλαδή οι κοπέλες που αποτελούσαν τη συνοδεία της νύφης, το «ψίκι» όπως λεγόταν. Είναι η ενδυμασία που τις τελευταίες δεκαετίες ακούγεται με την ονομασία «ανωγειανή», παρασύροντας έτσι αρκετούς στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι η φορεσιά αυτή προέρχεται από τα Ανώγεια της επαρχίας Μυλοποτάμου ή ότι φοριόταν μόνον εκεί. Το όνομα της ενδυμασίας προέρχεται από ένα βασικό κομμάτι – εξάρτημά της, που έχει σχήμα ποδιάς και που λέγεται «σάρτζα». Η λέξη σάρτζα δηλώνει είδος υφάσματος , της κοινής μάλλινης τσόχας. Ο όρος, προφανώς, προήλθε από το αραβικό εμιράτο Σάρτζα ή Σάρικα, που κατασκεύαζαν τα αρχικά υφάσματα, τα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

οποία χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία της σάρτζας (ποδιάς) ή γιατί εκεί οι ντόπιες φορούσαν έναν παρεμφερή τύπο φούστας - ποδιάς. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το είδος του υφάσματος έδωσε το όνομά του στο κομμάτι - εξάρτημα, που ήταν φτιαγμένο από αυτό, και στη συνέχεια σε ολόκληρο το φόρεμα. Να σημειωθεί ότι η «σάρτζα» δένεται στη μέση, καλύπτοντας το αριστερό πόδι, κι υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους φοριέται. Στη φορεσιά αυτή δεν περιλαμβάνεται φούστα, καθώς αυτή υποκαθίσταται από τη «σάρτζα». Το σύνολο της φορεσιάς συγκροτούν: η «σάρτζα», το «ζιπόνι», το μακρύ μεταξωτό πουκάμισο, η μακριά φουφουλωτή βράκα που φθάνει μέχρι κάτω στους αστραγάλους και φαίνεται, το «γιεμενί», δηλαδή το αραχνοΰφαντο μεταξωτό (άλλοτε βαμβακερό ) κεφαλομάντηλο σε χρώμα ρουμπινί, η φαρδιά ζώνη, η ποδιά και το «μπασαλάκι» . Στα μέσα του 17ου αιώνα, και σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνιση της φορεσιάς «Σάρτζα», παρουσιάζεται, στην Ανατολική Κρήτη η ενδυμασία «Κούδα». Το όνομά της το πήρε και αυτή από ένα εξάρτημα σε σχήμα φούστας, που λέγεται «κούδα» από την ιταλική λέξη coda, που σημαίνει ουρά. Από τον τρόπο με τον οποίο φοριέται η φούστα αυτή - η οποία να σημειωθεί πως αποτελεί εξέλιξη μιας βυζαντινής μόδας του 15ου αιώνα και της «καρπέτας», μιας φούστας του 17ου αιώνα, σχηματίζεται μια ιδιότυπη διακόσμηση, ένα μεγάλο drape, δηλαδή περικάλυψη με ύφασμα, που μοιάζει με ουρά. Έτσι, το σχήμα της φούστας έδωσε το όνομα στο ρούχο και στη συνέχεια σε ολόκληρη την ενδυμασία. Η Κούδα λέγεται και φορεσιά Κριτσάς, επειδή λέγεται ότι πρωτοεμφανίστηκε εκεί που βρίσκεται το σημερινό κεφαλοχώρι Κριτσάς, στο νομό Λασιθίου.Η φορεσιά «Κούδα» αποτελείται από: «κούδα», «ζιπόνι» ή «σαλταμάργκα» ή «φέρμελη», μακρύ μεταξωτό πουκάμισο, μακριά φουφουλωτή βράκα, πλούσια κεντημένη, που φθάνει μέχρι κάτω στους αστραγάλους και φαίνεται, μεταξωτή ζώνη , ποδιά και για κεφαλοκάλυμμα τη «σάλπα».Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ιωάννη Τσουχλαράκη«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΦΟΡΕΣΙΑΣ», Αθήνα 1997,1999 (Β’ έκδοση).

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Επαγγέλματα στην Κρήτη του χθεςΤα παραδοσιακά επαγγέλματα αντανακλούν τις ιδιαίτερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν σε ένα ιστορικό πλαίσιο συνεχών και κομβικών αλλαγών, από το 19ο στον 20ό αιώνα στα χωριά μας. Μέσα στις τρομακτικές αλλαγές που έγιναν στον κόσμο και μέσα στους άπιαστους ρυθμούς της εποχής μας ορισμένες οικείες μορφές και φωνές που μοιράζονταν τη ζωή μαζί μας εξαφανίστηκαν. Μικροεπαγγελματίες, δουλευτάδες, πωλητές που πλανιόνταν στις γειτονιές διαλαλώντας το εμπόρευμά τους χάθηκαν ανεπιστρεπτί. Και μπορεί η επινοητικότητα του ανθρώπου να αντικατέστησε την «παροχή υπηρεσιών» τους με κάτι άλλο, πιο σύγχρονο, δεν μπόρεσε όμως να αντικαταστήσει την επαφή μαζί τους, την ανθρώπινη ζεστασιά. Αυτοί οι μεροκαματιάρηδες, που δούλευαν στο εργαστήρι του χρόνου φέρνοντας έξω από την πόρτα μας αγαθά με ένα μόνιμο χαμόγελο και με τις χαρακτηριστικές τους φωνές, παραμένουν γραφικοί και ανεπανάληπτοι στη μνήμη μας. Τότε που τα αγαθά ήταν λιγοστά και τα περισσότερα αντικείμενα έπρεπε να επισκευάζονται και να ξαναχρησιμοποιούνται, υπήρχε μια εντελώς διαφορετική οικονομία και λογική στη χρήση αυτή.

Ο γανωματήςΟ γανωματής επιδιόρθωνε τα σκουριασμένα μαχαιροπίρουνα και τους πάτους των καζανιών, ο καρεκλάς τις ψάθινες καρέκλες, κι ο τσαγκάρης το μοναδικό ζευγάρι παπουτσιών, υπό τις απειλές και τις φοβέρες της μητέρας στο παλιόπαιδο που το είχε ξεπαστρέψει κλωτσώντας τενεκεδάκια κι άλλες αυτοσχέδιες μπάλες στις αλάνες. Τότε όλα ήταν αλλιώς. Υπήρχε αγάπη, όχι μόνο για το κάθε αντικείμενο, που αποτελούσε πολύτιμο απόκτημα για τον κάτοχό του, αλλά και για την ίδια την εργασία. Δεν ήταν ντροπή να είσαι αμαξάς.Κι ήθελε μπόλικη τέχνη και δεξιότητα, για να είσαι ο καλύτερος από τους λούστρους, ο τελειότερος, μες στο σινάφι. Κοινό σημείο, των τεχνιτών και των μαστόρων, μένει το καύχημα του χειροποίητου, η τρυφερότητα του χειρισμού της πρώτης ύλης, η άφθονη υπομονή, οι ατελείωτες εργατοώρες και η διαρκής επίγνωση του αξίζει τον κόπο, για κάτι, σήμερα, ανεπιστρεπτί χαμένο, για κάτι που έδωσε τη θέση του στο δεν αξίζει.

ΑγωγιάτηςΟι "αγωγιάτες", είναι επάγγελμα που συναντάμε προπολεμικά στα χωριά μας. Λόγω των μεγάλων αποστάσεων μεταξύ των οικισμών, η μετακίνηση των ανθρώπων και η διακίνηση των προϊόντων με τα ζώα ήταν ο κυρίαρχος τρόπος μεταφοράς μέχρι τη δεκαετία του 1930. Είναι οι "πρόδρομοι" των ταξιτζήδων αυτοκινητιστών.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Πραγματοποιούσαν επί πληρωμή ιδιωτικές μεταφορές εμπορευμάτων, διακινούσαν ταξιδιώτες, ιδιώτες, γιατρούς για επίσκεψη σε ασθενείς, κρατικούς λειτουργούς για την εκτέλεση υπηρεσίας. Κι αυτό μέχρι τη δεκαετία του '30, που δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα, ενώ η έλλειψη δρόμων εμπόδιζε τις μεγάλες μετακινήσεις Η αμοιβή του "αγωγιάτη" ήταν σχετικά καλή για κείνα τα χρόνια, όμως η δουλειά ήταν δύσκολη και εξαντλητική.

ΑλετράςΚατασκεύαζε ξύλινα ή σιδερένια άροτρα για το όργωμα των χωραφιών.

ΠεταλωτήςΤα πέταλα ήταν κάτι σαν σιδερένια παπούτσια που τοποθετούσαν στις οπλές των αλόγων, για να μη φθαρούν και για να διατηρούν τα ζώα την ευστάθειά τους κατά τις μεταφορές, ώστε να μην γλιστράνε. (Εξάλλου, μέχρι τη δεκαετία του '60 όλες σχεδόν οιμετακινήσεις, εργασίες κλπ. γίνονταν με ζώα). Το πετάλωμα ή καλίγωμα, από τον αυτοδίδακτο πεταλωτή, γίνονταν κάθε τρεις ή έξι μήνες. Έδενε το ζώο και με την τανάλια έβγαζε τα παλιά πέταλα, έκοβε με το μαχαίρι το νύχι που περίσσευε και το καθάριζε. Ζέσταινε τα πέταλα και τα κάρφωνε προσέχοντας ώστε το καρφί να μπει στο ξερό μέρος του ποδιού για να μην πληγωθεί το ζώο.Τα καρφιά αυτά είχαν μεγάλο κεφάλι έτσι ώστε να προεξέχουν από την πατούσα του ζώου και να μη γλιστράει. Τα πέταλα ήταν σε διάφορα μεγέθη και τα κατασκεύαζαν από σίδερο. Το πετάλωμα γινόταν και στα τέσσερα πόδια του ζώου. Τα πέταλα ήταν σιδερένια και κατασκευάζονταν χειροποίητα στο αμόνι, ενώ οι τεχνίτες που τα έφτιαχναν αναλάμβαναν ταυτόχρονα και το πετάλωμα των ζώων, που απαιτούσε μεγάλη εμπειρία και δεξιοτεχνία. Οι πεταλωτές συχνά ασκούσαν παράλληλα και το επάγγελμα του σιδερά, ενώ κάποιοι από αυτούς ήταν και πρακτικοί "κτηνίατροι" ή αναλάμβαναν και τον ευνουχισμό των ζώων.

Βαρελάς Ήταν τεχνίτης, ειδικός στην κατασκευή βαρελόσχημων και σκαφοειδών σκευών, που τα κατασκεύαζαν από ξύλο βελανιδιάς, καρυδιάς, καστανιάς ή δρυός. Το ξύλο περνούσε από ειδική επεξεργασία και μετά το έκοβαν σε λεπτές σανίδες, που βρέχανε για να παίρνουν εύκολα την κατάλληλη κλίση. Κατόπιν περνούσαν τα σιδερένια στεφάνια, τα χτυπούσαν με το ματσακόνι για να σφίξουν καλά και μετά τοποθετούσαν τους δυο επίπεδους πυθμένες.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Γανωτής (Καλαντζής) Τα παλιά μπακιρένια οικιακά σκεύη (ταψιά, καζάνια, κουτάλια, πιρούνια κλπ.), με τον καιρό οξειδώνονταν και έπρεπε να γανωθούν, να περαστεί δηλαδή η επιφάνειά τους με ειδικό μέταλλο (καλάι - κασσίτερος). Έτσι προστατεύονταν από τα δηλητηριώδη οξείδια του χαλκού. Η διαδικασία αυτή παλιά γίνονταν από ειδικούς τεχνίτες, συνήθως γυρολόγους, τους γανωτήδες. Είχαν μαζί τους τα απαραίτητα εργαλεία και έκαναν τη δουλειά τους επί τόπου, ενώ παλιότερα η πληρωμή τους ήταν σε είδος (αυγά, καλαμπόκι, σιτάρι). Αφού καθάριζαν καλά τα σκεύη, άλειφαν το εσωτερικό τους με σπίρτο και το τρίβανε με κουρασάνι (=τριμμένο κεραμίδι). Μετά κράταγαν το σκεύος με την τσιμπίδα πάνω από τη φωτιά και έριχναν μέσα το νησιαντήρι (=χλωριούχο αμμώνιο), για να στρώσει καλύτερα το καλάι πάνω στο χάλκωμα. Αφού το σκούπιζαν καλά, άπλωναν το λιωμένο καλάι σ' όλη την επιφάνεια του σκεύους μ' ένα χοντρό βαμβακερό ύφασμα... Στο τέλος το σκούπιζαν με καθαρό βαμβάκι για να γυαλίσει.

ΔερματέμποραςΑγόραζε δέρματα (τομάρια) από σφαγμένα ζώα. Τα παραλάμβανε στο μαγαζί του ή πήγαινε ο ίδιος στα χωριά και τα μετέφερε. Στη συνέχεια τα καθάριζε, τα αλάτιζε με χοντρό αλάτι και μετά τα τέντωνε, τοποθετώντας ενδιάμεσα ξύλα, για να ξεραθούν και να μη σαπίσουν ή βρωμίσουν. Όταν συγκέντρωνε μια σημαντική ποσότητα τα πήγαινε στον έμπορα, ο οποίος τα προωθούσε στο εργοστάσιο επεξεργασίας δερμάτων, το βυρσοδεψείο. Από τα ακατέργαστα δέρματα, πολλά τα χρησιμοποιούσαν για μικρά χαλιά, άλλα τα έκαναν τσαρούχια (που αν ήταν από γουρούνια τα έλεγαν γουρνοτσάρουχα) ή παπούτσια, ενώ άλλα τα έκαναν τύμπανα κλπ.

ΚαρεκλάςΜε τη χρησιμοποίηση ξύλων από πλάτανο ή από άλλα δέντρα και με τη βοήθεια σχοινιών ή καλαμιών, ο καρεκλάς δημιουργούσε τις καρέκλες που ήταν δυο ειδών. Οι συνηθισμένες με κάθισμα και πλάτη πίσω και τα καρεκλάκια.

Σαμαράς (σαμαρτζής) Παλιότερα η μεταφορά ανθρώπων και προϊόντων γίνονταν σχεδόν αποκλειστικά με τα ζώα. Το γαϊδούρι και το μουλάρι ήταν τα πιο διαδεδομένα μέσα μεταφοράς. Ο σαμαράς κατασκεύαζε τον απαραίτητο εξοπλισμό που απαιτούνταν για να προσφέρει το ζώο τις υπηρεσίες του στο αφεντικό του. Αυτό ήταν το σαμάρι, που κατασκεύαζε με επεξεργασμένα σανίδια πλάτανου, που σκάλιζε και έδινε σχήμα ανάλογο με το σώμα του ζώου. Στις

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

αγροτικές εργασίες και γενικότερα στις καθημερινές δραστηριότητες το σαμάρι των ζώων ήταν απλά, με ξύλινο σκελετό και εσωτερική επένδυση από δέρμα ή αρνόμαλλο. Έπαιρνε γι’ αυτό μέτρα από το ζώο και αφού έκανε το σκελετό κατασκεύαζε με σαμαροσκούτι ένα σάκο γεμάτο άχυρα που τοποθετούσε στο κάτω μέρος του σαμαριού για να μην πληγώνεται το φορεμένο ζώο. Το σαμάρι στερεώνονταν στην πλάτη του ζώου με λουρίδες από χοντρό και σκληρό δέρμα που έραβε με τη σαμαροβελόνα σ’ αυτό. Οι λουρίδες άρχιζαν από το σαμάρι πήγαιναν στην περιφέρεια του ζώου και έσμιγαν ξανά στην άλλη πλευρά του σαμαριού. Η κατοζώστρα ή σφίχτρα έζωνε το σαμάρι κάτω από την κοιλιά.http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr/2011/03/blog-post_5407.html

ΑγγειοπλάστηςΗ αγγειοπλαστική είναι μια από τις αρχαιότερες τέχνες που αναπτύχθηκαν στη χώρα μας και ιδιαίτερα στην Κρήτη, το επάγγελμα δε του αγγειοπλάστη ασκούνταν κυρίως σε περιοχές, όπου υπήρχε το κατάλληλο χώμα αγγειοπλαστικής και όπου υπήρχε τεχνική αγγειοπλαστική παράδοση. Τέτοιες περιοχές ήταν ορισμένα χωριά της επαρχίας Ιεραπέτρας και Πεδιάδας και προ πάντων στο χωριό Θραψανό Πεδιάδας Ηρακλείου, όπου όλοι οι κάτοικοι άντρες, γυναίκες και παιδιά ασχολούνταν με την αγγειοπλαστική από πάρα πολύ παλιά χρόνια. Ιδιαίτερα τα Κρητικά πιθάρια είναι γνωστά από τους Μινωικούς χρόνους η τεχνική των οποίων μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά που παίζοντας από μικρά μαθαίνουν να πλάθουν και να σχεδιάζουν πιθάρια και κάθε άλλου είδους αγγεία ώστε να εξελίσσονται σε θαυμαστούς δεξιοτέχνες της επεξεργασίας του πηλού.Οι αγγειοπλάστες κατασκεύαζαν όλα εκείνα τα πήλινα χρηστικά αντικείμενα για την κάλυψη των αναγκών των κατοίκων της υπαίθρου και των πόλεων που απαιτούσε η οικιακή χρήση. Ενδεικτικά, μερικά από τα αντικείμενα αυτά ήταν τα πήλινα πιάτα, τα ταψιά, τα τσικάλια, η στάμνα, το σταμνί, το λαΐνι, ο κουνενός, το κουτούτο, ο μαστραπάς, το κιούπι, η λεκανίδα, το μίστατο, το λαδικό, τα πιθάρια (λαδοπίθαρο, κρασσοπίθαρο, πιθάρι σιτηρών, καρπών, ψωμιού, μελοπίθαρο κ.α.)Τα αντικείμενα αυτά χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες εστίασης, για την αποθήκευση προϊόντων όπως του κρασιού της τσικουδιάς, του λαδιού, του μελιού, του νερού, της γλίνας, του ντοματοπελτέ, των οσπρίων αλλά και για την ικανοποίηση άλλων αναγκών των νοικοκυριών Ως πρώτη ύλη οι αγγειοπλάστες χρησιμοποιούν το «χώμα» δηλαδή όλα τα είδη των αργίλων μεμονωμένα ή σε μείγμα γιά τη δημιουργία των ειδών της Κεραμικής και Αγγειοπλαστικής τέχνης. Τα είδη των υλικών που χρησιμοποιούνται σήμερα με

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

βασικές ιδιότητες την ελαστικότητα και την υδραυλική τους ιδιότητα, είναι η λεπίδα με γκρι-μπλε ή βαθύ καφεκόκκινο χρώμα, το κόκκινο χώμα που είναι κόκκινος άργιλος με λεπτούς κόκκους και που απορροφά εύκολα και ομοιόμορφα τό νερό, το πιθαρόχωμα που χρησιμοποιείται μόνο στο Θραψανό και έχει ανοιχτό κόκκινο χρώμα, και τέλος τον άργιλο που ονομάζουν στην Κρήτη Κουμουλιά που έχει συνήθως κιτρινωπό χρώμα και θεωρείται καλής ποιότητας.Μετά την εξόρυξη του καταλλήλου χώματος ακολουθούν οι επόμενες εργασίες:Το σπάσιμο των βώλων, το κοσκίνισμα, η υγροποίηση και η επεξεργασία του πηλού ο οποίος με την εμπειρία του αγγειοπλάστη και την συμβολή των χεριών και των ματιών του μετατρέπεται με την ίδια σχεδόν μέθοδο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, σε όμορφα και χρήσιμα αντικείμενα. Απαραίτητα εργαλεία για την κατασκευή των πιθαριών και των λοιπών σκευών είναι ο τροχός, το σφουγγάρι, και το χτένι. Ο παραδοσιακός ποδοκίνητος τροχός και το τροχί όπου κατασκευάζονται τα πιθάρια, αποτελούνται από ξύλο. Ο τροχός αποτελείται από το αρδάχτι, το πλιθί, το σκαμνί, τη κεφαλαριά, το διαζύλι, και το κολοσάνιδο. Το αρδάχτι είναι ο άξονας περιστροφής του τροχού, ενώ το πλιθί μια επίπεδη πέτρα στρωμένη στο έδαφος, στο κέντρο της οποίας δημιουργείται μια εσοχή όπου περιστρέφεται το ένα άκρο του αρδαχτιού. Το σκαμνί είναι ένας ξύλινος δίσκος που περιστρέφει ο αγγειοπλάστης με το πόδι του δίνοντας έτσι την κίνηση σ' όλον τον τροχό, ενώ κεφαλαρά είναι ο δίσκος τον τροχού πάνω στον οποίο κατασκευάζονται τα αγγεία. Το διαζύλι, τέλος είναι μια σανίδα μέσα από την οποία περνά και στηρίζεται κάθετα το αρδάχτι, ενώ το κολοσάνιδο χρησιμεύει για να κάθεται ο δημιουργός αγγειοπλάστης την ώρα της εργασίας του.

ΚαλαθοποιόςΗ καλαθοπλεκτική ως απλή τέχνη είναι ένας από τους παλαιότερους κλάδους της χειροτεχνίας.Το επάγγελμα του καλαθοποιού ήταν διαδεδομένο σε χωριά και σε περιφέρειες όπου οι πρώτες ύλες για τις ανάγκες της παραγωγής ήταν άφθονες. Τα υλικά αυτά τα έπαιρναν από τις λυγαριές τις μυρθιές τις σφάκες και τα καλάμιαΑπό τις μυρθιές και από τις λυγαριές οι καλαθοποιοί έβγαζαν τις μακρές βίτσες, που αποτελούσαν ένα από τα βασικά υλικά της δουλειάς τους. Με τις βίτσες αυτές, εκτός που έπλεκαν, σχίζοντας τες στα δυο, εξασφάλιζαν και το πλέξιμο των καλαθιών και των άλλων κοφινιών. Με τις βίτσες πλέκονταν ο πάτος των καλαθιών και κοφινιών, από τον οποίο ξεπετιούνταν προς τα πάνω κατά διαστήματα οι λυγερένιες βίτσες σαν σκελετός, πάνω στον

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

οποίο πλέκονταν με λουρίδες από σχισμένα καλάμια τα καλαμένια καλάθια και κοφίνια. Οι ίδιες βίτσες συνδέονταν στην κορφή του καλαμένιου καλαθιού ή κοφινιού με άλλες παρόμοιες και σχημάτιζαν ένα κύλινδρο που στεφάνωνε το στόμιο του καλαθιού ή κοφινιού. Με τις ίδιες λιγαρένιες βίτσες περιτύλιγαν μια χοντρότερη, που τις δυο αιχμηρές άκρες της έμπηχναν κάθετα στο πλεγμένο καλάθι σχηματίζοντας καμάρα πάνω από τη μπούκα (στόμιο) του μικρού ή μεγάλου καλαθιού, για να πιάνεται ή να κρεμάται. Στα κοφίνια πλέκονταν κατά τον ίδιο τρόπο αντικρυστά πάνω στα χοντρά χείλια του κοφινιού δυο μικρότερες καμαρίτσες, τα αυθιά, απ όπου πιάνονταν το κοφίνι κατά τη μετατόπιση του και την κοντινή μεταφορά, γιατί οε μακρύτερες μεταφορές τα κοφίνια κουβαλούνταν στον ώμο.Με τον τρόπο αυτό και με τα ίδια υλικά ο καλαθοποιός με τη βοήθεια του κοφτερού μαχαιριού του επεξεργαζόταν τις βίτσες της λυγαριάς και της μυρθιάς, έσκιζε τα καλάμια σε στενές λουρίδες και πλέκοντας κατασκεύαζε όλα τα μεγέθη των καλαμένιων καλαθιών με πάτο-σκελετό-χείλια και καμαρωτό χέρι από λυγαριά ή μυρθιά και τα διάφορα είδη και μεγέθη των καλαμένιων κοφινιών πάλι με πάτο, σκελετό, χείλια και αυτιά λυγαρένια, που χρησιμοποιούνταν σε διάφορες οικιακές και αγροτικές χρήσεις. Τα πετροκόφινα κατασκευάζονταν ολόκληρα από λυγαριά ή μυρσίνη και απ αυτά χρησιμοποιούνταν και για τη μπουγάδα του νοικοκυριού, τα μπουγαδοκόφινα. Με λεπτές βίτσες λυγαριάς ή μυρσίνης ο καλαθοποιός έπλεκε και τα τουπιά του τυριού και της μυζήθρας. Έπλεκε ακόμη με σκέτες καλαμένιες λουρίδες καλάθια και τουπιά μυζήθρας κυλινδρικά, σχεδόν βγαρτά (ίσα στο άνοιγμα) και μάλλον λίγο ανοικτότερα στην κορφή. Στην απασχόληση του καλαθοποιού υπαγόταν και η κατασκευή της κόφας με το ιδιότυπο κυλινδρικό σχήμα από τη μέση και πάνω και με το πεπλατυσμένο και ελαφρά τριγωνικό στο κάτω μέρος με τον κυρτό πάτο. Και το πλέξιμο της κόφας στηριζόταν σε όρθιο σκελετό με λουρίδες από σχίσματα σφάκας ή λυγαριάς. Τα χείλια της κόφας δεν γινόταν από πλεγμένο ξύλινο κύλινδρο, όπως στα καλάθια και τα κοφίνια, αλλά σχηματίζονταν με τη διαδοχική χρησιμοποίηση των σχισμάτων του πλεξίματος, που γυρίζονταν καμαρωτά στη μέση και που οι αιχμηρές άκρες τους σπρώχνονταν μέσα στον πλεγμένο κορμό της κόφας. Αυτά τα καμαρωτά γυρίσματα, που δεν εξείχαν από το πλεκτό σύνολο της κόφας, εφάπτονταν διαδοχικά το ένα με ιό άλλο κι έτσι σχηματίζονταν τα χείλια της κόφας. Οι κόφες χρησιμοποιούνταν σε διάφορες οικιακές χρήσεις, κυρίως όμως χρησιμοποιούνταν στον τρυγητό, για τη μεταφορά των κρασοστάφυλων από το αμπέλι στο πατητήρι.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ΜυλωνάςΜυλωνάδες λέγονταν στα παλιά χρόνια αυτοί που εκμεταλλεύονταν τους μύλους και άλεθαν τα σιτηρά, για να παράγουν αλεύρι, με το οποίο παρασκεύαζε το ψωμί της η οικογένεια.Οι αλευρόμυλοι διακρίνονταν σε κείνους που κινούνταν με νερό τους νερόμυλους, και σε κείνους που κινούνταν με τον αέρα, που λέγονταν ανεμόμυλοι. Οι περισσότεροι νερόμυλοι λειτουργούσαν το χειμώνα και ελάχιστοι το καλοκαίρι και σε τόπους όπου υπήρχαν τρεχάμενα νερά. Η λειτουργία ενός νερόμυλου απαιτούσε εγκαταστάσεις, που εξασφάλιζαν τη μεταφορά και την αποθήκευση του νερού, για την κίνηση του μύλου και μηχανισμούς έξω και μέσα στο κτίσμα του μύλου, με τους οποίους γίνονταν η εκμετάλλευση της υδατόπτωσης του νερού και η μετάδοση της κίνησης στη μυλόπετρα για το άλεσμα των καρπών.Οι ανεμόμυλοι κινούνταν με τη βοήθεια του ανέμου και γι’ αυτό οι περισσότεροι λειτουργούσαν μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες, που οι άνεμοι ήταν ήπιοι. Οι ανεμόμυλοι χτίζονταν τις πιο πολλές φορές ομαδικά στα λεγόμενα μυλοτόπια. Τα μυλοτόπια ήταν συνήθως τόποι με στρωτούς ανέμους όπως οι πλαγιές λόφων. Οι ανεμόμυλοι διακρίνονταν σε μονόκαιρους και σε στρογγυλούς. Οι μονόκαιροι ήταν προσανατολισμένοι αποκλειστικά προς βορρά και βορειοδυτικά, γιατί από την κατεύθυνση αυτή πνέουν συνήθως οι άνεμοι στην Κρήτη. Οι στρογγυλοί μύλοι μπορούσαν να κινούνται με όλους τους ανέμους, αφού μπορούσαν να περιστραφούν και να προσανατολιστούν κάθε φορά στην κατεύθυνση απ’ όπου έπνεε ο άνεμος. Το βασικό εξάρτημα του ανεμόμυλου, με το οποίο εξασφαλίζονταν η κίνηση του με την επενέργεια του ανέμου, ήταν η φτερωτή, που βρισκόταν μπροστά και έξω από το κτίσμα του μύλου. Και στις δυο περιπτώσεις ο βασικός κορμός του μύλου ήταν η πέτρα. Δυο πέτρινοι δίσκοι κινούνταν αντίθετα και τρίβοντας τον καρπό τον μετέτρεπαν σε αλεύρι. Η κίνησή τους γινόταν μέσα από ένα σύστημα αξόνων από τη ρόδα του νερόμυλου ή του ανεμόμυλου στους πέτρινους δίσκους.Η δουλειά του μυλωνά ήταν μοναχική, σκληρή, επίπονη αλλά προσοδοφόρα. Συνήθως δεν πληρωνόταν με χρήματα, αλλά με αλεύρι, ανάλογα με τη ποσότητα που άλεθε. (αλεστικά).

Τενεκετζής Τενεκετζής ήταν ο κατασκευαστής διαφόρων ντενεκεδένιων (λαμαρινένιων) σκευών για οικιακή, αγροτική, κτηνοτροφική και βιομηχανική χρήση. Το επάγγελμα αυτό εξασκούνταν κυρίως στις πολιτείες και στα κεφαλοχώρια, απ’ όπου εξυπηρετούνταν οι κάτοικοι των γύρω χωριών.Τα κυριότερα σκεύη, που κατασκεύαζε ο ντενεκετζής, ήταν οι κουβάδες του νερού, οι αλουσουδιάστρες (λάντζες), τα τσιγκάκια,

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

οι σταυροί και τα σκαφάκια για τον τρύγο, τα χωνιά, οι λύχνοι, τα κάρτα, τα φανάρια, τα ποτιστήρια, τα δοχεία μεταφοράς νερού και γάλατος, τα μαγκάλια, οι απυριάστρες (θειφιστήρες), οι κουτσουνάρες κ.α. Για την κατασκευή αυτών των σκευών ο ντενεκετζής μετρούσε και σημάδευε με το μέτρο και το κουμπάσο (διαβήτη) πάνω στο ντενεκεδένιο φύλλο το κομμάτι που χρειαζόταν για το σκεύος, το έκοβε με ειδικό ψαλίδι και το έφερνε πάνω στο αμόνι, όπου το επεξεργάζονταν με ξύλινο σφυρί. Για τις κολλήσεις ο ντενεκετζής χρησιμοποιούσε καλάϊ. Εκτός από τα παραπάνω είδη, ο ντενεκετζής κατασκεύαζε τα κόσκινα, τις βολίστρες και τις κνισάρες χοντρές και ψιλές. Για να κατασκευάσει αυτά τα σκεύη έπαιρνε έτοιμους ξύλινους γύρους, τους κοσκινόγυρους, τους οποίους εφάρμοζε και στερέωνε στο ένα τους άνοιγμα το ντενεκεδένιο πάτο. Τον πάτο αυτό τρυπούσε κατόπιν με κατάλληλους ζουμπάδες σε συμμετρικούς κύκλους μέχρι να γεμίσει ολόκληρη η επιφάνεια του πάτου. Στις βολίστρες οι τρύπες αυτές ήσαν μεγαλύτερες και στρογγυλές, ενώ στα κόσκινα ήσαν και μικρότερες και δύο ειδών, που εναλλάσσονταν στους εσωτερικούς κύκλους πότε με τις μικρές στρογγυλές τρύπες και πότε με τις μακρουλές. Στις κνισάρες χρησιμοποιούσαν για πάτους τα κνισαρόπανα, που στις χοντρές κνισάρες χρησιμοποιούνταν πολύ ψιλότρυπα μεταλλικά υφάσματα, ενώ στις ψιλές κνισάρες ο πάτος γινόταν με λεπτό μεταξωτό ύφασμα, που για επαύξηση της αντοχής του έμπαιναν εξωτερικά και στενές ισχυρότερες λουρίδες, που σχημάτιζαν σταυρό στην εξωτερική επιφάνεια του πάτου της κνισάρας.

ΣωμαράςΣωμαρά ήταν ο τεχνίτης που κατασκεύαζε σωμάρια για τα χοντρά και λιανά ζώα που χρησιμοποιούσαν οι αγρότες για τις μεταφορές τους (μουλάρια, άλογα και γαϊδάρους). Τα σωμάρια, ανάλογα με το ζώο και τον ιδιοκτήτη τους μπορούσαν να είναι από πολύ φτωχά στην κατασκευή και διακόσμησή τους, μέχρι πολύ ακριβά και φανταχτερά. Το σωμάρι αποτελούνταν από τρία μέρη δηλ. από τον ξύλινο σκελετό, από το εσωτερικό γέμισμα και από τα δερμάτινα εξαρτήματα.Η κατασκευή του ξύλινου σκελετού ήταν η κύρια τέχνη του σωμαρά, που απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα, γιατί όλα τα κομμάτια, που τον αποτελούσαν, πελεκούνταν από τον ίδιο με το κοφτερό σκεπάρνι και απαιτούνταν λεπτή δουλειά ώστε να μην διακρίνονται τα σκαψίματα στα ξύλα του σκελετού. Τον ξύλινο σκελετό του σωμαριού αποτελούσαν τα δυο πισινά και τα δυο μπροστινά μεριά, τα οποία συνέδεαν τρεις σπάθες από την κάθε μεριά.Το εσωτερικό γέμισμα ήταν ένα είδος στρώματος με εξωτερική επικάλυψη από ένα πολύ λεπτό δέρμα, το μεχίνι και από

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

εσωτερική από ένα πίλημα λευκό μάλλινο, το στρασούρι, με ενδιάμεσο γέμισμα από το χόρτο αφράτο. Το στρώμα αυτό ραβόταν από το σωμαρά με τη σωμαροβελόνα, διπλόνονταν και έμπαινε μέσα στον ξύλινο σκελετό.Η προσαρμογή και η στερέωση του σωμαριού πάνω στη ράχη του ζώου πραγματοποιείται με τα δερμάτινα εξαρτήματα, τα λεγόμενα μπιστοκαπλόδετα. Από τα μπιστοκαπλόδετα τα δυο είναι στερεωμένα στο πίσω μέρος του σωμαριού. Απ αυτά το ένα ο καπλοδέτης, μια πλατειά δερμάτινη λουρίδα, περιβάλλει τα μεριά του ζώου, το άλλο η μπισθιά, είδος καπλοδέτη, αλλά στρογγυλεμένου στη μέση, μπαίνει κατά το σωμάρωμα κάτω από την ουρά του ζώου.Στο μπροστινό μέρος του σωμαριού μπαίνει η μπροστελίνα, που αποτελείται από δυο δερμάτινες λουρίδες, τη μικρή και τη μεγάλη, που είναι στερεωμένες από τη μια και από την άλλη πλευρά του σωμαριού. Η μπροστελίνα περνά από το στήθος του ζώου και σφίγγεται μέχρι να τεντώσουν τα πισινά μπιστοκαπλόδετα. Για καλύτερο και ασφαλέστερο σωμάρωμα υπάρχει ακόμη η γίγλα, μια μακρά δερμάτινη λουρίδα που κατά το σαμάρωμα περνά λίγο πιο μπροστά από την κοιλιά του ζώου. Από τις πλαγιαστές σπάθες του σωμαριού κρέμονται σε κυκλικά αναδιπλωμένες δερμάτινες λουρίδες οι σκάλες (αναβολείς) του σωμαριού, όπου πατεί τα πόδια του ο αναβάτης για να καβαλικέψει το ζώο.Το σωμάρι χρησιμοποιήθηκε για να γίνονται οι μεταφορές σε ανθρώπους και πράματα με τα ζώα, που έπρεπε προηγουμένως ν άναι μερωμένα (πειθαρχικά-υπάκουα). Το όργανο για το πρώτο μέρωμα των φορτηγών ζώων και κυρίως των χοντρών, μπεγιργιών (αλόγων) και μουλαριών, ήταν το χαλινάρι, γιατί το ζωντανό πρώτα συνήθιζε το χαλινάρι κι ύστερα το σωμάρι. Το χαλινάρι αποτελούνταν από τρία μέρη, δηλ. το σιδερένιο τμήμα, τα δερμάτινα εξαρτήματα και το χαλιναρόσκοινο. Ανάλογη με την διακόσμηση του σωμαριού ήταν και η διακόσμηση του χαλιναριού με φούντες, σχέδια, τρύπες κλπ.

Τζαγκάρης Σήμερα ο τζαγκάρης, είναι ο τεχνίτης που κατά κύριο λόγο επιδιορθώνει τα παπούτσια μας. Παλιότερα όμως, ο τζαγκάρης τα έφτιαχνε ο ίδιος από την αρχή μετά από παραγγελία. Η κατασκευή ήταν χειροποίητη και τα παπούτσια ήταν πάντα ραφτά και καρφωτά και δερμάτινα πάνω – κάτω.Το τζαγκαράδικο αποτελούνταν από τον πάγκο εργασίας και από τις καρέκλες που κάθιζαν ο τζαγκάρης, οι καλφάδες και τα τσιράκια. Πάνω ή κοντά στον πάγκο ήταν τα εργαλεία και τα υλικά που χρησιμοποιούσε ο τζαγκάρης, δηλαδή, τα σουβλιά οι τζαγκαροβελόνες, οι φαλτσέτες, τα σφυριά, οι κατσαμπρόκοι, οι

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

σπάγγοι και τα καλαπόδια. Οι τζαγκάρηδες χρησιμοποιούσαν επίσης πεταλάκια και ειδικά καρφιά που τοποθετούσαν κάτω από τη σόλα για να κρατήσουν περισσότερο τα παπούτσια. Κοντά στον πάγκο υπήρχε το μαστέλο γεμάτο νερό, όπου έβαζαν τα πετσιά και τις χοντρές βακέτες να απαλύνουν (μαλακώσουν). Δίπλα στο μαστέλο ήταν μία τάβλα (σανίδα) την οποία έπαιρνε στα γόνατα του ο τζαγκάρης και κοπάνιζε τα μαλακωμένα δέρματα. Πάνω στην τάβλα κόβονταν επίσης τα δέρματα, που χρησιμοποιούνταν για όλα τα είδη καλίκωσης με το ειδικό τζαγκαρομάχαιρο, που είχε σχήμα μικρού γιαταγανιού με τη διαφορά ότι η κόψη ήταν από την εξωτερική μεριά.Στην Κρήτη οι τζαγκάρηδες έδειχναν τη δεξιοτεχνία τους στην κατασκευή των στιβανιών αφού ήταν η κύρια καλίκωση των κατοίκων του νησιού. Μερακλίδικα στιβάνια μπορούσε κανείς να παραγγείλει σε τζαγκάρηδες των χωριών ή σε μικρές οικοτεχνίες τα λεγόμενα παραγγελίστικα. Τα έτοιμα στιβάνια τα λεγόμενα ζημοπουλίτικα, που έβγαιναν στις περισσότερο οργανωμένες βιοτεχνίες κυρίως στις πολιτείες, γίνονταν με φτηνά υλικά και με όχι πολύ μεγάλη τεχνική επιμέλεια όσο τα παραγγελίστικα και γι’ αυτό τα περιφρονούσαν οι μερακλήδες πελάτες.Σήμερα το επάγγελμα του παραδοσιακού τζαγκάρη είναι ένα από αυτά που χάνονται. Όσοι υπάρχουν ασχολούνται μόνο με επιδιορθώσεις, εκτός ορισμένων που φτιάχνουν και στιβάνια μετά από παραγγελία του πελάτη.

ΤζαμπάζηςΤζαμπάζης λεγόταν ο έμπορος ζωντανών μεγάλων ζώων κυρίως μουλαριών, αλόγων, γαϊδάρων αλλά και βοδινών. Τα ζώα αυτά τα αγόραζαν και ή τα μεταπουλούσαν ή τα αντάλλασσαν με άλλα καλύτερα ή υποδεέστερα με καταβολή διαφοράς σε χρήμα, με τελική κατάληξη τη μεταπώληση όταν εύρισκαν συμφέρουσα τιμή.Το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών πράξεων πραγματοποιούνταν στις ζωοπανηγύρεις και στα παζάρια όπου ο τζαμπάζης οδηγούσε τα αγορασμένα ή τραμπαρισμένα (ανταλαγέντα) ζώα για τελική πώληση ή νέα τράμπα (ανταλλαγή).Εκτός από τις αγοραπωλησίες και τις τράμπες οι τζαμπάζηδες έκαναν και την επιχείρηση των ξεχαρτζιστών. Κατά την επιχείρηση αυτή ο τζαμπάζης αγόραζε ένα χοντρό ζώο, συνήθως μια νέα αγελάδα, την οποία, ούτε μεταπουλούσε ούτε την αντάλλασε, αλλά την παράδιδε σε κάποιο φτωχό άνθρωπο έναντι ενός προσυμφωνημένου ποσού, το οποίο όμως δεν καταβαλλόταν, υπό τον όρο όπως μελλοντικά διανεμηθούν εξ ίσου τα κέρδη από τα γεννήματα και η αγελάδα, αφού πρώτα ξεπεστεί υπέρ του τζαμπάζη η προσυμφωνηθείσα αξία της αγελάδας.Το επάγγελμα του τζαμπάζη συνήθως ήταν πάρεργο, συμβάλλοντας στην συμπλήρωση του αγροτικού εισοδήματος,

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ενώ παράλληλα ήταν χρήσιμο για τους απλούς χωρικούς που ήθελαν να αγοράσουν ή να πουλήσουν το ζώο τους, αφού δεν ήταν εύκολο και συμφέρον να τρέχουν στα παζάρια για το σκοπό αυτό.

ΥφαντικήΑπό τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν τον αργαλειό για να κατασκευάσουν αντικείμενα καθημερινής χρήσης.Οι πρώτοι αργαλειοί ήταν όρθιοι και αργότερα έγιναν οριζόντιοι. Από παραστάσεις σε ελληνικά αγγεία μαθαίνουμε πως χρησιμοποιούνταν στην Ελλάδα από το 600 π.Χ. Στην πατρίδα μας, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου, όλα τα μάλλινα και βαμβακερά είδη του σπιτιού γίνονταν στον ακόμα και σήμερα μπορεί να βρει κανείς τα περίφημα Κρητικά υφαντά μοναδικά δείγματα λαϊκής τέχνης με τους υπέροχους χρωματισμούς και τα πρωτότυπα σχέδια.Στην Κρήτη σε κάθε χωριάτικο σπίτι ο αργαλειός κατείχε ξεχωριστή θέση. Τα Κρητικά υφαντά διακρίνονται για τη σφιχτή ύφανση, την αρμονία των χρωμάτων και την καλαίσθητη διακόσμησή τους. Οι γυναίκες της Κρήτης είναι γνωστές για την ιδιαίτερη δεξιοτεχνία τους στη κατασκευή υφαντών. Στον αργαλειό έφτιαχναν τα ρούχα, τα καθημερινά είδη του σπιτιού και την προίκα των κοριτσιών, όπως πατανίες, πετσέτες, χιράμια, χαλιά, ποδιές βούργιες, τραπεζομάντιλα κ.α. Ολόκληρες οικογένειες απασχολούνται συχνά με την υφαντουργία, από την εκτροφή των προβάτων ως την τελική ύφανση του μαλλιού. Οι χρησιμοποιούμενες πρώτες ύλες ήταν βαμβάκι, μαλλί, λινάρι, μετάξι, ανάλογα με το είδος και τη χρήση του υφαντού. Τις πρώτες αυτές ύλες οι γυναίκες της Κρήτης τις κατεργάζονταν μόνες τους. Επίσης μόνες έβαφαν τα νήματα, χρησιμοποιώντας φυτικές βαφές, όπως ρίζες φυτών, φύλλα, λουλούδια, καρπούς, φλοιούς δέντρων κ.ά. Το χρώμα που επικρατούσε ήταν το κόκκινο ενώ τα πλουμιά και τα ξόμπλια ήταν πολύχρωμα.Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία έβαλε στο περιθώριο την παραδοσιακή υφαντική. Σήμερα το επάγγελμα της υφάντρας και η τέχνη του αργαλειού έχουν αντικατασταθεί από σύγχρονες μηχανές. Απέμειναν μόνο λίγες υφάντρες που δουλεύουν ακόμη στον παραδοσιακό αργαλειό και έτσι ακόμα και σήμερα μπορεί να βρει κανείς τα περίφημα Κρητικά υφαντά, μοναδικά δείγματα λαϊκής τέχνης με τα πρωτότυπα σχέδια και τους υπέροχους χρωματισμούς.http://www.winefest-dafnes.gr/epaggelma.htm

Τα Κρητικά στιβάνια (κατασκευή)Η κατασκευή ενός καλού Κρητικού υποδήματος-στιβάνι ξεκινά από την επιλογή Α’ ποιότητας δέρματος. Εξωτερικά

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

χρησιμοποιείται δέρμα μοσχαριού, και στο φοδράρισμα, γυαλισμένη γίδα. Ακολούθως το σωστό μέτρημα του ποδιού θα μας δώσει την άψογη εφαρμογή του υποδήματος που θα φτιάξουμε. Έτσι λοιπόν παίρνουμε τέσσερα βασικά σημεία μετρήματος τα οποία είναι: τα δάκτυλα, το κουτεπιέ, φτέρνα και το εύρος της γάμπα. Μετά ακολουθεί η κοπή του δέρματος. Στη συνέχεια, η δουλειά του κορδελιάστη είναι αυτή που θα μας δώσει την πρώτη όψη του στιβανιού. Κατόπιν, το καλαπόδι θα πρέπει να τροποποιηθεί ούτος ώστε να γίνει ανάλογο των μέτρων του ποδιού του οποίου πήραμε. Εδώ ξεκινά το μοντάρισμα. Όλο το υπόδημα (φόντι) καρφώνεται στο πέτσινο πάτο ο οποίος προ ημερών έχει καρφωθεί και στεγνώσει παίρνοντας το σχήμα του καλαποδιού. Στη φτέρνα (φόρτι) χρησιμοποιείται πετσί πάχους 3-3.5 χιλιοστών και στο εμπρός μέρος ειδικό τεμάχιο νεομπρενίου. Τα δύο υλικά αυτά συντελούν στη στιβαρότητα και την αντοχή του υποδήματος. Περιμένοντας δυο μέρες να στεγνώσουν οι κόλλες, κατόπιν αφαιρούμε τα καρφιά μονταρίσματος και μπαίνουμε στην αποπεράτωση του υποδήματος με το σόλιασμα. Το σόλιασμα διαφέρει ανάλογα τη προτίμηση και την επιθυμία του πελάτη, ακόμη και το είδος που θέλει να χρησιμοποιήσει το υπόδημα, π.χ. στο σχολιανό (της βόλτας) μπορεί να χρησιμοποιήσουμε λεπτό πέτσινο πάτο με βάρδουλο και λεπτή λαστιχένια σολίτσα προσδίδοντας στα στιβάνια λεπτομέρεια. Σε υποδήματα που χρησιμοποιούνται για αγροτικές εργασίες ακόμα και κυνήγι χρησιμοποιείται χοντρός πέτσινος πάτος με χοντρή λαστιχένια σόλα και λαστιχένιο τακούνι χαρακτηριστικά που αυξάνουν την αντοχή σε σκληρές συνθήκες. Εφόσον έχει εκτελεστεί η εργασία του σολιάσματος, έπειτα το υπόδημα τοποθετείται στη γάμπα (ξύλινο ομοίωμα ποδιού) προκειμένου να πάρει τη τελική του μορφή στα μέτρα της γάμπας και ζαρώνοντας το αναλόγως την επιθυμία του κάθε πελάτη. Αφού κρατηθεί εκεί για δύο ημέρες, αφαιρείται η γάμπα έτσι ώστε να στεγνώσει και εσωτερικά. Εφόσον στεγνώσει είναι έτοιμο να περαστεί με κερί και γυαλιστικό. Τα στιβάνια σας είναι έτοιμα να φορεθούν!http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr/2012/10/blog-post_6496.html

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ζώα που βρίσκουμε στη ΚρήτηΣτη Κρήτη δεν υπάρχουν ζώα επικίνδυνα για τον άνθρωπο, όπως συμβαίνει στις υπόλοιπες περιοχές της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Μάλιστα, οι πρόγονοί μας απέδιδαν στην Κρήτη την έλλειψη μεγάλων θηλαστικών -όπως αρκούδων, λύκων, τσακαλιών, αλλά και δηλητηριωδών φιδιών- στον άθλου του Ηρακλή (η σύλληψη του ταύρου της Κρήτης και η μεταφορά του στις Μυκήνες), ο οποίος ήθελε να τιμήσει έτσι τη γενέτειρα του Δία, γι` αυτό την καθάρισε από κάθε "βλαβερό" και "δηλητηριώδες" ζώο. Οι μεταγενέστεροι πίστευαν ότι το νησί το καθάρισε ο Απόστολος Παύλος, που έμεινε για δύο χρόνια στο νησί, με τους ξορκισμούς του και τις ευλογίες του.

Κρητικός Αίγαγρος

http://el.wikipedia.org/

Το κρητικό αγριοκάτσικο είναι ένα από τα σύμβολα της Κρήτης, που κάποτε ζούσε περήφανο σε όλα τα βουνά της Κρήτης. Σήμερα ο φυσικός του πληθυσμός έχει συρρικνωθεί σε λίγες εκατοντάδες άτομα στα Λευκά Όρη και γίνονται προσπάθειες για την διάσωση του υποείδους του, μεταφέροντας ομάδες ατόμων σε ελεγχόμενες περιοχές, όπως ακατοίκητες νησίδες.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κρητικός Αγριόγατος

http://users.sch.gr/chetzogian/

Ο αγριόγατος της Κρήτης αποτελούσε μέχρι το 1996 ένα φάντασμα, καθώς οι επιστήμονες δεν είχαν καταφέρει να εντοπίσουν κάποιο ζωντανό ζώο, όταν και πιάστηκε μια γάτα σε παγίδα μιας ομάδας ερευνητών. Είναι το πιο σπάνιο θηλαστικό της Κρήτης και αποτελεί ένα από τα πιο μυστηριώδη πλάσματα του νησιού.

Ζουρίδα

http://users.sch.gr/chetzogian/

Η Κρητική ζουρίδα (επιστ. Martes foina bunites) ή πετροκούναβο είναι ένα συμπαθητικό θηλαστικό, δενδρόβιο, νυχτόβιο, σαρκοφάγο και φρουτοφάγο που ζει μοναχικά (εκτός της εποχής του ζευγαρώματος) στις σχισμές των βράχων, σε κουφάλες δέντρων, σε εγκαταλελειμένες φωλιές αρπακτικών πουλιών, σε έρημες υπόγειες στοές, σε αραιά δάση, σε θαμνότοπους και σε φαράγγια.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Κρητική Νυφίτσα

http://users.sch.gr/chetzogian/

Η νυφίτσα της Κρήτης (mustela nivalis galinthias) αποτελεί ενδημικό υποείδος της κοινής νυφίτσας, το οποίο βρίσκεται σε όλο το νησί. Στην Κρήτη είναι γνωστό κι ως Καλογιαννού ή καλογυναικάρι, καθώς η άσπρη λουριδωτή κοιλιά της θυμίζει καλόγρια.

Άρκαλος

http://users.sch.gr/chetzogian/

Ο ασβός της Κρήτης είναι ένα από τα μεγαλύτερα άγρια θηλαστικά του νησιού, το οποίο συναντιέται σπάνια, καθώς προτιμάει να κυνηγάει τη νύχτα. Χαρακτηριστικό του είναι η λευκή λωρίδα που ξεκινάει από τη μύτη του και φτάνει ως τον λαιμό του.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Σκαντζόχοιρος

http://users.sch.gr/chetzogian/

Ο σκαντζόχοιρος της Ανατολικής Ευρώπης (επιστ. Erinaceus concolor) και ο Ρουμανικόςσκαντζόχοιρος (επιστ. Erinaceus roumanicus) είναι τα δύο είδη σκαντζόχοιρου που ζουν στην Κρήτη. Ο σκαντζόχοιρος είναι ένα διαδεδομένο νυχτόβιο θηλαστικό, που συναντάται από την Ευρώπη ως τη Σιβηρία.

Κρητικός Ιχνηλάτης

http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr/2011/10/blog-post_21.html

Ο Κρητικός Ιχνηλάτης είναι η αρχαιότερη ράτσα κυνηγετικών σκυλιών στην Ευρώπη, με περισσότερα από 4000 χρόνια ιστορίας αποκλειστικά στο νησί της Κρήτης. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα είχαν απομείνει λίγα καθαρόαιμα σκυλιά, κυρίως στη Δυτική Κρήτη, αλλά σήμερα η κατάσταση έχει βελτιωθεί αισθητά.

Γεωργαλίδικο Άλογο

http://www.cretanbeaches.com/panida/thilastika/georgalidiko-alogo/

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Το άλογο της Μεσαράς είναι η αρχαιότερη φυλή της Ευρώπης, που απαντάται μόνο στο νησί της Κρήτης. Είναι μικρόσωμο, αλλά έχει μεγάλη δύναμη και αντοχή στις σκληρές συνθήκες της Κρήτης. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι το ιδιαίτερο βάδισμα του, γνωστό κι ως πλαγιοτροχασμός, που κάνει την ίππευση του πολύ εύκολη και ξεκούραστη.

ΠοντικοσκίουροςΟ μυωξός (Glis glis argenteus) ή ποντικοσκίουρος αποτελεί υποείδος του κοινού είδους μυωξού, το οποίο απαντάται σε όλη την Ευρώπη και την δυτική Ασία. Η Κρήτη αποτελεί το νοτιότερο σημείο που τον συναντάμε. Στην Κρήτη, ο κυριότερος πληθυσμός περιορίζεται στο φαράγγι της Σαμαριάς, ενώ έχουν αναφερθεί μυωξοί και στον Ψηλορείτη.

Μυγαλή

http://kapsomparoutis.blogspot.gr/2011/02/blog-post_13.html

Η Κρητική μυγαλή (επιστ. Crocidura zimmermanni) αποτελεί το μοναδικό ενδημικό είδος θηλαστικού στην Ελλάδα και ζει μόνον στην Κρήτη. Ζει σε υψηλό υψόμετρο και κινδυνεύει με εξαφάνιση, καθώς εκτοπίζεται από την κηπομυγαλή (επιστ. Crocidura suaveolens), που έχει εισαχθεί από τον άνθρωπο. Επίσης, το τρίτο είδος μυγαλής που βρίσκεται στο νησί είναι η ετρουσκομυγαλή, το μικρότερο θηλαστικό στον κόσμο.

ΑκανθοποντικόςΟ Κρητικός ακανθοποντικός (επιστ. Acomys minous) αποτελεί ένα απειλούμενο θηλαστικό, το οποίο απαντάται αποκλειστικά στο νησί της Κρήτης. Το όνομα του το παίρνει από τις σκληρές χοντρές τρίχες που βρίσκονται στη ράχη και στην ουρά του. Δεν έχουν μελετηθεί εις βάθος, γεγονός που περιορίζει τις γνώσεις μας για το είδος και την εξέλιξη του.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

ΛαγόςΟ λαγός (επιστ. Lepus europaeus) είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα θηλαστικά σε όλη την Ευρώπη, το οποίο υπάρχει σε μεγάλους πληθυσμούς σε όλη την Κρήτη.

Αγριοκούνελο Το ευρωπαϊκό αγριοκούνελο (επιστ. Oryctolagus cuniculus) είναι ένα συγγενικό είδος του λαγού, το οποίο έχει εισαχθεί στον νησί της Κρήτης από τον άνθρωπο, και πολλοί το μπερδεύουν με τον λαγό. Το αγριοκούνελο αναπαράγεται ταχύτατα, αλλοιώνοντας την οικολογική ιδιοσύσταση του νησιού.

Νυχτερίδες της ΚρήτηςΗ Κρήτη έχει απομονωμένα δάση, πολλές εγκαταλελειμένες αγροικίες και περισσότερα από 2000 σπήλαια, που μαζί με τα μικρά σπήλαια, ξεπερνούν τις 5000. Έτσι, ανέκαθεν αποτελούσε ιδανικό μέρος για τα πτερωτά θηλαστικά της, τις νυχτερίδες. Στην Κρήτη έχουν εντοπιστεί ήδη πολλά είδη νυχτερίδων, που αριθμούν περισσότερα από τα μισά είδη θηλαστικών του νησιού!

Ποντίκια και Αρουραίοι της Κρήτης Τα τρωκτικά είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικογένεια θηλαστικών της Κρήτης, μετά τις νυχτερίδες της. Εκτός από τους σκαντζόχοιρους, τον μυωξό και τον ακανθοποντικό, που περιγράφονται σε ξεχωριστά άρθρα, η Κρήτη φιλοξενεί τον δασοποντικό (Apodemus sylvaticus), τον βραχοποντικό (Apodemus mystacinus), τον σπιτικό ποντικό (Mus musculus), τον δεκατιστή (Rattus norvegicus) και τον μαύρο αρουραίο (Rattus rattus). Ας τους γνωρίσουμε:

Το αγρίμι της Κρήτης, Κρι-Κρι

http://el.wikipedia.org/

Το αγρίμι της Κρήτης είναι αυτό το πανέμορφο, γρηγορότατο και περήφανο ζώο που κινδύνευσε να εξαφανιστεί. Στη δεκαετία του 1960 υπολογίζετο ότι ζούσαν γύρω στα 200 ζώα. Την εποχή εκείνη υπηρετούσε στα Χανιά ως εισαγγελέας εφετών ο Γεώργιος Γιαννακόπουλος και αφύπνισε για τη διάσωση του θησαυρού των

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Λευκών Ορέων. Ύστερα από τις ενέργειες του ανθρώπου αυτού, καθώς και τις επαρχίας Σφακίων, με το Β.Δ. 781/1962 ανακηρυχθηκε εθνικός δρυμός μια έκταση 48500 στρέματα . Στην εποχή μας ο αριθμός αυτού του ζώου φτάνει τις 2000. Υπολογίζεται ότι το φαράγγι της Σαμαριάς, όπου απαντάται το αγρίμι δημιουργήθηκε πριν 14000000 χρόνια. Τώρα έχει πλουσιότατη βλάστηση και τοπία που μοιάζουν με ζωγραφικούς πίνακες.Το μήκος του είναι μέχρι 1,30-1,40 μέτρα και το αρσενικό φτάνει τα 40 κιλά. Το θηλυκό γίνεται μικρότερο και τα νύχια του είναι όπως της κατσίκας, με την οποία συγγενεύει και με την οποία διασταυρώνεται. Έχουν χρώμα καφετί, το οποίο, κατά την εποχή του ζευγαρώματος τον Οκτώβριο και Νοέμβριο, γίνεται ανοιχτότερο. Στα 10 χρόνια, εποχή κατά την οποία αρχίζει το γήρας το χρώμα τους ανοίγει και πάλι. Έχουν μεγάλο γένι. Το αγρίμι μπορεί να πηδήξει και πάνω από 8 μέτρα.Είναι φυτοφάγο μηρυκαστικό, αρτιοδάχτυλο. Τα κέρατα του αρσενικού φτάνουν το 1 μέτρο. Στη ράχη τους έχουν μια σκούρα καφετί γραμμή από το κεφάλι μέχρι την ουρά. Η κύησή τους κρατά 5 μήνες. Το αγρίμι της Κρήτης, το επονομαζόμενο κρι-κρι, είναι το πιο χαρακτηριστικό ζώο της κρητικής πανίδας και αποτέλεσε από αρχαιοτάτων χρόνων σύμβολο κρητικής λεβεντιάς. Στην Κρήτη το συναντάμε σε απόκρημνους βράχους και γκρεμούς φαραγγιών, όπου σκαρφαλώνοντας βρίσκει χόρτα και χαμόδεντρα από τα οποία διατρέφεται. Παλαιοί βοσκοί λένε ότι ο ιδανικότερος τόπος για τ’ αγρίμι, είναι το φαράγγι της Αγίας Ειρήνης. Έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και από πλευράς χρώματος με το φυσικό του περιβάλλον. Παρά το πολυγαμικό του χαρακτήρα του, το αρσενικό παρουσιάζει μοναχική συμπεριφορά κατά την εποχή του ζευγαρώματος. Ο αίγαγρος θεωρείτε πρόγονος της κατσίκας, την ξεπερνά όμως σε μέγεθος φτάνοντας το 1,5 μέτρο μήκος και τα 80 κιλά βάρος.Χαρακτηριστικά είναι τα μεγάλα τοξοειδή κέρατα που φτάνουν μέχρι 1,20μ. μήκος. Δυστυχώς το κυνήγι του, αν και απαγορεύεται, έχει φέρει τους πληθυσμούς του ζώου αυτού σε οριακή κατάσταση. Τώρα πια το είδος του είναι κάτω από την κρατική προστασία στους Εθνικούς δρυμούς, όπως είναι το φαράγγι της Σαμαριάς. Η ονομασία Κρι-Κρι λέγεται ότι του δόθηκε από τους Αμερικάνους όταν το 1950 ένας Κρητικός, πρόεδρος της κοινότητας Επανοχωρίου, έπιασε ένα μικρό αγρίμι και θέλησε να το κάνει δώρο στον πρόεδρο των Η.Π.Α. Τρούμαν. Το μικρό αγρίμι αποτέλεσε στολίδι του ζωολογικού κήπου της αμερικανικής πρωτεύουσας, όπου και μεταφέρθηκε με αεροπλάνο.Αναπαραστάσεις σε ανάγλυφα του μινωικού πολιτισμού πιστοποιούν την σε άλλες εποχές ευημερία του ζώου σε όλα τα

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

μέρη της Κρήτης. Στα κέρατά του προσέδιδαν κάποια ιερότητα και έχουν έρθει στο φως μέσα από ανασκαφικές δραστηριότητες. Ο αίγαγρος είναι από τα ζώα που παρουσιάζουν έντονο φυλετικό διμορφισμό. Στην κοινωνική τους οργάνωση μελετητές συνάντησαν ιεραρχία, τα θηλυκά ζουν σε αγέλες μέχρι και 20 μέλη, ενώ τα αρσενικά ζουν μοναχικά.http://www.crete.gr/el/pages/krikri.phphttp://www.cretanbeaches.com/panida/thilastika/

Βότανα-Λουλούδια

Ορχιδέες, ο θησαυρός της Κρήτης

http://www.naturagraeca.com

Τα πιο σπάνια λουλούδια του κόσμου, φύονται στο νησί. Δέκα από αυτά τα συναντάει κανείς μόνο εδώ!«Δυστυχώς μια ζωή δεν είναι αρκετή για να μελετήσεις αυτό τον υπέροχο κόσμο της ορχιδέας». Αυτά ήταν τα λόγια του ορχιδεολόγου Hans Reinhard, για την μεγάλη οικογένεια των ορχιδέων, πολλά είδη από τα οποία φύονται και εδώ στην Κρήτη, ενώ δέκα από αυτά είναι ενδημικά και δεν τα συναντάει κανείς σε άλλο σημείο του πλανήτη.Μια οικογένεια φυτών που εκπέμπει σήμερα SOS, καθώς η ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση, οδηγεί τις ορχιδέες στη μείωση του ήδη μικρού πληθυσμού τους, με κίνδυνο ακόμη και της εξαφάνισης κάποιων από τα είδη τους.Μπορεί σήμερα να υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ορχιδέα, με τους φίλους της να πληθαίνουν καθημερινά σε όλο τον κόσμο και νέα είδη να ανακαλύπτονται ως αποτέλεσμα των σχετικών ερευνών που συνεχίζονται, την ίδια στιγμή όμως πολλά από τα ήδη υπάρχοντα είδη κινδυνεύουν με αφανισμό. Έτσι οι ειδικοί επιστήμονες τονίζουν πως η ανάγκη λήψης μέτρων προστασίας είναι επιτακτική, αν θέλουμε να διασώσουμε αυτά τα σπάνιας ομορφιάς είδη.

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Ενδημικά φυτάΣτη χώρα μας πολύ λίγοι είναι εκείνοι που ξέρουν ότι οι ορχιδέες φυτρώνουν κι εδώ, στον τόπο μας. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι αυτά τα παράξενα και φανταχτερά λουλούδια είναι αποκλειστικότητα των τροπικών χωρών και μπορεί να τα προμηθευτεί κανείς μόνο στα ανθοπωλεία. Στην Κρήτη ιδιαίτερα, ζει ένα ελάχιστο μέρος από τα 25.000 περίπου είδη ορχιδέων που έχουν καταμετρηθεί από τους ειδικούς σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη. Από τα 130 είδη που μπορεί κανείς να συναντήσει κανείς στην Ελλάδα, τα 67- 70 φυτρώνουν και στην Κρήτη, ενώ τα δέκα από αυτά είναι μοναδικά στον κόσμο.Η οικογένεια των ορχεοειδών είναι η μεγαλύτερη οικογένεια των αγγειοσπέρμων που υπάρχει, δηλαδή των φυτών που καταλαμβάνουν κυρίως τον πλανήτη μας. Έχει γύρω στα 25.000 είδη, με την πλειονότητα των ειδών να βρίσκεται στις τροπικές περιοχές. Είναι συνήθως επίφυτα, δηλαδή φυτρώνουν πάνω σε άλλα φυτά, όπως σε ξερούς κορμούς δέντρων.Στην Κρήτη υπάρχουν 69 είδη και τέσσερα υποείδη, από τα οποία 10 φυτρώνουν μόνο στο νησί μας. Είναι ενδημικά φυτά, δηλαδή ιθαγενή φυτά που φυτρώνουν μόνο σε μια περιοχή, την οποία πρέπει να καθορίζουμε.

Συνθήκες βλάστησηςΗ ορχιδέα αποτελεί ένα φυτό πολύ ιδιαίτερο. Έτσι λοιπόν ιδιαίτερες είναι και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί να φυτρώσει. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε είδος ορχιδέας χρειάζεται και διαφορετικές συνθήκες προκειμένου να φυτρώσει και να αναπτυχθεί. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες αναπτύσσεται μια ορχιδέα διαφέρουν ανάλογα με το φυτό.

Ονομασία- χαρακτηριστικάΟι ορχιδέες ανήκουν στα αγγειόσπερμα και μάλιστα στην κλάση των μονοκοτηλιδόνων. Ως προς την εμφάνιση μπορεί να έχουν μέγεθος από μερικά εκατοστά έως και μερικές δεκάδες μέτρα ύψος. Βέβαια οι ορχιδέες οι δικές μας δεν είναι μεγάλα φυτά. Αν εξαιρέσει κανείς τις μικρότερες που φτάνουν τα 10 εκατοστά και τις μεγαλύτερε των 90 εκ., όλες οι άλλες κυμαίνονται στα 20-40 εκατοστά. Πάντως το ύψος τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος της ορχιδέας, τη φυσική σύσταση του εδάφους, τη γονιμότητα του και τις καιρικές συνθήκες. Αυτός ο τελευταίος παράγοντας διαδρματίζει τόσο σημαντικό ρόλο ώστε υπάρχουν χρονιές που δεν φυτρώνουν περίπου καθόλου και άλλες που ονομάζονται «χρονιές ορχιδέας».Χαρακτηριστικό επίσης των ορχιδέων είναι ότι σε αυτά τα φυτά η γύρη είναι κολλώδης. Οι κόκκοι δηλαδή είναι σε μια ημίρρευστη κατάσταση και δεν μπορεί να κυκλοφορήσει στον αέρα. Μπορεί να

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

γονιμοποιηθεί μόνο χρησιμοποιώντας ως μεσάζοντα ένα έντομο, το οποίο θα μεταφέρει τη γύρη από το ένα φυτό στο άλλο. Έτσι ορισμένα φυτά έχουν πάρει όψεις εντόμων για να ξεγελάνε τα έντομα και αυτά να κάθονται πάνω για να μεταφέρουν τη γύρη.

Τα δέκα ενδημικά είδη της Κρήτης1. Epipactis cretica2. Cephlanthera cucullata3. Orchis prisca4. Orchis anatolica (υποείδος: sitiaca)5. Himantoglossum samarience6. Orhrys Kreta-fusca7. Orhrys creberrima – fusca8. Orhrys thriphti – fusca fruh9. Orhrys cretensis10. Orhrys gortynia

Κρητικό κεφαλάνθηροΤο Κρητικό κεφαλάνθηρο (Cephalanthera cucullata) είναι ένα ενδημικό είδος ορχιδέας που φύεται αποκλειστικά στα δάση των βουνών της Κρήτης, σε υψόμετρο 700-1500m.Είναι πολυετές ποώδες φυτό, με κοντά, έρποντα ριζώματα. Το ύψος του φτάνει έως και τα 20 cm και εμφανίζει έως 24 λευκορόδινα άνθη από το Μάιο έως τον Ιούνιο, αλλά δεν ανθίζει κάθε χρόνο. Στα τέλη Ιουνίου ωριμάζουν τα σπέρματά του και τα υπέργεια μέρη του φυτού ξεραίνονται.Το κεφαλάνθηρο προστατεύεται καθώς κινδυνεύει με άμεση εξαφάνιση, διότι εντοπίζεται σε μικρούς αραιούς πληθυσμούς και απειλείται από την βόσκηση.Στις Καμάρες Ηρακλείου μια περιοχή 2 στρεμμάτων έχει ανακυρηχτεί ως βιότοπος του είδους και Διατηρητέο μνημείο της φύσης, ενώ στο Κουστογέρακο Χανίων μια περιοχή 120 στρεμμάτων έχει οριστεί ως μικρό απόθεμα του είδους.

Μαλοτίρας

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

http://www.emedi.gr/845/malotiras-gia-to-kryologhma

Αποτελεί συνήθως το κύριο συστατικό για ένα αφέψημα θαυμάσιας γεύσης και αρώματος μαζί με άλλα φυσικά αρωματικά και συγχρόνως πολύ καλά για την υγεία βότανα . Συλλέγετε από τον Μάιο - Αύγουστο . Είναι ευεργετικό κατά των παθήσεων του κυκλοφοριακό συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού, κατά των αναπνευστικών προβλημάτων , της πέψης και την τηρεί πλήρεις προϋποθέσεις για την ισχυρή αντιμετώπιση του κρυολογήματος και του βήχα. Ειδικά η χρησιμοποίηση του με μέλι (ζεστό αφέψημα) είναι το ιδανικό γιατρικό για πονόλαιμους .

Χαμομήλι (Marticaria chamomila)Συλλέγετε απο τον Απρίλιο εώς και τον Ιούνιο ενώ αποξηρένεται και χρησιμοποιείτε για όλο το χρόνο . Στην Κρήτη υπάρχει παντού ιδιαίτερα σε χέρσους τόπους . Χαρακτηρίζεται ως αντιφλεγμονώδες , αντιαλλεργικό ,καταπαραϋντικό και άριστης ποιότητας αντισηπτικής χρήσης . Καταναλώνετε συνήθως ζεστό ως αφέψημα σε συνδυασμό με άλλα κρητικά βότανα , συνδυάζοντας τη τέλεια χαλάρωση και καταπολεμώντας την αϋπνία .

Φασκόμηλο (Salvia fruticosa)

http://el.wikipedia.orgΣυλλέγετε από Απρίλιο μέχρι και τον Οκτώμβρη , πρόκειται για ένα απο τα πιό σημαντικά βότανα της Κρήτης άλλωστε και η παγκόσμια ονομασία του το χαρακτηρίζει πλήρως . Salvia προέρχεται από τη λατινική λέξη salvare που σημαίνει "σώζω" , θεωρώντας το πολύτιμο για τον ανθρώπινο οργανισμό . Θεωρείτε αντιιδρωτικό, αναντίων του πονόλαιμου και του πονοκεφάλου, κατά των πνευμονικών νόσων αλλά θεωρείτε εκτός των άλλων και ως διουρητικό και αιμοστατικό φάρμακο . Συνήθως πίνεται ώς αφέψημα με άλλα σημαντικά βότανα όπως το χαμόμηλο .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Δίκταμο (Έρωντας) Origanum dicatmus

http://www.to-perivoli-tis-kritis.gr

Ανθίζει και συλλέγετε κατά την ίδια περίοδο απο τον Ιούνιο ώς και τον Οκτώμβριο . Το βότανο αυτό ίσως είναι το πιό ερωτικό , αλλά συνάμα και το πιό επικίνδυνο ώς προς την συλλογή του αφού φυτρώνει σε απόκρυμνα βράχια και απότομες βουνοπλαγιές . Σίγουρα θα απορείτε για ποιο λόγο ονομάζεται "έρωντας". Μα φυσικά γιατί όποιος ήθελε να δείξει στην κοπέλα του πόσο την αγαπάει , της πρόσφερε δίκταμο θεωρώντας το ένα πολύ τολμηρό τόλμημα . Χρησιμοποιείτε για αρωμάτισμα ποτών (κυρίως κρασιού και λικέρ) Σαν φαρμακευτικό γιατρικό βοτάνι θεωρείτε ένα απο τα πιό σημαντικά μιας και έχει την ιδιότητα να ενεργοποιεί το επούλεμα σε πληγές με αποτέλεσμα ο ασθενής να αναρρώσει γρήγορα. Ιδανικό για στομαχόπονο και πονόλαιμο .

Μαντζουράνα (Origanum majorana)

http://www.herb.gr/index.php/

Συλλέγετε επίσης το Καλοκαιράκι ενώ θεωρείτε ότι έχει αντισηπτικές, αντισπασμωδικές, αλλά και χωνευτικές ιδιότητες

Μέντα (Mentha x piperita)Η άνθιση έρχεται Ιούνιο με Αύγουστο και μαζεύετε την ίδια περίοδο και θεωρείτε ένα απο τα σπουδαιότερα βότανα . Είναι κατά της δυσπεψίας , των νευρικών διαταραχών και της αϋπνίας. Αρωματικό συνήθως το χρησιμοποιούν στα παγωτά, στις κομπόστες και κυρίως στις σαλάτες αφού η μυρωδιά της είναι πολύ έντονη και δίνει μια ιδιαίτερη εύγευστη γεύση στη σαλάτα .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Τίλιο

http://www.tsai.gr/tilio-p-261.html

Είναι αρωματικό - φαρμακευτικό. Τα άνθη θεωρούνται ευστόμαχα. αντιβηχικά. μαλακτικά σπασμολυτικά, διουρητικά, αντικαταρροϊκά αποχρεμπτικά, αντιπαχυντικά και εφιδρωτικά. Ανθίζει τους μήνες Ιούνιο - Ιούλιο.

Ρίγανη (Origanum Vulgare)Θεωρείτε ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης , κατά της διάρροιας , τους σπασμούς της κοιλιάς , κατά των δηλητηριάσεων όπως επίσης χρησιμοποιούνταν για τον πονόδοντο .

Δάφνη (Laurus nobilis)Πολλοί δεν ξέρουν τις ιδιότητες και συνάμα δεν μπορούν να εκτιμήσουν την χρησιμότητα του θαμνώδες δέντρου «δάφνη» . Χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για την ενδυνάμωση των μαλλιών αλλά και το αφέψημα το χρησιμοποιούσαν για την επάλειψη των μελών και σε μέρη του σώματος , που έπασχαν από ρευματισμούς ή θλάσεις μυών .Είναι πολύ χρήσιμο για την δυσπεψία και για την καλή λειτουργία του στομάχου .

Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis)Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ως ρόφημα κατά των πονοκεφάλων όπως και ιδανικό για τις ημικρανίες . Θεωρήθηκε από ειδικούς επιστήμονες ότι η συχνή χρησιμοποίησή του είναι ιδανική κατά της τριχόπτωσης του τριχωτού της κεφαλής . Είναι αντιβακτηριδιακό, αντισηπτικό και πολύ διεγεργετικό του κυκλοφοριακού , όπως επίσης και κατά της αϋπνίας

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Βασιλικός (Ocimum basilicum)Χρησιμοποιείτε ως αρωματικό σε κρητικά φαγητά , όπως επίσης για αρωματισμό του ελαιολάδου σε συνδυασμό είτε μόνο του , είτε με άλλα βότανα επίσης αρωματικά .Ανακουφίζει από τις ημικρανίες , έντονους πονοκεφάλους, από στοματίτιδες , όπως επίσης κατάπραϋνει τους σπασμούς των εντέρων . Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν πολτοποιημένο για την καταπραϋντική του δράση σε τσίμπημα σκορπιού, δάγκωμα μέλισσας , ή ερεθισμό από τσουκνίδα .

Θρούμπα

http://52dim-irakl.ira.sch.gr/Σκοτώνει βακτηρίδια , μύκητες και μικρόβια από επιφάνειες όπως από βαρέλια . Χρησιμοποιήθηκε επίσης κατά της διάρροιας.

ΑγγούριΕίναι πολύ γνωστό σε όλους μας το φυτό που καλλιεργείτε σχεδόν σε όλους τους αγρόκηπους και τα περιβόλια .Δροσιστικό , διουρητικό, πολύτιμο για τον οργανισμό μια και περιέχει πολύ νερό , ιδανικό για αδυνάτισμα μια και είναι πολύ χαμηλό σε θερμίδες και πολύ χορταστικό για το στομάχι μας . Παλιά θεωρούσαν ότι χρησίμευε στην ιατρική για την ψαμμίαση , την δυσκοιλιότητα , την νεφρίτιδα και γενικά τα πρηξίματα στομάχου , αλλά και στο δέρμα σαν μάσκα προσώπου μέχρι να απορροφηθεί όλη η υγρή του ουσία από το δέρμα μας .

ΑγκινάραΈνα πραγματικά πολύτιμο λαχανικό επίσης η αγκινάρα , που μπορούμε να τη βρούμε σε κήπους , και περιβόλια με πάσης φύσεως άλλα λαχανικά. Απομακρύνει την χοληστερίνη από το αίμα μας χάρης την διουρητική δράση της . Είναι θαμνώδες φυτό και φτάνει περίπου τα 1 εώς και 2 μέτρα . Τα πιο χρήσιμα μέρα της αγκινάρας θεωρούνται τα φύλλα και η ρίζα .

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

Χρησιμεύει στην μαγειρική ως λαχανικό αλλά και στην ιατρική αφού θεωρείτε ως ένα πλέον θεραπευτικό βότανο . Ένα συστατικό πολύ σημαντικό που περιέχετε σε αυτήν είναι η κυναρίνη και έχει αποδειχθεί ότι ελαττώνει σημαντικά τα επίπεδα χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων στο σώμα μας , όπως επίσης έχει αποδειχτεί με πανεπιστημιακές μελέτες πως διεγείρει την έκκριση χολής και χρησιμοποιείτε στην θεραπεία της ανεπάρκειας του συκωτιού και της ατελής πέψης . Επίσης πολλοί είναι που λένε ότι χρησιμεύει για την αρτηριοσκλήρωση , τους ρευματισμούς , της φαγούρας και της ατονίας .

ΑγιόκλημαΤι μπορούμε να πούμε γι αυτό το αιθέριο λουλούδι με το μεθυστικό άρωμα και το εκτυφλωτικά όμορφο ανθό . Το άρωμά του μοναδικό ! Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχει και αιθέριο έλαιο από αγιόκλημα . Συνήθως χρησιμοποιούνταν από τους παλιούς φυσιολάτρες για τις δερματικές μολύνσεις αλλά και την αϋπνία.

ΑμυγδαλιάΓνωστό σε όλους μας το δέντρο της αμυγδαλιάς που γενικά και τα φύλλα αλλά και ο δεύτερος φλοιός του είναι ιδιαίτερα χρήσιμος αφού το έχουν πολλοί χαρακτηρίσει σαν φαρμακευτικό φυτό . Χρησιμοποιείτε συνήθως για την τριχόπτωση , τις φακίδες , τα εγκαύματα και τη ναυτία .

ΑγριομάρουλοΕίναι ακριβώς αυτό που λέμε : άγριο μαρούλι (γόνος του κοινού ωποροκηπευτικού «μαρούλι»).Χρησιμοποιείτε από την ιατρική για την αϋπνία , τον ελαφρύ βήχα και κατά του άγχους . Επίσης μειώνει δραστικά τους πόνους σε αρθρώσεις .

ΒασιλικόςΑρωματικό φυτό που εύκολα συναντάμε σε πολλά σπίτια ακόμα και σε γλάστρες και όχι ανάμεσα σε κηπευτικά , μια και θεωρείτε σαν διακοσμητικό λουλούδι με την ξεχωριστή αυτή μυρωδιά που μπορεί να χαρίσει σε κάθε χώρο .Το χρήσιμο μέρος αυτού του πανέμορφο φυτού είναι τα άνθη του που μπορούμε να συλλέξουμε περίπου στα τέλη Αυγούστου και να τα αποξηράνουμε . Η χρησιμότητα τους από τα πολύ παλιά χρόνια ήταν πραγματικά αξιοθαύμαστες μια και ήταν πολύ

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

θαυματουργικά στις ζαλάδες για την ατονία , την ψαμμίαση και την δυσκοιλιότητα .

ΒρώμηΠολύ χρήσιμο βότανο στην ιατρική μια και προτείνετε κατά της κατάθλιψης , της εξάντλησης και της αϋπνίας . Θεωρείτε ένα από τα πολύ καλά τονωτικά του νευρικού συστήματος , χάρις τις βιταμίνες που περιέχει και την λεγόμενη «τανίνη» . http://rethemnosnews.gr/2011/11/161488/

Πηγές - ΒιβλιογραφίαΕκφώνηση

• http://www.cretanadventures.gr/gr/kriti-istoria.html• http://www.incrediblecrete.gr/3/index.el.html

Διάλεκτοι• Ευαγγελία Πετρουγάκη

Συνοπτικά η Ιστορία της Κρήτης• http://www.crete.tournet.gr

Η Εκκλησία της Κρήτης• Θεοχάρης Δετοράκης - Καθηγητής του Πανεπιστημίου

ΚρήτηςΠόλεις

• Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια• http://www.xania.net

Μύθοι• http://www.areianet.gr/infoxenios/• http://candia.wordpress.com/culture/history-crete-gr/myth-

crete-gr/Εορτές

• http://giparakis.grΚρητικός Γάμος

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

• http://matzadoura.pblogs.gr• http://www.krassanakis.gr

Φανερωμένες εικόνες της Παναγίας• http://agioskosmasoaitolos.wordpress.com

Αξιοθέατα και Τουρισμός της Κρήτης• Τουριστικός οδηγός της Ελλάδος 2008 , Έκδοση

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ε.Π.Ε Βιογραφίες σημαντικών Προσωπικοτήτων

• http://www.kazantzakis-museum.gr• http://www.gnomikologikon.gr• http://www.e-telescope.gr• http://home.arcor.de • http://el.wikipedia.org • http://krhthkosaetos.blogspot.gr• http://krhthkosaetos.blogspot.gr

Ονοματολογία• http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr• Ελευθέριος Αλεξάκης. Τα γένη και οι οικογένειες στην

παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης. • Δικαίος Βαγιακάκος. Μεσαιωνικά και νέα Ελληνικά επώνυμα.• Σταύρος Σκοπετέας.Έγγραφα ιδιωτικά της Δυτ. Μάνης ετών

1547-1830 • Δικαίος Βαγιακάκος. Οι Μανιάται της Κορσικής.• Κυριάκου Κάσση. Ιστορία της Μάνης.• Χρ. Τσικρίτση-Κατσανάκη. Κρητικά οικογενειακά ονόματα

από παρωνύμια.• Αθανάσιος Μπούτουρας. Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα

ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνεύομενα.• Δικαίος Βαγιακάκος. Βυζαντινά ονόματα και επώνυμα εκ

Μάνης.• Χρήστος Νικ. Ζερίτης

Κρητική Μουσική • http://www.tsouchlarakis.com• http://www.kritesegaleo.gr

Κρητικοί χοροί• http://papoutsakis.blogspot.gr• http://www.tsouchlarakis.com

Μαντινάδα• http://vagelis.gr/• http://www.mantinada.gr/

Κρητική φορεσιά

Β Λυκειακή Τάξη Εσπερινού Γυμνασίου ΤυμπακίουΚρήτη: Ιστορία & Πολιτισμού

• Βιβλίο του Ιωάννη Τσουχλαράκη«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΦΟΡΕΣΙΑΣ», Αθήνα 1997,1999 (Β’ έκδοση).

Επαγγέλματα• http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr• http://www.winefest-dafnes.gr• http://kritipoliskaihoria.blogspot.gr

Ζώα που βρίσκουμε στη Κρήτη• http://www.crete.gr/• http://www.cretanbeaches.com/panida/thilastika/

Βότανα• http://rethemnosnews.gr