Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 -...

28
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1923 - 1940 Aπό τη Β’ Ελληνική Δηµοκρατία στη µεταξική δικτατορία Η περίοδος µεταξύ του 1923 και του 1940, µεταξύ δηλαδή της Mικρασιατικής κατα- στροφής και της εισόδου της χώρας στον B’ Παγκόσµιο πόλεµο, ήταν ο ελληνικός Mεσοπόλεµος. Η περίοδος δεν αντιστοιχούσε ακριβώς στην αντίστοιχη ευρωπαϊκή, καθώς εδώ η πολεµική περίοδος παρατάθηκε για περίπου πέντε χρόνια. Δεν αντιστοι- χεί επίσης και ποιοτικά. Ενώ τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη επούλωναν τις πληγές του πολέµου –ήδη µεγάλες και επώδυνες– στην Ελλάδα η πολεµική αναµέτρηση που συνεχιζόταν έπαιρνε απρόβλεπτες διαστάσεις. Όταν η ειρήνη επανήλθε το 1922, η χώρα δεν είχε ν’ αντιµετωπίσει µόνο την ήττα του στρατού της αλλά και την πολεµική αιµορραγία. Τεράστιες µετακινήσεις πληθυσµού συνόδεψαν την έλευση της ειρήνης, µετακινήσεις µε τους όρους της καταστροφής και της προσφυγιάς, µε τραγικές δηλαδή διαδικασίες. H Mεγάλη Iδέα µε µονοκονδυλιά διαγράφηκε, οι Έλληνες και η Ελλάδα ταυτίστηκαν και η ιστορία του ελληνικού κράτους ξεκίνησε ουσιαστικά και πάλι από την αρχή µε ταυτότητα σχεδόν διαφορετική από εκείνη που είχε δηµιουργήσει η Επανάσταση του 1821. Σε αντίθεση µε τα πριν από τον πόλεµο χρόνια, η εσωστρέφεια και τα αιτήµατα εσω- τερικής ανασυγκρότησης, στη βάση των νέων πολιτικοκοινωνικών δεδοµένων, έµελλαν να εγγραφούν ως θεµελιακά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου. Eξάλλου, πρόκειται για µία ταραγµένη, γεµάτη αντιφάσεις και πισωγυρίσµατα περίοδο-κλειδί για τη βαθύ- τερη κατανόηση και διαµόρφωση της νεοελληνικής κοινωνίας έως σήµερα. Πρώτη φορά, η ελλαδική κρατική οντότητα τείνει να συµπεριλάβει στους κόλπους της το µέγιστο ποσοστό του ελληνισµού. Πάνω από τα ερείπια της καταστροφής γεννιέται µια περίοδος µεταβατικού χαρακτήρα χωρίς κυρίαρχο ιδεολογικό συνεκτικό ιστό. Άφιξη των προσφύγων το 1922 (Μουσείο-Αρχείο Ε.Ρ.Τ.).

Transcript of Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 -...

Page 1: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1923 - 1940

Aπό τη Βrsquo Ελληνική Δηmicroοκρατία στη microεταξική δικτατορίαΗ περίοδος microεταξύ του 1923 και του 1940 microεταξύ δηλαδή της Mικρασιατικής κατα-στροφής και της εισόδου της χώρας στον Brsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο ήταν ο ελληνικός Mεσοπόλεmicroος Η περίοδος δεν αντιστοιχούσε ακριβώς στην αντίστοιχη ευρωπαϊκή καθώς εδώ η πολεmicroική περίοδος παρατάθηκε για περίπου πέντε χρόνια Δεν αντιστοι-χεί επίσης και ποιοτικά Ενώ τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη επούλωναν τις πληγές του πολέmicroου ndashήδη microεγάλες και επώδυνεςndash στην Ελλάδα η πολεmicroική αναmicroέτρηση που συνεχιζόταν έπαιρνε απρόβλεπτες διαστάσεις Όταν η ειρήνη επανήλθε το 1922 η χώρα δεν είχε νrsquo αντιmicroετωπίσει microόνο την ήττα του στρατού της αλλά και την πολεmicroική αιmicroορραγία Τεράστιες microετακινήσεις πληθυσmicroού συνόδεψαν την έλευση της ειρήνης microετακινήσεις microε τους όρους της καταστροφής και της προσφυγιάς microε τραγικές δηλαδή διαδικασίες H Mεγάλη Iδέα microε microονοκονδυλιά διαγράφηκε οι Έλληνες και η Ελλάδα ταυτίστηκαν και η ιστορία του ελληνικού κράτους ξεκίνησε ουσιαστικά και πάλι από την αρχή microε ταυτότητα σχεδόν διαφορετική από εκείνη που είχε δηmicroιουργήσει η Επανάσταση του 1821 Σε αντίθεση microε τα πριν από τον πόλεmicroο χρόνια η εσωστρέφεια και τα αιτήmicroατα εσω-τερικής ανασυγκρότησης στη βάση των νέων πολιτικοκοινωνικών δεδοmicroένων έmicroελλαν να εγγραφούν ως θεmicroελιακά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου Eξάλλου πρόκειται για microία ταραγmicroένη γεmicroάτη αντιφάσεις και πισωγυρίσmicroατα περίοδο-κλειδί για τη βαθύ-τερη κατανόηση και διαmicroόρφωση της νεοελληνικής κοινωνίας έως σήmicroερα Πρώτη φορά η ελλαδική κρατική οντότητα τείνει να συmicroπεριλάβει στους κόλπους της το microέγιστο ποσοστό του ελληνισmicroού Πάνω από τα ερείπια της καταστροφής γεννιέται microια περίοδος microεταβατικού χαρακτήρα χωρίς κυρίαρχο ιδεολογικό συνεκτικό ιστό Άφιξη των προσφύγων το 1922

(Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

Oι πολιτικές εξελίξειςOι επιπτώσεις της ήττας του 1922 (microε πρώτη ανάmicroεσά τους την προσφυγική συρροή) προκάλεσαν στο εσωτερικό της χώρας microια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων H πτώση του βιοτικού επιπέδου των microεσαίων τάξεων και η γενική δυσαρέσκεια από την πορεία των εθνικών εξελίξεων αντανακλώνται στον νέο προσανατολισmicroό των microεταρρυθmicroι-στικών και δηmicroοκρατικών κοmicromicroάτων που ιδρύθηκαν αυτή την εποχή Kυρίαρχο ρόλο σε αυτά έπαιξαν προσωπικότητες που είχαν αποχωρήσει από το βενιζελικό κίνηmicroα το οποίο στην πάροδο του χρόνου είχε χάσει την πρώτη αναmicroορφωτική του ορmicroή Aνάmicroεσά τους ξεχώριζε ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου ο πολιτικός που κατεξοχήν συνέδεσε το όνοmicroά του microε την εγκαθίδρυση της δηmicroοκρατίας στον Mεσοπόλεmicroο H τελευταία κυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου (1928-32) αποτέλεσε τη microοναδική περίπτωση στην περίοδο του Mεσοπολέmicroου που εξάντλησε ολόκληρη την τετράχρονη κοινοβουλευτική της θητεία Ωστόσο η πολιτική αστάθεια αναβίωσε ακόmicroα εντονό-τερα microετά τη λήξη της θητείας της Oι εξτρεmicroιστικές ενέργειες που ακολούθησαν τα επόmicroενα χρόνια (απόπειρα δολοφονίας κατά του Bενιζέλου διαδοχικά πραξικοπήmicroατα βενιζελικών στρατιωτικών το 1933 και το 1935) οδήγησαν την πολιτική ζωή του τόπου σε ακόmicroα microεγαλύτερο αδιέξοδο Tον Nοέmicroβριο του 1935 καταλύθηκε το πολίτευmicroα της αβασίλευτης δηmicroοκρατίας και ο Γεώργιος Brsquo επανήλθε στον θρόνο microε πραξικοπηmicroατι-κές ενέργειες οmicroάδας αξιωmicroατικών που είχαν επικεφαλής τον Γ ΚονδύληMια σειρά ατυχών συγκυριών στις αρχές του 1936 (θάνατος Bενιζέλου έλλειψη ηγε-τικών προσωπικοτήτων) και η αδράνεια του πολιτικού κόσmicroου έδωσαν τη δυνατότητα στον ευνοούmicroενο του Παλατιού Iωάννη Mεταξά να αυτοανακηρυχθεί κυβερνήτης της χώρας προφασιζόmicroενος τον κίνδυνο laquoκοινωνικών ανατροπώνraquo Tην αρχική αναστολή των πολιτικών ελευθεριών ακολούθησαν ποικίλες διώξεις προς αυτούς που θεωρήθη-καν ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλοι στη νέα τάξη πραγmicroάτων ουσιαστικά δηλαδή προς τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού Tα παραπάνω συνοδευόmicroενα από microια σειρά πρακτικών (αντιγραφές των φαινοmicroένων της Iταλίας και της Γερmicroανίας) έδιναν στο καθεστώς το ολοκληρωτικό (αλλά όχι και φασιστικό όπως εκτιmicroήθηκε) στίγmicroα H ελληνο-ιταλική σύρραξη του 1940 και οι οδυνηρές συνέπειές της (γερmicroα-νική εmicroπλοκή που οδήγησε σε τριπλή κατοχή) διέκοψαν τη δράση της δικτατορίας

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου σε σκίτσο του Α Πρωτοπάτση

Oι εξελίξεις που microεσολάβησαν έθεσαν το καθεστωτικό ζήτηmicroα στην Eλλάδα σε νέα φάση microε πραξικοπηmicroατικές ενέργειες οmicroάδας αξιωmicroατικών που είχαν επικεφαλής τον Γ Κονδύλη

Στρατιωτικές παρεmicroβάσεις και πολιτικές ανωmicroαλίεςΣτο περιθώριο των εξελίξεων και των συνεπειών της Δίκης των Έξ αλλά άρρηκτα δεmicroένη microε αυτές τοποθετείται η διάλυση της επαναστατικής επιτροπής του στρα-τιωτικού κινήmicroατος που συγκροτήθηκε microετά την καταστροφή Βέβαια το στρατιω-τικό κίνηmicroα συνέχισε να δρα παρασκηνιακά γιατί όπως εύστοχα επισηmicroαίνει ο Άλκης Ρήγος laquoέδωσε βέβαια εκείνη την κρίσιmicroη ώρα διέξοδο στην οργή του κόσmicroου αλλά νοmicroιmicroοποίησε ταυτόχρονα και την ανάγκη της δικτατορικής διαχείρισης και επέmicroβασης του στρατού στην πολιτική ζωήraquo Ο σχηmicroατισmicroός ωστόσο πολιτικής κυβέρνησης έγινε microε σύνθεση κάθε άλλο παρά σταθερή Παράλληλα microε τις συντελούmicroενες πολιτικές διεργασίες microέσα στο 1923 έλαβαν χώρα σηmicroαντικές διοικητικές αλλαγές όπως η εισαγωγή του νέου ηmicroερολογίου και η ίδρυση του νοmicroού ως δεύτερου βαθmicroού microονάδας αυτοδιοίκησης Tο κύριο ζήτηmicroα των ηmicroερών ήδη από τα τέλη του 1922 ήταν το θέmicroα των εκλογών το οποίο είχε αναγορευτεί σε κύριο αντικείmicroενο διαmicroάχης που σοβούσε microέσα στους κόλπους του στρατού αλλά και του πολιτικού κόσmicroου Οι εσωτερικές αντινοmicroίες που χαρακτήριζαν το ετερόκλητο στρατιωτικό κίνηmicroα εκφράστηκαν microέσα από microια σειρά δολοπλοκιών που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της ρευστής περιόδου 1922-24 Aν κάτι παρέmicroενε σταθερό για τα πρόσωπα και τις οmicroάδες που πρωταγωνιστούσαν αυτό ήταν το διακύβευmicroα η εξουσία και η διαχείρισή της Ωστόσο εκκρεmicroούσε ο τρόπος η microεθόδευση απόκτησής της

Tο κίνηmicroα του 1923Η κήρυξη εκλογών για τις 2 Δεκεmicroβρίου 1923 microε εκλογικό σύστηmicroα που ευνοούσε τη microεταβίβαση εξουσίας σε κοινοβούλιο ελεγχόmicroενο από Φιλελεύθερους και φιλικό προς την επαναστατική επιτροπή πυροδότησε ένα νέο κίνηmicroα των στρατιωτικών τον Οκτώ-βριο του ίδιου έτους Βασικοί συντελεστές του (αντιβενιζελικοί κυρίως) υπήρξαν όσοι αισθάνονταν ότι περιθωριοποιούνταν από τις διαγραφόmicroενες εκλογικές εξελίξεις Οι αρχηγοί του οι στρατηγοί Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης απέτυχαν στην επίτευξη

Στιγmicroιότυπο από τη laquoΔίκη των Έξraquo (Μουσείο- Αρχείο ΕΡΤ)

των στόχων τους και η στάση κατεστάλη άmicroεσαΌmicroως το microάλλον σπασmicroωδικό κίνηmicroα του Οκτωβρίου του 1923 απέκτησε σηmicroασία διότι ισχυροποίησε αντίπαλες δυνάmicroεις (κυρίως την οργάνωση του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου) οι οποίες microε τη σειρά τους συmicromicroετείχαν δυναmicroικά στη διαδικασία επίλυσης του πολιτειακού ζητήmicroατος Οι Δηmicroοκρατικοί (microία οmicroάδα στρατιωτικών σε συνεργασία microε πολιτικούς όπως ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου) έχοντας εδραιώσει τη θέση τους έναντι των microετριοπαθών Φιλελευθέρων (ανάmicroεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος) κατηγόρησαν τον βασιλιά Γεώργιο για συνενοχή στη στάση και απαίτησαν την αποχώ-ρησή του από τη χώρα

H ανακήρυξη της Brsquo Eλληνικής ΔηmicroοκρατίαςΣτις 16 Δεκεmicroβρίου 1923 επαναπροκηρύχτηκαν εκλογές οι οποίες ανέδειξαν νικητές τους Φιλελεύθερους microε συντριπτική πλειοψηφία αλλά χωρίς τη συmicromicroετοχή των βασιλο-φρόνων οι οποίοι επέλεξαν τον δρόmicroο της αποχής Τρεις ηmicroέρες αργότερα ο βασιλιάς Γεώργιος εγκατέλειψε τη χώρα ενώ αντιβασιλέας ορίστηκε ο Παύλος Kουντουριώτης Λίγο αργότερα ο Βενιζέλος ανταποκρινόmicroενος στις microαζικές εκκλήσεις των υποστη-ρικτών του επέστρεψε στη χώρα κατοχυρώνοντας ndashφαινοmicroενικά τουλάχιστονndash την εκλογική του επιτυχία Οι θυελλώδεις συγκρούσεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της Δrsquo Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης ανάmicroεσα στον Βενιζέλο και τον Παπαναστασίου (ηγέτη πλέον της αντιβασιλικής παράταξης και αρχηγό του κόmicromicroατος της Δηmicroοκρατι-κής Ενώσεως) αποτέλεσαν το πρόκριmicroα για τις κοmicromicroατικές microεταστροφές στο κυβερνών κόmicromicroα Με την παραίτηση του κόmicromicroατός του ο Παπαναστασίου ανέλαβε την εξουσία και έθεσε σε κίνηση τις διαδικασίες επίσηmicroης έκπτωσης της βασιλικής δυναστείαςΗ Εθνοσυνέλευση στις 25 Μαρτίου 1924 ανακήρυξε την Ελλάδα αβασίλευτη δηmicroο-κρατία ενώ λίγο αργότερα στις 13 Απριλίου το δηmicroοψήφισmicroα microε συντριπτικό ποσοστό (695) ενέκρινε τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος O αρχηγός του Λαϊκού Κόmicromicroατος Παναγής Τσαλδάρης αρνήθηκε να το αποδεχτεί γεγονός που είχε αποτέλεσmicroα ndashmicroε την εξαίρεση του Iωάννη Mεταξάndash τη microη αναγνώριση της πολιτειακής αλλαγής από την αντιβενιζελική παράταξη

Γελοιογραφία του ΝΚαστανάκη από τον laquoΚόπανοraquo δηmicroοσιεύ-

Ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης (Μου-

Oι πρώτες δηmicroοκρατικές κυβερνήσειςTο δηmicroοκρατικό καθεστώς από τις πρώτες κιόλας ηmicroέρες εγκαθίδρυσής του δεν microπόρεσε να παγιωθεί αποτελεσmicroατικά Eκτεταmicroένα κρούσmicroατα αυθαιρεσίας και πολιτικές ολιγωρίες συνέβαλαν στην πτώση της πρώτης δηmicroοκρατικής κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου τo 1924 Έπειτα από microια πολιτική διελκυστίνδα την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης αλλά τα έκτροπα που συνέ-βησαν στο σώmicroα του ναυτικού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (στασιαστικές ταραχές) τερmicroάτισαν σύντοmicroα τον βίο και αυτής της κυβέρνησης Η κρατική δια-χείριση ανατέθηκε αυτή τη φορά στον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (7101924) ο οποίος εξουδετέρωσε ένα νέο στρατιωτικό κίνηmicroα αλλά δεν απέφυγε την κλι-microάκωση βίαιων και αιmicroατηρών εργατικών κινητοποιήσεων Στο πλαίσιο των κοι-νοβουλευτικών συνεδριάσεων οι δηmicroοκρατικοί κατήγγειλαν την ίδρυση laquoφασι-στικώνraquo συλλόγων από τον Γεώργιο Κονδύλη υπουργό Εσωτερικών και ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Η παραίτηση του τελευταίου άνοιξε τον δρόmicroο σrsquo ένα νέο πραξικόπηmicroα αυτή τη φορά από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο (2561925)

Ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

Προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπαναστασίου

24 Μαρτίου 1924(αποσπάσmicroατα)

Κύριος προορισmicroός της σηmicroερινής κυβερνήσεως όστις και κατέστησεν απαραίτητον τον σχηmicroατισmicroόν αυτής είναι να οδηγήση ευθέως εις την καθιέρωσιν της Δηmicroοκρατίας και να την θεmicroελιώση επί ακλονήτων βάσεων Η Δηmicroοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρmicroα ενός microακρού εσωτερικού αγώνος τον οποίον κατέστησεν αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών η αθέτησις των διεθνών microας υποχρεώσεων η περιφρόνησις των εθνικών δικαίων Κυρία πηγή των κακών τούτων τα οποία απέληξαν εις την microεγάλην εθνικήν συmicroφοράν υπήρξε η αθέ-microιτος εκmicroετάλλευσις του βασιλικού θεσmicroού θεσmicroού απηρχαιοmicroένου εις τον οποίον επί πλέον εδόθη microεσαιωνικόν περιεχόmicroενον

Με την Δηmicroοκρατία αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των ικανοποιείται η τιmicroή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόmicroος η υπογραφή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν εις το συmicroφέρον του συνόλου Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισmicroός και η αναπτέρωσις του ηθικού φρονήmicroατος του Λαού[]Η τοπική αυτοδιοίκησις την οποίαν σκεπτόmicroεθα να εισηγηθώmicroεν και να εφαρmicroόσω-microεν θα συνίσταται εις την χειραφέτησιν της Κοινότητος από τους σηmicroερινούς περιο-ριστικούς δεσmicroούς οι οποίοι εmicroποδίζουν την ελευθέραν λειτουργίαν του ζωτικοτάτου τούτου οργανισmicroού προς τούτοις εις την άmicroεσον σύστασιν των Νοmicroών ως οργανισmicroών τοπικής αυτοδιοικήσεως Δια των θεmicroελιωδών αυτών θεσmicroών το πνεύmicroα το δηmicroοκρατι-κόν θα κυριαρχήση εις όλον τον δηmicroόσιον βίον η ελευθερία και η ισότης θα παγιωθούν οι πολίται θα αποκτήσουν αmicroεσώτερον έλεγχον επί των υποθέσεών των και τα τοπικά συmicroφέροντα θα τύχουν σοβαράς ικανοποιήσεως Την προσοχήν της Κυβερνήσεως συγκεντρώνει επίσης αmicroέριστον το microέγα προσφυγικόν πρόβληmicroα το οποίον microας εκληροδότησεν ο microοναρχισmicroός Η επίλυσις τούτου εξαρτάται από την εξεύρεσιν των αναγκαίων χρηmicroάτων από την ανάλογον κρατικήν οργάνωσιν και από την ταχυτέραν και δικαιοτέραν λύσιν του αγροτικού προβλήmicroατοςΤο Κράτος περιορίσθη microέχρι τούδε εις την εξεύρεσιν των απαιτουmicroένων προς τούτο δαπανών δια της προσπαθείας συνάψεως εξωτερικού προσφυγικού δανείου και της διαθέσεως προς τούτο microέρους εκ του ισχνού Προϋπολογισmicroού αυτούΠρος επίτευξιν του πρώτου προέβη εις υπογραφήν συmicroβάσεως της οποίας απότο-κος υπήρξεν η σήmicroερον λειτουργούσα Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων Κύριον microέληmicroα της Κυβερνήσεως θα είναι η προσπάθεια ταχυτέρας του δανείου συνάψεως και εξασφάλισις διrsquo αυτού των απαιτουmicroένων δαπανών Εκτός του εν λόγω δανείου η κυβέρνησις θέλει επιστήσει την προσοχήν της διrsquo ιδρύσεως καταλλήλου οργανισmicroού εις την προσοδοφόρον διαχείρισιν των εν Ελλάδι microουσουλmicroανικών περιουσιών πρώτον αντιστάθmicroισmicroα των εν Τουρκία εγκαταλειφθησών περιουσιών των προσφύγων Τούτων η εξασφάλισις και η κατάλληλος διάθεσις δύναται να αποτελέση ισχυράν οικονοmicroικήν βάσιν προς αντιmicroετώπισιν του προσφυγικού ζητήmicroατος Η ήδη υφισταmicroένη πρόσθετος

Πρόχειρα καταλύmicroατα προσφύ-γων σε πλατεία 1922 (Μου-

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 2: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Oι πολιτικές εξελίξειςOι επιπτώσεις της ήττας του 1922 (microε πρώτη ανάmicroεσά τους την προσφυγική συρροή) προκάλεσαν στο εσωτερικό της χώρας microια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων H πτώση του βιοτικού επιπέδου των microεσαίων τάξεων και η γενική δυσαρέσκεια από την πορεία των εθνικών εξελίξεων αντανακλώνται στον νέο προσανατολισmicroό των microεταρρυθmicroι-στικών και δηmicroοκρατικών κοmicromicroάτων που ιδρύθηκαν αυτή την εποχή Kυρίαρχο ρόλο σε αυτά έπαιξαν προσωπικότητες που είχαν αποχωρήσει από το βενιζελικό κίνηmicroα το οποίο στην πάροδο του χρόνου είχε χάσει την πρώτη αναmicroορφωτική του ορmicroή Aνάmicroεσά τους ξεχώριζε ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου ο πολιτικός που κατεξοχήν συνέδεσε το όνοmicroά του microε την εγκαθίδρυση της δηmicroοκρατίας στον Mεσοπόλεmicroο H τελευταία κυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου (1928-32) αποτέλεσε τη microοναδική περίπτωση στην περίοδο του Mεσοπολέmicroου που εξάντλησε ολόκληρη την τετράχρονη κοινοβουλευτική της θητεία Ωστόσο η πολιτική αστάθεια αναβίωσε ακόmicroα εντονό-τερα microετά τη λήξη της θητείας της Oι εξτρεmicroιστικές ενέργειες που ακολούθησαν τα επόmicroενα χρόνια (απόπειρα δολοφονίας κατά του Bενιζέλου διαδοχικά πραξικοπήmicroατα βενιζελικών στρατιωτικών το 1933 και το 1935) οδήγησαν την πολιτική ζωή του τόπου σε ακόmicroα microεγαλύτερο αδιέξοδο Tον Nοέmicroβριο του 1935 καταλύθηκε το πολίτευmicroα της αβασίλευτης δηmicroοκρατίας και ο Γεώργιος Brsquo επανήλθε στον θρόνο microε πραξικοπηmicroατι-κές ενέργειες οmicroάδας αξιωmicroατικών που είχαν επικεφαλής τον Γ ΚονδύληMια σειρά ατυχών συγκυριών στις αρχές του 1936 (θάνατος Bενιζέλου έλλειψη ηγε-τικών προσωπικοτήτων) και η αδράνεια του πολιτικού κόσmicroου έδωσαν τη δυνατότητα στον ευνοούmicroενο του Παλατιού Iωάννη Mεταξά να αυτοανακηρυχθεί κυβερνήτης της χώρας προφασιζόmicroενος τον κίνδυνο laquoκοινωνικών ανατροπώνraquo Tην αρχική αναστολή των πολιτικών ελευθεριών ακολούθησαν ποικίλες διώξεις προς αυτούς που θεωρήθη-καν ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλοι στη νέα τάξη πραγmicroάτων ουσιαστικά δηλαδή προς τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού Tα παραπάνω συνοδευόmicroενα από microια σειρά πρακτικών (αντιγραφές των φαινοmicroένων της Iταλίας και της Γερmicroανίας) έδιναν στο καθεστώς το ολοκληρωτικό (αλλά όχι και φασιστικό όπως εκτιmicroήθηκε) στίγmicroα H ελληνο-ιταλική σύρραξη του 1940 και οι οδυνηρές συνέπειές της (γερmicroα-νική εmicroπλοκή που οδήγησε σε τριπλή κατοχή) διέκοψαν τη δράση της δικτατορίας

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου σε σκίτσο του Α Πρωτοπάτση

Oι εξελίξεις που microεσολάβησαν έθεσαν το καθεστωτικό ζήτηmicroα στην Eλλάδα σε νέα φάση microε πραξικοπηmicroατικές ενέργειες οmicroάδας αξιωmicroατικών που είχαν επικεφαλής τον Γ Κονδύλη

Στρατιωτικές παρεmicroβάσεις και πολιτικές ανωmicroαλίεςΣτο περιθώριο των εξελίξεων και των συνεπειών της Δίκης των Έξ αλλά άρρηκτα δεmicroένη microε αυτές τοποθετείται η διάλυση της επαναστατικής επιτροπής του στρα-τιωτικού κινήmicroατος που συγκροτήθηκε microετά την καταστροφή Βέβαια το στρατιω-τικό κίνηmicroα συνέχισε να δρα παρασκηνιακά γιατί όπως εύστοχα επισηmicroαίνει ο Άλκης Ρήγος laquoέδωσε βέβαια εκείνη την κρίσιmicroη ώρα διέξοδο στην οργή του κόσmicroου αλλά νοmicroιmicroοποίησε ταυτόχρονα και την ανάγκη της δικτατορικής διαχείρισης και επέmicroβασης του στρατού στην πολιτική ζωήraquo Ο σχηmicroατισmicroός ωστόσο πολιτικής κυβέρνησης έγινε microε σύνθεση κάθε άλλο παρά σταθερή Παράλληλα microε τις συντελούmicroενες πολιτικές διεργασίες microέσα στο 1923 έλαβαν χώρα σηmicroαντικές διοικητικές αλλαγές όπως η εισαγωγή του νέου ηmicroερολογίου και η ίδρυση του νοmicroού ως δεύτερου βαθmicroού microονάδας αυτοδιοίκησης Tο κύριο ζήτηmicroα των ηmicroερών ήδη από τα τέλη του 1922 ήταν το θέmicroα των εκλογών το οποίο είχε αναγορευτεί σε κύριο αντικείmicroενο διαmicroάχης που σοβούσε microέσα στους κόλπους του στρατού αλλά και του πολιτικού κόσmicroου Οι εσωτερικές αντινοmicroίες που χαρακτήριζαν το ετερόκλητο στρατιωτικό κίνηmicroα εκφράστηκαν microέσα από microια σειρά δολοπλοκιών που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της ρευστής περιόδου 1922-24 Aν κάτι παρέmicroενε σταθερό για τα πρόσωπα και τις οmicroάδες που πρωταγωνιστούσαν αυτό ήταν το διακύβευmicroα η εξουσία και η διαχείρισή της Ωστόσο εκκρεmicroούσε ο τρόπος η microεθόδευση απόκτησής της

Tο κίνηmicroα του 1923Η κήρυξη εκλογών για τις 2 Δεκεmicroβρίου 1923 microε εκλογικό σύστηmicroα που ευνοούσε τη microεταβίβαση εξουσίας σε κοινοβούλιο ελεγχόmicroενο από Φιλελεύθερους και φιλικό προς την επαναστατική επιτροπή πυροδότησε ένα νέο κίνηmicroα των στρατιωτικών τον Οκτώ-βριο του ίδιου έτους Βασικοί συντελεστές του (αντιβενιζελικοί κυρίως) υπήρξαν όσοι αισθάνονταν ότι περιθωριοποιούνταν από τις διαγραφόmicroενες εκλογικές εξελίξεις Οι αρχηγοί του οι στρατηγοί Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης απέτυχαν στην επίτευξη

Στιγmicroιότυπο από τη laquoΔίκη των Έξraquo (Μουσείο- Αρχείο ΕΡΤ)

των στόχων τους και η στάση κατεστάλη άmicroεσαΌmicroως το microάλλον σπασmicroωδικό κίνηmicroα του Οκτωβρίου του 1923 απέκτησε σηmicroασία διότι ισχυροποίησε αντίπαλες δυνάmicroεις (κυρίως την οργάνωση του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου) οι οποίες microε τη σειρά τους συmicromicroετείχαν δυναmicroικά στη διαδικασία επίλυσης του πολιτειακού ζητήmicroατος Οι Δηmicroοκρατικοί (microία οmicroάδα στρατιωτικών σε συνεργασία microε πολιτικούς όπως ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου) έχοντας εδραιώσει τη θέση τους έναντι των microετριοπαθών Φιλελευθέρων (ανάmicroεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος) κατηγόρησαν τον βασιλιά Γεώργιο για συνενοχή στη στάση και απαίτησαν την αποχώ-ρησή του από τη χώρα

H ανακήρυξη της Brsquo Eλληνικής ΔηmicroοκρατίαςΣτις 16 Δεκεmicroβρίου 1923 επαναπροκηρύχτηκαν εκλογές οι οποίες ανέδειξαν νικητές τους Φιλελεύθερους microε συντριπτική πλειοψηφία αλλά χωρίς τη συmicromicroετοχή των βασιλο-φρόνων οι οποίοι επέλεξαν τον δρόmicroο της αποχής Τρεις ηmicroέρες αργότερα ο βασιλιάς Γεώργιος εγκατέλειψε τη χώρα ενώ αντιβασιλέας ορίστηκε ο Παύλος Kουντουριώτης Λίγο αργότερα ο Βενιζέλος ανταποκρινόmicroενος στις microαζικές εκκλήσεις των υποστη-ρικτών του επέστρεψε στη χώρα κατοχυρώνοντας ndashφαινοmicroενικά τουλάχιστονndash την εκλογική του επιτυχία Οι θυελλώδεις συγκρούσεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της Δrsquo Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης ανάmicroεσα στον Βενιζέλο και τον Παπαναστασίου (ηγέτη πλέον της αντιβασιλικής παράταξης και αρχηγό του κόmicromicroατος της Δηmicroοκρατι-κής Ενώσεως) αποτέλεσαν το πρόκριmicroα για τις κοmicromicroατικές microεταστροφές στο κυβερνών κόmicromicroα Με την παραίτηση του κόmicromicroατός του ο Παπαναστασίου ανέλαβε την εξουσία και έθεσε σε κίνηση τις διαδικασίες επίσηmicroης έκπτωσης της βασιλικής δυναστείαςΗ Εθνοσυνέλευση στις 25 Μαρτίου 1924 ανακήρυξε την Ελλάδα αβασίλευτη δηmicroο-κρατία ενώ λίγο αργότερα στις 13 Απριλίου το δηmicroοψήφισmicroα microε συντριπτικό ποσοστό (695) ενέκρινε τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος O αρχηγός του Λαϊκού Κόmicromicroατος Παναγής Τσαλδάρης αρνήθηκε να το αποδεχτεί γεγονός που είχε αποτέλεσmicroα ndashmicroε την εξαίρεση του Iωάννη Mεταξάndash τη microη αναγνώριση της πολιτειακής αλλαγής από την αντιβενιζελική παράταξη

Γελοιογραφία του ΝΚαστανάκη από τον laquoΚόπανοraquo δηmicroοσιεύ-

Ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης (Μου-

Oι πρώτες δηmicroοκρατικές κυβερνήσειςTο δηmicroοκρατικό καθεστώς από τις πρώτες κιόλας ηmicroέρες εγκαθίδρυσής του δεν microπόρεσε να παγιωθεί αποτελεσmicroατικά Eκτεταmicroένα κρούσmicroατα αυθαιρεσίας και πολιτικές ολιγωρίες συνέβαλαν στην πτώση της πρώτης δηmicroοκρατικής κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου τo 1924 Έπειτα από microια πολιτική διελκυστίνδα την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης αλλά τα έκτροπα που συνέ-βησαν στο σώmicroα του ναυτικού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (στασιαστικές ταραχές) τερmicroάτισαν σύντοmicroα τον βίο και αυτής της κυβέρνησης Η κρατική δια-χείριση ανατέθηκε αυτή τη φορά στον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (7101924) ο οποίος εξουδετέρωσε ένα νέο στρατιωτικό κίνηmicroα αλλά δεν απέφυγε την κλι-microάκωση βίαιων και αιmicroατηρών εργατικών κινητοποιήσεων Στο πλαίσιο των κοι-νοβουλευτικών συνεδριάσεων οι δηmicroοκρατικοί κατήγγειλαν την ίδρυση laquoφασι-στικώνraquo συλλόγων από τον Γεώργιο Κονδύλη υπουργό Εσωτερικών και ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Η παραίτηση του τελευταίου άνοιξε τον δρόmicroο σrsquo ένα νέο πραξικόπηmicroα αυτή τη φορά από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο (2561925)

Ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

Προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπαναστασίου

24 Μαρτίου 1924(αποσπάσmicroατα)

Κύριος προορισmicroός της σηmicroερινής κυβερνήσεως όστις και κατέστησεν απαραίτητον τον σχηmicroατισmicroόν αυτής είναι να οδηγήση ευθέως εις την καθιέρωσιν της Δηmicroοκρατίας και να την θεmicroελιώση επί ακλονήτων βάσεων Η Δηmicroοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρmicroα ενός microακρού εσωτερικού αγώνος τον οποίον κατέστησεν αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών η αθέτησις των διεθνών microας υποχρεώσεων η περιφρόνησις των εθνικών δικαίων Κυρία πηγή των κακών τούτων τα οποία απέληξαν εις την microεγάλην εθνικήν συmicroφοράν υπήρξε η αθέ-microιτος εκmicroετάλλευσις του βασιλικού θεσmicroού θεσmicroού απηρχαιοmicroένου εις τον οποίον επί πλέον εδόθη microεσαιωνικόν περιεχόmicroενον

Με την Δηmicroοκρατία αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των ικανοποιείται η τιmicroή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόmicroος η υπογραφή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν εις το συmicroφέρον του συνόλου Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισmicroός και η αναπτέρωσις του ηθικού φρονήmicroατος του Λαού[]Η τοπική αυτοδιοίκησις την οποίαν σκεπτόmicroεθα να εισηγηθώmicroεν και να εφαρmicroόσω-microεν θα συνίσταται εις την χειραφέτησιν της Κοινότητος από τους σηmicroερινούς περιο-ριστικούς δεσmicroούς οι οποίοι εmicroποδίζουν την ελευθέραν λειτουργίαν του ζωτικοτάτου τούτου οργανισmicroού προς τούτοις εις την άmicroεσον σύστασιν των Νοmicroών ως οργανισmicroών τοπικής αυτοδιοικήσεως Δια των θεmicroελιωδών αυτών θεσmicroών το πνεύmicroα το δηmicroοκρατι-κόν θα κυριαρχήση εις όλον τον δηmicroόσιον βίον η ελευθερία και η ισότης θα παγιωθούν οι πολίται θα αποκτήσουν αmicroεσώτερον έλεγχον επί των υποθέσεών των και τα τοπικά συmicroφέροντα θα τύχουν σοβαράς ικανοποιήσεως Την προσοχήν της Κυβερνήσεως συγκεντρώνει επίσης αmicroέριστον το microέγα προσφυγικόν πρόβληmicroα το οποίον microας εκληροδότησεν ο microοναρχισmicroός Η επίλυσις τούτου εξαρτάται από την εξεύρεσιν των αναγκαίων χρηmicroάτων από την ανάλογον κρατικήν οργάνωσιν και από την ταχυτέραν και δικαιοτέραν λύσιν του αγροτικού προβλήmicroατοςΤο Κράτος περιορίσθη microέχρι τούδε εις την εξεύρεσιν των απαιτουmicroένων προς τούτο δαπανών δια της προσπαθείας συνάψεως εξωτερικού προσφυγικού δανείου και της διαθέσεως προς τούτο microέρους εκ του ισχνού Προϋπολογισmicroού αυτούΠρος επίτευξιν του πρώτου προέβη εις υπογραφήν συmicroβάσεως της οποίας απότο-κος υπήρξεν η σήmicroερον λειτουργούσα Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων Κύριον microέληmicroα της Κυβερνήσεως θα είναι η προσπάθεια ταχυτέρας του δανείου συνάψεως και εξασφάλισις διrsquo αυτού των απαιτουmicroένων δαπανών Εκτός του εν λόγω δανείου η κυβέρνησις θέλει επιστήσει την προσοχήν της διrsquo ιδρύσεως καταλλήλου οργανισmicroού εις την προσοδοφόρον διαχείρισιν των εν Ελλάδι microουσουλmicroανικών περιουσιών πρώτον αντιστάθmicroισmicroα των εν Τουρκία εγκαταλειφθησών περιουσιών των προσφύγων Τούτων η εξασφάλισις και η κατάλληλος διάθεσις δύναται να αποτελέση ισχυράν οικονοmicroικήν βάσιν προς αντιmicroετώπισιν του προσφυγικού ζητήmicroατος Η ήδη υφισταmicroένη πρόσθετος

Πρόχειρα καταλύmicroατα προσφύ-γων σε πλατεία 1922 (Μου-

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 3: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Oι εξελίξεις που microεσολάβησαν έθεσαν το καθεστωτικό ζήτηmicroα στην Eλλάδα σε νέα φάση microε πραξικοπηmicroατικές ενέργειες οmicroάδας αξιωmicroατικών που είχαν επικεφαλής τον Γ Κονδύλη

Στρατιωτικές παρεmicroβάσεις και πολιτικές ανωmicroαλίεςΣτο περιθώριο των εξελίξεων και των συνεπειών της Δίκης των Έξ αλλά άρρηκτα δεmicroένη microε αυτές τοποθετείται η διάλυση της επαναστατικής επιτροπής του στρα-τιωτικού κινήmicroατος που συγκροτήθηκε microετά την καταστροφή Βέβαια το στρατιω-τικό κίνηmicroα συνέχισε να δρα παρασκηνιακά γιατί όπως εύστοχα επισηmicroαίνει ο Άλκης Ρήγος laquoέδωσε βέβαια εκείνη την κρίσιmicroη ώρα διέξοδο στην οργή του κόσmicroου αλλά νοmicroιmicroοποίησε ταυτόχρονα και την ανάγκη της δικτατορικής διαχείρισης και επέmicroβασης του στρατού στην πολιτική ζωήraquo Ο σχηmicroατισmicroός ωστόσο πολιτικής κυβέρνησης έγινε microε σύνθεση κάθε άλλο παρά σταθερή Παράλληλα microε τις συντελούmicroενες πολιτικές διεργασίες microέσα στο 1923 έλαβαν χώρα σηmicroαντικές διοικητικές αλλαγές όπως η εισαγωγή του νέου ηmicroερολογίου και η ίδρυση του νοmicroού ως δεύτερου βαθmicroού microονάδας αυτοδιοίκησης Tο κύριο ζήτηmicroα των ηmicroερών ήδη από τα τέλη του 1922 ήταν το θέmicroα των εκλογών το οποίο είχε αναγορευτεί σε κύριο αντικείmicroενο διαmicroάχης που σοβούσε microέσα στους κόλπους του στρατού αλλά και του πολιτικού κόσmicroου Οι εσωτερικές αντινοmicroίες που χαρακτήριζαν το ετερόκλητο στρατιωτικό κίνηmicroα εκφράστηκαν microέσα από microια σειρά δολοπλοκιών που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της ρευστής περιόδου 1922-24 Aν κάτι παρέmicroενε σταθερό για τα πρόσωπα και τις οmicroάδες που πρωταγωνιστούσαν αυτό ήταν το διακύβευmicroα η εξουσία και η διαχείρισή της Ωστόσο εκκρεmicroούσε ο τρόπος η microεθόδευση απόκτησής της

Tο κίνηmicroα του 1923Η κήρυξη εκλογών για τις 2 Δεκεmicroβρίου 1923 microε εκλογικό σύστηmicroα που ευνοούσε τη microεταβίβαση εξουσίας σε κοινοβούλιο ελεγχόmicroενο από Φιλελεύθερους και φιλικό προς την επαναστατική επιτροπή πυροδότησε ένα νέο κίνηmicroα των στρατιωτικών τον Οκτώ-βριο του ίδιου έτους Βασικοί συντελεστές του (αντιβενιζελικοί κυρίως) υπήρξαν όσοι αισθάνονταν ότι περιθωριοποιούνταν από τις διαγραφόmicroενες εκλογικές εξελίξεις Οι αρχηγοί του οι στρατηγοί Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης απέτυχαν στην επίτευξη

Στιγmicroιότυπο από τη laquoΔίκη των Έξraquo (Μουσείο- Αρχείο ΕΡΤ)

των στόχων τους και η στάση κατεστάλη άmicroεσαΌmicroως το microάλλον σπασmicroωδικό κίνηmicroα του Οκτωβρίου του 1923 απέκτησε σηmicroασία διότι ισχυροποίησε αντίπαλες δυνάmicroεις (κυρίως την οργάνωση του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου) οι οποίες microε τη σειρά τους συmicromicroετείχαν δυναmicroικά στη διαδικασία επίλυσης του πολιτειακού ζητήmicroατος Οι Δηmicroοκρατικοί (microία οmicroάδα στρατιωτικών σε συνεργασία microε πολιτικούς όπως ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου) έχοντας εδραιώσει τη θέση τους έναντι των microετριοπαθών Φιλελευθέρων (ανάmicroεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος) κατηγόρησαν τον βασιλιά Γεώργιο για συνενοχή στη στάση και απαίτησαν την αποχώ-ρησή του από τη χώρα

H ανακήρυξη της Brsquo Eλληνικής ΔηmicroοκρατίαςΣτις 16 Δεκεmicroβρίου 1923 επαναπροκηρύχτηκαν εκλογές οι οποίες ανέδειξαν νικητές τους Φιλελεύθερους microε συντριπτική πλειοψηφία αλλά χωρίς τη συmicromicroετοχή των βασιλο-φρόνων οι οποίοι επέλεξαν τον δρόmicroο της αποχής Τρεις ηmicroέρες αργότερα ο βασιλιάς Γεώργιος εγκατέλειψε τη χώρα ενώ αντιβασιλέας ορίστηκε ο Παύλος Kουντουριώτης Λίγο αργότερα ο Βενιζέλος ανταποκρινόmicroενος στις microαζικές εκκλήσεις των υποστη-ρικτών του επέστρεψε στη χώρα κατοχυρώνοντας ndashφαινοmicroενικά τουλάχιστονndash την εκλογική του επιτυχία Οι θυελλώδεις συγκρούσεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της Δrsquo Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης ανάmicroεσα στον Βενιζέλο και τον Παπαναστασίου (ηγέτη πλέον της αντιβασιλικής παράταξης και αρχηγό του κόmicromicroατος της Δηmicroοκρατι-κής Ενώσεως) αποτέλεσαν το πρόκριmicroα για τις κοmicromicroατικές microεταστροφές στο κυβερνών κόmicromicroα Με την παραίτηση του κόmicromicroατός του ο Παπαναστασίου ανέλαβε την εξουσία και έθεσε σε κίνηση τις διαδικασίες επίσηmicroης έκπτωσης της βασιλικής δυναστείαςΗ Εθνοσυνέλευση στις 25 Μαρτίου 1924 ανακήρυξε την Ελλάδα αβασίλευτη δηmicroο-κρατία ενώ λίγο αργότερα στις 13 Απριλίου το δηmicroοψήφισmicroα microε συντριπτικό ποσοστό (695) ενέκρινε τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος O αρχηγός του Λαϊκού Κόmicromicroατος Παναγής Τσαλδάρης αρνήθηκε να το αποδεχτεί γεγονός που είχε αποτέλεσmicroα ndashmicroε την εξαίρεση του Iωάννη Mεταξάndash τη microη αναγνώριση της πολιτειακής αλλαγής από την αντιβενιζελική παράταξη

Γελοιογραφία του ΝΚαστανάκη από τον laquoΚόπανοraquo δηmicroοσιεύ-

Ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης (Μου-

Oι πρώτες δηmicroοκρατικές κυβερνήσειςTο δηmicroοκρατικό καθεστώς από τις πρώτες κιόλας ηmicroέρες εγκαθίδρυσής του δεν microπόρεσε να παγιωθεί αποτελεσmicroατικά Eκτεταmicroένα κρούσmicroατα αυθαιρεσίας και πολιτικές ολιγωρίες συνέβαλαν στην πτώση της πρώτης δηmicroοκρατικής κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου τo 1924 Έπειτα από microια πολιτική διελκυστίνδα την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης αλλά τα έκτροπα που συνέ-βησαν στο σώmicroα του ναυτικού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (στασιαστικές ταραχές) τερmicroάτισαν σύντοmicroα τον βίο και αυτής της κυβέρνησης Η κρατική δια-χείριση ανατέθηκε αυτή τη φορά στον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (7101924) ο οποίος εξουδετέρωσε ένα νέο στρατιωτικό κίνηmicroα αλλά δεν απέφυγε την κλι-microάκωση βίαιων και αιmicroατηρών εργατικών κινητοποιήσεων Στο πλαίσιο των κοι-νοβουλευτικών συνεδριάσεων οι δηmicroοκρατικοί κατήγγειλαν την ίδρυση laquoφασι-στικώνraquo συλλόγων από τον Γεώργιο Κονδύλη υπουργό Εσωτερικών και ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Η παραίτηση του τελευταίου άνοιξε τον δρόmicroο σrsquo ένα νέο πραξικόπηmicroα αυτή τη φορά από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο (2561925)

Ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

Προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπαναστασίου

24 Μαρτίου 1924(αποσπάσmicroατα)

Κύριος προορισmicroός της σηmicroερινής κυβερνήσεως όστις και κατέστησεν απαραίτητον τον σχηmicroατισmicroόν αυτής είναι να οδηγήση ευθέως εις την καθιέρωσιν της Δηmicroοκρατίας και να την θεmicroελιώση επί ακλονήτων βάσεων Η Δηmicroοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρmicroα ενός microακρού εσωτερικού αγώνος τον οποίον κατέστησεν αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών η αθέτησις των διεθνών microας υποχρεώσεων η περιφρόνησις των εθνικών δικαίων Κυρία πηγή των κακών τούτων τα οποία απέληξαν εις την microεγάλην εθνικήν συmicroφοράν υπήρξε η αθέ-microιτος εκmicroετάλλευσις του βασιλικού θεσmicroού θεσmicroού απηρχαιοmicroένου εις τον οποίον επί πλέον εδόθη microεσαιωνικόν περιεχόmicroενον

Με την Δηmicroοκρατία αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των ικανοποιείται η τιmicroή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόmicroος η υπογραφή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν εις το συmicroφέρον του συνόλου Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισmicroός και η αναπτέρωσις του ηθικού φρονήmicroατος του Λαού[]Η τοπική αυτοδιοίκησις την οποίαν σκεπτόmicroεθα να εισηγηθώmicroεν και να εφαρmicroόσω-microεν θα συνίσταται εις την χειραφέτησιν της Κοινότητος από τους σηmicroερινούς περιο-ριστικούς δεσmicroούς οι οποίοι εmicroποδίζουν την ελευθέραν λειτουργίαν του ζωτικοτάτου τούτου οργανισmicroού προς τούτοις εις την άmicroεσον σύστασιν των Νοmicroών ως οργανισmicroών τοπικής αυτοδιοικήσεως Δια των θεmicroελιωδών αυτών θεσmicroών το πνεύmicroα το δηmicroοκρατι-κόν θα κυριαρχήση εις όλον τον δηmicroόσιον βίον η ελευθερία και η ισότης θα παγιωθούν οι πολίται θα αποκτήσουν αmicroεσώτερον έλεγχον επί των υποθέσεών των και τα τοπικά συmicroφέροντα θα τύχουν σοβαράς ικανοποιήσεως Την προσοχήν της Κυβερνήσεως συγκεντρώνει επίσης αmicroέριστον το microέγα προσφυγικόν πρόβληmicroα το οποίον microας εκληροδότησεν ο microοναρχισmicroός Η επίλυσις τούτου εξαρτάται από την εξεύρεσιν των αναγκαίων χρηmicroάτων από την ανάλογον κρατικήν οργάνωσιν και από την ταχυτέραν και δικαιοτέραν λύσιν του αγροτικού προβλήmicroατοςΤο Κράτος περιορίσθη microέχρι τούδε εις την εξεύρεσιν των απαιτουmicroένων προς τούτο δαπανών δια της προσπαθείας συνάψεως εξωτερικού προσφυγικού δανείου και της διαθέσεως προς τούτο microέρους εκ του ισχνού Προϋπολογισmicroού αυτούΠρος επίτευξιν του πρώτου προέβη εις υπογραφήν συmicroβάσεως της οποίας απότο-κος υπήρξεν η σήmicroερον λειτουργούσα Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων Κύριον microέληmicroα της Κυβερνήσεως θα είναι η προσπάθεια ταχυτέρας του δανείου συνάψεως και εξασφάλισις διrsquo αυτού των απαιτουmicroένων δαπανών Εκτός του εν λόγω δανείου η κυβέρνησις θέλει επιστήσει την προσοχήν της διrsquo ιδρύσεως καταλλήλου οργανισmicroού εις την προσοδοφόρον διαχείρισιν των εν Ελλάδι microουσουλmicroανικών περιουσιών πρώτον αντιστάθmicroισmicroα των εν Τουρκία εγκαταλειφθησών περιουσιών των προσφύγων Τούτων η εξασφάλισις και η κατάλληλος διάθεσις δύναται να αποτελέση ισχυράν οικονοmicroικήν βάσιν προς αντιmicroετώπισιν του προσφυγικού ζητήmicroατος Η ήδη υφισταmicroένη πρόσθετος

Πρόχειρα καταλύmicroατα προσφύ-γων σε πλατεία 1922 (Μου-

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 4: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

των στόχων τους και η στάση κατεστάλη άmicroεσαΌmicroως το microάλλον σπασmicroωδικό κίνηmicroα του Οκτωβρίου του 1923 απέκτησε σηmicroασία διότι ισχυροποίησε αντίπαλες δυνάmicroεις (κυρίως την οργάνωση του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου) οι οποίες microε τη σειρά τους συmicromicroετείχαν δυναmicroικά στη διαδικασία επίλυσης του πολιτειακού ζητήmicroατος Οι Δηmicroοκρατικοί (microία οmicroάδα στρατιωτικών σε συνεργασία microε πολιτικούς όπως ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου) έχοντας εδραιώσει τη θέση τους έναντι των microετριοπαθών Φιλελευθέρων (ανάmicroεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος) κατηγόρησαν τον βασιλιά Γεώργιο για συνενοχή στη στάση και απαίτησαν την αποχώ-ρησή του από τη χώρα

H ανακήρυξη της Brsquo Eλληνικής ΔηmicroοκρατίαςΣτις 16 Δεκεmicroβρίου 1923 επαναπροκηρύχτηκαν εκλογές οι οποίες ανέδειξαν νικητές τους Φιλελεύθερους microε συντριπτική πλειοψηφία αλλά χωρίς τη συmicromicroετοχή των βασιλο-φρόνων οι οποίοι επέλεξαν τον δρόmicroο της αποχής Τρεις ηmicroέρες αργότερα ο βασιλιάς Γεώργιος εγκατέλειψε τη χώρα ενώ αντιβασιλέας ορίστηκε ο Παύλος Kουντουριώτης Λίγο αργότερα ο Βενιζέλος ανταποκρινόmicroενος στις microαζικές εκκλήσεις των υποστη-ρικτών του επέστρεψε στη χώρα κατοχυρώνοντας ndashφαινοmicroενικά τουλάχιστονndash την εκλογική του επιτυχία Οι θυελλώδεις συγκρούσεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της Δrsquo Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης ανάmicroεσα στον Βενιζέλο και τον Παπαναστασίου (ηγέτη πλέον της αντιβασιλικής παράταξης και αρχηγό του κόmicromicroατος της Δηmicroοκρατι-κής Ενώσεως) αποτέλεσαν το πρόκριmicroα για τις κοmicromicroατικές microεταστροφές στο κυβερνών κόmicromicroα Με την παραίτηση του κόmicromicroατός του ο Παπαναστασίου ανέλαβε την εξουσία και έθεσε σε κίνηση τις διαδικασίες επίσηmicroης έκπτωσης της βασιλικής δυναστείαςΗ Εθνοσυνέλευση στις 25 Μαρτίου 1924 ανακήρυξε την Ελλάδα αβασίλευτη δηmicroο-κρατία ενώ λίγο αργότερα στις 13 Απριλίου το δηmicroοψήφισmicroα microε συντριπτικό ποσοστό (695) ενέκρινε τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος O αρχηγός του Λαϊκού Κόmicromicroατος Παναγής Τσαλδάρης αρνήθηκε να το αποδεχτεί γεγονός που είχε αποτέλεσmicroα ndashmicroε την εξαίρεση του Iωάννη Mεταξάndash τη microη αναγνώριση της πολιτειακής αλλαγής από την αντιβενιζελική παράταξη

Γελοιογραφία του ΝΚαστανάκη από τον laquoΚόπανοraquo δηmicroοσιεύ-

Ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης (Μου-

Oι πρώτες δηmicroοκρατικές κυβερνήσειςTο δηmicroοκρατικό καθεστώς από τις πρώτες κιόλας ηmicroέρες εγκαθίδρυσής του δεν microπόρεσε να παγιωθεί αποτελεσmicroατικά Eκτεταmicroένα κρούσmicroατα αυθαιρεσίας και πολιτικές ολιγωρίες συνέβαλαν στην πτώση της πρώτης δηmicroοκρατικής κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου τo 1924 Έπειτα από microια πολιτική διελκυστίνδα την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης αλλά τα έκτροπα που συνέ-βησαν στο σώmicroα του ναυτικού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (στασιαστικές ταραχές) τερmicroάτισαν σύντοmicroα τον βίο και αυτής της κυβέρνησης Η κρατική δια-χείριση ανατέθηκε αυτή τη φορά στον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (7101924) ο οποίος εξουδετέρωσε ένα νέο στρατιωτικό κίνηmicroα αλλά δεν απέφυγε την κλι-microάκωση βίαιων και αιmicroατηρών εργατικών κινητοποιήσεων Στο πλαίσιο των κοι-νοβουλευτικών συνεδριάσεων οι δηmicroοκρατικοί κατήγγειλαν την ίδρυση laquoφασι-στικώνraquo συλλόγων από τον Γεώργιο Κονδύλη υπουργό Εσωτερικών και ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Η παραίτηση του τελευταίου άνοιξε τον δρόmicroο σrsquo ένα νέο πραξικόπηmicroα αυτή τη φορά από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο (2561925)

Ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

Προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπαναστασίου

24 Μαρτίου 1924(αποσπάσmicroατα)

Κύριος προορισmicroός της σηmicroερινής κυβερνήσεως όστις και κατέστησεν απαραίτητον τον σχηmicroατισmicroόν αυτής είναι να οδηγήση ευθέως εις την καθιέρωσιν της Δηmicroοκρατίας και να την θεmicroελιώση επί ακλονήτων βάσεων Η Δηmicroοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρmicroα ενός microακρού εσωτερικού αγώνος τον οποίον κατέστησεν αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών η αθέτησις των διεθνών microας υποχρεώσεων η περιφρόνησις των εθνικών δικαίων Κυρία πηγή των κακών τούτων τα οποία απέληξαν εις την microεγάλην εθνικήν συmicroφοράν υπήρξε η αθέ-microιτος εκmicroετάλλευσις του βασιλικού θεσmicroού θεσmicroού απηρχαιοmicroένου εις τον οποίον επί πλέον εδόθη microεσαιωνικόν περιεχόmicroενον

Με την Δηmicroοκρατία αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των ικανοποιείται η τιmicroή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόmicroος η υπογραφή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν εις το συmicroφέρον του συνόλου Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισmicroός και η αναπτέρωσις του ηθικού φρονήmicroατος του Λαού[]Η τοπική αυτοδιοίκησις την οποίαν σκεπτόmicroεθα να εισηγηθώmicroεν και να εφαρmicroόσω-microεν θα συνίσταται εις την χειραφέτησιν της Κοινότητος από τους σηmicroερινούς περιο-ριστικούς δεσmicroούς οι οποίοι εmicroποδίζουν την ελευθέραν λειτουργίαν του ζωτικοτάτου τούτου οργανισmicroού προς τούτοις εις την άmicroεσον σύστασιν των Νοmicroών ως οργανισmicroών τοπικής αυτοδιοικήσεως Δια των θεmicroελιωδών αυτών θεσmicroών το πνεύmicroα το δηmicroοκρατι-κόν θα κυριαρχήση εις όλον τον δηmicroόσιον βίον η ελευθερία και η ισότης θα παγιωθούν οι πολίται θα αποκτήσουν αmicroεσώτερον έλεγχον επί των υποθέσεών των και τα τοπικά συmicroφέροντα θα τύχουν σοβαράς ικανοποιήσεως Την προσοχήν της Κυβερνήσεως συγκεντρώνει επίσης αmicroέριστον το microέγα προσφυγικόν πρόβληmicroα το οποίον microας εκληροδότησεν ο microοναρχισmicroός Η επίλυσις τούτου εξαρτάται από την εξεύρεσιν των αναγκαίων χρηmicroάτων από την ανάλογον κρατικήν οργάνωσιν και από την ταχυτέραν και δικαιοτέραν λύσιν του αγροτικού προβλήmicroατοςΤο Κράτος περιορίσθη microέχρι τούδε εις την εξεύρεσιν των απαιτουmicroένων προς τούτο δαπανών δια της προσπαθείας συνάψεως εξωτερικού προσφυγικού δανείου και της διαθέσεως προς τούτο microέρους εκ του ισχνού Προϋπολογισmicroού αυτούΠρος επίτευξιν του πρώτου προέβη εις υπογραφήν συmicroβάσεως της οποίας απότο-κος υπήρξεν η σήmicroερον λειτουργούσα Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων Κύριον microέληmicroα της Κυβερνήσεως θα είναι η προσπάθεια ταχυτέρας του δανείου συνάψεως και εξασφάλισις διrsquo αυτού των απαιτουmicroένων δαπανών Εκτός του εν λόγω δανείου η κυβέρνησις θέλει επιστήσει την προσοχήν της διrsquo ιδρύσεως καταλλήλου οργανισmicroού εις την προσοδοφόρον διαχείρισιν των εν Ελλάδι microουσουλmicroανικών περιουσιών πρώτον αντιστάθmicroισmicroα των εν Τουρκία εγκαταλειφθησών περιουσιών των προσφύγων Τούτων η εξασφάλισις και η κατάλληλος διάθεσις δύναται να αποτελέση ισχυράν οικονοmicroικήν βάσιν προς αντιmicroετώπισιν του προσφυγικού ζητήmicroατος Η ήδη υφισταmicroένη πρόσθετος

Πρόχειρα καταλύmicroατα προσφύ-γων σε πλατεία 1922 (Μου-

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 5: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Oι πρώτες δηmicroοκρατικές κυβερνήσειςTο δηmicroοκρατικό καθεστώς από τις πρώτες κιόλας ηmicroέρες εγκαθίδρυσής του δεν microπόρεσε να παγιωθεί αποτελεσmicroατικά Eκτεταmicroένα κρούσmicroατα αυθαιρεσίας και πολιτικές ολιγωρίες συνέβαλαν στην πτώση της πρώτης δηmicroοκρατικής κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου τo 1924 Έπειτα από microια πολιτική διελκυστίνδα την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης αλλά τα έκτροπα που συνέ-βησαν στο σώmicroα του ναυτικού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (στασιαστικές ταραχές) τερmicroάτισαν σύντοmicroα τον βίο και αυτής της κυβέρνησης Η κρατική δια-χείριση ανατέθηκε αυτή τη φορά στον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο (7101924) ο οποίος εξουδετέρωσε ένα νέο στρατιωτικό κίνηmicroα αλλά δεν απέφυγε την κλι-microάκωση βίαιων και αιmicroατηρών εργατικών κινητοποιήσεων Στο πλαίσιο των κοι-νοβουλευτικών συνεδριάσεων οι δηmicroοκρατικοί κατήγγειλαν την ίδρυση laquoφασι-στικώνraquo συλλόγων από τον Γεώργιο Κονδύλη υπουργό Εσωτερικών και ισχυρό άνδρα του καθεστώτος Η παραίτηση του τελευταίου άνοιξε τον δρόmicroο σrsquo ένα νέο πραξικόπηmicroα αυτή τη φορά από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο (2561925)

Ο Θεmicroιστοκλής Σοφούλης (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

Προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπαναστασίου

24 Μαρτίου 1924(αποσπάσmicroατα)

Κύριος προορισmicroός της σηmicroερινής κυβερνήσεως όστις και κατέστησεν απαραίτητον τον σχηmicroατισmicroόν αυτής είναι να οδηγήση ευθέως εις την καθιέρωσιν της Δηmicroοκρατίας και να την θεmicroελιώση επί ακλονήτων βάσεων Η Δηmicroοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρmicroα ενός microακρού εσωτερικού αγώνος τον οποίον κατέστησεν αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών η αθέτησις των διεθνών microας υποχρεώσεων η περιφρόνησις των εθνικών δικαίων Κυρία πηγή των κακών τούτων τα οποία απέληξαν εις την microεγάλην εθνικήν συmicroφοράν υπήρξε η αθέ-microιτος εκmicroετάλλευσις του βασιλικού θεσmicroού θεσmicroού απηρχαιοmicroένου εις τον οποίον επί πλέον εδόθη microεσαιωνικόν περιεχόmicroενον

Με την Δηmicroοκρατία αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των ικανοποιείται η τιmicroή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόmicroος η υπογραφή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν εις το συmicroφέρον του συνόλου Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισmicroός και η αναπτέρωσις του ηθικού φρονήmicroατος του Λαού[]Η τοπική αυτοδιοίκησις την οποίαν σκεπτόmicroεθα να εισηγηθώmicroεν και να εφαρmicroόσω-microεν θα συνίσταται εις την χειραφέτησιν της Κοινότητος από τους σηmicroερινούς περιο-ριστικούς δεσmicroούς οι οποίοι εmicroποδίζουν την ελευθέραν λειτουργίαν του ζωτικοτάτου τούτου οργανισmicroού προς τούτοις εις την άmicroεσον σύστασιν των Νοmicroών ως οργανισmicroών τοπικής αυτοδιοικήσεως Δια των θεmicroελιωδών αυτών θεσmicroών το πνεύmicroα το δηmicroοκρατι-κόν θα κυριαρχήση εις όλον τον δηmicroόσιον βίον η ελευθερία και η ισότης θα παγιωθούν οι πολίται θα αποκτήσουν αmicroεσώτερον έλεγχον επί των υποθέσεών των και τα τοπικά συmicroφέροντα θα τύχουν σοβαράς ικανοποιήσεως Την προσοχήν της Κυβερνήσεως συγκεντρώνει επίσης αmicroέριστον το microέγα προσφυγικόν πρόβληmicroα το οποίον microας εκληροδότησεν ο microοναρχισmicroός Η επίλυσις τούτου εξαρτάται από την εξεύρεσιν των αναγκαίων χρηmicroάτων από την ανάλογον κρατικήν οργάνωσιν και από την ταχυτέραν και δικαιοτέραν λύσιν του αγροτικού προβλήmicroατοςΤο Κράτος περιορίσθη microέχρι τούδε εις την εξεύρεσιν των απαιτουmicroένων προς τούτο δαπανών δια της προσπαθείας συνάψεως εξωτερικού προσφυγικού δανείου και της διαθέσεως προς τούτο microέρους εκ του ισχνού Προϋπολογισmicroού αυτούΠρος επίτευξιν του πρώτου προέβη εις υπογραφήν συmicroβάσεως της οποίας απότο-κος υπήρξεν η σήmicroερον λειτουργούσα Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων Κύριον microέληmicroα της Κυβερνήσεως θα είναι η προσπάθεια ταχυτέρας του δανείου συνάψεως και εξασφάλισις διrsquo αυτού των απαιτουmicroένων δαπανών Εκτός του εν λόγω δανείου η κυβέρνησις θέλει επιστήσει την προσοχήν της διrsquo ιδρύσεως καταλλήλου οργανισmicroού εις την προσοδοφόρον διαχείρισιν των εν Ελλάδι microουσουλmicroανικών περιουσιών πρώτον αντιστάθmicroισmicroα των εν Τουρκία εγκαταλειφθησών περιουσιών των προσφύγων Τούτων η εξασφάλισις και η κατάλληλος διάθεσις δύναται να αποτελέση ισχυράν οικονοmicroικήν βάσιν προς αντιmicroετώπισιν του προσφυγικού ζητήmicroατος Η ήδη υφισταmicroένη πρόσθετος

Πρόχειρα καταλύmicroατα προσφύ-γων σε πλατεία 1922 (Μου-

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 6: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Με την Δηmicroοκρατία αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των ικανοποιείται η τιmicroή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόmicroος η υπογραφή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν εις το συmicroφέρον του συνόλου Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισmicroός και η αναπτέρωσις του ηθικού φρονήmicroατος του Λαού[]Η τοπική αυτοδιοίκησις την οποίαν σκεπτόmicroεθα να εισηγηθώmicroεν και να εφαρmicroόσω-microεν θα συνίσταται εις την χειραφέτησιν της Κοινότητος από τους σηmicroερινούς περιο-ριστικούς δεσmicroούς οι οποίοι εmicroποδίζουν την ελευθέραν λειτουργίαν του ζωτικοτάτου τούτου οργανισmicroού προς τούτοις εις την άmicroεσον σύστασιν των Νοmicroών ως οργανισmicroών τοπικής αυτοδιοικήσεως Δια των θεmicroελιωδών αυτών θεσmicroών το πνεύmicroα το δηmicroοκρατι-κόν θα κυριαρχήση εις όλον τον δηmicroόσιον βίον η ελευθερία και η ισότης θα παγιωθούν οι πολίται θα αποκτήσουν αmicroεσώτερον έλεγχον επί των υποθέσεών των και τα τοπικά συmicroφέροντα θα τύχουν σοβαράς ικανοποιήσεως Την προσοχήν της Κυβερνήσεως συγκεντρώνει επίσης αmicroέριστον το microέγα προσφυγικόν πρόβληmicroα το οποίον microας εκληροδότησεν ο microοναρχισmicroός Η επίλυσις τούτου εξαρτάται από την εξεύρεσιν των αναγκαίων χρηmicroάτων από την ανάλογον κρατικήν οργάνωσιν και από την ταχυτέραν και δικαιοτέραν λύσιν του αγροτικού προβλήmicroατοςΤο Κράτος περιορίσθη microέχρι τούδε εις την εξεύρεσιν των απαιτουmicroένων προς τούτο δαπανών δια της προσπαθείας συνάψεως εξωτερικού προσφυγικού δανείου και της διαθέσεως προς τούτο microέρους εκ του ισχνού Προϋπολογισmicroού αυτούΠρος επίτευξιν του πρώτου προέβη εις υπογραφήν συmicroβάσεως της οποίας απότο-κος υπήρξεν η σήmicroερον λειτουργούσα Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων Κύριον microέληmicroα της Κυβερνήσεως θα είναι η προσπάθεια ταχυτέρας του δανείου συνάψεως και εξασφάλισις διrsquo αυτού των απαιτουmicroένων δαπανών Εκτός του εν λόγω δανείου η κυβέρνησις θέλει επιστήσει την προσοχήν της διrsquo ιδρύσεως καταλλήλου οργανισmicroού εις την προσοδοφόρον διαχείρισιν των εν Ελλάδι microουσουλmicroανικών περιουσιών πρώτον αντιστάθmicroισmicroα των εν Τουρκία εγκαταλειφθησών περιουσιών των προσφύγων Τούτων η εξασφάλισις και η κατάλληλος διάθεσις δύναται να αποτελέση ισχυράν οικονοmicroικήν βάσιν προς αντιmicroετώπισιν του προσφυγικού ζητήmicroατος Η ήδη υφισταmicroένη πρόσθετος

Πρόχειρα καταλύmicroατα προσφύ-γων σε πλατεία 1922 (Μου-

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 7: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπέρ των προσφύγων φορολογία εις πλείστας όσας περιφερείας του Κράτους η οποία microέχρι τούδε λόγω του συγκεντρωτικού συστήmicroατος εγένετο microετά δυσφορίας ανεκτή εκ microέρους του ιθαγενούς πληθυσmicroού πιστεύοmicroεν ότι θα συντελέση εις επαύξησιν του υπέρ των προσφύγων κεφαλαίου αφού δια του microέλλοντος να εφαρmicroοσθή αποκεντρω-τικού συστήmicroατος η τοπική αυτή οικονοmicroική θυσία θα βελτιώση και την οικονοmicroική και κοινωνικήν θέσιν και του ιθαγενούς πληθυσmicroού[]Η παγίωσις της δηmicroοσίας ασφαλείας εφελκύει ωσαύτως ολόκληρον την προσοχήν της Κυβερνήσεως Δυστυχώς αι εκ των πολέmicroων και των πολιτικών συγκλονισmicroών ανωmicroαλίαι εχαλάρωσαν τον προς τους νόmicroους σεβασmicroόν Η Κυβέρνησις είναι αποφασισmicroένη να παγιώση συντόmicroως την έννοmicroον τάξιν[]Δια την εξυγίανσιν των δηmicroοσίων οικονοmicroικών η Κυβέρνησις αποβλέπει επί του παρό-ντος εις την αυστηράν εφαρmicroογήν της κειmicroένης φορολογίας και διαρρύθmicroισιν αυτής επί το επιστηmicroονικώτερον και δικαιότερον και τέλος εις την περικοπήν πάσης περιττής δαπάνης και εις την επιβολήν πνεύmicroατος περισυλλογής εις όλας τας δηmicroοσίας υπηρε-σίας[] Όσον αφορά την κοινωνικήν οικονοmicroικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως είναι ίσως περιτ-τόν να τονίσω ότι η δηmicroοκρατική κυβέρνησις αποβλέπει εις την συστηmicroατικήν εξύψωσιν των εργαζοmicroένων τάξεων Αναγνωρίζει όmicroως ότι τούτο δύναται να γίνη δια βαθmicroιαίων microεταρρυθmicroίσεων αι οποίαι ενώ θα τείνουν εις την κατάργησιν πάσης εκmicroεταλλεύσεως ενός microέρους της Κοινωνίας υπό οιουδήποτε άλλου microέρους αυτής δεν πρέπει να προκα-λούν κατάπτωσιν της παραγωγής η οποία τουναντίον πρέπει επίσης να ευνοείται Κατrsquo ακολουθίαν η Κυβέρνησις θα microεριmicroνήση περί της εφαρmicroογής των εργατικών νόmicroων συmicroπληρώσεως και βελτιώσεως αυτών έχουσα εις τούτον γνώmicroονα τα εις τα προηγού-microενα και βιοmicroηχανικώς ανταγωνιζόmicroενα προς ηmicroάς Κράτη ισχύοντα[]

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 8: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Εκπαίδευση

Εν σχέσει προς την Εκπαίδευσιν η Κυβέρνησις πιστεύουσα εις την θεmicroελιώδη σηmicroα-σίαν αυτής δια το microέλλον microας έχει την γνώmicroην ότι πρέπει να αντιmicroετωπίση ευθύς εξ αρχής προγραmicromicroατικώς ολόκληρον το εκπαιδευτικόν πρόβληmicroα καίτοι η πλήρης επίλυ-σις αυτού θα απαιτήση microακράς και συνεχείς προσπαθείας Το ασφαλέστερον θεmicroέλιον της Δηmicroοκρατίας θα δηmicroιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών Την εκπαίδευσίν microας διέπει microέχρι τούδε πνεύmicroα οπισθοδροmicroικόν και ολιγαρχικόν εκδηλούmicroενον και εις την οργάνωσιν των σχολείων και εις τα προγράmicromicroατα αυτών και εις την γλώσσαν και εις τον καθόλου ιδεολογικόν κόσmicroον από τον οποίον εmicroπνέεται η διδασκαλία και αγωγή Η Δηmicroοκρατική Κυβέρνησις ορmicroάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αmicroφο-τέρων των φύλων πρέπει να δηmicroιουργηθή δυνατότης ανεξαρτήτως κοινωνικής προε-λεύσεως και οικονοmicroικών microέσων να εξυψωθούν εις επίπεδον microορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγυα microέλη microιας λαοκρατικής Πολιτείας και microιας συγχρονισmicroένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας Το άτοmicroον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόmicroον προς τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής Νέα οργάνωσις των σχολείων συστηmicroατική πρόνοια περί microορφώσεως διδακτικού προσωπι-κού δια πάντας τους βαθmicroούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας βαθmicroιαία εισαγωγή της δηmicroοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν microας θεmicroελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισmicroού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής συmicromicroόρφωσις των προγραmicromicroάτων προς τας απαιτήσεις microιας πραγmicroατικής δηmicroιουργικής εργασίας διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως ούτως ώστε και πας πολίτης να επανακτήση το ενδιαφέρον του τα δικαιώmicroατά του και την συνείδησιν των υποχρεώσεών του ως προς την εκπαίδευσιν των τέκνων του και οι λειτουργοί της Παιδείας να αποκτήσουν βαθmicroιαίως την ικανότητα της αυτοδιοικήσεώς των βελτίωσις των εξωτερικών microέσων της Παιδείας ταύτα είναι τα κύρια σηmicroεία του εκπαιδευτικού ηmicroών προγράmicromicroατος Ιδιαιτέρως δε θα φροντίσω-microεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του Κράτους επαρχιών ενισχύοντες παντοιοτρόπως το διδακτικόν προσωπικόν και ιδρύοντες τα κατάλληλα πρακτικά προ πάντων σχολεία έτι δε και δεύτερον Πανεπιστήmicroιον εν Θεσσαλονίκη περιλαmicroβάνον και

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 9: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

H δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926) Oι υποσχέσεις του δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου για χρηστή λειτουργία του κρατικού microηχανισmicroού και κυρίως η γενική κόπωση ύστερα από microια περίοδο κοινοβουλευτικής αστάθειας συνετέλεσαν στην αναίmicroακτη επικράτησή του αλλά και στην αποδοχή του στο κοινοβούλιο από τους εκπρόσωπους του Έθνους Την αρχική περίοδο ανοχής στην ηmicroικοινοβουλευτική διακυβέρνηση του Θεόδωρου Πάγκαλου ακολούθησε η δυσαρέ-σκεια εξαιτίας των αυταρχικών microεθόδων του αλλά κυρίως λόγω της αδυναmicroίας του να διαχειριστεί τα οικονοmicroικά της χώραςΣτην πραγmicroατικότητα τα συσσωρευmicroένα προβλήmicroατα της ελληνικής οικονοmicroίας και η αδυναmicroία διευθέτησής τους στα στενά πλαίσια της πολιτικής συγκυρίας του 1925-26 έφθειραν τον συχνά απρόβλεπτο στις ενέργειές του δικτάτορα H λογοκρισία στον Tύπο και οι εκτοπίσεις σε νησιά πολιτικών αρχηγών αλλά και απλών πολιτών χαρα-κτηρίζουν την περίοδο Eύλογα αυτή η πολιτική προκάλεσε αντιδράσεις στον πολιτικό κόσmicroο αλλά και στον στρατό Ο Γεώργιος Κονδύλης συνεπικουρούmicroενος από τους πραιτωριανούς του παλαιού συmicromicroάχου του τον ανέτρεψε και ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση

τας πρακτικάς επιστήmicroας και microέλλον να λειτουργήση βαθmicroιαίως Του Πανεπιστηmicroίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας Νέας Χώρας θα ωφελήση και την επιστηmicroονικήν παρrsquo ηmicroίν δράσιν θα προαγάγη συντελούσα εmicromicroέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστηmicroίου[]

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 321-332 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο Λευκοπαρίδης Ξ (επιmicroέλεια) Παπαναστασίου Αλε-ξανδρος Μελέτες λόγοι άρθρα Αθήνα χχ σσ 381-390)

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκα-λος

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 10: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

H δηmicroιουργία οικουmicroενικής κυβέρνησηςΜία πρώτη απόπειρα σχηmicroατισmicroού οικουmicroενικής κυβέρνησης ναυάγησε και προκη-ρύχτηκαν εκλογές (7111926) ndashγια πρώτη φοράndash microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής H εκλογική διαδικασία χαρακτηρίστηκε από ευρύτατες συmicroπράξεις και τη διαmicroόρφωση νέων κοmicromicroατικών συmicromicroαχιών οι οποίες εξέφραζαν ένα microεγάλο φάσmicroα πολιτικών και κοινωνικών δυνάmicroεωνΟι διαπραγmicroατεύσεις για βιώσιmicroη κυβέρνηση συνασπισmicroού των αστικών κοmicromicroάτων έδιναν και το στίγmicroα της νέας Βουλής Η συmicromicroετοχή ωστόσο σrsquo αυτή του Λαϊκού Κόmicromicroατος ndashπου δεν είχε αναγνωρίσει το νέο πολίτευmicroαndash σε συνδυασmicroό microε ποικίλα άλλα ζητήmicroατα τροφοδότησαν διαδοχικές κρίσεις που κατέληξαν τελικά στην ανα-τροπή της (2761928) Aνάmicroεσα σrsquo αυτά συmicroπεριλαmicroβάνονται το αποτακτικό (δηλαδή η στάση της πολι-τείας απέναντι στους αποταχθέντες λόγω εmicroπλοκής σε κινήmicroατα) το σκάνδαλο που προκλήθηκε εξαιτίας της σύmicroβασης microε την εταιρεία ηλεκτρισmicroού Power κά Το αίτηmicroα της επίλυσης των πολύπλευρων αδιεξόδων που ανέκυπταν πήρε υπόσταση ndashγια ακόmicroα microία φοράndash στο πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου

H διακυβέρνηση της Eλλάδας από τον Eλευθέριο Bενιζέλο (1928-1932)Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρυτής της παράταξης των Φιλελευθέρων έπειτα από microια σειρά microεθοδεύσεων επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από microια πενταετή περίοδο απουσίας και επικράτησε θριαmicroβευτικά στις εκλογές της 19ης Αυγούστου 1928 Τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια συνιστούν microια ιδιοτυπία στη διαρκή ρευστότητα των κυβερνητικών σχηmicroάτων του Μεσοπολέmicroου καθώς η πολιτική ndashτουλάχιστονndash ισορ-ροπία διατηρείται έως την παραίτηση του γηραιού πολιτικού (Μάιος 1932) Παρά τις εντυπωσιακές κινήσεις του Bενιζέλου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής (σύmicroφωνο φιλίας microε την Tουρκία) η διακυβέρνησή του στο εσωτερικό της χώρας δεν συνάντησε την προσδοκώmicroενη ανταπόκριση Στις αρχές του 1930 τα ιδεολογικά χάσmicroατα που χώριζαν παλαιότερα τα δύο στρατόπεδα είχαν έως έναν βαθmicroό γεφυρωθεί Eκείνο όmicroως που παρέmicroενε ζωντανό στη συνείδηση του εκλογικού σώmicroατος ήταν η microνήmicroη του Διχασmicroού ndashmicroε τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης του ελληνικού

Γελοιογραφία που σατιρίζει την Οικουmicroενική Κυβέρνηση δηmicroο-

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 11: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λαού ήδη από τα microέσα της δεκαετίας του 1910 σε δύο αντιmicroαχόmicroενα στρατόπεδα (βενιζελικών και βασιλοφρόνων)ndash πάνω στο καίριο ζήτηmicroα της συmicromicroετοχής της χώρας στον Arsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο H διαmicroάχη αυτή αναβίωσε στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου microε νέους όρους Σηmicroαντικότερος απrsquo αυτούς ήταν η συσσωρευmicroένη φόρτιση ως απο-τέλεσmicroα των πολλαπλών διενέξεων και της αmicroοιβαίας δυσπιστίας Αναmicroφίβολα η τελευταία αυτή κυβέρνηση του Βενιζέλου είχε να επιδείξει σηmicroαντικά επιτεύγmicroατα στο πεδίο της εσωτερικής οικονοmicroικής ανασυγκρότησης όmicroως η παγκό-σmicroια οικονοmicroική κατάρρευση του 1929 και η ύφεση που επέφερε επέδρασαν κατά τρόπο διαρκή και σωρευτικό Η οικονοmicroική πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση υπό το βάρος των επιπτώσεων της παγκόσmicroιας ύφεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που οδήγησαν σε εσωτερική πολιτική πόλωση Σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα οι κατη-γορίες που απευθύνονταν στην κυβέρνηση από την αντιπολίτευση ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash για κατάχρηση και διασπάθιση του δηmicroόσιου χρήmicroατος

H περίοδος της αστάθειας (1932-1935)Η διεξαγωγή των εκλογών της 25ης Σεπτεmicroβρίου 1932 microε το σύστηmicroα της απλής ανα-λογικής άνοιξε νέο κύκλο οσmicroώσεων και κυβερνητικών εναλλαγών Αρχικά η εξουσία πέρασε στο Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και στη συνέχεια στους Φιλελεύθερους για να καταλήξει στον συνασπισmicroό των Λαϊκών υπό τον Παναγή Τσαλδάρη Οι νέες εκλογές του Μαρτίου του 1933 αναζωπύρωσαν τα πάθη του Εθνικού Διχασmicroού Σε αυτή τη διαδικασία επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό σύστηmicroα της χώρας οδηγήθηκε σε παρακmicroή Τα κινήmicroατα των αδιάλλακτων βενιζελικών τον Μάρτιο του 1933 και του 1935 (microε αρχηγό τον στρα-τηγό Νικόλαο Πλαστήρα) η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου οι εκκαθαρίσεις στο στράτευmicroα συνθέτουν την πορεία της εκτροπής από τον κοινοβουλευτισmicroό

H παλινόρθωση του 1935 και ο δρόmicroος προς τη δικτατορίαΜέσα σε microία κατάσταση πολιτικού χάους (κοινωνικές εντάσεις βίαιες εργατικές κινη-τοποιήσεις) που σηmicroάδεψε την περίοδο 1933-35 συντελέστηκαν οι διεργασίες της παλινόρθωσης της microοναρχίας Τα αποτελέσmicroατα του χαλκευmicroένου δηmicroοψηφίσmicroατος της 3ης Νοεmicroβρίου (από την κυβέρνηση πραξικοπηmicroατιών του Γεωργίου Κονδύλη)

Τα microέλη της κυβέρνησης Βενι-ζέλου του 1928 διακρίνονται

Γελοιογραφία του Γ Γκέϊβελη δηmicroοσιεύθηκε στον laquoΓάτοraquo τον

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 12: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πρόταση διώξεως του Ελευθέριου Βενιζέλου

Κατατέθηκε στη Βουλή την 11η Μαίου 1933

Αναφέρεται στην απόπειρα πραξικοπήmicroατος από φιλοβενιζελικούς κύκλους τον Μάρτιο του 1933

Προς την Βουλήν των ΕλλήνωνΟ εν αποστρατεία αντιστράτηγος Ν Πλαστήρας κατά την 5ην και 6ην Μαρτίου ενεστώ-τος έτους και έτεροι αυτού οπαδοί από κοινού συmicroφέροντος κινούmicroενοι και συνοmicroολο-γήσαντες προς αλλήλους αmicroοιβαίαν συνδροmicroήν εξετέλεσαν τας ακολούθους εγκληmicroατι-κάς πράξεις διrsquo ας και ενεργείται ανάκρισις υπό των τακτικών δικαστικών αρχών Α Συναπεφάσισαν περί πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνεπεχρεώθησαν microετrsquo αλλή-λων ήτοι συνώmicroοσαν και διήγειραν στάσιν θέλοντες να microεταβάλουν δια βιαίων microέσων το καθεστώς δηmicroοκρατικόν και κοινοβουλευτικόν πολίτευmicroα και να εγκαταστήσουν δικτατορίαν Β Διήγειραν κατά διαφόρους τρόπους εmicroφύλιον πόλεmicroον και προς διέγερσιν αυτού ώπλισαν τους πολίτες κατrsquo αλλήλων προς τούτο καλέσαντες πρόσφυγας οmicroόφρονας κοmicromicroατικώς και δόντες εις αυτούς στρατιωτικάς στολάς όπλα και πυροmicroαχικάΓ Άνευ δικαιώmicroατος ή νοmicroίmicroου λόγου ανέλαβεν Αρχηγίαν ο Ν Πλαστήρας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν ανακηρύξας εαυτόν δικτάτορα και κατασπείρας διrsquo αεροπλάνων σχε-τικάς προς τούτο διακηρύξεις ήτοι ενήργησε πράξεις προβλεποmicroένας υπό του άρθρου 123 παρ 2 124 125 127 παρ 3 56 και 109 Ποινικού Νόmicroου Εις την εκτέλεσιν όmicroως των πράξεων τούτων εκ των microέχρι τούδε δεδοmicroένων της υπό των τακτικών δικαστικών αρχών διεξαγοmicroένας ανακρίσεις των δηmicroοσιευmicroάτων εξ ανακοινώσεων και πληροφο-ριών του ηmicroερησίου τύπου των εκθέσεων των δηmicroοσίων αρχών κλπ υφίστανται βάσι-microοι ενδείξεις πείθουσαιΑrsquo Ότι εις ταύτας παρεκίνησε τον ειρηmicroένον Ν Πλαστήραν ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την νύκτα της 5ης προς την 6ην Μαρτίου τότε πρόεδρος του Υπουργικού Συmicro-βουλίου και νυν Βουλευτής Πειραιώς δρων εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού Ήτοι κατrsquo αυτήν εκείνην την νύκτα καθrsquo ην συνέφαγον οmicroού και παρέ-

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 13: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

microενο εν τη οικία του Ελευθ Βενιζέλου όπου και συνεκεντρούντο τα εκ των διαφόρων επαρχιών εκλογικά αποτελέσmicroατα άmicroα τη βεβαιώσει ότι ήτο δυσmicroενές δια το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων το αποτέλεσmicroα των εκλογών της 5ης Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος το microεν εν γνώσει της πλήρους από microακρών ετών αφοσιώσεως και υποταγής του Ν Πλαστήρα εις αυτόν το δε microε το πρωθυπουργικόν κύρος και την βαρύνουσαν ιδιότητά του ως προέδρου της Κυβερνήσεως παρεκίνησεν αυτόν όπως κυρήξη την επανάστασιν και επιτελέση τας ως άνω του ποινικού νόmicroου παραβάσεις microεταχειρισθείς επίτηδες ως έρmicroαιον την εις ήν ο Ν Πλαστήρας ευρίσκετο πλάνην ότι η νικήσασα microερίς θα προέβαι-νεν εις ταραχάς και διώξεις κατά των αποτελούντων το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων και την ψυχικήν ορmicroήν εναντίον των προσώπων άτινα θα ανελάmicroβανον την κυβέρνησιν και προς τα οποία τον εχώριζον από ετών βαθύταται αντιθέσεις Το τοιούτον συνιστά την κατά το άρθρον 36 παράγραφος 3 του Ποινικού Νόmicroου ηθικήν αυτουργίαν επί τοις προmicroνηmicroονευθείσιν αδικήmicroασιν Βrsquo Αλλrsquo επίσης εκ του συνόλου των microέχρι τούδε γνωστών δεδοmicroένων περί των γεγο-νότων της νυκτός της 5ης προς την 6ην Μαρτίου και της πρωίας της 6ης Μαρτίου προκύπτει ότι ο αυτός Ελευθέριος Βενιζέλος εν γνώσει και εκ προθέσεως κατά την ενέργειαν των εαυτού καθηκόντων ως πρωθυπουργού δια της συνδροmicroής του υπεστή-ριξεν αmicroέσως την κυρίαν πράξιν ήτοι τα υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του τελεσθέντα αδικήmicroατα και εχορήγησεν εις τον εκπεραιοτήν αυτής προ και επί της εκτελέσεως τοιαύτην βοήθειαν άνευ της οποίας ούτος δεν ηδύνατο να φέρη εις πέρας την πράξιν κατά τας προκειmicroένας περιστάσεις ήτοι όχι microόνον δεν διέταξε την σύλ-ληψιν αυτού αφού και εν τη οικία του έτι και ενώπιόν του και ενώπιον του Υπουργού των Στρατιωτικών και άλλων ο Ν Πλαστήρας διεδήλου ότι κυρήσσει την επανάστασιν αλλrsquo αντιθέτως παρέσχεν εις αυτόν και τους άλλους τα microέσα και την δυνατότητα όπως καταλάβουν το Υπουργείον των Στρατιωτικών και διαθέτουν υπέρ του σκοπού των τα τηλέφωνα τηλεγραφεία και τα στρατιωτικά καταστήmicroατα και ιδία δια των διαταγών του όπως microη έλθουν εις σύγκρουσιν προς την επανάστασιν τα κηρυχθέντα κατά της επαναστάσεως στοιχεία του στρατού επεχείρησεν να παραλύση πάσαν κατά της επανα-στάσεως αντίδρασιν Η πράξις δε αύτη εmicroπίπτει εις την κατrsquo άρθρον 56 παράγραφον 2 Ποινικού Νόmicroου συνέργειαν των κατά τα ανωτέρω αδικηmicroάτων άτινα επράχθησαν υπό του Ν Πλαστήρα και των συστασιαστών του

Ο Κονδύλης και ο Πλαστήρας (στη microέση καθιστοί microε στολή)

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 14: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νοmicroιmicroοποίησαν την επαναφορά του Γεωργίου ΒrsquoΟι εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 οι τελευταίες του ελληνικού Μεσοπολέmicroου κλείνουν τον κύκλο κυριαρχίας των δύο πολιτικών χώρων (βενιζελικών-βασιλοφρό-νων) που πρωταγωνίστησαν σχεδόν κατά το ένα τρίτο του αιώνα Kαmicroία από τις δύο microεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή Oι ηγέτες τους αδυνατούσαν να έρθουν σε συmicroφωνία για τον σχηmicroατισmicroό κυβέρνησης συνεργασίας Pυθmicroιστικός παρόγοντας ήταν η ψήφος των κοmicromicroουνιστών τη συmicromicroετοχή των οποίων στην εξουσία απέρριπτε κατηγορηmicroατικά το Παλάτι και η στρατιωτική ηγεσία Παρrsquo όλα

Κατά ταύτα συντρέχει περίπτωσις διώξεως επί παραβάσει των άρθρων 56 παράγραφος 2 και παράγραφος 3 127 παράγραφος 2 124 125 127 παράγραφος 3 και 109 του Ποινικού Νόmicroου επί τη βάσει δε τούτοις και συmicroφώνως προς το άρθρον 2 παράγραφος 2 αrsquo του Νόmicroου περί της Ευθύνης των Υπουργών και τα άρθρα 2 3 του Νόmicroου 3398 και 4 του αυτού Νόmicroου ως τούτο microετερρυθmicroίσθη υπό του Νόmicroου

Οι κάτωθι υπογεγραmicromicroένοι βουλευταί υποβάλλοmicroεν πρότασιν περί καταδιώξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τέως πρωθυπουργού επί τω τέλει όπως η Βουλή ενασκήση την κατrsquo αυτού ποινικήν αγωγήν δια τας εκτεθείσας παραβάσεις του ποινικού νόmicroου

Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1933Οι αιτούντες ΒουλευταίΙωάννης Μεταξάς Αντ Λιβιεράτος Σ Μανωλάτος Γρηγ Ευστρατιάδης Ανδρ Στράτος Ι Τσόντος-Βάρδας Α Γραmicromicroατικός Κ Καλκάνης Γ Τουρκοβασίλης Α Πρωτοπαπαδά-κης Περ Μπούmicroπουλης Βρ Αλεξάτος Θ Λιναρδάτος Σ Μηνόπουλος

(Μεταφέρεται εδώ από το βιβλίο του Παύλου Πετρίδη laquoΠολιτικές δυνάmicroεις και συνταγ-microατικοί θεσmicroοί στη νεώτερη Ελλάδα 1844-1940raquo Θεσσαλονίκη Σάκκουλας 1992 σσ 364-366 Πρωτοδηmicroοσιεύθηκε στο laquoΙωάννη Μεταξά Το προσωπικό του ηmicroερολόγιοraquo Αθήνα σσ 567-568)

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 15: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αυτά έγινε microια προσπάθεια συννενόησης microεταξύ φιλελευθέρων και κοmicromicroουνιστών το γνωστό σύmicroφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα Aποτέλεσmicroα ήταν η εκλογή του πρώτου ως προ-έδρου της Βουλής και η εκδήλωση έντονων ανησυχιών και απειλών από τη Δεξιά για το ενδεχόmicroενο της συνέχισης της συνεργασίας Πρωθυπουργός ανέλαβε ο K Δεmicroερ-τζής ενώ microε πλήρη συmicroφωνία των φιλελευθέρων και προσωπικά του Bενιζέλου από το Παρίσι ο βασιλιάς ανέθεσε το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Iωάννη Mεταξά Λίγες ηmicroέρες αργότερα ο Δεmicroερτζής πέθανε (είχε προηγηθεί ο θάνατος του Bενιζέλου) και ο Γεώργιος χωρίς να συmicroβουλευτεί τους πολιτικούς αρχηγούς ανέθεσε την πρωθυ-πουργία στον Mεταξά αρχηγό του microικρού Κόmicromicroατος των Eλευθεροφρόνων που διέθετε microόνο 7 έδρες στη Βουλή Όmicroως ο Mεταξάς πήρε ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και microάλιστα microε microεγάλη πλειοψηφία προερχόmicroενη και από τους δύο αντιmicroαχόmicroενους πολιτικούς χώρους Kαταψηφίστηκε microόνο από ένα microέρος των βενιζελογενών πολιτικών (Παπαναστασίου Kαφαντάρης Παπανδρέου κά) και τους κοmicromicroουνιστές Tον Aύγου-στο της ίδιας χρονιάς ο Mεταξάς microε πρόσχηmicroα επικείmicroενες ταραχές υποκινούmicroενες από το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα κατέλυσε το σύνταγmicroα και ndashmicroε την ανοχή ουσιαστικά του αστικού πολιτικού κόσmicroουndash κήρυξε δικτατορία

H δικτατορία του Iωάννη Mεταξά (1936-1940)Η απροκάλυπτη συναίνεση του Θρόνου αλλά και των Βρετανών επέτρεψε στο καθε-στώς της 4ης Αυγούστου να παγιωθεί στην εξουσία χωρίς να συναντήσει ουσιαστική αντίσταση Εξάλλου η αδράνεια των δύο βασικών κοmicromicroατικών πόλων (βενιζελικών και αντιβενιζελικών πολιτικών) σε συνδυασmicroό microε τις πρακτικές της άmicroεσης καταστολής εξουδετέρωσαν κάθε πιθανή εστία αντίδρασης Το κοινοβούλιο διαλύθηκε η δράση των πολιτικών κοmicromicroάτων απαγορεύτηκε και οι αντίπαλοι του καθεστώτος εξορίστηκαν Εξοβελίζοντας τους τελευταίους από το πολιτικό σκηνικό ο Iωάννης Μεταξάς εδραί-ωσε τη θέση του παρά την περιορισmicroένη επιρροή του στη λαϊκή βάση H πολιτική του χαρακτηριζόταν από αυταρχισmicroό αλλά και από την καλλιέργεια της προσωπολατρίας προς τον ίδιο Στα τέλη της δεκαετίας του lsquo30 η προσπάθεια πολεmicroικής προπαρασκευής microπροστά στον επερχόmicroενο πόλεmicroο (εξοπλισmicroοί ένταξη στο αγγλικό δίκτυο συmicromicroαχίας) απασχολούσε ιδιαίτερα τους φορείς του καθεστώτος H κορύφωση της ιταλικής προ-κλητικότητας microε τον τορπιλισmicroό του πολεmicroικού πλοίου Έλλη τον Aύγουστο του 1940

Η κυβέρνηση Δεmicroερτζή (Μου-σείο-Αρχείο ΕΡΤ)

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 16: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έδειξε στην ηγεσία της χώρας ότι ο πόλεmicroος ήταν αναπόφευκτος Η απόρριψη από τον Iωάννη Mεταξά του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήmicroανε την εmicroπλοκή της χώρας στη δίνη ενός καταστροφικού πολέmicroου H παγκόσmicroια ndashόπως εξελίχτηκεndash σύρραξη ανέτρεψε όλους τους προγενέστερους κοινωνικοοικονοmicroικούς συσχετισmicroούς δυνάmicroεων τα όρια ανάmicroεσα στις πολιτικές παρατάξεις τον χαρακτήρα τους την ίδια τη microορφή άσκησης της πολιτικής Στα microέσα της επόmicroενης δεκαετίας τα διακυβεύmicroατα αλλά και οι διεκδικητές τους είχαν ολοκληρωτικά microετασχηmicroατιστείOι βασικοί πρωταγωνιστέςΈχει εύστοχα υποστηριχτεί ότι οι πολιτικές δυνάmicroεις της περιόδου αντλούσαν τον πυρήνα της microαζικής υποστήριξής τους από συγκεκριmicroένα στρώmicroατα (κοινωνικά) οmicroά-δες (επαγγελmicroατικές κά) και περιοχές Xωρίς αmicroφιβολία η εφαρmicroογή των όποιων κοmicromicroατικών στρατηγικών έπαιρνε microορφή κυρίως microέσα από δύο τρόπους το laquoχάρι-σmicroαraquo των πρωταγωνιστικών microορφών που ηγούνταν κάθε παράταξης και τα πελατειακά δίκτυα Iδιαίτερα κατά την πρώτη φάση της περιόδου που εξετάζεται δηλαδή έως τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 αυτές οι microέθοδοι αποτέλεσαν τις πλέον πρόσφορες εναλλακτικές microορφές microαζικής κινητοποίησης Eξάλλου η πύκνωση των εξωθεσmicroικών ανατροπών (πραξικοπήmicroατα στάσεις κλπ) πείθει τον microελετητή ότι η κοινοβουλευτική αναmicroέτρηση και η στρατιωτική παρέmicroβαση εκ microέρους των δύο microεγάλων παρατάξεων βενιζελικών και αντιβενιζελικών θα πρέπει να θεωρηθούν ως δύο microάλλον συmicroπληρω-microατικές προσεγγίσεις απόκτησης της εξουσίαςΣτον βαθmicroό λοιπόν που τα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroατα συνέχισαν στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου να κυριαρχούνται από ηγετικές φυσιογνωmicroίες και όχι από πολιτικές αρχές και προγράmicromicroατα δεν πρέπει να προκαλούν εντύπωση οι διαρκείς αλλά και βίαιες microεταβολές του δηmicroόσιου βίου

O Eλευθέριος BενιζέλοςO βασικότερος ίσως ερmicroηνευτικός άξονας της περιόδου του Μεσοπολέmicroου ο Διχα-σmicroός αποτελεί συνέχεια και κορύφωση των συγκρούσεων της προηγούmicroενης περι-όδου Στο πρόσωπο του Γεωργίου Brsquo και του Eλευθέριου Bενιζέλου ενσαρκώθηκαν οι δύο πόλοι αντιπαραθέσεων της περιόδου Aπό την πλευρά του microεγάλου Kρητικού πολιτικού τα νέα δεδοmicroένα της microετά το lsquo22

Ο Μεταξάς έξω από τη Βουλή το 1937 (Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ)

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 17: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εποχής συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση ενός συντηρητικότερου πολιτι-κού προγράmicromicroατος H παρέmicroβασή του στον δηmicroόσιο βίο προσέλαβε πολλές microορφές προτάσεις οικονοmicroικής ανασυγκρότησης προσανατολισmicroό της ελληνικής διπλωmicroα-τίας στα νέα διεθνή δεδοmicroένα έως και συmicromicroετοχή σε κάθε είδους πολιτικές ζυmicroώ-σεις (στρατιωτικά κινήmicroατα του 1933 και 1935) Kαθίσταται λοιπόν σαφές ότι τόσο κατά τη διάρκεια της ενεργού του συmicromicroετοχής στα κοινά (κυβέρνηση 1928-32) όσο και κατά τα διαστήmicroατα της απουσίας του η επιρροή του και ο λόγος του σηmicroά-δευαν τον πολιτικό βίο της χώρας όσο κανενός άλλου πολιτειακού παράγοντα

O ρόλος του στρατούΤο στράτευmicroα κατά την περίοδο του Μεσοπολέmicroου λειτούργησε ως καταλύτης και microε τις συστηmicroατικές του παρεmicroβάσεις συχνά επηρέασε πολλαπλά τη ροή των κοινω-νικοπολιτικών εξελίξεων H εξωθεσmicroική ωστόσο αυτή ανάmicroειξη πραγmicroατοποιήθηκε microε την ανοχή τη συναίνεση ή ακόmicroα και την υποκίνηση των βασικών παρατάξεων (δηmicroοκρατικών και βασιλοφρόνων) που επεδίωκαν να ωφεληθούν από τις σχετικές αναταραχές οι οποίες άλλοτε εκδηλώνονταν microε πραξικοπήmicroατα και άλλοτε microε συγκα-λυmicromicroένες πιέσεις Mια πλειάδα ανώτερων αξιωmicroατικών έπαιξε καίριο ρόλο σε αυτές τις επεmicroβάσεις Kάποιοι όπως ο Nικόλαος Πλαστήρας έmicroειναν σταθερά στο πλευρό των βενιζελικών ενώ άλλοι όπως ο Γεώργιος Κονδύλης ενήργησαν προς ίδιον όφε-λος microετατοπιζόmicroενοι microε χαρακτηριστική ευκολία στο αντίπαλο στρατόπεδο ενώ δεν έλειψαν οι εκτροπές σε δικτατορία (Θεόδωρος Πάγκαλος) Xαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα του δικτάτορα Iωάννη Mεταξά του οποίου η παρουσία (1936-40) σφρά-γισε το τέλος της πολυκύmicroαντης περιόδου Xάρη στην ευνοϊκή γιrsquo αυτόν συγκυρία αλλά και στη βρετανική υποστήριξη κατόρθωσε από laquoελάσσωνraquo πολιτικός νrsquo αναγορευτεί πρώτος κυβερνήτης της χώρας

Tα πολιτικά κόmicromicroατα στον ΜεσοπόλεmicroοΣτο κοινοβουλευτικό πεδίο εκτός των βασικών παρατάξεων των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών δραστηριοποιήθηκε και πλήθος άλλων οmicroάδων και κοmicromicroάτων Η διάσπαση των βενιζελογενών οδήγησε στον σχηmicroατισmicroό της Δηmicroοκρατικής Ένωσης υπό τον Aλέξανδρο Παπαναστασίου που κατέλαβε την αριστερή πτέρυγα των Προοδευτικών

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραmicromicroατικές δηλώσεις

Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 18: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φιλελευθέρων του Γεωργίου Καφαντάρη και των Συντηρητικών Δηmicroοκρατικών microε τον Aνδρέα Mιχαλακόπουλο Στο Λαϊκό Κόmicromicroα αρχηγός αναδείχθηκε ο Παναγής Tσαλδά-ρης Κοντά σrsquo αυτό κινούνταν άλλα αντιβενιζελικά σχήmicroατα όπως οι Eλευθερόφρονες του Iωάννη Mεταξά και το Eθνικοριζοσπαστικό Κόmicromicroα του Γεωργίου Κονδύλη Πλήθος άλλων ndashπρόσκαιρων συνήθως microορφωmicroάτωνndash πλαισίωναν τους παραπάνω συνασπι-σmicroούςΚαθώς τα κοmicromicroατικά προγράmicromicroατα δεν συνέβαλλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οι laquoεξαιρετικέςraquo ικανότητες του ηγέτη συγκαταλέγονταν στα βασικά κριτήρια επιλογής που διέθετε το εκλογικό σώmicroα Στον χώρο των ιδεολογικών microετασχηmicroατισmicroών που προέκυψαν ως αποτέλεσmicroα των κοινωνικών ζυmicroώσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο έντονος αντιmicroοναρχισmicroός microιας σηmicroαντικής πτέρυγας του βενιζελισmicroού (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του lsquo20) και το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε την ολοκλη-ρωτική αντίθεσή του προς το laquoαστικόraquo κοινοβουλευτικό σύστηmicroα

H απήχηση των πολιτικών κοmicromicroάτων στον λαόH συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στην περίοδο microετά το 1922 συσπει-ρώθηκε γύρω από τις δύο microεγάλες πολιτικές παρατάξεις αυτούς που υποστήριζαν τους βενιζελικούς (microε τα διάφορα παρακλάδια τους) και τους οπαδούς της microοναρχίας (Λαϊκό Κόmicromicroα) Στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 άλλαξαν τα πολιτικά δεδοmicroένα H οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε την οξύτητα των εσωτερικών κοινωνικών προ-βληmicroάτων όπως αυτά της ανεργίας και του πληθωρισmicroού Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορεί να ερmicroηνευτεί η ραγδαία άνοδος ριζοσπαστικών στοιχείων (κυρίως των κοmicromicroουνιστών) και η υποστήριξη που κέρδισαν από microεγάλα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού (νέους άνερ-γους εργάτες πρόσφυγες) η οποία λειτούργησε συσπειρωτικά για τις δύο microεγάλες παρατάξεις Aξίζει να σηmicroειωθεί ότι αντίθετα microε άλλες χώρες και παρά την ύπαρξη κάποιων ολιγοmicroελών οmicroάδων η Eλλάδα δεν απέκτησε ποτέ ένα φασιστικό κόmicromicroα microε microαζική βάσηΌπως έχει εύστοχα επισηmicroανθεί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου παρατηρείται κάποια φαινοmicroενική αναντιστοιχία ανάmicroεσα στις κοινωνικές δοmicroές και στην πολιτική τους εκπροσώπηση H Eλλάδα χώρα αγροτική σε αντίθεση microε άλλες βαλκανικές χώρες microε

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (ΕΛΙΑ Αθήνα)

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 19: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ανάλογη σύνθεση δεν παρουσίασε ποτέ ένα ισχυρό αγροτικό κόmicromicroαH εργατική τάξη και ndashέως έναν βαθmicroόndash το αγροτικό στοιχείο εκπροσωπήθηκε από ένα νέο κόmicromicroα το KKE που παρουσιάστηκε στο προσκήνιο το 1924 και αποτελούσε microετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Κόmicromicroατος (ΣEKE) Παρά την περιορισmicroένη του αρχική εmicroβέλεια οι θέσεις του προκάλεσαν δυσανάλογα microεγάλους κραδασmicroούς στο πολιτικό στερέωmicroα της εποχής και η παρουσία του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ροή των εξελί-ξεων ιδιαίτερα στη δεκαετία του lsquo30

Μέλη του ΣΕΚΕ στη φυλακή 1921

Οι Εκλογές

Εκλογές 7ης Νοεmicroβρίου 1926Εκλογικό σύστηmicroα η Αναλογική Έδρες 279Εγγεγραmicromicroένοι 1567378 (201 του πληθυσmicroού)Ψηφίσαντες 962304ΑποτελέσmicroαταΈνωσις Φιλελευθέρων 303140 ψ 3163 102 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 194243 ψ 2027 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 151044 ψ 1575 51 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωσις 62086 ψ 648 17 έδρεςΚΚΕ 41982 ψ 438 10 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 28318 ψ 295 4 έδρεςΚ Ανεξ και Προσφύγων 17410 ψ 182 2 έδρεςΦιλελεύθερο Προσφυγικό Κόmicromicroα 13798 ψ 144 4 έδρες

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 20: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σύmicroπραξις Συντηρητικών 12661 ψ 132 3 έδρεςΕπαρχιακόν Κόmicromicroα 9728 ψ 101 2 έδρεςΑνεξάρτητοι υποψήφιοι 143982 ψ 1294 24 έδρες

Εκλογές 19ης Αυγούστου 1928Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 250Ψηφίσαντες 1021431 (165 του συνολικού πληθυσmicroού της χώρας)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 477502 ψ 4694 178 έδρεςΔηmicroοκρατική Ένωση 68278 ψ 671 20 έδρεςΕθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα 27603 ψ 271 9 έδρεςΣυντηρητικοί 15852 ψ 156 5 έδρεςΠροοδευτική Ένωσις 13452 ψ 132 5 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 243513 ψ 2391 19 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 53958 ψ 530 1 έδραΑνεξ Βασιλόφρονες 38556 ψ 379 4 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 25729 ψ 253 3 έδρες

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 21: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγροτικό Κόmicromicroα 17042 ψ 168ΚΚΕ 14325 ψ 141Διάφοροι 3372 ψ 033

() Συνεργαζόmicroενοι microε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων πολιτικοί σχηmicroατισmicroοί

Εκλογές 5ης Μαρτίου 1933Εκλογικό σύστηmicroα Πλειοψηφικό Έδρες 248Ψηφίσαντες 1146945 (185 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΛαϊκό Κόmicromicroα 431550 ψ 3807 118 έδρεςΕθνικό Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα 44692 ψ 409 11 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 25758 ψ 226 6 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 20200 ψ 177 1 έδραΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 379968 ψ 3329 80 έδρεςΠροοδευτικό Κόmicromicroα 77254 ψ 677 10 έδρεςΑγροτοεργατικό Κόmicromicroα 47460 ψ 416 13 έδρεςΣυντηρητικό Δηmicro Κόmicromicroα 9672 ψ 085 2 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα 14302 ψ 125 5 έδρεςΚΚΕ 52958 ψ 464

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 22: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγροτικό (τmicroήmicroα) 22985 ψ 201 2 έδρεςΔιάφοροι 9532 ψ 084

() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσιςraquo που αποτέλεσαν τους νικητές των εκλογών() Συνασπισmicroός Κοmicromicroάτων laquoΕθνικός Συνασπισmicroόςraquo που αποτέλεσαν την νέα αντιπο-λίτευση

Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936Εκλογικό σύστηmicroα Αναλογική Έδρες 300Ψηφίσαντες 1278085 (2080 του συνολικού πληθυσmicroού)

ΑποτελέσmicroαταΚόmicromicroα Φιλελευθέρων 474651 ψ 3726 126 έδρεςΛαϊκό Κόmicromicroα 281597 ψ 2210 72 έδρεςΓενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση 253384 ψ 1989 60 έδρεςΚόmicromicroα Ελευθεροφρόνων 50137 ψ 394 7 έδρεςΜεταρρυθmicroιστικό Κόmicromicroα 17822 ψ 140 4 έδρεςΔηmicroοκρατικός Συνασπισmicroός 53693 ψ 421 7 έδρεςΑγροτικό Κόmicromicroα (Δεξιά) 12338 ψ 097 4 έδρεςΑγροτικό 13006 ψ 102 1 έδραΚΚΕ 73411 ψ 576

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 23: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Oι πολιτικοί θεσmicroοί στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου Oι ρίζες της δηmicroοκρατίας στην Eλλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο διαφέρουν από εκείνες στις άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Eυρώπης O ραγδαίος ρυθmicroός microεταβολών των κοινωνικοοικονοmicroικών σχέσεων κατά την περίοδο ανάmicroεσα στους δύο πολέmicroους σηmicroατοδοτεί και τις διαφορετικές στάσεις απέναντι στη δηmicroοκρατία και στον κοινοβου-λευτισmicroό H Brsquo Eλληνική Δηmicroοκρατία το κατεξοχήν θεσmicroικό microόρφωmicroα της περιόδου προ-ήλθε από τη δυναmicroική των ριζοσπαστικών διεργασιών που συντελούνταν στο πολιτικό τοπίο microετά την καταστροφή H πολιτική αστάθεια των ετών 1923-24 σε συνδυασmicroό microε τα νέα κοινωνικά δεδοmicroένα (ανατροπή των ισορροπιών λόγω της εισροής προσφύγων microε αντιmicroοναρχικές τάσεις) έθεσε σε κίνηση τους microηχανισmicroούς (δηmicroοψήφισmicroα) που οδή-γησαν στην καθεστωτική microεταβολή H αστάθεια παρέmicroεινε δοmicroικό χαρακτηριστικό και αυτής της περιόδου microετατοπίστηκε ωστόσο σε ένα άλλο επίπεδο αυτό της έντασης των κοινωνικών διεκδικήσεων αλλά και των ταξικών συγκρούσεων Η ψήφιση στη Βουλή του Ιδιώνυmicroου σηmicroασιοδότησε την έναρξη πρακτικών που σφράγισαν ανεξίτηλα τον δηmicroόσιο βίο της χώρας

15 έδρεςΕνωτικό Κόmicromicroα 9870 ψ 077Ανεξάρτητοι Δηmicroοκρατικοί 18119 ψ 142 4 έδρεςΑνεξάρτητοι 15979 ψ 126

() Συνασπισmicroός αντιβενιζελικών προερχοmicroένων από το Ριζοσπαστικό Κόmicromicroα και το Λαϊκό Κόmicromicroα

(Πηγή Δαφνής Γρηγ laquoΤα ελληνικά πολιτικά κόmicromicroαταraquo Αθήνα 1961 σ 179 κε)

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 24: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

H λειτουργία των κρατικών θεσmicroών στον ΜεσοπόλεmicroοΗ ανακολουθία ανάmicroεσα στον microάλλον συντηρητικό και εθνικιστικό χαρακτήρα της πολι-τικής παράδοσης των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της δεκαετίας του lsquo30) και στα διαρκώς διογκούmicroενα κοινωνικά προβλήmicroατα είναι αξιοσηmicroείωτη Ως προς τα τελευ-ταία η αύξηση της επιρροής των κατασταλτικών microηχανισmicroών (κυρίως των δυνάmicroεων ασφαλείας) αλλά και η ποιοτική βελτίωσή τους καθιστούν προφανές πως το ζητού-microενο ήταν περισσότερο ο έλεγχος παρά η επίλυσή τους H αστυνοmicroία είχε microετατραπεί σε απαραίτητο όργανο των κυβερνήσεων αποκτώντας καθοριστικό ρόλο σε ζητήmicroατα όπως αυτό της laquoρύθmicroισηςraquo των εκλογών H κάθε microορφής καταπίεση και δίωξη των πολιτικών και θρησκευτικών microειονοτήτων καθώς και του αντιπολιτευόmicroενου Τύπου αποτελούσαν συmicroπληρωmicroατικά της καθήκοντα O νεποτισmicroός (ευνοιοκρατία) το σύστηmicroα των πελατειακών σχέσεων και η βαθιά ριζωmicroένη δυσπιστία προς τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη συνέβαλαν εξίσου στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήmicroατος

Oι καθεστωτικές microεταβολές στη δεκαετία του lsquo20Η δηmicroοκρατία στον Μεσοπόλεmicroο δεν επιβλήθηκε ποτέ στη συνείδηση του λαού ως microόνιmicroη τάξη πραγmicroάτων και τα αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε (πραξικοπήmicroατα δικτατορία κλπ) δικαίωσαν τον χαρακτηρισmicroό θνησιγενής που της αποδόθηκε Mεταξύ του 1924 και του 1928 microεσολάβησαν δέκα πρωθυπουργίες τρεις γενικές εκλογές και έντεκα στρατιωτικά κινήmicroατα ή τελεσίγραφα Eπιβλήθηκε microια στρατιωτική δικτατορία (του Θεόδωρου Πάγκαλου) η οποία ανατράπηκε στη συνέχεια από ένα νέο κίνηmicroα Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρόεδρος της Δηmicroοκρατίας παύτηκε microία φορά ενώ άλλες δύο παραιτήθηκε Έπειτα από microια διετή εκκρεmicroότητα διευθετήθηκε το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας Tο νέο σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε αναθεωρηmicroένο στις 3 Iουνίου 1927 αλλά συνάντησε τεράστια προβλήmicroατα στην αποδοχή του από την αντιπολίτευση (κυρίως από το Λαϊκό Kόmicromicroα)

Tο πολιτειακό ζήτηmicroα Παρά τη microεταβολή του πολιτεύmicroατος και την επίσηmicroη κήρυξη της Brsquo Δηmicroοκρατίας τον Mάρτιο του 1924 το θέmicroα ενός νέου καταστατικού χάρτη της χώρας εκκρεmicroούσε

Γελοιογραφία του 1937 στο φιλοφασιστικό περιοδικό laquoΔια-

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 25: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

περίπου microία διετία Tο σύνταγmicroα που τελικά ψηφίστηκε το 1927 χωρίς να χαρακτη-ρίζεται από ιδιαίτερες καινοτοmicroίες ήταν σαφώς αρτιότερο από τα προηγούmicroενα που είχε υιοθετήσει το ελληνικό κράτος Oρισmicroένα από τα στοιχεία του αντανακλούσαν δυτικοευρωπαϊκά προοδευτικά δεδοmicroένα αλλά συχνότερα συντηρητικά Mε δεδοmicroένη όmicroως την άρνηση της αντιβενιζελικής παράταξης (εκτός του Iωάννη Mεταξά) νrsquo αποδε-χτεί τα αποτελέσmicroατα του δηmicroοψηφίσmicroατος του 1924 για το πολίτευmicroα η microη κύρωση του θεmicroέλιου λίθου του καθεστώτος φαίνεται microάλλον ευεξήγητη Mετά την τετραετή διακυβέρνηση του Eλευθέριου Bενιζέλου microέσα από microια σειρά καλά σχεδιασmicroένων microεθοδεύσεων επανήλθε στο προσκήνιο η microοναρχία (3 Nοεmicroβρίου 1935) Ήταν φανερό πως η στήριξη της δηmicroοκρατίας στα όπλα και στα σχέδια στρατιωτικών οmicroάδων και πολιτικών προσώπων την είχε καταστήσει αναξιόπιστη στην πολιτική εφαρmicroογή της Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι από την πλευρά των πολιτικών ηγετών microόνο ο Aλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου σφοδρός υπέρmicroαχός της Η στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπόλοιπων αρχηγών χαρακτηρίστηκε από αmicroφιθυmicroία και καθοριζόταν από τα συmicroφέροντά τους στη συγκυρία Yπό αυτό το πρίσmicroα η ανακίνηση του καθεστωτικού ζητήmicroατος ndashγια microία ακόmicroη φοράndash αποτελούσε ουσιαστικά ένα ακόmicroη επεισόδιο εκ microέρους των αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων βενιζε-λικών και αντιβενιζελικών για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας συχνά ερήmicroην του λαού

H κατάρρευση του κοινοβουλευτισmicroού στα τέλη του ΜεσοπολέmicroουH οικονοmicroική κρίση που έπληξε microε πρωτόγνωρη σφοδρότητα την παγκόσmicroια οικονοmicroία από τις αρχές του lsquo30 microεγιστοποίησε τα εσωτερικά πολιτικά προβλήmicroατα της χώρας Όmicroως η προγραmicromicroατική ανεπάρκεια και η διαχειριστική αδυναmicroία ndashκυρίως του Λαϊκού Κόmicromicroατοςndash στο διάστηmicroα 1933-35 επέτρεψαν την εφαρmicroογή αντικοινοβουλευτικών πρακτικών (νόθο δηmicroοψήφισmicroα της παλινόρθωσης κά) H επαναφορά του εξόριστου έως τότε microονάρχη Γεωργίου Brsquo αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα στην πορεία αποσταθερο-ποίησης του κοινοβουλευτισmicroού Η διάβρωση όmicroως των δηmicroοκρατικών θεσmicroών και του πολιτικού συστήmicroατος που χαρακτήρισε το αrsquo microισό της δεκαετίας του lsquo30 θα ολοκληρωθεί microε την οριστική κατάλυσή του από τον Iωάννη Mεταξά (4 Aυγούστου 1936) laquoδιά την αποτροπήν της απειλουmicroένης ισπανικής τραγωδίαςraquo όπως ο ίδιος

Στιγmicroιότυπο από τις λαϊκές συγκεντρώσεις της 24ης Μαρ-

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 26: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ισχυριζόταν Tην κρίση του συνταγmicroατικού φιλελευθερισmicroού θα διαδεχτεί το Nέον Kράτος ένα αυταρχικό καθεστώς microε φασιστικές εκφάνσεις σαφείς ιδιοmicroορφίες σε σχέση microε τα ευρωπαϊκά πρότυπά του (γερmicroανικός εθνικοσοσιαλισmicroός ιταλικός φασι-σmicroός) αλλά και αναντιστοιχίες ανάmicroεσα στη laquoρητορείαraquo και τις στρατηγικές επιλογές και επιδιώξεις του

O πολιτικός λόγος της περιόδου 1923-1940O πολιτικός λόγος των δύο σηmicroαντικότερων παρατάξεων (blocs) βενιζελικών και αντι-βενιζελικών εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο πόλωσης της περιόδου και αντικα-τοπτρίζει κατά microείζονα λόγο τη διαφωνία τους πάνω στη microορφή του πολιτεύmicroατος H άρση αυτής της διένεξης λόγω των ενδιάmicroεσων πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων σήmicroανε και το τέλος της Βrsquo Δηmicroοκρατίας Στην περίοδο όmicroως αυτή κατεξοχήν γεν-νιούνται και αναπτύσσονται διαφορετικά επίπεδα πολιτικού λόγου τόσο από τα δεξιά (φασισmicroός) όσο και από τα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (κοmicromicroουνισmicroός)H ελληνική εκδοχή του πρώτου λόγου εφαρmicroόστηκε microε πολλούς τρόπους σε διάφορους τοmicroείς της κοινωνίας στη διάρκεια της τετράχρονης microεταξικής δικτατορίας

Βενιζέλος και ΦιλελεύθεροιO Eλευθέριος Bενιζέλος βασίστηκε στη ιδιότητά του ως χαρισmicroατικού ηγέτη και microέσα από τις διαδοχικές του microεταmicroορφώσεις επεχείρησε να εκφέρει (ειδικά στην περίοδο 1928-30) έναν εκσυγχρονιστικό ndashστην οικονοmicroία και στη διοίκησηndash λόγο Στη σφαίρα της κοινωνίας όmicroως σε microια εποχή που η Αριστερά κέρδιζε έδαφος στην εργατική τάξη υπό την πίεση των αστικών στρωmicroάτων που εξέφραζε κατέληξε στην άρθρωση microιας όλο και πιο συντηρητικής γλώσσας laquoδια την αντιmicroετώπισην των κακών του κοινοβουλευτισmicroούraquoΥπό ένα άλλο πρίσmicroα θέασης ο λόγος του βενιζελισmicroού (και αυτών που συσπει-ρώνονταν γύρω του) συνιστούσε από την εποχή των Bαλκανικών πολέmicroων έως και το 1930 το όχηmicroα για την ενσωmicroάτωση των νέων χωρών και των πληθυσmicroών που περιλάmicroβαναν στον διοικητικό microηχανισmicroό της παλαιάς EλλάδαςIδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποδοχή του βενιζελικού λόγου από το προ-σφυγικό στοιχείο παρά την κατάρρευση του αλυτρωτικού του οράmicroατος H οικο-

Η υποδοχή του Γεωργίου στο Σύνταγmicroα microετά την επαναφορά

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 27: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νοmicroική κρίση του 1929 το φάσmicroα της laquoκοινωνικής ανατροπήςraquo αλλά και άλλοι λόγοι όπως η σταδιακή εξαφάνιση της τάξης των γαιοκτηmicroόνων έφεραν τον λόγο του microεγάλου ηγέτη πιο κοντά στους παλαιούς αντιπάλους του και ώθησαν ακόmicroα και τους ριζοσπάστες της παράταξής του σε ουσιαστική αναδίπλωση Eπιπλέον η προσέγγιση microε την Tουρκία (1930) και η κατευναστική γλώσσα που χρησιmicroοποίησε ο Bενιζέλος στέρησαν από την παράταξή του ndashαν και προσωρινάndash την ψήφο ενός κρίσιmicroου προσφυγικού ποσοστού στις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 Eίναι χαρακτη-ριστικό ότι το 1935 το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αναγνώρισε την παλινόρθωση και έναν χρόνο αργότερα συναίνεσε στη ανάθεση της εξουσίας στον Mεταξά

O αντιβενιζελικός λόγοςO λόγος των αντιπάλων του Eλευθέριου Bενιζέλου ταυτιζόταν σε πολύ microεγάλο βαθmicroό microε τον λόγο του Λαϊκού Kόmicromicroατος και των παραδοσιακών φίλων του microοναρχι-κού θεσmicroού Στο πέρασmicroα ωστόσο του χρόνου τα πολιτικά στεγανά κατέπεσαν και η ευρύτερη παράταξη αναδιαmicroορφώθηκε και ανασυγκροτήθηκε microε βάση τα εκάστοτε πολιτικά δεδοmicroένα στο πλαίσιο πάντα του Διχασmicroού Ήδη από το 1920 ο Γεώργιος Βλάχος σηmicroείωνε επιγραmicromicroατικά laquoΌτι και να συmicroβεί σε αυτή τη χώρα εmicroείς δε θέλουmicroε τον κ Eλευθέριο BενιζέλοraquoO αντίπαλος λόγος λοιπόν εκπροσωπείτο από τη microοναρχία και εκφερόταν microέχρι το 1923 από τον Kωνσταντίνο Στη συνέχεια όmicroως και σε όλη τη διάρκεια της microεσοπολεmicroικής περιόδου έλειπε ο χαρισmicroατικός ηγέτης από την παράταξη αυτή Aυτό σε microεγάλο βαθmicroό εξηγεί και την εmicromicroονή αυτού του πολιτικού χώρου στην επαναφορά του θρόνου που λειτουργούσε έτσι ως ενοποιητικό στοιχείο-σύmicroβολο και κατrsquo επέκταση στην άρνηση αναγνώρισης του δηmicroοκρατικού καθεστώτοςΑπό τις αρχές της δεκαετίας του lsquo30 η αντιπαράθεση ανάmicroεσα στους δύο βασικούς πόλους βενιζελικούς-αντιβενιζελικούς συντηρείται χωρίς τις κοινωνικές αιτίες που τη δηmicroιούργησαν Aυτό σηmicroαίνει ότι στο πεδίο του λόγου η αmicroφισβήτηση microετατοπίζεται από τις επιλογές του αντιπάλου στην απόλυτη άρνηση στο πρόσωπό του Η απόλυτη έλλειψη ιδεολογίας και πολιτικού προγράmicromicroατος αλλά και οι κατε-ξοχήν πελατειακές πρακτικές του Λαϊκού Κόmicromicroατος αποτυπώθηκαν και στη δοmicroή του λόγου του

Στιγmicroιότυπο από συλλαλητήριο στο Ζάππειο των οπαδών του

Αντιβενιζελικά σκίτσα δηmicroοσιευ-microένα στη φιλοmicroοναρχική εφη-

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή

Page 28: Τ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Ι 1923 - 1940edume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1013/12_documents/t12_k07.pdfΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

O πολιτικός λόγος στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος και το KKEXωρίς αmicroφιβολία στοιχειωδώς συγκροτηmicroένη ιδεολογία και κατrsquo επέκταση λόγο δεν συναντάmicroε την εποχή του Μεσοπολέmicroου παρά microόνο στα κόmicromicroατα που βρίσκο-νταν στα αριστερά του πολιτικού φάσmicroατος (KKE Aγροτικό Kόmicromicroα) Oι microικρότε-ρες δορυφορικές στα microεγάλα στρατόπεδα οmicroάδες παρέmicroεναν microάλλον προσωπικές φράξιες microε λόγο αντιφατικό και ασυνεχήMε δεδοmicroένη την αριθmicroητική ισχνότητα του Aγροτικού Κόmicromicroατος και των διάφο-ρων σοσιαλιστικών οmicroάδων το κυρίαρχο παράδειγmicroα αυτού του αριστερού λόγου συγκροτείτο από τη ρητορεία του KKE H ρήξη microε τον αστικό πολιτικό κόσmicroο και την τάξη που αυτός εκπροσωπούσε αποτέλεσε τον θεmicroέλιο λίθο της επιχει-ρηmicroατολογίας τουΩστόσο η πρωταρχική ανάmicroεσα στις παθογένειες που από τη γέννησή του microάστι-ζαν το ελληνικό κοmicroουνιστικό κίνηmicroα υπήρξε η εξάρτησή του από την EΣΣΔ και τις επιταγές της Κοmicromicroουνιστικής Διεθνούς Yπό αυτό το πρίσmicroα microπορούν να ερmicroη-νευτούν οι ακραίες θέσεις που χρεώθηκε σε θέmicroατα όπως το Mακεδονικό H δογ-microατική laquoπρολεταριακή γραmicromicroήraquo που ακολούθησε του κόστισε την πολιτική του αποmicroόνωση microέχρι τα microέσα της δεκαετίας του lsquo30 οπότε υιοθέτησε τη θεωρία του αντιφασιστικού Λαϊκού Mετώπου και της συνεργασίας microε τις δυνάmicroεις που στήρι-ζαν το δηmicroοκρατικό πολίτευmicroα απέναντι στην ανερχόmicroενη φασιστική απειλή