Η πρόσληψη παραμυθιών των αδελφών Grimm από την ελληνική παιδική

λογοτεχνία The reception of Grimm's fairytales by the Hellenic children's literature.

Παπαντωνάκης Γεώργιος

Κωτόπουλος Η. Τριαντάφυλλος

Abstract

In our paper, we investigate the ways in which the very known folktales of worldwide popular literature, especially those by Grimm (as well as folktales by Perrault and Andersen), are valorized by Greek writers of literary texts for children and young adults and are transformed into fictions for children and adolescents. More specifically, we study the techniques that Greek writers of children’s and young adults’ literature use to transcribe well known folktales (Red Riding Hood, Snow-White, and so on) into fictions for children and adolescents. We also record the well known folktale heroes’ new life into the new literary environment. Our research has led us to argue that Red Riding Hood is the folktale heroine whom Greek authors prefer (the same must happen to the worldwide production of literary fictions, as we may consider based on Jacque Zipes’ and Sandra Beckett’s studies. Accordingly, we locate the way that this specific heroine is valorized/reclaimed in Greek children’s and young adult’s literature. We did not take into account illustrated books, because in these books the presence of the worldwide well known folktales is particularly frequent, because of the editors publish them adapted to the ages to which the books are addressed or because that a short story is invented which does not differ from the folktale itself that is recognized quite easily.

1. Εισαγωγή: η απήχηση των παραμυθιών στην παιδική λογοτεχνία

To παρόν άρθρο εστιάζει στην πρόσληψη των παραμυθιών των Grimm και κατ’

επέκταση και άλλων γνωστών παραμυθογράφων από Έλληνες συγγραφείς για παιδιά

και νέους. Η μελέτη δείχνει ότι οι συγγραφείς έχουν μεταγράψει τα παραμύθια σε

λογοτεχνικά κείμενα με διαφορετικό τρόπο, διατηρώντας συχνά το βαθύ πυρήνα τους.

Αρχικά, τα παραμύθια ως έκφραση της λαϊκής ψυχής επηρέασαν τους προσωπικούς

δημιουργούς και πολλοί ήρωές τους γονιμοποίησαν δημιουργικά την παιδική

λογοτεχνία. Τα δείγματα δίνουν διαφορετικές κατευθύνσεις προς τις οποίες κινείται η

αναδιήγηση του παραμυθιού από τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Η αναδιήγησή

τους αποδεικνύει ελαστικότητα και ένα συλλογικό ή κοινωνικό χαρακτήρα που

συνυπάρχει με την προσωπική έμπνευση η οποία «καταγράφει» μια πολιτισμική

πραγματικότητα, θετικά ή αρνητικά εκφρασμένη. Η απεικόνιση μιας συγκεκριμένης

ιστορικής πραγματικότητας αποδεικνύει ότι το παραμύθι εμπεριέχει ιστορικότητα, με

τη δυνατότητά του να παραλληλίζεται με συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (Zipes

1993). Οι λειτουργίες αυτές υιοθετούνται από τους συγγραφείς της παιδικής

λογοτεχνίας. Για παράδειγμα, το παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας στη μυθοπλασία

της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου απεικονίζει την ιστορική-κοινωνική πραγματικότητα

μιας τσιμεντούπολης, με τους κινδύνους που αυτή υποκρύπτει.

Για τις ανάγκες της εργασίας αυτής διερευνήσαμε αδρομερώς την πρόσληψη των

παραμυθιών από την παιδική και νεανική λογοτεχνία άλλων χωρών. Η έρευνα δείχνει

ότι οι διάφοροι λαοί έχουν προσλάβει τα παραμύθια των αδελφών Grimm ανάλογα με

τα πολιτισμικά στοιχεία και τις κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και ψυχολογικές

τους ανάγκες. Πρόκειται λοιπόν για φαινόμενο καθολικό. Οι Gail de Vos και Anna E.

Altmann υποστηρίζουν σε σχετική μελέτη τους (2001) ότι τα παγκοσμίως γνωστά

λαϊκά παραμύθια αποτελούν αντικείμενο αναδιήγησης ποικίλων τύπων. Διαπιστώνουν

ακόμη ότι τουλάχιστον τα τελευταία δέκα χρόνια παραμύθια όπως η

Κοκκινοσκουφίτσα –και πολλά άλλα– αποτέλεσαν αντικείμενο αναδιήγησης σε

μυθιστορηματική διασκευή. Στη σχετική μελέτη τους έχουν συγκεντρώσει μια σύντομα

σχολιασμένη βιβλιογραφία. Δίνουν έμφαση στις παραλλαγές και τονίζουν ότι «δεν

μπορεί να υπάρξει ένα και μοναδικό νόημα ως αληθινό και ότι κάθε νόημα

σχηματοποιείται από τα συμφραζόμενα στα οποία γράφεται η ιστορία, διαβάζεται,

λέγεται και ακούγεται» (2001, 16). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το βιβλίο

Folktales from Northern India (2002) του William Crook, λαογράφου της βρετανικής

αποικιοκρατίας στην Ινδία, και οι μεταγραφές και μεταφράσεις του Pandit Ram Gharib

Chaube, του οποίου η συμβολή στην ιστορία της λογοτεχνίας και των παραμυθιών είναι

ιδιαίτερα σημαντική. Η Vanessa Joosen (2007, 228-239) επίσης μελετά τις

αναδιηγήσεις της «Χιονάτης» και άλλων παραμυθιών και πιστεύει ότι η

διακειμενικότητα εισάγεται συχνά για να εξηγήσει ο συγγραφέας τη σχέση

αναδιήγησης και παραδοσιακών παραμυθιών. Επεκτείνοντας την έρευνά μας στα

μετανεωτερικά λογοτεχνικά κείμενα –από τα όψιμα χρόνια της δεκαετίας του ’60 μέχρι

την πρώτη δεκαετία του 2000– μπορούμε να πούμε ότι η πρόσληψη των παραμυθιών

σε αυτά τα κείμενα αντικατοπτρίζει τις θεμελιακές αφηγήσεις της δυτικής κουλτούρας,

αφηγήσεις οι οποίες έχουν πλαισιώσει και πολιτογραφήσει τα κοινωνικά δεδομένα του

σύγχρονου δυτικού κόσμου.

2. Η διαχείριση των παραμυθιών από Έλληνες συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας

Μολονότι οι όποιες μεταβολές από παραμύθι σε παραμύθι μπορούν εύκολα να

προσαρμοστούν και να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης, οι διασκευές σε άλλα

λογοτεχνικά είδη πιθανόν να μην επιτρέπουν την υιοθέτηση παραμυθικών τύπων και

μοτίβων, καθώς τα ειδολογικά χαρακτηριστικά μεταβάλλονται και διαφοροποιούνται

από είδος σε είδος. Ένα (ψευτο)δίλημμα που μπορεί να απασχολήσει έναν μελετητή

είναι για ποιο λόγο έχει ατονίσει στην εποχή μας η ενασχόληση των παιδιών με τα

παραμύθια. Έτσι, η αδιαφορία των παιδιών για τα παραμύθια στην εποχή μας οφείλεται

στην τεχνολογία, κατά τη Βαλάση, ενώ κατά τη Λυρατζή στην απαγωγή και φυλάκιση

των καλών παραμυθικών ηρώων από την κακιά βασίλισσα στη χώρα της Λησμονιάς.

Η τελευταία εκδοχή έχει αλληγορικό περιεχόμενο και υποδηλώνει, κατά την άποψή

μας, τις προτεραιότητες της εποχής, που δεν επιτρέπουν να αισθανθεί ο νεαρός

αναγνώστης την ανάγκη να μεταφερθεί σε άλλους κόσμους. Μάλιστα, σε

εικονογραφημένο μυθιστόρημα για μικρά παιδιά η ίδια η εξουσία απαγορεύει τα

παραμύθια (Φωτακέλη 2005).

Παρ’ όλα αυτά, και στην Επανάσταση ονείρων υπάρχουν μυθοπλαστικοί ήρωες που

επιθυμούν την τεχνολογία, όπως η Σταχτοπούτα, που θα προτιμούσε προσωπικά ένα

διαμέρισμα με καλοριφέρ, καθώς δεν αντέχει πλέον τις στάχτες. Αντίθετα, στο

μυθιστόρημα της Περικλέους Τα παραμύθια λένε πάντα την αλήθεια, η Σταχτοπούτα θα

προτιμούσε τις στάχτες από τον πρίγκιπά της, στον οποίο απευθύνει συγκεκριμένες

κατηγορίες. Αλλά και στη μυθοπλασία της Λυρατζή Περιπέτεια στην Παραμυθοχώρα,

τα παιδιά πολύ γρήγορα αισθάνονται πλήξη από τη βιαιότητα των σύγχρονων ηρώων

που αντικατέστησαν τους κλασικούς και επιθυμούν τους κλασικούς παραμυθικούς

ήρωες με τους οποίους έχουν γαλουχηθεί. Στο μυθιστόρημα της Παράσχου Και οι κακοί

έχουν ψυχή και παιδιά αντιδρούν σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια των ενηλίκων

να μετασχηματίσουν τους κακούς σε καλούς παραμυθικούς ήρωες.

Μάλιστα, η μετάβαση από τη φαντασία της Παραμυθοχώρας στον ρεαλισμό της

“πραγματικής” μυθοπλαστικής ζωής στο μυθιστόρημα της Βαλάση Επανάσταση

ονείρων παραλληλίζεται με μετανάστευση, σύγχρονο παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο,

γι’ αυτό και οι ήρωές τους στα μυθιστορήματα αυτά νοσταλγούν την πατρίδα, την

Παραμυθοχώρα. Στο μυθιστόρημα της Παράσχου οι παραμυθικοί ήρωες συμμετέχουν

ως εισηγητές σε συνέδριο, ενώ στη μυθοπλασία της Περικλέους γνωστοί παραμυθικοί

ήρωες, αλλά και μυθιστορηματικοί χαρακτήρες, κατηγορούν τον Παραμυθά για τη

μετά το τέλος της ιστορίας ζωή που τους έδωσε. Σε κάθε περίπτωση, η αναδιήγηση των

παραμυθιών στην ελληνική παιδική λογοτεχνία παίρνει τις παρακάτω μορφές.

2.1. Εγκιβωτισμένο παραμύθι με συμβολικό ή αλληγορικό χαρακτήρα

Ο συγγραφέας εγκιβωτίζει στη μυθοπλασία του το σημείο του παραμυθιού το οποίο

προωθεί την πλοκή. Η χρήση του περιορίζεται σε απλή αναφορά του τίτλου του

παραμυθιού με συμβολική ή αλληγορική σημασία. Η διαχείριση αυτή του παραμυθιού

εμπλουτίζει την ιστορία και έχει στόχο να εξηγήσει, να εμβαθύνει, να αιτιολογήσει ή

να σχολιάσει την πραγματικότητα, όπως διαρθρώνεται με βάση το ιστορικό πλαίσιο,

και κάνει πιο κατανοητή την ιστορική πραγματικότητα της μυθοπλασίας για τον ήρωα

και τον αναγνώστη. Εδώ, το εγκείμενο παραμύθι λειτουργεί επεξηγηματικά,

καθιστώντας προσιτή, πλήρως κατανοητή και προσλήψιμη, την τρέχουσα ιστορική

πραγματικότητα της μυθοπλασίας στους ήρωες της ιστορίας καθώς και στους νεαρούς

αναγνώστες· μια πραγματικότητα που είναι δύσκολο να την καταλάβει πλήρως ο

μυθοπλαστικός χαρακτήρας ή αναγνώστης. Ακόμη πιο δύσκολο είναι να την

αιτιολογήσουν οι ενήλικοι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες ή οι συγγραφείς, επειδή

καθιερωμένοι κανόνες λογοκρισίας στη διαχείριση των παραμυθιών από τους

ενηλίκους ή στη αναδιήγησή τους από τους συγγραφείς επιβάλλουν οι καλοί να

αμείβονται και οι κακοί να τιμωρούνται. Γι’ αυτό, στο μυθιστόρημα της Παράσχου,

ουσιαστικά είναι τα στερεότυπα και οι καθιερωμένοι κανόνες που έχουν ενσταλαχτεί

στα παιδιά που παρακολουθούν το συνέδριο και όχι τα ίδια τα παιδιά που αντιδρούν

στην επανεγγραφή των παραμυθιών χωρίς τους κακούς.

Το παράδειγμα αναφέρεται σε μετακείμενο και όχι σε εγκείμενο παραμύθι.

Αναδεικνύει ωστόσο τη δυσκολία να αναδιηγηθούν οι Έλληνες συγγραφείς παραμύθια

με ανατρεπτικό τρόπο, καθώς υπάρχει περίπτωση να μη γίνουν δεκτά από το

αναγνωστικό τους κοινό. Γι’ αυτό και οι προσπάθειες ριζικής ανατροπής είναι

ελάχιστες. Το ίδιο ελάχιστα είναι και τα λαϊκά παραμύθια στα οποία επιχειρείται μια

εκ βαθέων ανατροπή στην πλοκή ή στην απεικόνιση των παραμυθικών ηρώων τους.

Όμως, στο μυθιστόρημα της Περικλέους οι ίδιοι οι παραμυθικοί ήρωες, ως

μυθιστορηματικοί πλέον χαρακτήρες, υπερβαίνουν τα εσκαμμένα και κατηγορούν τον

Παραμυθά τους για τη ζωή που τους έδωσε.

2.2. Τα παραμύθια ως μετακείμενα

Η διαχείριση αυτή των παραμυθιών οδηγεί στη διασκευή τους σε ολοκληρωμένη και

αυτόνομη μυθοπλασία. O John Stephens χρησιμοποιεί τον όρο “μεταδιήγηση”,

θεωρώντας ότι κάθε διασκευή είναι ένα κείμενο δευτερογενές, που δημιουργείται σε

πολύ συγκεκριμένο χρόνο και χώρο και ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένη ιδεολογία.

Βρήκαμε πέντε αναδιηγήσεις παραμυθιών: Πυλιώτου, Οι λύκοι και η

Κοκκινοσκουφίτσα· Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Στο τσιμεντένιο δάσος· Βαλάση,

Επανάσταση παραμυθιών (1982/2004 ως Επανάσταση ονείρων)· Παράσχου, Και οι

κακοί έχουν ψυχή· Περικλέους, Τα παραμύθια λένε πάντα την αλήθεια. Τα δύο πρώτα

διασκευάζουν με κοινωνικοπολιτικό στόχο αποκλειστικά το παραμύθι της

Κοκκινοσκουφίτσας, ενώ τα τρία τελευταία αναβιώνουν τους ήρωες περισσότερων

παραμυθιών και αποτυπώνουν οικονομικές, πνευματικές και δικαστικές εκφάνσεις της

ζωής (φαίνεσθαι), στην πραγματικότητα όμως τη διαπάλη λογοτεχνικών θεωριών

(είναι).

Η μεταηθική αυτή των παραμυθιών επισημαίνεται στη ρεαλιστική διαπίστωση ότι

δεν μπορεί κανένας, ακόμη και αν είναι μυθοπλαστικός χαρακτήρας και

προσλαμβάνεται ως λεκτική κατασκευή, να διαπράττει αξιόποινες πράξεις ή και

πολιτικά ή άλλου είδους σφάλματα χωρίς να τιμωρείται. Έτσι, στο μετακείμενο της

Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου η μεταηθική παίρνει τη μορφή ενός μηνύματος αφενός

μεν οικολογικού περιεχομένου –καθώς το αστικό, άναρχα δομημένο περιβάλλον σε μια

εποχή στην οποία η αστυφιλία στην Ελλάδα ακμάζει κρύβει κινδύνους– και αφετέρου

κοινωνικού και πολιτικού, καθώς το δύσκολο να ελεγχθεί αυτό το αστικό περιβάλλον

ευνοεί το περιθώριο και κυρίως τη διάδοση ναρκωτικών. Παράλληλα, στο κείμενο της

Πυλιώτου η μεταηθική παίρνει τη μορφή ενός μηνύματος δημοκρατίας και

ανθρωπισμού. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα των πολιτισμικών αξιών, οι οποίες

διέπουν την αντιμετώπιση του πολίτη από την πολιτεία, κατά τον Αριστοτέλη,

συγκρούεται με την τυραννία, την έλλειψη ελευθερίας και σεβασμού των ανθρώπινων

δικαιωμάτων και γενικότερα μια μορφή πολιτικής βαρβαρότητας.

2.3. Περικειμενική λειτουργία του παραμυθιού

Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο ο μελετητής να παρατηρήσει προσεκτικά το περικείμενο στα

παιδικά και νεανικά βιβλία που γράφονται από τη μεταμόρφωση των κλασικών

παραμυθιών. Τίτλος, περίληψη και οπισθόφυλλο σχολιάζουν και αποκαλύπτουν τον

τόνο και τη διάθεση του συγγραφέα καθώς και την οπτική μετακειμενοποίησης του

παραμυθιού. Σε κάθε περίπτωση η μεταγραφή λαμβάνει πάντα υπόψη τον Έλληνα

αναγνώστη και τα πολιτισμικά στοιχεία της εποχής που συντίθεται η συγκεκριμένη

μεταγραφή. Για παράδειγμα, στο μυθιστόρημα της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου μόνο

η λέξη “δάσος” παραπέμπει στην Κοκκινοσκουφίτσα, καθώς η λέξη “τσιμεντούπολη”

συνεκδοχικά ανακαλεί στη συνείδησή μας την Αθήνα. Ο τίτλος ωστόσο απεικονίζει την

Αθήνα, όταν αναδιαμόρφωνε το οικιστικό περιβάλλον προκειμένου να ανταποκριθεί

στις ολοένα αυξανόμενες πληθυσμιακές ανάγκες. Το μυθιστόρημα απεικονίζει τους

κινδύνους μιας μεγαλούπολης να εμπλακεί κάποιος στα ναρκωτικά. Αντίθετα, στη

μυθοπλασία της Πυλιώτου ο τίτλος παραπέμπει απευθείας στο γνωστό παραμύθι, ενώ

η λέξη “παραμυθιών” στη μεταδιήγηση της Βαλάση, στην πρώτη της έκδοση,

παραπέμπει γενικά στο παραμύθι.

2.4. Παραπληρωματική λειτουργία

Στην περίπτωση αυτή το παραμύθι, εγκιβωτισμένο ή μετακείμενο, διεισδύει στη

μυθιστορηματική μυθοπλασία με τη μορφή παρασκηνιακών πληροφοριών και

σχολίων. Ουσιαστικά, ο συγγραφέας δίνει τα προ του παραμυθιού ή τα μετά απ’ αυτό,

όπως τα έχει συλλάβει με τη φαντασία του, μέσω των αντιηρώων του, τους οποίους

αναπαριστά να αφηγούνται από τη δική τους οπτική ή να σχολιάζουν και να αξιολογούν

τη δράση τους με τα δικά τους κριτήρια. Τα εκτός του παραμυθιού είναι ιδιαίτερα

εμφανή στα μυθιστορήματα των Παράσχου και Περικλέους. Ενδεικτικά,

αναφερόμαστε στην ενότητα «Το σύνδρομο της Σταχτοπούτας»-εισήγηση των

αδελφών της Σταχτοπούτας, που καλύπτει τα προ του παραμυθιού, κατά τη δική τους

εκδοχή, ενώ στο μυθιστόρημα της Περικλέους η ηρωίδα αφηγείται τη μεταπαραμυθική

της ζωή με την αφηγηματική τεχνική της κατηγόρου στη δίκη που οργανώνεται

εναντίον του Παραμυθά. Πρόκειται για μια μορφή αντιστροφής και μια προσπάθεια να

δικαιωθούν και να εξιλεωθούν οι κακές αδελφές που δίνουν τις πληροφορίες τους,

κατηγορώντας για λογοκρισία τους παραμυθάδες, ενώ στη μυθοπλασία της Περικλέους

ο Παραμυθάς κατηγορείται από τους παραμυθικούς και λογοτεχνικούς χαρακτήρες για

παραποίηση της αλήθειας. Την ίδια στρατηγική αναγνωρίζουμε και στην επόμενη

ενότητα «Το άγχος της ομορφιάς», που αποτελεί ένα δριμύ κατηγορώ της μητριάς

εναντίον της Χιονάτης, αλλά πάντα με στοιχεία που προηγούνται του παραμυθιού και

έχουν στόχο να δικαιολογήσουν την απάνθρωπη συμπεριφορά της, έστω κι αν ομολογεί

ότι ήθελε να «φύγει από τη μέση η Χιονάτη». Αντίθετα, στη μυθοπλασία της

Περικλέους, η Χιονάτη μαρτυρά τη δική της ανατρεπτική εκδοχή ως μόνη

πραγματικότητα, υπερασπίζεται τη μητριά της, κατηγορεί τους νάνους ως δολοφόνους

και τον Παραμυθά ως διαστρεβλωτή της παραμυθικής πραγματικότητας. Η ανακοίνωση

της μητριάς της Χιονάτης στο συνέδριο του λύκου αποβλέπει στο να δείξει τη

σύγκρουση παλιού και νέου, καθώς η κακιά μητριά περνούσε τη ζωή της στα ινστιτούτα

καλλονής και, δοκιμάζοντας του κόσμου τις θεραπείες, είχε γίνει πειραματόζωο. Το

μυθιστόρημα υποκρύπτει τη σύγκρουση των λογοτεχνικών θεωριών, την ευθύνη του

συγγραφέα καθώς και την παρέμβασή του στα παραμύθια, άρα και στις διασκευές, και

το ότι ο χρόνος αφήνει αναλλοίωτους τους παραμυθικούς ήρωες, ενώ θέτει και το θέμα

του κλειστού και ανοικτού τέλους του κειμένου. Το εύρημα του συνεδρίου και όσα

«ακούγονται» εκτός παραμυθιού ως φαντασιακή alteram partem αποτελεί ωραίο

λογοτεχνικό ποίκιλμα, ώστε να δοθούν με λογοτεχνικό τρόπο στοιχεία που κινούνται

στο περιθώριο και στη σφαίρα της φαντασίας της συγγραφέως.

3. Χαρακτηριστικά του αναδιηγημένου παραμυθιού

Πολλοί ήρωες διατηρούν τα βασικά χαρακτηριστικά, συνήθως τα ονόματα και τις

ηθικές ποιότητές τους, με ελάχιστες εξαιρέσεις, που εξυπηρετούν τις ανάγκες της

μυθοπλασίας. Ο Παπουτσωμένος γάτος με το επιχειρησιακό του μυαλό εκπροσωπεί

ένα φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης (Επανάσταση ονείρων) ή ασκεί

καθοδηγητικό ρόλο ως opinion leader στην Περιπέτεια στην Παραμυθοχώρα.

Τα μοτίβα των παραμυθιών που έχουν μετασχηματιστεί σε άλλα λογοτεχνικά είδη

στην ελληνική παιδική λογοτεχνία διατηρούνται, καθώς ένα μοτίβο έχει τη δύναμη να

διατηρηθεί ως αξιομνημόνευτο. Οι τρεις κατηγορίες που έχει επισημάνει η μελέτη του

παραμυθιού, τα δρώντα πρόσωπα, όπως οι μάγισσες, οι νεράιδες, το πιο νέο παιδί ή η

σκληρή πεθερά, τα θέματα με πολιτισμικό υπόβαθρο στη δράση, όπως τα μαγικά

αντικείμενα, τα ιδιαίτερα έθιμα ή οι πεποιθήσεις και τα μοναδικά περιστατικά στην

πλοκή, ως ένα βαθμό υιοθετούνται και στις διασκευές των παραμυθιών σε παιδική

έντεχνη μυθοπλασία, εάν πρόκειται για αυτοδύναμη ανάπτυξη του παραμυθιού. Όταν

οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες σε ένα μυθιστόρημα για παιδιά είναι παραμυθικοί ήρωες

από διάφορα παραμύθια που συνυπάρχουν σε ενιαία πλοκή και δράση σε μια ιστορία,

οι χαρακτήρες αυτοί διατηρούν τα βασικά τους χαρακτηριστικά, αλλά, επειδή η έκταση

της μυθοπλασίας είναι μεγαλύτερη από ό,τι στο παραμύθι, αποκτούν μεγαλύτερο

βάθος, καθώς έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν και να αποκαλύψουν περισσότερες

πτυχές της προσωπικότητάς τους, λ.χ. ο Παπουτσωμένος γάτος στις μυθοπλασίες για

παιδιά Επανάσταση Ονείρων και Περιπέτεια στην Παραμυθοχώρα ή η

Κοκκινοσκουφίτσα στις παραπάνω μυθοπλασίες, καθώς και στο μυθιστόρημα της

Παράσχου, σε αντίθεση με τα παραμύθια, στα οποία η έκταση δεν επιτρέπει την

ανάπτυξή τους σε σφαιρικούς χαρακτήρες.

Η αναδιήγηση των παραμυθιών σε άλλες μορφές λογοτεχνικών ειδών, και κυρίως

σε μυθιστορηματική μυθοπλασία, παρέχει στον συγγραφέα τρεις δυνατότητες.

Πρώτον, ο συγγραφέας έχει την ευχέρεια να περάσει τους παραμυθικούς ήρωες από

τον παραμυθικό κόσμο της φαντασίας στο μυθοπλαστικό φαντασιακό ή ρεαλιστικό

κόσμο (Επανάσταση ονείρων). Στην περίπτωση αυτή έχουμε απώλεια ιδιοτήτων του

φαντασιακού κόσμου, που μετασχηματίζεται σε μυθιστορηματικό, και κυρίως

δυνατοτήτων των παραμυθικών ηρώων, οι οποίοι έχουν μετασχηματιστεί πλέον σε

μυθοπλαστικούς χαρακτήρες. Η δεύτερη επιλογή του είναι να διατηρήσει τον

παραμυθικό κόσμο με όλες τις δυνατότητές του και οι παραμυθικοί ήρωες να μην

αναβαθμιστούν σε μυθοπλαστικούς χαρακτήρες, ανεξάρτητα αν τους θεωρήσει

συγγραφέας, αναγνώστης ή μελετητής ανθρώπους της διπλανής πόρτας ή λεκτικές

κατασκευές (Περιπέτεια στην Παραμυθοχώρα). Τέλος, είναι στην ευχέρειά του να μη

διευκρινίζει αν ο κόσμος παραμένει παραμυθικός ή αν μετασχηματίζεται (Παράσχου,

Περικλέους). Εδώ, παραμυθικοί ήρωες αναμειγνύονται και συνυπάρχουν με υπαρκτούς

ανθρώπους που διείσδυσαν ως λογοτεχνικοί χαρακτήρες στην ιστορία, εφόσον

έγραψαν ή συνέλεξαν παραμύθια, μετασχηματίζοντας τον κακό σε καλό λύκο, και με

μια τάξη μαθητών που παρακολουθεί το συνέδριο ή μετασχηματίζονται σε κατηγόρους

σε μια σύγχρονη αίθουσα δικαστηρίου με δικαστές παιδιά. Οι αφηγηματικές τεχνικές

συνηγορούν υπέρ μιας σύνθεσης φαντασιακού και ρεαλιστικού, που προσδίδει

ελαστικότητα στην αναδιήγηση του παραμυθιού σε άλλο λογοτεχνικό είδος και αυξάνει

την πειστικότητα της ιστορίας.

Τηρώντας κριτική στάση απέναντι στη διαχείριση αυτή της παραμυθικής ιστορίας

από έναν συγγραφέα, διαπιστώνει κανείς ότι στην πρώτη και στην τρίτη περίπτωση η

μυθοπλασία είναι ρεαλιστικότερη και αναπαριστά πειστικότερα και πιστότερα τις

πολιτισμικές συνθήκες της εποχής της αναδιήγησής τους, επειδή οι

μετασχηματισθέντες σε μυθοπλαστικούς χαρακτήρες από παραμυθικούς ήρωες

αναγκάζονται να προσαρμοστούν στους ισχύοντες νόμους της «ρεαλιστικής»

αναδιήγησης και να αποδεχτούν τους πολιτισμικούς κανόνες του νέου πολιτισμικού

τους περιβάλλοντος. Διατηρούν ωστόσο τα βασικά παραμυθικά χαρακτηριστικά τους,

καθώς συνεχίζουν να ενσωματώνουν τις ακραίες αντιθέσεις που τους διακρίνουν,

δύναμη και ανικανότητα, εξυπνάδα και ανοησία, ευγένεια ψυχής και σκληρότητα,

μολονότι αυτό εξαρτάται από τη νέα μυθοπλαστική ιστορία.

Οι παραμυθικοί ήρωες, φορείς ή δημιουργοί πολιτισμικών αξιών στο φαντασιακό

χωρόχρονο, ως δρώντα πρόσωπα σε κείμενα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας

επιχειρούν να συμπλεύσουν με τις πολιτισμικές αξίες που υπαγορεύουν οι

μυθοπλαστικές συνθήκες της ειδολογικής διασκευής τους. Έτσι, συνείρουν το

φαντασιακό και το “ρεαλιστικό” της μυθιστορηματικής μυθοπλασίας, συμφύροντας τις

ατομικές πολιτισμικές αξίες του παραμυθικού χώρου προέλευσης με τις απαιτήσεις για

αναπροσαρμογή τους από την ειδολογική διασκευή τους και τη δημιουργία νέων

πολιτισμικών αξιών. Οι νέες πολιτισμικές αξίες που προκύπτουν από τη σύμφυρση

αυτή ανταποκρίνονται περισσότερο σε μια ρεαλιστικότερη εκδοχή τους η οποία

αντανακλά τα πολιτισμικά στοιχεία της εποχής του συγγραφέα της νέας μυθοπλασίας.

Εδώ όμως είναι αναμφισβήτητη η προθετικότητα του συγγραφέα που, σε μια πρώτη

εκτίμηση, χειραγωγεί τον αναγνώστη. Επειδή όμως και ο ίδιος είναι φορέας

πολιτισμικών αξιών, ακόμη και αν δε διαθέτει λογοτεχνική επάρκεια, και δημιουργός

πολιτισμού από τη δική του οπτική, είναι σε θέση να διαβάσει το αναδιηγημένο

παραμύθι και μετασχηματισμένο σε νέα μυθιστορηματική μυθοπλασία –χωρίς να

χειραγωγείται από τον συγγραφέα– με στοιχεία της συνείδησής του. Έτσι, οι

πολιτισμικές αξίες που αναδιαμορφώνουν οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες είναι δυνατόν

να διαφοροποιούνται ως προς την πρόσληψή τους από αναγνώστη σε αναγνώστη,

χωρίς να αποκλείεται μια κοινή συνισταμένη πρόσληψής τους.

Η διαχείριση των παραμυθικών ηρώων στη λογοτεχνική μυθοπλασία δίνει την

ευκαιρία στον συγγραφέα να θίξει θέματα που απασχολούν την εκάστοτε κοινωνία και

εποχή (θέματα εκλογικής στρατηγικής και πολιτικής ηθικής, θέματα παιδείας,

ζητήματα περιβαλλοντικής ηθικής) και να τα στηλιτεύσει. Εφόσον ο/η συγγραφέας

εισάγει στην ιστορία του περισσότερους του ενός παραμυθικούς ήρωες, στην

περίπτωση αυτή οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες διατηρούν τον ρόλο τους, αλλά

επιπλέον αποκτούν έναν ακόμη συμπαραστάτη, τη μνήμη, επειδή η διασκευή τους

βοηθάει να παραμένουν αλώβητοι από το χρόνο.

4. Η διαχείριση της Κοκκινοσκουφίτσας στην παγκόσμια παιδική λογοτεχνία

Κανένα παραμύθι δεν έχει τόσο συχνά επανακειμενοποιηθεί ανά τους αιώνες όσο η

«Κοκκινοσκουφίτσα». Το παραμύθι αποτελεί τμήμα μιας λογοτεχνίας «ανεξάντλητης

δυνατότητας», εφόσον κάποιος μπορεί να θαυμάζει τους ατελείωτους και καινοτόμους

τρόπους με τους οποίους η «Κοκκινοσκουφίτσα» έχει ανακυκλωθεί τις πρόσφατες

δεκαετίες. Άρα, η ιστορία της «Κοκκινοσκουφίτσας» μπορεί να θεωρηθεί

υπερκείμενο, επειδή οι περισσότεροι συγγραφείς έχουν συμπεριλάβει στις

μυθοπλασίες τους είτε ως μετακείμενο είτε ως εγκείμενο παραμύθι την

«Κοκκινοσκουφίτσα».

Το παραμύθι διασκευάζεται και σε άλλες χώρες. Η μελέτη του Zipes (1993, 48-49)

δίνει αρκετές πληροφορίες για την τύχη του παραμυθιού σε όλο τον κόσμο. Μετά τον

πόλεμο, η «Κοκκινοσκουφίτσα» συνέχιζε να αλλάζει ριζικά στην Ευρώπη και στις

ΗΠΑ. Σε αντίθεση με τις διασκευές των δεκαετιών 1920, 1930 και 1940 στην

παράδοση της «Κοκκινοσκουφίτσας», οι νέες εκδοχές του παραμυθιού απευθύνονταν

στα παιδιά και στους ενηλίκους την ίδια εποχή (Zipes 1993, 58). Η συγκεκριμένη

μελέτη και μια έρευνά μας αποδεικνύει ότι η διασκευή του παραμυθιού 1 έχει

προκαλέσει το ενδιαφέρον των μελετητών. 2 Στην παγκόσμια παιδική και νεανική

λογοτεχνία το παραμύθι μεταγράφεται με ποικίλους τρόπους. Άλλοτε διατηρεί το

όνομα της ηρωίδας και τα βασικά δομικά στοιχεία του παραμυθιού και είναι εύκολα

αναγνωρίσιμο από τον νεαρό αναγνώστη, άλλοτε μεταβάλλεται το όνομα και

τροποποιούνται τα βασικά δομικά του στοιχεία και άλλοτε μεταγράφεται σε

μυθιστόρημα για παιδιά και για νέους ή ακόμη και για ενηλίκους. Κατά τη μεταγραφή

αυτή διατηρούνται πολλά δομικά στοιχεία. Παρακάμπτουμε τις παραμυθικές εκδοχές-

διασκευές,3 ως γνωστές, και τα εικονογραφημένα παραμύθια που ακολουθούν πιστά το

γνωστό παραμύθι και περιοριζόμαστε στην μυθιστορηματική αναδιήγηση για παιδιά.

5. Η Κοκκινοσκουφίτσα ως εγκείμενο παραμύθι

Στην προσωπική παιδική λογοτεχνία οι συγγραφείς έχουν προσλάβει και αξιοποιήσει

το παραμύθι ποικιλότροπα. Έτσι, η Κοκκινοσκουφίτσα γίνεται πάνινη στο

μυθιστόρημα του Κοντολέων Το 33, ενώ στις Απόκριες οι άνθρωποι μεταμφιέζονται

σε Κοκκινοσκουφίτσα (Σαρή Τα χέγια). Συχνά, μεταβάλλουν το όνομα της ηρωίδας,

τακτική που επισημαίνεται και στην παγκόσμια λογοτεχνία (Zipes 1993).

Η εγκειμενική χρήση του αποκαλύπτει σημαντικές λειτουργίες, εκτός από τη

συμβολή του στην προώθηση του μύθου. Έτσι, στο μυθιστόρημα της Ζαραμπούκα

1 O Donald Haase (Haase 2004), παρακολουθεί την εξέλιξη και τη διασκευή των παραμυθιών από φεμινιστική άποψη σε πολλές χώρες του κόσμου (Ιβηρική χερσόνησος και Λατινική Αμερική, Αργεντινή, Ινδία), ενώ σε άλλη μελέτη του (2003, 230-249) παρακολουθεί την ανταπόκριση και την υπευθυνότητα με την οποία οι μεταγενέστεροι, κυρίως κριτικοί, αντιμετώπισαν τα παραμύθια. 2 Για παράδειγμα, o King (2005) συζητά το πρόβλημα της παραδοσιακής κουλτούρας σε έναν σύγχρονο κόσμο και μελετά το παραμύθι «Ο ξυλοκόπος και η νύμφη» στις ποικίλες εκδοχές και στις αναδιηγήσεις του για ενηλίκους στην παιδική και νεανική λογοτεχνία της Κορέας. 3 Η ιστορία της Κοκκινοσκουφίτσας εμπλουτίζει επίσης το ελληνικό θέατρο σκιών (Πετράκης και Κριτσωτάκη 2009), καθώς στον αφηρηµένο χωροχρόνο του µπερντέ, όπου το παρόν µε το παρελθόν συνυπάρχουν αδιαχώριστα και συγχωνεύονται πολιτισµοί, µύθος, πραγµατικότητα και παραδόσεις, διεισδύει θριαμβευτικά πλέον η φιγούρα της Κοκκινοσκουφίτσας και του καταραµένου λύκου. Έτσι, το παραµύθι με αλλαγμένο τίτλο «Η Κοκκινοσκουφίτσα και ο κατηραµένος λύκος» αποτελεί µία ακόµη διασκευή στη µακρά παγκόσμια πορεία των εκδοχών της ιστορίας της µικρής ηρωίδας, που ξεκινά από τον 14ο αιώνα. Ο πονηρός αλλά φιλοσοφηµένος πένητας Καραγκιόζης εμφανίζεται σε διάφορους ρόλους (αφηγητής της ιστορίας, συµπρωταγωνιστής), µε εµβόλιµες αλλά καίριες εµφανίσεις (δασοφύλακας, οδοντίατρος, κτλ.).

Φίλοι, καρδιοφίλοι, το παραμύθι χρησιμοποιείται για να γελοιοποιήσει μια κατάσταση

που επιβάλλεται και παραπέμπει στην Κοκκινοσκουφίτσα, με το καλαθάκι γεμάτο

σύκα για τη γιαγιά της Μαρίας. Ο Μπάρτζης, στο μυθιστόρημά του UFO στα

Διγελιώτικα, αναπαριστά τους ήρωές του να παραδέχονται ότι τα παραμύθια όπως η

«Κοκκινοσκουφίτσα» δεν είναι πλέον αγαπητά στην εποχή μας. Γι’ αυτό και ο παππούς

του μικρού ήρωα τους διηγείται ένα μοντέρνο παραμύθι.

Ως εγκείμενο το παραμύθι εμπεριέχει κάποτε πολιτική διάσταση. Στο

μυθιστόρημα της Ζέη Το καπλάνι της βιτρίνας, οι δύο αδελφές Μέλια και Μυρτώ, με

το καλαθάκι που γέμισε η θεία Σταματίνα, πηγαίνουν φαγητό στον εξάδελφό τους

Νίκο, που κρύβεται εξαιτίας της αριστερής ιδεολογίας του. Έτσι, ο Νίκος παίζει τον

ρόλο της γιαγιάς, η Σταματίνα τον ρόλο της μητέρας-εντολέα, οι δύο αδελφές την

Κοκκινοσκουφίτσα και τον κακό λύκο οι ομοϊδεάτες της δικτατορίας και διώκτες του

Νίκου. Στο μυθιστόρημα της ίδιας Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της, η γιαγιά της

υποστηρίζει ότι ο λύκος έφαγε την Κοκκινοσκουφίτσα, γιατί ήταν φασίστας. Με τον

τρόπο αυτό η συγγραφέας περνά έμμεσα το μήνυμα ότι οι κομμουνιστές διώκονται

εξαιτίας της ιδεολογίας τους και έπρεπε να κρυφτούν. Στο μυθιστόρημα της Ψαραύτη

Ανάσες και ψίθυροι του δάσους υποκρύπτονται οι κίνδυνοι που κρύβονται σε έναν

άγνωστο χώρο. Ένα αγόρι προθυμοποιείται να συνοδέψει ένα κορίτσι στη ρεματιά για

να μαζέψουν βατόμουρα «για να μη φανεί ο κακός λύκος και φάει την

Κοκκινοσκουφίτσα». Άλλοτε πάλι, χρησιμοποιείται το παραμύθι ως δεύτερος όρος της

σύγκρισης, καθώς δίνει αφορμή για διαφορετικούς παραλληλισμούς, ενώ άλλοτε

υπαινίσσεται έναν ερωτικό συμβολισμό. Στο μυθιστόρημα της Ψαραύτη Όνειρα από

μετάξι ένας ωραίος Ιταλός εραστής παρομοιάζεται με λύκο που παραπλανά την

παντρεμένη ερωμένη του, η οποία εγκαταλείπει τη συζυγική στέγη για χάρη του.

6. Η Κοκκινοσκουφίτσα ως μετακείμενο

Συναντήσαμε ως μετακείμενο το παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας σε τέσσερα

λογοτεχνικά κείμενα. Από αυτά στα δύο αξιοποιείται με ιστορικό ή κοινωνικό

περιεχόμενο και στα άλλα δύο αποτελεί μέρος μιας ιστορίας στην οποία αξιοποιούνται

πολλά γνωστά παραμύθια. Στα κείμενα αυτά η Κοκκινοσκουφίτσα διαδραματίζει

σημαντικό ρόλο στην ιστορία.

6.1. Η Κοκκινοσκουφίτσα ως ιστορικό σημαινόμενο

Το παραμύθι αποδεικνύεται καλό περίβλημα για να αποδοθεί η ιστορία της Κύπρου

μετά το 1974, από την επίθεση κατά του Μακαρίου και έως την εμπειρία της

προσφυγιάς μετά την εισβολή.4 Η Πυλιώτου εστιάζει στον Πρόεδρο της Κυπριακής

Δημοκρατίας Μακάριο. Ο συμβολικός χαρακτήρας του κειμένου μέσα από το

παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας και την επίδραση που ασκεί στο παιδί ως παραμύθι

αποδίδει την ιστορική πραγματικότητα και αποδεικνύει την πολυσημία των

παραμυθιών και τις πολιτικές προεκτάσεις που μπορούν να πάρουν. Στην περίπτωση

της Κύπρου οι παγίδες στήθηκαν από την ελληνική χούντα ως ο κακός λύκος που τρώει

τη γιαγιά, την Κύπρο, και την Κοκκινοσκουφίτσα, τα παιδιά της. Από τη μυθοπλασία

απουσιάζει ο κυνηγός-σωτήρας. Ανιχνεύεται όμως σε ένα κείμενο του Ντίνου

Δημόπουλου με το συλλογικό, αλλά εντελώς τυπικό και παθητικό ρόλο, χαρακτήρα

των ΟΗΕ. Έτσι, το παραμύθι αποτυπώνει ιστορικές, πολιτικές και εθνικές διαστάσεις

στη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία της Κύπρου, με τους ήρωες στην προσφυγιά, τον

λύκο χορτάτο και τον κυνηγό απλό θεατή, που εξαντλεί την παρουσία του σε ευχολόγια

και την Κύπρο διχοτομημένη.

6.2. Το παραμύθι-μετακείμενο και η θεωρία της λογοτεχνίας

Στο μυθιστόρημα της Παράσχου ο κακός λύκος διοργανώνει ένα συνέδριο για να

απαλλάξει τους κακούς των παραμυθιών από την κατηγορία ότι είναι κακοί και να

αποσείσει από πάνω τους τα στερεότυπα για τα οποία υποστηρίζεται στο συνέδριο ότι

ευθύνονται οι συγγραφείς. Γι’ αυτό ο λύκος καλεί όλους τους κακούς, τον Wilde και

τους Grimm ως καταγραφείς παραμυθιών, ενώ οι Andersen και Perrault πήγαν

ακάλεστοι, και τον Τριβιζά ως ανατροπέα του στερεότυπου του κακού. Η συγγραφέας

εγκιβωτίζει κατά τρόπο μετακειμενικό παραμύθια των Grimm, Perrault και Andersen.

Το παραμύθι ουσιαστικά κινείται περιφερειακά και επισημαίνεται στους δύο βασικούς

πρωταγωνιστές του, στον Λύκο και στην Κοκκινοσκουφίτσα, και με μια στιγμιαία

εμφάνιση της γιαγιάς για να προστατεύσει την εγγονή της. Η Κοκκινοσκουφίτσα

συμμετέχει στην κεντρική αφήγηση και όχι στις επιμέρους εγκιβωτισμένες αφηγήσεις

στις οποίες αναπτύσσονται τα εγκείμενα παραμύθια. Εμφανίζεται πρώτη φορά λίγο

4 Η ιστορική διάσταση του παραμυθιού είναι ήδη γνωστή από τότε που τα γαλλικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την περιοχή του Ρήνου και φόρτισαν το παραμύθι με αντιγαλλικές και αντιαγγλικές αναφορές. Έτσι, ο λύκος ενσωματώνει μια διπλή ταυτότητα: τους Γάλλους επαναστάτες που ήρθαν να απελευθερώσουν τη γερμανική νεολαία και/ή τους Γάλλους κατακτητές που ήρθαν να καταστρέψουν τις αρετές της Γερμανίας. Η Κοκκινοσκουφίτσα συμβολίζει την αθώα γερμανική νεολαία που παρασύρεται στην αρχή από τον επαναστατικό ενθουσιασμό των Γάλλων και στη συνέχεια καταπιέζεται από την πραγματική σκληρότητα και τον βαρβαρισμό της επανάστασης.

πριν αρχίσει το συνέδριο ως μέλος του ακροατηρίου και προκαλεί ρίγος στον λύκο

(Παράσχου 2004). Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν εμφανίζεται αντίδραση από τα

παιδιά για την επανεγγραφή των παραμυθιών χωρίς τους κακούς, τα συγκρουόμενα

από τις δύο πλευρές επιχειρήματα αναφέρονται μόνο στην Κοκκινοσκουφίτσα και στον

κακό λύκο, γεγονός που αποδεικνύει τη σπουδαιότητά του. Ήδη αναφέραμε ότι οι

ηθικές ποιότητες των παραμυθικών ηρώων είναι δυνατόν να μεταβληθούν κατά τη

διασκευή. Έτσι, η Κοκκινοσκουφίτσα συγχαίρει τον λύκο για το συνέδριό του,

εξομολογείται ότι είναι περήφανη που βρέθηκε στο ίδιο παραμύθι μαζί του και τον

θεωρεί ιδιαίτερα “γλυκούλη”. Ως μυθοπλαστικός χαρακτήρας στο μυθιστόρημα δεν

έχει ρόλο συνέδρου-εισηγητή. Έμμεσα φαίνεται να έχει ρόλο οικοδέσποινας-φίλης-

συνέδρου, εφόσον συμπαραστέκεται στον λύκο, τον φροντίζει και ανησυχεί γι’ αυτόν,

χωρίς να μπορεί να αντισταθεί στην πρόταση του Λύκου να τη συνοδέψει. Η αντίδραση

προέρχεται από τη γιαγιά που δηλώνει απερίφραστα στον Λύκο ότι θα συνοδέψει την

εγγονή της. Η παρέμβαση αυτή κατακυρώνει το σεξουαλικό περιεχόμενο που έχει

αποδοθεί στο παραμύθι. Μάλιστα, θα μπορούσε να δει κανείς μια παρεμφερή εκδοχή

της σεξουαλικότητας με εκείνη της Βασίλισσας του χιονιού ή της Ραπουνζέλ όπου η

νεαρή κόρη κρατείται φυλακισμένη ως ερωτική αντίζηλος των ενήλικων γυναικών. Τα

λόγια της γιαγιάς παραλληλίζονται με γνωστή διαφήμιση στην οποία, δίπλα σε ένα

αυτοκίνητο Renault, γιαγιά και Κοκκινοσκουφίτσα περιμένουν τον λύκο-εραστή (Zipes

1993, 10).

Προεκτείνοντας, μπορεί να πει κανείς ότι η εμμονή στις παλιές καταξιωμένες

μορφές παραμυθιών με τα αρχετυπικά σχήματα οφείλεται στο ότι η παρουσία του

κακού ήρωα προβάλλει περισσότερο τον καλό χαρακτήρα, γι’ αυτό και, καθώς

υποστηρίζει το κοριτσάκι, «χωρίς τον λύκο, η Κοκκινοσκουφίτσα θα ήταν ένα

χαζοκόριτσο που δεν άκουσε τη μαμά του». Το συνέδριο τελειώνει και, ενώ αποχωρεί

ο λύκος, ξαναβρίσκει τον παλιό του εαυτό, αναφωνώντας «μωρέ ν’ αγιάσει το χέρι του

συγγραφέα που με έβαλε να φάω τη γιαγιά». Έτσι, η παράδοση ανατρέπει την

προσπάθεια της νεωτερικότητας να ηγεμονεύσει, προτείνοντας την αναδιήγηση

κειμένων της παραδοσιακής παιδικής λογοτεχνίας και τον μετασχηματισμό των κακών

ηρώων σε καλούς, και συμπορεύεται μαζί της.

6.3. Η Κοκκινοσκουφίτσα ως απεικόνιση της κοινωνικής παθογένειας

Στο μυθιστόρημα της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ακολουθείται η ίδια δομή με το

παραμύθι. Η συγγραφέας μεταβάλλει μόνο τα ονόματα των παραμυθικών χαρακτήρων

ή την επαγγελματική ιδιότητά τους. Η Κοκκινοσκουφίτσα είναι η Κόννη Σκουφίτση,

που στέλνεται από τη μητέρα της από τη Βοστόνη στην Αθήνα για συμπαράσταση στην

άρρωστη γιαγιά της. Στην Αθήνα γνωρίζει τον Λυκίδη, έναν ευγενέστατο μεσήλικα

αλλά έμπορο ναρκωτικών ο οποίος πληροφορείται τον λόγο της παρουσίας της από την

ίδια (παρακοή γονεϊκών οδηγιών και δημιουργία προϋποθέσεων “καταβρόχθισης”). Ο

Λυκίδης εθίζει τη γιαγιά στα ναρκωτικά και επιχειρεί να εθίσει και την ίδια

(καταβρόχθιση γιαγιάς/Κόννης). Η σωτηρία έρχεται από τον Σωτήρη Κυνηγό και την

Αστυνομία. Η Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου διαχειρίζεται το παραμύθι με βάση την

κοινωνική ιδεολογία της εποχής που γράφεται, καθώς απεικονίζει την απειλή των

ναρκωτικών σε μια τσιμεντένια μεγαλούπολη. Οι προβληματισμοί που εγείρονται από

το ίδιο το παραμύθι σχετικά με την άγνοια από τους γονείς των κινδύνων του δάσους,

τον ρόλο του δάσους, το γεγονός ότι οι γονείς δεν ανησύχησαν για τη μακροχρόνια

απουσία της Κοκκινοσκουφίτσας, την παρουσία του κυνηγού ή του ξυλοκόπου, καθώς

και η σωτηρία της ουσιαστικά παραμένουν, αλλά ερμηνεύονται με βάση το ιστορικό

και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής της διασκευής του παραμυθιού. Το πέρασμα από το

δάσος στο παραμύθι μεταμορφώνεται στο μυθιστόρημα της Ανδρουτσοπούλου σε

κίνηση σε ένα τσιμεντένιο δάσος πολυκατοικιών στην Αθήνα και αποτελεί δοκιμασία

για τη νεαρή ηρωίδα. Το τσιμεντένιο δάσος εκπροσωπεί τους κινδύνους που απειλούν

μια έφηβη όπως η Κόννη, η οποία –καθοδηγημένη από τα γονεϊκά πρότυπα και τις

μητρικές οδηγίες– έχει όλα τα εφόδια για ασφαλή διέλευση από μια μεγαλούπολη-

επικίνδυνο δάσος. Όπως ο λύκος στο παραμύθι εκμεταλλεύεται το ανυποψίαστο αθώο

παιδί, έτσι και ο Λυκίδης στο Τσιμεντέντιο δάσος προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη

νεαρή Κόννη και να την παρασύρει στα ναρκωτικά.

Ο Λυκίδης διαθέτει δύναμη και πονηριά και καταφεύγει σε μεθόδους

παραπλάνησης, όπως ο λύκος. Λόγω της αθωότητας και του νεαρού της ηλικίας της, η

Κόννη αδυνατεί να διακρίνει τους πραγματικούς σκοπούς του και δίνει τις πληροφορίες

που εκείνος θέλει, ενώ η ίδια παραπλανάται. Το μυθιστόρημα δομείται, όπως και το

παραμύθι, γύρω από τις αντιθετικές καταστάσεις παρακοή/στέρηση και ιδιοποίηση: Η

Κόννη προκαλεί ακούσια στη γιαγιά της κακό, καθώς την προσφέρει στον Λυκίδη για

να την εκμεταλλευτεί οικονομικά, όπως στο παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα προσφέρει

τη ζωή της ίδιας και της γιαγιάς της δώρο στον λύκο. Ο Λυκίδης ιδιοποιείται τα

χρήματα της γιαγιάς και θέτει σε κίνδυνο τη ζωή της, αλλά και της εγγονής της. Η

σωτηρία θα έρθει από έναν νέο, ονόματι Κυνηγός, η επέμβαση του οποίου ως

απροσδόκητου συμπαραστάτη σώζει την ηρωίδα.

Η αναδιήγηση του παραμυθιού ως μια κοινωνική εκδοχή του επιβεβαιώνει τη

διαφορετική πρόσληψη από κάθε αναγνώστη-συγγραφέα και την αναπαραγωγή του με

βάση τις εκάστοτε κοινωνικές επιταγές και τη συγγραφική προθετικότητα, επομένως

και την ασυνείδητη (ή συνειδητή) επιθυμία για χειραγώγηση των νεαρών αναγνωστών.

Υποδηλώνει επίσης τα ιδεολογικά συμφραζόμενα μιας κοινωνίας που αναπτύσσεται

κάτω από την επίδραση ξένων προς τη δική της ταυτότητα προτύπων. Το αστικό

περιβάλλον με την άναρχη δόμηση ευνοεί την εμφάνιση και την ανάπτυξη φαινομένων

κοινωνικής παθογένειας. Έτσι, η ανεξέλεγκτη ανάδυση νέων ξενόφερτων πολιτισμικών

συστημάτων ερείδεται στην αναδιήγηση ενός γνωστότατου παραμυθιού, το οποίο

χαρακτηρίζεται για το πλήθος των εκδοχών, των ερμηνειών και των αναδιηγήσεών του.

6.4. Η Κοκκινοσκουφίτσα-κατήγορος

Αν στο μυθιστόρημα της Παράσχου ένας επαρκής αναγνώστης και μελετητής διακρίνει

μια διαπάλη θεωριών της λογοτεχνίας, την ίδια διαπάλη μπορεί κανείς να διακρίνει και

στη μυθοπλασία της Περικλέους, καθώς τίθεται θέμα αν οι παραμυθικοί ήρωες είναι

εκείνοι που καθορίζουν τη μελλοντική τους ζωή, ο παραμυθάς ή ο συγγραφέας. Η

Κοκκινοσκουφίτσα λοιπόν είναι μέρος αυτού του προβληματισμού, εφόσον θεωρεί τον

εαυτό της εγκλωβισμένο τόσο στη με κόκκινα εικονογράφησή της όσο και στο

στερεότυπό της. Ως κατήγορος του παραμυθά της τον εγκαλεί γι’ αυτά τα σταθερά

χαρακτηριστικά που της έδωσε, ενώ εκείνη είναι δραστήριο μέλος οικολογικής

οργάνωσης και η αγάπη της στο δάσος οφείλεται ακριβώς στην επιθυμία της να το

σώσει από τη φωτιά που το απειλεί. Γι’ αυτό και μισεί το κόκκινο χρώμα. Είναι

ιδιαίτερα πρωτότυπη η σύλληψη της Κοκκινοσκουφίτσας που ως μάρτυρας κατηγορίας

και μαχητική οικολόγος κατηγορεί τον παραμυθά της. Η γενικότερη σύνθεση της

ιστορίας αποκαλύπτει μια διάθεση ανατροπής γνωστών κλασικών παραμυθιών και την

προσπάθεια της συγγραφέως να δώσει το παρασκήνιο των ιστοριών αυτών, όπως το

συλλαμβάνει η δημιουργική της φαντασία. Και το γεγονός αυτό αποδίδει μια πρωτεϊκή

ιδιότητα των παραμυθιών, που μπορεί να προστεθεί στις γενικότερες λειτουργίες τις

οποίες αναφέραμε στην αρχή της εργασίας και βρίσκεται πολύ κοντά με την

ιστορικότητα, καθώς η πρωτεϊκότητά της της δίνει τη δυνατότητα να επωμιστεί και

άλλες περιπτώσεις από την πραγματική ζωή, όπως η οικολογική διάσταση. Την

οικολογική διάσταση συναντήσαμε και στο βιβλίο της Ζένιου-Κωνσταντινίδου Ένας

λύκος με πτυχίο, όπου η Κοκκινοσκουφίτσα αποκτά πτυχίο περιβαλλοντολόγου από το

ιδιωτικό Πανεπιστήμιο της Χιονάτης, ενώ ο λύκος σπουδάζει εξ αποστάσεως

περιβαλλοντολόγος.

Συμπεράσματα

Η διερεύνηση της πρόσληψης των παραμυθιών απέδειξε ότι η ιδιαίτερη ομορφιά των

παραμυθιών είναι η μοναδική αλήθεια και πρόκληση που κάνει τους συγγραφείς

κειμένων για παιδιά και νέους να τα αναδιηγούνται στις ιστορίες τους και όχι η

ερμηνεία τους. Άλλωστε, καμιά ερμηνεία δεν μπορεί να θεωρηθεί η μοναδική σωστή.

Τα συστατικά των παραμυθιών μπορούν να αναμειγνύονται, να ωραιοποιούνται και να

διασώζονται με χιλιάδες διαφορετικούς τρόπους, όπως υποστηρίζουν οι de Vos and

Altmann (2001, v) και, εγκαταλείποντας το παραδοσιακό περιβάλλον τους, να

εισχωρούν σε ένα διαφοροποιητικό σύστημα αξιών.

Όπως οι διασκευές που μεταμορφώνουν την ηρωίδα σε ένα άφοβο, ανεξάρτητο

κορίτσι, έτσι και οι εκδοχές που αποκαθιστούν τον λύκο υποσκάπτουν την ιδιοποίηση

του παραδοσιακού πολιτισμικού υποδείγματος. Άλλωστε, ο λύκος ως αντιπρόσωπος

της σεξουαλικότητας είναι λιγότερο μια απειλή σήμερα, επειδή ο φόβος του σεξ έχει

ελαττωθεί, καθώς έχει επιτευχθεί μεγαλύτερος επιστημονικός έλεγχος πάνω στο σώμα.

Αυτό διαπιστώνεται και από το ότι, στην ελληνική παιδική λογοτεχνία, σε ελάχιστες

περιπτώσεις ο λύκος αντιπροσωπεύει σεξουαλική απειλή. Στα κείμενα που μελετήσαμε

επισημαίνεται μια προσπάθεια των συγγραφέων να αντισταθμίσουν την αρσενική

κυριαρχία με την προβολή εικόνων κοριτσιών και γυναικών με διαφορετικές

ικανότητες και ρόλους. Πάντως, η διαπάλη ανάμεσα στην αναδιήγηση των παλιών

παραμυθιών και στην παραδοσιακή εκδοχή τους αποκαλύπτει πώς αντιμετωπίζει ο

άνθρωπος τους παραμυθικούς ήρωες ως αρχετυπικά σχήματα ανθρώπινων χαρακτήρων

οι οποίοι βρίσκονται σε συνάφεια με τα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα.

Άλλοτε πάλι, ως μετακείμενο αναδεικνύονται σε μυθιστορηματικό τόπο στον οποίο

αντιπαλεύουν θεωρίες της λογοτεχνίας. Και αυτό είναι ό,τι αποκομίζει κανείς. Το

συνέδριο του λύκου και η προσπάθεια να αποκατασταθούν κοινωνικά και ηθικά οι

κακοί των παραμυθιών αποτελούν πρόσχημα για να εμφανιστούν

αλληλοσυγκρουόμενες θεωρίες της λογοτεχνίας και η πάλη ανάμεσα στην παράδοση

και στη νεωτερικότητα. Το ίδιο και η δίκη στο κείμενο της Περικλέους. Πρόκειται για

ένα παιχνίδι ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι. Το πρώτο θέτει ζητήματα

ουσιαστικότερα, θέματα γραφής και ανάγνωσης, ευθύνης για τους λογοτεχνικούς

ήρωες, ενώ το δεύτερο παραπέμπει στο αίτιο που οδηγεί στην εκδήλωσή τους.

Ολοκληρώνοντας, ευελπιστούμε ότι οι σκέψεις αυτές θα αποτελέσουν ισχυρό

κίνητρο για να διερευνηθεί λεπτομερώς ο τρόπος διείσδυσης του παραμυθιού στην

παιδική λογοτεχνία σε ποικίλα επίπεδα, ώστε να γίνουν εμφανέστεροι οι μηχανισμοί

μετασχηματισμού ενός παραμυθικού κειμένου σε μιας άλλης μορφής μυθοπλασία.

Βιβλιογραφία

Πηγές -παραμύθια

Βαλάση, Ζ. (2004), Επανάσταση Ονείρων, Αθήνα, Πατάκης.

Ζαραμπούκα, Σ. (19983), Φίλοι, καρδιοφίλοι, Αθήνα, Πατάκης.

Ζέη, Ά. (2002), Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της, Αθήνα, Κέδρος.

Ζένιου-Κωνσταντινίδου, Κ. (2011), Ένας λύκος με πτυχίο, Λευκωσία, Πάργα.

Λυρατζή, Μ. (2008), Περιπέτεια στην Παραμυθοχώρα, Αθήνα, Πατάκης.

Μέγας, Γ. (2008), Ο Σταχτοπούτης, στο Ελληνικά Παραμύθια, Αθήνα, Εστία.

Μπάρτζης, Ι. (1990), UFO στα Δικελιώτικα, Αθήνα, Καστανιώτης.

Παράσχου, Σ. (2004), Και οι κακοί έχουν ψυχή, Αθήνα, Ψυχογιός.

Περικλέους, Έ. (2011), Τα παραμύθια λένε πάντα την αλήθεια, Λευκωσία, Πάργα.

Πετράκης, Τ. – Κριτσωτάκη, Ε. (2009), Ο Καραγκιόζης, η Κοκκινοσκουφίτσα και ο

Κατηραμένος Λύκος, Αθήνα, Λιβάνης.

Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1981), Στο τσιμεντένιο δάσος, Αθήνα, Πατάκης.

Πυλιώτου, Μ. (1976), Η Λύκοι και η Κοκκινοσκουφίτσα, Λευκωσία.

Σαρή, Ζ. (1998) Τα Χέγια. Αθήνα, Πατάκης.

Φωτακέλη, Μ. (2005), Απαγορεύεται το παιχνίδι, Αθήνα, Κέδρος.

Ψαραύτη, Λ. (1993), Ανάσες και ψίθυροι του δάσους, Αθήνα, Κέδρος.

Ψαραύτη, Λ. (2002), Όνειρα από μετάξι, Αθήνα, Πατάκης.

Ξενόγλωσση

Beckett, S. (2008), Red Riding Hood for All Ages. A Fairy-Tale Icon in Cross-Cultural

Contexts, Detroit & Michigan, Wayne State University Press.

Crook, W. – Chaube, Pandit Ram Gharib (2002), Folktales from Northern India. In N.

Sashana (ed.), Classic Folk and Fairy Tales, Santa Barbara, ABC-CLIO.

De Vos, G. – Altmann, A. (2001), Tales then and now. More folktales as literary fictions

for young adults, New York, Greenwood Publishing.

Haase, D. (2003), Response and Responsibility in Reading Grimm’s Fairy tales. In D.

Haase (ed.), The Reception of Grimm’s fairy tales. Responses, reaction, revisions,

Detroit & Michigan, Wayne State UP.

Haase, D. (2004) (ed.), Fairy Tales and Feminism. New Approaches, Detroit, Wayne

State University Press.

Joosen, V. (2007), Disenchanting the Fairy Tale. Retellings of «Snow White» between

Magic and Realism, Marvels & Tales 21.2, 228-239.

Stephens, J. – McCallum, R. (1998), Retelling Stories, Framing Culture. Traditional

Story and Metanarratives in Children’s Literature, New York & London, Garland.

Zipes, J. (1983-1984), A Second Gaze at Little Red Riding Hoods’ Trials and

Tribulations, The Lion and the Unicorn 7-8, 78-107.

Zipes, J. (1993), The Trials and Tribulations of Little Red Riding Hood, London,

Routledge.

National and Kapodistrian University of University of

University of Athens Thessaly the Aegean

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ / PROGRAM

Πέμπτη, 22 Νοεμβρίου 2012 / Thursday, November 22

Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος», Κεντρικό Κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών / Amphitheatre "Ioannis Drakopoulos",

Central Building of the University of Athens 9.00-9.15

Παρουσίαση του συνεδρίου / Opening of the conference

9.15-10.15: Μιχάλης Γ. Μερακλής (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία)

Μοτίβο και συμβολισμός στο λαϊκό παραμύθι 10.15-11.15: Dan Ben-Amos (University of Pennsylvania, USA)

The Brothers Grimm: in Their Time and Ours

11.15-11.30 Διάλειμμα για καφέ / Coffee break 11.30-13.00

Α. Τα παραμύθια των αδελφών Γκριμμ και οι μετασχηματισμοί τους:

στη δραματουργία, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και τις νέες τεχνολογίες. / Grimm Fairy Tales and their adaptations in: Dramaturgy, film, television and the internet

Προεδρείο / chair: Άννα Λυδάκη (Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο) - Γεώργιος Παπαντωνάκης (Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής

Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) 11:30-11:45: Βάλτερ Πούχνερ (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών)

Χρήσεις και εφαρμογές των παραμυθιών των αδελφών Grimm στην ελληνική δραματουργία.

11:45-12:00: Εμμανουέλα Κατρινάκη (Κατάλογος Ελληνικού Παραμυθιού, Εργαστήρι Μελέτης της Παιδικής Ηλικίας)

Ο Ρουμπελστίτσκιν (ATU 500) “Once upon a time” (τηλεοπτική σειρά, 2011)

12:00-12:15:Στέλλα Βατούγιου (Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών) Ιστορίες για μεγάλους, παραμύθια για παιδιά, ταινίες για όλους. Όταν

βλέπουμε αυτό που ακούγαμε. 12:15-12:30: Γεώργιος Κατσαδώρος (Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής

Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) Σύγχρονες μεταπλάσεις των παραμυθιών των αδερφών Γκριμ.

12.30-13.00: Συζήτηση / Discussion

13.00-14:45 Β. Τα παραμυθιακά σύμβολα στις παλαιές και τις σύγχρονες

κοινωνίες / Folktale symbols in old and contemporary societies. Προεδρείο / chair: Μ.Γ. Μερακλής (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελληνική

Λαογραφική Εταιρεία) 13.00-13.15: Ευάγγελος Αυδίκος (Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και

Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) Από το παραμύθι στις ιστορίες για την αποτέφρωση 13.15-13.30: Άννα Λυδάκη (Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο)

«Μύθοι ζώων». 13.30-13.45: Αναστασία Οικονομίδου (Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης

στην Προσχολική Ηλικία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης) Αέναες μεταμορφώσεις: οι πολλαπλές ιδεολογικές χρήσεις των διασκευασμένων παραμυθιών των Γκριμ.

13.45-14.00:Δέσποινα Δαμιανού (Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης)

“Τα μαγικά παπούτσια”. 14.00-14.15 Κατερίνα Καρακάση (Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Θηριόμορφοι άνθρωποι και ανθρωπόμορφα θηρία: Τοτεμιστικά ίχνη σε ελληνικά και γερμανικά παραμύθια.

14.15-14.45: Συζήτηση / Discussion

14.45-16.00

Μεσημεριανός Μπουφές / Lunch 16.00-17.30

Γ. Η παγκόσμια διάδοση των παραμυθιών των αδελφών Γκριμμ:

συνέχειες και ανατροπές / The universal diffusion of Grimm Fairy tales: continuities and subversions Προεδρείο / chair: Ευάγγελος Αυδίκος (Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και

Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) - Κατερίνα Καρακάση (Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο

Αθηνών)

16.00-16.15: Μένη Κανατσούλη (Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης)

Ο Maurice Sendak εικονογραφεί παραμύθια των αδελφών Grimm ή η μετεξέλιξη των παραμυθιών τους στον 20ο αιώνα.

16.15-16.30: Μαρία Γκασούκα (Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) - Ζωή Αρβανιτίδου (Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου):

Θηλυκό Σώμα, Ενσώματες Ταυτότητες και Φαντασία: Οι Αδελφοί Grimm ως Πηγή Έμπνευσης της Υψηλής Μόδας.

16.30-16.45: Mayako Murai (English Department, Kanagawa University, Japan): Before and After the “Grimm Boom”: Re – Interpretations of Grimm’s

Tales in Contemporary Japan. 16.45-17.00: Βραχιονίδου Μαρία (Κέντρο Ερεύνης των Νεοελληνικών

Διαλέκτων και Ιδιωμάτων της Ακαδημίας Αθηνών): Ρουμπελστίλτσκιν (ATU 500): Γλωσσικές παρατηρήσεις γύρω από τα ονόματα του «απρόσμενου βοηθού» και τις γεωγραφικές του παραλλαγές.

17.00-17.15: Marlia Fontaine – Weisse (Department of English, The University of Akron, USA):

“Romantic poison”: Making Grimm Lessons Less Grim.

17.15-17.45 Συζήτηση / Discussion 17.45-18.00: Διάλειμμα / Break

18.00 - 19.30

Δ. Η θεσμοποίηση του παραμυθιού στην Ευρώπη του 19ου αιώνα / The institutionalization of the fairy tale in 19th century Europe

Προεδρείο / chair: Βάλτερ Πούχνερ (Τμήμα Θεατρολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

18.00-18.15: Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών) Από την ιστορία της πρόσληψης των παραμυθιών των Grimm στην Ελλάδα.

18.15-18.30: Κωνσταντίνος Μαλαφάντης (Π.Τ.Δ.Ε, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος)

Ο παιδαγωγός Μιλτιάδης Ι. Βρατσάνος (1837-1913) και η ένταξη των παραμυθιών των αδελφών Grimm στην νεοελληνική εκπαίδευση (1886). 18.30-18.45: Stefan Lindinger (German Department, University of

Athens): In the Footsteps of the Brothers Grimm. Franz Xaver – Schönwerth and

his Collection of Folk Myths and Fairy Tales from Eastern Bavaria. 18.45-19.00: Αγγελική Γιαννικοπούλου (Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Ένα παραμύθι πολλές ιστορίες: Οι Σταχτοπούτες των εικονογραφημένων παιδικών βιβλίων.

19.00-19.30 Συζήτηση / Discussion

19.30: Δεξίωση / Welcome Reception

Παρασκευή, 23 Νοεμβρίου 2012 / Friday, November 23

Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος», Κεντρικό Κτήριο

Πανεπιστημίου Αθηνών/ Amphitheatre "Ioannis Drakopoulos", Central Building of the University of Athens

9.00-10.00: Anna Angelopoulos (Université Paris III, Sorbonne Nouvelle,

France): The Tales of Rumpelstilschen and the Three Spinners in the Grimm Brother's Collection and in Oral Greek tradition. 10.00-11.00: Christine Shojaei Kawan (Akademie der Wissenschaften zu

Göttingen and Arbeitsstelle Enzyklopädie des Märchens, Germany) Once Two Brothers Had a Workshop ...

11.00-11.30: Διάλειμμα για καφέ / Coffee break

11.30-13.00:

Ε. Μύθοι και παραμύθια στον αρχαίο κόσμο, ερμηνείες και

προεκτάσεις / Myths and Tales in the ancient world, meanings and prolongations Προεδρείο / chair: Ηρακλής Καλλέργης (Πανεπιστήμιο Πατρών)

11.30-11.45: Γιόλα Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Το παραμυθικό στοιχείο στην ιστορία του Λυδού βασιλιά Κανδαύλη. 11.45-12.00 Σοφία Παπαϊωάννου (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Από τον Μύθο στο Παραμύθι: Γύγης, ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών. 12.00-12.15 Προβολή της ταινίας «Ο μαθητευόμενος μάγος» του Walt

Disney 12.15-12.30: Χρήστος Ζαφειρόπουλος (Τμήμα Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδας):

Περί μάγων και μαθητευομένων: από τον Λουκιανό στον Disney.

12.30-13.00 Συζήτηση / Discussion 13.00-14.30

Ζ. Τα παραμύθια των αδελφών Γκριμμ στην παιδική λογοτεχνία /

Grimm Fairy Tales in children’s literature Προεδρείο / chair: Μένη Κανατσούλη (Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) -

Αναστασία Οικονομίδου (Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης)

13.00-13.15: Γεώργιος Παπαντωνάκης (Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) - Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος (Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας)

Η πρόσληψη παραμυθιών των αδελφών Grimm’s από την ελληνική παιδική λογοτεχνία.

13.15-13.30: Τασούλα Τσιλιμένη (Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) - Πέτρος Πανάου (Σχολή

Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Κύπρος) Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ στην Ελλάδα. Ένα συγκριτικό μωσαϊκό της

διασκευής, μετάφρασης και υποδοχής του κλασικού παραμυθιού των αδελφών Grimm στην Ελλάδα. 13.30-13.45: Γιάννης Πάγκαλος (Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και

Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης): Η πρώτη αυτοτελής έκδοση παραμυθιών των Γκριμ στην Ελλάδα:

ιστοριογραφικές και μεταφρασεολογικές παρατηρήσεις. 13.45-14.00: Άννα Καρακατσούλη (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Ο Γιαννάκης και η Μαρούλα, με ωραιότατες πολύχρωμες εικόνες. Η εκδοτική παρουσία των αδελφών Grimm Ελλάδα.

14.00-14.15: Μαρία Αγγελίδου (μεταφράστρια και συγγραφέας): Κοκκινοσκουφίτσα: λόγιες μεταφράσεις, λαϊκές διασκευές;

14.15-14.45 Συζήτηση / Discussion

14.45-16.00 Μεσημεριανός μπουφές / Lunch

Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος», Κεντρικό Κτήριο

Πανεπιστημίου Αθηνών / Amphitheatre "Ioannis Drakopoulos", Central Building of the University of Athens

16.00-17.30:

Η. Όψεις της σύγχρονης αφήγησης: μεταξύ διαφορετικών ειδών

και διαύλων επικοινωνίας / Aspects of contemporary storytelling: between different genres and channels of transmission Προεδρείο / chair: Μαρία Γκασούκα (Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής

Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) - Γεώργιος Κατσαδώρος (Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης,

Πανεπιστήμιο Αιγαίου) 16.00-16.15:Εμμανουήλ Βαρβούνης (Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης):

Παραμυθιακά στοιχεία σε βίους σύγχρονων Γερόντων της Ορθόδοξης Εκκλησίας: Παλαιός αφηγηματικός οίνος σε νέους ασκούς.

16.15-16.30: Βασιλική Χρυσανθοπούλου (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών): Αφηγηματικές αναπαραστάσεις και διαπολιτισμικότητα: Ο ξένος και ο μετανάστης στα παραμύθια στο πλαίσιο του ελληνικού σχολείου.

16.30-16.45:Στέλιος Πελασγός (Ιστορητής, παιδαγωγός, συγγραφέας) Η ενσάρκωση των παραμυθιών των Γκριμ. Από τους Έλληνες

φορτηγατζήδες στην Άντζελα Κάρτερ και τους σημερινούς ιστορητές. 16.45-17.00:Κούζας Γιώργος (Υποψήφιος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών)

Μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Σύγχρονοι αστικοί θρύλοι: η παράξενη θύρα της οδού Ακαδημίας 58Α.

17.00 – 17.15: Αγγελικής Μπίτου (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου του Wolverhampton, UK)

Κάνοντας έρευνα με (και όχι σε) πολύ μικρά παιδιά και κατανοώντας τις αντιλήψεις τους για τον λύκο των παραμυθιών.

17.15- 17.45 Συζήτηση / Discussion

17.45-18.00: Διάλειμμα / Break

18.00-19.30 Θ. Λογοτεχνικές επεξεργασίες των παραμυθιών / Literary

adaptations of Fairy Tales Προεδρείο / chair: Εμμανουήλ Βαρβούνης (Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας,

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης) - Δέσποινα Δαμιανού (Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης) 18.00-18.15: Νικόλας Α.Ε. Καλοσπύρος (Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας

και Θεωρίας της Επιστήμης του Ε. Κ Πανεπιστημίου Αθηνών) Cupid et Psyche ή Έρωτος εγκέλευμα: Ανακρίνοντας το μοναδικό

ολοκληρωμένο παραμύθι της κλασικής αρχαιότητας. 18.15-18.30: Στέλλα Σπ. Χελιδώνη (Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας,

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης): Μύθος, παραμύθι και δημώδες ερωτικό μυθιστόρημα. Όψεις μιας σύνθετης σχέσης.

18.30-18.45: Μαρία Καραΐσκου (Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Απηχήσεις των παραμυθιών των αδερφών Grimm στο έργο του Γ. Μ. Βιζυηνού. 18.45-19.00: Λουίζα Χριστοδουλίδου (Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής

Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου): Η Κοκκινοσκουφίτσα ως διακείμενο στην Αιολική Γη του Ηλία Βενέζη.

19.00-19.30 Συζήτηση / Discussion

Κτήριο «Κωστής Παλαμάς»

15.30-17.15 Ζ2. Στο σταυροδρόμι των προφορικών παραδόσεων, των κειμένων

και των εικόνων / At the crossroads of oral traditions, texts and images

Προεδρείο / chair: Σοφία Παπαϊωάνου (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών) - Χρήστος Ζαφειρόπουλος (Τμήμα Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδας)

15.30-15.45: Χαρίκλεια Τσοκανή (Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο):

Η Γοργόνα του αρχαιοελληνικού μύθου, στον θρύλο και το παραμύθι. 15.45-16.00: Κλαμπανιστή Ευφροσύνη (Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας) Λαϊκή αφήγηση και μυθική παράδοση στον Όμηρο

16.00-16.15: Μάστορης Βασίλειος D.E.A. Φιλοσοφίας) Παραμυθικός ύπνος στην Οδύσσεια.

16.15-16.30: Σταυρούλα Τσούπρου (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Διδάσκουσα ΠΔ 407/80):

Ο εγκιβωτισμός ενός παραμυθιού στην ιστορία ενός μυθιστορήματος: παράδειγμα / εισαγωγή για τη χρήση ανώνυμης παραδεδομένου υλικού σε

μία σαφώς εμπρόθετη καλλιτεχνική δημιουργία (αλλά και για την επιβίωση του πρώτου μέσω της δεύτερης). 16.30-16.45: Έλενα Ψυχάρη (εκπαιδευτικός) – Γεώργιος Κατσαδώρος

(Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστήμιο Αιγαίου): Η εξέλιξη του θρύλου του βρικόλακα μέσα από τη λαϊκή παράδοση:

σύγχρονες διασκευές στη Λογοτεχνία και τον Κινηματογράφο. 16.45-17.15 Συζήτηση / Discussion

17.15 -17.30: Διάλειμμα / Break

17.30-19.00

Η2. Εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές παράμετροι στην αφήγηση παραμυθιών / Storytelling in education and art

Προεδρείο / chair: Γιώργος Θανόπουλος (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών) -Σταυρούλα Τσούπρου (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών,

Διδάσκουσα ΠΔ 407/80) 17.30-17.45: Σάσα Βούλγαρη (Ψυχοπαιδαγωγός - Επαγγελματίας παραμυθού): Μετασχηματισμοί και μεταμορφώσεις των παραδοσιακών

κειμένων στην σύγχρονη τέχνη της επαγγελματικής προφορικής αφήγησης.

17.45-18.00: Θάλεια Καλαμπαλίκη – Μπάου (εκπαιδευτικός): «Αφηγήσεις λαϊκών παραμυθιών στο λαογραφικό Μουσείο»: Πιλοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά σχολικής ηλικίας.

18.00-18.15: Νίκη Κάπαρη (Αφηγήτρια παραμυθιών – Εκπαιδευτικός): «Μύηση με μύθους». Η τέχνη της αφήγησης και η αξιοποίησή της στα

Μουσεία. 18.15-18.30: Μάρθα Μαυρίδου (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) Κουκλοθεατρική προσέγγιση των παραμυθιών των αδελφών Grimm. Οι έξι

υπηρέτες. 18.30-18.45:Ειρήνη Σωτηροπούλου (Υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου

Κρήτης) Η Χιονάτη και οι άλλοι ή Μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας για παιδιά όλων των ηλικιών.

18.45-19.15 Συζήτηση / Discussion

20.00 Παράσταση Θεάτρου Σκιών από τον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Νταγιάκο / Performance of Shadow Theatre (Karagiozis) by

Giannis Dagiakos

Σάββατο, 24 Νοεμβρίου 2012 / Saturday November 24

Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος», Κεντρικό Κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών / Amphitheatre "Ioannis Drakopoulos",

Central Building of the University of Athens

9.00-10.00: Carme Oriol Carazo (University Rovira e Virgili, Catalonia, Spain)

The diffusion of the Grimm's tales in Catalonia 10.00-11.00 Prof. Francisco Vaz da Silva (Instituto Universitário de Lisboa, Portugal)

Are the Grimm Tales Traditional? ATU 451, The Maiden Who Seeks Her Brothers, in KHM and in Oral Traditions

11.00-11.15: Διάλειμμα για καφέ / Coffee break

11.15-13.00:

Θ. Τα παραμύθια των αδελφών Γκριμμ και οι προφορικές παραδόσεις των λαών / Grimm Fairy Tales and oral folk traditions Προεδρείο / chair: Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο

Αθηνών) - Αίγλη Μπρούσκου (Αμερικανικό Κολέγιο Θεσσαλονίκης) 11.15-11.30: Βασίλειος Δ. Αναγνωστόπουλος (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)

Η παραδοσιακή αφήγηση και οι σύγχρονοι παραμυθάδες: Η περίπτωση της Θεσσαλίας. 11.30-11.45: Γιώργος Θανόπουλος (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο

Αθηνών) Ανέκδοτες παραλλαγές παραμυθιών από την Αρκαδία που απαντούν και

στην έκδοση των παραμυθιών των Αδερφών Grimm. Η διάδοση παραμυθιών της έκδοσης σε μια ορεινή περιοχή, ο ρόλος των εκπαιδευτικών και το ζήτημα των αφηγήσεων και η λειτουργία της μνήμης.

11.45-12.00: Μαρία Θεοχάρη (Διδάκτωρ Φιλολογίας) Αναψηλάφηση μιας πρόσφατης συλλογής παραμυθιών.

12.00-12.15: Βασίλειος Ι. Γεργατσούλης (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών) – Ευθυμία Μ. Τσολακίδου (εκπαιδευτικός) Αφηγηματικές τεχνικές Καρπαθίων ψευδολόγων.

12.15-12.30: Δημήτρης Β. Προύσαλης (εκπ/κός & αφηγητής λαϊκών παραμυθιών):

Η έννοια του Θανάτου στα παραμύθια των Grimm και οι ελληνικές παραλλαγές τους.

12.30-13.00 Συζήτηση / Discussion

13.00-13.30 Μεσημεριανός Μπουφές / Lunch

13.30-15.15

Ι. Παιδαγωγικές και διδακτικές χρήσεις του παραμυθιού / Pedagogical and didactic uses of the Folk tale

Προεδρείο / chair: Βασίλειος Δ. Αναγνωστόπουλος (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) 13.30-13.45 Μαρία Καλιαμπού (Modern Greek Hellenic Studies Program,

Yale University) Τα παραμύθια ως μέσο διδασκαλίας και εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας.

Folktales as a Tool to Teach and Learn a Foreign Language 13.45-14.00:Αιμιλία Ροφούζου (Σχολή Ναυτικών Δοκίμων): Η ένταξη των παραμυθιών στο μάθημα των γερμανικών ως ξένης γλώσσας.

14.00-14.15: Μαρία Μήτσου (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών): Η Διδακτική του παραμυθιού στην εφηβεία: Ο έφηβος μπροστά στο

προσωπικό του αίνιγμα. 14.15-14.30: Δημήτριος Ράπτης (Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων):

Παιδαγωγικά πρότυπα στα παραμύθια των αδελφών Γκριμ και η λειτουργία τους στη διδακτική πράξη.

14.30-14.45: Τζένη Μωραΐτη (Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) – Βιργινία Χαντζοπούλου (νηπιαγωγός):

Παιδαγωγικές πρακτικές και διδακτικές προτάσεις στο Διαδίκτυο: η εκδοχή των παραμυθιών των αδελφών Grimm.

14.45-15.15 Συζήτηση / Discussion

15.15-16.30 Κ. Επαναπροσδιορίζοντας τους μύθους και τα παραμύθια / Reassessing Myths, Folk and Fairy tales

Προεδρείο / chair: Άννα Αγγελοπούλου (Université Paris III, Sorbonne Nouvelle, France) - Εμμανουέλα Κατρινάκη (Κατάλογος Ελληνικού

Παραμυθιού, Εργαστήρι Μελέτης της Παιδικής Ηλικίας) 15.15-15.30: Παναγιώτα Φεγγερού (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών): Η παρουσίαση παραμυθιών των αδελφών Grimm σε πρώιμες και

μεταγενέστερες σειρές κόμικς. 15.30-15.45: Ευαγγελία Μουλά (Διδάκτωρ Παιδικής Λογοτεχνίας):

Όταν η Κοκκινοσκουφίτσα ξεστράτισε από το μονοπάτι … των αδελφών Grimm και ακολούθησε εκείνο των κόμικς. Συμβατικές και ανατρεπτικές πορείες του γνωστού παραμυθιού σε σύγχρονα κόμικς.

15.45-16.00:Μαριάννα Μίσιου (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου) – Γιάννης Κουκουλάς (Υποψήφιος Διδάκτορας, Ανωτάτη Σχολή Καλών

Τεχνών): Όταν τα παραμύθια των αδελφών Grimm επιστρέφουν στους ενηλίκους: η περίπτωση των κόμικς.

16.00-16.15: Αίγλη Μπρούσκου (Αμερικανικό Κολέγιο Θεσσαλονίκης) Διαλέγοντας παραμύθια από τους Γκριμμ για το γηροκομείο. Αφηγήσεις και

συζητήσεις 16.15-16.30: Μαριάνθη Καπλάνογλου (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών):

Λογική και φαντασία: μυθολογίες, μύθοι και παραμύθια στον Νεοελληνικό διαφωτισμό.

16.30-17.00 Συζήτηση / Discussion

17.00-17.30

Μ. Γ. Μερακλής, Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, Άννα Αγγελοπούλου, Αίγλη Μπρούσκου, Carme Oriol Carazo, Christine Shojaei Kawan, Εμμανουέλα Κατρινάκη, Μαριάνθη Καπλάνογλου.

Παρουσίαση της αγγλικής μετάφρασης του Καταλόγου Μέγα – Κατάλογος Ελληνικού Μαγικού Παραμυθιού από τη σειρά FF Communications και του

έργου του European Research Group for Oral Narratives. 18.00 Ξενάγηση στην έκθεση «Τα παραμύθια μας: κείμενα και

εικόνες άλλοτε και σήμερα» / Tour of the Exhibition “Our Tales: texts and images, once upon a time and today

20.00 Εθνική Λυρική Σκηνή: Πρεμιέρα του Μπαλέτου «Ο Καρυοθραύστης» του Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι / Greek National

Opera: Opening of the ballet «The Nutcracker» by Pyotr Ilyich Tchaikovsky

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΠΟΣΤΕΡ / POSTER Presentations

Πέμπτη, 22 Νοεμβρίου 2012, Thursday, November 22

Κεντρικό Κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών / Central Building of the University of Athens

16.00-17.30

Αργυρώ Μουντάκη (Υποψήφια .Διδάκτωρ Παν. Αθηνών) Οι απόψεις των αδελφών Γκριμ για την παιδική ηλικία και πώς συνέβαλαν στην προώθηση της ιδέας της παιδαγωγικής χρησιμότητας των

παραμυθιών. Μανουσάκης Νίκος (Υποψήφιος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών)

Οι αδελφοί Grimm και η όμορφη του κόσμου. Νικόλαος Στάμος (μεταπτυχιακός φοιτητής Πανεπιστημίου Αθηνών) Ανάλυση ενός μουσικού διαπολιτισμικού παραμυθιού Οι μουσικοί της

Βρέμης των αδελφών Grimm, σύμφωνα με τα αφηγηματολογικά - σημειολογικά μοντέλα του Propp και του Greimas: Συγκριτική μελέτη με

τρεις ανθρωπομορφικούς, εννοιολογικά συγγενείς αισώπειους μύθους. Γιάννα Φιλίππου (Υποψήφια .Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης) Παραμύθια της ψυχής: τα παραμύθια των αδελφών Grimm και η ψυχαναλυτική θεωρία της Melanie Klein ως συγκοινωνούσες αφηγήσεις.

Καραβόλτσου Αθηνά. Μαθηματικός, θεατρολόγος, εκπαιδευτικός αγωγής υγείας.

Η εμψύχωση των παραμυθιών μέσω του εκπαιδευτικού δράματος.

Παρασκευή, 23 Νοεμβρίου 2012 / Friday, November 23

Κεντρικό Κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών / Central Building of the University of Athens

16.00-17.30

Ιωάννα Τσάρπα (Υποψήφια Διδάκτωρ Παν. Αιγαίου) Εφαρμογή της διδακτικής του παραμυθιού με θέμα τη Δια Βίου μάθηση και την οικονομική ανάπτυξη, σε σπουδάστριες του δημοσίου ΙΕΚ Ρόδου.

Σοφία Αρμελινιού (ΜΔΕ Πανεπιστημίου Αθηνών). Όταν ο γενναίος ραφτάκος των αδελφών Γκριμ συνάντησε το μικρό

ραφτόπουλο του Βιζυηνού ή η διακειμενικότητα στη σχολική τάξη. Κωνσταντίνος Καλέμης (M.ed Πανεπιστημίου Αθηνών) Η διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας σε δίγλωσσους μαθητές

μέσα από τα παραμύθια των αδελφών Grimm. Αθηνά Ντούλια (Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών)

Μια φορά κι έναν καιρό στην καρδιά της διδασκαλίας. Η αξιοποίηση των παραμυθιών των αδελφών Γκριμ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Κόζα Χρυσάνθη (Υποψήφια .Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου) - Κόζα

Μαρία (Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου) Παραμύθι και νέες τεχνολογίες.

Κορκοβέλου Ι. Αγγελική (Υπ. Διδάκτωρ Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Ε.Κ.Π.Α.)

Τα παραμύθια των αδελφών Grimm στον πολιτισμό της κινούμενης εικόνας.

Σάββατο, 24 Νοεμβρίου 2012 / Saturday November 24

Κεντρικό Κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών / Central Building of the

University of Athens 11.15-13.00

Μαριάννα Ζήκου (ΜΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων)

Η εικονοποίηση του κακού - Σχέσεις λόγου και εικόνας στις έντυπως εκδόσεις των παραμυθιών Γκριμ. Δήμητρα Κυρίτση (εκπαιδευτικός)

Αμφισημίες και ανατροπές: Διακειμενικά και άλλα παιχνίδια στο βιβλίο του Χρήστου Μπουλώτη: Οι δώδεκα κοκκινοσκουφίτσες και ο κουρδιστός

λύκος. Μάρθα Λαμπροπούλου (Υποψήφια Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης) The magic of the reverse Μαρίνα Σούνογλου (Msc, Νηπιαγωγός) - Ευδοκία Τσιρώνα (νηπιαγωγός)

Μια διαπολιτισμική προσέγγιση του παραμυθιού: Η χιονάτη και οι επτά νάνοι.

Φραντζέσκα Κατσάρη (φιλόλογος) Το ταξίδι της προφορικής παράδοσης στο χώρο και το χρόνο.