ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ...

106
1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΣΧΟΛ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΙΙ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΚΑΡΑΜΠΑΣΗ ΜΑΡΙΑ

Transcript of ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ...

Page 1: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

1

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΣΧΟΛ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015

Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΙΙ

ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

ΚΑΡΑΜΠΑΣΗ ΜΑΡΙΑ

Page 2: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

2

ΟΜΑΔΑ ΠΥΡΑΜΙΔΩΝ

• Βελή Μεμέτ Χακάν

• Γενή Μουμίν Ντουϊγού

• Εμίν Μερβέ

• Κενάν Μπουσρά

ΟΜΑΔΑ ΠΟΜΠΗΙΑΣ

• Τερζίδου Ειρήνη

• Τζαμπαζλή Σοφία

• Τουφεξίδου Ελευθερία

• Φαρμάκη Δήμητρα

ΟΜΑΔΑ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ

• Γκουλούνης Μιχαήλ

• Γρηγορόπουλος Δημήτριος

• Στοϊκιδης Μάριος

• Τσαούσης Αντώνιος

ΟΜΑΔΑ ΖΩΓΡΑΦΩΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

• Βασιλάκης Εμμανουήλ

• Θεοχάρης Πλάτων

• Κώστογλου Χρήστος

Page 3: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

3

ΟΜΑΔΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΒΟΜΒΑΣ

• Κατσιγιαννάκη Μαρία

• Κοτσινιάν Ντιάνα

• Σαραντοπούλου Παναγιώτα

• Ταμπάκ Αχμέτ Ιρέμ

Page 4: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ...............................................................................σελ.11

ΠΟΜΠΗΙΑ-ΝΕΡΩΝΑΣ...............................................................σελ.19

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ........................................................................σελ.30

ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ………………………....................σελ.57

ΑΤΟΜΙΚΗ ΒΟΜΒΑ....................................................................σελ.97

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ...........................................σελ.105

Page 5: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η φετινή ερευνητική εργασία για το δεύτερο τετράμηνο του σχολικού

έτους 2014-2015, όπως και για το πρώτο, αφορά το γνωστικό αντικείμενο της

Ιστορίας. Οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής του θέματος

της ομάδας τους (δημιουργήθηκαν 5 ομάδες), αφού τους δόθηκε βοηθητικά

λίστα περίπου 30 ιστορικών θεμάτων. Στόχος είναι κυρίως να μελετηθούν

θέματα που ενδιαφέρουν τους μαθητές αλλά δε θίγονται επαρκώς στα

σχολικά βιβλία.

Το εύρημα της μηχανής του χρόνου που έχει χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς

από τον κινηματογράφο (Ομώνυμη ταινία του 1960 και του 2002 ή η παιδική

ταινία "Ο κύριος Πίμπολι και ο Σέρμαν") θα αποτελέσει τον αρμό ανάμεσα στα

υποθέματα. Θα χρησιμοποιηθούν ακόμα στοιχεία του ηλεκτρονικού κόμικ

αλλά και θεατρικού χαρακτήρα παρουσίασης.

Το πρότζεκτ αυτό επιχειρεί να παρουσιάσει μια άλλη θεώρηση της Ιστορίας,

πιο πολύχρωμη και ίσως πιο ενδιαφέρουσα ...

Page 6: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

6

Καβάφης, Καισαρίων

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,

εν μέρει και την ώρα να περάσω,

την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή

επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω

.............................................................

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω

θάφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,

κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος

δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως.....

A, να, ήρθες συ με την αόριστη

γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες

γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,

κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου

....................................................................

Page 7: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

7

Για τη σύνδεση των υποθεμάτων και το πέρασμα από τη μια εποχή στην

άλλη με τη μηχανή του χρόνου δημιουργήσαμε ηλεκτρονικό κόμικ, με

διαλόγους που αποδόθηκαν ζωντανά από την Σοφία και το Μάνο στην

παρουσίαση...

Page 8: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

8

Page 9: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

9

Page 10: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

10

Page 11: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

11

ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ.

Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια

της μεταθανάτιας ζωής του. Οι αρχαιολόγοι λένε ότι το σχήμα της πυραμίδας

προήλθε από παλαιότερους τύμβους ή συμβόλιζε τις ακτίνες του ήλιου ή

ακόμα και μια σκάλα προς τον ουρανό. Αιώνες μετά οι κάτοικοι της Κεντρικής

Αμερικής έχτισαν και αυτοί πυραμίδες – ναούς. Παρόλα αυτά οι πυραμίδες της

Κ. Αμερικής έμοιαζαν ελάχιστα με αυτούς της Αιγύπτου, καθώς η κορυφή τους

ήταν επίπεδη και τουλάχιστον σε μια πλευρά υπάρχουν σκάλες.

ΟΙ ΠΡΏΤΕΣ ΠΥΡΑΜΊΔΕΣ

Οι πρώτες πυραμίδες εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια του Αρχαίου

Βασιλείου (3200 – 2300 π.Χ.) ανάμεσα σε αυτές και η Μεγάλη Πυραμίδα του

Χέοπα, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Οι πρώτοι τάφοι των

Αιγυπτίων ήταν τύμβοι που φτιάχνονταν όταν κάλυπταν έναν απλό τάφο με

χαλίκια. Αργότερα, οι αξιωματούχοι και οι Φαραώ θάβονταν σε στενόμακρα

κτήρια από τούβλα λάσπης, τους μασταμπάδες. Μερικοί μασταμπάδες

καλύπτονταν, επίσης με τούβλα. Ωστόσο η πρώτη πυραμίδα και ο πρώτος

πέτρινος τάφος ήταν η Βαθμιδωτή πυραμίδα του Φαραώ Ζονέρ. Σιγά σιγά

όμως η μορφή άρχισε αλλάζει. Οι βαθμιδωτές πυραμίδες συμβόλιζαν την

σκάλα με την οποία ο νεκρός θα έφτανε στα αστέρια μαζί με τους άλλους

θεούς. Κατά την διάρκεια του χρόνου, όμως, ο ήλιος πήρε μεγαλύτερη

σημασία από τα αστέρια, κι έτσι χτίστηκαν οι πραγματικές πυραμίδες που οι

πλευρές τους συμβόλιζαν τις ακτίνες του ήλιου.

Page 12: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

12

ΠΩΣ ΧΤΙΖΟΤΑΝ ΜΙΑ ΠΥΡΑΜΙΔΑ

Για το χτίσιμο της πυραμίδας χρειαζόταν βασικά σκληρή πέτρα. Έτσι οι

Αιγύπτιοι έφτιαχναν τις πυραμίδες με κομμάτια δολερίτη, ένα είδος πολύ

σκληρής πέτρας. Οι «οικοδόμοι» δούλευαν την πέτρα με τα σκαρπέλα. Τα

άκρα των σκαρπέλων τα θέρμαιναν για να είναι πιο κοφτερά. Οι οικοδόμοι

χτυπούσαν τα σκαρπέλα με σφυριά. Οι εργάτες χρησιμοποιούσαν σφήνες για

να σταθεροποιήσουν τους ογκόλιθους μεταξύ τους, κολλώντας τα άκρα τους

σε εσοχές των λίθων.

Page 13: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

13

Page 14: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

14

Ο θρύλος του Τουταγχαμών

Ο Κάρτερ μελετά τη σαρκοφάγο του Τουταγχαμών

Ο Τουταγχαμών, σήμερα, είναι αναμφισβήτητα ο πιο γνωστός Φαραώ της Αιγύπτου. Ωστόσο, πριν από την ανακάλυψη του τάφου του στην Κοιλάδα των Βασιλέων δεν ήταν παρά μόνο μια μικρή μορφή της 18ης Δυναστείας.

Γεννήθηκε γύρω στο 1347 π.Χ. και πέθανε ξαφνικά, σε ηλικία 18 ετών. Τα αίτια του θανάτου του δεν είναι ξεκάθαρα. Μία κρανιοεγκεφαλική κάκωση, που εντοπίστηκε κατά την εξέταση της μούμιας με Ακτίνες Χ, μαρτυρά ότι ο θάνατός του ήταν βίαιος, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν επρόκειτο για δολοφονική επίθεση ή ατύχημα.

Ο τάφος του ανακαλύφθηκε στις 4 Νοεμβρίου του 1922 από τον βρετανό αρχαιολόγο Χάουαρντ Κάρτερ και η σαρκοφάγος ανοίχτηκε στις 16 Φεβρουαρίου του 1923. Ήταν ο πρώτος βασιλικός τάφος που βρέθηκε ασύλητος, γεγονός που αποδίδεται από πολλούς στο θρύλο της κατάρας που τον συνόδευε. Ο Κάρτερ, ως επιστήμονας, τον απέρριψε από την πρώτη στιγμή.

Page 15: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

15

Πιθανολογείται ότι οι ρίζες αυτού του θρύλου βρίσκονται σ' ένα μυθιστόρημα, το «Χαμένος στην πυραμίδα: Η κατάρα της μούμιας», που γράφτηκε από τη Λουίζα Μέι Άλκοτ το 1896. Ως θεωρία τροφοδοτήθηκε από δημοσιεύματα της εποχής, τα οποία επικεντρώθηκαν στους θανάτους ανθρώπων που εμπλέχτηκαν στις ανασκαφές, όπως ο Λόρδος Κάρναρβον που χρηματοδότησε την αποστολή.

Ωστόσο, μία έρευνα του επιδημιολόγου Μαρκ Νέλσον, του πανεπιστημίου Μόνας της Αυστραλίας, αποφαίνεται ότι βάση στατιστικών δεν υπάρχει τίποτα τα αξιοσημείωτο, που να στηρίζει αυτό το θρύλο. Από τους 24 ανθρώπους που εκτέθηκαν στην υποτιθέμενη κατάρα πέθαναν μόνο οι έξι, πολύ λιγότεροι δηλαδή από τους επιζήσαντες. Εξάλλου, κανείς από αυτούς που απεβίωσαν δεν ήταν κάτω των 70 ετών, επομένως ο θάνατός τους δεν μπορεί να θεωρηθεί πρόωρος.

Τα μυστήρια των Πυραμίδων

Οι πυραμίδες τηςΑιγύπτου αποτελούνετομεγαλύτερο μυστήριοστηνΙστορία

της ανθρωπότητας. Ένα αναπάντητοερώτημα, είναι το ποιοςτιςέφτιαξε και

πώςφτιάχτηκαν. Μήπως όμωςτιςέφτιαξαν εξωγήινοι;

Πυραμίδες: Tομεγαλύτερο μυστήριοστηνΙστορία της ανθρωπότητας.

Η δυσκολία εξήγησηςτουτρόπου κατασκευήςτους, ώθησεκάποιους να

υποθέσουνότιοι πυραμίδες είναι έργοεξωγήινων πολιτισμών που

επισκέφτηκαν τον πλανήτη μας 10.000 χρόνια πριντηνγέννησητουΧριστού. Οι

πρώτοιισχυρισμοί ανάγονται στο 1864 και βασίζονται στις φαινομενικά

ανεξήγητες αριθμητικέςσχέσεις που ανακάλυψε ο Τσαρλς ΠιάτσιΣμάιθ,

αστρονόμοςτων ανακτόρωνστηΣκοτία.

Οι αποδείξεις:

Τούψοςτης πυραμίδας είναι 147,649 μέτρα και τομήκοςκάθε πλευράςείναι

231,927 μέτρα.

1.Ο λόγοςτης περιμέτρου (δηλαδή 4 * 231,927 = 927,708), προςτούψοςτης

πυραμίδας, μας δίνει 6,283 δηλαδή 2π, όσο και ο λόγοςτης ακτίνας των

πόλωντηςΓης προςτην περιφέρειάτης.Ο αριθμός π ήτανάγνωστοςστα χρόνια

τουΧέοπα.

2.Το ύψος, 147,649 μ., αν πολλαπλασιαστεί επί ένα δις, δίνειμεμεγάλη

προσέγγισητην απόσταση Γης-Ήλιου.

3.Το βάροςτης πυραμίδας το οποίοείναι 5.273.000 τόνοι, μετην προσθήκη 15

μηδενικών μας δίνειτο βάροςτηςγης.

Page 16: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

16

4.Αν πολλαπλασιάσουμε τούψοςτης πυραμίδας μετοδέκα και

υψώσουμετογινόμενοστην 9η δύναμη θα βρούμετην απόσταση Γης - Ήλιου.

Τοσχήμα επίσηςθεωρείται ότιδενείναι τυχαίο. Σύμφωνα μεέρευνες

πουέχουνγίνει, έχειδιαπιστωθεί ότισε αυτότοσχήμα υπάρχειμια

βιοκοσμικήενέργεια η οποία ευθύνεται για παράδειγμα στην πιογρήγορη

ανάπτυξη ενόςφυτού που βρίσκεται μέσα σε αυτή, εν αντίθεσημεένα άλλοίδιο

που βρίσκεται εκτός. Επίσηςέχει αποδειχθείότισυντελείστην

αφυδάτωσητωνκρεάτων.

Και οι αντιρρήσεις:

1.Η τιμήτου π, περίπου 3,14, συναντάται συχνά. Είναι περίπου τοδέκατο του

πλάτους, σεεκατοστά, πολλώνεφημερίδων ταμπλόιντ.

2.Η απόσταση Γης-Ήλιουμεταβάλλεται μεταξύ των 147,1 και των 152,1

εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Αυτή η διακύμανση πέντεεκατομμυρίων

χιλιομέτρων "επιτρέπει" υπερβολικά μεγάλο περιθώριοσφάλματος.

3.Η εκτίμησητου βάρουςείναι πολύ αμφιλεγόμενη, αν λάβουμε μάλιστα υπόψη

μας ότιοι πέτρεςτηςεξωτερικής επικάλυψης αφαιρέθηκαν στο πέρασμα των

αιώνων.

Page 17: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

17

Η γνωστήσεόλους μας Σφίγγα. Η πιοδυνατή απόδειξηστοότιοι πυραμίδες

χτίστηκαν το 10.500 π.Χ.

Μία από τις πιογοητευτικές, αλλά και λιγότερο πιθανές υποθέσεις, αμφισβητεί

τηνίδια τηχρονολόγησητης πυραμίδας. Ένας Βέλγοςερευντής, ο Ρομπέρ

Μποβάλ, προσπάθησε ν' αναπαραστήσειστον υπολογιστήτηδιάταξη των

αστέρωνμέσα στοχρόνο και ανακάλυψεμια εκπληκτική σύμπτωση. Τοέτος

10.500 π.Χ., η διάταξη τωντριών πυραμίδων τηςΓκίζας αντιστοιχείστηθέση

πουείχαν τα τρία άστρα τουΩρίωνα, του αστερισμού πουοιΑιγύπτιοι ταύτιζαν

μετονΌσιρι, θεότης ανάστασης. ’λλεςδύοενδείξεις αφορούνστηΣφίγγα, ο

προσανατολισμός της οποίας, σύμφωνα πάντα μετουςερευνητές, ίσως

καθορίστηκεέτσιώστε να δείχνειτην ανατολήτουΉλιουστοζώδιοτουΛέοντα

(ζώο που αναπαριστα η Σφίγγα). Αν αληθεύει αυτή η υπόθεση, μόνοσεμια

περίοδο θα μπορούσε να συμβεί αυτό: στο 10500 π.Χ. Κι ακόμα, η Σφίγγα

παρουσιάζειίχνηδιάβρωσης πουοφείλονται στονερό. Για την επίσημη

Page 18: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

18

αιγυπτιολογία, αιτία ήταν η άνοδοςτηςστάθμηςτουνερού. Για τον Μποβάλ,

οφείλειτεσεχειμαρρώδεις βροχές, βροχές πουσύμφωνα μετηνκλιματολογική

αναπαράσταση τουςστοχρόνο, θα μπορούσαν να συμβούν μόνο, στο

περίφημο 10500 π.Χ.

Page 19: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

19

Πομπηία

Η Πομπηία ήταν πόλη της νότιας Ιταλίας, στην πλευρά της Τυρρηνικής

θάλασσας, κοντά στη σημερινή Νάπολη. Χτίστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. από

τους Έλληνες στις ακτές της Καμπανίας στους πρόποδες του Βεζούβιου,

κοντά στη Ρώμη. Η Πομπηία έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων και είχε

επηρεαστεί πολύ από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Η τοποθεσία της και

το κλίμα της ήταν περίφημα, πράγμα που την έκανε το καλύτερο θέρετρο της

αρχαίας Ρώμης. Πολλοί πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν χτίσει πάνω στους

σκεπασμένους με αμπέλια λόφους της, όμορφες εξοχικές επαύλεις, τις οποίες

στόλιζαν με διάφορα έργα τέχνης.

Η Πομπηία ήταν πόλη ανθηρή, με πληθυσμό 20.000-30.000 κατοίκους. Το 62

μ.Χ. έγινε ένας σφοδρότατος σεισμός, που συντάραξε την ωραία και πλούσια

αυτή πόλη. Αλλά ο σεισμός αυτός δεν ήταν παρά το προμήνυμα για την

ολοσχερή καταστροφή της. Πράγματι λίγα χρόνια αργότερα, στις 24

Αυγούστου του 79 μ.Χ., μετά από μια φοβερή έκρηξη του Βεζούβιου, ένα

τεράστιο κύμα από στάχτη έθαψε για πάντα, μέσα σε λίγες ώρες, την εύθυμη,

σπάταλη και πανέμορφη ρωμαϊκή πόλη. Στην αρχή σηκώθηκε ένα φοβερό

σύννεφο από στάχτη, η οποία σκέπασε την πόλη σε ύψος ενός μέτρου. Μόλις

αντιλήφθηκαν οι κάτοικοι της Πομπηίας τη θεομηνία, άρχισαν να τρέπονται σε

φυγή, παίρνοντας ο καθένας ό,τι μπορούσε να προφτάσει τις συνταρακτικές

εκείνες στιγμές. Πολλοί όμως άλλαξαν γνώμη και ξαναγύριζαν αλλά τους

έπιανε παραλυσία από τον πανικό.

Ύστερα από το σύννεφο της στάχτης, κατέκλυσε την πόλη μία αφάνταστη

καταιγίδα από ηφαιστειακά αναβλήματα και κίσσηρι (ελαφρόπετρα), που την

σκέπασαν σε ύψος 3 και περισσότερα μέτρα, πάνω δε σ' αυτές επικάθησε νέο

στρώμα από στάχτη και πέτρες, ώστε η σημερινή επίχωση φτάνει τα 6-7

μέτρα. Υπολογίζεται ότι περισσότερα

από 2.000 άτομα τάφηκαν ζωντανά και πέθαναν έτσι από ασφυξία.

Η παλαιά πόλη είχε ξεχαστεί και κανείς δεν ήξερε την ύπαρξή της. Πρώτη

ανακάλυψη τμήματος της Πομπηίας έγινε το 1592, τυχαία, κατά τις εργασίες

για την κατασκευή του υπόγειου υδραγωγείου της πόλης Τόρε Ανουντσιάτα

που βρίσκεται εκεί κοντά. Τότε βρέθηκαν πολλά σημαντικά αντικείμενα, που

μαζί με όσα ανακάλυψαν σε κατοπινές ανασκαφές αποτελούν σήμερα έναν

πραγματικό θησαυρό τέχνης. Οι ανασκαφές έφεραν την Πομπηία ζωντανή

στα μάτια μας, αποκαλύπτοντας πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητας

των κατοίκων της. Διασώθηκαν, προστατευμένες απ' τη φθορά του χρόνου,

όλες οι πλούσιες επαύλεις, με τις πολυάριθμες τοιχογραφίες τους, η αγορά, οι

πολυάριθμοι ναοί, το μικρό και το μεγάλο θέατρο, οι αψίδες, οι κρήνες, τα

Page 20: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

20

καταστήματα, τα ιδιωτικά σπίτια. Διασώθηκαν και λεπτομέρειες που μας

δείχνουν τον ξαφνικό θάνατο της πόλης, από την καθημερινή ζωή που

διακόπηκε απότομα. Άνθρωποι που έτρωγαν ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα,

άνθρωποι που πνίγηκαν απ' τις αναθυμιάσεις προσπαθώντας να ξεφύγουν

απ' το φριχτό θάνατο. Στα τραπέζια των πανδοχείων βρέθηκαν παρατημένα

τα κύπελλα και τα πιάτα, σ' ένα δωμάτιο βρέθηκαν τα σώματα επτά παιδιών

που ο θάνατος τα είχε προλάβει ενώ έπαιζαν.

Ασύγκριτα μεγάλη είναι η αξία των ερειπίων της Πομπηίας, γιατί μας έδωσε

μια ιδέα ρωμαϊκής πόλης στο σύνολό της, μέσα στην άνθηση της ακμής και

του πλούτου της. Οι ανακαλύψεις αυτές τράβηξαν το παγκόσμιο

ενδιαφέρον, Ποιητές, πεζογράφοι, καλλιτέχνες και γενικά ολόκληρος ο

διανοούμενος κόσμος στράφηκε προς την Πομπηία. Ο Φρίντριχ

Σίλερ αφιέρωσε ωραιότατα ποιήματα στη νεκρή πολιτεία, ο δεΈντουαρντ

Μπούλβερ-Λύττον εμπνεύστηκε το μυθιστόρημα Οι Τελευταίες Ημέρες της

Πομπηίας.

Page 21: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

21

Η Πομπηία καταρρέει μέρα με τη μέρα, τρομάζοντας την UNESCO, που

θεωρεί ότι υπάρχει κίνδυνος πλήρους κατάρρευσης.

Πρόσφατα έχουν πέσει τρεις τοίχοι, σε μια περιοχή που δεν έχει ανασκαφεί

ακόμα, στην ονομαζόμενη οδό Νόλα. Τη Δευτέρα κατέρρευσε τοίχος που ήταν

μέρος εργαστηρίου σε γωνία δρόμου του αρχαιολογικού συγκροτήματος.

Έχουν επίσης καταρρεύσει μέρος αψίδας στον Ναό της Αφροδίτης και,

ξεχωριστά, τμήμα τύμβου.

Page 22: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

22

Page 23: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

23

Βεζούβιος

Η έκρηξη του Βεζούβιου ανάμεσα στα άλλα έκαψε και παπύρους τους

οποίους φαίνεται ότι θα καταφέρουμε να διαβάσουμε με τη βοήθεια της

σύγχρονης τεχνολογίας

Αρχαίοι πάπυροι γραμμένοι στα ελληνικά, που είχαν καεί από την

καταστροφική έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. και είχαν θαφτεί στις στάχτες

της γειτονικής πόλης του Ηρακλείου (Ερκουλάνουμ), για πρώτη φορά θα

αποκαλύψουν τα μυστικά τους, καθώς επιστήμονες κατάφεραν, με τη βοήθεια

μιας νέας ισχυρής τεχνικής ακτίνων-Χ, να διαβάσουν τις πρώτες λέξεις σε δύο

από αυτά τα χειρόγραφα.

Οι πάπυροι

Επιστήμονες του Ινστιτούτου Μικροηλεκτρονικής και Μικροσυστημάτων του

Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών στη Νάπολη κατόρθωσαν να διαβάσουν ένα

μέρος από το περιεχόμενο των μισοκατεστραμμένων παπύρων που είναι

διπλωμένοι, χωρίς να τους ανοίξουν.

Οι εν λόγω πάπυροι, μαζί με εκατοντάδες άλλους, είχαν ανακαλυφθεί το 1754

και αποτελούσαν μέρος μιας βιβλιοθήκης με 600 έως 700 βιβλία, η οποία

βρισκόταν σε ένα μικρό δωμάτιο μιας μικρής ρωμαϊκής βίλας του Ηρακλείου,

μιας πόλης που καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία, όταν εξερράγη το

ηφαίστειο, γι’ αυτό ονομάστηκε «η άλλη Πομπηία».

Η βίλα και η βιβλιοθήκη (ουσιαστικά η μόνη που έχει διασωθεί από την

κλασική αρχαιότητα), που είναι γεμάτη από επικούρειες φιλοσοφικές

πραγματείες, πιστεύεται ότι ανήκε σε κάποιον πλούσιο ρωμαίο πολιτικό, ίσως

τον πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα, τον Καλπούρνιο Πίζο Καισονίνο.

Page 24: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

24

Μετά την έκρηξη του Βεζούβιου, ένα κύμα καυτού αέρα, που έφθασε τους 320

βαθμούς Κελσίου, έκαψε τους ευαίσθητους πάπυρους και τους άφησε

απανθρακωμένους σε μια κατάσταση υπερβολικά ευάλωτη για να δοκιμάσουν

οι ερευνητές να τους ανοίξουν και να τους διαβάσουν (συνήθως με υπέρυθρες

Page 25: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

25

κάμερες), χωρίς να διακινδυνεύσουν σοβαρά να τους καταστρέψουν. Έτσι,

μέχρι σήμερα τα χειρόγραφα αυτά, που μπορεί να φθάνουν σε μήκος τα 15

μέτρα όταν ξετυλιχτούν, κρατούσαν τα μυστικά τους.

Νέρωνας

Το βράδυ της 18ης Ιουλίου του 64 μ.Χ., η Ρώμη τυλίχτηκε στις φλόγες. Η

πυρκαγιά έκαιγε για πέντε μέρες και πέντε νύχτες, καταστρέφοντας το

μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Οι ιστορικοί Σουητώνιος και Δίων Κάσσιος

έγραψαν ότι ενώ η πυρκαγιά μαινόταν, ο Αυτοκράτορας Νέρωνας έπαιζε στη

λύρα του, έναν ύμνο για την πτώση της Τροίας. Σύμφωνα με τον ιστορικό

Τάκιτο όμως, που θεωρείται πιο έγκυρος, ο Νέρωνας δεν βρισκόταν καν στην

Ρώμη, όταν ξεκίνησε η πυρκαγιά. Παραθέριζε στα θερινά του ανάκτορα, 56

χιλιόμετρα μακριά από την πόλη. Όταν ενημερώθηκε για την καταστροφή,

έσπευσε να επιστρέψει στη Ρώμη και ηγήθηκε της προσπάθειας

πυρόσβεσης. Μάλιστα, φιλοξένησε πολλούς απ’ τους πυρόπληκτους στα

ανάκτορα και τους κήπους του. Η συμπεριφορά του όσον αφορά την

πυρκαγιά, μάλλον δεν συμφωνεί καθόλου με το μύθο του πυρομανή που

έπαιζε την άρπα του. Η παραφροσύνη του Νέρωνα εκδηλώθηκε σε άλλους

τομείς της βασιλείας τους.

Page 26: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

26

Νέρωνας ο μητροκτόνος

Όταν γεννήθηκε, ο Νέρωνας δεν είχε πολλές ελπίδες να γίνει αυτοκράτορας.

Μητέρα του ήταν η Αγριππίνα, η αδελφή του αυτοκράτορα Καλιγούλα, η

οποία είχε στόχο στη ζωή της να βασιλέψει. Αφού οι γυναίκες δεν μπορούσαν

να βρίσκονται σε θέσης εξουσίας, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το γιο της.

Μετά τη δολοφονία του Καλιγούλα από τους φρουρούς του, αυτοκράτορας

στέφθηκε ο φιλήσυχος και αδέξιος Κλαύδιος. Η φιλόδοξη Αγριππίνα κατάφερε

να γοητεύσει τον Κλαύδιο και έγινε η τέταρτη και τελευταία σύζυγός του. Ο

Κλαύδιος είχε ήδη ένα γιο, τον Βρετανικό, αλλά η Αγριππίνα τον έπεισε να

παραβλέψει το γιο του και να χρήσει τον Νέρωνα ως διάδοχό του. Το 54 μ.Χ,

ο αυτοκράτορας πέθανε ξαφνικά και πολλοί υποπτεύθηκαν ότι

δηλητηριάστηκε από την πανούργα σύζυγό του. Είτε είχε βάλει το χέρι της η

Αγριππίνα είτε όχι, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Ο 17χρονος γιος της,

Νέρωνας, στέφθηκε αυτοκράτορας. Εντυπωσιακό είναι ότι τα νομίσματα που

Page 27: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

27

κόπηκαν μετά τη στέψη του, απεικόνιζαν όχι μόνο τον αυτοκράτορα Νέρωνα,

αλλά και τη μητέρα του. Γιος και μητέρα κυβερνούσαν μαζί και η Αγριππίνα

επιτέλους κατάφερε να πραγματοποιήσει το όνειρό της. Όμως γρήγορα η

κατάσταση πήρε άσχημη τροπή.

Ο Νέρωνας ήταν ανικανοποίητος με το μοίρασμα της εξουσίας και

προσπαθούσε να διώξει τη μητέρα του. Γι’ αυτό η Αγριππίνα χρησιμοποίησε

τον άσσο στο μανίκι της για να τον εκβιάσει. Είπε στον Νέρωνα ότι αν δεν

συμμορφωνόταν, θα έβαζε στον θρόνο τον άλλο γιο του Κλαύδιου, τον

Βρετανικό. Όμως η απειλή λειτούργησε αντίθετα από ότι ήλπιζε η Αγριππίνα.

Αντί να τρομάξει, ο Νέρωνας αποφάσισε να ξεμπερδέψει με μια και καλή μαζί

της.

Επιχείρησε να τη δολοφονήσει έτσι ώστε ο θάνατός της να φανεί σαν

ατύχημα. Κάλεσε τη μητέρα του σε μια λαμπρή παραθαλάσσια γιορτή και της

αφιέρωσε μία βασιλική σχεδία. Η Αγριππίνα έκατσε στο ανάκλιντρο που είχαν

ετοιμάσει για εκείνη, χωρίς να υποψιαστεί το παραμικρό. Όμως οι μηχανικοί

του Νέρωνα είχαν τοποθετήσει ένα σκίαστρο πάνω από το ανάκλιντρο, το

οποίο άφησαν να πέσει και να την πλακώσει. Η Αγριππίνα τραυματίστηκε

ελαφριά στον ώμο, αλλά η ζωή της δεν κινδύνευσε ούτε στιγμή. Υποψιάστηκε

αμέσως τον γιο της και απέδρασε στα ανάκτορά της. Ο Νέρωνας όμως είχε

πάρει την απόφασή του και τίποτα δεν τον σταματούσε. Έστειλε εκτελεστές

στο ανάκτορο της μητέρας του και αυτή τη φορά, η Αγριππίνα δεν ξέφυγε.

Πλέον ο Νέρωνας ήταν ελεύθερος να ακολουθήσει κάθε του επιθυμία. Και

πρώτη στη λίστα, ήταν η απόκτηση καινούριας συζύγου. Ο μεγάλος έρωτας

του αυτοκράτορα ήταν μία απελεύθερη σκλάβα, η Ποππαία Σαβίνα, την οποία

φυσικά δεν μπορούσε ποτέ να παντρευτεί. Αντίθετα, η Αγριππίνα τον είχε

αναγκάσει να παντρευτεί την Οκτάβια, που καταγόταν από αριστοκρατική

οικογένεια. Με το θάνατο της μητέρας του όμως, ο Νέρωνας έδιωξε την

Οκτάβια απ’ το παλάτι και για περισσότερη ασφάλεια, διέταξε να την

εκτελέσουν. Έτσι, ανενόχλητος πια, παντρεύτηκε την αγαπημένη του

Ποππαία Σαβίνα, το 62 μ.Χ. Βέβαια ούτε η δεύτερη σύζυγός του είχε καλό

τέλος. Το 65 μ.Χ., μετά από ένα άγριο καβγά, ο Νέρωνας ξυλοκόπησε την

ετοιμόγεννη γυναίκα μέχρι θανάτου. Σύμφωνα με τον Σουητώνιο και τον Δίων

Κάσσιο, ο αυτοκράτορας θρήνησε το χαμό της και το 67 μ.Χ, παντρεύτηκε ένα

νεαρό αγόρι, που πίστευε ότι της έμοιαζε εμφανισιακά.

Τα βασανιστήρια των Χριστιανών

Κανείς δεν γνωρίζει πώς προκλήθηκε η μεγάλη πυρκαγιά του 64 μ.Χ. Όμως ο

λαός της Ρώμης έριξε όλες τις ευθύνες στον αυτοκράτορα και ο Νέρωνας, με

τη σειρά του, κατηγόρησε τους Χριστιανούς. Ο χριστιανικός πληθυσμός της

Ρώμης ήταν ακόμα πολύ περιορισμένος και δεν έχαιρε μεγάλης εκτίμησης.

Page 28: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

28

Αντίθετα, προκαλούσαν αντιδράσεις, γιατί αρνούνταν να δεχτούν τους

παραδοσιακούς Θεούς. Υπήρχαν μάλιστα πολλές περιπτώσεις που

προειδοποιούσαν τους Ρωμαίους ότι θα καούν στη φωτιά της κολάσεως, αν

δεν αλλαξοπιστούσαν. Ήταν, επομένως, οι κατάλληλοι αποδιοπομπαίοι για

τον Νέρωνα.

Η τιμωρία που τους επιφύλασσε ο αυτοκράτορας ήταν φρικιαστική. Τους

μαστίγωσε δημόσια, τους έκαψε ζωντανούς και τους πέταξε στην αρένα για να

τους ξεσκίσουν τα άγρια θηρία. Το θέαμα ήταν τόσο άγριο, που ακόμα και οι

Ρωμαίοι του ζήτησαν να δείξει έλεος.

Νέρωνας ο καλλιτέχνης.

Ο Νέρωνας, αντίθετα με τη μητέρα του, δεν θέλησε ποτέ να γίνει

αυτοκράτορας. Το δικό του πάθος ήταν η μουσική, το θέατρο και η τέχνη.

Όμως το θέατρο στην Αρχαία Ρώμη ήταν υπόθεση των κατώτερων

κοινωνικών τάξεων και αντιμετωπιζόταν με περιφρόνηση και κοροϊδίες.

Σίγουρα δεν άρμοζε σε έναν αυτοκράτορα. Βέβαια ο Νέρωνας δεν νοιαζόταν

για τέτοιους περιορισμούς. Μετά το θάνατο της μητέρας του, αφοσιώθηκε στο

θέατρο του και έδινε συχνές παραστάσεις, πρώτα στον στενό του κύκλο και

αργότερα μπροστά σε όλη τη Ρώμη. Ταξίδεψε μέχρι την Ελλάδα, για να

συμμετάσχει σε θεατρικούς αγώνες. Κέρδισε όλα τα βραβεία, ακόμα και από

διαγωνισμούς που δεν είχε πάρει μέ μέρος. Η συμπεριφορά του τον έκανε

αρκετά αγαπητό στο λαό, αλλά έγινε περίγελος των ανώτερων τάξεων.

Page 29: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

29

Η οικοδομική μεταρρύθμιση

Η πυρκαγιά κατέστρεψε ολοσχερώς τη Ρώμη, που μέχρι τότε χαρακτηριζόταν

από πολεοδομική αναρχία. Τα κτίρια ήταν ως επί το πλείστον ξύλινα, οι

δρόμοι φοβερά στενοί και υπήρχαν ελλείψεις σε δημόσια έργα, όπως λουτρά,

γυμναστήρια και θέατρα. Ο Νέρωνας αποφάσισε ότι ήταν χρέος του, μετά την

καταστροφή, να χτίσει μία καινούρια, βελτιωμένη πόλη. Έτσι ξεκίνησε ένα από

τα ακριβότερα και πιο μεγαλεπήβολα έργα στην ιστορία, την ανοικοδόμηση

της Ρώμης. Θα υπήρχε μόνο πέτρα και μάρμαρο, μεγάλοι δρόμοι και πλήθος

δημόσιων κτιρίων. Ασφαλώς, και τα δικά του ανάκτορα θα

πολλαπλασιάζονταν σε μέγεθος. Όμως τα ταμεία της αυτοκρατορίας ήταν

σχεδόν άδεια και δεν υπήρχε τρόπος να χρηματοδοτηθούν τα έργα. Νέρωνας

Γι’ αυτό ο Νέρωνας προχώρησε στην πρώτη υποτίμηση του ρωμαϊκού

δηναρίου. Μέχρι τότε, τα νομίσματα της Ρώμης ήταν φτιαγμένα από καθαρό

ασήμι και σε αυτό βάσιζαν όλη τους την αξία. Ο Νέρωνας, για να

εξοικονομήσει χρήματα, νόθευσε το ασήμι με ευτελέστερα μέταλλα, πράξη

που θεωρούνταν σχεδόν βλάσφημη για τους Ρωμαίους. Φυσικά, αυτό έγινε

κρυφά από το ρωμαϊκό λαό, που θα αν το μάθαινε θα ξεσηκωνόταν.

Το τέλος του Νέρωνα

Πέρα από την υποτίμηση του δηναρίου, ο Νέρωνας αποφάσισε να αυξήσει τη

φορολογία των επαρχιών για να χρηματοδοτήσει τα έργα στη Ρώμη.

Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει επανάσταση στην Ισπανία, που γρήγορα

έφτασε στη Ρώμη. Συγκλητικοί και φρουροί εγκατέλειψαν τον αυτοκράτορα, με

το πρόσχημα ότι ο Νέρωνας έβλαπτε την αυτοκρατορία. Οι δυνάμεις εναντίον

του ήταν τόσο μαζικές, που δεν υπήρχε καμία ελπίδα για σωτηρία. Η

Σύγκλητος τον ονόμασε εχθρό της αυτοκρατορίας και η μόνη λύση που του

απέμενε, ήταν η αυτοκτονία. Αλλά ακόμα και εκεί, ο Νέρωνας ήταν μόνος του.

Έψαχνε κάποιο φρουρό ή μονομάχο για να τον βοηθήσουν να σκοτωθεί, αλλά

είχαν όλοι εγκαταλείψει τις θέσεις τους. Βρήκε μόνο μερικούς απελεύθερους

σκλάβους, ανάμεσα τους και τον έμπιστο γραμματέα του, Επαφρόδιτο. Αυτός

ήταν που σκότωσε τον αυτοκράτορα, όταν ο Νέρωνας αποδείχτηκε ανίκανος

να δώσει τέλος στη ζωή του. Έχει γραφτεί ότι λίγο πριν ξεψυχήσει, είπε: «Τι

καλλιτέχνης πεθαίνει με μένα!» Ο Αυτοκράτορας Νέρωνας αποτελεί μία από

τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ιστορίας. Οι ιστορικοί που

κατέγραψαν τη ζωή του έζησαν πολλά χρόνια μετά το θάνατό του και ήταν

επηρεασμένοι από το αρνητικό κλίμα που υπήρχε για αυτόν. Ο Νέρωνας

μισήθηκε από τους αριστοκράτες και τους Συγκλητικούς, αλλά ήταν αρκετά

δημοφιλής στις κατώτερες τάξεις και στις ανατολικές επαρχίες.

Μεταγενέστεροι ιστορικοί τείνουν να τον αντιμετωπίζουν ως μία

παρεξηγημένη μορφή, που δυσφήμησαν οι σύγχρονοί του.

Page 30: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

30

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Οι Σταυροφορίες ήταν στρατιωτικές επιχειρήσεις με την επιδοκιμασία της Λατινικής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κατά το Μέσο και ύστεροΜεσαίωνα. Το 1095 ο Πάπας Ουρβανός Β΄ διακήρυξε την Α΄ Σταυροφορία με δηλωμένο στόχο την αποκατάσταση της πρόσβασης των Χριστιανών στους Άγιους Τόπους, μέσα και γύρω από την Ιερουσαλήμ. Πολλοί ιστορικοί και μερικοί από όσους την εποχή εκείνη συμμετείχαν, όπως ο Άγιος Βερνάρδος του Κλερβό, αποδίδουν την ίδια σημασία σε επικυρωμένες από τον πάπα στρατιωτικές επιχειρήσεις, που πραγματοποιήθηκαν για διάφορους θρησκευτικούς, οικονομικούς και πολιτικούς λόγους, όπως η Σταυροφορία των Αλβιγηνών, η Σταυροφορία της Αραγωνίας, ηReconquista (Ανακατάκτηση της Ιβηρικής Χερσονήσου) και οι Βόρειες Σταυροφορίες. Μετά την Α΄ Σταυροφορία υπήρξε ένας διαλείπων αγώνας 200 ετών για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων με έξι μεγάλες σταυροφορίες και πολλές μικρότερες. Το 1291 η σύγκρουση κατέληξε σε αποτυχία, με την πτώση του τελευταίου Χριστιανικού προπύργιου στους Αγίους Τόπους, στην Άκρα, μετά την οποία η Ρωμαιοκαθολική Ευρώπη δεν εκδήλωσε καμία περαιτέρω συνεκτική αντίδραση προς ανατολάς.

Μερικοί ιστορικοί βλέπουν τις Σταυροφορίες ως τμήμα ενός αμυντικού πολέμου κατά της επέκτασης του Ισλάμ στην Εγγύς Ανατολή, άλλοι ως τμήμα μιας μακροχρόνιας σύγκρουσης στα σύνορα της Ευρώπης και άλλοι ως επιθετικές απόπειρες, υπό την ηγεσία του πάπα, επέκτασης της Δυτικής Χριστιανοσύνης. Οι σταυροφορίες προσείλκυσαν άνδρες και γυναίκες όλων των τάξεων. Οι μεγάλες ανθρώπινες απώλειες που τις συνόδευσαν αποδόθηκε κυρίως ότι οφείλονταν στην αταξία, μια επιδημία ερυσιβώδους όλυρας και την οικονομική δυσπραξία. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν ανίκανη να ανακαταλάβει τα εδάφη που έχασε κατά τις αρχικές Μουσουλμανικές κατακτήσεις, υπό τους επεκτατικούς χαλίφεςτων Ρασιντούν και των Ομεϋαδών κατά τους Αραβοβυζαντινούς και τους Βυζαντινοσελτζουκικούς Πολέμους. Οι κατακτήσεις αυτές κατέληξαν στην απώλεια εύφορων γεωργικών εκτάσεων και τεράστιων βοσκοτοπιών στη Μικρά Ασία. Το 1071, μετά από μια συντριπτική νίκη των επιτιθέμενων στρατιών των Σελτζούκων Τούρκων στη Μάχη του Μαντζικέρτ, ο Ουρβανός Β΄ επεδίωξε να επανενώσει τη Χριστιανική εκκλησία υπό την ηγεσία του, παρέχοντας στον Αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ στρατιωτική υποστήριξη.

Εκατοντάδες χιλιάδες Ρωμαιοκαθολικοί Χριστιανοί έγιναν σταυροφόροι δίνοντας δημόσιο όρκο και παίρνοντας συνοδικά συγχωροχάρτια από το Βατικανό. Οι Σταυροφόροι προέρχονταν από διάφορα φεουδαλικά βασίλεια της Δυτικής Ευρώπης, των οποίων τα ιδιαίτερα έθιμα έκαναν να αποτυγχάνει κάθε προσπάθεια δημιουργίας μιας ενιαίας κεντρικής διοίκησης, για να ηγηθεί των σταυροφόρων. Mε εκατοντάδες αριστοκράτες και ευγενείς μεταξύ των σταυροφόρων, με τον καθένα τους να αγωνίζεται για προσωπική φήμη, πλούτο και δόξα, ήταν αδιανόητη και προσβλητική ακόμη και η σκέψη ότι ένας φεουδάρχης θα παραιτείτο των προσωπικών του διαταγών επί των πιστών του ενόπλων σε ένα μόνο διοικητή, ευγενή και ανταγωνιστή του για τη θέση στην αυλή. Αυτή η έλλειψη κεντρικής διοίκησης είχε ως αποτέλεσμα συχνές

Page 31: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

31

διενέξεις μεταξύ των φεουδαρχών ευγενών, των εκκλησιαστικών ηγετών και των αυλικών, καταλήγοντας σε πολιτικές φατρίες και μεταβαλλόμενες συμμαχίες, καθώς εκατοντάδες ιδιότροποι φεουδάρχες συνωθούνταν για πολιτικά οφέλη και επιρροή εντός της Σταυροφορίας, πράγμα που πολλές φορές οδηγούσε σε μάλλον περίεργες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα τότε που οι σταυροφόροι ένωσαν τις δυνάμεις τους με το στρατό του Ισλαμικού Σουλτανάτου του Ρουμ, κατά την Ε΄ Σταυροφορία.

Έντονες ήταν οι επιπτώσεις των Σταυροφοριών και οι κρίσεις για αυτές ποικίλλουν ευρέως από εγκωμιαστικές μέχρι εξαιρετικά επικριτικές. Ο Τζόναθαν Ρίλεϊ Σμιθ (Άγγλος ιστορικός) αναγνωρίζει τα ανεξάρτητα κράτη που ιδρύθηκαν, όπως το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ και ταΣταυροφορικά Κράτη ως τα πρώτα πειράματα της "Υπερπόντιας Ευρώπης". Αυτές οι εκστρατείες ξαναάνοιξαν τη [[Μεσόγειος Θάλασσα|Μεσόγειο}} για το εμπόριο και τα ταξίδια, επιτρέποντας στη Γένοβα και τη Βενετία να ακμάσουν. Οι στρατιές των σταυροφόρων στην πορεία συμμετείχαν στο εμπόριο με τους τοπικούς πληθυσμούς, με τους Ορθόδοξους Βυζαντινούς αυτοκράτορες να οργανώνουν συχνά αγορές για δυνάμεις των Σταυροφόρων που κινούνταν μέσα στα εδάφη τους. Το κίνημα των σταυροφοριών εδραίωσε τη συλλογικλη ταυτότητα της Λατινικής Εκκλησίας υπό την ηγεσία του Πάπα και υπήρξε η πηγή της ιδέας του ηρωισμού, του ιπποτισμού και της μεσαιωνικής ευλάβειας. Αυτό με τη σειρά του γέννησε το μεσαιωνικό ρομαντισμό, φιλοσοφία και λογοτεχνία. Εντούτοις οι σταυροφορίες ενίσχυσαν τη σχέση μεταξύ Δυτικής Χριστιανοσύνης, φεουδαρχίας και μιλιταρισμού, πράγμα αντίθετο με την Ειρήνη και Εκεχειρία του Θεού, που είχε προωθήσει ο Ουρβανός.

Οι σταυροφόροι συχνά λεηλατούσαν τις χώρες, μέσω των οποίων ταξίδευαν με το χαρακτηριστικό μεσαιωνικό τρόπο της τροφοδοσίας ενός μετακινούμενου στρατού. Οι ευγενείς συχνά κρατούσαν για λογαριασμό τους το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που καταλάμβαναν, αντί να το επιστρέψουν στους Βυζαντινούς, όπως είχαν ορκισθεί. Η Σταυροφορία του Λαού οδήγησε στη Ρηνανία σε σφαγή και δολοφονία χιλιάδων Εβραίων. Στα τέλη του 19ου αιώνα το επεισόδιο αυτό χρησιμοποιήθηκε από Εβραίους ιστορικούς για να υποστηρίξουν το Σιωνισμό. Η Δ' Σταυροφορία κατέληξε στη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης από τους Ρωμαιοκαθολικούς, τερματίζοντας ουσιαστικά την ευκαιρία επανένωσης της Χριστιανικής Εκκλησίας, αίροντας το Σχίσμα Δύσης-Ανατολής και οδηγώντας στην εξασθένηση και τελική πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στους Οθωμανούς. Ωστόσο πολλοί σταυροφόροι ήταν απλώς φτωχοί, που προσπαθούσαν να γλυτώσουν από τις δυσκολίες της μεσαιωνικής ζωής με ένα ένοπλο προσκύνημα που οδηγούσε στην Αποθέωση στην Ιερουσαλήμ.

Οι Σταυροφορίες ξεκίνησαν ως η ιδέα μίας ιερής εκστρατείας από μέρους των Δυτικών (Καθολικών) Χριστιανών, με σκοπό την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων (Παλαιστίνη, Ιερουσαλήμ) από τους μουσουλμάνους. Θεωρείται ότι ήταν η απάντηση της Δύσης στον ιερό πόλεμο, ή τζιχάντ, που κατά καιρούς κήρυττε το Ισλάμ. Ο σκοπός των Σταυροφοριών ήταν η κατάκτηση των Αγίων Τόπων και η συντριβή του Ισλάμ. Αφορμές για τις Σταυροφορίες αποτέλεσαν η κακομεταχείριση των προσκυνητών που επισκέπτονταν την Ιερουσαλήμ και η έκκληση του Βυζαντινού αυτοκράτορα ο οποίος δεχόταν ισχυρή πίεση από τους Τούρκους.

Page 32: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

32

Τα στρατεύματα των σταυροφόρων αποκαλούνταν με τίτλους όπως ο στρατός «του σταυρού», «του Χριστού», «του Κυρίου» και «της πίστης». Το σύμβολο του σταυρού ήταν το αναγνωριστικό σημείο των Σταυροφόρων, από το οποίο λάμβαναν και το προσφιλές τους όνομα. Οι Σταυροφόροι ονομάζονταν «οι στρατιώτες του Χριστού», προσκυνητές, λατ.περεγκρίνι, και «οι έχοντες το σημείο του σταυρού», λατ. κρουσισιγκνάτι ή σιγκνατόρες. Η συμμετοχή σε σταυροφορία σήμαινε ότι σταυροφόρος «έπαιρνε τον σταυρό» ή «έπαιρνε το σημείο του σταυρού». Από τους συγχρόνους τους δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι οι Σταυροφορίες ήταν θεϊκή αποστολή και μάλιστα περιγράφονταν ως «τα Έργα του Θεού, τα οποία επιτελούνταν μέσω των Φράγκων». Όσοι θανατώνονταν κατά τις σταυροφορικές εκστρατείες είχαν το προνόμιο ειδικού συγχωροχαρτιού για τις αμαρτίες που είχαν διαπράξει και θεωρούνταν στη συνείδηση του λαού μάρτυρες. Οι κληρικοί της εποχής προωθούσαν απόψεις όπως ότι οι δίκαιοι δεν έπρεπε να φοβούνται ότι θα τους καταλογιζόταν ως αμαρτία το να σκοτώσουν τον εχθρό του Ιησού Χριστού, ότι ο στρατιώτης του Χριστού μπορεί εκ του ασφαλούς να σκοτώσει και ακόμη περισσότερο να σκοτωθεί και ότι όταν ο στρατιώτης πεθάνει, ωφελεί τον εαυτό του ενώ όταν σφαγιάζει, ωφελεί τον Χριστό. Για τους κληρικούς ήταν αποδεκτό να συμμετέχουν στον πόλεμο εφόσον, όπως αναφέρει ο Θωμάς Ακινάτης, το τρόπαιο δεν θα ήταν εγκόσμια οφέλη αλλά η άμυνα της Εκκλησίας ή των φτωχών και των καταπιεσμένων[1].

Οι σταυροφορίες ξεκινούσαν με απόφαση του εκάστοτε πάπα της Ρώμης και —τουλάχιστον στην αρχή— ήταν πολύ σημαντικά γεγονότα. Συνήθως η κήρυξη μιας Σταυροφορίας συνοδευόταν και από εγκλήματα και διώξεις από απλούς πολίτες κατά των Εβραίων, αρκετές κοινότητες των οποίων βρίσκονταν στη Δυτική Ευρώπη. Ήταν η εύκολη λύση για όσους ήθελαν να εκτονώσουν το θρησκευτικό τους μένος, και για πολλούς άλλους που έβρισκαν την ευκαιρία για κλοπές και καταστροφές. Έγιναν αρκετές σταυροφορίες από τον 11ο αιώνα μ.Χ., μέχρι και το 15ο, οπότε και έγιναν οι τελευταίες σταυροφορίες κατά των Οθωμανών Τούρκων. Η τελευταία αναλαμπή των σταυροφοριών ήταν η Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571.

Όμως πίσω από τον ενθουσιασμό και τα ιδανικά που υπερασπίζονταν οι σταυροφόροι υπήρχαν βαθύτεροι και λιγότερο ευγενείς σκοποί. Οι σταυροφορίες ξεκίνησαν υποκινούμενες κυρίως από την Καθολική εκκλησία, με σκοπό να επεκτείνει την εξουσία της στην Ανατολή, και να καταφέρει να υποτάξει την εκκλησία της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα πολλοί ηγεμόνες ονειρεύονταν πλούτη, δόξα και περιπέτειες. Ακόμη και οι απλοί άνθρωποι και στρατιώτες που ακολούθησαν είχαν τα δικά τους όνειρα για πλούτη,αναγνώριση και μια καλύτερη ζωή. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες είχαν τα δικά τους σχέδια και προσπάθησαν να στρέψουν τους Σταυροφόρους στην Μικρά Ασία χωρίς μεγάλη επιτυχία. Όλοι όσοι πήραν μέρος άμεσα ή έμμεσα ήθελαν να κερδίσουν κάτι αλλά τα αποτελέσματα των σταυροφοριών άλλαξαν εντελώς διαφορετικά την Ευρώπη από αυτό που περίμεναν.

Η βυζαντινή αυτοκρατορία αποδυναμώθηκε περισσότερο, αναγκαζόμενη να έχει το νου της στη Δύση, αντί να συγκρατεί τους Τούρκους στην Ανατολία,και το αποκορύφωμα ήταν η προσωρινή διάλυσή της από την Δ' Σταυροφορία. Τελικά οι Βυζαντινοί, αναγκαζόμενοι να πολεμούν στα Βαλκάνια, στην Αδριατική και στο Αιγαίο, έχασαν την Μικρά Ασία και κατακτήθηκαν από τους Τούρκους.Η Δ' Σταυροφορία δεν έπληξε μόνο τη Βυζαντινή

Page 33: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

33

Αυτοκρατορία, αλλά και την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η βίαια υποταγή της στη Ρώμη και οι διωγμοί των ορθόδοξων ιερέων στην κυρίως Ελλάδα και την Κύπρο από τους σταυροφόρους έμειναν χαραγμένα στη μνήμη της. Από την άλλη, διωγμοί και σφαγές Λατίνων, απλών ανθρώπων ή ιερέων, από τους Βυζαντινούς, που είχαν συμβεί κάποιες φορές και πριν το 1204 που κυριεύθηκε η Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους αλλά και αρκετές φορές μετά, συνέτειναν στο να μη βλέπουν με καλό μάτι οι Δυτικοί τους Βυζαντινούς. Μάλιστα, η ιδέα μίας σταυροφορίας κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπήρξαν εποχές που συζητιόταν αρκετά έντονα στη Δύση.

Για 200 χρόνια οι Άγιοι Τόποι έγιναν πεδίο μαχών αλλά και εμπορίου και πολιτισμικής επαφής.

Οι Άραβες και οι Τούρκοι βελτίωσαν τις τακτικές τους, έμαθαν καινούρια γι' αυτούς όπλα από τους σταυροφόρους, εφηύραν νέα δικά τους και κατάφεραν το 1187 να ανακαταλάβουν την Ιερουσαλήμ, το 1260 να νικήσουν τους Μογγόλους στο Αν Τζαϊλούτ και να καταλάβουν τον Άγιο Ιωάννη της Άκρας από τους Σταυροφόρους το 1291τερματίζοντας την κυριαρχία των σταυροφόρων στην Ανατολή. Ήδη όμως, το ενδιαφέρον στη Δύση για τις σταυροφορίες είχε εξαντληθεί, και η εποχή των σταυροφοριών τελείωσε και τυπικά.

Οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ το 1099,και ίδρυσαν τις δικές τους ηγεμονίες στην Ανατολή. Η δύναμή τους, όμως, δεν ήταν ποτέ πολύ μεγάλη, καθώς αποτελούσαν την μειοψηφία του πληθυσμού, και σταδιακά βρέθηκαν σε θέση άμυνας. Τους δύο αιώνες που παρέμειναν στην περιοχή επωφελήθηκαν και αυτά που έμαθαν, τα διέδωσαν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, στις πατρίδες τους. Έμαθαν τον αραβικό πολιτισμό, εκτίμησαν την ιατρική και πολλοί από αυτούς στα κάστρα τους ζούσαν σαν μουσουλμάνοι, φορώντας ανατολίτικα ρούχα, κάνοντας λουτρά και γευόμενοι την ανατολίτικη κουζίνα. Καλλιεργήθηκαν πνευματικά και έγιναν πραγματικοί ευγενείς άρχοντες. Βελτίωσαν και αυτοί με τη σειρά τους τις πολεμικές τους μεθόδους αλλά τελικά εκδιώχθηκαν από την Ανατολή. Ακόμη, ιδρύθηκαν 3 θρησκευτικά-πολεμικά τάγματα που θα επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό την πορεία των σταυροφοριών. Αυτά ήταν το τάγμα των Ναΐτών,το τάγμα των Ιωαννιτών και το τάγμα των Τευτόνων Ιπποτών.Υπήρχαν και άλλα τάγματα όμως αυτά ήταν τα πιο γνωστά διότι ήταν και τα πιο ισχυρά. Όλα τα τάγματα προέρχονταν από όλη την Ευρώπη. Οι Ναΐτες φορούσαν άσπρη φορεσιά με κόκκινο σταυρό, οι Ιωαννίτες μαύρη φορεσιά με άσπρο σταυρό και οι Τεύτονες άσπρη φορεσιά με μαύρο σταυρό. Οι περισσότεροι Ιωαννίτες υπήρχαν στο Πριγκιπάτο της Αντιόχειας, οι Ναΐτες στο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ ενώ οι Τεύτονες κυρίως στην ανατολική Ευρώπη. Υπήρχαν όμως και άλλοι που πολέμησαν ενάντια των Σαρακηνών.

Ένα πολύ σημαντικό μάθημα ήταν αυτό που πήραν οι βασιλείς. Πριν τις σταυροφορίες, σε όλη σχεδόν τη Δυτική Ευρώπη, οι κόμητες και οι δούκες ήταν αυτοί που είχαν την ουσιαστική εξουσία, και η επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας ήταν αδιαμφισβήτητη. Ο βασιλιάς στις περισσότερες χώρες ήταν ένα συμβολικό πρόσωπο με μικρή εξουσία και πολύ λίγα εδάφη. Ζητούσε από τους φεουδάρχες να τον βοηθήσουν σε περίπτωση πολέμου και δεν τους διέταζε. Οι φεουδάρχες ήταν ελεύθεροι να διεξάγουν τους δικούς τους πολέμους, και στην περίπτωση που πολεμούσαν με ένα φεουδάρχη από το

Page 34: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

34

ίδιο βασίλειο, ο βασιλιάς έπαιζε απλώς το ρόλο του διαιτητή. Όμως, στην Ανατολή παρατήρησαν τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες και τους μουσουλμάνους ηγεμόνες που είχαν απόλυτη και ουσιαστική δύναμη σε ότι αφορούσε τις επικράτειές τους, ακόμη και πάνω στον κλήρο, και θέλησαν να τους μιμηθούν. Αυτό το τελευταίο, οδήγησε στην αποδυνάμωση της επιρροής της Καθολικής Εκκλησίας, που με τον καιρό και με τους λανθασμένους χειρισμούς ορισμένων παπών έχανε όλο και πιο πολύ τη δύναμή της, αλλά και στη δημιουργία των σύγχρονων εθνών. Στην Α' Σταυροφορία όλοι ανεξαιρέτως, από όπου και αν κατάγονταν, έφεραν στο μπράτσο τους τον κόκκινο σταυρό. Στην Γ' Σταυροφορία, οι Γάλλοι έφεραν κόκκινο σταυρό, όσοι ήταν από τη Φλάνδρα και τη Λωραίνη έφεραν πράσινο σταυρό, και οιΆγγλοι άσπρο σταυρό σε κόκκινο φόντο, σημάδι ότι δε συμμετείχαν απλά ως στρατιώτες της Πίστης, αλλά και ότι ο κάθε λαός συμμετείχε υπό τη δική του σημαία

Μέχρι το 1060, περίπου, στις περιοχές από την Μικρά Ασία ως την Αίγυπτο επικρατούσε σχετική ηρεμία, και οι Φατιμίδες Άραβες που κατείχαν τους Αγίους Τόπους ήταν αρκετά ανεκτικοί με τους χριστιανούς προσκυνητές που έφταναν εκεί.

Εκείνη όμως την εποχή ξεκίνησε η εισβολή των Σελτζούκων Τούρκων στην Μέση Ανατολή. Οι Σελτζούκοι εξορμώντας από τις περιοχές της κεντρικής Ασίας, την Χωρασμία και την Υπερωξιανή, κατέκτησαν την Περσία και την Μεσοποταμία, καθιστώντας τους Αβασίδες Χαλίφες τηςΒαγδάτης ηγεμόνες-ανδρείκελα με θρησκευτική και συμβολική εξουσία μόνο.

Το 1064 ο σουλτάνος των Μεγάλων Σελτζούκων, Αλπ Αρσλάν, εισέβαλε στη Γεωργία και την Αρμενία και τις κατέλαβε, ενώ ξεκίνησε επιδρομές στηΒυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ Διογένης προσπάθησε να τον αντιμετωπίσει αλλά ηττήθηκε ταπεινωτικά από αυτόν το 1071στην μάχη του Μαντζικέρτ. Αυτή η ήττα επέτρεψε στους Σελτζούκους να εισβάλουν στην Μικρά Ασία και να την καταλάβουν σχεδόν ολόκληρη. Λίγο αργότερα συγκρούστηκαν με τους Φατιμίδες και κατέλαβαν τη Συρία και το 1076 την Ιερουσαλήμ. Όμως, μετά το 1092 και το θάνατο του σουλτάνου Μαλίκ Σαχ Α΄, το κράτος τους διασπάστηκε, και οι κατά τόπους ηγεμόνες άρχισαν να πολεμούν και μεταξύ τους. Έτσι η πιθανότητα συνεννόησής τους εναντίον ενός κοινού εχθρού ελαχιστοποιήθηκε. Οι Σελτζούκοι, μουσουλμάνοι σουνίτες, φανατικοί εχθροί με τους σιίτεςΦατιμίδες και νεοφώτιστοι στο Ισλάμ, άρχισαν να φέρνουν μεγάλα εμπόδια σε όλους τους προσκυνητές που ταξίδευαν στην Ιερουσαλήμ. Ένας από αυτούς τους προσκυνητές που κακομεταχειρίστηκαν ήταν ο Πέτρος ο Ερημίτης. Αυτός ο φανατικός και φαινομενικά ανίσχυρος καλόγερος θα ξεσήκωνε με τα κηρύγματά του ένα τεράστιο λαϊκό κίνημα στη Δύση για να εκδικηθεί την προσβολή που του έγινε.

Η Δεύτερη Σταυροφορία ήταν μία προσπάθεια της Δύσης να αντεπιτεθεί

στην όλο και αυξανόμενη πίεση των Τούρκων. Ξεκίνησε το 1147 και

τερματίστηκε το 1149 πετυχαίνοντας να χειροτερέψει την κατάσταση για τα

σταυροφορικά κράτη, αλλά και να μεγαλώσει το χάσμα μεταξύ της δυτικής

Χριστιανοσύνης και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Page 35: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

35

Η Τρίτη Σταυροφορία (1189-1192) επίσης γνωστή ως η Σταυροφορία των Βασιλιάδων ήταν η προσπάθεια των Ευρωπαϊκών ηγετών για την ανακατάληψη των Αγίων Τόπων από τον Σαλαντίν (Salāh ad-Dīn Yūsuf ibn Ayyūb). Ήταν σε μεγάλο βαθμό επιτυχημένη αλλά δεν πέτυχε τον απώτερο σκοπό της, που ήταν η επανάκτηση της Ιερουσαλήμ

Μετά την αποτυχία της Β΄ Σταυροφορίας η Δυναστεία των Ζενγίδων είχε υπό τον έλεγχο της μια ενωμένη πλέον Συρία και συμμετείχε σε συγκρούσεις με τους ηγέτες της Αιγύπτου γεγονός το οποίο οδήγησε στην απόλυτη ένωση των αιγυπτιακών και συριακών δυνάμεων υπό τις διαταγές του Σαλαντίν, ο οποίος τις χρησιμοποίησε για να αντιμετωπίσει τα Χριστιανικά κράτη και να ανακαταλάβει την Ιερουσαλήμ το 1187. Ωθούμενοι από θρησκευτικό ζήλο ο Ερρίκος Β΄ της Αγγλίας και ο Φίλιππος Αύγουστος Β΄ της Γαλλίας σταμάτησαν τη μεταξύ τους σύγκρουση για να οδηγήσουν μια νέα σταυροφορία (αν και με το θάνατο του Ερρίκου το 1189 το αγγλικό στράτευμα τέθηκε αντίθετα, υπό την ηγεσία του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Ο ηλικιωμένος αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκος Α΄ Βαρβαρόσσα απάντησε στο κάλεσμα των όπλων και οδήγησε ένα τεράστιο στρατό μέσα από την Ανατολία αλλά πνίγηκε σε ένα ποτάμι στη Μικρά Ασία στις 10 Ιουνίου 1190, πριν φτάσει στους Αγίους Τόπους. Ο θάνατος του δημιούργησε τη μεγαλύτερη πιθανή θλίψη στους Γερμανούς Σταυροφόρους. Οι περισσότεροι από τους αποθαρρυμένους πλέον στρατιώτες έφυγαν για την πατρίδα.

Αφού έδιωξαν τους Μουσουλμάνους από την Άκρα, ο διάδοχος του Φρειδερίκου Λεοπόλδος Ε΄ της Αυστρίας και ο Φίλιππος άφησαν τους Αγίους Τόπους τον Αύγουστο του 1191. Ο Σαλαντίν δεν κατάφερε να νικήσει τον Ριχάρδο σε καμία ένοπλη σύγκρουση και ο Ριχάρδος διασφάλισε ακόμα περισσότερες σημαντικές παραλιακές πόλεις. Παρόλα αυτά στις 2 Σεπτεμβρίου 1192, ο Ριχάρδος οριστικοποίησε μια συνθήκη με τον Σαλαντίν κατά την οποία η Ιερουσαλήμ θα παρέμενε κάτω από μουσουλμανικό έλεγχο, αλλά θα επιτρέπονταν σε άοπλους Χριστιανούς προσκυνητές και σε εμπόρους να επισκέπτονται την πόλη. Ο Ριχάρδος αποχώρησε από τους Αγίους Τόπους στις 9 Οκτωβρίου. Οι επιτυχίες της Γ΄ Σταυροφορίας θα επέτρεπαν στους Σταυροφόρους να διατηρήσουν ένα σημαντικό βασίλειο με βάση την Κύπρο και τη συριακή ακτή. Η αποτυχία όμως της ανακατάληψης της Ιερουσαλήμ θα οδηγούσε στο κάλεσμα για την Δ΄ Σταυροφορία έξι χρόνια αργότερα.

Η Δ' Σταυροφορία (1201-1204) είχε στόχο την κατάληψη της Ιερουσαλήμ μέσω μιας εισβολής στην Αίγυπτο, αλλά παρέκκλινε από το στόχο της και οι Σταυροφόροι κατέλαβαν τελικά την Κωνσταντινούπολη, καταλύοντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ιδρύοντας τη Λατινική Αυτοκρατορία. Ως ιστορικό γεγονός, η Δ' Σταυροφορία αποτέλεσε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο, το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα διάφορων συμφερόντων και συναισθημάτων: θρησκευτικά αισθήματα, ελπίδες των Σταυροφόρων για ηθική ανταμοιβή και επιθυμία για κέρδη και περιπέτειες και υλικά κέρδη από την άλλη πλευρά. Όμως, η επικράτηση των υλικών συμφερόντων, η οποία ήταν αισθητή και στις προηγούμενες Σταυροφορίες, εκδηλώθηκε ξεκάθαρα κατά την Δ’ Σταυροφορία με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204.

Page 36: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

36

Η πολιτική κατάσταση πριν την έναρξη της Δ’ Σταυροφορίας

Άγιοι Τόποι

Την εποχή εκείνη η Παλαιστίνη ανήκε στην αιγυπτιακή δυναστεία των Αγιουβιδών. Μετά τον θάνατο όμως του Σαλαδίνου (Μάρτιος 1193), τα μέλη της δυναστείας ήλθαν σε εμφύλια σύγκρουση. Η εξέλιξη αυτή φαίνονταν ότι ήταν ευνοϊκή για την επιτυχή έκβαση μιας επικείμενης Σταυροφορίας.

Μάλιστα την εποχή εκείνη στα χέρια των Σταυροφόρων είχαν μείνει μόνο, δύο αξιόλογες πόλεις: η Αντιόχεια (στη Συρία) και η Τρίπολη (στην Παλαιστίνη), καθώς και ένα παραλιακό κάστρο, η Άκρα. Ήταν επομένως επιτακτική η κήρυξη Σταυροφορίας για την επανάκτηση των υπόλοιπων Αγίων Τόπων (κυρίως των Ιεροσολύμων).

Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Τo έτoς πριν την έναρξη της Δ' Σταυροφορίας στο Βυζάντιο επικρατούσε γενικός αναβρασμός και ατμόσφαιρα εμφυλίου πολέμου, η οποία οφειλόταν στις ανεπαρκείς ικανότητες τις αυτοκρατορικής δυναστείας των Αγγέλων.

Στην Πελοπόννησο, ο τοπικός άρχοντας Λέων Σγουρός είχε αποστατήσει, και με έδρα το Άργος επέκτεινε την κυριαρχία του βόρεια, μέχρι την κεντρική Εύβοια και τη Λάρισα. ΣτηΡόδο αποστάτησε ο τοπικός άρχοντας, Λέων Γαβαλάς. Στην Μικρά Ασία σημαντικό υπήρξε το κίνημα του Θεόδωρου Λάσκαρη στη Βιθυνία. Στον Πόντο, τον Απρίλιο του 1204, η Τραπεζούντα καταλήφθηκε με γεωργιανό στρατό από τον εγγονό του Ανδρόνικου, Αλέξιο Α', ο οποίος ίδρυσε εκεί στη συνέχεια την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Η περιοχή της Σμύρνης, είχε αποσπαστεί από το Βυζάντιο από το 1198. Η περιοχή της Φιλαδέλφειας το 1203 αποστάτησε με επικεφαλής τον τοπικό της άρχοντα. Η Αττάλεια είχε και αυτή ανεξάρτητο δικό της κυβερνήτη, κάποιον Ιταλό τυχοδιώκτη. Η άλλοτε ισχυρή κεντρική εξουσία της Αυτοκρατορίας ήταν πια σκιώδης.

Η Δύση μετά την Γ’ Σταυροφορία

Κατά τα τέλη του 12ου αιώνα και κυρίως την εποχή που αυτοκράτορας της (γερμανικής) Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Ερρίκου Στ’, η επιρροή των Γερμανών ήταν αισθητή στηνΙταλία, ενώ τα σχέδια του απειλούνταν από το Βυζάντιο.

Ο νέος Πάπας, που εξελέγη το 1198, Ιννοκέντιος Γ', έστρεψε την προσοχή του στην πλήρη αποκατάσταση της παπικής εξουσίας, στην οποία αποτελούσαν εμπόδιο οι εκάστοτε Γερμανοί Αυτοκράτορες και στην τοποθέτησή του ως αρχηγού κατά του Ισλάμ σε επικείμενη Σταυροφορία. Οι πόλεις της Ιταλίας, αντιδρώντας στην γερμανική επιρροή, βρίσκονταν στο πλευρό του Πάπα. Θεωρώντας ως εχθρό του παπισμού και της Ιταλίας την γερμανική αυτοκρατορική δυναστεία των Χοενστάουφεν, ο Πάπας άρχιζε να υποστηρίζει την αντίπαλη φατριά του Όθωνα του Μπράουνσβαϊχ.

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας, Αλέξιος Γ’ πιστεύοντας πως θα μπορούσε να αποτελέσει το Βυζάντιο ένα κοσμικό κράτος, απέστειλε επιστολή στον Πάπα λέγοντας ότι μονό αυτός, ως απόγονος της γνήσιας οικουμενικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας θα ήταν δυνατό να επιβληθεί πολιτικά σε όλο τον δυτικό κόσμο. Στην πραγματικότητα, η πολύπλοκη εσωτερική και εξωτερική

Page 37: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

37

κατάσταση του Βυζαντίου δεν άφηνε καμία ελπίδα για την επιτυχία τόσο φιλόδοξων σχεδίων.

Πάπας Ιννοκέντιος Γ’

Ο Ιννοκέντιος, σε αντίθεση με τους προκατόχους του, δεν ήθελε να βλέπει το Βυζάντιο ως σχισματικό κράτος και άρχισε συνεννοήσεις για την ένωση των Εκκλησιών, απειλούσε μάλιστα ότι σε περίπτωση που ο Αλέξιος Γ’ φέρει αντιρρήσεις θα υποστηρίξει τον εκθρονισθέντα αυτοκράτορα Ισαάκιο, που η κόρη του είχε παντρευτεί τον Γερμανό Φίλιππο της Σουαβίας. Ο Αλέξιος Γ’ όχι μόνο δεν συμφώνησε με την πιθανή ένωση των εκκλησιών, αλλά σε επιστολή του υποστήριξε ότι η αυτοκρατορική εξουσία είναι ανώτερη από την πνευματική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ενταθούν οι μεταξύ τους σχέσεις.

Ταυτόχρονα με τις διπλωματικές προσεγγίσεις ο Ιννοκέντιος οργάνωνε την επικείμενη Σταυροφορία, κατά την οποία οι Χριστιανοί της Ανατολής και της Δύσης θα ενώνονταν για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τα χέρια των ‘απίστων’. Απεσταλμένοι του Πάπα εστάλησαν σε όλους τους άρχοντες της Ευρώπης που ταυτόχρονα υπόσχονταν άφεση αμαρτιών σε περίπτωση συμμετοχής. Στο κάλεσμα όμως δεν ανταποκρίθηκε ικανοποιητικός αριθμός: ο βασιλιάς Φίλιππος Αύγουστος Β' της Γαλλίας είχε ήδη αφορισθεί λόγω του διαζυγίου του, ο Ιωάννης ο Ακτήμων της Αγγλίας ήταν απασχολημένος σε συγκρούσεις με τους βαρόνους του και στη Γερμανία, είχε ξεσπάσει αγώνας μεταξύ του Όθωνα του Μπράουνσβαϊχ και του Φιλίππου του Σουαβίας. Από τους σημαντικούς βασιλιάδες μόνο αυτός της Ουγγαρίας έλαβε μέρος στην Σταυροφορία. Πάντως οι πιο εκλεκτοί ιππότες της Δύσης, κυρίως από τη βόρεια Γαλλία, ακολούθησαν τους Σταυροφόρους.

Δόγης Δάνδολος

Σημαντικό ρόλο στην Δ’ Σταυροφορία έπαιξε ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος. Αν και ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία ογδόντα ετών, ήταν αρκετά δυναμικός ως χαρακτήρας και είχε πλήρη επίγνωση των επιδιώξεων της Βενετίας, κυρίως των οικονομικών. Επίσης υπήρξε, κατά τις πηγές, μεγαλοφυής διπλωμάτης, πολιτικός και πολύπειρος οικονομολόγος.

Την εποχή εκείνη οι σχέσεις Βενετίας και Βυζαντίου δεν ήταν φιλικές. Ένας θρύλος αναφέρει ότι ο Δάνδολος, όταν ήταν νεώτερος και έμενε για ένα διάστημα φιλοξενούμενος στηνΚωνσταντινούπολη, τυφλώθηκε ύπουλα από κάποιους Βυζαντινούς με ένα κοίλο κάτοπτρο που αντανακλούσε τις ακτίνες του ήλιου και το γεγονός αυτό ήταν η αιτία του μίσους που έτρεφε ο δόγης προς το Βυζάντιο. Βέβαια η αμοιβαία δυσπιστία και ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κρατών είχαν βαθύτερα αίτια. Ο Δάνδολος είχε αντιληφθεί καλά ότι η Ανατολή (χριστιανική και μωαμεθανική) ήταν πηγή πλούτου και έστρεψε την προσοχή του πρώτα στον πλησιέστερο αντίπαλο, το Βυζάντιο. Ως πρώτο βήμα ζήτησε την πλήρη αποκατάσταση όλων των εμπορικών προνομίων που είχε αποκτήσει η Βενετία παλαιότερα στο Βυζάντιο και είχαν περιοριστεί την εποχή των Κομνηνών. Επίσης, όπως και ο Πάπας, έτσι και ο Δάνδολος απειλούσε ότι θα υποστηρίξει τις αξιώσεις επί του βυζαντινού θρόνου της οικογένειας του εκθρονισθέντος Ισαάκιου Αγγέλου.

Page 38: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

38

Προπαρασκευή

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της Δ’ Σταυροφορίας δύο χαρακτήρες έπαιξαν σημαντικό ρόλο: ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ ως αντιπρόσωπος του πνευματικού παράγοντα και ο δόγης Ερρίκος Δάνδολος, ως εκπρόσωπος του κοσμικού παράγοντα, που έδινε προτεραιότητα στους υλιστικούς εμπορικούς σκοπούς. Ο κόμης Θεοβάλδος Γ' της Καμπανίαςεξελέγη αρχηγός του στρατού των Σταυροφόρων, αλλά πέθανε ξαφνικά πριν αρχίσει η Σταυροφορία. Ως νέος ηγέτης εκλέχθηκε ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, έτσι η αρχηγία περιήλθε σε Ιταλό πρίγκιπα.

Έναρξη της Σταυροφορίας: Ζάρα

Οι Σταυροφόροι έπρεπε να συγκεντρωθούν αρχικά στη Βενετία, που αντί ορισμένου χρηματικού ποσού ανέλαβε να τους μεταφέρει με τα πλοία της στην Ανατολή. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας όμως δεν ήθελε να τους μεταφέρει πριν εισπράξει ολόκληρο το χρηματικό ποσό που της είχαν υποσχεθεί. Μη έχοντας όλο το ποσό, οι Σταυροφόροι αναγκάστηκαν να δεχτούν την πρόταση του Δάνδολου: να τον βοηθήσουν να καταλάβει τη δαλματική πόλη Ζάρα (σημερινή Ζαντάρ) που είχε αποσπαστεί από τη Βενετία για να προσαρτηθεί στην Ουγγαρία. Αν και ο βασιλιάς της Ουγγαρίας μετείχε στην Σταυροφορία, οι Σταυροφόροι δέχτηκαν την πρόταση του δόγη και κατευθύνθηκαν εναντίον της Ζάρα, μιας πόλης που επρόκειτο να συμμετάσχει στη Σταυροφορία. Έτσι η Σταυροφορία που προορίζονταν να στραφεί κατά των μουσουλμάνων "απίστων" άρχισε την πολιορκία μιας χριστιανικής πόλης στην οποία ζούσαν Σταυροφόροι. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Πάπα και τις απειλές για μαζικούς αφορισμούς, οι σταυροφόροι κατέλαβαν τη Ζάρα και την κατέστρεψαν. Δεν πτοήθηκαν ούτε όταν οι κάτοικοι της πόλης τοποθέτησαν στα τείχη Εσταυρωμένους.

Όταν ο Πάπας πληροφορήθηκε την κατάληψη της Ζάρα και άκουσε τα εναντίον των Σταυροφόρων και των Ενετών παράπονα του Βασιλιά της Ουγγαρίας, προέβη στον αφορισμό τους. Αυτό, όμως, δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, αν και ανακάλεσε μετέπειτα τον αφορισμό κατά των Σταυροφόρων άφησε 'τιμωρημένους' τους Βενετούς. Πάντως, ο Ιννοκέντιος δεν απαγόρευσε στους Σταυροφόρους να έρχονται σε επαφή με τους αφορεσμένους Βενετούς και έτσι η συνεργασία τους συνεχίστηκε.

Παρέκκλιση προς Κωνσταντινούπολη

Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ζάρα, αναδείχτηκε μια νέα προσωπικότητα στο προσκήνιο: ο γιος του εκθρονισμένου βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαάκιου, Αλέξιος, που είχε καταφύγει στη Δύση με σκοπό να ζητήσει βοήθεια για την αποκατάσταση του θρόνου του. Ενώ αρχικά κατέφυγε στην Γερμανία, ο Όθωνας του Μπράουνσβαϊχ ήταν ανίκανος να τον υποστηρίξει, λόγω εσωτερικών προβλημάτων στην χώρα του, έστειλε όμως αντιπροσωπεία στη Ζάρα, ζητώντας από τη Βενετία και τους Σταυροφόρους να τον βοηθήσουν. Για τη βοήθεια αυτή ο Αλέξιος υποσχέθηκε, σε ό,τι αφορούσε τον θρησκευτικό τομέα, να υποτάξει το Βυζάντιο στη Ρώμη, αλλά και να πληρώσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό μετά την αποκατάστασή του και τέλος να συμμετάσχει και ο ίδιος προσωπικά στην μετέπειτα Σταυροφορία.

Page 39: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

39

Ο Δάνδολος αντιλήφθηκε αμέσως όλα τα πλεονεκτήματα αυτής της πρότασης και ήθελε να παίξει κύριο ρόλο στην εκστρατεία κατά της Κωνσταντινούπολης. Έβλεπε ότι ανοίγονταν μεγάλες ευκαιρίες από αυτή την τροπή των γεγονότων. Αρχικά, οι Σταυροφόροι δεν ενέκριναν αυτή την αλλαγή στα σχέδια, όμως τελικά συμφώνησαν με τον Δάνδολο. Οι περισσότεροι από τους Σταυροφόρους αποφάσισαν να συμμετάσχουν κατά της Κωνσταντινούπολης, υπό τον όρο μετά να κατευθυνθούν προς την Αίγυπτο. Έτσι, τον Μάιο του 1203 ο Ενετικός στόλος με τον Δάνδολο, τον Βονιφάτιο Μομφερατικό και τον πρίγκιπα Αλέξιο, απέπλευσε από τη Ζάρα και ύστερα από ένα μήνα έκανε την εμφάνισή του στην πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Πολλοί ερευνητές πάντως έχουν δώσει μεγάλη σημασία στο ζήτημα αυτής της παρέκκλισης της Σταυροφορίας προς Κωνσταντινούπολη. Αυτή η εκδοχή των τυχαίων συμπτώσεων που οδήγησαν τελικά την Σταυροφορία κατά του Βυζαντίου, υποστηρίζεται από τον ιστορικό Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο, που είχε συμμετάσχει στην Σταυροφορία και ήταν κύρια πρωτογενής πηγή της Δ' Σταυροφορίας. Υπάρχουν όμως και άλλες πηγές που υποστηρίζουν ότι η πορεία κατά της Κωνσταντινούπολη είχε μυστικά αποφασιστεί εξαρχής από τον Πάπα και τον Γερμανό βασιλιά Φίλιππο της Σουαβίας[1][2]. Γενικά, από διαφορετικές πηγές έχουν διατυπωθεί τα δύο αυτά διαφορετικά σενάρια, δηλαδή των «τυχαίων γεγονότων» και της «προμελέτης»[3][4].

Μια άλλη ιστορική πηγή, ο Γάλλος μελετητής, Μα-Λατρί, υποστήριξε ότι η Βενετία, είχε μυστική συνθήκη με τον Σουλτάνο της Αιγύπτου και, ως εκ τούτου, με δεξιοτεχνία ανάγκασε τους Σταυροφόρους να εγκαταλείψουν τον βασικό τους στόχο, την Αίγυπτο, και να κατευθυνθούν εναντίον του Βυζαντίου[5].

Πέρα από τις διάφορες θεωρίες, οι πηγές συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα: ότι επικράτησε η ισχυρή θέληση του Δάνδολου, ο οποίος είχε ανησυχήσει από την οικονομική ανάπτυξη των άλλων ιταλικών κρατών, της Γένουας και της Πίζας και προσδοκούσε στον απεριόριστο πλούτο και λαμπρό μέλλον από την κατάκτηση των αγορών της Ανατολής.

Τελικά, κατά τα τέλη του Ιουνίου του 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, η οποία την εποχή εκείνη κατά τον Νικήτα Χωνιάτη, θύμιζε στους Δυτικοευρωπαίους «την Σύβαρι, που ήταν γνωστή για την μαλθακότητά της»[6]. Από σύγχρονες δυτικές πηγές, αναφέρεται ο απεριόριστος θαυμασμός που έτρεφαν οι Σταυροφόροι για το πλούτο που κατείχε η Πόλη.

Η πρώτη Άλωση (1204)]

Page 40: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

40

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204).

Φαινόταν πιθανό ότι η οχυρωμένη βυζαντινή πρωτεύουσα θα μπορούσε να αντισταθεί με επιτυχία στους Σταυροφόρους, των οποίων ο αριθμός δεν ήταν τόσο μεγάλος. Οι τελευταίοι, όμως, αποβιβάστηκαν στην ευρωπαϊκή ακτή και κατέλαβαν τον Γαλατά, έσπασαν την αλυσίδα που έκλεινε τον Κεράτιο κόλπο και εισχώρησαν σε αυτόν πυρπολώντας τα πλοία που βρίσκονταν εκεί. Ταυτόχρονα οι ιππότες επιτέθηκαν κατά της πόλης, που παρά την απεγνωσμένη αντίσταση, ιδιαίτερα από τους μισθοφόρουςΒαράγγους, καταλήφθηκε τον Ιούλιο του 1203 από τους Σταυροφόρους.

Ο Αλέξιος Γ΄ που δεν είχε ούτε τη θέληση, ούτε τη δύναμη να αντισταθεί, εγκατέλειψε την πόλη και διέφυγε παίρνοντας μαζί του το δημόσιο θησαυροφυλάκιο. Ο Ισαάκιος Β΄ απελευθερώθηκε από τη φυλακή και επανήλθε στον θρόνο, ενώ ο γιος του Αλέξιος που είχε φτάσει μαζί με τους Σταυροφόρους ανακηρύχθηκε συν-αυτοκράτορας (Αλέξιος Δ΄). Η πρώτη αυτή πολιορκία και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους έγινε με σκοπό την αποκατάσταση του Ισαακίου Β΄ στον θρόνο.

Αλλαγή σχεδίων

Η συνέχεια της Σταυροφορίας δεν ήταν αυτή που είχε σχεδιαστεί στη Ζάρα. Το αυτοκρατορικό ταμείο πλέον ήταν άδειο. Απελπισμένος ο νέος συν-αυτοκράτορας προσπαθεί να συλλέξει το χρηματικό ποσό που έχει υποσχεθεί στους Σταυροφόρους με διάφορους τρόπους: πρόσθετοι φόροι, δασμοί, συλλέγεται ακόμη και το ασήμι και το χρυσάφι από το στολισμό της εκκλησιαστικής περιουσίας. Όμως ο λαός της Κωνσταντινούπολης τρέφει εχθρικά αισθήματα για την νέα του εξουσία, που την θεωρούσε προδοτική καθώς συναίνεσε στην Άλωση της πόλης. Η επανάσταση δεν αργεί να ξεσπάσει. Ο λαός της Πόλης ανατρέπει την εξουσία του και ανακηρύσσει αυτοκράτορα τον Αλέξιο Ε΄ Μούρτζουφλο. Ο Μούρτζουφλος, γνωστός και ως Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε΄, υποστηριζόταν από την παράταξη που διατίθεντο εχθρικά προς τους Σταυροφόρους και δεν δέχεται σε καμία περίπτωση να τηρήσει τους όρους των προκατόχων του με τους Σταυροφόρους και αρνείται οποιονδήποτε συμβιβασμό. Αντίθετα προσπαθεί να οργανώσει την άμυνα της πόλης για ενδεχόμενη επίθεση που δεν αργεί να πραγματοποιηθεί.

Οι Σταυροφόροι μετά το θάνατο του Ισαακίου και του Αλεξίου, ύστερα από διαταγή του ίδιου του Μούρτζουφλου, θεώρησαν τους εαυτούς τους απαλλαγμένους από κάθε υποχρέωση που είχαν αναλάβει έναντι του Βυζαντίου. Η ευθεία σύγκρουση Ελλήνων και Σταυροφόρων ήταν πια αναπόφευκτη και οι δεύτεροι άρχισαν να σχεδιάζουν την, για λογαριασμό τους, κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους (1204) πραγματοποιήθηκε μεταξύ Βενετίας και Σταυροφόρων συνθήκη, σχετικά με τη διαίρεση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η πρώτη πρόταση της συνθήκης είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή: «Εν ονόματι του Χριστού, πρέπει να καταλάβουμε, δια των όπλων, την πόλη» [7]. Τα κύρια σημεία της συνθήκης είχαν ως εξής[8]:

Η κυβέρνηση των Λατίνων θα εγκαθίστατο στην πόλη και οι σύμμαχοι τους θα συμμετείχαν στην κατανομή των λαφύρων.

Page 41: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

41

Επιτροπή αποτελούμενη από έξι Βενετούς και έξι Γάλλους, θα εξέλεγε εκείνον που, κατά τη γνώμη τους, θα κυβερνούσε καλύτερα τη χώρα «προς δόξαν του Θεού, της Αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας και της Αυτοκρατορίας».

Ο Αυτοκράτορας θα είχε στη διάθεσή του το ένα τέταρτο της πόλης, την έξω από την πόλη περιοχή, καθώς και δύο ανάκτορα εντός της πόλης.

Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα θα δίνονταν κατά το ήμισυ στους Βενετούς και το υπόλοιπο στους άλλους Σταυροφόρους.

Όλοι οι Σταυροφόροι που θα λάμβαναν μικρές ή μεγάλες κτήσεις, εκτός από τον Ερρίκο Δάνδολο, όφειλαν να ορκιστούν πίστη στον Αυτοκράτορα.

Οριστική Άλωση και λεηλασίες

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, έργο του Ντελακρουά.

Αφού οι Σταυροφόροι δέχθηκαν τους όρους αυτούς, άρχισαν την προσπάθειά τους να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη με συνδυασμένες επιθέσεις από ξηρά και θάλασσα. Μια πρώτη επίθεση των Σταυροφόρων το πρωί της 9ης Απριλίου 1204 εναντίον του θαλάσσιου τείχους αποκρούστηκε. Στις 12 Απριλίου, όμως η επίθεση επαναλήφθηκε στο τείχος του Κεράτιου. Οι Βενετοί, που είχαν δέσει τις γαλέρες τους ανά δύο και τις είχαν υπερυψώσει με ξύλινες κατασκευές, τις οδήγησαν γεμάτες στρατό κατά των πύργων. Μετά από σκληρή μάχη, το απόγευμα κατόρθωσαν να καταλάβουν δύο πύργους και να δημιουργήσουν πρώτα ένα άνοιγμα στα τείχη και να ανοίξουν τρεις πύλες από όπου άρχιζαν να εισχωρούν στην πόλη. Όταν νύχτωσε, οι Σταυροφόροι είχαν καταλάβει ένα μικρό μέρος της περιοχής κοντά στον Κεράτιο κόλπο. Η βυζαντινή ηγεσία απέδειξε τότε πως δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις περιστάσεις. Ο Αλέξιος Ε' Μουρτζούφλος και πολλοί ευγενείς εγκατέλειψαν την πόλη από τις χερσαίες πύλες προς τη Θράκη. Έτσι την επόμενη μέρα οι επιτιθέμενοι άρχισαν να προελαύνουν χωρίς να συναντήσουν ουσιαστική αντίσταση. Η πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας «έπεσε αφού υπέστη την επίθεση αυτής της εγκληματικής και πειρατικής εκστρατείας που λέγεται Δ' Σταυροφορία».

Μετά την κατάληψη της πόλης, επί τρεις μέρες, οι Λατίνοι μεταχειρίστηκαν με φοβερή σκληρότητα, λεηλατώντας κάθε τι που είχε συγκεντρωθεί, δια μέσου των αιώνων, στην Κωνσταντινούπολη. Τίποτα δεν έμεινε σεβαστό: οι

Page 42: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

42

εκκλησίες, τα λείψανα, τα μνημεία τέχνης. Οι ιππότες της Δύσης και οι στρατιώτες τους, καθώς και οι Λατίνοι μοναχοί και ηγούμενοι, έλαβαν και αυτοί μέρος στη λεηλασία. Ο Νικήτας Χωνιάτης, αυτόπτης μάρτυρας της κατάληψης της πόλης, δίνει μια τρομακτική εικόνα της λεηλασίας, της βίας και της ερήμωσης που έφεραν οι Σταυροφόροι.

Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών λεηλασίας, χάθηκαν πολλά πολύτιμα έργα τέχνης, πολλές βιβλιοθήκες λαφυραγωγήθηκαν και πολλά χειρόγραφα καταστράφηκαν, ενώ η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε ανελέητα. Ο Βιλλεαρδουίνος παρατηρεί ότι «από την εποχή της δημιουργίας του κόσμου, ποτέ, σε καμία πόλη, δεν κατακτήθηκαν τόσα λάφυρα»[10]. Μετά από αυτή την Σταυροφορία, όλη η δυτική Ευρώπη κοσμήθηκε με τους θησαυρούς της Κωνσταντινούπολης, ενώ οι περισσότερες από τις εκκλησίες της Δυτικής Ευρώπης απέκτησαν μέρος από τα «ιερά λείψανα» της πόλης. Το μεγαλύτερο μέρος των λειψάνων, που βρίσκονταν σε μοναστήρια της Γαλλίας, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Τα τέσσερα ορειχάλκινα άλογα που αποτελούσαν ένα από τα καλύτερα στολίδια του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης, μεταφέρθηκαν από τον Δάνδολο στην Βενετία, όπου και διακοσμούν σήμερα την εξώθυρα του καθεδρικού ναού του Αγίου Μάρκου.

Το νέο πολιτικό σκηνικό

Εν τω μεταξύ προέκυψε το πρόβλημα της οργάνωσης της κατακτηθείσας περιοχής από τους Σταυροφόρους. Τελικά αποφασίστηκε η ίδρυση μια Αυτοκρατορίας, όμοιας με αυτής που προϋπήρχε και τέθηκε ζήτημα εκλογής Αυτοκράτορα. Ο επικρατέστερος φαίνονταν ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός. Ο Δάνδολος όμως φαίνεται ότι αντιτάχθηκε στην υποψηφιότητα αυτή, θεωρώντας τον πολύ ισχυρό και φοβούμενος το γεγονός ότι οι κτήσεις του βρίσκονταν πολύ κοντά στην Βενετία. Έτσι και παραμερίστηκε και επιλέχτηκε ο Βαλδουίνος, κόμης της Φλάνδρας, που απείχε περισσότερο από τη Βενετία, ενώ συγχρόνως ήταν λιγότερο δυναμικός.

Σχετικά με τη διανομή των εδαφών, η Κωνσταντινούπολη, βάσει της συμφωνίας διανομής (Partitio Terrarum Imperii Romaniae), ο Βαλδουίνος έλαβε τα πέντε όγδοα και ο Δάνδολος τα τρία όγδοα μαζί με την Αγία Σοφία. Ο Βαλδουίνος έλαβε και την περιοχή της νότιας Θράκης, ένα μικρό τμήμα της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας στον Ελλήσποντο και μερικά νησιά του Αιγαίου. Ο Βονιφάτιος πήρε τη Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη καθώς και τη βόρεια Θεσσαλία και γινόταν υποτελής του Βαλδουίνου.

Η Βενετία κατά τον διαμοιρασμό, εξασφάλισε τη μερίδα του λέοντος. Η Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου έλαβε μερικές περιοχές στις ακτές της Αδριατικής, όπως π.χ. το Δυρράχιο, τα νησιά του Ιονίου, το μεγαλύτερο μέρος των νησιών του Αιγαίου, περιοχές στην Πελοπόννησο, την Κρήτη, μερικούς λιμένες στην Θράκη. Βάσει της συμφωνίας, η Αγία Σοφία περιήλθε στα χέρια του κλήρου της Βενετίας και ο Βενετός Θωμάς Μοροζίνι έγινε Πατριάρχης και κεφαλή της Καθολικής Εκκλησίας της Νέας Αυτοκρατορίας.

Σε αυτή την κατάσταση, δημιουργήθηκαν εστίες ελληνικής αντίστασης. Ήδη είχαν δημιουργηθεί η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Αμέσως, μετά ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της Ηπείρου, με πρωτεύουσα την Άρτα.

Page 43: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

43

Ο αρχηγός της Δ’ Σταυροφορίας, Βονιφάτιος ο Μομφερατικός

Η Δ' Σταυροφορία ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Πάπα Ιννοκέντιου Γ' το 1201,

για την κατάληψη των Αγίων Τόπων, που κατείχαν οι Μουσουλμάνοι.

Ολοκληρώθηκε στις 12 Απριλίου 1204, με την κατάληψη της

Κωνσταντινούπολης και την προσωρινή κατάλυση της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας, χωρίς τη θέληση του Ποντίφικα.

Μετά την αποτυχία της τρίτης Σταυροφορίας (1189-1192) για την κατάληψη

των Αγίων Τόπων, το ενδιαφέρον των δυτικοευρωπαίων ατόνησε. Την

Ιερουσαλήμ, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας και της Αιγύπτου,

ήλεγχε η μουσουλμανική δυναστεία των Αγιουβιδών. Το λατινικό Βασίλειο της

Ιερουσαλήμ μόνο κατ' όνομα υπήρχε, περιορισμένο σε λίγες πόλεις στις ακτές

της Παλαιστίνης.

Page 44: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

44

Το ενδιαφέρον για μια νέα σταυροφορία ανακίνησε ο πάπας Ινοκέντιος Γ' το

1198. Στην αρχή συνάντησε τη γενική αδιαφορία των εστεμμένων της

Ευρώπης, που είχαν τα δικά τους προβλήματα να επιλύσουν. Τον επόμενο

χρόνο, κάποιοι ευγενείς, κυρίως από τα εδάφη της σημερινής Γαλλίας,

πείσθηκαν να συγκροτήσουν ένα εκστρατευτικό σώμα, με επικεφαλής τον

Κόμη Τιμπό της Καμπανίας. Ο Τιμπό πέθανε τον επόμενο χρόνο και αρχηγός

της Δ' Σταυροφορίας ανακηρύχθηκε ο ιταλός κόμης Βονιφάτιος ο

Μομφερατικός. Το σχέδιο προέβλεπε τη συγκέντρωση των Σταυροφόρων στη

Βενετία και από εκεί θα κατευθύνονταν στην Αίγυπτο, όπου θα άρχιζαν τις

στρατιωτικές επιχειρήσεις, με σκοπό την κατάληψη της Ιερουσαλήμ.

Τη δύναμη των Σταυροφόρων συγκροτούσαν 33.500 άνδρες και 4.500 άλογα

και τη διεκπεραίωσή τους στην Αίγυπτο ανέλαβαν έναντι ανταλλαγμάτων οι

Ενετοί το 1200. Ζήτησαν 85.000 αργυρά μάρκα, τα μισά εδάφη που θα

κατακτούσαν οι Σταυροφόροι και προθεσμία ενός έτους για τις ετοιμασίες της

φιλόδοξης εκστρατείας. Το 1201 το μεγαλύτερο μέρος των Σταυροφόρων

έφθασε στη Βενετία. Όμως, οι ηγέτες τους δεν τήρησαν τη συμφωνία και μόλις

και μετά βίας συγκέντρωσαν 51.000 αργυρά μάρκα. Οι Ενετοί εξοργίσθηκαν

και τους φυλάκισαν στο νησάκι Λίντο, έως ότου αποφασίσουν για την τύχη

τους.

Ο γηραιός δόγης Ερρίκος Δάνδολος αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την

περίσταση και να χρησιμοποιήσει τους Σταυροφόρους για τους δικούς του

σκοπούς. Στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, όπου έγινε η επίσημη τελετή

υποδοχής τους, ο δόγης πρότεινε στους αρχηγούς τους να επιτεθούν πρώτα

στο λιμάνι της Ζάρας στη Δαλματία (σημερινή Κροατία), προκειμένου να

ξεπληρώσουν τα χρέη τους. Η Ζάρα, που προμήθευε με ξυλεία τον στόλο του

δόγη, είχε αποσκιρτήσει από τη Βενετία και βρισκόταν υπό προστασία του

βασιλιά των Ούγγρων Έμερικ. Οι κάτοικοί της ήταν χριστιανοί και μάλιστα

καθολικοί.

Για την επιχείρηση συμφώνησε απρόθυμα ο παπικός αντιπρόσωπος

Καρδινάλιος Καπουάνο, όχι όμως και ο Πάπας Ινοκέντιος, που απείλησε με

αφορισμό όσους σταυροφόρους στραφούν εναντίον χριστιανών. Τη σχετική

επιστολή του φρόντισαν να την κρατήσουν μυστική οι επικεφαλής της

εκστρατείας. Η επιχείρηση τελικά πραγματοποιήθηκε. Η πόλη της Ζάρας

καταλήφθηκε, ύστερα από σύντομη πολιορκία και ο Πάπας Ινοκέντιος Γ'

πραγματοποίησε την απειλή του. Η Δ' Σταυροφορία (1201-1204) είχε στόχο

την κατάληψη της Ιερουσαλήμ μέσω μιας εισβολής στην Αίγυπτο, αλλά

παρέκκλινε από το στόχο της και οι Σταυροφόροι κατέλαβαν τελικά την

Κωνσταντινούπολη, καταλύοντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ιδρύοντας τη

Λατινική Αυτοκρατορία. Ως ιστορικό γεγονός, η Δ' Σταυροφορία αποτέλεσε

ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο, το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα

διάφορων συμφερόντων και συναισθημάτων: θρησκευτικά αισθήματα, ελπίδες

Page 45: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

45

των Σταυροφόρων για ηθική ανταμοιβή και επιθυμία για κέρδη και περιπέτειες

και υλικά κέρδη από την άλλη πλευρά. Όμως, η επικράτηση των υλικών

συμφερόντων, η οποία ήταν αισθητή και στις προηγούμενες Σταυροφορίες,

εκδηλώθηκε ξεκάθαρα κατά την Δ’ Σταυροφορία με την κατάληψη της

Κωνσταντινούπολης το 1204.

Η πολιτική κατάσταση πριν την έναρξη της Δ’ Σταυροφορίας

Άγιοι Τόποι

Την εποχή εκείνη η Παλαιστίνη ανήκε στην αιγυπτιακή δυναστεία των

Αγιουβιδών. Μετά τον θάνατο όμως του Σαλαδίνου (Μάρτιος 1193), τα μέλη

της δυναστείας ήλθαν σε εμφύλια σύγκρουση. Η εξέλιξη αυτή φαίνονταν ότι

ήταν ευνοϊκή για την επιτυχή έκβαση μιας επικείμενης Σταυροφορίας.

Μάλιστα την εποχή εκείνη στα χέρια των Σταυροφόρων είχαν μείνει μόνο, δύο

αξιόλογες πόλεις: η Αντιόχεια (στη Συρία) και η Τρίπολη (στην Παλαιστίνη),

καθώς και ένα παραλιακό κάστρο, η Άκρα. Ήταν επομένως επιτακτική η

κήρυξη Σταυροφορίας για την επανάκτηση των υπόλοιπων Αγίων Τόπων

(κυρίως των Ιεροσολύμων).

Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Τo έτoς πριν την έναρξη της Δ' Σταυροφορίας στο Βυζάντιο επικρατούσε γενικός αναβρασμός και ατμόσφαιρα εμφυλίου πολέμου, η οποία οφειλόταν στις ανεπαρκείς ικανότητες τις αυτοκρατορικής δυναστείας των Αγγέλων.

Στην Πελοπόννησο, ο τοπικός άρχοντας Λέων Σγουρός είχε αποστατήσει, και με έδρα το Άργος επέκτεινε την κυριαρχία του βόρεια, μέχρι την κεντρική Εύβοια και τη Λάρισα. Στη Ρόδο αποστάτησε ο τοπικός άρχοντας, Λέων Γαβαλάς. Στην Μικρά Ασία σημαντικό υπήρξε το κίνημα του Θεόδωρου Λάσκαρη στη Βιθυνία. Στον Πόντο, τον Απρίλιο του 1204, η Τραπεζούντα καταλήφθηκε με γεωργιανό στρατό από τον εγγονό του Ανδρόνικου, Αλέξιο Α', ο οποίος ίδρυσε εκεί στη συνέχεια την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Η περιοχή της Σμύρνης, είχε αποσπαστεί από το Βυζάντιο από το 1198. Η περιοχή της Φιλαδέλφειας το 1203 αποστάτησε με επικεφαλής τον τοπικό της άρχοντα. Η Αττάλεια είχε και αυτή ανεξάρτητο δικό της κυβερνήτη, κάποιον Ιταλό τυχοδιώκτη. Η άλλοτε ισχυρή κεντρική εξουσία της Αυτοκρατορίας ήταν πια σκιώδης.

Η Δύση μετά την Γ’ Σταυροφορία

Κατά τα τέλη του 12ου αιώνα και κυρίως την εποχή που αυτοκράτορας της (γερμανικής) Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Ερρίκου Στ’, η επιρροή των Γερμανών ήταν αισθητή στην Ιταλία, ενώ τα σχέδια του απειλούνταν από το Βυζάντιο.

Page 46: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

46

Ο νέος Πάπας, που εξελέγη το 1198, Ιννοκέντιος Γ', έστρεψε την προσοχή του στην πλήρη αποκατάσταση της παπικής εξουσίας, στην οποία αποτελούσαν εμπόδιο οι εκάστοτε Γερμανοί Αυτοκράτορες και στην τοποθέτησή του ως αρχηγού κατά του Ισλάμ σε επικείμενη Σταυροφορία. Οι πόλεις της Ιταλίας, αντιδρώντας στην γερμανική επιρροή, βρίσκονταν στο πλευρό του Πάπα. Θεωρώντας ως εχθρό του παπισμού και της Ιταλίας την γερμανική αυτοκρατορική δυναστεία των Χοενστάουφεν, ο Πάπας άρχιζε να υποστηρίζει την αντίπαλη φατριά του Όθωνα του Μπράουνσβαϊχ.

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας, Αλέξιος Γ’ πιστεύοντας πως θα μπορούσε να αποτελέσει το Βυζάντιο ένα κοσμικό κράτος, απέστειλε επιστολή στον Πάπα λέγοντας ότι μονό αυτός, ως απόγονος της γνήσιας οικουμενικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας θα ήταν δυνατό να επιβληθεί πολιτικά σε όλο τον δυτικό κόσμο. Στην πραγματικότητα, η πολύπλοκη εσωτερική και εξωτερική κατάσταση του Βυζαντίου δεν άφηνε καμία ελπίδα για την επιτυχία τόσο φιλόδοξων σχεδίων.

Πάπας Ιννοκέντιος Γ’

Ο Ιννοκέντιος, σε αντίθεση με τους προκατόχους του, δεν ήθελε να βλέπει το Βυζάντιο ως σχισματικό κράτος και άρχισε συνεννοήσεις για την ένωση των Εκκλησιών, απειλούσε μάλιστα ότι σε περίπτωση που ο Αλέξιος Γ’ φέρει αντιρρήσεις θα υποστηρίξει τον εκθρονισθέντα αυτοκράτορα Ισαάκιο, που η κόρη του είχε παντρευτεί τον Γερμανό Φίλιππο της Σουαβίας. Ο Αλέξιος Γ’ όχι μόνο δεν συμφώνησε με την πιθανή ένωση των εκκλησιών, αλλά σε επιστολή του υποστήριξε ότι η αυτοκρατορική εξουσία είναι ανώτερη από την πνευματική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ενταθούν οι μεταξύ τους σχέσεις.

Ταυτόχρονα με τις διπλωματικές προσεγγίσεις ο Ιννοκέντιος οργάνωνε την επικείμενη Σταυροφορία, κατά την οποία οι Χριστιανοί της Ανατολής και της Δύσης θα ενώνονταν για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τα χέρια των ‘απίστων’. Απεσταλμένοι του Πάπα εστάλησαν σε όλους τους άρχοντες της Ευρώπης που ταυτόχρονα υπόσχονταν άφεση αμαρτιών σε περίπτωση συμμετοχής. Στο κάλεσμα όμως δεν ανταποκρίθηκε ικανοποιητικός αριθμός: ο βασιλιάς Φίλιππος Αύγουστος Β' της Γαλλίας είχε ήδη αφορισθεί λόγω του διαζυγίου του, ο Ιωάννης ο Ακτήμων της Αγγλίας ήταν απασχολημένος σε συγκρούσεις με τους βαρόνους του και στη Γερμανία, είχε ξεσπάσει αγώνας μεταξύ του Όθωνα του Μπράουνσβαϊχ και του Φιλίππου του Σουαβίας. Από τους σημαντικούς βασιλιάδες μόνο αυτός της Ουγγαρίας έλαβε μέρος στην Σταυροφορία. Πάντως οι πιο εκλεκτοί ιππότες της Δύσης, κυρίως από τη βόρεια Γαλλία, ακολούθησαν τους Σταυροφόρους.

Δόγης Δάνδολος

Σημαντικό ρόλο στην Δ’ Σταυροφορία έπαιξε ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος. Αν και ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία ογδόντα ετών, ήταν αρκετά δυναμικός ως χαρακτήρας και είχε πλήρη επίγνωση των επιδιώξεων της Βενετίας, κυρίως των οικονομικών. Επίσης υπήρξε, κατά τις πηγές, μεγαλοφυής διπλωμάτης, πολιτικός και πολύπειρος οικονομολόγος.

Page 47: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

47

Την εποχή εκείνη οι σχέσεις Βενετίας και Βυζαντίου δεν ήταν φιλικές. Ένας θρύλος αναφέρει ότι ο Δάνδολος, όταν ήταν νεώτερος και έμενε για ένα διάστημα φιλοξενούμενος στην Κωνσταντινούπολη, τυφλώθηκε ύπουλα από κάποιους Βυζαντινούς με ένα κοίλο κάτοπτρο που αντανακλούσε τις ακτίνες του ήλιου και το γεγονός αυτό ήταν η αιτία του μίσους που έτρεφε ο δόγης προς το Βυζάντιο. Βέβαια η αμοιβαία δυσπιστία και ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κρατών είχαν βαθύτερα αίτια. Ο Δάνδολος είχε αντιληφθεί καλά ότι η Ανατολή (χριστιανική και μωαμεθανική) ήταν πηγή πλούτου και έστρεψε την προσοχή του πρώτα στον πλησιέστερο αντίπαλο, το Βυζάντιο. Ως πρώτο βήμα ζήτησε την πλήρη αποκατάσταση όλων των εμπορικών προνομίων που είχε αποκτήσει η Βενετία παλαιότερα στο Βυζάντιο και είχαν περιοριστεί την εποχή των Κομνηνών. Επίσης, όπως και ο Πάπας, έτσι και ο Δάνδολος απειλούσε ότι θα υποστηρίξει τις αξιώσεις επί του βυζαντινού θρόνου της οικογένειας του εκθρονισθέντος Ισαάκιου Αγγέλου

Προπαρασκευή

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της Δ’ Σταυροφορίας δύο χαρακτήρες έπαιξαν σημαντικό ρόλο: ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ ως αντιπρόσωπος του πνευματικού παράγοντα και ο δόγης Ερρίκος Δάνδολος, ως εκπρόσωπος του κοσμικού παράγοντα, που έδινε προτεραιότητα στους υλιστικούς εμπορικούς σκοπούς. Ο κόμης Θεοβάλδος Γ' της Καμπανίας εξελέγη αρχηγός του στρατού των Σταυροφόρων, αλλά πέθανε ξαφνικά πριν αρχίσει η Σταυροφορία. Ως νέος ηγέτης εκλέχθηκε ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, έτσι η αρχηγία περιήλθε σε Ιταλό πρίγκιπα.

Η είσοδος των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη (Ευγένιος

Ντελακρουά, 1840)

Page 48: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

48

Ο αρχηγός των Σταυροφόρων Βονιφάτιος ο Μομφερατικός δεν πήρε μέρος

στην εκστρατεία κατά της Ζάρα, φοβούμενος ίσως τις παπικές κυρώσεις.

Πήγε να επισκεφθεί τον εξάδελφό του Φίλιππο της Σουηβίας, ο οποίος

φιλοξενούσε τον συγγενή του βυζαντινό πρίγκηπα Αλέξιο Άγγελο, γιο του

ανατραπέντος αυτοκράτορα Ισαάκιου Β' Άγγελου. Ο Αλέξιος Άγγελος ζήτησε

βοήθεια από τον Βονιφάτιο για να ανατρέψει τον θείο του αυτοκράτορα Αλέξιο

Γ' Άγγελο και να επαναφέρει στον θρόνο τον τυφλό πατέρα του. Στα

ανταλλάγματα που προσέφερε ήταν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό,

στρατιωτικές δυνάμεις για την ενίσχυση της εκστρατείας των Σταυροφόρων

στην Αίγυπτο και την υποταγή της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης στον

Πάπα.

Ο Βονιφάτιος θεώρησε δελεαστική την πρόταση και μαζί με τον Αλέξιο Άγγελο

μετέβησαν στην Κέρκυρα για να συναντήσουν τους Σταυροφόρους που

συμμετείχαν στην κατάληψη της Ζάρα και να ενημερώσουν τους αρχηγούς

της Σταυροφορίας. Κάποιοι συμφώνησαν με την εκτροπή της Σταυροφορίας,

άλλοι διαφώνησαν και αποχώρησαν, επιστρέφοντας στις πατρίδες τους.

Ανάμεσα σε αυτούς που είδαν με καλό μάτι την πρόταση του Αλέξιου ήταν και

οι Ενετοί. Λαός ναυτικός, επιζητούσαν την αύξηση της επιρροής τους στην

Ανατολή εις βάρος της Γένουας και της Πίζας, που ήταν οι κύριοι

ανταγωνιστές τους. Επιπροσθέτως, τους μισούσαν και ήθελαν να πάρουν

εκδίκηση για τη σφαγή των συμπατριωτών τους, στη διάρκεια των

αντιπαπικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη το 1182. Από την άλλη

πλευρά, το Βυζάντιο σπαρασσόταν από εμφύλιες διαμάχες και την

καταστροφική πολιτική των τελευταίων Κομνηνών και της δυναστείας των

Αγγέλων. Βρισκόταν σε προφανή παρακμή, ενώ είχαν αρχίσει οι αποσχιστικές

τάσεις από φιλόδοξους τοπάρχες. Ο λαός στέναζε από τη βαριά φορολογία.

Ο στόλος των Ενετών και Σταυροφόρων έφθασε προ των τειχών της

Κωνσταντινούπολης στις 23 Ιουνίου 1203. Οι νεοφερμένοι έμειναν

κατάπληκτοι από όσα έβλεπαν τα μάτια τους: «Δεν μπορούσαν να

φαντασθούν ότι υπήρχε στον κόσμο τόσο οχυρή πόλη. Είδαν τα υψηλά τείχη,

τους ισχυρούς πύργους, τα θαυμαστά παλάτια, τις μεγάλες εκκλησίες, που

ήταν τόσες πολλές ώστε κανείς δεν θα το πίστευε αν δεν τις έβλεπε με τα

μάτια του. Το μήκος της, το πλάτος της, έδειχναν πως ήταν βασιλεύουσα». Με

τα λόγια αυτά περιγράφει τις πρώτες του εντυπώσεις ο ιστορικός και εκ των

ηγετών της Σταυροφορίας Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος.

Αρχικός τους στόχος ήταν να αποκαταστήσουν στον θρόνο τον Ισαάκιο Β'

Άγγελο. Οι κάτοικοι της Πόλης τους υποδέχθηκαν εχθρικά, παρά τις περί του

αντιθέτου διαβεβαιώσεις του Αλέξιου Άγγελου. Στις 17 Ιουλίου οι Σταυροφόροι

αποβιβάσθηκαν στη στεριά και επιτέθηκαν από τη νοτιοανατολική πλευρά της

Πόλης. Έβαλαν μία μεγάλη φωτιά, που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην

Page 49: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

49

Πόλη. Οι κάτοικοι στράφηκαν κατά του αυτοκράτορα Αλέξιου Γ' Άγγελου, ο

οποίος έφυγε την ίδια νύχτα από την Πόλη. Ο Ισαάκιος Β' Άγγελος αφέθηκε

ελεύθερος και αποκαταστάθηκε στο θρόνο του. Την 1η Αυγούστου ο γιος του

Αλέξιος Άγγελος αναγορεύθηκε σε αυτοκράτορα, ως Αλέξιος Δ' Άγγελος. Το

Βυζάντιο βρισκόταν και πάλι σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου, αφού υπήρχαν

δύο νόμιμοι αυτοκράτορες (Αλέξιος Γ' Άγγελος και Αλέξιος Δ' Άγγελος).

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης

Ο νέος ηγεμόνας βρήκε τα ταμεία άδεια και γρήγορα συνειδητοποίησε ότι δεν

θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις δεσμεύσεις του προς τους Σταυροφόρους.

Διέταξε τότε να καταστραφούν εικόνες και αντικείμενα λατρείας, μόνο και μόνο

για να πάρει τον χρυσό και τον άργυρο που περιείχαν. Ο λαός εξαγριώθηκε

και θεώρησε ιεροσυλία την απόφαση αυτή του αυτοκράτορα. Ο αυλικός

Αλέξιος Δούκας, γνωστός και ως Μούρτζουφλος, εξαιτίας των πυκνών

φρυδιών του, εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση. Τον ανέτρεψε και τον

στραγγάλισε. Ο Αλέξιος Δούκας ανέβηκε στο θρόνο ως Αλέξιος Ε'. Ο πρώην

αυτοκράτορας Ισαάκιος Β' Άγγελος πέθανε ύστερα από λίγο, από φυσικά

αίτια.

Οι Σταυροφόροι και οι Βενετοί, χωρίς προστάτες πλέον σε μια εχθρική γι'

αυτούς περιοχή, βρέθηκαν προς στιγμή σε αμηχανία. Πάντως, στις 8 Απριλίου

1204 επιτέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για μια ακόμη φορά, προκειμένου

να τιμωρήσουν τον δολοφόνο του Αλέξιου Δ' Άγγελου. Ο Αλέξιος Ε' αντέταξε

ισχυρή άμυνα, με σύμμαχο τον άσχημο καιρό. Οι επιτιθέμενοι το θεώρησαν

θεϊκό σημάδι και θέλησαν να λύσουν την πολιορκία. Οι καθολικοί κληρικοί που

τους συνόδευαν κατόρθωσαν να τους πείσουν να παραμείνουν και να

καταλάβουν την Πόλη, με τα επιχειρήματα ότι οι Βυζαντινοί είναι προδότες και

δολοφόνοι επειδή σκότωσαν τον σεβαστό Αλέξιο Δ' και ότι είναι χειρότεροι

από τους Εβραίους. Ο Πάπας Ινοκέντιος Γ', για μια ακόμη φορά, είχε

διαμηνύσει στους Σταυροφόρους να μην επιτεθούν και να μην σκοτώσουν

Page 50: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

50

ούτε ένα χριστιανό, αλλά και πάλι η σχετική επιστολή του απεκρύβη από τους

παπικούς απεσταλμένους.

Στις 12 Απριλίου 1204, οι Σταυροφόροι πραγματοποίησαν την τελική τους

έφοδο κατά της Κωνσταντινούπολης, βοηθούμενοι και από τον καλό καιρό. Ο

αυτοκράτορας Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος την είχε εγκαταλείψει κι έτσι την

κατέλαβαν με σχετική ευκολία, παρά την αντίσταση της αυτοκρατορικής

φρουράς, που την αποτελούσαν οι σκανδιναβοί Βάραγγοι. Για τρεις μέρες οι

«Στρατιώτες του Χριστού» επιδόθηκαν σε παντός είδους βανδαλισμούς και

φρικαλεότητες. Δεν δίστασαν να βεβηλώσουν ακόμη και ιερούς χώρους,

ανεβάζοντας στον πατριαρχικό θρόνο μία πόρνη, σύμφωνα με τον ιστορικό

Νικήτα Χωνιάτη. Όταν ο Πάπας έμαθε για τις βδελυρές πράξεις των

Σταυροφόρων εξέφρασε την ντροπή και τον αποτροπιασμό του.

Για τα επόμενα 59 χρόνια ο ελλαδικός χώρος θα ζήσει υπό καθεστώς

Φραγκοκρατίας. Η τάξη θα αποκατασταθεί το 1261, με την εκδίωξη των

Λατίνων και την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τον Μιχαήλ

Η' Παλαιολόγο.

Η Τέταρτη Σταυροφορία, μόνο κατ' όνομα υπήρξε. Σχεδόν κανένας από τους

λατίνους μαχητές δεν πάτησε το πόδι του στους Αγίους Τόπους, παρά μόνο

διοχέτευσαν όλη τους την ενέργεια στην καταστροφή του Βυζαντίου. Η

κληρονομιά που άφησε πίσω της η Τέταρτη Σταυροφορίας είναι η

ολοκλήρωση του Σχίσματος μεταξύ Καθολικής Δύσης και Ορθόδοξης

Ανατολής και ο τεμαχισμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε λατινικά

(Πριγκιπάτο της Αχαΐας, Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, Βασίλειο των Αθηνών,

Βασίλειο του Αιγαίου, Ηγεμονία της Κωνσταντινούπολης) και ελληνικά

κρατίδια (Δεσποτάτο της Ηπείρου, Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας,

Αυτοκρατορία της Νικαίας). Η αποτυχία του να ελέγξει του Σταυροφόρους

έγινε μάθημα στον Ινοκέντιο και τους διαδόχους του στην Αγία Έδρα κι έτσι

δεν υποστήριξαν αμέσως καμία από τις επόμενες Σταυροφορίες.

Οκτακόσια χρόνια αργότερα, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' εξέφρασε τη λύπη

του για τις ωμότητες των Σταυροφόρων, οι οποίοι «εστράφησαν εναντίον των

εν Χριστώ αδελφών μας», όπως ανέφερε το 2001 σε επιστολή του προς τον

Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Ανάλογη ήταν και η συγγνώμη του προς τον

Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α', κατά τη συνάντησή τους στο

Βατικανό το 2004.

Έναρξη της Σταυροφορίας: Ζάρα

Οι Σταυροφόροι έπρεπε να συγκεντρωθούν αρχικά στη Βενετία, που αντί ορισμένου χρηματικού ποσού ανέλαβε να τους μεταφέρει με τα πλοία της

Page 51: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

51

στην Ανατολή. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας όμως δεν ήθελε να τους μεταφέρει πριν εισπράξει ολόκληρο το χρηματικό ποσό που της είχαν υποσχεθεί. Μη έχοντας όλο το ποσό, οι Σταυροφόροι αναγκάστηκαν να δεχτούν την πρόταση του Δάνδολου: να τον βοηθήσουν να καταλάβει τη δαλματική πόλη Ζάρα (σημερινή Ζαντάρ) που είχε αποσπαστεί από τη Βενετία για να προσαρτηθεί στην Ουγγαρία. Αν και ο βασιλιάς της Ουγγαρίας μετείχε στην Σταυροφορία, οι Σταυροφόροι δέχτηκαν την πρόταση του δόγη και κατευθύνθηκαν εναντίον της Ζάρα, μιας πόλης που επρόκειτο να συμμετάσχει στη Σταυροφορία. Έτσι η Σταυροφορία που προορίζονταν να στραφεί κατά των μουσουλμάνων "απίστων" άρχισε την πολιορκία μιας χριστιανικής πόλης στην οποία ζούσαν Σταυροφόροι. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Πάπα και τις απειλές για μαζικούς αφορισμούς, οι σταυροφόροι κατέλαβαν τη Ζάρα και την κατέστρεψαν. Δεν πτοήθηκαν ούτε όταν οι κάτοικοι της πόλης τοποθέτησαν στα τείχη Εσταυρωμένους.

Όταν ο Πάπας πληροφορήθηκε την κατάληψη της Ζάρα και άκουσε τα εναντίον των Σταυροφόρων και των Ενετών παράπονα του Βασιλιά της Ουγγαρίας, προέβη στον αφορισμό τους. Αυτό, όμως, δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, αν και ανακάλεσε μετέπειτα τον αφορισμό κατά των Σταυροφόρων άφησε 'τιμωρημένους' τους Βενετούς. Πάντως, ο Ιννοκέντιος δεν απαγόρευσε στους Σταυροφόρους να έρχονται σε επαφή με τους αφορεσμένους Βενετούς και έτσι η συνεργασία τους συνεχίστηκε.

Παρέκκλιση προς Κωνσταντινούπολη

Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ζάρα, αναδείχτηκε μια νέα προσωπικότητα στο προσκήνιο: ο γιος του εκθρονισμένου βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαάκιου, Αλέξιος, που είχε καταφύγει στη Δύση με σκοπό να ζητήσει βοήθεια για την αποκατάσταση του θρόνου του. Ενώ αρχικά κατέφυγε στην Γερμανία, ο Όθωνας του Μπράουνσβαϊχ ήταν ανίκανος να τον υποστηρίξει, λόγω εσωτερικών προβλημάτων στην χώρα του, έστειλε όμως αντιπροσωπεία στη Ζάρα, ζητώντας από τη Βενετία και τους Σταυροφόρους να τον βοηθήσουν. Για τη βοήθεια αυτή ο Αλέξιος υποσχέθηκε, σε ό,τι αφορούσε τον θρησκευτικό τομέα, να υποτάξει το Βυζάντιο στη Ρώμη, αλλά και να πληρώσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό μετά την αποκατάστασή του και τέλος να συμμετάσχει και ο ίδιος προσωπικά στην μετέπειτα Σταυροφορία.

Ο Δάνδολος αντιλήφθηκε αμέσως όλα τα πλεονεκτήματα αυτής της πρότασης και ήθελε να παίξει κύριο ρόλο στην εκστρατεία κατά της Κωνσταντινούπολης. Έβλεπε ότι ανοίγονταν μεγάλες ευκαιρίες από αυτή την τροπή των γεγονότων. Αρχικά, οι Σταυροφόροι δεν ενέκριναν αυτή την αλλαγή στα σχέδια, όμως τελικά συμφώνησαν με τον Δάνδολο. Οι περισσότεροι από τους Σταυροφόρους αποφάσισαν να συμμετάσχουν κατά της Κωνσταντινούπολης, υπό τον όρο μετά να κατευθυνθούν προς την Αίγυπτο. Έτσι, τον Μάιο του 1203 ο Ενετικός στόλος με τον Δάνδολο, τον Βονιφάτιο Μομφερατικό και τον πρίγκιπα Αλέξιο, απέπλευσε από τη Ζάρα και ύστερα από ένα μήνα έκανε την εμφάνισή του στην πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Πολλοί ερευνητές πάντως έχουν δώσει μεγάλη σημασία στο ζήτημα αυτής της παρέκκλισης της Σταυροφορίας προς Κωνσταντινούπολη. Αυτή η εκδοχή των

Page 52: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

52

τυχαίων συμπτώσεων που οδήγησαν τελικά την Σταυροφορία κατά του Βυζαντίου, υποστηρίζεται από τον ιστορικό Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο, που είχε συμμετάσχει στην Σταυροφορία και ήταν κύρια πρωτογενής πηγή της Δ' Σταυροφορίας. Υπάρχουν όμως και άλλες πηγές που υποστηρίζουν ότι η πορεία κατά της Κωνσταντινούπολη είχε μυστικά αποφασιστεί εξαρχής από τον Πάπα και τον Γερμανό βασιλιά Φίλιππο της Σουαβίας[1][2]. Γενικά, από διαφορετικές πηγές έχουν διατυπωθεί τα δύο αυτά διαφορετικά σενάρια, δηλαδή των «τυχαίων γεγονότων» και της «προμελέτης»[3][4].

Μια άλλη ιστορική πηγή, ο Γάλλος μελετητής, Μα-Λατρί, υποστήριξε ότι η Βενετία, είχε μυστική συνθήκη με τον Σουλτάνο της Αιγύπτου και, ως εκ τούτου, με δεξιοτεχνία ανάγκασε τους Σταυροφόρους να εγκαταλείψουν τον βασικό τους στόχο, την Αίγυπτο, και να κατευθυνθούν εναντίον του Βυζαντίου[5].

Πέρα από τις διάφορες θεωρίες, οι πηγές συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα: ότι επικράτησε η ισχυρή θέληση του Δάνδολου, ο οποίος είχε ανησυχήσει από την οικονομική ανάπτυξη των άλλων ιταλικών κρατών, της Γένουας και της Πίζας και προσδοκούσε στον απεριόριστο πλούτο και λαμπρό μέλλον από την κατάκτηση των αγορών της Ανατολής.

Τελικά, κατά τα τέλη του Ιουνίου του 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, η οποία την εποχή εκείνη κατά τον Νικήτα Χωνιάτη, θύμιζε στους Δυτικοευρωπαίους «την Σύβαρι, που ήταν γνωστή για την μαλθακότητά της»[6]. Από σύγχρονες δυτικές πηγές, αναφέρεται ο απεριόριστος θαυμασμός που έτρεφαν οι Σταυροφόροι για το πλούτο που κατείχε η Πόλη.

Η πρώτη Άλωση (1204)

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204).

Φαινόταν πιθανό ότι η οχυρωμένη βυζαντινή πρωτεύουσα θα μπορούσε να

αντισταθεί με επιτυχία στους Σταυροφόρους, των οποίων ο αριθμός δεν ήταν

τόσο μεγάλος. Οι τελευταίοι, όμως, αποβιβάστηκαν στην ευρωπαϊκή ακτή και

κατέλαβαν τον Γαλατά, έσπασαν την αλυσίδα που έκλεινε τον Κεράτιο κόλπο

και εισχώρησαν σε αυτόν πυρπολώντας τα πλοία που βρίσκονταν εκεί.

Ταυτόχρονα οι ιππότες επιτέθηκαν κατά της πόλης, που παρά την

Page 53: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

53

απεγνωσμένη αντίσταση, ιδιαίτερα από τους μισθοφόρους Βαράγγους,

καταλήφθηκε τον Ιούλιο του 1203 από τους Σταυροφόρους.

Ο Αλέξιος Γ΄ που δεν είχε ούτε τη θέληση, ούτε τη δύναμη να αντισταθεί,

εγκατέλειψε την πόλη και διέφυγε παίρνοντας μαζί του το δημόσιο

θησαυροφυλάκιο. Ο Ισαάκιος Β΄ απελευθερώθηκε από τη φυλακή και

επανήλθε στον θρόνο, ενώ ο γιος του Αλέξιος που είχε φτάσει μαζί με τους

Σταυροφόρους ανακηρύχθηκε συν-αυτοκράτορας (Αλέξιος Δ΄). Η πρώτη αυτή

πολιορκία και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους

έγινε με σκοπό την αποκατάσταση του Ισαακίου Β΄ στον θρόνο.

Αλλαγή σχεδίων

Η συνέχεια της Σταυροφορίας δεν ήταν αυτή που είχε σχεδιαστεί στη Ζάρα.

Το αυτοκρατορικό ταμείο πλέον ήταν άδειο. Απελπισμένος ο νέος συν-

αυτοκράτορας προσπαθεί να συλλέξει το χρηματικό ποσό που έχει υποσχεθεί

στους Σταυροφόρους με διάφορους τρόπους: πρόσθετοι φόροι, δασμοί,

συλλέγεται ακόμη και το ασήμι και το χρυσάφι από το στολισμό της

εκκλησιαστικής περιουσίας. Όμως ο λαός της Κωνσταντινούπολης τρέφει

εχθρικά αισθήματα για την νέα του εξουσία, που την θεωρούσε προδοτική

καθώς συναίνεσε στην Άλωση της πόλης. Η επανάσταση δεν αργεί να

ξεσπάσει. Ο λαός της Πόλης ανατρέπει την εξουσία του και ανακηρύσσει

αυτοκράτορα τον Αλέξιο Ε΄ Μούρτζουφλο. Ο Μούρτζουφλος, γνωστός και ως

Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε΄, υποστηριζόταν από την παράταξη που διατίθεντο

εχθρικά προς τους Σταυροφόρους και δεν δέχεται σε καμία περίπτωση να

τηρήσει τους όρους των προκατόχων του με τους Σταυροφόρους και αρνείται

οποιονδήποτε συμβιβασμό. Αντίθετα προσπαθεί να οργανώσει την άμυνα της

πόλης για ενδεχόμενη επίθεση που δεν αργεί να πραγματοποιηθεί.

Οι Σταυροφόροι μετά το θάνατο του Ισαακίου και του Αλεξίου, ύστερα από

διαταγή του ίδιου του Μούρτζουφλου, θεώρησαν τους εαυτούς τους

απαλλαγμένους από κάθε υποχρέωση που είχαν αναλάβει έναντι του

Βυζαντίου. Η ευθεία σύγκρουση Ελλήνων και Σταυροφόρων ήταν πια

αναπόφευκτη και οι δεύτεροι άρχισαν να σχεδιάζουν την, για λογαριασμό

τους, κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους (1204)

πραγματοποιήθηκε μεταξύ Βενετίας και Σταυροφόρων συνθήκη, σχετικά με τη

διαίρεση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η πρώτη πρόταση της συνθήκης

είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή: «Εν ονόματι του Χριστού, πρέπει να

καταλάβουμε, δια των όπλων, την πόλη» [7]. Τα κύρια σημεία της συνθήκης

είχαν ως εξής[8]:

Η κυβέρνηση των Λατίνων θα εγκαθίστατο στην πόλη και οι σύμμαχοι τους θα συμμετείχαν στην κατανομή των λαφύρων.

Επιτροπή αποτελούμενη από έξι Βενετούς και έξι Γάλλους, θα εξέλεγε εκείνον που, κατά τη γνώμη τους, θα κυβερνούσε καλύτερα τη χώρα

Page 54: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

54

«προς δόξαν του Θεού, της Αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας και της Αυτοκρατορίας».

Ο Αυτοκράτορας θα είχε στη διάθεσή του το ένα τέταρτο της πόλης, την έξω από την πόλη περιοχή, καθώς και δύο ανάκτορα εντός της πόλης.

Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα θα δίνονταν κατά το ήμισυ στους Βενετούς και το υπόλοιπο στους άλλους Σταυροφόρους.

Όλοι οι Σταυροφόροι που θα λάμβαναν μικρές ή μεγάλες κτήσεις, εκτός από τον Ερρίκο Δάνδολο, όφειλαν να ορκιστούν πίστη στον Αυτοκράτορα.

Οριστική Άλωση και λεηλασίες

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, έργο του Ντελακρουά.

Αφού οι Σταυροφόροι δέχθηκαν τους όρους αυτούς, άρχισαν την προσπάθειά

τους να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη με συνδυασμένες επιθέσεις από

ξηρά και θάλασσα. Μια πρώτη επίθεση των Σταυροφόρων το πρωί της 9ης

Απριλίου 1204 εναντίον του θαλάσσιου τείχους αποκρούστηκε. Στις 12

Απριλίου, όμως η επίθεση επαναλήφθηκε στο τείχος του Κεράτιου. Οι Βενετοί,

που είχαν δέσει τις γαλέρες τους ανά δύο και τις είχαν υπερυψώσει με ξύλινες

κατασκευές, τις οδήγησαν γεμάτες στρατό κατά των πύργων. Μετά από

σκληρή μάχη, το απόγευμα κατόρθωσαν να καταλάβουν δύο πύργους και να

δημιουργήσουν πρώτα ένα άνοιγμα στα τείχη και να ανοίξουν τρεις πύλες από

όπου άρχιζαν να εισχωρούν στην πόλη. Όταν νύχτωσε, οι Σταυροφόροι είχαν

καταλάβει ένα μικρό μέρος της περιοχής κοντά στον Κεράτιο κόλπο. Η

βυζαντινή ηγεσία απέδειξε τότε πως δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις

περιστάσεις. Ο Αλέξιος Ε' Μουρτζούφλος και πολλοί ευγενείς εγκατέλειψαν

την πόλη από τις χερσαίες πύλες προς τη Θράκη. Έτσι την επόμενη μέρα οι

επιτιθέμενοι άρχισαν να προελαύνουν χωρίς να συναντήσουν ουσιαστική

αντίσταση. Η πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας «έπεσε αφού

υπέστη την επίθεση αυτής της εγκληματικής και πειρατικής εκστρατείας που

λέγεται Δ' Σταυροφορία»[9].

Page 55: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

55

Μετά την κατάληψη της πόλης, επί τρεις μέρες, οι Λατίνοι μεταχειρίστηκαν με

φοβερή σκληρότητα, λεηλατώντας κάθε τι που είχε συγκεντρωθεί, δια μέσου

των αιώνων, στην Κωνσταντινούπολη. Τίποτα δεν έμεινε σεβαστό: οι

εκκλησίες, τα λείψανα, τα μνημεία τέχνης. Οι ιππότες της Δύσης και οι

στρατιώτες τους, καθώς και οι Λατίνοι μοναχοί και ηγούμενοι, έλαβαν και

αυτοί μέρος στη λεηλασία. Ο Νικήτας Χωνιάτης, αυτόπτης μάρτυρας της

κατάληψης της πόλης, δίνει μια τρομακτική εικόνα της λεηλασίας, της βίας και

της ερήμωσης που έφεραν οι Σταυροφόροι.

Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών λεηλασίας, χάθηκαν πολλά πολύτιμα

έργα τέχνης, πολλές βιβλιοθήκες λαφυραγωγήθηκαν και πολλά χειρόγραφα

καταστράφηκαν, ενώ η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε ανελέητα. Ο Βιλλεαρδουίνος

παρατηρεί ότι «από την εποχή της δημιουργίας του κόσμου, ποτέ, σε καμία

πόλη, δεν κατακτήθηκαν τόσα λάφυρα»[10]. Μετά από αυτή την Σταυροφορία,

όλη η δυτική Ευρώπη κοσμήθηκε με τους θησαυρούς της

Κωνσταντινούπολης, ενώ οι περισσότερες από τις εκκλησίες της Δυτικής

Ευρώπης απέκτησαν μέρος από τα «ιερά λείψανα» της πόλης. Το μεγαλύτερο

μέρος των λειψάνων, που βρίσκονταν σε μοναστήρια της Γαλλίας,

καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Τα

τέσσερα ορειχάλκινα άλογα που αποτελούσαν ένα από τα καλύτερα στολίδια

του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης, μεταφέρθηκαν από τον Δάνδολο

στην Βενετία, όπου και διακοσμούν σήμερα την εξώθυρα του καθεδρικού

ναού του Αγίου Μάρκου.

Το νέο πολιτικό σκηνικό

Εν τω μεταξύ προέκυψε το πρόβλημα της οργάνωσης της κατακτηθείσας

περιοχής από τους Σταυροφόρους. Τελικά αποφασίστηκε η ίδρυση μια

Αυτοκρατορίας, όμοιας με αυτής που προϋπήρχε και τέθηκε ζήτημα εκλογής

Αυτοκράτορα. Ο επικρατέστερος φαίνονταν ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός. Ο

Δάνδολος όμως φαίνεται ότι αντιτάχθηκε στην υποψηφιότητα αυτή,

θεωρώντας τον πολύ ισχυρό και φοβούμενος το γεγονός ότι οι κτήσεις του

βρίσκονταν πολύ κοντά στην Βενετία. Έτσι και παραμερίστηκε και επιλέχτηκε

ο Βαλδουίνος, κόμης της Φλάνδρας, που απείχε περισσότερο από τη Βενετία,

ενώ συγχρόνως ήταν λιγότερο δυναμικός.

Σχετικά με τη διανομή των εδαφών, η Κωνσταντινούπολη, βάσει της

συμφωνίας διανομής (Partitio Terrarum Imperii Romaniae), ο Βαλδουίνος

έλαβε τα πέντε όγδοα και ο Δάνδολος τα τρία όγδοα μαζί με την Αγία Σοφία. Ο

Βαλδουίνος έλαβε και την περιοχή της νότιας Θράκης, ένα μικρό τμήμα της

βορειοδυτικής Μικράς Ασίας στον Ελλήσποντο και μερικά νησιά του Αιγαίου.

Ο Βονιφάτιος πήρε τη Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη καθώς και τη βόρεια

Θεσσαλία και γινόταν υποτελής του Βαλδουίνου.

Page 56: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

56

Η Βενετία κατά τον διαμοιρασμό, εξασφάλισε τη μερίδα του λέοντος. Η

Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου έλαβε μερικές περιοχές στις ακτές της

Αδριατικής, όπως π.χ. το Δυρράχιο, τα νησιά του Ιονίου, το μεγαλύτερο μέρος

των νησιών του Αιγαίου, περιοχές στην Πελοπόννησο, την Κρήτη, μερικούς

λιμένες στην Θράκη. Βάσει της συμφωνίας, η Αγία Σοφία περιήλθε στα χέρια

του κλήρου της Βενετίας και ο Βενετός Θωμάς Μοροζίνι έγινε Πατριάρχης και

κεφαλή της Καθολικής Εκκλησίας της Νέας Αυτοκρατορίας.

Σε αυτή την κατάσταση, δημιουργήθηκαν εστίες ελληνικής αντίστασης. Ήδη

είχαν δημιουργηθεί η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και η Αυτοκρατορία της

Νίκαιας. Αμέσως, μετά ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο

της Ηπείρου, με πρωτεύουσα την Άρτα.

Page 57: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

57

ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

Λεονάρντο Ντα Βίντσι 1452 – 1519

Ζωγράφος, γλύπτης, εφευρέτης, αρχιτέκτονας, μηχανικός και επιστήμονας, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (Leonardo da Vinci) αποτελεί την προσωποποίηση του Αναγεννησιακού ανθρώπου. Νόθος γιος του δικηγόρου Πιέρο ντα Βίντσι και της χωρικής Κατερίνας, γεννήθηκε στις 15 Απριλίου του 1452 στην πόλη Αντσιάνο, κοντά στο Βίντσι της Ιταλίας. Το πλήρες όνομα του ήταν «Leonardo di ser Piero da Vinci».

Ο Λεονάρντο μεγάλωσε με τον πατέρα του στην πόλη της Φλωρεντίας, όπου από πολύ μικρή ηλικία έδειξε δείγματα της ευφυΐας και του καλλιτεχνικού του ταλέντου. Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών στάλθηκε ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο του φλωρεντίνου ζωγράφου και αρχιτέκτονα Αντρέα ντελ Βερόκιο, στο πλάι του οποίου παρέμεινε έως το 1480. Ολόκληρο το όνομα του ήταν Leonardo di ser Piero da Vinci και η υπογραφή του στα έργα του ήταν

Page 58: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

58

«Leonardo» ή «Ιο, Leonardo». Ο πατέρας του ήταν ο δικηγόρος – συμβολαιογράφος Πιέρο ντα Βίντσι, όπως και ο πατέρας του Πιέρο. Η μητέρα του ήταν ταπεινής καταγωγής. Μια χωριατοπούλα που δούλευε ή τη γη ή ήταν παραδουλεύτρα και ήταν ανεπίτρεπτο από την φιλόδοξη οικογένεια του να την παντρευτεί ο Πιέρο. Έτσι ο Λεονάρντο γεννήθηκε νόθο. Μετά από ένα χρόνο από τη γέννα του μικρού Λεό, ο πατέρας του είχε παντρευτεί μιαν άλλη γυναίκα (κόρη πλούσιου συμβολαιογράφου) όπως και η μάνα του κάποιον άλλον άντρα (εργάτη σε υψικαμίνο). Ο μικρός Λεό θα μείνει κοντά στον πατέρα του στην Φλωρεντία. Στο πατρικό του μαθαίνει ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Από μικρός φαινόταν το ανήσυχο πνεύμα του και το ταλέντο του στις τέχνες! Ήταν βιρτουόζος στο λαούτο και σε μιαν εποχή μάλιστα που δεν υπήρχαν καν οι παρτιτούρες. Αλλά και τα σχέδια του στο χαρτί εντυπωσίαζαν!

Αυτή την περίοδο έγιναν και οι πρώτες δημιουργίες του, στις οποίες αναδεικνύεται το ταλέντο του στο σχέδιο, αλλά και η πειθαρχημένη προσοχή του στη λεπτομέρεια. Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο σχέδιό του, που απεικονίζει ένα τοπίο απ’ την κοιλάδα του ποταμού Άρνου και ολοκληρώθηκε στις 5 Αυγούστου του 1473.

Ως ο πρώτος ανεξάρτητος πίνακας του Λεονάρντο θεωρείται από πολλούς η «Παναγία με το Γαρύφαλλο», που σήμερα βρίσκεται στην Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου, αν και μάλλον τον ζωγράφισε όσο βρισκόταν ακόμα στο εργαστήριο του Βερόκιο. Σε αυτό το έργο διακρίνονται και επιδράσεις από τους φλαμανδούς ζωγράφους του παρελθόντος. Ανάλογοι πίνακες ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένοι τον 15ο αιώνα στη Φλωρεντία και προορίζονταν για ιδιωτικό προσκύνημα.

Κατά διαστήματα, ο Λεονάρντο συνέτασσε μικρούς καταλόγους των έργων του, από τους οποίους γνωρίζουμε πως στα πρώτα χρόνια της παραμονής του στη Φλωρεντία ζωγράφισε αρκετούς πίνακες με την Παναγία. Παράλληλα, όμως, πειραματίστηκε και με φανταστικά θέματα που του επέτρεπαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό να εκφραστεί ελεύθερα. Ωστόσο, η θεματολογία αυτού του είδους δεν ήταν τόσο αποδεκτή εκείνη την εποχή.

Οι πρώτοι πίνακες του Λεονάρντο δείχνουν πως δεχόταν αρχικά μικρές παραγγελίες. Την ίδια περίοδο που ο ντα Βίντσι ξεκινούσε την πορεία του, ζωγράφοι όπως ο Μποτιτσέλι ή ο Ντομένικο Γκιρλαντάγιο (δάσκαλος του Μιχαήλ Άγγελου) βρίσκονταν στο αποκορύφωμα της καριέρας τους. Φαίνεται πως σημαντικό ρόλο στο να δεχτεί ο Λεονάρντο τις πρώτες μεγάλες παραγγελίες έργων διαδραμάτισε ο πατέρας του και ειδικά η συνεργασία του ως συμβολαιογράφος με τη Σινιορία, δηλαδή την «κυβέρνηση» της πόλης.

Ήδη από τη δεκαετία του 1470, ο ντα Βίντσι φαίνεται πως είχε καθιερωθεί ως σημαντικός ζωγράφος. Η περίοδος μέχρι το 1482 αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την πρώτη εποχή της δημιουργίας του. Ανάμεσα στα σημαντικά έργα που του αναθέτουν είναι ένας πίνακας με θέμα την προσκύνηση των μάγων για την Αγία Τράπεζα της εκκλησίας του Σαν Ντονάτο. Αυτή η παραγγελία ίσως να αποτέλεσε το λόγο για τον οποίο εγκατέλειψε ένα προηγούμενο έργο

Page 59: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

59

του, τον Άγιο Ιερώνυμο. Ωστόσο, και η Προσκύνηση των Μάγων τελικά θα μείνει ημιτελής, πιθανόν λόγω της μετακόμισης του ντα Βίντσι στο Μιλάνο.

Ο Ντα Βίντσι είχε εξίσου πάθος με την συγγραφή. Έγραφε σχεδόν ασταμάτητα. Κρατούσε σημειώσεις και πάνω στα σκίτσα του. Από εκεί μαθαίνουμε ότι τα πρώτα χρόνια του στη Φλωρεντία ζωγράφιζε μικρούς πίνακες με την Θεοτόκο. Και ένα αξιοπερίεργο γενικότερα για τις σημειώσεις του!! Για να διατηρηθούν με πλήρη μυστικότητα όλες οι σημειώσεις του, γιατί ίσως να φοβόταν μη θεωρηθούν αιρετικές, τις έγραφε από τα δεξιά προς τα αριστερά - "κατοπτρική γραφή", όπου διαβάζεται μόνο μέσα από καθρέφτη, αναγραμματίζοντας επίσης και κάποιες λέξεις για να τις κρατήσει απόλυτα κρυφές. Ο Ντα Βίντσι ήταν αριστερόχειρας. "Μην επιτρέψετε σε κανέναν άνθρωπο, ο οποίος δεν είναι ένας Μαθηματικός, να διαβάζει τα στοιχεία της έρευνας μου" , έγραφε. Ο Ντα Βίντσι πίστευε ότι θα έπρεπε ο καλλιτέχνης να απεικονίζει τον ορατό κόσμο, όπως έκαναν και οι προγενέστεροι του καλλιτέχνες, αλλά μέσα από την εξερεύνηση αυτού του κόσμου να τον αποδώσει καλλιτεχνικά με περισσότερη ακρίβεια. Έγραφε σχετικά: "Ο ζωγράφος παλεύει και ανταγωνίζεται με τη φύση." και "Όλη η γνώση μας έχει τις ρίζες της στην αντίληψή μας."

Πληροφορίες για άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες του Ντα Βίντσι τη δεκαετία του 1480 δεν έχουμε. Γνωρίζουμε όμως πως σχεδίαζε μηχανές για τον στρατό, όπλα και βαριά οχήματα οχυρώσεις, άρματα με τεράστια δρεπάνια που «θέριζαν» τους εχθρούς κτλ. Σε αυτά τα σχέδια του έγραφε πως αυτά τα όπλα θα έβλαπταν τον εχθρό εξίσου με τον κάτοχο τους. Παράλληλα έκανε αρχιτεκτονικά σχέδια για διάφορες εκκλησίες.

Page 60: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

60

Το Άρμα είναι ένα από τα πιο γνωστά σχέδια του (1485). Σαν σχήμα μοιάζει με τα στρατιωτικά τανκς! Η βάση του σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μπορεί να υποστηρίξει πολλά μικρά και ελαφριά κανόνια, που είχαν δυνατότητα ρίψης 360 μοιρών!! Στο κάτω μέρος του Άρματος είχε σχεδιάσει μηχανισμούς με

Page 61: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

61

ρόδες, όπως σε ένα σύγχρονο τανκ, που του έδιναν κίνηση. Πάνω από την βάση υπήρχε ένα κωνικό ξύλινο περίβλημα που προστάτευε το πλήρωμα του Άρματος. Ψηλά βρίσκονταν ένα σημείο από όπου το πλήρωμα θα παρατηρούσε όλο το πεδίο της μάχης και θα αποφάσιζε πού θα κινηθεί. Το βάρος του άρματος πολύ μεγάλο και για να κινηθεί χρειαζόταν ισχυρή δύναμη. Ο Λεονάρντο σχεδίασε έναν μηχανισμό που μπορούσε να κινηθεί από άλογα που θα βρίσκονταν και αυτά μέσα στο Άρμα. Όλο αυτό ήταν ακατανόητο τεχνικά για την εποχή, και το πιο πιθανό είναι πως δεν φτιάχτηκε ποτέ. Σκοπός του Άρματος ήταν να σοκάρει, να εκφοβίσει τον εχθρό αλλά και να τον καταδιώξει.

Στα σχέδια του Λεονάρντο φαίνεται μια φαντασία που οργίαζε!! Όλες οι μελέτες του ξεπερνούσαν κατά πολύ τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής του.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1480, ο ντα Βίντσι καταπιανόταν με όλα τα επιστημονικά πεδία. Εκτός από τα σχέδια του για τον στρατό, μελετούσε την αεροδυναμική παρατηρώντας σχολαστικά το πέταγμα των πουλιών και των εντόμων. Αποτέλεσμα ήταν να σχεδιάζει ιπτάμενες μηχανές! Γενικότερα μελετούσε με επιμέλεια την φύση. Έψαχνε τους νόμους ανάπτυξης των δέντρων, την αρμονία των ήχων, τους νόμους των κυμάτων. Ακόμη ήταν από τους πρώτους που μελετούσε την ανάπτυξη του εμβρύου μέσα στη μήτρα!! Επίσης σχεδίασε μιαν πόλη όπου θα ήταν η ιδανική. Θα είχε λεωφόρους, σιντριβάνια, πλατείες, κανάλια υδρεύσεως, στοές και οχυρά.

Page 62: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

62

Page 63: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

63

Page 64: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

64

Page 65: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

65

Page 66: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

66

Page 67: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

67

Ο Ντα Βίντσι ανακάλυψε επίσης το ελικόπτερο, τα πτυσσόμενα έπιπλα, τη στολή κατάδυσης, έψαχνε τεχνικές λύσεις για τις θεατρικές παραστάσεις, σχεδίαζε διώρυγες, επινόησε τεράστιες αλυσίδες όπου θα προστάτευαν τα λιμάνια από τα εχθρικά πλοία, ανακάλυψε τις αυτόματες κυκλικές πόρτες, τα αυτόματα πολεμικά όπλα, τα πρώτα είδη αεροπλάνων, σχεδίασε την πρώτη στολή για αστροναύτες (πραγματικά και αν ήταν προχωρημένη σκέψη!!!!). Κάποιοι επιστήμονες είναι πεπεισμένοι ότι ήταν αυτός που είχε ανακαλύψει και το τηλεσκόπιο και όχι ο Γαλιλαίος. Πάντως, μέσα σε αυτά τα τόσο μεγάλα και σπουδαία, ανακάλυψε ένα μικρότερο αλλά το πιο βασικό εργαλείο για ένα σπίτι: Το ψαλίδι!!!

Αριστερά ο Λεονάρντο. Δεξιά ο άνθρωπος του Βιρτούβιου Το 1489 συγγράφει το βιβλίο «Περί της ανθρώπινης μορφής». Και αυτό δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Παράλληλα μελετούσε την ανθρώπινη ανατομία. Σύγκρινε τις «θεωρίες» του με τη μοναδική σωζόμενη θεωρία που υπήρχε τότε, τον Άνθρωπο του Βιτρούβιου, έργο του ρωμαίου αρχιτέκτονα και μηχανικού του Μάρκο Πολλίωνα Βιρτούβιο που έζησε τον 10 αιώνα π.Χ. «Ο άνθρωπος του Βιρτούβιου» ή αλλιώς «Το ανθρώπινο σώμα», όπως ονόμασε

Page 68: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

68

ο Ντα Βίντσι την μελέτη του, ήταν ένα σχεδίου βασισμένο στον Βιρτούριο. Ο Λεονάρντο το συνόδευε με σημειώσεις του.

«Ο άνθρωπος του Βιρτούβιου» Το σχέδιο (1490) απεικόνιζε έναν άνθρωπο σε 2 θέσεις που η μια κάλυπτε την άλλη. Μόνο τα πόδια και τα χέρια αλλάζουν θέση και μοιάζουν να εγγράφουν ένα κύκλο και ένα τετράγωνο. Το σχέδιο αλλά και οι σημειώσεις του ονομάζονται «Ο Κανόνας των Αναλογιών του ανθρώπινου σώματος». Πχ. είχε βρει ότι το ύψος του ανθρώπου είναι 24 παλάμες, ένα πόδι έχει ύψος 4 παλάμες, μια παλάμη έχει ύψος τεσσάρων δακτύλων, το μήκος των χεριών του άντρα είναι ίσιο με το ύψος του, το μέγιστο ύψος των ώμων είναι το ¼ του ύψους του άντρα, η απόσταση από την γραμμή των μαλλιών ως τα φρύδια είναι το 1/3 του συνολικού μήκους του προσώπου.. κτλ.

Page 69: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

69

Μελέτη του Ντα Βίντσι για το ανθρώπινο σώμα

Μελέτη του Ντα Βίντσι για το αναπαραγωνικό όργανο της γυναίκας

Την εποχή του Ντα Βίντσι τώρα, η γνώση των ανθρώπινων αναλογιών ήταν δεδομένη. Ο Λεονάρντο ήταν ο μόνος που δεν κατάπιε μασημένη τροφή αλλά επιχείρησε ο ίδιος τόσο λεπτομερείς μελέτες. Επίσης μελετούσε το ανθρώπινο κρανίο και τις κοιλότητες του εγκεφάλου. Έγραψε πως ο εγκέφαλος αποτελείται από 3 μέρη: Το 1ο προσλαμβάνει τα ερεθίσματα, το 2ο τα επεξεργάζεται και το 3ο τα αποθηκεύει.

Page 70: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

70

Αναλογίες προσώπου απο Λεονάρντο

Και μια μικρή παρένθεση για περισσότερες πληροφορίες για το ποιος ήταν ο Βιρτούβιος που τόσο είχε ερευνήσει ο Ντα Βίντσι. Ο Βιρτούβιος είχε γράψει την πραγματεία για την Αρχιτεκτονική την επονομαζόμενη σήμερα «Δέκα βιβλία Αρχιτεκτονικής»- όπου εμπεριείχε θεωρίες του Πλάτωνα και του Πυθαγόρα, τοπογραφικές μεθόδους του Ερατοσθένη, την υδροστατική του Αρχιμήδη, τους υδροτροχούς κτλ. Είχε γράψει επίσης πραγματείες για τα μαθηματικά, τη μουσική, την πολεοδομία, την αστρονομία και πόσα άλλα! Είχε ελληνική παιδεία και είχε μελετήσει ιδιαίτερα έργα του Ερμογένη που είχε ζήσει τον 3ο αιώνα π.Χ. Στην εποχή του δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός. Όταν είχε ξεσπάσει ο ρωμαϊκός εμφύλιος, εργάστηκε ως υπεύθυνος για τις πολεμικές μηχανές κάτω από τις διαταγές του Ιούλιου Καίσαρα. Συνέχισε από την ίδια θέση και για τον επόμενο Καίσαρα, μέχρι το 33 π.Χ. Έπειτα, δούλεψε σαν μηχανικός και αρχιτέκτονας για την δημιουργία του δικτύου ύδρευσης, όπου εισήγαγε καινοτομίες! Πάντως, το βιβλίο του «Δέκα βιβλία Αρχιτεκτονικής» επηρέασε ακόμα και μέχρι την Αναγέννηση! Μάλιστα, είχαν γίνει 50 αντίγραφα!! Και όλα με το χέρι τότε!! Επίσης είχε μεταφραστεί από τότε στα γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά.

Page 71: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

71

Την περίοδο 1487-1490 πραγματοποιήθηκε η επιθυμία του και έγινε επιτέλους μέλος της αυλής του ηγεμόνα Λουδοβίκου Σφόρτσα. Δούλευε σαν μηχανικός αλλά καθιερώθηκε και ως προσωπογράφος. Χαρακτηριστικό έργο του το πορτρέτο της Cecillia Gallerani, ή αλλιώς «Η κυρία με την ερμίνα». Το πρόσωπο που απεικονίζεται ήταν η ερωμένη του Λουδοβίκου Σφόρτσα και η ερμίνα ήταν σύμβολο αρετής μια που πίστευαν ότι είναι ιδιαίτερα καθαρό ζώο! Τώρα, πώς συνδυάζονται αρετή και ερωμένη μαζί; Συνδυάζεται μια και από το 1480, θεωρούσαν τον Λουδοβίκο συμβολικά σαν ερμίνα!! Έτσι στο έργο βλέπουμε την γυναίκα να χαϊδεύει συμβολικά τον ηγεμόνα. Πάντως το έργο έχει τη δική του δυναμική που έχει να κάνει με την κίνηση του κορμού της από τα αριστερά ενώ όλο της το πρόσωπο είναι στραμμένο δεξιά. Κατά παραγγελία του Λουδοβίκου Σφόρτσα ανέλαβε και το έργο «Ο Μυστικός Δείπνος» στο μοναστήρι της Σάντα Μαρία ντε λε Γκράτσιε. Ο Ντα Βίντσι είχε πια δικό του εργαστήριο με βοηθούς. Η φήμη του είχε απογειωθεί. Ήταν ο πιο σπουδαίος καλλιτέχνης της Αυλής και δεχόταν πάρα πολλές παραγγελίες που όμως τα περισσότερα τα άφηνε ημιτελή και οι πελάτες του ήταν εξαγριωμένοι, αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν και τίποτα γι αυτό.

Page 72: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

72

προσχέδιο του "Μυστικού Δείπνου" Ο Ντα Βίντσι πίστευε πως, αν ερευνούσε με επιστημονικό τρόπο για την τέχνη, τότε αυτή θα εξευγενιζόταν, θα γινόταν αξιοσέβαστη και δεν θα ήταν απλά μια χειρονακτική εργασία. Πιθανόν είναι οι πελάτες του να τον αντιμετώπιζαν σαν έναν απλά δεξιοτέχνη χειρώνακτα. Η αντίδραση του σε αυτό ήταν να τα αφήνει μισά ή να μην τους τα παρέδιδε αν αυτός ο ίδιος δεν ήταν ικανοποιημένος. Δεν ήταν προμηθευτής. Ήταν ελεύθερος καλλιτέχνης και έτσι ήθελε να τον βλέπουν. Αλήθεια, ξέρουμε πόσα έργα έχει ζωγραφίσει; Ούτε καν 20!!! Κάποια από αυτά είναι δουλεμένα μαζί με άλλους. Με σιγουριά ξέρουμε πως είχε ζωγραφίσει 6 μόνον έργα!!!!! Δεν είναι αξιοπερίεργο αυτό για έναν ζωγράφο με αυτή την φήμη του ανά τους αιώνες; Επίσης γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πάνω από 13.000 σελίδες με χειρόγραφα του και σκίτσα του με διάφορες μελέτες του που ήδη αναφέραμε.

Page 73: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

73

Page 74: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

74

«Ο Μυστικός Δείπνος». Μοναστήρι της Σάντα Μαρία ντε λε Γκράτσιε. Ζωγραφίστηκε με τέμπερα πάνω σε ασβεστοκωνίαμα από το 1495 μέχρι το 1497. Έργο με απίθανη απόδοση του ορατού σε όλους μας κόσμου, με όλες του τις λεπτομέρειες! Εκπληκτική η ψευδαίσθηση της πραγματικότητας! Ο χώρος μοιάζει σαν θεατρική σκηνή. Οι προοπτικές του θέματος είναι τέτοιες που ο θεατής κεντράρει το βλέμμα του στο κεντρικό πρόσωπο του Ιησού. Η παράδοση στην απόδοση του θέματος ήθελε όλα τα πρόσωπα να είναι ήρεμα και τον Ιούδα να ξεχωρίζει με κάποιον τρόπο και να είναι σχεδόν πάντα πίσω από το τραπέζι και όλοι τους να έχουν φωτοστέφανα. Στο έργο του Λεονάρντο υπάρχει μια διαφορετική εκδοχή. Όπως είχε κάνει και ο Τζιότο παλιότερα, ο Λεονάρντο ανέτρεξε στα κείμενα της Γραφής. Στον δικό του «Μυστικό Δείπνο» παρουσιάζει τη στιγμή που ο Χριστός ανακοινώνει στους μαθητές του ότι «Σήμερον εις εξ ημών θέλει με παραδώσει». Η σκηνή αμέσως αποκτά κίνηση, χειρονομίες, πρόσωπα που εκφράζονται το καθένα διαφορετικά, νεύματα, δραματικότητα. Κάποιοι Απόστολοι τρομάζουν και γέρνουν πίσω, άλλοι βεβαιώνουν την αθωότητα τους και άλλοι κοιτάζουν αποσβολωμένοι. Οι 12 Απόστολοι σχηματίζουν 4 ομάδες. Υπάρχει τάξη αντί για χάος και απόλυτη αρμονία. Ξέρουμε από σύγχρονο του Λεονάρντο πως ο Ντα Βίντσι ανεβασμένος στη σκαλωσιά, κοιτούσε τον «Μυστικό Δείπνο» με τα χέρια του σταυρωμένα, ακόμα και για μέρες ολόκληρες. Έβαζε μια πινελιά και συνέχιζε πάλι να το κοιτάει με τις ώρες. Επίσης ξέρουμε πως για πολύ καιρό τριγύριζε στους δρόμους στο Μιλάνο ψάχνοντας εκφραστικά πρόσωπα που να τα χρησιμοποιήσει για μοντέλα του στη σκηνή. Η προετοιμασία του με σκίτσα και προσχέδια ήταν ιδιαίτερη. Να προσθέσω μόνο μια παρατήρηση από τους ειδικούς της ερμηνείας της εικόνας: Ότι αν και τα πρόσωπα του πίνακα είναι 13, στο τραπέζι υπάρχουν 12 ολόκληρα ψωμιά και 12 ποτήρια. Τα ψωμιά δεν θα έπρεπε να είναι ολόκληρα αφού έχει μοιραστεί ο άρτος σε όλους!! Επίσης λείπει το Δισκοπότηρο με τον οίνο. Οι ερμηνείες διάφορες χωρίς όμως ιδιαίτερη αξία. Το σούσουρο για τις διάφορες ερμηνείες και συμβολισμούς περισσότερο βολεύει αυτούς που κερδίζουν οικονομικά από αυτό, παρά όλους εμάς. Με το σούσουρο, εμείς μπερδευόμαστε και αυτοί γίνονται πλούσιοι ανεβάζοντας τις τιμές των έργων που κατέχουν οι ιδιώτες. Έτσι διατηρούνται στην επιφάνεια κάποια ονόματα και κάποια άλλα μένουν στην αφάνεια χωρίς αυτό να έχει πάντα σχέση με την αξία του έργου τους.

Χειμώνας του 1499. Η πολιτική κατάσταση έχει αλλάξει τρομερά! Μετά την ήττα του προστάτη του Λουδοβίκο Σφόρτσα από τα γαλλικά στρατεύματα, ο

Page 75: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

75

Λεονάρντο εγκαταλείπει το Μιλάνο. Για κάποιο καιρό πηγαίνει στη Βενετία προσδοκώντας να βρει νέους προστάτες (όπως την Ισαβέλλα ντ’ Έστε). Το 1500 επιστρέφει στη Φλωρεντία και βρίσκει νέους πελάτες. Ιούνιο του 1502 διορίζεται «στρατιωτικός αρχιτέκτονας και μηχανικός» από τον Καίσαρα Βοργία. Για ένα περίπου χρόνο θα ταξιδέψει μαζί του στην κεντρική και άνω Ιταλία, σχεδιάζοντας οχυρωματικά έργα αλλά και χάρτες για τις εκστρατείες του Καίσαρα.

«Η Παναγία και το Θείο βρέφος με την Αγία Άννα» Εντωμεταξύ, από το 1502 που ξεκινάει ως προσχέδιο, μέχρι το 1516, θα ασχοληθεί και με το έργο του «Η Παναγία και το Θείο βρέφος με την Αγία Άννα». Σε αυτό το έργο μοιάζει σαν να κάθεται η Παναγία στα πόδια της μάνας της ή σαν να ενσωματώνεται με την Αγ. Άννα. Οι ηλικίες των δυο γυναικών μοιάζουν ίδιες. Μαζί με τον Χριστό, μοιάζουν σαν μιαν άλλου τύπου

Page 76: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

76

Αγία Τριάδα! Ο μικρός Χριστός είναι παράκεντρα τοποθετημένος κρατώντας ένα αρνάκι. Το φόντο πίσω μοιάζει άυλο, μυθικό και καταλαμβάνει το 1/3 του πίνακα. Στην Φλωρεντία ξεκινά το πιο διάσημο έργο του, την «Μόνα Λίζα».

Ήταν παραγγελία του συζύγου της Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο. Η Λίζα ήταν μέλος της οικογένειας Γκεραρντίνι από τη Φλωρεντία και σύζυγος του εύπορου έμπορου μεταξιού Φρανσέσκο ντελ Τζιοκόντο. Ο πίνακας ήταν παραγγελία για το καινούριο τους σπίτι και για να γιορτάσουν τη γέννηση του δεύτερου γιου τους. Ο Λεονάρντο δεν παρέδωσε ποτέ το έργο στον παραγγελιοδότη του, μάλλον λόγω ενός άλλου έργου που του ανατέθηκε, της τοιχογραφίας της Μάχης του Ανγκιάρι, έργο που επίσης όμως αφέθηκε ημιτελές. Στην Φλωρεντία μεσουρανούσε ο 23 χρ. μικρότερος του Μιχαήλ Άγγελος και ο Ραφαήλ. Εκείνη την περίοδο ο Πάπας ανέθεσε στον Μικελάντζελο και τον Ντα Βίντσι την αίθουσα συνεδριάσεων του Παλάτσο Βέκιο (παλιό παλάτι) (βλέπε σχετικά στην βιογραφία του Μιχαήλ Αγγελου στον παρακάτω σύνδεσμο για αυτή την καλλιτεχνική σύγκρουση των δυο γιγάντων!

Page 77: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

77

«Μόνα Λίζα» ή Τζιοκόντα. Ελαιογραφία σε ξύλο απο λεύκη Η «Μόνα Λίζα» ή αλλιώς Τζιοκόντα. Ελαιογραφία σε ξύλο απο λεύκη. Ολοκληρώθηκε το 1519. Οι διαστάσεις του 77 εκ. × 53 εκ.. Απεικονίζει μία γυναίκα καθιστή, τη Λίζα ντελ Τζιοκόντο. Χαρακτηριστική η ,κατά πολλούς, αινιγματική έκφραση του προσώπου της. O Φρόυντ πίστευε πως το μειδίαμα της Μόνα Λίζα ήταν «αποτέλεσμα ανάκλησης ανάμνησης της μητέρας του Λεονάρντο». Υπάρχουν διάφορες εικασίες και για το ποιο ήταν πραγματικά το μοντέλο, αν είχε στην πραγματικότητα φρύδια αλλά και για το μειδίασα της. Αυτό που ακούγεται ελάχιστα και το θεωρώ και πιο σωστό είναι ότι το χαμόγελο της Τζιοκόντα μοιάζει με το προηγούμενο έργο που αναφέραμε με την Παναγία και την Αγία Άννα ή ακόμα και με το πορτρέτο της Ginevra di Benci που αναφέραμε στην αρχή. Για να το προσέξουμε και να τα συγκρίνουμε!! Εκείνη την εποχή πίστευαν πώς η γυναικεία γοητεία έγκειται στην ομορφιά ενός σεμνού και ευτυχισμένου χαμόγελου, τέτοιο που θα

Page 78: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

78

δήλωνε την αρετή της γυναίκας. Η Λίζα είχε κάθε λόγο να είναι ευτυχισμένη. Είχε κάνει ένα πολύ επιτυχημένο γάμο από κάθε πλευρά. Ο άντρας της ήταν πολύ καλής κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης αλλά ήταν και άνθρωπος αφοσιωμένος σε αυτή. Και συν τοις άλλοις, η Λίζα είχε αποκτήσει και έναν γιο! Τι το εξαιρετικό λοιπόν έχει η «Μόνα Λίζα»; Ο καθένας μας θα βρει και από κάτι. Σίγουρα έχει ζωγραφική ποιότητα με φοβερές λεπτομέρειες και πλαστικότητα. Έχει την αίσθηση της κίνησης και τέτοια ζωντάνια που μοιάζει σαν να έχει δική της γνώμη. Κάθε φορά που την κοιτάμε μας μεταδίδει και άλλα συναισθήματα. Είμαι σίγουρη πως σε αυτό βοηθάει το ότι δεν έχει φρύδια που θα μας έδιναν μια σταθερή για τα συναισθήματα της. Στην ζωγραφική επιφάνεια, η Λίζα είναι πιο κοντά στο πρώτο πλάνο από ότι συνηθιζόταν τότε. Αυτό από μόνο του δίνει μια επιβλητικότητα στη μορφή. Το τοπίο ξανά ατμοσφαιρικό, αφιλόξενο και φανταστικό. Η Λίζα μοιάζει σαν να είναι σε ένα μπαλκόνι που από κάτω της έχει το χάος, το έρεβος, τον γκρεμό. Ο Ραφαήλ που ήταν τακτικός επισκέπτης στο εργαστήριο του Λεονάρντο είχε επηρεαστεί ιδιαίτερα από αυτό το πορτρέτο για τις δικές του προσωπογραφίες. Ο Λεονάρντο είχε ανακαλύψει από καιρό το sfumato. Αυτό σημαίνει: Απαλά χρώματα και ακαθόριστα περιγράμματα ώστε να σβήνει η μια φόρμα μέσα στην άλλη. Και τεχνικά γίνεται: απλώνοντας διαδοχικές στρώσεις από ημιδιαφανές βερνίκι και δημιουργώντας έτσι ένα ευρύ φάσμα από σκιάσεις. Σύμφωνα με τον Μπαζάρι "...αφότου ασχολήθηκε επί 4 χρ. με το έργο, το άφησε ημιτελές...". Συνέχισε να ασχολείται με τη Μόνα Λίζα για 3 χρόνια αφότου εγκαταστάθηκε στη Γαλλία και την τελείωσε λίγο πριν πεθάνει το 1519.

Πολλοί ερευνητές αναρωτιούνται αν σε όλα τα παραπάνω έργα χρησιμοποιήθηκε το ίδιο μοντέλο

Page 79: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

79

Η ιστορία του έργου μετά τον θάνατο του Ντα Βίντσι: Μέσω του κληρονόμου του βοηθού και ίσως ερωμένου του Λεονάρντο, Σαλάι, ο βασιλιάς της Γαλλίας αγόρασε τον πίνακα. και τον έβαλε στο παλάτι της Fontainebleau, έως ότου δόθηκε στον Λουδοβίκο ΙΔ ο οποίος το μετέφερε στο παλάτι των Βερσαλλιών. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, η «Μόνα Λίζα» μεταφέρθηκε στο Μουσείο του Λούβρου. Ο Ναπολέων τοποθέτησε το έργο στο δωμάτιό του στο παλάτι του. Ο πίνακας τελικά επεστράφη στο Μουσείο του Λούβρου. Εκεί ήταν απλά άλλος ένας ωραίος πίνακας μέσα στους πολλούς ωραίους πίνακες. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η εδραίωση του έργου σαν κορυφαίο ξεκίνησε από τους λεγόμενους ρομαντικούς καλλιτέχνες του 19ου αιώνα και εδραιώθηκε ο μύθος του όταν το έκλεψαν το 1911. Προηγούμενα, τα έργα του Ραφαήλ και του Μικελάντζελο ήταν αυτά που καθήλωναν!

Page 80: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

80

Το 1508 ο Ντα Βίντσι τελειώνει και την δεύτερη εκδοχή της «Παναγίας των Βράχων». Παράλληλα δούλευε ως αρχιτέκτονας και βοήθησε στην επέκταση του αρδευτικού. Τότε ζωγραφίζει ένα έργο που τελικά δεν έχει σωθεί: «Η Λήδα και ο κύκνος». Υπάρχουν όμως σχέδια του και γνωρίζουμε για αυτό το έργο αλλά και αντίγραφα από άλλους ζωγράφους.

Page 81: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

81

Και οι δυο εκδοχές απο την "Παναγία των βράχων"

"Η Λύδα και ο Κύκνος" προσχέδιο του Λεονάρντο

Page 82: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

82

Αντίγραφο απο άλλον καλλιτέχνη

«Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής» Φθινόπωρο του 1513 ο Λεονάρντο θα πάει στην Ρώμη και στον νέο

προστάτη του τον Τζουλιάνο των Μεδίκων που ήταν αδελφός του Πάπα Λέοντα ‘Ι. Εκεί θα αναλάβει μόνο το έργο της αποξήρανσης των ελών του Ποντίνι (νότια της Ρώμης) και θα κάνει κάποιους πειραματισμούς με καθρέπτες και άλλους με λάδια και βερνίκια. Αυτά του τα πειράματα θα εξελίξουν την τεχνική του σφουμάτο του Ντα Βίντσι και θα μας δώσουν το πιο χαρακτηριστικό του έργο αυτής της τεχνικής που είναι «Ο Άγιος Ιωάννης ο

Page 83: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

83

Βαπτιστής» (1513-1516). Έχει διαστάσεις μόλις 69 Χ 57 εκ. και είναι λάδι πάνω σε ξύλο. Η μορφή του Ιωάννη αναδύεται από το σχεδόν μαύρο φόντο και «μοιάζει σαν να έχει σμιλευτεί από το φως» δίνοντας στον πίνακα μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και ένα θρησκευτικό νόημα. Θα επανέλθει σε αυτό το θέμα. Αυτή τη φορά με έναν Άγιο Ιωάννη ολόσωμο και καθιστό που δείχνει με το χέρι του άνωθεν.

Τον Μάρτιο του 1516 χάνει και πάλι τον προστάτη του. Ο Τζουλιάνο των Μεδίκων πεθαίνει. Ο Ντα Βίντσι θα δεχθεί την πρόσκληση του βασιλιά της Γαλλίας, Φραγκίσκου Α΄ και ονομάζεται ζωγράφος της βασιλικής αυλής. Εκεί θα ασχοληθεί και πάλι με αρδευτικά και αρχιτεκτονικά θέματα αλλά και με επιστημονικά πειράματα. Εντωμεταξύ το ενδιαφέρον του για την ζωγραφική είχε σχεδόν εξαφανιστεί. Λέγεται ότι έπασχε από μερική παραλυσία. Τα σχέδια του βρίσκουμε τότε απεικονίζουν γάτες, άλογα και φανταστικούς δράκους.

Page 84: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

84

Προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας περίπου το 1490 23 Απρίλη του 1519 συντάσσει τη διαθήκη του. Πεθαίνει στις 2 Μαΐου στο Cloux της Γαλλίας. Λέγεται ότι την τελευταία του ώρα ήταν μαζί του ο βασιλιάς της Γαλλίας. Σύμφωνα με επιθυμία του Λεονάρντο, τάφηκε στην εκκλησία

Page 85: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

85

Sainte Florentine, στο Amboise. Ο τάφος του συλήθηκε την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων αλλά έχει διατηρηθεί η επιγραφή της εκκλησίας, η οποία αναφέρει: «Στην αυλή αυτής της εκκλησίας ετάφη ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ευγενής από το Μιλάνο, μηχανικός και αρχιτέκτονας του βασιλιά, ειδήμων της μηχανικής και κατά το παρελθόν επίσημος ζωγράφος του δούκα του Μιλάνου».

Όλα τα πρόσωπα που έχει ζωγραφίσει ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι;

Εικάζεται απο Πανεπιστημιακούς αναλυτές ότι αυτό είναι το πρόσωπο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι στις ηλικίες των

(απο αριστερά προς δεξιά) 15 χρ, 33 χρ. 38 χρ και 63 χρ

Page 86: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

86

Αποφθέγματα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι

"Όπως και μια μέρα που την έζησες καλά σου χαρίζει την απόλαυση του ήρεμου ύπνου, έτσι και μια ζωή καλά χρησιμοποιημένη χαρίζει τον ήρεμο θάνατο." "Είναι ευκολότερο να αντισταθείς στην αρχή, παρά στο τέλος." "Υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι. Εκείνοι που βλέπουν, εκείνοι που βλέπουν όταν τους δείχνουν και εκείνοι που δεν βλέπουν." "Ο τάφος θα πέσει επάνω σε αυτόν που τον σκάβει." "Αυτός που θέλει να είναι πλούσιος σε μια μέρα, θα κρεμαστεί σε ένα χρόνο." "Αυτός που προσβάλλει τους άλλους, δεν προστατεύει τον εαυτό του." "Η σοφία είναι η κόρη της εμπειρίας." "Αποφύγετε μελέτες των οποίων το αποτέλεσμα πεθαίνει με τον εργαζόμενο." "Ο φόβος προκύπτει νωρίτερα από οτιδήποτε άλλο." "Ακριβώς όπως το θάρρος θέτει σε κίνδυνο τη ζωή, ο φόβος την προστατεύει." "Αυτός που περπατά ευθεία σπάνια πέφτει." "Ευτυχισμένοι θα είναι αυτοί που δανείζουν τα αυτιά τους στα λόγια των νεκρών." "Πριν καλά καλά προλάβει για γεννηθεί η Αρετή, η Ζήλεια έρχεται στον κόσμο για να της επιτεθεί. Πιο πιθανόν είναι να υπάρξει σώμα χωρίς σκιά, παρά η Αρετή χωρίς τη Ζήλεια".

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541 -1614)

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541 – 7 Απριλίου 1614), γνωστός επίσης με τo ισπανικό προσωνύμιο El Greco,[i] δηλαδή Ο Έλληνας, ήταν Kρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της Ισπανικής Αναγέννησης. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την πατρίδα του, δημιουργώντας το κύριο σώμα του έργου του στην Ιταλία και στην Ισπανία. Εκπαιδεύτηκε αρχικά ως αγιογράφος στην Κρήτη, που αποτελούσε τότε τμήμα της ενετικής επικράτειας, και αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία. Στην Ιταλία επηρεάστηκε από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Τιντορέττο και τον Τιτσιάνο, του οποίου υπήρξε μαθητής, υιοθετώντας στοιχεία από τον μανιερισμό. Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ολοκλήρωσε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα του.

Υφολογικά, η τεχνοτροπία του Ελ Γκρέκο θεωρείται έκφραση της Βενετικής Σχολής και του μανιερισμού όπως αυτός διαμορφώθηκε στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα.[1] Παράλληλα χαρακτηρίζεται από προσωπικά στοιχεία, προϊόντα της τάσης του για πρωτοτυπία, τα οποία όμως δεν βρήκαν μιμητές στην εποχή του, γεγονός που δεν ευνόησε και τη συνέχειά τους. Η μπαρόκ τεχνοτροπία που εκτόπισε τον μανιερισμό, αλλά και τα αμέσως μεταγενέστερα καλλιτεχνικά ρεύματα που δεν αντιμετώπισαν ευμενώς το ύφος του, είχαν ως αποτέλεσμα να αγνοηθεί το έργο του Γκρέκο τους επόμενους αιώνες. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αναγνωρίστηκε ως πρόδρομος της μοντέρνας τέχνης που αξιοποίησε στοιχεία της Ανατολικής και Δυτικής παράδοσης, και το έργο του επανεκτιμήθηκε, διατηρώντας μέχρι σήμερα δεσπόζουσα θέση ανάμεσα στους μείζονες ζωγράφους όλων των εποχών.

Page 87: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

87

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε πιθανότατα το 1541 στον Χάνδακα,[ii] το σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης, την εποχή της Βενετοκρατίας. Η ημερομηνία γέννησης του προκύπτει όχι από κάποιο επίσημο έγγραφο της εποχής αλλά με βάση μία ιδιόχειρη σημείωση του, σύμφωνα με την οποία το 1606 ήταν 65 ετών. Ο πατέρας του, Γεώργιος Θεοτοκόπουλος, ήταν φοροσυλλέκτης και έμπορος. Για τη μητέρα του δεν διαθέτουμε πληροφορίες, ενώ άγνωστη παραμένει και η ταυτότητα μίας ενδεχόμενης πρώτης, Ελληνίδας συζύγου του. Είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό, τον Μανούσο Θεοτοκόπουλο (1531-1604), ο οποίος ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα τους .

Η Κοίμηση της Παναγίας των Ψαριανών, περ. 1567, τέμπερα σε ξύλο, 61,4x45 εκ., Ερμούπολη, Εκκλησία της Κοίμησης της Παναγίας

Ο Θεοτοκόπουλος εκπαιδεύτηκε ως αγιογράφος, γεγονός που πιστοποιείται από ένα δημόσιο έγγραφο του 1563, ενώ θα πρέπει να μελέτησε από νεαρή ηλικία την αρχαία ελληνική και κλασική γραμματεία, κρίνοντας από την πλούσια βιβλιοθήκη[iii] που κληροδότησε μετά το θάνατό του, ο υιός του.[2] To όνομα του πρώτου δασκάλου του δεν είναι γνωστό, αν και το όνομα του Ιωάννη Γριπιώτη (1516-1569) έχει προταθεί.[1] Στην Κρήτη, που από το 1211 αποτελούσε μέρος της ενετικής επικράτειας, οι ζωγράφοι και οι αγιογράφοι συνδύαζαν το βυζαντινό ιδίωμα με τις Δυτικές επιρροές, φιλοτεχνώντας φορητές κυρίως εικόνες και διαμορφώνοντας τη λεγόμενη Κρητική Σχολή. Στο Χάνδακα εργάζονταν κατά το 16ο αιώνα περίπου διακόσιοι ζωγράφοι, οργανωμένοι σε συντεχνίες σύμφωνα με τα ιταλικά πρότυπα. Ο Θεοτοκόπουλος εξοικειώθηκε από νωρίς με έργα καλλιτεχνών της Αναγέννησης που κυκλοφορούσαν στη βενετοκρατούμενη Κρήτη και από το 1563 εξασκούσε επίσημα το επάγγελμα του ζωγράφου. Η πληροφορία αυτή εκμαιεύεται από μία αναφορά στο όνομά του σε επίσημο έγγραφο της εποχής, στην οποία περιγράφεται ως δάσκαλος (maestro Domenigo).[3] Μία από τις πρώτες πληροφορίες που διαθέτουμε για κάποιο έργο του προέρχεται επίσης από άλλο έγγραφο του 1566, σύμφωνα με το οποίο δόθηκε στον Θεοτοκόπουλο άδεια για να πουλήσει με λαχνό μία εικόνα που εκτιμήθηκε στα

Page 88: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

88

70 δουκάτα, ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή και ειδικότερα για έναν νέο καλλιτέχνη.[4][5]

Με δεδομένο πως στην εποχή του συνυπήρχαν στην Κρήτη Ορθόδοξοι και Καθολικοί, παραμένει αμφιλεγόμενο σε ποιο από τα δόγματα αυτά ανήκε η οικογένειά του. Θεωρείται πιθανότερο πως ήταν ορθόδοξη,[5] εκδοχή που στηρίζεται σε μελέτες αρχειακών και νομικών εγγράφων, σύμφωνα με τις οποίες ένας θείος του ήταν ορθόδοξος ιερέας, ενώ το όνομα τού Δομήνικου Θεοτοκόπουλου δεν καταγράφεται στα αρχεία των βαφτίσεων της Καθολικής Εκκλησίας στην Κρήτη.[2] Διαφορετικές πηγές κάνουν επίσης λόγο για πιθανή καταγωγή του από καθολική οικογένεια.[1] Ορισμένοι μελετητές εκτιμούν πως ο Θεοτοκόπουλος ασπάστηκε αργότερα το καθολικό δόγμα, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθήκη του, στην οποία ανέφερε πως υπήρξε «πιστός Καθολικός». Η διαθήκη αυτή έχει αμφισβητηθεί, συνυπολογίζοντας την υποχρέωση του να τη συντάξει σύμφωνα με τις επιταγές της Ιεράς Εξέτασης.[6]

Ιταλία

Με δεδομένο πως η Κρήτη ανήκε στην επικράτεια της Δημοκρατίας της Βενετίας, ήταν φυσιολογική η εγκατάστασή του στη Βενετία για τη συνέχιση των σπουδών του. Η ακριβής χρονολογία άφιξής του δεν είναι γνωστή, ωστόσο εκτιμάται πως εγκατέλειψε την Κρήτη το 1567.[iv] Έζησε στη Βενετία περίπου μέχρι το 1570 επιχειρώντας να ακολουθήσει τα πρότυπα των καλλιτεχνών που κυριαρχούσαν στη καλλιτεχνική ζωή της πόλης, μεταξύ αυτών ο Τιτσιάνο και ο Τιντορέττο. Την ίδια περίοδο υιοθέτησε την τεχνική της ελαιογραφίας, ζωγραφίζοντας πλέον σε μουσαμά και εγκαταλείποντας το ξύλο. Ένα από τα έργα που αποτυπώνουν τη μετάβαση του Θεοτοκόπουλου από το Βυζαντινό στο Δυτικό ιδίωμα είναι το Τρίπτυχο της Μοντένα (π. 1560-1565), το οποίο περιλαμβάνει στοιχεία εμφανώς εμπνευσμένα από τα πρότυπα που κυριαρχούσαν στην Ιταλία, συνυφασμένα με θέματα επηρεασμένα από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα.[7]

Προσωπογραφία του Τζούλιο Κλόβιο, λάδι σε μουσαμά, 58x56 εκ., Νάπολη, Μουσείο Καποντιμόντε

Page 89: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

89

«« Προσκύνηση των Μάγων », 1568, Museo Soumaya, Πόλη του Μεξικό

Το 1570 βρέθηκε στη Ρώμη, γεγονός που μας αποκαλύπτεται από σχετική επιστολή του ζωγράφου Τζούλιο Κλόβιο, μέσα από την οποία συστήνει τον Θεοτoκόπουλο στον προστάτη του, καρδινάλιο Αλεσάντρο Φαρνέζε, περιγράφοντάς τον ως έναν «νεαρό από τον Χάνδακα, μαθητή του Τιτσιάνο» και «σπάνιο ταλέντο στη ζωγραφική».[8] Πιθανά προκειμένου να ανταποδώσει την εξυπηρέτηση, ο Ελ Γκρέκο δημιούργησε μία ημίσωμη προσωπογραφία του Κλόβιο, η οποία αποτελεί και την παλαιότερη προσωπογραφία του που διασώζεται μέχρι σήμερα. Στη Ρώμη, ο Θεοτοκόπουλος, όπως και άλλοι διακεκριμένοι ζωγράφοι, ήρθε αντιμέτωπος με τον σκληρό ανταγωνισμό που επικρατούσε την εποχή εκείνη, την ίδια στιγμή που δέσποζε η παρουσία του Τιτσιάνο και εξακολουθούσε να ασκεί επίδραση το έργο του Μιχαήλ Άγγελου, έξι χρόνια μετά το θάνατό του. Η σχέση τού Γκρέκο με το έργο του τελευταίου παραμένει αμφιλεγόμενη. Σύμφωνα με μία ανεκδοτολογική αναφορά που δεν επιβεβαιώνεται, πρότεινε στον πάπα Πίο Ε' να φιλοτεχνήσει πάνω στην Δευτέρα Παρουσία του Μιχαήλ Άγγελου, έργο με το οποίο είχε διακοσμήσει την Καπέλα Σιξτίνα.[9] Όταν αργότερα του ζητήθηκε να εκφέρει την άποψή του για τον Μιχαήλ Άγγελο, ο Θεοτοκόπουλος απάντησε πως τον θεωρούσε έναν καλό άνθρωπο, ο οποίος όμως δεν γνώριζε να ζωγραφίζει.[10] Ο Φρανθίσκο Πατσέκο επίσης αναφέρει δυσμενή σχόλια του Γκρέκο για τον Μιχαήλ Άγγελο, κατά τη διάρκεια συνάντησής τους στο Τολέδο, λίγο πριν το θάνατο του.[11] Από την άλλη πλευρά, η επίδραση που του άσκησε θεωρείται δεδομένη. Οι προσωπογραφίες των Τιτσιάνο, Μιχαήλ Άγγελου, Κλόβιο και Ραφαήλ που φιλοτέχνησε στο έργο Η εκδίωξη των εμπόρων, έχουν ερμηνευτεί ως επιθυμία του να αποδώσει ένα φόρο τιμής σε αυτούς, αναγνωρίζοντας με τον τρόπο αυτό την αξία τους.[9] Φαίνεται ωστόσο πως ο Γκρέκο έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο δυναμισμό του Κορέτζιο και την κομψότητα των έργων του Παρμιτζανίνο.[1][12]

Στο Παλάτσο Φαρνέζε γνώρισε τον ουμανιστή βιβλιοθηκάριο του Φαρνέζε, Φούλβιο Ορσίνι, ο οποίος υπήρξε υποστηρικτής του Γκρέκο και στη συλλογή του βρέθηκαν αργότερα επτά έργα του. Δουλεύοντας στην υπηρεσία του Αλεσάντρο Φαρνέζε, δεν είχε σημαντικές ευκαιρίες να αναδείξει το ταλέντο του και ανέλαβε τελικά λίγες παραγγελίες. Το 1572 αποπέμφθηκε τελικά από το Παλάτσο Φαρνέζε, γεγονός που πιστοποιείται από μία επιστολή του Θεοτοκόπουλου, με ημερομηνία 6 Ιουλίου 1572, στην οποία διαμαρτύρεται για την άδικη εκδίωξή του από το παλάτι. Στις 18 Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς,

Page 90: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

90

κατέθεσε αίτηση για να γίνει μέλος της συντεχνίας ζωγράφων του Αγίου Λουκά, με το όνομα Domenico Greco, αποφασίζοντας προφανώς να ακολουθήσει σταδιοδρομία ανεξάρτητου και αυτόνομου καλλιτέχνη. Συνολικά, οι πίνακες που φιλοτέχνησε στην Ιταλία ακολούθησαν τα αναγεννησιακά πρότυπα του 16ου αιώνα στη Βενετία,[13] ειδικότερα σε ότι αφορά την απόδοση του φωτός ή την έμφαση στο χρώμα, παραμερίζοντας το βυζαντινό ιδίωμα και υιοθετώντας μία διαφορετική τεχνική[14] και στοιχεία του μανιερισμού.[8]

Ισπανία

Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου (1580-82), λάδι σε μουσαμά, 448x301 εκ., Εσκοριάλ, Μοναστηριακή Εκκλησία Αγίου Λαυρεντίου. Ο Άγιος Μαυρίκιος απεικονίζεται στον πίνακα δύο φορές, σε πρώτο πλάνο στραμμένος προς το θεατή και στο αριστερό άκρο του πίνακα, δίπλα από την αποκεφαλισμένη μορφή.

Το 1577 καταγράφεται η παρουσία του Γκρέκο στην Ισπανία, χωρίς να διαθέτουμε πολλές πληροφορίες για τις δραστηριότητές του την περίοδο 1572-76 στην Ιταλία. Αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μαδρίτη και αργότερα στο Τολέδο, πόλη που αποτελούσε τότε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της Ισπανίας, με περίπου 62.000 κατοίκους το 1571.[15] Εκεί δημιούργησε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα της ώριμης περιόδου του και γνώρισε την καθιέρωση. Στις πρώτες παραγγελίες που ανέλαβε ανήκαν τρία ρετάμπλ για την εκκλησία του Αγίου Δομήνικου και ο πίνακας Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού (1577-79) που μεταφέρθηκε στο σκευοφυλάκιο του καθεδρικού ναού της πόλης. Συμμετείχε επίσης στο εικονογραφικό πρόγραμμα για το Ανάκτορο του Εσκοριάλ, το οποίο υπήρξε ενδεχομένως και ο κύριος λόγος για τον οποίο εγκαταστάθηκε στην Ισπανία,[13] επιδιώκοντας να κερδίσει την εύνοια του βασιλιά. Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας επέλεξε αρχικά το ζωγράφο Χουάν Φερνάντες δε Ναβαρέτε να διακοσμήσει την εκκλησία του Αγίου Λαυρεντίου, ωστόσο μετά το θάνατό του, ανέθεσε το έργο στον

Page 91: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

91

Θεοτοκόπουλο. Εκείνος ολοκλήρωσε το έργο Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου (1580-82), το οποίο όμως δεν ικανοποίησε το βασιλιά, με αποτέλεσμα να μην τοποθετηθεί στην εκκλησία του Εσκοριάλ, πιθανώς γιατί δεν ήταν συμβατός με το πνεύμα που επιζητούσε ο ίδιος να κυριαρχεί.[v] Το γεγονός πως δεν κατάφερε να αποτελέσει μέλος τής βασιλικής αυλής, οδήγησε τελικά στη σύσφιξη των σχέσεών του με την πόλη του Τολέδου. Ο Παραβιθίνο τόνισε τη στενή σχέση του με την ισπανική πόλη, σε ένα σονέτο που συνέθεσε το 1614 προς τιμή τού Θεοτοκόπουλου, όπου αναφέρει πως «ζωή πήρε από την Κρήτη και χρωστήρες, πιο ωραία πατρίδα βρήκε στο Τολέδο, απ' όπου ξεκινά την αιωνιότητα να κατακτήσει διά του θανάτου».[16] Εκεί απέκτησε ένα γιο, τον Χόρχε Μανουέλ (Γεώργιος Εμμανουήλ), με την Χερόνιμα ντε λας Κουέβας (Doña Jerónima de Las Cuevas).[vi] Συνεργάστηκε με αρκετούς παραγγελιοδότες, όπως τον μοναχό και καθηγητή ρητορικής Ορτένσιο Φέλιξ Παραβιθίνιο (1580-1633), το νομομαθή Χερόνιμο δε Θεβάγιος (1562-1644) ή τον φίλο του και λόγιο της εποχής Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας (1524-1602).

To 1586, ο ιερέας της ενορίας του Αγίου Θωμά, τού ανέθεσε την παραγγελία για τον πίνακα Η Ταφή του Κόμη Οργκάθ, που συνιστά μέχρι σήμερα ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του. Στις σημαντικότερες παραγγελίες που ανέλαβε στο Τολέδο ανήκει επίσης ένα ρετάμπλ που φιλοτέχνησε για το Ίδρυμα της Doña María de Aragon στη Μαδρίτη, καθώς και η διακόσμηση του παρεκκλησίου του Αγίου Ιωσήφ (Capilla de San Jose), που προέβλεπε δύο θρησκευτικές συνθέσεις και δύο γλυπτά των Δαβίδ και Σολομώντα. Το εργαστήριο του γνώρισε μέγιστη ακμή κατά την περίοδο 1600-1607, ενώ συνεργάτης του υπήρξε από το 1597 και ο γιος του, το όνομα του οποίου αναφέρεται σε αρκετά έγγραφα της εποχής. Την περίοδο 1603-07, ο Χόρχε Μανουέλ ανέλαβε να φιλοτεχνήσει ορισμένα έργα που προορίζονταν για το νοσοκομείο Καριδάδ στο Ιγιέσκας, παραγγελία που οδήγησε τελικά σε μία οικονομική διαμάχη, καθώς οι παραγγελιοδότες δεν έμειναν ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα. Η τελευταία παραγγελία που ανέλαβε ο Θεοτοκόπουλος ήταν για το νοσοκομείο Ταβέρα του Τολέδου, για την οποία συνεργάστηκε με το γιο του. Πέθανε στις 7 Απριλίου του 1614, πριν ολοκληρώσει το έργο και αρχικά θάφτηκε στην εκκλησία του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο. Το 1619, ο γιος του μετέφερε το λείψανό του στην εκκλησία του Σαν Τορκουάτο, η οποία αργότερα κατεδαφίστηκε με αποτέλεσμα να χαθεί το φέρετρό του. Στην απογραφή που συνέταξε ο γιος του μετά το θάνατο τού Γκρέκο, αναφέρονταν 143 ολοκληρωμένοι πίνακες, 45 γύψινα ή πήλινα προπλάσματα, 150 σχέδια, 30 σχέδια για ρετάμπλ καθώς και 200 χαρακτικά έργα.[17]

Page 92: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

92

Έργο

Κρήτη και Ιταλία

Τρίπτυχο της Μόντενα (κύρια όψη), περ. 1560-65, Τέμπερα σε ξύλο, 37 x 23,8 εκ. (μεσαίο φύλλο), 24 x 18 εκ. (πλάγια φύλλα), Μόντενα, Γκαλέρια Εστένσε. Το τρίπτυχο περιείχε στην κύρια όψη τρεις σκηνές, τη Στέψη του χριστιανού ιππότη, την Προσκύνηση των ποιμένων και τη Βάπτιση του Χριστού. Στην πίσω όψη ο Γκρέκο φιλοτέχνησε μία Άποψη του Όρους Σινά (παραλλαγή χαρακτικού τού Giovanni Battista Fontana), τον Ευαγγελισμό και την Επίπληξη προς τον Αδάμ και την Εύα. Τα τοπία που ζωγράφισε πάνω στο ξύλο με φωτεινά χρώματα παραπέμπουν σε έργα των Βενετσιάνων Δασκάλων.

Στην πρώιμη δημιουργική περίοδο του Γκρέκο ανήκουν τα έργα που φιλοτέχνησε στην Κρήτη και στη Βενετία, για πολλά από τα οποία είναι δύσκολο να καθοριστεί αν ολοκληρώθηκαν στον Χάνδακα ή στην ιταλική πόλη. Η Κοίμηση της Παναγίας (π. 1567, Εκκλησία της Παναγίας των Ψαριανών), που ανακαλύφθηκε το 1983 στη Σύρο έχοντας μεταφερθεί εκεί πιθανότατα από Ψαριανούς εποίκους μετά την καταστροφή των Ψαρών, αποτελεί το πρώτο σωζόμενο έργο του με την υπογραφή του. Μαζί με τη φορητή εικόνα Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζοντας την Παναγία (1560-67, Μουσείο Μπενάκη), αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για την τεχνοτροπία του νεαρού Θεοτοκόπουλου. Η τεχνική και το ύφος των εικόνων διαπνέονται από μεταβυζαντινά στοιχεία, χωρίς όμως να απουσιάζουν και πρωτότυπα χαρακτηριστικά, όπως η υποτυπώδης απόδοση της τρίτης διάστασης ή του προοπτικού βάθους και τα έντονα χρώματα. Τα μοτίβα της δυτικής τέχνης είναι περισσότερο εμφανή σε άλλα έργα της ίδιας περιόδου, όπως στην Προσκύνηση των Μάγων (1565-67, Μουσείο Μπενάκη) και κυρίως στο Τρίπτυχο της Μόντενα (1560-65, Galleria Estense).

Στα τελευταία χρόνια παραμονής του στη Βενετία, ανήκει ο πίνακας Θεραπεία του Τυφλού (περ. 1565, Πινακοθήκη Δρέσδης), έργο που χαρακτηρίζεται από την επίδραση του Τιντορέττο, ως προς τη διάταξη των μορφών αλλά και την απόδοση των κτιρίων που φαίνονται στο βάθος.[18] Σε άλλα έργα, όπως ο Μυστικός Δείπνος (περ. 1568, Εθνική Πινακοθήκη Μπολόνιας) είναι εμφανής η διάθεσή του να αναπαραστήσει με φυσικό τρόπο την κίνηση των σωμάτων και τη θέση τους στο χώρο.[1]

Page 93: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

93

Την περίοδο της παραμονής του στη Ρώμη, ο Γκρέκο εξασφάλισε την αναγνώρισή του κυρίως μέσα από το είδος της προσωπογραφίας, στο οποίο ξεχωρίζουν τα πορτρέτα που φιλοτέχνησε για τον Τζούλιο Κλόβιο (Μουσείο Καποντιμόντε, Νάπολη) και τον στρατιωτικό Βιτσέντζο Αναστάζι (Συλλογή Frick, Νέα Υόρκη). Ο πρώτος απεικονίζεται σε μία ημίσωμη σύνθεση, ενώ ο δεύτερος σε όρθια στάση, ντυμένος με την πανοπλία του, σε μία σύνθεση που προαναγγέλλει τα μεταγενέστερα έργα του Βελάσκεθ. Παράλληλα, ο Γκρέκο στράφηκε σε πιο φιλόδοξες συνθέσεις, με χαρακτηριστικό δείγμα την Εκδίωξη των εμπόρων από το ναό (1570-75, Ινστιτούτο Καλών Τεχνών Μινεάπολης). Πιθανότατα την ίδια περίοδο χρονολογείται και το έργο El soplón (Αγόρι που ανάβει κερί, π. 1570, Μουσείο Καποντιμόντε), που διακρίνεται για το πρωτότυπο θέμα του, το οποίο υπήρξε μάλλον ασυνήθιστο την εποχή εκείνη. Πιθανότατα, ο Θεοτοκόπουλος εμπνεύστηκε το έργο διαβάζοντας μία αναφορά στη Φυσική Ιστορία τού Πλίνιου, σύμφωνα με την οποία ο ζωγράφος Αντίφιλος είχε επεξεργαστεί το ίδιο θέμα.[19]

Τολέδο

El Espolio – Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού, 1577-9, λάδι σε μουσαμά, 285 x 173 εκ., Τολέδο, Καθεδρικός Ναός

Μετά την άφιξή του στο Τολέδο, οι πρώτες παραγγελίες που ανέλαβε αφορούσαν τρία ρετάμπλ για τη μοναστηριακή εκκλησία του Αγίου Δομήνικου του Παλαιού (Santo Domingo el Antiguo) και μία ελαιογραφία με θέμα τον διαμερισμό των ιματίων του Χριστού, γνωστή ως El Espolio, για τον καθεδρικό ναό της πόλης. Τα ρετάμπλ υπήρξαν παραγγελία του Ισπανού αρχιδιάκου του καθεδρικού ναού τού Τολέδου, Διέγο δε Καστίγια, ο οποίος ανήκε στον κύκλο γνωριμιών τού Φαρνέζε. Για την εκκλησία του Αγίου Δομήνικου, ο Γκρέκο φιλοτέχνησε την Ανάληψη της Παναγίας (π. 1577, Ινστιτούτο Καλών Τεχνών, Σικάγο), έργο που πλαισιωνόταν από τις απεικονίσεις του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (1577-79, Santo Domingo el Antiguo), του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή (1577-79, Santo Domingo el Antiguo), του Αγίου Βερνάρδου και

Page 94: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

94

του Αγίου Βενέδικτου. Το πρόγραμμα της εικονογράφησης περιλάμβανε ακόμα συνθέσεις με θέμα την Αγία Τριάδα (1577-79, Μουσείο Πράδο), την Προσκύνηση των Ποιμένων, τον Άγιο Ιερώνυμο, την Ανάληψη του Χριστού και τον Άγιο Ιλδεφόνσο. Η Ανάληψη της Παναγίας, που τοποθετήθηκε στο κεντρικό ρετάμπλ της αγίας τράπεζας, όπως και η Αγία Τριάδα, αναδεικνύουν την ικανότητα τού Γκρέκο να συνδυάζει στοιχεία από τον Τιτσιάνο και τον Μιχαήλ Άγγελο, παραδίδοντας τελικά μία πρωτότυπη σύνθεση.[1] Εκτός από τα έργα ζωγραφικής, ανέλαβε επίσης το αρχιτεκτονικό σχέδιο των ρετάμπλ και άλλα διακοσμητικά στοιχεία τους.

O Διαμερισμός των ιματίων του Χριστού υπήρξε το δεύτερο σημαντικό έργο που φιλοτέχνησε στο Τολέδο, για το οποίο οι εκπρόσωποι του καθεδρικού ναού εξέφρασαν αντιρρήσεις ως προς το περιεχόμενο του, που οδήγησαν σε περαιτέρω οικονομική διαφωνία με τον Γκρέκο, σχετικά με την αμοιβή του. Έχοντας ήδη αποκτήσει αναγνώριση, φιλοτέχνησε τον πίνακα Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου (1580-82), έργο που χαρακτηρίζεται από μία αλλαγή ύφους, ειδικότερα σε ότι αφορά τον περιορισμό των ρεαλιστικών στοιχείων και την έμφαση στην πνευματική διάσταση της σκηνής.[20] Ο Άγιος Σεβαστιανός (1577-78, Μουσείο Καθεδρικού Ναού τής Παλένθια), φιλοτεχνήθηκε περίπου το 1577-8 και αποτέλεσε το πρώτο γυμνό σε φυσικό μέγεθος που ζωγράφισε, πιθανώς εμπνευσμένος από τον Λαοκόοντα, γλυπτική σύνθεση της Ελληνιστικής περιόδου, στο Βατικανό. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Θεοτοκόπουλος φιλοτέχνησε ένα ομώνυμο έργο (Λαοκόων, 1610-14, Εθνική Πινακοθήκη Ουάσιγκτον), που αποτελεί τον μοναδικό πίνακά του με θέμα από τη μυθολογία. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1580, ο Γκρέκο υιοθέτησε συχνά υπερβολικά χαρακτηριστικά στα έργα του, προκειμένου να αποδώσει υπερφυσικά στοιχεία, απομακρυνόμενος από τα αναγεννησιακά πρότυπα. Η Ταφή του κόμη Οργκάθ (1586-88, Άγιος Θωμάς Τολέδου) μαρτυρά την τάση αυτή και αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά έργα του Γκρέκο, κατά πολλούς το σπουδαιότερο, που εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την μανιεριστική μέθοδο που ακολουθούσε ο Γκρέκο.[13] Στα τέλη του 16ου αιώνα και στις αρχές του 17ου, ανέλαβε πολυάριθμες παραγγελίες, με σημαντικότερες εκείνες για το Ίδρυμα της Doña María de Aragon στη Μαδρίτη (1596-1600) και τo παρεκκλήσιο του Αγίου Θωμά στο Τολέδο (1597-9). Σε αυτή την περίοδο ανήκει και ο πίνακας Έκσταση του Αγίου Φραγκίσκου που εντοπίστηκε για πρώτη φορά από Πολωνούς ειδικούς το 1974 και η αυθεντικότητά του επιβεβαιώθηκε το 2009.[21] Εντάσσεται σε μία σειρά συνθέσεων με κεντρικό πρόσωπο τον Άγιο Φραγκίσκο σε διάφορες σκηνές και παραλλαγές, αρκετές από τις οποίες, ωστόσο, αποδόθηκαν στο εργαστήριο και σε μαθητές του.[22]

Page 95: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

95

Ταφή του κόμη του Οργάθ (1586-88), Λάδι σε μουσαμά, 480x360 εκ., Τολέδο, Άγιος Θωμάς. O πίνακας περιλαμβάνει δύο διακριτές περιοχές. Στο κάτω μέρος της σύνθεσης απεικονίζεται η κηδεία του κόμη, ενώ στο άνω μέρος, που συμβολίζει τον παράδεισο, η ψυχή του μεταφέρεται από έναν άγγελο, έχοντας πάρει τη μορφή ενός παιδιού. Σύμφωνα με ένα θρύλο, τη στιγμή της ταφής τού κόμη εμφανίστηκαν ως εκ θαύματος ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος. Έχει υποστηριχθεί πως ορισμένες μορφές του πίνακα απεικονίζουν επιφανείς προσωπικότητες του Τολέδου. Ειδικότερα, μία από τις μορφές στη δεξιά πλευρά του πίνακα ταυτίζεται με τον Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας, συγκρίνοντας με την προσωπογραφία του, την οποία φιλοτέχνησε ο Γκρέκο το 1600.

Ο Θεοτοκόπουλος διακρίθηκε τόσο σε θρησκευτικές συνθέσεις όσο και σε προσωπογραφίες. Διασώζεται ένας μεγάλος αριθμός προσωπογραφιών του, προσωπικοτήτων κυρίως του στενού περιβάλλοντός του, όπως του λόγιου Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας (π. 1600, Μουσείο του Λούβρου), του μοναχού Φέλιξ Ορτένθιο Παραβιθίνο (π. 1610, Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης), του ιατρού Ροδρίγο δε λα Φουέντε (π. 1585, Πράδο) και του δημοτικού συμβούλου και νομομαθή Χερόνιμο δε Θεβάγιος (π. 1610, Πράδο). Σπανιότερα είναι τα πορτρέτα που φιλοτέχνησε για προσωπικότητες που κατείχαν δημόσια αξιώματα. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει η Προσωπογραφία του Καρδινάλιου (π. 1600, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης), έργο για το οποίο ο Γκρέκο οδηγήθηκε ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης, εξαιτίας της – ασυνήθιστης για την εποχή – επιλογής του να ζωγραφίσει τον ιερωμένο (πιθανότατα πρόκειται για τον Φερνάνδο Νίνιο δε Γκεβάρα) φορώντας γυαλιά. Ο Θεοτοκόπουλος είχε σημαντική συνεισφορά στην ισπανική προσωπογραφία, αποτελώντας πρότυπο για τον Ντιέγκο Βελάσκεθ.[1]

Διασώζονται μόλις τρεις τοπιογραφίες του Γκρέκο, οι δύο από τις οποίες απεικονίζουν το Τολέδο. Ο πίνακας Άποψη του Τολέδου (1595-99, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης) φανερώνει την χαρακτηριστική τάση

Page 96: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

96

του να μην εστιάζει τόσο στην ακρίβεια της τοπιογραφίας όσο στη δραματοποίησή της. Ο Γκρέκο επέλεξε να απεικονίσει μόνο το ανατολικό τμήμα της πόλης, ενώ δεν δίστασε να τροποποιήσει τη θέση κτιρίων της, προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες του στη σύνθεση. Το έργο Άποψη και χάρτης του Τολέδου (1610-14, Σπίτι και Μουσείο Γκρέκο) χαρακτηρίζεται επίσης ως μία περισσότερο συμβολική παρά πιστή απεικόνιση της ισπανικής πόλης.[23] Σύμφωνα με μία επιγραφή που χάραξε ο ίδιος στον πίνακα, ζωγράφισε το νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή πάνω σε ένα σύννεφο, σε πρώτο πλάνο, προκειμένου να φαίνεται καλύτερα.

Page 97: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

97

ΑΤΟΜΙΚΗ ΒΟΜΒΑ

Η ατομική βόμβα είναι βόμβα που λειτουργεί με πυρηνικά

υλικά (όπως το ουράνιο) και βασίζεται στην αλυσιδωτή

αντίδραση (μη ελεγχόμενη πυρηνική σχάση). Ένας βαρύς

ραδιενεργός πυρήνας βομβαρδίζεται με νετρόνιο(α) και εκλύει

ενέργεια, άλλους πιο ελαφρείς πυρήνες και νετρόνια. Με τη

σειρά τους τα παραγόμενα νετρόνια βομβαρδίζουν άλλους

πυρήνες κ.ο.κ. οπότε αρχίζει μια αυτοσυντηρούμενη αλυσιδωτή

αντίδραση που αν δεν ελεγχθεί καταλήγει σε έκρηξη (όπως οι

βόμβες που έπεσαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι). Αυτές

είναι οι βόμβες σχάσης.

Οι βόμβες υδρογόνου καλούμενες υδρογονοβόμβες

βασίζονται στην αντίθετη διαδικασία, την πυρηνική σύντηξη.

Αυτές πρώτα σχάζουν κάποιο υλικό για να θερμανθούν αρκετά

και έπειτα συντήκουν δευτέριο (2 ελαφροί πυρήνες δευτερίου

παράγουν ένα βαρύτερο πυρήνα ηλίου).

Ναγκασάκι - Χιροσίμα

Η Αμερική το 1942 σε συνεργασία με τη Βρετανία και τον

Καναδά είχαν ξεκινήσει ένα πρόγραμμα για την κατασκευή της

πρώτης ατομική βόμβας, που ονομαζόταν The Manhattan

Project. Επικεφαλής του προγράμματος ήταν ο Αμερικανός

Φυσικός J. Robert Oppenheimer. Δύο χρόνια μετά, η πρώτη

ατομική βόμβα ήταν έτοιμη και η πρώτη της χρήση έγινε στη

Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, στο τέλος του 2ου Παγκοσμίου

Πολέμου. Η βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα ονομαζόταν Little

Boy και φτιάχτηκε με ένα σπάνιο ισότοπο του ουρανίου, το

ουράνιο-235 ενώ η βόμβα που έπεσε στο Ναγκασάκι,

ονομαζόταν Fat Man και ήταν φτιαγμένη κυρίως με το

συνθετικό στοιχείο πλουτώνιο-239. Πρόκειται για τις μοναδικές

επιθέσεις με πυρηνικά όπλα στην ιστορία.

Page 98: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

98

Little Boy Fat Man

Το καλοκαίρι του 1945, η Αμερική έψαχνε έναν τρόπο για

γρήγορο τερματισμό του πολέμου με την Ιαπωνία. Η ατομική

βόμβα ήταν ήδη έτοιμη και ένα καταστροφικό χτύπημα στην

Ιαπωνία θα επιδείκνυε τη δύναμη της Αμερικής και θα την

ανάγκαζε να παραδοθεί. Στις 26 Ιουλίου του 1945, ο πρόεδρος

της Αμερικής Harry S. Truman και άλλοι ηγέτες των Συμμάχων,

ανακοίνωσαν τη Συνθήκη του Potsdam με την οποία η Ιαπωνία

θα έπρεπε να παραδοθεί στους Συμμάχους. Σε αντίθετη

περίπτωση, οι Σύμμαχοι θα προέβαιναν στην "αναπόφευκτη

ολοκληρωτική συντριβή των Ιαπωνικών δυνάμεων και την

καταστροφή του Ιαπωνικού εδάφους" χωρίς βέβαια να

αναφερθούν στη χρήση της ατομικής βόμβας. Δύο μέρες μετά,

οι Ιάπωνες αρνήθηκαν τη πρόταση αυτή των Συμμάχων.

Page 99: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

99

Οι στόχοι δεν επιλέχθηκαν τυχαία. Η Χιροσίμα ήταν ένα

σημαντικό οπλοστάσιο των Ιαπώνων, οι λόφοι στη περιφέρεια

της πόλης θα ενίσχυαν το αποτέλεσμα της έκρηξης και τα

ξύλινα κυρίως σπίτια της πόλης ήταν εύκολο να καταστραφούν.

Την περίοδο της επίθεσης, η Χιροσίμα είχε περίπου 350.000

κατοίκους. Το Ναγκασάκι από την άλλη, ήταν ένα από τα

μεγαλύτερα λιμάνια και βιομηχανικά κέντρα της Νότιας

Ιαπωνίας κυρίως στη παραγωγή πλοίων και όπλων, πράγμα

που το έκανε επίσης σημαντικό στόχο επίθεσης. Αν και τους

τελευταίους μήνες, οι Αμερικανοί βομβάρδιζαν συνεχώς τις

Ιαπωνικές πόλεις, το Ναγκασάκι και η Χιροσίμα, είχαν μείνει

εκτός πλάνου τακτικού βομβαρδισμού, για να υπάρξει ακριβής

καταγραφή της καταστροφής του νέου όπλου. Το Ναγκασάκι

είχε βομβαρδιστεί μόνο μία φορά, την 1η Αυγούστου, ενώ η

Χιροσίμα καμία.

Page 100: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

100

Χιροσίμα

Η Χιροσίμα ήταν ο πρώτος στόχος της πρώτης αποστολής

πυρηνικού βομβαρδισμού στις 6 Αυγούστου, ενώ εναλλακτικοί

στόχοι ήταν το Ναγκασάκι και η Kokura. Το βομβαρδιστικό B-

29 Enola Gay, με κυβερνήτη τον Paul Tibbets ξεκίνησε από την

αεροπορική βάση του Tinian στον Δυτικό Ειρηνικό, σε

απόσταση 6 ωρών πτήσης από την Ιαπωνία. Δύο άλλα δύο B-

29 συνόδευαν το Enola Gay, ένα με επιστημονικά όργανα και

ένα για τη φωτογράφηση της έκρηξης. Αν και τα Αμερικανικά

βομβαρδιστικά έγινα αντιληπτά από τα Ιαπωνικά ραντάρ,

περίπου μία ώρα πριν τον βομβαρδισμό, οι Ιάπωνες δεν

επιδίωξαν να τα αναχαιτίσουν, λόγω του μικρού αριθμού τους.

Η βόμβα Little Boy, με 60 κιλά ουράνιο-235, αφέθηκε από το

βομβαρδιστικό Enola Gay στις 08:15 και εξερράγη μετά από 57

δευτερόλεπτα, στο προκαθορισμένο ύψος των 2.000 ποδιών

πάνω από τη πόλη της Χιροσίμα. Λόγω ανέμου, είχε μια

Page 101: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

101

απόκλιση 240 μέτρων από τον προγραμματισμένο στόχο. Η

έκρηξη ήταν ίση με αυτή 13 κιλοτόνων εκρηκτικού TNT.

Οτιδήποτε σε ακτίνα ενός μιλίου καταστράφηκε εντελώς ενώ

προκλήθηκε φωτιά που κάλυψε εμβαδό 11 τετραγωνικών

χιλιομέτρων. Το 70% των κτιρίων της καταστράφηκε, 70.000

περίπου άνθρωποι σκοτώθηκαν αμέσως και άλλοι τόσοι

τραυματίστηκαν. Μέχρι το 1950, άλλοι 200.000 περίπου

πέθαναν από καρκίνο, εγκαύματα ή άλλες παρενέργειες της

έκρηξης. Μέχρι το 1990, το 9% των θανάτων από καρκίνο και

λευχαιμία των κατοίκων της Χιροσίμα, οφειλόταν στην έκρηξη.

Μετά τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, ο Πρόεδρος Τρούμαν

είπε τα εξής: "Εάν δεν αποδεχτούν τώρα τους όρους μας,

ας περιμένουν μια βροχή καταστροφής από τον αέρα, που

όμοιά της δεν έχει ιδωθεί σε αυτή τη γη". Ωστόσο, η Ιαπωνία

εξακολούθησε να μην δέχεται τη παράδοσή της. Τρεις μέρες

μετά την έκρηξη, στις 9 Αυγούστου, η Σοβιετική Ένωση κήρυξε

πόλεμο στην Ιαπωνία και ξεκίνησε την εισβολή στη

Μαντζουρία.

Page 102: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

102

Ναγκασάκι

Το πρωί της 9ης Αυγούστου του 1945, το Αμερικανικό

βομβαρδιστικό B-29 Superfortress Bockscar, με κυβερνήτη τον

Charles W. Sweeney, απογειώθηκε κι αυτό από τη βάση Tinian

με πρώτο στόχο τη Kokura και δεύτερο το Ναγκασάκι. Το

πλάνο ήταν παρόμοιο με αυτό της αποστολής της Χιροσίμα. Η

πόλη της Kokura όμως ήταν καλυμμένη με σύννεφα και το

πλήρωμα δεν είχε οπτική επαφή. Όπως ήταν λοιπόν

προγραμματισμένο, η αποστολή κατευθύνθηκε προς τον

δεύτερο στόχο, το Ναγκασάκι. Και αυτή η προσέγγιση

εντοπίστηκε από τα ραντάρ των Ιαπώνων, όμως δεν δόθηκε

συναγερμός, καθώς ήταν μόνο 2 B-29 και οι Ιάπωνες

θεώρησαν πως ήταν αναγνωριστική πτήση.

Στις 11:00 ακριβώς, το δεύτερο B-29 της αποστολής, το The

Great Artiste έριξε τρία αλεξίπτωτα με όργανα κι ένα γράμμα

για έναν Ιάπωνα καθηγητή πυρηνικής φυσικής, στο οποίο οι

Αμερικανοί τον παρακινούσαν να δημοσιοποιήσει στη χώρα

του την απειλή για τα όπλα μαζικής καταστροφής. Ένα λεπτό

αργότερα, το βομβαρδιστικό Bockscar έριξε την Fat Man, μια

Page 103: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

103

ατομική βόμβα που περιείχε πυρήνα 6.4 κιλών πλουτώνιο-239

πάνω από τη βιομηχανική περιοχή του Ναγκασάκι. Η βόμβα

εξερράγη 469 μέτρα πάνω από το έδαφος, αλλά 3 χιλιόμετρα

πιο μακριά από το προκαθορισμένο σημείο. Η έκρηξη είχε ισχύ

ίση με αυτή 21 κιλοτόνων εκρηκτικού TNT, αναπτύχθηκε

θερμοκρασία 3.900 βαθμών Κελσίου και δημιουργήθηκαν

άνεμοι ταχύτητας 1005χλμ/ώρα. Οι νεκροί από την έκρηξη

υπολογίζονται περίπου 40.000, ενώ άλλοι τόσοι πέθαναν τους

επόμενους έξι μήνες από άλλες παρενέργειες της έκρηξης.

Η Αμερική ήταν προετοιμασμένη και για άλλες πυρηνικές

επιθέσεις σε περίπτωση που η Ιαπωνία δεν συμμορφωνόταν.

Ωστόσο, στις 15 Αυγούστου, 6 μέρες μετά την δεύτερη

επίθεση, ο Αυτοκράτορας Hirohito ανακοίνωσε την παράδοση

της Ιαπωνίας στους Συμμάχους, παρά την αντίδραση πολλών

στρατιωτικών αξιωματούχων. Η υπογραφή της παράδοσης

έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου και σήμανε το τέλος της Μάχης του

Ειρηνικού, αλλά και του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου.

Ένα χρόνο μετά την επίθεση, πάνω από 60.000 Αμερικανοί

στρατιώτες είχαν εγκατασταθεί στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Όσοι επέζησαν από τους δύο βομβαρδισμούς, ονομάστηκαν

hibakusha, που σημαίνει "άνθρωποι επηρεασμένοι από την

έκρηξη". Οι απώλειες και η καταστροφή που προκάλεσαν τα

όπλα αυτά, οδήγησε την Ιαπωνία στην αυστηρότερη πολιτική

Page 104: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

104

κατά των πυρηνικών, από τότε, απαγορεύοντας το έθνος της

από πυρηνικό εξοπλισμό.

Οι δύο αυτές επιθέσεις έχουν χαρακτηριστεί ως

τρομοκρατικές ενέργειες, ανήθικες τακτικές πολέμου ή και

εγκλήματα πολέμου. Ιστορικοί υποστηρίζουν οτι η ρίψη των

δύο βομβών είχε σίγουρα μικρότερες απώλειες από την

υποτιθέμενη συνέχιση του συμβατικού πολέμου μεταξύ των

εθνών. Σύμφωνα με μελέτες, αν συνεχιζόταν ο πόλεμος αυτός,

μόνο οι Σύμμαχοι θα είχαν περισσότερες από ένα εκατομμύριο

απώλειες. Ωστόσο, ο ρόλος του βομβαρδισμού στην

παράδοση της Ιαπωνίας και η δικαιολόγηση της Αμερικής για

αυτόν, ακόμα αμφισβητούνται.

Page 105: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

105

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία

ΟΜΑΔΑ ΠΥΡΑΜΙΔΩΝ

• http://www.sansimera.gr/articles/67#ixzz3S1CdT8P4

• enet.gr

• Cbsnews

ΟΜΑΔΑ ΠΟΜΠΗΙΑΣ – ΝΕΡΩΝΑ

• http://www.mixanitouxronou.gr/neronas

• ΤΟ ΒΗΜΑ 21/01/2015 10:57

• Έντυπη Έκδοση Γεωτρόπιο, Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2009

• ENET.GR ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ – Πομπηία

ΟΜΑΔΑ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ

• http://www.sansimera.gr/articles/246#ixzz3S1E1IM1h

• WIKIPEDIA

ΟΜΑΔΑ ΖΩΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

• http://www.sansimera.gr/biographies/153#ixzz3S1fytg6R

Τετάρτη, 8 Μαΐου 2013

• http://texni-zoi.blogspot.gr

ΤΟ ΜΠΛΟΚ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΑΡΙΑ ΟΥΖΟΥΝΟΓΛΟΥ -

ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ Ο ΠΟΛΥΠΡΑΓΜΩΝ : Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Page 106: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ3lyk-komot.rod.sch.gr/3gel/images/docs/2014-2015/project/...1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ

106

• ΟΜΑΔΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΒΟΜΒΑΣ

• ΠΟΙΟΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΑΝ ΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΒΟΜΒΑ,του Δρα

Γιώργου Τσαλακού, Φυσικού

• http://www.sansimera.gr/articles/803#ixzz3S1GbDalI

• Αρθρογραφία, Ιαπωνία, Δημοσιεύθηκε στις 13/8/2010 από m.rimanos