«Το σχέδιο για μια Λαϊκή Παιδεία της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης – Η εκπαιδευτική Πολιτική του Ε.Α.Μ.».

ΤΟΥ Δ. ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΗ* Υποψήφιου Διδάκτορα Τμήματος Πολ. Επ. & Ιστορίας Παντείου Παν/μίου Πολιτικών & Κοινωνικών Επιστημών

Αφιέρωμα στην 71η επέτειο από την ίδρυση του Ε. Α. Μ. (27 – 9 – 1941), ως ελάχιστη συμβολή στη συλλογική μνήμη για την ιστορία μιας γενιάς Ελλήνων, που έκανε το αδιανόητο να γίνει δυνατό…..με την ελπίδα το παράδειγμά τους να εμπνεύσει τους λαϊκούς – κοινωνικούς αγώνες της εποχής μας.

* Η εργασία αυτή είναι αποτέλεσμα έρευνας και κατατέθηκε ως σεμιναριακή εργασία στο πλαίσιο του μαθήματος – σεμιναρίου με τίτλο: Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣ με Διδάσκοντα τον Καθηγητή Ιστορίας του Παντείου Παν/μίου ΠΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ στο Β΄ (εαρινό) εξάμηνο ακαδημαϊκού έτους 2008 – 2009 του ΠΜΣ του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου από το Δημήτρη Πολυχρονιάδη (δάσκαλο) και μεταπτυχιακό φοιτητή του αντίστοιχου ΠΜΣ κατά τη διάρκεια του εαρινού εξαμήνου του ακαδημαϊκού έτους 2008 – 2009.

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Το Πολιτικό – κοινωνικό πλαίσιο της περιόδου 1940 – 1944 Σελ. 2 – 5

2. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα ανάμεσα στα χρόνια 1940 – 1944 Σελ. 5 – 7

3.1 Η εκπαιδευτική πολιτική του Ε.Α.Μ. – Το σχέδιο για μια λαϊκή Παιδεία της Π.Ε.Ε.Α. Σελ. 7 – 18

3.2 Τα επιτεύγματα της εκπαιδευτικής Πολιτικής του Ε. Α. Μ. στην ελεύθερη Ελλάδα την περίοδο της κατοχής 1941 – 1944 Σελ. 18 – 19

4. Επιμύθιο Σελ. 19 – 20

5. Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία – Πηγές Σελ. 21

21. Το πολιτικό – κοινωνικό πλαίσιο της περιόδου 1940 – 1944

Όταν στις 28 Οκτωβρίου 1940 θα ξεσπάσει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, στην Ελλάδα θα έχουν ήδη κλείσει τέσσερα χρόνια δικτατορικής διακυβέρνησης της χώρας από την κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά.1 Η φασιστικών πολιτικών αποχρώσεων κυβέρνηση Μεταξά θα επιβάλλει στη χώρα καθεστώς στυγνής τυραννίας και τρομοκρατίας, καταργώντας βασικές διατάξεις του συντάγματος καθώς και κάθε είδους πολιτική ελευθερία, εξαπολύοντας παράλληλα πογκρόμ ενάντια σε οποιαδήποτε δημοκρατική φωνή αντίστασης στο καθεστώς της «4ης Αυγούστου». Τα πολιτικά κόμματα θα αναστείλουν τη λειτουργία τους και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις θα διαλυθούν ή θα περάσουν κάτω από τον πλήρη έλεγχο της δικτατορικής κυβέρνησης. Η επιβολή λογοκρισίας στον τύπο και σε κάθε είδους πολιτική ή καλλιτεχνική έκφραση θα αποτελέσει πάγια πολιτική της δικτατορίας Μεταξά. Ο κίνδυνος της κατάληψης της εξουσίας από τις δυνάμεις του Κ.Κ.Ε. θα αποτελέσει για πρώτη φορά στην ελληνική πολιτική ιστορία τη δηλωμένη αιτία της επιβολής της δικτατορίας και σαν συνέπειά του θα έχει την ένταση των διώξεων σε βάρος των Ελλήνων Κομμουνιστών, οι οποίοι κατά χιλιάδες θα βρεθούν εκτοπισμένοι ή φυλακισμένοι τις παραμονές της έκρηξης του ελληνοϊταλικού πολέμου. Το καθεστώς της «4ης Αυγούστου» επηρεασμένο εμφανώς από τα δικτατορικά – φασιστικά καθεστώτα της Γερμανίας και της Ιταλίας θα επιχειρήσει με πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα τρόπο να αποκτήσει λαϊκό έρεισμα, με τον εκφασισμό της ελληνικής κοινωνίας (ίδρυση Ε. Ο. Ν. με υποχρεωτική συμμετοχή των νέων όλης της χώρας, ένταση της ιδεολογικής – πολιτικής παρέμβασης στην κοινωνία με την προβολή των ιδεωδών του Γ΄ ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, ένταση της καταστολής σε βάρος των αντιφρονούντων κ. λ. π.).2 Σε οικονομικό – κοινωνικό επίπεδο η πολιτική της κυβέρνησης Μεταξά θα ευνοήσει τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα σε τέτοιο βαθμό, ώστε με πρόχειρους υπολογισμούς στα 1938 το 80% του πληθυσμού μόλις απολαμβάνει κάτι λιγότερο από το μισό του εθνικού εισοδήματος, που κι αυτό βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο(640 εκατομμύρια δολλάρια περίπου), ενώ το άλλο μισό διαμοιράζεται σε μια μειοψηφία 20%.3 Η πρόσδεση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας στο άρμα της Μεγάλης Βρεττανίας, παρά τις συμπάθειες επιφανών στελεχών του καθεστώτος της «4ης Αυγούστου» για το γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό και τον ιταλικό φασισμό, αλλά και η επεκτατική πολιτική της Ιταλίας στην ανατολική Μεσόγειο θα οδηγήσουν τη χώρα να βγει στον πόλεμο (Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1939 – 1945) μετά την επίθεση της Ιταλίας, στο πλευρό της Μεγάλης Βρεττανίας και της Γαλλίας ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα.4 Ο ενθουσιασμός του ελληνικού στρατού και τα βουνά της Ηπείρου θα επιτρέψουν στους Έλληνες όχι μόνο ν’ αντιμετωπίσουν την ιταλική επίθεση μ’ επιτυχία, αλλά και να περάσουν αμέσως στην αντεπίθεση. Σε διάστημα έξι μηνών, οι Ιταλοί υφίστανται βαριές ήττες. Δεκάξι ελληνικές μεραρχίες ακινητοποιούν στην Αλβανία είκοσι επτά ιταλικές, με εξοπλισμό πολύ ανώτερο απ’ τον ελληνικό ως τις 6 Απριλίου 1941,οπότε ………………………………………

1. Η δικτατορία Μεταξά θα επιβληθεί στην Ελλάδα μετά από πραξικόπημα του στρατού και με τις ευλογίες του Βασιλιά Γεωργίου Β΄ στις 4 Αυγούστου 1936.

2. Βλ. Σχετικά στο Β. Αγγελής, «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα..», Αθήνα, 2006, Βιβλιόραμα, σελ. 81 – 170

3. Ν. Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα, 1986 σελ. 130 – 131 4. Οι χώρες που αποτελούσαν τον Άξονα ήταν η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία καθώς και οι σύμμαχοί τους.

3

η Γερμανία τσακίζοντας τη Γιουγκοσλαβική αντίσταση, χτυπά την Ελλάδα. Μπροστά στην προέλαση των χιτλερικών στρατειών, οι βρεττανικές, που μάχονται μαζί με τους Έλληνες, η κυβέρνηση5 και ο βασιλιάς αφήνουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις 24 Απριλίου 1941 και οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, ενώ η Κρητική αντίσταση κρατά ακόμα ως το Μάιο του 1941. Η κατοχή είναι ιδιαίτερα σκληρή για την Ελλάδα. Η χώρα μοιράζεται ανάμεσα στους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βουλγάρους. Όλοι οι πόροι της είναι στη διάθεση των κατακτητών. Ενώ η πείνα εκμηδένιζε το λαό, οι εκτελέσεις και οι εκτοπίσεις ολοκληρώνουν την καταστροφή. Απ’ τις πρώτες κιόλας στιγμές της κατοχής, οι αυθόρμητες ηρωικές πράξεις αναγγέλλουν τη θέληση για αντίσταση ενός ενωμένου λαού. Η φυγή των κυβερνητικών στελεχών του παλιού δικτατορικού καθεστώτος, η ορκωμοσία της πρώτης κατοχικής κυβέρνησης από τους Γερμανούς υπό τον στρατηγό Γ. Τσολάκογλου (ο οποίος είχε υπογράψει την ανακωχή και παράδοση του ελληνικού στρατού στους Γερμανούς) και η εκκωφαντική απουσία από τους αγώνες του χειμαζόμενου ελληνικού λαού των αστικών πολιτικών κομμάτων της περιόδου του μεσοπολέμου, θα δημιουργήσει ένα μεγάλο πολιτικό κενό στη χώρα και θα οδηγήσει στη ριζοσπαστικοποίηση μεγάλων κομματιών της ελληνικής κοινωνίας και του λαού που έπρεπε να παλέψει μόνος του για την επιβίωση του. Αμέσως θα ακολουθήσει η οργάνωση μαζικού κινήματος. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 θα ιδρυθεί το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ( το ιδρύουν το Κ.Κ.Ε. και τα συγγενικά του κόμματα, το Σοσιαλιστικό κόμμα, το κόμμα της Ελληνικής Λαϊκής Δημοκρατίας(Ε.Λ.Δ.), διάφορες μικρές συνδικαλιστικές ομάδες, πολιτικές προσωπικότητες), ενώ συγχρόνως δημιουργείται ένα στρατιωτικό κέντρο αντίστασης, πυρήνας της Κεντρικής Επιτροπής του Εθνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (Ε.Λ.Α.Σ.), που η δράση του αρχίζει το Φεβρουάριο του 1942. Το Ε.Α.Μ. θα συνενώσει τη μεγάλη πλειονότητα του ελληνικού λαού κι η σπουδαιότητα της δράσης του ξεπερνά τη σημασία ενός απλού αντιστασιακού κινήματος.6 Η δράση του Ε.Α.Μ. στην κατεχόμενη Ελλάδα θα είναι καταλυτική για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις,7 αφού η μαζική συμμετοχή του λαού στις τάξεις του θα οδηγήσουν στην απελευθέρωση μεγάλων κομματιών της ορεινής υπαίθρου χώρας, όπου το Ε.Α.Μ. θα έχει τον πλήρη και ουσιαστικό έλεγχο καθώς και τη διοίκηση των περιοχών αυτών. Η ανάπτυξη ενός τόσο μεγάλου μαζικού αντιστασιακού – αντιφασιστικού κινήματος σε μια χώρα που ζει υπό συνθήκες τριπλής ξένης κατοχής και πολέμου, θα σφυρηλατήσει ακατάλυτους πολιτικούς δεσμούς μεταξύ του πληθυσμού και ……………………………………….5. Ο Ι. Μεταξάς θα πεθάνει τον Ιανουάριο του 1941 και ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ θα διορίσει πρωθυπουργό τον Αλ.

Κορυζή(συνεχίζοντας τυπικά και ουσιαστικά το καθεστώς της 4ης Αυγούστου) και μετά την αυτοκτονία του πρωθυπουργού, λίγες ώρες πριν την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, θα διορίσει πρωθυπουργό τον Εμμ. Τσουδερό και θα αναχωρήσει μαζί με την κυβέρνηση, τον πολεμικό στόλο και τα αποθέματα χρυσού της Τράπεζας της Ελλάδας για την Κρήτη και από εκεί για την αγγλοκρατούμενη Αίγυπτο.

6. Ν. Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα, 1986 σελ. 138 – 1397. Από τις αρχές της ίδρυσής του το Ε. Α. Μ. αναλαμβάνει τον αγώνα στις πόλεις, όπου οι μαζικές εκδηλώσεις κι

οι απεργίες θα δημιουργήσουν έντονα προβλήματα στις δυνάμεις κατοχής. Χάρη στους αγώνες αυτούς θα ματαιωθούν τα σχέδια των δυνάμεων κατοχής για επιστράτευση των Ελλήνων και υποχρεωτική παροχή εργασίας στη Γερμανία, θα απλωθεί ο αντάρτικος πόλεμος σε όλη τη χώρα και μεγάλα τμήματα της ορεινής υπαίθρου θα περιέλθουν στον ουσιαστικό έλεγχο του Ε.Λ.Α.Σ. και θα ενταθούν οι επιχειρήσεις δολιοθφοράς σε συνεργασία με τους Άγγλους και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις.

4

του Ε. Α. Μ., ιδιαίτερα εξαιτίας της πολιτικής που θα ακολουθήσει το Ε.Α.Μ. για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων της ζωής του ελληνικού λαού (διοίκηση, δικαιοσύνη, παιδεία, πρόνοια κ. λ. π), αφού θα μπορούσε να θεωρηθεί, όπως θα δούμε, ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους ένας πολιτικός σχηματισμός εισηγείται και υλοποιεί τη δημιουργία πραγματικού κράτους πρόνοιας υπέρ του λαού. Το έργο αυτό του Ε.Α.Μ. θα φανεί ιδιαίτερα στον τομέα της Παιδείας, όπως θα δούμε στο οικείο κεφάλαιο της εργασίας αυτής. Οι πολιτικοί ανταγωνισμοί για το πολιτικό μέλλον της απελευθερωμένης (στο μέλλον) Ελλάδας, θα οδηγήσουν στην ίδρυση και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, κατά τη διάρκεια της ξένης κατοχής, ως αντίβαρο στη δράση και εξάπλωση του Ε.Α.Μ. – Ε.Λ.Α.Σ. με την ενεργό στήριξη των Άγγλων (Ε.Δ.Ε.Σ. – Ε. Ο. Ε. Α. & Ε. Κ. Κ. Α.), αλλά και στη συγκρότηση από την πλευρά του Ε.Α.Μ. της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α.), που ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της απελευθερωμένης (από τις δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ.) ορεινής Ελλάδας.8 Το διοικητικό έργο της Π. Ε. Ε. Α. βασισμένο στον κοινωνικό - μεταρρυθμιστικό πολιτικό λόγο του Ε. Α. Μ. θα οδηγήσει στην υιοθέτηση μέτρων τέτοιων που για πρώτη φορά θα εφαρμοστούν στην Ελλάδα (λαϊκή δικαιοσύνη, λαϊκή αυτοδιοίκηση, παιδεία κ. λ. π.), απελευθερώνοντας κοινωνικές δυνάμεις που για πρώτη φορά έρχονται στο προσκήνιο και διεκδικούν μερίδιο της πολιτικής εξουσίας. Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται και το Σχέδιο για μια Λαϊκή Παιδεία της Π. Ε. Ε. Α., με το οποίο αποκρυσταλλώνεται η εκπαιδευτική πολιτική του Ε. Α. Μ. σε σχέση με τις δύσκολες συνθήκες της εποχής, αλλά και τις μελλοντικές συνθήκες που θα επικρατούσαν μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Γερμανούς. Η προσφορά του Ε. Α. Μ. και της Π. Ε. Ε. Α. στον τομέα της επιβίωσης του ελληνικού λαού και της συγκροτημένης δράσης του ενάντια στους φασίστες καταχτητές είναι πολύ μεγάλη και δεν έχει αποτιμηθεί ακόμα. Είναι χαρακτηριστικό του οράματος που διακατείχε τα μέλη του Ε.Α.Μ., και ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς που μετείχαν στις γραμμές του, το γεγονός ότι μέσα στις δύσκολες συνθήκες του πολέμου και της κατοχής, σε μια χώρα κατεστραμμένη, με τον πληθυσμό να λιμοκτονεί από την πείνα, όχι μόνο κατάφεραν να οργανώσουν ένα από τα μαζικότερα αντάρτικα κινήματα της κατεχόμενης από τους Γερμανούς Ευρώπης και ν’ απελευθερώσουν πολύ μεγάλα …………………………………………………..8. Στις 11 Μαρτίου 1944 συγκροτήθηκε η Π. Ε. Ε. Α. Την αποτέλεσαν, σε μια πρώτη, προσωρινή όπως

χαρακτηρίστηκε σύνθεση, ο στρατηγός Ευριπίδης Μπακιρτζής, ως πρόεδρος και γραμματέας εξωτερικών, ο Γ. Σιάντος ως γραμματέας εσωτερικών, ο Η. Τσιριμώκος ως γραμματέας δικαιοσύνης, ο στρατηγός Εμμ. Μάντακας ως γραμματέας στρατιωτικών και ο Κ. Γαβριηλίδης ως γραμματέας γεωργίας. Για τη σύνθεση της Π. Ε. Ε. Α. έγινε προσπάθεια από την πλευρά του Ε.Α.Μ. να μην έχει στενά εαμική σύνθεση. Με τη παραπάνω σύνθεσή της η Π. Ε. Ε. Α. αποτέλεσε το πρόπλασμα για τη συγκρότηση μιας ευρύτερης επιτροπής που συγκροτήθηκε στις 29 – 4 – 1944 με Πρόεδρο και γραμματέα εξωτερικών – Παιδείας & Θρησκευμάτων - Λαϊκής Διαφώτισης τον Αλ. Σβώλο, τον Ευριπίδη Μπακιρτζή αντιπρόεδρο και γραμματέα επισιτισμού, τον Γ. Σιάντο γραμματέα εσωτερικών, τον Ηλ. Τσιριμώκο γραμματέα δικαιοσύνης, τον Κ. Γαβριηλίδη γραμματέα γεωργίας, τον Εμμ. Μάντακα γραμματέα στρατιωτικών, τον Αγγ. Αγγελόπουλο γραμματέα οικονομικών, τον Π. Κόκκαλη γραμματέα κοινωνικής πρόνοιας, τον Ν. Ασκούτση γραμματέα συγκοινωνιών, και τον Στ. Χατζήμπεη γραμματέα εθνικής οικονομίας. Η έδρα της Π.Ε.Ε.Α. ήταν η Βίνιανη της Ευρυτανίας και από της πρώτες ενέργειες της ήταν η σύγκληση του Εθνικού Συμβουλίου στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Το εθνικό συμβούλιο ήταν η πρώτη προσπάθεια σύγκλησης βουλής των αντιπροσώπων του ελληνικού λαού μετα την 4η

Αυγούστου του 1936. Ουσιαστικά ήταν μια βουλή με θεσμικές και νομοθετικές δικαιοδοσίες και προήλθε με καθολική ψηφοφορία στις ελεύθερες περιοχές που ελέγχονταν από το Ε. Α. Μ. – Ε.Λ.Α.Σ. (μάλιστα για πρώτη φορά θα ψηφίσουν και οι γυναίκες με καθολικό δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα) αλλά και από τη συμμετοχή

εκπροσώπων των μαζικών οργανώσεων ακόμα και παλαιών βουλευτών της τελευταίας εκλεγμένης βουλής του 1936.

5

τμήματα της χώρας, αλλά να παρουσιάσουν και κοινωνικό – μεταρρυθμιστικό έργο στους τομείς της διοίκησης, της δικαιοσύνης, της παιδείας κ. λ. π.

2. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα ανάμεσα στα χρόνια 1940 – 1944

Η κατάσταση στην Ελληνική εκπαίδευση ανάμεσα στα χρόνια 1940 – 1944 είναι ευνόητο ότι επηρεάζεται από τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής, αλλά και από τις προσπάθειες για εκσυγχρονισμό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος που είχαν προηγηθεί, από τα τέλη του 19ου αιώνα, αφήνοντας τα σημάδια τους στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η επίσημη εκπαιδευτική πολιτική της Μεταξικής δικτατορίας θα οδηγήσει σε μεγάλη οπισθοδρόμηση την εκπαίδευση γενικά και ιδιαίτερα τη δημοτική.9

Η δικτατορία Μεταξά με την εκπαιδευτική της πολιτική επιχειρεί να ξηλώσει όλο το έργο των προκάτοχών της, δημοκρατικά εκλεγμένων, κυβερνήσεων στο χώρο της εκπαίδευσης, ακυρώνοντας έτσι τις όποιες προσπάθειες αστικού εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας, που έγιναν από τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων του κόμματος των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου, ως κατ’ εξοχήν εκπροσώπου του αστικού εκσυγχρονισμού στη χώρα, θα οδηγήσουν στην υιοθέτηση σειράς νομοθετημάτων που αφορούν τη μεταρρύθμιση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος από το 1913 έως το 1932 και θα διαμορφώσουν τη φυσιογνωμία της ελληνικής εκπαίδευσης σε συνάρτηση με τους έντονους ανταγωνισμούς γύρω από το γλωσσικό ζήτημα, αλλά και τις προσπάθειες για ακύρωση των μεταρρυθμιστικών εκπαιδευτικών προσπαθειών των εκπροσώπων του αστικού εκσυγχρονισμού.10 ……………………………………………

9. Γ. Κατσαντώνη, Οι Δάσκαλοι στους αγώνες για ψωμί – παιδεία – ελευθερία, Αθήνα, 1981, Σύγχρονη Εποχή10. Θ. Δ. Χατζηστεφανίδης, Ιστορία της Νεολληνικής Εκπαίδευσης, Αθήνα 1986, Παπαδήμας σελ. 259 – 280. Από

το 1913 το κόμμα των Φιλελευθέρων θα προσπαθήσει να μεταρρυθμίσει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με σειρά νόμων στοχεύοντας στην καθιέρωση και διεύρυνση της υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης με τη γενίκευση του Λαϊκού σχολείου και την αυτονομία του, θέτοντας τις βάσεις της αστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (την εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου του 1913 θα γράψει Ο Δ. Γληνός, ο οποίος θα περιλάβει στους βασικούς προσανατολισμούς του νομοσχεδίου την πραγματική υποχρεωτική εκπαίδευση, την πρακτική κατεύθυνση της ύλης, τη σύγχρονη παιδαγωγική, τη μόρφωση της γυναίκας, την προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της χώρας, τη στροφή προς τις θετικές επιστήμες και τη δημιουργία επαγγελματικής εκπαίδευσης καθώς και την κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στο δημοτικό σχολείο και την αντικατάστασή τους από την καθαρεύοτσα). Η αντίδραση στο νομοσχέδιο του 1913 και οι πολιτικές περιπέτειες της χώρας (εθνικός διχασμός) δε θα αφήσουν να δώσει καρπούς ο νόμος του 1913 και έτσι στα 1917 η κυβέρνηση και πάλι του Ελ. Βενιζέλου (πρώτα ως επαναστατική στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα) θα επιβάλλει με νόμο μια νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, διατηρώντας πολλά από τα στοιχεία αυτής του 1913, εισάγοντας όμως στις τέσσερεις πρώτες τάξεις του εξαετούς δημοτικού σχολείου την καθομιλουμένη δημοτική γλώσσα, γράφοντας νέα βιβλία για το δημοτικό σχολείο υπό την επιρροή (ιδεολογική και παιδαγωγική του Εκπαιδευτικού Ομίλου με μέλη του τους παιδαγωγούς Δελμούζο, Γληνό, Τριανταφυλλίδη κ.ά. ). Και η προσπάθεια αυτή θα ακυρωθεί (μάλιστα τα νέα βιβλία του δημοτικού θα καταδικαστούν και θα καούν) από τις διάδοχες κυβερνήσεις στα 1920. Οι προσπάθειες για τον αστικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής εκπαίδευσης θα συνεχιστούν υπό το βάρος των κοινωνικών , οικονομικών και πολιτικών συνεπειών της Μικρασιατικής καταστροφής και της έλευσης των προσφύγων στη χώρα μετά το 1922 και πάλι από την κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου στα 1928 – 1932 όπου με σειρά νόμων θα καθιερωθεί η εξάχρονη υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση, στη μέση εκπαίδευση καθιερώνεται το εξάχρονο γυμνάσιο και γίνεται μια σοβαρή, αλλά όχι επαρκής, προσπάθεια για την αντιμετώπιση των κτιριακών προβλημάτων των σχολείων στις νέες συνθήκες της ανάπτυξης των αστικών κέντρων μετά την έλευση των προσφύγων. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης Βενιζέλου θα τύχουν της αυστηρής και έντονης κριτικής του Δ. Γληνού, οποίος ως εκφραστής πλέον των σοσιαλιστικών – κομμουνιστικών ιδεών στο χώρο της παιδαγωγικής (μετά τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου στα 1927) θα χαρακτηρίσει τις προσπάθειες για μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος ως «εμπαιγμό του λαού από τους εκλεκτούς του», αφού κατά την άποψή του το επιτακτικό πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης είναι η μόρφωση του εργάτη, του αγρότη, του τεχνίτη και η εντατική οργάνωση της ελληνικής παραγωγικής εργασίας, καθώς και η

επέκταση του δημοτικού σχολείου σε όλη τη χώρα και η στελέχωσή του με διδακτικό προσωπικό. Παρά τις συντηρητικές της κατευθύνσεις η μεταρρύθμιση του 1928 – 1932 θα ακυρωθεί και αυτή από τις κυβερνήσεις που θα ακολουθήσουν.

6 Από το 1935 αρχίζουν αναστολές στην Ελληνική εκπαίδευση. Κατά τον Αλ. Δημαρά: «Στα 1935 το νέο πρόγραμμα του γυμνασίου εκφράζει όχι μόνο την εξουδετέρωση της μεταρρύθμισης αλλά και την επιστροφή στο παλιό πνεύμα … Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936 προχώρησε, όπως ήταν φυσικό, σε μια ολοκληρωμένη μεταβολή του εκπαιδευτικού συστήματος, όπως είχε διαμορφωθεί από το 1929….».11

Την εικόνα της οπισθοδρόμησης θα συμπληρώσει η Μεταξική εκπαιδευτική πολιτική και έτσι το δημοτικό σχολείο μετά το 1936 από εξάχρονο που ήταν έγινε ουσιαστικά τετράχρονο, αφού το γυμνάσιο έγινε οχτάχρονο και μπορούσε να δέχεται (με εξετάσεις ) τους αποφοίτους της Δ΄ τάξης του Δημοτικού, απογειώνοντας στα ύψη τους ταξικούς φραγμούς και την εγκατάλειψη του Δημοτικού σχολείου από τη συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών μετά τη Δ΄ τάξη, αποψιλώνοντας από μαθητές τις τάξεις Ε΄ και ΣΤ΄ του δημοτικού σχολείου. Τα βιβλία μόνο μέχρι την Γ΄ Δημοτικού ήταν γραμμένα στη δημοτική γλώσσα, ενώ έλειπε το προοδευτικό πνεύμα από το περιεχόμενό τους ( μέσα στα βιβλία του Δημοτικού υπήρχαν κεφάλαια αφιερωμένα στον Μεταξά). Η ίδρυση και οι προαγωγές (σε οργανικές θέσεις) των σχολείων καρκινοβατούσαν, ενώ δεν υπήρχε καμιά φροντίδα για εφοδιασμό των σχολείων με τα απαραίτητα εποπτικά μέσα. Χιλιάδες δημοκρατικοί ή κομμουνιστές εκπαιδευτικοί βρέθηκαν εξόριστοι και φυλακισμένοι, ενώ τα βαθμολογικά και οικονομικά προβλήματα των δασκάλων ήταν σε στασιμότητα (υπό το καθεστώς της απαγόρευσης της λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων των δημοσίων υπαλλήλων και των εργαζομένων γενικότερα) και η ένταση της τρομοκρατίας και της ιδεολογικής χειραγώγησης, μέσα από το σχολικό μηχανισμό, ήταν καταθλιπτική (γίνονταν προσπάθειες να ιδρυθούν και στα δημοτικά σχολεία οργανώσεις της μεταξικής Ε.Ο.Ν. – στην οποία η συμμετοχή των νέων ήταν υποχρεωτική – και στέλνονταν στα σχολεία έντυπα για την κατήχηση της νεολαίας με περιεχόμενο αντιδραστικό, φασιστικό – η ανάπτυξη της Ε. Ο. Ν. θα πάρει μαζικές διαστάσεις μετά το 1938 σε βάρος της σχολικής εκπαίδευσης των νέων).12 Ο πόλεμος και η κατοχή που ακολούθησαν προκάλεσαν όχι μόνο σοβαρή αναστάτωση στη λειτουργία των σχολείων, αλλά οδήγησαν και στην ολοκληρωτική εξάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας. Πολλά σχολεία κλείνουν από έλλειψη μαθητών ή δασκάλων, σχολικά κτίρια καίγονται από τους καταχτητές ή επιτάσσονται και αχρηστεύονται.13 Τα παιδιά γυρίζουν στους δρόμους πεινασμένα, ο αναλφαβητισμός μεγαλώνει και η αμάθεια παίρνει μεγάλες διαστάσεις.14

Έτσι στα 1944 ο αριθμός αυτών που φοιτούσαν στο δημοτικό σχολείο έπεσε από το 99%(1939) στο 65% (1944) και μόλις 12% φοιτούσαν στο γυμνάσιο.15

Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών και ιδιαίτερα των δασκάλων στην εθνική αντίσταση ενάντια στους καταχτητές θα είναι μαζική και θα καθορίσει το εύρος του κοινωνικού – εκπαιδευτικού έργου του Ε. Α. Μ. και της Π. Ε. Ε. Α. όπως θα δούμε.Παρά τις παραπάνω αναστολές και παλινδρομήσεις στην ελληνική εκπαίδευση και ………………………………………

11. Θ. Δ. Χατζηστεφανίδη, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 1986, Παπαδήμας σελ. 281 12. Γ. Κατσαντώνη, Οι Δάσκαλοι στους αγώνες για ψωμί – παιδεία – ελευθερία , Αθήνα, 1981, Σύγχρονη Εποχή,

σελ. 120 – 121 και Β.Αγγελή, «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα…», Αθήνα, 2006, Βιβλιόραμα, σελ. 81 – 84 και 127 – 145

13. Χ. Γκόντζου – Κ. Ανσστασάκου, Οι εκπαιδευτικοί στην αντίσταση, Αθήνα, 1985, Δίπτυχο σελ. 367….Τα περισσότερα σχολεία μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου δε μπόρεσαν να λειτουργήσουν. Το σχολικό έτος 1940 – 1941 κράτησε μόλις 3 μήνες. Το σχολικό έτος 1941 – 1942 κράτησε 20 μόνο ημέρες. Οι καταχτητές επίταξαν 4818 σχολικά κτίρια. Απ’ αυτά μόνο 416 έμειναν άθικτα. Πέθαναν 60.000 παιδιά από την πείνα. Έμειναν ορφανά 130.000 παιδιά. Κλείστηκαν στο ψυχιατρείο 450 παιδιά. Δε φοίτησαν στο σχολείο 600. 000 παιδιά

14. Γ. Κατσαντώνη, Οι Δάσκαλοι στους Αγώνες για ψωμί – παιδεία – ελευθερία, Αθήνα, 1981, Σύγχρονη Εποχή, σελ. 128

15. Θ. Δ. Χατζηστεφανίδη, Ιστορία της Νεοελληνικής εκπαίδευσης, Αθήνα, 1986, Παπαδήμας, σελ. 281 7 το χάος που ακολούθησε την επιβολή της τριπλής ξένης κατοχής στη χώρα (1941) το Ε. Α. Μ. θα επιδείξει μέγιστο έργο στον τομέα της Παιδείας μέσα από τις οργανώσεις του, τόσο σε πρακτικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο. Είναι χαρακτηριστική η προσπάθεια που θα γίνει τόσο στα αστικά κέντρα αλλά κυρίως στη ορεινή – ελεύθερη Ελλάδα για το άνοιγμα το σχολείων και την ομαλή λειτουργία τους αλλά και η σε θεωρητικό επίπεδο, αξιόλογη επεξεργασία ενός «Σχεδίου λαϊκής Παιδείας» που δεν υλοποιήθηκε βέβαια, εξαιτίας των ανωμαλιών της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε. Με το σχέδιο αυτό επιχειρείται από το Ε. Α. Μ. να λυθεί ολοκληρωτικά το πρόβλημα του αστικού εκσυγχρονισμού του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος σε προοδευτική βάση και να τεθούν οι βάσεις για την οικοδόμηση ενός δημοκρατικού – ανοιχτού – δωρεάν παρεχόμενου σε όλους εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο θα συνδέεται και θα απαντά στις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου της εποχής.

3.1 Η εκπαιδευτική πολιτική του Ε.Α.Μ. – Το σχέδιο για μια Λαϊκή Παιδεία της Π. Ε. Ε. Α.

Η μαζική συμμετοχή του λαού και των εκπαιδευτικών στο Ε. Α. Μ. θα αποτελέσει τον καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη του όχι μόνο ως αντιστασιακό κίνημα ενάντια στους ξένους καταχτητές, αλλά και ως κοινωνικό – διεκδικητικό πολιτικό κίνημα μπολιασμένο με τις ως τότε περιθωριακές και διωκόμενες προοδευτικές – κομμουνιστικές ιδέες και επιρροές και θα διαμορφώσουν τη φυσιογνωμία του και στο επίπεδο της εκπαιδευτικής του πολιτικής. Από τις τάξεις του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και του εκπαιδευτικού ομίλου (ο οποίος θα διασπαστεί στα 1927) με κύριο εκφραστή του το Δ. Γληνό, τη Ρ. Ιμβριώτη, τον Κ. Σωτηρίου, το Μ. Παπαμαύρο κ.ά. θα στελεχωθεί από τις πρώτες ημέρες της λειτουργίας του το Ε.Α.Μ., ενώ στις τάξεις του θα ενταχθούν χιλιάδες επώνυμοι και ανώνυμοι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι θα στελεχώσουν το μηχανισμό του σε όλο το πλάτος και το μήκος του (ακόμα και στις τάξεις του Ε. Λ. Α. Σ. όπου θα λάβουν καίριες – επιτελικές θέσεις). Κύριο μέλημα του Ε. Α. Μ. είναι να σωθεί ο πληθυσμός από τη λιμοκτονία και να ξανανοίξουν τα σχολεία που είχαν κλείσει και δε λειτουργούσαν. Τα σχολεία θα λειτουργούσαν και ως κέντρα κοινωνικής και ιδεολογικής πολιτικής ( κυρίως στην ελεύθερη Ελλάδα). Το Ε. Α. Μ. δείχνει να έχει συνείδηση της ιδεολογικής και πολιτικής επιρροής της εκπαίδευσης στις λαϊκές μάζες και δείχνει το ανάλογο ενδιαφέρον. Μέσα από τη δράση των μαζικών οργανώσεών του το Ε. Α. Μ. (Εθνική Αλληλεγγύη – Ε. Π. Ο. Ν.) θα αντιμετωπιστεί με επιτυχία το ζήτημα της οργάνωσης του λαού απέναντι στο φάσμα της πείνας και της λιμοκτονίας, αλλά και της επιτυχούς αντίστασης απέναντι στους ξένους καταχτητές. Και ενώ ο ελληνικός λαός αντιμετωπίζει με θάρρος τις τραγικές αυτές ημέρες η επίσημη ελληνική πολιτεία με τα κυβερνητικά όργανα που διορίζονται από τους καταχτητές και συνεργάζονται με αυτούς, φτάνουν σε τέτοιο κυνισμό, που δε διστάζουν να περάσουν από πειθαρχική δίκη τον καθηγητή Γ. Κακριδή, γιατί έγραψε βιβλίο με μονοτονικό σύστημα. Είναι η «δίκη των τόνων», (1943) με κύριο κατήγορο το Ν. Εξαρχόπουλο, καθηγητή της Παιδαγωγικής και μέλος της Επιτροπείας του 1920, που αποφάσισε να καούν τα αναγνωστικά της μεταρρύθμισης του 1917.16

……………………………………16. Χ. Γκόντζου – Κ. Ανστασάκου, Οι εκπαιδευτικοί στην αντίσταση, Αθήνα, 1985, Δίπτυχο, σελ. 367 και «Η Δίκη

των Τόνων» (Η Πειθαρχική δίωξη του καθηγητή Ι. Θ. Κακριδή), Αθήνα, 1998, Βιβλιοπωλείο της Εστίας

8

Κάτω από το βάρος της ξένης κατοχής και του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα που διεξάγει το Ε. Α. Μ. και μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής , ιδεολογικής και πολιτικής διαμάχης που διεξάγεται στην κατεχόμενη Ελλάδα αναφορικά με το μέλλον της εξουσίας στην απελευθερωμένη Ελλάδα, θα διαμορφωθεί το «Σχέδιο για μια Λαϊκή παιδεία» - εισήγηση του Ε. Α. Μ. και της Ε. Π. Ο. Ν. – στη Γραμματεία της παιδείας της Π. Ε. Ε. Α. το Μάρτιο του 1944. Το σχέδιο αυτό είχε ως εμπνευστή του το Δ. Γληνό (ο οποίος έχει πεθάνει λίγους μήνες νωρίτερα – 1943) και ως βασικούς συντάκτες του τους Κ. Σωτηρίου, Ρ. Ιμβριώτη, Μ. Παπαμαύρο κ. ά. Θα είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους που ένα πολιτικός οργανισμός (Ε. Α. Μ.) θα παρουσιάσει και θα καταθέσει ένα πλήρες και ολοκληρωμένο πρόγραμμα – σχέδιο, που θα αφορά την παιδεία και τις λειτουργίες της από τη βρεφική ηλικία ως και την εκπαίδευση των εφήβων.

Στο σχέδιο προτείνονται τα ακόλουθα:

Η θέση και οι σκοποί της παιδείας17

Α. Η θέση της παιδείας

Η παιδεία μέσα στην κοινωνική οργάνωση είναι η σπουδαιότερη κοινωνική λειτουργία ταγμένη στην υπηρεσία του Λαϊκού συνόλου. Δεν μένει ξένη από τη γύρω της ζωή, αλλ’ απεναντίας είναι συνδεμένη στενά μ’ αυτήν και αποτελεί το θεμελιακό στοιχείο του κοινωνικού εποικοδομήματος. Δεν περιορίζεται μόνο στην παιδική περίοδο της ζωής των ατόμων και δεν είναι προνόμιο μόνο μερικών, αλλ’ απεναντίας η παιδεία αγκαλιάζει ολόκληρο τον εργαζόμενο Ελληνικό λαό και γίνεται η φωτεινή καθοδηγήτρια της καθημερινής του ζωής. Ως τέτοια η παιδεία έχει ως βασική της αρχή «ένας λαός μια παιδεία». Όλοι έχουν ίσα μα πραγματικά, δικαιώματα στη μόρφωση, από την κατώτατη ως την ανώτατη βαθμίδα, χωρίς κανένα περιορισμό από οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους με μόνο κριτήριο την ικανότητα και ανάλογα με τη φυσική κλίση του καθενός. Αφού έτσι καθορίζεται η θέση της, δεν μπορεί να είναι μια απλή υπόθεση που ενδιαφέρει ατομικά τους γονιούς, τα παιδιά και τους δασκάλους. Ούτε ποτέ μπορεί να γίνει αντικείμενο ιδιωτικής εμπορικής εκμετάλλευσης. Είναι απεναντίας υπόθεση που ενδιαφέρει κατά πρώτιστο και κύριο λόγο την οργανωμένη Λαϊκή Πολιτεία. Κι η Πολιτεία αυτή με τη συναίσθηση του έργου της Παιδείας θα της δώσει όλα τα μέσα, ακολουθώντας την αρχή «καμιά οικονομία για την παιδεία».18

Β. Γενικός σκοπός της Παιδείας στην Ελληνική κοινωνία

Μέσα στα πλαίσια της Ελληνικής Πολιτείας η παιδεία θέτει στον εαυτό της ως γενικό σκοπό να ανυψώσει πνευματικά, ηθικά και υλικά τον εργαζόμενο λαό……….. ………………………………………..

17. Το «Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας» είχαν επεξεργαστεί κατά την κατοχή δύο επιτροπές. Η μια κοντά στο Ε. Α. Μ. κι η άλλη κοντά στην Ε. Π. Ο. Ν. Εμπνευστής σε όλο το έργο στάθηκε ο Δημήτρης Γληνός. Οι πρώτες σελίδες .. «Η θέση και οι σκοποί της Παιδείας» είναι από την εργασία της ομάδας Ε. Α. Μ. Όλη η άλλη εργασία είναι της ομάδας εκπαιδευτικών της Ε. Π. Ο. Ν.

18. Εκπαιδευτική – Μεταρρύθμιση, ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ, 1956 – 1965, Αθήνα, 1966, Προοδευτική παιδεία, Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας Π. Ε. Ε. Α. (Έκδοση του τμήματος Παιδείας της Ε. Δ. Α.) σελ. 37

9 Γ. Μερικότεροι σκοποί19

α) Η παιδεία αποβλέπει στο να προετοιμάσει πολίτες θετικά δημιουργικούς…..Με την εργασία και μέσα στην εργασία θα καλλιεργήσει τις ιδιαίτερες κλίσεις των παιδιών, θα τα παρακολουθήσει, έπειτα στην κοινωνική αποδοτική εργασία τους, θα θέσει την τεχνική πρόοδο στη διάθεσή τους και θα τα καθοδηγεί πάντα με το φώς της επιστήμης. β) Η παιδεία δε θα βασίζεται μόνο στην επιστήμη αλλά και στην τέχνη…… γ) Η παιδεία δε μπορεί να περιοριστεί στην καλλιέργεια του εσωτερικού ανθρώπου. Θα στρέψει την προσοχή της και στην καλλιέργεια του σώματος…… δ) Η παιδεία επίσης δε θα προετοιμάζει πολίτες παθητικούς, υποταχτικούς και άβουλους. Η Ελληνική Πολιτεία χρειάζεται πολίτες με ψυχική ελευθερία, με υποκειμενικότητα, με συναίσθηση της αποστολής τους και με συνειδητή πειθαρχία στο σύνολο. Γι’ αυτό η παιδεία με το όλο πνεύμα της και με τη Δημοκρατική οργάνωση της ζωής των σχολείων, θα προετοιμάζει, πολίτες ελεύθερους, αυτοπειθάρχητους και φωτεινούς φορείς της κυρίαρχης λαϊκής θέλησης, πολίτες με ξεκάθαρη συνείδηση του περιεχομένου και του σκοπού της Ελληνικής Πολιτείας. ε) Η παιδεία ακόμα δεν αποβλέπει μόνο να προετοιμάσει άτομα δημιουργικά και ελεύθερα, αλλά ικανά να συνεργάζονται όλα μαζί ως μέλη του ίδιου συνόλου…… στ) Η παιδεία της Ελληνικής πολιτείας αποβλέπει στο να συνδέσει στενά το έργο της με το άμεσο φυσικό περιβάλλον της χώρας, ακολουθώντας την αρχή της προσαρμογής στην πραγματικότητα. Θα επιδιώξει έτσι ν’ αναπτύξει τις πλουτοπαραγωγικές δυνάμεις που κλείνει μέσα η ελληνική φύση…………….είναι παιδεία εθνική. Γιατί θα εμπνέει στα παιδιά όλα, αγόρια και κορίτσια, ως υπέρτατο χρέος να εργάζονται πάντα για την υπεράσπιση των λαϊκών κατακτήσεων, για την εδαφική ακεραιότητα, την οικονομική ανεξαρτησία και την Εθνική Ελευθερία της Ελλάδας. ζ) Η Παιδεία με το να είναι εθνική δε θα πάψει ποτέ να είναι ανοιχτή για να δέχεται πρόθυμα τη γνώση και την πείρα των ξένων εθνών ….χωρίς δουλική μιμητικότητα, αλλά και χωρίς ξενηλατικό πνεύμα, θ’ αφομοιώνει κάθε αφομοιώσιμο ξένο πολιτιστικό στοιχείο. Δε θα καλλιεργεί τα μίση ανάμεσα στους λαούς. Αλλά θα εμπνέει στα παιδιά το σεβασμό στις πατρίδες των άλλων ανθρώπων, θα τα κεντρίζει με την ιδέα της ευγενικής άμιλλας που ωθεί στο ν’ αναδείξουμε την πατρίδα μας μέσα στον παγκόσμιο στίβο ως μια δύναμη προόδου και θα καλλιεργεί την τάση της συνεργασίας όλων των εθνών για την πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού. Δ. Αναγκαίες προϋποθέσεις της Παιδείας

Ι) Δάσκαλος

1) Μόρφωση. Όλων των βαθμίδων ανώτατη μόρφωση, δηλαδή θα φοιτά σε σχολή ισότιμη με το πανεπιστήμιο. Δημοδιδάσκαλοι. Τελειόφοιτοι γυμνασίου θα φοιτούν σε παιδαγωγικές Ακαδημίες τετράχρονες, ισότιμη με το Πανεπιστήμιο.20 ………………………………………

19. Εκπαιδευτική – Μεταρρύθμιση, ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ, 1956 – 1965, Αθήνα, 1966, Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας Π. Ε. Ε. Α. ,Προοδευτική παιδεία (Έκδοση του τμήματος Παιδείας της Ε. Δ. Α.) σελ . 39

Βλέπε ακόμα Θ. Δ. Χατζηστεφανίδη, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 1986, Παπαδήμας, σελ. 282 – 283 20. Η ανωτατοποίηση των διετών Παιδαγωγικών Ακαδημιών θα αποτελέσει πάγιο αίτημα της Δ. Ο. Ε. και θα ικανοποιηθεί στα 1984 με την ίδρυση των Π. Τ. Δ. Ε. των Πανεπιστημίων. 10

Μέση Παιδεία: Φοίτηση στις Διδασκαλικές σχολές του Πανεπιστημίου και ειδικοί καθηγητές σε ειδικές Ανώτατες Σχολές για παιδαγωγική και ειδική μόρφωση, (Γυμναστική Ακαδημία, Μουσικό Διδασκαλείο, Τεχνικό Διδασκαλείο, Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσών: σε αυτές θα φοιτούν απόφοιτοι γυμνασίου). 2) Μετεκπαίδευση. Σε Παιδαγωγικές Ακαδημίες, Διδασκαλεία Μ. Εκπαιδεύσεως, εξωτερικό υποχρεωτικά κατά τη σταδιοδρομία χωρίς τη δημιουργία προνομίων. 3) Εκπαιδευτικές εκδρομές στο εξωτερικό με έξοδα του κράτους. 4) Εκπαιδευτικά Συνέδρια. (Υποχρεωτικά ένα το χρόνο). 5) Οικονομική θέση. Υπαλληλική σταδιοδρομία ομοιόμορφη λειτουργών στοιχειώδους και μέσης παιδείας από το βαθμό που διορίζονται όλοι οι απόφοιτοι του Πανεπιστημίου μέσα στην υπαλληλική ιεραρχία, κανονική προαγωγή, δίκαιο μισθολόγιο σύμφωνα με τη γενική υπαλληλική ιεραρχία, χωρίς προνόμια αλλά και χωρίς μείωση.21

ΙΙ) Μαθητές Α. Προστατευτικά Μέτρα 1) Παροχή δωρεάν ιματισμού, βιβλίων, γραφικής ύλης και χωρίς τέλη εγγραφής.22

2) Παροχή πραγματικού συσσιτίου υπό την επίβλεψη των δασκάλων, κηδεμόνων και μαθητών (πρωινού, μεσημεριανού και βραδινού) που να πληροί τους όρους χωρίς συμβουλές ξένων.23 3) Ίδρυση οικοτροφείων υπό την επίβλεψη ειδικών για τα παιδιά που φοιτούν σε σχολεία μακριά από τον τόπο της κατοικίας και για όσα συντρέχει σ’ αυτό ανάγκη. 4) Παροχή υποτροφιών σε μεγάλη κλίμακα και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό για ανώτερες σπουδές. 5) Πατρική υγιεινολογική επίβλεψη και Νοσοκομειακή περίθαλψη (κάθε σχολείο να έχει το γιατρό του και τη νοσοκόμα του). Λουτρά, αναρρωτήρια, ειδικά νοσοκομεία, ειδικά σχολεία άρρωστων παιδιών. ………………………………………..

21. Το έμπρακτο ενδιαφέρον του Ε. Α. Μ. για την παιδεία και τους λειτουργούς της αποδεικνύεται από την απόφαση της Π. Ε. Ε. Α. να εξισώσει μισθολογικά τους δασκάλους με τους αξιωματικούς τους Ε. Λ. Α. Σ., ώστε να μπορούν οι δάσκαλοι των ορεινών χωριών της ελεύθερης Ελλάδας αφενός να έχουν κίνητρο για να υπηρετούν στα σχολεία και αφετέρου να μπορούν να αντιμετωπίζουν καλύτερα τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης και επισιτισμού τους. Επίσης για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της έλλειψης εκπαιδευτικών που θα στελέχωναν τα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας η Π. Ε. Ε. Α. με την απόφασή της στις 8 – 6 – 1944 ιδρύει δύο Παιδαγωγικά Φροντιστήρια ( στο Καρπενήσι υπό τη διεύθυνση των Κ. Σωτηρίου και Μ. Παπαμαύρου και στην Τύρνα υπό τη διεύθυνση της Ρ. Ιμβριώτη) οι απόφοιτοι(για να εγγραφούν έπρεπε να είναι κάτοχοι απολυτηρίου γυμνασίου) των οποίων ύστερα από ταχύρρυθμη εκπαίδευση θα μπορούσαν να διδάξουν στα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας, μάλιστα για τον τελικό διορισμό τους στο μέλλον προβλεπόταν μετεκπαίδευσή τους κατόπιν ειδικής νομοθετικής πράξης. Βλέπε στο Χ. Γκόντζου – Κ. Αναστασάκου, Οι εκπαιδευτικοί στην αντίσταση, Αθήνα, 1985, Δίπτυχο, σελ. 370 -371 και Σακελλαρίου Χ., Η Παιδεία στην Αντίσταση, Αθήνα, 1984, Φιλιππότης, σελ. 53 – 99 (πληροφορίες και για τα υπόλοιπα Παιδαγωγικά φροντιστήρια που λειτούργησαν δηλ. Θήβας, Γρεβενών και Πιερίας)22. Η δωρεάν φοίτηση στο Δημοτικό (μόνο) σχολείο είχε νομοθετηθεί από το 1930 (κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου – Υπουργοί Παιδείας Κ. Γόντικας & Γ. Παπανδρέου), όμως η πλήρης οικονομική αδυναμία της πολιτείας και η αντιμεταρρύθμιση που ακολούθησε από το 1935 και μετά κατέστησαν ανεφάρμοστη την νομοθετική επιταγή της δωρεάν παροχής ακόμα και της στοιχειώδους εκπαίδευσης στα παιδιά του ελληνικού λαού. Η φοίτηση στη μέση εκπαίδευση (δεν ήταν υποχρεωτική) και βαρυνόταν από επαχθή ποσά τελών εγγραφής και φοίτησης, αγοράς βιβλίων κ. λ. π. (καθεστώς το οποίο συνεχίστηκε μέχρι το 1964). 23. Τα συσσίτια προς τους μαθητές βοήθησαν πολύ την εποχή εκείνη με δεδομένο το φοβερό φάσμα της λιμοκτονίας που αντιμετώπιζε ο πληθυσμός εξαιτίας του πολέμου και της κατοχής, μάλιστα για την επιτυχή

οργάνωση και λειτουργία των συσσιτίων στα σχολεία καταβλήθηκαν έντονες προσπάθειες και από τους δασκάλους, αλλά κυρίως από τις οργανώσεις του Ε. Α. Μ. , της Ε.Π.Ο.Ν. και της Εθνικής Αλληλεγγύης. Τα μαθητικά συσσίτια δωρεάν παρεχόμενα σε όλους τους φοιτώντες στα Δημοτικά σχολεία θα επανέλθουν στα 1964 με τη μεταρρύθμιση της Ε. Κ. (Γ. Παπανδρέου – Λ. Ακρίτας – Ε. Παπανούτσος ). Βλέπε σχετικά στο Γ. Κατσαντώνη, Οι δάσκαλοι στους αγώνες για Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία, Αθήνα, 1981, Σύγχρονη Εποχή, σελ. 123

11

Β. Φοίτηση και άλλα μέτρα

a. Συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών. b. 30 μαθητές σε κάθε τάξη.24

c. Ανταλλαγή επισκέψεων μαθητών στο εσωτερικό και εξωτερικό (με έξοδα του κράτους).

Η ΓΛΩΣΣΑ 1) Μοναδικό γλωσσικό όργανο στην παιδεία όλων των βαθμίδων ΕΙΝΑΙ η Δημοτική γλώσσα του Ελληνικού Λαού, η κοινή Δημοτική γλώσσα. 25

2) Η προφορική διδασκαλία θα γίνεται μόνο μ’ αυτή. Επίσης μόνο σ’ αυτή θα γράφονται οι σχολικές εκθέσεις, οι μαθητικές εργασίες και τα σχολικά βιβλία κάθε είδους.26 3) Στα σχολεία της Μέσης, η διδασκαλία της αρχαίας θα γίνεται χωρίς τη μεσολάβηση της καθαρεύουσας, με βάση μόνο τη Δημοτική γλώσσα. 4) Στις συλλογές Νεοελληνικών αναγνωστικών των δύο ανώτερων τάξεων του γυμνασίου, θα περιέχονται λογοτεχνικά κείμενα της καθαρεύουσας(Καλλιγάς, Βικέλας, Παπαδιαμάντης, Παπαρηγόπουλος, Κάλβος κ.λ.π.), όπως θα περιέχονται δείγματα όλων των εποχών και ιδιωμάτων με κατάλληλα σχόλια. Μόνο αυτή θα είναι η θέση της καθαρεύουσας στην παιδεία, θέση καθαρά ιστορική.

ΑΠΛΟΠΟΙΗΣΗ 1) Τονική απλοποίηση με την παραδοχή του μονοτονικού συστήματος. Κατάργηση

πνευμάτων και διπλών γραμμάτων.27

2) Κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας. Έκδοση των παλαιών βιβλίων με τη νέα μορφή.

ΣΧΟΛΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ

1) Στην έδρα κάθε Δήμου ή Κοινότητας υπάρχει τοπική υπηρεσία σχολικών κτιρίων. Στους μεγάλους Δήμους (όπως Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη κ.λ.π.) υπάρχουν δύο ή περισσότερες Τ. Υ. Σ. Κ.

……………………………………………………..24. Η αναλογία 30 μαθητές προς ένα δάσκαλο θα κατοχυρωθεί νομοθετικά (για το Δημοτικό Σχολείο) στα 1985 με το ν. 1566 περί γενικής Εκπαιδεύσεως, όσο για τη συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών είναι κάτι που θα επιβληθεί μετά το 1974 στα δημόσια σχολεία της χώρας. 25. Η καθιέρωση της Δημοτικής γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της εκπαίδευσης θα γίνει στα 1976 με το ν. 309. 26. Η Π. Ε. Ε. Α. για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ακαταλληλότητας των σχολικών βιβλίων που υπήρχαν από την εποχή του Μεταξά, θα προχωρήσει στην ανάθεση της συγγραφής νέων αναγνωστικών για το Δημοτικό Σχολείο « Τα αετόπουλα» για την Γ΄ και Δ΄ τάξη και την «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη, ενώ για την Α΄ και Β΄ τάξεις τυπώθηκε το Αλφαβητάρι του 1932 – 1934 (Δεληπέτρου – Δούκα – Ιμβριώτη ). Βλ. Γ. Κατσαντώνη, Οι δάσκαλοι στους αγώνες για ψωμί – παιδεία – ελευθερία, Αθήνα, 1981, Δίπτυχο, σελ. 131. Επίσης ήταν επιτυχής και η τιτάνια προσπάθεια που καταβλήθηκε από την Π. Ε. Ε. Α. να τυπωθούν και να μοιραστούν στα σχολεία τα νέα βιβλία. Τυπώθηκαν 100.000 βιβλία και μοιράστηκαν με την ευθύνη των δασκαλών (μέσα σε 15 ημέρες θα διανεμηθούν τα βιβλία από την Ευρυτανία ως την Πελοπόννησο και τη Μακεδονία), οι οποίοι θα επανιδρύσουν την καταργημένη από το Μεταξικό καθεστώς Δ. Ο. Ε. μέσα στις συνθήκες παρανομίας της κατοχής και θα διοργανώσουν στις 20 – 6 – 1944 την Πανελλαδική Εκπαιδευτική Συνδιάσκεψη στη Λάσπη της Ευρυτανίας όπου ο Διδασκαλικός κλάδος θα λάβει αποφάσεις σχετικές με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης και τα ζητήματα του κλάδου. Βλ. Χ. Γκόντζου – Κ. Αναστασάκου,

Οι εκπαιδευτικοί στην αντίσταση, Αθήνα, 1985, Δίπτυχο, σελ. 389 και Σακελλαρίου Χ., Η Παιδεία στην Αντίσταση σελ. 103 – 124 27. Η εφαρμογή του μονοτονικού συστήματος θα γίνει στα 1982 (για την εκπαίδευση και για το επίσημο κράτος). Την ίδια περίοδο (λίγους μήνες νωρίτερα 1943) στην Αθήνα θα διεξαχθεί η «δίκη των τόνων» βλ. σχετικά σελ. 7 της παρούσας εργασίας, και Η Δίκη των Τόνων (Η Πειθαρχική δίωξη του καθηγητή Ι. Θ. Κακριδή), Αθήνα, 1998, Βιβλιοπωλείο της Εστίας

12

2) Η κάθε Τ. Υ. Σ. Κ. απαρτίζεται: α) από ένα Δημοδιδάσκαλο και στην περιοχή που υπάρχει Γυμνάσιο από ένα εκπαιδευτικό Μέσης και από ένα αντιπρόσωπο κάθε σχολείου. β) από ένα αντιπρόσωπο του Δήμου ή Κοινότητας και γ) από 2 – 3 αντιπροσώπους των γονέων ή κηδεμόνων της περιοχής. Όλοι τους είναι αιρετοί. Η κάθε Τ. Υ. Σ. Κ. βρίσκεται υπό την εξάρτηση και τον έλεγχο ενός γραφείου Σχολικών Κτιρίων του Περιφερειακού Εκπαιδευτικού Συμβουλίου. Η Τ. Υ. Σ. Κ. μέσα στον πρώτο χρόνο της λειτουργίας της πρέπει να εξοικονομήσει το σχολικό κτίριο για κάθε σχολείο της περιοχής που δεν έχει δικό του. Μέσα στα τέσσερα πρώτα χρόνια η κάθε Τ. Υ. Σ. Κ. πρέπει να μεριμνήσει για την ανέγερση σχολικών κτιρίων για κάθε σχολείο που δεν έχει δικό του. Τα έξοδα για την ανέγερση κάθε σχολικού κτιρίου εξοικονομούνται από ειδική επιχορήγηση του Δήμου ή Κοινότητας, από ειδικό ταμείο κάθε σχολείου, από τοκοχρεωλυτικά δάνεια που έχει το δικαίωμα να συνάπτει η Τ. Υ. Σ. Κ. κ. λ. π. 28

Ε. Προσχολική Παιδεία

1. Εισαγωγή Η λαϊκή παιδεία μέσα στη λαϊκή δημοκρατία θα είναι ενιαία και θα διαιρείται σε 4 περίοδες αντίστοιχες στις 4 περίοδες της ηλικίας του παιδιού. α) Την προσχολική περίοδο που περιλαμβάνει την πρώτη παιδική ηλικία από 0 – 6 χρόνων (παιδικοί σταθμοί – νηπιαγωγεία – παιδικές εξοχές – συμβουλευτικοί σταθμοί κ. λ. π.). β) Την περίοδο ως την ήβη 7 – 14 χρόνων (δημοτικό σχολείο, περισχολικά ιδρύματα). γ) Την περίοδο της ήβης 15 – 18 χρόνων (γυμνάσια, σχολές τεχνικές και καλλιτεχνικές, επιμόρφωση και περισχολικά ιδρύματα) και δ) Την περίοδο 19 – 22 χρόνων (Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία, Ανώτατες Σχολές κ. λ. π.) Παράλληλα: Ειδικά Σχολεία ανωμάλων, καθυστερημένων, αναπήρων, κουφάλαλων και τυφλών παιδιών. Άσυλα ηλιθίων, εγκαταλειμμένων και ξεπασμένων παιδιών.29 Ζητούμε η προσχολική παιδεία ν’ αγκαλιάσει το παιδί από την εποχή της κύησης ως τα συμπληρωμένα 6 χρόνια. Να οργανώσει και να μεριμνήσει για την προσχολική ηλικία προγράμματα αποδίδοντας τη σωστή σημασία που έχει η ηλικία αυτή για την ευημερία του λαού. 1. Ζητούμε να εξασφαλιστεί καλός τοκετός. (Προτείνεται η ίδρυση και στο

τελευταίο χωριό λαϊκών ή κοινοτικών ιατρείων). 2. Η Επισκέπτρια Αδελφή και στα πιο απομακρυσμένα χωριά. 3. Να υπάρχουν άσυλα για τη λεχώνα και το βρέφος. 4. Να οριστεί με νόμο ότι στην περίπτωση που η μητέρα δεν πρέπει να αναθρέψει

το παιδί της (αλκοολική κ. λ. π.), θα είναι υποχρεωτική η απομάκρυνση του

…………………………………………….

28. Το πρόβλημα της σχολικής στέγης θα οξυνθεί ιδιαίτερα μετά το τέλος της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου και θα αντιμετωπιστεί με την ίδρυση του Ο. Σ. Κ. στα 1962 (κυβέρνηση Κ. Καραμανλή – Ε. Ρ. Ε. ), μετά από έντονες πιέσεις των εκπαιδευτικών, του φοιτητικού και μαθητικού κινήματος ( κίνημα του 15% για την Παιδεία) και της κοινής γνώμης. 29. Στο Σχέδιο Λαϊκής Παιδείας είναι η πρώτη φορά από ιδρύσεως ελληνικού κράτους που γίνεται λόγος για την εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες – ενδεικτικό για τις προτεραιότητες που έβαζε η Π. Ε. Α. Ε. και το Ε. Α. Μ. για την κοινωνία και την παιδεία που ήθελε να οικοδομήσει μετά την απελευθέρωση.

13

παιδιού και η ανατροφή του σε παιδικό άσυλο. 5. Να ιδρυθούν παιδικοί σταθμοί παντού, όπου η μητέρα είναι αναγκασμένη να

εργαστεί έξω από το σπίτι της. 6. Να ιδρυθούν συμβουλευτικοί σταθμοί με πολλαπλή αρμοδιότητα για τους γονείς. 7. Να ιδρυθούν παιδικές εξοχές απαραίτητες για παιδιά που ζουν σε συνοικίες ή

τόπους ανθυγιεινούς. 8. Οι παιδικοί σταθμοί και τα νηπιαγωγεία πρέπει να γίνουν υποχρεωτικά σε όλα τα

χωριά και τις πόλεις για παιδιά 2 – 6 ετών.30

9. Πρέπει μέσα στην πόλη, μέσα στα πάρκα να εξασφαλιστούν χώροι, χαράς για τα παιδιά.

Σύμφωνα με τις παραπάνω απαιτήσεις χωρίζουμε την προσχολική ζωή σε τρία στάδια: Την ενδομήτρια ζωή του παιδιού, τη βρεφική ηλικία από 0 – 2 ετών και τη νηπιακή από 2 – 6 ετών.31………………Η νεολαία έχοντας συνείδηση της σπουδαιότητας που έχουν για την εθνική μας ζωή και για την ανακούφιση της εργαζόμενης μητέρας τα παραπάνω μέτρα, βάζει σαν πρώτο όρο συγχρονισμένης παιδείας την επέχτασή της και την οργάνωσή της στην προσχολική ηλικία από 0 – 6 χρόνων συμπληρωμένο. Είναι το πρώτο βήμα για να γίνει η παιδεία πραγματικά λαϊκή. 32

ΣΤ. Ο πρώτος βαθμός παιδείας (7 – 14 χρόνων) Α) Πραγματική παιδεία που να εξυπηρετεί τις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού μας δεν υπάρχει ακόμα στη χώρα μας. Η σημερινή παιδεία ήταν και είναι αντιλαϊκή, αντιεπιστημονική, αντιοικονομική. ( Ο λόγος γίνεται για το 1944). Β) Η σημερινή δημοτική παιδεία ούτε υποχρεωτική είναι ούτε ενιαία, ούτε αυτότελη, ούτε εξάχρονη, αλλ’ ούτε και δωρεάν. Γ) Η παιδεία Α βαθμού θα είναι ενιαία, αυτότελη, υποχρεωτική, θα δίδεται δωρεάν και θα είναι οκτάχρονη. Δ) Η παιδεία Α βαθμού θα έχει σκοπό να δώσει στο παιδί γενική στοιχειακή μόρφωση. Ε) Το νέο αναλυτικό πρόγραμμα θα δίδει στο παιδί μια εικόνα της φύσης και της ανθρώπινης κοινωνίας, θα συνδέει την επιστημονική γνώση με την τεχνική εργασία και θα προάγει τα ιδανικά της ειρήνης, της δημοκρατίας, της λευτεριάς και ανεξαρτησίας της πατρίδας, της αλληλοβοήθειας, της συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς της γης. Σ Τ) Η όλη εργασία του σχολείου θα στηρίζεται στις αρχές της εργασίας, της άμεσης πραγματικότητας και αυτοδιοίκησης. Πάνω στις αρχές αυτές θα στηριχτεί και η σχολική και εξωσχολική ζωή του παιδιού. Το παιδί θα οργανώνει τη ζωή του στο σχολείο, τις σχέσεις του με το συμμαθητή του, τις σχέσεις του με την κοινωνία των ενηλίκων. Η εσωτερική πειθαρχία θα είναι η μόνη πειθαρχία και θα λείπει ο εξωτερικός αναγκασμός, οι βάναυσες τιμωρίες και οι ατομικιστικές αμοιβές. ………………………………………….

30. Η καθιέρωση ενός έτους υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης έγινε μόλις το 2007, με νόμο (της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή – Ν. Δ.), ύστερα από έντονες και χρόνιες πιέσεις των εκπαιδευτικών και της κοινής γνώμης και αφού είχε προηγηθεί η επί 6 εβδομάδες απεργία των εκπαιδευτικών της Π. Ε. το 2006. 31. Εκπαιδευτική – Μεταρρύθμιση, ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ, 1956 – 1965, Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας της Π.Ε.Ε.Α., Αθήνα, 1966, Προοδευτική Παιδεία (έκδοση του τμήματος παιδείας της Ε. Δ. Α.) σελ. 42 – 48 32. Η αναφορά στη νεολαία γίνεται γιατί το «Σχέδιο για μια Λαϊκή Παιδεία» στο μεγαλύτερο μέρος του εκπονήθηκε από επιτροπή της Ε. Π. Ο. Ν. (πλαισιωμένη από εκπαιδευτικούς). Η πρώτη φορά στη σύγχρονη Ελλάδα, που νέοι διατυπώνουν απόψεις σχετικά με την εκπαίδευση που θέλουν να έχουν. 14

Ζ) Η παιδεία πρέπει να θεμελιώσει το έργο της στη σωματική υγεία του μαθητή. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ριζική αναδιοργάνωση της σχολιατρικής υπηρεσίας, ευρύχωρα και υγιεινά διδακτήρια, πλούσια μέσα για παιχνίδια και σωματικές ασκήσεις. Η προστασία της σχολικής ηλικίας θα γίνει συστηματική. Παιδικά νοσοκομεία, ιατρεία…., συσσίτια σχολικά, κυρίως για τα άρρωστα και άπορα παιδιά. Όλη η παιδική αντίληψη στην περίπτωση αυτή, η πρόνοια και η προστασία της υγείας του μαθητή θα στηρίζεται σε αυστηρές επιστημονικές βάσεις. Η) Για να πετύχει τους σκοπούς της η παιδεία Α βαθμού χρειάζεται κυρίως δασκάλους πλατιά και πολύπλευρα μορφωμένους, αφιερωμένους στην πρόοδο και ανύψωση του ελληνικού λαού. Στο δάσκαλο αυτό η πολιτεία θα εξασφαλίσει μια ζωή ελεύθερη από κάθε οικονομικό, ηθικό και πνευματικό καταναγκασμό.

Σκοπός του σχολείου του 1ου βαθμού

Ο 1ος βαθμός της Παιδείας πρέπει να είναι υποχρεωτικός, ενιαίος, αυτότελος, 8χρονος και δωρεάν, πρέπει να δώσει στο παιδί στοιχειώδικη γενική μόρφωση….33

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Στο «Σχέδιο για μια λαϊκή Παιδεία» περιλαμβάνεται πλήρες αναλυτικό πρόγραμμα και για τις οχτώ τάξεις του 1ου βαθμού Παιδείας (του Δημοτικού σχολείου) κατά τάξη και κατά μήνα του σχολικού έτους. Το αναλυτικό αυτό πρόγραμμα διδασκαλίας είναι επηρεασμένο από τις παιδαγωγικές θεωρίες σχετικές με το σχολείο εργασίας και είναι συνδεδεμένο με τις καθημερινές ανάγκες και τα βιώματα των μαθητών( τα αναλυτικά προγράμματα για τα γλωσσικά και λογοτεχνικά μαθήματα, όπως και για τα αρχαία ελληνικά δεν πρόλαβαν να ολοκληρωθούν εξαιτίας των εθνικών περιπετειών που ακολούθησαν). Παραθέτουμε ενδεικτικά κομμάτια από το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών του 1ου βαθμού Παιδείας:

1ος ΒΑΘΜΟΣ – ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΑΞΗ Α΄

1η Διδακτική ενότητα. ΟΚΤΩΒΡΗΣ

Το παιδί μέσα στο σπίτι. – Το Φθινόπωρο (μικρές παρατηρήσεις για την αλλαγή στο ντύσιμό του, στον κήπο κ. λ. π.) α. – Το παιδί ετοιμάζεται για το σχολείο, (κρεβατοκάμαρα, τραπεζαρία, κουζίνα).

β. – Η ζωή του παιδιού στο σπίτι………34

………………………………………33. Εκπαιδευτική – Μεταρρύθμιση, ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ 1956 – 1965,Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας Π. Ε. Ε. Α., Αθήνα, 1966 ,Προοδευτική Παιδεία (έκδοση του τμήματος παιδείας της Ε. Δ. Α. ) σελ. 50 -5134. Εκπαιδευτική – Μεταρρύθμιση, ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ 1956 – 1965,Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας Π. Ε. Ε. Α. ,Αθήνα, 1966 Προοδευτική Παιδεία (έκδοση του τμήματος παιδείας της Ε. Δ. Α. ) σελ. 51 -60

15

Ζ. Ο Δεύτερος βαθμός της παιδείας (15 – 18 χρόνων) 35

ΤΙ ΖΗΤΟΥΜΕ ΑΠΌ ΤΗ ΜΕΣΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: ΠΟΙΟΙ ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ;

Ο εργαζόμενος λαός και προπάντων τα νιάτα θέλουμε να καταχτήσουμε τη μέση παιδεία. Δεν τη δεχόμαστε σαν ελεημοσύνη, θέλουμε να την ενώσουμε με τη ζωή μας και τις ανάγκες της, θέλουμε να τη συμφιλιώσουμε με τον αγρό, το εργοστάσιο, το εμπόριο, το εργαστήριο γενικά με την υλική και πνευματική παραγωγή…. Ζητάμε μέσα στο 2ο βαθμό της Παιδείας να βρούμε την τεχνική δεξιότητα, την πολιτική ικανότητα και το δικαίωμα να επιβάλλουμε τη συνείδησή μας στην ιστορία. Ο 2ος βαθμός της Παιδείας θα είναι ένα τμήμα του ενιαίου διαφοροποιημένου σχολείου. Θα αποβάλει τον αριστοκρατικό και βερμπαλιστικό του χαρακτήρα και θα γίνει κι αυτός σχολείο του λαού, θρεμμένο με τα ιδανικά και τους πόθους του. Στηριγμένος στον 8χρονο 1ο βαθμό, που είναι κοινός για όλους, θα είναι κι αυτός υποχρεωτικά ενιαίος, αυτότελος, 4χρονος, ανοιχτός σε όλους εκείνους που έχουν ανάλογα πνευματικά εφόδια με την ανάλογη οικονομική υποστήριξη από το κράτος και θα δώσει επαγγελματική μόρφωση. Θα διακλαδίζεται μόνο σε διάφορους τύπους ανάλογα με τις ανάγκες του λαού και με τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Μόνο οι ανάγκες της χώρας για την επιστημονική ανάπτυξη της βιομηχανίας, της τέχνης, της γεωργίας, της ναυτιλίας, του εμπορίου, όπως και η διατήρηση και η εξέλιξη του πνευματικού πολιτισμού θα καθορίζουν τη διαφοροποίησή του. Ζητούμε το 2ο βαθμό της Παιδείας να τον διαποτίσει το ίδιο πνεύμα κι οι ίδιες αρχές του ενιαίου διαφοροποιημένου σχολείου, δηλαδή η ανθρώπινη εργασία, επιστημονικά οργανωμένη και η άμεση πραγματικότητα. Η εργασία θ’ αποτελέσει τη βάση του και το αντικείμενό του, στηριγμένη πάνω στην επιστήμη….χωρίς τη διαίρεση της πνευματικής από τη χειρωνακτική εργασία. Έπειτα από τον 8χρονο 1ο βαθμό κι αφού έχουμε πετύχει τους σκοπούς του, θα είναι πιο εύκολο ο 2ος βαθμός της Παιδείας μέσα σε 4 χρόνια να μας προικίσει: α) με επιστημονική γνώση των φυσικών και κοινωνικών νόμων, όπως και με πραχτική γνώση των τεχνικών μεθόδων, ώστε να γίνουμε ικανοί ν’ αναλάβουμε τα παιδιά του λαού στα χέρια μας ολόκληρη την παραγωγή υλική και πνευματική και β) να μας κάνει δημιουργικούς πολίτες φορείς και φρουρούς των ιδανικών και των θεσμών της λαϊκής δημοκρατίας……. Μιλούν συχνά για σχολείο έξω πολιτικής. Εμείς το βλέπουμε καθαρά, πως δεν υπάρχει σχολείο έξω από τη ζωή και έξω από την πολιτική. Όποιος υποστηρίζει το αντίθετο υποκρίνεται, γιατί απλούστατα είναι αδύνατο ολόκληρη η εργασία, η μορφωτική και η κοινωνική, να μείνει έξω από την πολιτική. Ακόμη ο 2ος βαθμός της Παιδείας πρέπει να δώσει την κατάλληλη επαγγελματική και επιστημονική κατάρτιση και όχι την εγκυκλοπαιδική μόρφωση μέσα από τα βιβλία

που ετοιμάζει κατά κανόνα παρασιτικούς πολίτες και όχι δημιουργικούς που ετοιμάζονται μέσα στην παραγωγική δουλειά…. Η χώρα μας έχει ανάγκη ν’ αυξήσει τις πλουτοπαραγωγικές της δυνάμεις, έχει ανάγκη να αναπτύξει γερό τεχνικό πολιτισμό, η λαϊκή δημοκρατία πρέπει να δημιου - ………………….

35. Α. Σ. Κ. Ι. , Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της Ε. Π. Ο. Ν. – Ενότητα Δ (ποικίλο υλικό) , Τεκμήριο Δ2 « Ο δεύτερος βαθμός της Παιδείας» - «Μέση Παιδεία» (Συμπεριλήφθηκε στο Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας της Π. Ε. Ε. Α.) 16

γήσει νέα τεχνική, πνευματική, οικονομική και ηθική οργάνωση της εργασίας. Και θα το πετύχει αυτό, αν μας μορφώσει ο 2ος βαθμός της παιδείας μέσα στην παραγωγή και για την παραγωγή, την τεχνική και την πνευματική, προσαρμόζοντας τα προγράμματά του και τις μεθόδους του σ’ αυτή. Ακόμη προτείνει η επιτροπή τις κλασικές σπουδές, τη φιλολογία, την ποίηση, την τέχνη, τη μουσική, την ιστορία …(ως πεδία χρήσης που θα αποδώσουν) βαθύτατη γενική μόρφωση, καθώς επίσης (προτείνεται) και η συμμετοχή των μαθητών στη διαδικασία της μάθησης, η αρχή της εργασίας στο σχολείο με τη δημιουργική κι όχι παθητική και απομνημονευματική εργασία. Με άλλα λόγια προτείνεται μια εσωτερική αλλαγή στη μέση παιδεία.36

Η παλιά τάξη δε θα υπάρχει, τη θέση της θα πάρει το επιστημονικό εργαστήριο, το εργοστάσιο, το χημείο, το βουνό, το λιβάδι, ο αγρός, το δάσος, η θάλασσα. Οι μαθητές θα ξεκινήσουν για ορισμένη περιφέρεια της χώρας, όπου θα τη μελετήσουν από κάθε άποψη: γεωγραφική, οικονομική, φυσική, ιστορική, λαογραφική (τα έξοδα μετάβασης και παραμονής των μαθητών θα βαρύνουν την πολιτεία). Η ίδια τάξη, σωστό επιστημονικό εργαστήριο, με τραπέζι, με καρέκλες, βιβλιοθήκες, όργανα και εργαλεία, κινηματογράφο, χάρτες, οδηγούς, θα δίνει την ήρεμη γωνιά για συγκέντρωση όλης της πείρας και για λύση των προβλημάτων που γεννήθηκαν πάνω στην εργασία. Το συναίσθημα της προόδου θα γεμίζει με ενθουσιασμό και χαρά τις καρδιές μας, η αυτοπεποίθηση και το συναίσθημα της ευθύνης θα ξεπερνούν συχνά τα συνηθισμένα όρια …τα λόγια δε θα έχουν πια πέραση, θα είναι λίγα….το σχολείο εργασίας είναι αναγκασμένο από τη φύση του να μη βάζει ποτέ προβλήματα ξένα προς τη ζωή και την άμεση πραγματικότητα. Η αρχή αυτή προσδιορίζει το κριτήριο για την εκλογή της ύλης, που δεν θα είναι μόνο η παιδαγωγική ανάγκη, αλλά, περισσότερο, η άμεση κοινωνική ανάγκη. Δε θα πρόκειται να μάθουμε αποστηθίζοντας τον ανθρώπινο μόχθο με λόγια, παρά να προσαρμοστούμε σ’ αυτόν ανάλογα με την ηλικία μας και θα πάρουμε μέρος στην κοινωνική εργασία, επιστημονικά καθοδηγημένοι….τίποτε ξένο από την άμεση πραγματικότητα….θα καταρτιστούν στη μέση παιδεία διδακτικές ενότητες, θέματα κεντρικά, που θα αλληλοσυμπληρώνονται, γιατί θα έχουν εσωτερική συνάφεια…Τα μαθήματα δε θα διδάσκονται από ένα δάσκαλο, όπως στο δημοτικό, αλλά από ομάδα ειδικών καθηγητών….Ένα σχέδιο εργασίας που προτείνεται από πολλούς παιδαγωγούς είναι τούτο: το διδαχτικό προσωπικό θα καθορίσει τους αντικειμενικούς σκοπούς που πρέπει να πετύχει μια ορισμένη τάξη. Αφού καθοριστούν οι σκοποί, θα διαλεχτούν τα κεντρικά θέματα που πρέπει να διδαχτούν κατά το ίδιο διάστημα του χρόνου, ώστε να επιτευχθούν. Καθένας από τους ειδικούς κατόπιν, θα ορίσει τις σχετικές ενότητες που θα πρέπει να διδάξει για να συμβάλει στην κατανόηση των κεντρικών θεμάτων, θα αναλύσει τις σχετικές ενότητες στα κύρια χαρακτηριστικά τους και θα καθορίσει τους μερικούς σκοπούς που επιδιώκει μ’ αυτή. Σ’ όλη αυτή την προετοιμασία, δύο βασικές ιδέες θα

καθοδηγούν. Πρώτα θα δοθεί απ’ το κάθε θέμα εκείνο που θα κάμει ανάγλυφο το σκοπό και την αιτία για την οποία διαλέξαμε τούτο κι όχι άλλα θέματα και δεύτερο το θέμα αυτό θα συμβιβαστεί με την πνευματική κατάσταση των παιδιών. Έτσι, ο κάθε καθηγητής κανονίζει το ρόλο που θα παίξει το μάθημά του στην άλφα λ.χ. ενότητα. …………………………

36. Θ. Δ. Χατζηστεφανίδης, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 1986, Παπαδήμας, σελ. 288

17

Μ’ αυτό τον τρόπο καταρτίζεται συνθετικά το πρόγραμμα των μαθημάτων για όλο το χρόνο κι απάνω σ’ αυτό γίνεται ολόκληρη η εργασία. Στο τέλος του χρόνου μελετιούνται τα προγράμματα που συντάχτηκαν, διορθώνονται, βελτιώνονται από τους συλλόγους και κατόπι καταρτίζεται ένα γενικό πρόγραμμα εργασία. Είναι φανερό, πως μια τέτοια προσπάθεια γίνεται συλλογικά, αλλιώς αποτυχαίνει. Η ομαδική εργασία είναι η προϋπόθεση για να πετύχουν οι διδαχτικές ενότητες στο 2ο βαθμό της παιδείας….Ο Σύλλογος (διδασκόντων) σε κοινή συνεδρία θα κάμει απολογισμό της δουλειάς του και θα κανονίζει την κατοπινή πορεία. Είναι φανερό, ότι δεν πρόκειται να καταγίνονται όλοι οι ειδικοί στο ίδιο τμήμα εργασίας και την ίδια μέρα. Αντίθετα, ο καθένας ειδικός, έχοντας κανονίσει τις διδακτικές του ενότητες, εργάζεται πάνω σε δικό του σχέδιο και μόνο στο τέλος οι σειρές αλληλουχίας, που θα έχει διαιρεθεί η αρχική ύλη, θα συνδεθούν πάλι, για να αποτελέσουν μια πλέρια σύνθεση και ενότητα. Έτσι θα υπάρχει στο τέλος η γενική εικόνα της εργασίας και θα ξεχωριστούν οι βασικοί σκοποί που θεραπεύει μέσα στην κοινωνική ζωή. Από τη μελέτη αυτή και το γενικό αντίκρισμα, θα αναπηδήσουν νέες απορίες και νέα προβλήματα, θα σχηματιστούν νέες ενότητες από όπου θα γίνει ολοφάνερη η αλληλουχία και η αλληλεξάρτηση των φαινόμενων της ζωής, ώστε να είναι δυνατή η σωστή ερμηνεία τους. Είναι λοιπόν δυνατό να εφαρμοστούν στη μέση παιδεία και η αρχή της άμεσης πραγματικότητας, αφού μάλιστα βρίσκονται σε πλέρια αρμονία με τους σκοπούς της… Το παλιό σχολείο μιλάει πολύ για την ειδολογική μόρφωση που στην ουσία σημαίνει καταναγκασμό σε ορισμένο τρόπο σκέψης και έκφρασης. Σπάνια σημαίνει λευτεριά πνευματική και εθισμό σε προσωπική δημιουργική κρίση…. Ολόκληρη η μέση παιδεία έχει κυριευτεί από τον ιστορισμό…. Το πρόσωπό της είναι γυρισμένο στο παρελθόν. Κι ενώ ψάχνει μη χάσει και την ελάχιστη λεπτομέρειά του, χάνει από τα μάτια της ολόκληρο το παρελθόν και τις προοπτικές για το μέλλον. Χρόνια και χρόνια δεν είχαμε τίποτα άλλο παρά το κλασικό γυμνάσιο κι είμαστε όλοι ευχαριστημένοι, γιατί νομίζαμε, ότι με τα Αρχαία Ελληνικά μόνο και Λατινικά μορφώνεται ο άνθρωπος, ότι μόνο εκείνος που κινιέται λεύτερα στο παρελθόν είναι εγγράμματος. Και όμως, συνεχίζεται στην εισήγηση της Επιτροπής, όλοι ξέρουμε πως ενώ ξοδέψαμε 6 χρόνια ολάκερα και τα 2/3 των διδαχτικών ωρών γι’ αυτά βγήκαμε χωρίς να ξέρουμε ούτε τα αρχαία και πολύ περισσότερο ούτε να νιώσουμε το αρχαίο πνεύμα. Στο αναμεταξύ μας δέρνει τέλεια άγνοια της σημερινής ζωής και της πραγματικότητας. 37

Ζητούμε και εμείς και μάλιστα έντονα, την πνευματική μόρφωση, αλλά ζητούμε να πάρει άλλο δρόμο. Να ξεκινάει από τα ενδιαφέροντα και την ηλικία μας, μέσα της να είναι η ζωή και ο σκοπός της το παρόν και το μέλλον.

Τέλος η Επιτροπή προτείνει για τη μέση παιδεία το θεσμό της αυτοδιοίκησης με περισσότερη έμφαση. …Τα νιάτα έχουμε τη δική μας ζωή και τους δικούς μας πόθους και όνειρα Από τη φύση μας φωλιάζει μέσα μας μια επαναστατικότητα και μια ασίγαστη δίψα για να διοικηθούμε μόνοι μας. Στην ιστορική μάλιστα τούτη στιγμή, που μπαίνουν επιταχτικά στη γενιά μας νέα καθήκοντα καταλυτικά και ανοικοδομητικά, η ………………………………

37. Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ, Αθήνα, 1966, Προοδευτική Παιδεία (έκδοση του τμήματος Παιδείας της Ε. Δ. Α.), Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας της Π. Ε. Ε. Α. σελ. 68

18 αυτοδιοίκηση σε κάθε πεδίο δράσης μας είναι η κυριότερη προπαρασκευή για το βαρύ έργο μας. Τελειώνοντας την εισήγησή της η Επιτροπή προτείνει: τη διαίρεση της μέσης παιδείας σε διαφορετικούς τύπους που θα τις καθορίσουν οι ασχολίες του λαού (σε κάθε περιοχή της χώρας) και τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Οι τύποι αυτοί είναι:

1. Η αγροτική μόρφωση.2. Η βιομηχανική και βιοτεχνική μόρφωση. 3. Η τέχνη. 4. Τα επιμορφωτικά σχολεία. 38

Αυτές είναι οι προτάσεις των δύο επιτροπών του Ε. Α. Μ. και της Ε. Π. Ο. Ν. που υποβλήθηκαν στη Γραμματεία Παιδείας της Π. Ε. Ε. Α. το 1944.

3.2 Τα επιτεύγματα της εκπαιδευτικής πολιτικής του Ε. Α. Μ. στην ελεύθερη Ελλάδα την περίοδο της κατοχής (1941 – 1944)

Οι προσπάθειες του Ε. Α. Μ. στον εκπαιδευτικό τομέα δεν έμειναν απλώς στα χαρτιά, ως σχέδια θεωρητικής σύλληψης, αλλά σε ικανοποιητικό βαθμό εφαρμόστηκαν, όπου ήταν αυτό δυνατό, κάτω από τις αντίξοες συνθήκες της ξένης κατοχής και των πολεμικών συγκρούσεων, καταθέτοντας μια άλλη αντίληψη για τη σχολική μόρφωση της εποχής εκείνης, εισάγοντας πρωτοποριακούς θεσμούς και καινοτομίες. Στα πλαίσια των προσπαθειών αυτών:

θα ιδρυθούν 35 παιδικοί σταθμοί στην ελεύθερη Ελλάδα οι οποίοι θα περιθάλψουν 12.000 παιδιά39 με τη συνεργασία της «Εθνικής Αλληλεγγύης», της «Επιμελητείας του Αντάρτη» και της « Ε.Π.Ο.Ν.» (οργανώσεων του Ε. Α. Μ.) καλύπτοντας τις επισιτιστικές και μορφωτικές ανάγκες των παιδιών αυτών, πολλά από τα οποία δεν επρόκειτο να έρθουν σε επαφή με την προσχολική εκπαίδευση κάτω από άλλες συνθήκες,

θα καταβληθεί προσπάθεια να ανοίξουν όλα τα (κλειστά λόγω πολεμικών συνθηκών) σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας και να στελεχωθούν με εκπαιδευτικό προσωπικό, με θεαματικά αποτελέσματα

θα ιδρυθούν 5 παιδαγωγικά φροντιστήρια (Τύρνας, Καρπενησίου, Θήβας, Γρεβενών, Πιερίας, Λαγκαδίων) για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της έλλειψης δασκάλων για τα σχολεία της Ελεύθερης Ελλάδας (με ταχύρρυθμη δίμηνη εκπαίδευση αποφοίτων γυμνασίου που ήθελαν να γίνουν δάσκαλοι)40

θα συγγραφούν και θα εκδοθούν νέα αναγνωστικά για το Δημοτικό Σχολείο41

θα ιδρυθούν 3 γεωργικές σχολές (Αγάθωνος, Σπερχειάδας, Φτέρης) με στόχο την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου των αγροτών και ιδιαίτερα των νέων αγροτών, αλλά και την ενημέρωσή τους πάνω σε θέματα σύγχρονης

καλλιέργειας της γης και οργάνωσής τους (των αγροτών) πάνω σε συνεταιριστική βάση (ώστε οι κόποι τους να μη γίνονται αντικείμενο

………………………………………….. 38. στο ίδιο (ό. π.) σελ. 69 – 75

39. Σακελλαρίου Χ., Η Παιδεία στην Αντίσταση, Αθήνα, 1984, Φιλιππότης, σελ. 33 – 3440. στο ίδιο σελ. 61 – 99 και Δες ακόμα σχετικά στη σελ. 10 της παρούσας εργασίας41. Πρόκειται για τα αναγνωστικά «Τ’ Αετόπουλα» για τις Γ΄ και Δ΄ τάξεις του Δημοτικού Σχολείου και «Ελεύθερη Ελλάδα» για τις τάξεις Ε΄ και ΣΤ΄ του Δημοτικού Σχολείου που εκδόθηκαν το Σεπτέμβριο του 1944 από την Π. Ε. Ε. Α. και μοιράστηκαν στα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας. Δες σχετικά στο Σακελλαρίου Χ., Η Παιδεία στην Αντίσταση, σελ. 105 – 124

19 εκμετάλλευσης των επιτήδειων)42

θα υπάρξει μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια πολιτιστικής – μορφωτικής ανόδου του πληθυσμού της ορεινής ελεύθερης Ελλάδας, μέσα από κατάλληλες πολιτιστικές παρεμβάσεις της σχολική εκπαίδευσης (θέατρο, κουκλοθέατρο, μουσική, έκδοση νεανικών περιοδικών κ. λ. π.) πρωτόγνωρων για την ελληνική εκπαίδευση της εποχής43

4. Επιμύθιο

Το σχέδιο για μια λαϊκή Παιδεία που υπέβαλαν στην Π. Ε. Ε. Α. οι επιτροπές του Ε. Α. Μ. και της Ε. Π. Ο. Ν. επιχειρεί να θέσει και να λύσει ορισμένα βασικά εκπαιδευτικά προβλήματα της εποχής απαντώντας καθοριστικά στο ζήτημα του αστικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής εκπαίδευσης, όπως αυτό είχε τεθεί από τις αρχές του 20ου αιώνα. Η υποχρεωτική και δωρεάν προσχολική αγωγή (από 0 έως 6 ετών), το 8χρονο δημοτικό σχολείο για όλους, οι αυξημένες δαπάνες για την Παιδεία και η δημοκρατική διοίκηση της εκπαίδευσης, η ανωτατοποίηση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών, η κατάργηση των τόνων και η απλοποίηση της ιστορικής ορθογραφίας, η δωρεάν Παιδεία και οι ίσες ευκαιρίες μόρφωσης όλων των Ελλήνων, η λαϊκή συμμετοχή στην εκπαίδευση και το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία κ. ά. αποτελούν το ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα της εκπαιδευτικής πολιτικής του Ε. Α. Μ. και μας δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο ποια κοινωνία ήθελε το Ε. Α. Μ. και οι δυνάμεις που το στήριζαν να οικοδομήσουν μετά την κατοχή στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Η υιοθέτηση των μέτρων αυτών από τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1949 – 2007) κάτω από διαφορετικές κοινωνικές – οικονομικές και πολιτικές συνθήκες (και πολλές φορές υπό τη λαϊκή πίεση) δείχνουν το μέγεθος της ιδεολογικής και πολιτικής επιρροής των δυνάμεων εκείνων που στη διάρκεια της κατοχής (1941 – 1944) οικοδόμησαν ένα μεγαλειώδες ένοπλο κίνημα αντίστασης και με τον πολιτικό τους λόγο επέδρασαν καθοριστικά στην εξέλιξη της Ελληνικής κοινωνίας. Η οικοδόμηση του όποιου κοινωνικού κράτους (ιδιαίτερα στο χώρο της Παιδείας) δε θα μπορούσε στα κατοπινά χρόνια να παραγράψει ή να παραγνωρίσει το έργο του Ε. Α. Μ. και της Ε. Π. Ο. Ν. σε επίπεδο λόγων και έργων. Η πρώτη φορά που ελληνική πολιτική οργάνωση νεολαίας (η Ε. Π. Ο. Ν. η οποία έφτασε να έχει 600. 000 μέλη σε όλη τη χώρα) θα καταθέσει τις απόψεις της για το είδος της παιδείας που επιθυμεί, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θέλει να διαχειρίζεται τις υποθέσεις της (αυτοδιοίκηση) καταγράφεται στο σχέδιο για μια λαϊκή Παιδεία.

Οι ιδεολογικές και πολιτικές συγκρούσεις της κατοχής και ο ένοπλος αντιστασιακός αγώνας δε θα αποτελέσουν ούτε για μια στιγμή ανασχετικό παράγοντα για το

…………………………………………………..42. Η ίδρυση των γεωργικών σχολών εντάσσεται στα πλαίσια της λειτουργίας των επιμορφωτικών σχολείων και της αγροτικής μόρφωσης που αναφέρει το « Σχέδιο μιας λαϊκής Παιδείας» της Π. Ε. Ε. Α. Δες ακόμα σχετικά στο Σακελλλαρίου Χ. , Η Παιδεία στην Αντίσταση, σελ. 142 – 150 43. Για τις προσπάθειες αυτές πολιτιστικής ανάτασης και αναδημιουργίας δες σχετικά στο Σακελλαρίου Χ., Η Παιδεία στην Αντίσταση, σελ. 43 – 54 σχετικά με το έργο των Β. Ρώτα,Γ. Κοτζιούλα και Γ. Σταύρου για το παιδικό θέατρο και το κουκλοθέτρο στην ελεύθερη Ελλάδα, την ίδρυση παιδικών χορωδιών και την έκδοση νεανικών περιοδικών (Τ’ Αετόπυυλα) στην ελεύθερη Ελλάδα με τη συμμετοχή πολλών εμπνευσμένων καλλιτεχνών που βρέθηκαν την εποχή εκείνη, ενταγμένοι στην εθνική Αντίσταση, στα βουνά της ελεύθερης Ελλάδας.

20

διοικητικό και κοινωνικό έργο του Ε. Α. Μ. (ιδιαίτερα στην Ελεύθερη Ελλάδα), το οποίο αν συγκριθεί με το έργο των μεταπαλευθερωτικών κυβερνήσεων της χώρας (ακόμα και σε περιόδους ειρηνικής ζωής και απόλυτης ομαλότητας) θα αποβεί σε βάρος των αστικών πολιτικών κομμάτων που θα κυβερνήσουν τη χώρα από το 1945έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1960.Μόνο μετά από 20 χρόνια (1964) και υπό την πίεση ενός άλλου κινήματος (αυτού των σπουδαστών και μαθητών που ζητούσαν 15% των δαπανών του Γ.Κ.Π. γιατην Παιδεία ) θα ανοίξει ξανά το θέμα της Παιδείας στη χώρα μας και θα ακολουθήσει η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 (κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου – Ε. Κ. ) επιχειρώντας για άλλη μια φορά τον αστικό εκσυγχρονισμό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Το πόσο προωθημένες ήταν για την εποχή τους οι θέσεις και οι προτάσεις του Ε. Α. Μ. και της Ε. Π. Ο. Ν. για την Παιδεία, οι οποίες καταγράφονται στο σχέδιο για μια λαϊκή Παιδεία ας τεθεί στην κριτική θεώρηση του καθενός. Ο εμπνευστής του σχεδίου για μια λαϊκή Παιδεία ήταν ο Δ. Γληνός ο οποίος δε μπόρεσε να δει ολοκληρωμένο το «Σχέδιο για μια λαϊκή παιδεία» εξαιτίας του θανάτου του στα τέλη του 1943.

Τελειώνοντας παραθέτουμε ενδεικτικά ένα μικρό κομμάτι των απόψεών του:

«….Κάθε ιδεώδες της Παιδείας μπορεί να χαρακτηριστεί προοδευτικό και δημοκρατικό, αν δίνει την ευκαιρία σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους να το χρησιμοποιήσουν. Κάθε άνθρωπος πρέπει να είναι σε θέση να αναπτύξει ολοκληρωμένα και αρμονικά το Εγώ του μέσα στην κοινωνία και η κοινωνία θα πρέπει να ανεβάζει τις ηθικές και πολιτιστικές αξίες της, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μία διαρκή ανάπτυξη του ατόμου….» 44

Δ. ΓΛΗΝΟΣ

……………………………………………….44.Θ. Δ. Χατζηστεφανίδη, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 1986, Παπαδήμας, σελ. 165 21

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

1. Α .Σ. Κ. Ι. – Αρχείο Κεντρικού Συμβουλίου της Ε. Π. Ο. Ν. (Ενότητα Δ – Τεκμήριο Δ2)

2. Γκόντζου Χ. – Αναστασάκου Κ. : Οι Εκπαιδευτικοί στην Αντίσταση, Αθήνα, 1985, Δίπτυχο

3. Δημαράς Αλέξης : Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε, Αθήνα, 1987, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη

4. Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ, Αθήνα, 1966, Προοδευτική Παιδεία (έκδοση του τμήματος Παιδείας της Ε. Δ. Α.)

5. Κατσαντώνη Γ. : Οι Δάσκαλοι στους Αγώνες για ψωμί – παιδεία – ελευθερία, Αθήνα, 1981, Σύγχρονη Εποχή

6. Σβορώνος Ν. : Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Αθήνα, 1986, Θεμέλιο

7. Χατζηστεφανίδης Θ. : Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης (1821 – 1986), Αθήνα, 1986, Παπαδήμας

8. Σακελλαρίου Χ. : Η Παιδεία στην αντίσταση, Αθήνα, 1984, Φιλιππότης9. Αγγελής Β. : «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα….»,

Αθήνα, 2006, Βιβλιόραμα 10. Η Δίκη των Τόνων (Η πειθαρχική δίωξη του καθηγητή Ι. Θ. Κακριδή) –

Πρακτικά της πειθαρχικής δίωξης του Ι. Θ. Κακριδή από το Πανεπιστήμιο Αθηνών), Αθήνα, 1998, Βιβλειοπωλείον της Εστίας

* Το Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας της Π. Ε. Ε. Α. βρίσκεται ολόκληρο στο Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ – ΚΡΙΣΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ, Αθήνα, 1966, Προοδευτική Παιδεία (έκδοση του τμήματος Παιδείας της Ε. Δ. Α.) ενώ το κομμάτι που αναφέρεται στο β΄ βαθμό της Παιδείας (Μέση Παιδεία) σώζεται στα Α. Σ. Κ. Ι. στο Αρχείο του Κ. Σ. της Ε. Π. Ο. Ν. (Ενότητα Δ – Τεκμήριο Δ2)