DISSERTATIO

NOTIΟΝΕ Μ THEOLOGI-Έ PASTORALIS

EXPONENS

QUAM

EX SPECULI SACPuE KEGLE ΜA3 ESTATIS GRATIAET

VENIA MAX. VEN. FACULT. TIIEOL. UPS.'

'

v. v.

MAG. ANDREAS ERICUS KNÖSS. THEOIi. I.ICF.NT. IN FAC. TIIEOL. ADJ. ORDIN. PRIM,

ET

CAROLUS ERICUS BERGMANSONVESTROGOTHUS. 6TIP. REG.

ffi AUDIT. ECCLES. DIE XIX NOV. MDCGCXXXIV.

Η. Ρ. H. S.

P. IV.

υ Ρ S A L I JR

EXCUDEBANT REGIME ACADEMI^S TYPOGR ΑΡΙΙΓ»

Ή

professoren,

prosten öfver billings contract,

kyrkoherden i sköfde,

högvördige och vidtberömde

herr doctor

ELIAS CHRISTOPH. GRENANDER

samt

iiögXdla fru

CARIN ELISABETH GRENANDERFÖDD TROZELLI

med vördnad och tacksamhet

helgad t-

€, e. Bbrgmanson.

prosten och kyrkoherden t kyrkefallfc* ,

theologle candidaten,

högärevördige och höglärde

Η κ RR MAG. PEHR FRIMANsamt

högädLA/

fru MARIA MAGDAL. FRIMANfödd MITTAG

tacksamt och högaktningsfullt

tillegnadt

af

C. E. Bergmanson*

©en ftttltfaSt* JWotrer

af

\

Sonlig kärlek, vördnad och tacksamhet.

25

Restat, ut videamus, quomodo hasc disciplina ex prin-cipio suo se explicet suumque ambitum definiat, Si enimrecte a nobis concepta est illa, quam exponere conati su-mus, hujus notio disciplinae, omnes ejus partes haec notiopermeat, complectatur inter seque eonjungat, necesse est.Nam et principium constituat notionem in ipsaque expri-matur, et notio in se implicite totam contineat disciplinam,oportet. Observandum etiam est, Theologiam Pastoralem,si scientifice tractetur, non specialis Scientiae dignitatem sibivindicare, sed in uqiversae Theologise Seientia locum, eum-que ultimum, tenere, ideoque ceteris disciplinis Theologicisinniti, ab iisque, ut subsidiis, haud pauca mutuari. Scien¬tiae Theologicse finis et fastigium haec igitur disciplina cen-senda est, quare ita etiam se explicet, oportet, ut Theo-logia per eam consummata et absoluta habeatur.

Illam disciplinam, cujus materia est futuram Religionisexplicationem tueri, ordinäre et promovere, Theologiamdiximus Pastoralem, ejusque duplex constituendum duximuselementum, alterum in ipsa Religionis ecclesiaeque idea po-nendum, alterum ex hujus ideae historice facta manifesta-tione derivandum. Illud continet τα θεια, quae huic disci¬plinae principium sunt et fundamentum, idque aeternum, idemSemper sibique constans; hoc vero praecipue complectiturτα άν&ρωπινα, sive in tempore factam ac progredientem etyariationi quodammodo obnoxiam divini hujus externan\manifestationem. Haec igitur elementa considerantes duashujus disciplinae facimus partes, quarum prior τα θεια prae¬cipue respicit, posterior praecipue τα ανθρώπινα. Utriusqqenotionem ita expressam volumus, ut prior hujus disciplinaepars de ecclesia invisibili, posterior de eoclesia visibili ageredicatur. Utraque vero in divino principio ad mores homi-num, Yitamque et instituta qusevis accommodando versatur,

2β

quare facile patet, quo et quam arcto vinculo altera cumaltera conjungatur, ut etiam sequens expositio docebit.

Prior igitur hujus disciplinae pars de ecclesia agit invi-sibili, ideamque ecelesioe e Dogmatice repetit, in qua haeedoctrina ultimum tenet locum, dogmata anthropologica cumtheologicis, proprie ita dictis, conjungit et realem ideaeReligionis docet manifestationem. Hac idea ecclesise, quamabstracte exponit Dogmatice, Theologia Pastoralis totamiti-tur, et ab hac procedit, ut virn ejus practicam explicet,veramque doceat indolem vitae illius, quae in Deo vivituratque omnis veritatis, pietatis, indeque enatae perfectaé fe-licitatis fons est et origo 1). Hac ige tur exposita idea, do~ceatur, oportet, prirnum, quomodo hoino membrum ecclesiaehujus fiat novaeque vitae spiritualis per Christum particepsreddatur; deinde, qua ratione vita haec, animum hominis sipenetraverit, in eo vim suarn exhibeat; denique, quomodoprincipium vitae hujus sanctioris in externa quoque hominisvita ejusque institutis omnibus se manifestet. His omnibusveram doceri patet reconciliationis per Christum factae adsingulos homines accommodationem, omnemque eam do-ctrinam, qua rectus exponatur officiorum in vita usus, pri¬rnum et praecipuum illud doctrinale ess© elernentum, ex quo

i) Si igitur seorsumj nec conjuncta cum Dogmatice, hasc tracta-tur disciplina, abstractam hnjus ideas exposilionem ab illa mutuatur,necesse est, ut primum et prascipuum suum doctrinale elernentum, quoneglecto ipsa recte neque intelligi potest neque explicari. Si vero uuacum Dogmatice traditur, utut v. c. in Encyclopasdia Tlieologica, haueideam proprio sibi loco explicatam denuo exponere opus non esse, perse patet. A practica hujus ideae vi demonstranda ipsa tunc iuitiumfaciat, oportet. Hase enim idea, abstracte et tbeoretice considerata,tota dogmatica est; practice vero spectata, tum in Theologia Pastoraii,tum in Historia Ecclesiastica maximi est momenti.

27

Theologia explicetur Pastoralis i). Hac enim ratione fidesyera pietasque in homine tum excitatur crescitque,, tumexcitata in ipso conservatur et in intimis animi recessibussensim magis magisque explicatur, tum denique in tota vitaejus, omnibusque, quae agat, clare et constanter elucet, inprimisque se manifestat in ministerio illo, quod ex ipsaReligionis Ecclesiseque idea Omnibus Christo vere fidentibusyindicare conati surnus et ministerium ecclesiae inyisibilisdictum yoluimus. Omnibus enim vere Christianis id injun-ctum est officium, ut non tantum in semet ipsis, sed in illaetiam hominum societate, in qua yersantur, doctrinae coe-lestis cognitionem et pietatis non fucatae studium excitent,alant, tuantur. Familiam, pietatis altricem, domesticam ih-stitutionem, cultumque Dei privatum, in quibus omnibusprimum et maximi momenti positum est regni divini semi¬narium, hoc officium praecipue spectat. Huic in hac disci~plinse nostrae parte capiti primo, quod ipsam Ecclesiae ide-am et continuatam inter homines explicationem vel, si di-cere liceat, γενεσιν complectitur, aliud subjungimus, quodEcclesiae spectat elementum constitutivum, de ipsaque docetcognitione Dei, quomodo tenenda sit et tradenda, cultu-que divino, quomodo recte et salubriter instituatur.Hoc igitur loco prsecepta qusevis sunt exponenda, qusein genere tradi debent tum de vera natura fidei et άσκψεωςChristianse, tum de doctrina Religionis tradenda et pietate

1) Ethices adplicatam partem hoc modo totam proponi posse J n©-·minem Theologiie peritiorem fugere potest. Illam hoc loco esse tra-dendam duplici evincitur argumento, tum demonstrando, illi in Ethicetheoretica, abstractas notiones tractante, locum non esse, tum expo-nendo, Theologiam Pastoralem hoc prjecipuo suo doctrinali elementocarere non posse, nisi tota evadat formalis. Princeps enim ministriecclesiae officium in his omnibus exponcndis, inculcandis et ad praxinadplicandis semper vers a,b i tur.

28

promovenda i). Haec vero omnia praecepta ex principio,quod diximus, Theologiae unice derivanda sunt, ut hocmodo disciplina haec tota evadat Siuxona της χαταλλαγης. Inillisque ita proponendis alterum ponimus disciplinae Fasto-ralis doctrinale elementuin 2).

De ecclesia visibili alteram hujus disciplinae partemagere diximus, illamque totam ex idea ecclesiae repetendamesse atque explicandam. Idea enirn Religionis in omnibus,quorum animos penetrat, centrum et intimum vitae evaditprincipium, omnesque, qui illam unice sequuntur, inierno

1) Schleiermacherus illumque secutus cel. Thomander (De justadispositione theologiae practica?, Dissert. Lundaa i833, pag. 29.) «artemquam ascelicani nuncupare velimus quajque praecepta de recta ralionelibrorum ad pios sensus excitandos iovendosque conscribendorum con-tineat» ad lianc disciplinära reférre voluerunt. De hac arte, ut dicunt,ascetica nescimus an cerlae quaedam regulae tradi possint vel debeant,haec enirn, si vera sit nec fucata habenda, internas cuidam necessitati,ex qua animus pius sensus suos exprimere et cum aliis communicarestudeat, tota originera debere nobis videlur, quae, ad artis regulasformata, facile emortua et exsanguis evadet. Si vero locum inhac disciplina inveniat, eo loco, quo de uvxyaii agitur, illam ponen-dam ducimus. Ecclesiam enirn visibilem ejusque non spectat ministros.Scripta enirn ascetica non in ea tantum leguntur ecclesia, cujus mem-hra iuerunt auetores eorura, ut bene monuit Thomander. (1. c. not).

2) Doclrina de ecclesia invisibili fundamentum est doctrinae deecclesia visibili, ut jam in antecedentibus demonstrare conati sumus.Hoc neque veteres neque recentiores negarunt aut ignorarunt. Jureigitur miramur, ab omnibus, quos novirnus, qui Theologiam Pastora¬lem tractarunt, lianc disciplinae hujus partem praetermissam esse. Ve-stigia illius quaedam, obscura quidem parumque explicita, in pvimisapud Millerum (in continnatione Etbices Moshemianae 1. c.) et avumnostrum A. Knös (tum in Theol. Practica saepius, tum in Delin. Theol.Pastoralis Practicae Ups. i-jf6 edita) invenire nobis visi sumus. Schleier^macheius etiam, Rosenkranz, Nitzsch et Thomander quaedam huc spe-tantia attulerunt.

29

fidei amorisque vinculo conjungit. Ex hac idea explicaturidea ecclesiae, quippe quae in omnibus Christo vere fidenti-bus peculiarem quasi exsistentiam et subjectivam vitam sibipariat, sed ipsa haec vita, in singulis praesens potensque,objectivitatem sibi vindicare sernper cupit studetque, siveenititur, ut internum hoc, quod diximus, vinculum exter-num etiam evadat, omnesque Christo vere addietos eademfidei professione comnmnique cultu conjungat. Hanc veroniese hujfis manifestationem ecclesiam dicimus visibilem,quae hoc modo internam suam omnibusque membris com-mnnem exprimens vitam, vivarn perfectarnque, quoad fieripotest, eccfesiae invisibilis imaginem sistere conatur. Illudvero elementum, quod ecclesiam quamcunque visibilem con-stituit, in fide ejus ponendum est, quae fides interius tumin doctrina, tum in cultu, se manifestat, exterius vero, abinteriori progrediens in disciplina se exprimit ecclesiastica.Ipsa vero ecclesia non se tantum constituit, sed etiarn seipsa quoque administrat propriis sibi constituendis ministris,qui, si veram hujus ministerii lueantur vim et dignitatem,non tantum ecclesiae suae vivant vitam, fidem pietatemquein ininisterio obeundo Semper exprimant, sed Christum,ecclesiae caput, sequantur et ecclesiae ideam in ipsa ecclesiarepraesentent, oportet- Hac ratione, manifestatio ecclesiaeex idea ejus, ecclesiaque visibilis ex invisibili explicari ethaec disciplinae hujus pars cum antecedenti connecti meritohabeatur. — At ecclesia visibilis confessione fidei publicase ipsam constituit et doctrinale suum explicat elementum.Symbolis enim edendis ecclesia quaevis testatur, se veramvivamque imaginem ecclesiae invisibilis referre, ex iisquenon tantum doctrina ipsius effulget, sed pietatis etiam illesensus, qui in ipsa vivit vigetque, intelligi potest. Symbolaigitur modo vere repraesentativo ipsam ecclesiae intirnammanifestant vitam, quae dum immota manet eadernque, sym¬bolis etiam sua auctoritas constabit. In hac igitur disciplina

3o

agatur, oportet, de vera symbolorum indole, de necessita-te, auctoritate - rectoque librorum symbolicorum usu i): —Sed non symbolis tantum librisque symbolicis ex invisibilivisibilem se constituit ecclesia, sed sicut in iis fidem suam,doctrinam proponendo et explicando, effatur, ita liturgicisutitur institutionibus, bis ut pium fide innixum cultum di¬vinum exhibeat, ac pios sensus suos exprimat foveatque.In utrisque symbolicum quoddam inest, quod signiiicativeinternam ecclesise yitam manifestat; in utrisque etiam exter^num vinculuin inest, quod ecclesise membra conjungit. Inillis regulam fidei, in his riormam cultus divini constituitecclesia; utrisque igitur arbitriuin tollitur subjectivum, etobjectivum illud exprimitur, quo idearn ecclesite in se ma-nifestatam esse, illamque se iirmiter tenere et incorruptamservare, ecclesia publice profitetur. Hoc vinculo doctrinade Symbolis cum Liturgice conjungitur. At idea cultus di¬vini ex idea ecclesiae intelligenda est, ex qua derivaturidea tum veritatis, quae symbolo exprimitur, tum sanctitatiset pietatis, quae in cultu divino se manifestat. In ecclesiainvisibili omnis cultus internus est et privatus, alia nulla,quam pietatis, lege praescriptus, sed quatenus verus, unussemperque idem. Hunc unum vel unice verum cultum ob-jective manifestet exprimatque cultus publicus, oportet. Inecclesia igitur visibili cultus püblicus non lege solutus est,sed ab ecclesia ipsa fidei ejus convenienter ordinatus et de-

l) Ad historiam dogmatum pertinet Theol. Symbol., haec vero ad-plicata ejus pars h. 1. tractanda est, quod omnes hucusque fugit. NamRosenkranz, qui Theol. Symbol, huc retulit, de novis tantnm symboliscondendis agit. — De institutione academica ita instruenda, ut et pie-tas et litterarum studium promoveatur, non in bac, ut voluernntScbleiermacber et Thomander, sed in quavis scientia agatur, v. c. deDogmatices studio in ipsa Dogmatice, cet, oportet} Materia enim etforma«! et m^tliodum semper constituit.

3ι

finitus ι). — At pars cultus divini peragitur continua ora-tione a ministro ecclesise habenda, quam quidem ipsi Übe-re perrnissam esse, tam vulgo quam ialso, statuitur. Ho-miletice eriim intimo cognationis vinculo cum Liturgiceconjuncta habeatur, quippe cum Liturgia, si absit Homilia,absolutum et in se ipso consummatum quoddam continerebaud censenda sit, sed absoluta demum iit per Homiliam, quaeipsa in doctrinali Religionis elemento, quod in Liturgiasecundarias tantum tenet partes, explicando et adplicandoprsecipue versatur. Haec yero ipsa et explicatio et adpli-catio ratione hominuin temporumque varia et multiplex est,neque certo quodam externo modo, utLiturgia, sed internatantum regula, ipsa nimirum ecclesiae vita fideque, ita san-cienda est, ut arbitrio vel propriae temeritati locus hauclrelinquatur. Eodem enim fere modo, quo in Liturgia ad—ministranda, in homiletico etiam munere suo obeundo mini¬ster ecclesiae, fidei vitaeque ecclesiae interpres tantum sit acpersonam agat ecclesiae, oportet, neque ecclesiae tantum etvisibilis et invisibilis, sed Christi etiam, qui ecclesiae caputest, illiusque stator, conservator et unicus doctor. — Sym-bolo. et Liturgia doctrinam suam et pietatem ecclesia elo-quitur. Homiletice utramque exprimit. Sed ut membrasua ad hanc doctrinam intelligendam et pietatem colendamsmanuducat ecclesia, instituendi, hortandi, consolandi, verbie-que castigandi raunus ministris suis demandavit. Paedeuti-cen hanc partem disciplinae nostree dicimus, quae diyiditur

1) Liturgice ex idea ecclesiae et cultus sacri procedit, docetque,primum, quae in cultu aut divin® sint institutionis aut ecclesiasticas cr-dinationis, deinde, quomodo haec recte ordinanda et, si opus sit, mu¬tanda, denique, minis.trum ecclesiae, ut liturgum, interpretem tantumesse fidei sensuumque ecclesiae piorum verbis ritibusque prsescriptis jquare, si quid libere dicere aut agere ei liceat, id ad ideam ecclesi® esseconformandum, quam ideam qno sauctius sequatur, eo rectiue eunamunus liturgicuru a^ministrare, cet.

32

in Catecheticen et Idioticen, quarum illa in rudibus erudien-dis, haec in cura animarum speciali tota versatur. In utra-que ecclesiae personam agit minister; quatenus igitur eccle¬siae intimam veramque vivit vitam, fidemque et pietatemexprimit atque ad veram fidei et pietatis ideam conformat,Christum NUt πρωτοτυπον sequitur, et in id unice incumbit, utauditores ejus per Christum cum Deo. vere reconciliatiecclesiae invisibilis viva membra evadant, eatenus munussuum recte peragit. Hoc doctrinale est illud praeceptum,quod sequatur; formalia vero praecepta recensere, ab in-stituto nostro alienurn est. τ— Hsec omnia praesentem rerumstatum in primis respiciunt; ultirnam vero hujus disciplinaepartem Regimen ecelesiasticum sive Poiitica sacra constituit,cujus est, tum praesentem, tum futuram Ecclesiae explica-tionem tueri. A summis ad ima, a generalibus ad specialiaprivosque homines spectandos antecedens hujus disciplinaepars progreditur; regimen vero ecelesiasticum e contrario asingulis hominibus ineipit et ad summa tendit, docens ipsumvitae sanetioris elementum prineipium hujus regiminis essetum in privo quovis homine, tum in famiiia, quae privorum,et paroecia, quas familiarum, et dioecesi, quae paroeciarum,et ecclesia provinciae vel regni cujusdam, quae dioecesium effi-citur unitate, jurisque ecclesiastici positivi praecepta adnormam hujus prineipii in quovis hoc evolutionis suae sta-dio respicit. Quod si vera vivaque haec sit unitas, nequeexternam tantum quandam parumque iirmam constituat so-cietatem, omnes idem penetret regatque Spiritus, oportet,Spiritus nimirum Dei, verus gratiae Divinae dispensator,summus voluntatis Divinae interpres, vitae xeligiosae modera¬tor, ut in omnibus et hominibus et institutis μορφω&τ] Χριςος(Gal. IV: 19.) Iva ?ι ο Θεος τα παντα εν πασν (l Cor, XV: 28.).