Το Κριτικό Έργο του...

23
Επιστημονικό Συνέδριο Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου ΠΡΑΚΤΙΚΑ

Transcript of Το Κριτικό Έργο του...

Page 1: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

1

Επιστημονικό Συνέδριο

Το Κριτικό Έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου

ΠΡΑΚΤΙΚΑ

2

3

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

4

copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117

ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος

ISBN978-618-5396-00-8

5

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε

απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου

τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι

τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

στις17-18Φεβρουαρίου2017

στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

υπότηναιγίδατου

ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων

καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΑΘΗΝΑ2018

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 2: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

2

3

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

4

copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117

ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος

ISBN978-618-5396-00-8

5

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε

απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου

τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι

τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

στις17-18Φεβρουαρίου2017

στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

υπότηναιγίδατου

ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων

καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΑΘΗΝΑ2018

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 3: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

3

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

4

copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117

ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος

ISBN978-618-5396-00-8

5

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε

απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου

τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι

τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

στις17-18Φεβρουαρίου2017

στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

υπότηναιγίδατου

ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων

καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΑΘΗΝΑ2018

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 4: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

4

copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117

ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος

ISBN978-618-5396-00-8

5

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε

απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου

τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι

τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

στις17-18Φεβρουαρίου2017

στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

υπότηναιγίδατου

ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων

καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΑΘΗΝΑ2018

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 5: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

5

ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε

απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου

τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι

τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

στις17-18Φεβρουαρίου2017

στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo

υπότηναιγίδατου

ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων

καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΑΘΗΝΑ2018

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 6: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

6

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 7: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ

ΜΕΛΗ

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ

ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 8: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

8

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 9: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo

ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος

ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου

Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης

ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo

ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας

ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική

γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo

ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος

απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική

διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo

ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού

τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo

ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής

καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo

ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου

στονημερήσιοτύποraquo

11

17

21

35

53

65

79

95

103

111

127

139

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 10: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

10

ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου

ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία

τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo

ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας

τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo

ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης

(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo

ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος

οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος

καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo

ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου

(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo

ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά

ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo

ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo

ΠΙΝΑΚΕΣ

Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων

ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων

III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων

ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης

153

169

177

187

199

225

231

241

245

247

251

ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 11: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

187

Εισαγωγικά

ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-

ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ

laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 12: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

188

τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας

Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη

Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου

1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 13: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

189

ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει

ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο

Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο

4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 14: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

190

λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης

AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 15: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

191

νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12

ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην

12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 16: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

192

ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία

Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος

Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17

ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-

17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 17: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

193

ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20

Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22

19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 18: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

194

Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25

23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 19: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

195

Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή

Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-

26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 20: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

196

τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος

Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34

30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 21: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

197

Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35

Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου

ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή

Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή

σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117

Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 22: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

198

Abstract

ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences

ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative

ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8

Page 23: Το Κριτικό Έργο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλουimpschool.gr/praktika-2017/tzina_kalogirou.pdf · 2019-04-09 · Αθήνα 2007. To φανταστικό μουσείο

256

Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία

ISBN 978-618-5396-00-8