Το Κριτικό Έργο του...
Transcript of Το Κριτικό Έργο του...
1
Επιστημονικό Συνέδριο
Το Κριτικό Έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου
ΠΡΑΚΤΙΚΑ
2
3
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
2
3
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
3
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
187
Εισαγωγικά
ΗαπόπειρασκιαγράφησηςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςκριτικούμελετητήκαιένθερμουλάτρητηςτέχνηςειδικότερατηςζωγραφικήςκαιτηςγλυπτικήςπρέπεινα ενταχθεί στοπλαίσιο τηςπερίφημηςπολυμέρειας και τηςανήσυχης ιδιοσυ-γκρασίας τουσυγγραφέακαθώςκαι τηςπληθωρικής τάσης τουνακαλλιεργείήκαινασυνδυάζειόλαταλογοτεχνικάείδηναανοίγεταισεπλάτοςκαιναπροχω-ρείσεβάθοςστηνεπίμονηπροσπάθειάτουναεκφράσειτονεαυτότουμέσωμιαςπολυειδούςγραφήςμέσαστηνοποίαανιχνεύονταιηεξομολογητικήαφήγησηκαιηλυρικήπρόζαηεπίμονηαυτοανάλυσηοεγωτισμόςημυθοπλασίαοδοκιμια-κόςκαιοκριτικόςλόγοςηεξωτερικήπεριγραφήκαιηαπόδοσητηςεσωτερικήςπεριπέτειαςΗσύμμειξηαυτήτωνειδώνδιαρθρωμένηωστόσομεμεγάληεσω-τερικήσυνάφειακαιμέσωμιαςβαθύτερηςσυνεκτικήςενότηταςπεριστρέφεταιεπίσηςγύρωαπόμιαοντολογικήαναζήτησητηςτέχνηςωςκαλλιτεχνικήςμορφήςκαιουσίαςΟαναγνώστηςδιαπιστώνειδιαβάζονταςταβιβλίατουΙΜΠαναγιω-τόπουλουδοκιμιακάταξιδιωτικάήμυθοπλαστικάότισεολόκληροτοέργοτουοσυγγραφέαςενεργοποιείμιαπαλίμψηστηγραφήμέσααπότηνοποίααναδύο-νταιέργατέχνηςπίνακεςγλυπτάκαιμορφέςκαλλιτεχνώναπότηνανεξάντλητηπαρακαταθήκητωναιώνωνΗτέχνηενυπάρχειστηγραφήτουΙΜΠαναγιωτό-πουλουκαισυνυφαίνεταιστολόγοωςμόνιμηκαιεπαναλαμβανόμενηδιακειμενι-κήαναφοράωςσυνειρμόςήανάμνησησυνδυασμένημετημυθοπλαστικήφαν-
ΤΖΊΝΑ ΚΑΛΟΓΉΡΟΥ
laquoΠΟΣΕΣ ΝΥχΤΕΣ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕ ΜΕΣΑ ΜΟΥ Ο ΑΝΕΜΟΣ Ο ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΡΛΗΣraquo
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
188
τασίακαιτηνονειροπόλησηήωςπεδίοπροσωπικήςκαιέντοναυποκειμενικήςκριτικήςθέασηςπουπηγάζειαπόεσώτερηψυχικήανάγκηΕπομένωςηερμηνευ-τικήπροσέγγισητωναπόψεωνκαιτουκριτικούέργουτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατηντέχνηθαέπρεπεναστηρίζεταιστημελέτηολόκληρουτουπολυδύναμουέργουτουΣταστενάωστόσοόριαμιαςανακοίνωσηςησυνολικήκαιεποπτικήαυτήπροσέγγισηείναιουτοπικήαφούοσυγγραφέαςενασχολούμενοςγιαεξή-νταχρόνιαμεόλαταείδητουλόγουφρόντισεναεγκατασπείρειτιςαναφορέςτουστιςπλαστικέςτέχνεςσεποικίλακαιπολυάριθμακείμεναΠέρααπότηδίτομηΓενικήιστορίατηςτέχνης(1926-1927)καιταδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφέςκαλλιτεχνώνκαιάλλακαλλιτεχνικάθέματαπουσυμπεριλήφθηκανστηνposthumusσυλλογήΗτέχνη καιοάνθρωπος(1993)καθώςκαιστησυλλογήΤαγράμματακαιητέχνη(1967)ητεχνογνωσίατουσυγγραφέαανιχνεύεταιτόσοσταταξιδιωτικάόσοκαισταδοκιμιακάτουέργαακόμηκαισεποιήματάτου1Στηνεργασίααυτήθααναφερθούμεσεορισμένεςαπότιςσημαντικότερεςαπόψειςτουγιατηντέχνηκαιτηντεχνοκριτικήέτσιόπωςδιατυπώθηκανκυρίωςστατεχνο-κριτικάτουκείμενακαικατάδεύτερολόγοστoταξιδιωτικότουβιβλίοΕυρώπηΚεφάλαια λυρικής γεωγραφίας
Οpegravelerinpassionneacuteκαιησυνάντησήτουμετηντέχνη
Οιαναφορέςτουσυγγραφέαστηντέχνηείναιπροϊόναστείρευτηςευρυμάθειαςμελέτηςκαιτεχνογνωσίαςωστόσοπολύσυχνάοσυγγραφέαςπροσεγγίζειδιαι-σθητικάτηνπολύπλοκηουσίατηςκαλλιτεχνικήςδημιουργίαςθέτονταςστοπρο-σκήνιομετρόποαπόλυταπειστικότημαγείαπουχαρακτηρίζειτησυνάντησητουυποκειμένουμετηντέχνηκαθώςκαιτηνόληεμπειρίατηςπρόσληψηςτουκαλλιτεχνικούέργουΠαράτοότιαναγνωρίζειόπωςχαρακτηριστικάαναφέρειτηνανάγκηγιαlaquoκατάταξηκαιτοποθέτησηraquo2τουέργουστηνεποχήτουοίδιοςπολύσυχνάπροχωρείσεμιαελεύθερηπεριήγησηστοχώροτηςτέχνηςμέσωτηςοποίας επιτυγχάνει μια λυρική ανάπλαση λεκτική μετουσίωση ή μια ελεύθερηαναπόλησητουέργουτέχνηςδιακρίνονταςτηνεγκεφαλικήσύλληψήτουαπότησυναισθηματικήπρόσληψήτουμέσωμιαςδιαδικασίαςπροσοικείωσηςlaquoαναγνω-ρίζουμε[γράφει]θεωρητικάεγκεφαλικάέναέργοαλλάδεντοκάνουμεδικόμαςδενεπιθυμούμενατοαναπολήσουμενατοονειρευτούμεraquo3Επομένωςηκριτικήπροσέγγισητουέργουκαιηανάλυσητωνιδιαίτερωνγνωρισμάτωντουδιαποτί-ζονταιπάντοτεαπότηνυποκειμενικότητατουσυγγραφέακαιτηνεπιθυμίατου
1ΟρισμέναποιήματααπότησυλλογήΟκύκλοςτωνζωδίωνΤαποιήματαόπεμπνέονταιαπότιςμορφέςκορυφαίωνζωγράφωνόπωςοVincentVanGoghκαιοPaulGauguin2Ητέχνηκαιοάνθρωποςδοκίμιακαιμελετήματαγιαμεγάλεςμορφές ελλήνωνκαι ξένωνκαλλιτεχνώνστολισμέναμεπολλούςαντιπροσωπευτικούςπίνακεςεπιμέλεια -προλεγόμεναΠΒΠάσχουlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδημητρίουΑθήνα1993σ653Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ142
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
189
ναμεταγγίσειστολόγοαλλάκαιταυτόχροναστοίδιοτοέργοτέχνηςτουςδικούςτουψυχικούςκραδασμούςτηναισθησιακήτουδιάθεσητηνυπαρξιακήτουαγω-νίατηναβρήκαιραφιναρισμένηαίσθησημελαγχολίαςπουτονδιακατέχει
ΗγραφήτουπλούσιασευποβολήκαιλεπταισθησίασυνδυάζειμεάνεσητηλογοτεχνίακαιτηντέχνημεαναφορέςστηθρησκείατηφιλοσοφίαήτηνιστορίαΜέσααπόεναλλασσόμενεςτροπικότητεςκαιεπίπεδαλόγουπερνώνταςαπότηνπεριγραφήστηναφήγησηκαιαπότηνlaquoέκφρασηraquo4στηνπιοεξειδικευμένητεχνο-κριτικήανάλυσηοσυγγραφέαςκατορθώνεινασυνδυάζεικαινασυνενώνειόλααυτάταστοιχείασεένανλόγοπροσωπικόμεγνήσιαλυρικήυφήπουστρέφεταιολοέναπροςταμέσαπροςτηνανάλυσητηςψυχικήςενδοχώραςτουυποκειμένουΗτέχνηαποτελείπάνωαπrsquoόλαγιατονσυγγραφέαεσώτερηψυχική-βιωματικήανάγκη και συνιστά ανυπέρβλητη εμπειρία που τρέφει τη λυρική διάθεση τηνονειροπόλησηκαιτηνανάγκητουστοχασμούΠολλέςφορέςησυνάντησήτουμετηντέχνηκαιηεμπειρίατηςθέασηςτουέργουπραγματοποιείταιμεόχηματοτα-ξίδιτηνπεριπλάνησηστογεωγραφικόχώρογιrsquoαυτόκαισυνδυάζεταιμετηδίψατουγιατοάγνωστοτηλαχτάραγιατοαπροσδόκητοκαιτηνασίγαστηεπιθυμίατηςπεριπλάνησης5Οσυγγραφέαςπροσπαθώνταςναδιατρέξειτογεωγραφικόχώροεπιχειρείεπίσηςμίααπόπειραστοεπίπεδοτηςγραφήςναδιασχίσειταυ-τόχρονατολογοτεχνικόlsquoχώροrsquoπαράγονταςκείμεναειδολογικάαμφίσημαπουσυγχωνεύουντηνταξιδιωτικήεντύπωσητηντεχνοκριτικήτηλυρικήπρόζακαιτοδοκίμιο
Συχνά στον ΙΜΠαναγιωτόπουλο συγγραφέα που καλλιέργησε με μεγάληεπιτυχία το είδος της ταξιδιωτικής αφήγησης ο περί τέχνης λόγος ενσωματώ-νεταιστηνταξιδιωτικήαφήγησηκαιφιλτράρεταιμέσωτηςυποκειμενικήςεντύ-πωσηςτουσυγγραφέαΑπόαυτήντηνάποψητοκορυφαίοταξιδιωτικόβιβλίοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίας6μπορείναθεωρηθείόχιμόνοέναβιβλίοταξιδιωτικώνεντυπώσεωναλλάκαιέναάτυποβι-βλίοτέχνηςτοlaquoφανταστικόμουσείοraquo(museacuteeimaginaire)7τουσυγγραφέακαιτο
4ΟΓιάννηςΡηγόπουλοςστησημαντικήμελέτητουγιατηνπαρουσίατηςτέχνηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου laquolsquoEt nos inArcadia fuimus ή το lsquoδιrsquo όψεως ηδύrsquo λόγοςαυτογνωσίαςraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουΠρακτικάτης4ηςΕπιστημονικήςΣυνά-ντησηςπουοργανώθηκεαπότοΕλληνικόΕκπαιδευτήριο-ΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλουστις12 και13Απριλίου2002επιμΘεοδόσηςΠυλαρινόςΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπου-λουΑθήνα2003σ233θεωρείότιοσυγγραφέαςμεταγράφειτηναισθητικήσυγκίνησηπουτουπροκαλείτοέργοτέχνηςσεμικράlaquopoegravemesenproseraquo5ΟΘεοδόσηςΠυλαρινόςδιαπιστώνειχαρακτηριστικάότιοΙΜΠαναγιωτόπουλοςείναιέναςlaquoακάματοςκαιάπληστοςπεριηγητήςστηνπράξηκαιστησκέψη[hellip]γιατονοποίοτοταξίδιαποτελείζωτικήανάγκηraquoΒλlaquoΑπότουςαταξίδευτουςτηςΧαμοζωήςστιςτερπνέςπεριηγήσειςτουελληνικούχώρουκαιταμεγάλαταξίδιατουεξωτερικούraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ1466ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςγ΄έκδοσησυμπληρωμένηlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠα-παδημητρίουΑθήνα19797ΒλAndreacuteMalrauxldquoMuseumwithoutwallsrdquoTheVoicesofSilenceManandhisArttranslatedbyStuartGilbertBollingenSeriesXXIVAPrincetonNJPrincetonUniversityPressσ13-130και
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
190
λογοτεχνικάεκπεφρασμένοπροσκύνημάτουσταlaquoμεγαλουργήματαraquoσταlaquoκο-ρυφαία αριστουργήματαraquo τα laquoμεγαλοφυή σχεδιάσματαraquo (χρησιμοποιώ όρουςπουεπανέρχονταισυχνάστοκριτικόλεξιλόγιοτουΠαναγιωτόπουλου)καιτουςκαλλιτεχνικούςθησαυρούς τωναιώνωνμε τις επισκέψεις τουσταμουσείακαιτη θέαση των έργων in situ σε αρχαιολογικούς χώρους σπίτια ζωγράφων να-ούς παρεκκλήσια και επιτάφια μνημεία Υιοθετώντας συχνά την persona ενόςpegravelerinpassionneacute8οσυγγραφέαςαναφέρεταιστηντέχνηωςδύναμηυποβλητικήπουξυπνάτηνεσώτερηαίσθησητωνπραγμάτωνφτάνοντας ίσαμετηνποίησηκαι τημουσική9Συγκλίνονταςμε τοναισθητισμό τουWalter Pater τουοποίουτην εμβληματικήΑναγέννηση10 συχνάμνημονεύει11 διατυπώνειπολλαπλώς τηνάποψηότιηζωγραφικήόπωςηποίησηκαιημουσικήείναιοιτέχνεςστιςοποί-εςμπορείναμεταφερθείμετημέγιστηδυνατήλεπτομέρειακάθελεπτότητατωνσκέψεωνκαιτωνσυναισθημάτωνπουπροσιδιάζουνστηστοχαστικήσυνείδησητουκαλλιτέχνηΗ ζωγραφική ειδικότερα με τιςπλούσιεςαποχρώσεις της καιτιςεξαίσιεςφωτοσκιάσειςτηςπροβάλλεισεεξωτερικήμορφήότιείναιενδόμυχοπάθηκαισυναισθήματαΑςδούμεπώςοσυγγραφέαςμετουσιώνεισελογοτεχνι-κόλόγοπλούσιοσεμεταφορέςκαισυναισθησίεςτηνκριτικήτουγιατοέργοτουΜπουζιάνητουlaquoερημίτητηςΔάφνηςraquoόπωςτονονομάζειστοέργοτουοποίουηαγωνίατηςγραμμήςαναπληρώνειτηναγωνίατουχρώματοςlaquoΑπόπίνακασεπίνακαβλέπειςναξαναγυρίζει το ίδιοεπίμονοαίτημαναεξουσιάζει ταπάνταένα δίλημμα ndash ανάμεσα σε ζωή και σε θάνατο Υπάρχει πάντα ένας σκοτεινόςστοχασμόςπουεκφράζεταιμrsquoέναζοφερόγαλάζιομrsquoέναζεστόκαιυγρόπράσι-νομrsquoένακόκκινοndashτοκόκκινοπουξεκινάειαπότηνξαναμμένηεπιδερμίδατης
AndreacuteMalrauxΤοφανταστικόμουσείομετάφρΝΗλιάδηςεπιμΑΜαρκοπούλουΠλέθρονΑθήνα2007ToφανταστικόμουσείοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουθυμίζειτοφανταστικόμουσείοστο έργο τουMarcel Proust Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο μπορεί αναμφίβολα να θεω-ρηθείέναευρύπανόραμακαλλιτεχνώνζωγράφωνέργωντέχνηςίσωςτοπιοενδιαφέρονκαισυναρπαστικόlaquoφανταστικόμουσείοraquoτηςλογοτεχνίαςΒλσχετικάYannlePichonLeMuseacuteeRetrouveacutedeMarcelProust(πρόλογοςFranccediloisMitterrand)EdStockParis1995ndashEricKarpelesΗζωγραφικήστοέργοτουΠρουστΈναςεικαστικόςοδηγόςστοΑναζητώνταςτονχαμένοχρό-νο επιστημονικήεπιμέλειαΠΠούλοςμετάφρΜΚιτροέφΠΑΖάνναςΠΠούλοςΕστίαΑθήνα2008ndashRichardBalesldquoProustandthefineartsrdquoTheCambridgeCompaniontoProusteditedbyRichardBalesCambridgeUKCambridgeUniversityPress2001σ183-1998ΓιατηνπροσωπικότητατουΙΜΠαναγιωτόπουλουωςpegravelerinpassionneacuteβλTzinaKalogirouand Konstantinos D Malafantis ldquoLiterature as an ImaginativeMap of the Universe Travel andtheCartographic Imagination inBooks forChildrenrdquo υπό δημοσίευση στον εκτυπούμενο τόμοGeographicalLiteracyandEuropeanHeritageAChallengingConventionintheFieldofEducation9Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ235-23610WalterPaterTheRenaissanceStudiesinArtandPoetryeditedwithanintroductionandnotesbyAdamPhillipsOxfordandNewYorkOxfordUniversityPress18731998Βλκαιτηνελληνικήμετάφραση του έργου ΗΑναγέννησηΜελέτες για την τέχνη και την ποίηση μετάφρΆρηςΜπερλήςΑλεξάνδρειαΑθήνα201111ΣύμφωναμετηνέρευνατουΡηγόπουλουlaquoEtnosinArcadiafuimusήτοlsquoδιrsquoόψεωςηδύrsquoλόγοςαυτογνωσίαςraquoόπσ224τοβιβλίοτουPater(στηγαλλικήέκδοση)υπήρχεστηβιβλιοθήκητουσυγγραφέααπότο1922
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
191
νεανικήςηλικίαςγιαναγίνειτοαιματοστάλαχτοχρώματωνσπλάχνωνκαιγιανακαταλήξεισεμιαστιγμήησυχασμούσrsquoέναγλυκόπορτοκαλίκάτισανανοι-ξιάτικοηλιόγερμαΜερικέςφορέςμέσrsquoαπότηναγωνίατουχρώματοςφέγγουνδυομάτιατόσοζωηράτόσοανθρώπινατόσογεμάταψυχήπουαισθάνεσαιπωςοΜπουζιάνηςπροσπάθησεναεκφρασθείολόκληροςανάμεσάτουςraquo12
ΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςσυναντάτηντέχνηταξιδεύονταςωςπεριπαθήςπρο-σκυνητήςωςpegravelerinpassionneacuteοόροςπαραπέμπεισεπροσφιλείςστονΙΜΠανα-γιωτόπουλοσυγγραφείςόπωςoJeanMoreacuteas13οMarcelProustκαιοJohnRuskinndashοιδύοτελευταίοιείναιίσωςοιπιοαντιπροσωπευτικοίσυγγραφείςγιατουςοποί-ουςτοταξίδισεπόλειςύψιστηςκαλλιτεχνικήςομορφιάςόπωςηΒενετίαήτανέναπεριπαθέςπροσκύνημαστηνΤέχνηκαι τηνΟμορφιάΗσύγχρονη εκδοχήτουπεριπαθούςπροσκυνητήθαμπορούσεναθεωρηθείημορφήτούμελετημέ-νουμεέγκυρουςκοινωνιολογικούςκαιγραμματολογικούςόρουςlaquoλογοτεχνικούτουρίσταraquo14 ο οποίος ταξιδεύει για να αποτίσει φόρο τιμής στα έργα που έχειαγαπήσειπουταέχεικάνειδικάτουμέσωτηςαναπόλησηςκαιτηφαντασίαςΌμωςοπεριπαθήςπροσκυνητήςσύμφωναμάλισταμετονίδιοτονσυγγραφέαοοποίοςχρησιμοποιείτονόροδιαθέτειμιαάλληεντελώςδιαφορετικήποιότηταανώτερης υφής που του επιτρέπει να συλλαμβάνει με αφοσίωση και ευλάβειατοεξαίσιοθέαματηςομορφιάςαφιερώνονταςχρόνοστηνενσυναισθητικήπρό-σληψητουέργουτέχνηςlaquoΛοιπόνπρέπειναπάρειςμέσασουπολλήμοναξιάκαινrsquoαφήσειςτοχρόνονατρέχειαδέσποτοςεπάνουσταθολάνεράτουΆρνουκαιναγίνειςέναςερωτόπαθοςπροσκυνητήςέναςpegravelerinpassionneacuteκrsquoέναςπειρατήςτηςομορφιάςκαιναμοιράσειςτηνύπαρξήσουσεστιγμέςαιώνιεςγιαναμπορέ-σειςνασυλλάβειςαυτότοεξαίσιοθέαμααυτήτηνεξαίσιασυνείδησηπουείναιηΦλωρεντίαraquo15Τοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήμυθοποιεί τοέργοκαιτονκαλλιτέχνηαναγνωρίζονταςστονένατομέγακαιανερμήνευτομυστήριότουστονάλλοντηδημιουργικήφαντασίατηνπηγαίαιδιοφυΐααλλάκαιτηνσταδι-ακήαποδέσμευσήτουαπόταδεσμάτηςύληςέτσιώστενακατακτήσειύψιστεςσφαίρεςπνευματικότηταςΤοβλέμματουπεριπαθούςπροσκυνητήδιανοίγειτονκαλλιτεχνικόχώροκειμενοποιώντάςτονκαιαποδίδοντάςτονστιςλεκτικέςτουανυψώσειςκαιλυρικέςπροοπτικέςΤοβλέμματουπροσκυνητήεπομένωςδενεί-ναι τοριζικάέτεροκαιαλλοιωμένοαπότιςκοινωνικέςαντιφάσεις lsquoτουριστικόβλέμμαrsquoτουJohnUrry16τοοποίοείναιέναβλέμμαεταστικόπουυποσκάπτειτην
12Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ14413ΒλτησυλλογήποιημάτωντουJeanMoreacuteasLepegravelerinpassionneacuteVanierParis1891Διαθέσι-μηηλεκτρονικάσεέκδοσηfacsimilehttpsarchiveorgdetailsleplerinpassio00mor14 NJWatson The Literary Tourist Readers and Places in Romantic and Victorian BritainPalgraveMacmillanBasingstokeandNewYork2006ΒλσχετικάκαιAnneDWallaceWalkingLiterature and English Culture TheOrigins andUses of Peripatetic in the Nineteenth CenturyClarendonPressOxford199415ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ8916JohnUrryTheTouristGazeLeisureandTravelinContemporarySocietiesSageLondon1990JohnUrryandJonasLarsenTheTouristGaze30SageLondon2011
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
192
ομαλότητακαιτηγαλήνιαεπιφάνειατουτοπίουστηνοποίαεντρυφάσυστηματι-κάοκοινωνιολόγοςαναζητώνταςτιςρήξειςκαιτιςρωγμέςτουΕίναιέναβλέμμαπουεπιμένειστημυθοποίησηκαιτηνεξιδανίκευσητουκαλλιτεχνικούέργουΤονΙΜΠαναγιωτόπουλοδεντοναπασχολεί(στησύνοληκριτικήτουπροσέγγισηκαιστημελέτησυλλήβδηντουφαινομένουτης τέχνης)νααναδείξει τιςκοινωνικέςσχέσειςτιςμεταλλαγέςκαιτουςκλονισμούςεκείνουςπουεπηρεάζουντουςμη-χανισμούςτωνσυνθηκώνπαραγωγήςτουέργουτέχνηςδενεντάσσειδηλαδήτοέργοτέχνηςήκαιτονκαλλιτέχνημέσαστοσύνθετοπλέγματωνσχέσεωνεξουσίαςπουδιαπερνούναπrsquoάκρησrsquoάκρητοκοινωνικόσώμαόπωςενδεχομένωςθατοέκανεσήμεραομελετητήςαξιοποιώνταςγιατηνερμηνείατουέργουτέχνηςσύγ-χρονουςόρουςόπωςτουποσυνείδητοηταυτότηταηεξουσίαολόγοςΌμωςηπροσήλωσηαυτήτουσυγγραφέασεμιαρομαντικήανιστορικήαλλάεξίσουστοχαστικήκαιενορατικήπροσέγγισητουέργουτέχνηςείναιαπόλυτασυνεπήςστηνπροσωπικότητακαιτηνευαισθησίατουίδιουωςσυγγραφέακαικριτικούκαιστηνπεποίθησήτουότιηεκτίμησητηςομορφιάςστηντέχνηκαιτηζωήπρο-ϋποθέτειμιαβαθύτερηοικείωσημετηντέχνησεόλεςτηςτιςεκφάνσειςκαιμιαβαθύτερηκαλαισθησία
Τοέργοτέχνηςτόποςτουετασμούκαιτουαινίγματος
Οαληθινόςκαλλιτέχνης(γράφειοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμιλώνταςγιατοναγα-πημένοτουκαλλιτέχνηPieterBruegelτονΠρεσβύτερο)έχειτηδύναμηlaquoνrsquoανοίγειδρόμουςστηφαντασίακαιναφτερώνειτηνψυχήδείχνονταςμετοντρόποτούτοπωςοάνθρωποςπαρrsquoόλαταυλικάτουδεδομέναπέρrsquoαπότιςκαθορισμένεςθυ-μικέςκαταστάσειςτουπέρrsquoαπότιςβιαιότητεςκιαπόταπάθητουείναιπλασμέ-νοςκιαπόμιανάλληουσίαπουξεφεύγειαπότηναίσθησηπουείναιαστάθμητηκιακαθόριστηκαιπουωστόσοδενείναιλιγότεροπραγματικήraquo17
ΣτοδοκίμιοlaquoΗμάχημετοπρόσωποraquo18οσυγγραφέαςεκφράζειτηνάποψηότιαπrsquoόλαταείδητηςζωγραφικήςηπροσωπογραφίαείναιτοδυσκολότεροκαθώςαποτελείκαθεαυτήνμέσονπνευματικήςέκφρασηςκαιαπόδοσητηςπεμπτουσίαςτουανθρώπινουπροσώπουΗπνευματικότηταπουλανθάνειστηνπροσωπογρα-φίακάποτεαπορροφάτοδεδομένουλικόκαιτοδιαποτίζειμεμιαφαντασιακήιδέαΓιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοτοέργοτέχνηςείναιαίνιγμαόχιγρίφοςκαιμόνοωςαίνιγμαεσαείανερμήνευτοκαιστηβαθύτερηουσίατουμυστηριώδεςπρέπειναπροσεγγίζεταιΤοέργοτέχνηςεπομένωςμπορείνανοηθείωςοτό-ποςτουετασμούκαιτουαινίγματοςκαιταυτόχροναωςπεδίοτηςάσκησηςτουλυρικούλόγουκαιτηςεναγώνιαςέκφρασηςτουπνεύματοςΤοκαλλιτεχνικόαρι-στούργημαείναιμυστηριώδεςκαιαντιστέκεταιστηνορθολογικοποιημένηεκφο-ράτουλόγουαφήνονταςστηνκριτικήπροσέγγισηέναανθιστάμενοίχνοςκαιμε-
17Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ19518Στοίδιοσ65-71
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
193
ταγγίζονταςστολόγοέναμυστικόαπόθεμαπουδεναποδίδεταιεύκολαμέσωτηςγλώσσαςΟσυγγραφέαςκαταφεύγειστημεταφοράτηςlaquoσιωπήςraquoπροκειμένουνααποδώσειτομεγαλείοτουκαλλιτεχνικούαριστουργήματοςlaquoΤαέργατούταβρίσκονταιστοσύνοροτηςσιωπήςΔεμπορώναπωτίποτεσημαντικότερογιαχάρητουςΣτοσύνοροτηςσιωπήςraquo19ενώγιατονΔομήνικοΘεοτοκόπουλογρά-φειχαρακτηριστικάότιμόνοαυτόςκατόρθωσεναπραγματώσειμετοέργοτουlaquoτηνέκφρασητουανέκφραστουraquo20
Σεολόκληροσχεδόντοέργοτουοσυγγραφέαςεπανέρχεταιστηνέννοιατηςμεγαλοφυΐαςτουκαλλιτέχνηκαιπροβάλλειτορομαντικόμύθοτουμοναχικούκαιψυχικάαπομακρυσμένουκαλλιτέχνηοοποίοςπληρώνειτοτίμηματηςμεγαλοφυ-ΐαςτουμετηντραγικήτουαπομόνωσητηνυπαρξιακήμοναξιάήτηνταραγμένηκαιτραγικήζωήτουΕίναιπραγματικάεντυπωσιακήησυχνότηταμετηνοποίαοσυγγραφέαςεξυμνείκαλλιτέχνεςωςημίθεουςκαιπροφήτεςβλέποντάςτουςωςθεόπνευστεςφιγούρεςπουέζησανσταθεράπροσηλωμένοιστηντέχνηαφοσιω-μένοισεμιαδιαρκήπνευματικήάνοδοαπόαναβαθμόσεαναβαθμόLeonardoDaVinciMichelangeloΔομήνικοςΘεοτοκόπουλοςRembrandtVanGoghείναιοιήρωεςπουτρέφουντηφαντασίακαιτοστοχασμότουΙMΠαναγιωτόπουλουστωνοποίωντηνψυχογράφησηεστιάζειανατρέχονταςσερομαντικέςβιογραφί-εςκαιψυχογραφίεςτωνκαλλιτεχνώναυτώνκαιεπιμένονταςστηνεγκωμιαστικήανάδειξητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουωςπροσωπικότηταςπουενσαρκώνειταχαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας Γράφει χαρακτηριστικά laquoΥπάρχουν βέβαιαένασωρόμορφέςμεγαλείουΑλλάτομεγαλείοτηςψυχήςείναιτουψηλότεροκαιτοδιαρκέστεροαπrsquoόλαΟΡέμπραντκατέχειαυτότομεγαλείοΠοιοςζωγράφοςθαμπορούσεναζωγραφίσειένασφαγμένοκαιξεκοιλιασμένοβόδικαιναδώσειόχιμιαπεριγραφικήσελίδαστυγνούέστωρεαλισμούαλλάέναπίνακααληθινάτραγικόΠίσωαπόκάθεέργοτουΡέμπραντυπάρχειτοπνεύματηςτραγωδίαςΕίναιμιασκοτεινήθλιμμένηκαιστοχαστικήμεγαλοφυΐαπουμόνομετημεγα-λοφυΐατουΓκρέκοθαμπορούσενατηνπαραβάλεικανείςΌλοιοιμεγάλοιάν-θρωποιείναιβαθύταταπονεμένοιΓιατίβρίσκονταιείτετοθέλουνείτεόχιαντί-κρυπάνταστοπεπρωμένοτουανθρώπουκαιστοΘεόΟΡέμπραντσυγκλονίζειτοθεατήτουΔεντουπροσφέρειτηναπλήαισθητικήευαρέστησηΑναμοχλεύειτασπλάχνατουκαθώςτουσφαγμένουβοδιούraquo21laquoΕθυμήθηκατονΒανΓκογκΗσυνείδησητηςτραγικήςουσίαςτούυπάρχεινπουήτανηβέβαιησυνείδησητουΒανΓκογκυπήρξεκαιτουΜπουζιάνηηβέβαιησυνείδησηΗδραματικήαγωνίατηςγραμμήςτουανταποκρίνεταισεμιαβαθύτερησύλληψητουκόσμουόχισεμιατεχνοτροπίαraquo22
19ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ9020Στοίδιοσ8121ΤαγράμματακαιητέχνηΜελετήματακαιπροσωπογραφίεςlaquoΑστήρraquondashΑλκαιΕΠαπαδη-μητρίουΑθήνα1967σ411-41222Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ143
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
194
Όμωςαυτόακριβώςτοχαρακτηριστικότηςτραγικότηταςκαιτηςυπαρξιακήςμοναξιάςτοοποίοοσυγγραφέαςθεωρείότιείναιενδιάθετοχαρακτηριστικότηςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςαλλάκαιαποτέλεσματωνπεριστάσεωνενόςπολυ-τάραχουκαιβασανισμένουατομικούβίουίσωςανζούσεσήμερανατοερμήνευεσεσχέσημετογενικότεροκοινωνικόπλαίσιοτουεκάστοτεκαλλιτέχνηκαιμετηδιάρθρωσηενόςολόκληρουσυστήματοςκοινωνικώνκαιθεσμικώνσχέσεωνμέσαστιςοποίεςοκαλλιτέχνηςδημιουργείΌπωςχαρακτηριστικάδιαπιστώνειοΝίκοςΔασκαλοθανάσης23αυτόςο ιδιαίτεραανθεκτικόςστοχρόνορομαντικόςμύθοςτηςαπομονωμένηςκαιεκκεντρικήςκαλλιτεχνικήςμεγαλοφυΐαςπουέφτασεστοαπόγειότουτον19οαικαιδενυποχώρησεούτετον20ό αιότανοιμοντέρνοικαλλιτέχνες γνώρισαν την καταξίωση και τη δόξα είχε ανέκαθεν να κάνει μετηναπώλεια τουσυλλογικούοράματοςμιαςολόκληρηςκοινωνίαςΟικοινωνι-κέςαντιφάσειςκαιοιποικίλεςεντάσειςπουβίωνεοκαλλιτέχνηςκαιεντόςτωνοποίωνδημιουργούσεείχανωςαποτέλεσματηναναδίπλωσητουκαλλιτεχνικούυποκειμένουκαιτονπερίφημοκοινωνικόμετεωρισμότου
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλοςαπολαμβάνει και εγκωμιάζει το έργο τέχνης υπο-κλίνεταιμπροστάστομυστήριοτηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσυλλαμβάνονταςτοέργορομαντικάκυρίωςωςαποτέλεσματουέμφυτουταλέντουκαιενμέρειτηςατομικήςβιογραφίαςκαιτηςιδιαίτερηςψυχοσύνθεσηςτουκαλλιτέχνη(στοιχείασταοποίαέδωσε ιδιαίτερηέμφασηορομαντισμός)24καιτονίζονταςπρωτίστωςτηναισθητικήαυτονομία του έργου και τααισθητικά του χαρακτηριστικά καιλιγότεροτηνκοινωνικήδιάστασήτουήτηδυναμικήσχέσητουμετηνκοινωνίαμέσαστηνοποίαδημιουργήθηκεΗβάσητηςκαλλιτεχνικήςιδιοφυΐαςσύμφωναμετονσυγγραφέαβρίσκεταιστηδύναμηνασυλλαμβάνειτηνανθρώπινηφύσημετρόποπρωτόφαντοκαι εντυπωσιακόναορθώνει τοδικότηςαυτόνομοκόσμοστηθέσητουευτελούςκαθημερινούμαςκόσμουναεπιλέγεικαινααναμορφώ-νειτηνπραγματικότητακατάτιςμεγαλοφυείςσυλλήψειςτουκαλλιτεχνικούνουΜιλώνταςγιατονΜιχαήλΆγγελογράφειlaquoΗέντασητηςαγωνίαςτουήτανμεγα-λύτερηαπόόσηθαμπορούσεναχωρέσειτοθέμαΆλλωστεοιμεγαλοφυείςδενέχουνθέματαέχουναφορμέςΤαθέματαείναιτασημείατηςαφετηρίαςΑναγκα-σμένοςναυποταχθείστημεγαλοφυΐατουοΜιχαήλΆγγελοςαναγκασμένοςναμηνυπάρχειέξωαπότημεγαλοφυΐατουέσπερνετηναγωνίατουσεκάθεκομμάτιπέτραςσεκάθεεπιφάνειαπουέπεφτεσταχέριατουraquo25
23ΣτοβιβλίοτουΟκαλλιτέχνηςωςιστορικόυποκείμενοαπότον19οστον21οαιώναΆγραΑθήνα201224ΒλσχετικάMHAbramsΟκαθρέφτηςκαιτοφωςΡομαντικήθεωρίακαικριτικήπαράδο-ση μετάφρΑΜπερλήςΚριτικήΑθήνα200125Ταγράμματακαιητέχνηόπσ423
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
195
Οικαλλιτεχνικέςμεταμορφώσειςτουστοχαστή
Μίακαλλιτεχνικήμορφήπουεπανέρχεταιστο έργοτου ΙΜΠαναγιωτόπουλουμετησυχνότηταμοτίβουμεμεγάλησυμβολικήκαιψυχογραφικήσημασίαείναιημορφήτουσκεπτόμενουτουστοχαστή26ηοποίαγνωρίζειπολλαπλέςμεταμορ-φώσειςστηντέχνηξεκινώνταςαπότοανάγλυφοτηςσκεπτόμενηςθεάςΑθηνάςκαιτηγοτθικήχίμαιρατηςΠαναγίαςτωνΠαρισίωνκαιφτάνονταςέωςτονlaquoΣτο-χαστήraquoτουAugusteRodinμεκορυφαίαόμωςενσάρκωσήτουτονΣκεπτόμενο (Pensieroso)ΛαυρέντιοτωνΜεδίκωντουMichelangeloσταεπιτύμβιαμνημείατουΙουλιανούκαι τουΛαυρέντιουστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαέργασταοποίαοσυγγραφέαςεπανέρχεταιχρησιμοποιώνταςυψηλούςεγκωμια-στικούςτόνουςΗμορφήτουσκεπτόμενουμέσααπότιςπολλαπλέςκαλλιτεχνι-κέςτηςμεταμορφώσειςκαθώςκαιτοέθοςτουστοχασμούδιαπερνούντοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλου και αποτελούν καταστατικό στοιχείο της κοσμοθεωρίαςτουκαιτηςπροσωπικήςτουμυθολογίας laquoΛοξόφεγγάριφωτίζειπάνωσεακρω-τηριασμένοβράχοτονάνθρωποπουστοχάζεταιΔενείναιμήτεοκαταπονημένοςεκείνοςτουΜιχαήλΑγγέλουστοντάφοτουΜέδικουμήτεοάλλοςτουΑυγού-στουΡοντένογυμνόςΘατονπαρομοίαζαμετιςχίμαιρεςτηςμεγάληςγοτθικήςΠαναγίαςτουΠαρισιού[]raquo27ΣτοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουαυτέςοικαλ-λιτεχνικέςμορφέςαποκτούντηνπεριωπήσυμβόλουαντιπροσωπεύουντηνίδιατησκέψηκαιτηστοχαστικήζωήδηλαδήτοlaquoδαιμόνιοraquoτουστοχασμούένααπόταπολλαπλάδαιμόνιαταοποίαόπωςοίδιοςοσυγγραφέαςομολογείεξουσιά-ζουντηνύπαρξητηνπροσωπικότητάκαιτησυγγραφικήφυσιογνωμίατου laquoέναζοφερόκαιπονεμένοπνεύμαμετοκεφάλισκυμμένοανάμεσαστακουρασμένατουχέριατοδαιμόνιοπουστοχάζεταικαθώςοΜέδικοςτηςΦλωρεντίαςήπολύσωστότερακαθώςογοτθικόςγρύπαςτηςΠαναγίαςτουΠαρισιούraquo28ΣτηνΕυ-ρώπηγράφειχαρακτηριστικάlaquoΊσαμεπούμπορείναφτάσειηπλαστικήδύναμητουανθρώπουΤοδίχωςάλλοίσαμrsquoεκείνητηlaquoΝύχταraquoτηστημένηαπάνωστοντάφοτουΙουλιανούτωνΜεδίκωντουδούκατουΝεμούρκαιτονlaquoPensierosoraquoτονανυπέρβλητοστοχαστήτοΛαυρέντιοτοΜεγαλοπρεπήδηλαδήκαθισμένονμετόναπόδιμπροστάαπάνωστοδικότουτοντάφοraquo29ΕπανέρχεταιγράφονταςlaquoΤομνημείοτωνΜεδίκωνστηΦλωρεντίαμαςπροσφέρειτρειςμορφέςτηΜέρατηΝύχτακαιτοΛορέντσοτοlsquoΣτοχαστήrsquoαυτέςκυριόταταΗΜέραπερισσότεροαπό τις άλλες πάει να γλιστρήσει από το γερτό επίπεδοπου την έχει τοποθε-
26ΒλσχετικάΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπσ467-47027ΟστοχασμόςκαιολόγοςΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα31994σ163ΒλκαιΤζίναΚαλογή-ρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασσαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ46928Οστοχασμόςκαιολόγοςόπσ1529ΕυρώπηΚεφάλαιαλυρικήςγεωγραφίαςόπσ90
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
196
τήσειοκαλλιτέχνηςΘαεπερίμενεκανείςμιανέκφρασηπρόσχαρημιακίνησηζωηρήμιαστάσηαναμονήςγιακάθεαπρόοπτοΜεταχείλημισάνοιχταμετοέναπόδιτεντωμένοτοάλλοαναδιπλωμένοφαίνεταινασυνεχίζειμιαπρόωρηκαιοδυνηρήκαιβραδυκίνητηαφύπνισηΗΝύχταείναισυλλογισμένηΈναςπι-κρόςστοχασμόςβρίσκεταιαποτυπωμένοςστοκλειστόστόματηςΔενείναιμιασωστήανάπαυσηΕίναιμιακαταβύθισηΗκαταβύθισηπουολοκληρώνεταιστοlsquoΣτοχαστήrsquo στην αυτοσυγκεντρωμένη ανησυχίαraquo30 Σύμφωνα με την περίφημηνεοπλατωνικήεικονολογικήανάλυσητουErwinPanofsky31οΣκεπτόμενοςΛορέ-ντζοαντιπροσωπεύειτηστοχαστικήζωήτηζωήτουπνευματικούστοχασμούκαικατάτηνεοπλατωνικήαντίληψηείναιέναγνήσιοτέκνοτουΚρόνουndashοδείκτηςτου αριστερού του χεριού καλύπτει το στόμα σε μια χειρονομία laquoκρόνιαςraquo σι-ωπήςΑντίθεταοΤζουλιάνοχαρακτηρίζεταιωςviractivusτέλειοςοπαδόςτουΔίαΠαράτηνκοινήτουςεξαΰλωσηοιδύομορφέςεκφράζουντηναντίθεσημε-ταξύενεργούκαιστοχαστικήςζωήςκαθώςαναδύονταιμέσααπότηναδρανήύλησυνοδευόμενεςαπότιςτέσσεριςφάσειςτηςΗμέραςτηνΗμέρατηΝύχτατηνπαρθένοΑυγήκαιτοηλικιωμένοΛυκόφωςΜάλισταοWalterPaterθεωρείότιοιτίτλοιπουέχουνδοθείκατάπαράδοσηστιςτέσσερειςαλληγορικέςμορφέςείναιπολύσυγκεκριμένοι ndashοι μορφέςαυτές καθαράσυμβολικέςσυλλήψεις εκφρά-ζουνωςlaquoυπαινικτικέςαποχρώσειςενόςμουσικούκομματιούraquo32τοιδανικότουασώματουπνεύματος
Οι μορφές τουMichelangeloστοπαρεκκλήσιο τωνΜεδίκωναποκτούν ίσωςτησημασίαενόςερμηνευτικούκλειδιούγιατοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουκαθώςσε ολόκληροτοέργοτουαφηγηματικόκαιδοκιμιακόοσυγγραφέαςπρο-σπαθείσταδιακάνασμιλεύσεικαιναολοκληρώσειτηνpersonaτούσιωπηλάδια-λογιζόμενουσκεπτόμενουπουπροβάλλει διαρκώς τηνανάγκη τηςκατανυκτι-κήςπερισυλλογήςήτηςεποπτικήςκαιεταστικήςθεώρησηςτηςζωήςΕνισχύειτηροπήπροςμιαvitacontemplativaπουγνώρισμάτηςέχειτονεντατικόστοχασμότησυστηματικήαυτοκαλλιέργειακαιτηνενατένισηΣεδοκίμιάτουοσυγγραφέ-αςαναφέρεταιστοαναγκαίοέθοςτουστοχασμούτοοποίοεπιτρέπειστοάτομοόχιμόνοναεμπλουτίσεικαιναεμβαθύνειτηνεσωτερικήτουύπαρξηαλλάκαιναοργανώσειμενηφαλιότητατοχάοςτωνάμεσωνεντυπώσεωνΌμωςτοπάθοςτηςσκέψηςσυνυπάρχειδιαλεκτικάμετηνεπιθυμίαγιαεντατικήlaquoβίωσηraquoτηςζωήςμεόλεςτιςαισθήσειςσεεγρήγορσηΗχαράτουlaquoυπάρχεινraquoηπλήρηςκατάφασηστιςαισθησιακέςχαρέςlaquoοηδονισμόςμπροστάστονυλικόάνθρωποκαιτονυλικόκόσμοraquo33ηπλησμονήτωναισθήσεωνκαιηεκρηκτικήζωτικότητα(μιααίσθησηκαζαντζακικούβιταλισμού) μπορούν νασυμπληρώνουν τη στιβαρότητακαι τηδύναμητηςσκέψηςσύμφωναπάντοτεμετοιδανικότουσυγγραφέα34
30Ταγράμματακαιητέχνηόπσ42431ErwinPanofskyΜελέτεςεικονολογίαςΟυμανιστικάθέματαστηντέχνητηςΑναγέννησηςμετάφρΑνδρέαςΠαππάςΝεφέληΑθήνα1991σ293-34732ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ101-10233Ητέχνηκαιοάνθρωποςόπσ24334ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΤαβιβλίαείναικαθώςοιμποτίλιεςπουρίχνουνοιναυαγοίστηθάλασ-
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
197
Οιδύοαντίρροπεςτάσειςητάσηπροςτηvitacontemplativaκαιηορμήπροςτηvitaactivaτωνοποίωνηεικαστικήαφετηρίαανιχνεύεταιόπωςείδαμεστιςμορφές του Michelangelo στο ταφικό μνημείο των Μεδίκων στη Φλωρεντίασκιαγραφούνται με γλαφυρό τρόπο και στα παραπληρωματικά μυθοπλαστικάπρόσωπα των μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Αιχμάλωτοι Αστροφεγγιά) οιχαρακτήρες τωνοποίων ενσαρκώνουν τιςαντίθετεςροπέςπρος τηστοχαστικήήτηνενεργητικήζωή35
Μέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντου
ΗπολύπλευρηκαιζωτικήσχέσητουσυγγραφέαμετηντέχνηθέτειπολλάθέματαενδιαφέρονταγιαπεραιτέρωανάλυσηΑναφέρωενδεικτικάτοντρόπομετονοποίοοΙΜΠαναγιωτόπουλοςμεταγράφειλογοτεχνικάτοέργοτουBruegelτουΠρεσβύτερουενόςζωγράφουπουαγαπούσειδιαίτερατηνκριτικήτουγιατουςΠροραφαηλίτεςζωγράφουςτουςιμπρεσιονιστέςήειδικότεραγιατοαριστούρ-γηματηςΜόναΛίζατηνοποίασχολιάζειδιαβάζονταςπαράλληλατηνΑναγέν-νησητουWPaterΘαπαραλείψωεπίσηςτηνκριτικήτουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιαγενικότερακαλλιτεχνικάθέματαόπωςτοlsquoάνθοςrsquoήηlsquoάνοιξηrsquoστηντέχνηήτιςαπόψειςτουγιατηνολλανδικήζωγραφικήτουχρυσού17ουαιώνακαιταλεπτο-μερήσχόλιαπουκάνειγιατιςολλανδικέςρωπογραφίεςτιςηθογραφικέςσκηνέςτις τοπιογραφίεςήτιςανθογραφίεςτωνΟλλανδώνζωγράφωντου17ουαιώνακαθώςκαι τασημαντικάθέματαπουθέτεικατάτηδιάρκειατωνταξιδιώντουστηνΕυρώπηκαιταοποίααφορούνακόμηκαιτηδιαδικασίατηςπρόσληψηςτουέργουαπότονθεατή
Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος είναι αναμφίβολα ένας ευρυμαθής πληθωρικόςαπόλυτα καταρτισμένος οξυδερκής όσο και ευαίσθητος κριτικός της τέχνηςΠάνωαπrsquoόλαόμωςυπήρξεέναςλογοτέχνηςμεοξείακαλλιτεχνικήδιαίσθησηαιώνιοςεραστήςκαιλάτρηςτηςτέχνηςοοποίοςσυνήθιζεναμεταστοιχειώνειτηναισθητικήτουσυγκίνησησελόγολυρικήςυφήςμεέντονηπολλέςφορέςποιητι-κήδιάθεσηκαιφανερήευαισθησίαΤοέργοτέχνηςφτάνειστονσυγγραφέαndashγιαναδανειστώμιαέκφρασητουPaterndashlaquoμέσααπότοπαράξενοπέπλοτωνματιώντουraquo36στοφωςτηςμέραςήτηςνύχταςήστοαδύναμολυκόφωςήσεκάποιοσύ-ντομοδιάλειμμαβροχήςπουπέφτειαπότηναυγή
σαrsquoΟιέννοιεςτουβιβλίουκαιτηςανάγνωσηςστοέργοτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoόπσ47035ΒλΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΌλαγίνονταιτραγούδιμέσαμαςrsquoΟιμυθιστορηματικοίχαρακτήρεςτηςΑστροφεγγιάςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoδιαθέσιμοηλεκτρονικάhttparcheiamoecgovcysm301kalogirou_g_astrofeggiapdf36ΗΑναγέννησηΜελέτεςγιατηντέχνηκαιτηνποίησηόπσ117
Ο ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕχΝΗΣ
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
198
Abstract
ThechapterseekstoexploretheprolificcriticalwritingofIMPanagiotopoulosaboutartandtooutlinesomeofthemostfundamentalaspectsofhisartcriticismIMPana-giotopoulosrsquoartwritingsarefullofsubtletyandimaginativequalityHisstyleasanartcriticishighlysubjectivelyricalandallusivewhilethediscursivepracticesheusesinhiswritingareconstantlyinformedbydifferentareasofthoughtbutmostimportantlybyhispersonalambitiontotranscendthegenericboundariesintoanewanddeeplypersonalkindofwritingThereforehemasterfullytacklesandinterweavesintohisartcriticismalternativemodesandregisters fromdescription tostorytellingandfromekphrasis to contemplation and remembrance to create a unique integratedwholeHoweverthegenuineappreciationofartandthejudgmentofparticularmasterpiecesaccordingtoIMPanagiotopoulosarerelyuponacertainkindoftemperamentandonthepowerofthecriticofbeingdeeplymovedbythepresenceandtherecognitionoftheartworkHisartcriticismasawholealsoexemplifiestheauthorrsquosdesiretorecognizethesignificanceofbeautynotonlyinallartformsbutalsoinalllifeexperiences
ArtisoftenassociatedwiththenotionofaldquopilgrimagerdquothatrevealstheauthorrsquosdeepestdesiretopaytributetoparticularartistsandartisticplaceshehasknownforlongthroughhispassionatereadingsinliteraturephilosophyarthistoryandcriticismForIMPanagiotopoulosapilgrimagesignifiesnotonlyaphysicaljourneytoaspecialplacebutalsoaninnerspiritualjourneyassociatedwiththepleasuresandthepossibil-itiesoftheimaginativeandempatheticresponsetoartTheauthoradoptedthepersonaofaldquopegravelerinpassionneacuterdquowhowasconstantlyseekingartandbeautyineveryplacehewasvisitingHisprincipalconcernasapegravelerinpassionneacutewhenvisitingaplacewastogetlostinmuseumsgalleriespaintersrsquohousesorothersitesofculturalheritageandlocationsofnaturalwonderinordertoassimilateallthosediscreteexperiencesintoacoherentlyricalnarrative
ΤζΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8