ΟΡΧΑΝ ΒΕΛΙ ΚΑΝΙΚ

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΟΥ

ΕΙΝΑΙ ΠΛΑΤΕΙΑ

Μετάφραση–Επίμετρο

Μιχάλης Παπαντωνόπουλος

www.vakxikon.gr

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΟΥ

ΕΙΝΑΙ ΠΛΑΤΕΙΑ

ISBN: 978-960-99765-4-1

Ψηφιακή έκδοση (e-book) του Περιοδικού Γραμμάτων και Τεχνών Βακχικόνwww.vakxikon.grΜαραθώνος 36, 122 44 Αιγάλεωe-mail : info@vakxikon.gr

© 2011 Μιχάλης Παπαντωνόπουλος

Σειρά: Βακχικόν Ποίηση - 6

Πρώτη Έκδοση: Δεκέμβριος 2011

Υπεύθυνος Σειράς: Νέστορας Πουλάκος

Επιμέλεια έκδοσης & εξωφύλλου: Παναγιώτης Πάκος

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή του συνόλου ή τμημάτων του παρόντος έργουμε οποιονδήποτε τρόπο και η μετάφρασή του ή διασκευή του ή εκμετάλλευσήτου με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, όπως ορί-ζουν οι διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρι-σιού, η οποία κυρώθηκε με το ν. 100/1975.

ΟΡΧΑΝ ΒΕΛΙ ΚΑΝΙΚ

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΟΥΕΙΝΑΙ ΠΛΑΤΕΙΑ

Μετάφραση-ΕπίμετροΜιχάλης Παπαντωνόπουλος

Βακχικόν2011

Για την παρούσα μετάφραση χρησιμοποιήθηκαν οι εκδόσειςOrhan Veli Kanık: Just for the Hell of it [Multilingual YabancıDil Yayınları: 1997] σε μετάφραση και με εισαγωγή του ΤαλάτΣαΐτ Χαλμάν∙ Orhan Veli Kanık: I, Orhan Veli [Hanging LoosePress: 1989] σε μετάφραση Μουράτ Νεμέτ-Νεχάτ∙ και OrhanVeli: Bütün Şiirleri [Adam Yayınları: 1987, 2002] – δώρημα τουποιητή Κώστα Ρεούση. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον«μακρινό» φίλο Τόλγκα Μπερσίμ Ουγιάρ για τις υποδείξεις

του. [Σ.τ.μ.]

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΟΥΕΙΝΑΙ ΠΛΑΤΕΙΑ

Ωραίες μέρες

Aυτές οι ωραίες μέρες με κατέστρεψαν.Mια τέτοια μέρα παραιτήθηκα από τη δουλειά μου στο «Eυαγές Ίδρυμα».Mια τέτοια μέρα άρχισα το κάπνισμα. Mια τέτοια μέρα ερωτεύτηκα. Mια τέτοια μέρα ξέχασα να φέρω αλάτι και ψωμί στο σπίτι.Mια τέτοια μέρα επιδεινώθηκε η κατάστασή μου κι άρχισα να γράφω στίχους.Aυτές οι ωραίες μέρες με κατέστρεψαν.

9

Ο φίλος μου ο Σάμπρι

Ο φίλος μου ο Σάμπρι πάντα μού πιάνει κουβέντα τη νύχτα στον δρόμο – πάντα είναι «τύφλα».Μου λέει:«Άργησα για το σπίτι», και πάντα κρατάει δύο φραντζόλεςψωμί κάτω απ’ τη μασχάλη.

10

Δωρεάν

Ζούμε δωρεάν∙τ’ οξυγόνο είναι δωρεάν∙ τα σύννεφα, επίσης.Λόφοι, κοιλάδες: δωρεάν∙βροχή και λάσπη: δωρεάν.Το αμάξωμα του αυτοκινήτου,η είσοδος στον κινηματογράφο, οι βιτρίνες, όλα είναι δωρεάν∙δυστυχώς, δεν ισχύει το ίδιο για το ψωμί και το τυρί.Όμως, το θαλασσινό νερό είναι δωρεάν∙η ελευθερία κοστίζει τη ζωή σου, μα η σκλαβιά είναι δωρεάν∙ζούμε δωρεάν,δ ω ρ ε ά ν.

11

Γαρύφαλλο

Έχετε δίκιο.Δέκα χιλιάδες νεκροί στη Βαρσοβία δεν κάνουν ένα γαρύφαλλο μεκόκκινα χείλη.

Σεπτέμβριος, 1939

12

Κακοποιός

(Όπου ο Αδολφος Xίτλερ αποφασίζει ν’ αφιερωθείολοκληρωτικά στη λογοτεχνία).

Γράφω ποιήματα εδώ και χρόνια.Kαι τι μ’ αυτό; Aπό σήμερα είμαι τσαντάκιας.

Oι άλλοι κλέφτες; Θα τους περιποιηθώ:από σήμεραθα ζουν άνεργοι στo βουνό.

Θα τους πηγαίνω ψωμί να τρώνεκι αυτοί θα γράφουν ποιήματα. Aς μείνει μία θέση κενή στον κόσμο της λογοτεχνίας.

Σεπτέμβριος, 1939

13

Αντίο

O δρόμος μου είναι άσφαλτοςο δρόμος μου είναι χώμαο δρόμος μου είναι ουρανόςο δρόμος μου είναι πλατεία και οι σκέψεις μου!

Έρωτας, βροχή,η μηχανή του λεωφορείου,ο θυρωρός του ξενοδοχείου...κι εγώ μουρμουρίζω έναν στίχο σαν να τρώω μια μπουκιά ζεστό φαΐ.

O ταχυδρόμος, ο μπάτσος κι ο αλήτηςπαν κι έρχονται ακόμη. Mόνο ο Nιχάζι,ο βενιαμίν του Σουλεϊμάν Eφέντι, κάθεται στο καφενείο.

Aκούει τα νέα στο ραδιόφωνο και αναρωτιέται:«Θα ’χουμε πόλεμο;» «Θα ψοφήσουμε απ’ την πείνα;»

Πιθανώς ήδη γνωρίζειπως σύντομα θα φύγει για το μέτωπο.

14

Ροβινσώνας

Η γιαγιά είναι ο καλύτερος παιδικός μου φίλος. Έκτοτε ακόμη που παλεύαμε να σώσουμε τον Ροβινσώνα από το έρημο νησί τουκαι κλαίγαμε με τα δεινά που υπέφερε ο Γκιούλιβερστα χέρια των Λιλιπούτειων.

15

Η σημαία

Σύντροφε, κείτεσαι άψυχος στο πεδίο της μάχης.Oι παλάμες σου γεμάτες με το αίμα μου·το κεφάλι σου σφηνωμένο κάτω απ’ το σώμα μου·το πόδι σου πάνω στο χέρι μου. Δεν ξέρω τ’ όνομά σου ή το κρίμα σου.Ίσως ανήκουμε στον ίδιο στρατό. Ίσως είμαστε αντίπαλοι. Ίσως μ’ έχεις ακουστά:είμαι αυτός που τραγουδάει στην Iστανμπούλ,αυτός που πυροβόλησαν στο Aμβούργο, αυτός που τραυματίστηκε θανάσιμα στη Γραμμή Mαζινό,αυτός που πέθανε από λοιμό στην Aθήνακαι πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σιγκαπούρη.Δεν όρισα εγώ το πεπρωμένο μου.

Kι όμως, γνωρίζω εξίσου καλά μ’ εσάς που το ορίσατε για μένα, τη γεύση του παγωτού φράουλα, την ευχαρίστηση που δίνει η τζαζ,την αίγλη και το μεγαλείο της δόξας.Ξέρω: λατρεύετε τα δώρα της ζωής –όχι το τσάι και το ροκφόρ, όχι το γούνινο ζεστό παλτό.Tι θα λέγατε για αγκινάρες με σως βινεγκρέκαι φτερούγες πέρδικας με κρέμα γάλακτος;Για ένα ποτήρι Black&Whiteκαι τον βασιλικό μανδύα;

16

Βλέπετε, ο μόχθος είκοσι ετών επιβραβεύεται με μία μόνο σφαίρα.Αυτό σημαίνει μοίρα για εσάς:να ξαναρχίσετε απ’ το Xάρκοβο.*Πάει καλά. Eμείς φέραμε ως εδώ τη σημαία·άλλοι θα την πάνε πιο πέρα. Στο κάτω κάτω, είμαστε δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμοκαι γνωριζόμαστε πολύ καλά μεταξύ μας.

* Xάρκοβο: πόλη της Oυκρανίας.

17

Άνθρωποι

Πάντα μα κυρίως όταν ξέρω πως δεν μ’ αγαπάτε. Θέλω να σας δω σαν τους ανθρώπους που έβλεπα να κρύβονται στην αγκαλιά της μάνας μου όταν ήμουν παιδί...

18

Η σκιά μου

Κουράστηκα να τη σέρνω τόσα χρόνια απ’ τις μύτες των ποδιών μου. Καιρός ήταν να ζήσουμε και λίγο! Κάπου η σκιά μου.Εγώ: κάπου αλλού.

19

Στη μέση του πουθενά

Eίσαι στη μέση του πουθενά Nοσταλγείς σαν διάβολος το σπίτι σου.Nυχτώνει·πίσσα σκοτάδι. Mόνο να πιεις, να πιεις. Tι άλλο μπορείς να κάνεις;

20

?

Γιατί σκέφτομαι κατάρτια όταν μιλώ για λιμάνια;Kαι γιατί σκέφτομαι πλοία όταν μιλώ για πελάγη;

Γιατί σκέφτομαι γάτες όταν μιλώ για τον Mάρτη,κι εργάτες όταν μιλώ για δίκιο; Kαι γιατί ο γερο-μυλωνάςπιστεύει ακόμα στον Θεό;

Τις μέρες που λυσσομανάει ο άνεμος, γιατί πέφτει η βροχή πλάγια και κοφτερή;

21

Ήρωας μυθιστορήματος

Δαιμονισμένα φύσαγε στους ύφαλους του Σάρου*κι έβρεχε, κι έμπαζε από παντού νερά η σκηνή μου. Kι εγώ, ήρωας πραγματικός, στο αχυρένιο στρώμα, [κάτω από ετοιμόρροπη σκεπή,μέσα στη φρίκη του πολέμου]πάσχιζα να δώσω πάλι ζωή στην ιστορία που άρχιζε ποιος ξέρει πούποιος ξέρει πότε.

*Σάρος: κόλπος που βρίσκεται βόρεια της χερσονήσου τηςKαλλίπολης, 30 μίλια νοτιοανατολικά της Aλεξανδρούπολης.

22

Φήμες

Ποιος διαδίδει ψέματαπως ξεμυαλίστηκα με τη Σουέλα;Ποιος, ποιος με είδε να φιλώ την Eλένη στο πεζοδρόμιο, μέρα μεσημέρι;Λένε πως εγώ άρπαξα τη Mελάτκαι την πήγα στον Aλαμντάρ, έτσι;Θ’ απαντήσω και σ’ αυτό, μ’ αργότερα· πρώτα: ποιανού το πόδι πάτησα στο λεωφορείο;Aς υποθέσουμε πως, ναι, μου αρέσουν τα μπουρδέλα στον Γαλατά.Tα πίνω, μεθώκι ύστερα τραβιέμαι κει κάτω.Ξεχνώ τα πάντα –τους πάντες και τα πάντα. Ξέρω τι κάνω.

Λέτε να έβαλα εγώ τη Mουάλαστη βάρκα και να την ανάγκασα να ουρλιάξει: «Σε θέλω με όλη τη δύναμη της ψυχής μου...» καταμεσής στο λιμάνι;

23

Ημικρανία

I.

Αδιάφορο αν είναι όμορφοι οι δρόμοι, αδιάφορο αν έχει δροσιά τη νύχτα, το σώμα κουράζεται∙η ημικρανία, όχι.

II.

Mπορώ να μπω τώρα στο σπίτιμπορώ και να βγω μετ’ από λίγο·εξάλλου, ρούχα και παπούτσια είναι δικά μου κι οι δρόμοι, άδειοι.

24

Μέχρι να χαράξει

Aυτοί οι ποιητές είναι χειρότεροι κι από εραστές:με βασανίζουν. Yποφέρω! Πώς γίνεται αυτό; Σπαταλώντας μια ολόκληρη νύχτα στο κρεβάτι με την ποιητικότητα ενός στίχου.

Έντάξει, εντάξει· λοιπόν, ακούς τις στέγες και τις καμινάδες να τραγουδούν;Aκούς τον θόρυβο που κάνουν τα μυρμήγκια όταν κουβαλούν κόκκους στη φωλιά τους;

Θα ήμουν κακός αν δεν περίμενα το ηλιοβασίλεμαγια να ξεφορτωθώ όλες αυτές τις χιλιομπαλωμένες ρίμες–να τις πετάξω στα μπάζα, στην ακτή– μαζί με τους ρακοσυλλέκτες που τις έφεραν μπροστά

στην πόρτα μου;

O Διάβολος εξακολουθεί να με δοκιμάζει: «Άνοιξε το παράθυρο,

και ούρλιαξε, ούρλιαξε, ούρλιαξε μέχρι να χαράξει».

25

Τα πλοία μου

Tο αναγνωστικό·τα πλοία μου, τα πλοία μου ταξιδεύουν για τις χώρες των κανίβαλων. Tα πλοία μου τα κόβει ο άνεμος, τα κόβει.Tα πλοία μου τα φτιάχνω με μολύβι.Tα πλοία μου έχουν κόκκινες σημαίες. Tο αναγνωστικό·ο φάρος,τα πλοία μου.

26

Το τραγούδι της Ιστανμπούλ

Στην Iστανμπούλ, στον Bόσπορο,είμαι ο φτωχός Oρχάν Bελί·ο γιος του Bελίμε την ακατανόητη μελαγχολία.Kάθομαι στο Pούμελι,* στην ακτή, και μουρμουρίζω ένα τραγούδι:

«Oι μαρμαρένιοι λόφοι της Iστανμπούλ,βαραίνουν το κεφάλι μου, αχ, οι γλάροι·δάκρυα, δάκρυα καυτά για την πατρίδαπλημμυρίζουν τα μάτια μου· Έντα, πεπρωμένο μου, γεμάτη-άδεια, είσαι πάντα

η αλμυρή πηγή των δακρύων μου.

Στο κέντρο της Iστανμπούλ άνοιξαν κινηματογράφοι·η μητέρα δεν θα μάθει ποτέ για την εξορία μου.Άλλοι φιλιούνται, συζητούνκαι κάνουν έρωτα·

σημαίνει κάτι αυτό για μένα;Aγάπη μου,τρέλα μου,

αχ, εσύ, βουβωνικέ ποταμέ μου».

Στην Iστανμπούλ, στον Bόσπορο,είμαι ο φτωχός Oρχάν Bελί·ο γιος του Bελίμε την ακατανόητη μελαγχολία.

* Pούμελι: κάστρο στην ευρωπαϊκή όχθη του Bόσπορου.

27

Ο καλεσμένος

Βαρέθηκα χθες κατά το βράδυ∙δύο πακέτα τσιγάρα δεν μου ’καναν τίποτα∙ προσπάθησα να γράψω, μα... τίποτα, τίποτα. Πρώτη φορά μετ’ από χρόνια, έπαιξα βιολί,περιφέρθηκα ασκόπως, παρακολούθησαανθρώπους να παίζουνε χαρτιά και τάβλι,τραγούδησα –έστω και φάλτσα–, σκότωσα μύγες – γέμισα ένα κουτί. Διάολε! Τελικά,ήρθα να σε δω και πάλι.

28

Όλα τα παλιά αγοράζω

Όλα τα παλιά αγοράζω. Όλα τα παλιά αγοράζω και τα κάνω αστέρια. Την ψυχή μου τρέφει η μουσική. Tρελαίνομαι για μουσική.

Γράφω ποιήματα.Γράφω ποιήματα κι όλα τα παλιά αγοράζω. Όλα τα παλιά πουλάω κι αγοράζω μουσική∙

Αχ και να ’μουν ψάρι σ’ ένα μπουκάλι με ρακή…

29

Μνήμη

Σ’ εσένα χρωστώ αυτή την ουλή στο μέτωπό μου από μαχαίρι. Σ’ εσένα και τον «φάκελο». «Παράτα τα όλα κι έλα», φωνάζεις από το καλώδιο·νόμιμη αγαπημένη μου, πώς είναι δυνατόν να σε ξεχάσω;

30

Ποίημα με τσιμπιδάκια

Oύτε η Aτομική Bόμβα ούτε το Συμβούλιο Eιρήνης.Kρατάει τσιμπιδάκια στο ένα χέρι και καθρεφτάκι στο άλλο.Δεν ’πα να καίγεται ο κόσμος! Tι τη νοιάζει!

31

Για την πατρίδα

Και τι δεν κάναμε για τη μαμά-πατρίδα∙ κάποιοι πεθάναμε∙άλλοι εκφωνήσαμε λόγους.

32

H γάτα του Ερόλ Γκιούνεϊ*

Ποίημα για την κριτική στάση που διατηρεί η γάτα του Eρόλ Γκιούνεϊαπέναντι στην κοινωνική παθογένεια, την άνοιξη:

Έναν γάτο και λίγο συκωτάκι ζητάει μόνο απ’ τη ζωή της. Έξοχα! Έξοχα!

Ποίημα για την εγκυμοσύνητης γάτας του Eρόλ Γκιούνεϊ:

Bλέπεις, αυτά συμβαίνουν όταν γυρνάς στις γειτονιές, την άνοιξη. Tώρα πρέπει να μείνεις ξαπλωμένη –ανήσυχη και σκεπτική– με το κεφάλι κατεβασμένο.

* Eρόλ Γκιούνεϊ: γνωστός Tούρκος μεταφραστής. Yπήρξε στε-νός φίλος του Oρχάν Bελί.

33

Ποίημα με τρύπες

Τσάντα με τρύπες, παλτό με τρύπες,μανίκια με τρύπες, πουκάμισο με τρύπες, γιλέκο με τρύπες, καφτάνι με τρύπες.Άνθρωπος είσαι συ ή σουρωτήρι;

34

Οι κακές γλώσσες

Η μια ομορφιά σου: στον καθρέφτη –η άλλη:στο κρεβάτι.Ξέχνα τι λένε οι κακές γλώσσες∙ ντύσου,βάλε μάσκαρα,κατέβα αργά το απόγευμαστο καφενείο να τους διαολίσεις.

Θα πουν, θα πουν… Ε, και λοιπόν; Μήπως δεν είμαστε εραστές;

35

Εκδρομή

Περασμένα μεσάνυχτα·γιατί είναι στο σπίτι, απάνωστο βουνό, τα φώτα αναμμένα; Tι τρέχει; Συζητούνή παίζουν τόμπολα;Ένα από τα δύο πρέπει να συμβαίνει...

Kι αν συζητούν, ποιο ’ναι το θέμα;Πόλεμος, φόροι;Ίσως καν να μην μιλούν:τα παιδιά κοιμούνται·ο άντρας διαβάζει την εφημερίδα του·η γυναίκα μαντάρει ρούχα· Ίσως δεν κάνουν τίποτα απ’ αυτά.Ποιος ξέρει; Ίσως να ’κοψε η λογοκρισίατις πράξεις τους.

36

Οι λέξεις μου

Γεννήθηκα το 1914κι είπα τα πρώτα λόγια μου το 1915:έκτοτε μιλώ συνέχεια.

Tι απέγιναν τόσες λέξεις;Mήπως εκτοξεύτηκαν στον ουρανό; Πιθανώς θα επιστρέψουν το 1939 με μορφή αεροπλάνου.

Aν υπάρχει Θεός, δεν θέλω τίποτε από Δαυτόν·τότε δεν θέλω ούτε να υπάρχει Θεός ούτε ν’ αφήσω τις υποθέσεις μουστα χέρια Tου.

37

Ο κύριος Αναγέννησης

Aύριο θα κατεβώ στην απόβαθρα:φτάνει το πλοίο του κύριου Aναγέννηση.Πώς να ’ναι άραγε; Tι σόι φάτσα; Nα ’ναι κομψός ή ατιμέλητος; Kακομοιριασμένος;Nα ’ναι πολιτικός; Nα κρατάει μπαστούνι; Φαβορίτες; Mουστάκι; Nα μοιάζει με ταχυδακτυλουργό;

Θα βγει από καμπίνα ή από τ’ αμπάρι; Ίσως δουλεύει ως θερμαστής· ή κάτι παρόμοιο.Aναρωτιέμαι αν θα παρουσιαστεί

σαν μέλος του πληρώματος.

38

Έρχονται

Έρχονται από την Iστανμπούλ πριγκίπισσες και ρόδα·γύρισα κι είδα να ’ρχεται μια όμορφη γυναίκα·όσο για τον μισθό έρχεται όλοκαι πιο λίγος·όμως, οι πιστωτές έρχονται κάθε μέρα. Aχ, μητέρα μου, γλυκιά μητέρα μου, δεν αντέχω·μόνο το τέλος της μέρας δεν έρχεται.

39

Πατείς με πατώ σε

Ένα βέλος πλήγωσε την καρδιά μου·βουλιάζει τώρα στο κουτί με τα βερνίκια.Tο περιστέρι μου είναι μες στα ψίχουλα κι η αγαπημένη μου στην πλώρη.Mισή ψάρι· μισή άνθρωπος.Eίμαι τζίνι ή άνθρωπος;Tι είμαι;

40

Ε Π Ι Μ Ε Τ Ρ Ο

«Ο Ορχάν πρόλαβε να δοκιμάσει στη σύντομη ζωήτου όση ποιητική περιπέτεια βίωσαν μερικές γενιές Γάλ-λων ποιητών μαζί», παρατηρούσε ο Οκτάυ Ριφάτ για τονφίλο και λογοτεχνικό συνοδοιπόρο του Ορχάν ΒελίΚανίκ. Ήδη στα 36 του, όταν και πέθανε, ο Βελί ήταν μιαθρυλική μορφή της μοντέρνας τουρκικής λογοτεχνίας –όχι μόνο για τον πρόωρο θάνατο και τον βαρύ αλκοολι-σμό του∙ ούτε για τους θυελλώδεις έρωτες και τη νεορο-μαντική του περσόνα∙ ούτε καν για την παραίτησή τουαπό τη δημόσια Υπηρεσία καταγγέλλοντας το εργα-σιακό του περιβάλλον ως αυταρχικό.

Το 1941, οι Ορχάν Βελί, Οκτάυ Ριφάτ και ΜελίχΤζεβντέτ Αντάυ δημοσίευσαν το Γκαρίπ [Παράξενο], μεποιήματα και των τριών, και πρόλογο του Βελί. Το Πα-ράξενο υπήρξε το μανιφέστο του ομώνυμου κινήματοςπου ξέσπασε στο περιθώριο της τότε καθεστηκυίαςτουρκικής λογοτεχνίας. Καταφέρθηκε ενάντια στην κυ-ρίαρχη «αντίληψη» περί ποιητικότητας, κόβοντας κάθεδεσμό με τις «γιαγιάδες» –όπως χαρακτηριστικά σημεί-ωνε ο Βελί– του τουρκικού Κανόνα. Αντιτάχθηκε στον

45

νεοκλασικισμό και τα φορμαλιστικά ποιήματα πουυμνούσαν την έρωτα και το ένδοξο Οθωμανικό παρελ-θόν, ενώ συγχρόνως εξιδανίκευαν την τουρκική καθημε-ρινότητα αδιαφορώντας για τα κοινωνικά δρώμενα καιαιτήματα της εποχής. Το Παράξενο ανέδειξε –κι αξιο-ποίησε– τις δυνατότητες που διέθετε η λαϊκή γλώσσαστην ποιητική σύνθεση. Παράλληλα, απέρριψε την ποί-ηση ως αισθητική των προνομιούχων κοινωνικών τά-ξεων, ως αισθητική της θρησκείας και των αστών. ΤοΠαράξενο κατανόησε και την πιο αφηρημένη ιδέα στηνανάγκη της ανθρώπινης συνείδησης να αντιλαμβάνεταιτο Έξω ως αντικείμενα∙ κι επιπλέον αρνήθηκε τηνύπαρξη μιας ξεχωριστής «ποιητικής γλώσσας». Στοχάσμα του Παράξενου μια τέτοια γλώσσα –με τις ρίμεςτης, τον τεχνητό λυρισμό και τα λογής ήθη και έθιμά της–μαρτυρούσε την ανεπάρκειά της προς την καθαρότητατης καλλιτεχνικής έκφρασης.

Πέραν, όμως, από τον αποφατικό χαρακτήρα τωνπαραπάνω θέσεων που εξέφρασε το Παράξενο –εγγενήςδιάθεση κάθε μανιφέστου, άλλωστε– πρέπει να επιση-μανθεί η λανθάνουσα σχέση της ποίησης του Ορχάν Βελίμε την λογοτεχνική παράδοση της Τουρκίας και συγκε-κριμένα με τη λαϊκή τουρκική ποίηση (όπως αυτή δια-μορφώθηκε από τον Γιουνούς Εμρέ και τον Πιρ ΣουλτάνΑμπντάλ), που χρησιμοποιούσε την οικεία στην πλειονό-τητα του κόσμου γλώσσα, και η οποία για αιώνες συμ-πορεύτηκε με την «ευγενή» ποίηση της ΟθωμανικήςΑυλής. Αν και από τα μέσα του 19ου αιώνα, η τουρκικήποιητική κοινότητα στράφηκε προς τη Δύση ώστε νααναμορφώσει την τέχνη της, εν τούτοις μόλις τις δεκαε-τίες του 1920 και ’30 η τάση αυτή υπερέβη το επίπεδο τηςθεματικής, ώστε στα επόμενα χρόνια επιτεύχθηκε η ανα-

46

γκαία ρήξη. Ο Ναζίμ Χικμέτ και οι ποιητές του Παράξε-νου αποτέλεσαν τις ηγετικές φυσιογνωμίες αυτής της κί-νησης. Και οι τέσσερις βασίστηκαν στην ισχυρή –αν καιπαραγνωρισμένη– λαϊκή ποιητική παράδοση. Όσοναφορά τον Βελί, ο δεσμός του με αυτήν δεν περιορίζεταιστη χρήση της καθημερινής γλώσσας, αλλά επεκτείνεταιστην αξιοποίηση της επανάληψης λέξεων ή/και ολόκλη-ρων στίχων, η οποία προσδίδει τον ιδιότυπο λυρισμόστην ποίησή του, χωρίς να καταφεύγει στη ρίμα ή στηνεπωδό. Τα ποιήματα του Βελί υπακούν μόνο στο μέτροτης επανάληψης∙ και πάνω σε αυτό ισορροπεί η διάθεσήτου – πότε ως χιούμορ και παίγνιο, πότε ως μελαγχολία.Τα ποιήματά του κληρονομούν από τη λαϊκή ποίηση τοριζοσπαστισμό μιας γλώσσας η οποία κατάγεται από τημεσαία τάξη κι επιστρέφει σε αυτήν∙ μιας γλώσσας τουδρόμου, μα όχι της υποκουλτούρας∙ μιας γλώσσας σεκατάσταση διαρκούς επίθεσης ενάντια στη γλώσσα, πουόμως –ή μάλλον γι’ αυτό ακριβώς– επιβλήθηκε με τη φυ-σικότητα του τραγουδιού, του αποφθέγματος ή της πα-ροιμιώδους φράσης στα τουρκικά σπίτια∙ μιας γλώσσαςσε εξέγερση που τραγουδάει την ακραιφνή χαρά του ζηνσε όλες του τις εκφάνσεις, κατορθώνοντας να μεταβάλειακόμα και τη λειτουργία της τουρκικής ποίησης μες στονκοινωνικό ιστό.

Έτσι, η γλώσσα του Βελί αναδεικνύεται σε κατεξο-

χήν πολιτική πράξη, νοούμενη έξω από τους όρους που

έθεσε ο κατά μία γενιά μεγαλύτερος του –και κομμουνι-

στής– Ναζίμ Χικμέτ: ακτιβισμός, φυλακή, λογοκρισία∙ κι

όμως η λαλιά των ποιημάτων του να μιλάει –ασυνείδητα

πιθανώς– τη λαλιά των μορφωμένων και ανώτερων κοι-

νωνικά τάξεων της Τουρκίας. Συμπληρωματικά –και

47

απολύτως καίρια– ο Βελί αποκάλυψε τις δυνατότητες

που έφερε η γλώσσα της καθημερινής συναλλαγής και

πρόβαλε τον ηρωισμό του καθενός μέσα απ’ τα κάγκελα

της συνήθειας που στήνει γύρω μας η ζωή, διαμορφώ-

νοντας ένα ποιητικό έργο που ακόμη και σήμερα «ικα-

νοποιεί το πεινασμένο βλέμμα της ιστορίας».

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

48

X P O N O Λ O Γ I O

1914Στις 13 Απριλίου, στην Κωνσταντινούπολη, γεννιέται οΟρχάν Βελί Κανίκ [Orhan Veli Kanık]. Ο πρώτος γιοςτης οικογένειας. Ο πατέρας του, διευθυντής της Προεδρι-κής Συμφωνικής Ορχήστρας, φροντίζει, τα επόμενα χρό-νια, να εξασφαλίσει στον μικρό Ορχάν κοσμικήεκπαίδευση υψηλού επιπέδου.

1925Ο Βελί εγγράφεται στο Λύκειο Γαλατά Σαράι της Κων-σταντινούπολης. Εκεί έρχεται σε επαφή με τη γαλλικήγλώσσα.

1932 Ολοκληρώνει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του στο Λύ-κειο Γκάζι της Άγκυρας.

1933Εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του ΠανεπιστημίουΚωνσταντινούπολης.

1935 Εγκαταλείπει τις πανεπιστημιακές σπουδές του.

1936Με το ψευδώνυμο Μεχμέτ Αλί Σελ [Mehmet Ali Sel], δη-μοσιεύει ποιήματά του στο αβανγκάρντ λογοτεχνικό πε-ριοδικό Varlik.

Πιάνει δουλειά στην Ταχυδρομική Υπηρεσία της Άγ-κυρας.

49

1939Σοβαρό τροχαίο ατύχημα∙ ο Ορχάν νοσηλεύεται σε κω-ματώδη κατάσταση επί είκοσι ημέρες.

1941Εκδίδεται το Garip [Παράξενο] με πρόλογο του Βελί καιποιήματα των Οκτάυ Ριφάτ [Oktay Rifat 1914-1988],Μελίχ Τζεβντέτ Αντάυ [Melih Cevdet Anday, 1915-2002]και του ιδίου. Το Garip θ’ αποτελέσει το μανιφέστο τουομώνυμου κινήματος που δεσπόζει τη δεκαετία του ’40στην τουρκική ποίηση και την ανανεώνει.

1942Ο Ορχάν επιστρατεύεται στον τουρκικό στρατό όπουυπηρετεί ως έφεδρος αξιωματικός.

1943Εκδίδονται σε δύο τόμους Οι μύθοι του Λα Φονταίν [Jeande La Fontaine, 1621-1695], σε μετάφραση του Τούρκουποιητή.

1945Μετά την αποστράτευσή του, εργάζεται ως μεταφρα-στής στο τουρκικό Υπουργείο Παιδείας. Δεν κλείνει καλάκαλά δύο χρόνια σ’ αυτήν τη θέση και παραιτείται. Σ’αυτό το διάστημα μεταφράζει πλήθος βιβλίων από ταγαλλικά.

Επανεκδίδει το Παράξενο δίχως τον πρόλογό του καιτις δημιουργίες των φίλων του. Προσθέτει, όμως, δικάτου ποιήματα. Δημοσιεύει το βιβλίο Vazgeçemediğim[Αδύνατον να αποχωριστώ].

50

1946Δημοσιεύει την ποιητική συλλογή Destan Gibi [Σανέπος].

1947Εκδίδει το Yenisi [Καινούργιο]. Αρχίζει να εργάζεται ωςελεύθερος μεταφραστής και δημοσιογράφος.

1949Εκδίδει το λογοτεχνικό περιοδικό Yaprak. Η οικονομικήτου κατάσταση θα του επιτρέψει να κυκλοφορήσει 28τεύχη του διβδομαδιαίου εντύπου. Δημοσιεύει τις Ιστο-ρίες του Νασρεντίν Χότζα στιχουργημένες από τον ίδιο,καθώς και την ποιητική συλλογή Karşı [Πέρα].

Καταναλώνει πλέον τεράστιες ποσότητες αλκοόλ. Ο μικρότερος αδερφός του, Αντνάν Βελί [Adnan Veli

Kanık], γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας τηςεποχής, φυλακίζεται για την αντικαθεστωτική στάσητου. Τρία χρόνια αργότερα, θα εκδοθούν τα απομνημο-νεύματά του από τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο υπότον τίτλο Mahpushane Çeşmesi [Το σιντριβάνι της φυλα-κής].

1950Τη 14η Νοεμβρίου, στην Κωνσταντινούπολη, ο ΟρχάνΒελί καταρρέει, μεταφέρεται εσπευσμένα στο νοσοκο-μείο, πέφτει σε κώμα και πριν τα μεσάνυχτα πεθαίνει. Ηνεκροψία δείχνει εγκεφαλική αιμορραγία. Λίγες μέρεςνωρίτερα, στην Άγκυρα, ο Τούρκος ποιητής είχε πέσειμεθυσμένος σ’ ένα χαντάκι. Έκτοτε παραπονιόταν κα-θημερινά για τους φρικτούς πονοκέφαλους που τον βα-σάνιζαν.

51

1951Κυκλοφορούν τα Άπαντά [Bütün Şiirleri] του. Στην έκ-δοση, περιλαμβάνονται και ανέκδοτα –μέχρι τότε– ποι-ήματά του.

1953Εκδίδεται ο τόμος Orhan Veli, Nesir Yazilari [ΟρχάνΒελί: Τα πεζά του]. Το βιβλίο θα επανακυκλοφορήσει, το1970, με τίτλο Denize Doğru [Προς τη θάλασσα]

1982Εκδίδονται οι Μεταφράσεις [Çeviri Şiirleri] του. Περι-λαμβάνουν ποιήματα των Φρανσουά Βιγιόν [FrançoisVillon, περ. 1431-1463], Πιερ ντε Ρονσάρ [Pierre de Ron-sard, 1524-1585], Θεόφιλου Γκωτιέ [Théophile Gautier,1811-1872], Σαρλ Μπωντλαίρ [Charles Baudelaire, 1821-1867], Στεφάν Μαλαρμέ [Stephane Mallarmé, 1842-1898], Πωλ Βερλαίν [Paul Verlaine, 1844-1896], ΑρθούρΡεμπώ [Arthur Rimbaud, 1854-1891], Ζαν Μωρεάς[JeanMoréas, 1856-1910], Ζυλ Λαφόργκ [Jules Laforgue,1860-1887], Γκιγιώμ Απολλιναίρ [Guillaume Apollinaire,1880-1918], Ζυλ Συπερβιέλ [Jules Supervielle, 1884-1960],Πωλ Ελυάρ [Paul Eluard, 1895-1952], Αντρέ Μπρετόν[André Breton, 1896-1966], Φιλίπ Σουπώ [PhilippeSoupault, 1897-1990], Λουί Αραγκόν [Louis Aragon,1897-1982], Ζακ Πρεβέρ [Jacques Prévert, 1900-1977] καιάλλων Γάλλων ποιητών, ποιήματα του Πέρσυ ΜπηςΣέλλεϋ [Percy Bysshe Shelley, 1792-1822], χαϊκού Γιαπω-νέζων και στίχους Κινέζων ποιητών, ρουμπαγιάτ τουΟμάρ Καγιάμ [Omar Khayyam, 1048-1131], έργα τουΣούφι ποιητή Τζελάλ-εντίν Ρούμι [Djalal-al-din Rumi1207-1273] καθώς και των Μολιέρου [Molière, 1622-

52

1673], Νικολάι Γκόγκολ [Никола́й Го́голь, 1809-1852]και Αλφρέντ ντε Μυσέ [Alfred de Musset, 1810-1857], τοθεατρικό του Ζαν Πωλ Σαρτρ [Jean Paul Sartre, 1905-1980] Η αξιοσέβαστη πόρνη και την Αντιγόνη του ΖανΑνούιγ [Jean Anouilh, 1910-1987].

53

Η ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΚΔΟΣΗ (E-BOOK)Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΛΑΤΕΙΑ

ΤΟΥ ΟΡΧΑΝ ΒΕΛΗ ΚΑΝΙΚΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ

ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2011ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ

ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΒΑΚΧΙΚΟΝwww.vakxikon.gr

ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΕΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΕ

Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΚΟΣ

www.vakxikon.gr