2Ο ΛΥΚΕΙΟ ΠΕΥΚΗΣ ΤΑΞΗ Β4

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαρία Μαρή

2014-2015

2

Περιεχόμενα

Περιεχόμενα .................................................................................................................. 2

Περίληψη – Ευχαριστίες ................................................................................................ 5

Στόχοι Εργασίας ............................................................................................................. 7

Προβλήματα – Ερωτήματα ............................................................................................ 7

Σημασία – Αναγκαιότητα Θέματος ................................................................................ 7

Μεθοδολογία ................................................................................................................. 7

Εργασίες ανά θεματική ενότητα ................................................................................... 9

1. Χορός .......................................................................................................................... 9

Παράλυτος με δύναμη ψυχής χορεύει Βreaking Dance .......................................... 9

Ενδυμασία των χορευτών του δρόμου .................................................................. 10

West African vernacular dance (Αφρική) .......................................................... 10

British vernacular dance (Βόρεια Ευρώπη)....................................................... 11

South American vernacular dance .................................................................... 11

Afro-Caribbean vernacular dance ..................................................................... 13

Ο χορός στον δρόμο ............................................................................................... 14

Είδη του streetdance ........................................................................................ 14

Ιστορία ............................................................................................................... 15

Το street dance στην Ελλάδα του σήμερα ........................................................ 16

Flash mob .......................................................................................................... 17

Ιστορία ............................................................................................................... 17

Street Dance (Χορός του Δρόμου) ......................................................................... 18

Α΄ Μέρος - Όρος, Καταγωγή, Ιστορία ............................................................... 18

Β΄ Μέρος - Είδη του Street Dance..................................................................... 20

2. Freestyle ................................................................................................................... 26

Séan Garnier ........................................................................................................... 26

Η ΑΡΧΗ ΕΝΟΣ ΘΡΥΛΟΥ ...................................................................................... 26

FREESTYLE ΚΑΡΙΕΡΑ ........................................................................................... 26

3. Ποδόσφαιρο δρόμου ............................................................................................... 27

Αλεσσάντρο Ντελ Πιέρο ......................................................................................... 27

Η ιστορία του Πελέ ................................................................................................. 28

Τα πρώτα μεγάλα βήματα και οι διακρίσεις .................................................... 28

Εθνικό επίπεδο .................................................................................................. 29

3

Liverpool ................................................................................................................. 30

Ιστορία του συλλόγου ....................................................................................... 31

Η εποχή του Μπιλ Σάνκλι .................................................................................. 32

Πρωταθλήτρια Ευρώπης ................................................................................... 33

1985-2004 ......................................................................................................... 34

Περίοδος Μπενίτεθ ........................................................................................... 35

Οικονομικά προβλήματα και η πώληση το 2010 ............................................. 36

You'll Never Walk Alone .................................................................................... 37

Τίτλοι - Αγγλία ................................................................................................... 37

Lionel Andrés Messi Cuccittini ................................................................................ 38

Από το Ροσάριο στην Βαρκελώνη ..................................................................... 38

Εκπαίδευση στην Λα Μασία ............................................................................. 39

4. Τένις ......................................................................................................................... 42

Συνέντευξη με τον Κώστα Γεωργούλα ................................................................... 42

5. Μπάσκετ – NBA ....................................................................................................... 43

Streetball – Το basket του δρόμου ......................................................................... 43

Επίσημο άθλημα της καλαθοσφαίρισης .......................................................... 44

Ο αγωνιστικός χώρος ........................................................................................ 44

Ο αριθμός παικτών - ο σκοπός του παιχνιδιού ................................................ 45

6. Μουσική ................................................................................................................... 46

Μουσική του δρόμου ............................................................................................. 46

7. Φωτογραφία ............................................................................................................ 48

Φωτογραφία Δρόμου ............................................................................................. 48

Η Φωτογραφία δρόμου στην Ελλάδα ............................................................... 49

Εκπρόσωποι (σύγχρονοι) .................................................................................. 50

Sergey Larenkov. ............................................................................................... 53

8. Ζωγραφική ............................................................................................................... 56

Η Τέχνη Του Δρόμου .............................................................................................. 56

1. Πρόλογος ....................................................................................................... 56

2. Ιστορία ........................................................................................................... 57

3. Διάσημοι καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο ................................................... 58

9. Ποίηση στο Δρόμο ................................................................................................... 68

Δρόμος και Ποίηση ................................................................................................. 68

Ιθάκη ................................................................................................................. 70

‘Χαμμένη ανάμνηση’ ......................................................................................... 71

4

‘Μασκοφόρος άνθρωπος’ ................................................................................. 72

10. Θέατρο στο Δρόμο ................................................................................................. 74

Το θέατρο του Δρόμου ........................................................................................... 74

Εισαγωγή ........................................................................................................... 74

Μικρή αναδρομή – χαρακτηριστικά- ιδιαιτερότητες και στόχοι ..................... 74

Φεστιβάλ Θεάτρου Δρόμου στην Αθήνα .......................................................... 75

Όλα είναι… Θέατρο δρόμου! ............................................................................ 81

«Θέατρο Δρόμου» για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, στο κέντρο της Αθήνας » ..................................................................................................... 82

Θέατρο δρόμου στην επαρχία .......................................................................... 83

Θέατρο Δρόμου Μορφέας ................................................................................ 83

Μουσικοί και θέατρο του δρόμου .................................................................... 84

Εισήγηση Στέλλας Μαρή ................................................................................... 85

Συμπεράσματα .................................................................................................. 89

Πρακτικό μέρος της εργασίας ..................................................................................... 90

[8] Συμπεράσματα ....................................................................................................... 91

[9] Βιβλιογραφία-Πηγές .............................................................................................. 92

STREET DANCE (ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ) .................................................................. 93

Séan Garnier ........................................................................................................... 93

Αλεσσάντρο Ντελ Πιέρο ......................................................................................... 94

Φωτογραφία Δρόμου ............................................................................................. 94

5

Περίληψη – Ευχαριστίες Η διαδρομή των τεχνών του δρόμου μέσα στο χρόνο, η εξέλιξή των καλλιτεχνών μέσα από τις δράσεις του δρόμου και πως αυτοί στιγματίζουν και επηρεάζουν την κοινωνία. Αντί προλόγου: Το Μανιφέστο της παγκόσμιας ημέρας των τεχνών δρόμου και της Ελεύθερης Έκφρασης σε δημόσιους χώρους Το Μανιφέστο της Ημέρας «Υπάρχουμε γιατί είναι ανάγκη, γεννηθήκαμε πριν από 2500 χρόνια, οι άνθρωποι μας συναντούν τις πιο πολλές φορές κατά τύχη, κάποιες φορές χωρίς να το καταλαβαίνουν, υπάρχουμε για όλα τα αυτιά και τα μάτια, ζωντανεύουμε κάθε είδους τόπους: δρόμους, παρατημένους χώρους, δάση, αγρούς, αυλές, πόλεις, χωριά… Μας λένε του δρόμου, είναι η σκηνή μας, το δικό μας ρινγκ, η επιλογή μας, καλλιεργούμε το δρόμο… Καλλιτέχνες, δημιουργοί, παραγωγοί, τεχνικοί…! Σήμερα, που οι έμποροι πιάνουν όλο το χώρο, που ο φόβος ανεμίζει για να μας κάνει να σκεφτόμαστε χαμηλόφωνα και για να μας βάλει παρωπίδες, που οι διαχωριστικές γραμμές, οι οδηγίες, οι φραγμοί πολλαπλασιάζονται, που δεν επιτρέπεται να στεκόμαστε παρά μόνο να προχωράμε, δηλώνουμε επίμονα και δυνατά πως υπάρχει κάτι για να δούμε, να μοιραστούμε, να συναντήσουμε, εκατοντάδες γλέντια και συναντήσεις, χιλιάδες καλλιτέχνες, εκατομμύρια θεατές, αυτό το κάτι που εμείς, καλλιτέχνες πολίτες ενεργά μέλη της κοινωνίας βαλθήκαμε να φτιάξουμε, μέρα με την ημέρα! Απαιτούμε το δικαίωμα να ζούμε από τη δουλειά μας, Πιστεύουμε ότι η τέχνη μπορεί να σώσει τον κόσμο, αλλά, αν γίνεται, αμέσως… Κι ότι πρέπει να ξεδιπλωθεί… Σε δρόμο ανοιχτό…».

6

Ευχαριστούμε τους:

Στέλλα Μαρή, ηθοποιό-σκηνοθέτη-δασκάλα θεάτρου, για την πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση των δράσεών της στο θέατρο δρόμου.

Κωσταντίνο Κλάδη, καθηγητή φυσικής αγωγής, δάσκαλο του breaking dance, ο οποίος μας δέχτηκε στο training center του element

Κώστα Γεωργούλα, προπονητή του τένις, για τη συνέντευξή του σχετικά με την αρχή της καριέρας του στο δρόμο στη Φιλιππιάδα. Οι μαθητές που εργάστηκαν για την εργασία ανά θεματική ενότητας: 1. Χορός

Μεταξία Τρύφων, Μαριέττα Σουλοπούλου, Λία Χρονοπούλου, Βασιλική Χατζημπύρου, Μαρία Σημαρέση

2. Freestyle Γιάννης Τζιραλής, Χρήστος Χριστοδούλου

3. Ποδόσφαιρο Αλέξανδρος Πολύζος, Δημήτρης Φωτόπουλος, Γιάννης Σκιαδάς, Νίκος Τσάμης, Πάρης Τσούτσης, Νίκος Πιπερίγκος

4. Τέννις Κωνσταντίνα Τσεκούρα

5. Μπάσκετ – NBA Βασίλης Τσενές, Βίκτωρας Ρουσσόπουλος, Περικλής Τσιτσόπουλος

6. Μουσική Χρήστος Χαρμαντάς, Νίκος Χασαπάκης,

7. Φωτογραφία Έφη Σκάζα

8. Ζωγραφική Ανδρεάννα Στεργιούλη

9. Ποίηση στο Δρόμο Γιάννης Πατμανίδης

10. Θέατρο στο Δρόμο Μαρία Μαρή, Ορέστης Χαικάλης

Φωτό και Φιλμ επιμελείται ο Βασίλης Τσενές

7

Στόχοι Εργασίας Κατ’ αρχάς το θέμα προέκυψε μέσα από τον καταιγισμό ιδεών, σχετικά με τα ενδιαφέροντα των μαθητών [ποδόσφαιρο, μπάσκετ, gaming, φωτογραφία, φιλμ, διαφορετικότητα, ρατσισμός, σειρές TV, ναρκωτικά, μουσική, μόδα, χορός, ζώα. βία]. Έτσι χωρίστηκαν εύκολα σε ομάδες και όλα αυτά συστεγάστηκαν κάτω από τον γενικό τίτλο « Οι τέχνες του δρόμου». Σκοπός της έρευνας είναι λοιπόν να ασχοληθούν οι μαθητές με κάτι που τους αφορά και μέσα από αυτό να αναγνωρίσουν και κοινωνικά θέματα όπως τη φτώχεια, τον ρατσισμό, τη βία, τα ναρκωτικά, την διαφορετικότητα.

Προβλήματα – Ερωτήματα Πώς εκφράζονται όλες αυτές οι εκφάνσεις «τέχνης» και μη στη καθημερινή ζωή του δρόμου ; Τί παρατηρούμε ;Τί φωτογραφίζουμε ; Τι αλλάζει την μοίρα των ανθρώπων ; ( παιδιά που οι θηρευτές ταλέντων τα μαζεύουν από τις αλάνες όπου παίζουν ποδόσφαιρο. Ποιά είναι η κατάληξή τους ; Γκράφιτι, χορός, μουσική στο δρόμο, θέατρο δρόμου. Τί είδους τέχνες είναι αυτές, ; Που αποσκοπούν ; Road movies, φωτογραφία, Μπορούμε και εμείς ; Η απάντηση είναι πως ναι μπορούμε και θα κάνουμε γκράφιτι στην αυλή του σχολείου, αφού πάρουμε άδεια από τη Διευθύντρια, θα κάνουμε αντίστοιχες δράσεις στους δρόμους της περιοχής μας και θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε βιωματικά τη γνώση , που έχουμε αποκτήσει.

Σημασία – Αναγκαιότητα Θέματος Τους βλέπουμε δίπλα μας, συχνά η ταχύτητα της ζωής μας , δεν μας επιτρέπει να ασχοληθούμε, τους προσπερνάμε, δεν έχουμε καν τη διάθεση να τους ακούσουμε, συμβαίνει κάποιοι να είναι διάσημοι και σε χώρο , όπως αυτός του δρόμου, να χάνουν την αίγλη τους, άλλοτε όμως πάλι σταματάμε εντυπωσιασμένοι και προβληματισμένοι. Όπως και να έχει είναι μια άλλη διάσταση δίπλα μας, στην καθημερινότητά μας, ένα κάλεσμα για μια διαφυγή, την οποία άλλοτε την επαινούμε χρηματικά με τον οβολό μας, άλλοτε όχι. Αποτελούν πάντα την άλλη διάσταση της πόλης και μέσα από εκεί ξεπετάγονται ταλέντα και δράσεις με άποψη και μαχητικότητα, γιατί ο δρόμος έχει και αυτή τη μορφή της διεκδίκησης και της γενικότερης αφύπνισης. Θεωρούμε αυτή τη λειτουργία ιδιαίτερα σημαντική για ένα ιδιαίτερο ανήσυχο πνεύμα ενός σύγχρονου πολίτη.

Μεθοδολογία Μετά τη θεωρητική προσέγγιση και την αναζήτηση της πληροφορίας και μετά την επαφή με διακεκριμένους ανθρώπους - ο καθένας στον τομέα του (θέατρο, χορό, τένις) – οι μαθητές καθοδηγήθηκαν προς μια βιωματική προσέγγιση.

8

Η βιωματική προσέγγιση των τεχνών μέσα από τις δραστηριότητες των μαθητών ανάλογα με τις επιλογές τους, πάντα σε δημόσιο χώρο. Έτσι ζωγραφίστηκε ένας τοίχος του σχολείο, παίξανε ποδόσφαιρο σε ελεύθερο χώρο, προετοιμάστηκε παράσταση και άλλες εκδηλώσεις για παρουσίαση στο δρόμο.

9

Εργασίες ανά θεματική ενότητα

1. Χορός Μεταξία Τρύφων, Μαριέττα Σουλοπούλου, Λία Χρονοπούλου, Βασιλική Χατζημπύρου, Μαρία Σημαρέση

Παράλυτος με δύναμη ψυχής χορεύει Βreaking Dance Μεταξία Τρύφων

Σε ηλικία μόλις ενός έτους, ο Dergin Tokmak από τη Γερμανία διαγνώστηκε με πολιομυελίτιδα και έμεινε μερικώς παράλυτος από τη μέση και κάτω,καθώς ο ιός τον έκανε να χάσει εντελώς τον έλεγχο του αριστερού του ποδιού και περιόρισε αρκετά τις κινήσεις που μπορεί να κάνει με το δεξί. Αυτό, όμως, δεν τον εμπόδισε να κυνηγήσει το όνειρό του να γίνει χορευτής και μετά από χρόνια σκληρής δουλειάς και αποφασιστικότητας, ο Tokmak κατάφερε να εντυπωσιάσει το κοινό σε ολόκληρο τον κόσμο ως μέλος του περίφημου Cirque du Soleil.

Σε ένα νέο βίντεο, ο 38χρονος πλέον Tokmak, επιδεικνύει τις ικανότητές του στο breaking dance, χρησιμοποιώντας μοναδικές κινήσεις, τις οποίες ανέπτυξε ο ίδιος ώστε να ενσωματώνουν τις πατερίτσες του.

O Tokmak έγινε αρχικά ευρέως γνωστός χορεύοντας με την καναδέζικης καταγωγής χορευτική ομάδα( dance crew ) του στους δρόμους της χώρας του αφήνοντας άφωνους τους θέατες των παραστάσεων του και μαγεύοντας με τη δυναμικοτητα και τη θεληση του,ενώ οι συνεργάτες του τον στήριζαν και τον βοηθούσαν σε ό,τι χρειαζόταν.

«Είναι πολύ διασκεδαστικό να παίζεις με τις πατερίτσες!», γράφει ο Tokmak στο YouTube. «Είναι απίστευτο το τι μπορείς να κάνεις αν απλά σκέφτεσαι με ανοιχτό μυαλό. Δεν υπάρχουν περιορισμοί με τις πατερίτσες». Αυτή ακριβώς η στάση του Tokmak ήταν που εντυπωσίασε και τους διευθυντές του Cirque du Soleil το 2004, όταν είχε πάει στην οντισιόν για το ρόλο του «Κουτσού Άγγελου» στο σόου Varekai.

10

Ο Tokmak συνεχίζει να δίνει παραστάσεις με το Cirque du Soleil, καθώς και με διάφορα εμπορικά χορευτικά συγκροτήματα, ενώ εξασκεί και άλλα πάθη του, όπως το τραγούδι. Ωστόσο, η πρώτη του αγάπη και η παντοτινή ήταν πάντα το breaking dance. «Θέλω να περάσει στην επόμενη γενιά, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να δουν ότι καμία αναπηρία δεν τόσο μεγάλη ή τόσο περιοριστική για να τους κρατήσει μακριά απ’ τον χορό», γράφει ο Tokmak στην ιστοσελίδα του.«Το μήνυμά μου ως καλλιτέχνης είναι να δείξω στον κόσμο ότι υπάρχει μια δημιουργική ψυχή σε όλους με ή χωρίς αναπηρία».

Ενδυμασία των χορευτών του δρόμου Μαρία Σημαρέση, Λία Χρονοπούλου

Όπως κάθε τέχνη έτσι και ο χορός στο δρόμο έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τα είδη του χορού αλλά και για τον τρόπο ενδυμασίας. Από ήπειρο σε ήπειρο και από εποχή σε εποχή η ενδυμασία των χορευτών του δρόμου έχει διαφοροποιηθεί.

Μερικά από τα είδη του street dancing που παρουσιάζουν μια ξεχωριστή ενδυμασία είναι:

West African vernacular dance (Αφρική) Punta

11

British vernacular dance (Βόρεια Ευρώπη) Nothern Soul Ο τρόπος ενδυμασίας αυτού του χορού περιλαμβάνει τα εξής:

Πουκάμισα Ben Sherman

Tricker και Brogue Παπούτσια

Πολύ στενά jean

Ζακέτες με ασυνήθιστο αριθμό κουμπιών

Αργότερα οι χορευτές του Nothern Soul φορούσαν για πρακτικούς λόγους χαλαρά ρούχα

South American vernacular dance Capoeira

12

Samba Η σάμπα αποτελεί έναν από τους πιο διαδεδομένους χορούς στην Βραζιλία και η ενδυμασία της είναι χαρακτηριστική.

Tango

13

Afro-Caribbean vernacular dance Rumba

Salsa

Reggaeton

14

Έκτος από τα παραπάνω είδη χορού, υπάρχουν πολλά ακόμα είδη. Ορισμένα από αυτά όπως hip-hop,house and disco, rock και techno είναι dance styles που χορεύονται παγκοσμίως για αυτό και η ενδυμασία περιλαμβάνει συνηθισμένα και καθημερινά ρούχα.

Ωστόσο ο ρουχισμός στον χορό στο δρόμο ποικίλει από ήπειρο σε ήπειρο για διάφορους λόγους.

Χωρίς αμφιβολία όμως, μπορούμε να πούμε ότι ο τρόπος ντυσίματος αλλάζει ανάλογα με τον τύπο του ανθρώπου και την άνεση, ευκολία που του προσφέρει κατά τη διάρκεια του χορού. Έτσι σε περίπτωση που κάποιος παρακολουθήσει χορό στον δρόμο θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στις επιλογές, από κοντομάνικα, σορτσάκια, φούστες μέχρι και κολάν , jeans κ.λ.π[

Ο χορός στον δρόμο Μαριέτα Σουλοπούλου

Ο χορός στον δρόμο ή αλλιως το Street dance αναφέρεται σε στυλ χορού-ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης-που εξελίχθηκε, έξω από στούντιο χορού σε οποιοδήποτε διαθέσιμο ανοιχτό χώρο, όπως σε δρόμους, πάρτυ, νυχτερινά κέντρα και σχολεία. Συχνά είναι αυτοσχεδιαστικού και κοινωνικού χαρακτήρα, ενθαρρύνοντας την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία με τους θεατές και άλλους χορευτές. Αυτό το είδος χορού είναι ένα μέρος της κουλτούρας της γεωγραφικής

περιοχής που προέρχεται.

Είδη του streetdance

B-Boying Στην περίπτωση του B-Boying, αναφερόμαστε στην πρώτη μορφή χορού hip-hop,

στο breaking, ευρέως γνωστό με τον μιντιακό όρο, breakdance. Το breaking εκτός από χορός hip-hop αποτελεί και ένα επιθετικό στιλ χορού του δρόμου, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι συμμορίες του Bronx (Αφρικανοί και Πορτορικάνοι) για να διεκδικήσουν τα εδαφικά τους δικαιώματα. Οι βασικές κινήσεις που το

χαρακτηρίζουν είναι τα toprocks (βήματα που εκτελούνται σε όρθια θέση), τα footworks (κινήσεις με τα χέρια και τα πόδια στο έδαφος χωρίς να ακουμπάει η

15

λεκάνη), τα powermoves (δυναμικές-ακροβατικές κινήσεις) και τα freeze (πάγωμα κίνησης σε θεατρική πόζα). Οι breakers, ή αλλιώς b-boys και b-girls διαγωνίζονται συνήθως σε ομάδες (ή και ατομικά) σε τοπικούς και παγκόσμιους διαγωνισμούς που διοργανώνονται από καταξιωμένους χορευτές, οργανισμούς και σχολές, και χορηγούνται από πολυεθνικές εταιρίες. Ωστόσο συναντάμε τους breakers σε δημόσιους χώρους (πλατείες με σκακιέρες), κοινωνικά δρώμενα και δρώμενα του δρόμου, τηλεοπτικούς διαγωνισμούς και shows, όπως και σε videoclips. Στο εξωτερικό το breaking έχει εγκαθιδρυθεί ως γνήσια μορφή τέχνης, διδάσκεται ανάμεσα σε άλλες ακαδημαϊκές σπουδές χορού και πρωτοστατεί σε διάσημα musicals.

Locking Το locking αποτελεί ένα είδος του στενά συνδεδεμένο με το hip hop. Η ονομασία σχετίζεται με την ιδέα του να «κλειδώνεις» τις κινήσεις, δηλαδή να «παγώνεις» σε μία συγκεκριμένη στάση μετά από μία γρήγορη κίνηση, να παραμένεις για λίγο ακίνητος και στην συνέχεια να συνεχίζεις με τον ίδιο ακριβώς ρυθμό. Στηρίζεται σε καθαρές και κοφτές κινήσεις των χεριών και αντίθετα σε πιο χαλαρές κινήσεις των ποδιών.

Popping Το popping είναι επισης στενά συνδεδεμένο με το hip hop και αποτελεί ένα από τα αρχικά funk στυλ χορόυ που προήλθαν από την Καλιφόρνια κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1960 – 1970. Βασίζεται στην τεχνική που απαιτεί την γρήγορη συστολή και χαλάρωση των μυών ώστε να προκληθεί ένα «τίναγμα» στο σώμα του χορευτή, το οποίο ονομάζεται και «pop» ή «hit». Οι χορευτές προτιμούν για το popping ηλεκτρονική ή dubstep μουσική και συχνά συγχέεται με το locking ενώ στην πραγματικότητα διαφέρουν σημαντικά.

Roboting Το λεγόμενο Roboting είναι ένα είδος του street dance το οποίο μπορεί να συνδυαστεί με πολλά άλλα είδη όπως το locking ή το popping. Συνιστά την προσπάθεια ενός χορευτή να μιμηθεί τις κινήσεις ενός ρομπότ μίας μαριονέτας ή μίας κούκλας η οποία βρίσκεται πίσω από μια βιτρίνα. Το συγκεκριμένο είδος έγινε ευρέος γνωστό μέσω του Michael Jackson ενώ μπορεί να το συναντήσουμε τόσο με την παρουσία ηλεκτρονικής μουσικής όσο και χωρίς μουσική.

House dance Ένα άλλο παράδειγμα του street dance είναι το house dance, το οποίο χορεύεται με μουσική houseΤο house dance εξελίχθηκε από Σικάγο και αναπτύχθηκε στα κλαμπ της Νέας Υόρκης. Λόγω της σύγχρονης επικρατέστερης δημοτικότητας των κλαμπ, το street dance έχει την τάση να εξελίσσεται πιο συχνά σε νυχτερινά κέντρα και όχι σε εξωτερικούς χώρους. Ωστόσο, μπορεί να εφαρμοστεί σε εξωτερικούς χώρους.

Ιστορία Το street dance ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με αρχές δεκαετίας 1970 στην Αμερική και συγκεκριμένα στην Νέα Υόρκη. Ειδικότερα η hip hop κουλτούρα σε συνδυασμό με το street dance εκδηλώθηκαν πολύ έντονα το 1976 στο Bronx της Νέας Υόρκης κυρίως μεταξύ των Αφροαμερικανικών και των Λατίνων πληθυσμών. Καθώς εκείνη την εποχή οι συμμορίες κυριαρχούσαν στο Bronx, με αποτέλεσμα την

16

διακίνηση ναρκωτικών, την εξάπλωση της βίας, τις πολυάριθμες δολοφονίες κυρίως ανήλικων παιδιών, η hip hop κουλτούρα και ειδικότερα το breaking ήρθαν ως απάντηση στο πρόβλημα περιορισμού της εγκληματικότητας.

Τόσο τα βαθύτερα μηνύματα της hip hop, αλλά και η ευκαιρία για εκτόνωση του θυμού που πρόσφερε το street dance μέσω των battles χορού που γίνονταν στον δρόμο επέφεραν την αποτελεσματική μείωση της εγκληματικότητας. Το hip hop αποτελείται από τέσσερα στοιχεία : το B-boying ( το street dance), το MC-ing, το graffiti και το DJ-ing. Ωστόσο τα μηνύματα της hip hop κουλτούρας είναι βαθύτερα : αγάπη, ειρήνη, ενότητα και διασκέδαση. Στόχος λοιπόν της hip hop και συνεπώς του breaking είναι η διασκέδαση, η αγάπη, η απελευθέρωση, η μετάδοση κοινωνικών μηνυμάτων, η διασκέδαση, η μόρφωση, ο σεβασμός μεταξύ των ανθρώπων, ο καταδικασμός του ρατσισμού και η επίτευξη της ειρήνης. Συνεπώς όταν μιλάμε για χορό στον δρόμο αναφερόμαστε στο breaking και όχι στο breakdancing όπως ονομάζεται από τα Μ.Μ.Ε. Ο μιντιακός όρος breakdance παραπέμπει σε μία υποκουλτούρα συνδεδεμένη με τη ραπ μουσική, τη χρήση ναρκωτικών, τη βία και γενικώς στην εμπορευματοποιημένη σημασία και όχι σε αυτά που πραγματικά αντιπροσωπεύει η hip-hop κουλτούρα.

Παρ’ όλα αυτά κατά το ξεκίνημα του breaking κυριαρχούσε ένα είδος ρατσιστικής αντίληψης, ότι αυτό το είδος χορού αρμόζει μόνο στους Αφροαμερικάνους και στους Λατίνους καθώς από αυτούς προήλθε. Στην αρχή της δεκαετίας του 1980 ορισμένα στοιχεία αυτής της κουλτούρας και του χορού – όπως το ντύσιμο και η μουσική – ξεκίνησαν να γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλή σε όλη την Αμερική. Μέχρι την δεκαετία του 1990 το street dance είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Το street dance γεννήθηκε στα block parties μέσω των battles χορού που διοργανώθηκαν. Ο όρος “breaking” προήλθε από το είδος της μουσικής που χόρευαν στα battles. Η funk μουσική έχει κάποια breaks δηλαδή κάποια κοψίματα, πάνω στα οποία χόρευαν τα b-boys και τα b-girls.Κύριοι παράγοντες που επηρέασαν και διαμόρφωσαν τον «χορό στον δρόμο» είναι η αφρικανική κουλτούρα, σε συνδυασμό με την πολυπολιτισμική κοινωνία της Νέας Υόρκης, καθώς επίσης και η ρέγκε μουσική που επίσης πρωτοξεκίνησε την δεκαετία του 1960.

Το street dance στην Ελλάδα του σήμερα Αυτή τη στιγμή στη χώρα μας παρατηρείται μια αυξανόμενη οικειοποίηση των χορών hip-hop γεγονός που συνδέεται με τις ταχύρυθμες συνθήκες αστικοποίησης, τις γεωγραφικές αλλαγές, τους αποικισμούς και τοπικισμούς της πόλης, την ευρεία αποδοχή της κουλτούρας του δρόμου από τους νέους και την έντονη μεταναστευτική ροή. Εκτός αυτών, η hip-hop κουλτούρα από μόνη της κουβαλάει μια μακρά ιστορία ανατροπών και αντισυμβατικότητας, μια ουσία επαναστατικότητας, που βρίσκει γόνιμο έδαφος στην οικονομική, πολιτική και ηθική κρίση της εποχής μας.

Οι χοροί αυτοί είναι δημοφιλείς και αποτελούν ένα λαϊκό σπορ εμπλουτισμένο με χορογραφική φαντασία, αλλά και μια σοβαρή – για διαφορετικές ομάδες και με διαφορετικούς τρόπους – κουλτούρα. Για τους περισσότερους που εμπλέκονται συστηματικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτές τις χορευτικές επιτελέσεις, η εμπλοκή αυτή σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από μια δημιουργική χρήση του ελεύθερου χρόνου η μία ξενόφερτη πρακτική. Το να είναι κανείς «πάνω στο

17

ρυθμό», να αυτοσχεδιάζει, να διαθέτει προσωπικό στιλ και πρωτοτυπία, αποτελούν βασικά κριτήρια επίτευξης. Έννοιες όπως ο σεβασμός στον αντίπαλο και η «ψυχή» στη μάχη (battle) είναι εξίσου σημαντικές για τις αγωνιστικές αυτές ταυτότητες και τις χορευτικές τους αναμετρήσεις.

Έτσι εκτός από ανερχόμενη μόδα που συνδέεται με μιντιακές και παγκοσμιοποιημένες χορευτικές τάσεις, οι χοροί hip-hop ή χοροί του δρόμου, αντανακλούν βαθύτερες αξίες τιμιότητας, αγωνιστικότητας, ισότητας, ομαδικότητας και πολυπολιτισμικής συνύπαρξης. Για τους νεαρούς μετανάστες και τα παιδιά μεταναστών που εμπλέκονται, οι χοροί αυτοί αποτελούν – εκτός των άλλων – και έναν αρμονικό τρόπο ενσωμάτωσης στην ελληνική κοινωνία, αλλά και ενδεχομένως έναν τρόπο ανάδειξης της εθνοτικής τους ιδιαιτερότητας και περηφάνιας. Όμως τόσο για αυτούς όσο και για τους γηγενείς νέους, σηματοδοτούν μια εναλλακτική αντισυμβατική πρακτική, με γνώμονες την αποδοχή της διαφορετικότητας και του «άλλου», όπου οι διαφορές λύνονται ισότιμα «πάνω στο χορό», στα ιδανικά της ειρήνης, της αγάπης και της ενότητας.

Flash mob Ο όρος “flash mob” αναφέρεται σε ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων, που ξαφνικά εμφανίζονται σε έναν δημόσιο χώρο εκτελούν μία ασυνήθιστη χορογραφία που ενδέχεται να περιέχει και θεατρικά στοιχεία, και στην συνέχεια εξαφανίζονται το ίδιο γρήγορα. Στόχος τους είναι η διασκέδαση, η σάτυρα ή η καλλιτεχνική έκφραση ενώ διοργανώνονται μέσω του διαδικτύου ή μεσω των τηλεπικοινωνιών. Πολλές φορές διοργανώνονται ως έκφραση διαμαρτυρίας ή προσπαθούν να μεταδώσουν κάποιο μήνυμα πολιτικού ή κοινωνικού περιεχομένου.

Ιστορία Τα πρώτα flash mobs ξεκίνησαν στο Manhattan το 2003. Υπήρξαν αρκετά ανεπιτυχή flash mobs λόγω αδυναμίας συγκέντρωσης αρκετών ανθρώπων. Το πρώτο επιτυχημένο flash mob διοργανώθηκε από τον Bill Wasik, εκδότη ενός τότε γνωστού περιοδικού, τον Ιούνιο του 2003 στο εμπορικό κέντρο Macy’s. Ξαφνικά περισσότεροι από διακόσιοι άνθρωποι κατέκλυσαν τον χώρο και άρχισαν να χορεύουν και να χειροκροτούν. Σε αυτή την περίπτωση ο χορός στον δρόμο χρησιμοποιήθηκε ως ένα κοινωνικό πείραμα και ως ένας τρόπος ενθάρρυνσης του αυθορμητισμού και της διασκέδασης. Αποτελεί πλέον έναν νέο τρόπο διαμαρτυρίας αλλά και διαφυγής από την σύγχρονη καθημερινότητα. Τέλος τα flash mobs έχουν χαρακτηριστεί από πολλές εφημερίδες – και όχι αδικαιολόγητα- ως «η επόμενη κοινωνική επανάσταση»

18

Street Dance (Χορός του Δρόμου) Βασιλική Χατζημπύρου

Α΄ Μέρος - Όρος, Καταγωγή, Ιστορία Ο όρος street dance αναφέρεται σε είδη χορού, ανεξαρτήτως χωρών καταγωγής, τα οποία αναπτύχθηκαν έξω από χορευτικά στούντιο σε οποιονδήποτε διαθέσιμο ανοιχτό χώρο όπως στους δρόμους, σε χορευτικά πάρτυ, σε πάρτυ που γίνονταν σε γειτονιές, σε πάρκα, σε σχολικές αυλές και νυχτερινά κλαμπ. Τα χορευτικά αυτά είδη ήταν συχνά αυτοσχεδιαστικά και ο χαρακτήρας αυτής της κοινωνικής πρακτικής ενθάρρυνε την αλληλεπίδραση και την επαφή θεατών και χορευτών. Αυτοί οι χοροί συνήθως ανήκουν στην λαϊκή κουλτούρα της χώρας από την οποία προέρχονται.

Πρώτα απ’ όλα έχουμε τη λέξη «street» (δρόμος). Πολλοί πιστεύουν ότι η λέξη σχετίζεται με τους δρόμους του Μπρονξ όπου γεννήθηκε το hip-hop καθώς η φράση «the streets» ήταν συνώνυμό τους. Άλλοι θεωρούν ότι η λέξη αναφέρεται σε έναν χορό που παρασταίνεται στο δρόμο ή που χρησιμοποιείται για την κατάκτηση ενός γκέτο ή κάποιας άλλης μορφής «αστικού» εδάφους. Όλες αυτές οι χρήσεις της λέξης, χωρίς αμφιβολία, δικαιολογούνται απόλυτα. Στην ουσία η λέξη «δρόμος» αναφέρεται σε εκείνους τους λαϊκούς χορούς που αναπτύχθηκαν ως αντίδραση σε κάποιο είδος πολιτισμικής κίνησης που έλαβε χώρα μέσα στα πλαίσια της αστικής κοινωνίας. Έτσι, η λέξη «δρόμος» αναφέρεται στην «αστική υποκουλτούρα».

Δεν υπάρχει απόδειξη για την καταγωγή του χορού του δρόμου. Θεωρείται όμως ότι κατάγεται από τους δρόμους της πόλεων της Αμερικής. Μια άλλη θεωρία θεωρία λέει ότι οι γηγενείς Αμερικανοί σκλάβοι δεν επιτρεπόταν να διασκεδάζουν όσο δούλευαν κατά τη διάρκεια της ημέρας κι έτσι κατά τη διάρκεια της νύχτας έβγαιναν στους δρόμους και χόρευαν. Κι από αυτήν την ιστορία προέκυψε το όνομα «street dance». Η hip-hop μουσική άρχισε να αναπτύσσεται την δεκαετία του ’70 αλλά υπήρχαν και άλλα είδη χορού του δρόμου πριν από αυτό και στην ουσία «street dance» είναι ο όρος που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει μια κοινωνική συγκέντρωση όπου παρασταίνονταν αυτά τα είδη χορού.

[Παράδειγμα 1: VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=qkthxBsIeGQ Το βίντεο είναι ένα παράδειγμα του αμερικανικού χορού Lindy hop. Δημιουργήθηκε στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1920 και του 1930 και εξελίχθηκε ακολουθώντας τα βήματα της jazz μουσικής της εποχής. Ήταν πολύ δημοφιλές κατά τη διάρκεια της Swing era τις δεκαετίες 1930 και 1940. Αυτός ο χορός ήταν ένα συνοθύλευμα πολλών χορών αλλά κυρίως βασίζεται στη jazz, στo tap, στο breakaway και το Charleston.]

https://www.youtube.com/watch?v=qkthxBsIeGQ

19

Fred Astaire & Ginger Rogers

Για παράδειγμα, πολλοί Λατινοαμερικάνοι απελάθηκαν για να δουλέψουν στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60 και τα χορευτικά είδη που έφεραν στις πολιτισμικές τους αποσκευές δε μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά από την αγγλική κοινωνία καθώς οι χορογραφίες περιλάμβαναν πολλά αγγίγματα του άλλου φύλου. Έτσι, συγκεντρώνονταν τη νύχτα, με μια μικρή ορχήστρα οπουδήποτε μπορούσαν και χόρευαν. Αυτοί οι χοροί περιελάμβαναν τη Samba, τη Rumba, τη Salsa, το Paso Doble, το Cha Cha.

Χορευτική φιγούρα Paso Doble

[Παράδειγμα 2: VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=EL5gLpvolDM Το βίντεο είναι ένα παράδειγμα Cha Cha που είναι χορός κουβανέζικης καταγωγής. Εδώ χορεύεται σε προσαρμοσμένη πιο διεθνή εκδοχή. Από την ταινία Ραντεβού στην Κέρκυρα (1960) με τους Τζένη Καρέζη, Αλέκο Αλεξανδράκη, Ελένη Χαλκούση, Λυκούργο Καλλέργη κ.α. σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι.]

https://www.youtube.com/watch?v=EL5gLpvolDM

20

Οδηγίες για να χορέψετε Cha Cha.

[Παράδειγμα 3: VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=tAaIHodFKVg Το βίντεο είναι ένα παράδειγμα χορού Salsa σε μια αρκετά πιο σύγχρονη εκδοχή από τη Shakira. H Salsa είναι ένα δημοφιλές είδος χορού που δημιουργήθηκε περίπου στη δεκαετία του 1970 στη Νέα Υόρκη αλλά έχει σημαντικές επιρροές από τη Λατινική Αμερική, κυρίως την Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο. Οι κινήσεις της Salsa έχουν επιδράσεις από τους χορούς Cha Cha, Μambo και άλλους.]

Από την ταινία του 1987 Dirty Dancing με χορογραφίες που περιλαμβάνουν συνοθύλευμα χορών λατινογενούς πρόλευσης Salsa, Mambo, Cha Cha κ.α.

Β΄ Μέρος - Είδη του Street Dance H Wikipedia παρουσιάζει μια μεγάλη αν και όχι πλήρη λίστα από street dances που ποικίλλουν από πιο παραδοσιακά μέχρι σύγχρονα ηλεκτρονικά στυλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Street_dance

Παρόλο που σήμερα υπάρχει μεγάλη αναβίωση παραδοσιακών μορφών street dance όπως αυτά που αναφέρθηκαν στο Α΄ μέρος η χρήση του όρου αυτού μέχρι πολύ πρόσφατα έφερνε στο νου κυρίως hip-hop και funk κατηγορίες.

https://www.youtube.com/watch?v=tAaIHodFKVghttp://en.wikipedia.org/wiki/Street_dance

21

Τα κύρια είδη είναι τα ακόλουθα:

Hip-hop Είδος χορού με γρήγορο ρυθμό. Έχει μεγάλο υφολογικό εύρος κινήσεων: popping, breaking, locking. Είναι το δεύτερο πιο δημοφιλές είδος στον κόσμο και περιλαμβάνει πολλά επίπεδα δυσκολίας.

[Παράδειγμα VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=zStxFi4aOlI Πολύ υψηλού διαγωνιστικού επιπέδου παράσταση.]

Χορευτικά βήματα Hip-hop

Dougie Η ονομασία προέρχεται από τον αμερικανό ράπερ και παραγωγό Doug-E- Fresh όταν έξυσε το κεφάλι του και το κοινό φώναξε «Go Doogie». Ο όρος σημαίνει να έχεις ύφος.

[Παράδειγμα VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=jj-k4htn7Jo O Doug-E-Fresh δείχνει πώς είναι το αυθεντικό doogie].

Michelle Obama «TEACH ‘EM HOW TO DOUGIE»

https://www.youtube.com/watch?v=zStxFi4aOlIhttps://www.youtube.com/watch?v=jj-k4htn7Jo

22

B-boying ή breaking ή breakdancing Αυτό το είδος αποτελεί μέρος της hip-hop κουλτούρας στη νεολαία της Νέας Υόρκης. Eίναι είδος ακροβατικού χορού της δεκαετίας του ‘80. Χορεύεται με οποιοδήποτε είδος hip-hop ή rap ή και ακόμα pop μουσικής, και χαρακτηριστικές κινήσεις του είναι το toprock, downrock, powermoves, freezes και suicides. Επιρροές αυτού του χορού έχουν εντοπιστεί στον τρόπο που χόρευε ο James Brown και στις ταινίες Kung Fu.

[Παράδειγμα VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=tNdZpNUzFIg O James Brown χορεύει και τραγουδάει μία από τις πιο γνωστές του επιτυχίες. I feel good.]

James Brown

Tεχνικές Kung Fu (To στυλ του Τίγρη)

[Παράδειγμα 1: VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=Q3ZNFGE8PZE Σκηνή με χορό breakdancing, απόσπασμα από μία από τις πιο γνωστές ταινίες της δεκαετίας του ’80, το Flashdance].

https://www.youtube.com/watch?v=tNdZpNUzFIghttps://www.youtube.com/watch?v=Q3ZNFGE8PZE

23

Flashdance, 1983

[Παράδειγμα 2: VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=gAxWdDzGZDU Σκηνή με χορό breakdancing, απόσπασμα από To Mίσος του Mathieu Kassovitz ].

La Haine, 1995

C-walk ή crip walk Αυτός ο χορός μοιάζει πιο πολύ με περπάτημα παρά με χορό. Η καταγωγή του χρονολογείται τη δεκαετία του ’70 και πήρε την ονομασία του από μια συμμορία του Los Angeles με το όνομα Crip Gang. Τα κύρια βήματα είναι το βασικό v, shuffle, heel toe and xhop.

[Παράδειγμα VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=V8LbbeUWxXg

To παραπάνω link είναι ένα ντοκυμανταίρ από τους δρόμους του Los Angeles. Ο CJ Mac κινηματογραφεί το τελετουργικό μιας συμμορίας που έγινε δημοφιλής χορός. Στο ντοκιμανταίρ ακούγονται οι απόψεις καλλιτεχνών που έκαναν το c-walk πιο mainstream όπως οι Snoop Dogg, WC, Ice-T, Kurupt, Ras Kass, Malik Yoba, Warren G and Jonathan Davis ενώ παρουσιάζονται και τα μέλη της αυθεντικής συμμορίας Crip Gang.]

https://www.youtube.com/watch?v=gAxWdDzGZDUhttps://www.youtube.com/watch?v=V8LbbeUWxXg

24

Ice-T

Σημειολογία κινήσεων των χεριών της Crip Gang

Shuffling Είναι ένα σχετικά καινούριο στυλ χορού δρόμου με καταγωγή τη Μελβούρνη της Αυστραλίας όπου η βασική κίνηση είναι να γλιστράει κανείς τα πόδια του στο έδαφος χωρίς να χάνει την επαφή. Υπάρχουν πολλοί τρόποι και χαρακτηριστικές κινήσεις όπως το c-walk, running man, p-shuffle, t-step κτλ. Το Shuffling έχει επηρέασει το χορευτικό στυλ Gabbering το οποίο δημιουργήθηκε από τους Ολλανδούς οι οποίοι το ονομάζουν Hakkeuh και το Krumping το οποίο αποτελεί μια πιο free-style εκδοχή του shuffling. Περιλαμβάνει γρήγορες σπασμωδικές κινήσεις από όλα τα μέλη του σώματος αλλά κυρίως από το πάνω μέρος. Κατάγεται από την αφρο-αμερικανική κοινότητα του νότιου Los Angeles.

25

Popping Γίνεται με γρήγορες εναλλαγές συστολής και χαλάρωσης του σώματος που σιγά σιγά οδγούντια σε έναν ακόμα πιο γρήγορο ρυθμό. Έχει την καταγωγή του από τη funk και τη disco, προέρχεται από το Fresno της Καλιφόρνια και χορεύεται κυρίως με pop μουσική.

26

2. Freestyle Γιάννης Τζιραλής, Χρήστος Χριστοδούλου

Séan Garnier Γιάννος Τζιραλής, Χρήστος Χριστοδούλου, Β4

Η ΑΡΧΗ ΕΝΟΣ ΘΡΥΛΟΥ Ο Arnaud Garnier γεννήθηκε στη Sens, στη Γαλλία στις 18 Ιουνίου, είναι όμως

κυρίως γνωστός ως Séan Garnier.

Ο Arnaud Garnier γεννήθηκε στη Sens, στη Γαλλία στις 18 Ιουνίου, είναι όμως

κυρίως γνωστός ως Séan Garnier.

Μετά άρχισε σπουδές για να γίνει προπονητής και το 2006 ίδρυσε ένα

πρόγραμμα με θέμα την τέχνη του freestyle, αποκτώντας φήμη για το δικό του,

προσωπικό και μοναδικό στυλ.

FREESTYLE ΚΑΡΙΕΡΑ Το 2008, ανακηρύχθηκε παγκόσμιος πρωταθλητής στον εναρκτήριο παγκόσμιο

τελικό Street Style στο São Paulo, στη Βραζιλία, που διοργάνωσε η Red Bull. Ο

Séan συνδυάζει μουσική, breakdance, ακροβατικά και διάφορα ποδοσφαιρικά

στοιχεία στις ελκυστικές ρουτίνες του.

Έφτιαξε τη δικιά του ομάδα με το όνομα Street Style Society (S3 Crew), που

συνδυάζει freestyle ποδοσφαίρου, μπάσκετ και άλλων αθλημάτων.

Ο Séan Garnier θεωρείται ένας από τους πιο επιδέξιους ποδοσφαιριστές στον

κόσμο και έχει ως σπόνσορα τη διάσημη μάρκα Red Bull. Όχι μόνο εξασκεί την

τέχνη του freestyle στη μορφή πολλαπλών show, αλλά την εφαρμόζει και με

αθλητική πειθαρχεία σε κανονικούς αγώνες, πιο συγκεκριμένα στη μορφή

ποδοσφαιρικών παραλλαγών, όπως το street soccer, το futsal και το panna. Είναι

επίσης αρχηγός μιας profutsal ομάδας, τη Massaliotes.

27

3. Ποδόσφαιρο δρόμου Αλέξανδρος Πολύζος, Δημήτρης Φωτόπουλος, Γιάννης Σκιαδάς, Νίκος Τσάμης, Πάρης Τσούτσης, Νίκος Πιπερίγκος

Αλεσσάντρο Ντελ Πιέρο Νίκος Πιπερίγκος, Γιάννης Σκιαδάς Έζησε τα παιδικά του χρόνια μένοντας σε αγρόκτημα μαζί με τους γονείς του και τον κατά εννέα χρόνια μεγαλύτερο αδερφό του, Στέφανο. H αγαπημένη του ασχολία ήταν να παίζει με την ασπρόμαυρη μπάλα στην πίσω πλευρά της αυλής του σπιτιού, μαζί με τους καλούς του φίλους. Ο μεγαλύτερος αδερφός του, Στέφανο, που πίστευε ότι η θέση που ταίριαζε στον μικρό Αλεσάντρο από μικρός ήταν αυτή του επιθετικού -λόγω της εξαιρετικής τεχνικής κατάρτισης που διέθετε από νεαρή ηλικία. Ο Αλεσάντρο Ντελ Πιέρο κατάφερε να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα και να βρίσκεται πάντα με μία μπάλα ποδοσφαίρου στα πόδια του αφού ο ποδοφαιρικός θεός τον προίκισε με τόσο ταλέντο, τεχνική, μυαλό, καρδιά και ψυχή ώστε να κάνει μία τεράστια καριέρα για δύο δεκαετίες και να αναγνωρίζεται από όλους ως ένας από τους πλέον χαρισματικούς Ιταλούς ποδοσφαιριστές της γενιάς του.

Ο Αλεσσάντρο Ντελ Πιέρο (Alessandro Del Piero) είναι επαγγελματίας Ιταλός ποδοσφαιριστής και αγωνίζεται με τα χρώματα της Ντέλχι Ντάιναμος από την Ινδία. Γεννήθηκε στις 9 Νοεμβρίου του 1974, έχει κερδίσει πολλούς ατομικούς αλλά και συλλογικούς τίτλους και θεωρείται απ' τους καλύτερους παίχτες όλων των εποχών και ιδιαίτερα της γενιάς του.

Ο Πελέ έχει συμπεριλάβει τον Ντελ Πιέρο στους 125 πιο σπουδαίους εν ζωή ποδοσφαιριστές κι επιπλέον, ο Ροναλντίνιο έχει δηλώσει πως ο Ντελ Πιέρο του ιταλικού ποδοσφαίρου είναι το είδωλό του. Η ΟΥΕΦΑ τον έχει συμπεριλάβει στη λίστα με τους κορυφαίους Ευρωπαίους ποδοσφαιριστές των τελευταίων 50 χρόνων. Το 2000, ο Ντελ Πιέρο ήταν ο πιο ακριβοπληρωμένος ποδοσφαιριστής στον κόσμο σε ό,τι αφορά έσοδα από μισθούς, μπόνους και διαφημίσεις. Αυτή τη στιγμή, είναι ο καλύτερα αμοιβώμενος Ιταλός ποδοσφαιριστής. Ο Ντελ Πιέρο συνήθως αγωνίζεται ως δεύτερος επιθετικός. Η θέση του είναι ανάμεσα στους μέσους και τους επιθετικούς. Ο Ντελ Πιέρο είναι γνωστός για την ευστοχία του στα πέναλτυ κι ακόμα περισσότερο για τις αριστοτεχνικές εκτελέσεις του στα φάουλ. Τέλος, έχει καταξιωθεί για τα ψηλοκρεμαστά του πλασέ από την αριστερή γωνία έξω απ' τη μεγάλη περιοχή. Προς τιμήν του, αυτή η περιοχή έχει ονομαστεί "Ζώνη Ντελ Πιέρο", καθώς έχει σκοράρει αμέτρητες φορές και οι αντίπαλοι τερματοφύλακες έχουν δει την μπάλα να καταλήγει ψηλά στο αριστερό παραθυράκι της εστίας τους.

Ο Ντελ Πιέρο κατέχει το ρεκόρ με τα περισσότερα γκολ στη Γιουβέντους. Στις 6 Απριλίου 2008, έγινε και ο παίχτης με τις περισσότερες συμμετοχές, αφού ξεπέρασε τον θρύλο της Γιούβε Gaetano Scirea. Όσον αφορά την κορυφαία διασυλλογική διοργάνωση, το Τσάμπιονς Λιγκ, ο Ντελ Πιέρο είναι έκτος στον πίνακα των μεγαλύτερων σκόρερ όλων των εποχών (πρώτος είναι ο Ραούλ). Στην εθνική ομάδα, είναι τέταρτος στον πίνακα των σκόρερ μαζί με τον άλλο θρύλο του ιταλικού ποδοσφαίρου, τον Ρομπέρτο Μπάτζιο.

28

Η ιστορία του Πελέ Αλέξανδρος Πολύζος

Ακόμα και οι άνθρωποι που δεν ξέρουν μπάλα γνωρίζουν ποιος είναι ο Πελέ. Υπήρξε ο κορυφαίος μιας γενιάς Βραζιλιάνων ποδοσφαιριστών που, κατά γενική ομολογία, άφησαν εποχή στο άθλημα. Κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο τρεις φορές και είναι ο πρώτος σκόρερ όλων των εποχών της Εθνικής Βραζιλίας. Πώς κατάφερε όμως αυτός ο άνθρωπος -που απλώς αγαπούσε το ποδόσφαιρο όπως τόσοι άλλοι- να γίνει ένα παγκόσμιο είδωλο; Ήταν απλά ο καλύτερος σ' αυτό που έκανε ή υπάρχουν και κάποια άλλα χαρακτηριστικά που τον κάνουν να ξεχωρίζει; Γεννημένος στις 23 Οκτωβρίου 1940, σε μια φτωχή οικογένεια του Τρες Κορασόες της Βραζιλίας, το αγόρι, που αργότερα θα γινόταν ο Πελέ, μεγάλωσε παίζοντας ποδόσφαιρο στους δρόμους. Για δάσκαλο είχε το πατέρα του, ο οποίος είχε υπάρξει ικανότατος ποδοσφαιριστής πριν από ένα σοβαρό τραυματισμό που έβαλε τέλος στην καριέρα του.

Ο Πελέ γυάλιζε παπούτσια για να κερδίσει το χαρτζιλίκι του κι όταν -στα δεκαπέντε του- τον πήρε η Σάντος, η μητέρα του αναγκάστηκε να του ράψει ένα μακρύ παντελόνι. Μέχρι τότε φορούσε μόνο κοντά παντελονάκια. Το ταλέντο του προκάλεσε αμέσως αίσθηση και ο μέντοράς του, ο Βαλντεμάρ ντε Μπρίτο, επεσήμανε στους παράγοντες της Σάντος πως είχε ανακαλύψει αυτόν που θα γινόταν κάποτε ο καλύτερος ποδοσφαιριστής στον κόσμο. Και όπως αποδείχτηκε, είχε δίκιο.

O Πελέ έσπασε άπειρα ρεκόρ τόσο σε συλλογικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εθνικών ομάδων.

Τα πρώτα μεγάλα βήματα και οι διακρίσεις Στα 15 του το 1956 έκανε το ντεμπούτο του με τη Σάντος του Σάο Πάολο σε φιλικό αγώνα με την Κορίνθιανς (7-1) σκοράροντας μία φορά. Δύο τίτλοι πρώτου σκόρερ με τη Σάντος, με 36 και 53 γκολ αντίστοιχα, συμπλήρωσαν τις δύο επόμενες χρονιές.

29

Το 1957 ήταν πλέον βασικός στην ομάδα και πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος και διεθνής με την εθνική Βραζιλίας μόλις 16 ετών.

Το 1969 ο Πελέ εναντίον της Βάσκο ντε Γκάμα στο Μαρακανά σκόραρε με πέναλτι και έφτασε τα χίλια γκολ σύνολο στην καριέρα του, κάτι που σήμερα είναι ακατόρθωτο. Ο τελικός του απολογισμός καριέρας ήταν 1.283 γκολ.

Το 1975 και αφού είχε ήδη αποσυρθεί για δυο χρόνια από το ποδόσφαιρο, ο Πελέ επέστρεψε στα γήπεδα με την Κόσμος της Νέας Υόρκης.

Τον τρίτο χρόνο που έπαιξε στην Κόσμος, κατέκτησε το πρωτάθλημα, έχοντας γίνει ο μεγαλύτερος πρεσβευτής του ποδοσφαίρου στις ΗΠΑ.

Αποσύρθηκε στο τέλος της ίδιας χρονιάς, με ένα αγώνα στο στάδιο των Τζάιαντς, παίζοντας ένα ημίχρονο με τη Σάντος και ένα με την Κόσμος.

Εθνικό επίπεδο

Ο Πελέ αγωνίστηκε με την εθνική Βραζιλίας για πρώτη φορά το 1957 στα 16 του, σκοράροντας ενάντια στη μεγάλη αντίπαλο Εθνική Αργεντινής.

Ο ομοσπονδιακός τεχνικός, Σίλβιο Πιρίλο, τον κάλεσε για τους δύο αγώνες με την Αργεντινή για το «Κύπελλο Ρόκα». Στις 7 Ιουλίου 1957 μπήκε αλλαγή στα μισά του δευτέρου ημιχρόνου, παίρνοντας το βάπτισμα του πυρός. Πέτυχε γκολ. Η Αργεντινή όμως νίκησε με 2-1. Στη ρεβάνς ήταν πια βασικός και σημείωσε και πάλι γκολ, το ένα από τα δύο της νίκης της Βραζιλίας που πήρε το Κύπελλο με καλύτερη διαφορά τερμάτων. Σε δύο αγώνες ο Πελέ είχε σημειώσει τα δύο από τα τρία γκολ της Εθνικής και μπορούσε να υποστηρίξει ότι είχε σπρώξει το τρόπαιο στα χέρια των συμπατριωτών του.

Το 1958 σε ηλικία 17 ετών κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο στη Σουηδία σκοράροντας έξι φορές.

Το 1962 στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Χιλής τραυματίστηκε στον αγώνα με την Τσεχοσλοβακία και αποχώρησε χωρίς όμως να κοστίσει η απουσία, μιας και ο Γκαρίντσα βοήθησε να κατακτήσει η Βραζιλία το τρόπαιο.

Το 1966 στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Αγγλίας ο Πελέ σκόραρε στο τρίτο συνεχόμενο μουντιάλ, όμως έπεσε θύμα τραυματισμού στο ματς με την Πορτογαλία, μιας και το μουντιάλ αυτό ήταν ένα από τα πιο βίαια. Η απουσία του αυτή τη φορά κόστισε στη Βραζιλία που αποκλείστηκε.

Το 1970 στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Μεξικού, το καλύτερο σύμφωνα με τους αθλητικογράφους, ο Πελέ μαζί με τους Ριβελίνο, Ζαϊρζίνιο, Γκέρσον, Τοστάο, Κάρλος

30

Αλμπέρτο, Κλοντοάλντο σχημάτισαν μια από τις καλύτερες ομάδες που έχουν παίξει ποδόσφαιρο.

Κερδίζοντας στον τελικό την Ιταλία 4-1 η Βραζιλία κατέκτησε το τρόπαιο Ζιλ Ριμέ για τρίτη φορά και το κράτησε για πάντα στην τροπαιοθήκη της. Ο Πελέ συμμετείχε και στα τρία κερδισμένα μουντιάλ και παραμένει έως σήμερα ο μόνος που έχει κατακτήσει μουντιάλ τρεις φορές ως παίκτης.

Το 1971 εναντίον της εθνικής Γιουγκοσλαβίας ο Πελέ έδωσε τον τελευταίο του αγώνα με την Βραζιλία στο Ρίο ντε Τζανέιρο.

Με την εθνική Βραζιλίας αγωνίστηκε 92 φορές, σκόραρε τις 77, έχοντας 68 νίκες 14 ισοπαλίες και 11 ήττες. Παίζοντας μαζί Πελέ και Γκαρίντσα η Βραζιλία δεν γνώρισε ποτέ την ήττα.

Liverpool Πάρης Τσούτσης

Η Λίβερπουλ ΦΚ (αγγλικά: Liverpool FC) ή απλά Λίβερπουλ, είναι επαγγελματική ποδοσφαιρική ομάδα με έδρα την πόλη του Λίβερπουλ. Αγωνίζεται στην Πρέμιερ Λιγκ της Αγγλίας και είναι ένας από τους πιο επιτυχημένους ποδοσφαιρικούς συλλόγους της χώρας. Έχει κερδίσει 18 φορές το πρωτάθλημα Αγγλίας, 7 φορές το Κύπελλο Αγγλίας, 5 φορές το Τσάμπιονς Λιγκ και 3 φορές το Κύπελλο ΟΥΕΦΑ.

Ο σύλλογος ιδρύθηκε στις 15 Μαρτίου του 1892. Ιδρυτής ήταν ο ιδιοκτήτης του γηπέδου Άνφιλντ (Anfield) Τζον Χούλντινγκ, ο οποίος αποφάσισε την ίδρυση ενός ποδοσφαιρικού συλλόγου όταν η Έβερτον έφυγε από το γήπεδο του λόγω ασυμφωνίας στο ενοίκιο. Η Λίβερπουλ πήρε μέρος στο Αγγλικό πρωτάθλημα 2 χρόνια αργότερα.

Ο σύλλογος έχει συνδεθεί με δύο από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του ποδοσφαίρου. Η πρώτη έγινε το 1985 στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών στο γήπεδο Χέιζελ (Heysel) όπου 39 οπαδοί ποδοπατήθηκαν. Η δεύτερη έγινε στο Χίλσμπορο (Hillsborough) των 1989 όπου 96 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 766 τραυματίσθηκαν. Μετά τα γεγονότα στο Χέιζελ οι αγγλικοί ποδοσφαιρικοί σύλλογοι

31

τιμωρήθηκαν με αποκλεισμό από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις για 5 χρόνια, ενώ η Λίβερπουλ για έξι.

Ιστορία του συλλόγου

Η Λίβερπουλ ιδρύθηκε ύστερα από μία διαφωνία μεταξύ των μελών της Έβερτον και του προέδρου της Τζον Χούλντινγκ, που είχε και τα δικαιώματα του Άνφιλντ. Η Έβερτον είχε ιδρυθεί το 1878 και έπαιζε στο Άνφιλντ από το 1884. Το 1891 ο Τζον Χούλντινγκ, απέκτησε τα δικαιώματα του Σταδίου από τον Τζον Όρελ και ζήτησε αύξηση του ενοικίου, από £100 σε £250 το χρόνο. Μετά από μία συνέλευση, τα μέλη της Έβερτον, έδιωξαν τον Χούλντινγκ και αρνήθηκαν να πληρώσει η ομάδα το νέο ενοίκιο, μετακομίζοντας στο Γκούντισον Παρκ (Goodison Park). Με ένα άδειο γήπεδο και με μόνο 3 παίκτες να παραμένουν, ο Χουλντινγκ αποφάσισε την ίδρυση ενός νέου ποδοσφαιρικού συλλόγου και έτσι γεννήθηκε η Λίβερπουλ στις 15 Μαρτίου του 1892. Ο Τζον ΜακΚένα διορίστηκε προπονητής και υπέγραψε 13 Σκωτσέζους επαγγελματίες ποδοσφαιριστές. Ο πρώτος αγώνας της ομάδας ήταν ένας φιλικός αγώνας εναντίον της Rotherham Town. Η Λίβερπουλ νίκησε με 7-1. Το πρώτο γκολ της ομάδας σημείωσε ο Μάλκομ ΜακΒιν (Malcolm McVean).

Το αρχικό όνομα της νέας ομάδας ήταν Everton F.C. and Athletic Grounds, Ltd., ή εν συντομία Everton Athletic. Η ποδοσφαιρική ομοσπονδία αρνήθηκε να τους αναγνωρίσει με αυτό το όνομα και έτσι τον Ιούνιο του 1892 άλλαξε το όνομά της σε Liverpool F.C..

Από την πρώτη στιγμή η Λίβερπουλ έκανε αίτηση συμμετοχής στο εθνικό πρωτάθλημα η οποία όμως απορρίφθηκε. Έτσι αρχικά έπαιζε στο τοπικό πρωτάθλημα του Λάνκασιρ. Το πρώτο της επίσημο παιχνίδι ήταν εναντίον της Higher Walton, όπου η Λίβερπουλ επικράτησε με 8-0. Την πρώτη χρονιά χρίστηκε πρωταθλήτρια και την δεύτερη κυπελλούχος κερδίζοντας την Έβερτον στον τελικό. Μετά από αυτές τις επιτυχίες κλήθηκε στο εθνικό πρωτάθλημα (1893). Πλέον έπαιζε στην δεύτερη κατηγορία του αγγλικού πρωταθλήματος, τερμάτισε το πρωτάθλημα αήττητη και κέρδισε την άνοδο στην πρώτη κατηγορία.

Το 1896, με την έλευση του πρώην προπονητή της Σάντερλαντ Τομ Γουάτσον (Tom Watson), τα χρώματα της ομάδας αλλάζουν από μπλε και άσπρο σε κόκκινο και άσπρο. Με τον Γουάτσον η Λίβερπουλ θα κερδίσει και για πρώτη φορά, το 1901, το πρωτάθλημα Αγγλίας, δύο βαθμούς μπροστά από τη Σάντερλαντ. Το 1904 η ομάδα υποβιβάστηκε ξανά στη δεύτερη κατηγορία, αλλά κατάφερε να επιστρέψει, κατακτώντας την πρώτη θέση το 1905. Την επόμενη χρονιά (1906) θα καταφέρει ξανά να κερδίσει το πρωτάθλημα Αγγλίας. Επίσης, με τον Γουάτσον, έφτασε για πρώτη φορά σε τελικό Κυπέλλου Αγγλίας το 1914. Ήταν η τελευταία φορά που ο τελικός έλαβε χώρα στο γήπεδο της Κρίσταλ Πάλας και η πρώτη φορά που τον παρακολούθησε ο βασιλιάς της Βρετανίας. Τελικά η Λίβερπουλ έχασε από την Μπέρνλεϊ με 0-1. Ο Γουάτσον έμεινε στην Λίβερπουλ μέχρι το 1915, όταν και απεβίωσε. Την χρονιά εκείνη έλαβε χώρα και ένα από τα πρώτα σκάνδαλα στο ποδόσφαιρο της Αγγλίας, που αφορούσε έναν αγώνα μεταξύ της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ και της Λίβερπουλ στο Ολντ Τράφορντ. Ο αγώνας έληξε με νίκη των γηπεδούχων με 2-0, αλλά και με κάποιους από τους παίκτες των δύο ομάδων να επωφελούνται οικονομικά από στοιχήματα που είχαν γίνει για αυτό το αποτέλεσμα. Τρεις παίκτες της Μάντσεστερ και τέσσερις της Λίβερπουλ τιμωρήθηκαν με ποινή

32

ισόβιου αποκλεισμού από το πρωτάθλημα, ποινές που παραγράφηκαν μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τις περιόδους 1921–22, με προπονητή τον Ντέιβιντ Άσγουορθ (David Ashworth) και 1922–23, με προπονητή αρχικά τον Άσγουορθ και στο τέλος του πρωταθλήματος τον Ματ ΜακΚουίν (Matt McQueen), η Λίβερπουλ κέρδισε για πρώτη φορά σερί πρωταθλήματα. Αυτή την περίοδο ακολούθησε η πιο άσχημη περίοδος του συλλόγου, αφού δεν κέρδισε κανέναν τίτλο μέχρι το πρωτάθλημα του 1947, όταν προπονητής της ήταν ο Τζορτζ Κέυ (George Kay), που είχε έρθει στην ομάδα από την Σαουθάμπτον το 1936. Με τον Κέυ η ομάδα κατάφερε να φτάσει ξανά και σε τελικό κυπέλλου Αγγλίας το 1950, στο Γουέμπλεϊ, αλλά για μία ακόμα φορά έχασε, αυτή την φορά από την Άρσεναλ με 2-0. Ο Κέυ έμεινε στην ομάδα μέχρι το 1951.

Η εποχή του Μπιλ Σάνκλι

Μετά τον Κέυ, προπονητής στην ομάδα έγινε ο Ντον Γουέλς (Don Welsh — από το 1951 έως το 1956) με τον οποίον η ομάδα έπεσε στη δεύτερη κατηγορία. Η μη άνοδος της ομάδας στη πρώτη κατηγορία το 1956 οδήγησε τη διοίκηση να διώξει τον Γουέλς. Αυτός ήταν και ο πρώτος προπονητής της Λίβερπουλ που διώχτηκε από την ομάδα. Τον αντικατέστησε ο Φιλ Τέιλορ (Phil Taylor — από το 1956 έως το 1959). Αν και ο στόχος ήταν η επάνοδος στη πρώτη κατηγορία, ούτε με αυτόν η ομάδα κατάφερε να τον επιτύχει, ενώ επί ημερών του γνώρισε και μια από τις χειρότερες στιγμές της, όταν αποκλείστηκε από το FA cup, με 2-1 τον Ιανουάριο του 1959, από την Worcester City, ομάδα που δεν συμμετείχε στο εθνικό πρωτάθλημα αλλά αγωνιζόταν στο τοπικό πρωτάθλημα του Μπέρμινχαμ (Southern League).

Άγαλμα του Μπιλ Σάνκλι έξω από το Άνφιλντ.

Τον Νοέμβριο του 1959 ο Τέιλορ θα απολυθεί και τον Δεκέμβριο ο Μπιλ Σάνκλι θα πάρει τη θέση του. Με τον Σάνκλι η Λίβερπουλ θα γίνει μια από τις κορυφαίες ομάδες στην Ευρώπη.

Ο Σάνκλι έδιωξε από την ομάδα 24 παίκτες. Στην ομάδα ήρθαν παίκτες όπως ο Ian St. John από την Motherwell, o Ron Yeats από την Dundee United και οι Roger Hunt, Ian Callaghan και Gerry Byrne. Την περίοδο 1961-62, την τρίτη περίοδο του Σάνκλι στην ομάδα, η Λίβερπουλ κατέκτησε την πρώτη θέση στην δεύτερη κατηγορία και επέστρεψαν στην πρώτη. Το 1964 η ομάδα υιοθετεί την κατακόκκινη σημερινή της εμφάνιση. Την ίδια χρονιά κατακτά και το πρωτάθλημα. Αν και δεν κατάφεραν να κατακτήσουν για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά το πρωτάθλημα το 1965, κατέκτησαν για πρώτη φορά το κύπελλο Αγγλίας (FA cup), με νίκη 2-1 επί της Λιντς Γιουνάιτεντ. Την χρονιά εκείνη έπαιξαν και για πρώτη φορά στο Κύπελλο πρωταθλητριών,

33

φτάνοντας μέχρι τα ημιτελικά όπου έχασαν από την Ίντερ. Το 1966 θα κατακτήσουν ξανά το πρωτάθλημα και θα φτάσουν μέχρι τον τελικό του Κυπέλλου κυπελλούχων, όπου θα χάσουν με 2-1 από την Μπορούσια Ντόρτμουντ. Το πρώτο ευρωπαϊκό τρόπαιο της θα έλθει το 1973, όταν θα κατακτήσει το κύπελλο UEFA, νικώντας την Μπορούσια Μενχενγκλάντμπαχ, στους διπλούς αγώνες με τελικό αποτέλεσμα 3-2 (νίκησε 3-0 στο Λίβερπουλ και έχασε με 2-0 στο Μενχενγκλάντμπαχ). Την ίδια χρονιά θα κατακτήσει και άλλο ένα πρωτάθλημα στην Αγγλία, αλλά και το Κύπελλο Αγγλίας το 1974, νικώντας 3-0 την Νιούκασλ Γιουνάιτεντ. Μετά από αυτό, ο Σάνκλι θα ανακοινώσει την αποχώρησή του από τον σύλλογο(12 Ιουλίου 1974). Οι οπαδοί και οι παίκτες του θα προσπαθήσουν να τον μεταπείσουν, όμως ο Σάνκλι θα εμμείνει στην απόφαση του και προπονητής της Λίβερπουλ θα γίνει ο βοηθός του Μπομπ Πέισλι.

Πρωταθλήτρια Ευρώπης

Ο Μπομπ Πέισλι (Bob Paisley) θα αποδειχθεί ο πιο πετυχημένος προπονητής στην ιστορία του συλλόγου, αλλά και ένας από τους πιο πετυχημένους γενικότερα του Αγγλικού ποδοσφαίρου. Στα εννέα χρόνια που παρέμεινε στην ομάδα (1974-1983), ο Πέισλι θα κατακτήσει κάθε χρονιά και κάποιον τίτλο, με εξαίρεση την πρώτη του χρονιά στην ομάδα (1974-1975). Το 1976 κατέκτησε το πρώτο του πρωτάθλημα Αγγλίας και επίσης �