Η εθνική ταυτότητα το έθνος και ο...

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΠΑΙ∆ΩΝ 2002-2004

Κλειδιά και Αντικλείδια ΕΜ

Κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο της εκπαίδευσης

Η εθνική ταυτότητα το έθνος

και ο πατριωτισmicroός

Άννα Φραγκουδάκη

ΥΠΕΠΘ

Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Αθήνα 2004

Μέτρο 11 ΕΠΕΑΕΚ II

Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004

Επιστηmicroονική υπεύθυνη της σειράς

laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo

ΑΑλλεεξξάάννδδρραα ΑΑννδδρροούύσσοουυ

Η Άννα Φραγκουδάκη είναι Καθηγήτρια Κοινωνιολο-

γίας στο Τmicroήmicroα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχο-

λική Ηλικία του Πανεπιστηmicroίου Αθηνών

ΕΜ Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

3

Κλειδιά και Αντικλείδια

Eίναι άραγε δυνατόν να δουλέψει κανείς αποτελεσmicroα-

τικά σε ένα αποmicroονωmicroένο ορεινό χωριό της Θράκης

όταν νιώθει αδυναmicroία επικοινωνίας λόγω γλώσσας Πώς

βρίσκει ένας εκπαιδευτικός ισορροπία ανάmicroεσα στους

κανόνες του σχολικού θεσmicroού στις απαιτήσεις των εξε-

τάσεων στα περιεχόmicroενα του αναλυτικού προγράmicromicroατος

και στις ανάγκες των παιδιών Πώς διδάσκει κανείς ελ-

ληνικά όταν πάνω από τα microισά παιδιά στην τάξη είναι

αλλόγλωσσα Yπάρχουν τρόποι να κινητοποιήσουmicroε τα

παιδιά ώστε να ενδιαφερθούν για το σχολείο Πώς αξιο-

λογούmicroε εάν οι microαθητές έmicroαθαν ή όχι ιστορία Aντέχεται

η σιωπή των microαθητών από το δάσκαλο Πώς διορθώ-

νουmicroε τα λάθη των παιδιών Πώς επικοινωνούmicroε σε microια

σχολική τάξη Yπάρχει χώρος για ευχαρίστηση στο

σηmicroερινό σχολείο

Tα παραπάνω ερωτήmicroατα και πολλά άλλα απασχολούν

τους εκπαιδευτικούς και συνδέονται άmicroεσα microε την καθη-

microερινή διδακτική τους πράξη Kάθε τάξη ορίζεται ως συ-

νάντηση υποκειmicroένων microε διαφορετική το καθένα προ-

σωπική ιστορία που καλούνται να δράσουν σε ένα ενιαίο

πλαίσιο Aυτή η συνάντηση δεν είναι εύκολη ούτε ανέ-

ΕΜ ΚΛΕΙ∆ΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΛΕΙ∆ΙΑ

4

φελη και δεν υπακούει σε προδιαγεγραmicromicroένους κανόνες

Aντιθέτως είναι γεmicroάτη συγκρούσεις δυσκολίες συγκι-

νήσεις απογοητεύσεις ικανοποιήσεις και δηmicroιουργεί

συνεχώς νέα ερωτήmicroατα που αναζητούν απαντήσεις

Tα Kλειδιά και Aντικλείδια δεν πρόκειται να αποπειρα-

θούν να δώσουν απαντήσεις αλλά εερργγααλλεείίαα που θα επι-

τρέψουν στους αναγνώστεςχρήστες τους να συνθέσουν

τις δικές τους λύσεις που αντιστοιχούν στη δική τους

πραγmicroατικότητα Αυτό βασίζεται στην αρχή ότι η σχο-

λική πραγmicroατικότητα είναι πολύπλοκη δυναmicroική απρό-

βλεπτη και κυρίως microοναδική Άρα δεν υπάρχει microία microόνο

λύση microία συνταγή microαγική που λύνει τα προβλήmicroατα

Kάθε εκπαιδευτικό πλαίσιο έχει τις δικές του παραmicroέ-

τρους που πρέπει πριν από όλα να εντοπιστούν για να

αναζητηθούν στη συνέχεια οι κατάλληλες λύσεις

Tα Kλειδιά και Aντικλείδια είναι εερργγααλλεείίαα ααννάάγγννωωσσηηςς της

σχολικής πραγmicroατικότητας ∆ηλαδή κάθε κείmicroενο που

έχετε στα χέρια σας αποτελεί microια προσπάθεια σύντοmicroης

απάντησης σε ένα ερώτηmicroα (πχ πώς microαθαίνουν τα παι-

διά) από τη σκοπιά microιας επιστηmicroονικής προσέγγισης

(πχ της γνωστικής ψυχολογίας) Mπορεί ωστόσο σε

άλλο κείmicroενο να συναντήσετε απάντηση στο ίδιο ερώ-

τηmicroα από διαφορετική επιστηmicroονική σκοπιά (πχ την


5

κοινωνιολογία) Tα κείmicroενα γραmicromicroένα από εκπαιδευτι-

κούς και πανεπιστηmicroιακούς διάφορων ειδικοτήτων ακο-

λουθούν την ίδια δοmicroή ξεκινούν από microια σκηνή σε ένα

σχολικό πλαίσιο αναλύουν τι συmicroβαίνει και ύστερα δια-

τυπώνουν απαντήσεις στηριγmicroένες σε microία επιστήmicroη ∆η-

λαδή microε αφετηρία την εκπαιδευτική ππρράάξξηη περνούν

microέσα από microια διαδικασία ανάλυσης και σύνθεσης από τη

θθεεωωρρίίαα για να καταλήξουν στα χέρια σας σαν κκλλεειιδδιιάά

για τη δική σας διδακτική πρακτική

Tα κείmicroενα συνδέονται λειτουργικά microεταξύ τους γιατί

καθένα αναδεικνύει και microια ξεχωριστή ψηφίδα από την

πραγmicroατικότητα της εκπαιδευτικής πράξης Mελετώντας

και δουλεύοντας πάνω στον τρόπο microε τον οποίο τα κεί-

microενα συνδέονται microεταξύ τους φανταστήκαmicroε πολλά από

τα κλειδιά που microπορούν να ξεκλειδώσουν πολλά από τα

φαινόmicroενα που αναλύουmicroε Ωστόσο microόνο εσείς microπο-

ρείτε να κατασκευάσετε τα αντικλείδια που έχουν νόηmicroα

τη συγκεκριmicroένη στιγmicroή για το δικό σας πλαίσιο που

κάνουν κλικ και ανοίγουν microια laquoπόρταraquo που οδηγεί σε

δικές σας λύσεις

Aυτή η πολυπρισmicroατική διεπιστηmicroονική προσέγγιση της

καθηmicroερινής εκπαιδευτικής πράξης είναι προφανές ότι

χρησιmicroοποιεί ως έναυσmicroα microια ευρεία ποικιλία αναφορών


6

σε σχολικές πραγmicroατικότητες τάξεις στην πόλη στο

βουνό microονοθέσια σχολεία microειονοτικά σχολεία της Θρά-

κης σχολεία microε πολλούς αλλόγλωσσους microαθητές σχο-

λεία σηmicroερινά στην Eλλάδα και αλλού άλλοτε και

τώρα Eίναι κοινή πεποίθηση όλων όσοι συmicromicroετέχουmicroε

σε αυτή τη σειρά ότι συχνά βοηθάει να αναγνώσει κα-

νείς τη δική του εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα βλέπο-

ντας κάτι ανάλογο που συmicroβαίνει σε microια άλλη τάξη σε

ένα άλλο πλαίσιο ώστε microέσα από την ανάλυση και την

κατανόησή του να microεταφέρει την εmicroπειρία αυτής της

γνώσης στη δική του πραγmicroατικότητα στο δικό του

πλαίσιο H απόσταση από τα δικά microας πράγmicroατα τελικά

βοηθάει να τα καταλάβουmicroε καλύτερα

Tρεις θεmicroατικές ενότητες η ∆ιδακτική Μεθοδολογία το

Κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο της εκπαίδευσης και τα

ζητήmicroατα Ταυτότητας και Ετερότητας αποτελούν τον

καmicroβά πάνω στον οποίο microέσα από διαφορετικές επιστη-

microονικές προσεγγίσεις προσπαθούmicroε να απαντήσουmicroε

στα ερωτήmicroατα της καθηmicroερινής εκπαιδευτικής πρακτι-

κής ∆εν κρύβουmicroε τις δυσκολίες ούτε αποσιωπούmicroε τα

όρια των προτάσεων που κάνουmicroε και δεν πιστεύουmicroε

ότι η ευθύνη για τις λύσεις είναι microόνο στα χέρια των

εκπαιδευτικών Yποστηρίζουmicroε όmicroως ότι microπορούν οι εκ-

παιδευτικοί να πάρουν στα χέρια τους τα εργαλεία που


7

θα τους επιτρέψουν να καταλάβουν καλύτερα το πλαίσιο

microέσα στο οποίο εργάζονται να το βελτιώσουν και να

αντλήσουν ικανοποίηση από τη δουλειά τους

Tα Kλειδιά και Aντικλείδια ευτύχησαν να συναντήσουν

στη διαδροmicroή τους άξιους τεχνίτες που τόσο στην

έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική microορφή τα έκαναν αν-

θεκτικά λειτουργικά καιhellip έτοιmicroα να ξεκλειδώσουν Tους

ευχαριστώ όλους και όλες θερmicroά

Aλεξάνδρα Aνδρούσου Εκπαιδευτική Ψυχολόγος

Νοέmicroβριος 2002


8

Από τη σειρά laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo κυκλοφορούν τα βιβλία

θεmicroατικό πεδίο ∆ιδακτική Μεθοδολογία

bull ∆ιδάσκοντας ιστορία

Αβδελά Ε

bull Κίνητρο στην εκπαίδευση

Ανδρούσου Α

bull Ανάγνωση και ετερότητα

Αποστολίδου Β

bull Εmicroψύχωση στην τάξη

∆ηmicroητρίου Α Λαγοπούλου Β Νικολάου Β

bull Κοινωνικό πλαίσιο και διδακτική πράξη

Ζωγραφάκη Μ

bull Η επικοινωνιακή προσέγγιση του γλωσσικού microαθήmicroατος

Ιορδανίδου Α Σφυρόερα Μ

bull ∆ηmicroιουργικές δραστηριότητες και διαδικασίες microάθησης

Κουτσούρη Α

bull Για τη microέθοδο project

Μάγος Κ

bull ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης

Σφυρόερα Μ

bull ∆ιαφοροποιηmicroένη παιδαγωγική

Σφυρόερα Μ

bull Η επεξεργασία της εικόνας στη σχολική τάξη

Σφυρόερα Μ

bull Το λάθος ως εργαλείο microάθησης και διδασκαλίας

Σφυρόερα Μ


9

bull Φυσικές Επιστήmicroες διδασκαλία και εκπαίδευση

Τσελφές Β

bull Μουσική στο σχολείο

Τσιρίδης Π

bull Η επανατροφοδότηση των microαθητών στα γραπτά τους κείmicroενα

Χοντολίδου Ε

θεmicroατικό πεδίο Κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο της εκπαίδευσης

bull Κοινωνικές ανισότητες στο σχολείο

Ασκούνη Ν

bull Οικογένεια και σχολείο

∆ραγώνα Θ

bull Η microη λεκτική επικοινωνία στο σχολείο

Κούρτη Ε

bull Πολιτισmicroός και σχολείο

Πλεξουσάκη Ε

bull Η microειονοτική εκπαίδευση της Θράκης

Τσιτσελίκης Κ

bull Γλώσσα του σπιτιού και γλώσσα του σχολείου

Φραγκουδάκη Α

bull Η ικανότητα του λόγου και η γλωσσική διδασκαλία


θεmicroατικό πεδίο Ταυτότητες και Ετερότητες

bull laquoΕmicroείςraquo και οι laquoάλλοιraquo εmicroπειρίες εκπαιδευτικών

∆ηmicroητρίου Α Λαγοπούλου Β Πετρίδης Τ

bull Ταυτότητα και εκπαίδευση

∆ραγώνα Θ


10

bull Γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα

Μπαλτσιώτης Λ

bull Ταυτότητες και λογοτεχνία στο σχολείο


Για περισσότερα laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo

wwwkleidiakaiantikleidianet


11



Σκηνή σε γυmicroνάσιο των Ιωαννίνων

Πρώτη microέρα του Φεβρουαρίου 1996 σε γυmicroνάσιο των

Iωαννίνων microπαίνει Πέmicroπτη πρωί ο φιλόλογος στην τάξη

και βρίσκει τα παιδιά πολύ ταραγmicroένα καθώς την προη-

γούmicroενη νύχτα της Tετάρτης είχε γίνει η κρίση microε τη

βραχονησίδα των Imicroίων Aποφασίζει να αναβάλει το microά-

θηmicroα αρχαίας ιστορίας και να συζητήσει microε την τάξη το

θέmicroα Προσπαθεί να βεβαιώσει τα παιδιά ότι λύθηκε το

άmicroεσο πρόβληmicroα ότι θα λυθούν και τα πολλά άλλα ζη-

τήmicroατα του Aιγαίου κτλ Στη ρύmicroη του λόγου του λέει

κάποια στιγmicroή ότι ο ∆ήmicroαρχος της Kαλύmicroνου που προ-

κάλεσε το συmicroβάν πηγαίνοντας microε microια βάρκα να υψώσει

την ελληνική σηmicroαία στη βραχονησίδα δεν έπραξε σω-

στά να διακινδυνεύσει τη σχεδόν πολεmicroική κρίση microε την

Tουρκίαhellip Yπέστη ο φιλόλογος έντονη συνειδησιακή

κρίση όταν στη φράση του για το ∆ήmicroαρχο ένας microαθη-

τής που τον αγαπούσε σαν καθηγητή και τον εmicroπιστευ-

όταν ρώτησε microε microεγάλη απορία laquoMα κύριε microα ο ∆ή-

microαρχος έκανεhellip ε microα δεν έκανε αυτό που έκανε και ο

Kολοκοτρώνηςraquo


12

Ήταν για καιρό ταραγmicroένος ο φιλόλογος και τον απα-

σχολεί από τότε το ερώτηmicroα πώς διαπαιδαγωγούmicroε από

εθνική άποψη τα παιδιά στο σχολείο και τι πρέπει να

γίνει Αισθανόταν πως δεν είχε πείσει microε το επιχείρηmicroα

ότι δεν microπορούmicroε στην εποχή microας να είmicroαστε σαν τον

Kολοκοτρώνη επειδή σήmicroερα τα εθνικά δεδοmicroένα είναι

πολύ διαφορετικά Συνειδητοποίησε έτσι ότι ο τρόπος microε

τον οποίο διδάσκει το σχολείο την ιστορία εmicroποδίζει τα

παιδιά να καταλάβουν τι θα πει laquoτα εθνικά δεδοmicroένα

σήmicroερα είναι πολύ διαφορετικάraquo

Πράγmicroατι microπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό ότι microια δια-

φορετική διδασκαλία της ιστορίας θα είχε στόχο να κα-

ταδείξει ότι τα δεδοmicroένα στην εποχή microας είναι πολύ δια-

φορετικά τόσο τα εθνικά όσο και τα διεθνικά Tο ελλη-

νικό κράτος είναι microέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης συνα-

σπισmicroού κρατών microε όραmicroα να αφήσει οριστικά πίσω στο

παρελθόν microια ιστορία συνεχών πολέmicroων βίαιων επεκτα-

τισmicroών ελέγχου microε τα όπλα εδαφών και πληθυσmicroών

που βαδίζει έναν καινούριο δρόmicroο ισορροπιών και συmicro-

βιβασmicroών για την επίλυση των διαφορών ανάmicroεσα στα

συmicroφέροντα των κρατών Eπιπλέον σηmicroαντικό ζητού-

microενο της σηmicroερινής ενωmicroένης Eυρώπης είναι η διαmicroόρ-

φωση microιας νέας ταυτότητας ευρωπαϊκής δίπλα στις

εθνικές ταυτότητες που δηmicroιουργεί καινούρια ερωτηmicroα-

τικά καθώς ανοίγει νέα ζητήmicroατα άγνωστα microέχρι τώρα


13

και θέτει καινούρια προβλήmicroατα καθώς αλλάζει τις

ισορροπίες εκατονταετιών και απαιτεί νέες ισορροπίες

OOιι έέννννοοιιεεςς έέχχοουυνν ιισσττοορρίίαα

Ένα από τα σηmicroαντικότερα νέα ζητήmicroατα γιrsquo αυτή τη

σηmicroερινή Eυρώπη είναι οι καινούριες σηmicroασίες των εν-

νοιών έθνος πατρίδα πατριωτισmicroός Oι έννοιες χρειάζε-

ται να προσαρmicroοστούν στις απαιτήσεις του παρόντος

ώστε να υπηρετούν τις ανάγκες της κοινής πορείας των

ευρωπαϊκών κρατών και τις κοινές τους επιδιώξεις ενώ

παράλληλα να εξασφαλίζουν ότι οι διαφορές στις επι-

διώξεις και τα διαφορετικά ή συγκρουόmicroενα ανάmicroεσα

στα κράτη συmicroφέροντα θα αντιmicroετωπίζονται microε το διά-

λογο τις διαπραγmicroατεύσεις και τους συmicroβιβασmicroούς

Xρειάζεται να προσαρmicroοστούν στις απαιτήσεις του παρό-

ντος ώστε από σύνθηmicroα laquoισότητα microέσα στην ποικιλίαraquo

να γίνει πραγmicroατικότητα ο σεβασmicroός στις διαφορετικές

πολιτισmicroικές ταυτότητες των ευρωπαϊκών λαών

∆εν είναι καθόλου εύκολοι αυτοί οι νέοι στόχοι γιατί ο

τρόπος microε τον οποίο συγκροτήθηκαν ιστορικά τα έθνη

έπλασε εθνικές ιδέες που έχουν σε κάθε κράτος συνθέ-

σει microια εθνική ιστορία δεδοmicroένη και microοναδική Η ιστορία


14

αυτή προάγει τις οmicroοιότητες στο εσωτερικό και τις δια-

φορές στο εξωτερικό ενώ αποδίδει σε κάθε έθνος δίκαια

τα οποία δεν αναγνωρίζει στους laquoάλλουςraquo Συγκροτεί

έτσι microια κλειστή και γραmicromicroική ιστορική αφήγηση που

περιστρέφεται γύρω από το ένδοξο παρελθόν κάθε microο-

ναδικής και ιδιαίτερης εθνικής οmicroάδας την οποία περι-

γράφει σαν οmicroοιογενή και αναλλοίωτη ουσία1 Σε κάθε

κράτος οι έννοιες έθνος πατρίδα και πατριωτισmicroός

έχουν φορτιστεί microέσα στην ιστορική διαδροmicroή microε τόσο

γιγάντιο ηθικό βάρος που έχουν γίνει αξίες microεγάλης και

αδιαπραγmicroάτευτης ιδεολογικής σηmicroασίας Έτσι στα σχο-

λεία όλων σχεδόν των χωρών της Eυρωπαϊκής Ένωσης

οι αξίες που αποδίδονται στο έθνος συνεχίζουν να διδά-

σκονται σαν να παραmicroένουν αναλλοίωτες microέσα στο

χρόνο

Πρωτεύον ζητούmicroενο της εποχής microας είναι άρα να microά-

θουν οι νέες γενιές στο σχολείο ιστορία δηλαδή να κα-

1 Όπως γράφει η ιστορικός Έφη Aβδελά στο ∆ιδάσκοντας ιστο-ρία της σειράς Kλειδιά και Aντικλείδια (2003 σ 15) το ελλη-νικό σχολείο διδάσκει laquomicroια ιστορία δεδοmicroένη και microοναδική που προάγει τις οmicroοιότητες στο εσωτερικό και τις διαφορές στο εξω-τερικό και συγκροτεί microια κλειστή και γραmicromicroική ιστορική αφή-γηση που περιστρέφεται γύρω από το ένδοξο παρελθόν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός αναλλοίωτου από το χρόνο και οmicroοιογενούς ldquoελληνισmicroούrdquoraquo


15

τανοήσουν ότι οι έννοιες οι ιδέες οι αξίες έχουν ιστο-

ρία πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το περιεχόmicroενό τους αλλά-

ζει microε το πέρασmicroα του χρόνου και ανάλογα microε τις δια-

φορετικές κοινωνικές συνθήκες Mολονότι είναι γνωστό

και αυτονόητο ότι στην κοινωνία και στην ιστορία όλα

αλλάζουν ασταmicroάτητα παγιδεύει η ιδεολογία του πα-

ρελθόντος και έτσι χάνεται η αλλαγή και η εξέλιξη των

νοηmicroάτων Oι έννοιες της πατρίδας και του έθνους microο-

λονότι αρχαιότατες έχουν πολλές φορές αλλάξει νοη-

microατικό περιεχόmicroενο microέσα στην ιστορία

H microεγάλη τοmicroή στην ευρωπαϊκή ιστορία η οποία συντε-

λείται microε το ∆ιαφωτισmicroό και τη γαλλική επανάσταση microε-

ταmicroορφώνει τελείως το νοηmicroατικό περιεχόmicroενο των εν-

νοιών της πατρίδας και του έθνους Mέχρι τότε το

laquoέθνοςraquo στην Eυρώπη αποτελούσαν microόνο οι ευγενείς

ενώ στην οθωmicroανική αυτοκρατορία που είναι πολυε-

θνική η έννοια του έθνους είναι ασαφής οι υπήκοοι

ανήκουν σε επιmicroέρους οmicroάδες ανάλογα microε τη διοικητική

οργάνωση το σύστηmicroα φορολογίας και τη θρησκεία Mε

το ∆ιαφωτισmicroό ο καινούριος τρόπος διακυβέρνησης που

θα προκύψει από τη microεγάλη αλλαγή της επανάστασης η

αρχή της εκλογής των αντιπροσώπων των πολιτών θα

αποδώσει στην πατρίδα τη σηmicroασία του εθνικού κράτους

και στο έθνος τη σηmicroασία του συνόλου το οποίο κατοικεί


16

εντός των συνόρων του Πατριωτισmicroός είναι η αγάπη

που αισθάνονται για το έθνος-κράτος όσοι ανήκουν σε

αυτό δεmicroένοι ανάmicroεσά τους microε τις δύο microεγάλες αξίες

της ισότητας που τους κάνει όλους πολίτες και της

ελευθερίας από την κληρονοmicroική laquoελέω θεούraquo εξουσία

HH δδηηmicromicroιιοουυρργγίίαα ττωωνν εεθθννώώνν--κκρρααττώώνν

Oι φλογερές αξίες της ισότητας και της ελευθερίας που

θα γεννήσει η γαλλική επανάσταση κάνουν microε ταχύτητα

το γύρο του κόσmicroου τροmicroάζουν τις πανίσχυρες δεσπο-

τικές εξουσίες και τις εκκλησίες και εκπέmicroπουν επανα-

στατικά microηνύmicroατα παντού Θα επηρεάσουν καθοριστικά

διάφορες εθνικές οmicroάδες εδώ κι εκεί οι οποίες θα δια-

microορφώσουν το όραmicroα της ανεξαρτησίας τους και θα εξε-

γερθούν ενάντια στη δεσποτική ηγεσία των δύο microεγά-

λων αυτοκρατοριών της οθωmicroανικής και της αυστρο-

ουγγρικής Από τους ευρωπαϊκούς αγώνες του 19ου

αιώνα τον οποίο οι ιστορικοί ονοmicroάζουν laquoαιώνα των

εθνώνraquo θα προέλθουν πολλά από τα σύγχρονα ανεξάρ-

τητα έθνη-κράτη microε πρώτο στην Eυρώπη το ελληνικό

O ∆ιαφωτισmicroός έχει αναδείξει τους αρχαίους Έλληνες

και τους Pωmicroαίους ως τα σύmicroβολα του πατριωτισmicroού microε


17

την καινούρια του επαναστατική σηmicroασία Aυτή η ανα-

γωγή στο παρελθόν των αρχαίων ευρωπαϊκών πολιτι-

σmicroών αποδίδει στις νέες ιδέες παγκοσmicroιότητα και πα-

ράλληλα δίνει στην ευρωπαϊκή ιστορία τη διάσταση πα-

γκόσmicroιας ιστορίας Eιδικά οι Έλληνες από την παραπο-

microπή στην αρχαιότητα θα αντλήσουν microεγάλη ιδεολογική

δύναmicroη η οποία θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στη διαmicroόρ-

φωση και στη συνοχή της εθνικής ταυτότητας καθώς

και στη διαmicroόρφωση και στην εξάπλωση του οράmicroατος

για τη δηmicroιουργία ανεξάρτητου κράτους Στη συνέχεια η

αναφορά στην ελληνική κλασική αρχαιότητα θα γίνει

πόλος συσπείρωσης και συmicromicroετοχής στο ανεξαρτησιακό

όραmicroα και ισχυρό όπλο εξωτερικής πολιτικής στο οποίο

οφείλεται microεγάλο microέρος του φιλελληνισmicroού και των

συmicromicroάχων δυνάmicroεων για την πραγmicroατοποίηση του ορά-

microατος να ιδρυθεί ανεξάρτητο κράτος

H διαδικασία διαmicroόρφωσης κάθε ενιαίου έθνους-κράτους

την εποχή των εθνικισmicroών του 19ου αιώνα θα στηριχθεί

ιδεολογικά και ηθικά σε microια παροmicroοίωση laquoAllons

enfants de la patrieraquo laquoEmicroπρός τέκνα της πατρίδαςraquo

αρχίζει η περίφηmicroη Mασσαλιώτιδα H πατρίδα περιγρά-

φεται microε υψηλή έξαρση από τους διανοούmicroενους της

εποχής σαν laquomicroητέραraquo αλυσοδεmicroένη που τα laquoπαιδιάraquo της

microάχονται να ελευθερώσουν H παροmicroοίωση της σκλα-


18

βωmicroένης microητέρας έχει microεγάλη δύναmicroη και άρα λειτουρ-

γικότητα για το microείζονα κοινωνικό της στόχο τον

αγώνα για το ανεξάρτητο έθνος-κράτος Παράλληλα η

πολιτική διάσταση της ελευθερίας έχει microέγιστη σηmicroασία

για την εθνική επαναστατική ρητορεία H laquoφιλτάτη πα-

τρίςraquo (του Kάλβου) και laquoηρώων microητέραraquo είναι σκλαβω-

microένη στους laquoτυράννουςraquo Tαυτίζεται άρα η έννοια της

πατρίδας microε την κοινωνική ελευθερία πατριωτισmicroός εί-

ναι το πάθος για την ελεύθερη πατρίδα το οποίο συνο-

δεύει το microίσος για την τυραννία και το δεσποτισmicroό O

πατριωτισmicroός είναι όραmicroα δηmicroοκρατίας

Oι έννοιες και οι αξίες έχουν ιστορία O microεγάλος και

πρωτεύων κοινωνικός στόχος του 18ου και του 19ου

αιώνα η δηmicroιουργία των ανεξάρτητων εθνών-κρατών

υπηρετείται αποτελεσmicroατικά από τις ιδέες του δίκαιου

microίσους και του ηρωικού πάθους της ηθικής βίας και της

ιερότητας της θυσίας Aυτές οι ιδέες είναι αξίες microέγιστες

και απόλυτες καθώς είναι απαραίτητες για να κινητο-

ποιήσουν τους πληθυσmicroούς των αυτοκρατοριών και να

τους οδηγήσουν στην εξέγερση

Tο διπλά επαναστατικό όραmicroα του πατριωτισmicroού microε τη

σηmicroασία της εθνικής και κοινωνικής ελευθερίας διαmicroορ-

φώνει τα επαναστατικά κηρύγmicroατα τα οποία microε φλεγό-


19

microενη ρητορεία διαδίδουν το ιερό δικαίωmicroα στην εξέ-

γερση το δίκαιο microίσος κατά των τυράννων το ιερό κα-

θήκον της φυσικής εξόντωσης των τυράννων την υπο-

χρέωση της θυσίας Tο πάθος για την ελευθερία θεmicroε-

λιώνει τη νοmicroιmicroότητα και την ηθική της βίας H αξία της

ελευθερίας και το ύψιστο καθήκον της δηmicroιουργίας του

ανεξάρτητου έθνους-κράτους απαιτούν κάθε θυσία

Έτσι η ανθρώπινη ζωή αναδεικνύεται σαν τελείως microη-

δαmicroινή O ηρωισmicroός είναι πρωτεύουσα αρετή η θυσία microέ-

γιστο καθήκον η ανεξαρτησία αξία υπέρτατη (laquoKαλύτερα

microιας ώρας ελεύθερη ζωήraquo αρχίζει ο Θούριος του Pήγα) Η

ανθρώπινη ζωή είναι microονάχα σπόρος ταπεινός σπόρος

στη ρίζα της ελευθερίας για να την κάνει να βλαστήσει

HH κκαατταασσκκεευυήή ττηηςς εεθθννιικκήήςς οοmicromicroοοιιοογγέέννεειιααςς

H νέα στην ιστορία πολιτική οντότητα το έθνος-κράτος

θα ακολουθήσει microια πορεία οmicroοιογενοποίησης η οποία

σχετίζεται πρώτα microε την οργάνωση και την ενοποίησή του

και στη συνέχεια microε την εθνική του επεκτατική πολιτική

Oι ιστορικές microελέτες για τη γαλλική επανάσταση έχουν

δείξει ότι ήταν η πρώτη που διαmicroόρφωσε το ενιαίο

εθνικό κράτος Tο θεmicroελίωσε microε την ενοποίηση των


20

επαρχιών την υπαγωγή όλων στην κεντρική νοmicroοθεσία

την ενοποίηση της αγοράς και την οmicroοιογενοποίηση των

πληθυσmicroών στο εσωτερικό των συνόρων του κράτους

microε τρόπους άλλοτε ήπιους και άλλοτε βίαιους Ένα από

τα microεγάλα όπλα της ενοποίησης ήταν η γλώσσα Tο νέο

έθνος-κράτος θα οmicroοιογενοποιηθεί γλωσσικά και οι πιο

πολλές από τις περίπου 30 διαφορετικές γλώσσες και

διαλέκτους που microιλούσαν οι πληθυσmicroοί microέσα στα σύ-

νορα του γαλλικού κράτους αφού καταγγελθούν ως

laquoαντεπαναστατικές ντοπιολαλιέςraquo θα απαγορευθούν και

σταδιακά θα χαθούν2 Έτσι το δηmicroοκρατικό και πρωτο-

ποριακό έθνος-κράτος θα αποχτήσει microία εθνική γλώσσα

τη γαλλική

Παρόmicroοια πορεία θα ακολουθήσουν όλα τα έθνη-κράτη

που θα δηmicroιουργηθούν Σε καθένα θα γίνει ενοποίηση

των επαρχιών υπαγωγή όλων στην κεντρική νοmicroοθεσία

ενοποίηση της αγοράς και οmicroοιογενοποίηση microε τρόπους

άλλοτε ήπιους και άλλοτε βίαιους των πληθυσmicroών microέσα

στα σύνορα του κράτους microε συνακόλουθη την επιβολή

microιας ενιαίας εθνικής γλώσσας

2 Λίγες από αυτές τις γλώσσες θα επιζήσουν στις πιο φτωχές αγροτικές περιοχές του βορρά (βρετόνικα) και του νότου (βά-σκικα) ή στις συνοριακές περιοχές (γερmicroανικά)


21

Κάθε έθνος-κράτος θα παλέψει για microακρό διάστηmicroα

διεκδικώντας εδάφη που άλλα ανήκουν στις αυτοκρατο-

ρίες και άλλα σε γειτονικά έθνη-κράτη Όλα τα έθνη-

κράτη διαmicroορφώνουν δικαιώνουν microε αναφορά στην

ιστορία και υπηρετούν laquoMεγάλεςraquo όπως η εποχή τις

ονόmicroασε laquoIδέεςraquo δηλαδή εθνικά οράmicroατα επεκτατικά

Κατά τη διάρκεια ολόκληρου του 19ου ευρωπαϊκού laquoαι-

ώνα των εθνώνraquo και microέρους του 20ού παντού ηχούν οι

σάλπιγγες του πολέmicroου οι οποίες κηρύττουν τα ιερά

δίκαια κάθε έθνους για να ελευθερώσει δηλαδή να

εντάξει microέσα στα σύνορα του νέου κράτους τους πλη-

θυσmicroούς που οι Mεγάλες Iδέες ονοmicroάζουν laquoαδελφούςraquo

σκλαβωmicroένους σε εδάφη laquoαλύτρωταraquo

H παροmicroοίωση των τέκνων της microητέρας πατρίδας άρα

εξ αίmicroατος παιδιών της παράγει το παραπληρωmicroατικό

νόηmicroα του έθνους σαν φυσικής οmicroάδας συγγενών και

οmicroοίων ενώ το επαναστατικό πάθος που συνοδεύει την

παροmicroοίωση και η ιερότητα του στόχου της απελευθέ-

ρωσης της αλυσοδεmicroένης microητέρας αποδίδουν microεγάλο

ιδεολογικό βάρος και ηθική διάσταση στη microυθική απει-

κόνιση της εθνικής οmicroάδας σαν βιολογικής οικογένειας

H παροmicroοίωση έχει microεγάλη δύναmicroη καθώς νοmicroιmicroοποιεί

τις εθνικές διεκδικήσεις laquoαλύτρωτωνraquo εδαφών τις δι-

καιώνει ηθικά κάνει τους κατακτητικούς πολέmicroους αντι-


22

ληπτούς σαν αmicroυντικούς εξαγιάζει τις επεκτατικές εθνι-

κές πολιτικές ταυτίζοντάς τες microε το ηθικό εκτόπισmicroα του

ιερού δικαιώmicroατος που περιείχε η επαναστατική ρητο-

ρεία υπέρ της ανεξαρτησίας

Παράλληλα τα εθνικά σύνορα όλων των κρατών είναι

ρευστά αmicroφισβητούmicroενα και συνεχώς απειλούmicroενα

Kαθώς οι αυτοκρατορίες ήταν πολυεθνικές οι πληθυ-

σmicroοί είναι ανάmicroικτοι τόσο στο εσωτερικό των εθνών-

κρατών όσο και στα laquoαλύτρωταraquo εδάφη Έτσι κάθε έθνος-

κράτος προβάλλει το ιερό δικαίωmicroα να ελευθερώσει τους

σκλαβωmicroένους εθνικούς του laquoαδελφούςraquo ενώ παράλ-

ληλα τα σύνορά του απειλούνται από το ιερό δικαίωmicroα

που προβάλλουν τα γειτονικά έθνη-κράτη να ελευθερώ-

σουν τους δικούς τους σκλαβωmicroένους laquoαδελφούςraquo

Συνέπεια των εθνικών επεκτατισmicroών στα νεότερα κράτη

ιδίως των Bαλκανίων είναι η microεγάλη απειλή στην ακε-

ραιότητα των συνόρων κάθε έθνους-κράτους την οποία

αποτελούν οι πληθυσmicroοί microε διαφορετικά πολιτισmicroικά

χαρακτηριστικά H ύπαρξη τέτοιων πληθυσmicroών συντηρεί

τις επεκτατικές βλέψεις των γειτόνων εθνών-κρατών και

νοmicroιmicroοποιεί την επεκτατική εθνική τους πολιτική Έτσι η

εθνική πολιτισmicroική οmicroοιογένεια από παροmicroοίωση microε

στόχο να οδηγήσει στην εξέγερση για την ανεξαρτησία


23

και να δικαιώσει τους εθνικούς στόχους της επέκτασης

των κρατικών συνόρων θα microετατραπεί σε κοινωνική

πολιτική H κατασκευή της οmicroοιογένειας θα γίνει πολι-

τική προτεραιότητα microε διαδικασίες άλλοτε ήπιες και άλ-

λοτε βίαιες και θα έχει παντού πλατιά συναίνεση γιατί

τη νοmicroιmicroοποιεί η επεκτατική πολιτική των γειτόνων

Kαθώς επιπλέον microετά τον Αrsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο ανα-

γνωρίζεται διεθνώς το πρόβληmicroα των microειονοτήτων ένας

τρόπος αντιmicroετώπισής του στα Bαλκάνια έγιναν οι

ανταλλαγές πληθυσmicroών ανάmicroεσα στα έθνη-κράτη

OOιι micromicroύύθθοοιι ττωωνν laquolaquoεεκκλλεεκκττώώννraquoraquo εεθθννώώνν

Aπό τη γαλλική επανάσταση και microέχρι τον 20ό αιώνα ο

πατριωτισmicroός έχει παντού στην Eυρώπη τη microορφή του

laquoδίκαιουraquo επεκτατισmicroού O έλεγχος εδαφών και πληθυ-

σmicroών microε τη βία των όπλων είναι από όλους αντιληπτός

σαν πολιτική νόmicroιmicroη και σχεδόν φυσική Tα δίκαια κάθε

έθνους σε αντίθεση microε τα ταπεινά κίνητρα των γειτό-

νων εθνών συντηρούν και διαδίδουν τους εθνικούς microύ-

θους για τις ιδιαίτερες ιδιότητες και αρετές κάθε εθνικής

οmicroάδας σε σχέση microε όλους τους laquoάλλουςraquo Έτσι όσο πιο

ισχυρό στρατιωτικά είναι το έθνος-κράτος τόσο πιο microε-

γαλόσχηmicroα και αλαζονικά εmicroφανίζονται τα επεκτατικά


24

του οράmicroατα Tην επαγγελία της γαλλικής επανάστασης

για το δικαίωmicroα όλων των εθνών στην ελευθερία ήδη

έχει χρησιmicroοποιήσει ο Nαπολέων για να δικαιώσει την

αυτοκρατορική (microε τη σύγχρονη σηmicroασία ιmicroπεριαλι-

στική) επεκτατική του πολιτική και για να αποπειραθεί

τη στρατιωτική κατάκτηση ολόκληρης της Eυρώπης

Kαθώς ο πατριωτισmicroός έχει παντού τη microορφή του εθνι-

κού παραmicroυθιού των laquoεκλεκτώνraquo της Γης3 microε υλικό την

ιδιαίτερη ποιότητα αρετών που αποδίδει κάθε εθνική

οmicroάδα στον εαυτό της και όπλο το laquoιερόraquo δικαίωmicroα στον

έλεγχο εδαφών και πληθυσmicroών διαmicroορφώνεται και δια-

δίδεται σαν αυτονόητη η ιδέα της laquoφυσικήςraquo ανισότητας

των λαών O ιδεολογικός microύθος της φυσικής ανισότητας

θα βάλει τα θεmicroέλια της νοmicroιmicroοποίησης και της ηθικής

3 Πρώτοι κατασκευαστές αυτού του εθνικού microύθου είναι οι Άγ-γλοι και οι Γάλλοι Θα τους ακολουθήσουν οι κυρίαρχες εθνικές οmicroάδες που διοικούσαν κράτη ισχυρά και εκτεταmicroένα οι Pώσοι και οι Γερmicroανοί διαmicroορφώνοντας επεκτατικές Mεγάλες Iδέες κατάκτησης ολόκληρης της Eυρώπης Oι Άγγλοι θεωρούν το στίχο του ποιητή Milton που τους ονοmicroάζει τον laquoεκλεκτό λαό του θεούraquo επαρκή δικαίωση της πολιτικής επέκτασης και του ελέγχου εδαφών και πληθυσmicroών Tο ίδιο και οι Γάλλοι που θε-ωρούν εξίσου επαρκή δικαίωση των κατακτητικών πολέmicroων την αλαζονική αντίληψη της γαλλικής επανάστασης η οποία τους ονοmicroάζει laquoπρωτοπορία των εθνώνraquo


25

δικαίωσης ενός άλλου επεκτατισmicroού εκτός Eυρώπης microε

τεράστιες συνέπειες σε ολόκληρη τη Γη της αποικιοκρα-

τίας Iστορική συνέπεια είναι ότι microέχρι το 1940 τον κό-

σmicroο κυβέρνησαν microεγάλες ευρωπαϊκές laquoαυτοκρατορίεςraquo

οι οποίες διοικούσαν microε τα όπλα εδάφη και πληθυσmicroούς

σε όλο τον πλανήτη Όταν microετά το τέλος του Βrsquo Παγκό-

σmicroιου πολέmicroου γκρεmicroίστηκαν οι αποικιακές αυτοκρατο-

ρίες άφησαν πίσω τους 170 ανεξάρτητα εθνικά κράτη

microε τεράστια προβλήmicroατα από τη microακρόχρονη οικονοmicroική

λεηλασία τους από τις αποικιακές microητροπόλεις και επι-

πλέον microε βαθιές laquoουλέςraquo στις ταυτότητες διάφορων

εθνών στον κόσmicroο από τα σοβαρά τραύmicroατα που προ-

κάλεσε σε αυτές η διαφωτιστικής προέλευσης ταξινό-

microηση που απέδιδε laquoανωτερότηταraquo στις κυρίαρχες ευρω-

παϊκές εθνικές οmicroάδες και laquoπαγκοσmicroιότηταraquo στις αξίες

του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού δηλαδή ο ρατσισmicroός

Oι δύο αιmicroατηροί παγκόσmicroιοι πόλεmicroοι έφεραν επιτακτικά

στο προσκήνιο το ζήτηmicroα των εθνικών microειονοτήτων στα

ευρωπαϊκά κράτη Τη διευθέτησή του ανέλαβαν οι πρώ-

τοι διεθνείς οργανισmicroοί καθώς και πλήθος διακρατικών

συmicroφωνιών Προς το τέλος του 20ού αιώνα και κυρίως

microετά την πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσια-

λισmicroού το laquoζήτηmicroα των microειονοτήτωνraquo έχει πλέον γενικά

αναγνωριστεί ως ζήτηmicroα laquoδικαιωmicroάτων των microειονοτή-


26

τωνraquo Οι διεθνείς συmicroβάσεις υποχρεώνουν τα κράτη να

αναγνωρίζουν τις microειονότητες και να τους παρέχουν

προστασία και δικαιώmicroατα

OOιι ααννεεππίίκκααιιρρεεςς σσήήmicromicroεερραα ιιδδέέεεςς ττοουυ 1199οουυ ααιιώώνναα

Σήmicroερα οι πιο πολλές από τις εθνικές ιδέες τις οποίες

βασικά σφυρηλάτησε ο 19ος αιώνας είναι ανεπίκαιρες

Mολονότι εξακολουθούν να υπάρχουν ως αυτονόητες

αλήθειες δεν υπηρετούν κοινωνικούς στόχους του πα-

ρόντος και δεν ανταποκρίνονται στις ιδεολογικές αξίες

της εποχής ∆εν είναι αρετή στις ευρωπαϊκές κοινωνίες

του 21ου αιώνα ο ηρωισmicroός δεν έχουν ιδεολογική νο-

microιmicroότητα οι ιδέες του ηρωικού πάθους του δίκαιου microί-

σους του ιερού καθήκοντος της φυσικής εξόντωσης

των εχθρών και της υποχρέωσης της θυσίας ∆εν είναι

σήmicroερα ούτε νόmicroιmicroη ούτε ηθική η βία και αντίθετα microε τη

σχετικότητα που της απέδιδε η επαναστατική ανεξαρτη-

σιακή ρητορεία είναι microέγιστη σε σχέση microε τις αξίες του

παρόντος η σηmicroασία της ανθρώπινης ζωής ∆εν έχει

ιδεολογική νοmicroιmicroότητα ούτε συναίνεση ο επεκτατισmicroός

microε τον πόλεmicroο και ο έλεγχος εδαφών και πληθυσmicroών microε

τη βία των όπλων ∆εν είναι πλέον ρευστά αντίθετα

είναι δεδοmicroένα και αποδεκτά τα σύνορα των κρατών


27

Aς σηmicroειωθεί εδώ παρενθετικά ότι βεβαίως δεν ανήκουν

ακόmicroα στο παρελθόν η βία και ο πόλεmicroος Παλιοί επε-

κτατισmicroοί επιβιώνουν4 και είναι πλήθος οι πόλεmicroοι και οι

σφαγές στον κόσmicroο Σήmicroερα όmicroως αυτές οι πολιτικές

ελέγχου microε τη βία των όπλων δε συνοδεύονται από κα-

microία ιερότητα κανένα laquoφυσικόraquo δικαίωmicroα αντίθετα είναι

ιδεολογικά και ηθικά καταδικασmicroένες στη συνείδηση microε-

γάλου microέρους των λαών Πρωτεύον ζητούmicroενο της επο-

χής microας είναι να βρεθούν τρόποι οργάνωσης του κόσmicroου

που θα αποτρέψουν για πάντα τους πολέmicroους και την

πολιτική microε τη βία των όπλων αχρηστεύοντας τους

στρατούς και τους εξοπλισmicroούς Mολονότι όνειρο microα-

κρινό η εκδοχή αυτή δεν είναι ουτοπία Υπάρχουν microικρά

δείγmicroατα όπως πχ η απόφαση για την εκατέρωθεν

καταστροφή των πυρηνικών όπλων από τις HΠA και την

πρώην EΣΣ∆ όπως πχ η microετάβαση από ένα καθεστώς

4 Eπιβιώνουν είτε microε τη microορφή της ξεφτισmicroένης αποικιακής πολιτικής όπως ο πόλεmicroος της Bρετανίας στα νησιά Φόκλαντ είτε microε τη microορφή του εθνικού πολέmicroου του 19ου αιώνα όπως ο πρόσφατος πόλεmicroος που κατέστρεψε τη Γιουγκοσλαβία ή ο πόλεmicroος Iσραηλινών και Παλαιστινίων είτε microε τη microορφή του πολέmicroου για τον πολιτικό και οικονοmicroικό έλεγχο microιας άλλης χώρας όπως ο πόλεmicroος των HΠA στο Bιετνάmicro της πρώην EΣΣ∆ στο Aφγανιστάν και στη συνέχεια των HΠA στο Aφγανιστάν ο σηmicroερινός πόλεmicroος των HΠA στο Iράκ και τόσες άλλες σφαγές


28

ακραίας εκmicroετάλλευσης και βίας σε ένα καθεστώς ισονο-

microίας στη Nοτιοαφρικανική Ένωση όπου αποφεύχθηκε η

τροmicroερή σφαγή που εκκρεmicroούσε εξαιτίας του Aπαρτχάιντ

όταν η κυρίαρχη οmicroάδα για πρώτη φορά στην ιστορία

του κόσmicroου ψήφισε την απώλεια των προνοmicroίων της

Σήmicroερα οι ιδέες του εθνικισmicroού του 19ου αιώνα είναι

ανεπίκαιρες ακριβώς επειδή σηmicroαίνουν πόλεmicroο όπως

είχε πει ο Φρανσουά Mιτεράν στο λόγο microε τον οποίο

εγκαινίασε τη γαλλική προεδρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

το 1995 laquoο εθνικισmicroός ισούται microε τον πόλεmicroοraquo Oι εθνι-

κές ιδέες της εποχής των ανεξαρτησιακών αγώνων και

των επεκτατικών εθνικισmicroών περιέχουν microύθους βαθιά

διχαστικούς για τις microοναδικές αρετές και τα ιερά δίκαια

του έθνους καθώς και για τους δαιmicroονικούς εχθρούς οι

οποίοι έχουν ταπεινά κίνητρα και χυδαία συmicroφέροντα

Περιέχουν σαν ηθική και φυσική την υποτίmicroηση και

ύβρη των laquoάλλωνraquo λαών microε συχνή από όλα τα έθνη

κατάταξη των άλλων εθνών στους laquoβαρβάρουςraquo5 Tα

5 O Pουσό για παράδειγmicroα στο ιστορικής πολιτικής σηmicroασίας Kοινωνικό Συmicroβόλαιο περιγράφει διχοτοmicroικά από τη microια το ένα και microοναδικό έθνος το γαλλικό και από την άλλη όλο τον άλλο laquoκόσmicroοraquo που ονοmicroάζει laquoάπιστο ξένο και βάρβαροraquo Στον Πρί-γκηπα ο Mακιαβέλι περιλαmicroβάνει ένα κεφάλαιο το οποίο τιτλο-φορεί laquoΠροτροπή για την απελευθέρωση της Iταλίας από τους


29

ιερά δίκαια και οι microοναδικές αρετές των laquoεκλεκτώνraquo της

Γης όπως κάθε έθνος ονόmicroασε microε τα δικά του λόγια τον

εαυτό του τροφοδότησαν το ρατσισmicroό και αυτή η

laquoανωτερότηταraquo που κάθε έθνος απέδιδε στον εαυτό του

είναι ιδεολογία που ανήκει πια στην εποχή της αποικιο-

κρατίας

Oι ιδέες του εθνικισmicroού του 19ου αιώνα περιέχουν βλα-

βερούς microύθους για την πατρίδα που είναι laquomicroητέραraquo και

τα microέλη του έθνους που είναι laquoαδελφοίraquo H παροmicroοίωση

είναι νάρκη στα θεmicroέλια της δηmicroοκρατίας Yποβιβάζει

την ιδιότητα του πολίτη στην κατηγορία του laquoτέκνουraquo

της κρατικής εξουσίας και παρουσιάζει microε προφανείς

συνέπειες σαν ανήθικη διαmicroάχη microεταξύ laquoαδελφώνraquo τις

συγκρούσεις κοινωνικών συmicroφερόντων

Περιέχει επίσης η παροmicroοίωση του έθνους microε την οικο-

γένεια την πολιτικά επικίνδυνη ιδέα της πολιτισmicroικής

καθαρότητας Tο microάταιο ζητούmicroενο της εξάλειψης των

διαφορών το οποίο λανθάνει στην καθαρότητα microπορεί

επιπλέον ανάλογα microε τις συνθήκες να πάρει την τερα-

τική πολιτική microορφή της εξάλειψης των διαφορετικών

οmicroάδων Kαθώς ζούmicroε σε microια εποχή microεγάλων πληθυ-

Bαρβάρουςraquo (οι παραποmicroπές γίνονται στον AD Smith 1971 σ 48 και 269)


30

σmicroιακών microετακινήσεων προς τις ευρωπαϊκές χώρες και

συνεχών ρευmicroάτων microεταναστών είναι υπαρκτός ο κίν-

δυνος να επιτρέψει να αποχτήσουν συναίνεση πολιτικές

τις οποίες περιγράφει ο νεολογισmicroός laquoεθνοκάθαρσηraquo και

να οδηγήσει laquoδικαίουςraquo και laquoαδίκουςraquo στον όλεθρο

ΠΠοοιιοοςς εείίννααιι οο σσττόόχχοοςς δδιιδδαασσκκααλλίίααςς ττηηςς ιισσττοορρίίααςς

Tι σηmicroαίνουν όλα τα παραπάνω Σε τι microας βοηθάνε Πού

microας οδηγούν Ίσως microια πιο έντεχνη ερώτηση να είναι

laquoσε τι χρησιmicroεύει η ιστορίαraquo και το σπουδαιότερο θέmicroα

laquoποιος είναι ο στόχος της διδασκαλίας της ιστορίας στο

σχολείοraquo

H ιστορία στο σχολείο διδάσκεται ακόmicroα σήmicroερα σαν να

ζούmicroε στις εποχές όπου πρώτος στόχος ήταν η κινητο-

ποίηση microε κάθε θυσία για να ιδρυθεί το έθνος-κράτος

για να εφαρmicroοστεί η Mεγάλη Iδέα της επέκτασης των

εδαφών του και για να οmicroοιογενοποιηθεί ώστε να microην

απειλούνται τα σύνορά του από τις Mεγάλες Iδέες των

γειτόνων Συνεπώς οι εθνικές ιδέες του 19ου αιώνα

διδάσκονται σαν να microην έχουν ιστορία Θα πρέπει όmicroως

σήmicroερα η διδασκαλία της ιστορίας στο σχολείο να κατα-

δείξει την ιστορικότητα των εθνικών ιδεών τη χρησιmicroό-


31

τητά τους στη διάρκεια της ιστορικής πορείας καθώς και

το πού θα microπορούσαν να microας οδηγήσουν στην παρούσα

συγκυρία

Γίνεται δηλαδή απολύτως σαφές ότι οι εθνικές ιδέες του

παρελθόντος δεν πρέπει να διδάσκονται σαν αξίες αιώ-

νιες δηλαδή απολιθωmicroένες και έξω από την ιστορία

γιατί αλλιώς στοιχειώνουν το παρόν και γεννούν πολι-

τικά τέρατα Όλες οι εθνικές microυθολογίες microιλάνε η καθε-

microιά για τη δική της κοιmicroισmicroένη βασιλοπούλα-πατρίδα και

τραγουδάνε την ενότητα και τη microοναδικότητά της Eίναι

ωστόσο επικίνδυνο να ξεχνάmicroε ότι από το 1933 microέχρι το

1945 η εθνική πολιτική για την laquoαποκατάστασηraquo της

laquoενότηταςraquo και της laquoκαθαρότηταςraquo της laquoπατρίδαςraquo microε-

ταmicroόρφωσε τη γερmicroανική βασιλοπούλα σε Φρανκεν-

στάιν6 που ακόmicroα σήmicroερα πλανάται σαν σκιάχτρο

τροmicroαχτικό για όλους και τραυmicroατικό για το γερmicroανικό

ιδίως λαό

6 H έκφραση είναι του KR Minogue 1970 σ 7


32

HH ααννααγγκκααίίαα ιισσττοορριικκήή κκααττααννόόηησσηη

ττωωνν ιιδδεεώώνν ττοουυ laquolaquoααιιώώνναα ττωωνν εεθθννώώννraquoraquo

Αυτό που προκύπτει λοιπόν ως αναγκαιότητα είναι η

διδασκαλία της ιστορίας microε διαφορετικούς στόχους Η

ιστορία πρέπει να καταδεικνύει την πορεία διαmicroόρφωσης

των εθνικών ιδεών Oι εθνικές ιδέες του παρελθόντος

πρέπει να διδάσκονται σαν αυτό που είναι ένα σύνολο

από αξίες οι οποίες συνθέτουν στην ιστορία τη γενε-

σιουργό ύλη του έθνους-κράτους Oδήγησαν στη δια-

microόρφωση των εθνών στη γέννηση του οράmicroατος για το

ανεξάρτητο έθνος-κράτος στη microετατροπή του ονείρου

σε πολιτική και στην εφαρmicroογή της microε πόλεmicroο στην

ίδρυση των ανεξάρτητων εθνών-κρατών στην πορεία

τους στην ιστορία σε εποχή γενικευmicroένης βίας πολέmicroων

και επεκτατισmicroών microέχρι αυτό που είναι κάθε κράτος

σήmicroερα

Mόνο εάν τις διδαχτούν σαν τις ιδέες που είναι σαν την

ιδεολογική γενεσιουργό ύλη του έθνους-κράτους θα τις

καταλάβουν πραγmicroατικά οι σηmicroερινές νέες γενιές Για να

καταλάβουν ιδέες τόσο διαφορετικές microε βάση τις σηmicroε-

ρινές αξίες για να καταλάβουν το πάθος που τις συνο-

δεύει τη φλογερή ρητορεία που τις εκφράζει τον ύmicroνο


33

της βίας και του πολέmicroου που περιέχουν τη microικρή ση-

microασία που αποδίδουν στην ανθρώπινη ζωή θα πρέπει

να παρακολουθήσουν ιστορικά τη δηmicroιουργία τους ή

microάλλον να παρακολουθήσουν ιστορικά το τεράστιο κό-

στος της δηmicroιουργίας τους αφού πρόκειται για ιδέες

που η εφαρmicroογή τους έχει κοστίσει ποταmicroούς αίmicroατος

Eάν κατανοήσουν οι microαθητές και microαθήτριες τις ιδέες του

επεκτατικού εθνικισmicroού και της οmicroοιογένειας microέσα στην

ιστορική τους διάσταση εάν κατανοήσουν το microεγάλο

ηθικό βάρος το γιγάντιο ιδεολογικό εκτόπισmicroα που απέ-

δωσαν σε αυτές τις ιδέες οι ποταmicroοί αίmicroατος για την

εφαρmicroογή τους τότε microόνο θα σεβαστούν τις αλλοτινές

εθνικές ιδέες Κι αυτό γιατί θα τους επιτρέψει αυτή η

κατανόηση να αναγνωρίσουν ότι αυτές οι ιδέες ήταν

απαραίτητες για την επίτευξη των microεγάλων κοινωνικών

στόχων της εποχής εκείνης και επιπλέον δεν υπήρχε

επιλογή Tην εποχή των επεκτατισmicroών και της αποικιο-

κρατίας οι κοινωνικοί στόχοι οι οποίοι οδήγησαν στα

έθνη-κράτη του παρόντος ήταν αδύνατο να επιτευχθούν

χωρίς τη βία και τον πόλεmicroο

Θα πρέπει εδώ να τονίσουmicroε ξανά ότι η διδασκαλία αυτή

της ιστορικότητας των εθνικών ιδεών όχι microόνο δεν υπο-

βιβάζει τη σηmicroασία τους αλλά αντίθετα είναι αυτή που


34

θα δηmicroιουργήσει το σεβασmicroό των νεότερων γιrsquo αυτές Κι

αυτό γιατί η ιστορική κατανόηση των ιδεών και των

αξιών του παρελθόντος είναι εκείνη που microπορεί να δη-

microιουργήσει στους microαθητές και τις microαθήτριες τον απαραί-

τητο σεβασmicroό προς τις laquomicroεγάλες ιδέεςraquo οι οποίες δια-

microόρφωσαν το έθνος-κράτος Eίναι επίσης η microόνη που

microπορεί να δηmicroιουργήσει την αναγκαία ιστορική από-

σταση H ιστορική κατανόηση και η απόσταση επιτρέ-

πουν στο σεβασmicroό να microην εmicroποδίζει τη συνειδητοποίηση

ότι πρόκειται για ιδέες και αξίες που δεν είναι κατάλλη-

λες για το παρόν και το microέλλον Oι εθνικές ιδέες του

19ου αιώνα είναι παρωχηmicroένες και βλαβερές για το πα-

ρόν microόνο που αυτή η αυτονόητη εξέλιξη των ιδεών επι-

σκιάζεται από τη γιγάντια ηθική διάσταση των πατριωτι-

κών ιδεών του παρελθόντος ιδίως εξαιτίας της ιερότη-

τας που τους έχουν αποδώσει οι αmicroέτρητες θυσίες και οι

ποταmicroοί αίmicroατος

Mε άλλα λόγια διαβάζοντας σήmicroερα πχ τη φράση του

Omicroήρου που στολίζει το εξώφυλλο του Tαξιδιού του Ψυ-

χάρη στην πρώτη του έκδοση (1888) laquoEις οιωνός άρι-

στος αmicroύνεσθαι περί πάτρηςraquo θα πρέπει οι microαθητές να

καταλαβαίνουν το microεγάλο πατριώτη-δηmicroοτικιστή και να

αναγνωρίζουν ότι αυτά θα πίστευαν και οι ίδιοι αν ζού-

σαν στην εποχή του χωρίς όmicroως η αγάπη τους για την


35

πατρίδα να microεταφράζεται σήmicroερα στην επιθυmicroία να microοιά-

σουν όπως ο microαθητής της Arsquo Γυmicroνασίου της εισαγωγι-

κής σκηνής microε τον Kολοκοτρώνη

HH ννέέαα σσηηmicromicroαασσιιοοδδόόττηησσηη ττηηςς εεθθννιικκήήςς ττααυυττόόττηηττααςς

Σε τι microπορεί να laquomicroεταφραστείraquo λοιπόν η επιθυmicroία των

microαθητών να laquomicroοιάσουνraquo microε τον Κολοκοτρώνη Σε τι

microπορεί να οδηγήσει η αγάπη των παιδιών για την πα-

τρίδα εκτός από τη στείρα microίmicroηση όπως του microαθητή

στην εισαγωγική σκηνή Ποια είναι τα σύγχρονα αιτή-

microατα στα οποία καλούνται να ανταποκριθούν οι σηmicroερι-

νοί microαθητές Γιατί είναι λογικό πως όσο αλλάζουν οι

εποχές αλλάζουν και οι απαιτήσεις από τους πολίτες

microιας χώρας Σήmicroερα λοιπόν η αγάπη των νέων για την

πατρίδα θα πρέπει να τους οδηγεί στην κοινωνική πρό-

θεση να συmicroβάλουν ώστε να επιτευχθεί η ισότητα των

λαών της Eυρωπαϊκής Ένωσης Επίσης να συmicroβάλουν

υπέρ κάθε πολιτικής επιλογής η οποία αποmicroακρύνει τα

ενδεχόmicroενα του πολέmicroου και εξασφαλίζει την ειρηνική

συνύπαρξη microε το διάλογο τις διαπραγmicroατεύσεις και τους

συmicroβιβασmicroούς καθώς αυτές είναι οι επιλογές που σή-

microερα microπορούν να διασφαλίσουν ευηmicroερία και πρόοδο

για την πατρίδα τους


36

H υπεράσπιση των εθνικών συmicroφερόντων στην Eυρω-

παϊκή Ένωση απαιτεί microακρές και δύσκολες microάχες σε δύο

πεδία το πολιτικό και το ιδεολογικό Στο πολιτικό πεδίο

η microάχη έχει στόχο την αποτροπή του κινδύνου να microετα-

τραπεί η Eυρωπαϊκή Ένωση σε ολιγαρχία των ισχυρότε-

ρων χωρών της Στο ιδεολογικό πεδίο έχει στόχο την

υπεράσπιση του ελληνικού πολιτισmicroού και της ελληνικής

ταυτότητας απέναντι στη διαφωτιστικής προέλευσης

ταξινόmicroηση των λαών και πολιτισmicroών Τα δύο αυτά πε-

δία διαπλέκονται microεταξύ τους καθώς τα αντιτιθέmicroενα

συmicroφέροντα ανάmicroεσα στα κράτη-microέλη της Eυρωπαϊκής

Ένωσης τα οποία δεν είναι ίσα ούτε πληθυσmicroιακά ούτε

σε έκταση γεωγραφική ούτε ιδίως οικονοmicroικά και

στρατηγικά συνδέονται microε την ταξινόmicroηση που αποδίδει

laquoανωτερότηταraquo σε ορισmicroένες οmicroάδες των δυτικών και

βόρειων Eυρωπαίων και laquoκατωτερότηταraquo σε όσους ανή-

κουν στην laquoανατολήraquo (γεωγραφικά αλλά και πολιτικά)

καθώς και στο laquoνότοraquo (microε την οικονοmicroική εκτός από τη

γεωγραφική σηmicroασία) Όλα αυτά αποτελούν ζητήmicroατα

που απαιτούν ενεργούς και ενηmicroερωmicroένους πολίτες

γνώστες της ιστορίας αλλά και των σύγχρονων δεδοmicroέ-

νων Απαιτούν άρα από το σχολείο να ανταποκριθεί

στα νέα αιτήmicroατα της εποχής microας

H επιβίωση της ρατσιστικής ταξινόmicroησης παρά την κα-


37

ταπολέmicroησή της σε όλες τις χώρες οφείλεται σε αρκετό

βαθmicroό στους εθνικούς microύθους και αποφασιστικός παρά-

γοντας για την αναίρεσή της είναι η εθνική αυτογνωσία

Eιδικά για τους Έλληνες η αυτογνωσία απαιτεί να πα-

ρακάmicroψουν την παγίδα που έχει στήσει η διαφωτιστικής

προέλευσης επίκληση του αρχαίου ελληνικού πολιτισmicroού

ως συστατικού του ταξινοmicroικού microύθου H ίση θέση των

Eλλήνων στην Eυρώπη microε αναφορά στην παγκοσmicroιό-

τητα των αξιών της ελληνικής αρχαιότητας είναι microεγάλη

ιδεολογική παγίδα Eίναι αποδοχή της ταξινόmicroησης λαών

και πολιτισmicroών αποδοχή της προβολής της αρχαιότητας

σαν του microοναδικού στην ιστορία επιτεύγmicroατος του ελλη-

νικού πολιτισmicroού αναγνώριση της laquoκατωτερότηταςraquo

του σηmicroερινού ελληνικού πολιτισmicroού ο οποίος δεν πε-

ριέχει microόνο τα παγκόσmicroιου κύρους αρχαία στοιχεία

αλλά και πλήθος πολιτισmicroικών στοιχείων ανατολικών και

συνεπώς laquoκατώτερωνraquo Άρα βλάπτει βαθιά την εθνική

ταυτότητα

Έχει microέγιστη σηmicroασία η αναγνώριση της αξίας του σηmicroε-

ρινού ελληνικού πολιτισmicroού που δε φέρει microόνο τις επι-

δράσεις της κλασικής αρχαιότητας του Βυζαντίου και

του ∆ιαφωτισmicroού αλλά πλήθος ακόmicroα επιδράσεων από

τους αρχαιότερους πολιτισmicroούς της Mεσογείου και τη

laquomicroεγάληraquo ιστορική laquoδιάρκειαraquo επιδράσεις ροmicroανιότικες


38

εβραϊκές αραβικές οθωmicroανικές σεφαρδίτικες σλαβι-

κές microεσανατολίτικες τουρκικές και άλλες H απόρριψη

της ευρωκεντρικής ταξινόmicroησης ανοίγει δύο πολύ σηmicroα-

ντικούς νέους δρόmicroους για τη θέση των Eλλήνων στην

ενωmicroένη Eυρώπη Eξασφαλίζει την εθνική αυτογνωσία

Aντί να χρησιmicroοποιείται το κύρος της αρχαιότητας σαν

προσωπείο αρχαίου κάλλους που σκεπάζει το laquoκατώ-

τεροraquo εθνικό microας πρόσωπο αντίθετα ανάγεται η αρχαιό-

τητα σε microέρος του πολιτισmicroικού microωσαϊκού το οποίο

έπλασε την εθνική ταυτότητα στη microεγάλη διάρκεια της

ιστορίας Ο δεύτερος δρόmicroος είναι η συmicromicroετοχή των

νέων γενεών στη διαmicroόρφωση microιας νέας ευρωπαϊκής

ταυτότητας του microέλλοντος

HH σσυυmicromicromicromicroεεττοοχχήή σσττηη δδηηmicromicroιιοουυρργγίίαα

ττηηςς εευυρρωωππααϊϊκκήήςς ττααυυττόόττηηττααςς

Aυτό το τελευταίο θέmicroα της διαmicroόρφωσης microιας νέας

ευρωπαϊκής ταυτότητας η οποία θα εκπροσωπεί τους

πολίτες της καινούριας στην ιστορία ενωmicroένης Eυρώπης

ως δεύτερη ταυτότητα δίπλα στην εθνική τους είναι

πολύ σηmicroαντικό


39

∆εν είναι καθόλου δεδοmicroένη η συναίνεση στο τι σηmicroαίνει

ευρωπαϊκή ταυτότητα του microέλλοντος ούτε ποια είναι η

ευρωπαϊκή κουλτούρα που πρέπει να καλλιεργήσουν οι

θεσmicroοί και ιδίως το σχολείο δίπλα στην εθνική ταυτό-

τητα και κουλτούρα των νέων γενεών Oι ευρωπαϊκοί

και κρατικοί θεσmicroοί αντιmicroετωπίζουν την ευρωπαϊκή ταυ-

τότητα σαν κάτι δεδοmicroένο Yπονοούν microια συλλογική

ταυτότητα την οποία συνθέτουν οι αξίες του κεντροευ-

ρωπαϊκού προτύπου οι βασισmicroένες στην κοινωνική ορ-

γάνωση τον ορθολογισmicroό την οικονοmicroική ανάπτυξη και

τη δηmicroοκρατία Ξεχνάνε όmicroως ότι αυτό το πρότυπο πε-

ριέχει επίσης αυταρχισmicroό και γραφειοκρατία κατα-

στροφή του περιβάλλοντος και τεράστιες ανισότητες και

ακόmicroα ιδεολογίες ανταγωνιστικές και ρατσιστικές οι

οποίες δικαιώνουν την ταξινόmicroηση λαών και πολιτισmicroών

και την κυριαρχία των ολίγων

H microάχη των ιδεών για την ευρωπαϊκή ταυτότητα απαιτεί

συmicromicroαχίες microε σηmicroερινούς και αυριανούς στην Ένωση

λαούς οι οποίες θα οδηγήσουν στην αναγνώριση των

οφειλών του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού όχι microονοmicroερώς

στην Aναγέννηση το ∆ιαφωτισmicroό και τους αρχαίους

ευρωπαϊκούς πολιτισmicroούς microε πρώτο τον αρχαίο ελλη-

νικό αλλά και σε όλους τους microεγάλους πολιτισmicroούς της

laquoανατολήςraquo και του laquoνότουraquo Θα πρέπει επίσης να ανα-


40

γνωριστεί ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισmicroός χρωστάει microεγάλο

microέρος της οικονοmicroικής του άνθησης στην αποικιοκρατία

δηλαδή την οικονοmicroική λεηλασία microεγάλου microέρους του

πλανήτη

Tο πολιτισmicroικό microωσαϊκό της laquomicroεγάλης διάρκειαςraquo δια-

microορφώνει ένα πρότυπο που θα microπορούσαmicroε να ονοmicroά-

σουmicroε microεσογειακή κουλτούρα ένα πρότυπο το οποίο

περιέχει αξίες πολύτιmicroες για τη διαmicroόρφωση της ευρω-

παϊκής ταυτότητας του microέλλοντος Tην παράδοση της

σκληρής εργασίας σε συνθήκες άγονες και άνυδρες η

οποία επί αιώνες καλλιέργησε το σεβασmicroό στις πηγές

φυσικού πλούτου Tην κοινωνική ιστορία που αποδίδει

υψηλή σηmicroασία στην ισότητα και θεmicroελιώνει τη βεβαιό-

τητα ότι το χάσmicroα της οικονοmicroικής ανισότητας στον κό-

σmicroο εγκυmicroονεί οπωσδήποτε καταστροφές Tην πολιτική

παράδοση της άρνησης υποταγής και την πεισmicroατική

microάχη αιώνων για την ισότητα και τον αυτοπροσδιορισmicroό

πολύτιmicroη laquomicroαγιάraquo για την Eυρώπη των λαών

H συmicromicroετοχή στην ευρωπαϊκή διαπάλη των ιδεών για τη

διαmicroόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας απαιτεί τη νέα

σηmicroασιοδότηση των εννοιών έθνος εθνική ταυτότητα

και πατριωτισmicroός Aπαιτεί την ύπαρξη της ιστορίας στη

θέση της εθνικής microυθολογίας η οποία αφηγείται τα


41

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός αναλλοίωτου από το

χρόνο και οmicroοιογενούς laquoελληνισmicroούraquo Aπαιτεί την

ιστορία της microακράς περιόδου της οθωmicroανικής κυριαρχίας

στη θέση της εθνικής microυθολογίας για την οθωmicroανική

laquoπαρένθεσηraquo στην κλειστή και γραmicromicroική αφήγηση η

οποία περιστρέφεται γύρω από το ένδοξο αρχαίο παρελ-

θόν Aπαιτεί την αναγνώριση του πολιτισmicroικού microείγmicroα-

τος της laquomicroεγάλης διάρκειαςraquo

H αναγνώριση του πολιτισmicroικού microωσαϊκού της microεγάλης

ιστορικής διάρκειας θα διευκολύνει την αξιοποίηση του

πολιτισmicroικού πλούτου από τα σύγχρονα microεγάλα ρεύmicroατα

microεταναστών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες καθώς θα

καταπολεmicroήσει αποτελεσmicroατικά τους καλλιεργηmicroένους

από τις εθνικές microυθολογίες φόβους microήπως χαθεί η laquoκα-

θαρότηταraquo και laquoοmicroοιογένειαraquo των εθνικών πολιτισmicroών

H καταπολέmicroηση των φόβων απώλειας της microυθικής κα-

θαρότητας αποτρέπει το microεγάλο κίνδυνο τον οποίο

εγκυmicroονούν αυτοί οι φόβοι να χτίσουν δηλαδή ένα

microέλλον σκοτεινό για τις νέες γενιές των ευρωπαίων πο-

λιτών όπου θα προσπαθούν να ζήσουν έγκλειστες και

περίτροmicroες σε microια αυταρχική laquoEυρώπη-φρούριοraquo

H συmicromicroετοχή στην πάλη για τη διαmicroόρφωση της ευρω-

παϊκής ταυτότητας είναι ικανή να ενισχύσει την πορεία η


42

οποία έχει ξεκινήσει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες για

την αντικατάσταση των εθνικών microυθολογιών από την

ιστορία των εθνών Θα microπορούσε να βρει πολλούς συmicro-

microάχους στη microάχη για να προστεθούν στα θετικά στοιχεία

του ευρωκεντρικού προτύπου τα θετικά στοιχεία του

microεσογειακού και για να διαmicroορφωθεί έτσι microια νέα ευρω-

παϊκή ταυτότητα Η ταυτότητα αυτή θα στηρίζεται στον

ορθολογισmicroό ενώ παράλληλα θα αφήνει ανοιχτά παρά-

θυρα στο άγνωστο το ακατανόητο και τη φαντασία θα

στηρίζεται στην οικονοmicroική ανάπτυξη αλλά συγχρόνως

θα προστατεύει τις φυσικές πηγές πλούτου και το περι-

βάλλον και ιδίως θα καλλιεργεί την κοινωνική ευαισθη-

σία απέναντι στους σοβαρούς κινδύνους τους οποίους

εγκυmicroονούν οι microεγάλες οικονοmicroικές ανισότητες Mια νέα

ευρωπαϊκή ταυτότητα που θα προσθέσει στην κοινωνική

οργάνωση τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη και

ακόmicroα θα θέσει αντίβαρο στο αλόγιστο κέρδος την ποιό-

τητα της ζωής και το δικαίωmicroα στην ευτυχία Είναι σα-

φές ότι σε αυτή τη διαδικασία διαmicroόρφωσης της νέας

ευρωπαϊκής ταυτότητας το σχολείο γενικότερα αλλά και

η διδασκαλία της ιστορίας ειδικότερα θα microπορούσαν να

συmicroβάλουν ουσιαστικά και αποτελεσmicroατικά


43

Bιβλιογραφία Aβδελά Ε Iστορία και σχολείο Nήσος Aθήνα 1998 Aβδελά Ε ∆ιδάσκοντας ιστορία Kλειδιά και Aντικλείδια 2003 Άντερσον Μπ Φαντασιακές κοινότητες Στοχασmicroοί για τις

απαρχές και τη διάδοση του εθνικισmicroού Nεφέλη Aθήνα 1997

Bερέmicroης Θ (επιmicro) Eθνική ταυτότητα και εθνικισmicroός στη νεό-τερη Eλλάδα MIET Aθήνα 1997

Gellner E Έθνη και εθνικισmicroός Aλεξάνδρεια Aθήνα 1992 Hobsbawm EJ Έθνη και εθνικισmicroός από το 1780 microέχρι σήmicroε-

ρα Πρόγραmicromicroα microύθος πραγmicroατικότητα Kαρδαmicroίτσα Aθή-να 1994

Λέκκας Π Η εθνικιστική ιδεολογία Πέντε υποθέσεις εργασίας στην ιστορική κοινωνιολογία EMNEMνήmicroων Αθήνα 1992

Minogue KR Nationalism Basic Books NY 1970sup2 (1968) Smith AD Theories of Nationalism Harper NY 1971 Viroli M For love of country An essay on patriotism and na-

tionalism Oxford University Press N Y 1997sup2 (1995)

Επιmicroέλεια κειmicroένου Μαρία Ζωγραφάκη

Τυπογραφική επιmicroέλεια Παναγιώτα ∆ιδάχου

Σελιδοποίηση Ειρήνη Μίχα

Εξώφυλλο ∆άφνη Κονταργύρη Ειρήνη Μίχα

Φωτογράφηση-microοντάζ εκτύπωση

και βιβλιοδεσία ∆ Ε Ταmicroπακόπουλος

Μέτρο 11 ΕΠΕΑΕΚ II

Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004

Επιστηmicroονική υπεύθυνη της σειράς

laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo

ΑΑλλεεξξάάννδδρραα ΑΑννδδρροούύσσοουυ

Η Άννα Φραγκουδάκη είναι Καθηγήτρια Κοινωνιολο-

γίας στο Τmicroήmicroα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχο-

λική Ηλικία του Πανεπιστηmicroίου Αθηνών


3
























4

























5

























6


























7












8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















3
























4

























5

























6


























7












8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















4

























5

























6


























7












8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















5

























6


























7












8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















6


























7












8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















7












8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















8




Αβδελά Ε














Μάγος Κ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


Σφυρόερα Μ


9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















9


Τσελφές Β


Τσιρίδης Π





Ασκούνη Ν


∆ραγώνα Θ


Κούρτη Ε













∆ραγώνα Θ


10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















10








11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















11
























12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















12



























13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















13























14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















14















χρόνο





15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















15


























16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















16























17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















17


























18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















18

























19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















19























20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















20













τη γαλλική










21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















21


























22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















22

























23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















23
























24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















24

















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















25


























26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















26
























27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















27



















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















28





















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















29






κρατίας


















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















30











σχολείοraquo












31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















31



συγκυρία














ιδίως λαό



32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















32
















σήmicroερα








33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















33

























34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















34


























35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















35
























36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















36


























37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















37


















ταυτότητα








38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















38






















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















39


























40




πλανήτη





















41

























42
























43
















40




πλανήτη





















41

























42
























43
















41

























42
























43
















42
























43
















43















Η εθνική ταυτότητα το έθνος και ο...

Documents

Transcript of Η εθνική ταυτότητα το έθνος και ο...