ΓΕΛ Μοιρών

2012-2013

Ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός

και οι ρίζες του Εισαγωγικό Πλαίσιο

Ανδρέας Ανδρουλάκης, Παναγιώτης Βαφάκης, Ανδρέας

Βιλανάκης

Υπεύθυνος Καθηγητής: Καλοχριστιανάκη Ευτυχία

2

Περιεχόμενα

Εισαγωγή ............................................................................................................... 3

Διάφορες εκδοχές του μύθου ................................................................................ 5

Αειθαλής πλάτανος της Γόρτυνας ....................................................................... 7

H ΑΝAΔΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΙΙHΣ ΚΑΙ Η ΔΗMΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ......................... 10

Τα αντιθετικό σχήμα Ευρώπη – Ασία ................................................................ 11

Σύγχρονη Ευρώπη ................................................................................................ 12

Ιστορία - Πολιτισμός ......................................................................................... 13

16ος-18ος αιώνας ............................................................................................. 13

19ος - 21ος Αιώνας ........................................................................................... 15

Γεωγραφικά στοιχεία ........................................................................................ 16

Μορφολογία ..................................................................................................... 16

Κλίμα ................................................................................................................ 17

Χλωρίδα και πανίδα ......................................................................................... 17

Φυλές, γλώσσες, θρησκείες .............................................................................. 19

Παραγωγή - Οικονομία ..................................................................................... 20

Πηγές ................................................................................................................... 22

3

Εισαγωγή

Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Ευρώπη είναι γνωστή κυρίως η κόρη του Φοίνικα και

της Τηλέφασσας. Από μερικούς θεωρείται κόρη του Αγήνορα (ο Φοίνιξ ήταν γιος του

Αγήνορα). Ο Δίας απήγαγε την Ευρώπη και μαζί απέκτησαν τρία τουλάχιστον παιδιά: τον

βασιλιά Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα.

Η Ευρώπη ήταν πολύ όμορφη. Μια μέρα που μάζευε με τις φίλες της άνθη σε ένα αγρό στην

ακρογιαλιά της Τύρου ή της Σιδώνας, την είδε ο Δίας και θαμπώθηκε από την ομορφιά της. Για

να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε κάτασπρο ταύρο. Βλέποντας η Ευρώπη τον ήσυχο ταύρο,

πήγε κοντά του, τον χάιδεψε λίγο και, αφού βεβαιώθηκε ότι δεν αγριεύει, κάθισε πάνω στη

ράχη του. Αυτό περίμενε και ο Δίας, οπότε αμέσως, γρήγορος σαν αστραπή, έπεσε στη

θάλασσα ώστε να μην προλάβει η Ευρώπη να κατεβεί. Από τη Φοινίκη ο ταύρος-Δίας

κολύμπησε ως την Κρήτη, όπου βγήκε στην Γόρτυνα. Εκεί, αφού φανέρωσε στην Ευρώπη ποιος

ήταν, την έκανε μητέρα των τριών αγοριών που προαναφέρθηκαν. Στο σημείο αυτό οι κάτοικοι

της Γόρτυνας λάτρευαν έναν ιερό πλάτανο, όπου και έκαναν θυσία. Αντιστοίχως, ο Δίας χάρισε

στην Ευρώπη τρία δώρα: τον Τάλω (έναν άγρυπνο μεταλλικό γίγαντα-φύλακα που αργότερα

προστάτευε την Κρήτη από κάθε επιδρομή), ένα κυνηγόσκυλο που δεν έχανε ποτέ το θήραμά

του και ένα όπλο που δεν αστοχούσε ποτέ.

Μετά από αυτά, ο Δίας αποκατέστησε την Ευρώπη παντρεύοντάς τη με τον βασιλιά της Κρήτης

Αστερίωνα, γιο του Τεκτάμου. Ο Αστερίων δεν απέκτησε παιδιά με την Ευρώπη, αλλά

υιοθέτησε τα τέκνα του Δία. Μετά τον θάνατό της, η Ευρώπη τιμήθηκε ως θεά με το όνομα

Ελλωτίς και ο ταύρος απαθανατίστηκε ως ο ομώνυμος αστερισμός. Υπήρχε και γιορτή, τα

«Ελλώτια», κατά την οποία περιέφεραν τα οστά της στολισμένα με μύρτους. Η εκδοχή αυτή

του μύθου αναφέρεται από τους Ησίοδο, Αισχύλο, Σιμωνίδη, Βακχυλίδη, Μόσχο, Οβίδιο,

Νόννο και άλλους ποιητές.

Υπάρχουν όμως και άλλες παραλλαγές του μύθου της Ευρώπης: Μία αναφέρει ότι ήταν κόρη

του Ωκεανού και της Τηθύος ή της Παρθενόπης, αδελφή της Θράκης και ετεροθαλής αδελφή

της Ασίας και της Λιβύης. Δηλαδή η Ευρώπη υπήρξε επώνυμη της ηπειρωτικής Ελλάδας και

μετά τους Περσικούς Πολέμους του τρίτου τμήματος του τότε γνωστού κόσμου, της Ευρώπης.

Στην Ήπειρο έλεγαν ότι ο Δώδων, από τον οποίο πήρε το όνομά της η Δωδώνη, ήταν επίσης

γιος του Δία και της Ευρώπης, όπως και ο Αιακός, γενάρχης των Αιακιδών. Παιδί της Ευρώπης

λέγεται ότι ήταν και ο Κάρνος, αγαπημένος του θεού Απόλλωνα.

Η λατρεία της Ευρώπης διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα. Στο Πήλιο υπήρχε το «Λουτρόν της

Ευρώπης». Η θεσσαλική πόλη Γυρτώνη ή Γυρτών είναι παραλλαγή της Γόρτυνος, του κέντρου

4

της λατρείας της Ευρώπης στην Κρήτη. Από τον Όλυμπο πήγαζε ομώνυμό της ποτάμι, ο

Εύρωπος. Ο Θάσος ήταν αδελφός της Ευρώπης, όπως και οι Κάδμος, Ρινέας, Σύρος και άλλοι.

Γενικώς, οι ελληνικές πόλεις ήθελαν να έχουν κάποια σχέση με την Ευρώπη, της οποίας ο

μύθος ήταν διαδεδομένος παντού, με παραλλαγές από πόλη σε πόλη.

Εκτός Ελλάδας, ο Λουκιανός (2ος αι. μ.Χ.) πληροφορήθηκε ότι ο ναός της Αστάρτης στη Σιδώνα

ήταν αφιερωμένος στην πραγματικότητα στην Ευρώπη:

«Υπάρχει παρομοίως στη Φοινίκη μέγας ναός των Σιδωνίων. Τον αποκαλούν ναό της Αστάρτης.

Πιστεύω ότι αυτή η Αστάρτη είναι η σεληνιακή θεότητα. Αλλά σύμφωνα με ένα εκ των ιερέων,

αυτός ο ναός είναι αφιερωμένος στην πραγματικότητα στην Ευρώπη, την αδελφή του Κάδμου.

..., όταν έφυγε από τη Γη οι Φοίνικες την τίμησαν με ναό και διηγούνταν ένα ιερό θρύλο γι'

αυτή, πώς ο Δίας την ερωτεύθηκε για την ομορφιά της και μεταμορφωμένος σε ταύρο την

μετέφερε στην Κρήτη. Αυτό τον μύθο τον άκουσα και από άλλους Φοίνικες. Και το νόμισμα

των Σιδωνίων φέρει επάνω του την Ευρώπη καθήμενη επί ταύρου...»

Πραγματικά, «ευρ-ώπη» σημαίνει αυτή που έχει πλατύ, στρογγυλό πρόσωπο, πράγμα που

ταιριάζει στην πανσέληνο.

5

Διάφορες εκδοχές του μύθου

Από την ένωση του Ποσειδώνα με τη Λιβύη είχαν γεννηθεί δυο παιδιά, ο Βήλος και ο

Αγήνωρ. Ο Βήλος έμεινε στην Αφρική, πήρε γυναίκα μια κύρη του Νείλου και

απόκτησε γιους τον Αίγυπτο και τον Δαναό (πρβ. ο. 172). 4 Αγήνωρ άφησε την Αφρική

και τράβηξε κατά την Ασία. Εκεί έκανε δικό του βασίλειο, με πρωτεύουσα την Τύρο ή τη

Σιδώνα ζευγαρώθηκε με την Κασσιέπεια ή Τηλέφασσα, και αυτή τού γέννησε τρεις γιους,

του Κάδμο, του Φοίνικα και του Κίλικα, και μια θυγατέρα, την Ευρώπη. Για την Ευρώπη

όμως άλλοι έλεγαν πως δεν ήταν κόρη του Αγήνορα αλλά του γιου του, του Φοίνικα.

Και ήταν τόση η ομορφιά της, πουν ίδιος ο Δίας την ερωτεύτηκε· και κατάφ ε ρ ε ν α τ η ν

κ ά ν ε ι δ ι κ ή τ ο υ , ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ς , μ ε πολλή πονηριά, ένα τολμηρό σχέδιο που

έβαλε με το νου του.

'Ενα όμορφο πρωινό, την ώρα που η Ευρώπη μαζί με τις φίλες της μάζευε

λουλούδια σ' ένα λιβάδι, όχι μακριά από το γιαλό, ο Δίας πλησίασε τα κορίτσια,

6

μεταμορφωμένος σε ταύρο, ολόλευκο και γεμάτο ημεράδα, με μύριες χάρες απλωμένες

πάνω στο δυνατό, νεανικό κορμί του, που το φώτιζαν δυο αθώα μάτια και, απ' αυτά

ψηλότερα, τα δυο του κέρατα, ολόχρυσο ένα μισοφέγγαρο απάνω στο κεφάλι. Με

ήμερο μουκάνισμα πέρασε δίπλα απ' τα κορίτσια και πήγε και ξαπλώθηκε μπρος στα

πόδια της Ευρώπης. Τα κορίτσια γοητεύτηκαν, ξεθάρρεψαν και άρχισαν υα τον περι-

εργάζονται με Θαυμασμό. Σε λίγο η Ευρώπη, χαρούμενη και γελαστή, πήδησε στη

Ράχη του. Τότε μεμιάς ορθώθηκε το ζώο και όρμησε κατά το πέλαγος. Η κόρη, γαντζωμένη

πάνω στη ράχη του για να μην τσακιστεί, ξεφώνιζε απελπισμένα, όμως οι φίλες της είχαν

σκορπίσει πανικόβλητες. Ετσι ο Δίας πέτυχε το σκοπό του. Για το Θέλημα του Θεού σι

θάλασσες γαλήνεψαν, τα δελφίνια πηδούσαν γύρω από τον Θεϊκό ταύρο, οι Νηρηίδες

χόρευαν, οι Τρίτωνες φυσούσαν μέσα σε μεγάλες κοχύλες και ο Ποσειδώνας βγήκε από τα

βάθη της Θάλασσας να συγχαρεί του μεγάλο αδελφό. Και η πομπή κατέληξε στης Κρήτης τ°

ακρογιάλια, στον τόπο που πιο πολύ απ' όλους είχε δικό του ο Δίας, γιατί σ' αυτόν τον τόπο ο

μεγάλος Θεός είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει. Στην Κρήτη οι " Ωρες είχαν ετοιμάσει το

νυφικό κρεβάτι μέσα στο «Δικταίον άντρου». 'Αλλοι όμως έλεγαν πως ο Δίας ενώθηκε με την

Ευρώπη στη Γόρτυνα, κάτω από ένα πλατάνι, που από τότε δεν έχασε ποτέ τη φυλλωσιά του.

Και ακόμα έλεγαν πως κατά τον «ιερό γάμο» ο μεγάλος Θεός πρόσφερε στην αγαπημένη του

τρία μοναδικά δώρα: τον Τάλο, ένα χάλκινο γίγαντα που προστάτευε την Κρήτη, ένα χρυσό

σκύλο, που δεν του ξέφευγε κανένα θήραμα, και μια φαρέτρα με βέλη που ποτέ δεν

αστοχούσαν_ Και η Ευρώπη έφερε στον κόσμο τρεις γιους: τον Μίνωα, του Ραδάμανθυ και

τον Σαρπηδόνα. Στο μεταξύ ο πατέρας της Ευρώπης είχε στείλει τους γιους του να ψάξουν για

την αδελφή τους και να μην επιστρέψουν αν δεν τήν βρουν. Ετσι τα τρία παλικάρια του

Αγήνορα κίνησαν από του τόπο τους και πήραν το καθένα δικό του δρόμο. Και σαν δεν

μπόρεσαν να βρουν την αδελφή τους πουθενά, δεν είχαν το κουράγιο υα ξαναγυρίσουν στον

πατέρα τους και εγκαταστάθηκαν κα-θένας στη χώρα που τον έφεραν οι περιπλανήσεις του: ο

Φοίνικας στη χώρα που από αυτόν ονομάστηκε Φοινίκη, ο Κίλικας στη χώρα που πήρε το

άνομα Κιλικία και ο Κάδμος στον τόπο όπου ο ίδιος έχτισε την Καδμεία, αυτή που αργότερα

την είπαν Θήβα. (Πρβ.ο. 70 κ.ε.).

Στην Κρήτη, όταν ο Δίας έφερε την Ευρώπη, βασιλιάς ήταν ο Αστέριος ή Αστερίων. Αυτός α

7

βασιλιάς, όπως έλεγαν, κρατούσε από του Δευκαλίωνα. Ο Δευκαλίων είχε γιο τον 'Ελληνα, ο

'Ελλην είχε γιο του Δώρο, ο Δώρος γιο τον Τέκταμο. ο Τέκταμος είχε έρθει στην Κρήτη, είχε

πάρει γυναίκα την κόρη του Κρηθεα και είχε κάνει γιο τον Αστέριο. Με αυτό τον Αστέριο ο

Δίας πάντρεψε την Ευρώπη, αφού χάρηκε την ομορφιά της και την αγάπη της. Ο Αστέριος δεν

είχε και δεν έκανε δικά του παιδιά με την Ευρώπη. 'Ετσι υιοθέτησε τα παιδιά του Δία, τα

αγάπησε, τα ανάθρεψε σαν δικά του και άφησε σ' αυτά και το βασίλειό ταυ. Την Ευρώπη, σαν

πέθανε, την τίμησαν θεοί και άνθρωποι. Έλεγαν μάλιστα πως από εκείνη, όχι από άλλη

συνονόματή της, είχαν ονομάσει μια από τις ηπείρους της γης. Και τη λάτρευαν με το

λατρευτικό όνομα Ελλωτίς ή Ελλωτία και στη γιορτή της, τα Ελλώτια, γιορτή χαράς για την

ανάστα-ση της φύσης, πάνω στα άγαλμά της έπλεκαν στεφάνια γύρω από τους μηρούς της.

Αειθαλής πλάτανος της Γόρτυνας Ο πλάτανος της Γόρτυνας βρίσκεται στo βάθος του αρχαιολογικού χώρου και είναι αειθαλής,

δηλαδή δεν ρίχνει τα φύλλα του το χειμώνα. Κανονικά κάθε πλάτανος είναι φυλλοβόλος, αλλά

εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα εξαιρετικά σπάνιο υποείδος, που στην Κρήτη έχουν

καταγραφεί 50 τέτοια δέντρα περίπου.

Ο πλάτανος είναι συνδεδεμένος με τον μύθο της αρπαγής της Ευρώπης από τον Δία. Η

Πριγκίπισσα Ευρώπη, κόρη του βασιλιά της Φοινίκης έπαιζε με τις φίλες της σε μία παραλία

της Ανατολικής Μεσογείου, όπως συνήθιζε, όταν την είδε ο Δίας, πατέρας και βασιλιάς των 12

Θεών του Ολύμπου, την ερωτεύτηκε και μεταμορφωμένος σε ταύρο εμφανίστηκε μπροστά

τους.

Οι κοπέλες άρχισαν να παίζουν με τον ταύρο και η Ευρώπη τον πλησίασε, τον χάιδεψε και

έκατσε πάνω του. Τότε ο Δίας � ταύρος έφυγε παίρνοντας μαζί του την πριγκιποπούλα.

Μαζί έφτασαν στη Γόρτυνα όπου ο Δίας της αποκαλύφθηκε σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, και

όπως το θέλει η παράδοση, ζευγάρωσαν κάτω από αυτό τον πλάτανο, ο οποίος έκτοτε κρατάει

τα φύλλα του σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Το ζευγάρωμα του Δία με την Ευρώπη είχε ως αποτέλεσμα τη γέννηση των 3 μυθικών

βασιλιάδων της Κρήτης, του Μίνωα, του Ραδάμανθυ και του Σαρπηδόνα. Κάποιοι μάλιστα

πίστεψαν ότι ο πλάτανος της Γόρτυνας έχει "μαγικές" ιδιότητες και βοηθάει τα ζευγάρια να

8

κάνουν γιούς, οπότε παλιότερα συνήθιζαν να παίρνουν μερικά φύλλα από τον πλάτανο μαζί

τους. Επίσης ο συγκεκριμένος Πλάτανος απεικονίζεται στα νομίσματα της Γόρτυνας μαζί με την

Ευρώπη που κάθεται πάνω στα κλαριά του.

9

10

H ΑΝAΔΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠHΣ ΚΑΙ Η ΔΗMΙΟΥΡΓΙΑ

ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ

Μια φορά κι έναν καιρό, στα πολύ παλιά χρόνια, στην παραλία της Φοινίκης έκανε περίπατο

με τις φίλες της η κόρη του Βασιλιά της χώρας αυτής.

Ξαφνικά εμφανίστηκε ένας ωραίος λευκός ταύρος και όταν αυτή, περίεργη καθώς ήταν,

πλησίασε, αυτός την άρπαξε, την ανέβασε στη ράχη του και πετώντας πάνω από τη θάλασσα

τη μετέφερε στην Κρήτη. Το όνομα της Κόρης ήταν Ευρώπη και ο ταύρος δεν ήταν παρά ο

μεταμορφωμένος βασιλιάς των Θεών ο Ζευς, Μαζί της απέκτησε ένα γιο, τον Μίνωα. Η

Ευρώπη επομένως έγινε η μητέρα ενός από τούς παλαιότερους πολιτισμούς της Μεσογείου,

του μινωικού και έδωσε το όνομά της σε μια ήπειρο και σ' έναν πολιτισμό, που έμελλε να

μετασχηματίσει τον κόσμο ολόκληρο.

Για το μύθο μπορούν να γίνουν πολλά σχόλια και να δοθούν πολλές ερμηνείες. Μεταφέροντας

την Ευρώπη από τα παράλια της Φοινίκης στην Κρήτη, ο Ζευς εμφανίζεται να μεταφέρει τους

καρπούς των αρχαίων ανατολικών πολιτισμών στο Αιγαίο, γεφυρώνοντας την αρχαία Αίγυπτο

με την αρχαία Ελλάδα. Ο μύθος λέει ότι ο Κάδμος, ο αδελφός της Ευρώπης, ο οποίος περι-

πλανήθηκε στον κόσμο αναζητώντας την, έφερε το φοινικικό αλφάβητο στους Έλληνες. Ακόμη,

ο μύθος της μεταφοράς της Ευρώπης συνδέεται με την ιδέα που είχαν οι κάτοικοι της

Μεσογείου για τον πολιτισμό τους, πολιτισμό κίνησης και αλλαγής

Από εκείνα όμως τα μακρινά χρόνια που διηγούνταν το μύθο, πέρασαν

αιώνες και αιώνες, έως ότου η Ευρώπη γίνει μια συχνή και κοινή λέξη στα χείλη των κατοίκων

της. Ως τις μέρες μας, ο όρος έχει αποκτήσει πολλές σημασίες, Αυτό δείχνει ότι οι άνθρωποι

που κατοικούσαν αυτή την ήπειρο

αντιλαμβάνονταν κάθε φορά διαφορετικά τον κόσμο τους. Δείχνει όμως προ-

παντός την πολυμορφία και την ελαστικότητα του όρου. Η λέξη Ευρώπη λοιπόν δεν είναι, και

δεν ήταν ποτέ άλλωστε, ένας αυστηρός γεωγραφικός Όρος,

που αναφέρεται σε μια περιοχή με σαφώς καθορισμένα σύνορα, 'Ήταν μια λέξη που το

περιεχόμενό της άλλαζε ανάλογα με την εποχή. Μαζί της μεταβαλλόταν -άλλοτε διευρυνόταν

και άλλοτε συρρικνωνόταν και η περιοχή στην οποία αναφερόταν η λέξη

11

Τα αντιθετικό σχήμα Ευρώπη – Ασία

Τα γεωγραφικά όρια της Ευρώπης στην αρχαιότητα ήταν ασαφή και ευμετάβλητα υπήρχε η

αντίληψη ότι ο κόσμος χωριζόταν σε 3 μέρη: την Ασία, την Λιβύη και την Ευρώπη. Ο Ηρόδοτος

βέβαια παραξενεύεται για τον χωρισμό αυτό και αναφέρει ότι η Ευρώπη ήταν μια πολύ

μεγαλύτερη ήπειρος από το άλλες δύο. Ο Ηρόδοτος δηλώνει άγνοια, εκτός από τους οροθέτες,

για τους ονοματοθέτες και για την προέλευση των θηλυκών ονομάτων των ηπείρων,

μνημονεύει, επίσης, δυο αποστολές χαρτογράφησης ταυ κόσμου, μια που έκανε τον περίπλου

της Αφρικής και μια που εξερεύνησε τον ποταμό Ινδό. Ο Ισοκράτης πάλι θεωρούσε ότι ο

κόσμος αποτελούνταν μόνο από δυο μέρη, την Ευρώπη και την Ασία. Με την έκταση της

Ευρώπης οι Αρχαίοι γνώριζαν καλά τις μεσογειακές ακτές και τις ακτές του Ευξείνου Πόντου.

Την Αζοφική Θάλασσα και τις εκβολές του ποταμού Δον, τις θεωρούσαν σύνορο με την Ασία

στα βορειοανατολικά. Στα δυτικά, οι Ηράκλειες Στήλες (οι βράχοι του Γιβραλτάρ)

οριοθετούσαν σαν τα πέρατα της Ευρώπης και την αρχή ενός ωκεανού, για τον οποίο πίστευαν

ότι περιέβαλε ολόκληρη την γη.

Ο όρος «Ευρώπη» όμως δεν είχε απλώς γεωγραφική σημασία. Ο ελληνικός αποικισμός στη

δυτική ακτή της Μικράς Ασίας και τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας είχε φέρει τους Έλληνες σε

επαφή με άγνωστους λαούς. Καθώς δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη γλώσσα που μιλούσαν,

τους ονόμασαν «Βάρβαρους» . Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είχε εξαρχής αρνητική σημασία. Η

επική ποίηση συχνά ηρωοποιούσε ξένους. Ο Όμηρος δεν έκανε αξιολογική διάκριση ανάμεσα

στους Έλληνες και τους Τρώες. Κάποια στοιχεία μιας αίσθησης ελληνικής ανωτερότητας

εμφανίζονται στις αφηγήσεις του Ηρόδοτου,ο οποίος, ενώ δήλωνε το Θαυμασμό ταυ για τούς

αρχαίους ανατολικούς πολιτισμούς, υπογράμμιζε την κοινή γλώσσα, καταγωγή και Θρησκεία

των Ελλήνων, κυρίως ως στοιχειό διαφοράς από τους άλλους. Η αντιπαράθεση Ευρώπης-Ασίας

απέκτησε κυρίως πολιτικό χαρακτήρα και ήρθε ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης Ελλήνων και

Περσών κατά τους μηδικούς πολέμους. Η Ευρώπη θεωρούταν ως η χώρα της ελευθερίας, της

«αυτονομίας», δηλαδή των πολιτών που υπάκουαν στους νόμους που θέσπισαν οι ίδιοι, ενώ η

Ασία ως η χώρα του δεσποτισμού και της δουλείας. Την ελληνική ελευθερία συμβόλιζε η

Αθήνα, «Δούλοι δε λυγιούνται ανθρώπου ουδ’ υπήκοοι κανενός» λέει ο Αισχύλος για τους

αθηναίους την Ασιατική δεσποτεία ενσάρκωνε ο Πέρσης βασιλιάς. Η διαφορά των δύο κόσμων

αποτυπώνεται ποιητικά στην τραγωδία του Αισχύλου «Πέρσαι». Εδώ εικονίζονται οι Ασιάτες

πέρσες ως λαός υπερόπτης. Οι εικόνες αυτές αποδείχτηκαν μακρόβιες.

Α.ΛΙΑΚΟΥ , Κ.ΓΑΓΑΝΑΚΗ , Ε.ΓΑΖΗ , Γ.ΚΟΚΚΙΝΟΥ , Ι.ΠΕΝΤΑΖΟΥ , Γ.ΣΜΠΙΛΙΡΗ , ‘’Ο ευρωπαϊκός

πολιτισμός και οι ρίζες του.’’ , εκδ.ΟΕΔΒ , Αθήνα 1998 , σελ.7-9

12

Σύγχρονη Ευρώπη

H Ευρώπη, αποκαλούμενη και Γηραιά ήπειρος, κατά συνθήκη, θεωρείται ότι είναι μία από τις

επτά ηπείρους του κόσμου. Αποτελούμενη από τη δυτικότερη χερσόνησο της Ευρασίας, η

Ευρώπη χωρίζεται γενικά από την Ασία στην ανατολή του από το χώρισμα που απολείται από

τα Ουράλια, τον ποταμό Ουράλη, την Κασπία Θάλασσα, η περιοχή του Καυκάσου

(προσδιορισμός των συνόρων) και τη Μαύρη Θάλασσα προς τα νοτιοανατολικά. Επίσης, η

Ευρώπη συνορεύει με τον Αρκτικό ωκεανό και άλλα υδατικά συστήματα στα βόρεια, τον

Ατλαντικό Ωκεανό στα δυτικά, τη Μεσόγειο Θάλασσα προς νότο, και τη Μαύρη Θάλασσα και

συνδέεται με υδατικούς οδούς προς τα νοτιοανατολικά. Ωστόσο, τα σύνορα της Ευρώπης -μια

έννοια που χρονολογείται από την κλασική αρχαιότητα- είναι κάπως αυθαίρετη, όπως ο όρος

ήπειρος μπορεί να αναφέρεται σε μια πολιτιστική και πολιτική διάκριση ή μία φυσιογραφική.

Η Ευρώπη είναι η τέταρτη σε έκταση ήπειρος του πλανήτη μας. Καταλαμβάνει συνολικά με τα

νησιά έκταση 10.500.000 τετρ. χιλ., το 7% περίπου της συνολικής ξηράς του πλανήτη μας. Ο

πληθυσμός της, σύμφωνα με τα στοιχεία του 1981 ξεπερνούσε τα 670.000.000 κατοίκους.

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία ο Μίνωας εθεωρείτο γιος του Δία. Ο Δίας

ερωτεύθηκε την κόρη του βασιλιά Φοινίκης Αγήνορα, Ευρώπη. Για να την πλησιάσει

μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύρο και με την γοητεία του σαγήνεψε την Ευρώπη που έκατσε

πάνω του. Τότε ο Δίας την απήγαγε την μετέφερε σε όλη την σημερινή Ευρώπη και μετά την

πήγε στην Κρήτη όπου και έκανε το γάμο κάτω από ένα πλάτανο στη Γόρτυνα. Από το γάμο

αυτό γεννήθηκαν οι Μίνωας, Ραδάμανθυς και Σαρπηδόνας. Η ιστορία απεικονίζεται στο

νόμισμα των 2 ευρώ.

Η λέξη ετυμολογείται πιθανώς από τις λέξεις ευρύς και ώψ («ανοικτομάτης, με μεγάλα

μάτια»). Μια άλλη θεωρία θέλει την προέλευση της λέξης από το ακκαδικό erebu («δύω»).

13

Ιστορία - Πολιτισμός

Από τα πολύ παλιά χρόνια η Ευρώπη αποτέλεσε το κέντρο, γύρω από το οποίο αναπτύχθηκαν

οι διάφοροι πολιτισμοί. Πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός θεωρείται ο ελληνικός. Στη συνέχεια

αναπτύχθηκε ο ρωμαϊκός, για να δώσει τη θέση του στο χριστιανικό, που άνθισε στην εποχή

της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ακολουθούν οι διάφορες επιδρομές των βαρβαρικών φυλών

και η κατάληψη όλης της Δ. Ευρώπης, που βυθίζεται, σχεδόν τελείως, στο σκοτάδι. Οι φυλές

αυτές αρχίζουν να δημιουργούν τα πρώτα οργανωμένα κράτη και να δέχονται την επίδραση

του παλιού ρωμαϊκού πολιτισμού. Στη συνέχεια (στο 1241) εισβάλλουν οι Μογγόλοι, που

περιορίζονται στο ανατολικό τμήμα και σώζεται, έτσι, η υπόλοιπη Ευρώπη από την

καταστροφή. Με την ανακάλυψη της Αμερικής και των άλλων ηπείρων αρχίζει για την Ευρώπη

μια νέα περίοδος, των ανακαλύψεων και της αποικιοκρατίας. Παράλληλα υπάρχει μια

διόγκωση του ρόλου της Εκκλησίας στη ζωή και την οργάνωση των κρατών. Το αποτέλεσμα

ήταν οι διάφοροι πόλεμοι και η Ιερά Εξέταση.

16ος-18ος αιώνας

Αποτέλεσμα της αναβαθμισμένης

σημασίας της θρησκείας ήταν και η

Μεταρρύθμιση, που είχε βαθιές

συνέπειες στην ενότητα της

Ευρώπης. Τα κράτη δε χωρίστηκαν σε

θρησκευτικές γραμμές μόνο

εξωτερικά αλλά και εσωτερικά από

θρησκευτικές διαμάχες που συχνά

υποδαυλίζονταν από τους

εξωτερικούς εχθρούς. Η Γαλλία

υπέστη αυτή τη μοίρα κατά τον 16ο

αιώνα, στους πολέμους που έμειναν

γνωστοί ως Γαλλικοί Θρησκευτικοί

Πόλεμοι. Η Αγγλία αντιθέτως,

απέφυγε για κάποιο διάστημα αυτή τη

μοίρα χάρη στον Αγγλικανισμό της Ελισάβετ. Μεγάλο μέρος της σύγχρονης Γερμανίας είχε

κερματιστεί σε μικροσκοπικά κρατίδια υπό τη θεωρητική επικυριαρχία της Αγία Ρωμαϊκής

Αυτοκρατορίας, που είχε επίσης διχαστεί με βάση θρησκευτικές γραμμές, ωσότου ο

14

Τριαντακονταετής Πόλεμος αντικατέστησε τη θρησκεία με τον εθνικισμό ως κινητήρια δύναμη

των ευρωπαϊκών συγκρούσεων.

Στη διάρκεια του πρώτου μέρους της περιόδου, ο καπιταλισμός αντικαθιστούσε το

φεουδαλισμό ως κύρια μορφή οικονομικής οργάνωσης, τουλάχιστον στο δυτικό μισό της

Ευρώπης. Τα διαρκώς υπό επέκταση σύνορα της αποικιοκρατίας οδήγησαν στην «Εμπορική

Επανάσταση». Στην περίοδο αυτή, επίσης παρατηρήθηκε η λεγόμενη «Επιστημονική

Επανάσταση» και η εφαρμογή των νέων επιστημονικών επιτευγμάτων σε τεχνολογικές

βελτιώσεις που οδήγησαν στη Βιομηχανική Επανάσταση. Η ιβηρική εκμετάλλευση του Νέου

Κόσμου, που ξεκίνησε με τις ανακαλύψεις του Χριστόφορου Κολόμβου, συνέβαλε επίσης

αποφασιστικά σε δραματικές ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο. Σύντομα, οι Γάλλοι και οι

Άγγλοι πραγματοποίησαν τις δικές τους ανακαλύψεις στη Βόρεια Αμερική. Οι νέες μορφές

εμπορίου και οι διευρυνόμενοι ορίζοντες συνέβαλαν στη δημιουργία του διεθνούς δικαίου.

Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Βεστφαλίας το 1648, που τερμάτισε τον

Τριαντακονταετή Πόλεμο, ο βασιλικός απολυταρχισμός έγινε ο κανόνας στην ήπειρο, ενώ

τμήματα της Ευρώπης έκαναν συνταγματικά πειράματα, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα

την Αγγλία. Οι στρατιωτικές συγκρούσεις συνεχίστηκαν, αλλά είχαν λιγότερο καταστροφικές

συνέπειες για τη ζωή των Ευρωπαίων. Στο ανεπτυγμένο βορειοδυτικό τμήμα της Ευρώπης η

φιλοσοφία του Διαφωτισμού προσέφερε την ιδεολογική στήριξη στις νέες πολιτικές και

κοινωνικές εξελίξεις. Στο μεταξύ, η συνεχιζόμενη αύξηση του αριθμού των εγγράμματων και η

εφεύρεση των κινητών τυπογραφικών στοιχείων από τον Γουτεμβέργιο, συνέβαλε στην ταχεία

εξάπλωση των νέων ιδεών.

Η ανατολική Ευρώπη ήταν πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στη Σουηδία, την Πολωνολιθουανική

Κοινοπολιτεία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο ύστερο τμήμα αυτής της περιόδου, αυτές

οι τρεις δυνάμεις έχασαν την ισχύ λόγω της ανάδειξης της Πρωσίας, της Ρωσίας και της

Αυστρίας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι πολλοί Εβραίοι μετανάστευσαν στη δυτική από την

ανατολική Ευρώπη, δημιουργώντας κοινότητες σε μέρη από τα οποία είχαν εκδιωχθεί κατά

τον Μεσαίωνα.

Το 18ο αιώνα, η Αγγλία διαθέτει όλο της το δυναμικό στην ανάπτυξη του στόλου, που της

επέτρεψε να γίνει θαλασσοκράτειρα και να εξασφαλίσει μεγάλα πολιτικά και στρατιωτικά

πλεονεκτήματα, που τα διατήρησε σχεδόν 200 χρόνια. Παράλληλα είναι η πρώτη χώρα που

δημιουργεί συστηματική βιομηχανία, που χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη συγκέντρωση

εργατών, τη μηχανοποίηση και τη χρησιμοποίηση της ατμομηχανής. Η Ευρώπη, 2.500 χρόνια

τώρα, εξακολουθεί να αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της δημιουργίας του σύγχρονου

πολιτισμού. Οι άλλες ήπειροι ή είχαν παρακμάσει, όπως η Ασία και η Αφρική ή βρίσκονταν

στην αρχή της δημιουργίας του δικού τους πολιτισμού, όπως η Αμερική και η Αυστραλία, που

τελικά και ο δικός τους πολιτισμός δεν αναπτύχθηκε από τους αυτόχθονες, αλλά από τους

15

Ευρωπαίους μετανάστες. Παράλληλα, εκτός από πολιτική και οικονομική, γίνεται και μεγάλη

πνευματική και πολιτιστική δύναμη που για πολλά χρόνια και σε πολλά σημεία, ακόμη και

μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να επιβάλλει το δικό της πολιτισμό και στους άλλους λαούς. Πέρα

όμως από όλα αυτά αποτέλεσε και το σημείο πάρα πολλών πολέμων. Από τους πιο παλιούς

αξίζει να αναφερθούν ο εκατονταετής και ο τριακονταετής, ενώ από τους σύγχρονους οι δυο

παγκόσμιοι.

19ος - 21ος Αιώνας

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει αποφασιστική σημασία για την εξέλιξη και την τύχη της

Ευρώπης. Μετά το τέλος του, δύο κράτη, που για χρόνια έμεναν μακριά από τις ευρωπαϊκές

υποθέσεις, άρχισαν να ασχολούνται με τα ευρωπαϊκά πράγματα. Πρόκειται για την Αμερική

που, σπάζοντας τον απομονωτισμό της, επεμβαίνει στρατιωτικά στον πρώτο πόλεμο και για

την Ιαπωνία, που δεν επεμβαίνει στρατιωτικά, αλλά της δίνει την ευκαιρία να αναπτύξει τη

βιομηχανία της, (βαριά και πολεμική) τροφοδοτώντας τους Ευρωπαίους με διάφορα

βιομηχανικά υλικά κατά τη διάρκειά του. Τα προνόμια που απόκτησαν και τα δύο αυτά κράτη

στη διάρκεια του πολέμου, εξακολούθησαν να τα διατηρούν και ύστερα από αυτόν και δεν

έπαθαν καμιά καταστροφή, αλλά, αντίθετα, βγήκαν ωφελημένα. Ακόμη, μετά τη λήξη του

πολέμου, η Ευρώπη θα παρουσιαστεί με σημαντικές αλλαγές, από τις οποίες οι πιο σημαντικές

είναι η δημιουργία του Σοβιετικού κράτους, η αναγνώριση της ανεξαρτησίας της

Τσεχοσλοβακίας και η ουσιαστική διάλυση της Αυστροουγγρικής και της Γερμανικής

αυτοκρατορίας.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, που και πάλι αρχίζει από την Ευρώπη, θα προκαλέσει

μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις, εκτός φυσικά από τα εκατομμύρια των νεκρών και τις

ανυπολόγιστες ζημιές του. Πρόκειται για τη δημιουργία των νέων σοσιαλιστικών χωρών, τη

διάλυση και το χωρισμό του Γερμανικού κράτους σε δύο κράτη και τη διείσδυση των

Αμερικανών στην οικονομική, την πολιτιστική, ακόμη και στην πολιτική των Ευρωπαϊκών

κρατών. Μετά τον πόλεμο, η Ευρώπη βρίσκεται χωρισμένη σε δύο μεγάλους στρατιωτικούς

συνασπισμούς, το ΝΑΤΟ, στο οποίο το βασικό και κύριο λόγο έχουν οι Η.Π.Α., και στο

σύμφωνο της Βαρσοβίας, όπου τον κύριο και βασικό λόγο έχει η Σοβιετική Ένωση. Παράλληλα,

υπάρχουν και διάφορες αδέσμευτες χώρες, όπως η Αυστρία, η Ελβετία, η Γιουγκοσλαβία, η

Φινλανδία. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται προσπάθειες από τους Ευρωπαϊκούς λαούς

για τη διάλυση και των δύο συνασπισμών και την εγκαθίδρυση μιας πραγματικής ειρήνης και

συνεργασίας. Σημαντικά βήματα έγιναν προς την κατεύθυνση αυτή που κορυφώθηκαν με τη

γνωστή διάσκεψη του Ελσίνκι το καλοκαίρι του 1975.

16

Σήμερα το σύμφωνο της Βαρσοβίας έχει διαλυθεί, ενώ το σοσιαλιστικό στρατόπεδο έχει

καταρρεύσει. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχει μετασχηματιστεί σε Ευρωπαϊκή Ένωση και μετά

από την Ελλάδα (το 1981) έχουν γίνει μέλη της κοινότητας η Ισπανία και η Πορτογαλία το 1986

και η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία το 1995. Την 1η Μαΐου 2004 εντάχθηκαν οι Εσθονία,

Κύπρος, Λεττονία, Λιθουανία, Μάλτα, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία και Τσεχική

Δημοκρατία και το 2007 οι Βουλγαρία και Ρουμανία. Υποψήφιες προς ένταξη είναι η Τουρκία,

η Κροατία και η Ισλανδία, η ΠΓΔΜ και το Μαυροβούνιο.

Γεωγραφικά στοιχεία

Η Ευρώπη με την Ασία αποτελούν ένα ενιαίο γεωγραφικό σύνολο, έτσι που η Ευρώπη να

αποτελεί στην ουσία μία χερσόνησο της ευρασιατικής ηπείρου. Οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές

χερσόνησοι είναι: η Κόλα, η Σκανδιναβική, της Γιουτλάνδης, η Ιβηρική, των Απεννίνων και η

Βαλκανική. Ανάμεσα στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά νησιά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη

Νόβαγια Ζέμλια, τη Γη του Φραγκίσκου Ιωσήφ, τα Βρετανικά Νησιά, τα νησιά της Δανίας, την

Ισλανδία, την Κορσική, τη Σαρδηνία, τη Σικελία, την Κύπρο, την Κρήτη, το Αρχιπέλαγος

Σβάλμπαρντ και άλλα.

Τα ακραία όρια της Ευρώπης είναι τα παρακάτω: Το βορειότερο άκρο της το αποτελεί η Γη του

Φραγκίσκου Ιωσήφ, που φτάνει μέχρι τις 82° βόρειο πλάτος, ενώ στο νότο το νησί Γαύδος με

34° και 50' βόρειο πλάτος αποτελεί το νοτιότερο μέρος της. Στα δυτικά, στις 24° και 32'

βρίσκεται το δυτικότερο σημείο της, ενώ στα ανατολικά, στις 68° 5' βρίσκεται το

ανατολικότερο σημείο της. Το πλάτος της είναι 4.150 χιλ., ενώ το μήκος της ξεπερνά τα 5.000

χιλιόμετρα. Το σχήμα της είναι περίπου τριγωνικό με τη βάση στη Μεσόγειο και την κορυφή

κοντά στο βόρειο πολικό κύκλο.

Μορφολογία

Εκτός από τα ανατολικά και την περιοχή γύρω από τη Βαλτική θάλασσα, που είναι επίπεδη και

κάπως μονότονη, η υπόλοιπη Ευρώπη παρουσιάζει μια διαδοχική αλλαγή από βουνά και

πεδιάδες. Ο κύριος όγκος των βουνών είναι συγκεντρωμένος στη νότια και κεντρική Ευρώπη,

καθώς και στην περιοχή των Σκανδιναβικών κρατών. Στην κεντρική Ευρώπη, στις Άλπεις, που

είναι από τις πιο νέες οροσειρές της Ευρώπης, βρίσκεται και το ψηλότερο σημείο, το Λευκό

Όρος, που έχει ύψος 4.810 μέτρα. Την ίδια περίοδο, δημιουργήθηκαν και τα Απέννινα, οι

Δειναρικές Άλπεις, τα Καρπάθια και ο Αίμος. Οι υπόλοιπες οροσειρές είναι παλιότερες.

Σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της Ευρώπης, όπως παρουσιάζεται σήμερα, είχαν και οι

παγετώνες που με τις διαβρώσεις και τις καθιζήσεις δημιούργησαν και την τελική μορφή της.

17

Ανεξάρτητα από ποια αιτία δημιουργήθηκε, ανάλογη είναι και η υδρογραφική της δομή. Στα

δυτικά και στα νότια, όπου τα βουνά είναι κοντά στη θάλασσα, υπάρχουν ποτάμια με μικρό

μήκος, αλλά με ισχυρά ρεύματα και πορεία ζιγκ - ζαγκ. Αντίθετα, στα ανατολικά, τα ποτάμια

είναι μεγάλα, βαθιά, με πολύ νερό, που κυλούν αργά μέσα από τις απέραντες πεδιάδες. Στην

περιοχή αυτή βρίσκονται και μερικά από τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ευρώπης, με μεγαλύτερα

το Βόλγα και το Δούναβη. Στην Ευρώπη υπάρχουν πάρα πολλές λίμνες, αλλά όλες έχουν μικρές

διαστάσεις. Οι περισσότερες είναι συγκεντρωμένες γύρω από τη Βαλτική θάλασσα και στην

Αλπική περιοχή.

Κλίμα

Το κλίμα της Ευρώπης μπορεί να θεωρηθεί από τα πιο ευνοϊκά στον κόσμο. Μόνο ένα πολύ

μικρό τμήμα, που ανήκει στον πολικό κύκλο, χαρακτηρίζεται από ακραίες θερμοκρασίες κατά

το χειμώνα. Το μεγάλο μέρος ανήκει στην εύκρατη ζώνη. Τρεις βασικοί παράγοντες συντελούν

σ' αυτήν τη διαμόρφωση. Η θέση της σε συνδυασμό με τα ρεύματα του Ατλαντικού και το ότι

δεν χαρακτηρίζεται από μεγάλο υψόμετρο. Το ευρωπαϊκό κλίμα χαρακτηρίζεται από τέσσερις

τύπους: το κλίμα της περιοχής προς τον Ατλαντικό, το ηπειρωτικό κλίμα (περιοχές της

ανατολικής Ευρώπης), το αρκτικό κλίμα (σε ένα μικρό μέρος της βόρειας Ευρώπης) και το

μεσογειακό κλίμα στη νότια Ευρώπη. Θα μπορούσε ακόμη να αναφερθεί και το κλίμα της

κεντρικής Ευρώπης ως μεταβατικό ανάμεσα και στους τέσσερις τύπους κλίματος που

αναφέρθηκαν (περιοχές της Τσεχίας, Σλοβακίας και Ουγγαρίας).

Χλωρίδα και πανίδα

Με βάση το κλίμα και το γεωμορφολογικό ανάγλυφο θα μπορούσε να καθοριστεί και η

χλωρίδα και η πανίδα της. Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι η Ευρώπη έχει κατοικηθεί από

πολύ παλιά κι έτσι ο άνθρωπος έχει αλλοιώσει τη χλωρίδα και την πανίδα της ηπείρου. Είναι

δύσκολο σήμερα να γνωρίσουμε την πραγματική πανίδα και χλωρίδα της. Με το συστηματικό

κυνήγι κατάφερε να εξοντώσει όλα σχεδόν τα ζώα που τον απειλούσαν και ν' αφήσει να

αναπτυχθούν εκείνα μόνο που θα μπορούσαν να του εξασφαλίσουν κάποια ωφέλεια και

κυρίως τροφή και που δε θα μπορούσαν να τον απειλήσουν. Τέτοιες ζωολογικές μονάδες ήταν

τα πρόβατα, τα βοοειδή, τα πουλερικά, τα άλογα κλπ. Και πραγματικά τα είδη αυτά αποτελούν

τους αποκλειστικούς εκπροσώπους της σημερινής ευρωπαϊκής πανίδας. Σε άγρια κατάσταση

ζουν ακόμη σε μερικές περιοχές της Ευρώπης αντιπρόσωποι τέτοιων ζώων. Σε περιοχές ακόμη,

όπου η παρουσία του ανθρώπου δεν είναι τόσο έντονη, είναι δυνατό να συναντηθούν μερικά

18

υπολείμματα από την προϊστορική πανίδα της. Μπορεί κανείς να συναντήσει μερικά ελάφια,

αρκούδες και αγριογούρουνα, ενώ οι λύκοι έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Αντίθετα σε όλη την

Ευρώπη είναι διαδεδομένη η αλεπού. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη τη νυφίτσα, το

κουνάβι, κλπ. Πριν από μερικά χρόνια ήταν δυνατό να συναντήσει κανείς στην Κεντρική

Ευρώπη κάστορες σε άγρια κατάσταση. (Σήμερα μόνο στους ζωολογικούς κήπους). Οι

αρκούδες έχουν διατηρηθεί στην Ευρώπη μόνο χάρη στα αυστηρά νομοθετικά μέτρα που

έχουν πάρει πολλές χώρες, στις οποίες απαγορεύεται το κυνήγι της. Ακόμη στα δάση της

Ευρώπης ζουν αγριόχοιροι, ενώ στα δάση της βαλκανικής όλο και περισσότερο σπανίζουν. Από

τα πτηνά θα μπορούσαν να αναφερθούν τα γεράκια, οι φασιανοί, οι αετοί, οι σπιζίδες

(καρδερίνες, σπίνοι κλπ.) και το σπάνιο είδος των αγριόγαλων.

Από τα ερπετά, τα διάφορα είδη φιδιών, οι σαύρες και οι χελώνες. Από τα φίδια, οι οχιές (το

πιο δηλητηριώδες φίδι της Ευρώπης) καθώς και διάφορα νερόφιδα. Ακόμη θα πρέπει να

αναφερθούν και τα τελευταία υπολείμματα από τους πρόγονους των σημερινών

αιγοπροβάτων. Πρόκειται για το "Κρι - κρι" της Κρήτης, το μοναδικό στο είδος του ζώο, που

εξακολουθεί να ζει στον κόσμο καθώς και τους αιγάγρους των Άλπεων. Η πανίδα πριν 2500

χρόνια ήταν πολύ διαφορετική στην Ευρώπη. Ζούσαν λιοντάρια και τίγρεις. (Τίγρεις υπήρχαν

και πολύ αργότερα στην περιοχή της Σοβιετικής Ένωσης). Σήμερα τέτοια ζώα μπορεί να

συναντήσει κανείς μόνο στο ασιατικό τμήμα της Ρωσίας, που εξακολουθεί να έχει απέραντα

και παρθένα δάση. Σημαντική είναι και η αντιπροσώπευση των ψαριών των γλυκών νερών. Τα

πιο σημαντικά, από οικονομική άποψη είναι οι κυπρίνοι, οι πέστροφες, οι οξύρρυγχοι κ.ά.

Η χλωρίδα της Ευρώπης διαιρείται σε πέντε ζώνες: Η ζώνη της τούντρας που θεωρείται η

πρώτη ζώνη (περιοχή των σκανδιναβικών χωρών και το βόρειο τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης).

Η ζώνη των κωνοφόρων δέντρων ή βόρεια λωρίδα που θεωρείται η δεύτερη ζώνη (από το

μέσο περίπου της Σκανδιναβίας μέχρι τα βόρεια της Αγγλίας και της Σοβιετικής Ένωσης και

πολύ πιο νότια, αλλά σε υψόμετρο από τα 1000 μ. και πάνω). Η τρίτη ζώνη (της Κεντρικής

Ευρώπης), η ζώνη της στέπας (που θεωρείται η τέταρτη ζώνη της ευρωπαϊκής χλωρίδας) και η

πέμπτη ζώνη, η μεσογειακή. Σύμφωνα με μερικούς υπάρχει και μια έκτη ζώνη, η αλπική, που

περιλαμβάνει τις Άλπεις, τα Καρπάθια, τα Πυρηναία και τα Βόσγια. Η Κατοίκηση της Ευρώπης.

Όπως φαίνεται, η κατοίκηση της Ευρώπης έγινε με περίπλοκο και προοδευτικό τρόπο.

Εξακολουθεί όμως το πρόβλημα να παραμένει άλυτο. Μάλλον στην Ευρώπη δεν υπήρχαν

αυτόχθονες Ευρωπαίοι. Φαίνεται ότι έχουμε σε κάποια φάση μια μεγάλη μετακίνηση

ανθρώπων προς την Ευρώπη από διάφορες περιοχές της τότε ξηράς, εξαιτίας των

κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούσαν και του πλούσιου κυνηγιού. Πριν από 1.000.000

- 300.000 χρόνια επικρατούσε κλίμα εύκρατο που ευνοούσε την κατοίκηση. Το αρχαιότερο

λείψανο, που βρέθηκε μέχρι στιγμής στον ευρωπαϊκό χώρο, είναι του "ανθρώπου της

Χαϊδελβέργης", που πιθανολογείται ότι έζησε στις αρχές της κατώτερης παλαιολιθικής εποχής.

Στην περίοδο της μέσης παλαιολιθικής εποχής διαδόθηκε στην Ευρώπη ο τύπος του ανθρώπου

19

Νεάντερταλ. Ο τύπος αυτός κατοίκησε σε όλη την Ευρώπη και χάθηκε χωρίς ακόμη να

εξηγηθεί η εξαφάνισή του. Την ίδια εποχή μ' αυτόν έζησαν και οι άνθρωποι οι λεγόμενοι

"Προέμφρονες", που βρίσκονταν σε ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης και που υπήρξαν οι πρόγονοι

του Ευρωπαίου "ανθρώπου του σοφού". Τη νεότερη παλαιολιθική περίοδο παρουσιάζεται

μεγάλη μετανάστευση στο χώρο της Ευρώπης ανθρώπων από τη Β. Αφρική και από τη Δ. Ασία.

Έτσι, την εποχή αυτή, υπάρχει μια διασταύρωση των φυλών αυτών με τις ντόπιες. Την εποχή

αυτή εμφανίζεται και ο άνθρωπος ο "σοφός", ο πρόγονος του σημερινού ανθρώπου, με τρεις

διαφορετικές δολιχοκέφαλες φυλές. Πρόκειται για τις φυλές Κρο - Μανιόν, Γκριμάλντι και

Σάνσελαντ. Τελικά η φυλή Σάνσελαντ και η Κρο - Μανιόν αποτέλεσαν τη βάση των σημερινών

ευρωπαϊκών φυλών. Η μεσολιθική περίοδος (που αρχίζει από τα 8.500-5.000 χρόνια)

χαρακτηρίζεται από μια σημαντική αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών, ενώ υποχωρούν

και οι τελευταίοι παγετώνες, πράγμα που επιτρέπει την επέκταση των ανθρώπινων οικισμών

και στα βόρεια της Ευρώπης. Την εποχή αυτή θα πρέπει να τοποθετηθούν και οι μεγάλες

αλλαγές στον τρόπο ζωής και στην οργάνωση των πρώτων ευρωπαϊκών λαών. Γύρω στο 3.000

π.Χ. αρχίζει ο Ευρωπαίος να ασχολείται, συστηματικά πια, με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Αρχικά εξημέρωσε το σκύλο, τα βοοειδή και τα πρόβατα, ενώ η εξημέρωση του αλόγου δε

φαίνεται να έγινε στην Ευρώπη. Το άλογο μάλλον το πήρε εξημερωμένο από διάφορες,

ασιατικές κυρίως, φυλές, που στο διάστημα αυτό συνέχισαν να μεταναστεύουν στην Ευρώπη.

Φυλές, γλώσσες, θρησκείες

Η Ευρώπη, από τις πιο παλιές εποχές μέχρι και σήμερα, αποτέλεσε το σταυροδρόμι από το

οποίο πέρασαν, έμειναν ή και διασταυρώθηκαν διάφορες φυλές. Από τις διασταυρώσεις

αυτές δημιουργήθηκαν τελικά και οι σημερινές φυλές των Ευρωπαίων που μπορούμε να τις

χωρίσουμε στις παρακάτω ομάδες:

τη Μεσογειακή,

την Αδριατική,

την Αλπική,

τη Βαλτική,

τη Σκανδιναβική και

τη Λαπωνική

Έτσι η ευρωπαϊκή ήπειρος παρουσιάζει κυριολεκτικά ένα μωσαϊκό από φυλές. Καθεμιά από τις

παρακάτω φυλές κατοικεί και σε μια ορισμένη περιοχή.

20

Από την άποψη της γλώσσας επικρατέστερη είναι η ινδοευρωπαϊκή γλώσσα με τις τέσσερις

βασικές γλωσσικές της ομάδες:

την ελληνική

τη λατινική,

τη γερμανική και

τη σλαβική.

Υπάρχουν και μερικά υπολείμματα γλωσσών, που δεν ανήκουν σε καμιά από τις τέσσερις

αυτές γλωσσικές ομάδες, όπως είναι η βαλτική, η φιννοουγγρική, η κελτική, η αλβανική και η

μαλτέζικη.

Η χριστιανική αποτελεί τη βασικότερη θρησκεία των Ευρωπαίων με όλα τα γνωστά της

δόγματα, όπως

Ορθοδοξία,

Καθολικισμός,

Προτεσταντισμός κλπ.

Στην περιοχή της βαλκανικής χερσονήσου υπάρχουν ακόμη και μουσουλμανικές μειονότητες,

ενώ σε ένα από τα ομοσπονδιακά υποκείμενα της Ρωσίας στην Ευρωπαϊκή της περιοχή, τη

Δημοκρατία της Καλμίκια, βρίσκεται ο μοναδικός Βουδιστικός λαός της Ευρώπης.

Παραγωγή - Οικονομία

Πριν από μερικά χρόνια (μεταξύ του 1880-1910) η οικονομία της Ευρώπης κατείχε την πρώτη

θέση στον κόσμο. Όμως μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την άνοδο της αμερικανικής

οικονομίας, η ευρωπαϊκή έρχεται σε δεύτερη θέση. Ιδιαίτερα αισθητή ήταν η πτώση της

οικονομίας στο διάστημα του μεσοπολέμου και στα πρώτα της χρόνια μετά το δεύτερο

παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα η οικονομία της Ευρώπης ως σύνολο (και όχι χωρισμένη, ανάλογα

με τον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισμό των κρατών της) αρχίζει και ανεβαίνει σημαντικά.

Παρόλο όμως ότι η ευρωπαϊκή οικονομία δεν μπορεί και αυτήν τη στιγμή ακόμη να συγκριθεί

21

με την αμερικανική, εξακολουθεί να ασκεί μεγάλο βάρος στην παγκόσμια οικονομία, ενώ σε

μερικούς τομείς η συμβολή της είναι αποφασιστική.

Κέρματα και χαρτονομίσματα Ευρώ

Σήμερα η οικονομία της Ευρώπης βασίζεται τόσο πάνω στη γεωργία, όσο και στη βιομηχανία.

Στη γεωργική παραγωγή σημαντική θέση κατέχει το σιτάρι, η σίκαλη, το κριθάρι, η βρώμη, ενώ

η ποσότητα του καλαμποκιού και του ρυζιού είναι κάπως περιορισμένη. Σημαντική είναι και η

καλλιέργεια της πατάτας, των ζαχαρότευτλων, του καπνού, του ηλιόσπορου, του βαμβακιού,

του λαδιού και των εσπεριδοειδών. Τα δάση δίνουν μεγάλες ποσότητες ξυλείας, κυτταρίνης

και χαρτοπολτού. Σημαντική είναι ακόμη και η κτηνοτροφική παραγωγή που βασίζεται κυρίως

στην εκτροφή των βοοειδών και των χοιρινών, ενώ στις βαλκανικές χώρες βασίζεται κυρίως

στην εκτροφή των αιγοπροβάτων. Χαρακτηριστικό της γεωργικής παραγωγής για μερικές από

τις ευρωπαϊκές περιοχές είναι η μεγάλη απόδοση που έρχεται ως αποτέλεσμα της εφαρμογής

των ορθολογιστικών συστημάτων, της χρησιμοποίησης μηχανικών μέσων και χημικών

λιπασμάτων. Γενικά η ευρωπαϊκή γεωργία μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πιο προοδευμένη

στον κόσμο.

Σε σχέση με τις άλλες ηπείρους, ο ορυκτός πλούτος της Ευρώπης δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι

είναι αξιόλογος. Στο μόνο ορυκτό, που διαθέτει επάρκεια, είναι το σιδηρομετάλλευμα. Από τα

άλλα πρέπει να αναφερθούν τα άλατα του καλίου, το κάρβουνο, ο υδράργυρος, ο μαγνησίτης,

το ουράνιο, ο μόλυβδος, ο βωξίτης, το βολφράμιο και τελευταίο το πετρέλαιο που υπάρχει

στην περιοχή της Ρουμανίας, στη Βόρεια Θάλασσα, αλλά και στο Βόρειο Αιγαίο.

Σημαντική επίσης είναι η ενέργεια από τους υδροηλεκτρικούς, τους θερμοηλεκτρικούς και, τα

τελευταία χρόνια, από τους πυρηνικούς σταθμούς. Η βιομηχανική παραγωγή είναι σημαντική.

Σε όγκο παραγωγής σημαντική θέση κατέχει η Ρωσία ,η Γερμανία, η Αγγλία και η Γαλλία.

Αναπτυγμένοι είναι όλοι οι κλάδοι της βιομηχανικής παραγωγής. Υπολογίζεται ότι η Ευρώπη

παράγει πάνω από το ένα τρίτο της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής. Σημαντικά

αναπτυγμένο είναι και το συγκοινωνιακό δίκτυο. Στην Ευρώπη βρίσκεται πάνω από το ένα

τρίτο των σιδηροδρομικών γραμμών του κόσμου. Εξίσου σημαντικά αναπτυγμένο είναι το

οδικό δίκτυο, οι αεροσυγκοινωνίες και η ναυσιπλοΐα.

22

Πηγές

http://www.krassanakis.gr/europe.htm

http://1dim-n-triglias.chal.sch.gr/tayros.htm

http://europa.eu/about-eu

http://el.wikipedia.org

http://users.sch.gr/asteriostr/europe.htm