2

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΗ Α.Ε.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

2ος ΤΟΜΟΣΑΡΧΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Εκδότες

ΗΛΙΑΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣΙΩΑΝΝΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σχεδιασµός Συντονισµός Δρ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ

Σύµβουλος Έκδοσης Δρ. ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ

Διευθυντής Ερευνών ΚΕΙΝΕ Ακαδηµίας Αθηνών

Υπεύθυνος ηλεκτρονικής έκδοσηςΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΤΣΚΑΣ

Υπεύθυνος εικονογραφικού υλικούΑΡΤΕΜΗΣ ΨΑΡΟΜΗΛΙΓΚΟΣ

ΠΡΩΙΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΣυγγραφείςΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Ακαδηµαϊκός, Οµότιµος Καθηγητής ΠανεπιστηµίουΜΑΖΑΡΑΚΗΣ – ΑΙΝΙΑΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήµιο ΘεσσαλίαςΒΛΑΧΟΥ ΒΙΚΥ Αρχαιολόγος, Υποψήφια Διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστηµίου Αθηνών

ΑΡΧΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΕΠΟΠΤΗΣ (κεφ. 2-13)

ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣΕπίκουρος Καθηγητής

Πανεπιστήµιου

ΣυγγραφείςΑΝΤΩΝΑΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ Φιλόλογος, ΜΑ Κοινωνικής ΑνθρωπολογίαςΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Επίκουρος Καθηγητής ΠανεπιστήµιουΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Φιλόλογος, ΙστορικόςΜΠΙΡΓΑΛΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Λέκτωρ Αρχαίας Ιστορίας, Τµήµα Iστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστηµίου ΑθηνώνΝΑΣΤΟΥΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Καθηγητής ΦιλόλογοςΡΩΜΑΣ ΧΡIΣΤΟΣ Φιλόλογος, Συγγραφέας

Επιλογή βιβλιογραφίας ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗΣ

Αρχαιολόγος, Καθηγητής Πανεπιστηµίου

Γλωσσική Επιµέλεια - ΔιόρθωσηΜΑΡΙΑΝΝΑ ΓΙΑΓΙΑ, ΑΛΕΚΑ ΣΦΥΡΗ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΣΙΩΚΟΥ

Εικονογραφική Τεκµηρίωση

ΟΛΓΑ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΖΩΓΡΑΦΙΑ ΜΠΙΔΙΚΟΥΔΗ, ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΙΚΥ ΤΣΑΜΗ

Δηµιουργικό ΑτελιέΗΡΩ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, ΡΕΒΕΚΚΑ ΚΑΛΙΜΤΖΑΚΗ, ΟΛΓΑ ΚΟΝΤΟΝΗ,

ΝΙΚΗ ΞΕΝΙΚΑΚΗ, ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΧΡΟΝΗ

Γραφικά ηλεκτρονικής έκδοσηςΜΑΡΙΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ

Προγραµµατισµός - ΥλοποίησηΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΙΛΙΤΣΑΣ, ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΤΡΟΥΠΟΣΚΙΑΔΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΟΜΗ» Α.Ε.Ιπποκράτους 67, τηλ. 210-3646014 φαξ: 210-3601782

e-mail: ekdomi@internet.grΕΚΤΥΠΩΣΗ: Χ.Κ. ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ

Οι ραγδαίες πολιτικές, οικονοµικές, κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα, ιδίως οι τάσεις προς στενότερη ευρωπαϊκή ενοποίηση και η συντελούµενη παγκοσµιοποίηση των αγορών αλλά και των τάσεων και νοοτροπιών δηµιουργούν ένα νέο σκηνικό όπου τα όρια του εθνικού κράτους γίνονται δυσδιάκριτα και οι επικοινωνίες λαών και ατόµων ευκολότερες και συχνότερες. Την ίδια στιγµή η σχεδόν καθολική επικράτηση της οικονοµίας της αγοράς και σε µικρότερο βαθµό της δηµοκρατίας ως πολιτικού συστή-µατος δηµιουργούν µια εικόνα οµογενοποίησης πολιτικών οικονοµικών και κοινωνικών προτύπων. Στις συνθήκες αυτές έγινε και η σχετική συζήτηση για το «τέλος της ιστορίας»: Αφού ένα συγκεκριµένο πολιτικό και οικονοµικό πρότυπο καθιερώθηκε παγκόσµια η ιστορία ως πεδίο εναλλακτικών προτάσεων φαινόταν να τελείωσε. Αλλά και ο καθηµερινός τρόπος ζωής µε την έµφαση στην κατανάλωση και την ατελεύτητη προσπάθεια συγκέντρωσης οικονοµικών µέσων έδειχνε να συµβάλλει προς την κατεύθυνση αυτή καθώς υποτίθεται ότι δια-µόρφωνε ένα παγκόσµιο τύπο οικονοµικού ανθρώπου µε παρεµφερείς προτιµήσεις. Η εκδοχή αυτή αποδείχθηκε απλουστευτική. Παράλληλα και ταυτόχρονα µε τις τάσεις αυτές σηµειώθηκε στο τέλος του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα αυξηµένο ενδιαφέρον για θέµατα εθνικής και πολιτισµικής ταυτότητας και εκδηλώθηκε έντονα η ανάγκη ανακάλυψης του παρελθόντος µε το βλέµµα όµως στραµµένο στο παρόν και το µέλλον. Οι κοινωνίες αναζήτησαν τρόπους προσέγγισης πολιτικών και κοι-νωνικών ζητηµάτων µέσω της προσφυγής σε παρελθόν. Ιδίως στην Ευρώπη, τα έθνη της ηπείρου µας αναζητούν τον τρόπο µε τον οποίο θα συνυπάρξουν σε µια ένωση χωρίς να απωλέσουν ιδιαίτερα εθνικά-πολιτισµικά χαρακτηριστικά. Ανάλογες τάσεις σηµειώνονται σε όλο τον πλανήτη σε σχέση µε την παγκοσµιοποίηση και τον επιθυµητό τρόπο ένταξης στην παγκόσµια κοινωνία χωρίς αυτή να σηµαίνει την απώλεια ιδιαίτερων εθνικών χαρακτηριστικών ή την παραίτηση από τη δυνατότητα ανεξάρτητης διαχείρισης των εθνικών υποθέσεων. Στη χώρα µας το κοινωνικό ενδιαφέρον για την ιστορία αναδείχθηκε έντονα τα τελευταία χρόνια. Οι εκδόσεις Δοµή δεν µπορούσαν παρά να ανταποκριθούν στην ανάγκη αυτή µε την παρούσα 16τοµη έκδοση της Ιστορίας των Ελλήνων η οποία φιλοδοξεί να προσφέρει µια συνολική εικόνα της ιστορικής πορείας τους ελληνικού έθνους από τους Προϊστορικούς Χρόνους έως σήµερα.Αποτελεί προϊόν συλλογικής προσπάθειας, συντεταγµένη από δεκάδες ειδικούς επιστήµονες και ιστορικούς, ενσωµατώνει τις πιο πρόσφα-τες ιστοριογραφικές τάσεις, αλλά είναι γραµµένη σε γλώσσα απλή και εύληπτη αποφεύγοντας τις ακραίες γλωσσικές µορφές. Ταυτόχρονα προσπαθεί να συνταιριάξει αρµονικά, σε ένα λειτουργικό σύνολο, κείµενο και εικόνα σε µια προσπάθεια να απευθυνθεί σε ευρύ κοινό που αποτελούν γενικοί αναγνώστες αλλά και ειδικοί επιστήµονες, εκπαιδευτικοί, αλλά και οι νεώτερες γενιές, µαθητές και φοιτητές οι οποίοι µε το συνδυασµό κειµένου και εικόνας θα εξοικειωθούν ανετότερα µε το παρελθόν. Πιστεύουµε ότι η Ιστορία των Ελλήνων που κρατάτε στα χέρια σας θα συµβάλει στην ιστορική µας αυτογνωσία και θα αποτελέσει για πολλά χρόνια έργο αναφοράς.

Οι εκδότεςΗλίας Μανιατέας - Ιωάννης Τεγόπουλος

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο δεύτερος τόµος της «Ιστορίας των Ελλήνων» είναι ήδη έτοιµος. Περιλαµβάνει τους λεγόµενους αρχαϊκούς χρόνους, δηλ. τη χρονική περίοδο από τον 8ο έως τον 6ο αι. π.Χ. Όµως η ιστορία είναι ενιαία, δεν τέµνεται στην πραγµατικότητα σε τόµους και περιόδους, παρά µόνο συµβατικά για µεθοδολογικούς, ερευνητικούς και πρακτικούς σκοπούς. Έτσι, στην προκειµένη περίπτωση αρχίζουµε αυτόν τον τόµο αναφερόµενοι στα Προελληνικά και Ελληνικά φύλα που κατοίκησαν στο Ελληνικό χώρο (το κείµενο του οµότιµου καθηγητή και ακαδηµαϊκού Μιχαήλ Σακελλαρίου) και συνεχίζουµε µε τη διαµόρφωση των αρχαίων ελληνικών κρατών, από το 1000 περίπου π.Χ. µε την ανάπτυξη των τύπων του αρχαίου ελληνικού κράτους. Τα αρχαία ελληνικά κράτη διαµορφώνονται σε τύπους: έθνη, πόλεις, κοινά, συστήµατα δάµων. Στο κείµενο που ακολουθεί αναπτύσσονται εµπεριστατωµένα οι τύποι του αρχαίου ελληνικού κράτους (Βλ. επίσης Μιχαήλ Σακελλαρίου).Ο Όµηρος δεν θα µπορούσε παρά να καταλάβει ένα σηµαντικό κεφάλαιο στην «Ιστορία των Ελλήνων», µε όλα τα συναφή προβλήµατα που υπάρχουν για την έρευνα. Τα έπη του Οµήρου, µαζί µε τα έργα του Ησιόδου, πλούτισαν και διαµόρφωσαν το Οµηρικό Πάνθεο, την Οµηρική Θρησκεία, όσο λίγοι από τους συγγραφείς της αρχαιότητας και βέβαια, µαζί µε την θρησκεία του Οµήρου, συµπορεύεται η πολιτική οργάνωση του οµηρικού κόσµου και η οικονοµία της εποχής. Ο Τρωικός πόλεµος εξάλλου αναπτύσσεται αναλυτικά, µαζί µε ένα πλήθος προβληµάτων που ανακύπτουν στην πορεία, σε όποιον προσπαθήσει να ασχοληθεί µε τον κόσµο του Οµήρου. Η καθηµερινή ζωή στην εποχή του Οµήρου αναπτύσσεται συνοπτικά, καθώς επίσης τα διάφορα επαγγέλµατα, η διαβίωση των αρχόντων, ο λαός µε τις εργασίες του, οι τεχνίτες και οι Δηµιουργοί, η ζωή των γυναικών στο σπίτι, στην οικογένεια και την απασχόληση του κόσµου.Ο Όµηρος προσπάθησε να αναβιώσει την ηρωική εποχή, η οποία είχε δάνεια του Μυκηναϊκού µεγαλείου και κάλλους, αν και έζησε ο ίδιος σε µια πολύ µεταγενέστερη εποχή παρακµής και στειρότητας. Όµως ο Όµηρος έδειξε ενδιαφέρον για τα προβλήµατα του κόσµου και τον εξανθρωπισµό των µύθων. Το αρχαίο ελληνικό δράµα, η ιστοριογραφία, η φιλοσοφία µεταφέρουν στον θεατή, τον αναγνώστη, τον µελετητή, την επίδραση των οµηρικών επών. Οι οµηρικοί στίχοι συνεχίζουν να είναι διαχρονικοί και σήµερα, από την κλασική Ελλάδα ως και τον Πλάτωνα, από τη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία ως τον Βιργίλιο, από τον Δάντη ως τον Shakespeare και από τον Tenyson ως τον Καζαντζάκη (Βλ. Αντωνάτου).Ο β΄ ελληνικός αποικισµός εξάλλου είναι ένα κορυφαίο ιστορικό γεγονός µε ποικίλες παραµέτρους. Το φαινόµενο του αποικισµού τοποθετείται στις σωστές του βάσεις µε την µελέτη των αιτίων, καθώς και των σχέσεων ανάµεσα σε µητροπόλεις και αποικίες. Ερευνάται η σχέση αποίκων και ιθαγενών ως σχέση Ελλήνων και βαρβάρων. Όµως ο κόσµος των αποικιών στους αρχαϊκούς χρόνους σφραγίζεται από αναστατώσεις εναντίον της κυριαρχίας της αριστοκρατίας.Στον αποικισµό του Ευξείνου Πόντου πρωτοστάτησε η Μίλητος, που ίδρυσε πολλές αποικίες στην ευρύτερη Μεσόγειο.Η Κύµη, ελληνική αποικία, µετέδωσε στους Ετρούσκους και µέσω αυτών στους Ρωµαίους το χαλκιδικό αλφάβητο. Οι κάτοικοι της Ιταλίας απέδωσαν στους Έλληνες το όνοµα Graeci για να τους διακρίνουν από τους ντόπιους. Ίσως το όνοµα αυτό συνδέεται µε τους Γραίους

(Graii) δηλ. τους κατοίκους της µικρής πόλης Γραίας. Ο όρος Μεγάλη Ελλάδα εξάλλου δόθηκε από τον Πολύβιο για το πλήθος των ελληνικών πόλεων στον κόλπο του Τάραντος και περιλαµβάνει την Απουλία, Καλαβρία, Λευκανία και Βρεττία.Ας τονισθεί ακόµη η πολιτιστική διάσταση του β΄ ελληνικού αποικισµού. Οι Έλληνες διεύρυναν τα σύνορά τους και συνάντησαν ξένους πολιτισµούς, όπως Σκύθες, Θράκες, Ιλλυριούς, Σικελούς, Ιταλούς, Λίβυους, Αιγύπτιους. Αυτές οι συναντήσεις [των Ελλήνων] τους οδήγησαν στην ανακάλυψη διαφορών στη γλώσσα, τον πολιτισµό, τα ήθη, τη θρησκεία, τα έθιµα µε τους λαούς (πολιτισµούς) αυτούς.Η Αρχαϊκή τέχνη εξάλλου συµπορεύεται µε τις οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της περιόδου. Αναπτύσσεται η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η ζωγραφική, η αγγειογραφία. Την ίδια εποχή θα αναπτυχθεί η διδακτική ποίηση και οι οµηρικοί ύµνοι (βλ. Δρακόπουλος).Μετά την αδροµερή περιγραφή των ελληνικών πόλεων-κρατών κατά τον 80 αι. π.Χ. θα αναφερθεί ο ρόλος τον οποίο διαδραµάτισαν ο Ζάλευκος, νοµοθέτης των Επιζεφυρίων Λοκρών, και ο Χαρώνδας, από την Κατάνη της Σικελίας, ο οποίος συνέγραψε νόµους για την πατρίδα του και τις χαλκιδικές πόλεις της Σικελίας και Κάτω Ιταλίας.Ανεξάρτητα πάντως από τον τύπο του πολιτεύµατος, τρεις ήσαν οι βασικές επιδιώξεις της πόλεως-κράτους: η ελευθερία, η αυτονοµία και η αυτάρκεια. Ο ελληνικός κόσµος στο τέλος του 9ου αι. π.Χ. και τις αρχές του 8ου αι. π.Χ. περιλαµβάνει αξιόλογες περιοχές, όπως για παράδειγµα τα Μικρασιατικά παράλια και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Η Μίλητος πολύ σύντοµα θα βγει από τον περιορισµένο γεωγραφικά χώρο της και θα ιδρύσει, ως ήδη ελέχθη, πλήθος αποικιών. Και άλλες πόλεις θα αναπτυχθούν, όπως η Έφεσος, η Κολοφών, η Τέως, οι Ερυθρές, η Χίος. Η Κύπρος φαίνεται ότι αποτέλεσε το σηµείο συνάντησης Ελλήνων και Φοινίκων. Η Κόρινθος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, σύντοµα θα αναπτυχθεί στο εµπόριο και τη βιοτεχνία. Ευρύτερα στον χώρο της Κορίνθου θα αναπτυχθεί η Σικυών και το δωρικό Άργος. Η Αττική έχει µελετηθεί καλύτερα από όλη τη Στερεά Ελλάδα. Αυτή συµβάλλει µε κέντρο την Αθήνα στις µετέπειτα πολιτικές και πολιτιστικές εξελίξεις. Στη Βοιωτία θα αναπτυχθούν δύο πόλεις: η Χαλκίδα και η Ερέτρια. Στη Θεσσαλία έχουν ήδη εξελιχθεί τον 8ο αι. π.Χ. τέσσερα φυλετικά κράτη, που εκτείνονται στην Ιστιαιώτιδα, Θεσσαλιώτιδα, Πελασγιώτιδα και Φθιώτιδα. Στην Ήπειρο υπάρχει πλήθος ελληνικών φύλων: οι Αµφιλόχιοι, οι Κασσωπαίοι, οι Θεσπρωτοί, οι Αθαµάνες, οι Μολοσσοί, οργανωµένοι σε φυλετικά κράτη. Η Μακεδονία αρχίζει την ιστορική της πορεία το 700 π.Χ. στην Ορεστίδα και, αργότερα, θα εξελιχθεί σε µεγάλη δύναµη, µε κοσµοϊστορικές συνέπειες, από τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο (Βλ. Ναστούλης).Η Αρχαϊκή Σπάρτη καταλαµβάνει ικανό τµήµα της αρχαίας ιστορίας του τόµου. Μελετάται διεξοδικά η δηµιουργία της πόλης της Σπάρτης. Και ενώ η Σπάρτη στρέφεται προς τη Μεσσηνία, ο υπόλοιπος ελληνικός κόσµος στρέφεται προς τον αποικισµό (1ος Μεσσηνιακός πόλεµος 735/30-715/10). Μετά το τέλος του πολέµου οι Σπαρτιάτες θα ιδρύσουν τον Τάραντα, µια από τις πιο σηµαντικές αποικίες της Ν. Ιταλίας (707; π.Χ.). Εν τω µεταξύ ενσκύπτει ο 2ος Μεσσηνιακός πόλεµος.Η Μεγάλη Ρήτρα είναι ένα αξιόλογο κεφάλαιο της Ιστορίας της Σπάρτης. «Η Ρήτρα αποτελεί µια συνολική πρόταση νόµων της αρχαϊκής εποχής και σηµαίνει οποιαδήποτε προφορική διακήρυξη, διαπραγµάτευση, συµβόλαιο, νοµοθεσία». Τον 6ο αι. π.Χ. διαµορφώνεται η Πελοποννησιακή συµµαχία, που κράτησε µέχρι το 366 π.Χ. Η Σπαρτιατική πολιτεία διατήρησε όλους τους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσµούς, όπως τη συνέλευση του δήµου, το συµβούλιο των γερόντων, τους εκλεγµένους άρχοντες, καθώς και τον θεσµό της βασιλείας.

Η Γερουσία και οι Έφοροι παρεµβάλλονται ως διαιτητές στις διενέξεις των βασιλέων, όπως αντίστοιχα και οι βασιλείς, ως διαιτητές στις διενέξεις Γερουσίας και Δήµου. Εκτενής τέλος λόγος γίνεται για τους περίοικους και τους είλωτες (βλ. Μπιργάλιας).Ακολουθεί η Αθήνα µε την πολιτική και κοινωνική της οργάνωση του 7ου αι. π.Χ. Το Κυλώνειο άγος, τη Νοµοθεσία του Δράκοντα και την ειρηνική επανάσταση του Σόλωνα. Στο πηδάλιο της Αθήνας έρχεται τώρα ο τύραννος Πεισίστρατος και οι Πεισιστρατίδες. Την κατάλυση της τυραννίας θα ακολουθήσει ο Αλκµεωνίδας Κλεισθένης µε τις δηµοκρατικές του µεταρρυθµίσεις. Ακολουθεί η πνευµατική ζωή της Αθήνας και η επιστήµη. Λυρική και χορική ποίηση, το δράµα και τα έργα του πεζού λόγου και οι λογογράφοι. Δεν παραλείπονται και οι λεγόµενοι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι (Βλ. Ρώµας).Ακολουθούν, τέλος, οι Πανελλήνιοι αγώνες: Τα Ολύµπια, τα Πύθια, τα Ίσθµια και τα Νέµεα. Το µέρος αυτό θα κλείσει µε το κεφάλαιο «Πανελληνισµός». Εδώ επισηµαίνεται η συµβολή των αγώνων αυτών στο αίσθηµα της αδελφοσύνης, που συνέχει τους Έλληνες λόγω των αγώνων. Η χρήση της λέξης «Πανέλληνες» αναφέρεται ήδη στα µέσα του 7ου αι. π.Χ. µε την κοινή γλώσσα, τα ήθη και τα έθιµα. Όµως όλες αυτές οι αξιόλογες πανελλήνιες προσπάθειες ουδέποτε οδήγησαν στην πολιτική ένωση της Ελλάδας. Παρά ταύτα σφυρηλατήθηκε µέσα από αυτές τις τελετές και τους αγώνες η εθνική ενότητα και η κοινή συνείδηση των Ελλήνων (Βλ. Αντωνίου).

Αθανάσιος Αντωνίου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑAndrews A., Αρχαία Ελληνική Κοινωνία, µτφρ. Ανδρέας Παναγόπουλος, Γ’ έκδ., ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999.Αντωνίου Αθ. Ιω., Βραυρών. Συµβολή στην Ιστορία του Ιερού της Βραυρω-νίας Αρτέµιδος, Αθήνα 1990.Αντωνίου Αθ. Ιω., Δωδώνη. Συµβολή ηπειρωτών στην ανοικοδόµηση κτισµά-των του Ιερού της Δωδώνης (µετά το 219 π.Χ.). Ανέκδοτη επιγραφή από τη Δωδώνη, Αθήνα 1980.Αντωνίου Αθ. Ιω., Ανέκδοτη επιγραφή από τη Δωδώνη, Πρακτικά. Η’ Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής και Λατινικής Επιγραφικής, Αθήνα, τ. Β’, 1987, σελ. 15-22 (= «Παρνασσός» 26, 1984, σελ. 394-401).Αντωνίου Αθ. Ιω., Ύβρις Παυσανίου του Λακεδαιµονίου, Πρακτικά. Β’ Παγκό-σµιο Συνέδριο. Η Αρχαία Ελλάδα και ο σύγχρονος κόσµος, Αρχαία Ολυµπία, σελ. 239-246.Αντωνίου Αθ. Ιω., Καταστροφή-εγκατάλειψη του Μυκηναϊκού οικισµού της Βραυρώνος και επανίδρυση του οικισµού στους Γεωµετρικούς χρόνους, «Παρ-νασσός», 34, 1992, σελ. 67-80. Αντωνίου Αθ. Ιω., Θεοί και ήρωες στον αρχαίο δήµο «Κεφαλή», Πρακτικά Α’ επιστηµονικής Συνάντησης ΝΑ Αττικής, Καλύβια 1984, σελ. 56-75 (= «Παρ-νασσός» 27, 1985, σελ. 536-558).Αντωνίου Αθ. Ιω., Οι Διάκριοι ή Υπεράκριοι επί της εποχής του Σόλωνος και Πεισιστράτου, «Ηπειρωτική Εστία» 29, 1980, σελ. 449-506.Αντωνίου Αθ. Ιω., Minoische Elemente im Kult der Artemis von Brauron. Περιοδικό της Ακαδηµίας του Βερολίνου, “Philologus” 125, 1981, σελ. 291-296.Αρβανιτόπουλος Α.Σ., Επιγραφική, Αθήναι 1937-1938.Αριστοτέλους, Πολιτικά. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Π.Γ. Λεκατσά, εκδ.

Ι.Π. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1999.Austin M.M. - Vidal-Naquet P., Οικονοµία και Κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Δαίδαλος - Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1998.Baltrusch E., Σπάρτη, µτφρ. Χ. Μπαλόγλου, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 2003.Bearzot C. και Landucci F. (επιµ.), Contro le “leggi immutabili”. Gli Spartani fra tradizione e innovazione, Milano 2004.Bengtson H., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (Από τις απαρχές µέχρι τη Ρωµα-ϊκή Αυτοκρατορία), µτφρ. Ανδρέας Γαβρίλης, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1991.Βλάχος Γ.Κ., Πολιτικές Κοινωνίες στον Όµηρο, µτφρ. Μ. Παΐζη-Αποστολοπού-λου και Δ.Γ. Αποστολόπουλος, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985.Botsford και Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1995.Bury J.B. και Meiggs Russwell, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, εκδ. Καρδαµί-τσα, τ. Α’, Αθήνα 1978, τ. Β’ 1981, τ. Γ’ 1982.Cartiel P., La royaute en Grece avant Alexandre, Στρασβούργο 1984.Cartledge P., Agesilaos and the Crisis of Sparta, London 1987.Cartledge P., Sparta and Laconia: A regional history, 1200-362 BC, London, 2η έκδ., 2002.Cartledge P., Το µεγαλείο της Σπάρτης, µτφρ. Θ. Δαρβίρη, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2004.Cartledge P., Οι Σπαρτιάτες, µτφρ. Α. Φιλιππάτος, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2004.Γιαννάκης Θωµάς, Ιεροί Πανελλήνιοι αγώνες, Αθήνα χ.χ.Cloche P., “Sur le role des rois de Sparte”, Les Etudes Classiques, τ. 17, 1949, σελ. 113-138 και 343-381.Desarme P., Ελληνική Μυθολογία, µτφρ. Ι. Οικονοµίδου, εκδ. «Χρήσιµα Βιβλία», Αθήνα 1959.Diem G., Olympiaden 776 v.Chr. bis 1964. Eine Geschichte des Sports,

Stuttgart 1964.Diem G., Weltgeschichte des Sports. Band I. Von den Antangen bis zur Franzosischen Revolution, Stuttgart 1973.Δουσµάνης Β., Η Ιλιάς και ο Τρωικός Πόλεµος, Αλθαία: εκδ. Οίκος Δηµητρά-κου, Αθήνα 1934.Δρακόπουλος Δ., Αρχαία Λυρική Ποίηση. Αρχίλοχος, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1997.Dries L., Der Ursprung der Olympischen Spiele, Schorndorf bei Stuttgart 1962.Dries L., Olympia, Gotter, Kunstler und Athleten, Stuttgart 1967.Ducat J., Les Hilotes, Paris 1990.Durant W., Παγκόσµια Ιστορία του Πολιτισµού, µτφρ. Ανδ. Φραγκιάς, εκδ. «Εκδοτικός Οίκος», Αθήνα 1965.Ehnbark Er., The idea of God in Homer, Uppsala: Almgvist & Wiksells Bobtuckeri, A-B, 1935.Figueira Th. (επιµ.), Spartan Society, London 2004.Finley M.I., Οικονοµία και Κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα, µτφρ. Μ. Καρδαµί-τσα, εκδ. Καρδαµίτσα, 1991.Finley M.I., «Σπάρτη και Σπαρτιατική Κοινωνία», στο: Οικονοµία και Κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα, τ. Α’, µτφρ. Α’ Παναγόπουλος, εκδ. Καρδαµίτσα, Αθήνα 1988.Flaceliere R., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, µτφρ. Γ. Βανδώρος, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1974.Glotz G., Η Ελληνική «Πόλις», µτφρ. Αγνή Σακελλαρίου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994.Guthrie W.K.C., The Greek and their Gods, Boston: Beacon Press, 1954.Harris H.A., Greeks Athletes and Athleties, London 1971.Hermann H., Olympia. Heiligtum und Weltkampfstatte, Munchen 1972.

Hodkinson St., Ιδιοκτησία και πλούτος στην Σπάρτη της κλασικής εποχής, µτφρ. Ι. Κράλλη, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2004.Hodkinson St. και Powell A. (επιµ.), Sparta: Beyond the Mirage, London 2002.Hodkinson St. και Powell A. (επιµ.), Sparta: New Perspectives, London 1999.Hooker J.T., The Ancient Spartans, London 1980.Hopper R.I., Οι πρώτοι Έλληνες. Από την προϊστορία ως τις απαρχές της Ιστο-ρίας, µτφρ. Τάσος Δαβέρης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993.Huxley G.L., Early Sparta, London 1970.Jeffery L.H., The Local scripts of archaic Greece, Oxford 1961.Καργάκος Σ., Ιστορία των Αρχαίων Αθηνών, τ. Α’, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2004.Καρδαρά Χρ., Η θρησκευτική-πολιτική σηµασία των αετωµάτων της Ολυµπίας, Αθήνα 1978.Kerenyi K., Η µεθοδολογία των Ελλήνων, µτφρ. Δηµ. Σταθόπουλος, εκδ. Εστία, Αθήνα 1975.Klaffenbach G., Griechische Epigraphik, Studienhefte zur Altertumswissenschaft, Heft 6, Gottingen 1957.Κορδάτος Γ., Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τ. Α’, εκδ. 20ος αι., Αθήνα χ.χ.Larfeld W., Griechische Epigraphic. Handbuch der Altertumswissenschaft, I, 5, Munchen 1914.Lesky Albin, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, µτφρ. Αγαπητού Τσοπανάκη, εκδ. Οίκος Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1998.Levy E., Sparte, histoire politique et sociale jusqu’ a la conquete romaine, Paris 2003.Lipka M., Xenophon’s Spartan Constitution, Berlin 2002.

Luraghi N. και Alcock S.E. (επιµ.), Helots and Their Masters in Lacnia and Messinia, Harvard 2003.MacDowell D.M., Σπαρτιατικό Δίκαιο, µτφρ. Ν. Κονοµή, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1988.Mickell H., Sparta, Cambridge 1952.Μιρώ Αιµίλιος, Η καθηµερινή ζωή στην εποχή του Οµήρου, µτφρ. Κ. Παναγιώ-του, εκδ. Ωκεανίς, Αθήνα 1971.Mosse Cl., Η Αρχαϊκή Ελλάδα. Από τον Όµηρο στον Αισχύλο (8ος-6ος αι. π.Χ.), µτφρ. Στρατής Πασχάλης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1991.Mosse Cl., Ο πολίτης στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 1993. (µτφρ. Δεν υπάρχει).Mosse Cl. – Annie Schnapp-Gourbeillon, Επιτοµή Ιστορίας της Αρχαίας Ελλά-δας (2000-31 π.Χ.), µτφρ. Λύντια Στεφάνου, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1996.Μπιργάλιας Ν., L’Odyssee de l’education spartiate, Αθήνα 1999.Μπιργάλιας Ν., “Machiavel et Sparte”, Λακωνικαί Σπουδαί, τ. 13, 1996, σελ. 491-513.Μπιργάλιας Ν., «Έρις περί αρετής», Ελληνικά, τ. 47, 1997, σελ. 35-52.Μπιργάλιας Ν., «Το σπαρτιατικό µοντέλο εκπαίδευσης στο Γαλλικό Διαφωτι-σµό», Πρακτικά Ε’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, 1997, τ. Γ’, σελ. 113-139.Μπιργάλιας Ν., «Ο Μύθος του Καιάδα», Αρχαιογνωσία, τ. 9, 1998, σελ. 207-234.Μπιργάλιας Ν., «Βασιλικοί παίδες στη Μακεδονία και πολιτικοί παίδες στη Σπάρτη», Αρχαία Μακεδονία, τ. 1, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 143-152.Μπιργάλιας Ν., “Hilotage and Spartan Social Organisation”, στο: S. Hodkinson και A. Powell (επιµ.), Sparta: Beyond the Mirage, London 2002, σελ. 251-268.

Μπιργάλιας Ν., “The Peloponnesian League as a Political Organisation”, στο: K. Buraselis και K. Zoumboulakis (επιµ.), The Idea of European Community in History, τ. II, National and Capodistrian University of Athens, Αθήνα 2003, σελ. 19-26.Nilsson M.P., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, µτφρ. Αικ. Παπαθω-µοπούλου, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 2001.Nilsson M.P., Ελληνική Λαϊκή Θρησκεία, µτφρ. Ι.Θ. Κακριδής, εκδ. Βιβλιο-θήκη του Φιλόλογου, Αθήνα 1966.Nilsson M.P., Η Μυκηναϊκή προέλευση της Ελληνικής Μυθολογίας, µτφρ. Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1985.Nilsson M.P., Όµηρος και Μυκήνες, µτφρ. Ι. Μαζαράκη-Αινιάν, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1989.Ogden D., Aristomenes of Messene. Legends of Sparta’s Nemesis, London 2004.Oliva P., Sparta and her Social Problems, Πράγα 1971.Ollier F., Le Mirage spartiate. Etude sur l’idealisation de Sparte dans l’Antiquite greque de l’origine jusqu’aux Cyniques, t. I-II, Paris 1933-1943.Osborne R., Η γένεση της Ελλάδας 1200-479 π.Χ., µτφρ. Τούλα Σιάτη, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 2000.Otto W.F., The Homeric Gods, the spirits significance of Greek religion, Great Britain: Thames & Hudson, 1955.Παπαρρηγόπουλος Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Κάκτος, τ. Ι-ΧΧ, Αθήνα 1992.Παπασταύρου Ι., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα 1969.Παπαχατζής Ν.Δ., Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, τ. 3, Ηλιακά, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1969.Powell A., Athens and Sparta, London 1988.Powell A. και Hodkinson St. (eds.), The Shadow of Sparta, London 1994.

Powell A. (επιµ.), Classical Sparta: Techniques behind her success, London 1989.Proietti G., Henophon’s Sparta, Mnemosyne, suppl. 98, 1987.Ραµού-Χαψιάδη Α., Αρχίδαµος ο Ζευξιδάµου και η εξωτερική πολιτική της Σπάρτης επί της βασιλείας του, Αθήνα 1978.Rawson E., The Spartan Tradition in European Thought, Οξφόρδη 1969.Richer N., Les Ephores, Paris 1998.Richter G., Αρχαία Ελληνική Τέχνη, µτφρ. Αικ. Κορρέ, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1974.Roussel P., Sparte, Paris 1960.Ruze F., Deliberation et pouvoir dans la cite grecque de Neston a Socrate, Paris 1997.Ρώµας Χρ., Αρχαίοι Έλληνες Λυρικοί, τ. 1, 3, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1995.Ρώτας Β., Ησίοδος. Έργα και Ηµέραι, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1998.Σακελλαρίου Μ.Β., Πόλις. Ένας τύπος αρχαίου ελληνικού κράτους, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999 (ελληνική µετάφραση).Schadewaldt W., Από τον κόσµο και το έργο του Οµήρου, Οµηρικές Σκηνές, τ. Β’, µτφρ. Φ.Ι. Κακριδής, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1982.Schobel H., Olympia und seine Spiele, Leipzig 1964.Schuller W., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας. Από την Κρητοµυκηναϊκή εποχή και το τέλος των κλασικών χρόνων, µτφρ. Αφρ. Καµάρα – Χρ. Κοκκινιά, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999.Σιγάλας Α., Ιστορία της Ελληνικής Γραφής, Αθήναι 1934 (β’ έκδοση, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών), Θεσσαλονίκη 1974.Thomen L., Lakedaimonion Politeia, Historia, 103, Stuttgart 1996.Tigerstedt E.N., The Legend of Sparta in Classical Antiquite, τ. I-II, Lund-Sweden, 1965 και Uppsala-Sweden, 1974.

Τσοπανάκης, Αγαπητός, Εισαγωγή στον Όµηρο, Θεσσαλονίκη 1977.Wace και Stubbings Fr., Όµηρος. A companion to Homer, µτφρ. Γ. Γιατροµα-νωλάκης, Ιφ. Ζαµάρου, Α. Κατσούρης, Α. Βοσκός, εκδ. Καρδαµίτσα, Αθήνα 1984.Yalouris N., Ολυµπία, Munchen 1972.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. Β’, Αθήνα 1971.«Ιστορικά» Ελευθεροτυπίας, τεύχη 61, 87, 137, 140, 164, 232, 270, 303.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑΜΙΧΑΗΛ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥΑκαδηµαϊκός, Οµότιµος Καθηγητής ΠανεπιστηµίουΓεννήθηκε στην Πάτρα το 1912. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανε-πιστηµίου Αθηνών, στη Σορβόννη και στο College de France. Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (1939), Docteur des-Lettres (doctorat d’ Etat, 1956)Αφού δίδαξε σε ιδιωτικό σχολείο, εργάσθηκε ως ερευνητής στο Επιστηµονικό Ίδρυµα Ερευνών της Γαλλίας (C.N.R.S., 1951-1954) και ως διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (1954-1959). Το 1959 εκλέχθηκε και το 1960 διορίσθηκε τακτικός καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, θέση από την οποία αποµακρύνθηκε το 1967 από τη Δικτατο-ρία και στην οποία επανήλθε το 1974. Από το 1970 έως το 1975 δίδαξε στο Πανεπιστήµιο Lyon II. Συνταξιοδοτήθηκε το 1979.Μέλος της Ακαδηµίας Αθηνών (1983-) και της Accademia Nazionale dei Lincei (1988-). Αντεπιστέλλον µέλος της Accademia Pontaniana Νεαπόλεως (1989-) και της Académie des Iscriptions et Belles-Lettres (1991-).Διετέλεσε Κοσµήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (1965-1966), Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (1964-1967), Πρόεδρος της Association Lyonnaise d’ Etudes Anciennes (1974), Πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ιστορικών Επιστηµών (1978-1985), µέλος της Διεθνούς Επιτροπής Ιστορικών Επιστηµών (1978-1985), ιδρυτής και διευ-θυντής του Κέντρου Ελληνικής και Ρωµαϊκής Αρχαιότητος στο Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών (1979-1992), µέλος του Δ.Σ. του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών (1992-1995). Πρόεδρος της Ακαδηµίας Αθηνών (1992). Πρόεδρος του Ιδρύµατος Ελ-ληνικού Πολιτισµού (1993-1995). Επίσης εκ των συνδιευθυντών του δεύτερου τόµου της Ιστορίας της Ανθρωπότητας της U.N.E.S.C.O. Eίναι Πρόεδρος του Δ.Σ. του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.Οι µελέτες του αφορούν στην αρχαία Ελληνική Ιστορία και, εν µέρει, στη νε-ότερη.

Έχει δηµοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και ξένα επιστηµονικά περιοδικά, και σε συλλογικά έργα, έχει παρουσιάσει ανακοινώσεις σε Ακαδηµίες, έχει συνερ-γασθεί µε πολλά εκτενή κεφάλαια στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών.Επιλογή µονογραφιών: Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν τουρκοκρα-τίαν (1715-1821) (στη σειρά Texte und Forschungen zur Byzantinisch-Neugrichischen Philologie, αρ. 33), Αθήνα, 1939. Σελ. 394. Βραβείο της Ακα-δηµίας Αθηνών (1940). Ανατυπώσεις από τις εκδόσεις “Ερµής”. La migration grecque en Ionie (Centre d’ Etudes d’ Asie Mineure, Ionie 1), Αθήνα, 1958. Σελ. 568. Peuples préhelléniques d’ origine indo-européenne, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1977. Σελ. 350 Les Proto-grecs, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1980. Σελ. 286 The Polis-State, Definition and Origin (στη σειρά Μελετήµατα του Κέντρου Ελληνικής και Ρωµαϊκής Αρχαιότητος του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών, αρ. 4), Αθήνα, 1989. Σελ. 510. Σε ελληνική µετάφραση: Πόλις, ένας τύπος αρχαίου ελληνικού κράτους, Μορ-φωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1999.Between Memory and Oblivion. The Transmission of Early Greek Historical Traditions (στη σειρά Μελετήµατα του Κέντρου Ελληνικής και Ρωµαϊκής Αρχαι-ότητος του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών, αρ. 12), Αθήνα, 1990. Σελ. 267.Η Αθηναϊκή δηµοκρατία, Πανεπιστηµακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 1999, 2000, 2004. Σελ. 661.Les ethnè grecs à l’ âge du Bronze (υπό έκδοση στη σειρά Μελετήµατα του Κέ-ντρου Ελληνικής και Ρωµαϊκής Αρχαιότητος του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών).Συντονιστής των συλλογικών έργων:Μακεδονία, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1982.Ποικίλα (στη σειρά Μελετήµατα του Κέντρου Ελληνικής και Ρωµαϊκής Αρχαιό-τητος του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών, αρ. 10), Αθήνα, 1990.

Colloque international “Démocratie athénienne et Culture”, organisé par l’ Académie d’ Athènes en cοopération avec l’ UNESCO, 1992, 1995.UNESCO, History of Mankind / Histoire du développement scientifique et culturel de l’ Humanité, τοµ. ΙΙ (συνεκδότης), 1996.Διακρίσεις (κατά χρονολογική σειρά): Άρχων Μέγας Ιεροµνήµων της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Παράσηµο του Αγίου Μάρκου του Πατριαρχείου Ιεροσολύµων, Ταξιάρχης Ordine al Merito della Repubblica Italiana, Ιππότης Légion d’ honneur.

ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣΓεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1947. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (πτυχίο 1975) και παρακολού-θησε µαθήµατα στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών (1975 – 1977). Αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστηµίου Αθηνών το 1978. Ειδικεύτηκε στην Παθολογία. Εργάστηκε στην Πανεπιστηµιακή Κλινική του Νοσοκοµείου ο Ευαγγελισµός (1982) και στο Γενικό Νοσοκοµείο Αεροπορίας (1984). Το 1985 εκλέχτηκε λέκτορας στη Σχολή Επιστηµών Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, όπου δίδαξε αυτοδύναµα για µια τετραετία (1985 – 1989). Επίσης εργάστηκε ως γιατρός στον ΕΟΦ και διετέλεσε τακτικό µέλος της Επιτροπής Εθνικού Συνταγολογίου (1988). Παράλληλα µε την διδασκαλία και τη άσκηση της ιατρικής (έως το 2000) ασχολείται από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τον Τύπο µε τη διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας.ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Γιατί το λέµε έτσι», Πρώτο Πρόγραµµα της Ελ-ληνικής Ραδιοφωνίας, 1982-1988. «Κάθε µέρα και µια λέξη», «Αθήνα 9,84» 1988 – 1991. ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Ιστορία µιας λέξης» Τηλεόραση ΕΤ-2 1995 – 1997«Οι λέξεις στη ζωή µας» MEGA 1998

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ: Συντάκτης της Ελευθεροτυπίας από το 1990 σε θέµατα Γλώσσας και Ιστορίας. Συντονιστής – Επιµελητής του «Ε» ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Αρχισυ-ντάκτης του «ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ».Συντονιστής του «Ε» Ιστορικά – Πρωτοπόροι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ (Εκτός Ιατρικής): Στο Δηµοσιογραφικό Εργαστήρι (1994) την Σχολή Υποκριτικής του Κ. Καζάκου. (1996) (Μάθηµα Ελληνική γλώσσα και ιστο-ρία) ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: Ιατρικό Ιστορικό (Εκδ. «Ηριδανός») Ευρύλοχος (Εκδ. «Ηριδα-νός») Τειρεσίας (Εκδ. «Κέδρος») Ετυµολογικό Αλφαβητάριο (Εκδ Α.Α Λιβάνη) Ιστορία µιας Λέξης (διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας) Τόµοι. Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄ (Εκδ Α.Α. Λιβάνη.)

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΙΩ. ΑΝΤΩΝΙΟΥΕπίκουρος Καθηγητής ΠανεπιστηµίουΓεννήθηκε στην Κερατέα Αττικής το 1939.Είναι πτυχιούχος Θεολογικής Σχολής Πανεπιστηµίου Αθηνών (1962). Πτυχι-ούχος τµήµατος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστηµίου Αθηνών (1967). Έκανε µεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου του Μονάχου (1971-2, 1974-5, 1981-2). Προετοιµασία Διδακτορικής Διατριβής µε καθηγητές Siegfied Lauffer, Homann Wedeking, Werner Hub κ.λπ. Έλαβε διδακτορικό από το τµήµα Ιστορίας και Αρ-χαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσα-λονίκης (1990), µε καθηγητές: Δηµήτριο Παντερµαλή, Γεώργιο Χουρµουζιάδη, Εµµανουήλ Βουτυρά κ.ά.Έλαβε µέρος µε ανακοινώσεις σε Διεθνή και Ελληνικά Συνέδρια.Βασικά έργα: Βραυρών. Συµβολή στην Ιστορία του Ιερού της Βραυρανίας Αρ-τέµιδος, Αθήνα 1990. Δωδώνη. Συµβολή Ηπειρωτών στην ανοικοδόµηση κτι-σµάτων του Ιερού της Δωδώνης (µετά το 219 π.Χ.). Ανέκδοτη επιγραφή από τη Δωδώνη, Αθήνα 2004. Τρίτη έκδοση από τις Εκδ. Παπαζήση.

Άλλα έργα: Βραυρώνια Προσωπογραφία. Φιλάδαι και Κυδαντίδαι δηµόται, Αθή-να 1980.Τα τοπωνύµια της Κερατέας. Συλλογή τοπωνυµίων της ΝΑ Αττικής, Αθήνα 1991.Έγραψε ακόµη πάνω από σαράντα µελέτες σε ελληνικά και ξένα επιστηµονικά περιοδικά. Είναι συνεργάτης στα «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΑΝΤΩΝΑΤΟΥΗ Αθανασία Αντωνάτου γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και µεγάλωσε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το 1ο Γενικό Λύκειο Αγίας Παρασκευής και φοίτησε στη Φι-λοσοφική Σχολή Αθηνών. Κατά την διάρκεια των φοιτητικών χρόνων ανέπτυξε πολυσχιδή δραστηριότητα ως µέλος φοιτητικών νεολαιών, ως αρθρογράφος σε φοιτητικό περιοδικό, ως εισηγήτρια σε διάφορες ηµερίδες και ως ραδιοφωνική παραγωγός. Παράλληλα παρέδιδε µαθήµατα σε µαθητές Γυµνασίου και Λυκείου ενώ εργάστηκε και ως οµαδάρχης κατασκηνώσεων επί επτά συναπτά έτη. Απόφοιτη το 2003 από το τµήµα Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, ξεκινά τον ίδιο χρόνο για µεταπτυχιακές σπουδές στο University of Wales, Lampeter. Το 2005 έλαβε τον µεταπτυχιακό τίτλο MA in Social Anthropology µε ειδί-κευση στην εκπαίδευση µε την εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας µε θέµα τα βιβλία των ελληνικών µαθηµάτων – Ιστορίας, Αρχαίων και Νέων Ελληνικών και Λογοτεχνίας – και το ιδεολογικό υπόβαθρο της συγγραφής τους.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Φιλόλογος – Ιστορικός Γεννήθηκε στη Ζαχάρω Ολυµπίας. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών ως υπότροφος του Ι.Κ.Υ και διορίσθηκε στη Δευτεροβάθµια Δηµόσια Εκπαίδευση στην οποία υπηρέτησε επί σειρά ετών. Μετεκπαιδεύτηκε στο Διδ. Μέσης Εκπαιδεύσεως

και αποφοίτησε µε τον βαθµό «Άριστα». Αποσπάσθηκε στο Παιδαγωγικό Ινστι-τούτο και έλαβε µέρος στην επιτροπή προγράµµατος σπουδών για τα Αρχαία Ελληνικά. Μετείχε σε συγγραφικές οµάδες διδακτικών εγχειριδίων, σε ενηµερωτικά σεµι-νάρια, διηµερίδες, και επιστηµονικές συζητήσεις. Δίδαξε στα Περιφερειακά Επιµορφωτικά Εκπαιδευτικά Κέντρα Αθηνών, Ανατο-λικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, και Εξωτερικού. Έχει δηµοσιεύσει βιβλία, µεταφράσεις και µελέτες διδακτικού, παιδαγωγικού και ιστορικού περιεχοµέ-νου.Βασικά έργα: Θουκυδίδου, Περικλέους Επιτάφιος, Αθήνα, 1989Αρχαίοι Έλληνες Λυρικοί, Αθήνα 1997Η διδακτική των Αρχαίων Ελληνικών, Αθήνα, 2002Ολυµπία, µύθοι και Ερµηνείες, Αθήνα, 2005

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ ΑΙΝΙΑΝ Αναπληρωτής Καθηγητής Κλασσικής ΑρχαιολογίαςΓεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Ελεύθερο Πανεπιστήµιο Βρυξελλών. Εκπόνησε διδακτορική διατριβή µε θέµα την αρχιτεκτονική των πρώιµων ιστορικών χρόνων στο Πανεπιστήµιο του Λονδίνου (UCL), µε υποτρο-φία από το Ίδρυµα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». 1991–96: Εργάστηκε ως έκτακτος αρχαιολόγος στην Β Εφορεία Αρχαιοτήτων και πραγµατοποίησε ανασκαφές στην Αττική. 1992–1998: Δίδαξε στο Τµήµα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστηµίου. 1998 – σήµερα: Αναπληρωτής Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τµήµα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (ΙΑΚΑ) του Πανεπιστη-µίου Θεσσαλίας και Πρόεδρος του τµήµατος από το 2002. Είναι επίσης προσκε-κληµένος διδάσκων σε µεταπτυχιακά προγράµµατα του Πανεπιστηµίου Αθηνών και του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου.

1990–95, 2001. Διηύθυνε ένα πρόγραµµα Επιφανειακών Ερευνών στην Κύθνο. Διευθύνει ανασκαφές στη Σκάλα Ωρωπού (1996κ.ε.), την Κύθνο (2002κ.ε.) και το Σωρό (2004κ.ε.), υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες (Κύθνο 2004), καθώς και γεωφυσικές έρευνες (Ωρωπό 2004-05). Είναι τακτικός εταίρος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας και του Γερµανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου των ΑθηνώνΈνα µέρος από τα δηµοσιεύµατά του αφορούν τους πρώιµους ιστορικούς χρό-νους, τα υπόλοιπα σχετίζονται µε τις αρχαιολογικές έρευνες που διευθύνει. Έχει επιµεληθεί την έκδοση των πρακτικών διεθνών συνεδρίων τα οποία είχε οργανώσει. Έχει επίσης διοργανώσει αρχαιολογικές εκθέσεις στα πανεπιστή-µια Αθηνών και Θεσσαλίας. Μονογραφίες: From Rulers Dwellings to Temples. Architecture, Religion and Society in Early Iron Age Greece (1100-700 B.C.), Jonsered 1997.Όµηρος και Αρχαιολογία, Αθήνα 2000.Υπό δηµοσίευση: Ωρωπός Ι. Πρωτογεωµετρική και Υποπρωτογεωµετρική Πε-ρίοδοι (10ος - 9ος αι. π.Χ.), Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εται-ρείας.

ΝΙΚΟΣ ΜΠΙΡΓΑΛΙΑΣΛέκτορας αρχαίας ιστορίας στο Τµήµα ιστορίας και αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου ΑθηνώνΓεννήθηκε στη Λάρισα το 1960. Σπούδασε ‘Ιστορία της Τέχνης’ στη Σχολή του Λούβρου και ‘Ιστορία’ στο Πανε-πιστήµιο των Παρισίων (Paris VIII) από όπου πήρε το πτυχίο του (maîtrise), τον 1ο µεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (DEA) και αναγορεύτηκε διδάκτωρ αρχαίας ιστορίας (Doctorat). Ως υπότροφος του Ν.Α.Τ.Ο. εκπόνησε µεταδιδακτορική έρευνα στο Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών της Γαλλίας. Εργάστηκε ως ειδικός επιστήµονας στο Τµήµα

Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης, στο Τµήµα Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Από το 2004 υπηρετεί ως λέκτορας αρχαίας ιστορίας στο Τµήµα Ιστορίας και Αρχαι-ολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Είναι Διευθυντής Επιστηµονικής Σειράς βιβλίων µε τίτλο «Iστορία του Αρχαίου Κόσµου» στις εκδόσεις Πατάκη και ιδρυτικό µέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας ‘ΣΩΣΙ-ΠΟΛΙΣ’. Έχει δηµοσιεύσει αυτοτελώς πολλές επιστηµονικές εργασίες σε διά-φορα ελληνικά και ξένα επιστηµονικά περιοδικά και έχει συµµετάσχει σε πολλά διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα ερευνητικά του ενδιαφέρο-ντα επικεντρώνονται στη µελέτη των πολιτικών µοντέλων και των κοινωνικών τάξεων της αρχαϊκής και κλασικής Ελλάδας. Κυριότερες δηµοσιεύσεις: L’Odyssée de l’éducation spartiate (1999) «Machiavel et Sparte», Λακωνικαί Σπουδαί (1996) «’Ερις περί αρετής», Ελληνικά (1997) «Το σπαρτιατικό µοντέλο εκπαίδευσης στο Γαλλικό Διαφωτισµό», Πρακτικά Ε’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (1997) «Ο Μύθος του Και-άδα», Αρχαιογνωσία (1998) «Βασιλικοί παίδες στη Μακεδονία και Πολιτικοί παίδες στη Σπάρτη», Αρχαία Μακεδονία (1999) «Hilotage and Spartan Social Organisation», στο A. Powell και St. Hodkinson (επ.), Sparta: Beyond the Mirage (2002) «The Peloponnesian League as a Political Organization» στο K. Buraselis και K. Zoumboulakis (επ.) The Idea of European Community in History (2003) «Πειρατεία και ηγεµονία στην αρχαία Ελλάδα του 5ου και του 4ου αι.π.Χ.», στο Χ. Καλλιγά και Α. Μάλλιαρης (επιµ.), Πειρατές και Κουρσάροι (2003) «Le Nomos chez Hérodote et Thucydide» στο Le législateur et la loi dans l’Antiquité -Hommage à F. Ruzé- (2005) «Guerre et identité politique à Sparte»,στο B. Meisner, O. Schmitt, M. Sommer (επ.) Krieg Gesellschaft Institutionen (2005)

ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΝ. ΝΑΣΤΟΥΛΗΣΟ Κώστας Μεν. Ναστούλης γεννήθηκε στο Νικολίτσι Πρέβεζας το 1950. Σπού-δασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Υπηρετεί ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση επί τριάντα χρόνια. Μετεκπαιδεύτηκε στη ΣΕΛΜΕ Αθήνας, απ’ όπου αποφοίτησε µε βαθµό «Άρι-στα». Υπήρξε µέλος διαφόρων επιτροπών (Κ.Ε.Γ.Ε., Βαθµολογικών Κέντρων). Τα τελευταία χρόνια υπηρετεί µε απόσπαση στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Έλα-βε µέρος στη συγγραφή διδακτικών βιβλίων (Σοφοκλέους Τραγωδίαι: Αντιγόνη και Φιλοκτήτης, Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβαση) και στη σύνταξη των Προ-γραµµάτων Σπουδών. Δίδαξε Αρχαία Ελληνική Γραµµατεία σε διάφορα Περι-φερειακά Επιµορφωτικά Κέντρα (Π.Ε.Κ.), σε επιστηµονικά σεµινάρια για τους καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης και έχει λάβει µέρος σε επιµορφωτικές εκπαιδευτικές αποστολές στο Εξωτερικό (Αίγυπτος, Γερµανία). Έχει δηµοσιεύ-σει στο περιοδικό της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων «Πλάτων» (Παράρτηµα: Θέµατα Μέσης Εκπαίδευσης, τ. 1,2002) άρθρο µε θέµα:“Η διδασκαλία της Αλε-ξάνδρου Ανάβασης του Αρριανού στη Γ΄ Γυµνασίου και η προσωπικότητα του Μ. Αλεξάνδρου”). Έχε συγγράψει πολλά σχολικά βοηθήµατα Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γλώσσας.

ΧΡΙΣΤΟΣ Γ. ΡΩΜΑΣΦιλόλογοςΓεννήθηκε το 1937 στην Κερατέα Αττικής. Σπούδασε κλασική φιλολογία και θεολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και υπη-ρέτησε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Μετεκπαιδεύτηκε επί διετία στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως, απ’ όπου αποφοίτησε το 1980. Αποσπάστηκε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του υπουργείου Παιδείας και πήρε µέρος στη σύνταξη των Προγραµµάτων Σπουδών και στη συγγραφή διδακτικών βιβλίων. Υπήρξε µέλος πολλών επιτροπών, όπως της Κ.Ε.Γ.Ε., του Α.Σ.Ε.Π. και

Βαθµολογικών Κέντρων Αθηνών. Δίδαξε Αρχαία Ελληνική Γραµµατεία στα Πε-ριφερειακά Επιµορφωτικά Κέντρα (Π.Ε.Κ.) Αθηνών, Πειραιώς και εξωτερικού. Συνέγραψε πολλά βιβλία, άρθρα και µελέτες.Βασικά έργα:Η Κερατέα της Αττικής (1987)Λεξικό Ελληνικής Αρχαιογνωσίας (1992)Αρχαίοι Έλληνες Λυρικοί:Τόµος Α΄: Ἀλκµάν, Στησίχορος, Ἀλκαῖος, Σαπφώ (1995)Τόµος Β΄: Θέογνις (1997, 20052)Θουκυδίδου, Περικλέους Ἐπιτάφιος (19973)Σοφοκλέους Τραγωδίαι: Ἀντιγόνη, Φιλοκτήτης (σχολική έκδοση, Ο.Ε.Δ.Β., 2000)Διδακτική των Αρχαίων Ελληνικών (2002).Επίσης, σε συνεργασία µε άλλους φιλολόγους, συνέγραψε περισσότερα από είκοσι σχολικά βοηθήµατα για τα διδασκόµενα µαθήµατα Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γραµµατείας σε Γυµνάσιο και Λύκειο.