ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ...

66
ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 1 η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ “ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ” ΑΠΟ Σχη (ΤΘ) Ξανθόπουλο Θεόδωρο ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012

Transcript of ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ...

Page 1: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 1

η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

“ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ”

ΑΠΟ

Σχη (ΤΘ) Ξανθόπουλο Θεόδωρο

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012

Page 2: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βασικές έννοιες στρατηγικής 1 ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός της στρατηγικής σκέψης 2 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Προϋποθέσεις άσκησης στρατηγικής 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ α. Θουκυδίδης 2 - 9 β. Έλληνες και Ρωμαίοι 8 - 10 γ. Σουν Τσου 10 -14 δ. Βυζάντιο 14 - 17

ΚΕΦΑΛΙΑΟ 2: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ α. Ναπολέων 17 - 21 β. Ζομινί 21 - 24 γ. Κλαούζεβιτς 24 - 32 δ. Οι επίγονοι του Κλαούζεβιτς 32 - 33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ α. Ναυτική Στρατηγική 33 - 41 β. Γεωπολιτική 41 - 42 γ. Λίντελ Χαρτ 42 - 45 δ. Αεροπορική Στρατηγική 45 - 53 στ. Ανταρτοπόλεμος 53 - 58

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ α. Συμπεράσματα 56 - 57 β. Προτάσεις 57 - 59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ «Α» Ενδεικτική βιβλιογραφία Α-1 - Α-5

Page 3: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

«ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ»

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Βασικές έννοιες στρατηγικής

α. Η στρατηγική είναι μια ολική διαδικασία, που είναι ζωντανή στην ειρήνη και στον πόλεμο και είναι αναγκαία για κάθε κράτος που επιθυμεί να επιζήσει και να επικρατήσει. Η αέναη αντιπαλότητα των εθνών και τα αντικρουόμενα συμφέροντά τους αποτελούν τα καλύτερα πεδία δράσης των οραματιστών της στρατηγικής που σχεδιάζουν και δημιουργούν το στρατηγικό πλαίσιο κάθε μικρής ή μεγάλης χώρας.

β. Αν και η ιστορία του πολέμου έχει την ίδια ηλικία με την ιστορία της

ανθρωπότητας, η στρατηγική είναι πολύ πιο νέα από τον πόλεμο. Για πολλούς αιώνες, αυτό που ονομάζουμε στρατηγική σκέψη δεν ήταν παρά μια σειρά από πετυχημένους αυτοσχεδιασμούς που δεν ακολουθούσαν κανένα ιδιαίτερο νοητικό σχήμα. Η αναγκαιότητα της στρατηγικής ως γνωστικό αντικείμενο φάνηκε με το μέγεθος του μοντέρνου στρατού, άμεσα με την πολυπλοκότητα της διοίκησης και έμμεσα με την αντιμετώπισή του μέσω του ανταρτοπόλεμου1.

γ. Η στρατηγική δεν είναι μόνο ο περιορισμένος αγώνας στο πεδίο της

μάχης, όπου απαιτείται κυρίως η στρατιωτική τακτική και τεχνική, αλλά πρώτιστα είναι ένας αγώνας του πεδίου της σκέψης και της νοοτροπίας του κάθε λαού, όπου ο καθένας επιδιώκει την ολική ή μερική επικράτησή του. Επομένως η στρατηγική δεν αποτελεί μια μονοδιάστατη πολεμολογική έννοια, αλλά αντίθετα ένα πολυδιάστατο πεδίο, στο οποίο αναπτύσσονται όλες οι δυνατότητες του έθνους, με συνέχεια και συνέπεια. Άρα η στρατηγική είναι έννοια περισσότερο στοχαστική και δυσδιάκριτη2, στην οποία δεν επιτρέπεται η αδράνεια και η νωχέλεια της σκέψης.

δ. Η στρατηγική σκέψη είναι αναπόφευκτα πέρα για πέρα

πραγματιστική. Εξαρτάται από τη γεωγραφική θέση, την κοινωνία, την οικονομία και την πολιτική, καθώς και από άλλους παράγοντες, οι οποίοι προκαλούν τα προβλήματα και τις διενέξεις, τις οποίες ο πόλεμος υποτίθεται πως έρχεται να

1 Ν. Λυγερός «Νοητική Στρατηγική», Εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη Νοέμβριος 2006, σελ. 47.

2 Ν. Λυγερός, «Νοητική Στρατηγική», Εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη 2006, σελ. 49.

Συνταγματάρχης (ΤΘ) Ξανθόπουλος Θεόδωρος του Αμύντα (44461) Σπουδαστής ΣΕΘΑ Καβησός, 3 Φεβ 2012

Page 4: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 2 -

λύσει. Όποιος εξετάζει τη στρατηγική δεν μπορεί να αγνοήσει αυτές τις δυνάμεις. Οφείλει να αναλύσει το ποικιλόμορφο πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η στρατηγική και τον τρόπο που αυτό το πλαίσιο και οι ιδέες αλληλοεπηρεάζονται. Η ιστορία της στρατηγικής σκέψης δεν είναι η ιστορία του καθαρού λόγου αλλά του εφαρμοσμένου λόγου3.

2. ΣΚΟΠΟΣ

Ο σκοπός της παρούσης διατριβής είναι να παρουσιάσει τη στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα παγκοσμίως υπό μορφή νοηματικών σχημάτων, καταδεικνύοντας τη διαχρονικότητα ή μη των διαφόρων αντιλήψεων όπως αυτές εκφράσθηκαν από στρατιωτικούς αλλά και ιστορικούς της κάθε εποχής.

3. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Προϋποθέσεις άσκησης στρατηγικής

α. Η στρατηγική σκέψη εξετάζεται κατά κύριο λόγο ως υψηλή στρατηγική και μερικώς ως στρατιωτική στρατηγική.

β. Οι λοιπές στρατηγικές, όπως οικονομική, τεχνολογική, κοινωνική, πολιτιστική ή και άλλες δεν εξετάζονται παρά μόνο περιστασιακά, ως επιβοηθητικά μεγέθη ή έννοιες που συνεισφέρουν στην κατανόηση της υψηλής στρατηγικής ή της στρατιωτικής στρατηγικής της κάθε περιόδου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

4. ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ α. Θουκυδίδης

(1) Ο Θουκυδίδης, θεωρείται ο «πατέρας» του πολιτικού ρεαλισμού, στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές. Είναι πολύ συνηθισμένο, οι σύγχρονοι θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων να αρχίζουν τα βιβλία τους με αναφορές στον Θουκυδίδη και να καταπιάνονται με τα επιχειρήματά του, ακόμα κι όταν διαφωνούν με αυτά. Σπάνια εμφανίζονται κλασικά κείμενα που χρησιμοποιούνται ως επιχειρήματα, για να πείσουν πολιτικές ηγεσίες να υιοθετήσουν μια συγκεκριμένη πολιτική, για την οποία υπάρχουν επιφυλάξεις από ορισμένους ως προς την απόδοση της. (2) Πραγματικά, η «Ιστορία του Θουκυδίδη»4 δεν αποτελεί μόνο

3 Peter Paret “Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age”, Εκδόσεις Κωνσταντίνου Τουρίκη, 2004, σελ.

11. 4 Περιεχόμενα της «Ιστορίας του Θουκυδίδη»

Έτσι όπως είναι το έργο περιλαμβάνει οκτώ βιβλία (η υποδιαίρεση σε βιβλία έγινε στην Αλεξανδρινή περίοδο): ΒΙΒΛΙΟ Ι: Αιτίες του πολέμου και ανασκόπηση της δημιουργίας της Αθηναϊκής αυτοκρατορίας.

Page 5: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 3 -

ένα έργο για την εξιστόρηση των συμβάντων του παρελθόντος, αλλά κυρίως μία προσπάθεια συναγωγής γενικών νόμων της ανθρώπινης εξέλιξης, «κτήμα ες αεί», πού μπορεί να βοηθήσει τους μεταγενεστέρους, να προλάβει λάθη, να οδηγήσει την πολιτική των ανθρώπων όλων των εποχών. Μπορεί να μας δώσει πολλά στοιχεία για να εξάγουμε χρήσιμους κανόνες και συμπεράσματα για την προσωπική μας ζωή και κατ’ επέκταση για τη στρατηγική ενός κράτους στην σύγχρονη εποχή μας. Η ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη «δυναμική» της παγκόσμιας ιστορίας και να αποκωδικοποιήσουμε τη σύγχρονη διεθνή πολιτική.

(3) Ο Θουκυδίδης αναφερόμενος στoν διάλογο των Αθηναίων με τους Μήλειους για τους Σπαρτιάτες , διαπιστώνει ότι η επιβίωση ενός κράτους, η εξασφάλιση της ανεξαρτησίας και η διατήρηση της εδαφικής του ακεραιότητας, δεν μπορούν να εξασφαλιστούν από κανόνες δικαίου. Οι σχέσεις μεταξύ των κρατών δεν ρυθμίζονται από αυστηρούς κανόνες δικαίου, που δεσμεύουν τα κράτη να δρουν κατά τις επιταγές τους. Το συμφέρον αποδεικνύεται τις περισσότερες φορές, ισχυρότερο κίνητρο από το δίκαιο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των κρατών. (4) Το θέμα της εξωτερικής νομιμοποίησης, έρχεται σε αντίθεση με τη φύση της ρεαλιστικής πολιτικής της οποίας εισηγητής είναι ο Θουκυδίδης. Η μεγιστοποίηση του κρατικού συμφέροντος μέσα στο ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα που είναι ο γνώμονας άσκησης της ρεαλιστικής πολιτικής, είναι αντιφατική με την αναζήτηση της διεθνούς νομιμοποίησης, η οποία συνδέεται με την έννοια του δικαίου και όχι με την έννοια του συμφέροντος. Όμως τα κράτη στοχεύουν σε αυτήν και δεν την αγνοούν , ιδιαίτερα όταν ασκούν επιθετική πολιτική. (5) Η σημασία της εσωτερικής νομιμοποίησης φαίνεται σε όλο το μήκος της διήγησης του Θουκυδίδη. Οι ηγέτες προστρέχουν στην κοινή γνώμη και ζητούν την εσωτερική νομιμοποίηση των προτάσεων τους που αφορούν σε βλέψεις, διεκδικήσεις εξωτερικών συμπεριφορών και υιοθέτηση των ανάλογων δράσεων. Ο Θουκυδίδης παρουσιάζει την εξωτερική πολιτική και τη στρατηγική της κάθε ελληνικής πολιτείας σαν αγορεύσεις πολιτικών δηλώνοντας έμμεσα ότι η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής πρέπει να στηρίζεται από τους πολίτες, διαφορετικά αποτυγχάνει , γιατί όπως βλέπουμε ζητείται από το λαό να ενστερνιστεί μια ιδέα και να την υπηρετήσει. (6) Σύγχρονο παράδειγμα εσωτερικής νομιμοποίησης ήταν τα γεγονότα στη Γιουγκοσλαβία. Η αμερικανική κοινή γνώμη ήταν σύμφωνη με την

ΒΙΒΛΙΟ ΙΙ: Έτη 431 έως 428. Το πρώτο μέρος (παρ. 1-65) κυριαρχείται από την προσωπικότητα του Περικλή, που επιβάλλει τη στρατηγική του στην Αθήνα, εκφωνεί δύο μεγάλους λόγους (μεταξύ των οποίων τον Επιτάφιο παρ. 35-46). Οι Αθηναίοι πετυχαίνουν νίκες στις ναυμαχίες της Πάτρας και της Ναυπάκτου, που ο Θουκυδίδης αναλύει μακροσκελώς (83-92). ΒΙΒΛΙΟ ΙΙΙ: Επεισόδια των Πλαταιών, πόλης πιστής στην Αθήνα, και της Μυτιλήνης, πόλης επαναστατημένης. Ανάλυση, σχετικά με την Κέρκυρα, για τα δεινά των εμφυλίων πολέμων. ΒΙΒΛΙΟ ΙV,V,25:Οι Αθηναίοι, νικητές στην Πύλο, αρνούνται να συνθηκολογήσουν, αντίσταση εναντίον τους εκδηλώνεται στη Σικελία και στη Βοιωτία. Ο Βρασίδας ο Λακεδαιμόνιος πετυχαίνει την αποσκίρτηση των συμμάχων στο βόρειο Αιγαίο, τότε υπογράφεται η ειρήνη. ΒΙΒΛΙΟ V,25-τέλος: Η επισφαλής ειρήνη, από 421 έως 416 , ο διάλογος των Αθηναίων και των Μηλίων δείχνει που κατέληξε ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός βασισμένος στη δύναμη. ΒΙΒΛΙΟ VΙ- VΙΙ: Εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Συρακουσών, η αντίσταση οργανώνεται εναντίων τους και καταλήγει να τους επιφέρει ένα καταστροφικό πλήγμα… ΒΙΒΛΙΟ VΙΙΙ: Ο πόλεμος στην Ελλάδα, μετά την εκστρατεία της Σικελίας και την επανάσταση της ολιγαρχίας στην Αθήνα, η αφήγηση διακόπτεται το 411, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται έως το 404.

Page 6: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 4 -

επέμβαση των ΗΠΑ στο Κόσοβο. Οι ανελέητοι βομβαρδισμοί και το θέαμα χιλιάδων προσφύγων δεν κατόρθωσαν να μεταστρέψουν το κοινό αίσθημα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ έπεισε τους Αμερικανούς, ό,τι επρόκειτο να γίνει, θα ήταν για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυτοί δέχθηκαν να υποστούν το υψηλό κόστος αυτών των επιχειρήσεων αδιαμαρτύρητα. (7) Οι Στρατηγικοί σχεδιασμοί των δυο αντιπάλων, Αθηναίων και Σπαρτιατών, μπορούν να εξηγηθούν με βάση τους ιδεατούς τύπους της στρατηγικής της εκμηδένισης και της στρατηγικής της εξουθένωσης. (8) Η στρατηγική της εκμηδένισης στοχεύει στην καταστροφή των ενόπλων δυνάμεων του αντιπάλου μέσω αποφασιστικής μάχης. Σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής εκμηδένισης δίνεται κυρίως έμφαση στην στρατιωτική στρατηγική , ενώ όλες οι άλλες είναι υποδεέστερες από αυτήν. Η Σπάρτη χρησιμοποίησε μια επιθετική υψηλή στρατηγική εκμηδένισης, προσπαθώντας να πετύχει τους σκοπούς της πρώτα με διπλωματία εξαναγκασμού και μετά με πόλεμο, στον οποίο επεδίωκε αποφασιστική χερσαία μάχη. (9) Η στρατηγική της εξουθένωσης, από την άλλη, εκτός από την μάχη δίνει έμφαση και στον οικονομικό παράγοντα, προσπαθώντας να προκαλέσει οικονομικές βλάβες στον αντίπαλο. Σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής, μια υψηλή στρατηγική εξουθένωσης κάνει ταυτόχρονη χρήση όλων των δυνατών μέσων , δίνοντας συγκριτικά μεγαλύτερη έμφαση στα οικονομικά. Η Αθήνα χάραξε μια αμυντική υψηλή στρατηγική εξουθένωσης η οποία, δίνοντας έμφαση στην οικονομική της ισχύ , είχε ως σκοπό να πείσει τον αντίπαλο της ότι δεν μπορούσε να ελπίζει σε στρατιωτική νίκη και να τον κάνει έτσι να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Πρόκειται στην ουσία για μια διπλωματική μορφή στρατηγικής η οποία συνοδεύεται από την απειλή χρήσης βίας. H έμφαση δεν δίδεται στην αποφασιστική μάχη στην ξηρά αλλά στην σταδιακή αποδυνάμωση της στρατιωτικής μηχανής του αντιπάλου5. (10) Η στρατηγική εξαναγκασμού6 αφορά στο σύνολο των προσπαθειών που καταβάλλονται, προκειμένου να πεισθεί ο αντίπαλος να τερματίσει μία ενέργειά του στην περίοδο της κρίσης. Πρόκειται δηλαδή περί μίας διπλωματικής στρατηγικής που συνοδεύεται από την απειλή χρήσης βίας. (11) Ο Περικλής πρώτος επισημαίνει τη σημασία της τεχνολογικής υπεροχής. Η Σπάρτη για να αποτολμήσει τον πόλεμο εναντίον της Αθήνας θα πρέπει να είναι σε θέση να εξουδετερώσει το μεγάλο πλεονέκτημα της που είναι η τεχνολογική της υπεροχή, η οποία συνίσταται στα τείχη και στον στόλο. Μια δεύτερη διάσταση της υπεροχής αυτής είναι η εκπαίδευση και η πείρα των Αθηναίων στη θάλασσα, γιατί η υψηλή τεχνολογία

5 Αθ. Πλατιάς -Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική του Θουκυδίδη σελ. 19

6 Βλ. Χ.Λυμπέρης, Εθνική στρατηγική και χειρισμός κρίσεων, σελ.198

ΟΧΥΡΩΣΗ ΑΘΗΝΑΣ-ΠΕΙΡΑΙΑ

Page 7: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 5 -

πρέπει να χρησιμοποιείται από τους ικανούς χρήστες αλλιώς αποδυναμώνεται ως όπλο. (12) Χαρακτηριστικό στον Θουκυδίδη είναι το «δίλημμα ασφαλείας» που συγκεκριμένα είναι η κατάσταση φόβου και αβεβαιότητας στην οποία περιέρχεται ένα κράτος όταν μειώνεται σχετικά η ασφάλεια του, επειδή ένα άλλο κράτος αυξάνει αναλογικά τα μέτρα ασφαλείας που λαμβάνει. Οι Σπαρτιάτες στην προσπάθεια τους να εξισορροπήσουν την ανερχόμενη δύναμη της Αθήνας, προτείνουν το σταμάτημα της ανέγερσης των τειχών της Αθήνας .Η πολιτική άμυνας της Αθήνας συνίσταται στο κτίσιμο των τειχών και στη ναυπήγηση στόλου. Η πολιτική αυτή δημιουργεί στους αντιπάλους της ανασφάλεια και φόβο για τυχόν μελλοντικές επιδιώξεις των Αθηναίων. (13) Οι Κορίνθιοι υπήρξαν πάντοτε για τους Αθηναίους απειλή και οι Κερκυραίοι το γνώριζαν. Για την Αθήνα η συμμαχία με την Κέρκυρα εξισορροπεί την κορινθιακή απειλή διότι η Κόρινθος διαθέτει στη θάλασσα ικανό στόλο ενώ στην ξηρά καλύπτεται από τη συμμαχία της με τη Σπάρτη. Η επίτευξη της εξισορροπήσεως της δυνάμεως ενός αντιπάλου κράτους μέσω μιας συμμαχίας με τους εχθρούς του είναι φαινόμενο σύνηθες. (14) Ο Περικλής απευθυνόμενος προς τους Αθηναίους αναφέρει τη σπουδαιότητα που έχει η κατοχή ισχυρής ναυτικής δύναμης καθόσον αυτή αποτελεί τον ισχυρό και μακρύ βραχίονα της πόλης των Αθηνών και κατ' επέκταση αποτελεί ένα σημαντικό στρατηγικό όπλο και αναφέρει ότι η κυριαρχία στη θάλασσα είναι τεράστιο πλεονέκτημα και πως το ενδιαφέρον όλων τους θα έπρεπε να στραφεί προς τη θάλασσα. (15) Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι, στην χάραξη στρατηγικής ενός κράτους θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη το σημαντικότατο πλεονέκτημα που προσδίδει η ναυτική κυριαρχία και ότι η θαλασσοκρατορία είναι συστατικό στοιχείο της εξουσίας. (16) Η έννοια της ισχύος, στο Θουκυδίδη έχει θεμελιώδη σημασία για στην στρατηγική ανάλυση και την ερμηνεία των διακρατικών σχέσεων. Η ισχύς αναλύεται7 και έχει επιδράσεις στο οικονομικό, το διπλωματικό και το στρατιωτικό σκέλος. (17) Η οικονομική υπεροχή είναι ξεκάθαρο μέσα από την διήγηση του Πελοποννησιακού Πολέμου ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Αυτό προκύπτει από τα ακόλουθα: (18) Σύμφωνα με το Σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμο: «Ο πόλεμος γίνεται λιγότερο με όπλα και περισσότερο με

7 Βλ. Α.Πλατιάς, Διεθνείς σχέσεις και στρατηγική στο Θουκυδίδη, σελ.48-50

Page 8: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 6 -

χρήματα τα οποία πρέπει να ξοδεύει κανείς για να είναι πιο αποτελεσματική η πολεμική προσπάθεια, κυρίως όταν μια ηπειρωτική δύναμη αγωνίζεται εναντίον μιας ναυτικής» (Α,83). (19) Ενώ ο Περικλής αναφέρει: «Οι Πελοποννήσιοι, καλλιεργούν οι ίδιοι τη γη τους και δεν έχουν ούτε ιδιωτικές ούτε δημόσιες περιουσίες. Έπειτα, δεν έχουν καμιά πείρα για μακρούς πολέμους και υπερπόντιες εκστρατείες και τούτο επειδή ή φτώχεια τους αναγκάζει να περιορίζονται σε σύντομους πολέμους ο ένας εναντίον του άλλου. Τέτοιοι άνθρωποι ούτε στόλο μπορούν να επανδρώσουν ούτε στρατό να στέλνουν συχνά σε εκστρατείες, αφού πρέπει, να εγκαταλείπουν τα κτήματα τους και να ξοδεύουν ό καθένας από τα εισοδήματα του, ενώ ταυτόχρονα τους εμποδίζομε κάθε κίνηση στη θάλασσα. Αλλά τον πόλεμο τον συντηρούν τα μεγάλα αποθέματα και όχι οι αναγκαστικές εισφορές. Και οι άνθρωποι πού δουλεύουν οι ίδιοι τη γη τους προτιμούν, στον πόλεμο, να εκθέτουν τη ζωή τους παρά να δίνουν χρήματα, γιατί ελπίζουν ότι την ζωή τους ίσως και να την σώσουν, ενώ φοβούνται ότι το χρηματικό τους απόθεμα θα εξατμισθεί προτού ο πόλεμος τελειώσει, ιδίως αν, όπως είναι πιθανό, ο πόλεμος παραταθεί πέρα απ’ όσο υπολογίζουν».8 (20) Η διπλωματική διαλεκτική, η ικανότητα της πειθούς δια της διπλωματίας και η επίτευξη στόχων με χρήση διπλωματικών οδών που δεν διέρχονται από την σφαίρα του πολέμου, αποτελεί και αποτελούσε το αποτέλεσμα που πρέπει κάθε φορά να επιδιώκεται. «Δεν πρέπει λοιπόν, να βλάψουμε τα συμφέροντα μας κρίνοντας τους ένοχους σαν αυστηροί δικαστές, άλλα να σκεφθούμε πως, στο μέλλον, θα είμαστε επιεικείς στις τιμωρίες πού θα επιβάλλουμε για να συγκροτούμε τις πολιτείες με άθικτα τα οικονομικά τους μέσα και πώς θα φροντίζουμε την ασφάλεια μας με επιτήδεια πολιτική και όχι με την σκληρότητα των μέτρων πού θα παίρνομαι9.» (21) Από τα στοιχεία αυτά εξάγεται το συμπέρασμα ότι η έννοια της ισχύος κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Διακρίνονται επίσης οι έννοιες της ναυτικής ισχύος, της στρατιωτικής ισχύος καθώς και της επιχειρησιακής εκπαίδευσης έτσι ώστε να αναβαθμιστεί η στρατιωτική ισχύς. «Είναι φανερό ότι θα νικήσομε, και τούτο για πολλούς λόγους. Πρώτ' απ’ όλα υπερέχομε και σε αριθμό και σε πολεμική πείρα. Έπειτα, επειδή όλοι ανεξαίρετα πειθαρχούμε στις διαταγές. Όσο για το ναυτικό, πού είναι η

8 Θουκυδίδη Ιστορία Α141

9 Θουκυδίδη Ιστορία Γ 46

Page 9: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 7 -

δύναμη τους, θα δημιουργήσομε κι εμείς στόλο με δικά μας χρήματα και με τα χρήματα πού βρίσκονται στην Ολυμπία και στους Δελφούς. Αν δανειστούμε χρήματα, τότε θα είμαστε σε θέση, προσφέροντας μεγαλύτερο ημερομίσθιο, ν' αποσπάσομε όλους τους ξένους πού υπηρετούν στα καράβια τους. Η Αθήνα αγοράζει την δύναμη της από άλλους πολύ περισσότερο από ότι την βασίζει στα δικά της μέσα, ενώ ή δική μας δύναμη κινδυνεύει πολύ λιγότερο να πάθει το ίδιο, γιατί στηρίζεται περισσότερο στους στρατιώτες μας παρά στο χρήμα. Με μια μόνη νίκη μας σε ναυμαχία είναι βέβαιο ότι καταστρέφονται. Και αν τύχη και αντέξουν, τότε θα γυμναστούμε κι εμείς στο ναυτικό περισσότερο καιρό και όταν αποκτήσομε κ' εμείς όση πείρα έχουν εκείνοι, τότε ή ανδρεία μας, ασφαλώς, θα μας εξασφαλίσει την υπεροχή. Το φυσικό αυτό πλεονέκτημα μας δεν μπορούν εκείνοι να το αποκτήσουν με διδαχή, ενώ, αντίθετα, εμείς μπορούμε, με την άσκηση, να αποκτήσουμε την πείρα που σήμερα τους δίνει υπεροχή». (22) Η διευθέτηση των διακρατικών υποθέσεων διαμορφώνεται σύμφωνα με την βούληση του ισχυρότερου.

(23) Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα που καταδεικνύει τον εν λόγω «κανόνα» είναι στο διάλογο μεταξύ Αθηναίων και Μήλειων. (α) ΑΘΗΝΑΙΟΙ: Λοιπόν (...) δεν θα πούμε μεγάλα λόγια ούτε μακριές φράσεις για να αποδείξουμε ότι η νίκη μας επάνω στους Μήδους μας έδωσε το δικαίωμα να ασκούμε την ηγεμονία μας ή ότι εκστρατεύσαμε τώρα εναντίον σας επειδή μας αδικήσατε. Αυτά δεν θα σας έπειθαν. Αλλά και από σας ζητούμε να μην προσπαθήστε να μας πείσετε λέγοντάς μας ότι, αν και άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν είσαστε σύμμαχοί τους ή ότι δεν μας βλάψατε ποτέ. Ας συζητήσουμε όμως, για το τι είναι δυνατόν να γίνει έχοντας υπόψη τους πραγματικούς σκοπούς του καθενός και ξέροντας ότι, στις ανθρώπινες σχέσεις, τα νομικά επιχειρήματα έχουν αξία όταν εκείνοι που τα επικαλούνται είναι περίπου ισόπαλοι σε δύναμη και ότι, αντίθετα, ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει η αδυναμία του. (β) ΜΗΛΕΙΟΙ: Εμείς όμως νομίζομε ότι είναι χρήσιμο - και είναι ανάγκη να το πούμε αφού θέσατε βάση της συζήτησής μας το συμφέρον και όχι το δίκαιο - να μην παραβλεφθεί ένα στοιχείο που είναι κοινό αγαθό, δηλαδή το να μπορεί πάντα εκείνος που βρίσκεται σε κίνδυνο, να επικαλείται τα ορθά και τα δίκαια και να ωφελείται πείθοντας τον αντίπαλό του με επιχειρήματα πέρα από τα αυστηρά πλαίσια του δικαίου…… (24) Η παρατήρηση των Μήλειων ότι ο σεβασμός του δικαίου αποτελεί ένα κοινό αγαθό δεν έγινε τελικά σεβαστή από τους Αθηναίους. Δυστυχώς όμως, όπως έχουμε διαπιστώσει εικοσιπέντε αιώνες αργότερα, η τακτική του μη σεβασμού του δικαίου από τον ισχυρότερο συνεχίζει να ισχύει. (25) Ο Θουκυδίδης δεν περιορίσθηκε να επισημάνει την εξάρτηση της πολεμικής ισχύος από την οικονομική ακμή αλλά και το αντίστροφο: ότι δηλαδή η πολεμική ισχύς δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την οικονομική ανάπτυξη.

(26) Ο Θουκυδίδης έδειξε τον τρόπο, με τον οποίο μια μεγάλη δύναμη θα μπορούσε να επιτύχει με δημοκρατικά μέσα το στόχο της για

Page 10: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 8 -

επικράτηση και να αποφύγει σφάλματα που θα οδηγούσαν στην αμφισβήτηση της ηγεμονικής της θέσης. Στο πρόσωπο του Περικλή, τον οποίο επανειλημμένα μνημόνευαν, οι Αμερικανοί έβλεπαν τον ιδανικό ηγέτη τους: «Το πολίτευμα που έχουμε», έλεγε ο Περικλής στους Αθηναίους, «δε ζηλεύει τους νόμους των γειτόνων μας, γιατί δε μιμούμαστε τους άλλους, αλλά εμείς μάλλον είμαστε παράδειγμα προς μίμηση. Και ονομάζεται δημοκρατία, επειδή σ' αυτό την εξουσία την ασκούν οι πολλοί και όχι οι λίγοι. Στις ιδιωτικές μας διαφορές είμαστε ίσοι απέναντι στους νόμους, ενώ στο δημόσιο βίο καθένας μας κρίνεται ανάλογα με τις ικανότητες του σε κάποιο κλάδο και προωθείται στα διάφορα αξιώματα με βάση την ατομική του αξία και όχι την κοινωνική τάξη, στην οποία ανήκει. Κανείς δεν εμποδίζεται από την ασημότητά του, όταν είναι φτωχός να κάνει κάτι καλό στην πόλη, αν έχει αυτή τη δυνατότητα. Είμαστε ελεύθεροι πολίτες...».

(27) Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι, ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός εμφανίζεται στους ιθύνοντες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής όχι απλά ως ένας θεωρητικός που προσφέρει συμβουλές, αλλά ως ένας “transformer”, που μετασχηματίζει τη γνώση στην πρακτική πολιτική και ενισχύει το πολιτικό πρόγραμμα μιας μεγάλης δύναμης.

(28) Το έργο του Θουκυδίδη παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο,

και η ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη «δυναμική» της παγκόσμιας ιστορίας και να αποκωδικοποιήσουμε τη σύγχρονη διεθνή πολιτική. Τονίζει ότι, τα βασικά προβλήματα της διεθνούς πολιτικής (π.χ. διακρατικός ανταγωνισμός, συμμαχίες, αποτροπή, καταναγκασμός, κατευνασμός, δίλημμα ασφάλειας, ισορροπία δυνάμεων, κλπ), παρά τις δραματικές τεχνολογικές αλλαγές, παραμένουν αναλλοίωτα ανά τους αιώνες. Έτσι είναι εύλογο το ότι ο Θουκυδίδης θεωρείται επίκαιρος για τους στρατηγικούς αναλυτές που προσπαθούν να κατανοήσουν, για παράδειγμα, τη λογική του ανταγωνισμού μεταξύ μιας χερσαίας και μιας ναυτικής δύναμης (π.χ. Αθήνα-Σπάρτη, Ρώμη-Καρχηδόνα, Αγγλία-Γερμανία, ΗΠΑ-Σοβιετική Ένωση, κλπ), τους πολιτικούς επιστήμονες που προσπαθούν να κατανοήσουν τη λογική του ιμπεριαλισμού ή τους φιλοσόφους που προσπαθούν να κατανοήσουν τη σχέση μεταξύ της φύσεως (ισχύος) και του νόμου (ηθικής).

(29) Η ανάλυση του Θουκυδίδη μας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για να

εξηγήσουμε το παρελθόν, να κατανοήσουμε το παρόν και να διαβλέψουμε πιθανές εξελίξεις για το μέλλον. Ο Θουκυδίδης μας έχει προσφέρει ένα μεγάλης εμβέλειας αναλυτικό εργαλείο, καθώς ήταν ο πρώτος που συσχέτισε το ζήτημα του πολέμου με την αλλαγή στο συσχετισμό ισχύος (balance of power). Αυτή η ανάλυση έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη, για να εξηγήσει κανείς πολέμους μεταξύ μεγάλων δυνάμεων για την πρωτοκαθεδρία στο διεθνές σύστημα (ηγεμονικούς πολέμους), και γενικότερα την άνοδο και την πτώση των μεγάλων δυνάμεων.

β. Έλληνες και Ρωμαίοι (1) Η πρώτη «στρατιωτική σχολή» του δυτικού κόσμου ήταν αυτή της αρχαίας Σπάρτης. Οι Σπαρτιάτες πέρα από τη σκληρή εκπαίδευση που περνούσαν, είχαν μελετήσει σε βάθος τα στρατιωτικά ζητήματα και είχαν εκπονήσει στρατιωτικά εγχειρίδια εξασφαλίζοντας έτσι τη μετάδοση σχετικών γνώσεων στις επόμενες γενιές και διατηρώντας υψηλό επίπεδο στρατιωτικών διοικητών επί

Page 11: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 9 -

αιώνες. Με τις γνώσεις αυτές δημιούργησαν έναν στρατό που προηγείτο της εποχής του και είχε όλα τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων ενόπλων δυνάμεων, όπως τη μεταξύ άλλων την ύπαρξη ξεκάθαρης αλυσίδας διοικήσεως και την ύπαρξη υπηρεσίας στρατιωτικών (και όχι μόνο) πληροφοριών. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Πλούταρχο η σπαρτιατική στρατιωτική παράδοση έδινε έμφαση στην παραπλάνηση και στον αιφνιδιασμό του αντιπάλου συνηθίζοντας τους διοικητές να μην είναι μόνο «πολεμικοί» αλλά και «στρατηγικοί». (2) Ο Ξενοφών (430-350 πχ) τονίζει και αυτός τη σημασία της συλλογής πληροφοριών, της έμμεσης προσέγγισης και της παραπλάνησης. Έτσι συμβουλεύει να ακολουθείται η γραμμή της ήσσονος αντιστάσεως, να δημιουργούνται αντιπερισπασμοί και να χρησιμοποιούνται κατάσκοποι. Ως προς την παραπλάνηση , συνιστά να τρομάζουμε τον εχθρό και να του δημιουργούμε αυτοπεποίθηση όταν είμαστε ισχυρότεροι – ώστε να τον προτρέψουμε να δώσει μάχη. Αναφορικά με τον αιφνιδιασμό ότι αυτό που κάποιος δεν αναμένει προξενεί μεγαλύτερη ευχαρίστηση αν είναι καλό , ενώ προξενεί μεγαλύτερη ανησυχία αν είναι κακό. (3) Ο Μακεδονικός στρατός με τον οποίο ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος πραγματοποίησαν τα κατορθώματα τους ήταν μια συνδυασμένη δύναμη αποτελούμενη από πολλά σώματα: ελαφρύ πεζικό, βαρύ πεζικό, σαρισοφόρους, ελαφρύ ιππικό, βαρύ ιππικό και πυροβολικό. Αργότερα αυτή η οργάνωση εν πολλοίς εγκαταλείφθηκε και οι στρατοί των ελληνιστικών μοναρχιών αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από σαρισοφόρους. Ωστόσο, το πρόβλημα της φάλαγγας του πεζικού , με ή χωρίς σάρισα, ήταν η περιορισμένη τακτική ευελιξία. Αντιθέτως, η Ρωμαϊκή λεγεώνα που αποτελείτο από ευέλικτα τμήματα παραταγμένα σε τρεις γραμμές με σχηματισμό που θύμιζε σκακιέρα δεν είχε τέτοια προβλήματα και η τακτική υπεροχή της έναντι της φάλαγγας επέδρασε καθοριστικά στις ελληνορωμαϊκές συγκρούσεις. (4) Από το κλασσικό κείμενο του Πολυβίου (2ος αιώνας Π.Χ) μπορεί κάποιος να απομονώσει τη δήλωση ότι το σημαντικότερο πράγμα για έναν στρατηγό είναι η γνώση του χαρακτήρα και της προδιάθεσης του αντιπάλου του. (5) Αντίστοιχα από τα κείμενα του Ιουλίου Καίσαρα (100-44 Π.Χ) μπορεί να απομονωθεί η επισήμανση ότι αυτό που κάποιος δεν έχει δει και που δεν ξέρει προκαλεί είτε υπερβολική αυτοπεποίθηση είτε υπερβολικό φόβο – μια συμβουλή με προφανή χρησιμότητα στα ζητήματα παραπλάνησης και αιφνιδιασμού. (6) Ο Πλούταρχος (50 – 120 Μ.Χ) παραθέτει μια ιδέα που εμφανίζεται πολύ συχνά σε πραγματείες περί στρατηγικής. Σύμφωνα με αυτήν, όταν ο στρατηγός είναι ισχυρότερος οφείλει να εξαναγκάζει τον εχθρό να πολεμήσει, ενώ όταν είναι ασθενέστερος, οφείλει να μην εξαναγκάζεται από τον εχθρό να πολεμήσει. (7) Τέλος ο Ρωμαίος Βεγέτιος (4ος – 5ος αιώνας Μ.Χ) είχε πολύ σημαντική συνεισφορά , αν και η ειρωνεία είναι ότι το έργο του περί στρατιωτικών πραγμάτων (De re Military) δεν ωφέλησε τους συμπατριώτες για τους οποίους γράφτηκε – η Ρωμαϊκή παρακμή δε μπορεί πλέον να ανακοπεί – αλλά τις

Page 12: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 10 -

μεταγενέστερες γενιές ευρωπαίων που άρχιζαν να ανακαλύπτουν ξανά τις Ρωμαϊκές στρατιωτικής οργάνωσης. Ο Βεγέτιος εξυμνεί την αρχαία Ρωμαϊκή στρατιωτική πειθαρχία, εκπαίδευση και οργάνωση. Ξεκινά το έργο του δηλώνοντας ότι η νίκη στον πόλεμο δεν εξαρτάται εξ’ ολοκλήρου από τους αριθμούς ή από το απλό θάρρος, αλλά αυτό που την εξασφαλίζει είναι η δεξιοτεχνία και η πειθαρχία, Ως εκ τούτου, προβαίνει σε λεπτομερείς περιγραφές της Ρωμαϊκής εκπαίδευσης και οργάνωσης. Τονίζει τη σημασία της γνώσης του εχθρού και ειδικότερα των ανωτάτων αξιωματικών του. Φυσικά δε παραλείπεται η συλλογή πληροφοριών. Ο Βεγέτιος επαναλαμβάνει την ιδέα ότι προσπαθούμε να υποχρεώσουμε τον εχθρό σε μάχη όταν είμαστε ισχυρότεροι αλλιώς η προσέγγιση θα πρέπει να είναι έμμεση καταφεύγοντας σε στρατηγήματα, ψυχολογικό πόλεμο, και καταστροφή των γραμμών ανεφοδιασμού. Συν τοις άλλοις, επισημαίνει ότι η καινοτομία και ο αιφνιδιασμός ταράζουν τον εχθρό. Στον Βεγέτιο ανήκει και η περίφημη ρήση «Αν θες ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο» (Si vis pasem, para bellum).

γ. Σουν Τσου

(1) Εάν η αξία ενός έργου κρίνεται από τη διαχρονικότητα του -και κρίνεται!- ο Κινέζος Σουν Τσου θα πρέπει να καταταγεί ανάμεσα στους σπουδαιότερους συγγραφείς που ανέδειξε η ανθρωπότητα. Γιατί Η Τέχνη του Πολέμου -η αρχαιότερη γνωστή πραγματεία με παρόμοιο θέμα-δεν ξεπεράστηκε ποτέ. Ακόμη και το έργο του Κλαούζεβιτς, Περί Πολέμου, γραμμένο δυο χιλιάδες χρόνια αργότερα, δεν διαθέτει την ίδια καθαρότητα, διεισδυτικότητα και φρεσκάδα.

(2) Στη διάρκεια των αιώνων, αμέτρητοι Κινέζοι μελετητές

καταπιάστηκαν με την περί πολέμου πραγματεία του Σουν Τσου, σε μια προσπάθεια να σκιαγραφήσουν την προσωπικότητα του συγγραφέα και να προσδιορίσουν το χρόνο συγγραφής του έργου του. Επικρατέστερη μοιάζει η άποψη που τοποθετεί την Τέχνη του Πολέμου στην «κλασική» κινεζική περίοδο, ειδικότερα μεταξύ του 400 π.Χ. και του 320 π.Χ.

(3) Ο Σουν Τσου γεννήθηκε στο κρατίδιο του Τσι. Η πραγματεία του γύρω από την Τέχνη του Πολέμου τράβηξε γρήγορα την προσοχή του Χο Λου, Βασιλιά του Βου. Από εκείνη την πρώτη γνωριμία του Σουν Τσου με τον βασιλιά, έχει διασωθεί το ακόλουθο ενδιαφέρον περιστατικό: Ο Χο Λου κάλεσε τον Σουν Τσου και του είπε: «Διάβασα πολύ προσεκτικά τα δεκατρία κεφάλαια του Βιβλίου σας. Μήπως θα μπορούσατε να μου κάνετε μια μικρή επίδειξη του πώς εφαρμόζεται πρακτικά η θεωρία σας -ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τον έλεγχο των στρατευμάτων;»

«Θα μπορούσα», απάντησε ο Σουν Τσου.

«Και μήπως θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε στην επίδειξη γυναίκες;» συνέχισε ο Βασιλιάς.

Page 13: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 11 -

«Βεβαίως», είπε χωρίς δισταγμό ο Σουν Τσου.

(4) Έτσι, δόθηκε διαταγή να φέρουν από το παλάτι 180 όμορφες γυναίκες. Ο Σουν Τσου τις χώρισε σε δυο λόχους και έθεσε επικεφαλής τις δυο πιο αγαπημένες παλλακίδες του Βασιλιά. Ύστερα έδειξε στα κορίτσια πώς να κρατούν το δόρυ και ρώτησε: «Ξέρετε τη διαφορά ανάμεσα στο «Μπροστά» και το «Πίσω», το «Αριστερά» και το «Δεξιά»;

«Την ξέρουμε», απάντησαν εκείνα.

«Ωραία», είπε ο Σουν Τσου. «Τώρα, όταν σας δώσω τη διαταγή «Μέτωπο εμπρός», θα κοιτάξετε κατευθείαν μπροστά. Όταν σας πω «Μεταβολή», θα κάνετε μισή στροφή, ώστε να κοιτάξετε όλες προς τα πίσω. Όταν σας πω «Επ’ αριστερά», θα γυρίσετε προς τη μεριά του αριστερού σας χεριού. Κι όταν σας πω «Επί δεξιά», θα γυρίσετε προς τη μεριά του δεξιού σας χεριού». (5) Οι γυναίκες είπαν «Καταλάβαμε» και τότε ο Σουν Τσου, αφού τους εξήγησε ποιο χτύπημα του τύμπανου αντιστοιχούσε σε κάθε παράγγελμα, τους μοίρασε τα δόρατα και έδωσε το σύνθημα: «Επί δεξιά». Τα κορίτσια, όμως, αντί να υπακούσουν, ξέσπασαν σε γέλια. Τότε ο Σουν Τσου είπε ήρεμα: «Εάν τα παραγγέλματα δεν είναι σαφή και οι διαταγές δεν είναι απόλυτα κατανοητές, το λάθος είναι του στρατηγού». Ύστερα επανέλαβε τρεις φορές τα παραγγέλματα, τα εξήγησε πέντε, και έδωσε το παράγγελμα: «Επ’ αριστερά». Τα κορίτσια ξέσπασαν, γι’ άλλη μια φορά, σε γέλια.

(6) Τότε ο Σουν Τσου, πάντα το ίδιο ήρεμος, είπε: «Όταν τα παραγγέλματα δεν είναι σαφή και οι διαταγές δεν είναι απόλυτα κατανοητές, το λάθος είναι του στρατηγού. Όταν, όμως, οι διαταγές είναι σαφείς και κατανοητές, αλλά οι στρατιώτες δεν υπακούουν, τότε το λάθος είναι των αξιωματικών τους». Και λέγοντας αυτά, διέταξε να αποκεφαλίσουν οι δυο επικεφαλής των λόχων! Ο Βασιλιάς που παρακολουθούσε τη σκηνή από ψηλά, μόλις αντιλήφθηκε ότι οι δυο ευνοούμενες του θα έμεναν χωρίς κεφάλι, έσπευσε να μηνύσει στον Σουν Τσου: «Είμαι απόλυτα ικανοποιημένος από την επίδειξη σας. Αλλά εάν στερηθώ τις δυο αυτές παλλακίδες, το φαγητό και το ποτό μου θα χάσουν τη γεύση τους. Επιθυμία μου, λοιπόν, είναι να μην αποκεφαλιστούν».

(7) Οπότε, ο Σουν Τσου απάντησε: «Ο υπηρέτης σας έχει κάνει ήδη δεκτό το διορισμό του ως Διοικητή και όταν ένας διοικητής ηγείται του στρατού, δεν υποχρεούται να υπακούει σε όλες τις διαταγές του ηγεμόνα του». Αμέσως μετά, έδωσε διαταγή να αποκεφαλιστούν οι δυο γυναίκες προς παραδειγματισμό και όρισε ως επικεφαλής δύο άλλες. Ύστερα, επανέλαβε τα παραγγέλματα με τη βοήθεια του τύμπανου και οι γυναίκες ανταποκρίθηκαν, χωρίς να κάνουν το παραμικρό λάθος. Και, Βέβαια, χωρίς να τολμήσει καμιά τους να γελάσει!

Page 14: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 12 -

(8) Τότε ο Σουν Τσου διαμήνυσε με αγγελιοφόρο στον βασιλιά: «Ο στρατός σας, κύριε, είναι πανέτοιμος. Μπορείτε να κατεβείτε και να τον επιθεωρήσετε Είναι πρόθυμος να κάνει ό,τι του ζητήσετε – ακόμα και να πέσει στη φωτιά». (9) Ωστόσο, η όρεξη του Βασιλιά για πειράματα είχε κοπεί. «Πες στο Στρατηγό», είπε στον αγγελιαφόρο, «ότι μπορεί να επιστρέφει στο στρατόπεδο του και να αναπαυθεί. Ο βασιλέας του δεν έχει καμιά διάθεση για επιθεώρηση». Όταν ο Σουν Τσου έλαβε το μήνυμα, σχολίασε ατάραχα: «Ο Βασιλιάς αγαπάει τα λόγια, όχι όμως και τα έργα…»

(10) Μολονότι, πάντως, ο Χο Λου δεν αγαπούσε ιδιαίτερα τα έργα, αναγνώρισε την ιδιοφυΐα του Σουν Τσου και τον έκανε στρατηγό. Την οριστική του, ωστόσο, δικαίωση, ο Σουν Τσου δεν οφείλει ούτε στους θρύλους που συνοδεύουν το όνομα του, ούτε στις πολυάριθμες επιστημονικές εργασίες Κινέζων μελετητών, αλλά σ’ ένα διάταγμα του αυτοκράτορα Σενγκ-τσουνγκ (1068-1085), το οποίο απαριθμούσε επτά «πολεμικούς κλασικούς» και όριζε ως υποχρεωτική τη μελέτη τους, από όσους φιλοδοξούσαν να αναδειχτούν στη στρατιωτική ιεραρχία. Στον κατάλογο αυτό, η πραγματεία του Σουν Τσου (σε έκδοση Τσάο Τσάο) κατείχε την πρώτη θέση.

(11) Την εποχή που γράφτηκε Η Τέχνη του Πολέμου, η Κίνα απαρτιζόταν από οκτώ μεγάλα και κάμποσα μικρότερα κρατίδια, που συγκρούονταν αδιάκοπα μεταξύ τους. Οι αιμοδιψείς ηγεμόνες τους δεν σταματούσαν τον πόλεμο, παρά για να στρατολογήσουν και να εκπαιδεύσουν κι άλλους χωρικούς, καθώς από τους προηγούμενους δεν είχε μείνει ρουθούνι! Είναι ζήτημα εάν σε διάρκεια εκατόν πενήντα ετών -μεταξύ του 450 π.Χ. και του 300 π.Χ.- υπήρξε στρατηγός που να πέθανε στο κρεβάτι του! Ωστόσο, ακόμα και σ’ αυτή τη χαοτική περίοδο, υπήρχαν κάποιοι που αποτελούσαν εξαίρεση, που αποκήρυσσαν το έγκλημα και ήταν αντίθετοι στην παραφροσύνη του πολέμου. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μο Τι (479-381 π.Χ.), που καταδίκαζε κάθε μορφή επιθετικού πολέμου.

(12) Παρά τον συνεχή αναβρασμό της περιόδου εκείνης, το εμπόριο ευημερούσε -στα πλαίσια μιας νομοθεσίας που τιμωρούσε με θάνατο ή ακρωτηριασμό μερικές χιλιάδες (βίο) αδικήματα- και η πολιτική κατάσταση άφηνε περιθώρια για την ανάδειξη ταλέντων σε κάθε τομέα δραστηριότητας, και ιδιαίτερα σε κείνον της πολεμικής τέχνης. Έτσι, αναδείχτηκαν μια σειρά από στρατιωτικές αυθεντίες και άνθισε η κατασκοπεία. Όσο για τη διπλωματία, αυτή Βασιζόταν αποκλειστικά στη δωροδοκία, το δόλο και την απάτη.

(13) Μάταια ο Κομφούκιος περιφερόταν από το ένα κρατίδιο στο άλλο, σε μια προσπάθεια να πείσει τους ηγεμόνες της εποχής να σταματήσουν το αιματοκύλισμα και να επιστρέψουν στον ίσιο δρόμο. Έτσι, ενώ οι ηθικολόγοι δεν είχαν συχνά να φάνε, οι μεγάλοι δάσκαλοι της στρατιωτικής επιστήμης ζούσαν Βασιλικά – για όσο, τουλάχιστον, διάστημα οι συμβουλές τους αποδεικνύονταν σωστές.

(14) Με δεδομένες τις επεκτατικές τάσεις των ισχυρότερων κρατιδίων, με τον πόλεμο να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της πολιτικής ισχύος,

Page 15: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 13 -

και με την παράλληλη διάδοση της χρήσης του σιδήρου -που, αν και γνωστός στην Κίνα από τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, έγινε κοινό κτήμα έναν σχεδόν αιώνα αργότερα- η ανάγκη μιας ολοκληρωμένης πολεμικής θεωρίας ήταν πιο αναγκαία από ποτέ. Και ο πρώτος που τη διατύπωσε ήταν ο συγγραφέας των δεκατριών κεφαλαίων της Τέχνης του Πολέμου.

(15) Ο Σουν Τσου, ωστόσο, δεν είναι ένας ακόμα αιμοδιψής στρατηγός της εποχής. Ήδη από την πρώτη σελίδα της πραγματείας του, κάνει σαφές ότι ο πόλεμος δεν μπορεί παρά να είναι η έσχατη λύση. Ακόμα και τότε, όμως, θα πρέπει να φροντίζουμε να διεξάγεται στο ελάχιστο δυνατό διάστημα, να έχει το ελάχιστο δυνατό κόστος σε ζωές και προσπάθεια, και να επιφέρει τις ελάχιστες δυνατές απώλειες στον εχθρό.

(16) Ο Σουν Τσου είχε

πλήρη επίγνωση των οικονομικών επιπτώσεων του πολέμου. Οι αναφορές του στις πληθωριστικές πιέσεις που επιφέρει, στην έλλειψη τροφίμων που προκαλεί, και στα πρόσθετα βάρη που φορτώνει στις πλάτες του λαού, δείχνουν ότι αναγνώριζε τη σπουδαιότητα αυτών των παραγόντων – που, μέχρι σήμερα, οι εμπόλεμοι συνηθίζουν να παραβλέπουν. «Καμιά χώρα δεν ωφελήθηκε ποτέ από έναν παρατεταμένο πόλεμο», σημειώνει χαρακτηριστικά.

(17) Για τον Σουν Τσου, η πρώτη επίθεση που εξαπολύει ένας ιδιοφυής στρατηγός, είναι εναντίον του πνεύματος του εχθρού. Αυτό φροντίζει να χειραγωγήσει, πριν κάνει το επόμενο βήμα. Εξίσου σημαντικά για τον Κινέζο θεωρητικό του πολέμου είναι η ταχύτητα, η ετοιμότητα, η προσαρμοστικότητα, η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων που προσφέρει ο καιρός και το έδαφος, και -φυσικά- οι μυστικές επιχειρήσεις.

(18) «Θα μπορούσαν ποτέ να έχουν εφαρμογή, στο σύγχρονο κόσμο, τακτικές που αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν;» ίσως αναρωτηθεί κάποιος; Η απάντηση είναι «Ναι!» Γιατί μπορεί τα σπαθιά και τα ακόντια ν’ αντικαταστάθηκαν με «έξυπνα» όπλα, αλλά η φιλοσοφία του πολέμου δεν άλλαξε. Όπως δεν άλλαξαν η ηθική και οι κανόνες του. Θα έλεγε μάλιστα κανείς, ότι οι αυτοί οι τελευταίοι βρίσκουν ακόμα πιο πρόσφορο έδαφος στην εποχή μας, καθώς ο πόλεμος -πάντα το ίδιο σκληρός- έχει μεταφερθεί από τα πεδία των μαχών στα πεδία των επιχειρήσεων. Γιατί πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς τις ομοιότητες μεταξύ ενός βιβλίου, αφιερωμένου στην τέχνη του πολέμου, κι ενός άλλου αφιερωμένου στην τέχνη του μάνατζμεντ;

(19) «Εν καιρώ πολέμου, απαιτείται προσαρμοστικότητα και ευελιξία!» γράφει ο Σουν Τσου, το 500 π.Χ.

Page 16: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 14 -

(20) Μερικά λόγια του Σουν Τσου από το Βιβλίο του:

(α) Κάθε πόλεμος βασίζεται στην παραπλάνηση.

(β) Στήλη σκόνης που ανεβαίνει ψηλά, είναι σημάδι ότι πλησιάζουν τέθριππα. Σκόνη που μένει να αιωρείται χαμηλά και σε μεγάλη έκταση, είναι σημάδι ότι πλησιάζει το πεζικό.

(γ) Όταν, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση, ο εχθρός ζητάει ανακωχή, συνωμοτεί.

(δ) Όταν τα στρατεύματα του κινούνται με ταχύτητα και παρατάσσει τ’ άρματα μάχης του, περιμένει ενισχύσεις.

(ε) «Ο Τσανγκ Γιου λέει πως όταν ένας στρατός “καίει τα πλοία του” και “σπάει τις καραβάνες του”, αισθάνεται παγιδευμένος και θα πολεμήσει μέχρι θανάτου. Γουάνγκ Γιου: “Ο εχθρός ταΐζει σιτάρι τα άλογα του και οι άντρες τρώνε κρέας, προκειμένου να αυξήσουν τη δύναμη και την αντοχή τους. Εάν ο στρατός δεν έχει πια καραβάνες, δεν θα ξαναφάει. Εάν τα στρατεύματα δεν επιστρέφουν στις σκηνές τους, δεν σκέφτονται πια την επιστροφή στην πατρίδα και προτίθενται να δώσουν μια αποφασιστική μάχη”». Εάν κάποιος με ρωτήσει «Είναι δυνατόν να έχει ένα στράτευμα μια τέτοια ακαριαία αντίδραση;» θα απαντήσω: «Είναι». Γιατί, μολονότι οι άντρες του Βου και του Γιούε αλληλομισούνται, εάν βρεθούν μαζί σ’ ένα πλοίο που θαλασσοδέρνεται, θα συνεργαστούν, όπως το δεξί χέρι με το αριστερό.

(στ) Ο στρατηγός θα πρέπει, επίσης, να αλλάζει τις μεθόδους του και να τροποποιεί τα σχέδια του, ώστε οι άλλοι να μην καταλαβαίνουν τι κάνει.

(ζ) Από όλους όσοι απαρτίζουν το στράτευμα, κανένας δεν έχει τόσο στενές σχέσεις με το διοικητή όσο ένας μυστικός πράκτορας. Κανένας δεν ανταμείβεται πιο πλουσιοπάροχα. Και τίποτα δεν είναι πιο απόρρητο από τις μυστικές επιχειρήσεις.

δ. Βυζάντιο

(1) O Edward Luttwak υποστηρίζει στο νέο βιβλίο του, «The Grand Strategy of the Byzantine Empire» , βυζαντινή ιστορία αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα μιας ιδιοφυούς στρατηγικής που χρησιμοποίησαν κατά καιρούς όλα τα όργανα της κρατικής εξουσίας επιτυγχάνοντας το μέγιστο αποτέλεσμα. (2) Η Στρατηγική είναι επιτακτική ανάγκη για τους φτωχούς και τους αδύναμους. Σε σύγκριση με την ενωμένη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο ήταν και τα δύο. Όταν αποφάσισε να διεξάγει πόλεμο έναντι στην αρχαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ήταν σε θέση να συνδυάσει τις καλά εκπαιδευμένες στρατιωτικές δυνάμεις που συγκέντρωσε από τα τεράστια αποθέματα ανθρώπινου δυναμικού της, με τα οποία με απόλυτη αποφασιστικότητα κατατρόπωσε κυριολεκτικά τους εχθρούς της, εγκαταλείποντας συχνά τις συνήθεις στρατηγικές και τακτικές τις εποχής, διέθετε δε την οξύνοια να

Page 17: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 15 -

κερδίζει νίκες μέσα από απλές τακτικές όπως ήταν η φθορά υψηλού κόστους, αλλά χαμηλού κινδύνου. Η παραπάνω στρατηγική ήταν εγγυημένη για τα επιτυχή αποτελέσματα της για όποιον είναι σε θέση να πληρώσει το τίμημα της επιλογής της. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, υπέφερε από μια χρόνια έλλειψη ετοιμοπόλεμων στρατευμάτων, σε συνδυασμό δε με το γεγονός ότι περιβάλλονταν από πολλούς εχθρούς, που κατά καιρούς επιβουλεύονταν τα εδάφη της, καθιστά αντιληπτό το βαθμό δυσκολίας του έργου, της προάσπισης, των εδαφών της. Και όμως, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία επέζησε σχεδόν μια χιλιετία περισσότερο από δυτική πρόγονο της. (3) Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία βρισκόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της σε εμπόλεμη κατάσταση και όχι με ένα συγκεκριμένο εχθρό. Ως το ανατολικότερο ευρωπαϊκό σύνορο, η Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε τις κατ’ επανάληψη επιθέσεις της των νομαδικών λαών της στέπας που μετανάστευαν δυτικά, αρχίζοντας με τους Ούννους. Στο ανατολικό σύνορο επικρατούσε μια αέναη σύγκρουση με την Περσία Sassanid η οποία περιστασιακά εξελισσόταν σε ευρείας κλίμακας πόλεμο. Η απειλή της Sassanid θα αντικατασταθεί από το Ισλάμ με τις συνεχείς επιδρομές (Γκάζι) και της ετήσιες εισβολές (Τζιχάντ), πρώτα από τους Άραβες και στη συνέχεια από τους Σελτζούκους Τούρκους. Εκτός αυτού, τότε υπήρχαν και οι περιφερειακές απειλές για τη Δύση, όπως και για την υπόλοιπη Χριστιανική επικράτεια. Έτσι, για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αποφασιστική νίκη οποιουδήποτε είδους ήταν αδύνατη. Αν είχε εξαπολύσει ολομέτωπους πολέμους αφανισμού, όπως ρωμαϊκή προκάτοχό της, θα είχε εξαντληθεί και θα είχε πέσει σε λήθη το ίδιο γρήγορα με αυτήν. (4) [Οι Βυζαντινοί] ... έμαθαν να βλέπουν τους εχθρούς τους από τη πρώτη στιγμή που εμφανίζονταν με αμφιθυμία, προέβαιναν στην αξιολόγησή τους αντιμετωπίζοντας τους όχι μόνο ως άμεσες απειλές αλλά και ως πιθανούς μελλοντικούς συμμάχους. Αυτό επιτυγχάνονταν με τη τακτική της φθοράς η οποία θεωρούνταν ακατάλληλη σε στρατηγικό επίπεδο και εξαιρετικά δαπανηρή. (5) Δεδομένου ότι ήταν αδύνατο για την αυτοκρατορία για να νικήσει κάθε έναν από τους εχθρούς της, σε στρατιωτικό επίπεδο κατέφευγε στην διπλωματία η οποία με τον καιρό εξελίχθηκε ως το κύριο εργαλείο της στρατηγικής της. (6) Οι λίγες περιπτώσεις, που η αυτοκρατορία προσπάθησε να συντρίψει ολοκληρωτικά έναν εχθρό που συνήθως χρησίμευαν για να αναδείξουν της καταστροφικές συνέπειες που θα υποστούν αυτοί που θα τολμούσαν να τα βάλλουν μαζί της. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ιουστινιανού που έγινε με σκοπό να κατακτήσει τις πρώην ρωμαϊκές περιοχές στα δυτικά η Αυτοκρατορία επιβαρύνθηκε με το τεράστιο βάρος της διατήρησης των πρόσφατων κτήσεων της. Θα ήταν κατά πολύ συνετότερη η επιλογή περιορισμένων στόχων που αφήνουν τον εχθρό του σήμερα αρκετά ισχυρό, ώστε να έχει νόημα να γίνει σύμμαχος εναντίον των εχθρών του αύριο. (7) Στο στρατιωτικό επίπεδο, οι Βυζαντινοί ανέπτυξαν ένα τρόπο του πολέμου σύμφωνα με τα ευρύτερης στρατηγική που εφάρμοζαν. Όταν η αποφασιστική νίκη σε στρατηγικό επίπεδο ήταν αδύνατη, τότε και μόνο τότε έπρεπε να γίνει δυνατή στο πεδίο της μάχης. Αντί να εφοδιάζονται για μάχες

Page 18: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 16 -

αφανισμού με στρατιές που βασίζονταν στο βαρύ πεζικό, οι Βυζαντινοί αγκάλιασαν ένα νέο δόγμα «περί ελιγμών», το οποίο βασίζονταν στο ισχυρό ιππικό το οποίο είχε τη δυνατότητα να παρέχει ταχύτητα, ευκινησία και την απαραίτητη ευκαμψία ελιγμών που απαιτούσαν το είδος των επιχειρήσεων που διεξήγαγαν. (8) Οι Ρωμαίους, οι οποίοι πίστευαν στην καταστροφή των εχθρών, δεν είχαν τη σοφία να αναγνωρίσουν τα πλεονεκτήματα της υποβολής, η πολιορκία με βαρύ πεζικό αποτελούσε το σημαντικότερο σκέλος των επιχειρήσεων τους, επειδή θα μπορούσε να επιτύχει καλύτερα και αποφασιστικότερα αποτελέσματα. Αντίθετα ... οι Βυζαντινοί πίστευαν στην καταβολή, αλλά όχι στην καταστροφή του εχθρού τους - εν δυνάμει συμμάχου του αύριο. Ως εκ τούτου γι 'αυτούς το ιππικό ήταν το πιο σημαντικό του στρατού τους, καθώς δεν επεδίωκαν την αποφασιστική νίκη στο πεδίο της μάχης η οποία θα μπορούσε να τελειώσει με μια γρήγορη απόσυρση, ή μια προσεκτική άσκηση που θα αφήσει τις δύο πλευρές χωρίς πολύ σοβαρές απώλειες. (9) Και στις δύο κύριες μορφές αγώνα (επιθετικών και αμυντικών επιχειρήσεων) οι Βυζαντινοί διοικητές να απέφευγαν την ανοιχτή μάχη με το κύριο σώμα του εχθρού, εκτός δε και αν είχαν συντριπτική πλεονέκτημα. Ειδάλλως δεν θα μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά το αναπόφευκτα υψηλές απώλειες. Επίσης προέβαιναν στη συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών προκειμένου να εντοπίσουν τα πλεονεκτήματα του εχθρού για να τα αποφύγουν και τις αδυναμίες του για να τις εκμεταλλευτούν. Η βυζαντινή τέχνη του πολέμου δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς νοημοσύνη, κατασκόπους για να μάθουν τις στρατηγικές προθέσεις του εχθρού, αναγνωρίσεις και περιπολίες για τον εντοπισμό των δυνάμεων από τη στιγμή που αναπτύχθηκαν, και σχολαστικές επιθέσεις για να εντοπιστούν οι αδυναμίες στο πεδίο της μάχης. Ο βυζαντινός διοικητής μόνο όταν θα είχε επαρκείς πληροφορίες θα λάμβανε απόφαση για να θέσει σε κίνδυνο τις δικές του δυνάμεις. Για έναν ισχυρό στρατό, η εμπλοκή με τον εχθρό του προσφέρει μια εξαιρετική ευκαιρία για να τον καταστρέψει, για τους Βυζαντινούς όμως κάτι τέτοιο θεωρείται καταστροφική αποτυχία. (10) Αποφεύγοντας την μάχη οι βυζαντινοί δεν μπορούσαν να παράγουν γρήγορα αποτελέσματα. Όταν ο Βασίλειος Β έθεσε ως στόχο να καταστρέψει τους Βούλγαρους, δεν επιδιώκει τη νίκη σε μια ενιαία εκστρατεία με αντικειμενικό σκοπό την αποφασιστική μάχη. Η εκστρατεία διήρκησε δεκαετίες, αλλά πέτυχε. (11) Ακόμα και όταν η αυτοκρατορία απειλείται με καταστροφή οι Βυζαντινοί δεν συμμορφώνονται με το πρότυπο του πολέμου που τους επιβάλλεται από τον εχθρό, αντ’ αυτού να χρησιμοποιούν ελιγμό προκειμένου να μετατοπίσουν γρήγορα το κέντρο βάρους προς όφελος τους (ένα καλό παράδειγμα του "ελέγχου της ισχύος RADM JC Wylie"). Στις αρχές του 7ου αιώνα, ο αυτοκράτορας Sassanid Khusrau II εγκατέλειψε τους παραδοσιακά περιορισμένους στόχους στα σύνορα της Περσίας και ξεκίνησε μια εκστρατεία για να κατακτήσει ολόκληρη την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο δεκαετιών, το Βυζάντιο υπέστη ήττα μετά την ήττα, παραχωρώντας το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολίας στους Πέρσες. Μετά το 624, ο αυτοκράτορας Ηράκλειος είχε μείνει μόνο με την Κωνσταντινούπολη και μερικά διάσπαρτα κομμάτια του εδάφους κατά μήκος του Αιγαίου. Με τους Αβάρους και τους Πέρσες

Page 19: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 17 -

να συγκλίνουν στην Κωνσταντινούπολη, ο Ηράκλειος προέβη σε μια τελευταία, απέλπιδα προσπάθεια. Μάζεψε τα ερείπια του βυζαντινού στρατού από κοινού, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη για να απομακρύνει τον κίνδυνο αποσπώντας την προσοχή του εχθρού, και τους οδήγησε μόνος του γρήγορα διαμέσου της Ανατολίας, Καύκασου, και Μεσοποταμίας, στην καρδιά της εξουσίας της Περσικής αυτοκρατορίας. Ο στρατός της Περσίας ήταν διάσπαρτος σε όλες της πρόσφατες κτήσεις του, και δεν μπορούσε να υπερασπιστούν τα ανάκτορα με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να κάνουν ειρήνη με τους Βυζαντινούς. Όταν η Αυτοκρατορία ήταν στα πρόθυρα της καταστροφής, Ο Ηράκλειος ακολούθησε τη μόνη επιλογή που του έμενε - γρήγορος ελιγμός σε βάθος - και η αυτοκρατορία επέζησε άλλα 800 χρόνια. (12) Η Στρατηγική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: (α) Ρεαλιστική διπλωματία για να εξουδετερώσει τους εχθρούς και τους συμμάχους προς όφελος της. (β) Ανατροπή και της δωροδοκία, όπου είναι δυνατόν προκειμένου να εξασφαλιστεί η νίκη με σχετικά μικρό κόστος. (γ) Χρήση ελιγμών και διεξαγωγή ασύμμετρου πολέμου στο πεδίο της μάχης. Όλα καθοδηγούνται από το δόγμα «πόλεμος χωρίς τέλος» επειδή σε σύντομο χρονικό διάστημα τη θέση του τωρινού εχθρού θα πάρει κάποιος άλλος. Οι εχθροί αλλάζουν, η ηγέτες αλλάζουν η αυτοκρατορία όμως είναι αιώνια. (13) Η μεγάλη στρατηγική ιδιοφυΐα της βυζαντινής ήταν ότι μετέτρεπε την απειλή των πολλαπλών εχθρών της σε δικό της πλεονέκτημα, χρησιμοποιώντας τη διπλωματία, την εξαπάτηση, τη δωροδοκία και το θρησκευτικό προσηλυτισμό και καταφέρνοντας να τους πείσει να πολεμούν ο ένας τον άλλον αντί να πολεμάνε την αυτοκρατορία.

5. ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

α. Ναπολέων (1) Ο Ναπολέων ως στρατιωτικός εμπιστευόταν ανέκαθεν τα

όπλα. Έχοντας όμως και προσωπική εμπειρία από την ευκολία με την οποία οι στρατιωτικοί ανέτρεπαν την εξουσία, προέβη στην σύσταση ενός επιτελείου στρατηγών, ορκισμένων στο πρόσωπό του. Πρώτους επέλεξε όλους εκείνους που τον είχαν βοηθήσει να ανέλθει στην εξουσία, όπως τους Λάν, Μπεσσιέρ, Ντεσσαί, Νταβού, Λεφέβρ και Μυρά. Κατόπιν επέλεξε εκείνους οι οποίοι είχαν διακριθεί κατά την διάρκεια των εκστρατειών, όπως τους Μπερτιέ, Νεϋ και Σούλτ. Οι ικανότητες όλων αυτών στις μάχες που είχαν προηγηθεί, αλλά και σε εκείνες που θα έπονταν, απέβησαν σωτήριες για τον Γάλλο αυτοκράτορα. Δεν είναι αλήθεια ότι ο Ναπολέων άξιζε όλες τις νίκες του. Οι στρατάρχες του –όλοι τους σχεδόν, αξιωματικοί ταπεινής καταγωγής, συνομήλικοι του Βοναπάρτη- τον έσωσαν πολλές φορές από “τα δόντια της Ιστορίας”, συμβάλλοντας σημαντικά στο πρόθεμα «Μέγας» του Κορσικανού ηγέτη.

Page 20: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 18 -

(2) Στο πεδίο της μάχης η στρατιωτική τακτική του Ναπολέοντα

ήταν τετράγωνα απλή και γεμάτη πλεονεκτήματα για τον επιτιθέμενο: χώριζε τον στρατό του σε δύο η τρία τμήματα. Ο αντίπαλος αναγκαζόταν να διασπάσει τις δυνάμεις του αντίστοιχα για να μην βρεθεί εκτεθειμένος, ο Ναπολέων έκρινε που δημιουργείτο το αδύνατο σημείο και με μία γρήγορη αναδιάταξη δυνάμεων επιτίθετο εκεί. Για την επιτυχία του σχεδίου όμως απαιτούνταν δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις: α) ο αρχιστράτηγος έπρεπε να έχει καλή πληροφόρηση των αντιπάλων θέσεων, και β) μεγάλη εμπιστοσύνη στους διοικητές των μονάδων του, ότι είχαν κατανοήσει πλήρως το σχέδιο και θα δρούσαν άμεσα όταν θα ερχόταν η ώρα να κτυπήσουν. Σε αντίθετη περίπτωση η σύγχυση ήταν η μόνη κατάληξη. Εβδομήντα χρόνια αργότερα ο θρυλικός Ρόμπερτ Λή θα αντέγραφε την τακτική αυτή με εξαιρετική αποτελεσματικότητα στον Αμερικανικό Εμφύλιο, φθάνοντας σε σημείο να αγγίξει την τελική νίκη υπέρ των Νοτίων. Στην κρίσιμη μάχη του Γκέττυσμπεργκ έχασε επαφή με το ιππικό του και μαζί με αυτό και την πληροφόρηση για την ανάπτυξη του εχθρού. Ο Ναπολέων έπραττε το ίδιο σφάλμα συχνότερα, αλλά τον έσωζαν πάντα οι άξιοι διοικητές του. Στο Βατερλώ θα του έλειπαν τόσο η πληροφόρηση, όσο και οι άξιοι διοικητές -η ιστορική μοίρα δεν μπορεί να συγχωρεί πάντα τα χαϊδεμένα της παιδιά…

(3) Στην μάχη του Μαρένγκο, 14 Ιουνίου 1800, ο Ναπολέων

αγνόησε την πρώτη προϋπόθεση της τακτικής του, κινδυνεύοντας να αποκλεισθεί για πάντα από την λίστα των “Μεγάλων”. Εισέβαλε στην Ιταλία για να διώξει τους Αυστριακούς που συγκεντρώθηκαν εναντίον του υπό την ηγεσία του 70χρονου παλαίμαχου στρατηγού, ελληνικής καταγωγής, Μιχαήλ Μελά. Όταν ο Ναπολέων αποφάσισε να χωρίσει τον στρατό του σε τρία τμήματα δεν διέθετε καμία πληροφορία για την ανάπτυξη των αντίπαλων δυνάμεων. Κατά τις 09:00 ο Μελάς επετέθη στο κέντρο τοu Ναπολέοντα το οποίο περικυκλώθηκε και βρέθηκε σε απελπιστική θέση. Ο Ναπολέων δεν γνώριζε αν οι δυνάμεις που αντιμετώπιζε εκεί αποτελούσαν ή όχι, το κύριο σώμα του εχθρού και όταν κατέληξε σε μία απόφαση είχε φθάσει μεσημέρι. Ζήτησε άμεση αναδιάταξη των δυνάμεών του, αλλά τότε κοντά του βρίσκονταν μόνο ο στρατηγός Κέλλερμαν με 600 θωρακοφόρους ιππείς και ο Ντεσσαί με ένα σύνταγμα πεζικού. Ο Μελάς αντίθετα, γνώριζε καλά ότι είχε κυκλώσει τον Ναπολέοντα και παρέδωσε την ολοκλήρωση της νίκης στον υπαρχηγού του, Άντον Τσαχ, ο οποίος το μόνο που είχε να κάνει ήταν να αποτελειώσει τις λεπτομέρειες. Την ίδια στιγμή στο γαλλικό στρατόπεδο, ο Ντεσσαί απευθυνόταν στον Ναπολέοντα λέγοντας: «Θα σας μετατρέψω την ήττα σε νίκη!». Την επόμενη στιγμή ορμούσε ακάθεκτος στα πλευρά των Αυστριακών. Ο γενναίος στρατηγός δεν έμελλε να ζήσει για να δει την νίκη του, αλλά μέχρι το απόγεμα το αυστριακό πεζικό είχε διασπαστεί, ο Τσαχ είχε συλληφθεί αιχμάλωτος από τους ιππείς του Κέλλερμαν και ο Ναπολέων είχε καταλήξει νικητής.

(4) Στην μάχη της Ιένα, 14 Οκτωβρίου 1806, οι στρατηγοί Λαν και

Ωγκερώ είχαν σχεδιάσει να δελεάσουν τον εχθρό να επιτεθεί στην ανοιχτή πεδιάδα όπου θα μπορούσαν εύκολα να τον παγιδεύσουν. Τα πάντα όμως κόντεψαν να καταστραφούν από τον ανυπόμονο Νεϋ ο οποίος εξαπέλυσε με δική του πρωτοβουλία μία επίθεση εναντίον του κέντρου του εχθρού, ο οποίος συμπτωματικά ενέδρευε περιμένοντας την γαλλική επίθεση! Ο Νεϋ και οι άνδρες βρέθηκαν κυκλωμένοι κινδυνεύοντας να αφανισθούν από το πρωσικό ιππικό. Η σωτηρία ήλθε με την επέμβαση του Λάν και την τελική αντεπίθεση του ιππικού του

Page 21: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 19 -

Μυρά, του οποίου η τόλμη έφερε την τελική νίκη. Παρόλα αυτά η ιστορία κατέγραψε τον Ναπολέοντα σαν θριαμβευτή.

(5) Στην μάχη του Άσπερν-Έσλινγκ, 21-22 Μαίου 1809, ο

Ναπολέων θα γνώριζε την πρώτη του ήττα καταδιώκοντας τα υπολείμματα του υποχωρούντων Αυστριακών που βρίσκονταν στην απέναντι όχθη του υπερχειλισμένου Δούναβη. Οι γέφυρες ήταν όλες κατεστραμμένες με μόνη εξαίρεση την μικρή και πρόχειρη γέφυρα του Λομπάου. Χωρίς να γνωρίζει τις θέσεις του αντιπάλου, ο Ναπολέων διέταξε ολόκληρο τον στρατό του να διαβεί τον ποταμό σε εκείνο το σημείο, αδιαφορώντας για το πόσο χρόνο προϋπέθετε η διάβαση του Δούναβη ή του τι θα συνέβαινε στο ενδεχόμενο που ο εχθρός καιροφυλακτούσε σε εκείνο ακριβώς το στενό πέρασμα –όπως και συνέβη: οι Αυστριακοί σφυροκόπησαν αλύπητα τους 20.000 άνδρες του Μασσενά οι οποίοι κατάφεραν να διαβούν τον ποταμό με βαριές απώλειες και να καταφύγουν πίσω από έναν πέτρινο τοίχο ο οποίος ένωνε τα χωριά Άσπερν και Έσλινγκ. Ο Ναπολέων επέμεινε να επιτίθεται στο ίδιο σημείο για τρεις ακόμα ώρες, έως ότου έλαβε την απόφαση να απαγκιστρωθεί, διατάσσοντας τον Λάν να καλύψει την υποχώρηση. Η μέρα έκλεισε με 21.000 νεκρούς Γάλλους, ανάμεσά τους και ο ίδιος ο στρατάρχης Λάν.

(6) Ένα παρόμοιο σφάλμα διαπράχθηκε μετά από ενάμιση μήνα

(5-6 Ιουλίου 1809) στον γνωστό “Ναπολεόντειο θρίαμβο” του Βαγκράμ. Έχοντας πίσω του την πικρή πείρα του Άσπερν-Εσλινγκ, ο Ναπολέων αυτή τη φορά κατασκεύασε μία δική του γέφυρα για να διαβεί τον Δούναβη, αλλά αγνόησε και πάλι τις πληροφορίες γύρω από τις θέσεις του εχθρού. Στην απέναντι όχθη βρίσκονταν οι Αυστριακοί με 90.000 άνδρες. Ο Μπερναντότ ο οποίος είχε ήδη περάσει σε εκείνη την όχθη, πιεζόταν ασφυκτικά και αναγκάστηκε να υποχωρήσει, εισπράττοντας τον θυμό του αρχηγού του ο οποίος του αφαίρεσε προσωρινά την διοίκηση. Ο Ναπολέων έμεινε να αντιμετωπίζει ένα αδιέξοδο, χωρίς καμία ορατή λύση, μέχρι τη στιγμή που ο Νταβού πρότεινε τον αντιπερισπασμό μίας πλαγιοκόπισης με ταυτόχρονη μετωπική επίθεση: οι στρατάρχες Νταβού και Μασσενά ηγήθηκαν του αντιπερισπασμού παρενοχλώντας τον εχθρό, ενώ ο ταξίαρχος Μακντονάλντ ηγήθηκε της κύριας επίθεσης. Οι Αυστριακοί θέρισαν σε εκείνο το πέρασμα 40.000 Γάλλους, αλλά και οι ίδιοι έχασαν 70.000 άνδρες από την επίθεση του Νταβού. Ο Αυστριακός ηγέτης Αρχιδούκας Κάρολος αποδέχθηκε την ήττα και υπέγραψε ανακωχή. Σε πολιτικό επίπεδο ήταν ο μεγαλύτερος θρίαμβος των Γάλλων και ο Ναπολέων απόλαυσε έναν καρπό τον οποίο ο ίδιος από μόνος του δεν μπόρεσε να δρέψει.

(7) Τρία χρόνια αργότερα έλαβε την παρακινδυνευμένη απόφαση

της εκστρατείας στην Ρωσία, παρά τις αντίθετες υποδείξεις των πολιτικών και στρατιωτικών του συμβούλων. Τις περισσότερες αντιρρήσεις προέβαλαν οι Μπερτιέ και Νταβού. Ο Μπερτιέ διαμαρτυρόταν ότι ο στρατός δεν είναι έτοιμος για ένα τέτοιο εγχείρημα, ενώ ο Νταβού πρότεινε μια εναλλακτική διαδρομή από τον νότο, όπου υπήρχαν πόλεις κατάλληλες για τον εφοδιασμό της στρατιάς κατά την διαδρομή. Ο Ναπολέων αδιαφόρησε. Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν να κλείσει γρήγορα τους λογαριασμούς του με τον Τσάρο. Ο Μπερτιέ οργίστηκε και έκτοτε άρχισε να αμφιβάλλει για τον αρχηγό του, αρνούμενος ακόμα και να συμφάγει στο ίδιο τραπέζι με εκείνον. Τελικά ο Ναπολέων εισήλθε σε μία άδεια και εγκαταλελειμμένη Μόσχα, περνώντας τις επόμενες πέντε εβδομάδες με

Page 22: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 20 -

σταυρωμένα τα χέρια περιμένοντας την γραπτή υποταγή του Τσάρου Αλέξανδρου η οποία δεν θα ερχόταν ποτέ. Ο Ρώσος ηγέτης άφησε τον αντίπαλό του να απολαύσει την κενή πρωτεύουσα και την κενότερη ακόμα νίκη του, μέχρι που θα του τελείωναν οι προμήθειες. Ο ανήσυχος Νταβού πρότεινε να αποχωρήσουν το ταχύτερο δυνατόν, προκειμένου να αποφύγουν τον επερχόμενο χειμώνα. Ο Ναπολέων δίστασε να συγκατατεθεί και όταν τελικά συμφώνησε, ήταν αργά και υπέστη τις τραγικές συνέπειες. Ο Μπερτιέ άρχισε να αναλογίζεται σοβαρά ότι η Γαλλία αντιμετώπιζε πλέον πρόβλημα με τον Κορσικανό αυτοκράτορα.

(8) Στο Μποροντίνο, 7 Σεπτεμβρίου 1812, οι Ρώσοι έδωσαν την

μεγάλη αμυντική τους μάχη, ρίχνοντας και τις τελευταίες εφεδρείες τους πίσω από οχυρώσεις, προκειμένου να ανακόψουν την γαλλική προέλαση. Ο Νταβού πρότεινε να παρακάμψουν τα οχυρά απ τα πλευρά, τα οποία φυλάσσονταν μόνο από μερικά τμήματα ιππικού. Ο Ναπολέων όμως επέμεινε σε μία μετωπική επίθεση, παρακολουθώντας το πεζικό του να αποδεκατίζεται χωρίς αποτέλεσμα.

«Να τους πλαγιοκοπήσουμε, κύριε,» πρότεινε πάλι ο Νταβού. «Όχι, θα λυγίσουν,» επέμεινε ο Ναπολέων, διατάζοντας μία

ακόμα έφοδο. Τελικά οι Ρώσοι υποχώρησαν, αλλά και ο Ναπολέων είχε χάσει 60.000 άνδρες. Ο Νταβού ήταν εξαγριωμένος και δεν ήταν ο μόνος.

(9) Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης από τη Ρωσία οι Γάλλοι θα

αναγκαστούν να διαβούν τον ποταμό Μπερεζίνα (28-29 Νοεμβρίου 1812), διαρκώς παρενοχλούμενοι από το ιππικό των κοζάκων. Εκεί ο Ναπολέων θα δει το φάσμα της πανωλεθρίας να ορθώνεται μπροστά του απειλητικότερο παρά ποτέ, μέχρι που η ανυπακοή ενός συνταγματάρχη τον έσωσε από ολοκληρωτικό αφανισμό.

(10) Όταν πριν έξι μήνες, η γαλλική στρατιά προήλαυνε προς τη

Μόσχα διαβαίνοντας τον ποταμό, ο Ναπολέων είχε διατάξει να καταστραφούν όλα τα υλικά κατασκευής γεφυρών για να μην βραδυπορούν οι στρατιώτες με την μεταφορά τους. Ο συνταγματάρχης του Μηχανικού Ζαν Μπατίστ Εμπλ, είχε αντιδράσει:

«Όλα αυτά θα μας είναι χρήσιμα στην επιστροφή, όπου δεν θα

χρειαστεί να χάσουμε χρόνο για να τις κατασκευάσουμε εκ νέου». «Είπα, κάψτα! Στην επιστροφή ο ποταμός θα είναι παγωμένος

και θα τον περάσουμε πεζή». (11) Ο Εμπλ υπάκουσε, αλλά δεν εκτέλεσε τη διαταγή “κατά

γράμμα”: κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του υλικού, αλλά έκρυψε τα απολύτως απαραίτητα σε κάποιες παραπλήσιες αποθήκες. Πράγματι, δύο μήνες αργότερα, ο στρατός βρισκόταν σε πλήρη υποχώρηση, με τους κοζάκους να παρενοχλούν τα μετόπισθεν των Γάλλων, ενώ μπροστά στα μάτια του απελπισμένου Ναπολέοντα ο ποταμός Μπερεζίνα κυλούσε ορμητικός, χωρίς το παραμικρό ίχνος πάγου!

(12) Ο Εμπλ εμφανίστηκε στον αυτοκράτορα σαν “από μηχανής

Θεός”, αποκαλύπτοντάς του ότι διέθετε τα απαραίτητα υλικά για την κατασκευή δύο γεφυρών! Ωστόσο οι βάρκες χρειάζονταν ώρες για να αναπτυχθούν και ο χρόνος

Page 23: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 21 -

ήταν ελάχιστος. Ο συνταγματάρχης διέταξε 400 άνδρες του να πέσουν στα κρύα νερά του ποταμού για να κρατήσουν τα πρόχειρα υποστηρίγματα των γεφυρών με τα χέρια. Ο Ναπολέων γνώριζε ότι αυτό ισοδυναμούσε με διαταγή θανάτου, αλλά τώρα πλέον δεν υπήρχαν επιλογές. Η ανυπακοή του Εμπλ διέσωσε τις ζωές του ίδιου του αυτοκράτορα και εκείνες άλλων 20.000 στρατιωτών της Μεγάλης Στρατιάς, η οποία κάποτε αριθμούσε 500.000 άνδρες.

β. Ζομινί (1) Ο Antoine - Henri Jomini γεννήθηκε το 1779, στην πόλη Παγιέρν (Payerne), στο καντόνι του Βω (Vaud) της Ελβετίας. Στα δεκαεννιά του χρόνια προοριζόταν - έστω και απρόθυμα - για μια τραπεζική σταδιοδρομία ή μια σταδιοδρομία στο εμπόριο. Όμως από τα δέκα κιόλας χρόνια του, τον είχαν ξεσηκώσει τα νέα για τη Γαλλική Επανάσταση και στα δεκαπέντε, ως υπάλληλος τράπεζας στη Βασιλεία, η οποία βρίσκεται κοντά στα γαλλικά σύνορα, είχε δει από κοντά τα γαλλικά στρατεύματα.

(2) Τα επόμενα δύο χρόνια βρέθηκε στο Παρίσι, όπου υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του πραξικοπήματος του Φρουκτιντόρ, ενώ ταυτόχρονα του δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει τις ανταποκρίσεις που έφταναν από την Ιταλία για τις θεαματικές νίκες του στρατηγού Βοναπάρτη. Το 1798 όταν η Ελβετία έκανε τη δική της επανάσταση υποβοηθούμενη από τη γαλλική στρατιωτική επέμβαση, ο νεαρός Jomini εγκατέλειψε μια πολλά υποσχόμενη τραπεζική καριέρα και αφιέρωσε τα επόμενα εβδομήντα χρόνια της ζωής του στον πόλεμο και στη μελέτη του πολέμου.

(3) Ο Jomini προσπάθησε με το έργο του να διαχωρίσει τις έντονα επηρεασμένες από τις ναπολεόντειες εμπειρίες δυτικές θεωρίες περί πολέμου και να τις εξετάσει υπό τις συγκεκριμένες πραγματικές συνθήκες μέσα στις οποίες οι θεωρίες αυτές λειτουργούσαν. Στην προσπάθεια του να «επιστημονικοποιήσει» τον πόλεμο, επικέντρωσε τη μελέτη του στη «στρατηγική», ένα σύνολο επιβεβλημένων τεχνικών για τη στρατιωτική ανάλυση και μελέτη, το οποίο εξακολουθούσε να δεσπόζει στην ως τότε θεώρηση του θέματος αυτού και το πέτυχε συντρίβοντας αποτελεσματικά τον προφανή δεσμό που υπήρχε ανάμεσα στον Ναπολέοντα και στη Γαλλική Επανάσταση.

(4) Πολλές από τις συγκεκριμένες ιδέες του Jomini, αυτές που επί παραδείγματι αφορούν τις «εσωτερικές γραμμές»10 επιχειρήσεων, έχουν σήμερα ιστορικό απλώς ενδιαφέρον. Ο τρόπος, όμως που προσεγγίζει γενικά το θέμα του πολέμου αποσπώντας τον από το πολιτικό και το κοινωνικό του πλαίσιο και τονίζοντας τη σημασία των κανόνων, οι οποίοι καθορίζουν τον τρόπο λήψης των αποφάσεων και τα επιχειρησιακά αποτελέσματα, μετατρέποντας τον έτσι σε ένα πελώριο παιχνίδι σκακιού, παραμένει εκπληκτικά ανθεκτικός. Στον Jomini ταιριάζει πολύ περισσότερο από ότι στον Clausewitz, ο τίτλος του ιδρυτή της σύγχρονης

10

Η θεωρία των «εσωτερικών γραμμών» αφορούσε την κατοχή ενδιάμεσων θέσεων μεταξύ των εχθρικών δυνάμεων, δίνοντας έτσι την δυνατότητα για τμηματική καταστροφή τους.

Page 24: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 22 -

στρατηγικής11. Ο Jomini, υποστηρίζει ότι στρατηγική είναι «η τέχνη του να κάνεις πόλεμο πάνω στον χάρτη και να κατανοείς τα συμβαίνοντα στο θέατρο των επιχειρήσεων».

(5) Ο Clausevitz, καταδεικνύει την υποταγή του πολέμου στην πολιτική, η οποία καθορίζει τον σκοπό του πολέμου και διαπερνά κάθε πτυχή του. Από την άλλη ο Jomini θεωρεί ότι ο πόλεμος έχει την δική του γραμματική, τονίζοντας τη σημασία των στρατηγικών ελιγμών, του αιφνιδιασμού και της προσβολής του αποφασιστικού σημείου του εχθρού.

(6) Η βασική συλλογιστική του Jomini άλλαξε ελάχιστα με το πέρασμα των δεκαετιών. Ο ίδιος ισχυριζόταν ότι την είχε συλλάβει όταν ήταν δεκαοκτώ μόνο ετών και ως τα ενενήντα του που πέθανε επέμενε στην εγκυρότητα εκείνων των ιδεών που είχε διατυπώσει το 1803 : «Κλειδί του κάθε πολέμου είναι η στρατηγική. Κάθε στρατηγική ορίζεται από αμετάβλητες επιστημονικές αρχές και οι αρχές αυτές προδιαγράφουν την επιθετική δράση μαζικών δυνάμεων κατά των ασθενέστερων δυνάμεων του εχθρού σε κάποιο αποφασιστικό σημείο, έτσι ώστε η στρατηγική να οδηγήσει στη νίκη»12.

(7) Σύμφωνα με τον Jomini οι «αρχές» του πολέμου ήταν και εξακολουθούν να παραμένουν ακόμα και σήμερα, στις ποικίλες σύγχρονες εκδοχές τους, οδηγίες για στρατηγικές επιλογές. Η «στρατηγική», με την έννοια που αυτός έδινε στον όρο, μπορούσε να εφαρμοσθεί σ’ όλα τα επίπεδα της στρατιωτικής δράσης κάτω από το επίπεδο της πολιτικής απόφασης για την κήρυξη πολέμου εναντίον κάποιου συγκεκριμένου εχθρού μέχρι το επίπεδο της ίδιας της μάχης, την οποία όμως δεν συμπεριλαμβάνει. Για τον Jomini, η πηγή από την οποία άντλησε τις αρχές αυτές ήταν η ιστορία, ενώ την επιβεβαίωσή τους και την αποσαφήνισή τους, την άντλησε από τον πραγματικό κόσμο της στρατιωτικής δράσης. Αυτές ήταν οι ακόλουθες :

(α) Να τοποθετηθεί η μάζα του στρατού στα αποφασιστικά σημεία του θεάτρου πολέμου και στις γραμμές επικοινωνιών, χωρίς να εκτίθενται οι δικές του γραμμές επικοινωνιών.

(β) Να πλήττονται τα εχθρικά τμήματα με τον κύριο όγκο δυνάμεων.

(γ) Η μάζα των δυνάμεων να επιτίθεται στο αποφασιστικό

σημείο ή σε εκείνο που είναι πιο σημαντικό να ανατραπεί. (δ) Να επιλέγεται ο κατάλληλος χρόνος που θα εμπλακούν

οι μάζες και με ενεργητικότητα.

(8) Η στρατηγική έννοια, στην οποία έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην ανάλυση του, είναι αυτή της «εσώτερης» ή «εσωτερικής» γραμμής επιχειρήσεων. Αναφέρει την απλή ιδέα πως ένας από τους αντιπάλους πιθανόν να κατέχει μία θέση, η οποία βρίσκεται μεταξύ, «εντός», χωριστών εχθρικών δυνάμεων. Από μία τέτοια «εσωτερική» θέση έχει τη δυνατότητα να προσβάλλει

11

Peter Paret “Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age”, Εκδόσεις Κωνσταντίνου Τουρίκη, 2004, σελ. 197. 12

Ό.π. σελ. 180.

Page 25: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 23 -

κανείς πρώτα το ένα και μετά το άλλο τμήμα της εχθρικής δύναμης, νικώντας το καθένα με τη σειρά του, έστω και αν ο αντίπαλος μπορεί να ήταν ισχυρότερος, αν ήταν ενωμένος. Ο Jomini δεν κουραζόταν να επαναλαμβάνει πως ένας μικρότερος σε όγκο στρατός, διοικούμενος από έναν Ναπολέοντα, είχε τη δυνατότητα να νικήσει έναν αριθμητικά υπέρτερο του και κατά πάσα πιθανότητα ισχυρότερό του στρατό, αν δρούσε σε μια «μοναδική» ή συνεχή γραμμή επιχειρήσεων την ώρα που ο αντίπαλός του θα δρούσε σε «πολλαπλές» ή «ομόκεντρες» γραμμές επιχειρήσεων13.

(9) Οι επικρίσεις που δέχεται ο Jomini είναι πως είναι προσκολλημένος στην υπεραπλούστευση και τις συνταγές. Σταθερή επιδίωξη του ήταν να περιορίσει την πολυπλοκότητα του πολέμου στον μικρότερο δυνατό αριθμό κρισίμων παραγόντων και να προσδιορίσει εκείνες τις γραμμές δράσης, οι οποίες κάνουν πιθανή τη νίκη.

(10) Στη θεωρία του Jomini υποδεικνύονται από τους επικριτές του τέσσερεις εσωτερικές αδυναμίες. Η πρώτη είναι πως παρέλειψε να χρησιμοποιήσει, όπως θα όφειλε τη «μηδενική υπόθεση», εκείνες δηλαδή τις ιστορικές περιπτώσεις όπου η πραγματική στρατιωτική εμπειρία δεν συμφωνεί με τη βασισμένη στις αρχές του, πρόγνωση.

(11) Η δεύτερη αδυναμία είναι στενά συνδεδεμένη με την αναγωγική του μέθοδο. Για να απλουστεύσει τους σχετικούς με την ανάλυσή του παράγοντες, προχωρεί στην υπόθεση πως στρατιωτικές μονάδες ίσου μεγέθους είναι στην ουσία και ισοδύναμες, δηλαδή εξίσου καλά οπλισμένες, εκπαιδευμένες, πειθαρχημένες, εφοδιασμένες και ευκίνητες. Το μόνο που έχει διαφορά είναι οι διαφορές ως προς την ηγεσία τους, δηλαδή την ικανότητα των διοικητών τους και η ποιότητα των στρατηγικών αποφάσεών τους.

(12) Η τρίτη αδυναμία συνδέεται με τη δεύτερη. Ο ίδιος ο Jomini είχε δηλώσει πως ούτε ο πολιτικός χώρος, εντός του οποίου διεξάγονται οι πόλεμοι, ούτε η στρατιωτική τεχνική με την οποία διεξάγονται επιδέχονται το είδος της επιστημονικής ανάλυσης, την οποία πρώτος αυτός εφήρμοσε στη στρατηγική και στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Η πολιτική εξαρτάται πάρα πολύ από τις μεταβαλλόμενες σχέσεις μεταξύ των πολιτικών ηγετών και των πολιτικών δυνάμεων. Κατά τον ίδιο λοιπόν τρόπο, οι λεπτομέρειες της στρατιωτικής τακτικής εξαρτώνται από τις αλλαγές στους εξοπλισμούς και κάποιους άλλους παράγοντες, οι οποίοι είναι εύκολο να ξεφύγουν από τη λειτουργία των καθορισμένων αρχών.

(13) Η τέταρτη και τελευταία αδυναμία του έργου του, κρινόμενου με τους δικούς του πάντα όρους, είναι οι ασάφειές του ως προς το που εφαρμόζονται και που όχι οι αρχές του πολέμου. Η αδυναμία αυτή έγκειται σε μία διαβρωτική ασάφεια, η οποία επιτρέπει στους αναγνώστες του, να αντιληφθούν το έργο του κατά διαφορετικούς και καμιά φορά διαμετρικά αντίθετους μεταξύ τους τρόπους14.

13

Peter Paret “Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age”, Εκδόσεις Κωνσταντίνου Τουρίκη, 2004,

σελ. 208, 209. 14

Peter Paret “Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age”, Εκδόσεις Κωνσταντίνου Τουρίκη, 2004,

σελ. 214, 215.

Page 26: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 24 -

(14) Παρ’ όλες τις επικρίσεις που δέχεται ο Jomini και το έργο του,

οι οποίες πηγάζουν από τον τρόπο που προσεγγίζει το θέμα του πολέμου και δεν αποτελούν επικρίσεις γι’ αυτή καθ’ εαυτή την προσέγγισή του, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι μέσα στο έργο του μπορούμε να βρούμε πολύτιμες παρατηρήσεις και ιδέες καθώς και ένα μοναδικό επιχείρημα για τη στρατηγική, το οποίο τουλάχιστον μέσα στα θεμιτά όρια της εφαρμοσιμότητας είναι ασφαλώς σωστό.

γ. Κλαούζεβιτς

(1) Η Στρατηγική και τα Στοιχεία Αυτής (α) Η Στρατηγική γενικά, είναι το μέσο για τη χρησιμοποίηση του αγώνα και την επίτευξη του σκοπού του πολέμου15. Οφείλει λοιπόν να ορίσει, στο σύνολο της πολεμικής πράξης, ένα σκοπό, που να ανταποκρίνεται στο αντικείμενο του πολέμου. Η λήψη αποφάσεων στα πλαίσια της Στρατηγικής, δεν είναι εύκολη υπόθεση και απαιτεί μεγάλες ικανότητες16. Μερικές από αυτές όπως οξυδέρκεια, η ισχυρή θέληση, η ευθυκρισία, η ενεργητικότητα, η ανδρεία. Είναι επίσης γνωστό ότι στη μάχη, ο κάθε ηγέτης δέχεται ταυτόχρονα πολλούς επηρεασμούς, που αντιτίθενται στη λήψη της ορθής απόφασης, ενώ δεν είναι τελείως αναίσθητος σαν άνθρωπος, για τις θυσίες, που απαιτεί από τους υφισταμένους του. Θα πρέπει όμως να προχωρήσει, στη τελική απόφαση, με βάση την ορθή σκέψη και όχι με γνώμονα τα διάφορα συναισθήματα που τον διακατέχουν17. Γι’ αυτό, στο τακτικό αλλά και το στρατηγικό πεδίο της μάχης, θα πρέπει να επιδιώκεται η «εν δυνάμει συμπλοκή», δηλαδή η επικράτηση έναντι του εχθρού με επιτυχείς ελιγμούς, χωρίς πολλές αναμετρήσεις. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε καλό είναι, να επιδιώκεται η καταστροφή του αντιπάλου με επιτυχή συμπλοκή, ή κατάληψη εδαφών, που παρέχουν πλεονεκτήματα, ώστε να χρησιμοποιηθούν σαν μέσο για την επιτυχία του τελικού σκοπού. (β) Κατά τον Clausewitz, τα στοιχεία, που πρέπει να συνεξετάζονται για τη διαμόρφωση της στρατηγικής είναι: 1/ Τα ηθικά: Περιλαμβάνεται, οτιδήποτε οφείλεται στις ηθικές και διανοητικές ικανότητες τον εμπλεκομένων στον πόλεμο (Λαός, Κυβέρνηση, Στρατός, Σύμμαχοι)18. 2/ Τα φυσικά: Δηλαδή, το μέγεθος των στρατιωτικών δυνάμεων, τη σύνθεση, τη μαχητική ισχύ κλπ. 3/ Τα μαθηματικά: Τις γραμμές δηλαδή των επιχειρήσεων, τις κινήσεις των στρατευμάτων (συγκεντρωτικές - αποκεντρωτικές). 4/ Τα γεωγραφικά: Την επίδραση του εδάφους (ζωτικά εδάφη, όρη, ποτάμια, γραμμές συγκοινωνιών, δάση). 5/ Τα στατιστικά: Τα μέσα ανεφοδιασμού και διοικητικής μέριμνας.

(2) Τα Ηθικά Μεγέθη και οι Κύριες Ηθικές Δυνάμεις

15

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 49. 16

Π. Ήφαιστος, «Ο Πόλεμος και τα Αίτιά του», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2002, σελ.80. 17

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 240. 18

Π. Ήφαιστος, «Ο Πόλεμος και τα Αίτιά του», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2002, σελ.92.

Page 27: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 25 -

(α) Το πνεύμα ενός στρατού, ενός στρατηγού, των κυβερνήσεων, η πνευματική κατάσταση του πληθυσμού, όπου εξελίσσονται οι πολεμικές διεργασίες, η ηθική απήχηση μιας νίκης ή ήττας, είναι παράγοντες πολύ διαφορετικής φύσης που, συναρτήσει του σκοπού και της κατάστασής μας, μπορούν να ασκήσουν πολύ διαφορετική επίδραση19. (β) Το πνεύμα ενός λαού και οι ηθικές δυνάμεις, που δεν μπορούν να μετρηθούν αριθμητικά στο πεδίο της μάχης, απασχόλησαν πολλούς θεωρητικούς, χωρίς να δοθεί καμία αντικειμενική λύση. Ουσιαστικά όμως οι δυνάμεις αυτές, πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, στη σχεδίαση του αγώνα και συνίστανται κύρια στο ταλέντο του πολεμικού ηγέτη, την πολεμική αρετή του λαού και το εθνικό αίσθημα του στρατού. Το πρώτο (ταλέντο ηγέτη), λόγω της όμοιας εκπαίδευσης στους σύγχρονους στρατούς, είναι περίπου τα ίδιο. Γι’ αυτό, πρέπει να εξετάζονται περισσότερο, κυρίως οι δύο άλλοι παράγοντες.

(3) Η Πολεμική Αρετή του Στρατού (α) Η πολεμική αρετή είναι φυσικό προσόν, που μπορεί να αποκτηθεί και με την εκπαίδευση. Δεν έχει σχέση με το θάρρος, αλλά με τον ενθουσιασμό, το ομαδικό πνεύμα και τα δίκαια ενός λαού. Εκδηλώσεις όπως η παραμονή σε κανονικούς σχηματισμούς στην επίθεση παρά το φονικό πυρ του εχθρού, η περηφάνια και η εμπιστοσύνη, στους ηγέτες, ακόμη και σε δύσκολη περίοδο, η ύπαρξη φυσικών δυνάμεων παρά τις στερήσεις και τις κακουχίες, η πίστη στη νίκη, είναι μερικές από τις εκδηλώσεις του πολεμικού πνεύματος20. (β) Η πολεμική αρετή είναι συνδεδεμένη με το μόνιμο κυρίως στρατό χωρίς αυτό να αποτελεί πανάκεια, ενώ από την άλλη πλευρά θα πρέπει ο πολεμικός ηγέτης μέσω της ιδιοφυίας του, να την συμπληρώνει όπου δεν υπάρχει. Εδώ θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι, μια μεγάλη περίοδος ειρήνης αλλάζει τελείως τις καταστάσεις. Ιδιότητες και χαρακτηριστικά ενός λαού, όπως η ανδρεία, η επιδεξιότητα η καρτερικότητα και ο ενθουσιασμός, μπορούν να αναπληρώσουν το στρατιωτικό πνεύμα και αντίστροφα. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι Μακεδόνες υπό τον Αλέξανδρο, οι Ρωμαϊκές Λεγεώνες, οι Γάλλοι υπό τον Βοναπάρτη21. Η πολεμική αρετή, ή αλλιώς το στρατιωτικό πνεύμα, επαυξάνεται με τις πολεμικές συγκρούσεις, έτσι ώστε ο μαχητής, έστω και αν κατέβαλε το μέγιστο των προσπαθειών του, να αισθάνεται υπερήφανος για αυτές «...μεταξύ του ομαδικού πνεύματος σκληραγωγημένων και καλυμμένων με ουλές πολεμιστών και της αλαζονείας και ματαιοδοξίας των μονίμων στρατιωτών, η συνοχή των οποίων οφείλεται μόνο στους κανονισμούς και υπηρεσίες άσκησης, δεν υφίσταται καμία σύγκριση...»

(4) Το Θάρρος, ο Αιφνιδιασμός και ο Δόλος (α) Στο πεδίο της μάχης, το ευγενέστερο πολεμικό αποτέλεσμα είναι το θάρρος, που συνιστά ουσιαστική δημιουργική δύναμη.

19

Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ.223. 20

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 142. 21

Peter Paret, «Οι Δημιουργοί της Σύγχρονης Στρατηγικής, από τον Μακκιαβέλλι στην Πυρηνική Εποχή», Εκδόσεις Κων.

Τουρίκη, Αθήνα 2004, σελ.233.

Page 28: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 26 -

Ταυτόχρονα είναι και παράγοντας, που βοηθά να ξεπερασθούν δυσκολίες και δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ενστικτώδη αντίδραση κάποιου που κινδυνεύει, λαμβανομένου υπόψη, ότι η σωφροσύνη, πολλές φορές, είναι αποτέλεσμα του φόβου. Στην πραγματικότητα, δεν νοείται ηγήτορας χωρίς αυτό το προσόν, διότι αποτελεί την ουσία, με την οποία θα πρέπει να διαποτίζει τις αποφάσεις του. (β) Για να εκπαιδευτεί το πνεύμα και το αίσθημα ενός λαού στο θάρρος «..δεν υπάρχει άλλο μέσο από τον πόλεμο, με τον όρο ότι θα διεξάγεται με τόλμη… Μόνο αυτός είναι ικανός να εμποδίσει αυτή την μαλθακότητα, ή την επιδίωξη των βολικών συναισθημάτων, που εξαχρειώνουν ένα λαό, όπως η ευημερία, οι συναλλαγές και η εμπορική δραστηριότητα…Μόνο όταν ο εθνικός χαρακτήρας και ο εθισμός στον πόλεμο, ασκούν ο ένας στον άλλο επίδραση, ένας λαός μπορεί να ελπίζει, πως θα καταλάβει μία μέρα, μία ισχυρή θέση στον πολιτικό κόσμο…» (γ) Η έννοια του αιφνιδιασμού, περικλείεται στην τοπική και χρονική υπεροχή έναντι του εχθρού, καθώς και στην σύγχυση ή τον πανικό, που θα επιφέρουμε στις εχθρικές γραμμές, ώστε να πολλαπλασιάσουμε την επιτυχία μας. Αφορά κυρίως το τακτικό πεδίο της μάχης, χωρίς να είναι σίγουρο ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί και σε στρατηγικό. Περιλαμβάνει γρήγορες ενέργειες και αποφάσεις, καθώς και σωστή εκτίμηση της τακτικής κατάστασης22. Όταν επιτευχθεί, δεν αφήνει στον αντίπαλο χρόνο να σκεφθεί, τον κατάλληλο τρόπο αντίδρασης, διότι προκαλεί τη διάλυση των οργανικών δεσμών και επιδρά καταλυτικά στην ψυχολογία του μαχητή. (δ) Ο αιφνιδιασμός, μπορεί να βρει εφαρμογή στην αρχή του δόλου, η οποία προϋποθέτει την υποκριτική διάθεση έναντι του αντιπάλου. Χωρίς να αποτελεί κανόνα, αφορά κυρίως την τακτική, και έχει άμεση σχέση με την απάτη και την πανουργία. Όταν χρησιμοποιούμε τον δόλο, προσπαθούμε να αφήσουμε τον αντίπαλο να κάνει ένα λάθος, χωρίς να γνωρίζει ότι εμείς έχουμε άμεση γνώση, για το θέμα και ότι θα το εκμεταλλευθούμε. Επειδή, στο στρατηγικό επίπεδο, είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί, ο αντίστοιχος Διοικητής θα πρέπει να προσβλέπει στην οξεία διεισδυτική ενόραση, έστω και αν αυτή δεν βλάπτει φαινομενικά τον εχθρό και όχι στη χρήση του δόλου.

(5) Η Τριβή στον Πόλεμο

(α) Όσο δεν γνωρίζει κανείς προσωπικά τον πόλεμο, δεν

αντιλαμβάνεται το μέγεθος και το πλήθος των τριβών, που θα συναντήσει κατά τη διεξαγωγή του, ούτε το ρόλο, που πρόκειται να διαδραματίσει η ιδιοφυία και οι διανοητικές και διοικητικές ικανότητες των ηγητόρων23.

(β) Στη μάχη τα πράγματα φαίνονται απλά, αλλά ένα πλήθος από λεπτομέρειες δημιουργούν τριβές, που θα πρέπει να αντιμετωπισθούν, για την εκπλήρωση του σκοπού. Οι τριβές αποτελούν και το βαθμό δυσκολίας μιας επιχείρησης, οφείλονται δε στον καιρό, τους φυσικούς κινδύνους, τη δυνατότητα γρήγορης προσπέλασης των εχθρικών θέσεων, ή σε άλλους επιμέρους παράγοντες. Ταυτόχρονα, η καταβολή της προσπάθειας,

22

Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ.244. 23

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 155.

Page 29: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 27 -

διαφέρει από τον ένα ηγήτορα στον άλλο, ενώ έχει άμεση σχέση με το είδος της αποστολής και τον κατεχόμενο βαθμό. Μόνο η πείρα, η θέληση, η ευθυκρισία και εξάσκηση ηγητόρων και στρατευμάτων, από τον καιρό της ειρήνης, μπορούν, εν μέρει, να αναπληρώσουν την πολεμική πείρα, έτσι ώστε κατά την μάχη, να μην οδηγηθούν σε λάθος αποτέλεσμα, από την ύπαρξη των διαφόρων τριβών. «Πρέπει να γυμνασθεί κανείς με αυτές (τριβές), όχι τόσο για να γυμνασθεί το κορμί του, όσο το πνεύμα του. Πολεμικές συνήθειες και γνώση για τα δρώμενα, κατά την διάρκεια του πολέμου, μπορούν να αποκτηθούν από αποστολές σε μια εμπόλεμη χώρα, δικών μας συνετών αξιωματικών ή με την έλευση άλλων εμπειροπόλεμων στη δική μας χώρα. Έτσι θα αποκτηθούν εμπειρίες από στελέχη, έστω και αν δεν βρίσκονται στη υπηρεσία».

(6) Διαίρεση της Τέχνης του Πολέμου (α) Ο πόλεμος και η επιτυχής του έκβαση, από την καθαρά στρατιωτική του θεώρηση, βασίζεται κυρίως στην τέχνη διεξαγωγής και διεύθυνσης του αγώνα, εξαρτάται δε από ηθικές και υλικές δυνάμεις. Η σύρραξη, είναι κυρίως ένα σύνολο συμπλοκών, με τη χρήση ενόπλων δυνάμεων και αφορά κυρίως τη τακτική, ενώ η χρήση συρράξεων για την εξυπηρέτηση του σκοπού, αφορά στην Στρατηγική24. Συνεπώς, μπορούμε να ορίσουμε ως «τακτική», τους τρόπους και μεθόδους χρήσης των ενόπλων δυνάμεων στη συμπλοκή, ενώ ως «στρατηγική», τη θεωρία της χρήσης των συμπλοκών στην εξυπηρέτηση του πολέμου. Η τακτική και η στρατηγική είναι δυο δραστηριότητες, που αλληλοεπηρεάζονται και αλληλεξαρτώνται, στο χώρο και στο χρόνο, ενώ διαφέρουν ουσιωδώς η μία από την άλλη. (β) Με το αυστηρό της νόημα, η τέχνη του πολέμου, είναι η τέχνη της χρήσης συγκεκριμένων μέσων, στη σύρραξη. Με το ευρύτερό της νόημα, η τέχνη του πολέμου, περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες, που απαιτεί ο πόλεμος για να προετοιμασθεί κατάλληλα, και τις ενέργειες, για τη δημιουργία των ενόπλων δυνάμεων, δηλαδή τη στρατολόγηση, τον εξοπλισμό, τον εφοδιασμό και την εκπαίδευση. Εφόσον οι εξοπλισμένες, εφοδιασμένες και κατάλληλα εκπαιδευμένες δυνάμεις θεωρηθούν δεδομένα, δεν μένει παρά να γνωρίζουμε τους τρόπους και τις μεθόδους, για την κατάλληλη χρησιμοποίησή τους. (γ) Ο όρος πολεμική τέχνη, στην αρχή σήμαινε την προετοιμασία των αντιπάλων, χωρίς να έχει άμεση σχέση με τις ηθικές και πνευματικές δυνάμεις. Με τη πάροδο όμως του χρόνου, οι παράγοντες αυτοί άρχισαν να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη. Η επέμβαση αυτών των ηθικών δυνάμεων, αφορά κυρίως τους μικρούς βαθμούς της στρατιωτικής ιεραρχίας, όπου συνήθως υπάρχει αυτοθυσία και κυρίως η ευθύτητα του χαρακτήρα. Στους μεγαλύτερους βαθμούς εμφανίζονται ως ηθικοί παράγοντες, η ικανότητα, η εγκράτεια, η γενναιοφροσύνη, τα ιδιωτικά συμφέροντα και η πραότητα του ηγέτη. (δ) Με βάση αυτή τη σκέψη, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε, πώς ένας καλός αξιωματικός στους μικρούς βαθμούς, είναι απλώς μετριότητα στους μεγαλύτερους, αν δεν διαθέτει προσόντα, που απαιτεί μία ανώτερη πνευματική ευφυΐα. Αυτό βέβαια συμβαίνει, διότι η διεξαγωγή του

24

Michael Howard, «Ο Ρόλος του Πολέμου στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία», Μετάφραση Ηράκλεια Στροίκου, Εκδόσεις

Ποιότητα, Αθήνα 2000, σελ.141.

Page 30: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 28 -

πολέμου είναι μία επιστήμη ή απλούστερα, «…είναι σύγκρουση συμφερόντων με τη βία και προσεγγίζει περισσότερο στη πολιτική, που είναι είδος εμπορίου, ενώ έχει σχέση με τη τέχνη και την επιστήμη…»

(7) Για τη Θεωρία του Πολέμου (α) Οι σκέψεις πάνω στα πολεμικά γεγονότα, δημιούργησαν την ανάγκη μιας θεωρίας. Καθώς αυτές οι σκέψεις πλήθαιναν, όλο και περισσότερο και η ιστορία έπαιρνε ένα κριτικό χαρακτήρα, έγινε επιτακτική η ανάγκη, οι σκέψεις αυτές να στηριχθούν σε αρχές και κανόνες, ώστε να μπορούν να καταλήξουν, σε συμπεράσματα. Έγιναν λοιπόν προσπάθειες, να ορισθούν αρχές, κανόνες και συστήματα, σχετικά με τη διεξαγωγή του πολέμου. Ωστόσο, κάθε σύστημα, κάθε θεωρητική δομή, υπόκειται αυτεπάγγελτα στον ανταγωνισμό μεταξύ θεωρίας και πράξης25. (β) Για να διαγραφεί σαφώς η δυσκολία που αντιμετωπίζει η εκπόνηση μιας θεωρίας για τον πόλεμο, ώστε να μπορέσει να εξαχθεί απ’ αυτή ο χαρακτήρας, που πρέπει να έχει αυτός, πρέπει να θεωρήσουμε τις έμφυτες ιδιαιτερότητες της πολεμικής δραστηριότητας, πέρα από τα υλικά και μετρήσιμα μεγέθη των αντιπάλων, δηλαδή τα ηθικά και πνευματικά μεγέθη που εμπλέκονται κατά τη διεξαγωγή ενός πολέμου, ήτοι: 1/ Την ιδιοφυία και τις πνευματικές ιδιαιτερότητες των ηγητόρων.

2/ Το συναίσθημα της εχθρότητας των αντιπάλων. 3/ Το αίσθημα του κινδύνου (θάρρος). 4/ Τη σφοδρότητα της αντίδρασης του αντιπάλου. 5/ Την αβεβαιότητα των δεδομένων.

(γ) Από τα παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι η διατύπωση θεωριών αφορά κυρίως την τακτική, όπου μπορεί να τεθεί ένας σκοπός για τον αγώνα, ενώ ταυτόχρονα επιδρούν πολλοί παράγοντες όπως η τύχη, η τακτική εκτίμηση, το έδαφος, η ώρα της ημέρας ή του χρόνου και το πνευματικό επίπεδο των ηγετών. Αντίθετα η στρατηγική χρησιμοποιεί τα μέσα, χωρίς να αναζητά τη πηγή ή τη φύση τους και ενδιαφέρεται κυρίως για τη νίκη, ή για την εκπλήρωση του σκοπού. Στη στρατηγική και στο επίπεδο του αρχιστρατήγου οι αποφάσεις φαίνονται απλές και εύκολες, χωρίς όμως να είναι. Εξαρτώνται από το πνευματικό επίπεδο των ηγετών και έχουν σχέση με πολλούς παράγοντες, όπως ο χαρακτήρας των υφισταμένων, οι τάσεις, οι σχέσεις και τα συμφέροντα των λαών, καθώς και ο τρόπος χρήσης των διατιθεμένων δυνάμεων26.

(8) Η Κύρια Μάχη (α) Στη κύρια μάχη, υπάρχει ένα χρονικό σημείο κατά το οποίο, οι Διοικητές μπορούν να επηρεάσουν τον αγώνα, το οποίο ονομάζεται κρίσιμο σημείο της μάχης. Σ’ αυτό το σημείο, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οι

25

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 160. 26

Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ.251.

Page 31: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 29 -

εφεδρείες ενώ συγχρόνως πάνω στο έδαφος, θα αναζητείται το «κλειδί» της τοποθεσίας άμυνας του εχθρού. Εκεί θα πρέπει να κατευθύνονται οι καλύτερες δυνάμεις μας, καθώς και η κύρια προσπάθεια ελιγμού, σε συνδυασμό με άλλες αντίστοιχες δευτερεύουσες προσπάθειες. Οι τολμηροί και αποφασιστικοί ηγέτες, οι θαρραλέοι τολμηροί και προκλητικοί στρατηγοί, αποβλέπουν στην οικονομία δυνάμεων, χωρίς αιματοχυσία27. Η επιτυχία αναζητείται, πάντα στη κύρια μάχη, ή στο κρίσιμο σημείο της, το οποίο ασκεί επίδραση σε όλα τα υπόλοιπα. Παράλληλα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη και τους εξής παράγοντες: 1/ Τη τακτική μορφή του αγώνα. 2/ Τη φύση του εδάφους. 3/ Τη σχετική αναλογία δυνάμεων. 4/ Τη σχετική μαχητική ισχύ των αντιπάλων. (β) Η απόλυτη επιτυχία, μετά τη μάχη προκύπτει με την εκμετάλλευση και την καταξίωση του εχθρού. Η ενέργεια αυτή δεν είναι δυνατόν πάντοτε να σχεδιάζεται, αλλά θα πρέπει να προβλέπεται να πραγματοποιείται μέχρι τη τελική εξάντληση των στρατευμάτων. Η συνεχής αυτή πίεση στον εχθρό, είναι άμεση, επιδρά αρνητικά στο ηθικό του, γίνεται με τη χρήση ταχυκινήτων τμημάτων και διακρίνεται σε: 1/ Απλή καταδίωξη. 2/ Ενεργό πίεση σε ευρύ μέτωπο και παράλληλη κίνηση προς την κατεύθυνση συμπτύξεως του εχθρού, για αποκοπή, ή καταστροφή του. (γ) Εφόσον βρεθούμε εμείς σε τέτοιες δυσμενείς συνθήκες, θα πρέπει να γνωρίζουμε, ότι το έδαφος, δεν θα πρέπει να παραχωρείται χωρίς σκληρό αγώνα. Ισχυρές οπισθοφυλακές, πρέπει να καλύπτουν τη σύμπτυξη του κύριου όγκου των στρατευμάτων, σε συνδυασμό με το έδαφος, έως ότου αποκατασταθεί η ισορροπία δυνάμεων. Οι επιβραδυντικοί ελιγμοί μεγάλων στρατηγών και εμπειροπόλεμων στρατών, μοιάζουν προς την «αποχώρηση τραυματισμένου λιονταριού», το οποίο αν και πληγωμένο τηρεί επιθετική στάση και είναι πάντα επικίνδυνο. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε όμως, ότι η παραμονή στο πεδίο της μάχης, όταν αρχίσει να διαφαίνεται η νίκη του αντιπάλου, είναι μεγάλο σφάλμα. Μεγαλύτερο ακόμη σφάλμα μπορεί να εννοηθεί, η κατάτμηση του στρατεύματος σε τμήματα και η αποχώρηση σε αποκλίνουσες γραμμές, με σκοπό τη φθορά του εχθρού. Αυτό θα μπορούσε να γίνει όταν ο εχθρός δεν είχε δυνατότητα καταδιώξεως και ανάλογο ηθικό, ενώ από την άλλη πλευρά τα δικά μας τμήματα, όταν δεν έχουν την δυνατότητα της αμοιβαίας υποστήριξης, κινδυνεύουν να καταστραφούν, το ένα μετά το άλλο28.

(9) Ο Απόλυτος και ο Πραγματικός Πόλεμος (α) Ο πόλεμος, έχει ένα και μοναδικό σκοπό, προς τον οποίο όλοι οι επί μέρους αντίστοιχα πρέπει να συγκλίνουν, θέτει ταυτόχρονα και τη θεμελιώδη σκέψη, για την πορεία όλων των δραστηριοτήτων. Αυτή η ενέργεια,

27

Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ.187. 28

Michael Howard, «Ο Ρόλος του Πολέμου στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία», Μετάφραση Ηράκλεια Στροίκου, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000, σελ.150.

Page 32: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 30 -

αρχίζει με την αμοιβαία αντιπαράθεση μεταξύ των αντιπάλων και οδηγεί σε αμοιβαία πλήγματα, ενώ δυνάμεις, που παρεμβάλλονται απαγορεύουν την εκφόρτιση της έντασης μεταξύ τους. Κατά συνέπεια ο πόλεμος είναι κάτι διαφορετικό, δημιουργώντας και αμφιβολίες για την γνώση επάνω σε αυτόν. Τα πράγματα άλλαξαν κάπως, όταν ο Βοναπάρτης παρουσίασε τον απόλυτο πόλεμο «…τον πραγματικό πόλεμο σε όλη την τελειότητα του…». Μιλώντας για τον απόλυτο πόλεμο εννοούμε ένα ολοκληρωτικό αγώνα, απελευθερωμένο από συμβατότητες, όπου ή βία οδηγεί στα άκρα. (β) Στις περισσότερες μορφές όμως, ο πόλεμος δεν είναι έτσι. Ξεσπά μεταξύ των εθνικών ομάδων, που ανήκουν κατά βάση στο ίδιο κοινωνικό σύστημα, ενώ πολιτικοί λόγοι εμποδίζουν να φθάσουμε στα άκρα, διότι στο παιχνίδι εισέρχονται και άλλοι παράγοντες, εκτός από τους καθαρά στρατιωτικούς. Δηλαδή ενώ στον απόλυτο πόλεμο υπάρχει σύμπτωση στρατιωτικού και πολιτικού σκοπού, αντίθετα στον πραγματικό, η πολιτική παραμένει κυρίαρχη και αποφασίζει όχι μόνο για τον στρατιωτικό, αλλά και για τους άλλους στόχους. Στην ουσία εδώ η πολιτική δρα σαν τροχοπέδη με επιδίωξη να ρυθμίσει την χρήση βίας, ενώ η σύγκρουση εξελίσσεται σε μια δεδομένη κοινωνική κατάσταση, που περιβάλει, τη στρατιωτική δραστηριότητα29. (γ) Ειδικότερα θα μπορούσε να τονισθεί, η αμοιβαία συνοχή των πολέμων και να λεχθεί, ότι ο απόλυτος πόλεμος αποτελεί σειρά ενεργειών, που διαδέχονται η μία την άλλη, χωρίς να υπάρχει διάλειμμα. Οι ενέργειες αυτές τείνουν στην εκμηδένιση ή/και στην υποταγή του αντιπάλου μέσα στο συντομότερο δυνατό χρόνο και με το μικρότερο κόστος. (δ) Κατ’ ανάγκη λοιπόν, από την αρχή θα πρέπει να καθορισθούν οι γενικές γραμμές και ο χαρακτήρας του πολέμου καθώς και οι πιθανές πολιτικές σχέσεις. Επίσης θα πρέπει να γίνει σαφές ότι όσο περισσότερο ο πόλεμος πλησιάζει τον απόλυτο και εμπλέκει στη δίνη του μεγάλο αριθμό κρατών, τότε «…καθίσταται περισσότερο αναγκαίο, να μη γίνει το πρώτο βήμα, πριν τον υπολογισμό του τελευταίου…»

(10) Καθορισμός του Σκοπού του Πολέμου (α) Η ιστορία στο παρελθόν, έχει αποδείξει, ότι η κατάκτηση εδάφους μιας ξένης χώρας χωρίς ταυτόχρονη καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων, δεν προϋποθέτει και την αναγκαία μείωση των εχθρικών δυνατοτήτων, για συνέχιση του πολέμου. Άλλες φορές, μπορεί να συμβεί το τελείως αντίθετο, ή μία μέση κατάσταση, ή και τα δύο30. Στην ουσία καταδεικνύεται ένα κέντρο βάρους ισχύος, δυνάμεων, μέσων και δυνατοτήτων γενικά του εχθρού, το οποίο εφόσον υπερπηδηθεί θα υπάρξουν ευνοϊκές εξελίξεις, για τους φίλιους. Αυτό το κέντρο βάρους μπορεί να αλλάξει από χώρα σε χώρα, από λαό σε λαό, ή για την ίδια χώρα, με διαφορετικό Στρατό και ηγέτες «…σε κράτη που σπαράσσονται από εσωτερικές έριδες, το κέντρο βάρους βρίσκεται στην πρωτεύουσα, σε μικρά κράτη εξαρτώμενα από ισχυρότερα, στο στρατό, που τα υποστηρίζει και τους συμμάχους, ενώ σε ένοπλο λαό, στο πρόσωπο του ηγέτη και

29

Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ.207. 30

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 171.

Page 33: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 31 -

την κοινή γνώμη…». Έτσι τα πλήγματα θα πρέπει να κατευθύνονται, στο να χάσει την ισορροπία του ο αντίπαλος και να μη του δοθεί χρόνος να την αποκτήσει πάλι, δηλαδή τα πλήγματα θα πρέπει να είναι συνολικά και όχι μερικά. Ταυτόχρονα θα πρέπει να αναζητείται ο πυρήνας της εχθρικής δύναμης, ή να τοποθετούνται οι παρακάτω στόχοι, που επιφέρουν ουσιώδες αποτέλεσμα, ήτοι: 1/ Καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων. 2/ Αποτελεσματικό πλήγμα, εναντίον του κυριοτέρου συμμάχου του εχθρού και κατάληψη της εχθρικής πρωτεύουσας. (β) Σε κάθε περίπτωση, οι δικές μας δυνάμεις, θα πρέπει να είναι ικανές να επιτύχουν αποφασιστική νίκη και να είναι προετοιμασμένες να υποστούν τις ανάλογες απώλειες για την επιτυχία, η τουλάχιστον οι ενέργειες τους, να μη προκαλέσουν νέους εχθρούς, μέχρι να ισχυροποιηθούν οι φίλιοι. Η καταστροφή του κέντρου βάρους του εχθρού, για να επιτευχθεί, απαιτεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Εάν όμως διατεθεί περισσότερος χρόνος, για την επιθετική ενέργεια, θα αποβεί σε βάρος μας και υπέρ του αμυνόμενου. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο αντικειμενικός σκοπός, θα πρέπει να μεταβληθεί ως εξής: 1/ Κατάληψη εχθρικών οχυρών θέσεων. 2/ Συγκέντρωση απαραίτητων εφοδίων. 3/ Οργάνωση σημείων ιδιαίτερης σημασίας (αποθήκες πυρομαχικών, γέφυρες, τοποθεσίες). 4/ Ανάπαυση στρατευμάτων και αναμονή ενισχύσεων. (γ) Γι’ αυτό στη περίπτωση, που δεν είμαστε ικανοί να καταβάλλουμε πλήρως τον αντίπαλο, θα πρέπει να θέσουμε τους παρακάτω δύο αντικειμενικούς σκοπούς: 1/ Κατάληψη μέρους του εχθρικού εδάφους. 2/ Άμυνα στο φίλιο έδαφος και αναμονή ευνοϊκότερων συνθηκών.

(δ) Η εκμετάλλευση κάποιας ευνοϊκής κατάστασης της παρούσας στιγμής, είναι αυτονόητη, ιδίως όταν το μέλλον προοιωνίζει ευνοϊκές συνθήκες. Ακόμη και ένα μικρό κράτος όταν απειλείται η δεν μπορεί να αποφύγει τον πόλεμο, οφείλει να επιτεθεί, για εξασφάλιση πλεονεκτημάτων χρήσιμων στο μέλλον, πριν ή κατάσταση και ο χρόνος δημιουργήσουν ευνοϊκότερες συνθήκες για τον αντίπαλο. Σε περίπτωση, πού και αυτό δεν είναι δυνατό να συμβεί, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ή άμυνα31.

(11) Το Πολεμικό Σχέδιο για την Καταστροφή του Εχθρού (α) Δύο είναι οι βασικές αρχές, που διέπουν το σχέδιο του πολέμου και κατευθύνουν όλα τα υπόλοιπα: 1/ Ταχεία δράση, χωρίς καθυστέρηση ή άκαιρες παλινδρομήσεις.

31 John Keegan, «Η Ιστορία του Πολέμου», Μετάφραση Λάμπης Χαραλαμπίδης, Εκδόσεις Νέα Σύνορα, Αθήνα 1997, σελ. 60.

Page 34: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 32 -

2/ Ανεύρεση του κέντρου βάρους της εχθρικής διάταξης, υιοθέτηση μιας κυρίας ενέργειας και αναγνώριση όλων των υπολοίπων σαν δευτερευουσών. (β) Η δράση αυτή προϋποθέτει και την αναγκαία συγκέντρωση ενώ η ανεύρεση του «κέντρου βάρους» της εχθρικής διάταξης, εξαρτάται από τη σύνθεση του εχθρού μέσα στο θέατρο του πολέμου. Δηλαδή, αν οι εχθρικές δυνάμεις είναι διατεταγμένες, σε διάφορα σημεία του θεάτρου επιχειρήσεων, το κέντρο βάρους έχει σχέση με την ενότητα, τη συνοχή τους, την ύπαρξη σε γειτονικά θέατρα πολέμου, άλλων δυνάμεων, τις αποστάσεις μεταξύ των διαφόρων τμημάτων, και τη μορφολογία εδάφους32. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να εξετασθεί κατά πόσο τα διάφορα τμήματα του εχθρού, μπορούν να αναχθούν σε ένα κέντρο βάρους ή όχι. Εφόσον η απάντηση στο ερώτημα είναι καταφατική, τότε μπορεί να υπάρξει εξαίρεση του κανόνα και να τοποθετήσουμε το σύνολο των δυνάμεων μας έναντι του «κέντρου βάρους» της εχθρικής διάταξης, αλλά ταυτόχρονα, θα πρέπει να καθορίσουμε και ποια από τις δευτερεύουσες προσπάθειες, μπορεί να ευοδωθεί, χωρίς να ριψοκινδυνεύσουμε στη κύρια ενέργεια. Σ’ αυτή τη περίπτωση, οι παράγοντες, που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη, για τη διασπορά των φίλιων δυνάμεων στις δευτερεύουσες προσπάθειες, είναι: 1/ Η αρχική διάταξη εχθρικών δυνάμεων, μαζί με τους αντίστοιχους συμμάχους. 2/ Οι ενέργειες σε χωριστούς άξονες, αποδίδουν μεγαλύτερα αποτελέσματα λαμβάνοντας υπόψη, ότι ο άξονας, που είναι βραχύτερος, οδηγεί ταχύτερα στον αντικειμενικό σκοπό. 3/ Η διεύρυνση του θεάτρου πολέμου. Σ’ αυτή την περίπτωση λαμβάνονται υπόψη οι οδοί, η χαλαρότητα και η γενναιότητα των εχθρικών δυνάμεων. Σίγουρα όμως η κύρια προσπάθεια θα επιφέρει το ουσιώδες αποτέλεσμα, διότι τυχόν ευόδωσή της επιδρά και στις δευτερεύουσες κατευθύνσεις33. Άλλοι παράγοντες που επιδρούν στη σχεδίαση, είναι η ευρύτητα της χώρας, καθώς και η τυχόν ευόδωση ανεξάρτητης δράσης τμημάτων, πού δρουν ανεξάρτητα σε τμήμα του θεάτρου επιχειρήσεων, με οχυρώσεις ή αναπεπταμένο έδαφος. 4/ Η διευκόλυνση διατροφής των στρατευμάτων. Σ’ αυτό επιδρούν ή ύπαρξη στον άξονα επιχειρήσεων, πλουσίων επαρχιών, καθώς και εάν οι φίλιες δυνάμεις είναι συνηθισμένες στις στερήσεις, σε συνδυασμό με την πληρότητα των σχεδίων, τον επηρεασμό του αρχιστρατήγου, η τον επαγγελματισμό του επιτελείου. (γ) Σε όλες τις ενέργειες μας, πού έχουν σαν σκοπό τη καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων, σπουδαίο ρόλο παίζει, η ταχύτητα, ο αιφνιδιασμός η ορμητικότητα, καθώς και η ενέργεια σε ζωτικό σημείο του αντιπάλου34.

δ. Οι επίγονοι του Κλαούζεβιτς Κατά το Moltke «στρατηγική είναι η πρακτική εφαρμογή των

32

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 177. 33

Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ.211. 34

Karl von Klausewitz, «Περί Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 180.

Page 35: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 33 -

τιθεμένων στην διάθεση του Αρχιστρατήγου μέσων, προς επίτευξη του τεθέντος σκοπού»35. Σχολιάζοντας τον ορισμό αυτό ο Hart λέει ότι αυτός καθορίζει την ευθύνη του Αρχιστρατήγου έναντι της κυβερνήσεως του. Η ευθύνη του συνίσταται στη χρησιμοποίηση, κατά τον πιο επωφελή τρόπο για τα συμφέροντα της ανώτερης πολεμικής πολιτικής, των δυνάμεων που του έχουν διατεθεί, μέσα στον καθορισμένο γι’ αυτόν θέατρο επιχειρήσεων. Αν θεωρεί ότι η δύναμη που του έχει διατεθεί είναι ανεπαρκής για την επιτυχία του σκοπού που έχει καθορισθεί, δικαιούται να το υποδείξει και, αν η γνώμη του απορριφθεί, μπορεί να αρνηθεί να αναλάβει τη διοίκηση ή να παραιτηθεί απ’ αυτή. Ξεπερνάει όμως τη σφαίρα των δικαιωμάτων του αν προσπαθήσει να υπαγορεύσει στην κυβέρνηση το μέγεθος των δυνάμεων, το οποίο θα πρέπει να τεθεί στη διάθεση του.

6. ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

α. Ναυτική Στρατηγική (1) Ο Alfred Thayer Mahan γεννήθηκε στο West Point, New York (ο πατέρας του ήταν καθηγητής στη Στρατιωτική Ακαδημία των Η.Π.Α.). Αποφοίτησε από τη Ναυτική Ακαδημία των Η.Π.Α. (Annapolis) το 1859. Διακρίθηκε ως ιστορικός για τις ιμπεριαλιστικές του θεωρίες σε συνάρτηση με τη θαλάσσια ισχύ, ενώ πολέμησε και στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Το 1884, προσκαλέστηκε από τον Stephen Luce. πρόεδρο του νεότευκτου Κολεγίου Πολέμου Ναυτικού (Naval War College), προκειμένου να διδάξει ναυτική ιστορία και τακτική. Ο Mahan δίδαξε στο Κολέγιο από το 1886 ως το 1889, και οι διαλέξεις του βασίστηκαν στις κατ’ ιδίαν σπουδές σε σχέση με την θαλάσσια ισχύ κατά την αρχαιότητα, και ιδιαίτερα κατά τον 17o και 18ο αιώνα. Διατέλεσε πρόεδρος της Αμερικανικής Ένωσης Ιστορίας, το 1902 και προδιέγραψε την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων και του Γερμανικού Ναυτικού στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

(2) Οι θεωρίες του Mahan έδωσαν νέα διάσταση στην τεχνική του πολέμου, επηρέασαν βαθιά τα επιτελεία και τις κυβερνήσεις όλων των κρατών και αναπροσανατόλισαν τούς στρατηγικούς τους στόχους. Μέχρι τότε ίσχυε το Περίφημο δόγμα Μονρόε η αρχή δηλαδή της μη αναμείξεως της Αμερικής στις Ευρωπαϊκές υποθέσεις και το αντίστροφο36. Οι θεωρίες της ναυτικής ισχύος και οι αντιλήψεις περί ναυτικού πού ίσχυαν, ήταν η άμυνα των ακτών και οι καταδρομικές ενέργειες κατά του εμπορίου. Τα συγγράμματα και οι διδασκαλίες του Mahan έδωσαν τις βάσεις για μια νέα στρατηγική και κατέστησαν σαφές ότι το ναυτικό ήταν σημαντικό όργανο της Εθνικής Πολιτικής37. Ο Mahan θεωρούσε πως οι τακτικές του παρελθόντος αποτελούν τη βάση για τον καθορισμό των τακτικών του μέλλοντος, λόγω του ότι το σύγχρονο διεθνές περιβάλλον τις καθιστά εφαρμοστέες στις ήδη διαμορφωμένες συνθήκες. Εστίασε τη μελέτη του προς τα μέσα που

35

B. H..Liddell Hart, «Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγγισης», μετάφραση Κ. Γεωργαντά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995, σελ.498. 36

Κ. Αρβανιτόπουλος, «Η αμερικανική εξωτερική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2000, σελ. 26. 37

Υποπλοίαρχος Α. Τσερκέζογλου Π.Ν., «Σύγχρονα διδάγματα από τις απόψεις περί ναυτικής στρατηγικής των MAHAN CORBETT καθώς και από τις σχετικές απόψεις που διατυπώνονται στο εγχειρίδιο περί στρατηγικής του Υποναυάρχου Π. Ε Κώνστα» ΝΣΠ/ΣΕΑΝ, Σειρά 9/1997, σελ. 1.

Page 36: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 34 -

καθιστούν το Ναυτικό ένα «ισχυρό μέσο πολιτικής και επιρροής» του κράτους στα πλαίσια της διεθνούς κοινότητας. Η προσπάθεια του Mahan επικεντρώθηκε στο να επιδείξει την τρομακτική επιρροή της ναυτικής δύναμης ως μέσου ανάπτυξης των ισχυρότερων κρατών του κόσμου, ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους και στιγμές της ιστορίας τους.

(3) Κρίνοντας από την ιστορία και το παρελθόν, ο Mahan

θεωρούσε ότι η επιρροή της κυβέρνησης έναντι της ναυτικής στρατηγικής της δύναται να ασκηθεί σε δύο επίπεδα. Πρώτα εν καιρώ ειρήνης, κατά τη διάρκεια της οποίας η πολιτική που ακολουθείται οφείλει να αποβλέπει στην ανάπτυξη και κερδοφορία της εμπορικής ναυτιλίας του κράτους, και ουσιαστικά ταυτίζει τη ναυτική δύναμη με το ειρηνικό εμπόριο, το οποίο θεωρεί σκελετό και θεμελιώδες πλαίσιο λειτουργίας του κράτους. Επισημαίνει δε πως με βάση μια ισχυρή εμπορική ναυτιλία είναι δυνατόν να διαμορφωθεί ένα εξίσου ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό. Κατά δεύτερο λόγο, η επιρροή της κυβέρνησης δύναται να ασκηθεί και εν καιρώ πολέμου. Κατά την διάρκεια του πολέμου, η νομιμότητα της κυβέρνησης δύναται να καθορισθεί από την εγκαθίδρυση και διατήρηση ενός πολεμικού στόλου, ανάλογου προς το μέγεθος του εμπορικού της στόλου.

(4) Ο Mahan μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο υιοθέτησε μια ιμπεριαλιστική και επεκτατική αμερικανική πολιτική, κυρίως προς τον Ειρηνικό και την Ασία, διακήρυξε ότι η επιβίωση και η βιωσιμότητα ενός Κράτους (και δη των ΗΠΑ) πρέπει να βασίζεται σε ένα ισχυρό στόλο. Προκειμένου ο στόλος να ισχυροποιηθεί, ήταν αναγκαία προϋπόθεση η κατοχή, από μέρους του κράτους, νήσων που θα χρησίμευαν ως ναυτικές βάσεις. Όπως χαρακτηριστικά είπε : «Η Αμερική πρέπει να κοιτάξει προς τα έξω, όχι μόνο προς τα μέσα και ιδιαίτερα προς την αναζήτηση μέσων για την ευημερία του κράτους».

(5) Τα παραπάνω αποτελούσαν για τον Mahan αναγκαία στοιχεία

για τη διαμόρφωση μιας επιτυχημένης ναυτικής στρατηγικής, η οποία θα βασιζόταν σε ένα ισχυρό στόλο. Ο ισχυρός στόλος δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός εάν δημιουργηθεί μόνο για αμυντικούς και αποτρεπτικούς σκοπούς. Άλλωστε «όσο αμυντικός και να είναι ο χαρακτήρας ενός πολέμου, για να καταστεί νικηφόρος πρέπει να εκτιμηθεί και να ακολουθηθεί μια επιθετικότερη στρατηγική», και πως «η δύναμη και η αποτελεσματικότητα ενός στόλου δεν έγκειται στην ικανότητά του να προστατέψει το κράτος, αλλά στο να πλήξει τον εχθρό». Παράλληλα, χαρακτηρίζει την κατάκτηση περιοχών, ως ναυτικών βάσεων, εκτός των ΗΠΑ, ως πράξη αμυντική / αποτρεπτική και σε καμιά περίπτωση επεκτατική.

(6) Η υπεροχή έναντι ενός ισχυρότερου στόλου, δεν προϋποθέτει,

κατά τον Mahan μόνο την ποσότητα και την ποιότητά του, αλλά κυρίως τις θέσεις του. Θεωρεί πως ένας μικρότερος αλλά και ευέλικτος στόλος, τοποθετημένος σε καίριες θέσεις στο θαλάσσιο θέατρο επιχειρήσεων, είναι πιο αποτελεσματικός έναντι ενός ισχυρότερου αλλά πιο βραδυκίνητου, ο οποίος αντιπαρατίθεται με όλο το οπλοστάσιό του.

(7) Τέλος, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο πολίτευμα και ιδιαίτερα στην κυβερνητική πολιτική που ακολουθεί το κράτος. Λαμβάνοντας ως παράδειγμα τις ΗΠΑ, αναλύει δύο διαφορετικές πολιτικές, οι οποίες στιγμάτισαν τη δομή της αμερικανικής ναυτικής στρατηγικής. Η πρώτη ανάλυσή του, αφορά την πολιτική

Page 37: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 35 -

του Τζέφερσον, ο οποίος επεδίωξε την υιοθέτηση μιας πολιτικής προσάρτησης μέσα σε στενά ηπειρωτικά όρια και γι’ αυτό δεν έδωσε έμφαση στην οργάνωση του Αμερικανικού Στρατού και Ναυτικού. Η δεύτερη ανάλυσή του αναφέρεται στο δόγμα Μονρόε και στο γεγονός ότι αποτέλεσε την απαρχή μιας εξέλιξης προς τη δημιουργία ενός ισχυρού ναυτικού στόλου, λόγω του ότι κατά την περίοδο που υιοθετήθηκε, οι κατευθυντήριοι άξονες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, έτειναν προς την αναζήτηση νέων εδαφών, τα οποία έπρεπε να εξασφαλιστούν και να προστατευτούν από θαλάσσης.

(8) Η μεγάλη συμβολή του Mahan στη νεώτερη στρατηγική

συνίσταται στο ότι ανέπτυξε μία φιλοσοφία επί της θαλάσσιας ισχύος, διατύπωσε μία νέα θεωρία ναυτικής στρατηγικής και υπήρξε κριτικός μελετητής της ναυτικής τακτικής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, τα στοιχεία της θαλάσσιας ισχύος στην ευρεία τους έννοια είναι όχι μόνο η ισχύς πυρός των πλοίων ή ο στρατός πού μεταφέρουν αλλά θεμέλιο της θαλάσσιας δύναμης είναι ένα δραστήριο εμπόριο, οι μεγάλες βιομηχανίες και ένα ευρύ αποικιακό σύστημα. Οι κύριες συνθήκες πού επιδρούν στην θαλάσσια ισχύ είναι :

(α) Γεωγραφική θέση38: Ένα Έθνος θα πρέπει να έχει

τέτοια γεωγραφική θέση, ώστε ούτε να είναι υποχρεωμένο να αμυνθεί, ούτε και να θέλει να επεκτείνει τη γη του δια μέσου ξηράς. Ακόμα θα πρέπει να κατέχει μία κεντρική θέση με λιμάνια πλησίον των κυριοτέρων γραμμών ανεφοδιασμού ή μια βάση για πολεμικές ενέργειες εναντίον πιθανών εχθρών.

(β) Φυσική Διαμόρφωση - Κλίμα39: Η φυσική διαμόρφωση

ενός Κράτους θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να έχει θαλάσσια σύνορα και ακόμα τα φυσικά χαρακτηριστικά του εδάφους και του κλίματος να ωθούν τον πληθυσμό του προς τη θάλασσα.

(γ) Η έκταση του εδάφους40: Ο όρος αυτός αναφέρεται

τόσο στην αναλογία κατοίκων προς το μήκος των ακτογραμμών όσο και στα χαρακτηριστικά των λιμένων.

(δ) Ο αριθμός τού πληθυσμού41: Ο όρος δεν αναφέρεται

στον ολικό πληθυσμό μιας χώρας αλλά στην εκατοστιαία αναλογία του πληθυσμού που απασχολείται με τη θάλασσα και το θαλάσσιο εμπόριο.

(ε) Ο χαρακτήρας τού πληθυσμού42: Είναι η κλίση του

πληθυσμού προς την θάλασσα, τα θαλασσινά επαγγέλματα και το θαλάσσιο εμπόριο. Ο παράγοντας αυτός συνδυαζόμενος μάλιστα με τάση του λαού να δημιουργεί αποικίες είναι ιδιαίτερα σημαντικός.

(στ) Χαρακτήρας της Κυβερνήσεως43: Ο παράγοντας αυτός

αναφέρεται στην επίδραση της Κυβερνητικής πολιτικής στη ναυτική σταδιοδρομία του πληθυσμού‚ στην επέκταση και ανάπτυξη βάσεων και υποδομής των ναυτικών

38

Allan Westcott, PhD “Mahan on naval warfare” Sampson Low, Marston & Cο Ltd, London and Edinburgh, 1919, σελ. 21. 39

Ό.π. σελ. 29. 40

Ό.π. σελ. 40. 41

Ό.π. σελ. 43. 42

Ό.π. σελ. 45. 43

Ό.π. σελ. 47.

Page 38: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 36 -

δυνάμεων της καθώς και στην ανάπτυξη και επέκταση της βιομηχανίας και του εμπορίου.

(9) Ο Mahan πίστευε ότι η ναυτική στρατηγική θα πρέπει να έχει σαν σκοπό της να δημιουργήσει να υποστηρίξει και να αυξήσει στην ειρήνη αλλά και στον πόλεμο την ναυτική ισχύ της χώρας. Για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού η εξέταση της ιστορίας έδειχνε ότι ο αποφασιστικός έλεγχος της θάλασσας έχει πρωτεύουσα σημασία. Εάν ο πρώτος σκοπός του Mahan ήταν να καθορίσει την επίδραση ισχύος στο πεπρωμένο των κρατών, ο δεύτερος θα ήταν να εξάγει από την μελέτη του ναυτικού πολέμου μερικές θεμελιώδεις και ανυπέρβλητες αρχές εθνικής στρατιωτικής στρατηγικής και ιδιαίτερα της ναυτικής στρατηγικής όπως :

(α) Η κεντρική θέση44: Η κατοχή κεντρικών θέσεων μάς

δίνει αμυντικά και επιθετικά πλεονεκτήματα και την δυνατότητα να παρεμβαίνουμε όπου χρειάζεται.

(β) Οι εσωτερικές γραμμές45: Οι εσωτερικές γραμμές είναι

οι εύκολοι, γρήγοροι και ασφαλείς δρόμοι επικοινωνίας πού ενώνουν μια κεντρική θέση με σημεία που πιθανόν να απαιτηθεί η παρουσία της ναυτικής δύναμης.

(γ) Οι γραμμές επικοινωνιών: Οι γραμμές επικοινωνιών

είναι στην ουσία γραμμές συγκοινωνιών και ανεφοδιασμού. (δ) Η συγκέντρωση των δυνάμεων46: Η συγκέντρωση των

δυνάμεων είναι θεμελιώδης αρχή του κατά θάλασσα αγώνα και οι κεντρικές θέσεις διευκολύνουν τις συγκεντρώσεις όπως και οι εσωτερικές γραμμές παρέχουν το πλεονέκτημα της συγκέντρωσης των δυνάμεων σε οποιοδήποτε μέτωπο ταχύτερα από τον εχθρό.

(10) Η ουσία του στρατηγικού δόγματος το Mahan, είναι η ανάγκη ελέγχου της θάλασσας, η οποία μπορεί να γίνει μόνο με συγκέντρωση δυνάμεων, συντελεστών, μέσων και γεωγραφικών περιστάσεων πού χρησιμοποιούνται όλα μαζί για να εκδιώξουν τον εχθρό ή να του επιτρέψουν να εμφανίζεται μόνο σαν φυγάς.

(11) Όσον αφορά την τέχνη του πολέμου, ο Mahan πίστευε ότι αυτή δεν μπορούσε να συνοψιστεί σε κανόνες. Επέμενε ότι ο πόλεμος αναγνωρίζει δόγματα και κανόνες αλλά αυτά δεν είναι συνταγές, οι οποίες κατευθύνουν τις κινήσεις και εν συνεχεία μας προφυλάσσουν όταν κάτι δεν πάει καλά. Συμπλήρωνε δε, ότι η διεξαγωγή του πολέμου είναι μια τέχνη η οποία πηγάζει από την ανθρώπινη σκέψη. Κυρίως όμως ότι οι εξελίξεις στα μέσα του πολέμου μεταβάλουν την τακτική, ενώ οι αρχές της στρατηγικής δεν αλλάζουν.

(12) Ο υπέρμαχος της θαλάσσιας δυνάμεως, ίσως χωρίς να το

44

Allan Westcott, PhD “Mahan on naval warfare” Sampson Low, Marston & Cο Ltd, London and Edinburgh, 1919, σελ. 50. 45

Ό.π. σελ. 51. 46

Ό.π. σελ. 60.

Το πολεμικό πλοίο των Η.Π.Α.

U.S.S. MAHAN (DDG 72)

Page 39: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 37 -

θέλει, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ουδέποτε οι πόλεμοι τακτοποίησαν οριστικά τις διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Η περίοδος ειρήνης που ακολουθούσε τους πολέμους δημιουργούσε στερεότυπα νέους ανταγωνισμούς, οι οποίοι οδηγούσαν σε νέους πολέμους. Γενικά δε ούτε τα ειρηνικά μέσα ούτε οι πολεμικές επιχειρήσεις έβαλαν ένα τέρμα στον αγώνα αυτό για δύναμη. Χαρακτηριστικό του αντίκτυπου που είχε εκείνη την εποχή η θεωρία του Mahan, ήταν ότι το Βρετανικό, Γερμανικό, Ιαπωνικό και Γαλλικό Ναυτικό ήταν αυτά που αποδέχτηκαν τις αρχές του και τις εφάρμοσαν πολύ πριν το Αμερικανικό. Το Αμερικανικό όμως Ναυτικό ήταν αυτό που πίστεψε αυτές τις αρχές και τις έκανε δόγμα του μέχρι την δεκαετία του ΄90 και πάνω σε αυτό να στηριχτεί η ανάδειξη των ΗΠΑ, ως της μοναδικής παγκόσμιας δύναμης.

(13) Ο Mahan μελετώντας την θαλάσσια δύναμη, ως μέσον για τον

έλεγχο της θάλασσας, περιέλαβε τα πλοία, τις βάσεις, τον εμπορικό στόλο και όλους τους παράγοντες για τον έλεγχο αυτό. Είχε αναγνωρίσει ότι η θάλασσα είναι η καλύτερη λεωφόρος από την ξηρά. Είναι περισσότερο από σίγουρο ότι αν ζούσε στην σημερινή εποχή θα είχε αναγνωρίσει τα πλεονεκτήματα αλλά και τους περιορισμούς που παρέχει ο αέρας. Έχοντας διαπιστώσει ότι ο ναυτικός πόλεμος είναι κυρίως πόλεμος για την απόκτηση συγκοινωνιών, θα είχε κατανοήσει την σημαντική θέση που θα καταλάμβανε στην σημερινή εποχή η αεροπορία. Ο Mahan ποτέ δεν πίστευε ότι το Ναυτικό αχρηστεύει τον στρατό ξηράς, κατά τον ίδιο τρόπο δεν θα έλεγε ότι η αεροπορία θα αχρήστευε τον στρατό ξηράς ή το Ναυτικό. Αντίθετα πίστευε ότι το πλοίο συμπληρώνει και υποβοηθάει τον επιδιωκόμενο στόχο. Όπως δε συνιστούσε συνεργασία και των δύο όπλων τώρα θα ζητούσε συνεργασία και των τριών.

(14) Ο Sir Julian Stafford Corbett, ήταν ιστορικός και γεωστρατηγιστής, ο οποίος διαμόρφωσε την ευρωπαϊκή στρατηγική σκέψη μετά τον Mahan στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Corbett ήταν μοναδικός ανάμεσα στους θεωρητικούς της στρατηγικής, ένας απλός πολίτης χωρίς άμεση εμπειρία από πόλεμο. Αντιθέτως, ως ένας δικηγόρος που έδειξε ενδιαφέρον για την ναυτική ιστορία, έγινε γνωστός στις ναυτικές αρχές της Μεγάλης Βρετανίας και προσκαλέστηκε να δώσει διαλέξεις στο Κολέγιο Πολέμου του Βασιλικού Ναυτικού της Αγγλίας (Royal Navy War College). Οι διαλέξεις του αποτέλεσαν τη βάση Ορισμένων Αρχών Θαλάσσιας Στρατηγικής, μιας εξονυχιστικής ανάλυσης της ναυτικής τέχνης (naval art). Αν και σεβαστός, οι απόψεις του Corbett αποδείχτηκαν αρκετές φορές αντιφατικές στην ναυτική οντότητα, όπως για παράδειγμα όταν απέρριψε το δόγμα ότι η διενέργεια ναυτικών πολέμων θα έπρεπε να αποφασίζεται με βάση τον αντίπαλο πολεμικό στόλο.

(15) Το θαλάσσιο δόγμα του Corbett πρέπει να μελετηθεί σε αντιδιαστολή με αυτό του Mahan, καθόσον διαφέρει στην σημαντική τοποθέτηση ότι η ναυτική ισχύς απαιτείται για να συμπληρώνει την χερσαία ισχύ. Η μεγάλη έμφαση που έχει αποδοθεί πρόσφατα στις «μεικτές» επιχειρήσεις, καθιστά αναγκαία την μελέτη και την θεώρηση των διδαγμάτων της θεωρίας του Corbett παράλληλα με αυτή του Mahan. Για τον Corbett λοιπόν η ναυτική δύναμη χρησιμοποιείται κατά περίπτωση καθ’ όσον οι πόλεμοι κερδίζονται στην ξηρά, η χρήση δε της θαλάσσιας ισχύος πρέπει να είναι περιορισμένη σε τόπο και χρόνο. Η πολιτική είναι πάντα ο σκοπός και ο πόλεμος είναι το μέσο με το οποίο ασκούμε το σκοπό και το μέσο πρέπει να έχει σαν προοπτική την εκπλήρωση του έργου

Page 40: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 38 -

του. Όπως αναφέρει το πιο σημαντικό σημείο στη θαλάσσια στρατηγική είναι να καθοριστούν οι αμοιβαίες σχέσεις στρατού και ναυτικού στο σχέδιο επιχειρήσεων47.

(16) Βασική αντίληψη του Corbett είναι ότι «από το γεγονός και μόνο ότι οι άνθρωποι ζουν στη ξηρά και όχι στη θάλασσα, η έκβαση των μεγάλων μεταξύ των εθνών πολέμων, εκτός ελαχίστων σπανιότατων περιπτώσεων, προήλθε πάντοτε από πράξεις στις οποίες ο στρατός δύναται να ενεργήσει στο έδαφος του αντιπάλου ή της εθνικής ζωής του εχθρού και από το βαθμό υποστήριξης του στόλου προς το στρατό». Για τον Corbett επομένως οι σχέσεις μεταξύ στρατού και στόλου μοιάζουν με τη σχέση πεζικού και πυροβολικού. Ο στρατός πού είναι ο βασιλέας της στρατηγικής αντιστοιχεί στο πεζικό και το ναυτικό παίζει το ρόλο τού πυροβολικού, είναι δηλαδή το αναγκαίο στήριγμα που θα επιτρέψει στο στρατό να πετύχει τούς αντικειμενικούς του σκοπούς.

(17) Κατά την διεξαγωγή ενός ναυτικού πολέμου όλες οι

επιχειρήσεις έχουν να κάνουν με δύο κύριους σκοπούς. Ο ένας είναι να αποκτήσουμε ή να αμφισβητήσουμε τον έλεγχο της θάλασσας και ο άλλος να εξασκήσουμε τέτοιον έλεγχο επικοινωνιών όσο έχουμε εξασφαλίσει ολόκληρο τον έλεγχο ή μερικό. Ο σκοπό του ναυτικού πολέμου πρέπει πάντοτε να είναι άμεσα ή έμμεσα να εξασφαλίσει τον έλεγχο στη θάλασσα ή να εμποδίσει τον εχθρό από το να τον εξασφαλίσει. Στο τελευταίο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή έτσι ώστε να αποκλείσουμε μία σκέψη, η οποία είναι από τις πιο συνηθισμένες πηγές λάθους στη ναυτική επιστήμη. Αυτό το λάθος είναι ότι εάν η μία πλευρά χάσει τον έλεγχο της θάλασσας, αυτός περνάει αμέσως στην άλλη πλευρά. Μια πιο εμπεριστατωμένη σπουδή της ναυτικής ιστορίας, είναι αρκετή ώστε να αποκαλύψει πόσο λανθασμένη είναι αυτή η άποψη. Η πιο συνηθισμένη κατάσταση στο ναυτικό πόλεμο, είναι και οι δύο πλευρές να μην αποκτούν τον έλεγχο. Σε μία γενική θεώρηση της, η σκέψη του Corbett συνοψίζεται στις παρακάτω τρεις βασικές αντιλήψεις48:

(α) Η πρώτη είναι ότι η έννοια της κυριαρχίας των

θαλασσών είναι σχετική. Κυριαρχία, μπορεί να υπάρξει μόνο σε καιρό πολέμου γιατί αναγκαστικά παραπέμπει σε αναμέτρηση. Στην ειρήνη, ο όρος κυριαρχία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο ρητορικά σαν έκφραση πού σημαίνει ότι διαθέτουμε τις ναυτικές θέσεις και το στόλο που θα μας επιτρέψει να ασκήσουμε κυριαρχία σε περίπτωση πολέμου. Η κυριαρχία των θαλασσών δεν σημαίνει ότι ο αντίπαλος δεν είναι ικανός να επιχειρήσει καθόλου αλλά ότι δεν είναι σε θέση να εμποδίσει σοβαρά τις επιχειρήσεις μας. Η κυριαρχία των θαλασσών μπορεί να είναι :

1/ Γενική: Όπου ο εχθρός ουσιαστικά δεν μπορεί πλέον να στείλει στόλο στη θάλασσα.

2/ Τοπική: Όπου είμαστε σε θέση να εμποδίσουμε

τον αντίπαλο να παρενοχλήσει τις επικοινωνίες και διελεύσεις μας σε ένα ή περισσότερα θέατρα επιχειρήσεων.

47

Jullian S. Corbett, “Some Principles of Maritime Strategy” Naval Institute Press, Annapolis. Maryland, 1988, σελ. 16. 48

Υποπλοίαρχος Α. Τσερκέζογλου Π.Ν., «Σύγχρονα διδάγματα από τις απόψεις περί ναυτικής στρατηγικής των MAHAN CORBETT καθώς και από τις σχετικές απόψεις που διατυπώνονται στο εγχειρίδιο περί στρατηγικής του Υποναυάρχου Π. Ε Κώνστα» ΝΣΠ/ΣΕΑΝ, Σειρά 9/1997, σελ. 5.

Page 41: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 39 -

3/ Πρόσκαιρη: Όταν την πετυχαίνουμε σε όλα ή

ορισμένα θέατρα επιχειρήσεων για συγκεκριμένη περίοδο.

4/ Διαρκής: Από τη στιγμή πού ο χρόνος σταματάει να είναι σημαντικός παράγοντας στην όλη κατάσταση.

(β) Η δεύτερη βασική αντίληψη είναι ότι ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία των θαλασσών αποκτά την πραγματική του διάσταση μόνο όταν εξυπηρετεί σαφώς προκαθορισμένους στόχους πού τίθενται ανάλογα με τις αναγκαιότητες τού πολεμικού θεάτρου. Έτσι λοιπόν μια λιγότερο ισχυρή δύναμη ενώ δεν θα είναι σε θέση να εμποδίσει τις επικοινωνίες και την διέλευση της ισχυρής μπορεί να υπερασπιστεί τις δικές της θέσεις ή να εκμεταλλευτεί τυχόν τοπική συγκέντρωση τού αντιπάλου και να δράσει αλλού χωρίς δυσκολίες49.

(γ) Η τρίτη βασική αντίληψη είναι ότι ο πυρήνας της ναυτικής ισχύος βρίσκεται στον χαρακτήρα της δύναμης κρούσης και εξολόθρευσης των επικοινωνιών τού αντιπάλου. Επιπρόσθετα η ισχύς αυτή, είναι η προϋπόθεση της εξασφάλισης των δικών μας επικοινωνιών. Ενώ στο έδαφος οι γραμμές επικοινωνιών των αντιπάλων έχουν σε γενικές γραμμές αντίθετες μεταξύ τους διευθύνσεις και συναντιούνται στο σημείο τού αντικειμενικού σκοπού στη θάλασσα τις περισσότερες φορές συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Στο ναυτικό πόλεμο οι κύριες γραμμές επικοινωνίας των αντιπάλων είτε τείνουν να είναι είτε είναι ακριβώς παράλληλες μεταξύ τους. Αυτός ο ιδιαίτερος χαρακτήρας ασκεί καθοριστική επίδραση στον ναυτικό πόλεμο. Στη θάλασσα εφόσον οι μεγάλες γραμμές είναι κοινές δεν μπορεί κανείς να υπερασπιστεί τις δικές του χωρίς να επιτεθεί σε αυτές τού εχθρού. Είναι προφανής λοιπόν η σημασία της τοποθέτησης του στόλου μας σε τέτοια θέση από όπου να μπορεί να ελέγχει τις κοινές γραμμές. Από εκεί λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι προέρχονται τα αξιώματα ότι «η προσήκουσα θέση για τον στόλο μας είναι κατά το μήκος των εχθρικών ακτών» και «το πραγματικό μας σύνορο είναι η εχθρική ακτή».

(18) Η αντίληψη του Corbett, ότι δεν μπορεί να υπάρξει «κυριαρχία των θαλασσών» στην ειρήνη παρά μόνο στον πόλεμο, έδρασε στην πραγματικότητα σε βάρος τού εξοπλιστικού προγράμματος της Αγγλίας. Ο Corbett επηρεάστηκε από τη στρατηγική σκέψη που αναπτυσσόταν την εποχή εκείνη στην Γαλλία και προσπάθησε να προτείνει μια στρατηγική που να λαμβάνει υπόψη της τη διατήρηση της βρετανικής ισχύος όχι μόνο στο γεωφυσικό χάρτη αλλά και στον οικονομικό χάρτη της εποχής. Η οικονομική ισχύς πού προερχόταν από τις θαλάσσιες επικοινωνίες και το εμπόριο κινδύνευε να αποδυναμωθεί εξαιτίας της τεράστιας αύξησης των πολεμικών δαπανών σε συνδυασμό με την ανερχόμενη οικονομική ισχύ της Γερμανίας, Ρωσίας, Ιαπωνίας αλλά και των ΗΠΑ πού άρχιζαν να υλοποιούν την «πολιτική τού δολαρίου».

(19) Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος που σαν βασικό του αίτιο είχε

την αναδιανομή (για την Γερμανία) ή την διατήρηση (για την Αγγλία) των υπερπόντιων ευρωπαϊκών κτήσεων είχε το χερσαίο μέτωπο σαν βασικό πεδίο μάχης όπου το πυροβολικό είχε τον κύριο ρόλο. Η σκέψη του Corbett στον τομέα

49

Julian S. Corbett, “Some Principles of Maritime Strategy” Naval Institute Press, Annapolis. Maryland, 1988, σελ. 22.

Page 42: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 40 -

των επικοινωνιών υλοποιήθηκε ολοκληρωμένα στη συγκρότηση των νηοπομπών με τις οποίες η Αγγλία διατηρούσε την σύνδεση της με τον αποικιακό της χώρο και με το μέτωπο στην Ευρώπη.

(20) Ο Corbett προχώρησε κατ’ αρχήν σε σαφή διαχωρισμό της ναυτικής (naval) και της θαλάσσιας (maritime) στρατηγικής. Με τον όρο θαλάσσια στρατηγική εννοούσε τις αρχές που διέπουν έναν πόλεμο στον οποίο η θάλασσα αποτελεί τον καίριο και θεμελιώδες παράγοντα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά : «Η ναυτική στρατηγική ήταν αυτή που καθόρισε την κίνηση του στόλου, αφού πρώτα η θαλάσσια στρατηγική είχε καθορίσει ποιον ρόλο πρέπει να έχει ο στόλος σε συνδυασμό με τις χερσαίες δυνάμεις».

(21) Σε ένα πόλεμο θεμελιώδη αρχή αποτελεί, η βοήθεια του στρατού προς το στόλο προκειμένου να εκπληρώσει την ειδική αποστολή του (special task) πριν κινηθεί ενάντια στις χερσαίες δυνάμεις του αντιπάλου. Εν τούτοις, άμεσο καθήκον του στόλου είναι να μεταφέρει το βάρος του πολέμου στη ξηρά, πριν αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην καταστροφή του αντιπάλου στόλου. Η ύψιστη θεώρηση της θαλάσσιας στρατηγικής είναι να καθορίσει τι αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ στρατού και ναυτικού σε ένα θέατρο μικτών επιχειρήσεων. Όταν αυτό συμβεί και μόνο τότε η ναυτική στρατηγική μπορεί να βρει τον τρόπο με τον οποίο ο στόλος μπορεί να επιφορτιστεί το έργο που του έχει ανατεθεί.

(22) Σε ότι αφορά τις ναυτικές εχθροπραξίες, εάν ο στόχος είναι ο έλεγχος των επικοινωνιών, τότε θεμελιώδη απαίτηση αποτελούν τα μέσα με τα οποία θα ασκήσουν τον έλεγχο. Ο Corbett θεωρεί τα καταδρομικά (cruisers) ως τα αποτελεσματικότερα μέσα άσκησης ελέγχου, τα οποία και κατονομάζει ως τα «μάτια» του στόλου, ενώ παράλληλα τονίζει και το ρόλο τους ως όργανα επιτήρησης των θαλάσσιων επικοινωνιών ώστε να αποτρέψουν τη χρήση τους από τον εχθρό και να τις χρησιμοποιήσουν προς ίδιο όφελος. Σε αυτό το σημείο, ο Corbett θέτει ως καίριο ερώτημα την αναγκαία αριθμητική ποσότητα και ποιότητα των καταδρομικών που πρέπει να ενταχθούν στον υπάρχοντα στόλο. Χαρακτηριστικά αναφέρει το παράδειγμα του ναυάρχου Νέλσον, στη διάρκεια του Επταετούς Πολέμου, ο οποίος λόγω του περιορισμένου αριθμού καταδρομικών και της συνακόλουθης αδυναμίας τους να εκπληρώσουν το διττό σκοπό τους, ηττήθηκε κατά κράτος. Συνεχίζοντας τον συλλογισμό του, αναφέρει το πιθανό σενάριο κατά το οποίο ο εχθρός αναιρεί τη πρόθεσή του να πολεμήσει, και διατείνεται ότι, σε μια παρόμοια περίπτωση, ο στόλος πρέπει να τεθεί σε δευτερεύουσα θέση, λόγω του ότι τα καταδρομικά αποτελούν, όπως προαναφέρθηκε, τα μέσα άσκησης ελέγχου των θαλασσίων οδών. Επιπρόσθετα, ως κίνηση τακτικής έναντι του αντιπάλου, τα καταδρομικά πρέπει να προσανατολιστούν προς την καταστροφή του αντιπάλου εμπορικού στόλου, καθώς και προς την προστασία του ιδίου εμπορικού στόλου. Ο Corbett οδηγήθηκε στον παραπάνω συλλογισμό αναλύοντας και εξετάζοντας τις στρατηγικές που ακολούθησε η Αγγλία στον Επταετή Πόλεμο. Η Αγγλία προχώρησε στην παροχή εμπορικών πλοίων ικανού αριθμού να αναχαιτίσουν τα εμπορικά πλοία του αντιπάλου. Επίσης, προχώρησαν στη δημιουργία ενός μεγάλου στόλου καταδρομικών, ενώ ταυτόχρονα, διαμόρφωσαν μια στρατιωτική επιθετική δύναμη, μικρότερου μεγέθους αλλά ανάλογη των χερσαίων τμημάτων των αντίπαλων δυνάμεων, ικανή να προκαλέσει σοβαρές ζημιές σε αυτά. Η ως άνω στρατηγική βασίστηκε στο δόγμα απόκτησης του θαλάσσιου ελέγχου (Sea Command)

Page 43: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 41 -

διαμέσου της υπεροχής σε ποντοπόρα πλοία, τη συνδρομή των καταδρομικών σκαφών και την υποβοήθησή τους από στολίσκους (flotillas).

(23) Ανακεφαλαιώνοντας πρέπει να τονιστεί πως δύο μεγάλοι αυτοί

θεωρητικοί, ο Alfred Mahan και ο Sir Julian Corbett, υπήρξαν μεγάλοι «στρατηγιστές» με εφαρμογή της θεωρίας τους στις σύγχρονες γεωστρατηγικές αντιλήψεις σε ναυτικά όπως αυτό των ΗΠΑ. Οι ιδέες τους όχι μόνο δεν έσβησαν, αλλά αντίθετα εφαρμόζονται αυτούσιες ή τροποποιημένες στις ημέρες μας. Όλες οι πρόσφατες συρράξεις, ανέδειξαν την αξία του ναυτικού και ως παράγοντα ισχύος αλλά και ως βασικού μέσου μεταφοράς του πολέμου σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη.

(24) Η ιδέα του Mahan για τη διαμόρφωση της θαλάσσιας ισχύος ενός κράτους σαν κεντρικό σκοπό της Εθνικής Στρατηγικής, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Από την άλλη πλευρά ο Corbett διαμόρφωσε την ιδέα της κατά περίπτωση χρησιμοποιήσεως της ναυτικής δύναμης ώστε το ναυτικό να υποστηρίζει τις διακλαδικές επιχειρήσεις (Φώκλαντ, Κουβέϊτ, Ιράκ). (25) Μετά την εξέταση των δύο παραπάνω αντιλήψεων και την ένταξη τους στο σημερινό γεωφυσικό και γεωπολιτικό περιβάλλον διαφάνηκε ότι αν και οι διαφορές σε βασικά τους σημεία είναι σημαντικές, ή μία να συμπληρώσει την άλλη σε ένα σύγχρονο δόγμα ναυτικής στρατηγικής.

(26) Επιπλέον είναι αναμφίβολη η επίδραση και των δύο στην στρατηγική μικρότερων κρατών, όπως η χώρας μας, όπου διατηρούμε ένα ισχυρό για το μέγεθος της χώρας μας στόλο (Mahan), ενώ παράλληλα χρησιμοποιούμε το ναυτικό για προβολή στρατιωτικής δύναμης και διακλαδικές επιχειρήσεις (Corbett).

β. Γεωπολιτική (1) Η γεωπολιτική είναι η επιστήμη, η οποία εξετάζει, μελετά, αναλύει, ερμηνεύει την: (α) αλληλεξάρτηση μεταξύ φύσης/γεωγραφικού χώρου (περιβάλλοντος) και ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (β) πολιτισμική σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, με σκοπό την αξιοποίηση/αύξηση της ισχύος (οικονομικής ή/και στρατιωτικής), στο παρόν και κυρίως στο μέλλον. (2) Ο όρος Γεωπολιτική σαν επιστημονικός όρος εφαρμόστηκε από τον Σουηδό καθηγητή και φιλόσοφο πολιτικό Rudolf Kjellén to 1899. (3) Ως επιστήμη, η γεωπολιτική δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια διαδόθηκε στην κεντρική Ευρώπη κατά το διάστημα του μεσοπολέμου. Η γεωπολιτική αποτελεί εργαλείο της στρατηγικής με κεντρικό σημείο την εθνική ισχύ και τον έλεγχο μίας γεωγραφικής επικράτειας. Κράτη που είναι ισχυρότερα στην προβολή των ικανοτήτων τους σε μεγαλύτερες αποστάσεις, αποτελούν τα κυρίαρχα κράτη σε κάθε ιστορική περίοδο μέσα στο διεθνές

Page 44: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 42 -

σύστημα. Επομένως, η γεωπολιτική υπονοεί την ύπαρξη διεθνών ανταγωνισμών και υποστηρίζει τη στρατηγική σχεδίαση σε διάφορους τομείς, πχ της στρατιωτικής ισχύος (γεωστρατηγική), της οικονομίας (γεωοικονομία), της δημογραφίας, του περιβάλλοντος, κτλ. (4) Karl Haushofer: Γερμανική σχολή. Ολοκληρώθηκε κατά τη δεκαετία 1980. Ναζισμός-Ρατσισμός. Τα έργα του Karl Haushofer βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση στη Ναζιστική ηγεσία και οι ιδέες του χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την γερμανική επεκτατικότητα κατά την εποχή κυριαρχίας του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Προτάθηκε από το Χίτλερ στο Στάλιν, αλλά απορρίφθηκε από τον τελευταίο. Βασίζεται σε πολιτισμική διαίρεση της υδρογείου. Σήμερα δεν είναι επίκαιρη (βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση). Εμπεριέχει την έννοια του ζωτικού χώρου και καταλήγει στη διαίρεση του κόσμου ανάλογα με τον πολιτισμό. (5) Halford Mackinder (1904): Αγγλοσαξονική γεωπολιτική σκέψη (εμπειρισμός). Βασίζεται στο θέμα της ασφάλειας. Εφαρμόζει γεωγραφική διαίρεση της υδρογείου. Η Hurtland είναι η κεντρική και πιο σημαντική περιοχή της Ευρασίας, όποιος την κατέχει μπορεί να ελέγξει τον κόσμο. Καταλήγει σε ανάσχεση (containment) της Hurtland, ώστε να εμποδιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στη θάλασσα. Μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο. Εφαρμόσθηκε σε εξελιγμένη μορφή κατά τη ψυχροπολεμική περίοδο (όπου είχαμε περιορισμό της Σοβιετικής Ένωσης) και ισχύει σε αρκετό βαθμό μέχρι και σήμερα. (6) Spykeman: Η περίμετρος (rimland) της Ευρασίας είναι πιο σημαντική. Απετέλεσε τον προάγγελο της ευρωατλαντικής συμμαχίας (δόγμα ΝΑΤΟ στον ψυχρό πόλεμο). (7) Homeland. Μετατόπιση του ενδιαφέροντος στη Β. Αμερική. Δεν έχει σχέση με τον “απομονωτισμό” του δόγματος Monroe.

γ. Λίντελ Χαρτ (1) Ο Άγγλος Sir Basil Henry Liddell Hart

γεννήθηκε το 1895 στο Παρίσι. Ο πατέρας του ήταν Mεθοδιστής κληρικός. Έλαβε την ακαδημαϊκή του εκπαίδευση στο Corpus Christi College, στο Cambridge. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς ιστορικούς και θεωρητικούς στρατηγιστές του 20ου αιώνα. Το έργο του θεωρείται κλασσικό και επηρέασε τη στρατηγική σκέψη της Ευρώπης σε πολύ μεγάλο βαθμό.

(2) Στον πρόλογο του βιβλίου του «Στρατηγική της Έμμεσης Προσεγγίσεως», ο Liddell Hart γράφει για τη στρατηγική και ειδικότερα για την έμμεση προσέγγιση «Όταν, στην πορεία της μελέτης μου πάνω σε ένα μεγάλο αριθμό στρατιωτικών εκστρατειών, για πρώτη φορά άρχισα να καταλαβαίνω την υπεροχή της έμμεσης προσεγγίσεως απέναντι στην άμεση, απλά προσπαθούσα να ρίξω φως στη στρατηγική. Μετά από βαθύτερη και επίμονη μελέτη όμως, άρχισα να διαπιστώνω ότι, η έμμεση προσέγγιση είχε πολύ πλατύτερη εφαρμογή και ότι ήταν ένας νόμος της ζωής που ισχύει για κάθε μορφή

Page 45: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 43 -

δραστηριότητας. Ήταν μια φιλοσοφική αλήθεια. Η εφαρμογή της φαινόταν ότι αποτελεί το κλειδί για πρακτικά επιτεύγματα στην αντιμετώπιση κάθε προβλήματος στο οποίο κυριαρχεί ο ανθρώπινος παράγοντας και μια σύγκρουση θελήσεων έχει την τάση να ξεπηδήσει μέσα από μια διαφορετική θεώρηση συμφερόντων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η άμεση έφοδος νέων ιδεών προκαλεί πεισματική αντίσταση, κάνοντας μεγαλύτερη τη δυσκολία μιας αλλαγής απόψεων».

(3) Τα χαρακτηριστικά της Έμμεσης Προσέγγισης είναι50: (α) Ο ελιγμός, οποιοσδήποτε και αν είναι, είναι πάντοτε

γεωγραφικού χαρακτήρα. (β) Η ανατροπή της ισορροπίας επιδιώκεται στο στάδιο της

προπαρασκευής. (γ) Το αποφασιστικό αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με την

ένοπλη δύναμη. (δ) Η έμμεση ενέργεια είναι συνήθως υλικής μορφής

πάντοτε όμως ψυχολογική. (ε) Κύριος στόχος είναι η αποδιάρθρωση της σκέψης και

των προθέσεων του αντιπάλου και ο κλονισμός του ηθικού του. Τούτο αποτελεί και τη «Λυδία Λίθο» της Στρατηγικής της Έμμεσης Προσέγγισης.

(στ) Η τεθλασμένη οδός, αν και μακρύτερη, είναι συνήθως ο

ταχύτερος δρόμος προς τον επιδιωκόμενο σκοπό. (4) Ο Liddell Hart από την μελέτη των πολέμων της Ιστορίας έχει εξάγει ορισμένες αλήθειες, οι οποίες έχουν βασική και οικουμενική μορφή, ώστε να μπορούν να θεωρηθούν ως αξιώματα51. Τα αξιώματα αυτά είναι οκτώ, εκ των οποίων τα έξι είναι θετικά και τα δύο αρνητικά και έχουν εφαρμογή τόσο στην τακτική όσο και στην στρατηγική, εκτός αν αναφέρεται κάτι διαφορετικό. (5) Στα θετικά αξιώματα συμπεριλαμβάνονται τα ακόλουθα: (α) Προσαρμογή του σκοπού προς τα μέσα. Ο καθαρισμός του σκοπού πρέπει να είναι αποτέλεσμα ψυχρού υπολογισμού κρίσεως. Αποτελεί παραλογισμό η αναζήτηση αποτελεσμάτων δυσανάλογα προς τα μέσα μας, ενώ αποτελεί στοιχειώδη στρατιωτική σοφία η διάγνωση του τι είναι εφικτό. Τα γεγονότα πρέπει να αντιμετωπίζονται ψυχρά χωρίς να παρασυρόμαστε από την πίστη μας. Χρειάζεται η πίστη, η πίστη η οποία καθιστά τα αδύνατα δυνατά, από την στιγμή όμως που θα αρχίσει η δράση. (β) Διατήρηση της σκέψης στον αντικειμενικό σκοπό, με προσαρμογή του σχεδίου αναλόγως των περιστάσεων. Υπάρχουν περισσότεροι από ένας δρόμοι που οδηγούν προς τον αντικειμενικό σκοπό, αλλά κάθε

50

Ό.π. σελ. 512. 51

Ε. M. Earle, «Makers of Modern Strategy, Military Thought from Machiavelli to Hitler», Princeton University Press, 1961, σελ. 365.

Page 46: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 44 -

ενδιάμεσος αντικειμενικός σκοπός πρέπει να οδηγεί προς τελικό αντικειμενικό σκοπό. Η περιπλάνηση σε ένα πλευρικό δρομολόγιο είναι κάτι κακό, αλλά το αδιέξοδο είναι χειρότερο. (γ) Εφαρμογή του ελάχιστα αναμενόμενου τρόπου ενεργείας. Πρέπει να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση του εχθρού και να σκεφτούμε ποια γραμμή ή τρόπο ενεργείας είναι το λιγότερο πιθανόν να προβλέψει ο εχθρός. (δ) Εκμετάλλευση της γραμμής ήσσονος αντιστάσεως, εφ’ όσον αυτή μας οδηγεί προς τον αντικειμενικό σκοπό, ο οποίος βοηθά στην επίτευξη του τελικού σκοπού. (ε) Εκλογή άξονα επιχειρήσεων, ο οποίος προσφέρει εναλλακτικούς αντικειμενικούς σκοπούς. Με αυτό τον τρόπο ο αντίπαλος βρίσκεται σε συνεχή δίλημμα, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η κατάληψη του ενός από τους αντικειμενικούς σκοπούς, και αυξάνονται οι πιθανότητες διαδοχικής καταλήψεως και των υπολοίπων. (στ) Εξασφάλιση της ευκαμψίας του σχεδίου και της διατάξεως, η οποία πρέπει να προσαρμόζεται προς διάφορες περιστάσεις. Το σχέδιο πρέπει να προβλέπει και να προνοεί την επόμενη φάση, σε περίπτωση επιτυχίας ή αποτυχίας ή μερικής επιτυχίας, η οποία είναι και η πιο συνηθισμένη περίπτωση στον πόλεμο. Η διάταξη πρέπει να είναι τέτοια, που να επιτρέπει την εκμετάλλευση ή την αναπροσαρμογή, στο συντομότερο δυνατό χρόνο52.

(6) Στα αρνητικά αξιώματα συμπεριλαμβάνονται τα ακόλουθα: (α) Δεν πρέπει να πέφτει η κύρια προσπάθεια σε ένα

χτύπημα όταν ο εχθρός έχει πάρει τα μέτρα του ή αν η διάταξή του, του επιτρέπει να το αποκρούσει ή να το αποφύγει.

(β) Δεν πρέπει να επαναλαμβάνεται μία επίθεση σε ένα

άξονα, αφού έχει αποτύχει την πρώτη φορά. (7) Η υψηλή στρατηγική κατά Liddell Hart δεν είναι η στρατηγική μιας στρατηγικής που θα είχε το ρόλο της τακτικής. Δεν ακολουθεί το ίδιο νοητικό σχήμα. Ως στοιχεία της θεωρίας γραφημάτων αυτές οι οντότητες δεν ανήκουν στην ίδια κλίκα για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Berge. Έτσι η ιεραρχία δεν είναι δομικά γραμμική. Με αυτή την παρατήρηση δεν μπορούμε να αποδεχτούμε την επιφανειακή παρουσίαση της κριτικής του Liddell Hart κατά τον Clausewitz μέσω του ορισμού της στρατηγικής ως τέχνης της χρησιμοποίησης των μαχών ως μέσον προς επίτευξη των σκοπών του πολέμου53. (8) Το νοητικό σχήμα του Clausewitz είναι πιο βαθύ και πιο θεμελιακό απ’ ότι νομίζουμε και μπορεί να εφαρμοστεί ως γνωστικός πυρήνας της γεωστρατηγικής αλλά και της γεωπολιτικής. Στην πραγματικότητα, η εισαγωγή του πολιτικού παράγοντα δεν σημαίνει αναπόφευκτα την κατάρρευση της μεθοδολογίας του Clausewitz. Στην ουσία, ο Liddell Hart εστιάζει την ανάλυσή του

52

Sir Liddell Hart, «Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγγισης», Εκδόσεις Βάνιας, 1995, σελ. 520, 521, 522. 53

N. Lygeros Opus, (www.lygeros.org), «Η έννοια της υψηλής στρατηγικής κατά Liddell Hart».

Page 47: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 45 -

στο ολικό και όχι μόνο στο γενικό ή τοπικό πλαίσιο. Ο Clausewitz μελετούσε άλλες τάξεις μεγεθών, όπου η βαρύτητα ανήκε στο πεζικό54. (9) Ο Liddell Hart, για να εφαρμόσει την καινούργια έννοια που εισήγαγε, έπρεπε να κάνει χρήση του ναυτικού για να έχει το απαιτούμενο στρατηγικό βάθος του συγκεκριμένου παραδείγματος της Μεγάλης Βρετανίας. Η στρατηγική ενός μεγάλου στρατού δεν είναι απαραίτητα υψηλή στρατηγική. Και δεν υπάρχει καμιά στρατιωτική αναγκαία συνθήκη για το μέγεθος μιας χώρας που διαθέτει υψηλή στρατηγική55. (10) Η τοποθέτηση του Liddell Hart όσον αφορά στη στρατηγική ως τέχνη της κατανομής και της χρησιμοποίησης των στρατιωτικών μέσων προς επίτευξη μερικών πολιτικών σκοπών δίνει την εντύπωση της αντιπαράθεσης. Ενώ στην πραγματικότητα οριοθετεί μερικά αυτονόητα όρια. Μόνο που οι δύο όψεις του πολιτικού και στρατιωτικού εμπλέκονται με εξαρτημένο τρόπο στη θεωρία των αποφάσεων αλλά ειδικότερα στη θεωρία παιγνίων. Ο διαχωρισμός δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει αλληλεξάρτηση των δομών, κι αν το πολιτικό φαίνεται να υπερισχύει του στρατιωτικού, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μόνο ένας παράγοντας της νοητικής στρατηγικής όπου αυτές οι οντότητες αλληλεπιδρούν. Επιπλέον, τα μεγέθη αυτών των δομών δεν επηρεάζουν τα κρίσιμα και χαρακτηριστικά σημεία τους. Έτσι, η γεωστρατηγική αν και ανήκει φυσιολογικά στη γεωπολιτική, παραμένει μια ιδιομορφία όπου καταρρέει η γενική κατανόηση δίχως την ολική προσέγγιση. Κατά συνέπεια, η υψηλή στρατηγική δεν είναι απλώς μια γενίκευση αλλά μία δημιουργική απαγωγή56.

δ. Αεροπορική Στρατηγική

(1) Ο Ιταλός Στρατηγός Giulio Douhet θεωρείται ο θεμελιωτής της αεροπορικής ισχύος. Υπηρέτησε στον Ιταλικό στρατό το 1882 ως αξιωματικός πυροβολικού. Το 1909 άρχισε να τον απασχολεί σοβαρά η επίδραση των αεροπλάνων. Διοίκησε μια από τις πρώτες στρατιωτικές αεροπορικές δυνάμεις και διηύθυνε το αεροπορικό τμήμα του στρατού. Όταν η Ιταλία μπήκε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1915), είχε ήδη σχηματίσει τις περισσότερες θεωρίες του για τη δύναμη στον αέρα, ειδικότερα την ιδέα να πιέσει τον εχθρό να παραδοθεί βομβαρδίζοντας και επηρεάζοντας το ηθικό του πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια του πολέμου φυλακίσθηκε για τις σκληρές επικρίσεις προς τη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία του.

(2) Αν και οι περισσότερες ιδέες του δεν ήταν γνήσιες, ήταν

συστηματικές και πολύ κατανοητές57. Είναι ευρέως αναγνωρισμένος ως «ο πρώτος προφήτης της δύναμης του αέρα». Σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, οι σκέψεις του Douhet είχαν λογική σειρά και συστηματική επεξεργασία. Αλλά ακόμη και οι λογικότερες διαδικασίες μπορούν να οδηγήσουν σε εσφαλμένα

54

Ό.π. 55

N. Lygeros Opus, (www.lygeros.org), «Η έννοια της υψηλής στρατηγικής κατά Liddell Hart». 56

Ό.π. 57

Douhet Giulio, “Command of the Air”, New York, Arno Press, 1972.

Page 48: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 46 -

συμπεράσματα όταν στηρίζονται σε ψευδείς ή ελαττωματικές υποθέσεις. Οι κυριότερες δηλώσεις του, που επιδέχονται παρερμηνειών είναι οι ακόλουθες :

(α) Οι αεροπορικές δυνάμεις είναι από τη φύση τους

επιθετικές. Τα βομβαρδιστικά διαπερνούν πάντα (τις εχθρικές δυνάμεις). (β) Όλοι οι μελλοντικοί πόλεμοι θα είναι ολοκληρωτικοί (θα

συμμετέχει και ο άμαχος πληθυσμός).

(γ) Το ηθικό των πολιτών είναι ασταθές.

(δ) Η μορφή πολέμου στο έδαφος είναι αμυντική και στατική.

(3) Η κύρια θέση του Douhet ήταν ότι μια γρήγορη επίθεση θα

μπορούσε να καταστρέψει τα ζωτικά κέντρα του εχθρού αποφέροντας μια ανθρωπιστική νίκη, ενώ οι δυνάμεις εδάφους θα αναλάμβαναν δράση αργότερα. Για να γίνει αντιληπτό το πως σκεφτόταν θεωρώντας τους βομβαρδισμούς ως ανθρωπιστικούς, θα πρέπει να γίνει αναγωγή στην εποχή που εκφράζονταν αυτές οι σκέψεις, δηλαδή αμέσως μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου όταν το αίμα ήταν ακόμη νωπό από τις μάχες των χαρακωμάτων.58

(4) Ο Douhet πίστεψε ότι τα αεροπλάνα άλλαξαν τη βάση του

πολέμου. Ήταν ο πρώτος που είδε την αεροπορική δύναμη ως ανεξάρτητο οπλικό σύστημα και όχι απλά ως πυροβόλα που υποστηρίζουν το στρατό από το αέρα. Θεωρούσε ότι η χρησιμοποίηση αεροσκαφών στην επίθεση και μάλιστα βομβαρδιστικών θα ήταν πάντα πετυχημένη. Είπε ότι ήταν απαραίτητο να κατακτηθεί αεροπορική κυριαρχία και ότι θα έπρεπε να καταστρέφονται τα εχθρικά αεροσκάφη στο έδαφος και όχι στον αέρα. Ο πρώτος στόχος στον πόλεμο θα έπρεπε να είναι το ηθικό του πληθυσμού του εχθρού και ότι σε αυτόν θα έπρεπε να επιτίθεσαι με βαριά εκρηκτικά, βόμβες και δηλητηριώδη αέρια.

(5) Στο έργο του «Η κυριαρχία του αέρος» που δημοσιεύθηκε το

1921 και είχε διεθνή απήχηση, διαπιστώνει ότι το αεροσκάφος είναι μέσο επιθέσεως ασύγκριτων δυνατοτήτων, εναντίων του οποίου δεν μπορεί να προβλεφθεί αποτελεσματική άμυνα. Επιπρόσθετα ισχυρίζεται ότι το ηθικό των αμάχων μπορεί να κλονισθεί σοβαρά από εκτεταμένους απ’ αέρος βομβαρδισμούς και καταστροφές αστικών κέντρων. Περιληπτικά στο βιβλίο του αναφέρονται τα εξής59:

(α) Τα τεχνικά μέσα του πολέμου: Η αεροναυτική δημιούργησε ένα καινούργιο πεδίο μάχης, όπου θα αποφασίζονταν μελλοντικές μάχες. Η ταχύτητα και η ελευθερία κίνησης του αεροπλάνου άλλαξαν κατά πολύ το πρόσωπο του πολέμου. Γι' αυτό το λόγο μια αεροπορική δύναμη θα έπρεπε να έχει ίση σημασία με τον στρατό και το ναυτικό. Θα έπρεπε πάντα να συνεργάζεται με τους άλλους Κλάδους, αλλά πρέπει να είναι ανεξάρτητη. Αυτή η καινούργια αεροπορική δύναμη θα έπρεπε να κάνει κάθε προσπάθεια, ώστε να ενσωματώσει

58

David R. Mets “The Air Campaign John Warden and the Classical Airpower Theorists”. Revised Edition Air University Press Maxwell Air Force Base, Alabama April 1999. 59

Estes, Richard H. “Giulio Douhet : More on Target Than He Knew”. Airpower Journal 4 (Winter 1990), σελ. 68-78.

Page 49: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 47 -

όλες τις προόδους της τεχνολογίας στην ύπαρξη οπλικών συστημάτων και να εξασφαλίζει την αεροπορική επικράτηση.

(β) Οι καινούργιες δυνατότητες: Πριν την ανακάλυψη των

αεροπλάνων ο πόλεμος γινόταν στην επιφάνεια της γης, δηλαδή μπορούσε μόνο να γίνει με συγκρούσεις δυνάμεων, οι οποίες ήταν παρατεταγμένες κατά μήκος στην επιφάνεια. Πίσω απ' αυτές τις γραμμές ο πληθυσμός δεν αισθανόταν άμεσα τον πόλεμο. Αυτό είναι κάτι που ανήκει στο παρελθόν. Τα αεροπλάνα έχουν πλήρη ελευθερία δράσης και κατεύθυνσης. Κανείς πλέον δεν είναι ασφαλής από τις επιδράσεις του πολέμου. Ο δυνατότερος στρατός ή το ναυτικό δεν μπορούν να εμποδίσουν μια αποφασιστική προσπάθεια βομβαρδισμού των πόλεων του εχθρού.

(γ) Αναστάτωση: Μέχρι και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο όλες οι βελτιώσεις των όπλων ευνοούσαν την άμυνα. Αυτό οδήγησε αναπόφευκτα στους αντιμαχόμενους να έχουν μεγάλες απώλειες ως ηττημένοι αλλά και ως νικητές. Η εισαγωγή του αεροπλάνου έδωσε ένα ιδανικό όπλο επίθεσης, λόγω της μεγάλης ταχύτητας και της ανεξαρτησίας του από εδαφικούς περιορισμούς. Το αεροπλάνο μπορεί να επιτεθεί παντού εντός της ακτίνας δράσεώς του, ανεξάρτητα από το ποιος ελέγχει την περιοχή στο έδαφος ή στη θάλασσα.

(δ) Η σπουδαιότητα των επιθέσεων αέρος: Ο αεροπορικός

βομβαρδισμός δε θα είναι ποτέ τόσο ακριβής όσο ο βομβαρδισμός με πυροβολικό, άλλωστε δε χρειάζεται να είναι, γιατί στόχοι που έχουν βομβαρδιστεί από αέρα δεν έχουν σχεδιαστεί να αντέξουν την καταστροφική δύναμη υψηλών εκρηκτικών. Στόχοι βομβαρδισμού θα έπρεπε να είναι πάντα μεγάλοι στόχοι. Οι μικροί στόχοι είναι ασήμαντοι και άνευ ουσίας για απ’ αέρος βομβαρδισμό. Το αντικείμενο πρέπει να καταστραφεί τελείως με μία επίθεση, κάνοντας έτσι μη απαραίτητη την επανάληψη επίθεσης στον ίδιο στόχο.

(ε) Αεροπορική κυριαρχία: Όποιος καταφέρει να

εξασφαλίσει αεροπορική κυριαρχία σημαίνει είναι σε θέση να εμποδίσει τον εχθρό να πετάξει, ενώ διατηρεί τη δική του ικανότητα για εναέρια δράση. Εάν αποκτηθεί κυριαρχία στον αέρα τότε επιτυγχάνεται σίγουρη νίκη. Εάν όμως χαθεί η κυριαρχία στον αέρα τότε σημαίνει ήττα και παραδοχή των όρων που ο εχθρός επιθυμεί να επιβάλει. Επιδίωξη κάθε έθνους που προσπαθεί να εξασφαλίσει την άμυνά του, είναι η προμήθεια, εκείνων των μέσων, τα οποία σε περίπτωση πολέμου είναι τα πιο αποτελεσματικά για την κατάκτηση της αεροπορικής κυριαρχίας.

(στ) Ανεξάρτητη αεροπορική δύναμη: Έχει έλθει ο καιρός οι

αεροπορικές δυνάμεις να δημιουργήσουν μια ανεξάρτητη αεροπορική δύναμη. Μία επαρκής εθνική άμυνα μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με ανεξάρτητη αεροπορική δύναμη επαρκούς ισχύος. Αυτή προσδιορίζεται ως ένα ολοκληρωμένο συγκρότημα μέσων αέρος, τα οποία θεωρούμενα ως σύνολο φτιάχνουν μια αεροπορική δύναμη, ικανή για την κατάκτηση της αεροπορικής κυριαρχίας. Για να επιτευχθεί η κυριαρχία, είναι απαραίτητο να καταστραφούν όλα τα μέσα του εχθρού που τον καθιστούν ικανό για να πετάξει. Γι' αυτό η αεροπορική δύναμη πρέπει να είναι οργανωμένη και να προσανατολίζεται στην καταστροφή, η οποία είναι και ο επιθυμητός σκοπός της60.

60

Estes, Richard H. "Giulio Douhet : More on Target Than He Knew". Airpower Journal 4 (Winter 1990),σελ. 5.

Page 50: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 48 -

(ζ) Γενικές αρχές: Η ανεξάρτητη αεροπορική δύναμη είναι

μια καθαρά επιθετική δύναμη, η οποία μπορεί να επιτεθεί με μεγάλη ταχύτητα κατά εχθρικών στόχων στην ξηρά ή στη θάλασσα σε οποιαδήποτε κατεύθυνση καθώς επίσης και να ανοίξει το δρόμο της κατά οποιασδήποτε αεροπορικής αντίστασης του εχθρού. Από αυτό το γεγονός προσδιορίζεται η αρχή διοίκησης των επιχειρήσεων. «Μια ανεξάρτητη αεροπορική δύναμη θα έπρεπε πάντα να ενεργεί μαζικά». Όπως στην ξηρά και στη θάλασσα, η αξία της αιφνιδιαστικής επίθεσης είναι προφανής. Γι' αυτό το λόγο πρέπει να ακολουθηθεί η αρχή : «Πρόκληση των μεγαλύτερων ζημιών στο μικρότερο δυνατό χρόνο».

(η) Η άμυνα: Ο μόνος τρόπος υπεράσπισης από εχθρικές

αεροπορικές επιθέσεις είναι η επίθεση. Ο πιο σίγουρος και αποτελεσματικός τρόπος επίτευξης αυτού του σκοπού, είναι η καταστροφή των εχθρικών αεροπορικών δυνάμεων στις βάσεις τους. Ο αριθμός των αεροσκαφών που απαιτούνται για υπεράσπιση όλων των ζωτικών στόχων είναι πάρα πολύ υψηλός κατά συνέπεια ο πόλεμος στον αέρα δεν επιτρέπει καθόλου άμυνα, αλλά μόνο επίθεση. Αυτή είναι η βασική αρχή που πρέπει να διέπει τον πόλεμο στον αέρα.

(θ) Η ανάπτυξη του πολέμου στον αέρα: Εφ' όσον οι

αεροπορικές δυνάμεις παραμένουν προσκολλημένες στο στρατό και το ναυτικό δε θα υπάρξει πραγματικός πόλεμος στον αέρα. Για να συμβεί πραγματικός πόλεμος στον αέρα, τα βασικά του στοιχεία που είναι τα αεροπλάνα, οι άνθρωποι και η οργάνωσή τους, θα πρέπει να λάβουν αυτόνομη διάταξη μάχης. Η επίδραση αεροπορικών επιθέσεων κατά του ηθικού, ίσως να έχει μεγαλύτερη επιρροή από εκείνη σε υλικά αγαθά. Αυτό που θα μπορούσε να συμβεί σε μια πόλη σε μια ημέρα (με επίγειες δυνάμεις), θα μπορούσε ίσως να συμβεί σε δέκα, είκοσι ή και σε πενήντα πόλεις με χρήση εναέριων δυνάμεων. Είναι δυνατόν να ακολουθήσει πλήρης κατάρρευση του κοινωνικού συστήματος μιας χώρας, εάν αυτή δεχθεί μαζική αεροπορική επίθεση.

(6) Καταλήγοντας ο Douhet έγραψε ότι «η αεροπορική δύναμη

είναι βασικής σπουδαιότητας. Για την ασφάλεια της Ιταλίας ο έλεγχος του δικού της ουρανού είναι αναντικατάστατος όρος. Το έθνος το οποίο πρώτο θα μάθει να χρησιμοποιεί αυτή τη νέα τεχνολογία θα έχει ένα μεγάλο προβάδισμα από τους άλλους. Εμείς (οι Ιταλοί) πρέπει να μπούμε στην καινούργια εποχή της αεροπορίας με αποφασιστικότητα και να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε κάτι πρωτοποριακό στον αέρα. Και θα πρέπει να το κάνουμε αυτό γρηγορότερα και καλύτερα από τον υπόλοιπο κόσμο».

(7) Ο William Mitchell, γιος γερουσιαστή, κατατάχθηκε το 1898 σαν στρατιώτης στο First Wisconsin. Υπηρέτησε στην Κούβα, στις Φιλιππίνες και στην Αλάσκα προτού γίνει καθηγητής στο Staff College του Leavenworth. Αργότερα υπηρέτησε ξανά στις Φιλιππίνες, στη Άπω Ανατολή και στα σύνορα του Μεξικό, προτού αποφοιτήσει από τη Στρατιωτική Σχολή του Line and Army Staff College. Στη συνέχεια αφού είχε εκπαιδευτεί σαν πιλότος αεροσκαφών, πήγε στην Ισπανία και στο Παρίσι κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

(8) Κατά τη διάρκεια του πολέμου επισκέφθηκε στην Αγγλία τον αρχηγό της RAF Sir Hugh Trenchard και επηρεάσθηκε σοβαρά από τις ιδέες του

Page 51: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 49 -

για τη χρήση της αεροπορικής ισχύος. Έγινε ο πρώτος Αμερικανός Αξιωματικός που έλαβε μέρος σε μαζική επίθεση, σαν αρχηγός, με 1.418 συμμαχικά αεροσκάφη και πέρασε τις Γερμανικές γραμμές στο St.Mihel61.

(9) Κατά συνέπεια στην Ευρώπη διαμόρφωσε πλήρως τις

απόψεις του για τη χρήση του «νέου όπλου» τις οποίες προσπάθησε να διαδώσει μετά την επιστροφή του στην Αμερική. Μετά τον πόλεμο υπηρέτησε σαν διευθυντής της στρατιωτικής αεροπορίας και βοηθός αρχηγού της Αεροπορικής Υπηρεσίας με το βαθμό του Ταξίαρχου. Πέρασε από στρατοδικείο το 1925 για την πολύ σκληρή κριτική του περί την αεροναυτική πολιτική και τη στρατιωτική πολιτική γενικά. Παραιτήθηκε το 1926.

(10) Στο βιβλίο του “Winger Defense” ο Mitchell υποστήριξε μία

ανεξάρτητη Αεροπορία, δηλώνοντας ότι η αεροπορική δύναμη θα είναι αποφασιστική στους μελλοντικούς πολέμους. Σκοπός του ήταν να εξηγήσει, την οργάνωση μιας αεροπορικής δυνάμεως και πως θα έπρεπε να οργανωθεί η εθνική άμυνα. Επίσης προσπάθησε να εξηγήσει σε ευρύ κοινό αλλά και στο Κογκρέσο μοντέρνα αεροπορικά στοιχεία βασισμένα στην εμπειρία. Τα επιχειρήματα του με τα οποία υποστήριζε την ανεξαρτητοποίηση των αεροπορικών δυνάμεων, αργότερα έγιναν δόγμα και αεροπορικές αρχές. Μερικά από αυτά είναι62:

(α) Η αεροπορική ισχύς απαιτεί το συγκεντρωτικό έλεγχο

και την αποκεντρωμένη εκτέλεση. (β) Είναι εύκαμπτη και ευπροσάρμοστη.

(γ) Μοναδική για παρατεταμένες επιχειρήσεις.

(δ) Δύναται να επικεντρωθεί εύκολα στον σκοπό. (11) Κατά τις αλλαγές στον κόσμο, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο,

η Αμερική δεν παρουσιαζόταν πλέον απομονωμένη και εμφανιζόταν σαν μία καινούρια οικονομική δύναμη. Όμως για να ανταποκρινόταν στα νέα δεδομένα έπρεπε να προσαρμόσει τα στρατιωτικά της συστήματα. Ο Mitchell υποστήριζε, ότι οι συνθήκες άλλαξαν λόγω του ότι η χρήση του αεροπλάνου μείωνε την αίσθηση της απομόνωσης, λόγω της ακτίνας δράσης και της ταχύτητας. Τα αεροπλάνα και τα υποβρύχια μείωναν επίσης την σπουδαιότητα των πλοίων επιφανείας, οπότε έπρεπε να αναπροσαρμοσθεί το δόγμα των Ενόπλων Δυνάμεων, καθόσον στρατός και ναυτικό δεν μπορούν να επιζήσουν χωρίς την προστασία από τον αέρα.

(12) Ο Douhet θεωρούσε ότι η υπεροχή στον αέρα αποκτάται με

την έναρξη των εχθροπραξιών και όταν η εχθρική αεροπορία βρίσκεται στο έδαφος. Από την άλλη πλευρά ο Mitchell υποστήριξε ότι αυτό το πλεονέκτημα αποκτάται κατά ένα μεγάλο ποσοστό στον αέρα (με αερομαχίες), χωρίς να αποκλείει τις επιθέσεις αέρος-εδάφους. Κατ’ αυτόν η πρωταρχική αποστολή της αεροπορίας είναι να καταστρέψει τις εχθρικές δυνάμεις του εχθρού και στη συνέχεια να επιτεθεί σε τακτικό και σε στρατηγικό επίπεδο στις δυνάμεις

61 Air & Space Power Chronicles Articles 8 July 99 σελ. 11 -12. 62 "The Day Billy Mitchell Dreamed Of" Air Force and Space Digest (September 1967), σελ. 62-70.

Page 52: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 50 -

επιφανείας. Η δευτερεύουσα εμπλοκή της αναφέρεται στην υποβοήθηση των στρατευμάτων να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα τους.

(13) Σύμφωνα με τον Mitchell, όταν κάποιος αποκτούσε την

αεροπορική «κυριαρχία» τότε θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη δύναμή του εναντίον των κέντρων ζωτικής σημασίας. Εισηγείται ένα σχήμα από βομβαρδιστικά, καταδιωκτικά και επιθετικά αεροσκάφη εναντίον πρωτευόντων στόχων, όπως τα κέντρα παραγωγής, οι μεταφορές, η γεωργία και τα λιμάνια, περιγράφοντας την καθολική εμπλοκή ακόμη και των πολιτών στους μελλοντικούς πολέμους. Καθόρισε τις άλλες υπηρεσίες (Κλάδους) σαν πάρα πολύ τρωτές. Ο Στρατός θα μπορούσε να παρακαμφθεί και το Ναυτικό θα ήταν χρήσιμο μόνο για τα υποβρύχια του. Ισχυρό σημείο των ιδεών του Mitchell είναι η συγκρότηση μιας ισορροπημένης αεροπορικής δυνάμεως. Η πίεσή του για μια ανεξάρτητη αεροπορία είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της αεροπορικής δυνάμεως και στάθηκε ικανή να φέρει την αεροπορία στην πρώτη γραμμή. Οι αδυναμίες του συνίστανται στο ότι, δεν ήταν γνήσιος σκεπτικιστής, αλλά περισσότερο δανειζόταν ιδέες άλλων αεροπόρων της εποχής και απλώς τις εξέφραζε. Επίσης χρησιμοποίησε λάθος επιθετική προσέγγιση ώστε να επιβάλει τις ιδέες του63.

(14) Για προφανείς λόγους επί των ημερών του Mitchell, η ιδέα της

επίθεσης με αεροπορικές δυνάμεις εναντίον πληθυσμών δεν συζητιόταν δημοσίως. Η θεωρία του, που αφορούσε την απ’ ευθείας επίθεση στο ηθικό των πολιτών υποβαθμίσθηκε περισσότερο στο Τακτικό Σχολείο των Ηνωμένων Πολιτειών την δεκαετία του 1930, δίνοντας έμφαση στα βιομηχανικά συγκροτήματα και κέντρα υποδομής.

(15) Ο Mitchell υποστηρίζει ότι η αεροπορική δύναμη θα είναι

αποφασιστική στην ικανότητα ενός έθνους να επιβάλλει τη θέληση του σε ένα άλλο. Κάθε Κλάδος Εθνικής Άμυνας θα έπρεπε να έχει μια καθαρά προσδιορισμένη αποστολή, για να μεγιστοποιήσει τα αποτελέσματα. Η αεροπορία θα πρέπει να αποτελείται από καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά (περιλαμβάνει και τα επιθετικά αεροπλάνα στα βομβαρδιστικά). Επίσης συνιστά ότι το σύστημα διοίκησης θα πρέπει να είναι κεντρικό ώστε να επιτευχθεί ενότητα διοίκησης.

(16) Οι βασικές του αρχές για τη δημιουργία αεροπορικής δύναμης

είναι : (α) Υπουργείο αεροναυτικής ισότιμο με του στρατού και

του ναυτικού. (β) Προσδιορισμένη αεροναυτική πολιτική. (γ) Εξασφάλιση προσωπικού για τις αεροπορικές

απαιτήσεις. (δ) Σύστημα προμηθειών και εφοδιασμού.

(ε) Σύστημα οδηγιών και επιθεωρήσεων.

63

David R. Mets “The Air Campaign John Warden and the Classical Airpower Theorists”. Revised Edition Air University Press Maxwell Air Force Base, Alabama April 1999.

Page 53: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 51 -

(17) Ο Συνταγματάρχης John Richard Boyd υπηρέτησε στην πολεμική αεροπορία των Ηνωμένων Πολιτειών ως πιλότος μαχητικών αεροσκαφών για 24 χρόνια και αποστρατεύτηκε το 1970. Έγινε γνωστός από τον πόλεμο της Κορέας ως ο πιλότος των «40 δευτερολέπτων». Αυτό σημαίνει ότι ισχυριζόταν πως μπορούσε να κερδίσει οποιονδήποτε ιπτάμενο σε κλειστή αερομαχία (dog fight) εντός 40 δευτερολέπτων. Ο Boyd σαν «αερομάχος», ο οποίος δικαίωσε τον τίτλο του, επέλεξε να χρησιμοποιήσει τις εμπειρίες του από την εναέρια μάχη ως σημείο αναφοράς για την στρατηγική του θεωρία. Δηλαδή αναγκασμένος να λαμβάνει κατά τη μάχη ταχύτατα αποφάσεις, να αναλύει τις ταχύτατα εναλλασσόμενες φάσεις και καταστάσεις, διαπίστωσε ότι κερδίζει αυτός που προηγείται στην λήψη αποφάσεων αναγκάζοντας τον αντίπαλο να αντιδρά στις δικές του ενέργειες64.

(18) Η νίκη στον πόλεμο κατά τον Boyd είναι πρώτιστα διανοητική

νίκη. Με τις συνεχώς μεταβαλλόμενες και απρόβλεπτες καταστάσεις που προσφέρουμε στον εχθρό, του δημιουργούμε σύγχυση τον εκπλήσσουμε και εξαντλούμε τη δυνατότητά του να κατανοήσει, να προσαρμοστεί, και να αντισταθεί. Δηλαδή η θεωρία του συμπληρώνει κατά κάποιο τρόπο, την θεωρία του Sun Tzu που 2.500 χρόνια πριν, υποστήριζε ότι θα πρέπει να αναπτύσσεις τόσο διφορούμενες ενέργειες ώστε να δημιουργείς σύγχυση και αναταραχή στον εχθρό, να τον αποπροσανατολίζεις έτσι ώστε να καθίσταται αδύναμος να παράγει διανοητικές εικόνες αντίδρασης στη συγκεκριμένη δράση σου.

(19) Ο Boyd υποστήριζε ότι ο νικητής σε μια σύγκρουση είναι

αυτός που μπορεί να αναπτύξει δραστηριότητες μέσα στις διανοητικές εικόνες (σχήματα) του αντιπάλου. «Εφόσον γνωρίζετε τους διανοητικούς χάρτες του εχθρού σας, μπορείτε να επιλέξετε τις ευκαιρίες να λειτουργήσετε έξω από τις παραμέτρους εκείνων των χαρτών και να δημιουργήσετε προσωρινό αποπροσανατολισμό. Ενώ ο εχθρός αγωνίζεται να αφομοιώσει τις νέες ενέργειές σας και να προσαρμοστεί σε αυτές, εκείνη τη στιγμή καθίσταται τρωτός». Αυτή είναι η διαδικασία της «αστραπής», που απαιτεί ταχύτατες κρίση και δράση, όπως στην περίπτωση της αερομαχίας65.

(20) Όπως στην εναέρια μάχη, οι γρήγοροι παροδικοί και

απρόβλεπτοι ελιγμοί αποβλέπουν σε «μπέρδεμα» του αντιπάλου έτσι και σε ένα άμορφο, απειλητικό και απρόβλεπτο κόσμο της αβεβαιότητας, αντίστοιχοι ελιγμοί αποβλέπουν στη δημιουργία δυσπιστίας, σύγχυσης, αναταραχής, φόβου, πανικού και χάους. Όταν ο εχθρός αποπροσανατολίζεται αναδιπλώνεται και προσπαθεί να ρυθμίσει τη σκέψη του και τις διανοητικές εικόνες του, οπότε είναι απίθανο να συμβαδίσει με την πραγματικότητα της μάχης. Δηλαδή κατά τον Boyd «Πρέπει να διεισδύσετε στο μυαλό των ανθρώπων. Εκεί όπου οι μάχες κερδίζονται». Η

64

David S. Fadok School of Advanced Airpower Studies, Air Universi ty, Maxwell Air Force Base, Alabama, June 1994, σελ. 17. 65

The OODA Loop http://www.greatspeculations.com/. Brett N. Steenbarger, Ph

Page 54: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 52 -

περίφημη θεωρία του είναι γνωστή ως βρόγχος Παρατήρησης, Προσανατολισμού, Απόφασης και Ενέργειας (Observe, Orient, Decide, and Act, OODA loop).

(21) Αργότερα σαν εκπαιδευτής στο Σχολείο Όπλων και Τακτικής

στη Nevada, ασχολήθηκε, ως πρωτοπόρος, με την θεωρία της ενεργειακής ευελιξίας των αεροσκαφών στην εναέρια μάχη. Οι ιδέες του στην ενεργειακή ευελιξία ενσωματώθηκαν στην εξέλιξη των σύγχρονων υπερ-ευέλικτων αεροσκαφών F-15 και F-16. Η ενεργειακή ευελιξία στην πράξη είναι διάγραμμα το οποίο μετρά την ικανότητα του αεροσκάφους να στρέφει (ελίσσεται) σε συγκεκριμένες ταχύτητες. Εάν το αεροσκάφος δύναται να διατηρεί συγκεκριμένο βαθμό στροφής (με συγκεκριμένο αριθμό G’s) και δεν μειώνεται η ταχύτητά του, διατηρεί πλεονέκτημα στην εναέρια μάχη από ένα άλλο που η ταχύτητα του ελαττώνεται.

(22) Μικρό μέρος της εργασίας του δημοσιεύθηκε, αλλά έδωσε

πολλές διαλέξεις υπό την αιγίδα του Air War College. Σε διάλεξη που έδωσε, ως σμήναρχος, στο Air War College, με θέμα την θεωρία της σύγκρουσης, εξήγησε ότι «η ουσία στην υψηλή στρατηγική του, ήταν να καταγραφούν επακριβώς οι εθνικές επιδιώξεις, έτσι ώστε όχι μόνον να καταδεικνύουν το πνεύμα μας και την ισχύ μας (ενώ υποβιβάζονται και απομονώνονται οι εχθροί μας), αλλά να επηρεάζει και τους ανεκδήλωτους ή πιθανούς εχθρούς μας να συμπλεύσουν με την φιλοσοφία μας και με κατανόηση προς την επιτυχία μας».

(23) Σε στρατηγικό επίπεδο, ο Boyd αναφέρεται στη διείσδυση

στην εχθρική «ηθική - πνευματική - φυσική» σφαίρα για να διαλυθεί η ηθική συνοχή, να αποσυντονισθούν οι διανοητικές του λειτουργίες, να αποδιοργανωθούν οι επιχειρήσεις του και να υπερφορτωθεί το σύστημα του. Αυτή η τριών διαστάσεων οντότητα αποτελείται από τις «ηθικές - πνευματικές - φυσικές» επάλξεις, διασυνδέσεις ή δραστηριότητες από τις οποίες εξαρτάται η ύπαρξή της. Για την παράλυση αυτής της στρατηγικής οντότητας, ο Βογd προτείνει την καλύτερη κατανόηση του Clausewitz. Αντί της καταστροφής του «σημείου της δύναμης και της κίνησης» μπορεί κάποιος να προκαλέσει άλλα κέντρα βαρύτητας, επιτιθέμενος στις ηθικές, πνευματικές και φυσικές διασυνδέσεις του. Στο επιχειρησιακό επίπεδο, το τελικό αποτέλεσμα είναι η καταστροφή της εχθρικής εσωτερικής αρμονίας και των εξωτερικών συνδέσεων του με την πραγματικότητα. Θεωρητικά, αυτό έχει επιπτώσεις στους εσωτερικούς και εξωτερικούς δεσμούς και προκαλεί παράλυση και κατάρρευση της αντίστασης του.66

(24) Το περισσότερο γνωστό δημιούργημα της θεωρίας

σύγκρουσης, υποστηρίζει ότι όλες οι ορθολογικές ανθρώπινες συμπεριφορές, σε ατομικό ή οργανικό επίπεδο, μπορούν κατανοηθούν ως ένας συνεχής κύκλος των τεσσάρων διακριτών όρων «παρατήρηση - προσανατολισμός - απόφαση και ενέργεια, που αναφέρεται στην διαδικασία λήψης απόφασης με τα αρχικά των λέξεων “Observe, Orient, Decide, and Act” (OODA). Χρησιμοποιώντας αυτή την διανοητική κατασκευή, το κομβικό σημείο, κεντρικό πρόβλημα της νίκης έναντι της ήττας, καθίσταται η συνάφεια κινήσεων των αντιπάλων, δια μέσου των αντίστοιχων κύκλων “OODA”. Ο νικητής θα είναι αυτός που συνεχώς παρατηρεί, προσανατολίζεται, αποφασίζει και ενεργεί περισσότερο γρήγορα (και με ακρίβεια)

66

David S. Fadok School of Advanced Airpower Studies, Air University, Maxwell Air Force Base, Alabama, June 1994, σελ. 25.

Page 55: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 53 -

από τον αντίπαλο του. Έτσι, θα μπορεί να παρέχει εσφαλμένα στοιχεία και σε τελική ανάλυση να εξαναγκάζει τον εχθρό να αντιδρά εσφαλμένα, σε συγκεκριμένη τρέχουσα κατάσταση. Το βασικό κλειδί να επιχειρεί κάποιος εντός του κύκλου “OODA”, είναι η ταχύτητα και ακρίβεια ώστε ως αποτέλεσμα να επέλθει η νίκη αντί της ήττας.

(25) Οι θεωρίες των Douhet, Mitchell και Boyd υιοθετήθηκαν από

χώρες όπως η ΗΠΑ και η Αγγλία. Τη θεωρία του Douhet για μεταφορά του αγώνα στους αστικούς οικισμούς με σκοπό την αλλαγή της συμπεριφοράς του εχθρού και η κάμψη του ηθικού του, την είδαμε στην εισβολή στο Ιράκ, αλλά και στη Γιουγκοσλαβία. Η θεωρία του Mitchell που αφορά τα πλήγματα σε ζωτικά κέντρα (εργοστάσια, μεταφορές, λιμάνια) εφαρμόσθηκε σε μεγάλο βαθμό κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από όλους τους εμπλεκομένους (ΗΠΑ, Αγγλία, Σοβ. Ένωση, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία).

(26) Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος

αιώνας της αεροπορικής δύναμης, τα δόγματα και οι στρατηγικές που επικράτησαν - κυρίως στην Μ. Βρετανία και στις ΗΠΑ - είχαν επηρεαστεί έντονα από την θεωρία της αποδυνάμωσης του αντίπαλου κράτους και των ενόπλων δυνάμεων του, μέσω της απευθείας προσβολής της εχθρικής οικονομικής δυνατότητας για τη διεξαγωγή του πολέμου.

(27) Ο Boyd με την βαρύτητα που έδωσε στον

αποπροσανατολισμό της σκέψης του αντιπάλου, την απόκτηση και εξασφάλιση ενός χρονικού πλεονεκτήματος επί του αντιπάλου και με την θεωρία της ενεργειακής ευελιξίας των αεροσκαφών στην εναέρια μάχη, επηρέασε την τακτική αερομαχίας που διδάσκεται στο Σχολείο Όπλων και Τακτικής της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ (USAF) και η οποία σε μεγάλο βαθμό διδάσκεται στους χειριστές μέχρι και τις μέρες μας.

ζ. Ανταρτοπόλεμος «Όταν ο εχθρός προελαύνει, υποχωρώ. Όταν ο εχθρός στρατοπεδεύει, τον ενοχλώ. Όταν ο εχθρός εξαντλείται, τον σφυροκοπώ. Όταν ο εχθρός υποχωρεί, τον καταδιώκω».

Μάο Τσε Τουνγκ

(1) Το ΝΑΤΟ ορίζει τον ανταρτοπόλεμο ως «στρατιωτικές και παραστρατιωτικές επιχειρήσεις που διεξάγονται σε κατεχόμενες από τον εχθρό ή και σε εχθρικές περιοχές από άτακτες, βασικά ντόπιες δυνάμεις». Η διαφορά ανάμεσα στον ανταρτοπόλεμο και την τρομοκρατία έχει καταστεί σήμερα δυσδιάκριτη.

(2) Ως αντικειμενικός σκοπός του ανταρτοπολέμου θα μπορούσε να ορισθεί η προσπάθεια μείωσης της μαχητικής ισχύος των εχθρικών ενόπλων δυνάμεων και σωμάτων ασφαλείας ως σύνολο με τελικό στόχο την κατάληψη του επίμαχου εδάφους ενώ η τρομοκρατία συνίσταται σε μεμονωμένα χτυπήματα που σε μεγάλο βαθμό στρέφονται εναντίον μη στρατιωτικών στόχων και δε συνδυάζονται άμεσα με προσπάθεια κατοχής εδάφους. Ο Τσε Γκεβάρα υποστηρίζει ότι πρόκειται για μια μορφή πολέμου και επομένως έχει τα βασικά

Page 56: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 54 -

χαρακτηριστικά του τελευταίου (υποταγή στον πολιτικό σκοπό, αυξημένη σημασία της τριβής και της τύχης, καίριος ρόλος του στρατιωτικού διοιηκητή κλπ.). Το κυριότερο όμως χαρακτηριστικό είναι ότι πρόκειται για έναν πόλεμο χωρίς σταθερές. Η στρατολόγηση του έμψυχου δυναμικού απαιτεί συγκεκριμένες προυποθέσεις ενώ η δομή και η πειθαρχία είναι υποτυπώδεις. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ανταρτοπολέμου είναι οι περιορισμένοι πόροι των δυνάμεων που τον διεξάγουν. Στον ανταρτοπόλεμο κατέφευγαν ανέκαθεν αυτοί που ήξεραν ότι δεν μπορούσαν να κερδίσουν έναν συμβατικό πόλεμο. Πρωταρχικός στόχος των ανταρτών είναι η επιβίωση: η μάχη δίνεται μόνο αν η επιτυχία είναι εξασφαλισμένη, αν υπάρχει κέρδος σε εφόδια και αν οι απώλειες είναι αμελητέες. Από τα διάφορα είδη εδάφους, είναι γνωστό ότι οι ορεινοί όγκοι, οι ζούγκλες και τα δάση ευνοούν τον ανταρτοπόλεμο. (3) Η στρατηγική του ανταρτοπολέμου συνίσταται στην αποκέντρωση δυνάμεως. Οι αντάρτικες δυνάμεις συγκεντρώνονται στα πλαίσια συγκεκριμένων επιχειρήσεων, αλλά η συγκέντρωση αυτή καλύπτει περιορισμένο χώρο και γίνεται για περιορισμένο χρόνο. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, ο ανταρτοπόλεμος χαρακτηρίζεται από έμφαση στην ευκινησία, τον αιφνιδιασμό, την ενέδρα και τη νυχτερινή δράση, ιδίως όταν το έδαφος είναι δυσμενές για τους αντάρτες. (4) Υπάρχουν διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με την διεξαγωγή και την αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου. Ο συνταγματάρχης του τσαρικού στρατού Ντένις Νταβίντοφ θεωρούσε ότι η αυξημένη εξάρτηση των σύγχρονων στρατών από την επιμελητεία αυξάνει την αποτελεσματικότητα του ανταρτοπολέμου. Για τον Κλαούζεβιτς, ο ανταρτοπόλεμος εμφανίζεται ως κίνημα αντίστασης του πληθυσμού μιας χώρας σε εχθρική εισβολή. Σύμφωνα με τον Κλαούζεβιτς για να είναι αποτελεσματική η δράση των αντάρτικων δυνάμεων, θα πρέπει να πληρούνται πέντε προϋποθέσεις: (α) ο πόλεμος να διεξάγεται στο εσωτερικό της χώρας, (β) να μην τελειώνει με ένα μοναδικό πλήγμα, (γ) το θέατρο επιχειρήσεων να είναι σχετικά μεγάλο, (δ) ο εθνικός χαρακτήρας να ταιριάζει αυτό το είδος του πολέμου, (ε) το έδαφος να είναι δύσβατο λόγω βουνών, δασών κλπ. (5) Ο Λίντελ Χαρτ υποστήριξε ότι η καταφυγή στον ανταρτοπόλεμο είναι ένας ιδεώδης τρόπος για να ξεπεραστεί το πυρηνικό αδιέξοδο, δηλαδή ο ανταρτοπόλεμος αποτελεί ίσως τον καλύτερο τρόπο χρήσης βίας για την επίτευξη πολιτικών στόχων. Ο Μάο Τσε Τουνγκ είδε τον ανταρτοπόλεμο ως επαναστατικό εργαλείο που θα μπορούσε αν επιφέρει την ανατροπή της κατεστημένης τάξης. Ο Τσε Γκεβάρα επηρεάστηκε από τον Μάο αλλά σε αντίθεση με εκείνον πίστευε ότι μια επανάσταση μπορούσε να ξεκινήσει χωρίς εκτεταμένη προετοιμασία. Η αποτυχία των κινημάτων που ακολουθούσαν την προσέγγιση του Γκεβάρα, οδήγησε στη διατύπωση της θεωρίας του αντάρτικου των πόλεων από τον Βραζιλιάνο Κάρλος Μαριγκέλα. Ουσιαστικά η θεωρία αυτή συνίσταται στην υιοθέτηση του δόγματος της «εστίας», αλλά με το κέντρο του επαναστατικού αγώνα να μεταφέρεται στις πόλεις. Επιδίωξη των ανταρτών ήταν η αύξηση της κρατικής καταστολής προκειμένου να γενικευθεί η λαϊκή αντίδραση στο καθεστώς και να εκδηλωθεί γενική εξέγερση.

Page 57: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 55 -

(6) Ένα από τα αποτελεσματικότερα δόγματα αντιμετώπισης του ανταρτοπολέμου προέρχεται από τους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι όταν αντιμετώπιζαν έναν ανταρτοπόλεμο φρόντιζαν να διατηρούν υπό τον έλεγχό τους τις καλύτερες περιοχές της χώρας, δίνοντας στους κατοίκους των περιοχών αυτών την επιλογή μεταξύ μιας σχετικά ομαλής ζωής υπό ρωμαϊκή κυριαρχία ή βέβαιου θανάτου. Άλλος τρόπος αντιμετώπισης, σύμφωνα με τον σοβιετικό στρατάρχη Τουχατσέφσκι ήταν η χρήση της καταστολής με τη μορφή εκτοπίσεων καθώς και των αμοιβών παράλληλα με την καθιέρωση της συλλογικής ευθύνης των κατοίκων των διαφόρων οικισμών. Η βρετανική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου χαρακτηρίζεται από μεγάλο χρονικό ορίζοντα, έμφαση στην πολιτική προσπάθεια και λιγότερο στην ήττα των ανταρτών στο πεδίο της μάχης και περιορισμένη χρήση βίας από την αστυνομία. Το γαλλικό δόγμα αναφέρεται στην αντιμετώπιση κινημάτων με επαναστατική ιδεολογία. Στα πλαίσια αυτά η αντιπαράθεση της κυβέρνησης με τους επαναστάτες αντιμετωπίζεται ως μια πάλη του Καλού με το Κακό. (7) Όσον αφορά την τυπολογία των ανταρτοπολέμων, μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ ανταρτοπολέμου που διεξάγεται ανάμεσα σε αντάρτες και συμβατικές δυνάμεις και εκείνου μεταξύ αμιγώς αντάρτικων δυνάμεων όπου γίνεται χρήση αντι-αντάρτικων δυνάμεων. (8) Οι μέθοδοι των ανταρτών θα παραμείνουν στο μέλλον βασικά οι ίδιες αλλά θα υπάρξουν και προσαρμογές στις τεχνολογικές εξελίξεις (βλ. Χρήση φθηνού λογισμικού από Ιρακινούς επιτρέπει παρακολούθηση των αμερικανικών UAV). Ο Παναγιώτης Κονδύλης είχε ορίσει ως αρνητική προϋπόθεση για την επιτυχία του αντάρτικου “τον πολλαπλασιασμό από την εκλέπτυνση των όπλων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον ανταρτικών ομάδων από την πλευρά ενός ευέλικτου τακτικού στρατού και επίσης τη δραστική αλλαγή των δημογραφικών και περιβαλλοντικών όρων. Η δραστική αραίωση των δασών, η διάνοιξη της υπαίθρου στις συγκοινωνίες και πρό παντός η ραγδαία συγκέντρωση των πληθυσμών στις πόλεις στερούν από τον αντάρτη το περιβάλλον όπου, κατά τη φράση του Μάο Τσέ Τούνγκ, μπορούσε να κινηθεί όπως το ψάρι στο νερό”. (9) Στον κλασσικό ανταρτοπόλεμο, όποιος επικρατούσε στην ύπαιθρο είχε την δυνατότητα να πολιορκήσει ασφυκτικά τις πόλεις. Η αύξηση της αστικοποίησης του πληθυσμού θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη καταφυγή στην τρομοκρατία, αλλά καθώς ο ανταρτοπόλεμος είναι πολιτικά αποτελεσματικότερος, τα σημαντικότερα κινήματα αναμένεται να χρησιμοποιήσουν έναν συνδυασμό και των δύο μεθόδων.

Page 58: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 56 -

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ α. Συμπεράσματα (1) Η μελέτη και εφαρμογή κατά περίπτωση των διαφόρων νοητικών σχημάτων, που επινόησαν και κατέγραψαν διάφοροι σημαντικοί διανοητές και ερευνητές της στρατηγικής επιστήμης, είναι αναγκαία για όλα τα έθνη, που επιθυμούν να επιβιώσουν και να επικρατήσουν στην διεθνή σκακιέρα. Ο Clausewitz, o Liddell Hart, Mahan, ο Corbett, ο Douhet, Mitchell, ο Warden και άλλοι ερευνητές και συγγραφείς κατέθεσαν τις δικές τους σκέψεις και απόψεις, οι οποίες αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για την χάραξη της στρατηγικής πολλών χωρών και ιδιαίτερα για τις Μεγάλες Δυνάμεις. (2) Η στρατηγική, αντίθετα με την πολυπλοκότητα του πολέμου, έχει μια μοναδικότητα. Η κατάλληλη επιλογή της μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ νίκης και ήττας. Όταν ένα έθνος, παρά το δυσμενή συσχετισμό δυνάμεων, επιλέγει μια στρατηγική που μεγιστοποιεί τα πλεονεκτήματά του και ελαχιστοποιεί τα αντίστοιχα πλεονεκτήματα του αντιπάλου, οδηγείται στην μερική ή ολοκληρωτική νίκη. Αντίθετα τα κράτη που προέβησαν σε λανθασμένες επιλογές οδηγήθηκαν στην ήττα. (3) Κάθε αδύναμο και μικρό κράτος μπορεί να επιτύχει τους στρατηγικούς του σκοπούς, χρησιμοποιώντας την έμμεση στρατηγική και έχοντας αναπτύξει το κατάλληλο πλέγμα συμμαχιών. Η χρήση ψυχολογικών, οικονομικών ή άλλων μέσων για την αντιμετώπιση ή την ανατροπή του αντιπάλου είναι η πλέον ενδεδειγμένη. Σκοπός είναι η νίκη με το μικρότερο κόστος και αυτή θα έλθει με τη χρήση δυνάμεων και μέσων σε μη αναμενόμενο σημείο. Στη στρατηγική η τεθλασμένη είναι συντομότερη της ευθείας. (4) Η στρατηγική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διάσταση του χρονότοπου. Καμία στρατηγική σκέψη και θεώρηση δεν μπορεί να εφαρμοστεί εάν δεν λάβουμε υπόψη τον χρόνο και τον τόπο. Η γεωγραφία και η ιστορική στιγμή αποτελούν δύο από τα ουσιωδέστερα στοιχεία της χάραξης και εφαρμογής της υψηλής στρατηγικής. (5) Ο πόλεμος ήταν και παραμένει ένα κοινωνικό γεγονός, που χαρακτηρίζει τη θέληση μιας πολιτικής ενότητας, προσηλωμένης στην ανεξαρτησία, την ασφάλεια και τη δύναμή της. Η σύγκρουση δεν είναι διασκέδαση, ούτε απλό πάθος θριάμβου, ή αχαλίνωτου ενθουσιασμού, είναι ένα σοβαρό μέσο της πολιτικής, ίσως το έσχατο, για την επίτευξη ενός σκοπού. Στον πόλεμο θα νικήσει αυτός, που θα μπορέσει να κινητοποιήσει μέσα ανώτερα του αντιπάλου του, είτε πρόκειται για στρατεύματα, είτε οπλικά συστήματα, τεχνικές, οικονομικές και επιστημονικές ικανότητες, στρατηγική, τόλμη και προπαγάνδα. Πέρα όμως από τα μέσα στην επιτυχή έκβαση ενός πολέμου υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, κυριότεροι από τους οποίους είναι λαϊκή συναίνεση και συμμετοχή καθώς και οι υφιστάμενες συμμαχίες άλλων χωρών. Όλα λειτουργούν καλύτερα στη χώρα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, υπό την προϋπόθεση ότι, τα συναισθήματα των υπηκόων δεν αντιτίθενται σ’ αυτόν. Τέλος, πρέπει να αναγνωρίσουμε, πως οι

Page 59: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 57 -

σύμμαχοι είναι το τελευταίο στήριγμα του αμυνομένου. Δεν αναφερόμαστε όμως σε κοινούς συμμάχους, διότι τέτοιους μπορεί να έχει και ο αντίπαλος, αναφερόμαστε στους συμμάχους εκείνους, που πραγματικά ενδιαφέρονται. (6) Ο πολιτικός αντικειμενικός στόχος, σαν αρχικό κίνητρο του πολέμου, πρέπει να είναι σαφώς προσδιορισμένος, διότι μόνο έτσι μπορεί να καθορισθεί το μέτρο της στρατιωτικής δράσης, αλλά και το μέγεθος των αναγκαίων προσπαθειών, που θα απαιτηθούν για τη επίτευξη αυτού του στόχου. Ο πόλεμος και η επιτυχής του έκβαση, από την καθαρά στρατιωτική του θεώρηση, βασίζεται κυρίως στην τέχνη διεξαγωγής και διεύθυνσης του αγώνα, εξαρτάται δε από ηθικές και υλικές δυνάμεις. Η αξία του σκοπού που τέθηκε, καθορίζει το μέγεθος των θυσιών στο πόλεμο, εφόσον υπάρχουν ισχυρά πολιτικά κίνητρα. (7) Επειδή, από καταβολής κόσμου, η βία είναι κοινωνικό φαινόμενο, θα ήταν σφάλμα να πιστεύουμε ότι, οι διαφορές μεταξύ των λαών θα μπορέσουν να λυθούν κάποια μέρα, με την μέθοδο της αριθμητικής ή της άλγεβρας. Με βάση αυτή τη σκέψη, γνωρίζουμε ότι, στις διάφορες συγκρούσεις μεταξύ των λαών συνυπάρχουν δύο διαφορετικά στοιχεία, η ενστικτώδης εχθρότητα και η εχθρική πρόθεση. Η δεύτερη αποτελεί περισσότερο γενική θεώρηση και είναι γνωστό, ότι για να ξεκινήσει ένας πόλεμος δεν αρκεί μόνο η ενστικτώδης εχθρότητα. Έτσι συμπεραίνουμε, ότι μέθοδοι για την επίτευξη του σκοπού με λιγότερες θυσίες, πρέπει να γίνονται αποδεκτές, αλλά θα ήταν πλάνη να πιστεύουμε, ότι η εκπλήρωση του σκοπού γίνεται με αρνητική στάση και αποφυγή της αιματοχυσίας. Η εκμετάλλευση κάποιας ευνοϊκής κατάστασης της στιγμής, είναι αυτονόητη, ιδίως όταν το μέλλον προοιωνίζει ευνοϊκές συνθήκες. Ακόμη και ένα μικρό κράτος όταν απειλείται η δεν μπορεί να αποφύγει τον πόλεμο, οφείλει να επιτεθεί, για εξασφάλιση πλεονεκτημάτων χρήσιμων στο μέλλον, πριν ή κατάσταση και ο χρόνος δημιουργήσουν ευνοϊκότερες συνθήκες για τον αντίπαλο. Σε περίπτωση, πού και αυτό δεν είναι δυνατό να συμβεί, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ή άμυνα. Σε κάθε περίπτωση, οι δυνάμεις, θα πρέπει να είναι ικανές να επιτύχουν αποφασιστική νίκη και να είναι προετοιμασμένες να υποστούν τις ανάλογες απώλειες για την επιτυχία, η τουλάχιστον οι ενέργειες τους, να μη προκαλέσουν νέους εχθρούς, μέχρι να ισχυροποιηθούν οι φίλιοι.

β. Προτάσεις (1) Από τότε που ήλθε στο προσκήνιο το Κυπριακό έως σήμερα – δηλαδή επί μισό αιώνα – όχι λίγες ήττες επεσώρευσε στον ελληνισμό η πανθομολογούμενη ανυπαρξία μιας μακρόχρονης εθνικής στρατηγικής. Η επιρροή των ιδεολογημάτων, όπως της παγκοσμιοποίησης, της οικουμενικής ειρήνης, καθώς και ο εφησυχασμός των Ελλήνων για τον εξευρωπαϊσμό της Τουρκίας και την επικράτηση της «λογικής» και της «ηθικής» έναντι του «παραλογισμού», δημιούργησε ένα πλαίσιο ωραιοποίησης της απειλής. Το παραπάνω κλίμα επιβαρύνεται και από τους πιθανούς πειρασμούς κομματικής εκμετάλλευσης των εθνικών θεμάτων και την αντίληψη ότι το εμπόριο και ο διάλογος θα αντικαταστήσουν τον πόλεμο. Αυτές οι ανακουφιστικές ψευδαισθήσεις αποτέλεσαν τροχοπέδη για την στρατηγική του ελληνισμού, η οποία αντίθετα θα έπρεπε να στηρίζεται στα γεωπολιτικά δεδομένα του χώρου και τα εθνικά συμφέροντα. (2) Η εξ Ανατολών απειλή, το Κυπριακό, το Μακεδονικό και άλλα μείζονα θέματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται στη βάση μιας μακρόχρονης

Page 60: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 58 -

υψηλής στρατηγικής που θα εφαρμόζεται με συνέπεια και λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παράγοντες και τις παραμέτρους. Και βέβαια δεν μπορεί να υπάρχουν σοβαρά αποτελέσματα όταν στο εσωτερικό μιας χώρας υπάρχουν αμφισβητήσεις ως προς την ακολουθητέα στάση σε κάθε πρόβλημα, όταν μάλιστα οι αμφισβητίες υποστηρίζονται από άλλες δυνάμεις οι οποίες έχουν διάφορα συμφέροντα. Η νέα τροπή του πήρε το Κυπριακό με το σχέδιο Ανάν και η στάση του Προέδρου Παπαδοπούλου, παρά τις πολλές αντίθετες φωνές σε Ελλάδα και Κύπρο και την αντίθετη στάση του διεθνούς παράγοντα, αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Εδώ βέβαια πρέπει να τονιστεί και η στάση του λαού της κάθε χώρας απέναντι στα μείζονα εθνικά θέματα. (3) Κάτω από αυτό το πρίσμα πιστεύω ότι οι παρακάτω προτάσεις μπορεί να συμβάλλουν στην ενίσχυση της στρατηγικής του ελληνισμού: (α) Η υψηλή στρατηγική δεν θα πρέπει να στηρίζεται στον συνεχή κατευνασμό, που είναι συνώνυμος της αδυναμίας και της υποχωρητικότητας, αλλά στην αξιόπιστη αποτροπή, τις συμμαχίες και τις εξισορροπήσεις ισχύος στην ευρύτερη περιοχή του ενδιαφέροντός μας. (β) Είναι επιτακτική η αύξηση της γεωπολιτικής αξίας της Ελλάδος και της Κύπρου. Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί με τη βελτίωση των οικονομικών δεδομένων, την ανάπτυξη της τεχνολογίας και βιομηχανίας, των στρατιωτικών δυνατοτήτων, καθώς και την αύξηση του πληθυσμού. Για να κατανοήσουμε τη σημασία του τελευταίου παράγοντα και πως αυτός επηρεάζει τους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς στη περιοχή μας, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το 1922 η αναλογία του ελληνικού και του τουρκικού πληθυσμού ήταν περίπου 1 προς 2 (περιλαμβανόντουσαν και οι πληθυσμοί στη Μικρά Ασία), σήμερα είναι 1 προς 7 και οι τάσεις είναι αυξητικές, τείνοντας στο 1 προς 10. Όπως τονίζει ο Κονδύλης «αν η ομόδοξή μας Σερβία είχε 60 εκατ. κατοίκους και ηγεμόνευε τα Βαλκάνια, ζητώντας να κατεβεί στη Θεσσαλονίκη, και η Τουρκία είχε 20 ή 30 εκατ. κατοίκους και αισθανόταν να απειλείται εξίσου από τη σερβική επέκταση, τότε η Τουρκία και η Ελλάδα θα ήταν εγκάρδιοι φίλοι και σύμμαχοι»67. (γ) Να βελτιώσει τις διμερείς σχέσεις με τη Ρωσία τα ενδιαφέροντα της οποίας θα πρέπει να συνυπολογίζονται στον ευρωπαϊκό σχεδιασμό προς όφελος ενός κλίματος ύφεσης και συνεργασίας στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης να εκμεταλλευθεί η χώρα μας την μεγάλη ισχύ του ελληνικού εμπορικού ναυτικού το οποίο είναι δυνατόν να παίξει σημαντικό ρόλο στη γεωστρατηγική της περιοχής. (δ) Η ΕΕ πρέπει να αποτελεί ένα από τους κύριους πυλώνες της ελληνικής και κυπριακής στρατηγικής. Παρά τις όποιες αδυναμίες, η Ευρώπη αποτελεί την κύρια «πηγή άντλησης δύναμης» για Ελλάδα και Κύπρου. Η ανάπτυξη της Κοινής Ευρωπαϊκής Εξωτερικής και Πολιτικής Ασφάλειας θα διασφάλιζε σε κάποιο βαθμό τα πάγια Ελληνικά συμφέροντα στην περιοχή.

67

Παν. Κονδύλης, «Από τον 20ο στον 21ο Αιώνα. Τομές στην Πλανητική Πολιτική Περί το 2000», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα

2000, σελ. 182.

Page 61: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

- 59 -

(ε) Η Θαλάσσια Ισχύς, που συνεχώς προσαρμόζεται στις τεχνικές εξελίξεις, εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τους βασικούς παράγοντες επιβίωσης, ακμής ή παρακμής των εθνών ιδιαίτερα εκείνων που εξαρτώνται από τη θάλασσα. Η ελληνική θαλάσσια ισχύς αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά δεδομένα επιβίωσης και ευημερίας της πατρίδος μας και νευραλγικός παράγοντας της εθνικής μας Ισχύος, άρα ισχυρό πολεμικό ναυτικό-νέα σύγχρονα εξοπλιστικά προγράμματα. (στ) Η συστηματική αναβάθμιση της αμυντικής ικανότητας των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων με μακροχρόνιο προγραμματισμό και με σκοπό, μεταξύ των άλλων, να καταστεί σαφές στην Τουρκία ότι η αναθεωρητική πολιτική έντασης που επέλεξε είναι αναποτελεσματική διότι η Ελλάδα διαθέτει και τη θέληση και τη δύναμη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά κάθε πρόκληση και να μην υποκύψει σε κανέναν εκβιασμό. Αυτό θα υλοποιηθεί κάνοντας τη σχέση κέρδους – κόστους δυσβάστακτη για την Τουρκία. (ζ) Ενίσχυση της ελληνικής ναυτικής και αεροπορικής παρουσίας, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο, που θα έχει ως σκοπό την ουσιαστική υλοποίηση του δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, που μέχρι σήμερα αποτελεί περισσότερο λεκτικό σχήμα. (η) Η χρησιμότητα της στρατηγικής της έμμεσης προσεγγίσεως είναι προφανής για μας τους Έλληνες, ιδίως στο επίπεδο της τακτικής. Η αριθμητική μας μειονεξία και η μη ύπαρξη δυνατότητας αναπλήρωσης μεγάλων απωλειών, μας καθιστά σε σημαντικό βαθμό δέσμιους της στρατηγικής του Liddell Hart, η οποία βέβαια εφαρμόστηκε κατά κόρον από τους Αρχαίους Έλληνες.

Page 62: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ
Page 63: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

Α - 1

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 1η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΧΗ (ΤΘ) ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ

8. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Βιβλιογραφία 1. Βύρωνα Θεοδωροπούλου, Πρέσβη Ε.Τ., «Θουκυδίδης Πάντα Επίκαιρος». 2. Λουμάκη Σπυρίδωνα, Ταξχου ε.α., «Στρατιωτική Γεωγραφία», Αθήνα 1983. 3. Λουκάς Ιωάννης, «Η Γεωπολιτική», Eκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα 2000. 4. Θ. Ντόκος - Π. Τσάκωνας «Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005. 5. Ν. Λυγερός, «Νοητική Στρατηγική», Εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη 2006. 6. Γρίβας Κώστας «Ο πόλεμος τον 21ο αιώνα», Εκδόσεις Επικοινωνίες ΑΕ, Αθήνα 1999. 7. B. H..Liddell Hart, «Η Έμμεσος Στρατηγική», Συμπληρωματικαί Εκδόσεις Στρατ. Περιοδικών ΓΕΣ, Αθήνα 1963. 8. Sun Zu. «H Τέχνη του Πολέμου», Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995. 9. Θεοδωρόπουλος Β. «Θουκυδίδης Επίκαιρος», Εκδόσεις Ι. Σίδερης, Αθήνα 1998. 10. Κολιόπουλος Κ. «Η Υψηλή Στρατηγική της Αρχαίας Σπάρτης». Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2001. 11. Λαζαρίδης Ν. «Η Έμμεση Στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο και η Ελλάδα», Ελληνικό Ινστιτούτο Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής, Αθήνα 1986. 12. Ήφαιστος Π., «Οι Διεθνείς Σχέσεις ως Αντικείμενο Επιστημονικής Μελέτης στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2003. 13. Ήφαιστος Π., Πλατιάς Α. «Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1992. 14. B. H. Liddell Hart, «Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγγισης», Μετάφραση Κ. Γεωργαντά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995.

Page 64: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

Α - 2

15. Raymond Aron : «Σκέψεις επί του Πολέμου, Κλάουζεβιτς», Εκδόσεις ΓΕΣ/77. 16. Κ. Κολιόπουλος : Φυλλάδια ΣΕΘΑ «Περί Υψηλής Στρατηγικής». 17. Carl von Clausewitz : «Η Φιλοσοφία του Πολέμου», Εκδόσεις Τζηρίτα. 18. Carl von Clausewitz «Περί του Πολέμου», Μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999. 19. Γ. Παπαδόπουλας, «Θεωρητική και Εφαρμοσμένη Υψηλή Στρατηγική», Εκδόσεις Artemis Dynamic, Αθήνα Απρίλιος 1999. 20. Αθ. Πλατιάς, «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη», Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2002. 21. Κων. Κολιόπουλος, «Στρατηγικός Αιφνιδιασμός, Υπηρεσίες Πληροφοριών και Αιφνιδιαστικές Επιθέσεις», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000. 22. Στρατηγού Beaufre, «Εισαγωγή στη Στρατηγική», Έκδοση ΔΕΚ/ΓΕΣ, Αθήνα 1987. 23. Παν. Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998. 24. Paul Kennedy, «Η Άνοδος και η Πτώση των Μεγάλων Δυνάμεων», μετάφραση Αννίτα Παναρέτου, Εκδόσεις Αξιωτέλης, Αθήνα 1990. 25. E. Burns, «Ευρωπαϊκή Ιστορία. Εισαγωγή στη Ιστορία και τον Πολιτισμό της Νεότερης Ευρώπης», Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988. 26. Peter Paret, «Οι Δημιουργοί της Σύγχρονης Στρατηγικής, από τον Μακκιαβέλλι στην Πυρηνική Εποχή», Επιστημονική Επιμέλεια Θάνος Ντόκος, Εκδόσεις Κων. Τουρίκη, Αθήνα 2004. 27. Michael Howard, «Ο Ρόλος του Πολέμου στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία». Μετάφραση Ηράκλεια Στροίκου, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000. 28. John Keegan, «Η Ιστορία του Πολέμου», Μετάφραση Λάμπης Χαραλαμπίδης, Εκδόσεις Νέα Σύνορα, Αθήνα 1997. 29. Χ. Παπασωτηρίου, «Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000. 30. Π. Ήφαιστος, «Διπλωματική και Στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2004. 31. Παν. Ήφαιστου, «Ιστορία, Θεωρία και Πολιτική Φιλοσοφία των Διεθνών Σχέσεων», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 1999.

Page 65: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

Α - 3

32. Αντιπλοίαρχος (Ο) Μ. Σίμψας Β.Ν. «Πλοίαρχος Alfred Th. Mahan, Ο Φιλόσοφος της Θαλασσίας Δυνάμεως», Ναυτική Επιθεώρηση, Αθήνα 1962. 33. Αρβανιτόπουλος Κ. «Η Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000. 34. Brezinski Zbigniew, «Η Μεγάλη Σκακιέρα», Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Λ.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1998. 35. Υποπλοίαρχος Α. Τσερκέζογλου ΠΝ, «Σύγχρονα διδάγματα από τις απόψεις περί ναυτικής στρατηγικής των MAHAN CORBETT καθώς και από τις σχετικές απόψεις που διατυπώνονται στο εγχειρίδιο περί στρατηγικής του Υποναυάρχου Π. Ε Κώνστα», ΝΣΠ/ΣΕΑΝ, Σειρά 9/1997.

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 1. J. Collins, «Grand Strategy, Practices and Principles», Naval Institute Press, Annapolis Maryland 1973. 2. Ε. M. Earle, «Makers of Modern Strategy, Military Thought from Machiavelli to Hitler», Princeton University Press, 1961. 3. P. Ιfestos, «Nuclear Strategy and European Security Dilemmas», Aldershot, Brookfield USA, Avebury 1988. 4. A.J.P. Taylor, «The Struggle for the Mastery of Europe 1848-1918», Oxford University Press 1971. 5. Allan Westcott, PhD, «Mahan οn Naval Warfare», Sampson Low, Marston & CO, Ltd, London and Edinburgh, 1919. 6. Jullian S Corbett, «Some Principles of Maritime Strategy», Naval Institute Press, Annapolis Maryland, 1988 7. Nick Brown, «US Navy Leads Opening Assault on Baghdad», Jane’s NAVY International, Volume 108, Number 3, Απρίλιος 2003 8. CDR Stephen R Pietropaoli, «Τhe U.S. Navy’s “... From the Sea” Strategy: sir Jullian Corbett Revisited?» National Defence University, National War College, Class of 1997. 9. Captain A. T. Mahan, «The Influence of Sea Power Upon History 1660-1783», Dover Publications Inc. New York 1987. 10. E. Richard, Guilio Douhet: «More on Target Than he Know», Airpower Journal, Winter 1990. 11. D. Burke, «The Billy Mitchell Affair», New York 1987.

Page 66: ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ - Army...ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ

Α - 4

12. Douhet, Giulio, «Command of the Air», translated by Dino Ferrari, New York: Arno Press. 13. David R. Mets «The Air Campaign John Warden and the Classical Airpower Theorists», Revised Edition Air University Press Maxwell Air Force Base, Alabama April 1999. 14. Air Force and Space Digest «The Day Billy Mitchell Dreamed Of» September 1967. 15. D. Fadok, «The Evolution of Airpower Theory», Air University Press 1997. 16. Journal of Contingencies and Crisis Management, «Business Strategy and the Boyd Cycle», June 1995. 17. J.A. Warden, «The Air Campaign: Planning for Combat», National Defense University Press, Washington D.C. 1998. 18. Maj Jason B. Barlow, USAF «Strategic Paralysis: An Air Power Strategy for the Present», Airpower Journal - Winter 1993. 19. Fuller, «Strategic Paralysis as the Object of the Decisive Attack in On Future Warfare», Sifton Praed and Co., Ltd., London 1928. 20. John A. Warden «Air Theory for the Twenty-first Century», Journal 9 (Spring 1995).

Διαδύκτιο www.lygeros.org www.nato.int www.elesme.gr www.britannica.com www.wikipedia.org www.seetha.gr http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2011/04/blog www.diplomatikoperiskopio.com