Ο Ευρωπαϊκός ∆ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας

ΕΛΛΑ∆Α

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

2

Λεπτοµερής ανάλυση της ∆ιαπολιτισµικής Κατάστασης στην Ελλάδα

και των Περιπτωσιολογικών Μελετών στον Εργασιακό Χώρο.

Ευχαριστίες

Θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε όλους όσους έχουν συµβάλει σε αυτήν την δηµοσίευση.

Είµαστε επίσης ευγνώµονες για την υποστήριξη από το πρόγραµµα Leonardo Da Vinci

που κατέστησε αυτό το εγχείρηµα δυνατό.

Οι παρακάτω, έχουν συµβάλει σε αυτήν την δηµοσίευση ερευνώντας για στοιχεία,

διεξάγοντας και αξιολογώντας συνεντεύξεις, εντοπίζοντας το διαπολιτισµικό

περιβάλλον εργασίας και τα παραδείγµατα καλής πρακτικής, προβαίνοντας σε επαφές,

παρέχοντας υλικό καθώς τέλος και στην σύνθεση του κειµένου:

Κα Ευγενία Κανελλακοπούλου

Κα Denitza Toptchiyska

Κα Γεωργία Αποστολοπούλου

Κα Ελένη Γεωργακοπούλου

Κος Guido Scagno

Κα Νικολέτα Γεωργογιάννη

Πνευµατικά ∆ικαιώµατα © 2007 Συνεργασία για το έργο Ευρωπαϊκός ∆ιαπολιτισµικός

∆ιάλογος (EIW). ∆ιατηρούνται όλα τα πνευµατικά δικαιώµατα. Η αναπαραγωγή και η

διανοµή του συνόλου ή µέρους αυτής της δηµοσίευσης εγκρίνεται, πέραν των

εµπορικών σκοπών, υπό τον όρο ότι η σύµπραξη του έργου EIW αναφέρεται ως πηγή.

Το παρόν έργο έχει διεξαχθεί µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το

περιεχόµενο αυτού του έργου δεν απεικονίζει απαραιτήτως τη θέση της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας, η οποία δεν φέρει οποιαδήποτε ευθύνη.

Φωτογραφία Εξώφυλλου: Ακρόπολη στην Αθήνα

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ___________________________________6

ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ______________________________________________7

ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΕΝΝΟΙΩΝ __________________________________________________8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ __________________________________________________________16

ΜΕΡΟΣ 1: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΟΥΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ___________________________20

1. Γενικό Υπόβαθρο– Το Εθνικό Ελληνικό Πλαίσιο_________________________20

1.1 Το πλαίσιο της Πολιτισµικής Ποικιλοµορφίας στην Ελλάδα ________________20 1.1.1 Οι ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στην παρούσα κατάσταση ____________20 1.1.2 Μετανάστευση από την Ελλάδα_____________________________________20 1.1.3 Μετανάστευση προς την Ελλάδα ____________________________________21 1.1.4 Στατιστικά δεδοµένα για την µετανάστευση στην Ελλάδα _________________22 1.1.5 Αριθµός των ξένων που ζουν στην χώρα (τα τελευταία 10 χρόνια) __________23 1.1.6 Η σύνθεση των µεταναστών εργαζοµένων στην Ελλάδα__________________24 1.1.7 Αριθµός αλλοδαπών που εργάζονται νόµιµα / πράσινη κάρτα _____________26 1.1.8 Τοµείς απασχόλησης των αλλοδαπών _______________________________28 1.1.9 Αριθµός / Τύποι ξένων εταιρειών σε λειτουργία_________________________29 1.1.10 Συµπεράσµατα__________________________________________________30 1.2 Αντιµετώπιση από την Κυβέρνηση ________________________________32 1.2.1 Υπάρχουσα νοµοθεσία, πολιτικές µετανάστευσης, ισότητα απέναντι στον νόµο, σχέδιο άδειας εργασίας. ________________________________________________32 1.2.2 Νέοι φορείς / Πρωτοβουλίες________________________________________35 1.3 Ανταπόκριση των Πολιτών_______________________________________37 1.3.1 Γραφεία Εθελοντών, Πρωτοβουλίες, καµπάνιες, αντιρατσιστική και διαπολισµική εκπαίδευση __________________________________________________________37 1.4 Αντίδραση της Επιχειρηµατικής Κοινότητας _________________________39 1.4.1 Πολιτικές, πρωτοβουλίες, µελέτες και εκπαίδευση _______________________39 1.5 Αντίδραση της Ακαδηµαϊκής Κοινότητας____________________________40 1.6 Η αντίδραση των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης ______________________43 1.6.1 Οι αναφορές των εφηµερίδων τονίζουν ζητήµατα που αφορούν τον διαπολιτισµικό χώρο εργασίας ___________________________________________43

2 Ιδιωτικός και ∆ηµόσιος Τοµέας Εκπαίδευσης ________________________48

2.1 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στον Ιδιωτικό Τοµέα_________________________48 2.1.2 Αγροτικός τοµέας ________________________________________________51 2.1.3 Βοήθεια στο σπίτι ________________________________________________53 2.1.4 Συµπεράσµατα __________________________________________________54 2.2 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στον ∆ηµόσιο Τοµέα ________________________54 2.3 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στην Εκπαίδευση___________________________54 2. 4 Παιδαγωγικές µελέτες στην Ελλάδα – ∆ιαπολιτισµική προσέγγιση στην Εκπαίδευση__________________________________________________________65 2.5 Συµπεράσµατα __________________________________________________66

4

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ _______________________________________________68

ΜΕΡΟΣ 2: ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ_______________________________73

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Στόχοι και Μεθοδολογία _________________________________73

2. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Ελληνικό Συµβούλιο για τους Προσφυγες 81 2.1 Εισαγωγή _______________________________________________________75 2.2 Θέµατα & Προκλήσεις______________________________________________79 2.3 Καλές πρακτικές __________________________________________________83 2.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις________________________________________84

3. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Τεχνική Κατασκευαστική Εταιρεία__________86

3.1 Εισαγωγή _______________________________________________________86 3.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις ____________________________________________88 3.3 Καλές Πρακτικές __________________________________________________91 3.4 Συµπεράσµατα και προτάσεις________________________________________93

4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Κατασκευαστική Εταιρεία_________________95

4.1 Εισαγωγή _______________________________________________________95 4.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις ____________________________________________97 4.3 Καλές Πρακτικές __________________________________________________99 4.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις_______________________________________100

5. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:Κινέζικο κατάστηµα ρούχων 113

5.1 Εισαγωγή ______________________________________________________103 5.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις ___________________________________________105 5.3 Καλές Πρακτικές _________________________________________________109 5.4 Συµπεράσµατα και Συστάσεις_______________________________________109

6. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Κοινωνικός Τοµέας του ∆ήµου της Πάτρας,

Γραφείο για την ενσωµάτωση των προσφύγων _________________________111

6.1 Εισαγωγή ______________________________________________________111 6.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις ___________________________________________114 6.3 Καλές πρακτικές _________________________________________________116 6.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις_______________________________________117 7. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: 5 Σχολεία δευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ___120

7.1 Εισαγωγή ______________________________________________________120 7.2 Ζητήµατα& Προκλήσεις____________________________________________121 7.3 Καλές Πρακτικές _________________________________________________126 7.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις_______________________________________127 8. ΠΕΡΙΛΗΨΗ- ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ____________________________130

8.1 Ζητήµατα & Προκλήσεις___________________________________________130

5

8.1.1 Η Γλώσσα _____________________________________________________130 8.1.2 Ρατσιστική Συµπεριφορά _________________________________________131 8.2 Εκπαιδευτικές Ανάγκες ___________________________________________131 8.3 Καλές πρακτικές ________________________________________________132 8.4 Επίλογος______________________________________________________132 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ _____________________________________________________133

6

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΜΕΡΟΣ 1: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Πίνακας 1.1: Εθνικότητες Μεταναστών Εργαζοµένων στην Ελλάδα (10 κύριες

εθνικότητες– Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, 2001)

Πίνακας 1.2: Εκπαιδευτικό Επίπεδο των Μεταναστών Εργαζοµένων στην Ελλάδα

(Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, 2001)

Πίνακας 1.3: Λόγοι Μετανάστευσης στην Ελλάδα (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία

της Ελλάδας)

Πίνακας 1.4: Οικονοµικές ∆ραστηριότητες των Μεταναστών στην Ελλάδα

Πίνακας 1.5: Θέσεις Απασχόλησης των Μεταναστών στην Ελλάδα

ΜΕΡΟΣ 2: ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ

Πίνακας 1.1: Κατανοµή των Περιπτωσιολογικών Μελετών ανά τοµέα

Επαγγελµατικής ∆ραστηριότητας

Πίνακας 1.2: Κατανοµή του ∆είγµατος ανά Οµάδα στόχο

Πίνακας 2.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση

«Ελληνικό Συµβούλιο Μεταναστών»

Πίνακας 3.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση “K& Co”

Κατασκευαστική Εταιρεία

Πίνακας 4.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση “ P &Co ”

Κατασκευαστική Εταιρεία

Πίνακας 5.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση «Κινέζικο

κατάστηµα ρούχων»

Πίνακας 6.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση

“Κοινωνικός Τοµέας του ∆ήµου Πατρέων”

Πίνακας 7.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση «Σχολεία

∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης»

7

ΛΙΣΤΑ ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

∆ιάγραµµα 1: Κατανοµή των Μεταναστών ανά Χώρα Προέλευσης

ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ

ΕΟΚ: Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΟΑΕ∆: Ελληνικός Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού ∆υναµικού ∆ΠΑ∆: ∆ιεθνής Οµοσπονδία Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων ∆ΟΜ: Ο ∆ιεθνής Οργανισµός για την Μετανάστευση ΕΣΕΕ: Εθνική Συνοµοσπονδία των Εµπορικών Ενώσεων ΚΕΠΑ: Κέντρο Πληροφόρησης για Εργαζόµενους και Ανέργους ΙΝΕ: Ινστιτούτο Εργασίας EMMEDIA: Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών: Εργαστήριο Μελετών για την Μετανάστευση και ∆ιασπορά EKKE : Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Έρευνας MΠΜ: Μεσογειακό Παρατηρητήριο Μετανάστευσης ΑΠΑΠ: Αγροτικό Περιβάλλον και Ανθρώπινοι Πόροι KMΜ: Κέντρο Μελετών Μικράς Ασίας INE/ΕΣΕΕ: Ινστιτούτο Εργασίας της Ελληνικής Συνοµοσπονδίας Εµπορικών Ενώσεων KEMO: Κέντρο Έρευνας Μειονοτήτων ΥΜΠ: ∆ίκτυο για την Υποστήριξη Μεταναστών και Προσφύγων Ο∆Μ: Οµάδα ∆ικαιωµάτων Μειονοτήτων IKA : Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων OΓA: Οργανισµός Γεωργικών Ασφαλίσεων TEΒE: Ταµείο Επαγγελµατιών και Βιοτεχνών Ελλάδας I.D.E.K.E.: Ινστιτούτο για την ∆ια Βίου Εκπαίδευση EΠA: Εθνικό Παρατηρητήριο Απασχόλησης ΕΣΠ: Ελληνικό Συµβούλιο για τους Πρόσφυγες COMPASS: Κέντρο Προώθησης και Ενσωµάτωσης

8

ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΕΝΝΟΙΩΝ Ενσωµάτωση - Η τροποποίηση του πολιτισµού µιας οµάδας ή ενός µεµονωµένου

ατόµου σαν συνέπεια της συνεχούς επαφής µε έναν διαφορετικό πολιτισµό.

(http://www.answers.com)

Ο ζητών άσυλο – πρόκειται συχνά για ένα άτοµο που αφήνει τη χώρα του για την

ασφάλειά του, συχνά για πολιτικούς λόγους ή λόγω πολέµου, και ταξιδεύει σε άλλη

χώρα ελπίζοντας ότι η κυβέρνηση θα τον προστατεύσει και θα του επιτρέψει να ζήσει

εκεί:

(http://www.freesearch.co.uk/dictionary/asylum-seeker). Ο ζητών άσυλο αιτείται από ένα

κράτος να αναγνωριστεί σαν Πρόσφυγας όπως ο όρος αυτός ορίζεται στην Συνθήκη της

Γενεύης για το Καθεστώς του Πρόσφυγα (Status of Refugees). Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες έχουν προσυπογράψει την Συνθήκη της Γενεύης. Οι αιτούντες

άσυλο έχουν το δικαίωµα να παραµείνουν στην χώρα υποδοχής εφόσον η αίτηση τους

για το Άσυλο υπόκειται σε επεξεργασία, και κατόπιν, µπορούν να παραµείνουν στην

χώρα εφόσον τους χορηγηθεί το δικαίωµα του Ασύλου.

∆ικαιούχος - ένα πρόσωπο, οργανισµός ή άλλη οµάδα ανθρώπων που ωφελείται από

τις ενέργειες που περιγράφονται κατά περίπτωση. (http://www.beep-eu.org)

∆ίγλωσσος – ένα άτοµο που γνωρίζει δυο γλώσσες

Περιπτωσιολογική (µελέτη) - η περιγραφή και η εφαρµογή µεθόδων µιας

συγκεκριµένης κατάστασης. Μια περιπτωσιολογική µελέτη πρέπει να περιλαµβάνει έναν

ή περισσότερους στόχους και περιγραφή δραστηριοτήτων (µεθόδων και διαδικασιών)

που πραγµατοποιούνται κατά την επιδίωξη αυτών των στόχων. (http://www.beep-

eu.org/)

Πελάτης - το συµβαλλόµενο µέρος στο οποίο παρέχονται οι υπηρεσίες (π.χ. από µια

ερευνητική οµάδα). (http://www.answers.com). Στο παραδοσιακό εµπόριο, στο

9

µάρκετινγκ και στην παροχή υπηρεσιών, ένας πελάτης καταναλώνει ή ωφελείται από

ένα προϊόν ή µια υπηρεσία. (http://en.wikipedia.org/wiki/). Στα πλαίσια της αποστολής

του έργου EIW αυτό µπορεί επίσης να εφαρµοστεί σε λιγότερο παραδοσιακά

παραδείγµατα για τον πελάτη, όπως οι µαθητές.

Σύµβαση για τους Μετανάστες – βλ. Μετανάστες παρακάτω

Πολιτισµική Σύγκριση - ο όρος αυτός χρησιµοποιείται γενικά για να περιγράψει τα

συγκριτικά στοιχεία και τις µελέτες ενός περιορισµένου αριθµού πολιτισµών.

Παραδείγµατος χάριν, κατά την εξέταση της συµπεριφοράς απέναντι στην εργασία στις

ΗΠΑ και στην Ιαπωνία, αυτό αποτελεί µελέτη για την σύγκριση των πολιτισµών.

Χρησιµοποιείται µερικές φορές εναλλακτικά µε τον όρο «∆ιαπολιτισµικός» (δείτε

∆ιαπολιτισµικός).

Πολιτισµική Ποικιλοµορφία – ποικιλία και αφθονία των κοινοτήτων µε ευδιάκριτα

συστήµατα κανόνων, πεποιθήσεων, πρακτικών, και αξιών (

http://www.cadi.ph/glossary_of_terms.htm), βλ. εθνική ποικιλοµορφία)

∆ιάκριση – περιλαµβάνει την τυπική και ανεπίσηµη ταξινόµηση των ανθρώπων σε

διαφορετικές κατηγορίες και σύµφωνα µε τα µέλη των διαφορετικών ευδιάκριτων

οµάδων, τυπικά άνισων συµπεριφορών, δικαιωµάτων και υποχρεώσεων χωρίς να

υπάρχει λογική αιτιολόγηση για αυτήν την διαφορετική συµπεριφορά. Εάν υπάρχει

λογική αιτιολόγηση για τη διαφορετική συµπεριφορά, τότε η διάκριση δεν περικλείει

φθόνο. Τα κριτήρια που περιγράφουν τις οµάδες, όπως το φύλο, η φυλή, ή η τάξη,

καθορίζουν το είδος της διάκρισης. (http://en.wikipedia.org/wiki/).

Τοµέας της εκπαίδευσης - ο τοµέας της εκπαίδευσης περιλαµβάνει τα πρωτοβάθµια,

δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια εκπαιδευτικά ιδρύµατα όπως τα κολλέγια και τα

πανεπιστήµια τα οποία οργανώνονται σε περιφερειακή / εθνική βάση ή ανεξάρτητα,

όπως τα φροντιστήρια.

Ισότητα ευκαιριών – δύο είναι τα βασικά στοιχεία της γενικής αρχής για την ισότητα

των ευκαιριών, είναι η απαγόρευση των διακρίσεων µε τη δικαιολογία της εθνικότητας

(άρθρο 12 της Συνθήκης ΕΚ, προηγούµενο άρθρο 6) και η ισότητα στην αµοιβή για τους

10

άνδρες και τις γυναίκες (άρθρο 141 της Συνθήκης ΕΚ, προηγούµενο άρθρο 119).

Προορίζεται να ισχύσει για όλους τους τοµείς, ιδιαίτερα οικονοµικό, κοινωνικό,

πολιτιστικό και την οικογενειακή ζωή.

Η Συνθήκη του Άµστερνταµ πρόσθεσε ένα νέο άρθρο 13 στη Συνθήκη, ενισχύοντας την

αρχή της µη-διάκρισης, η οποία συνδέεται στενά µε την ισότητα των ευκαιριών.

Σύµφωνα µε αυτό το άρθρο, το Συµβούλιο έχει την εξουσιοδότηση να παίρνει τα

κατάλληλα µέτρα για να καταπολεµήσει οποιαδήποτε µορφή διάκριση στα φύλα, φυλή ή

εθνική καταγωγή, θρήσκευµα ή πεποιθήσεις, αναπηρία, ηλικία ή σεξουαλικότητα. Ο

Χάρτης Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της ΕΕ τέθηκε σε ισχύ τον ∆εκέµβρη του 2000 και

περιλαµβάνει ένα κεφάλαιο το οποίο τιτλοφορείται «Ισότητα» στο οποίο τίθενται οι

αρχές της µη διάκρισης , της ισότητας µεταξύ ανδρών και γυναικών και πολιτισµικές,

θρησκευτικές και γλωσσικές διαφορές. Περιλαµβάνει επίσης τα δικαιώµατα του παιδιού,

των ηλικιωµένων και των ατόµων µε αναπηρίες. Σχετικά µε το θέµα της µη-διάκρισης,

στον χάρτη δηλώνεται ότι: «Οποιοδήποτε είδος διάκρισης που βασίζεται στην

διαφορετικότητα στα φύλα, φυλές, χρώµα, εθνική ή κοινωνική προέλευση, γενετικά

χαρακτηριστικά, γλώσσα, θρήσκευµα ή πεποιθήσεις, πολιτικές ή άλλες απόψεις,

συµµετοχής σε εθνική µειονότητα, ιδιοκτησία, γενετικά χαρακτηριστικά, ηλικία ή

σεξουαλικό προσανατολισµό πρέπει να απαγορευτούν.» (Γλωσσάριο της ΕΕ όρων)

Εθνικό Υπόβαθρο – καταγωγή µιας εθνικής οµάδας (βλ. παρακάτω)

Εθνική ποικιλοµορφία – ποικιλοµορφία των ανθρώπων µε διαφορετικό εθνικό

υπόβαθρο.

Εθνική Οµάδα –µια οµάδα ανθρώπων που προσδιορίζουν ο ένας τον άλλον ή

προσδιορίζεται από άλλους ως οµάδα που έχει µια κοινή ιστορική καταγωγή. Τα

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της οµάδας µπορούν να λάβουν διάφορες µορφές

-- φυλετικές, πολιτιστικές, γλωσσικές, και θρησκευτικές - και µπορεί να διακατέχονται τα

µέλη της λίγο έως πολύ µε φανατισµό. Λόγω αυτών των χαρακτηριστικών

γνωρισµάτων, τα µέλη µιας εθνικής οµάδας θεωρούνται συχνά ότι έχουν πολιτισµική ή

βιολογική οµοιότητα, αν και αυτό δεν είναι στην πραγµατικότητα απαραίτητο.

(http://en.wikipedia.org/wiki/)

11

Αλλοδαπός - ένα πρόσωπο γεννηµένο ή προερχόµενο από µια ξένη χώρα (Αγγλικό

Λεξικό της Οξφόρδης)

Ορθή πρακτική – η χρήση µιας µεθόδου, ενός εργαλείου , µιας τεχνολογίας που

θεωρούνται γενικά ως πρακτικές οι οποίες είναι καλές (π.χ. για εκπαίδευση), δηλ.

πρακτικές οι οποίες είτε επιτυγχάνουν τους δικούς τους στόχους και / ή έχουν µια

ευεργετική επίδραση στο περιβάλλον τους, ή (περισσότερο σηµαντικό) παρέχουν

χρήσιµες εκπαιδευτικές εµπειρίες οι οποίες ενδεχοµένως να διεγείρουν την

δηµιουργικότητα, την ευστροφία και την αυτογνωσία από µέρους του χρήστη. Η ορθή

πρακτική σε δοθείσες καταστάσεις, είναι αυτή που θεωρείται η καλύτερη και λαµβάνεται

ως σηµείο αναφοράς για άλλες αναλύσεις. (http://www.beep-eu.org/).

Μετανάστης - ένα άτοµο έρχεται από ξένη χώρα και εγκαθίσταται µόνιµα ή

µακροπρόθεσµα σε µια χώρα και σκοπεύει στην µόνιµη εγκατάστασή του. Ο όρος του

µετανάστη δεν αφορά τον περιστασιακό επισκέπτη ή ταξιδιώτη.

(http://en.wikipedia.org/wiki/).

∆ιαπολιτισµικός - ο όρος διαπολιτισµικός είναι µερικές φορές ταυτόσηµος µε την

«πολιτισµική σύγκριση» (βλ. παραπάνω) και περιγράφει τα συγκριτικά δεδοµένα και

µελέτες ενός µεγάλου αριθµού πολιτισµών, ή τις µελέτες που προσπαθούν να

προσδιορίσουν τον βαθµό που οι πολιτισµοί αυτοί δεν συγκεκριµενοποιούνται

πολιτισµικά. Για παράδειγµα, η εργασία του Hofstede είναι διαπολιτισµική, δεδοµένου

ότι περιγράφει τις πολιτιστικές διαστάσεις που είναι εφαρµόσιµες για όλους τους

πολιτισµούς. Ο όρος ∆ιαπολιτισµικός χρησιµοποιείται επίσης για να περιγράψει τα

στοιχεία που αλληλεπιδρούν όταν συνευρίσκονται µέλη οµάδων µε διαφορετικό

πολιτισµικό υπόβαθρο.

∆ιαπολιτισµική Επικοινωνία– επικοινωνία µεταξύ ατόµων οι οποίοι έχουν

διαφορετικό πολιτισµικό υπόβαθρο.

Εκπαίδευση ∆ιαπολιτισµικής Επικοινωνίας – περιλαµβάνει την εκµάθηση

διαφορετικών πολιτισµών τόσο µε γενικές όσο και µε συγκεκριµένες πολιτισµικές

πληροφορίες. Η εστίαση δεν αφορά τόσο τις συνήθειες και τα θρησκευτικά έθιµα, αλλά

περισσότερο τις πολιτισµικές οµοιότητες και διαφορές στους διάφορους τοµείς

12

επικοινωνίας, συµπεριλαµβανοµένης και της γλώσσας του σώµατος, τις συµπεριφορές,

αξίες και κανόνες των διάφορων περιοχών, όπως η σχέση µε την εξουσία, ο σεβασµός,

η ευγένεια, ο χρονικός προσανατολισµός και ρόλος των φύλων, ο κολεκτιβισµός και ο

ατοµικισµός.

∆ιαπολιτισµική Επιχείρηση – µια επιχείρηση η οποία προσλαµβάνει άτοµα

διαφορετικών ενοτήτων, πολιτισµών ή /και φυλετικού υπόβαθρου.

∆ιαπολιτισµικός χώρος εργασίας – ένα εργασιακό περιβάλλον µέσα στο οποίο

εργάζονται τα άτοµα διαφορετικών εθνοτήτων, πολιτισµών και φυλετικού υπόβαθρου.

Αφορά επίσης εκείνο το εργασιακό περιβάλλον που απευθύνεται σε πελάτες

διαφορετικής κουλτούρας.

∆ιεθνικός εργαζόµενος - ένας όρος που χρησιµοποιείται από κάποιους οργανισµούς

και αναφέρεται σε εργαζόµενους που είναι µέλη εθνικής µειονότητας, οι οποίοι έρχονται

από το εξωτερικό για να εργαστούν. Αυτός ο όρος θεωρείται ότι είναι διαπολιτισµικά πιο

ευαίσθητος από άλλους όπως «ξένος» ή «αλλοδαπός».

Θεσµικός ρατσισµός - η συλλογική αποτυχία σε επίπεδο οργάνωσης (µιας χώρας) να

παρέχει µια κατάλληλη και επαγγελµατική υπηρεσία σε άτοµα λόγω του χρώµατος, του

πολιτισµού ή της εθνικής προέλευσής τους. (Έρευνα επιτροπών έρευνας Lawrence για

τη µητροπολιτική αστυνοµία του Λονδίνου)

∆ια βίου Εκπαίδευση – η συνεχής κατάκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων (σε

ένα περιβάλλον που συνεχώς αλλάζει)

∆ιακινούµενος εργαζόµενος - ένας οικονοµικός µετανάστης είναι αυτός που αφήνει

εθελοντικά τη χώρα προέλευσής του (συχνά για οικονοµικούς λόγους).

(http://en.wikipedia.org/wiki/).

Μειονότητα – µια οµάδα στα πλαίσια µιας χώρας η οποία διαφέρει στον πολιτισµό,

εθνικότητα, φυλή, θρήσκευµα ή εθνική καταγωγή από το µεγαλύτερο µέρος του

πληθυσµού.

13

Μητρική Γλώσσα– συνήθως είναι η πρώτη γλώσσα που µαθαίνει το παιδί ή µερικές

φορές η γλώσσα της µητέρας του παιδιού.

Πολυεθνικός – µια επιχείρηση η οποία λειτουργεί σε πολλές χώρες.

Πολυπολιτισµικότητα - η πολυπολιτισµικότητα ή ο πολιτιστικός πλουραλισµός είναι

µια πολιτική, ένα ιδανικό, ή µια πραγµατικότητα που υπογραµµίζουν τα µοναδικά

χαρακτηριστικά των διαφορετικών πολιτισµών στον κόσµο, και ιδιαίτερα τον βαθµό

συσχέτισης τους από πλευράς υποδοχής µεταναστών. (http://en.wikipedia.org/wiki/)

Μη εθνικός / ξένος – το άτοµο που δεν είναι πολίτης µιας χώρας στην οποία διαµένει

για µικρό ή µεγάλο χρονικό διάστηµα. Ο όρος αυτός θεωρείται ακατάλληλος στις µέρες

µας γιατί είναι διαπολιτισµικά ανακριβής υπονοώντας το άτοµο που δεν έχει εθνικότητα

– είναι απλά πολίτης διαφορετικής χώρας. Οι όροι «ξένης Εθνικότητας» ή «διεθνικός

εργάτης» προτιµώνται.

Εργασιακή Κατάρτιση – η διαδικασία απόκτησης µια συγκεκριµένης δεξιότητας στο

εργασιακό περιβάλλον µετά από διδασκαλία.

Παρατήρηση συµµετεχόντων - µια ερευνητική µέθοδος όπου ο ερευνητής είναι και

παρατηρητής και συµµετέχων σε ένα δεδοµένο επικοινωνιακό γεγονός όπως µια

συναλλαγή σε ένα κατάστηµα λιανικού εµπορίου. Οι παρατηρήσεις µπορούν να γίνουν

λίγο ή πολύ συστηµατικά ανάλογα µε το σκοπό της µελέτης.

Προκατάληψη – λανθασµένη και αρνητική πεποίθηση για κάτι (συχνά για άνθρωπο ή

οµάδες ανθρώπων)

Ιδιωτικός Τοµέας – το µέρος της οικονοµίας που δεν υπόκειται κάτω από τον άµεσο

δηµόσιο έλεγχο (Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης)

∆ηµόσιος Τοµέας –Ο δηµόσιος τοµέας είναι µέρος της οικονοµίας που σαν σκοπό έχει

να παρέχει βασικές κυβερνητικές υπηρεσίες. Στις περισσότερες χώρες ο δηµόσιος

τοµέας περιλαµβάνει υπηρεσίες όπως αστυνοµία, στρατό, δηµόσιους δρόµους, δηµόσια

συγκοινωνία, πρωτοβάθµια εκπαίδευση και υγειονοµική περίθαλψη για τους φτωχούς.

14

Ο δηµόσιος τοµέας παρέχει επίσης υπηρεσίες από τις οποίες οι µη έχοντες χρήµατα

δεν αποκλείονται (για παράδειγµα φωτισµός των δρόµων), υπηρεσίες που ωφελούν

όλη την κοινωνία και όχι µόνο ένα άτοµο που κάνει χρήση της υπηρεσίας (όπως η

δηµόσια εκπαίδευση) και υπηρεσίες που ενθαρρύνουν την ισότητα των ευκαιριών.

Ο δηµόσιος τοµέας απαρτίζεται από την κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση, τις δηµόσιες

επιχειρήσεις ή άλλα πρόσωπα ∆ηµοσίου ∆ικαίου και ∆ηµόσια πιστωτικά Ιδρύµατα.

Τοπικές, εθνικές και οµοσπονδιακές κυβερνητικές υπηρεσίες, όπως σχολεία και

βιβλιοθήκες.

Ρατσισµός – οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισµός, περιορισµός ή προτίµηση που

βασίζεται στη φυλή, το χρώµα, την καταγωγή, ή την εθνική ή εθνολογική καταγωγή που

επηρεάζει ακυρώνοντας και εξασθενώντας την αναγνώριση και εξάσκηση της ισότητας,

των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και θεµελιωδών ελευθεριών σε πολιτικό, οικονοµικό,

κοινωνικό, πολιτισµικό επίπεδο ή οποιοδήποτε άλλο τοµέα της δηµόσιας ζωής.

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/d_icerd.htm

Πρόσφυγας – Η Σύµβαση του 1951 αναφορικά µε το καθεστώς των προσφύγων ορίζει

σαν πρόσφυγα το άτοµο άλλης εθνικότητας και χώρας προέλευσης ο οποίος δεν µπορεί

ή δεν επιθυµεί να επιστρέψει στην χώρα καταγωγής του, «για λόγους όπως φόβος

καταδίωξης λόγω εθνικότητας, φυλής, θρησκεύµατος, πολιτικών πεποιθήσεων και

συµµετοχής σε µια συγκεκριµένη κοινωνική οµάδα». (Γραφείο του υψηλού Επιτρόπου

Ηνωµένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώµατα www.unhcr.org)

Το άτοµο που «λόγω σοβαρών φόβων καταδιώκεται για λόγους φυλετικούς,

θρησκευτικούς, εθνικούς, πολιτικές πεποιθήσεις και συµµετοχή σε µια συγκεκριµένη

κοινωνική οµάδα, βρίσκεται εκτός των συνόρων της χώρας προέλευσης του και δεν

µπορεί ή δεν επιθυµεί να επιστρέψει και να ωφεληθεί από την προστασία της χώρας

του, ή το άτοµο που µη έχοντας άλλη εθνικότητα δεν υπόκειται στην προστασία άλλης

χώρας πέραν της χώρας προέλευσης του. (Άρθρο 1 της Συνθήκης της Γενεύης, 1951)

Κοινωνικό Κεφάλαιο– κατοχή κοινωνικών ή κοινωνικοοικονοµικών πηγών (π.χ.

κοινωνικά δίκτυα, κοινωνικές δεξιότητες σε ό,τι αφορά στην δηµιουργία κοινωνικών

σχέσεων, στην εκπαίδευση για την οργάνωση και διαχείριση κοινωνικο-οικονοµικών

οµάδων κτλ. )

15

ΜΜΕ (Μικρού και Μεσαίου µεγέθους Επιχειρήσεις) – επιχειρήσεις µε λιγότερο από

250 εργαζόµενους και µε κύκλο εργασιών λιγότερο από 40 εκ. €. Κατανέµονται σε

µικρού µεγέθους (11-50 εργαζόµενους) και µεσαίες (51-250). (http://www.beep-eu.org/)

Κοινωνική Ενσωµάτωση – συµµετοχή σε µια κοινωνική οµάδα – η πολιτική της

συµµετοχής σε µια κοινωνική οµάδα συνεπάγεται δέσµευση στην ιδέα της δικαιοσύνης

και της ισότητας στα πλαίσια µιας δεδοµένης κοινωνίας.

www.inspire.edin.org/pages/glossary.htm

Κοινωνική δικαιοσύνη – το δικαίωµα όλων των ατόµων και οµάδων για ισότητα και

δικαιοσύνη, (http://www.cadi.ph/glossary_of_terms.htm)

Κοινωνικός Εταίρος – ένας όρος που χρησιµοποιείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

και αφορά ένα εργοδότη ή υπάλληλο σε οργανισµούς που συνεργάζονται µε την

Επιτροπή µε σκοπό την ανάπτυξη µιας κοινής προσέγγισης για πολιτικές οικονοµικές

και κοινωνικές της Ένωσης. Περιλαµβάνει τις Εµπορικές Ενώσεις, Εµπορικούς

Οργανισµούς, το Εµπορικό επιµελητήριο και (περιφερειακά) άλλους Επαγγελµατικούς

Οργανισµούς. (http://www.beep-eu.org/)

Sojourner –ένας προσωρινός κάτοικος ένα πρόσωπο που µένει για µια µικρή χρονική

περίοδο σε µια περιοχή.

Μελέτη – ένα αναλυτικό κοµµάτι από µια εργασία που µπορεί να περιλαµβάνει έρευνες

ή αναλύσεις µιας οµάδας από περιπτωσιολογικές µελέτες. Πρόκειται για µια πιο γενική

έννοια σε σύγκριση µε την «περιπτωσιολογική µελέτη» η οποία αφορά την µελέτη για

µια συγκεκριµένη πραγµατική κατάσταση. (http://www.beep-eu.org/)

Επαγγελµατική εκπαίδευση – Εκπαίδευση στον χώρο εργασίας – π.χ. συστηµατική

εκπαίδευση για ειδίκευση ή απόκτηση πρόσθετης γνώσης για το εργασιακό περιβάλλον

και τρόπους µε τους οποίους η θεωρία θα γίνει πράξη.

16

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι Ευρωπαϊκοί εργασιακοί χώροι υπόκεινται σε σηµαντικό ανασχηµατισµό. ∆ραµατικές

πολιτικές και οικονοµικές αλλαγές στην Ευρώπη, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξήσει

υπερβολικά την πολιτισµική ποικιλοµορφία όλων εκείνων που ζουν, εργάζονται και

εκπαιδεύονται στα σύνορα της. Όπως και σε άλλες χώρες της Ένωσης, η πρόσφατη

οικονοµική βελτίωση της Ελλάδας, την έχει καταστήσει ένα ελκυστικό προορισµό για

σπουδές, εργασία, και τόπο διαµονής. Επιπλέον, εξαιτίας της γεωπολιτικής θέσης της, η

Ελλάδα προσελκύει ένα σηµαντικό αριθµό προσφύγων, πολιτικούς και οικονοµικούς

µετανάστες. Η ενσωµάτωση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση αλλάζει το προφίλ

της ελληνικής αγοράς και γενικότερα τον κοινωνικό ιστό – σχηµατισµό της χώρας. Η

ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα είχε σαν αποτέλεσµα την προµήθεια ακατέργαστων

υλικών, εργατικού δυναµικού και φυσικά νέων αγορών από πολλές χώρες, οι οποίες

αναζητούν νέες αγορές για επένδυση. Από το 1990, η Ελλάδα, έγινε αποδέκτης

µεγάλων κυµάτων οικονοµικών µεταναστών από τις βαλκανικές χώρες οι οποίες δεν

είναι ακόµα έτοιµες θεσµικά και πρακτικά να δεχθούν αλλαγές. Οι πρόσφατες ιστορικές

εξελίξεις και οι πόλεµοι στην Εγγύς Ανατολή δηµιούργησαν ένα κύµα προσφύγων, που

εισήλθε στην χώρα, αναζητώντας κατάλυµα µε σκοπό την επιβίωση και στην συνέχεια

τρόπους ενσωµάτωσης για να ενσωµατωθούν σαν πολίτες σε µια Ευρωπαϊκή χώρα.

Όλες αυτές οι εξελίξεις έχουν σαν αποτέλεσµα πολλούς µετασχηµατισµούς και

προσαρµογές στον πολιτισµό, εκπαίδευση και τον τρόπο ζωής των µοντέρνων

Ευρωπαίων – Ελλήνων πολιτών.

Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε την ελεύθερη διακίνηση του εργατικού δυναµικού

µέσα στα πλαίσια της ΕΕ, έχουν οδηγήσει στην δηµιουργία πολιτισµικά συγκρίσιµων

χωρών. Πολλές σηµερινές καταστάσεις απαιτούν διαπολιτισµικές αντιδράσεις στο

εργασιακό χώρο, δηµόσιες υπηρεσίες ή εκπαιδευτικά ιδρύµατα και επηρεάζουν ακόµα

και εκείνους µε ελάχιστο ενδιαφέρον για τις ξένες κουλτούρες ή µε ελάχιστο ενδιαφέρον

να συναναστραφούν µε άλλους διαφορετικής κουλτούρας από την δική τους. Σε αυτό

το νέο πλαίσιο, άνθρωποι όλων των επιπέδων του εργατικού δυναµικού – διευθυντές,

εργαζόµενοι, καταναλωτές – από τις χώρες υποδοχής (host communities) και τις χώρες

προέλευσης (migrant communities) αντιµετωπίζουν νέους ρόλους και νέες προκλήσεις

για τα οποία δεν έχουν παραδοσιακά προετοιµαστεί ή εκπαιδευτεί για να

17

αντιµετωπίσουν. Τέτοιου είδους αντιδράσεις απαιτούν αλλαγή νοοτροπίας και γκάµας

δεξιοτήτων πέραν αυτών που είναι επαρκείς για την αλληλεπίδραση µέσα στα όρια µίας

και µόνο πολιτισµικής οµάδας. Οι οργανισµοί συχνά πρέπει να επανεξετάζουν τις

υπάρχουσες πολιτικές και διαδικασίες και να τις επαναπροσδιορίζουν ώστε να

ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες και να επωφελούνται από τις ευκαιρίες που

προσφέρει ένα καινούργιο διαπολιτισµικό περιβάλλον εργασίας.

Παρά το γεγονός ότι η κοινή Ευρωπαϊκή πολιτική προωθεί την ισότητα των ευκαιριών,

τον σεβασµό στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου και της ποικιλοµορφίας, το παρόν

διαπολιτισµικό εργασιακό περιβάλλον πρέπει να αντιµετωπίσει θέµατα όπως οι

προκαταλήψεις, ο ρατσισµός και η κοινωνική περιθωριοποίηση, τα οποία απαιτούν

άµεση και δραστική διευθέτηση.

Έτσι τα ερωτήµατα που τίθενται είναι τα εξής: πόσο καλά ανταποκρίνονται οι εργασιακοί

χώροι της Ευρώπης στην νέα πραγµατικότητα; Τι οµοιότητες έχουν οι προκλήσεις και οι

ευκαιρίες που παρουσιάζονται στους διαφορετικούς τοµείς και κράτη; Ποιες είναι οι

παγίδες που πρέπει να αποφεύγονται και ποια τα παραδείγµατα καλής πρακτικής που

θα πρέπει να κοινοποιηθούν σε όλες τις χώρες της ΕΕ; Τι είδους διαπολιτισµική

εκπαίδευση και οδηγίες πρέπει να αναπτυχθούν και πως θα εφαρµοστούν µε τον

καλύτερο δυνατό τρόπο; Αυτές είναι µερικές από τις βασικές ερωτήσεις που ενέπνευσαν

την ανάπτυξη του έργου Ευρωπαϊκός ∆ιαπολιτισµικός ∆ιάλογος - European

Intercultural Workplace (EIW) (2004-7). Ξεκίνησε αρχικά στο Πανεπιστήµιο DCU, στην

Ιρλανδία, το έργο EIW, στην συνέχεια, αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε µέσω ενός δικτύου

10 ευρωπαίων εταίρων, έτσι η εφαρµογή του πραγµατοποιήθηκε µε την χρηµατοδότηση

που χορηγήθηκε από το πρόγραµµα Leonardo Da Vinci της ΕΕ. Σαν σηµαντικό

αποτέλεσµα του έργου προβλέπεται η καθιέρωση µιας συνοπτικής εικόνας της

πρακτικής της εργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη βασισµένης σε εθνικές αναλύσεις της

παρούσης κατάστασης και περιπτωσιολογικών µελετών στον εργασιακό χώρο. Ο

εντοπισµός των διαπολιτισµικών εκπαιδευτικών αναγκών και των αντίστοιχων καλών

πρακτικών θα συµβάλλει µε την σειρά του στην δηµιουργία ανανεωµένου και

αποτελεσµατικού διαπολιτισµικού υλικού κατάρτισης βασισµένου σε κοινά ευρωπαϊκά

πρότυπα.

18

Η συνεργασία για το έργο Ευρωπαϊκός ∆ιαπολιτισµικός Χώρος Εργασίας - European

Intercultural Workplace (EIW) συγκεντρώνει 10 διαφορετικούς οργανισµούς από τη

βόρεια και νότια Ευρώπη, σε χώρες- µέλη της ΕΕ ή νεοεισερχόµενα µέλη που είτε

έχουν µεγάλη πείρα στην ενσωµάτωση αλλοδαπών ως εργατικό δυναµικό είτε αποτελεί

νέα εµπειρία για αυτές. Αυτή η ανοµοιοµορφία µας επιτρέπει την προσέγγιση του

θέµατος προς διαπραγµάτευση, υπό µια πιο ευρεία προοπτική.

Η τρέχουσα δηµοσίευση αποτελείται από δύο µέρη: (1) Εθνική Ανάλυση της παρούσης

Κατάστασης (2) Περιπτωσιολογικές Μελέτες. Η Ανάλυση της παρούσης Κατάστασης

εξετάζει τον τρέχοντα διαπολιτισµικό εργασιακό χώρο στην Ελλάδα, θέτοντας στο

µικροσκόπιο ζητήµατα όπως η ιστορία της µετανάστευσης, τοµείς όπου οι µετανάστες

είναι πιθανότερο να απασχοληθούν, τη θέση των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων,

καθώς επίσης την ανταπόκριση της κυβέρνησης, των επιχειρήσεων και των πολιτικών

σε αυτές τις αλλαγές. Οι περιπτωσιολογικές µελέτες έχουν ως σκοπό να αξιολογήσουν

την κατάσταση στην πράξη. Στην Ελλάδα, έχουµε εξετάσει τους τοµείς της

δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, των κατασκευών, των µη κυβερνητικών και κυβερνητικών

οργανώσεων για τους πρόσφυγες και για τους µετανάστες, ενώ προσπαθήσαµε να

εξετάσουµε ζητήµατα στον εργασιακό χώρο από την πλευρά της ∆ιοίκησης, των

Υπαλλήλων και των Πελατών.

Ο πρωταρχικός στόχος αυτής της έκθεσης είναι να προσδιορίσει παραδείγµατα καλής

πρακτικής και να υποβάλει προτάσεις που θα βοηθήσουν τους φορείς χάραξης

πολιτικής και τους επαγγελµατίες στην προσπάθεια τους να δηµιουργήσουν ένα

αρµονικό διαπολιτισµικό εργασιακό χώρο και να ενθαρρύνουν την κουλτούρα µιας

συγκριτικής εκµάθησης. Στοχεύει επίσης να παρέχει πληροφορίες για τις πολιτικές και

τα βήµατα που πρέπει να γίνουν ώστε να επιτευχθεί ευκολότερα και

αποτελεσµατικότερα η διαδικασία της ενσωµάτωσης στον χώρο εργασίας.

Η παρούσα έκθεση είναι πολύ αναλυτική. Παρόλα αυτά, κατά την απαραίτητη

διαδικασία συλλογής πληροφοριών αντιµετωπίσαµε δυσκολίες που δεν µας επέτρεψαν

να αποκαλύψουµε σχετικές πληροφορίες. Οι εταίροι για το έργο EIW θα επιθυµούσαν

να γνωρίζουν τις απόψεις των αναγνωστών και των τελικών χρηστών αναφορικά µε τις

πληροφορίες που παρουσιάζονται. Παρακαλoύµε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα για

19

τον Ευρωπαϊκό ∆ιαπολιτισµικό Εργασιακό Χώρο και τις περαιτέρω συζητήσεις και

διαβουλεύσεις. (www.eiworkplace.net).

20

ΜΕΡΟΣ 1: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΟΥΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

1. Γενικό Υπόβαθρο– Το Εθνικό Ελληνικό Πλαίσιο

1.1 Το πλαίσιο της Πολιτισµικής Ποικιλοµορφίας στην Ελλάδα

1.1.1 Οι ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στην παρούσα κατάσταση

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 ετών από µια χώρα ξενιτεµένων, η Ελλάδα έχει

γίνει αποδέκτης µεταναστών λόγω της βαθµιαίας βελτίωσης των οικονοµικών συνθηκών

στη χώρα καθώς επίσης και άλλων κοινωνικών, οικονοµικών, γεωγραφικών και

πολιτικών παραγόντων που δικαιολογούν αυτήν την ελκυστικότητα. Η νέα κατάσταση

είναι µια πρόκληση στην ελληνική κοινωνία δηµιουργώντας αντιδράσεις και απαιτώντας

την εξέρευση µιας νέας κυβερνητικής πολιτικής για τους µετανάστες.

1.1.2 Μετανάστευση από την Ελλάδα

Ιστορία: µετά την καθιέρωση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, στις αρχές της

δεκαετίας του 1830, έλαβαν χώρα δυο µαζικά µεταναστευτικά κύµατα προς την Ελλάδα.

Το πρώτο τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 19ου προς αρχές 20ου αι., ενώ το δεύτερο

τοποθετείται χρονικά µετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο.

Το πρώτο µεταναστευτικό κύµα προήλθε σαν αποτέλεσµα της οικονοµικής κρίσης στα

τέλη του 19ου αι. και στην πραγµατικότητα ενθαρρύνθηκε από τις ελληνικές αρχές,

καθώς το θεώρησαν ως ένα τρόπο για την βελτίωση της οικονοµικής κατάστασης. Κατά

την περίοδο 1890-1914, σχεδόν το 1/6 του πληθυσµού της Ελλάδας µετανάστευσε,

κυρίως προς τις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής και στην Αίγυπτο. Τελευταίο στην λίστα

των αιτιών τοποθετείται η επέκταση της ιδέας του «Ελληνισµού» και της «Ελληνικής

∆ιασποράς» στο «Νέο Κόσµο.»

Μετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, κυρίως κατά την περίοδο µεταξύ του 1950 και

1974 περισσότερο από ένα εκατοµµύριο Έλληνες µετανάστευσαν µε κατεύθυνση την

∆υτική Ευρώπη, τις ΗΠΑ, Καναδά και Αυστραλία όπου σηµαντικού µεγέθους Ελληνικές

παροικίες είχαν αναπτυχθεί. Το µεταναστευτικό αυτό κύµα προκλήθηκε από

οικονοµικούς και πολιτικούς λόγους που συνδέονται µε τις συνέπειες του εµφυλίου

πολέµου 1946-1949 και την περίοδο της στρατιωτικής χούντας 1967-1974. Επίσηµα

21

στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι κατά την περίοδο 1955-1973 η Γερµανία απορρόφησε

603,300 Έλληνες µετανάστες, η Αυστραλία 170,700, η ΗΠΑ 124,000, και ο Καναδάς

80,200.

1.1.3 Μετανάστευση προς την Ελλάδα

Ιστορία: Οι κρίσεις πετρελαίου του 1973 και του 1980 προκάλεσαν οικονοµική

ανισορροπία στις χώρες της ∆υτικής Ευρώπης, οι οποίες µε την σειρά τους, εφάρµοσαν

περιοριστικές πολιτικές για την µετανάστευση, γεγονός που οδήγησε στην µετακίνηση

προς τον ελλαδικό χώρο. Οι περιοριστικές πολιτικές για την µετανάστευση ήταν επίσης

αποτέλεσµα των δυσκολιών στην ενσωµάτωση στις χώρες υποδοχής. Η αποκατάσταση

της δηµοκρατίας στην Ελλάδα το 1974, και οι νέες οικονοµικές προοπτικές που

αναπτύχθηκαν µετά από την προσχώρηση της χώρας το 1981 στην Ευρωπαϊκή

Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ) ευνόησαν επίσης το µεταναστευτικό κύµα προς την

Ελλάδα. Μεταξύ του 1974 και 1985, σχεδόν οι µισοί από τους µετανάστες της

µεταπολεµικής περιόδου είχαν επιστρέψει στην Ελλάδα.

Στο τέλος της δεκαετίας του '70, ο αριθµός των µεταναστών που κατευθύνονταν στην

Ελλάδα άρχισε να ξεπερνά τον αριθµό των Ελλήνων µεταναστών. Στις αρχές της

δεκαετίας του 1980 ένας µικρός αριθµός από Ασιάτες (Τουρκία και Ιράν), Αφρικανούς

(Αιθιοπία) και Πολωνούς µετανάστες και πρόσφυγες εισήλθαν στην Ελλάδα και άρχισαν

να εργάζονται στον κατασκευαστικό κλάδο, τη γεωργία και τον τοµέα των εγχώριων

υπηρεσιών, κυρίως σαν ανειδίκευτοι εργάτες. Το 1986, οι νόµιµοι και παράνοµοι

µετανάστες ανήλθαν συνολικά περίπου στους 90.000. Το ένα τρίτο από αυτούς

προέρχονταν από χώρες της ΕΕ. Στη δεκαετία του 1980, επίσης καταγράφηκε ένα κύµα

επιστροφής Ελλήνων µεταναστών από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αν και

η κορύφωση αυτού του κύµατος ήταν µετά από την κατάρρευση των σοσιαλιστικών

οικονοµιών. Ο συνολικός αριθµός της επιστροφής των µεταναστών αυτού του τύπου

που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα µεταξύ 1985 και 2003 υπολογίζεται ότι είναι περίπου

150 000.

Η µετανάστευση στην Ελλάδα έλαβε µαζικές διαστάσεις µετά από την κατάρρευση των

καθεστώτων στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στο τέλος της

δεκαετίας του '80. Στην περίοδο από το 1990 µέχρι 2001 οι µετανάστες κατέφθασαν σε

22

δύο κύµατα. Το πρώτο τοποθετείται στις αρχές της δεκαετίας του '90, που

χαρακτηρίστηκε µε την µαζική είσοδο των Αλβανών µεταναστών. Ενώ το δεύτερο κύµα

κατέφθασε µετά από το 1995, και περιλάµβανε περισσότερους µετανάστες από άλλα

Βαλκανικά κράτη, την πρώην Σοβιετική Ένωση (συµπεριλαµβανοµένου και ανθρώπων

ελληνικής προέλευσης που έζησαν στο παρελθόν στη Σοβιετική Ένωση), το Πακιστάν,

και την Ινδία.

Ο µετασχηµατισµός της Ελλάδας σε µια χώρα υποδοχής µεταναστών οφείλεται αφενός

στην γεωγραφική της θέση , σαν ανατολική «πύλη» της ΕΕ και αφετέρου, στην γρήγορη

οικονοµική της ανάπτυξη µετά την ένταξη της στην ΕΕ το 1981, γεγονός που οδήγησε

στην γρήγορη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

Η µαζική εισροή των παράνοµων µεταναστών στη δεκαετία του '90 βρήκε τη χώρα εξ’

ολοκλήρου απροετοίµαστη για να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα που προκάλεσε η

παράνοµη µετανάστευση. Η αρχική αντίδραση της χώρας ήταν να προβεί σε ενέργειες

απέλασης χιλιάδων παράνοµων µεταναστών, κυρίως Αλβανών, οι οποίοι συνέχιζαν να

εισέρχονται στην χώρα µε διάφορους τρόπους. Εκτιµάται ότι περίπου 1.2 εκ.

µετανάστες απελάθηκαν κατά την περίοδο 1990-1997. Ταυτοχρόνως, οι βελτιωµένες

οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες στην χώρα διευκόλυναν την επίτευξη υψηλότερου

επίπεδου σπουδών για τους περισσότερους Έλληνες, γεγονός που οδήγησε στην

απόρριψη θέσεων εργασίας χαµηλού κύρους και εισοδήµατος. Εν τω µεταξύ, κατά το

µεγαλύτερο µέρος της άτυπης και οικογενειακά βασισµένης οικονοµίας µε τις εποχιακής

φύσεως επιχειρήσεις όπως τουριστικές, αγροτικές και κατασκευαστικές δηµιούργησαν

αυξηµένη ζήτηση για µια ευέλικτη αγορά εργασίας, ανεξαρτήτου πρακτικών των

εµπορικών ενώσεων και νοµοθεσίας. (Κασίµης, Γ. και Κασίµη, Γ. (2004).

1.1.4 Στατιστικά δεδοµένα για την µετανάστευση στην Ελλάδα

Τα στοιχεία που είναι διαθέσιµα σήµερα για την µετανάστευση στην Ελλάδα, είναι

ανεπαρκή και συχνά ελλιπώς καταγεγραµµένα. Το γεγονός αυτό οφείλεται εν µέρει ότι

σε µερικές περιόδους ο αριθµός των µεταναστών που εισέρχονταν στην χώρα ως

οικονοµικοί µετανάστες ήταν πράγµατι πάρα πολύ µεγάλος. Τα µόνα επίσηµα στοιχεία

23

παρέχονται από την Ελληνική Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και λαµβάνονται από την

απογραφή του 1991 και του 2001 στην Ελλάδα, κατά την οποία οι µετανάστες

καταχωρήθηκαν ως «ξένος πληθυσµός στην Ελλάδα». Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί

υπόψη ότι, η τελευταία απογραφή του πληθυσµού από το 2001 πραγµατοποιήθηκε

πριν από τη ρύθµιση που εφαρµόστηκε µε το νόµο 2910/2001 (η διαδικασία εξηγείται

στο 1.2) και δεν περιλαµβάνει τους παράνοµους µετανάστες που βρίσκονται στην

χώρα. Εντούτοις, παρά αυτές τις ανεπάρκειες, τα στοιχεία από την απογραφή του 2001

παρέχουν την περιεκτικότερη και ενηµερωµένη εικόνα για τον πληθυσµό των

µεταναστών στην Ελλάδα.

1.1.5 Αριθµός των ξένων που ζουν στην χώρα (τα τελευταία 10 χρόνια)

Σύµφωνα µε τα στοιχεία από την απογραφή του 1991, στο σύνολο του πληθυσµού των

10.259.900 κατεγράφησαν 167.276 αλλοδαποί. Εν συγκρίσει µε τα στοιχεία της

υπογραφής του 2001 ο συνολικός αριθµός των αλλοδαπών ανήλθε σε 797.191 (47.000

από τους οποίους προέρχονται από χώρες της ΕΕ) ή αντιστοιχούν περίπου στο 7% του

συνολικού πληθυσµού. Αυτό σηµαίνει ότι σε περίοδο δέκα χρόνων, ο αριθµός

µεταναστών σχεδόν πενταπλασιάστηκε. Επιπλέον η αύξηση στον συνολικό πληθυσµό

των Ελλήνων µεταξύ 1991 και 2001 ήταν 679.871, ενώ η αύξηση του πληθυσµού των

µεταναστών ήταν 629.817. Η πληροφορία αυτή φανερώνει ότι η αύξηση στον πληθυσµό

της Ελλάδας µπορεί σχεδόν αποκλειστικά να αποδοθεί στη µετανάστευση κατά την

προηγούµενη δεκαετία.

Υπολογίζεται ότι ο πραγµατικός αριθµός των µεταναστών είναι πολύ υψηλότερος,

πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι οι µετανάστες αποτελούν τουλάχιστον το 10% του

συνολικού πληθυσµού και ότι ο πραγµατικός αριθµός τους είναι περίπου 1 εκατοµµύριο.

Σύµφωνα µε µια έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από το Ίδρυµα Κοινωνικών

Ασφαλίσεων (ΙΚΑ), υπολογίζεται ότι µέχρι το 2015, το 25% των ασφαλισµένων

υπαλλήλων θα είναι µετανάστες. Η ίδια έρευνα αναφέρεται επίσης στην απασχόληση

των αλλοδαπών στη χώρα και στο ποσοστό συµµετοχής των οικονοµικών µεταναστών

στο εργατικό της δυναµικό, το οποίο υπολογίζεται ότι υπερβαίνει το 10% της συνολικής

απασχόλησης. Ένα άρθρο στην εφηµερίδα «Αγγελιοφόρος» που δηµοσιεύτηκε το

2003, αναφέρει ότι στο ΙΚΑ οι ασφαλιζόµενοι µετανάστες αντιπροσωπεύουν το 12.98%

24

του συνολικού αριθµού, από το οποίο το 15.12% είναι άνδρες και το 9.77% είναι

γυναίκες.

Το µεγαλύτερο ποσοστό του µεταναστευτικού πληθυσµού (79.8%) είναι ηλικίας από 15

- 64 και είναι οικονοµικά ενεργοί. Μόνο το 3.5% των µεταναστών είναι άνω των 65 ετών

ενώ το 16.7% ανήκει στην ηλικιακή οµάδα των 0-16. Το 56% των µεταναστών είναι

παντρεµένοι και 77% έχουν έρθει στην Ελλάδα µε τις οικογένειές τους. Οι Αλβανοί είναι

η οµάδα των µεταναστών που είναι µικρότεροι ηλικιακά και αποτελείται κυρίως από

παντρεµένα ζευγάρια. Αντίθετα, οι µετανάστες από τις Ηνωµένες Πολιτείες, τον Καναδά,

και την Αυστραλία ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία, άνω των 65, επειδή είναι κυρίως

επαναπατριζόµενοι συνταξιούχοι ελληνικής καταγωγής.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία που παρέχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της

Ελλάδας (ΕΣΥΕ) και µε βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2001 οι άρρενες

αποτελούν το 54.5% ενώ οι γυναίκες το 45.5% του συνόλου του πληθυσµού. Εντούτοις,

η σύνθεση στα φύλα ποικίλλει πολύ µεταξύ των διαφορετικών εθνικοτήτων. Οι Αλβανοί

και οι Ρουµάνοι παρουσιάζουν την πιο ισορροπηµένη εικόνα, επειδή τα ποσοστά των

ανδρών κυµαίνονται ακριβώς επάνω από το µέσο όρο µε 59% και 57% αντίστοιχα.

Άλλες εθνικότητες παρουσιάζουν ανοµοιοµορφίες, όπου είτε οι άνδρες είτε οι γυναίκες

ξεπερνούν κατά πολύ το άλλο φύλο. Παραδείγµατος χάριν, οι γυναίκες αποτελούν

περίπου τα 2/3 των µεταναστών που έρχονται από την πρώην Σοβιετική Ένωση και τη

Βουλγαρία, καθώς επίσης περίπου τα τέσσερα πέµπτα των µεταναστών από τις

Φιλιππίνες (72%). Από την άλλη πλευρά, οι µετανάστες από το Πακιστάν και την Ινδία

είναι σχεδόν αποκλειστικά άνδρες µε ποσοστό 4% και 7% αντίστοιχα.

1.1.6 Η σύνθεση των µεταναστών εργαζοµένων στην Ελλάδα

Σύµφωνα µε την Απογραφή του 2001 οι 10 πιο αντιπροσωπευτικές εθνικότητες είναι:

Πίνακας 1.1: Εθνικότητες των Μεταναστών Εργαζοµένων στην Ελλάδα (10 κύριες

εθνικότητες- Εθνική Στατιστική Υπηρεσία στην Ελλάδα, 2001)

25

Χώρα Εθνικότητας Αριθµός Μεταναστών % του συνολικού των εργαζοµένων στην Ελλάδα

Αλβανία 443,550 55.60% Βουλγαρία 37,230 4.70% Γεωργία 23,159 2.90% Ρουµανία 23,066 2.90% ΗΠΑ 22,507 2.80%

Κύπρος 19,084 2.40% Ρωσία 18,219 2.30%

Ηνωµένο Βασίλειο 15,308 1.90% Γερµανία 15,303 1.90% Ουκρανία 14,149 1.80%

Από µια πιο γενικευµένη οπτική γεωγραφικά και πολιτισµικά, σύµφωνα µε την

απογραφή του 2001, η µεγαλύτερη οµάδα µεταναστών προέρχεται από τις βαλκανικές

χώρες της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, και της Ρουµανίας. Οι άνθρωποι από αυτές τις

χώρες αποτελούν σχεδόν τα δύο τρίτα του συνολικού «ξένου πληθυσµού.» Οι

µετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση (Γεωργία, Ρωσία, Ουκρανία, Μολδαβία,

κ.λπ.) συνιστούν το 10% του συνόλου. Το ποσοστό των µεταναστών που προέρχονται

από τις χώρες της ΕΕ αποτελούν περίπου το 6%. Μια ετερογενής οµάδα ανθρώπων

από τις Ηνωµένες Πολιτείες, τον Καναδά, και την Αυστραλία (συνήθως πρώτης ή

δεύτερης γενιάς Ελλήνων µεταναστών που επαναπατρίζονται), συνιστούν περίπου το

6%. Τέλος, το ποσοστό 13% που αποµένει προέρχεται από διάφορες άλλες χώρες. Το

ποσοστό των οποίων δεν υπερβαίνει το 2% του συνολικού «ξένου πληθυσµού.»

Σύµφωνα µε στοιχεία από το Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (IKA) το 2003 οι Αλβανοί

µετανάστες αντιπροσώπευαν το 50.5% των ασφαλισµένων αλλοδαπών. Για τους

άνδρες αλλοδαπούς, οι Αλβανοί ανέρχονταν στο 61.19%, οι Ρώσοι και οι Πακιστανοί

ακολουθούν µε 6.98% και 5.85% αντίστοιχα. Όσον αφορά στις γυναίκες, οι Αλβανίδες

ανέρχονται σε ποσοστό 36.99%, οι Ρωσίδες σε 22.26% ενώ οι γυναίκες από την

Βουλγαρία συνιστούν το 13.84%.

Τα στατιστικά στοιχεία αναφορικά µε το εκπαιδευτικό επίπεδο των µεταναστών στην

Ελλάδα, υπολογισµένα βάσει του συνολικού αριθµού των 762.191 (σύµφωνα µε τα

στοιχεία από την απογραφή του 2001) είναι:

26

Πίνακας 1.2: Εκπαιδευτικό Επίπεδο των Μεταναστών Εργαζοµένων στην Ελλάδα

(Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, 2001)

Εκπαιδευτικό Επίπεδο Ποσοστό του συνόλου των µεταναστών

∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση 26.28% ∆ηµοτικό 21.9% Γυµνάσιο 16.81%

Αναλφάβητοι 9.21% Ανολοκλήρωτη πρωτοβάθµια

εκπαίδευση 7.44%

Ανώτατη Εκπαίδευση 7.78%

Σχεδόν ο µισός από τον συνολικό πληθυσµό των µεταναστών είναι απόφοιτοι

δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης (συµπεριλαµβανοµένων και των τεχνικών σχολείων) ενώ

το ένα τρίτο είτε έχει ολοκληρώσει επιτυχώς είτε έχει παρακολουθήσει την πρώτη

βαθµίδα της εκπαίδευσης. Μόλις το 1/10 έχουν λάβει ανώτερη µόρφωση. Μια ποιοτική

συγκριτική ανάλυση των εκπαιδευτικών επιπέδων των διαφόρων εθνικοτήτων δείχνει

ότι, οι Αλβανοί έχουν το χαµηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης ενώ οι µετανάστες

προερχόµενοι από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης έχουν το υψηλότερο.

Αναφορικά µε την τριτοβάθµια εκπαίδευση, οι γυναίκες καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο

ποσοστό του συνόλου, ενώ οι άνδρες εµφανίζονται να κυριαρχούν σε όλες τις

εκπαιδευτικές βαθµίδες.

1.1.7 Αριθµός αλλοδαπών που εργάζονται νόµιµα / πράσινη κάρτα ( τα τελευταία

10 χρόνια)

Σύµφωνα µε τις στατιστικές ο κύριος λόγος για την µετανάστευση στην Ελλάδα είναι οι

δυνατότητες και προοπτικές για εύρεση εργασίας. Οι Βούλγαροι και Ρουµάνοι ανήκουν

στις εθνικότητες που πιο συχνά αναφέρουν την απασχόληση σαν τον σηµαντικότερο

λόγο µετανάστευσης τους στην Ελλάδα. Η οικογενειακή επανασύνδεση και ο

επαναπατρισµός είναι δυο άλλοι κύριοι λόγοι. Οι Αλβανοί παρουσιάζουν το υψηλότερο

ποσοστό συµµετοχής αναφορικά µε τον λόγο της οικογενειακής επανασύνδεσης, ενώ οι

µετανάστες από τις Ηνωµένες Πολιτείες, τον Καναδά, και την Αυστραλία θεωρούν τον

επαναπατρισµό - µια επιβεβαίωση της ελληνικής προέλευσης αυτών των µεταναστών.

(∆είτε τον πίνακα παρακάτω).

27

Πίνακας 1.3: Λόγοι µετανάστευσης στην Ελλάδα (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία)

Λόγοι Μετανάστευσης % των µεταναστών Εργασία 54.21%

Επαναπατρισµός 6.70% Οικογενειακή επανασύνδεση 13.11%

Σπουδές 2.72% Άσυλο 1.30%

Πρόσφυγες 0.30% Άλλοι λόγοι 21.05%

Καθώς η πλειοψηφία των µεταναστών έρχεται στην Ελλάδα προκειµένου να βρει

εργασία είναι πολύ λογικό να συγκεντρώνονται σε οικονοµικά αναπτυγµένες περιοχές –

Αττική και τουριστικές περιοχές, όπως τα νησιά. Η κύρια εξαίρεση είναι η παραµεθόρια

περιοχή µε την Αλβανία, όπου µερικές περιοχές έχουν µεγάλο αριθµό Αλβανών.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία από την πρώτη φάση της νοµιµοποίησης (1998) το 44.3% των

µεταναστών ζουν στην Αττική, το 15% στην κεντρική Μακεδονία, 6.7% στην

Πελοπόννησο, το 6.5% στην Κεντρική Ελλάδα, το 6.1% στην Θεσσαλία, το 5.7% στην

Κρήτη και το 5% στη ∆υτική Ελλάδα.

Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι οι µετανάστες προερχόµενοι κυρίως από χώρες

εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατευθύνονται στην Ελλάδα προκειµένου να

εργαστούν. Πιο συγκεκριµένα, από το συνολικό αριθµό των 413.000 µεταναστών, οι

Αλβανοί συνιστούν την µεγαλύτερη πλειοψηφία µε αριθµό 240.000 ατόµων (58%), ενώ

ακολουθούν οι Βούλγαροι µε 28.000 και οι Ρουµάνοι µε 17.000. Άλλες εθνικότητες που

αντιπροσωπεύονται στην αγορά εργασίας αλλά σε χαµηλότερους αριθµούς

προέρχονται από το Πακιστάν, την Ουκρανία, την Πολωνία, και την Ινδία. Τα στατιστικά

στοιχεία που παρέχονται από τη Γενική Συνοµοσπονδία των Εργαζοµένων Ελλάδος

(ΓΣΕΕ) δείχνουν ότι το 78% των µεταναστών είναι ενεργά µέλη του εργατικού

δυναµικού ενώ οι Έλληνες αποτελούν το 62%. Σύµφωνα µε τα στοιχεία που

συγκέντρωσε το Μεσογειακό Παρατηρητήριο Μετανάστευσης το 80% των αδειών

διαµονής χορηγείται σε εργαζόµενους µετανάστες.

Οι κύριες χώρες προέλευσης των ατόµων που ζητούν άσυλο είναι η Τουρκία, το

Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Ιράν. Από το 1997 το Ιράκ έχει την πρωτοκαθεδρία στον

αριθµό των ατόµων που αιτούνται άσυλο µε ποσοστά 87.02%, 73.35%, 59.29%,

43.27%, 35.86% και 45.32% του συνόλου των αιτήσεων για τις χρονιές 1997, 1998,

28

1999, 2000, 2001 και 2002 αντίστοιχα. Οι αιτούντες άσυλο που αποκτούν τη θέση του

πρόσφυγα µπορούν να πάρουν άδεια διαµονής µέχρι και πέντε χρόνια, µε δυνατότητα

ανανέωσης για όσο χρονικό διάστηµα η κατάσταση στο εσωτερικό των χωρών τους

παραµένει επικίνδυνη και ασταθής.

1.1.8 Τοµείς απασχόλησης των αλλοδαπών

Σύµφωνα µε τα επίσηµα στατιστικά, η οικονοµική δραστηριότητα των µεταναστών

συνοψίζεται:

Πίνακας1.4: Οικονοµικές δραστηριότητες των Μεταναστών στην Ελλάδα

Οικονοµική δραστηριότητα % του συνόλου των µεταναστών Γεωργία και Αλιεία 17.50% Ορυχεία/ Λατοµεία 0.16%

Παραγωγή 12.46% Εταιρείες Ύδρευσης / ηλεκτρικού / ύδατος 0.14%

Οικοδοµή 24.50% Εµπόριο, Ξενοδοχεία, Εστιατόρια 15.70%

Επικοινωνίες/ µεταφορά 2.73% Οικονοµικές Υπηρεσίες 0.38%

Άλλες υπηρεσίες 20.50% Άλλο 5.80%

Οι µετανάστες απασχολούνται κυρίως στις κατασκευές (24.50%), "άλλες υπηρεσίες,"

εννοώντας κυρίως οικιακές εργασίες (20.50%), γεωργία (17.50%), και "εµπόριο,

ξενοδοχεία, και εστιατόρια" (15.70%).

Λόγω του µεγάλου ποσοστού τους στο συνολικό µεταναστευτικό πληθυσµό, οι Αλβανοί

κυριαρχούν σε όλους τους τοµείς. Εντούτοις από τους Αλβανούς µετανάστες, ο τοµέας

των κατασκευών / οικοδοµή καταλαµβάνει το υψηλότερο ποσοστό (32%), ενώ

ακολουθεί η γεωργία µε (21%) και έπειτα «άλλες υπηρεσίες» (15%). Αντίθετα, οι

Βούλγαροι απασχολούνται κυρίως στη γεωργία (33%) και σε «άλλες υπηρεσίες» (29%).

«Άλλες υπηρεσίες» - ένας τοµέας που προσδιορίζεται µε την παροχή οικιακών

υπηρεσιών όπου οι γυναίκες πρωτοστατούν – κυρίως απασχολούνται γυναίκες από την

πρώην Σοβιετική Ένωση (37%) και τη Βουλγαρία. Συγχρόνως, η απασχόληση στις

οικιακές υπηρεσίες επιτρέπει σε ένα µεγαλύτερο αριθµό Ελληνίδων να συµµετέχουν στο

εργατικό δυναµικό. Συνοπτικά στον τοµέα της οικοδοµής / κατασκευών απασχολείται το

¼ του συνόλου των εργαζοµένων αλλοδαπών, ενώ στην γεωργία το 1/5 του συνόλου

29

(περίπου το 90% των εργαζοµένων χωρίς οικογένεια). Οι µετανάστες διαδραµατίζουν

θεµελιακό ρόλο και στους δύο τοµείς.

Αναφορικά µε την θέση απασχόλησης που οι µετανάστες κατέχουν:

Πίνακας 1.5: Θέσεις Απασχόλησης των Μεταναστών στην Ελλάδα

Θέσεις απασχόλησης µεταναστών % του συνόλου των µεταναστών

∆ιευθυντές/ ∆ιοικητικά στελέχη ιδιωτικού και δηµοσίου τοµέα 2.35% Επιστήµονες, Καλλιτέχνες ή άλλα παρόµοια 3.23%

Τεχνολόγοι ή τεχνικοί βοηθοί 1.85% Υπάλληλοι γραφείου ή άλλα παρόµοια 2.17%

Τοµέας παροχής υπηρεσιών, πωλητές σε καταστήµατα ή υπαίθριες αγορές 10.44%

Αγρότες µε δεξιότητες και γνώσεις κλπ 6.88%

Τεχνικοί, οδηγοί, ανειδίκευτοι εργάτες και µικρέµποροι 68.30%

Άλλο 4.74%

Οι µετανάστες απασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά (90%) σε µισθωτές θέσεις εργασίας

και σε λιγότερο ποσοστό αυτοαπασχολούνται (6.5%). Οι περισσότερες από τις θέσεις

εργασίας που καταλαµβάνουν δεν απαιτούν δεξιότητες, ούτε µορφωτικό επίπεδο είναι

απλά χειρονακτικές θέσεις.

1.1.9 Αριθµός / Τύποι ξένων εταιρειών σε λειτουργία

Σε γενικές γραµµές, η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης ενθαρρύνει την ιδιωτική ξένη

επένδυση στη χώρα. Η Ελλάδα θέτει περιορισµούς στην ξένη και εγχώρια ιδιωτική

επένδυση σε εγκαταστάσεις δηµόσιας χρήσης αλλά έχει ανοίξει την αγορά των

τηλεπικοινωνιών και είναι στο στάδιο της φιλελευθεροποίησης του τοµέα της ενέργειας.

Περιορισµοί στην ξένη επένδυση ανακύπτουν σε περιπτώσεις αγοράς εκτάσεων σε

παραµεθώριες περιοχές και σε ορισµένα νησιά (για λόγους εθνικής ασφάλειας). Επίσης

οι ξένοι επενδυτές, εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν είναι αποδέκτες προνοµιακής

µεταχείρισης σε σύγκριση µε τους επενδυτές από την ΕΕ στους τοµείς των τραπεζών,

µεταλλείων, µέσων ενηµέρωσης, µέσων εναέριας και θαλάσσιας κυκλοφορίας (αυτοί οι

τοµείς άνοιξαν στους πολίτες της ΕΕ λόγω των κανόνων της ενιαίας αγοράς της ΕΕ). Οι

ξένοι και εγχώριοι ιδιωτικοί φορείς έχουν το δικαίωµα επίσης, να ιδρύσουν τις

επιχειρήσεις τους. Μπορούν να συµµετέχουν σε όλες τις µορφές αποδοτικής

δραστηριότητας, συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος να ιδρύουν, να αποκτούν, και

να πωλούν τα περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις

απολαµβάνουν την ίδια µεταχείριση µε τις δηµόσιες επιχειρήσεις όσον αφορά στην

30

πρόσβαση στις αγορές και άλλες επιχειρησιακές διαδικασίες, όπως οι άδειες και οι

προµήθειες.

Τα στατιστικά στοιχεία για τις άµεσες ξένες επενδύσεις δεν συλλέγονται συστηµατικά.

Παρόλο που δεν υπάρχει καµιά επίσηµη εκτίµηση της συνολικής ξένης επένδυσης στη

Ελλάδα, το συνολικό απόθεµα των ξένων επενδύσεων εκτιµάται περίπου σε $8

δισεκατοµµύρια, ή περίπου σε ποσοστό 4.6% του ΑΕΠ (το 2003). Σύµφωνα µε τα

στοιχεία που παρέχονται από την Αµερικανική πρεσβεία στην Ελλάδα, το συνολικό

απόθεµα της αµερικανικής επένδυσης υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε περίπου $2.3

δισεκατοµµύρια, περίπου το ένα τρίτο του συνολικού αποθέµατος της ξένης επένδυσης.

Οι αµερικανικές εταιρίες απασχολούν περίπου 8.000 άτοµα.

Άλλοι κύριοι επενδυτές στην Ελλάδα προέρχονται από το Ηνωµένο Βασίλειο (Vodafone,

Dixons Overseas Limited, British American Tobacco, Knorr), Γαλλία (Carrefour, Lafarge

– Heracles General Cement, Alcatel - Nexans Hellas, L'Oreal, Air Liquide, Pernod

Ricard – EPOM), Ιταλία (Telestet - TIM Hellas, Fulgorcavi Halia - Fulgor Greek Electric

Cables, Italcimenti - Halyps Building Materials, Barilla-Misko), Ολλανδία (Shell, Amstel-

Heineken - Athenian Brewery, Unilever - Elais Oleaginous Products and Unilever

Hellas, Friesland), Γερµανία (Siemens Tele Industrie A.G, Praktiker, Bayer, Beiersdorf,

Triumph International.

1.1.10 Συµπεράσµατα

Τα τελευταία 15 χρόνια, η Ελλάδα έχει γίνει ένας δηµοφιλής προορισµός µετανάστευσης

λόγω των βελτιωµένων οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών στη χώρα.

Το ποσοστό του µεταναστευτικού πληθυσµού, το οποίο σύµφωνα µε τα στατιστικά

στοιχεία αντιπροσωπεύει το 7% µέχρι 10% του πληθυσµού καθώς επίσης η ύπαρξη της

ξένης επένδυσης στην Ελλάδα είναι οι κύριοι παράγοντες της παρούσας κατάστασης. Η

πλειοψηφία των µεταναστών ανήκουν σε οικονοµικά δραστήρια ηλικία και έχουν γίνει

µέρος της ελληνικής αγοράς εργασίας αποτελώντας ένα σηµαντικό συστατικό του

εργατικού δυναµικού της χώρας µας.

31

Γενικά οι µετανάστες στην Ελλάδα µπορούν να ταξινοµηθούν σε τρεις οµάδες1:

A: Νόµιµοι µετανάστες (όπου συπεριλαµβάνονται πολίτες της ΕΕ και εκτός αυτής που

έχουν µετακινηθεί νόµιµα µε όλα τα απαραίτητα έγγραφα καθώς και παλλινοστούντες

Έλληνες. Η νοµοθεσία της ΕΕ εξασφαλίζει την ελεύθερη µετακίνηση στους πολίτες της

ΕΕ και αφορά όλα τα κράτη –µέλη. Άλλες εθνικές νοµοθεσίες και διµερείς συµφωνίες

παρέχουν κανονισµούς αναφορικά µε την κατάσταση των εκτός της Ευρωπαϊκής

Ένωσης πολιτών που έχουν έρθει στην Ελλάδα µέσω των κανονικών και νόµιµων

διαδικασιών (για πρώην Αιγυπτίους και Φιλιπινέζους στη δεκαετία του '80). Στην οµάδα

των νόµιµων µεταναστών, περιλαµβάνονται επίσης οι παλλινοστούντες Έλληνες.

Έχουν έρθει στην Ελλάδα από την Τουρκία, την Αίγυπτο, το Σουδάν, την πρώην ΕΣΣ∆,

ως πρόσφυγες ή λόγω άλλων πολιτικών λόγων. Αυτή η οµάδα αποτελείται επίσης από

ανθρώπους – πολίτες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι εκδίδουν έγκυρες

άδειες παραµονής για µια περιορισµένη χρονική περίοδο. Σε περιπτώσεις λήξης της

άδειας παραµονής, που δεν ανανεώνεται, οι ιδιοκτήτες τους περνούν στην οµάδα των

παράνοµων µεταναστών.

B: Παράνοµη µετανάστευση: Η δεύτερη οµάδα αποτελείται από µετανάστες οι οποίοι

έχουν έρθει στην Ελλάδα είτε παράνοµα χωρίς να έχουν στην κατοχή τους νόµιµα

χαρτιά ή έγγραφα όπου έχει λήξει η ηµεροµηνία άδειας παραµονής τους διότι δεν την

έχουν ανανεώσει. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κυρίως µαθητές οι οποίοι είτε έχουν

παρατήσει είτε έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους και συνεχίζουν να διαµένουν στην

Ελλάδα. Βέβαια υπάρχει πάντα η περίπτωση εκείνων που έχουν έρθει στην Ελλάδα ως

τουρίστες, αλλά δεν επιστρέφουν στις χώρες τους. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι

µετανάστες που είναι παράνοµοι, είναι άνθρωποι οι οποίοι έχουν περάσει ικόγνιτο τα

σύνορα και κατά συνέπεια δεν έχουν τα νόµιµα χαρτιά εισόδου. Οικονοµικοί και

πολιτικοί είναι κυρίως οι λόγοι των µεταναστών αυτής της οµάδας.

Γ: Πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο: Η Ελλάδα, ακριβώς όπως πολλές άλλες

ευρωπαϊκές χώρες, είναι πολύ ευαισθητοποιηµένη στο θέµα των προσφύγων. Αυτή η

οµάδα περιλαµβάνει ανθρώπους που εγκαταλείπουν τις χώρες τους λόγω φυλετικών,

1 Skrinis, Stavros, "Overview about Immigration-, Integration-, and Refugee- Protection-Politics in all Member States of the European Union, Greece", MigPol-Project

32

θρησκευτικών, εθνικών, κοινωνικών ή πολιτικών λόγων, και που, εποµένως, δεν είναι

ικανοί ή δεν θέλουν να επιστρέψουν πίσω. Η γραµµή που χωρίζει τους πρόσφυγες από

τα ολοκληρωτικά καθεστώτα για πολιτικούς λόγους από εκείνους που µεταναστεύουν

για οικονοµικούς λόγους είναι πολύ δύσκολο να διακριθεί. Αυτό δηµιουργεί πρόβληµα

στις χώρες υποδοχής που θα επιθυµούσαν να είναι σε θέση να καθορίσουν ευκολότερα

ποιος είναι πράγµατι πρόσφυγας και ποιος είναι µετανάστης.

Από δηµογραφικής απόψεως, οι περισσότεροι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο είναι

άνδρες (µόνο 1 στους 4 είναι γυναίκες). Ηλικιακά ανήκουν µεταξύ 20 και 50 ετών, εκτός

από περιπτώσεις µετανάστευσης ολοκλήρωσης της οικογένειας όπου νεότερα και

γηραιότερα άτοµα περιλαµβάνονται. Οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο προέρχονται

από διαφορετικά µέρη του κόσµου, αν και οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονται είτε

από την ανατολική Ευρώπη, είτε από την Ασία.

1.2 Αντιµετώπιση από την Κυβέρνηση

1.2.1 Υπάρχουσα νοµοθεσία, πολιτικές µετανάστευσης, ισότητα απέναντι

στον νόµο, σχέδιο άδειας εργασίας.

Σε γενικές γραµµές, η πολιτική της κυβέρνησης για το θέµα των µεταναστών

αναπτύσσεται σε 3 κατευθύνσεις- έλεγχος στα σύνορα, καταπολέµηση της παράνοµης

µετανάστευσης και ενσωµάτωση των νόµιµων µεταναστών:

Τα τελευταία χρόνια, οι ελληνικές αρχές εντείνουν όλο κα περισσότερο τις προσπάθειες

τους για τον αποτελεσµατικότερο έλεγχο των συνόρων, ώστε να αποτρέψουν την

παράνοµη µετανάστευση. Παρόλα αυτά, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας καθιστά

αυτήν προσπάθεια αυτή πολύπλοκη και συχνά αναποτελεσµατική.

Για να µειώσουν τον αριθµό των παράνοµων µεταναστών, οι ελληνικές αρχές έθεσαν σε

εφαρµογή 2 κανονιστικά προγράµµατα µεταξύ 1997- 2001 δίνοντας την ευκαιρία στους

παράνοµους µετανάστες να νοµιµοποιηθούν. Οι ελληνικές αρχές υιοθέτησαν επίσης

µέτρα στα πλαίσια των σχετικών νόµων µε στόχο την διευκόλυνση της ενσωµάτωσης

των µεταναστών στην κοινωνία.

33

Στην Ελλάδα δυο κανονιστικά προγράµµατα έλαβαν χώρα µε σκοπό να αντιµετωπιστεί

και να διευθετηθεί η παράνοµη µετανάστευση. Το πρώτο υποβλήθηκε το 1997 µε τα

Προεδρικά ∆ιατάγµατα 358/1997 και 359/1997 στοχεύοντας στην εφαρµογή της Πράξης

1975/1991 για την είσοδο και έξοδο από την χώρα, την παραµονή απασχόληση, την

απέλαση αλλοδαπών και σε διαδικασίες αναγνώρισης της θέσης των προσφύγων και

αλλοδαπών. Τα Προεδρικά ∆ιατάγµατα έδωσαν την δυνατότητα σε µη εγγεγραµµένους

µετανάστες να αποκτήσουν µια προσωρινή άδεια παραµονής (άσπρη κάρτα) αν ζούσαν

ήδη στην Ελλάδα για τουλάχιστον ένα χρόνο και να καταθέσουν έγγραφα που να

αποδεικνύουν την καλή τους υγεία, καθαρό ποινικό µητρώο και απόδειξη ότι έχουν

πληρώσει ασφαλιστικές εισφορές για 40 εργάσιµες µέρες το 1998. Έχοντας αποκτήσει

την λεγόµενη «άσπρη κάρτα» οι µετανάστες είχαν χρονικό περιθώριο για να

καταθέσουν όλα τα επιπλέον απαραίτητα έγγραφα για να αποκτήσουν άδεια εργασίας

και παραµονής «πράσινη κάρτα». Ασφαλιστικές εισφορές από 150 εργάσιµες µέρες

απαιτούνταν για την απόκτηση της «πράσινης κάρτας». ∆εν προβλέπονταν έξοδα

εγγραφής σε αυτό το στάδιο. Μετά το 2001, όταν τα κανονιστικά προγράµµατα

ολοκληρώθηκαν, 371,641 µετανάστες είχαν λάβει άσπρη κάρτα, ενώ µόνο 212,860 ήταν

κάτοχοι πράσινης κάρτας. Εκτιµάται ότι λιγότερο από τον µισό πληθυσµό των

µεταναστών που ζουν στην χώρα εγγράφτηκαν στην διάρκεια του πρώτου κανονιστικού

προγράµµατος και έτσι νοµιµοποιήθηκαν.

Το δεύτερο κανονιστικό πρόγραµµα τέθηκε σε εφαρµογή το 2001 όταν ψηφίστηκε ο

νέος νόµος για την µετανάστευση (Νόµος 2910/2001 για την υποδοχή και παραµονή

των µεταναστών στην Ελλάδα και την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας µέσω

φυσικών διαδικασιών ενσωµάτωσης. Έδωσε στους µετανάστες µια δεύτερη ευκαιρία να

γίνουν νόµιµοι, µε την προϋπόθεση ότι µπορούσαν να υποβάλλουν αποδείξεις

παραµονής στην χώρα για τουλάχιστον ένα χρόνο πριν τεθεί σε εφαρµογή ο νόµος . Οι

µετανάστες είχαν στην διάθεση τους µια περίοδο 6 µηνών πριν να υποβάλλουν όλα τα

απαραίτητα έγγραφα ώστε να αποκτήσουν άδεια εργασίας η οποία ήταν απαραίτητη

προϋπόθεση για την άδεια παραµονής. Το δεύτερο κανονιστικό πρόγραµµα ήταν

µακράν πολύ πιο περιοριστικό από ότι το πρώτο από πλευράς ευελιξίας. Εκτιµάται ότι

351,110 υπέβαλλαν τα χαρτιά τους, για πολλούς από τους οποίους δεν ήταν η πρώτη

φορά.

34

Κατά γενική οµολογία, το πλαίσιο των ελληνικών κανονιστικών προγραµµάτων

φανερώνει την απροθυµία να χορηγηθούν µόνιµες άδειες παραµονής και εργασίας.

Όταν η επίσηµη προθεσµία υποβολής αιτήσεων για την άδεια παραµονής έληξε

ταυτόχρονα µε την λήξη του δευτέρου προγράµµατος τον Αύγουστο του 2001,

κατεγράφησαν 351,110 µετανάστες οι οποίοι είχαν υποβάλλει τα χαρτιά τους για να

αποκτήσουν άδεια εργασίας – προϋπόθεση για την απόκτηση άδειας παραµονής.

Παρόλα αυτά, η γραφειοκρατία και η έλλειψη των απαραίτητων υποδοµών δηµιούργησε

προβλήµατα θέτοντας εµπόδια και δηµιουργώντας καθυστερήσεις στην επεξεργασία

των αιτήσεων. Το γεγονός αυτό, ανάγκασε την κυβέρνηση να δώσει προσωρινή άδεια

παραµονής σε όλους τους αιτούντες µέχρι το τέλος του Ιουνίου του 2003. Μέχρι τότε ή

κυβέρνηση ήλπιζε να έχει ολοκληρώσει την επεξεργασία των αιτήσεων.

Τα απογοητευτικά αποτελέσµατα από το δεύτερο κανονιστικό πρόγραµµα ήταν

αποτέλεσµα αφενός της αδυναµίας της δηµόσιας διοίκησης να εφαρµόσει την Πράξη και

αφετέρου η «φιλοσοφία» της Πράξης για συνεχείς ελέγχους κατέστησαν αδύνατη την

εφαρµογή. Αυτές οι αδυναµίες εντοπίστηκαν και τονίστηκαν από πολλούς οργανισµούς

και ιδρύµατα τα οποία σχετίζονταν άµεσα ή έµµεσα µε το θέµα. Ο Συνήγορος του

Πολίτη, σε µια αναφορά του προς τον Υπουργό Εσωτερικών Υποθέσεων,

προειδοποιούσε για τα προβλήµατα εφαρµογής το 2001 και ζητούσε να γίνουν οι

απαραίτητες τροποποιήσεις ώστε να επιτευχθεί η άριστη λειτουργία του προγράµµατος

και να διευκολυνθούν έτσι τόσο οι µετανάστες όσο και η δηµόσια διοίκηση.

Σύµφωνα µε τον Νόµο 2910/2001 οι αλλοδαποί επιτρέπονται να εισέρχονται στην

Ελληνική επικράτεια προκειµένου να εργαστούν όταν έχουν ήδη βρει απασχόληση σε

συγκεκριµένο εργοδότη και για ένα συγκεκριµένο είδος εργασίας το οποίο φυσικά

προϋποθέτει την λήψη άδειας εργασίας από την εκάστοτε νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση.

Επιπλέον, οι θέσεις εργασίας δηµοσιεύονται από τον ΟΑΕ∆. Τους τελευταίους µήνες

του χρόνου ο ΟΑΕ∆ συντάσσει µια λίστα µε τις ανάγκες του εργατικού δυναµικού και τις

διαθέσιµες θέσεις κατά ειδικότητα που µπορούν να καλυφθούν από αλλοδαπούς, σε

πανελλαδικό επίπεδο. Αυτή η λίστα συµπληρώνεται µε βάση τις ανάγκες της τοπικής

οικονοµίας, την προσφορά και ζήτηση εργασίας για τους ντόπιους κατοίκους και ξένους.

Ο µέγιστος αριθµός αδειών που παρέχονται ετησίως σε αλλοδαπούς σύµφωνα µε την

εθνικότητα τους, το είδος της απασχόλησης και την διάρκεια της άδειας εργασίας

35

εξαρτάται από αυτήν την λίστα. Η λίστα στέλνεται στα ελληνικά προξενεία και στα

γραφεία ευρέσεως εργασίας.

Τα γραφεία εργασίας, στην συνέχεια ετοιµάζουν µια λίστα µε τις διαθέσιµες θέσεις

απασχόλησης στην Ελλάδα η οποία δηµοσιοποιείται στον τοπικό τύπο και µέσα προς

ενηµέρωση κάθε ενδιαφερόµενου που επιθυµεί να κάνει αίτηση. Έπειτα τα ονόµατα

στέλνονται στον ΟΑΕ∆ και στα γραφεία εργασίας των νοµαρχιακών αυτοδιοικήσεων.

Οι εργοδότες οι οποίοι ενδιαφέρονται να προσλάβουν προσωπικό υποβάλλουν αίτηση

στις κατά τόπους νοµαρχιακές αυτοδιοικήσεις ώστε να βρουν το προσωπικό που

χρειάζονται. Σε περίπτωση που δεν µπορούν να βρουν εργαζόµενους είτε ντόπιους είτε

αλλοδαπούς, ο ΟΑΕ∆ τότε τους δίνει τις λίστες ώστε να επιλέξουν από τους αιτούντες

από το εξωτερικό. Οι εργαζόµενοι πρέπει να υποβάλλουν αποδείξεις στις αρχές ότι είναι

ικανοί να πληρώνουν τις υποχρεώσεις τους (το έγγραφο που απαιτείται σε αυτήν την

περίπτωση είναι ένα αποδεικτικό τραπεζικού τους λογαριασµού τους τρεις τελευταίους

µήνες). Έτσι οι αρχές είναι σε θέση να εκδώσουν την άδεια εργασίας η οποία έχει ισχύ 3

χρόνια, µε δυνατότητα ετήσιας ανανέωσης. Η κυβέρνηση αποφάσισε να επεκτείνει την

άδεια παραµονής άλλα δυο χρόνια από τον Ιανουάριο του 2004. (Πράξη 3202/2003).

Προσφάτως, η Ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε στους µετανάστες να ασφαλίζονται για

την δουλειά την οποία προσφέρουν και παρέχει νόµιµες άδειες σε όσους εργάζονται.

Επιπλέον, η κυβέρνηση είναι πρόθυµη να θέσει τέλος στα τρέχοντα προβλήµατα που οι

µετανάστες αντιµετωπίζουν όταν πρόκειται να εκδώσουν άδεια εργασίας και

παραµονής. Υπάρχει µια καινούργια νοµοθεσία που εξετάζεται από τις ελληνικές αρχές,

κυρίως από τον υπουργό των Εσωτερικών η οποία βρίσκεται ακόµα στο στάδιο της

επεξεργασίας αλλά ενδέχεται να περιλαµβάνει µια ενιαία διαδικασία για την έκδοση

αδειών παραµονής και εργασίας.

1.2.2 Νέοι φορείς / Πρωτοβουλίες

Το 2001, η κυβέρνηση εξέδωσε ένα πρόγραµµα τρίχρονης διάρκειας: το Σχέδιο ∆ράσης

για την Κοινωνική Ενσωµάτωση των µεταναστών (για την περίοδο 2002-2005). Το

Σχέδιο περιλαµβάνει µέτρα για την ένταξη των µεταναστών στην αγορά εργασίας, την

εκπαίδευσή τους, την καλύτερη πρόσβαση στο σύστηµα υγείας, στα κέντρα άµεσης

36

επέµβασης για την υποστήριξη των µεταναστών και µέτρα για την βελτίωση του

πολιτισµικού διαλόγου µεταξύ των ποικίλων εθνοτήτων στοχεύοντας στην

καταπολέµηση της ξενοφοβίας και του ρατσισµού στην ελληνική κοινωνία. Παρόλα

αυτά, πολλές από τις παροχές αυτού του προγράµµατος παραµένουν µόνο στα χαρτιά.

Ο λόγος για τον οποίο συµβαίνει αυτό, σχετίζεται µε την πίεση στον κρατικό

προϋπολογισµό για την επιτυχή ολοκλήρωση των διαδικασιών που αφορούν στους

Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004 και της πολιτικά ευαίσθητης προεκλογικής περιόδου

πριν από τις εκλογές τον Μάρτιο του 2004. Αναµένεται ότι κατά την διάρκεια της µετα-

ολυµπιακής οικονοµίας, θα αποδοθεί περισσότερη προσοχή στην ενσωµάτωση των

µεταναστών από την κυβέρνηση. Στην Ελλάδα, η αρχή που είναι η κύρια υπεύθυνη για

την µεταναστευτική πολιτική είναι το Υπουργείο Εσωτερικών. Τα Υπουργεία ∆ηµόσιας

Τάξης, Εργασίας και Εξωτερικών έχουν επικουρικό ρόλο σε αυτό το πεδίο.

Το Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για την απασχόληση που ξεκίνησε το 2003 είναι ένα

σχέδιο δράσης για την περίοδο 2003-2006 στοχεύοντας στην πλήρη απασχόληση, την

ισότητα και την παραγωγικότητα της εργασίας, την κοινωνική συνοχή και την

ενσωµάτωση των µειονεκτούντων οµάδων όπως µεταναστών, αναπήρων, ανθρώπων

τρίτης ηλικίας και γυναικών που επιστρέφουν στην δουλειά µετά από λοχεία κλπ. Ένας

από τους στόχους, που έχει ήδη αναφερθεί, είναι η ενσωµάτωση των παράνοµων

µεταναστών στο εθνικό σύστηµα ασφάλισης ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας

τους. Ένας άλλος εξίσου σηµαντικός στόχος, σύµφωνα µε το σχέδιο, είναι η

καταπολέµηση των διακρίσεων στο εργασιακό περιβάλλον προωθώντας την

απασχόληση των ακόλουθων ευαίσθητων οµάδων: γυναικών, ηλικιωµένων που

εργάζονται ακόµα, ατόµων µε αναπηρίες και µεταναστών. Η οµάδα των µεταναστών και

κυρίως αυτών που προέρχονται από γειτονικές χώρες, είναι εξέχουσας σηµασίας την

τελευταία δεκαετία από οικονοµικής πλευράς. Η συµµετοχή τους στο εργατικό δυναµικό

και το είδος της απασχόλησης τους συνδέεται στενά µε τις προοπτικές ανάπτυξης της

οικονοµίας, και έτσι δεν θα θεωρούνται πια µόνο σαν φθηνά εργατικά χέρια.

Μια άλλη πρωτοβουλία η οποία αξίζει να αναφερθεί είναι το ∆ιαπολτισµικό Κέντρο το

οποίο άνοιξε τις πύλες του στην Αθήνα. Εκεί οι µετανάστες έχουν την δυνατότητα να

µάθουν ελληνικά όπως επίσης και να συµµετέχουν σε εκπαιδευτικές και πολιτισµικές

δραστηριότητες. Στο ίδιο κτήριο, το πρώτο Κέντρο Υπηρεσιών για Αλλοδαπούς

37

λειτούργησε µε σκοπό να παρέχει υπηρεσίες σε 80.000 αιτούντες για εργασία και άδεια

παραµονής ετησίως.

Το γραφείο του Συνήγορου του Πολίτη και η Εθνική Επιτροπή Ανθρωπίνων

∆ικαιωµάτων έχουν διαδραµατίσει ενεργό ρόλο στην προάσπιση των δικαιωµάτων των

µεταναστών. Ανάλογα µε τις αρµοδιότητες που έχουν, υποβάλλουν συχνά προτάσεις

στην κυβέρνηση για την βελτίωση της κατάστασης των µεταναστών στην Ελλάδα.

Έχουν υποβάλλει παρατηρήσεις για τον νόµο που αφορούσε την µετανάστευση και

συχνά καταθέτουν παρατηρήσεις στις αρµόδιες αρχές που αφορούν την εφαρµογή του

νόµου. Το γραφείο του Συνήγορου του Πολίτη, είναι αρµόδιο να εξετάζει τις ατοµικές

καταγγελίες και έχει την δικαιοδοσία να επιβλέπει την εφαρµογή του νόµου όπως επίσης

και να µεταφέρει τις σχετικές πληροφορίες στην κυβέρνηση.

1.3 Ανταπόκριση των Πολιτών

1.3.1 Γραφεία Εθελοντών, Πρωτοβουλίες, καµπάνιες, αντιρατσιστική και

διαπολισµική εκπαίδευση

Καθώς ο δηµόσιος διάλογος για ζητήµατα µετανάστευσης είναι πολύ πρόσφατος, οι Μη

Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) µόλις πρόσφατα άρχισαν να απασχολούνται µε

ζητήµατα µετανάστευσης. Υπάρχουν δυο είδη δραστηριοτήτων που πραγµατοποιούνται

από τις ΜΚΟ που απασχολούνται στον τοµέα αυτό. Οι ΜΚΟ συµµετέχουν σε ένα

δηµόσιο διάλογο για την µετανάστευση εκδίδοντας βιβλία, οργανώνοντας σεµινάρια ή

ελέγχοντας τις συνθήκες ζωής των µεταναστών στην Ελλάδα. Μερικές ΜΚΟ όπως η

Ελληνική Ένωση για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα εξέφρασαν τις απόψεις τους κατά την

διάρκεια της επεξεργασίας του νόµου για την µετανάστευση.

Άλλες ΜΚΟ προβαίνουν σε πιο πρακτική ενασχόληση µε τους µετανάστες και

προσπαθούν να διασφαλίσουν τα δικαιώµατα τους υποστηρίζοντας και διευκολύνοντας

την ένταξη τους στην ελληνική κοινωνία. Μερικές από αυτές έχουν σαν µοναδική οµάδα

– στόχο τους µετανάστες, όπως συµβαίνει µε το ∆ίκτυο Επαφών για την Κοινωνική

Υποστήριξη των Μεταναστών και Προσφύγων. Άλλες ΜΚΟ έχουν µια πιο ευρεία

δικαιοδοσία και απασχολούνται µε µετανάστες κατά την διάρκεια των δραστηριοτήτων

τους, π.χ. οι Γιατροί του Κόσµου, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα. Ένας αριθµός ΜΚΟ

38

συµµετέχει επίσης σε έργα που χρηµατοδοτούνται από την ΕΕ και αφορούν την

ενσωµάτωση και την πλήρη συµµετοχή των µεταναστών µέσω της αναγνώρισης των

δικαιωµάτων τους.

Ο ∆ιεθνής Οργανισµός για την Μετανάστευση (∆ΟΜ) έχει γραφεία και στην Ελλάδα για

ζητήµατα µεταναστών. Το Γραφείο είναι σε µόνιµη επαφή µε τις κυβερνητικές αρχές και

είναι υπεύθυνο για την εφαρµογή πολλών προγραµµάτων που αφορούν την

ενσωµάτωση των µεταναστών, όπως η οργάνωση για τα µαθήµατα της Ελληνικής

γλώσσας, ή το έργο EU EQUAL για την καταπολέµηση του ρατσισµού και της

ξενοφοβίας.

Υπάρχουν επίσης πολλές κοινότητες µεταναστών στην Ελλάδα. Μερικές από αυτές

έχουν δηµιουργήσει τα δικά τους πολιτισµικά κέντρα και σχολεία. Παρόλα αυτά,

λειτουργούν περισσότερο σαν χώροι συνάντησης όπου παρέχονται τρόποι αµοιβαίας

υποστήριξης µεταξύ των µεταναστών παρά σαν οµάδες δράσης έναντι της κυβέρνησης.

Γι αυτό τον λόγο δεν εµπλέκονται στον δηµόσιο διάλογο για την µεταναστευτική

πολιτική.

Στην Ελλάδα δεν υφίσταται συνεργασία µεταξύ των δηµόσιων /κυβερνητικών αρχών

και της κοινωνίας των πολιτών. Από την µια, η κυβέρνηση δεν συνηθίζει να

συνεργάζεται µε µη κυβερνητικούς δρώντες και ειδικά όταν πρόκειται για νοµοσχέδια ή

πολιτικές. Από την άλλη πλευρά, η κοινωνία των πολιτών είναι σχετικά νέα και δεν έχει

ανακαλύψει ακόµα τους µηχανισµούς µέσω των οποίων µπορεί να ασκήσει πίεση,

όπως συµβαίνει σε όλες τις ανεπτυγµένες χώρες. Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι οι

ΜΚΟ βασίζονται κυρίως σε εθελοντές που µόλις πρόσφατα είχαν την δυνατότητα να

προσλάβουν ειδικευµένο προσωπικό. Σαν αποτέλεσµα, οι ΜΚΟ σπάνια συµµετέχουν

σε συζητήσεις για τα νοµοσχέδια, ακόµα και αν έχουν ειδίκευση και ιδιαίτερη συµµετοχή

σε συγκεκριµένο πεδίο δραστηριότητας.

Παρόλα αυτά, η εµπειρία ήταν διαφορετική στην περίπτωση του νέου Νόµου για την

Μετανάστευση. Οι ΜΚΟ δεν συµµετείχαν στην επεξεργασία του πρώτου νοµοσχεδίου,

ούτε άλλοι µη κυβερνητικοί δρώντες συµπεριλαµβανοµένου του ∆ΟΜ. Παρόλα αυτά, το

νοµοσχέδιο άλλαξε σηµαντικά καθώς οι συντάξαντες έλαβαν υπόψη µερικές από τις

παρατηρήσεις που έκαναν µη κυβερνητικοί δρώντες και ιδρύµατα. Αυτό δεν σηµαίνει ,

39

βέβαια, ότι το τελικό κείµενο ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των µη κυβερνητικών

δρώντων. Εντούτοις, δεν υπάρχει καµιά επίσηµη πλατφόρµα επικοινωνίας µεταξύ της

κυβέρνησης και της κοινωνίας των πολιτών για το ζήτηµα της µετανάστευσης. Μόνο

συνέδρια διοργανώθηκαν όπου τόσο κυβερνητικοί και µη παράγοντες της κοινωνίας,

αντάλλαξαν απόψεις και ιδέες.

Κοινότητες των µεταναστών επίσης προσκλήθηκαν να συναντήσουν τους υπουργούς.

Παρόλα αυτά, εξελήχθηκε από την κοινωνία περισσότερο σαν κίνηση καλής θελήσεως

παρά σαν απαρχή ουσιαστικής ανταλλαγής ιδεών.

1.4 Αντίδραση της Επιχειρηµατικής Κοινότητας

1.4.1 Πολιτικές, πρωτοβουλίες, µελέτες και εκπαίδευση

Καθώς το φαινόµενο της µετανάστευσης είναι σχετικά καινούργιο στην Ελλάδα, η

επιχειρηµατική κοινότητα δεν συµµετέχει πολύ ενεργά στον δηµόσιο διάλογο για την

µετανάστευση. Η προσέγγιση της έναντι της µετανάστευσης διαφέρει ανάλογα µε τον

τοµέα δραστηριοτήτων καθώς και µε την συνεργασία που έχει µε τις αρµόδιες

κυβερνητικές αρχές και τους πόρους αυτών. Οι εργοδότες είναι υπέρ της

µετανάστευσης γιατί τους τροφοδοτεί µε µια µεγαλύτερη αγορά πιθανών εργαζοµένων.

Οι ενώσεις των εργαζοµένων από την άλλη, αντιτίθενται στον ανταγωνισµό που

δηµιουργείται σχετικά µε την αµοιβή. Παρόλα αυτά, δεν εκφράζουν την αντίθεση τους

αυτή µε κάθε δυνατό τρόπο.

Παρόλα αυτά, η Γενική Συνοµοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) δεν συµµετείχε

στον διάλογο που διεξήχθει για τη υιοθέτηση του νόµου για την µετανάστευση. Όµως, η

επίσηµη θέση της ΓΣΕΕ συνοψίζεται στην άποψη ότι όλοι οι εργάτες,

συµπεριλαµβανοµένων και των µεταναστών έχουν τα ίδια δικαιώµατα τα οποία

προστατεύονται από ∆ιεθνείς Συµβάσεις, το Ελληνικό Σύνταγµα και τον νόµο για την

εργασία στην Ελλάδα. Η ΓΣΕΕ, τα Κέντρα και τα Ιδρύµατα που διαθέτει, οργανώνουν

συνέδρια όπου εκφράζονται διάφορες απόψεις για το ζήτηµα της µετανάστευσης.

Το Κέντρο Πληροφόρησης για Εργαζόµενους και Ανέργους (ΚΕΠΑ) δηµιούργησε

το Ινστιτούτο Εργασίας (INE), που είναι ερευνητικό ίδρυµα του οποίου µια από τις

40

προτεραιότητες είναι το ζήτηµα της µετανάστευσης. Το Ινστιτούτο Εργασίας

διεκπεραιώνει έρευνες σε ζητήµατα σχετικά µε την µετανάστευση.

Οι εµπορικές ενώσεις διενεργούν, σε κάποιο βαθµό, προσπάθειες ώστε να

ενθαρρύνουν την συµµετοχή των µεταναστών εργαζοµένων σε διάφορες ενώσεις ως

µέλη. Οι εµπορικές ενώσεις συγκεκριµένων ειδικοτήτων π.χ. ένωση οικοδόµων, είχε

ταχθεί κατά το παρελθόν ενάντια στους µετανάστες, ώστε να διασφαλίσει τους

εγχώριους οικοδόµους από ένα παράνοµο ανταγωνισµό καθώς οι µετανάστες

προτιµώνται λόγω της χαµηλής αµοιβής και της ανυπαρξίας ασφαλιστικών εισφορών.

Όµως, οι εµπορικές ενώσεις, στο σύνολο τους, δεν ήταν ποτέ στην πρώτη γραµµή του

πολιτικού ακτιβισµού ή µιας αντι- µεταναστευτικής πολιτικής.

1.5 Αντίδραση της Ακαδηµαϊκής Κοινότητας

Η εκτενής βιβλιογραφία που υπάρχει για την µετανάστευση στην Ελλάδα – σε ελληνικά

ή αγγλικά επικεντρώνεται στην περιγραφή της εξέλιξης του φαινοµένου τις τελευταίες

δύο δεκαετίες. Πολλές µελέτες παρουσιάζουν και αξιολογούν την Ελληνική πολιτική για

την µετανάστευση και προσεγγίζουν το θέµα από Ευρωπαϊκή σκοπιά ή από τις εξελίξεις

στα Βαλκάνια. Μια ποικιλία µεθόδων και δεδοµένων χρησιµοποιούνται για να

αναλύσουν την εµπειρία των µεταναστών ενώ ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στον τρόπο

ζωής και στις συνθήκες εργασίας των µεταναστών. Αυτές οι µέθοδοι συχνά

επικεντρώνονται σε συγκεκριµένες οµάδες µεταναστών, κυρίως στους Αλβανούς,

Βούλγαρους, Φιλιπινέζους, Πολωνούς και Αιγυπτίους. Σηµειώνεται ότι οι µετανάστες

υπόκεινται σε µεροληψία και αντιµετωπίζουν δυσκολίες στον εργασιακό χώρο, στην

πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας ή εκπαίδευσης. Παρόλα αυτά, µερικές µελέτες

αναφέρονται σε προοπτικές σηµειώνοντας τον τρόπο που οι µετανάστες µπορούν να

βελτιώσουν την οικονοµική και κοινωνική τους κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση, σχεδόν

σπάνια οι µελέτες ασχολούνται µε τον τρόπο αντίδρασης των µεταναστών αναφορικά µε

την περιθωριοποίηση και τον αποκλεισµό που υφίστανται. Παροµοίως, υπάρχει

ελάχιστη πληροφόρηση για τον τρόπο που οι µετανάστες εκφράζουν τις απόψεις τους

δηµοσίως, θέτοντας τα θεµέλια δικών τους συλλόγων ή συµµετέχοντας σε

παραδοσιακές οργανώσεις (όπως εµπορικές ενώσεις ή πολιτικά κόµµατα). Παρόλα

αυτά, πολλές µελέτες σηµειώνουν και αναλύουν το πλαίσιο απασχόλησης των

41

µεταναστών, αλλά πουθενά δεν αναφέρεται η συµµετοχή των µεταναστών στις

εµπορικές ενώσεις. ∆εν υπάρχουν µελέτες για την εξέλιξη των µέσων που να αφορούν

αποκλειστικά τους µετανάστες (π.χ. εφηµερίδες ή σταθµούς ραδιοφώνου) παρόλα αυτά,

γίνονται µερικές αναφορές, σποραδικά, σε εφηµερίδες και περιοδικά ευρείας

κυκλοφορίας.

Η οργάνωση «Μετανάστες στην Ελλάδα» λειτουργεί σαν on line παρατηρητήριο

(http://www.migrantsingreece.org), επικεντρώνοντας σε θέµατα µεταναστών και

προσφύγων. Η παρατήρηση παρέχει µια ευρεία επιλογή πρακτικών πληροφοριών και

τεκµηρίωση του υπάρχοντος πλαισίου. Οι πληροφορίες που συλλέγονται, φαίνεται να

ενδιαφέρουν όχι µόνο τις κοινότητες των µεταναστών και τις οµάδες των προσφύγων,

αλλά οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την µετανάστευση στην Ελλάδα (ΜΚΟ,

δηµοσιογράφοι, ερευνητές, δικηγόροι, σπουδαστές, τοπικοί άρχοντες, κυβερνητικές

οργανώσεις κ.λ.π.). Προκειµένου να γίνει το περιεχόµενο της ιστοσελίδας προσβάσιµο

σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, παρέχεται η δυνατότητα επιλογής

γλώσσας, είτε αγγλικά είτε ελληνικά. Επιπλέον, µέρους του υλικού διατίθεται επίσης σε

αλβανικά, ρωσικά και τούρκικα.

Το φόρουµ του έργου Equal στοχεύει στην καταπολέµηση του ρατσισµού και της

ξενοφοβίας ενώ ταυτοχρόνως προετοιµάζει το έδαφος για την ισορροπηµένη ανάπτυξη

µιας πολυπολιτισµικής κοινωνίας στην Ελλάδα. Οι κύριες προτεραιότητες του έργου

είναι:

(a) η ενσωµάση των µεταναστών και προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και στην

αγορά εργασίας.

(b) η ευαισθητοποίηση των εργοδοτών, των ιθυνόντων και της κοινής γνώµης στο

σύνολο τους, σχετικά µε το πρόβληµα των µεταναστών.

(c) η εξάλειψη των ρατσιστικών στερεοτύπων.

Στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών, δηµιουργήθηκε το 2000 ένα

Εργαστήριο για την Μελέτη της Μετανάστευσης και της ∆ιασποράς (EMMEDIA) µε

σκοπό να µελετήσει τις προκλήσεις της µετανάστευσης που δηµιουργούνται σε εθνικό ή

ευρωπαϊκό επίπεδο. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του εργαστηρίου,

περιλαµβάνεται η διοργάνωση σεµιναρίων που προωθούν την έρευνα, τα συνέδρια, οι

δηµοσιεύσεις και οι πρακτικές διαδικασίες σε θέµατα µετανάστευσης, σύµφωνα µε την

42

µεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης και της Ελλάδας. Βασικοί παράγοντες της

ερευνητικής οµάδας είναι οι καθηγητές πανεπιστηµίου, άλλο ακαδηµαϊκό προσωπικό

και πολλοί µεταπτυχιακοί και διδακτορικοί ερευνητές µε ειδίκευση στην µετανάστευση.

Το EMMEDIA συνεργάζεται και µε άλλα τµήµατα του πανεπιστηµίου Αθηνών, µε το

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, µε το τµήµα Γεωγραφίας του πανεπιστηµίου Αιγαίου,

µε το Ελληνικό Εθνικό Κέντρο για την Κοινωνική Έρευνα (EKKE), τον ελληνικό Ερυθρό

Σταυρό και άλλες οργανώσεις για την µετανάστευση σε Ευρώπη και Αυστραλία

(http://emmedia.pspa.uoa.gr)

Στο Πάντειο Πανεπιστήµιο της Αθήνας – τµήµα Κοινωνικών και Πολιτικών Μελετών το

1989 ιδρύθηκε ένα Ερευνητικό Κέντρο – Κέντρο για την Κοινωνική Μορφολογία και

Κοινωνική Πολιτική (http://www.panteion.gr/gr/new/).

Στόχοι

Η παράδοση και διεξαγωγή επιστηµονικών ερευνών οι οποίες διεκπεραιώνονται µόνο

από το Κέντρο για την Κοινωνική Μορφολογία και Κοινωνική Πολιτική ή σε συνεργασία

µε άλλα ιδρύµατα, για θέµατα κοινωνικής µορφολογίας, δηµογραφίας, κοινωνικής και

πολιτισµικής ανθρωπολογίας, κοινωνικής γεωγραφίας, εφαρµοσµένης κοινωνιολογίας

και κοινωνικής πολιτικής.

Παραγωγή όλων των ειδών εκπαιδευτικού, εποπτικού και βοηθητικού υλικού για την

υποστήριξη και προώθηση της αποτελεσµατικής διδασκαλίας και έρευνας για θέµατα

επιστηµονικής αρµοδιότητας του KEKMOKOP και του επιστηµονικού προσωπικού.

Το κέντρο εµπλέκεται στην έρευνα και δηµοσιεύει ζητήµατα για την εφαρµοσµένη

κοινωνική πολιτική, κοινωνική ανθρωπολογία, κοινωνική γεωγραφία, δηµογραφία, κλπ.

Το κέντρο, σε συνεργασία µε το ακαδηµαϊκό προσωπικό από το τµήµα Κοινωνιολογίας

της Παντείου έχει διεκπεραιώσει πολλά ερευνητικά έργα για την µετανάστευση µε

ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία όπως για τους Αλβανούς µετανάστες στην Ελλάδα, το

φύλο των µεταναστών λαµβάνοντας υπόψη το εµπόριο λευκής σαρκός των γυναικών.

Το Μεσογειακό Παρατηρητήριο Μετανάστευσης (ΜΠΜ) (http://www.mmo.gr/profile.htm)

δηµιουργήθηκε το 1998. Το 1999 θεµελιώθηκε σαν ερευνητική µονάδα, µέλος του

ερευνητικού Ιδρύµατος του Αστικού Περιβάλλοντος και των Ανθρωπίνων Πόρων (UEHR

43

- http://www.uehr.panteion.gr/) του Παντείου Πανεπιστηµίου Αθηνών. Οι στόχοι του

Παρατηρητηρίου περιλαµβάνουν την συντονισµένη παρατήρηση των µεταναστευτικών

ρευµάτων σε περιοχές της Μεσογείου και νοτιο- ανατολικών περιοχών της Ευρώπης,

διεξάγοντας µια συγκριτική ανάλυση των κοινωνικών, οικονοµικών και πολιτικών

θεµάτων που σχετίζονται µε τα µεταναστευτικά φαινόµενα: προώθηση θεωρητικών

αναλύσεων και εµπειρικών δεδοµένων και διατύπωση των πολιτικών προτάσεων. Το

παρατηρητήριο διατηρεί ένα κέντρο τεκµηρίωσης για την µετανάστευση, που

αποτελείται από έντυπο υλικό και ηλεκτρονικές βάσεις δεδοµένων.

Στο τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών, του Πανεπιστηµίου της Πάτρας, διεξήχθη ένα

σηµαντικό ερευνητικό πρόγραµµα για τον αντίκτυπο της µετανάστευσης στην ελληνική

γεωργία που χρηµατοδοτείται από το Υπουργείο Γεωργίας. Το πρόγραµµα συγκρίνει

την απασχόληση και τη γενική κοινωνική ενσωµάτωση (ή αποκλεισµό) των µεταναστών

σε τρεις αγροτικές περιοχές (στην Ήπειρο, Β. Ελλάδα, στην Κορινθία, στη Β.

Πελοπόννησο και στην Κρήτη).

1.6 Η αντίδραση των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης

1.6.1 Οι αναφορές των εφηµερίδων τονίζουν ζητήµατα που αφορούν τον

διαπολιτισµικό χώρο εργασίας

Μια µελέτη για το Συµβούλιο της Ευρώπης στην δεκαετία του 19902 συµπεραίνει ότι τα

Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης στην Ελλάδα ασχολούνται κυρίως µε τα παρακάτω θέµατα:

• Αύξηση της ανεργίας στον αυτόχθονα πληθυσµό λόγω µετανάστευσης

• Αύξηση της εγκληµατικότητας (αφορά κυρίως παραβάσεις σχετικές µε την

ιδιοκτησία, αλλά κυρίως εµπόριο ναρκωτικών και βιασµούς).

• Προτάσεις και «λύσεις» για το πρόβληµα της µετανάστευσης που αφορούν

αυστηρότερους νόµους και σκληρή επιβολή αυτών, έλεγχο των συνόρων, και,

2 Όπως αναφέρεται στην έκθεση από τον Ruby Gropas και την Άννα Τριανταφυλλίδου, Ενεργή Συµµετοχή των Μεταναστών στην Ελλάδα, Έκθεση για την Χώρα στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµµατος POLITIS, Oldenburg 2005, διαθέσιµο στο www.uni-oldenburg.de/politis-europe

44

• Τονίζονται η Εθνική προέλευση και τα ζητήµατα εθνικότητας – κυρίως στην

περίπτωση των Αλβανών.

Μια δεκαετία αργότερα, σε µια άλλη µελέτη για λογαριασµό του Συµβουλίου της

Ευρώπης το 2003 (ECRI, 2003) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενάντια στον Ρατσισµό και τη

Μισαλλοδοξία σηµειώνει ότι µερικά µέσα ενηµέρωσης στην Ελλάδα εκφράζουν

προκαταλήψεις και αρνητικά στερεότυπα έναντι οµάδων µειονοτήτων και µεταναστών.

Τονίζεται ότι η ελευθερία έκφρασης δεν επεκτείνεται σε τέτοιο βαθµό ώστε να επιτρέπει

τη δηµοσίευση ρατσιστικών δηλώσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενάντια στον Ρατσισµό

και τη Μισαλλοδοξία συστήνει στις ελληνικές αρχές να επιστήσουν την προσοχή στους

εργαζόµενους στα µέσα ενηµέρωσης για τους κινδύνους του ρατσισµού και της

µισαλλοδοξίας και σε περιπτώσεις όπου ρατσιστικά άρθρα δηµοσιεύονται, καλό είναι να

γίνονται βήµατα δίωξης και τιµωρίας των ενόχων. Μια άλλη έρευνα που διεξάχθηκε το

2005 (Γρόπας, Τριανταφυλλίδου 2005) επίσης συµπεραίνει ότι τα µέσα ενηµέρωσης

καλύπτουν το θέµα της µετανάστευσης κάπως διαφορετικά σε σύγκριση µε την δεκαετία

του 1990, αν και στις µέρες µας οι αναφορές που γίνονται στα µέσα είναι περισσότερο

ισορροπηµένες.

Ο κώδικας δεοντολογίας των Ελλήνων δηµοσιογράφων όπως υιοθετήθηκε το 1988 και

επικυρώθηκε µε το Προεδρικό ∆ιάταγµα (77/2003) τον Μάρτη του 2003 αναφέρει ότι ο

σεβασµός στις εθνικές και δηµόσιες αξίες και η προστασία των ανθρωπίνων

συµφερόντων πρέπει να εµπνέουν τους δηµοσιογράφους κατά την άσκηση των

καθηκόντων τους. Επίσης αναφέρει ότι ο πρωταρχικός στόχος του δηµοσιογράφου είναι

να προστατεύει τις ανθρώπινες ελευθερίες και την δηµοκρατία όπως επίσης να

συµβάλλει στην εξέλιξη των κοινωνικών και δηµόσιων οργανισµών. Οι γενικοί κανόνες

πρακτικής όπως δηµοσιεύτηκαν από την Ένωση Αθηναϊκών Εφηµερίδων (1998)

αναφέρει ότι αποτελεί καθήκον του δηµοσιογράφου να «µεταφέρει πληροφορίες ή

ειδήσεις χωρίς να χειραγωγεί µε τις προσωπικές του πολιτικές, κοινωνικές,

θρησκευτικές, φυλετικές ή πολιτισµικές απόψεις ή πεποιθήσεις». Σε άλλο άρθρο του

ίδιου κώδικα ορίζεται το δικαίωµα και καθήκον του δηµοσιογράφου να «προωθεί την

ισότητα των πολιτών, χωρίς να κάνει διακρίσεις σε θέµατα εθνικής προέλευσης, φύλο,

φυλή, θρήσκευµα, πολιτικές πεποιθήσεις, οικονοµική κατάσταση ή κοινωνική θέση». Το

2003 το Υπουργείο Τύπου και Μέσων Ενηµέρωσης εξέδωσε εγκύκλιο υπ’ αριθµον

21979 στοχεύοντας στην βελτίωση της συνειδητοποίησης των επαγγελµατικών

45

συνθηκών στα µέσα ενηµέρωσης έναντι στον ρατσισµό και στην ξενοφοβία. Η εγκύκλιος

έγινε ευρέως αποδεκτή και τηρείται από τους δηµοσιογράφους.

Σε γενικές γραµµές, οι αναφορές για θέµατα µειονοτήτων και µετανάστευσης στα

ελληνικά µέσα ενηµέρωσης, διακρίνονται σε δυο κύριες κατηγορίες σύµφωνα µε τις

αντίστοιχες συµπεριφορές των µέσων ενηµέρωσης για θέµατα µειονοτήτων

(Τριανταφυλλίδου, 2002). Ένα µεγάλο µέρος του καθηµερινού τύπου και των ιδιωτικών

τηλεοπτικών καναλιών παρουσιάζουν λίγη ευαισθησία έναντι στις πολιτισµικές

διαφορές και υιοθετούν µια εθνικιστική και ξενοφοβική σκοπιά, προωθώντας την άποψη

µιας Ελλάδας που χαρακτηρίζεται πολιτισµικά και εθνολογικά από οµοιογένεια. Μόνο

µερικά µέσα, συµπεριλαµβανοµένων και των κρατικών καναλιών, κεντρικών και

αριστερών εφηµερίδων, προσεγγίζουν περισσότερο προσεκτικά και µε

ευαισθητοποίηση αναφορές σε θέµατα µετανάστευσης και χαρακτηρίζονται από σχετική

δεκτικότητα στην πολιτισµική και εθνική ποικιλοµορφία µε ελάχιστη εθνικιστική άποψη.

Η ρατσιστική συµπεριφορά που υπάρχει στην Ελληνική κοινωνία απέναντι στους

µετανάστες πολλές φορές οφείλεται και ενισχύεται από τα µέσα ενηµέρωσης και την

αστυνοµία, που συµβάλλουν στην δηµιουργία και συντήρηση της άποψης ότι οι

µετανάστες ευθύνονται πρωτίστως για την αύξηση της εγκληµατικότητας στην Ελλάδα

(Λιανός, T, 2004). Η «Πολιτική Ορθότητα» ή η ευαισθητοποίηση για τις µειονότητες

απέχει πολύ από το να γίνει κοινή πρακτική κυρίως λόγω της γλώσσας που

χρησιµοποιείται σε φυλλάδες και εφηµερίδες που υιοθετούν ακραίες εθνικιστικές

απόψεις. Οι δηµοσιογράφοι δικαιολογούν την θέση τους µε σκοπό να αναδείξουν τους

κινδύνους και τις ζηµιές που προκαλούνται στην χώρα και τους πολίτες αυτής από τους

αλλοδαπούς (Τριανταφυλλίδου, 2002). Μερικοί συγγραφείς επιχειρηµατολογούν

(Παύλου, 2001, Τριανταφυλλίδου, 2002) ότι σε πολλές περιπτώσεις τα δελτία ειδήσεων

δεν παρουσιάζουν την υφιστάµενη κατάσταση για την µετανάστευση, υπερβάλλοντας

για την ευθύνη των µεταναστών στον ρόλο της εγκληµατικότητα. Σύµφωνα µε τους

ίδιους συγγραφείς η ποικιλοµορφία παρουσιάζεται σαν «επιβλαβές γεγονός»,

«υβριδοποίηση», ή και πολιτισµικής και πολιτικής αυτονοµίας, ενώ η οµοιογένεια και ο

εθνικισµός εγκωµιάζονται ως «γεγονός επιθυµητό». Στο σύνολο τους, τα µέσα

ενηµέρωσης σπάνια ορίζουν τις έννοιες όπως «ρατσισµός», «αντι – ρατσισµος» ή

«πολιτισµική ποικιλοµορφία» και σχεδόν ποτέ δεν αγγίζουν το θέµα για τις µειονότητες

και τα δικαιώµατα των µεταναστών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι τα πιο µετριοπαθή µέσα

46

υιοθετούν µια περισσότερο διαλλακτική και ευαίσθητη στάση και προσπαθούν να

παρουσιάσουν και να διατηρήσουν µια αντικειµενική άποψη έτσι ώστε να αποφύγουν

µια πιθανή κλιµάκωση των ρατσιστικών αντιδράσεων και της ξενοφοβίας.

Αναµεταδίδουν πιο ισορροπηµένες και αµερόληπτες αναφορές από διαφορετικές

οµάδες που εµπλέκονται µε τα θέµατα µειονοτήτων και µετανάστευσης. Αυτά τα µέσα

επίσης παρουσιάζουν αναφορές για την θετική επίδραση των µεταναστών στην

οικονοµία και παρέχουν την δυνατότητα σε διανοούµενους και δηµόσιους φορείς να

εκφράσουν τις απόψεις τους σε θέµατα µετανάστευσης και µειονοτήτων. Παρόλα αυτά,

οι αναφορές που κάνουν τα µέσα ενηµέρωσης σπάνια εστιάζουν στα δικαιώµατα των

µειονοτήτων και µεταναστών ως συλλογικά πολιτικά δικαιώµατα, επικυρωµένα από την

ελληνική κυβέρνηση.

Αποτελεί κοινή πρακτική να γίνεται αναφορά σε γεγονότα και νέα που αφορούν τις

µειονότητες από την οπτική των κυρίαρχων πολιτικών δρώντων, όπως η κυβέρνηση,

άλλες δηµόσιες αρχές ή η αστυνοµία (Κίνηση Πολιτών Έναντι στον Ρατσισµό, 1998: 64-

5, Γρόπας, Τριανταφυλλίδου 2005). Το θέµα: ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ, όταν αναφέρεται,

παρουσιάζεται σαν «κατώτερο» και λειτουργεί µόνο σαν δικαιολογία των κυρίαρχων

απόψεων. Πιο σπάνια, υιοθετείται πιο συµπαθητική παρά πατερναλιστική συµπεριφορά

απέναντι στις µειονότητες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν µερικές µελέτες που αναλύουν

άµεσα και λεπτοµερώς την γλώσσα που χρησιµοποιείται στις ειδήσεις ή στα

ντοκυµαντέρ για την µετανάστευση, βέβαια ακόµα δεν υπάρχουν µελέτες και αναφορές

που να εξετάζουν τον τρόπο µε τον οποίο νέες και κοινότυπες πρακτικές επηρεάζουν το

περιεχόµενο και την δηµιουργία αναφορών για τις µειονότητες και εθνικά ζητήµατα

(Γρόπας, Τριανταφυλλίδου 2005).

Σε συνέδριο κριτικής ανάλυσης των έντυπων µέσων στην Θεσσαλονίκη (Μαρκαβής,

2001 όπως παρατίθεται από τους Γρόπας, Τριανταφυλλίδου 2005) βγήκε το

συµπέρασµα ότι ο έντυπος τύπος τείνει να προσεγγίζει την µετανάστευση υπό τρία

κύρια θέµατα:

- µετανάστευση και εγκληµατικότητα

- Κοινωνικός ρατσισµός και ξενοφοβία

- «Καλοί» και «κακοί» µετανάστες: ο τρόπος προσδιορισµού που συχνά εξαρτάται από

την χώρα / εθνική οµάδα καταγωγής των µεταναστών (για παράδειγµα, οι Αλβανοί

47

βρίσκονται στο αρνητικό άκρο, ενώ ο τρόπος προσδιορισµός των Ποντίων είναι θετικός

– εξαιτίας της κοινής Ελληνικής ταυτότητας).

Οι Γρόπας και Τριανταφυλλίδου (2005) τονίζουν ότι οι περισσότερο γνωστές αναφορές

σε µετανάστες στα Ελληνικά µέσα ενηµέρωσης µπορούν να κατηγοριοποιηθούν κάτω

από τις ακόλουθες γενικές οµάδες:

• Παράνοµη µετανάστευση στην Ελλάδα

• Εµπόριο λευκής σαρκός (γυναικών)

• Παιδιά µεταναστών σε δηµόσια σχολεία.

Τα ελληνικά µέσα ενηµέρωσης συχνά παρουσιάζουν τις ιστορίες των µεταναστών,

προσφύγων και των αιτούντων άσυλο οι οποίοι εισέρχονται παράνοµα στην χώρα

τονίζοντας την επιδίωξη τους για µια καλύτερη ζωή και το γεγονός ότι ρισκάρουν τις

ζωές τους γι αυτό. Πιο συγκεκριµένα, είναι πολύ συχνές οι ιστορίες γυναικών από την

ανατολική Ευρώπη, Ρωσία, Ουκρανία και Μολδαβία, οι οποίες εισήλθαν στην Ελλάδα

ύστερα από αναληθή εργασιακές υποσχέσεις και αντί αυτού σπρώχτηκαν στην πορνεία.

Πολλές αναφορές και άρθρα δίνουν έµφαση στο γεγονός ότι υπάρχουν σχολεία όπου

παιδιά µεταναστών αποτελούν την πλειοψηφία και ότι αυτό επηρεάζει τη ζωή στην

σχολική κοινότητα. Συχνά υποστηρίζεται ότι εξαιτίας γλωσσικών δυσκολιών που τα

παιδιά των µεταναστών αντιµετωπίζουν, η διδασκαλία επιβραδύνεται οδηγώντας

πολλούς Έλληνες γονείς να προσφέρουν στα παιδιά τους ιδιωτική µόρφωση ή να

µετακοµίζουν σε γειτονιές και εκπαιδευτικά ιδρύµατα όπου ο πληθυσµός των

µεταναστών είναι πολύ µικρός, µε σκοπό να προσφέρουν στα παιδιά τους «καλύτερης»

ποιότητας εκπαίδευση. Από την άλλη πλευρά, σε ετήσια βάση επανέρχεται το θέµα των

αριστούχων αλλοδαπών (Γρόπας, Τριανταφυλλίδου, 2005).

48

2 Ιδιωτικός και ∆ηµόσιος Τοµέας Εκπαίδευσης

2.1 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στον Ιδιωτικό Τοµέα

Τα δεδοµένα από την απογραφή του 2001 στην Ελλάδα (τα πιο πρόσφατα διαθέσιµα

επίσηµα δεδοµένα) δείχνουν ότι οι µετανάστες αντιπροσωπεύουν το 7% του συνολικού

πληθυσµού της χώρας και περίπου το 9% του εργατικού δυναµικού. Η µετανάστευση

επηρεάζει κυρίως τον ιδιωτικό τοµέα, καθώς η ελληνική νοµοθεσία προστατεύει τον

δηµόσιο τοµέα όσο αφορά την κατάληψη θέσεων από αλλοδαπούς, εκτός από µερικές

εξαιρέσεις για Πολίτες της ΕΕ.

Το υψηλότερο ποσοστό του ενεργού οικονοµικά πληθυσµού έχει καταγραφεί στην

Αττική και τουριστικές περιοχές όπως τα νησιά. Σύµφωνα µε σχετικές έρευνες, στην

Ελλάδα οι θέσεις απασχόλησης που καταλαµβάνουν οι µετανάστες είναι κοινότυπες και

καθόλου ευέλικτες και εξαρτιώνται από την εθνικότητα και το φύλο. Η αγορά εργασίας

για τους µετανάστες χαρακτηρίζεται από µεγάλη τµηµατοποίηση και καθόλου

ανταγωνιστικότητα. Κυριαρχείται ποσοτικά από Αλβανούς οι οποίοι απασχολούνται

κυρίως στις κατασκευές και στην γεωργία. Οι Βούλγαροι και Ινδοί κυρίως

απασχολούνται στον τοµέα της γεωργίας (παρόλα αυτά σε διαφορετικά είδη). Οι

µετανάστες από το Μπανγλαντες και το Πακιστάν ειδικεύονται στην βιοµηχανία, ενώ οι

Πολωνοί και Γεωργιανοί απασχολούνται στις κατασκευές.

Όσο αφορά το φύλο των µεταναστών στον ιδιωτικό τοµέα, τα δεδοµένα δείχνουν ότι οι

άνδρες προερχόµενοι από χώρες εκτός ΕΕ απασχολούνται στις κατασκευές, τη

γεωργία, τη βιοµηχανία –µε µια ελάχιστη παρουσία στον τουρισµό. Η απασχόληση στις

γυναίκες χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των Αλβανίδων. Κατά πλειοψηφία,

περισσότερο από το 50% των Βούλγαρων, των Ουκρανών, των Γεωργιανών, των

Ρουµάνων, των Ρωσίδων και των Φιλιπινέζων εργάζονται στον τοµέα της «φροντίδας

σπιτιών και του καθαρισµού». Άλλοι τοµείς που οι γυναίκες απασχολούνται είναι η

γεωργία και σε µικρότερο βαθµό ο τουρισµός.

Στις αγροτικές περιοχές οι άνδρες απασχολούνται στην γεωργία, κτηνοτροφία, ψάρεµα

και κατασκευές ενώ οι γυναίκες ως οικονόµοι. Στις αστικές περιοχές, οι άνδρες

εργάζονται κυρίως στις κατασκευές ή σε επαγγέλµατα του ευρύτερου κατασκευαστικού

49

τοµέα και σε µικροµεσαίες επιχειρήσεις, ενώ οι γυναίκες εργάζονται σαν καθαρίστριες

σε κτήρια και ξενοδοχεία, οικονόµοι ή ακόµα σαν χορεύτριες και «διασκεδαστές» σε

νυχτερινά κέντρα.

Μια έρευνα για τους µετανάστες από την Αλβανία δείχνει ότι µε το πέρασµα των

χρόνων οι Αλβανοί µετανάστες, εξαιτίας της γρηγορότερης προσαρµοστικότητας τους

στην Ελληνική γλώσσα και της κατανόησης των επαγγελµατικών προοπτικών, άρχισαν

να µετακινούνται από τον τοµέα της ανειδίκευτης αγροτικής εργασίας προς τον

κατασκευαστικό τοµέα, σε µικροµεσαίες επιχειρήσεις, τεχνικές εργασίες και υπηρεσίες

µεταφορών. Το 82% του δείγµατος δεν άλλαξε θέση εργασίας, το 57% εξ αυτών

κατέβαλαν τις νόµιµες ασφαλιστικές εισφορές. Από τους άνδρες το 30% εργάζεται στις

κατασκευές, το 24% σε µικρές βιοµηχανικές µονάδες. Οι γυναίκες τείνουν να

απασχολούνται ως καθαρίστριες σε σπίτια µε ποσοστό 27% ενώ το 28% µε συνεχώς

αυξανόµενο ποσοστό είναι παντρεµένες (Baldwin-Edwards, M. 2004).

Σύµφωνα µε έρευνες οι θέσεις εργασίας που καταλαµβάνονται από Αλβανούς

µετανάστες, που αποτελούν το 57% του συνόλου των µεταναστών, είναι βραχυχρόνιες

και ενδείκνυνται για ηµι – απασχόληση. Συνήθως αυτού του είδους τις εργασίες

αρνούνται να τις φέρουν σε πέρας οι Έλληνες για διάφορους λόγους: αυτές οι δουλειές

απαιτούν βαριά και επικίνδυνη εργασία, κυρίως στις κατασκευές, στην βαριά βιοµηχανία

και στην γεωργία, δεν αποφέρουν µεγάλα χρηµατικά οφέλη και είναι χαµηλού κύρους. Η

απασχόληση των µεταναστών εναπόκειται σχεδόν εξ ολοκλήρου στον δευτερογενή

τοµέα, ανεξαρτήτως επιπέδου προσόντων, δεν καταβάλλονται όλες οι ασφαλιστικές

εισφορές ή πρόκειται για παράνοµη εργασία και συχνά κάτω από καταχρηστικούς

όρους (Baldwin-Edwards, M. 2004).

Οι µετανάστες πληρώνονται συνήθως πολύ λιγότερο σε σύγκριση µε το ποσό που θα

λάµβανε ένας Έλληνας εργαζόµενος για την ίδια εργασία. Στην έρευνα του, για τον

αντίκτυπο που έχει η µετανάστευση στην Ελληνική οικονοµία, ο Λιανός υποστηρίζει ότι

η µετανάστευση δεν φαίνεται να έχει σηµαντικά αρνητικά αποτελέσµατα στους µισθούς,

στο σύνολο τους. Παρόλα αυτά, αποδέχεται την άποψη ότι οι µισθοί των τελείως

ανειδίκευτων και ηµι – ανειδίκευτων εργατών έχουν µειωθεί λόγω της εισροής των

µεταναστών (Lianos, T. et al., 2004). Σύµφωνα µε τα δεδοµένα που παρέχονται από το

Εθνικό Παρατηρητήριο Απασχόλησης, το οποίο χρηµατοδοτείται από το κράτος, το 60%

50

των µεταναστών που εργάζονται κερδίζουν µεταξύ 500€ και 800€ µηνιαίως αλλά

υπάρχουν και περιπτώσεις που λαµβάνουν 20% λιγότερο από 500€. Αντίθετα, το 50%

των Ελλήνων εργαζοµένων ασφαλίζεται στο Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων - ΙΚΑ (το

µεγαλύτερο ασφαλιστικό ίδρυµα της Ελλάδας) και κερδίζουν λιγότερα από 824 €

µηνιαίως. Τα ποσοτικά δεδοµένα σε µηνιαία βάση τα οποία παρέχονται από το ΙΚΑ και

αφορούν τον Αύγουστο του 2004, δείχνουν ότι οι εργαζόµενοι µετανάστες που δεν

προέρχονται από χώρες- µέλη της ΕΕ ανέρχονται στο 12,32% από τους 1,831,270

ασφαλισµένους. Επίσης, περίπου 45,000 ασφαλίζονται στον ΟΓΑ (Οργανισµός –

Αγροτικών Ασφαλίσεων - ταµείο για τους αγρότες) ενώ άλλοι 10,000 µετανάστες

αυτοαπασχολούνται, έτσι ασφαλίζονται στο ΤΕΒΕ (Ταµείο Επαγγελµατιών και

Βιοτεχνών Ελλάδας).

Η ύπαρξη ξένου εργατικού δυναµικού στην Ελλάδα, θεωρείται από την πλειοψηφία των

µελετών ότι δίνει ώθηση στην οικονοµική ανάπτυξη και ότι συµβάλλει ευεργετικά στο

κοινωνικό ασφαλιστικό σύστηµα. Τα αποτελέσµατα από έρευνα που διεκπεραίωσε το

Ελληνικό Ίδρυµα Μεταναστευτικής Πολιτικής δείχνουν ότι το κράτος συλλέγει περίπου

1δις € ετησίως από ασφαλιστικές εισφορές προερχόµενες από εργαζόµενους

µετανάστες. Το 2003 (το τελευταίο έτος για το οποίο ποσοτικά αποτελέσµατα είναι

διαθέσιµα για ολόκληρη την χρονιά), περίπου 346,000 µετανάστες εισέφεραν 887 εκ.€

στο ΙΚΑ – το µεγαλύτερο ασφαλιστικό ταµείο της χώρας.

Οι περισσότεροι µετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα απασχολούνται ως ανειδίκευτοι

εργάτες. Αντίθετα, το ποσοστό των µεταναστών που απασχολείται σε θέσεις οι οποίες

απαιτούν υψηλό επίπεδο προσόντων είναι πολύ χαµηλό. Σε γενικές γραµµές, η

απασχόληση των εργαζοµένων καθορίζεται από την ζήτηση για την κάλυψη των κενών

θέσεων στις κατά τόπους αγορές εργασίας και όχι τόσο από τις ικανότητες ή την

εµπειρία των εργαζοµένων. Σύµφωνα µε µια έρευνα, οι µετανάστες, σε µεγάλο βαθµό,

απασχολούνται σε θέσεις εργασίας για τις οποίες διαθέτουν περισσότερα από τα

απαιτούµενα προσόντα. (Λιανός, 2004).

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση και τον ρόλο των

µεταναστών στην Ελληνική οικονοµία και κοινωνία. Μεταξύ αυτών των παραγόντων, οι

περισσότερο σηµαντικοί είναι οι ακόλουθοι: (1) ελλιπής γνώση της ελληνικής γλώσσας.

(2) Έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης για το δίκτυο αγοράς εργασίας. (3) Ο φόβος από

51

άγνοια των εργοδοτών σχετικά µε τα προσωπικά και άλλα χαρακτηριστικά των

µεταναστών, και (4) οι περιορισµοί που επιβάλλονται στην αγορά εργασίας ανάλογα µε

τους κανονισµούς που ισχύουν στα διάφορα επαγγέλµατα (Λιανός, T., 2004)

Με εξαίρεση τους Έλληνες µετανάστες από την Ελληνική µειονότητα της (νότιας)

Αλβανίας καθώς και άλλων Ελλήνων µεταναστών, οι υπόλοιποι µετανάστες που ήρθαν

στον ελλαδικό χώρο δεν είχαν γνώση της ελληνικής γλώσσας. Αυτό το γεγονός αποτελεί

σηµαντικό µειονέκτηµα κυρίως για επαγγέλµατα οπού η καλή γνώση της ελληνικής

γλώσσας αποτελεί αναγκαιότητα (π.χ. δάσκαλοι, δικηγόροι, κλπ). Η περιορισµένη

χρήση των δικτύων της αγοράς εργασίας, µέσω των οποίων ανταλλάσσονται

πληροφορίες για τις κενές θέσεις εργασίας, διαθεσιµότητα εργατικού δυναµικού,

µισθούς καθώς και για άλλες σχετικές µεταβλητές, τοποθετεί τους µετανάστες σε

δυσµενή θέση στην αγορά εργασίας. Σε πολλές περιπτώσεις, είναι δύσκολο για τους

µετανάστες να ανταποκριθούν σε συγκεκριµένες απαιτήσεις ενός επαγγέλµατος, µιας

και υπάρχουν περιορισµοί ως προς την αναγνώριση των επαγγελµατικών δικαιωµάτων,

του επιπέδου µόρφωσης που κατέχουν και της δοκιµαστικής περιόδου µαθητείας.

2.1.2 Αγροτικός τοµέας

Στην γεωργία απασχολείται µεγάλο µέρος των µεταναστών. Οι Έλληνες αγρότες σε όλη

την χώρα βασίζονται στους αλλοδαπούς για την συγκοµιδή της ελιάς, των σταφυλιών

και λαχανικών. Οι δουλειές σε αυτόν τον τοµέα δεν προτιµώνται από τους αυτόχθονες

Έλληνες, εξαιτίας του εκτεταµένου ωραρίου εργασίας η οποία απαιτεί φυσική δύναµη σε

όχι και τόσο ευχάριστες συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, οι µετανάστες πληρώνονται

λιγότερο από τους Έλληνες για το ίδιο επάγγελµα (περίπου 40% χαµηλότερα). Σε

έρευνα που διεξήχθη την δεκαετία του 1990 εκτιµήθηκε ότι οι µετανάστες αποτελούν

µόνο το 32,7% των απασχολούµενων εργατών στον αγροτικό τοµέα. Πιο πρόσφατα

στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 90% του απασχολούµενου εργατικού

δυναµικού στην γεωργία είναι αλλοδαποί. Τα µεγαλύτερα αγροκτήµατα στην Ελλάδα

βασίζονται στην ύπαρξη φθηνού αλλοδαπού εργατικού δυναµικού.

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο ο αγροτικός τοµέας κυριαρχείται από αλλοδαπούς

εργαζόµενους αφορά την εποχιακή ζήτηση για εργατικό δυναµικό η οποία δεν µπορεί

52

να ικανοποιηθεί εξαιτίας της έλλειψης σε εργατικά χέρια (δηµογραφικοί λόγοι) στις

αγροτικές περιοχές και της γήρανσης του πληθυσµού. Οι ιδιοκτήτες αγροτεµαχίων

συνήθως προσλαµβάνουν αλλοδαπούς µέσω ενός εποχικού σχεδίου θεωρήσεων

σχεδιασµένο ώστε να προβαίνουν στην πρόσληψη εργατών για µικρή χρονική περίοδο

(6 µήνες ο περισσότερο) κατά την διάρκεια του χρόνου. Σύµφωνα µε δεδοµένα που

δηµοσιεύονται από το Μεσογειακό Παρατηρητήριο της Μεσογείου του Παντείου

Πανεπιστηµίου, η εποχική εργασία µετρά µόνο 8,000 µετανάστες (κυρίως Βούλγαρους,

Αλβανούς και Αιγυπτίους) σε ετήσια βάση.

Σύµφωνα µε ένα άρθρο που περιέχει στοιχεία από ειδική έρευνα για λογαριασµό

εβδοµαδιαίας Αθηναϊκής εφηµερίδας «από το νοτιότερο νησί του Αιγαίου, την Κρήτη,

έως τα µικρότερα χωριά της βορείου Ελλάδος , οι µετανάστες (κυρίως Αλβανοί)

απασχολούνται στην συγκοµιδή πατάτας, πεπονιού, καθώς και ελιάς και πορτοκαλιών».

Το άρθρο συνεχίζει αναφέροντας ότι στον Μαραθώνα, ανατολική Αττική, χιλιάδες

Πακιστανοί, Ινδοί και Βαγλαντέζοι απασχολούνται στην συγκοµιδή εκατοντάδων τόνων

φρούτων και λαχανικών. Αυτά τα φρούτα τροφοδοτούν τις αθηναϊκές αγορές σε

καθηµερινή βάση. Στο χωριό Βελό της Κορινθίας, η συγκοµιδή ο έλεγχος και η

συσκευασία των σταφυλιών διεξάγεται σχεδόν αποκλειστικά από αλλοδαπούς. Οι

άνδρες εργάζονται τους αγρούς ενώ οι γυναίκες στις 7 τοπικές εταιρίες συσκευασίας.

Επιπλέον απασχολούνται στα θερµοκήπια και στην παραγωγή λαχανικών στην Κρήτη.

Πριν από την µαζική συρροή των µεταναστών στην Ελλάδα στις αγροτικές κυρίως;

περιοχές, το κουραστικό βάρος για την φροντίδα των αγρών επωµίζονταν οι αγροτικές

οικογένειες. Παρόλα αυτά, έχουν περάσει κάµποσα χρόνια από τότε που οι αγρότες

µπορούσαν να βασιστούν στα ζώα και η συγκοµιδή των αγρών να λάβει χώρα χωρίς

την βοήθεια από αλλοδαπούς στην β. Ελλάδα και πιο συγκεκριµένα στα

Μαστοροχώρια, τα οποία είναι 12 χωριά κοντά στα σύνορα µε την Αλβανία. Τα 2/3 του

πληθυσµού είναι συνταξιούχοι των οποίων οι απόγονοι έχουν µετακινηθεί προς τα

αστικά κέντρα. Σύµφωνα µε τον ∆ήµαρχο του Μαστοροχωρίου, Κοσµά Σντούκο, οι

µετανάστες – όλοι από την γειτονική Αλβανία – ωφελούν την τοπική οικονοµία. «Οι

Αλβανοί µετανάστες είναι σηµαντικοί αναλογικά µε την παραγωγή», αναφέρει, «γιατί ο

πληθυσµός από την δεκαετία του 1960 έχει µεταναστεύσει προς το εξωτερικό ή

µετακινηθεί προς τα µεγάλα αστικά κέντρα, έτσι µιλάµε για γερασµένο πληθυσµό».

53

Σύµφωνα µε έρευνες, οι µετανάστες που απασχολούνται σε εποχικές αγροτικές

εργασίες, σε µη αστικά κέντρα δεν περιορίζονται µόνο στην γεωργία. Απασχολούνται

επίσης σε µη αγροτικές οικονοµικές δραστηριότητες λόγω της γήρανσης του

πληθυσµού κυρίως σε ακριτικές, βουνίσιες και αγροτικές περιοχές.

2.1.3 Βοήθεια στο σπίτι

Σύµφωνα µε µια δηµοσίευση στα µέσα ενηµέρωσης, σχεδόν κάθε γυναίκα που

αναλαµβάνει την φύλαξη των παιδιών και του σπιτιού ψάχνει απασχόληση µέσω

αγγελιών στην Χρυσή Ευκαιρία – εφηµερίδα µε την µεγαλύτερη κυκλοφορία στο είδος

της. Οι αλλοδαπές προέρχονται από την Βουλγαρία, Πολωνία, Γεωργία, Ρωσία και

Ρωσία και ξεπερνούν µε αναλογία 3 προς 1 τις Ελληνίδες σε αντίστοιχες θέσεις

απασχόλησης. Στοιχεία που δηµοσιεύτηκαν από το Εθνικό Παρατηρητήριο Εργασίας

δείχνουν ότι οι γυναίκες στην πλειονότητα τους απασχολούνται σας καθαρίστριες, στην

φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωµένων.

Η έκθεση του ENAR Shadow το 2003 για την µετανάστευση στην Ελλάδα εστίαζε

κυρίως σε παράπονα, όπως διατύπωσαν σε συνεντεύξεις από το SOS Racism το 2003

από γυναίκες οι οποίες πολλές από αυτές µένουν µόνες τους στην Ελλάδα αλλά έχουν

οικογένεια και παιδιά (κυρίως από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης). Το γεγονός αυτό

φανερώνει ότι οι γυναίκες αυτές εργάζονται πάρα πολλές ώρες και γενικά πρέπει να

είναι σε διαθεσιµότητα µέρα και νύχτα και σχεδόν ποτέ δεν παίρνουν ρεπό, (unless the

occasional Sunday). Όσο αφορά τις αποδοχές, λαµβάνουν τον βασικό µισθό χωρίς να

πληρώνονται τις υπερωρίες ή τα µπόνους και πολλές από αυτές τις γυναίκες οφείλουν

να πληρώσουν για τις ασφαλιστικές εισφορές µόνες τους, που υπό κανονικές συνθήκες

αποτελούν υπευθυνότητα των εργοδοτών. Η πλειοψηφία των εργοδοτών δεν

προτίθενται να πληρώνει τις ασφαλιστικές εισφορές των αλλοδαπών. Επιπλέον, Η

συµπεριφορά προς του αλλοδαπούς εργαζόµενους µπορεί να είναι άδικοι ως προς το

πρόσωπο τους ή ακόµα χειρότερα να υποστούν σεξουαλική παρενόχληση από τους

εργοδότες οι οποίοι παράνοµα κατάσχουν και τα διαβατήρια τους. ∆υστυχώς, τα θύµατα

απρεπούς συµπεριφοράς, πολύ δύσκολα καταγγέλλουν περιστατικά εκµετάλλευσης

γιατί φοβούνται να µην χάσουν την δουλειά τους και ως συνέπεια αυτού την άδεια

εργασίας, έτσι υπάρχει η πιθανότητα απέλασης τους.

54

2.1.4 Συµπεράσµατα

Τα τελευταία χρόνια, η Ελληνική Οικονοµία βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στο αλλοδαπό

ανθρώπινο δυναµικό που εισέρχεται στην Ελλάδα. Οι περισσότερες εκθέσεις τονίζουν

το γεγονός ότι στην πραγµατικότητα οι µετανάστες δεν παίρνουν τις δουλειές από τους

αυτόχθονες Έλληνες, δηλαδή δεν υφίστανται ανταγωνισµός ή υποκατάσταση, γιατί

απασχολούνται κυρίως σε θέσεις εργασίας οι οποίες δεν γίνονται αποδεκτές από τους

Έλληνες για διάφορους λόγους: δύσκολη και επικίνδυνη εργασία, χαµηλές απολαβές ή

χαµηλό κύρος. Από οικονοµικής απόψεως οι µετανάστες αποτελούν χαµηλόµισθη

εργατική δύναµη η οποία συµβάλλει στην διατήρηση του πληθωρισµού σε χαµηλά

επίπεδα. Η ανάλυση των δεδοµένων από την αγορά εργασίας δείχνει ότι οι

σηµαντικοτεροι τοµείς της Ελληνικής οικονοµίας θα αντιµετώπιζαν δυσκολίες αν για

κάποιο λόγο εξέλειπε το ξένο εργατικό δυναµικό. Η πολιτισµική ποικιλοµορφία κατέστη

συνηθισµένο φαινόµενο της Ελληνικής κοινωνίας και οικονοµίας. Οι θετικές επιδράσεις

της µετανάστευσης στους οικονοµικούς δείκτες είναι προφανείς. Παρόλα αυτά, η

κοινωνία οφείλει να χαρακτηρίζεται από ευελιξία και να προσαρµόζεται στην νέα

πολιτισµική πραγµατικότητα.

2.2 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στον ∆ηµόσιο Τοµέα

Το Ελληνικό Σύνταγµα ορίζει ρητά ότι µόνο οι Έλληνες Πολίτες έχουν το δικαίωµα να

απασχοληθούν στον δηµόσιο τοµέα της οικονοµίας. Παρόλα αυτά, η αναδυόµενη

πολιτισµική κοινωνία απαιτεί τον επαναπροσδιορισµό των αξιών που αφορούν την

εργασία στο δηµόσιο τοµέα. Επίσης, η ζήτηση για τις δηµόσιες υπηρεσίες όσο αφορά

την εξυπηρέτηση όπως σχολεία, νοσοκοµεία, διοικητικές υπηρεσίες, κλπ, από τους

µετανάστες δεν είναι τόσο µεγάλη, παρόλα αυτά, ενδέχεται να αλλάξει στα επόµενα

χρόνια σαν αποτέλεσµα της νοµιµοποίησης των µεταναστών και της ενσωµάτωσης των

αλλοδαπών οικογενειών (Λιανός, T., 2004).

2.3 Πολιτισµική Ποικιλοµορφία στην Εκπαίδευση

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι µετανάστες που εισέρχονται στην Ελλάδα είναι κυρίως

από τα Βαλκάνια και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, συµπεριλαµβανοµένης της

πρώην Σοβιετικής Ένωσης µετά την κατάρρευση του οικονοµικού σοσιαλισµού και των

πολιτικών συστηµάτων που επικρατούσαν σε αυτές τις χώρες κατά την διάρκεια της

δεκαετίας του 1990. Όπως έχει ήδη αναφερθεί σύµφωνα πάντα µε τα δεδοµένα της

απογραφής του πληθυσµού το 2001, τα οποία αποτελούν τα τελευταία επίσηµα

55

στατιστικά δεδοµένα για την Ελλάδα, δείχνουν ότι οι µετανάστες στην Ελλάδα

αντιπροσωπεύουν το 7% του συνολικού πληθυσµού και περίπου το 65% αυτών είναι

από την Αλβανία. Η παρουσία του µεγάλου αριθµού των µεταναστών στην Ελλάδα τα

τελευταία χρόνια, έχει καταστήσει την Ελληνική κοινωνία σε πολύ–γλωσσική, πολύ–

φυλετική, πολύ–εθνική και πολύ– πολιτισµική. Αυτό το γεγονός έχει επιφέρει µερικά

προβλήµατα όσο αφορά την εκπαίδευση και κατάρτιση των παιδιών µε διαφορετική

κουλτούρα, φυλή και γλώσσα.

Συγκεκριµένα στατιστικά στοιχεία που είναι καταγεγραµµένα για τον αριθµό και

κατανοµή των αλλοδαπών παιδιών (συµπεριλαµβανοµένου και των αλλοδαπών

παιδιών µε ελληνική καταγωγή) στα ελληνικά σχολεία σε όλες τις βαθµίδες εκπαίδευσης

είναι διαθέσιµα από το 2003, όταν το Ίδρυµα για την Ελληνική ∆ιασπορά, Εκπαίδευση

και ∆ιαπολιτισµικές Μελέτες ξεκίνησε να ερευνά την κατάσταση των αλλοδαπών

παιδιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα.

Μια έρευνα που διεξήχθη από το ίδρυµα για την Εκπαίδευση των Ελλήνων Μεταναστών

και ∆ιαπολτισµικής Εκπαίδευσης δείχνει ότι το 9% του συνόλου των παιδιών που

παρακολουθούσαν το ελληνικό σχολείο κατά τον φθινόπωρο του 2002 και καλοκαίρι του

2003 είναι από οικογένεια µεταναστών ή από οικογένεια µεταναστών ελληνικής

καταγωγής. Το σύνολο των αλλοδαπών παιδιών (κυρίως Αλβανών) ήταν 98,241, ενώ

31,873 γεννήθηκαν στην ελληνική επικράτεια. Ο αριθµός των παιδιών των οποίων οι

γονείς τους είναι πρόσφυγες ή έχουν αιτηθεί άσυλο ήταν πολύ περιορισµένος σε

σύγκριση µε τα παιδιά των µεταναστών.

Σύµφωνα µε την έρευνα που διεξήχθη από το ίδρυµα για την Εκπαίδευση των Ελλήνων

Μεταναστών και ∆ιαπολτισµικής Εκπαίδευσης το 42.7 % των αλλοδαπών παιδιών ζουν

στην Ελλάδα τα τελευταία 6 χρόνια, ενώ το 57.3 % των αλλοδαπών παιδιών ζουν

λιγότερο από 5 χρόνια στην Ελλάδα. Η πλειοψηφία των αλλοδαπών εγγράφονται στο

δηµοτικό (όπου συνιστούν το 10,60% όλων των τάξεων του δηµοτικού), γυµνάσιο

(10.17% του συνόλου), όπου και σχηµατίζονται προ- παρασκευαστικές τάξεις (8%) και

λύκειο (5.13 %). Περίπου το 35.6 % των ελληνικών σχολείων δεν έχουν καθόλου

αλλοδαπούς µαθητές ενώ το 45.8 % των σχολείων συγκεντρώνουν το 10% των

αλλοδαπών µαθητών. Το 17.1 % των σχολείων - φοιτούν 10-50 αλλοδαποί µαθητές

ενώ στο 1.5 % των σχολείων - φοιτούν πάνω από 50. Η µεγαλύτερη συγκέντρωση

56

αλλοδαπών µαθητών ή µετανάστες δεύτερης γενιάς (11.92 %) βρίσκονται στην περιοχή

της Αττικής.

Το γεγονός ότι περίπου το 11% των µαθητών των ελληνικών σχολείων προέρχονται

από οικογένειες αλλοδαπών ή επαναπατριζόµενων Ελλήνων, κινητοποίησε τις

Ελληνικές κυβερνήσεις ώστε να γίνουν συγκεκριµένα βήµατα για την εισαγωγή

διαπολιτισµικής εκπαίδευσης στην χώρα. Η γενική πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης

για την εισαγωγή της διαπολιτισµικής διάστασης στα ελληνικά σχολεία βρίσκεται σε

συµφωνία µε το ελληνικό σύνταγµα (άρθρο 5, παράγραφος 1) αναγνωρίζοντας το

δικαίωµα στον καθένα να αναπτύξει ελεύθερα και χωρίς εµπόδια την προσωπικότητά

του, ως ανώτατη αξία στην ελληνική κοινωνία καθώς και σε άλλες διεθνείς συµβάσεις

για την εκπαίδευση που η Ελλάδα έχει επικυρώσει. Σύµφωνα µε την διεθνή νοµοθεσία,

οι µειονοτικές οµάδες έχουν ιδιωτικά και συλλογικά δικαιώµατα. Μπορούν να εξασκούν

το δικό τους εκπαιδευτικό πρόγραµµα, πολιτισµό, θρησκεία. Αξίζει επίσης να ειπωθεί ότι

η ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα και τις Θεµελιώδεις Ελευθερίες

του 1950 αναγνωρίζει την ελευθερία της σκέψης και της θρησκείας (άρθρο 9) και η

Συνθήκη της ΟΥΝΕΣΚΟ ενάντια στις ∆ιακρίσεις στην Εκπαίδευση απαγορεύει

οποιοδήποτε είδος διάκρισης στην εκπαίδευση σαν αποτέλεσµα της διαφορετικότητας

της φυλής, χρώµατος , φύλου, έθνους και κοινωνικής τάξης και δεσµεύει τα κράτη να

προωθήσουν την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση (άρθρα 1 & 4).Η Συνθήκη της

ΟΥΝΕΣΚΟ για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού του 1989 αναγνωρίζει την υποχρέωση των

κρατών να σέβονται το δικαίωµα των παιδιών στην ελευθερία της σκέψης, της

συνείδησης και της θρησκείας και την λήψη µέτρων εφόσον καθοριστούν τα

ικανοποιητικά κονδύλια, για την προστασία των κοινωνικών και πολιτισµικών

δικαιωµάτων τω παιδιών.

Το υπάρχον νοµικό πλαίσιο της Ελλάδας διασφαλίζει ότι οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες

παρέχονται σε όλα τα παιδιά των µεταναστών ηλικίας από 6 έως 15 (δηµοτικό και

γυµνάσιο – υποχρεωτικό επίπεδο εκπαίδευσης στην Ελλάδα), ανεξαρτήτως από το

νοµικό καθεστώς των γονέων στην Ελλάδα. Το άρθρο 40 του νόµου 2910/2001 δηλώνει

ότι «όλα τα παιδιά των αλλοδαπών που ζουν στην Ελλάδα είναι υποχρεωµένα

παρακολουθήσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση παρόµοια µε τους Έλληνες πολίτες».

Το ίδιο άρθρο ρυθµίζει την ελεύθερη πρόσβαση για τους αλλοδαπούς σπουδαστές σε

όλες τις µορφές της σχολικής ζωής µέσω των κοινών διαδικασιών. Υποχρεώνει επίσης

57

τη διοικούσα αρχή των σχολείων να εγγράψει τα παιδιά των µεταναστών ή προσφύγων

ακόµα κι αν δεν υπάρχουν τα απαραίτητα έγγραφα και ταυτόχρονα να παρέχει την

δυνατότητα για προαιρετική εκπαίδευση της µητρικής γλώσσας και του πολιτισµού της

χώρας προέλευσης σαν µια µορφή επιπρόσθετων δραστηριοτήτων στο πρόγραµµα

σπουδών.

Στα πλαίσια της διαπολιτισµικής διάστασης της Ελληνικής Πολιτικής για την εκπαίδευση,

λαµβάνονται υπόψη τρεις κατηγορίες παιδιών που ζουν στην Ελλάδα:

• Παιδιά των οποίων οι γονείς είναι πολίτες άλλου κράτους και έρχονται στην

Ελλάδα µε σκοπό να µείνουν για περιορισµένο διάστηµα ή να εγκατασταθούν

µόνιµα, ανεξαρτήτως νοµικού καθεστώτος (νόµιµοι / παράνοµοι)

• Παιδιά των οποίων οι γονείς (ή τουλάχιστον ένας από τους δυο) είναι ελληνικής

καταγωγής και επαναπατρίζεται

• Παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν αιτηθεί άσυλο και τους έχει χορηγηθεί η

κατάσταση του πρόσφυγα από τις ελληνικές αρχές ή διαµένουν παράνοµα στην

Ελλάδα.

Η απαρχή της διαδικασίας για να δοθεί διαπολιτισµική διάσταση στην ελληνική

εκπαιδευτική πολιτική µπορεί να αναζητηθεί στη δεκαετία του '70 µε την υιοθέτηση

µερικών προνοµιακών µέτρων σχετικά µε τους αλλοδαπούς µαθητές που σαν στόχο

είχαν την διευκόλυνση της ενσωµάτωσης τους. Παραδείγµατος χάριν οι αλλοδαποί

µαθητές (συµπεριλαµβανοµένων και των αλλοδαπών ελληνικής καταγωγής)

ωφελούνται από την συρρίκνωση της διάρκειας σπουδών δηλ. τα πρώτα δύο έτη

µαθητείας βαθµολογούνται µε 8 (ενώ ο βαθµός προαγωγής για τους υπόλοιπους

µαθητές είναι το 10) και ιδιαίτερα όσον αφορά τα γλωσσικά θέµατα. Στη δεκαετία του '70

και '80, οι θρησκευτικές, εθνικές, εθνικές, γλωσσικές και πολιτιστικές διαφορές των

αλλοδαπών µαθητών δεν θεωρούνταν ως δικαιολόγηση της ανάγκης για την καθιέρωση

παράλληλων εκπαιδευτικών δοµών (σχολεία, προγράµµατα σπουδών, εγχειρίδια,

εξετάσεις, εξουσιοδοτήσεις κ.λπ.).

58

Οι Eλληνικές Aρχές υιοθέτησαν τα κύρια µέτρα που σαν στόχο είχαν την εισαγωγή της

διαπολιτισµικής διάστασης στην εκπαίδευση στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Οι

σηµαντικότεροι νόµοι που εισάγουν τη διαπολιτισµική διάσταση στην εκπαίδευση είναι:

• Νόµος 1404/83 δηµιουργία Τάξεων Υποδοχής και Ιδιωτική ∆ιδασκαλία για

µαθητές ελληνικής καταγωγής και αλλοδαπούς. Αυτός ο νόµος τροποποιήθηκε

και βελτιώθηκε το 1990 προκειµένου να καταστήσουν τις Τάξεις Υποδοχής και

την Ιδιωτική ∆ιδασκαλία πιο εύκαµπτες και παραγωγικές.

• Νόµος 2413/1996 για τη διαπολιτισµική εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Μετά από την προσχώρηση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δόθηκε µια

ευρωπαϊκή διάσταση στην ελληνική πολιτική για την εκπαίδευση. Βασίζεται στα

ακόλουθα έγγραφα, τα οποία περιέχουν συστάσεις σχετικά µε τη γλωσσική ικανότητα,

την κινητικότητα µαθητών και δασκάλων, τη συνεργασία µεταξύ των σχολείων, κ.λπ.:

• Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986)

• Το ψήφισµα της 24ης Μαΐου 1988 σχετικά µε την ευρωπαϊκή διάσταση στην

εκπαίδευση

• Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, συγκεκριµένα άρθρα 126 και 127 (1992)

• Η Πράσινη Βίβλος για την ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση (1993)

• Η Λευκή Βίβλος για την εκπαίδευση και την κατάρτιση (1995).

Σαν κράτος –µέλος , η Ελλάδα είχε την υποχρέωση να ενσωµατώσει στην εθνική της

νοµοθεσία την ευρωπαϊκή οδηγία 77/486/EEC, η οποία αναφέρεται στην εκπαίδευση

των παιδιών που είναι πολίτες κάποιου άλλου κράτους – µέλους της ΕΕ.

Η οδηγία ρητα ορίζει ότι το κράτος πρέπει να λάβει τα κατάλληλα µέτρα για να

προωθήσει, σε συντονισµό µε την κανονική εκπαίδευση, την διδασκαλία της µητρικής

γλώσσας και τον πολιτισµό της χώρας προέλευσης για τα παιδιά µεταναστών που

βρίσκονται στο στάδιο υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Ο νόµος 1404/83 αναφέρεται στις τάξεις υποδοχής και τα ιδιωτικά µαθήµατα τα οποία

στοχεύουν να διευκολύνουν την προσαρµογή στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα των

επαναπατρισµένων και αλλοδαπών µαθητών. Το 1996 ο νόµος 2413/96 σχετικά µε τη

διαπολιτισµική εκπαίδευση στην Ελλάδα κατεδείχθει για πρώτη φορά ο στόχος της

διαπολιτισµικής εκπαίδευσης για τους αλλοδαπούς σπουδαστές στην Ελλάδα.

59

Σύµφωνα µε αυτόν τον νόµο στόχος της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης είναι να

οργανώνει και να θέτει σε πέρας τη πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση έτσι

ώστε να παρέχεται εκπαίδευση στους νέους που διαφέρουν εκπαιδευτικά, κοινωνικά ή

πολιτισµικά και που έχουν συνηθίσει σε µια διαφορετική εκπαιδευτική µέθοδο.

Το άρθρο 34 του νόµου 2413/1996 προβλέπει την προσαρµογή του επικρατούντος

προγράµµατος σπουδών σε συγκεκριµένα σχολεία ή τάξεις διαπολιτισµικής

εκπαίδευσης προκειµένου να διευκολυνθεί µια διαπολιτισµική προσέγγιση η οποία θα

αποτελέσει την βάση για την δηµιουργία µιας συγκεκριµένης κοινωνικής, πολιτισµικής

εκπαιδευτικής κατάστασης σε ένα πολυπολιτισµικό περιβάλλον. Πολλές µελέτες

αναλύουν και επικρίνουν αυτόν τον νόµο βρίσκοντας αντικρουόµενα στοιχεία, έτσι για

παράδειγµα, στην έκθεση που συνόδευε αυτόν τον νόµο αναφέρεται ότι: «Η

∆ιαπολιτισµική Εκπαίδευση αρχίζει από την αναγνώριση της πολυπολιτισµικότητας στις

κοινωνίες και της ιδιαίτερης αξίας που προσδίδεται σε όλους τους πολιτισµούς». Στόχος

του νόµου ορίζεται ότι είναι η προώθηση µόνο της ελληνικής πολιτισµικής ταυτότητας,

της προόδου της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής και ορθόδοξης παράδοσης και όχι

της προόδου της πολυπολιτισµικότητας (Μακρή, Βασιλική, 2003).

∆ιατίθενται δυο τύποι τάξεων υποδοχής (τύπος Ι και τύπος ΙΙ) στα ελληνικά σχολεία για

όλους τους αλλοδαπούς µαθητές σύµφωνα µε τις ανάγκες τους. Έτσι δεν δηµιουργείται

καµία ανάγκη οι µαθητές να υποβληθούν σε δοκιµασίες γλώσσας προκειµένου να

τοποθετηθούν στις τάξεις. Στον πρώτο τύπο τάξης υποδοχής (Ι) οι µαθητές

οργανώνονται σε συγκεκριµένες εκπαιδευτικές οµάδες. Οι µαθητές που παρακολουθούν

αυτές τις τάξεις εκπαιδεύονται συστηµατικά στην ελληνική γλώσσα καθώς και άλλα

εκπαιδευτικά αντικείµενα, ενώνονται µε τις υπόλοιπες τάξεις για µαθήµατα όπως

µουσική, γυµναστική και ξένη γλώσσα. Η µέγιστη διάρκεια του (Ι) τύπου τάξεως

υποδοχής είναι 2 χρόνια το µέγιστο και το σχολείο σε συνεργασία µε τους γονείς του

µαθητή λαµβάνουν την απόφαση για την συµµετοχή του παιδιού σε αυτές τις τάξεις.

Κατά την σχολική χρονιά 2002-03, 548 τάξεις υποδοχής τύπου (Ι) δηµιουργήθηκαν και

παρακολουθήθηκαν από 7,863 µαθητές κυρίως στην περιοχή της Αττικής (το 39,05%

του συνόλου των τάξεων υποδοχής οργανώθηκαν εκεί) και ακολουθεί η περιοχή της

Κεντρικής Μακεδονίας (27.4%)

60

Σύµφωνα µε µερικές παιδαγωγικές µελέτες οι ξεχωριστές τάξεις µπορούν να οδηγήσουν

στην αποµόνωση, εάν δεν λειτουργούν σωστά ή κατά την διάρκεια του σχολικού

ωραρίου. Είναι επίσης δυνατό, ότι οι µαθητές µε µαθησιακές δυσκολίες θα ενταχθούν σε

αυτές τις τάξεις και κατά συνέπεια, δεν θα επιτευχθεί ο αρχικός σκοπός των τάξεων

υποδοχής (Μακρή, Βασιλική, 2003). Μια έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από τη

UNICEF έδειξε ότι η συνύπαρξη των ελληνικών και ξένων παιδιών στο σχολείο διακρίνει

βαθµιαία ή και αποθαρρύνει τις όποιες συµπεριφορές ξενοφοβίας και ρατσισµού.

Στις τάξεις υποδοχής του δεύτερου τύπου (ΙΙ), οι µαθητές δεν υποχρεούνται να

παρακολουθήσουν ξεχωριστά κάποια µαθήµατα, καθώς λαµβάνουν πρόσθετη

υποστηρικτική εκπαίδευση που είναι της µορφής προσανατολισµένης στο άτοµο, όπου

γίνονται συγκεκριµένες παρεµβάσεις από δασκάλους κατά την διάρκεια της

παρακολούθησης τους στις κανονικές τάξεις µαζί µε τους συµµαθητές τους. Την σχολική

χρονιά 2002/03, 127 τάξεις υποδοχής τύπου ΙΙ δηµιουργήθηκαν για συνολικά 1633

µαθητές (έκθεση του Eurydice, Ελλάδα, Εθνική Έκθεση, 2003/2004). Αυτός ο τύπος

τάξης ήταν συχνότερος στην Κεντρική Μακεδονία (35.4% των τάξεων) έπεται η Αττική

(15%) και νότιο Αιγαίο και Κρήτη (11%).

Εκτός από την ύπαρξη των τάξεων υποδοχής, οργανώνονται προπαρασκευαστικά

µαθήµατα ως απογευµατινή δραστηριότητα και ως πρόσθετη δυνατότητα παροχής

βοήθειας στην διδακτέα ύλη του σχολείου ή και εκτός αυτής. Τα προπαρασκευαστικά

µαθήµατα απευθύνονται σε µαθητές που είτε παρακολουθούν µια τάξη υποδοχής είτε

έχουν την ανάγκη για επιπρόσθετη υποστήριξη έτσι ώστε να αποκτήσουν τα σχολικά

ακαδηµαϊκά προαπαιτούµενα εφόδια. Την σχολική χρονιά 2002-03, είχαν σχηµατιστεί

525 συνολικά, προπαρασκευαστικές τάξεις τις οποίες παρακολουθούσαν 3.719

µαθητές. Αυτές οι τάξεις λειτουργούσαν κυρίως στις περιοχές της Αττικής και Κεντρικής

Μακεδονίας.

Οι δάσκαλοι οι οποίοι συµµετέχουν στις διαφορετικές µορφές διδασκαλίας, όπως αυτές

περιγράφησαν ανωτέρω, είναι είτε κανονικοί δάσκαλοι µε επιπρόσθετα προσόντα, ή

δάσκαλοι οι οποίοι προσεληφθήκαν από το κράτος µόνο γι αυτό τον συγκεκριµένο

εκπαιδευτικό σκοπό, δηλ. τις τάξεις υποδοχής ή παρασκευαστικές τάξεις. Κατά την

διάρκεια των διαδικασιών επιλογής προσωπικού, δίδεται ιδιαίτερη προσοχή ότι οι

δάσκαλοι είναι ενήµεροι και γνωρίζουν καλά τον πολιτισµό της χώρας του αλλοδαπού

61

µαθητή, όπως επίσης ότι είναι σε θέση να επικοινωνήσουν µαζί του στην µητρική του

γλώσσα. Η συνεχής επιµόρφωση προβλέπεται για όλους τους εκπαιδευτικούς και

επιτηρείται από την διοίκηση για την εκπαίδευση και από τις σχολικές συµβουλευτικές

υπηρεσίες.

Το Υπουργείο Παιδείας (κυρίως) καθώς επίσης οι δήµοι και νοµαρχίες, στον βαθµό που

ο προϋπολογισµός τους το επιτρέπει, καλύπτουν τα έξοδα που προκύπτουν από

τέτοιου είδους πρόσθετα µέτρα. (δηλ., κατανοµή των δασκάλων και επιµόρφωση

δασκάλων, υποδοµές, εκπαιδευτικό υλικό (π.χ. εγχειρίδια) και εκπαιδευτικό εξοπλισµό).

Τα σχολεία µε υψηλό ποσοστό σε αλλοδαπούς µαθητές επιχορηγούνται µε

επιπρόσθετα χρηµατικά ποσά, µε έµµεσο τρόπο, µέσω της εφαρµογής συγκεκριµένων

µέτρων, όπως το έργο για την «σχολική ενσωµάτωση των αλλοδαπών και

παλινοστούντων µαθητών» το οποίο συγχρηµατοδοτείται από την ΕΕ και το Υπουργείο

Παιδείας.

Επιπλέον, διαπολιτισµική εκπαίδευση και κατάρτιση για τους δασκάλους παρέχεται από

µερικά πανεπιστηµιακά τµήµατα που οργανώνουν εκπαιδευτικά προγράµµατα

κατάρτισης για τους δασκάλους πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Τα

σεµινάρια επιµόρφωσης διοργανώνονται επίσης και από το Υπουργείο Παιδείας σχετικά

µε την διαπολιτισµική εκπαίδευση τα οποία είτε είναι υποχρεωτικά γι αυτούς είτε

προαιρετικά και συµµετέχουν µόνο όσοι ενδαφέρονται για το συγκεκριµένο θέµα.

Ο νόµος 2413/96 προέβλεπε την δηµιουργία ∆ιαπολιτισµικών Σχολείων Εκπαίδευσης.

Το κράτος, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι εκκλησίες και άλλες µη κερδοσκοπικές

οργανώσεις έχουν δικαίωµα να ιδρύσουν τέτοιου είδους σχολεία. Σύµφωνα µε τις

ελληνικές παιδαγωγικές έρευνες, ο νόµος 2413/96 περιέχει ασυνέπειες αλλά θεωρείται

επίσης ορόσηµο για την ελληνική εκπαιδευτική πολιτική έναντι των αλλοδαπών και

επαναπατρισµένων Ελλήνων µαθητών (∆αµανάκης, Μιχάλης, 2005).

Τα σχολεία ή οι τάξεις διαπολιτισµικής εκπαίδευσης απολαµβάνουν έναν ιδιαίτερο

βαθµό αυτονοµίας σχετικά µε το σχεδιασµό του προγράµµατος σπουδών τους και εν

γένει ολόκληρης της σχολικής ζωής. Αν και αυτά τα σχολεία ανήκουν στον δηµόσιο

τοµέα και επιδιώκουν την επίτευξη των γενικών στόχων της εκπαίδευσης, όπως

παρατίθενται στην ελληνική νοµοθεσία, επιδιώκουν να ικανοποιήσουν εξίσου, τις

62

εκπαιδευτικές ανάγκες των µεταναστών οι οποίοι διαθέτουν διαφορετικό κοινωνικό,

πολιτισµικό και θρησκευτικό υπόβαθρο. Για αυτόν τον λόγο τα προγράµµατα σπουδών

που ακολουθούνται από όλα τα διαπολιτισµικά σχολεία είναι παρόµοια µε των

κανονικών δηµόσιων σχολείων αλλά είναι προσαρµοσµένα επίσης στις πολιτιστικές,

κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανάγκες των µαθητών. Τα διαπολιτισµικά σχολεία

κατέχουν την αυτονοµία για να αναπτύξουν περαιτέρω το πρόγραµµα σπουδών τους

και έτσι να αποκριθούν µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να καλύψουν τις ανάγκες

αυτών των οµάδων (έκθεση του Eurydice, Ελλάδα, Εθνική Έκθεση, 2003/2004).

Οι µαθητές που παρακολουθούν αυτά τα σχολεία είναι είτε µετανάστες είτε

παλλινοστούντες. Οι δάσκαλοι επιλέγονται µέσω µιας ειδικής διαδικασίας στην οποία η

γνώση και οι δεξιότητες στη διαπολιτισµική εκπαίδευση και η συνειδητοποίηση του

πολιτισµικού υπόβαθρου των µαθητών αξιολογούνται. Η διδασκαλία διεξάγεται στην

ελληνική γλώσσα. Υπάρχουν τρία διαπολιτισµικά δηµοτικά σχολεία, καθώς και δυο

γυµνάσια στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Ο αριθµός των διαπολιτισµικών σχολείων

σε όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα της χώρα είναι προς το παρόν περίπου 20. Υπάρχουν

επίσης και στην Θράκη (Β. Ελλάδα) όπου η διδασκαλία διεξάγεται και σε ελληνικά και

σε τούρκικα.

Από το 1999 άρχισαν να εφαρµόζονται διαφορετικά µέτρα υποστήριξης για τους

αλλοδαπούς µαθητές. Τα µέτρα που υιοθετήθηκαν από το Ελληνικό Κράτος για να

συµβάλλουν στην βαθµιαία ενσωµάτωση των µεταναστών µαθητών, παλλινοστούντες

και παιδιά προσφύγων στα σχολεία., απευθύνονται γενικά σε όλα τις σχολικές µονάδες

ή και σε συγκεκριµένα είδη σχολείων ανάλογα µε την παρουσία των µεταναστών

µαθητών σε αυτά.

Μεταξύ των µέτρων υποστήριξης, διατίθενται για τους αλλοδαπούς µαθητές, η

υποστήριξη για την γλώσσα, πολιτισµό και θρησκεία της χώρας προέλευσης των

µαθητών. Τα µαθήµατα για τον πολιτισµό και µητρική γλώσσα των αλλοδαπών

παρέχονται προαιρετικά, σαν επιπλέον εξω -σχολική δραστηριότητα και ενδέχεται να

διδάσκεται µέχρι και 4 ώρες εβδοµαδιαίως σε ολιγάριθµα τµήµατα µέχρι και 7 µαθητών.

Η χρηµατοδότηση παρέχεται από το ελληνικό κράτος όπως επίσης και από την ΕΕ.

63

Για να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις σχολικές µονάδες των αλλοδαπών µαθητών

(συµπεριλαµβανοµένων των αιτούντων άσυλο) τους παρέχεται χρηµατική συνδροµή

παρόµοια µε τους γηγενής µαθητές έτσι ώστε να καλύπτονται τα έξοδα µεταφοράς τους.

Η χρηµατοδοτική συνδροµή παρέχεται στους µαθητές των οποίων οι γονείς έχουν

χαµηλά εισοδήµατα και στις περιοχές όπου η δηµόσια συγκοινωνία δεν είναι

οργανωµένη καλά. Αυτήν την περίοδο δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριµένος νόµος που

να προβλέπει την καθηµερινή υποστήριξη αναφορικά µε τις πολιτισµικές και

θρησκευτικές ανάγκες των µεταναστών (π.χ. διαφορετικές διατροφικές επιλογές στις

σχολικές καντίνες, παρατήρηση των θρησκευτικών ή πολιτισµικών διακοπών κ.λπ.).

Υπάρχουν σχολεία τα οποία προσφέρουν µαθήµατα γνώσης της ελληνικής γλώσσας

για τις οικογένειες των αλλοδαπών, συµµετέχοντας απλά στο δίκτυο «Σχολική

ενσωµάτωση αλλοδαπών και παλλινοστούτων µαθητών». Το Ίδρυµα για την ∆ια Βίου

Εκπαίδευση (I.D.E.K.E.) προσφέρει επίσης µαθήµατα για την ελληνική γλώσσα σε

ενήλικες µετανάστες.

Η συγκατάθεση των γονέων απαιτείται πάντα πριν από την συµµετοχή σε οποιαδήποτε

δραστηριότητα υποστήριξης, και κυρίως σε µερικούς τύπους εκπαίδευσης είναι

υποχρεωτική η συναίνεση. Στο πλαίσιο του έργου «Σχολική ενσωµάτωση αλλοδαπών

και παλλινοστούτων µαθητών» τίθεται σε εφαρµογή δράση που είναι γνωστή σαν

«Σύνδεση σχολείου και οικογενειών». Στόχος του έργου είναι να ενηµερώσει τους γονείς

των µαθητών για το εκπαιδευτικό σύστηµα, να δώσει στους γονείς µια ευκαιρία να

συµµετέχουν στις εκπαιδευτικές διαδικασίες που αφορούν τα παιδιά τους και να

ενδυναµώσει τον διάλογο έτσι ώστε να πραγµατοποιηθεί µε επιτυχία η ενσωµάτωση

στο εκπαιδευτικό σύστηµα για τους αλλοδαπούς µαθητές.

Προκειµένου να διευκολυνθεί η εισαγωγή της διαπολιτισµικής και ευρωπαϊκής

διάστασης στην εκπαίδευση, εξ αποστάσεως δίκτυα καθιερώνονται και λειτουργούν

µεταξύ των ελληνικών και ξένων σχολείων. Οργανώνονται µαθητικά φεστιβάλ (εκθέσεις,

θεατρικές παραστάσεις, αφίσες, κλπ) µε βραβεία για τις καλές πρακτικές για τους

µαθητές για θέµατα σχετικά µε την µετανάστευση (παραδείγµατος χάριν, ειρήνη,

ανθρώπινα δικαιώµατα, εξοστρακισµός της ξενοφοβίας και του ρατσισµού στο

σύγχρονο κόσµο, κ.λπ.). Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Ελληνική Κυβέρνηση επίσης παρέχει

οικονοµική υποστήριξη για έργα και προγράµµατα στο σπίτι, που αφορούν Έλληνες του

64

εξωτερικού και «πολιτισµικά διακριτές» οµάδες. Πρόσφατα έργα που

χρηµατοδοτήθηκαν αφορούν την Εκπαίδευση στην Ρώµη, Μουσουλµάνοι και αλλοδαποί

µαθητές δηµιουργούν µια οµάδα µε γενικό τίτλο «Προγράµµατα ∆ιαπολιτισµικής

Εκπαίδευσης».

Το 2003, το Υπουργείο Παιδείας ενσωµάτωσε ευρωπαϊκές και διαπολιτισµικές

διαστάσεις στο νέο πρόγραµµα σπουδών για την υποχρεωτική εκπαίδευση (9 έτη),

κάτω από τη γενική αρχή «Ενίσχυση πολιτισµικής και γλωσσικής ταυτότητας µέσα στα

πλαίσια µιας πολυπολιτισµικής κοινωνίας» (δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα της

κυβέρνησης, αριθµός φύλλου ΙΙ, 303/13303). Τα σηµαντικότερα σηµεία αυτής της

γενικής αρχής είναι τα ακόλουθα:

• Αµοιβαία κατανόηση και συνεργασία µε άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, ώστε να

προωθηθεί η ανάπτυξη σε όλους τους τοµείς.

• Εµπλουτισµός της ελληνικής κοινωνίας και άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών µε

άτοµα ή οµάδες ατόµων οι οποίοι είναι φορείς άλλων πολιτισµών, έτσι ώστε να

διευρυνθεί η πολιτιστική ποικιλοµορφία.

• Σεβασµός και αποδοχή της πολιτισµικής διαφορετικότητας, και αρµονική

συνύπαρξη στα πολυπολιτισµικά περιβάλλοντα.

• Ανάπτυξη των κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων απαραίτητων για τη

συµµετοχή στις σύγχρονες κοινωνικές εξελίξεις.

• Καλλιέργεια της εθνικής και πολιτισµικής ταυτότητας στο πνεύµα της

πολιτισµικής και γλωσσικής ποικιλοµορφίας που προβλέπεται στο άρθρο 126 της

Συνθήκης του Μάαστριχτ.

Μετά από την εισαγωγή των διαπολιτισµικών προσεγγίσεων στην εκπαίδευση µια

διεπιστηµονική µεθοδολογία εφαρµόστηκε που αφορά τα θέµατα διδασκαλίας όπως

ιστορία, γεωγραφία, λογοτεχνία, η διδασκαλία δεύτερης και τρίτης γλώσσας στην

δευτεροβάθµια εκπαίδευση και εν µέρει στο δηµοτικό σχολείο. Οι δάσκαλοι

ενθαρρύνονται να υιοθετήσουν µια διαπολιτισµική προσέγγιση. Προαιρετικό πρόγραµµα

σπουδών για τουλάχιστον δύο ώρες την εβδοµάδα καθιερώθηκε και που προβλέπει ένα

φόρουµ όπου τα διάφορα θέµατα µπορούν να συζητηθούν, συµπεριλαµβανοµένης της

ευρωπαϊκής ταυτότητας, της πολυπολιτισµικότητας και της παγκοσµιοποίησης.

65

Εντούτοις πρέπει να αναφερθεί ότι µια µελέτη που αξιολογεί τα αποτελέσµατα της

ελληνικής πολιτικής για την εκπαίδευση καταλήγει στο συµπέρασµα ότι ενώ το

Υπουργείο εµµένει είτε µε νοµοθετικά µέσα (νόµοι) είτε µε την χρηµατοδότηση

προγραµµάτων, στην πράξη παρουσιάζονται δυσκολίες. Οι δυσκολίες είναι αποτέλεσµα

πολλών παραγόντων όπως: των γονέων, δασκάλων, των αρµόδιων για τα θέµατα της

Εκπαίδευσης και προφανώς το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών

επιθυµεί την εθνική οµοιογένεια.

2. 4 Παιδαγωγικές µελέτες στην Ελλάδα – ∆ιαπολιτισµική προσέγγιση στην

Εκπαίδευση

Πολλές µελέτες στην Ελλάδα επικεντρώνονται στην εισαγωγή της διαπολιτισµικής

προσέγγισης στην ελληνική εκπαίδευση και αναλύουν την αποτελεσµατικότητα της

διαπολιτισµικής µεθοδολογίας. Σε µια από αυτές τις µελέτες, γίνεται λόγος για τις θέσεις

των κύριων ενδιαφερόµενων µερών, πεποιθήσεις και ενδιαφέροντα. Λαµβάνεται επίσης

υπόψη η θέση των αλλοδαπών µαθητών και των γονέων τους. Γενικά ο κύριος στόχος

των αλλοδαπών είναι να ενταχθούν στην κοινωνία την οποία διαµένουν χωρίς όµως να

χάσουν την επαφή µε τα πολιτισµικά στοιχεία της χώρας τους.

Μερικές φορές, οι ‘Έλληνες γονείς επηρεάζονται αλλά και δηµιουργούν φυλετικές

προκαταλήψεις και συµπεριφορές ξενοφοβίας. ∆εν βλέπουν µε καλό µάτι την παρουσία

αλλοδαπών µαθητών στο σχολείο, γιατί έχουν την εντύπωση ότι τα αλλοδαπά παιδιά

ευθύνονται για την οποιαδήποτε καθυστέρηση στην πρόοδο και σε µεγάλο βαθµό, στην

σχολική εγκληµατικότητα. Για όλους αυτούς τους λόγους απαιτούν την δηµιουργία

ξεχωριστών τάξεων ή να δηµιουργηθούν σχολεία µόνο για µετανάστες µαθητές. Με την

υιοθέτηση των προτάσεων τους, πιστεύουν ότι θα επιτευχθεί η κοινωνική αρµονία και

υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο. (Μαρκή, Βασιλική, 2003)

Οι δάσκαλοι από στην πλευρά τους, επιθυµούν να είναι καλύτερα εκπαιδευµένοι,

προκειµένου να είναι σε θέση να χειριστούν την πολιτισµική ετερογένεια στις τάξεις και

να βοηθήσουν τους αλλοδαπούς µαθητές να ανταπεξέλθουν µε τις δυσκολίες. Θέλουν

να επικοινωνήσουν µε τους ξένους µαθητές της τάξης τους και να έχουν επαφή µε τους

γονείς τους. Πιστεύουν στην αρχή της ίσης µεταχείρισης και της εκπαίδευσης.

66

Σύµφωνα µε τις υποδείξεις που εµπεριέχονται στις µελέτες που πραγµατοποιούνται

στην Ελλάδα σχετικές µε τη διαπολιτισµική εκπαίδευση, το σχολείο, ως ευρύτερο

σύστηµα πρέπει να παρέχει συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας των

µαθητών, να διασφαλίζει τη πρόοδός τους στην τάξη γενικότερα και στις εξετάσεις

ειδικότερα. Ο γενικός στόχος είναι η κοινωνική συνοχή και η αρµονία στην Ελλάδα.

2.5 Συµπεράσµατα

Ο σηµαντικότερος ρόλος της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης στα σχολεία είναι να

υποστηρίξει την κοινωνία των πολιτών που βασίζεται στις δηµοκρατικές αρχές και στην

πολυπολιτισµικότητα καθώς επίσης και να ενηµερώσει καλύτερα τους µαθητές για τα

κοινωνικά και πολιτικά δικαιώµατά τους.

Για τους ανωτέρω λόγους, ευνοϊκότερος τρόπος για την ένταξη των µεταναστών

µαθητών είναι τα σχολεία τα οποία παρέχουν ευέλικτα προγράµµατα σπουδών. Η

ένταξη τους θα διευκολυνθεί περαιτέρω εάν οι ξεχωριστές τάξεις για τους αλλοδαπούς

προσφέρουν, προαιρετικά, µαθήµατα στους αλλοδαπούς µαθητές για την µητρική τους

γλώσσα και πολιτισµό της χώρας τους. Η διδασκαλία σε αυτές τις τάξεις καλό είναι να

παρέχεται σε δυο γλώσσες και σε ελληνικά και στην µητρική γλώσσα των µεταναστών

µαθητών. Αυτές οι τάξεις οφείλουν να δέχονται τους κόλπους τους και Έλληνες µαθητές,

εφόσον το επιθυµούν. Επίσης η διδασκαλία που βασίζεται σε επικοινωνιακές µεθόδους

και προσεγγίσεις συνεργασίας ενδείκνυνται σε αυτές τις τάξεις.

Το πρόγραµµα Σπουδών των ελληνικών σχολείων προτείνεται να περιλαµβάνει

περισσότερα µαθήµατα των οποίων το περιεχόµενο θα αφορά τους διαφορετικούς

πολιτισµούς των αλλοδαπών µαθητών. Ο στόχος των εκπαιδευτικών προγραµµάτων

οφείλει να ενισχύει την κριτική σκέψη και φαντασία των µαθητών, όπως επίσης και να

υποστηρίζει την δεκτικότητα τους έναντι των διαφορετικών πολιτισµών. Τα µαθήµατα

στα σχολεία οφείλουν να ενισχύουν την αλληλεπίδραση και να εκµηδενίζουν τα

οποιασδήποτε εθνικά και φυλετικά στερεότυπα και προκαταλήψεις.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην κατάρτιση των δασκάλων στον τοµέα των

διαπολιτισµικών θεµάτων. Η διαπολιτισµική κατάρτιση πρέπει να είναι διαθέσιµη για

όλους τους δασκάλους και τους εκπαιδευτές, στην Ελλάδα και ειδικότερα για εκείνους

που έρχονται σε καθηµερινή επαφή µε παιδιά αλλοδαπών. Η κατάρτιση πρέπει να

67

παρέχεται µέσω µαθηµάτων µικρής διάρκειας, σεµιναρίων, όπως επίσης και σαν µέρος

της επίσηµης εκπαίδευσης των δασκάλων. Αυτόνοµο και υψηλής ποιότητας

εκπαιδευτικό υλικό για διαπολιτισµικά θέµατα πρέπει να αναπτυχθεί και να αφορά τις

συγκεκριµένες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας.

Εξ ονόµατος του ελληνικού κράτους ένα µακροπρόθεσµο πρόγραµµα στον τοµέα της

διαπολιτισµικής εκπαίδευσης πρέπει να υιοθετηθεί. Πρέπει να εξασφαλιστεί µε επαρκείς

οικονοµικούς πόρους. Περαιτέρω µέτρα για την εφαρµογή του Νόµου 2413/96 πρέπει

να εφαρµοστούν ώστε να προωθηθεί η κοινωνική συνοχή, η ειρηνική συνύπαρξη, η

ανεκτικότητα, και η ευηµερία της ελληνικής κοινωνίας.

Η ελληνική κοινωνία και πιο συγκεκριµένα το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα οφείλουν

να διατηρούν την πολιτισµική ποικιλοµορφία και τον πλουραλισµό µε σκοπό να

επιβιώσουν και ακµάσουν. Η κυριότερη πρόκληση στις µέρες µας είναι η ενσωµάτωση

των πολιτισµικών διαφορών ως οργανικών στοιχείων της σύγχρονης κοινωνίας που

αποτελεί τρόπο για την µελλοντική ευηµερία.

68

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Ελληνική κυβέρνηση φάνηκε απροετοίµαστη να δεχτεί τον µεγάλο όγκο των

µεταναστών την τελευταία δεκαετία, και δεν έκανε τις απαραίτητες νοµοθετικές και

εκπαιδευτικές αλλαγές για την νοµιµοποίηση και ενσωµάτωση του µεταναστευτικού

πληθυσµού.

Η κυβέρνηση, εντούτοις, αναγκάστηκε να υιοθετήσει µια πιο συστηµατοποιηµένη

διαδικασία οι οποία υπόκειται συχνά κάτω από αντικρουόµενες δυνάµεις πίεσης.

Αφενός, σε ένα περιβάλλον αυξανόµενης ξενοφοβίας, το κοινό απαίτησε την καταγραφή

των µεταναστών. Αφετέρου, τα ανθρώπινα δικαιώµατα και οι οργανώσεις εργασίας

επιδίωξαν µια πιο ανθρώπινη και λιγότερο καταχρηστική συµπεριφορά.

Η συζήτηση για την ενσωµάτωση έχει λάβει δηµόσιο χαρακτήρα. Εντούτοις, υπάρχει

ακόµα διαφορά µεταξύ της κυβερνητικής θεωρίας και πρακτικής. Υπάρχει ακόµα

σηµαντική διάκριση όσο αφορά την πρόσβαση στις δηµόσιες υπηρεσίες και στην

κοινωνία γενικότερα. Είναι σηµαντικό να γίνει σαφές ότι, η συζήτηση για την

ενσωµάτωση είναι ακόµα αρκετά πρωτοποριακή. Η κυβέρνηση έχει δηλώσει την

υποχρέωσή της να ενσωµατώσει τους µετανάστες και να τους επιτρέψει να

συµµετάσχουν στην ελληνική κοινωνία. Εντούτοις, οι αρνητικές συµπεριφορές και οι

κοινωνικές διακρίσεις διαστρεβλώνουν την όποια προσπάθεια.

Μια λύση στο πρόβληµα της µετανάστευσης ήταν η χορηγία διπλής υπηκοότητας. Η

διµερής συνεργασία συχνά λειτουργούσε καταλυτικά και επέλυε καταστάσεις, αλλά όχι

πάντα, κυρίως στις µέρες µας. Μια από τις πιο πρόσφατες εξελίξεις σε αυτό το πεδίο

αφορούσε τις διαπραγµατεύσεις µεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας για το θέµα της διπλής

υπηκοότητας των Αλβανών ελληνικής καταγωγής (µέλη της ελληνικής µειονότητας στην

νότια Αλβανία) οι οποίοι αιτούνται για την ελληνική ιθαγένεια µιας και που τώρα µένουν

στην ελληνική επικράτεια (Παύλου 2003: 265). Η διπλή υπηκοότητα σε αυτήν την

περίπτωση είναι εξέχουσας σηµασίας. Πάνω από το 80% της ελληνικής µειονότητας της

Αλβανίας έχει µετακινηθεί στην Ελλάδα. Οι δυο κυβερνήσεις έχουν εντείνει τις

προσπάθειες τους για να εξισορροπήσουν τις τεχνικές που θα διασφαλίσουν την

άσκηση επιρροής στην µειονότητα υπέρ τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα

69

προσπαθεί να εξασφαλίσει την διπλή υπηκοότητα για την µειονότητα, ενώ η Αλβανία

προσπαθεί να αποφύγει την παρουσία του ελληνικού πληθυσµού στην περιοχή της. Η

χορήγηση διπλής υπηκοότητας σε µέλη της µειονότητας που τώρα είναι κάτοικοι της

Ελλάδας θα µπορούσε να αποφέρει πολιτικά οφέλη για την ελληνική κυβέρνηση και να

µειώσει τις δυσµενείς πιθανότητες ότι τα µέλη της µειονότητας θα επέστρεφαν στην

Αλβανία. Μέχρι τώρα, οι πολύπλευρες συµφωνίες για ζητήµατα υπηκοότητας δεν είναι

δεσµευτικές για την Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει υπογράψει την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την

Εθνικότητα, αλλά δεν την έχει επικυρώσει. Επιπλέον, ο νόµος της ευρωπαϊκής ένωσης

έχει δηµιουργήσει ένα κοινό δυναµικό εσωτερικό χώρο όπου η ελευθερία κινήσεων για

τους πολίτες και τα κεφάλαια συνδέει την νόµιµη και τη συµβολική «αξία» του Έλληνα

πολίτη µε αυτή του Ευρωπαίου Πολίτη.

Η διπλή υπηκοότητα στην περίπτωση της Ελλάδας, είτε εκ γενετής είτε από

εγκλιµατισµό, θα αύξανε τον αριθµό εκείνων που θεωρούνταν Έλληνες πολίτες και θα

µείωνε φαινόµενα νοµικού και κοινωνικού αποκλεισµού στο βαθµό που η υπηκοότητα /

εθνικότητα µπορεί να θεωρηθεί σαν µέρος της ατοµικής ταυτότητας.

Εντούτοις, υπάρχουν ακόµα πολλά να γίνουν στην Ελλάδα, καθώς ο εθνικισµός ακόµα

παίζει σπουδαίο ρόλο κατά την δηµιουργία ενός σχεδίου νόµου και επηρεάζει δραµατικά

την αντίληψη που έχουν τα κράτη για το εσωτερικό τους. Η αυτόνοµη δυναµική των

ανθρωπίνων δικαιωµάτων στην ευρωπαϊκή και διεθνής θεσµική υποδοµή, η οποία

τείνει να οµογενοποιεί τις πολιτικές ταχτικές των κρατών αναφορικά µε την αποδοχή /

απόρριψη, έχει επηρεάσει τις σχετικές πολιτικές στην Ελλάδα και ενδέχεται να ασκήσει

περισσότερη επιρροή στο µέλλον.

Στις νέες πολιτικές ταχτικές και νόµους, στην βάση της καθόδου, η διάκριση θα πρέπει

να εκµηδενιστεί και οι φορείς χάραξης πολιτικής θα πρέπει να ξανασκεφτούν την έννοια

της «εθνικής καταγωγής». Ο κοινωνικός αποκλεισµός, ρατσισµός και διάκριση πρέπει

απαραιτήτως να αντιµετωπιστούν λαµβάνοντας υπόψη τις νέες δηµογραφικές

προκλήσεις. Κατά συνέπεια, το νέο περιεχόµενο για την ελληνική υπηκοότητα πρέπει

να διαµορφωθεί και να εφαρµοστεί νόµιµα.

Από αυτή την άποψη η διπλή ή η πολλαπλή υπηκοότητα, πρέπει να ιδωθεί ως βασικός

περιεκτικός µηχανισµός που µπορεί να αποτρέψει τον κοινωνικό αποκλεισµό και τις

ενδεχόµενες εθνικές εντάσεις στην βάση του εθνικής, γλωσσικής ή θρησκευτικής

αναγνώρισης.

70

Οι πολιτικές οι οποίες παρέχουν δικαιώµατα ή ακόµα και το δικαίωµα της υπηκοότητας

σε µετανάστες οι οποίοι επιθυµούν να θεωρούνται επίσηµα Έλληνες πολίτες ίση αξίας

και να έχουν ίσο µερίδιο στο κοινωνικό δίκτυο και την πολιτική και συνταγµατική

οντότητα του ελληνικού κράτους, αποτελούν συµπληρωµατική παρά εναλλακτική λύση.

Η εµπειρία της µετανάστευσης µπορεί και πρέπει να υπόκειται στην καλή πρακτική για

µια κρίσιµη / ανασχηµατισµένη θεώρηση του εθνικού κράτους. Η προσφορά πολιτικών

δικαιωµάτων στους µετανάστες προϋποθέτει την επαναφορά του δικαιώµατος της

ελληνικής υπηκοότητας. Μια νέα άποψη σχετικά µε την υπηκοότητα θα θεωρούσε και

τον ιδεολογικό πυρήνα ή την εθνικότητα- η οποία υποφέρει από τα ξεπερασµένα

στερεότυπα εθνικής – θρησκευτικής αγνότητας – ως το κλειδί για την απόκτηση στα

κοινωνικών και πολιτικών οφελών. Η εισαγωγή του όρου ius soli για να µετριάσει την

απόλυτη κυριαρχία του ius sanguinis είναι σηµαντικής σπουδαιότητας.

Επιπλέον, µαζί µε τους νοµικούς κανονισµούς, πρέπει να γίνουν βήµατα για την για τη

θέσπιση µιας εκπαιδευτικής διαδικασίας για την υπηκοότητα που θα διευκόλυνε την

εφαρµογή µιας ενεργούς και αποτελεσµατικής υπηκοότητας. Καταρχήν, η νοοτροπία και

η κοινωνική συµπεριφορά µεταξύ των ελληνικών φορέων χάραξης πολιτικής και των

πολιτών πρέπει να αλλάξουν, ώστε να συµπεριληφθεί και να γίνει σεβαστή η

ετερογένεια στα πλαίσια µιας κοινωνίας των πολιτών χωρίς καθόλου εθνο- ιδεολογικούς

περιορισµούς.

Τον Ιανουαρίου του 2005, η Ελλάδα υιοθέτησε τις δύο ευρωπαϊκές οδηγίες για την

καταπολέµηση των διακρίσεων. Σκοπός των οδηγιών ήταν να καθοριστεί ένα πλαίσιο

για την καταπολέµηση της διάκρισης στους τοµείς της θρησκείας, πεποιθήσεων,

αναπηρίας, φύλου, ή σεξουαλικών προτιµήσεων, για την απασχόληση και το

επάγγελµα. Οι οδηγίες καθιστούν σαφές ότι οι άνθρωποι που επηρεάζονται από τις

διακρίσεις πρέπει να έχουν επαρκή µέσα για την νοµική προστασία και το

αποτελεσµατικό δικαίωµα της αποζηµίωσης /αποκατάστασης ώστε να αποκτήσουν

δικαιώµατα (put rights). Ενδεχοµένως, γι αυτό τον λόγο η ισότητα στον χώρο εργασίας

περιβάλλεται από νοµική προστασία. Παρόλα αυτά, η ιστορία των διακρίσεων δεν

µπορεί να αλλάξει από την µια στιγµή στην άλλη. Έτσι ο νόµος από µόνος τους δεν

µπορεί να αλλάξει πολλά.

71

Η Ελληνική κοινωνία έχει αλλάξει σηµαντικά, αλλά ακόµα διέρχεται από µεταβατικό

στάδιο. Έχει πλήρως ενσωµατωθεί στην Ε.Ε. και είναι µέλος της Οικονοµικής και

Νοµισµατικής Ένωσης παρά το γεγονός ότι έχει αυξηµένη παραοικονοµία, η οποία

πολύ δύσκολα χαλιναγωγείται. Η χώρα αντιµετωπίζει σε οικονοµικό και πολιτισµικό

επίπεδο πιέσεις λόγω της παγκοσµιοποίησης και της διεύρυνσης της Ε.Ε. και

ταυτοχρόνως έχει γίνει χώρα υποδοχής περίπου ενός εκ. µεταναστών σε λιγότερο από

µια δεκαετία. Το εθνικό εκπαιδευτικό σύστηµα έχει υποβληθεί σε σηµαντικές αλλαγές,

αλλά ακόµα γίνονται προσπάθειες να βρεθούν νέες κατευθύνσεις προς την

πολιτισµικότητα και την αποτελεσµατική και επαρκή εκπαίδευση στην δευτεροβάθµια

και τριτοβάθµια εκπαίδευση.

Επιπλέον, κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, βήµατα έγιναν για µια πιο

ανοικτή πολιτική προς της ιστορικές µειονότητες της Ελλάδας – και πιο συγκεκριµένα

προς την µουσουλµανική µειονότητα της Θράκης, η οποία παραµένει από τις

µεγαλύτερες. Επιπλέον, οι ελληνικές αρχές και πολίτες έχουν κάνει µερικά βήµατα,

διστακτικά µεν, προς την ενσωµάτωση των µεταναστών στην ελληνική κοινωνία – π.χ. ο

συνυπολογισµός των αλλοδαπών οικογενειών για την παροχή εργατικής κατοικίας για

πρώτη φορά τον Οκτώβρη του 2004. Ο αυτόχθων πληθυσµός γερνάει ραγδαία,

δηµιουργώντας αυξηµένη ανάγκη για το κρατικό σύστηµα υγείας. Το σχετικά υψηλό

ποσοστό ανεργίας συνδέεται παράδοξα µε τις αυστηρές ελλείψεις εργασίας σε µερικούς

τοµείς. Οι πολιτικές για την µετανάστευση εξετάζονται απαραίτητα υπό αυτό το πλαίσιο.

Μια άλλη πολιτική για την οποία η κυβέρνηση οφείλει να δεσµευτεί αφορά την εξέλιξη

για την ανοικτή ανταλλαγή γνώσης του συστήµατος στο χώρο εργασίας εν γένει. Αυτή η

πλατφόρµα ανταλλαγής γνώσης θα είναι ένα αποτελεσµατικό µέσο για να διαχυθεί και

να επαναχρησιµοποιηθεί η γνώση µεταξύ όλων των µελών, κάτω από την εξέλιξη του

εργατικού δυναµικού συστήµατος ανεξαρτήτως φυλής και καταγωγής, όπως επίσης και

ένα απαραίτητο βήµα στην διαµόρφωση και ενίσχυση της εξέλιξης του συστήµατος του

εργατικού δυναµικού. Τέτοιου είδους πιλοτικές πλατφόρµες περιλαµβάνουν 1) µια

οντολογία του εργατικού δυναµικού που εξυπηρετεί ως σηµασιολογικό πλαίσιο το οποίο

συνδέει τους εργαζόµενους, οργανισµούς και προγράµµατα που χρησιµοποιούνται για

την εξέλιξη του εργατικού δυναµικού 2) βάση γνώσης, 3)χρήστης διεπιφάνειας 4)

εργαλεία και πρότυπα για την απόκτηση της αυτόµατης γνώσης.

72

Οι παρακάτω δυο τάσεις επηρεάζουν την δηµόσια πολιτική και τη στρατηγική όσο

αφορά τις επενδύσεις για τις προτεραιότητες της εκπαίδευσης και των πολιτικών για την

απορρόφηση εργασίας για τους νεοεισερχόµενους στην χώρα.

• Η πρώτη τάση αφορά την αύξηση του ασφαλίστρου (premium) στην αγορά

εργασία για τους εργαζόµενους που είτε έχουν ολοκληρώσει είτε όχι την

δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Αν και οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες βελτιώνονται, µια

σηµαντική επίπτωση αφορά την µεταβαλλόµενη τεχνολογία µε αποτέλεσµα να

µεταβάλλονται και τα προσόντα των υψηλά αµειβοµένων θέσεων γρηγορότερα

από ότι η βελτίωση στην κατανοµή της εκπαίδευσης βελτιώνει το εργασιακό

προφίλ.

• Η δεύτερη τάση αφορά επιβράδυνση της δηµογραφικής αύξησης, το χάσµα των

γενεών και η γήρανση του πληθυσµού, όπως ειπώθηκε προηγουµένως.

Στην Ελλάδα δηµιουργείται η σηµαντική ανάγκη για διαµόρφωση της δηµόσιας

συνείδησης σχετικά µε τους µετανάστες µέσω της ευαισθητοποίησης και της αφαίρεσης

των προκαταλήψεων βασισµένων σε µια προσέγγιση για τα δικαιώµατα,

διευκολύνοντας την ενσωµάτωση τους σε µια στέρεη κοινωνία µε πρόσβαση στις

υπηρεσίες στις οποίες κάθε άνθρωπος οφείλει να έχει.

73

ΜΕΡΟΣ 2: ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Στόχοι και Μεθοδολογία

Οι ακόλουθες περιπτωσιολογικές µελέτες ερευνούν µερικές βασικές πτυχές που έχουν

ήδη αναφερθεί και παρουσιαστεί στην πρώτη ενότητα. Ο κύριος στόχος των

περιπτωσιολογικών µελετών είναι να αναθεωρήσουµε τα συγκεκριµένα διαπολιτισµικά

εργασιακά περιβάλλοντα, να ανιχνεύσουµε τις προκλήσεις που παρουσιάζονται στους

πολυπολιτισµικούς εργασιακούς χώρους της Ευρώπης και να δώσουµε έµφαση στην

δηµιουργία των εκπαιδευτικών εργαλείων για να αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις.

Προκειµένου να παρουσιαστεί µε ακρίβεια η κατάσταση, όσον αφορά την πολιτιστική

ποικιλοµορφία, που επικρατεί στους χώρους εργασίας, έξι περιπτωσιολογικές µελέτες

έχουν επιλεγεί , ερευνηθεί και έχουν διαµορφωθεί οι οποίες αφορούν τον εκπαιδευτικό,

δηµόσιο και ιδιωτικό τοµέα. Ο επόµενος πίνακας παρουσιάζει µια ακριβή εικόνα από

τους τοµείς και τους οργανισµούς που εξετάχθησαν.

Πίνακας 1.1:Κατανοµή των περιπτωσιολογικών µελετών ανά τοµέα επαγγελµατικής

δραστηριότητας

∆ηµόσιος Τοµέας Κοινωνικός Τοµέας

του ∆ήµου της

Πάτρας

Ελληνικό

Συµβούλιο για τους

Πρόσφυγες

Ιδιωτικός Τοµέας Τεχνική

Κατασκευαστική

Εταιρεία

Τεχνική

Κατασκευαστική

Εταιρεία

Ιδιωτική ξένη

επιχείρηση

Εκπαίδευση ∆ευτεροβάθµια

Εκπαίδευση

Το δείγµα της έρευνας µας αποτελείται από 20 Ελληνικές και 18 ξένες επιχειρήσεις, οι

οποίες κατανέµονται στις τρεις οµάδες-στόχους της παρούσας έρευνας σύµφωνα µε τον

ακόλουθο τρόπο:

74

Πίνακας 1.2: Κατανοµή του δείγµατος ανά οµάδα- στόχο

Αλλοδαποί Έλληνες

∆ιευθυντές 2 6

Εργαζόµενοι 13 8

Χρήστες

Υπηρεσιών 3 6

Για την πραγµατοποίηση της έρευνας τα ακόλουθα ερευνητικά έργα χρησιµοποιούνται:

- Ατοµικές ηµι – δοµηµένες συνεντεύξεις

- Ερωτηµατολόγια.

Για τις ανάγκες της έρευνας, δηµιουργήθηκαν 4 διαφορετικού είδους ερωτηµατολόγια:

- Για τους διευθυντές (Έλληνες/ αλλοδαπούς)

- Για τους Υπαλλήλους (Έλληνες/ αλλοδαπούς)

- Για τους ∆ασκάλους (Έλληνες/ αλλοδαπούς)

- Για τους µαθητές (Έλληνες/ αλλοδαπούς)

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα ερωτηµατολόγια ενισχύθηκαν και µε

συνεντεύξεις, έτσι ώστε να διασφαλίσουµε την ισχύ και αξιοπιστία των αποτελεσµάτων.

Η µέθοδος των κοινών συνεντεύξεων, δεν χρησιµοποιήθηκε σαν εργαλείο σε αυτήν την

έρευνα, αφενός γιατί η επιλογή επαρκούς αριθµού ατόµων της ίδιας οµάδας στόχου

(τουλάχιστον 8) δεν ήταν πιθανό και αφετέρου η µέθοδος των ατοµικών συνεντεύξεων

θεωρήθηκε ότι ήταν περισσότερο αξιόπιστη για την ανίχνευση της προσωπικής γνώµης.

Η έρευνα για την Ελλάδα πραγµατοποιήθηκε από το Ελληνικό Περιφερειακό

Αναπτυξιακό Κέντρο την περίοδο Φθινόπωρο 2005 – Χειµώνας 2006.

75

2. Περιπτωσιολογική Μελέτη: Ελληνικό Συµβούλιο για τους

πρόσφυγες, ∆ιαπολιτισµικό κέντρο για την προώθηση της

ενσωµάτωσης των προσφύγων

2.1 Εισαγωγή

Το Ελληνικό Συµβούλιο για τους πρόσφυγες άρχισε τη δράση του το 1989 µε

έδρα στην Αθήνα (Σολοµού 25, Αθήνα). Είναι µη κερδοσκοπική οργάνωση, η οποία

τίθεται στην υπηρεσία των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο οι οποίοι τηρούν όλες

τις απαραίτητες προϋποθέσεις για προστασία, σύµφωνα µε όσα αναφέρονται στη

Συνθήκη της Γενεύης του 1951.

Η πραγµατοποίηση και η εφαρµογή των προγραµµάτων που µάχονται τον κοινωνικό

αποκλεισµό και την περιθωριοποίηση των προσφύγων αποτελούν, µεταξύ άλλων,

στόχο του Εθνικού Συµβουλίου για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ), διευκολύνοντας µε αυτόν

τον τρόπο την ενσωµάτωση τους στην ελληνική κοινωνία. Αυτός ο στόχος προωθείται

επίσης και από το Κέντρο για την Προώθηση της Ενσωµάτωσης «ΠΥΞΙ∆Α» το

οποίο συµβουλεύει τους αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στις προσπάθειές τους να

προσαρµοστούν και να ενσωµατωθούν στην χώρα (Ελλάδα), προωθώντας την ενεργό

συµµετοχή τους σε αυτήν την διαδικασία και ενηµερώνοντας την τοπική κοινωνία.

Οι δραστηριότητες της ΠΥΞΙ∆ΑΣ απευθύνονται κυρίως σε παιδιά, αλλά και σε ενήλικες.

Τα προγράµµατα που προσφέρει αφορούν κυρίως τα φύλα, τις πολιτισµικές

ιδιαιτερότητες, τις συγκεκριµένες ανάγκες και προτιµήσεις. Οι Έλληνες πολίτες µπορούν

επίσης να συµµετέχουν, περιστασιακά, στα προγράµµατα του κέντρου σαν εθελοντές,

που επιθυµούν να προσφέρουν πρόθυµα τις υπηρεσίες τους.

Η ΠΥΞΙ∆Α βοηθά τα παιδιά των προσφύγων να αντιµετωπίσουν τις απαιτήσεις του

Ελληνικού Σχολείου και του Εκπαιδευτικού Συστήµατος, εν γένει, έτσι ώστε να µην

διακόπτουν πρόωρα την εκπαίδευσή τους. Το ελληνικό σχολείο τους προσφέρει ένα

χώρο για να καλλιεργήσουν τα ταλέντα τους, να διευρύνουν τους ορίζοντες της γνώσης

τους, να θέσουν γερά θεµέλια για το µέλλον τους και να τους παρουσιάσουν τις νέες

ευκαιρίες.

76

Οι ενήλικοι άνδρες και γυναίκες, αφ' ενός, βρίσκουν λύσεις µέσω της ΠΥΞΙ∆ΑΣ και

απαντήσεις σε προβλήµατα και ανάγκες που αντιµετωπίζουν, π.χ. εξοικείωση µε την

ελληνική και αγγλική γλώσσα, επίτευξη ενός ικανοποιητικού και επαρκούς επιπέδου

κατανόησης και γραφής των δυο γλωσσών, η εκµάθηση επιπρόσθετου λεξικού που θα

τους διευκολύνει στην επικοινωνία τους µε τους αυτόχθονες κατοίκους, εξοικείωση στην

χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και κυρίως

της παραβίαση τους και η ανακάλυψη των ενδιαφερόντων που έχουν (δανεισµός

βιβλίων) και εν γένει των τρόπων διασκέδασης.

Ο στόχος του κέντρου είναι η ουσιαστική ενσωµάτωση των προσφύγων στην ελληνική

κοινωνία. Οι συνεχείς προσπάθειες εστιάζονται στην εξοικείωση των προσφύγων µε

τους τρόπους συµπεριφοράς, έθιµα, τις παραδόσεις και τον τρόπο ζωής στην Ελλάδα,

έτσι ώστε να µπορούν να διαδραµατίσουν έναν ενεργό ρόλο στην ελληνική κοινωνία,

διατηρώντας παράλληλα την πολιτισµική τους κληρονοµιά. Προκειµένου να επιτευχθεί ο

στόχος που περιγράφεται ανωτέρω, οι πρόσφυγες καλούνται σε ένα φιλικό περιβάλλον

στο οποίο συναντούν άτοµα που κατανοούν και µιλούν τη γλώσσα τους (µεσολαβητές)

και παίρνουν µέρος σε διάφορα προγράµµατα και δραστηριότητες, µε σκοπό την γνώση

από την µια, ενώ από την άλλη πλευρά να έρθουν σε επαφή µε τον ελληνικό τρόπο

ζωής του στα πλαίσια του αστικού ή αγροτικού περιβάλλοντος (επαρχία).

Εκτός από ένα οργανωµένο σύστηµα όπου παρέχεται ψυχο-κοινωνική βοήθεια και

συµβουλές, το κέντρο έχει επίσης σαν στόχο την παροχή νοµικών συµβουλών για

ζητήµατα που αφορούν τις πτυχές του εθνικού και διεθνούς δικαίου σχετικά µε τη

µετανάστευση - έτσι ώστε να αποκτούν πληροφόρηση για τα δικαιώµατα και τις

υποχρεώσεις τους έναντι του ελληνικού κράτους, και αντίστροφα, και επιπρόσθετα,

ποια είναι η διαδικασία και τα έγγραφα που απαιτούνται για µια άδεια παραµονής,

καθώς επίσης και πώς να βρουν αυτά τα έγγραφα για τη νόµιµη παραµονή τους στη

χώρα - και φυσικά πώς να βρει µια εργασία.

Μέσω της παροχής πρόσθετων και επίσηµων προσόντων (εκµάθηση της ελληνικής και

αγγλικής γλώσσας, και βασικές δεξιότητες υπολογιστών), και µε µια σταθερή

πληροφόρηση για την ζήτηση εργασίας, ευκαιρίες σταδιοδροµίας και µέσω

παρακολούθησης των προγραµµάτων για την ενσωµάτωση των προσφύγων,

συντελείται µια προσπάθεια για την αποδοχή των αλλοδαπών στην αγορά εργασίας, µε

σκοπό να γίνουν οικονοµικά ανεξάρτητοι , ενεργά µέλη της κοινωνίας και έτσι να

ενσωµατωθούν αρµονικά στην ελληνική κοινωνία.

77

Ένα άλλο σηµείο το οποίο αξίζει να αναφερθεί είναι οι διάφορες ψυχαγωγικές και

πολιτισµικές δραστηριότητες που οργανώνονται από το κέντρο, στο οποίο αλλοδαποί

και Έλληνες συµµετέχουν µε κοινή δράση. Με αυτόν τον τρόπο, η επικοινωνία και η

κοινωνική αλληλεπίδραση µεταξύ των προσώπων από τα διαφορετικά πολιτισµικά

περιβάλλοντα καθιερώνεται και δηµιουργούνται κοινωνικοί δεσµοί. Κατά τη διάρκεια

των τελευταίων ετών, η ελληνική κοινωνία, συνεχίζει να αποκτά γνώσεις και

πληροφορίες, και αρχίζει να εξοικειώνεται µε την συνύπαρξη οµάδων διαφορετικού

πολιτισµικού υποβάθρου.

Παρόλα αυτά, πολύ σηµαντικό είναι το γεγονός ότι µέσω της ενεργούς συµµετοχής τους

στις καθηµερινές δραστηριότητες, οι πρόσφυγες έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν

θετικά την γλωσσική και θρησκευτική τους ικανότητα καθώς και άλλες ιδιαιτερότητες οι

οποίες γίνονται γνωστές στο ευρύτερο κοινό, το οποίο δεν γνωρίζει τα συγκεκριµένα

διακριτικά χαρακτηριστικά της κάθε οµάδας.

Το Ελληνικό Συµβούλιο για τους Πρόσφυγες και το Κέντρο για την Ενσωµάτωση των

Προσφύγων συνδέονται και συνεργάζονται για:

• Την προώθηση µέτρων διαπολιτισµικής συνεργασίας µε τους αρµόδιους

οργανισµούς, µε σκοπό να εντοπίσουν, τακτοποιήσουν και να ενισχύσουν την

γνώση για την πολιτισµική ταυτότητα των προσφύγων να εναρµονίσουν την

συνύπαρξη και συνεργασία Ελλήνων και αλλοδαπών.

• Την πάλη της ξενοφοβίας, ρατσισµού, αντισηµιτισµού και την προώθηση του

σεβασµού των θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων έτσι ώστε να αποφευχθεί

ο κοινωνικός αποκλεισµός, περιθωριοποίηση, ρατσιστικές συµπεριφορές και

προσβολές ενάντια της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας.

• Η ευαισθητοποίηση και η ενηµέρωση του κοινού για τους τρόπους µε τους

οποίους µπορούν οι πρόσφυγες να συµβάλλουν στην συνολική κοινωνική ζωή

της χώρας.

Το Κέντρο για την Προώθηση της Ενσωµάτωσης των Προσφύγων αποτελείται από 62

άτοµα συνολικά, 37 γυναίκες και 25 άνδρες. Τα 14 µέλη του προσωπικού προέρχονται

από διαφορετικές πολιτισµικές οµάδες και εργάζονται σαν διερµηνείς διαπολιτισµικοί

διαµεσολαβητές, σύµβουλοι εργασίας, ενώ ο ένας από αυτούς είναι καθαριστής.

Οι χρήστες των υπηρεσιών του κέντρου είναι άτοµα διαφορετικών πολιτισµικών

οµάδων, οι οποίες προστατεύονται από την συνθήκη της Γένοβας και ζουν στην χώρα

78

µας ως πρόσφυγες. Οι εθνικότητες των ατόµων που έρχονται συνήθως σε επαφή µε το

κέντρο για βοήθεια είναι Κουρδικής καταγωγής, Ιρανοί, από το Ιράκ, Νιγηρία, Τουρκία,

Αφγανιστάν και άλλοι.

Μεθοδολογία

Το Κέντρο για την Προώθηση της Ενσωµάτωσης των Προσφύγων διεξήγαγε µια έρευνα

η οποία πραγµατοποιήθηκε σε δυο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο αφορά την

ολοκλήρωση ενός ερωτηµατολογίου από το προσωπικό του κέντρου για τους Έλληνες

και αλλοδαπούς διευθυντές ενώ το δεύτερο επίπεδο αφορά την συµπλήρωση µιας

άλλης έκδοσης ερωτηµατολογίου από το προσωπικού του κέντρου για τους Έλληνες και

αλλοδαπούς υπαλλήλους. Μια έρευνα για την οµάδα χρηστών των κεντρικών

υπηρεσιών δεν πραγµατοποιήθηκε γιατί η πολιτική του κέντρου είναι να προστατεύει

την ταυτότητα των χρηστών του.

Πίνακας 2.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η περίπτωση «Η

περίπτωση του Ελληνικού Συµβουλίου για τους Πρόσφυγες»

Ερευνητικό

Εργαλείο

∆ιευθυντές Υπάλληλοι

Ερωτηµατολόγιο Υπεύθυνη παροχής

Συµβουλών

(Ελληνίδα γυναίκα)

∆ιερµηνέας- Μεταφραστής

(Ιρανός)

Ερωτηµατολόγιο Άτοµο υπεύθυνο για την

κοινωνική εργασία

(Έλληνας)

∆ιερµηνέας (Άραβας)

Ερωτηµατολόγιο ∆ιερµηνέας (Αφγανός)

Εκ πρώτης άποψης, ο παραπάνω πίνακας παρέχει τροφή για σκέψη και περεταίρω

ανάλυση του θέµατος γιατί τα άτοµα τα οποία κατέχουν υψηλές θέσεις εργασίας

(διοικητικές θέσεις) στο Κέντρο είναι όλοι Έλληνες. Όλοι οι ξένοι εργαζόµενοι είναι

µεταφραστές, διαπολιτισµικοί διαµεσολαβητές, σύµβουλοι εργασίας και ο καθαριστής

του γραφείου. .

79

Τα αποτελέσµατα της έρευνας θα παρουσιαστούν σε τρεις θεµατικές ενότητες:

1.Προκλήσεις.

2. Παραδείγµατα καλής πρακτικής.

3. Προτάσεις βελτίωσης.

Η παρουσίαση των αποτελεσµάτων θα κατηγοριοποιηθούν / κατανεµηθούν σε δυο υπο

– κατηγορίες, ξεχωριστά για Έλληνες και Ξένους για την ανίχνευση των πιθανών

διαφορών και των αποκλίσεων στις αντιλήψεις λόγω εθνικότητας.

2.2 Θέµατα & Προκλήσεις

Από την εξέταση και ανάλυση των ερωτηµατολογίων, βρεθήκαµε αντιµέτωποι µε τις

ακόλουθες προκλήσεις για τις οποίες το Κέντρο Προώθησης της Ενσωµάτωσης των

Μεταναστών ενδιαφέρεται για:

Το κύριο θέµα που ανακύπτει από το συγκεκριµένο διαπολιτισµικό περιβάλλον

εργασίας είναι η διαφορετική αντίληψη του χρόνου η οποία εξαρτάται από το

διαφορετικό πολιτισµικό υπόβαθρο των εργαζοµένων. Η έλλειψη συνέπειας και

ακρίβειας χρόνου στις συναντήσεις µε τους συναδέλφους ή µε τους χρήστες των

υπηρεσιών φαίνεται να συνιστά πρόβληµα για την πραγµατοποίηση µια

προγραµµατισµένης εργασίας τους κέντρου. Για παράδειγµα, ένας από τους

υπαλλήλους αναφέρει ότι πολλές φορές οι συνάδελφοι του συγκεντρώνονται για µία

προγραµµατισµένη συνάντηση 10 λεπτά ή ένα τέταρτο αργότερα από το συµφωνηµένο,

γεγονός που προκαλεί δυσφορία και αντιδράσεις στους εργαζόµενους, για τους οποίους

η ακρίβεια και ο σωστός προγραµµατισµός παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην εργασία τους.

Παρά το γεγονός ότι εκφράζονται παράπονα και παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες

υπάλληλοι ζητούν συγνώµη και παρουσιάζουν πάντοτε κάποια αιτιολογία, η διοίκηση

δεν φαίνεται να λαµβάνει µέτρα για την κατάσταση, όπως αναφέρει ο ίδιος υπάλληλος.

Το ίδιο πρόβληµα/θέµα εντοπίζει και ο συνεντευξιαζόµενος µάνατζερ που αναφέρει ότι

οι Έλληνες εργαζόµενοι θεωρούν ότι είναι συνεπείς σε ένα ραντεβού όταν καταφτάνουν

σε αυτό µε απόκλιση 10 λεπτά, γεγονός που δεν ισχύει για άτοµα άλλων εθνικοτήτων.

Μια τέτοιου είδους κατάσταση αποδεικνύει ότι υπάρχει ανάγκη για διαπολιτισµική

εκπαίδευση µεταξύ των υπαλλήλων, οι οποίοι θα απέφευγαν να φθάνουν

80

αργοπορηµένοι ή να προκαλούν τα παράπονα των συναδέλφων τους αν γνώριζαν τα

πολιτισµικά τους πρότυπα.

Ένα άλλο θέµα που υπογραµµίζεται ως πάρα πολύ σηµαντικό είναι η υπόθεση

/ζήτηµα συγκρούσεων στο εργασιακό περιβάλλον, µεταξύ των υπαλλήλων.

Τόσο ο µανατζερ όσο και η κοινωνική λειτουργός ανέφεραν προβλήµατα που

σχετίζονται µε την τήρηση των οδηγιών, ή την ανάθεση αρµοδιοτήτων σε αλλοδαπούς

εργαζοµένους, οι οποίοι δεν αντιλαµβάνονται πλήρως τι πρέπει να κάνουν εξαιτίας της

ελλιπής γνώσης της ελληνικής γλώσσας. Σε αυτό το σηµείο υπογραµµίζεται ως

αρνητικό στοιχείο το γεγονός ότι η διεύθυνση γράφει τις ανακοινώσεις και επίσηµα email

στους εργαζοµένους στα ελληνικά. Ωστόσο δεν ακολουθείται η ίδια τακτική στις ατοµικές

συζητήσεις µεταξύ της διεύθυνσης και των αλλοδαπών εργαζοµένων καθώς εκεί

χρησιµοποιείται η αγγλική γλώσσα. Οι προφορικές επεξηγήσεις και ατοµικές

συζητήσεις µε τους εργαζόµενους θεωρούνται επαρκείς από την πλευρά της διοίκησης

για την επίλυση προβληµάτων κατανόησης των οδηγιών που έχει δώσει.

Το συγκεκριµένο θέµα αναφέρεται και από τους ξένους εργαζόµενους του Κέντρου

Προώθησης της Ενσωµάτωσης των Προσφύγων οι οποίοι δήλωσαν τι αντιµετωπίζουν

µεγάλες δυσκολίες στην χρήση και κατανόηση της ελληνικής γλώσσας. Eνας από τους

συνεντευξιαζόµενους υπαλλήλους στο κέντρο αναφέρει ότι αισθάνεται µειονεκτικά

απέναντι στους συναδέλφους του

καθώς χρειάζεται συχνά την βοήθεια τους για την ερµηνεία ενός κειµένου ή ακόµα και

οδηγιών της διοίκησης, που είναι γραµµένα στα ελληνικά. Επίσης αναφέρει ότι µερικές

φορές νιώθει να γίνεται ενοχλητικός όταν διακόπτει επανηλειµµένα κάποιον συνάδελφό

του για να ζητήσει διευκρινήσεις.

Άλλα θέµα αφορά τις ρατσιστικές συµπεριφορές όπως εκφράζονται από µερικούς

Έλληνες εργαζόµενους προς τους αλλοδαπούς ή και προς τους χρήστες των

υπηρεσιών του κέντρου. Αυτού του είδους η ρατσιστική συµπεριφορά είναι κυρίως της

µορφής των αρνητικών σχολίων ή εχθρικής διάθεσης απέναντι στους χρήστες των

υπηρεσιών. Για παράδειγµα µία γυναίκα σύµβουλος του κέντρου σχολιάζει αρνητικά ή

κοιτά υποτιµητικά τις γυναίκες που φορούν µπούρκα, καθοδηγούµενη από τα

στερεότυπα ή τις προκαταλήψεις που συνοδεύουν αυτό το ρούχο.

81

Η µη λεκτική επικοινωνία, οι εκφράσεις του προσώπου, ακόµα και η χρήση του ενικού

σε κάποιους χρήστες των υπηρεσιών, είναι κάποια από τα παραδείγµατα ρατσιστικής

συµπεριφοράς που παρατηρούνται στο συγκεκριµένο περιβάλλον εργασίας.

Αναφορικά µε τις προκλήσεις του συγκεκριµένου εργασιακού περιβάλλοντος αξίζει να

υπογραµµίσουµε τα εξής:

- Οι Έλληνες ∆ιευθυντές αναφέρουν ότι κατά την διάρκεια των διαλλειµάτων

µεταξύ εργασίας και διακοπών, συναναστρέφονται µόνο µε άτοµα µε τα οποία

έχουν το ίδιο πολιτισµικό υπόβαθρο.

- Κανένας από τους Έλληνες διευθυντές δεν συναναστρέφονται µε άτοµα που

έχουν διαφορετικό πολιτισµικό υπόβαθρο εκτός χώρου εργασίας.

Οι ίδιοι οι συνεντευξιαζόµενοι αναφέρουν ότι το γεγονός ότι δεν συναναστρέφονται µε

άτοµα διαφορετικών εθνικοτήτων εκτός περιβάλλοντος εργασίας (ή στα διαλείµµατα) σε

καµία περίπτωση δεν επηρεάζει την απόδοσή τους στην εργασία ή τις εργασιακές τους

σχέσεις. Ως κύριο λόγο για την έλλειψη κοινωνικής συναναστροφής µε αλλοδαπούς

συναδέλφους αναφέρουν την έλλειψη κοινών ενδιαφερόντων λόγω της πολιτισµικής

διαφοράς. Για παράδειγµα η διευθύντρια του κέντρου αναφέρει ότι παρόλο που θεωρεί

τους αλλοδαπούς συναδέλφους της απόλυτα ικανούς στην εργασία τους, πιστεύει ότι

δεν θα είχε τίποτε κοινό να συζητήσει µαζί τους πέρα από κάποιες πολιτισµικές

διαφορές που σχετίζονται µε τα ήθη και έθιµα.

Η πλειοψηφία των διερµηνέων που εργάζεται στο Κέντρο είναι Μουσουλµάνοι. Οι

διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων, ο διαθέσιµος χρόνος για διάλειµµα, όπως

επίσης και το φαγητό το οποίο σερβίρεται στις καντίνες συνιστά πρόβληµα για αυτούς

τους ανθρώπους. Για παράδειγµα, µερικες φορές οι καντίνες δεν περιλαµβάνουν στον

µενού τους γεύµατα µε κρέας τα οποία έχουν σφαγιαστεί σύµφωνα µε τον

Μουσουλµανικό Νόµο ή φαγητό το οποίο είναι αποδεκτό από την Μουσουλµανική

Θρησκεία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα να χρειάζεται να φέρνουν φαγητό από το σπίτι και

να προσαρµόζονται στις ώρες διαλειµµάτων, γεγονός που στους ίδιους προκαλεί

δυσαρέσκεια, ειδικά όταν χρειάζεται να συνδυάσουν την ώρα του φαγητού µε την ώρα

της προσευχής.

Οι ίδιοι οι αλλοδαποί εργαζόµενοι αναφέρουν ένα άλλο θέµα ως ζήτηµα που τους

απασχολεί και αφορά το διαφορετικό στυλ ενδυµασίας στο περιβάλλον εργασίας.

Έχει παρατηρηθεί από πολλούς ότι ο τρόπος που ντύνονται προκαλεί αρνητικές µη

82

λεκτικές αντιδράσεις των συναδέλφων. Νιώθουν ότι οι συνάδελφοι τους τους κοιτούν µε

περιέργεια ή µε αρνητικό ύφος όταν ο τρόπος που ντύνονται είναι διαφορετικός από

αυτό που προβάλλεται από την δυτική µόδα. Η διαφορά στα ρούχα σχετίζεται µε την

επιλογή των υφασµάτων, των χρωµάτων και των γραµµών. Από την άλλη µεριά οι

µουσουλµάνοι εργαζόµενοι αντιλαµβάνονται πολλές φορές ως προκλητική την

ενδυµασία των γυναικών συναδέλφων τους. Για παράδειγµα κατανοούν ότι η µίνι

φούστα ή το ανοικτό µπούστο είναι αποδεκτή ένδυση για ένα περιβάλλον εργασίας του

δυτικού κόσµου, ωστόσο κάτι τέτοιο είναι αντίθετο µε ό,τι οι ίδιοι έχουν συνηθίσει να

βλέπουν

Ένας αριθµός εργαζοµένων επίσης αναφέρει δυσκολίες αναφορικά µε την συνεργασία

των ανθρώπων διαφορετικού φύλου. Οι δυσκολίες δηµιουργούνται όταν ορισµένοι

αντιµετωπίζουν πρόβληµα στο να δέχονται ή να δίνουν εντολές / οδηγίες σε άτοµα του

άλλου φύλου. Αυτό έχει να κάνει κυρίως µε την αντίληψη για τους ρόλους των δύο

φύλων, που έχουν οι µουσουλµάνοι εργαζόµενοι στο κέντρο. Η γυναίκα για αυτούς έχει

µία ξεχωριστή κοινωνική θέση από τον άντρα και ως εκ τούτου αισθάνονται αµήχανα,

αν όχι άβολα όταν χρειάζεται να δεκτούν οδηγίες από µία συνάδελφο. Ιδιαίτερη

αµηχανία προκαλεί στους ίδιους το γεγονός ότι η διευθύντρια του κέντρου είναι

γυναίκα. Ο ρόλος της απαιτεί πολλές φορές να είναι αυστηρή και να υιοθετεί

συµπεριφορές που οι ίδιοι έχουν συνδέσει µε το αρσενικό φύλο.

Όσο αφορά την διευθέτηση της κρίσης, της επίλυσης των συγκρούσεων ή

προβληµάτων στον εργασιακό χώρο, η υποµονή και ο διάλογος αναφέρονται πάντα

σαν τα κύρια συστατικά για την λύση διενέξεων. Αντίθετα, όταν η προσωπική

προσπάθεια και παρέµβαση δεν κρίνεται αρκετή για την επίλυση του προβλήµατος η

διαµεσολάβηση του τµηµατάρχη ή του διευθυντή απαιτείται.

Αναφορικά µε τις ίσες ευκαιρίες και πιθανότητες για προαγωγή και ιεραρχική ανέλιξη,

κανένας από τους εργαζόµενους δεν πιστεύει ότι έχει τις ίδιες πιθανότητες ή ευκαιρίες

για προαγωγή σε σύγκριση µε τους Έλληνες συναδέλφους τους. Γενικά οι αλλοδαποί

εργαζόµενοι εκφράζουν µία ανασφάλεια για την παραµονή τους ή όχι στην

συγκεκριµένη εργασία, γεγονός που από ότι φαίνεται προκύπτει από την ίδια την

οργανωτική δοµή του οργανισµού, που στηρίζει την λειτουργία του σε δωρεές.

Πιστεύουν ότι αν, για οικονοµικούς λόγους, προκύψει ανάγκη µείωσης του προσωπικού,

83

οι αλλοδαποί εργαζόµενοι κινδυνεύουν περισσότερο από τους Έλληνες να απολυθούν.

Σε ερώτηση που τους έγινε σχετικά µε το γιατί έχουν αυτή την πίστη, οι ίδιοι αναφέρουν

ότι δεν στηρίζεται σε αντικειµενικά δεδοµένα αλλά σε προσωπική τους ανασφάλεια.

Οι αλλοδαποί εργαζόµενοι αναφέρουν ότι αντιµετωπίζουν προβλήµατα µε την

εναλλαγή της χρήσης ενικού και πληθυντικού, όπως επίσης και µε την έκφραση των

συναισθηµάτων κατά τρόπο άµεσο. Κατά την διάρκεια της επικοινωνίας τους µε άλλα

άτοµα οι αλλοδαποί εργαζόµενοι είναι πάντα προσεκτικοί και πειθαρχηµένοι. Οι

συγκεκριµένες αναφορές έχουν να κάνουν µε την άνεση για ελεύθερη έκφραση στο

περιβάλλον εργασίας και τις άτυπες εργασιακές σχέσεις που δηµιουργούνται σε αυτό.

Οι εργαζόµενοι γενικά δηλώνουν µία δυσκολία στο να διακρίνουν τα όρια ανάµεσα στην

τήρηση των κανόνων ευγένειας και την τήρησης µίας απόµακρης στάσης απέναντι

στους άλλους. Αυτό που οι ίδιοι θεωρούν διακριτικότητα, πολλές φορές γίνεται

αντιληπτό από τους άλλους ως ψυχρότητα ή έλλειψη ενδιαφέροντος για κοινωνική

αλληλεπίδραση.

Όπως αναφέρθηκε από ένα αργαζόµενο: "Προσπαθώ να απευθύνοµαι στους άλλους

µε συγκεκριµένο τρόπο και τον κατάλληλο χρόνο, να δηµιουργώ και να διατηρώ ένα

φιλικό κλίµα και να εκφράζοµαι πάντα ανάλογα µε τα όρια και τις δυνατότητες τους

καθενός".

2.3 Καλές πρακτικές

Στα πλαίσια της παρούσας έρευνας, οι πληροφορίες από τους αλλοδαπούς

(µετανάστες, πρόσφυγες), χρήστες των υπηρεσιών του Κέντρου για την Προώθηση της

Ενσωµάτωσης των Προσφύγων, δεν ήταν δυνατό να αντληθούν. Παρόλα αυτά, στην

έρευνα παρουσιάστηκαν µερικά παραδείγµατα καλής πρακτικής τα οποία γίνονται από

το κέντρο για τον εγκλιµατισµό των προσφύγων. Μερικές από αυτές τις πρακτικές

συνοψίζονται παρακάτω.

Μαθήµατα Ελληνικής γλώσσας για ενήλικες

Τα µαθήµατα διενεργούνται από εθελοντές, απευθύνονται σε ενήλικες πρόσφυγες και

στοχεύουν να τους εφοδιάσουν µε τις βασικές γνώσης της ελληνικής γλώσσας έτσι ώστε

να διευκολυνθούν στην καθηµερινή τους επικοινωνία όπως επίσης και στην εύρεση

84

εργασίας. Αυτά τα µαθήµατα συνιστούν το βασικό βήµα για την ενσωµάτωση καθώς

βοηθούν τους πρόσφυγες να βελτιώσουν τις σχέσεις τους µε το περιβάλλον το οποίοι

ζουν και δραστηριοποιούνται. Υπάρχουν τάξεις για αρχάριους αλλά και για πιο

προχωρηµένους, ενώ υπάρχουν επίσης ξεχωριστές τάξεις για παιδιά.

Επικουρική ∆ιδασκαλία

Η επικουρική ∆ιδασκαλία απευθύνεται σε νέους πρόσφυγες που σπουδάζουν σε

ελληνικό σχολείο. Στόχο της είναι να ενισχύσει την ικανότητα των παιδιών να

ανταποκριθούν στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες στο σχολείο αλλά και να αποκτήσουν

το ίδιο επίπεδο µε τους Έλληνες συµµαθητές τους, έτσι ώστε να αποκτήσουν ισότητα

στην σχολική κοινότητα και µην αισθάνονται µειονεκτικά. Η επικουρική διδασκαλία

αφορά κυρίως µαθήµατα γλώσσας καθώς και άλλα επιστηµονικά πεδία.

2.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις

Για τα θέµατα που αναφέρθηκαν παραπάνω, µπορούµε να συνοψίσουµε τα

ακόλουθα:

- Ενώ οι Έλληνες διευθυντές αναγνωρίζουν µόνο τρία θέµατα που προκύπτουν

από την πολυπολιτισµικότητα, οι αλλοδαποί εργαζόµενοι αναγνωρίζουν 6

θέµατα, τα οποία πράγµατι καλύπτουν όλους τοµείς αλληλεπίδρασης στον χώρο

εργασίας.

- Ενώ οι Έλληνες ∆ιευθυντές αναφέρουν ότι είναι ενήµεροι ή έχουν παρατηρήσει

ρατσιστικές συµπεριφορές Ελλήνων προς αλλοδαπούς συναδέλφους τους, οι

ξένοι εργαζόµενοι δεν δίνουν περεταίρω διάσταση στο θέµα µε το να αναφέρουν

µια τέτοια συµπεριφορά εναντίον τους.

- Τέλος, τόσο οι Έλληνες όσο και οι αλλοδαποί εργαζόµενοι του κέντρου

αναφέρουν ότι κατά την διάρκεια των διαλειµµάτων και διακοπών του,

συσχετίζονται µόνο µε άτοµα που έχουν το ίδιο πολιτισµικό υπόβαθρο µε αυτούς.

Τα παραπάνω µας οδηγούν στο συµπέρασµα ότι οι Έλληνες διευθυντές

αντιλαµβάνονται διαφορετικά από τους αλλοδαπούς εργαζοµένους, τις σχέσεις και τα

προβλήµατα του συγκεκριµένου περιβάλλοντος εργασίας. Γενικά παρατηρούµε ότι, ενώ

δεν αναφέρεται ιδιαίτερη δυσκολία όσον αφορά στην υλοποίηση των εργασιών, οι

άτυπες σχέσεις µεταξύ των συναδέλφων είναι δυσλειτουργικές, γεγονός που

85

αποδεικνύεται από το ότι δεν υπάρχει κοινωνική συναναστροφή ανάµεσα σε άτοµα

διαφορετικών εθνικοτήτων.

Προτάσεις και Ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού

- Βελτίωση της επικοινωνίας µεταξύ των συναδέλφων για την επίτευξη καλύτερου

εργασιακού περιβάλλοντος και απόδοσης.

- Εκπαίδευση της Ελληνικής κοινωνίας στον σύνολό της, όπως επίσης και των

προσώπων που εργάζονται για την ενσωµάτωση από διαφορετικές πολιτισµικές

οµάδες. Η εκπαίδευση να µεταδίδει αντιρατσιστικά µηνύµατα ή µηνύµατα κατά

των διακρίσεων µέσω Οδηγών (φυλλαδίων, εγχειριδίων).

- Παροχή πληροφοριών, σε όλα τα συµβαλλόµενα µέρη, για θέµατα όπως

νοµοθεσία, ισότητα, ποικιλοµορφία, µέσω της δηµιουργίας ενός χώρους

αλληλεπίδρασης (φόρουµ) όπου πληροφορίες για θέµατα σχετικά µε τους

πρόσφυγες και µετανάστες θα αναλύονται και θα συζήτιωνται.

86

3. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Τεχνική Κατασκευαστική

Εταιρεία

3.1 Εισαγωγή

Η απόφαση να εστιάσουµε σε µικρού και µεσαίου µεγέθους κατασκευαστικές

επιχειρήσεις γίνεται γιατί συνιστά αντιπροσωπευτική τυπική περίπτωση στον ελληνικό

κατασκευαστικό τοµέα. Η εταιρεία ξεκίνησε τις εργασίες της το 1964, όταν ο K. K.,

ίδρυσε στην Πάτρα την οµώνυµη τεχνική εταιρεία. Αυτό το γεγονός έλαβε χώρα κατά

την περίοδο της ανακατασκευής όλης της πόλης και έτσι η συγκεκριµένη εταιρεία

απέκτησε πολύ σύντοµα σηµαντική φήµη στην κατασκευή κτηρίων και πολυκατοικιών

στο κέντρο της πόλης.

Η εταιρεία συνεχίζει την αναπτυξιακή της πορεία για αρκετά χρόνια και γίνεται µία από

τις µεγαλύτερες εταιρείες κατασκευών στην ∆υτική Ελλάδα. Σήµερα η εταιρεία είναι πια

διακεκριµένη στο χώρο των κατασκευών. Οι ιδιοκτήτες, συνεχίζουν την οικογενειακή

παράδοση, από τη φάση της µελέτης, του σχεδιασµού, υλοποίησης έως το τελικό

στάδιο της παράδοσης.

Η εταιρεία αναλαµβάνει και υλοποιεί την κατασκευή πολυκατοικιών, µονοκατοικιών,

όπως επίσης την µελέτη και την κατασκευή ιδιωτικών και επαγγελµατικών χώρων

όπως καταστήµατα, εµπορικές εκθέσεις, εργοστάσια, επισκευές κτηρίων, και

αναπαλαιώσεις και συντήρηση παλαιών κτηρίων στην ευρύτερη περιοχή της ∆υτική

Ελλάδα και όχι µόνο στην συγκεκριµένη νοµαρχία της Πάτρας.

Στο γραφείο της εταιρείας απασχολούνται συνολικά 4 άτοµα, οι δύο διευθυντές, καθώς

και 2 άτοµα διοικητικό προσωπικό, όλοι Έλληνες

Σαν αποτέλεσµα της µακράς ιστορίας της στον κατασκευαστικό τοµέα, η εταιρεία

δηµιούργησε ένα ευρύ δίκτυο σταθερών συνεργατών στις κατασκευές κτηρίων. Έχει

καθιερώσει και διατηρεί σταθερούς συνεργάτες και συνεργία, αλλά προσλαµβάνει

επίσης και εποχικό προσωπικό όταν οι συνθήκες το απαιτούν.

87

Στρατηγική της εταιρείας είναι επίσης να συνεργάζεται και µε άλλες εταιρείες που

αναλαµβάνουν µέρος της κατασκευής ενός κτιρίου (σταθερή συνεργασία µε εταιρείες

παραγωγής µπετόν, ή µε εταιρείες πώλησης ειδών υγιεινής κτλ).

Ακόµα και αν οι υπεύθυνοι των συνεργείων είναι όλοι Έλληνες, ένα µεγάλο µέρος των

εργαζοµένων είναι αλλοδαποί κυρίως Αλβανοί και Ρώσοι. Οι περισσότεροι από τους

αλλοδαπούς είναι εργαζόµενοι στις κατασκευές, ενώ ένα µικρό µέρος απασχολείται σε

άλλες εργασίες, για παράδειγµα ηλεκτρολόγοι, τεχνικοί βοηθοί υδραυλικοί, ζωγράφοι,

κλπ.

Ένα πρώτο σηµείο, που αξίζει την προσοχή µας και αξίζει να αναφερθεί, ενώ οι

Έλληνες και αλλοδαποί εργαζόµενοι της συγκεκριµένης εταιρείας, είναι σχεδόν

ισοκατανεµηµένοι. Παρόλα αυτά, οι Έλληνες εργαζόµενοι καταλαµβάνουν τις

υψηλόβαθµες θέσεις ενώ οι αλλοδαποί είναι βοηθοί ή απλοί εργάτες.

Αναφορικά µε την µεθοδολογία, οι ηµι δοµηµένες συνεντεύξεις πραγµατοποιούνται µε

τον διευθυντή της εταιρείας και τους εργαζόµενους αφού ενηµερωθούν πρώτα για το

έργο EIW και του στόχους του και αφού καθοριστεί η οµάδα των ατόµων προς

συνέντευξη. ∆ηµιουργήσαµε ερωτήσεις οι οποίες θα χρησιµοποιηθούν σαν οδηγός από

τον ερωτόντα. ∆οθέντος του γεγονός ότι οι αλλοδαποί εργαζόµενοι έχουν ελάχιστη

γνώση της ελληνική γλώσσας, δεν ενδείκνυτο να χρησιµοποιηθεί γραπτό

ερωτηµατολόγιο, το οποίο ενδεχοµένως να µην ήταν κατανοητό από τους αλλοδαπούς.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι ερωτήσεις ήταν προφορικές µιας και κρίθηκαν ως

η καλύτερη µέθοδος για την ανίχνευση των καθηµερινών προκλήσεων ή των καλών

πρακτικών που εµφανίζονται ή εκφράζονται στο πολυπολιτισµικό εργασιακό

περιβάλλον.

Στον ακόλουθο πίνακα, παρουσιάζουµε αναλυτικά το εργαλείο έρευνας και το δείγµα

της συγκεκριµένης περιπτωσιολογικής µελέτης:

Πίνακας 3.1: Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η Περίπτωση της ‘K &Co”

Κατασκευαστικής Εταιρείας

Εργαλείο Έρευνας Έλληνες Αλλοδαποί

Ηµι – ∆οµηµένη Πολιτικός Μηχανικός Κτίστης (Αλβανός)

88

Συνέντευξη

Ηµι – ∆οµηµένη

Συνέντευξη

Πολιτικός Μηχανικός Κτίστης (Αλβανός)

Ηµι – ∆οµηµένη

Συνέντευξη

Κτίστης (Αλβανός)

Ηµι – ∆οµηµένη

Συνέντευξη

Κτίστης (Αλβανός)

Ηµι – ∆οµηµένη

Συνέντευξη

Κτίστης (Ρώσος)

Ηµι – ∆οµηµένη

Συνέντευξη

Κτίστης (Ρώσος)

Όσον αφορά το δείγµα, οφείλουµε να τονίσουµε ότι οι διευθυντές της επιχείρησης ήταν

εκείνοι οι οποίοι υπέδειξαν τους αλλοδαπούς εργάτες που θα συµµετείχαν στην έρευνα.

. Πρόκειται για αλλοδαπούς που ζουν για χρόνια στην Ελλάδα και έτσι έχουν

προσαρµοστεί στον ελληνικό τρόπο ζωής και γνωρίζουν καλά την ελληνική γλώσσα. Η

εταιρεία διατηρεί µια σταθερή και µακροχρόνια σχέση µε τους εργαζόµενους της.

Ακόµα και αν έχει δηµιουργηθεί ένα σταθερό κλίµα συνεργασίας και εµπιστοσύνης

µεταξύ της διοίκησης και των εργαζοµένων, το οποίο συνιστά παράδειγµα καλής

πρακτικής, παρόλα αυτά δεν κατέστη δυνατό να προσδιορίσουµε και να εντοπίσουµε

διακρίσεις στην συµπεριφορά προς τους αλλοδαπούς που ζουν στην χώρα µας για

πολλά χρόνια αλλά ακόµα δεν έχουν προσαρµοστεί στο ελληνικό τρόπο ζωής.

3.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις

Η εκ βαθέος εξέταση των αποτελεσµάτων της συνέντευξης, όπως επίσης και η

προσωπική εντύπωση / γνώµη του ερωτηθέµενου, οδήγησε στα ακόλουθα

συµπεράσµατα, αναφορικά µε τις προκλήσεις που υπάρχουν στο πολυπολιτισµικό

περιβάλλον εργασίας.

Και οι δυο διευθυντές της εταιρείας ανέφεραν ως πιο σηµαντικό πρόβληµα στην

συνεργασία τους µε τους αλλοδαπούς εργάτες είναι, η επικοινωνία και το ζήτηµα της

γλώσσας, εν γένει, καθώς οι εργαζόµενοι εθνικών µειονοτήτων αντιµετωπίζουν

89

δυσκολίες µε το τεχνικό λεξιλόγιο και εκφράσεις ευρείας χρήσης, απαραίτητες στον

κατασκευαστικό τοµέα. Η ελλιπή γνώση της ελληνικής γλώσσας, συχνά οδηγεί σε

παρερµηνείες και παρεξηγήσεις. Όπως αναφέρθηκε από τους διευθυντές: «Αυτό

συνιστά ένα πάρα πολύ σηµαντικό πρόβληµα. Αν ο εργαζόµενος δεν καταλαβαίνει τι του

ζητάς να κάνει, είναι λογικό να γίνουν λάθη τα οποία κοστίζουν σε χρόνο και χρήµα.

Στην κατασκευή κτηρίων, δεν υπάρχουν περιθώρια για λάθη. Όλα πρέπει να γίνουν

σύµφωνα µε τους κανόνες και τις απαιτήσεις του πελάτη.» Οι ερωτηθέντες

παραδέχονται ότι η βασική γνώση και άνεση στην κατανόηση της ελληνικής γλώσσας

φαίνεται να συσχετίζεται µε την οικονοµική αυτάρκεια. Οι µετανάστες που γνωρίζουν

µόνο την µητρικής τους γλώσσα ή άλλη γλώσσα εκτός της ελληνικής, πιθανώς θα

σταµατήσουν να εργάζονται ή θα αµείβονται λιγότερο από εκείνους που γνωρίζουν την

ελληνική γλώσσα. Γι αυτό τον λόγο, πολλοί αλλοδαποί προκειµένου να µάθουν ελληνικά

παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράµµατα εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας σαν

δεύτερης γλώσσας.

Ένα άλλο σηµαντικό ζήτηµα έχει να κάνει µε το γεγονός ότι πολλοί αλλοδαποί συχνά

µιλούν και επικοινωνούν στην δική τους γλώσσα µεταξύ τους. Αναφέρεται: « Το γεγονός

ότι µιλούν στην γλώσσα τους συνιστά πρόβληµα γιατί δεν γίνεται κατανοητό αν θέλουν

να καλύψουν κάποιο λάθος ή κρύβουν κάτι». Αν και οι δύο διευθυντές της εταιρείας

θέτουν την γνώση της γλώσσας σαν σηµαντικό κριτήριο για την επιλογή των

υπαλλήλων τους, η πράξη δείχνει ότι προσλαµβάνουν αλλοδαπούς εργαζοµένους και

µάλιστα σε σχεδόν ίδια αναλογία µε τους Έλληνες γιατί πιστεύουν ότι η εκπαίδευση στα

πλαίσια της δουλειάς µπορεί να βελτιώσει τις γλωσσικές τους δεξιότητες παράλληλα µε

τις επαγγελµατικές τους δεξιότητες. Επιπλέον, οι εργοδότες διστάζουν να προσφέρουν

εκπαίδευση στους νέους εργάτες λαµβάνοντας υπόψη τα χρονοδιαγράµµατα, κόστος,

έλλειψη οφέλους για την εταιρεία και η γενικότερη αίσθηση ότι δεν αποτελεί δική τους

ευθύνη.

∆εύτερο στην κλίµακα κατάταξης σηµαντικότητα ζήτηµα που αναφέρουν οι διευθυντές

της εταιρείας είναι οι διαµάχες που συχνά προκύπτουν µεταξύ των εργατών

διαφορετικών ειδικοτήτων και τοµέων. Στο ίδιο εργασιακό περιβάλλον, οι αρµοδιότητες

ατόµων µε διαφορετικές ειδικότητες συχνά συµπίπτουν. Συχνά εντάσεις και διαµάχες

λαµβάνουν χώρα µεταξύ τους, όπως επίσης και η απόδοση ευθυνών από τον ένα στον

άλλο, όταν κάτι δεν λειτουργεί σύµφωνα µε τις προγραµµατισµένες διαδικασίες και

90

χρονοδιαγράµµατα. Τα άτοµα που είναι υπεύθυνα για την περιοχή του κτηρίου, παίζουν

τον ρόλο του διαµεσολαβητή σε τέτοιες περιπτώσεις, ακόµα και αν πολλές φορές η

παρέµβαση των διευθυντών απαιτείται προκειµένου να λυθεί ένα πρόβληµα. Από την

άποψη της διοίκησης, η έλλειψη γνώσης για ποικίλα θέµατα και η έλλειψη δεξιοτήτων

στην διαπολιτισµική επικοινωνία µπορεί να δηµιουργήσει εντάσεις, παρεξηγήσεις και

διαµάχες που µαστίζουν τον εργασιακό χώρο και επιδρούν αρνητικά στην

παραγωγικότητα και αποτελεσµατικότητα. Ένας από τους διευθυντές πιστεύει ότι

παρόλο που οι άνθρωποι µοιράζονται τις ίδιες αξίες όπως σεβασµός και ανάγκη για

αναγνώριση, εντούτοις διαφέρει ο τρόπος που εκφράζουν και δείχνουν αυτές τις αξίες

σαν αποτέλεσµα διαφορετικής κουλτούρας. Σύµφωνα πάλι µε τον ίδιο «ξεπερνώντας

την άποψη ότι «ο δικός µας τρόπος είναι ο καλύτερος» και υιοθετώντας «ας λάβουµε

υπόψη τις καλύτερες από τις πρακτικές», µας βοηθήσει να ανταποκριθούµε στον ρόλο

µας πιο αποτελεσµατικά σε ένα ποικιλόµορφο περιβάλλον εργασίας.

Και οι δυο διευθυντές αναφέρουν ότι έχουν παρατηρήσει γεγονότα ρατσιστικής

συµπεριφοράς από Έλληνες εργαζόµενους προς τους αλλοδαπούς συναδέλφους

τους. Ακόµα και όταν ανήκουν στην ίδια βαθµίδα εργασίας, οι Έλληνες συχνά τους

συµπεριφέρνονται απαξιωτικά. Σχόλια για την καταγωγή και πολιτισµικό υπόβαθρο

αναφέρονται σε σχεδόν µόνιµη βάση. Αξιοπρόσεχτό είναι: «Μερικοί εργαζόµενοι δεν

συµπαθούν τους Αλβανούς! Όταν δουλεύουν µαζί τους, τους ακούς να τους αποκαλούν

«Αλβανέ» και όχι µε το όνοµα τους!». Παρόλα αυτά, τονίζεται ότι, τέτοιου είδους

περιστατικά δεν λαµβάνουν χώρα όταν πρόκειται για µακροχρόνια συνεργασία και τα

άτοµα γνωρίζουν καλά το ένα µε το άλλο. Αρχή της διοίκησης είναι να µην δίνει σηµασία

στην χώρα προέλευσης του εργαζόµενου αλλά στην αποτελεσµατικότητα, σκληρή

δουλειά και παραγωγικότητα.

Με βάση τις απαντήσεις στις συνεντεύξεις των αλλοδαπών εργαζοµένων, προκύπτει ότι

οι περιπτώσεις ρατσιστικής συµπεριφοράς δεν σχετίζονται µόνο µε τον χώρο εργασίας,

αλλά συµβαίνουν παντού και πάντα. Παρά τις εκστρατείες για την πληροφόρηση και

ευαισθητοποίηση προς την ποικιλοµορφία και την χωρίς διακρίσεις συµπεριφορά, τα

αρνητικά στερεότυπα που συνδέονται µε τις οµάδες µειονότητας και η νοµιµοποίηση της

φυλετικής βίας αποδεικνύονται δύσκολος αντίπαλος. Σύµφωνα µε τους ερωτηθέντες

οποιοδήποτε τυχαίο γεγονός (π.χ. αγώνας ποδοσφαίρου) πάντα µπορεί να

91

πυροδοτήσει εντάσεις και άγριες διαθέσεις ενάντια στις οµάδες µεταναστών σε

πλειοψηφία (Αλβανούς).

Ένα άλλο θέµα που προκύπτει από τις συνεντεύξεις είναι ότι ο τρόπος επικοινωνίας

διαφέρει ανάλογα µε την εθνικότητα του καθενός. Μια σηµαντική παράµετρος η οποία

τονίστηκε ιδιαιτέρως αφορά το θέµα του χιούµορ. Οι αλλοδαποί δεν φαίνονται να

συµµερίζονται το ελληνικό χιούµορ καθώς και τον τρόπο που αυτό εκφράζεται και το

γεγονός ότι οι Έλληνες συνάδελφοι τους αντιδρούν µε τον ίδιο τρόπο. Μερικές φορές

φαντάζει πολύ δύσκολο οι αλλοδαποί να κατανοήσουν τα αστεία, χιούµορ, ή ακόµα και

τις χιουµοριστικές παροιµίες που εκφράζονται σε καθηµερινή γλώσσα. Οι ερωτηθέντες

είπαν ότι πολλές φορές νιώθουν την ανάγκη να ρωτούν πολλές φορές και µε

διαφορετικό τρόπο έτσι ώστε να εξασφαλίσουν ότι κατανόησαν το νόηµα του αστείου ή

της παροιµίας.

Ένα άλλο πρόβληµα επικοινωνίας που προκύπτει από τις συνεντεύξεις φαίνεται ότι έχει

σχέση µ ε την έκφραση προσωπικής γνώµης και συναισθηµάτων, κυρίως των

εργαζοµένων από την Αλβανία και όχι από την Ρωσία. Αντιµετωπίζουν µεγάλες

δυσκολίες στην έκφραση της γνώµης τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, φορούν το

προσωπείο της ουδετερότητας και δεν εξωτερικεύουν τα συναισθήµατα τους. Όπως

ανέφερε ένας από τους εργάτες: « ∆εν θέλω να δίνω τροφή για σχόλια. Θέλω να κάνω

την δουλειά µου και να φύγω. Πολλές φορές, άλλοι συνάδελφοι ψάχνουν ευκαιρία για

καβγά, αλλά εγώ δεν επιθυµώ να τους δώσω καµιά αφορµή».

3.3 Καλές Πρακτικές

Στα πλαίσια της έρευνας ζητήσαµε από τους δύο διευθυντές και τους εργαζοµένους να

παρουσιάσουν µερικά παραδείγµατα καλής πρακτικής αναφορικά µε την συνύπαρξη

ατόµων µε διαφορετική κουλτούρα και συνεργασία στο ίδιο εργασιακό χώρο. Οι

ερωτηθέντες ανέφεραν ορισµένες συµπεριφορές ή στρατηγικές που πιστεύουν ότι είναι

σηµαντικές όταν αντιµετωπίζουν προκλήσεις σαν αποτέλεσµα της

πολυπολιτισµικότητας.

92

Οι διευθυντές ανέφεραν ως πιο σηµαντικό την διατήρηση µιας σταθερής συνεργασίας

µε µερικούς εργαζόµενους. ∆εν διαλύουν την συνεργασία ούτε σπάνε τους συνεκτικούς

δεσµούς όταν δεν υφίσταται κάποιο σηµαντικό πρόβληµα. Ανέφεραν: «Όταν γνωρίζεις

ένα άτοµο και συνεργάζεσαι µαζί του, χωρίς προβλήµατα, η διαφορετική του εθνικότητα

δεν είναι ούτε σηµαντική ούτε κάνει την διαφορά. Ο αδερφός µου και εγώ,

συνεργαζόµαστε µε ξένους συνεργάτες από το 1992 που αναλάβοµε την επιχείρηση.

Τους θεωρούµε πια δικούς µας ανθρώπους.».

Τα κριτήρια που θέτουν για την επιλογή ενός εργαζόµενου, δεν σχετίζονται καθόλου µε

την εθνικότητά του. Γι’ αυτό το λόγο, όταν βρίσκουν ένα καλό εργαζόµενο προσπαθούν

να διατηρήσουν την συνεργασία µαζί του, όντας συνεπείς στις υποχρεώσεις τους ως

εργοδότες και τηρώντας µία φιλική σχέση µαζί τους. Αναφέρεται ότι σηµαντικό ρόλο σε

αυτό παίζει το να κατανοούν τις ανάγκες τους ως άνθρωποι και να σέβονται την γνώµη

τους ως επαγγελµατίες. Σύµφωνα µε τους διευθυντές της εταιρείας, η ετερογένεια

προωθεί την δηµιουργικότητα και µερικές φορές οι ετερογενείς οµάδες δείχνουν ότι

προσφέρουν καλύτερες λύσεις σε προβλήµατα καθώς και υψηλό βαθµό κριτικής

ανάλυσης.

Μια άλλη στρατηγική την οποία οι διευθυντές κρίνουν πολύ σηµαντική για την αρµονική

συνεργασία των εργαζοµένων είναι η δική τους συµπεριφορά απέναντι στους

εργαζοµένους. «Παίρνουν παράδειγµα από εµάς και εµείς τους αντιµετωπίζουµε όλους

το ίδιο. Ασφαλώς, δεν είναι παιδιά, δεν µπορείς να τους ελέγχεις για τι λένε και κάνουν,

αλλά είναι σηµαντικό να τους δείχνεις ότι δεν σου αρέσουν ότι δεν σου αρέσουν οι

διαµάχες και οι ρατσιστικές συµπεριφορές».

Οι διευθυντές της εταιρείας συµπεριφέρονται στους εργαζόµενους µε τον ίδιο τρόπο,

ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους. Απευθύνονται σε όλους µε το µικρό τους όνοµα

και αφιερώνουν τον ίδιο χρόνο σε όλους για την επίλυση προβληµάτων στο περιβάλλον

εργασίας.

Η πλειοψηφία των εργαζοµένων δεν φαίνεται να κατανοούν το νόηµα της ερώτησης για

τις καλές πρακτικές και επιλέγουν – παρά τις επίµονες προσπάθειες του ερωτώντος -

να µην απαντήσουν σε αυτήν την ερώτηση.

93

3.4 Συµπεράσµατα και προτάσεις

Από τα προηγούµενα, συµπεραίνουµε ότι η προσαρµογή πολλών οργανισµών,

ιδιωτικών επιχειρήσεων και µικροµεσαίων µονάδων παραγωγής στην διαπολιτισµική

πραγµατικότητα και οι προσπάθειες πρόσληψης µεταναστών σε διάφορες θέσεις

εργασίας µπορεί να προωθήσουν την ενσωµάτωση τους.

Η πρόσβαση στην αγορά εργασίας αποτελεί βασικό συστατικό για την επιτυχή

ενσωµάτωση και ενδεχοµένως εξασφαλίζει ότι η δυναµική των µεταναστών

χρησιµοποιείται πλήρως. Πλεονέκτηµα της συγκεκριµένης εταιρείας συνιστά το γεγονός

ότι δεν δίνει προσοχή στην εθνική καταγωγή των εργαζοµένων της, δέχεται στους

κόλπους της και κερδίζει από αυτήν την ποικιλοµορφία µε τρόπους που ενισχύουν τα

κέρδη χωρίς να κακοµεταχειρίζεται και εκµεταλλεύεται τους εργαζοµένους της, αντίθετα

παρέχει ευκαιρίες στις πιο επισφαλείς οµάδες εργατών.

∆ίνοντας την δυνατότητα στους µετανάστες να αποκτήσουν τις βασικές γνώσεις για την

γλώσσα της χώρας υποδοχής (στην περίπτωση µας, η Ελλάδα) ιστορία και θεσµούς τα

οποία είναι σηµαντικά για την ενσωµάτωση τους. Η γνώση της χώρας υποδοχής

φαίνεται ότι είναι σηµαντικό κοµµάτι όχι µόνο για τους µετανάστες αλλά επίσης και των

οικογενειών τους.

Η συχνή αλληλεπίδραση µεταξύ µεταναστών και Ελλήνων πολιτών είναι ένα ακόµα

θεµελιώδης µηχανισµός ενσωµάτωσης και συµβάλλει στην προσπάθεια να

εκµηδενιστούν οι οποίες διακρίσεις υπάρχουν στην απασχόληση, ανεξαρτήτως

σοβαρότητας αναφορικά µε την κακοµεταχείριση στους µετανάστες και πρόσφυγες.

Προτάσεις και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού

Η πλειοψηφία των ερωτηθέµενων τόνισε ότι η εργασία σε ένα πολυπολιτισµικό

περιβάλλον αποτελεί καινούργια εµπειρία για πολλούς ανθρώπους. Η διαπολιτισµική

επικοινωνία µπορεί να είναι µια δυναµική και δηµιουργική υπόθεση αλλά επίσης

συνιστά πρόκληση εξαιτίας της ανικανότητας να ερµηνευτούν σωστά τα νοήµατα από

διάφορες καταστάσεις. Τόσο οι διευθυντές της εταιρείας και οι εργαζόµενοι τονίζουν ότι

είναι απαραίτητη η απόκτηση γνώσεων για τα διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα

και ποιλικοµορφία στον εργασιακό χώρο.

94

Μερικοί ερωτηθέντες θεώρησαν ότι η διαπολιτισµική εκπαίδευση πρέπει να στοχεύει

στην αµοιβαία κατανόηση µεταξύ των διευθυντών και υπαλλήλων προερχόµενοι από

διαφορετικά κοινωνικά πολιτισµικά και γλωσσικά περιβάλλοντα. Η διαπολιτισµική

εκπαίδευση πρέπει επίσης να αναδεικνύει τις οµοιότητες και διαφορές και να

καταπολεµά τον ρατσισµό και Ευρωκεντρικότητα. Η γλωσσική και πολιτισµική

ποικιλοµορφία οφείλουν επαρκώς να αντανακλώνται στους χώρους εργασίας, σαν

ιδιαιτέρα χαρακτηριστικά (αφίσες, φύλλα εργασίας σε διαφορετικές γλώσσες ,

εορτασµός χριστιανικών και µη διακοπών, κλπ).

Για να αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις που προκύπτουν στην συνεργασία των ατόµων

µε διαφορετικό πολιτισµικό υπόβαθρο, οι διευθυντές πρότειναν την δηµιουργία µιας

γλωσσικής λίστας για την βελτίωση της γλώσσας και επικοινωνίας µέσα στην

συγκεκριµένη κατασκευαστική εταιρεία. Επιπλέον, πρότειναν την δηµιουργία

βραχυπρόθεσµων σεµιναρίων από ένα επίσηµο γραφείο εργασίας , όπου Έλληνες και

διάφορες άλλες εθνικότητες εργαζοµένων µπορούν να διδαχθούν διάφορες πτυχές της

διαπολιτισµικής επικοινωνίας όπως αξίες κατανόησης και πεποιθήσεις, τρόπους

γεφύρωσης πολιτισµικών χασµάτων και διαπολιτισµική κατανόηση.

95

4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Κατασκευαστική Εταιρεία

4.1 Εισαγωγή

Η εταιρεία "P & co." ξεκίνησε την δραστηριότητα της στον κατασκευαστικό τοµέα το

1995. Πρόκειται για µικροµεσαία και οικογενειακή επιχείρηση, η οποία διευθύνεται από

δυο αδέρφια. Αρχικά η επιχείρηση ασχολούταν µε ανακατασκευές και επισκευές /

αναπαλαιώσεις κτηρίων και µε αργά βήµατα προσχώρησε στο τοµέα των κατασκευών.

Η επιχείρηση αναλαµβάνει τον σχεδιασµό, επίβλεψη και κατασκευή ιδιωτικών κατοικιών

όπως επίσης και επαγγελµατικών χώρων. Τα τελευταία χρόνια η επιχείρηση

αναλαµβάνει την αγοραπωλησία και ανακατασκευή της ακίνητης περιουσίας.

Επιπλέον, η επιχείρηση αναλαµβάνει την αγορά οικοπέδων µε αντιπαροχή (ο πωλητής,

σαν αντάλλαγµα λαµβάνει µερικά διαµερίσµατα από αυτά που χτίζονται) και είναι έτοιµη

να επεκταθεί στην κατασκευή µεγάλων εµπορικών κέντρων, όπως επίσης και σε

συγκροτήµατα κατοικιών στα προάστια της Πάτρας.

Η εταιρεία διαθέτει ένα τεχνικό γραφείο στο κέντρο της Πάτρας, το οποίο

χρησιµοποιείται σαν έδρα και σηµείο συναντήσεων µε τους πελάτες. Στο γραφείο

απασχολούνται µόνο οι διευθυντές της εταιρείας. Σαν µικροµεσαία επιχείρηση δεν

απασχολεί µόνιµο προσωπικό. Παρόλα αυτά, έχει δηµιουργήσει ένα σταθερό δίκτυο

συνεργασίας µε µερικές οµάδες εργασίας που ειδικεύονται στο χτίσιµο των κτηρίων

Η στρατηγική της επιχείρησης αφορά την αποδοχή προσφορών για κάθε εργασία που

αναλαµβάνει και την επιλογή των συνεργατών της αξιολογώντας τις προσφορές από

τον καθένα. Φυσικά, η τελική απόφαση είναι αποτέλεσµα εµπειρίας και επιτυχηµένης

συνεργασίας µε µερικούς ανθρώπους και οµάδες εργασίας από προηγούµενα

κατασκευαστικά έργα.

Οι οµάδες εργασίας µε τις οποίες συνεργάζεται η επιχείρηση αποτελούνται κυρίως από

Έλληνες εργάτες κατά 80%, ενώ κατά ένα µικρότερο ποσοστό (20%) απασχολούνται

αλλοδαποί κυρίως Αλβανοί και Ρώσοι. Σε µερικές περιπτώσεις, η επιχείρηση ίσως

προβεί στην πρόσληψη εποχικού προσωπικού – το οποίο θα απασχοληθεί µερικές

µέρες και όχι ολόκληρη την κατασκευαστική περίοδο – έτσι αποφεύγονται οι

καθυστερήσεις.

96

Όπως είπε ένας από τους ιδιοκτήτες: «Προτιµούµε να συνεργαζόµαστε µε Έλληνες. Οι

αλλοδαποί πολλές φορές δεν γνωρίζουν την γλώσσα καλά και αυτό δηµιουργεί εµπόδια

στην συνεργασία µαζί τους».

Από την άλλη πλευρά, όταν πρόκειται για εποχικό προσωπικό, η επιχείρηση προβαίνει

στην πρόσληψη αλλοδαπών, γιατί το κόστος είναι πολύ µικρότερο.

Φαίνεται λοιπόν ότι οι συγκεκριµένοι εργοδότες υιοθετούν µία σαφή στερεότυπη στάση

απέναντι στους αλλοδαπούς εργαζοµένους. Θεωρούν την δουλειά του κατώτερης

ποιότητας και την συνεργασία µαζί τους, δύσκολη. Κατά συνέπεια δεν µπορούν παρά

να συµπεριφέρονται διαφορετικά σε αυτούς απ’ ό,τι στους έλληνες εργαζόµενους.

Μεθοδολογία

Η έρευνα σε αυτήν την κατασκευαστική εταιρεία έγινε µε την µέθοδο των ηµι δοµηµένων

συνεντεύξεων. Αρχικά πήραµε συνέντευξη από τους διευθυντές και στην συνέχεια από

τους αλλοδαπούς χτίστες. Το δείγµα των χτιστών είναι τυχαίο. Πήραµε συνέντευξη από

τους χτίστες που εργάζονταν, εκείνη την περίοδο, στην κατασκευή ενός κτηρίου.

Ο Πίνακας 4.1 περιγράφει αναλυτικά το εργαλεία της έρευνας και το δείγµα των

ερωτηθέντων.

Πίνακας 4.1: Εργαλεία έρευνας και δείγµα της έρευνας, η Περίπτωση της “P& Co”

Κατασκευαστικής Επιχείρησης

Εργαλείο Έρευνας Έλληνες Αλλοδαποί

Ηµι –∆οµηµένη

συνέντευξη

Πολιτικός Μηχανικός

(Ιδιοκτήτης και

∆ιευθυντής της

εταιρείας)

Χτίστης (Αλβανός)

Ηµι –∆οµηµένη

συνέντευξη

Απόφοιτος τµήµατος

∆οµικών Έργων

(Ιδιοκτήτης και

∆ιευθυντής της

εταιρείας)

Χτίστης (Ρώσος)

97

Ηµι –∆οµηµένη

συνέντευξη

Χτίστης (Ρώσος)

Για µια ακόµα φορά, µπορούµε να παρατηρήσουµε ότι οι αλλοδαποί εργάτες

απασχολούνται σε κατώτερες θέσεις εργασίας από ιεραρχικής άποψης. Όλοι οι

αλλοδαποί εργάτες στην συγκεκριµένη εταιρεία είναι χτίστες. Ο υπεύθυνος για την

κατασκευή στα εργοτάξια και οι επιβλέποντες είναι όλοι Έλληνες.

4.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις

Μια εις βάθος ανάλυση των αποτελεσµάτων από τις συνεντεύξεις µας επιτρέπει να

προσδιορίσουµε µερικές προκλήσεις για το υπό εξέταση εργασιακό περιβάλλον. Και οι

δύο διευθυντές της εταιρείες θεωρούν ότι η γλώσσα αποτελεί το σηµαντικότερο ζήτηµα

στον εργασιακό χώρο σε ένα πολυπολιτισµικό περιβάλλον. Οι περισσότεροι αλλοδαποί

εργάτες δεν έχουν επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας και ακόµα κι όταν µιλάνε

έχουν µια περίεργη προφορά που εµποδίζει την κατανόηση και την επικοινωνία. Ένας

από τους διευθυντές της εταιρείας δηλώνει: «Οι αλλοδαποί, πολλές φορές δεν

γνωρίζουν την γλώσσα καλά έτσι είναι δύσκολη η συνεργασία µαζί τους. Ποτέ δεν είσαι

απόλυτα σίγουρος ότι σε έχουν καταλάβει. Από την άλλη µεριά για να τους καταλάβεις

και εσύ πρέπει να τους ζητήσεις να εξηγήσουνε µε διαφορετικό τρόπο αυτό που λένε!»

Η έλλειψη επαρκούς γνώσης της γλώσσας από τις εθνικές µειονότητες θεωρείται από

τους διευθυντές σαν ένα από τα βασικότερα κριτήρια για την επιλογή προσωπικού. Τις

περισσότερες φορές αποφεύγουν να προσλάβουν ανθρώπους που γνωρίζουν λίγο ή

καθόλου τα ελληνικά. Συνήθως προτιµούν να προσλαµβάνουν Έλληνες, ενώ όταν

προσφέρουν εργασία σε αλλοδαπούς, προτιµούν συνήθως εκείνους που έχουν ζήσει

αρκετά χρόνια στην Ελλάδα. Τονίζουν ότι οι δυσκολίες µε την κατανόηση εκφράσεων,

τεχνικό λεξιλόγιο αλλά και η γενικότερη έλλειψη επικοινωνιακών δεξιοτήτων εµποδίζει

την αποτελεσµατικότητα στην εργασία και οδηγεί σε παρεξηγήσεις.

Το ζήτηµα της γλώσσας σαν πρόκληση και εµπόδιο στο εργασιακό περιβάλλον

αναφέρθηκε επίσης και τον Αλβανό χτίστη, ο οποίος έχει τα λιγότερα χρόνια παραµονής

στην Ελλάδα και το επίπεδο γνώσης της ελληνικής γλώσσας είναι ασήµαντο. Αναφέρει:

«Πολλές φορές, δεν καταλαβαίνω µε ακρίβεια τι µου λένε, αλλά δεν το δείχνω. Προτιµώ

να µην δείχνω την άγνοια µου. Είναι πάντα ευκολότερο να εργάζοµαι µε κάποιον

98

οµοεθνή µου, γιατί µου εξηγεί τι ειπώθηκε». Απαντώντας στην ερώτηση, αν οι

διευθυντές επεξηγούν αυτά που θέλουν να πουν, ο Αλβανός εργάτης απάντησε ότι

πολλές φορές είναι προσεχτικοί και αποφεύγουν να χρησιµοποιούν δύσκολες

εκφράσεις.

Ως δεύτερο σηµαντικό θέµα από την αλληλεπίδραση ανθρώπων από διαφορετικά

περιβάλλοντα, προκύπτει η δυσλειτουργική αλληλεπίδραση µεταξύ των ελλήνων και

των αλλοδαπών στο ίδιο περιβάλλον εργασίας. ∆ιευκρινίζεται βέβαια, ότι κάτι τέτοιο δεν

αποτελεί εµπόδιο για την διεκπεραίωση των εργασιών, καθώς οι αλλοδαποί εργάτες

είναι ιδιαίτερα προσηλωµένοι στο έργο που αναλαµβάνουν και αρκετά αποδοτικοί. Οι

έλληνες εργάτες όµως, αναφέρονται ως πιο κοινωνικοί και συνήθως δεν αλληλεπιδρούν

καλά µε τους πιο κλειστούς αλλοδαπούς.

Οφείλουµε επίσης να αναφέρουµε ότι οι διευθυντές της επιχείρησης δεν έκαναν λόγο

για γεγονότα ρατσιστικής συµπεριφοράς. Παρόλα αυτά, ένας από τους διευθυντές

τόνισε: «Εντάξει, υπάρχουν στιγµές όπου γίνονται αστεία που έχουν σχέση µε την

εθνικότητα, αλλά τέτοιου είδους αστεία υπάρχουν ακόµα και στους Έλληνες. Αυτή είναι η

κοινή πρακτική σε ένα εργοτάξιο. ∆εν είµαστε κολλέγιο». Τέτοιου είδους αστεία πολλές

φορές µπορεί να οδηγήσουν σε τριβές µεταξύ των συναδέλφων και να επηρεάσουν την

καθηµερινή τους επαφή και επικοινωνία στο εργασιακό περιβάλλον. Σε ένα

πολυπολυτισµικό περιβάλλον, ενδέχεται αυτό που είναι αστείο για έναν, να αποτελέσει

προσβολή για κάποιον άλλο. Για αυτό το λόγο, το να είσαι προσεκτικός στην

διαφορετική αίσθηση του χιούµορ και στην αποδοχή του αστεϊσµού στο εργασιακό

περιβάλλον συµβάλει στην αρµονικότητα των σχέσεων µεταξύ των συνεργατών.

Τέλος και οι δύο διευθυντές αναφέρουν ότι δεν κάνουν παρέα µε άτοµα διαφορετικού

πολιτισµικού περιβάλλοντος εκτός χώρου εργασίας.

Το δείγµα των αλλοδαπών εργαζοµένων στην επιχείρηση "P& co" αποτελείται από 3

χτίστες, 2 Ρώσους και 1 Αλβανό. Οι Ρώσοι χτίστες ζουν πάνω από µια δεκαετία στην

χώρα µας, ενώ οι Αλβανοί ήρθαν στην Ελλάδα την τελευταία πενταετία. Αναφορικά µε

τις προκλήσεις που αντιµετωπίζουν στο επαγγελµατικό τοµέα, ανέφεραν τα εξής:

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων τόνισε το ζήτηµα της άνισης µεταχείρισης, µε την

έννοια ότι ο τρόπος συµπεριφοράς διαφέρει ανάµεσα σε εκείνους και στους Έλληνες

συναδέλφους τους. Οι αλλοδαποί χτίστες, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν

λαµβάνουν τις ίδιες απολαβές µε τους Έλληνες, ενώ όταν συµβαίνει αυτό, δεν έχουν

ασφάλεια (δεν τους κολλούνε ένσηµα ανάλογα µε τις αποδοχές του). «Χωρίς ένσηµα

99

δεν µπορούµε να πάρουµε σύνταξη. Πολλές φορές αναγκάζοµαι να τα αγοράζω εγώ ο

ίδιος, µε αποτέλεσµα ο καθαρός µισθός µου να είναι ακόµα χαµηλότερος». Σύµφωνα µε

τους ερωτηθέντες, η παρουσία των αλλοδαπών εργαζοµένων σε υφιστάµενες θέσεις

ενδέχεται να δείξει σε άλλους αλλοδαπούς ότι υπάρχουν ευκαιρίες ανέλιξης στον

ελληνικό χώρο εργασίας. Παρόλα αυτά, οι εργαζόµενοι έχουν πολύ λίγα παραδείγµατα

από αλλοδαπούς εργάτες οι οποίοι προβιβάστηκαν ή που επιδίωξαν την προαγωγή. Η

αντίληψη των αλλοδαπών για την ισότητα στις ευκαιρίες ανέλιξης είναι ανύπαρκτη

εξαιτίας εµποδίων όπως η έλλειψη χορηγιών για κατάρτιση, δυσκολίες στην πρόσβαση

πληροφοριών όπως και στους τρόπους επαγγελµατικής ανέλιξης.

Εκτός από την άνιση µεταχείριση, επισηµάνθηκε επίσης από τους αλλοδαπούς ότι

πιθανή προκατάληψη και διάκριση εκφράζεται από τους Έλληνες όταν οι αλλοδαποί

αποφασίσουν να στήσουν τα θεµέλια µιας δικής του επιχείρησης. Όλοι οι αλλοδαποί

εργάτες ανέφεραν σαν µελλοντικό τους όνειρο να γίνουν εργολάβοι και να διευθύνουν

την δική τους οµάδα εργασίας. Παρόλα αυτά, κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά δύσκολο, γιατί

οι Έλληνες δεν θα επιτρέψουν εύκολα σε ένα αλλοδαπό για αποκτήσει δυναµική και να

γίνει ανταγωνιστικός. Ένας από τους εργάτες είπε: «Όσο εργαζόµαστε γι αυτούς µας

δέχονται. Αλλά, αν τους παίρναµε την δουλειά…∆εν θα µας το επέτρεπαν αυτά, αλλά

επίσης και οι πελάτες δεν θα µας προτιµούσαν»

Η πλειοψηφία των ξένων εργατών αναφέρει ότι αντιµετωπίζει δυσκολία στην

έκφραση των συναισθηµάτων και των απόψεων στον χώρο εργασίας. Παρόλα

αυτά, η δυσκολία δεν αποδόθηκε στην γνώση της Ελληνικής γλώσσας, αλλά στις

διαφορετικές πολιτισµικές καταβολές. «Οι Έλληνες είναι πάντα περισσότερο αυθόρµητοι

και είναι πάντα έτοιµοι να παρερµηνεύσουν. Πρέπει να είµαστε προσεχτικοί στο τι λέµε

και πρέπει πάντα να αγνοούµε µερικά σχόλια ή συµπεριφορές».

4.3 Καλές Πρακτικές

Από την άλλη πλευρά, οι αλλοδαποί εργαζόµενοι αναφέρουν ορισµένα παραδείγµατα

καλής συµπεριφοράς στο εργασιακό περιβάλλον:

100

"Τα πράγµατα δεν ήταν πάντα δύσκολα. Όταν πρωτοµπήκα στον κατασκευαστικό κλάδο,

υπήρχαν Έλληνες που µε βοήθησαν πολύ. Μου εξήγησαν τη δουλειά και µου

επεξηγούσαν όταν δεν καταλάβαινα κάτι ".

"Ακούµε πάντα µουσική στα εργοτάξια. Η µουσική µας δεν διαφέρει πολύ, γι αυτό τον

λόγο, πολλές φορές τραγουδάµε συχνά µαζί. Μερικές φορές πίνουµε µπύρες και

συζητάµε για τις οικογένειες µας».

"Εάν είσαι καλός στην δουλειά σου πολύ δύσκολα θα σε απολύσουν από ένα εργοτάξιο.

Συνεργάζοµαι µε τους ίδιους ανθρώπους εδώ και 8 χρόνια. Είµαστε φίλοι και

συνεργάτες. Με τον εργολάβο έχουµε γίνει κουµπάροι, µου βάπτισε το παιδί ".

4.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις

Ακόµα και αν οι δυο διευθυντές θεώρησαν το ζήτηµα της γλώσσας σαν βασικό κριτήριο

επιλογής και ότι δεν τείνουν να συνεργάζονται µε αλλοδαπούς, αξίζει να αναφερθεί ότι

οι αλλοδαποί χτίστες θεωρούνται ότι δουλεύουν σκληρά και είναι πολύ αποδοτικοί στην

δουλειά τους. Αυτό µπορεί να σηµαίνει ότι ο δισταγµός στην πρόσληψη αλλοδαπών,

δεν οφείλεται σε προηγούµενες κακές εµπειρίες αλλά σε λανθασµένα στερεότυπα.

Γεγονότα και καταστάσεις ρατσιστικής συµπεριφοράς στον εργασιακό χώρο εργασίας

αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής. Στην παρούσα περιπτωσιολογική µελέτη δεν έγινε καµιά

αναφορά σε ρατσιστική συµπεριφορά, αλλά αναφέρθηκαν αρνητικά σχόλια και αστεία

σχετικά µε την εθνικότητα. Αυτά τα ρατσιστικά επεισόδια, όµως γίνονται αποδεκτά ως

φυσιολογικά και ότι χαρακτηρίζουν τον συγκεκριµένο χώρο εργασίας. Ένα πλαίσιο

καλής πρακτικής αφορά το θετικό εργασιακό κλίµα και την ποικιλοµορφία που είναι

σεβαστή. Αντίθετα, όταν ο χώρος εργασίας µαστίζεται από ρατσιστικά στοιχεία, οι

εργάτες συνήθως αποχωρούν ή στερούνται αποδοτικότητας.

Όλοι οι αλλοδαποί που παίρνουν µέρος στην παρούσα έρευνα, εξέφρασαν την επιθυµία

τους να παραµείνουν µόνιµα στην χώρα. Επιπλέον, οι περισσότεροι – για την ακρίβεια

όλοι- εκτός από έναν ανέφεραν ότι µένουν στην Ελλάδα για πάρα πολύ µεγάλο χρονικό

διάστηµα και νιώθουν µέλη της ελληνικής κοινωνίας. Το γεγονός αυτό, επηρεάζει τη

σειρά προτεραιότητας των γεγονότων που θεωρούν σηµαντικά. Τους απασχολούν

101

θέµατα που έχουν να κάνουν µε το σχεδιασµό του µέλλοντος (σύνταξη ή η µελλοντικής

του επαγγελµατική εξέλιξη).

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ούτε οι διευθυντές ούτε οι εργάτες ανέφεραν σαν

παράγοντα παρακώλυσης τις διαµάχες µεταξύ των εργαζοµένων ή µεταξύ της

διεύθυνσης κα τους εργαζόµενους. Αυτό σηµαίνει είτε ότι δεν υφίσταται κανένα

συγκεκριµένο πρόβληµα διαµάχης, είτε τα όποια προβλήµατα παρουσιάζονται

επιλύονται αποτελεσµατικά από τα συµβαλλόµενα µέρη.

Προτάσεις και προτεινόµενο εκπαιδευτικό υλικό

Οι διευθυντές στις κατ’ ιδίαν συνεντεύξεις τους είπαν δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα κατά την

πρόσληψη του προσωπικού µε προσωπικές συναντήσεις έτσι ώστε να έχουν ακριβή

εικόνα του ατόµου και να εξασφαλίσουν την οµαλή συνεργασία στο ίδιο εργασιακό

χώρο. Το ίδιο σηµαντικό θεωρείται η καθηµερινή επιτήρηση και έλεγχο της

αποδοτικότητας των εργαζοµένων.

Αναφορικά µε την κυβερνητική δράση για τους µετανάστες, οι διευθυντές πιστεύουν ότι

θα πρέπει να υπάρξει καλύτερο θεσµικό πλαίσιο για την είσοδο και έξοδο των

αλλοδαπών από την χώρα. Επιπλέον, για όσους ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, η

παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης ενδέχεται να αµβλύνει τις βασικές διαφορές.

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες, υπό την αιγίδα των επίσηµων υπηρεσιών Απασχόλησης

θα βοηθούσαν τις µειονότητες να αναπτύξουν συνείδηση της ύπαρξης τους, των

πεποιθήσεων τους και θα επηρέαζαν τον τρόπο αλληλεπίδρασης µε ανθρώπους

διαφορετικής κουλτούρας τόσο στην εταιρεία όσο και στην κοινωνία.

Οι διευθυντές της επιχείρησης αναφέρουν ότι συµπεριλαµβάνουν στα σεµινάρια

κατάρτισης µαθήµατα διαχείρισης τα οποία στοχεύουν να βοηθήσουν υψηλόβαθµούς

και µέσης κατηγορίας διευθυντές να αναπτύξουν τις προσωπικές τους στρατηγικές και

πρακτικές ώστε να επιτύχουν αποτελεσµατικότερη επικοινωνία µε όλους τους

υπάλληλους της επιχείρησης. Τόνισαν επίσης την ανάγκη οργάνωσης διαπολιτισµικών

εκπαιδευτικών µαθηµάτων που προωθούν την καλύτερη κατανόηση του ρατσισµού και

πως αυτός εκφράζεται στην κοινωνία και διαχέουν τρόπους καταπολέµησης του

ρατσισµού στην κοινωνία.

102

Η πλειοψηφία των εργαζοµένων που πήρε µέρος στην έρευνα, τόνισε ως εξέχουσας

σηµασίας την δυνατότητα πληροφόρησης στους αλλοδαπούς για ζητήµατα διοικητικού

και νοµοθετικού περιεχοµένου. Οι αλλοδαποί ανέφεραν ότι αντιµετώπισαν δυσκολίες

κατά το παρελθόν, εξαιτίας της έλλειψης αληθούς και ακριβής πληροφόρησης. "Ό, τι

πληροφορούµαστε τα µαθαίνουµε από συµπατριώτες µας. Εν µέρει γιατί δεν γνωρίζουµε

την γλώσσα, εν µέρει γιατί υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να βοηθήσουν, έτσι

πρέπει να ψάχνουµε για µήνες ώστε να νοµιµοποιήσουµε τα χαρτιά µας».

Για να γίνει πιο εύκολα και σε βάθος η ενσωµάτωση στην Ελληνική κοινωνία, οι

ερωτηθέντες ανέφεραν ότι το κράτος οφείλει να γνωρίζει την κατάσταση και τα

προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι αλλοδαποί. ∆ραστηριότητες που στοχεύουν να

φέρουν πιο κοντά ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας, πρέπει να οργανώνονται

όπως επίσης υπάρχει η ανάγκη για εκµάθηση της ανοχής της ποικιλοµορφίας, Χρήσιµο

επίσης θα ήταν η δηµιουργία ενός οδηγού ή εγχειριδίου µε στοιχεία για τον πολιτισµό,

επικοινωνία, ήθη έθιµα, συνήθειες, παραδοσιακά φαγητά, θρήσκευµα.

103

5. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Κινέζικο Κατάστηµα Ένδυσης

5.1 Εισαγωγή

Η τέταρτη περιπτωσιολογική µελέτη αφορά ένα κινέζικο κατάστηµα έτοιµων ενδυµάτων

στο κέντρο της Πάτρας. Το συγκεκριµένο κατάστηµα άνοιξε το 2002 και έκτοτε

αναπτύσσεται µε συνεχούς αυξητικούς ρυθµούς όσο αφορά τις πωλήσεις στην τοπική

αγορά.

Ο αριθµός των Κινέζων που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, ανέρχεται στους 10.000

εκ των οποίων οι περισσότεροι εργάζονται ως ιδιοκτήτες κινέζικων εστιατορίων ή

καταστηµάτων ένδυσης και υπόδησης.

Το κατάστηµα για το οποίο γίνεται λόγος βρίσκεται σε κεντρικό σηµείο στην Πάτρα

(Γούναρη 23, Πάτρα) και είναι ιδιοκτησίας 2 ξαδέλφων που διαµένουν στην Ελλάδα τα

τελευταία 4 χρόνια. Οι ιδιοκτήτες είναι νόµιµοι καθώς κατάφεραν από την αρχή να

εκδώσουν Άδεια Παραµονής και Άσκησης Ανεξάρτητης Επαγγελµατικής

∆ραστηριότητας.

Οι πελάτες του καταστήµατος είναι Έλληνες αλλά και αλλοδαποί που µένουν και

εργάζονται στην Ελλάδα, κυρίως Αλβανοί.

Τα προϊόντα προς πώληση αφορούν γυναικείο, παιδικό και ανδρικό ντύσιµο και φυσικά

διάφορα γυναικεία αξεσουάρ , όλα κινεζικής προέλευσης.

Η παρούσα µικρή επιχείρηση απασχολεί 4 άτοµα προσωπικό, όλοι Κινέζοι – τα δυο

ξαδέρφια και οι σύζυγοι αυτών.

Μεθοδολογία

Η έρευνα στην Κινεζική επιχείρηση πραγµατοποιήθηκε µέσω της µεθόδου των ηµι-

δοµηµένων συνεντεύξεων, όπως επίσης και µε την χρήση ερωτηµατολογίων για τους

πελάτες της επιχείρησης.

Οι δυο ιδιοκτήτες Κινέζοι παραχώρησαν συνέντευξη, η οποία διεξήχθη µετ’ εµποδίων

εξαιτίας της έλλειψης κατανόησης της γλώσσας. Οι συνεντεύξεις πραγµατοποιήθηκαν

µε την χρήση της ελληνικής και της αγγλικής γλώσσας, όπως και µε την βοήθεια ενός

104

τρίτου «ενδιάµεσου» Κινέζου ο οποίος είχε ζήσει στην Ελλάδα περισσότερα χρόνια και

έτσι το επίπεδο των ελληνικών του ήταν µακράν καλύτερο.

Η έρευνα που αφορά τους πελάτες πραγµατοποιήθηκε µε την βοήθεια

ερωτηµατολογίων, όπως επίσης και µε επιπρόσθετη συζήτηση κάτω από τις κύριες

θεµατικές ενότητες της παρούσας έρευνας (οι προκλήσεις σε ένα πολυπολιτισµικό

εργασιακό περιβάλλον, το περιβάλλον εργασίας, ο ρατσισµός, , προτάσεις για βελτίωση

της παρούσας κατάστασης). Η επιλογή των πελατών που αποτέλεσαν το δείγµα της

έρευνας ήταν τυχαίο, καθώς βασίζεται µόνο στην παρούσα πελατεία του καταστήµατος,

κατά το χρονικό διάστηµα πραγµατοποίησης της έρευνας, όπως επίσης και από την

συναίνεση συµµετοχής των πελατών.

Ο Πίνακας 5.1.1 περιγράφει το δείγµα και τα ερευνητικά εργαλεία που

χρησιµοποιήθηκαν για την πραγµατοποίηση της περιπτωσιολογικής µελέτης.

Πίνακας 5.1:Ερευνητικά εργαλεία και δείγµα έρευνας, η Περίπτωση του Κινεζικού

Καταστήµατος Ετοίµου Ενδύµατος

Εργαλείο Έρευνας Έλληνες Αλλοδαποί

ΗΜΙ –∆ΟΜΗΜΕΝΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κινέζος, Ιδιοκτήτης

επιχείρησης

ΗΜΙ –∆ΟΜΗΜΕΝΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κινέζος, Ιδιοκτήτης

επιχείρησης

ΗΜΙ –∆ΟΜΗΜΕΝΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ +

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Ελληνίδα (πελάτης)

ΗΜΙ –∆ΟΜΗΜΕΝΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ +

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Ελληνίδα (πελάτης)

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Ελληνίδα (πελάτης)

105

Σε αυτό το σηµείο αξίζει να αναφέρουµε ότι παρά το γεγονός ότι Κινέζες αναλαµβάνουν

κατά αποκλειστικότητα τον ρόλο της εξυπηρέτησης πελατών – οι άνδρες Κινέζοι είτε

κάθονταν στο ταµείο ή κάπου στο βάθος του µαγαζιού – καµιά από τις δυο δεν θέλησε

να συµµετάσχει στην έρευνα. Αυτό µάλλον οφείλεται στα πολιτισµικά τους

χαρακτηριστικά, στην παραδοσιακή θέση της γυναίκας, στην ανασφάλεια για τις

προσωπικές τους δεξιότητες και η χρήση της Ελληνικής γλώσσας.

5.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις

Η ανάλυση των αποτελεσµάτων από τις ηµι δοµηµένες συνεντεύξεις και από τα

ερωτηµατολόγια µας οδήγησαν στα ακόλουθα συµπεράσµατα αναφορικά µε το

εργασιακό περιβάλλον.

Όσο αφορά το κινεζικό κατάστηµα ρούχων, και οι δυο ιδιοκτήτες θεωρούν σαν

πρόβληµα και πρόκληση την γλώσσα, από πλευράς χρήσης και κατανόησης. Και οι

δυο γνωρίζουν πολύ λίγα ελληνικά µε περιορισµένο λεξιλόγιο. Στην προσπάθεια τους

να καλύψουν αυτήν τους την αδυναµία χρησιµοποιούν την αγγλική γλώσσα την οποία

επίσης δεν γνωρίζουν επαρκώς. Αναφέρουν σαν σηµαντικό παράγοντα την έλλειψη

οργανωµένων υποδοµών για την εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας. ∆ηλώνουν ότι η

κακή γνώση της γλώσσας, τους αποτρέπει από διάφορες καθηµερινές δραστηριότητες

σε διάφορους κοινωνικούς τοµείς (στην δουλειά τους, στις καθηµερινές τους

συναλλαγές, στην καθοδήγηση από κυβερνητικούς οργανισµούς). Υπογραµµίζουν την

αδυναµία των κυβερνητικών υπηρεσιών στο να προσεγγίσουν άτοµα που δεν

γνωρίζουν αγγλικά.

Αναφορικά µε τις καθηµερινές τους δραστηριότητες στο εργασιακό χώρο, οι ιδιοκτήτες

αναφέρουν ότι αναπληρώνουν το κενό της γνώσης της ελληνικής γλώσσας µε την

χρήση της γλώσσας του σώµατος. Οι Έλληνες είναι πάρα πολύ εκφραστικοί και

χρησιµοποιούν πολύ έντονα την γλώσσα του σώµατος (κινήσεις χεριών, εκφράσεις

προσώπου, αυξοµειώσεις στον τόνο της φωνής, κλπ). Το παρόν καταγράφηκε από τον

Κινέζο που τους βοηθάει µε τις καθηµερινές προκλήσεις.

106

Από την άλλη πλευρά, αυτή η κατάσταση µπορεί να προκαλέσει σύγχυση όταν δυο ή

περισσότερα άτοµα µιλούν µεταξύ τους ή όταν µιλούν ταυτόχρονα. Σε παρόµοιες

περιπτώσεις, δεν µπορούν να αντιληφθούν την κατάσταση και νιώθουν ντροπή.

Αναφέρεται επίσης ότι η γλώσσα συνιστά γι αυτούς το µεγαλύτερο πρόβληµα για όλα τα

περιβάλλοντα και όχι µόνο του επαγγελµατικού.

Η ελλιπή γνώση από τους Κινέζους ιδιοκτήτες της ελληνικής γλώσσας, θεωρείται από

τους πελάτες ως αδυναµία. ∆υο από τους πελάτες πιστεύουν ότι από την στιγµή που οι

Κινέζοι απευθύνονται σε Έλληνες, είναι υποχρέωση τους να µάθουν την γλώσσα.

Θεωρούν ότι η υπευθυνότητα εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας εναπόκειται µόνο

στους Κινέζους, ενώ µόνο ένας, από το δείγµα, πιστεύει ότι η εκµάθηση της ελληνικής

γλώσσας είναι υποχρέωση του κράτους υποδοχής.

Σαν δεύτερη πρόκληση αναφορικά µε την αλληλεπίδραση σε ένα πολυπολιτισµικό

περιβάλλον εργασίας, οι Κινέζοι αναφέρουν την διαφορετικότητα στις µορφές

επικοινωνίας µεταξύ Κινέζων και Ελλήνων. Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως,

θεωρούν ότι οι Έλληνες είναι πολύ διαχυτικοί, γεγονός που πολλές φορές τους

δηµιουργεί αµηχανία, τους κάνει να νιώθουν άσχηµα γιατί οι Έλληνες είναι περισσότεροι

ανοιχτοί και ανεκτικοί στις κινήσεις του σώµατος από ότι οι Κινέζοι. Άλλο προβληµατικό

σηµείο συνιστά η αυξοµείωση της φωνής. Οι Έλληνες σε γενικές γραµµές υψώνουν τον

τόνο της φωνής τους σε πολλές καταστάσεις, όταν είναι θυµωµένοι, ενθουσιασµένοι,

έκπληκτοι ή χαρούµενοι. Αυτό µπερδεύει τους Κινέζους, οι οποίοι µη γνωρίζοντας την

γλώσσα δε είναι σε θέση να κατανοήσουν τι συµβαίνει και δεν ξέρουν πώς να

αντιδράσουν.

Προβλήµατα όπως διενέξεις στον εργασιακό χώρο, ή γεγονότα ρατσιστικής

συµπεριφοράς δεν καταγράφηκαν στην παρούσα µελέτη. Αυτό που αξίζει προσοχής,

είναι το γεγονός ότι κανένας από τους ερωτηθέντες δεν αναφέρθηκε ότι κάνει παρέα µε

άτοµα διαφορετικής εθνικότητας εκτός από το εργασιακό περιβάλλον.

Η µόνη σχέση που οι Κινέζοι έχουν αναπτύξει µε ανθρώπους διαφορετικού

πολιτισµικού υποβάθρου αφορά έναν πωλητή– πελάτη. Το δίκτυο των γνωριµιών

περιορίζεται σε ανθρώπους της ίδιας εθνικότητας µε αυτούς, ακόµα στις εµπορικές τους

δραστηριότητες. Οι προµηθευτές των προϊόντων τους είναι Κινέζοι, οι υπάλληλοι τους

είναι επίσης Κινέζοι, οι φίλοι και γνωριµίες τους είναι όλοι Κινέζοι.

107

Αυτό το γεγονός µας κάνει να αναρωτιόµαστε σχετικά µε το επίπεδο την ενσωµάτωσης

αυτών των ανθρώπων στην Ελληνική κοινωνία. Το γεγονός ότι η αλληλεπίδραση τους

µε Έλληνες περιορίζεται αποκλειστικά στην πώληση των προϊόντων επηρεάζει επίσης

την αντίληψη τους αναφορικά µε τις ρατσιστικές συµπεριφορές εναντίον τους. Η

αντίληψη που έχουν οι Έλληνες πελάτες ίσως διαφωτίσει περισσότερο το θέµα.

Ακόµα και η διαφορά στον τρόπο επικοινωνίας και έκφρασης δεν διατυπώθηκε ρητά

σαν παράγοντας που εµποδίζει την επαγγελµατική σχέση µεταξύ ξένων ιδιοκτητών --

Ελλήνων πελατών, αναφέρθηκε παρόλα αυτά σαν παράγοντας που εµποδίζει την

κοινωνική ενσωµάτωση αυτών των ανθρώπων. Οι περισσότεροι Έλληνες ανέφεραν ότι

η γνώση τους για τον τρόπο συµπεριφοράς και τρόπου ζωής και σκέψης των Κινέζων

είναι ελλιπέστατη. Οι Κινέζοι φαίνονται ότι είναι πάρα πολύ σιωπηλοί, εσωστρεφείς, δεν

εκφράζονται. Ειπώθηκε: «Αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ σιωπηλοί. Τους συναντάς

παντού, αλλά σπάνια τους ακούς! Είναι πολύ ήσυχοι. ∆ουλεύουν σκληρά και δεν

δηµιουργούν προβλήµατα». Από την παραπάνω δήλωση γίνεται φανερή µία

στερεότυπη αντίληψη, που υπάρχει αναφορικά µε τους Κινέζους («είναι εργατικοί και

δεν δηµιουργούν προβλήµατα»). Ταυτόχρονα εκφράζεται η ανάγκη να έρθουν πιο κοντά

οι δύο λαοί και να µάθει ο ένας πιο πολλά για την κουλτούρα του άλλου.

Στην ερώτηση αν θα µπορούσαν να αναπτύξουν πιο οικείες σχέσεις µε αυτούς τους

ανθρώπους, όλες οι γυναίκες απάντησαν θετικά, παρόλα αυτά µια από αυτές είπες:

«∆εν έχω πρόβληµα µε κανέναν, δεν µε απασχολεί ο τόπος καταγωγής του, παρόλα

αυτά πιστεύω ότι δεν µου ταιριάζει η νοοτροπία των Κινεζών». Και από την παραπάνω

δήλωση γίνεται φανερό ότι η συµπεριφορά των Ελληνίδων που αποτέλεσαν το δείγµα

της ερευνάς µας καθοδηγείται περισσότερο από στερεότυπες αντιλήψεις, παρά από

πραγµατική γνώση για τον Κινέζικο λαό. Συνδέονται, δηλαδή, µε συγκεκριµένα άτοµα

χαρακτηριστικά και συµπεριφορές που αποδίδονται σε έναν ολόκληρο λαό. Η επαφή

και η γνωριµία µεταξύ των ατόµων είναι µία καλή µέθοδος για την άρση αυτών των

στερεοτύπων. Αξίζει να αναφερθεί σε αυτό το σηµείο ότι όλες οι Ελληνίδες που

αποτέλεσαν το δείγµα της έρευνας, κάνουν παρέα µε ανθρώπους µε διαφορετικό

πολιτισµικό υπόβαθρο. Όλες οι γυναίκες που συµµετείχαν στην έρευνα αναφέρουν ότι

συναναστρέφονται µε άτοµα από διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα είτε µε σχέσεις

108

εργασιακές, είτε σε προσωπικό επίπεδο, οπότε και αλληλεπιδρούν καθηµερινά µε

άτοµα άλλων εθνικοτήτων.

Επιπλέον, ακόµα και όταν δεν ανακύπτουν ρατσιστικής συµπεριφοράς, η συζήτηση µε 3

από τις γυναίκες αποκάλυψε ότι έχουν κάποια στερεότυπα όπως έχουν σχηµατιστεί

από εγκυκλοπαιδικές γνώσεις για τον πολιτισµό τους παρά από την αλληλεπίδραση

µαζί τους µέσω της καθηµερινής επαφής και επικοινωνίας.

Οι Κινέζοι, σε γενικές γραµµές, δεν θεωρούνται σαν απειλή για την Ελληνική Κοινωνία.

Το γεγονός αυτό οφείλεται ότι οι Κινέζοι που δουλεύουν και εργάζονται στην χώρας µας,

έχουν όλα τα νόµιµα έγγραφα για την παραµονή τους, διατηρούν χαµηλό προφίλ.

Ακόµα και όταν δεν αναφέρουν προβλήµατα από ρατσιστική συµπεριφορά, κανένας

από τους Κινέζους δεν παραδέχεται ότι έχει την ίδια πιθανότητα να αναπτύξει φιλικές

σχέσεις µε τους Έλληνες. Η Έλλειψη οργανωµένης πληροφόρησης για θεσµικά και

πρακτικά ερωτήµατα θεωρούνται σαν αιτία για την ύπαρξη αυτής της καθόλου θετικής

αντιµετώπισης. Για παράδειγµα οι Κινέζοι καταστηµατάρχες είναι λιγότερο ενήµεροι από

τους Έλληνες σχετικά µε τις ευνοϊκές ρυθµίσεις για τους ελεύθερους επαγγελµατίες, µε

αποτέλεσµα να έχουν λιγότερες ευκαιρίες από τους έλληνες να αναπτύξουν την

επιχείρησή τους. Θεωρούν ότι η πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν την

επιχειρηµατικότητα µεταναστών στην χώρα δεν είναι εύκολα προσβάσιµη ή

πληροφορίες που είναι διαθέσιµες σε ιστοσελίδες δεν είναι ενηµερωµένες.

Τέλος, αναφέρουν ότι αντιµετωπίζουν ένα είδος ανταγωνισµού από τους Έλληνες

συναδέλφους τους (έµπορους έτοιµων ενδυµάτων) εξαιτίας του γεγονότος ότι τα

κινεζικά προϊόντα πωλούνται σε συγκριτικά χαµηλότερες τιµές από ότι τα ελληνικά.

Παρόλα αυτά, αυτός ο ανταγωνισµός εκφράζεται µε έµµεσο τρόπο – λεκτικά.

Αναφέρεται ότι οι όλο και πιο συχνά διαδίδεται η άποψη ότι τα Κινέζικα προϊόντα είναι

όχι µόνο κατώτερης ποιότητας από τα ελληνικά, αλλά πολλές φορές και επικίνδυνα για

την δηµόσια υγεία ( περισσότερο όσον αφορά τα παιδικά παιχνίδια ή τα ηλεκτρικά είδη).

Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα να υπάρχει µία καχυποψία, όσον αφορά τα Κινέζικα

προϊόντα, γεγονός που επηρεάζει και τις πωλήσεις.

109

5.3 Καλές Πρακτικές

Αναφορικά µε την αντιµετώπιση των προκλήσεων στον εργασιακό χώρο, εξαιτίας της

πολιτισµικής ποικιλοµορφίας και ως αντιστάθµιση στα προβλήµατα που

αντιµετωπίζουν, οι Κινέζοι ιδιοκτήτες του καταστήµατος ενδυµάτων δήλωσαν ότι

διατηρούν στενούς δεσµούς µε την Κινεζική κοινότητα που ζει στην Ελλάδα. Οι Κινέζοι

που ζουν στην Ελλάδα είναι οργανωµένοι σε τοπικές κοινότητες µε τις οποίες έχουν

καθιερώσει στενές σχέσεις. Λόγω της ύπαρξης αυτού του ισχυρού δικτύου,

ανταλλάσουν πληροφορίες, επιλύουν προβλήµατα που έχουν σχέση µε τον

επαγγελµατικό τους χώρο, βρίσκουν κατάλυµα και προσαρµόζονται στην ελληνική

κοινωνία. Αυτοί που ζουν στην Ελλάδα περισσότερα χρόνια βοηθούν τους

νεοφερµένους στην εκµάθηση της Ελληνικής γλώσσας, ή για την έκδοση εγγράφων

ώστε να αποκτήσουν νόµιµη παραµονή και να διασφαλίσουν ένα ποιοτικό και

αξιοπρεπή τρόπο ζωής.

Με την δηµιουργία και διατήρηση τέτοιων κοινωνιών, οι Κινέζοι επιτυγχάνουν να

διατηρήσουν τα συγκεκριµένα πολιτισµικά τους χαρακτηριστικά, ενώ ταυτόχρονα,

υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον κατά την διαδικασία ένταξης τους στην Ελληνική

κοινωνία. Η διατήρηση των πολιτισµικών ιδιαιτεροτήτων είναι εξέχουσας σηµασίας γι

αυτούς και η οργάνωση τους σε κλειστές κοινωνίες φαίνεται να εξυπηρετεί αυτόν τον

σκοπό.

Ένα άλλο στοιχείο που αξίζει συγκεκριµένης προσοχής σε αυτό το σηµείο είναι ότι οι

Κινέζοι, σε αντίθεση µε αλλοδαπούς άλλης εθνικότητας που µεταναστεύουν στην

Ελλάδα, έχουν µερική γνώση των νοµοθετικών διαδικασιών και των υποχρεώσεων τους

απέναντι στο ελληνικό κράτος, πριν ακόµα εισέλθουν στην χώρα. Αντίθετα από άλλες

οµάδες οικονοµικών µεταναστών, οι Κινέζοι διευθετούν όλα τα νοµοθετικά και

γραφειοκρατικά ζητήµατα πριν αναπτύξουν οποιαδήποτε δραστηριότητα στην ελληνική

κοινωνία.

5.4 Συµπεράσµατα και Συστάσεις

Προκειµένου να αντιµετωπίσουν τις προκλήσεις στο πολυπολιτισµικό περιβάλλον

εργασίας, η ύπαρξη οργανωµένων προγραµµάτων και η δυνατότητα παροχής

110

ευκαιριών από το Ελληνικό κράτος για την εκµάθηση της Ελληνικής γλώσσας είναι

βασικό στοιχείο προσαρµογής για τους αλλοδαπούς νεοεισερχόµενους έτσι ώστε να

προσαρµοστούν πιο γρήγορα στην Ελληνική κοινωνία και να µπορούν να οργανώσουν

καλύτερα αποδοτικότερα και γρηγορότερα τις δραστηριότητες τους για επαγγελµατική

και κοινωνική επανένταξη.

∆εν πρέπει να παραµελήσουµε την παροχή διαπολιτισµικής εκπαίδευσης, η οποία θα

απευθύνεται τόσο σε Έλληνες όσο και σε ξένους µετανάστες που έρχονται να ζήσουν

µόνιµα στην Ελλάδα. Αυτού του είδους η εκπαίδευση θα έχει σαν στόχο την ανοχή της

ποικιλοµορφίας, καθώς επίσης και την προώθηση της συνειδητοποίησης και την

εξουδετέρωση των στερεοτύπων που υπάρχουν για κάθε εθνικότητα. Όσον αφορά την

ανάπτυξη των ευκαιριών για τους αλλοδαπούς µετανάστες και τις νόµιµες υποχρεώσεις

και δικαιώµατα απέναντι στο ελληνικό κράτος, ως πολίτες της Ελλάδας, η έκδοση

ενηµερωτικών βιβλίων και η δηµιουργία σχετικών ιστοσελίδων θα πρέπει να εξεταστούν

και παρασχεθούν από το ελληνικό κράτος σε συνεργασία µε τους κοινωνικούς εταίρους.

Η δηµιουργία ενός δικτύου πληροφόρησης στο οποίο µπορούν να συµµετέχουν

Έλληνες και Κινέζοι, σαν µια δυνατότητα ανάπτυξης της επικοινωνίας και επίλυσης των

προβληµάτων που προκύπτουν, θα ενισχύσει τον σεβασµό στις πολιτισµικές διαφορές

και στην πολυπολιτισµική επικοινωνία.

Τέλος, µέτρα για την προώθηση της διαπολιτισµικής ενηµέρωσης, κυρίως µέσα στα

πλαίσια της επίσηµης σχολικής εκπαίδευσης, όπως επίσης και η ενηµέρωση µιας

ευρύτερης οµάδας πληθυσµού - για την ζωή των αλλοδαπών στην Ελλάδα – έχει σαν

στόχο την εξοικείωση µε την πολιτισµική ποικιλοµορφία. Οι περισσότερες γυναίκες που

πήραν µέρος στην έρευνα µας ανέφεραν ότι ακόµα και αν γνωρίζουν ότι η σύνθεση της

ελληνικής κοινωνίας έχει αλλάξει, παρόλα αυτά, δεν γνωρίζουν επαρκώς για τα

χαρακτηριστικά και τις πολιτισµικές ιδιαιτερότητες των διαφόρων πολιτισµικών οµάδων

που ζουν στην χώρα.

111

6. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Κοινωνικός Τοµέας του ∆ήµου

της Πάτρας, Γραφείο για την ενσωµάτωση των προσφύγων.

6.1 Εισαγωγή

Ο κοινωνικός τοµέας του δήµου της Πάτρας είναι ο επίσηµος κυβερνητικός θεσµός

που είναι αρµόδιος για την επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων που επηρεάζουν την

πόλη της Πάτρας και της ευρύτερης περιοχής της Αχαΐας. Ο κοινωνικός τοµέας

απευθύνεται τόσο σε ειδικές κατηγορίες πληθυσµού (άτοµα µε ειδικές ανάγκες,

κοινωνικά ευαίσθητες οµάδες) όσο και ολόκληρου του πληθυσµού στο σύνολο του για

ενέργειες που αφορούν την πρόληψη, υποστήριξη και εξασφάλιση συνθηκών υγείας.

Πιο συγκεκριµένα, µέσα στα πλαίσια του Κοινωνικού τοµέα, παρέχονται οι ακόλουθες

υπηρεσίες:

- Κοινονικό –Ψυχολογική υποστήριξη

- Κοινωνικές δράσεις

- Μειονότητες

- Άτοµα µε ειδικές ανάγκες

- Ευηµερία στον δήµο.

Το γραφείο Ενσωµάτωσης των Προσφύγων συνιστά έναν από τους πυλώνες του

Κοινωνικού Τοµέα του δήµου της Πάτρας.

Στόχος του κέντρου είναι η υποστήριξη των ατόµων και των οικογενειών που λόγω

εθελοντικής ή αναγκαστικής µετανάστευσης, αντιµετωπίζουν δυσκολίες κατά την

επιβίωση τους και κατά την προσαρµογή σε ένα νέο πολιτισµικό περιβάλλον.

Οι χρήστες των υπηρεσιών του γραφείου είναι οι νόµιµα αναγνωρισµένοι πολιτικοί

πρόσφυγες, οι αιτούντες άσυλο και εκείνοι στους οποίους έχει χορηγηθεί άδεια

παραµονής για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά επίσης και οι παράνοµοι µετανάστες.

Μεταξύ των στόχων του κέντρου συγκαταλέγονται:

- Η αποφυγή φαινοµένων ξενοφοβίας και ρατσισµού

- Η αποφυγή δηµιουργίας γκέτο

- Η διευκόλυνση της προσαρµογής και ενσωµάτωσης των προσφύγων, όπως

επίσης και υποστήριξη αυτών.

112

- Η ενσωµάτωση των προσφύγων στην τοπική κοινωνία

- Η πληροφόρηση και η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης.

- Η µελέτη και η έρευνα για τους όρους και τον αντίκτυπο της µετανάστευσης στην

προσωπική και οικογενειακή ζωή των προσφύγων.

Το λιµάνι της Πάτρας συνδέει την Ελλάδα µε την Ιταλία. Ένας µεγάλος αριθµός

µεταναστών υπάρχει στην Πάτρα - κυρίως κουρδικής καταγωγής, που επιδιώκει να

διοχετευθεί παράνοµα στην Ιταλία και από εκεί σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Αυτοί οι

άνθρωποι ζουν κυριολεκτικά στους δρόµους, πλατείες, σε παλιά εγκαταλελειµµένα

σπίτια, παλιά βαγόνια τρένων που υπάρχουν γύρω από το λιµάνι. Οι συνθήκες

διαβίωσης τους είναι άθλιες, καθώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που δεν έχουν ούτε

νερό να πιούν. Το Γραφείο για την Ενσωµάτωση των µεταναστών σε συνεργασία µε το

Τµήµα Κοινωνικής Ευηµερίας του ∆ήµου της Πάτρας, παρέχει ρούχα και φαγητό σε

νόµιµους και µη µετανάστες, ώστε να τους εξασφαλίσουν µια αξιοπρεπή ύπαρξη.

Επιπλέον, το γραφείο συνεργάζεται µε γιατρούς από τα νοσοκοµεία της Πάτρας για να

εξασφαλίσει ιατρο-φαρµακευτική περίθαλψη στους αλλοδαπούς που δεν έχουν τα

νοµικά έγγραφα ή ασφάλεια.

Επιπλέον, το γραφείο για την Ενσωµάτωση των Μεταναστών συµµετέχει σε

προγράµµατα που χρηµατοδοτούνται από την ΕΕ και σχετίζονται ή εξετάζουν την

εθνική ποικιλοµορφία, την διαπολιτισµική επικοινωνία, την κοινωνική ενσωµάτωση των

µεταναστών και προσφύγων. Με την συµµετοχή στα ευρωπαϊκά προγράµµατα, το

γραφείο επιδιώκει να εξασφαλίσει περισσότερους πόρους για την απασχόληση

προσωπικού και την επέκταση δραστηριοτήτων του. Οι περισσότερες από τις ενέργειες

που απευθύνονται σε πρόσφυγες ή µετανάστες χρηµατοδοτούνται αποκλειστικά από

τέτοιου είδους προγράµµατα, καθώς η κυβέρνηση δεν παρέχει την απαραίτητη

χρηµατοδότηση. Παρόλα αυτά, τονίζεται ότι το γραφείο ενδέχεται να «υπο- λειτουργεί»

µετά το πέρας των προγραµµάτων.

Στο Γραφείο για την Ενσωµάτωση των Προσφύγων απασχολούνται 6 άτοµα, όλοι

Έλληνες. Το άτοµο που διευθύνει το γραφείο και είναι υπεύθυνο για την λειτουργία του

είναι µόνιµος υπάλληλος του δηµοσίου που ασκεί κοινωνικό έργο. Στο κέντρο

εργάζονται άλλοι 4 υπάλληλοι (όλες γυναίκες) και ένας δικηγόρος µε σύµβαση

ορισµένου χρόνου.

113

Ενώ όλοι οι εργαζόµενοι στο γραφείο είναι Έλληνες, οι χρήστες των υπηρεσιών του

γραφείου είναι µετανάστες και πρόσφυγες ποικίλων εθνικοτήτων κυρίως όµως, Ιρανοί,

Κούρδοι, Αφγανοί, Ρουµάνοι.

Ένας µεγάλος αριθµός που χρησιµοποιεί τις υπηρεσίες του κέντρου είναι µετανάστες, οι

οποίοι έχουν έρθει παράνοµα στην χώρα και απευθύνονται στο κέντρο για παροχή

επίσηµης συµβουλευτικής υποστήριξης αναφορικά µε την έκδοση πράσινης κάρτας.

Το Κέντρο για την Ενσωµάτωση Μεταναστών, παρέχει επίσης συµβουλευτική

υποστήριξη – σε ατοµικό ή γενικό επίπεδο – υποστήριξη για την κάλυψη των

καθηµερινών αναγκών και προβληµάτων (τροφής, ρουχισµού, εύρεση εργασίας), ενώ

αποτελεί το πρώτο σηµείο αλληλεπίδρασης µεταξύ των µεταναστών και των δηµόσιων

υπηρεσιών της χώρας.

Μεθοδολογία

Η έρευνα στο Γραφείο για την Ενσωµάτωση των Προσφύγων το Κοινωνικού Τοµέα του

∆ήµου της Πάτρας πραγµατοποιήθηκε µε την χρήση της µεθόδου των ηµι- δοµηµένων

συνεντεύξεων, όπως και ερωτηµατολογίων. ∆εν κατέστη δυνατό να προσεγγίσουµε την

οµάδα στόχο δηλ.τους χρήστες των υπηρεσιών του γραφείου για πρακτικούς και άλλους

θεσµικούς λόγους. Το γραφείο προστατεύει τα προσωπικά δεδοµένα των χρηστών του.

Βέβαια, ακόµα και αν είχαµε προµηθευτεί την νόµιµη άδεια για ερευνητικούς λόγους,

πάλι θα αντιµετωπίζαµε το πρόβληµα της γλώσσας, καθώς οι πρόσφυγες έχουν

ελάχιστη γνώση της ελληνικής γλώσσας.

Πίνακας 1: Εργαλεία και δείγµα της έρευνας, η Περίπτωση του Κοινωνικού Τοµέα

του ∆ήµου της Πάτρας

Εργαλείο Έρευνας ∆ιευθυντές Εργαζόµενοι

Ερωτηµατολόγιο + Ηµι

∆οµηµένη Συνέντευξη

∆ηµόσιο Υπάλληλος,

άτοµο υπεύθυνο του

γραφείου για την

Ενσωµάτωση των

Μεταναστών

Υπάλληλος

114

Ερωτηµατολόγιο + Ηµι

∆οµηµένη Συνέντευξη

Υπάλληλος

Ερωτηµατολόγιο + Ηµι

∆οµηµένη Συνέντευξη

Υπάλληλος

Ερωτηµατολόγιο Υπάλληλος

6.2 Ζητήµατα & Προκλήσεις

Από την επεξεργασία των δεδοµένων και των ποσοτικών αναλύσεων των

αποτελεσµάτων από το Γραφείο για την Ενσωµάτωση των Προσφύγων προέκυψαν οι

ακόλουθες προκλήσεις:

Σαν καίριο ζήτηµα της πολυπολιτισµικότητας, το οποίο αναφέρεται τόσο από τον

διευθυντή όσο και από τις υπαλλήλους του κέντρου είναι η γλώσσα. Οι [περισσότεροι –

αν όχι όλοι- οι χρήστες των υπηρεσιών του κέντρου για την ενσωµάτωση των

προσφύγων, δεν γνωρίζουν Ελληνικά. Όλοι οι εργαζόµενοι γνωρίζουν και

χρησιµοποιούν στις καθηµερινές τους εργασίες τα αγγλικά σαν δεύτερη γλώσσα,

παρόλα αυτά, δηλώνουν ότι δεν επαρκεί για µια εις βάθος επικοινωνία και ανίχνευση

των αναγκών των χρηστών του κέντρου. Αυτό το γεγονός, σύµφωνα πάντα µε τις

απόψεις των εργαζοµένων, εµποδίζει την επικοινωνία και τις δράσεις του οργανισµού

που είναι απαραίτητες να γίνουν, προκειµένου να βοηθηθούν αυτά τα άτοµα.

Από την άλλη πλευρά, οι χρήστες των υπηρεσιών είναι άτοµα µε διαφορετικό

εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Μερικοί απλό αυτούς γνωρίσουν αγγλικά, έτσι ένα είδος

επικοινωνίας επιτυγχάνεται. Παρόλα αυτά, για να εξοστρακιστεί αυτό το εµπόδιο,

ενδείκνυται η χρήση εθελοντών «διαµεσολαβητών» (βλ. παρακάτω).

Χρόνος: ΟΙ χρήστες των υπηρεσιών του κέντρου είναι ακριβείς και συνεπείς στα

ραντεβού τους. Παρόλα αυτά, οι συνεχείς αλλαγές στις δουλειές τους εµποδίζουν την

οργάνωση και καθιέρωση ενός συνεχούς προγράµµατος συναντήσεων. Οι

περισσότεροι που απευθύνονται στο Κέντρο είναι κυρίως πρόσφυγες, οι οποίοι δεν

έχουν άδεια παραµονής και εργασίας στην Ελλάδα. Αυτό σηµαίνει ότι εργάζονται

115

περιστασιακά και αλλάζουν δουλειές, έτσι δεν µπορούν να έχουν συνεχή συνεργασία µε

το κέντρο.

Η έλλειψη συνέπειας στον εργασιακό χώρο όπως τονίζεται από τους υπαλλήλους

δηµιουργεί δυσαρέσκεια και εµποδίζει την δουλειά όσο αφορά τις προσωπικές

συναντήσεις µε τους χρήστες των υπηρεσιών του γραφείου. Το γεγονός επίσης ότι στον

ίδιο χώρο κανονίζονται δυο ή τρία ραντεβού για συναντήσεις θεωρείται από τους

υπαλλήλους ως παράγοντας που εµποδίζει την εργασία τους, καθώς δεν διατίθεται το

κατάλληλο περιβάλλον, έτσι ώστε να αποδοθεί η απαραίτητη και πρέπουσα προσοχή

στα ξεχωριστά προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο καθένας. Ο περιορισµός χώρου καθώς

και η έλλειψη υλικού και τεχνολογικού εξοπλισµού θεωρείται από τους υπαλλήλους ως

έναν άλλο παράγοντα παρακώλυσης της κοινωνικότητας αυξάνοντας τις διαµάχες

µεταξύ των εργαζοµένων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο γραφείο υπάρχει µόνο ένας

υπολογιστής και µια συσκευή φαξ, το οποίο σηµαίνει ότι οι υπάλληλοι αντιµετωπίζουν

δυσκολίες στην άµεση διευθέτηση των προβληµάτων όταν αυτά προκύπτουν,

παράδειγµα, η επικοινωνία µε ένα άλλο κυβερνητικό οργανισµό υπεύθυνο για την

πιστοποίηση της παραµονής ενός πρόσφυγα. Μια άλλη δυσκολία σχετική µε την υλική

και τεχνική υποδοµή, αφορά την εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία να διατηρούνται

ηλεκτρονικά αρχεία για τους χρήστες του κέντρου, γεγονός που καθιστά αδύνατη την

αρχειοθέτηση των προσωπικών δεδοµένων και δυνατότητα άµεσης επανάκτησης τους.

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας πιστεύουν ότι η αλληλεπίδραση των

ατόµων από διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα αυξάνουν το ενδεχόµενο των

συγκρούσεων και καβγάδων στον εργασιακό χώρο. Αναφέρεται ότι η διαφορά στα

πολιτισµικά στοιχεία των χρηστών σε συνδυασµό µε την ελάχιστη γνώση της ελληνικής

γλώσσας σε πολλές περιπτώσεις αυξάνουν τις παρερµηνείες και εντάσεις.

Θα ήταν λάθος να αγνοήσουµε τις απόψεις των εργαζοµένων, που πέρα από την γενική

εικόνα των ικανοποιητικών σχέσεων που παρουσιάζουν, υποβόσκει το χάσµα της

παρερµηνείας και της έλλειψης επικοινωνίας µεταξύ των εργαζοµένων και χρηστών. Οι

ερωτηθέντες τονίζουν το αίσθηµα της ανησυχίας που τους διακατέχει σε µπερδεµένες

καταστάσεις εξαιτίας των διαφορετικών ηθών και συµπεριφοράς των χρηστών.

Σύµφωνα µε τους εργαζόµενους, τίποτε δεν µπορεί να δηµιουργήσει το αίσθηµα της

άνεσης και ασφάλειας παρά µόνο η κατανόηση της διαπολιτισµικής οπτικής. Η

116

κατανόηση µπορεί να διευκολύνει την επικοινωνία και να αποτρέψει παρεξηγήσιµες

καταστάσεις. Όσο αφορά την εξυπηρέτηση των χρηστών, τονίζουν ότι σε πολλές

περιπτώσεις, αυτά που θεωρούνται αποδεκτά για τα ελληνικά δεδοµένα ίσως να είναι

απορριπτέα από τους αλλοδαπούς και ταυτόχρονα κανένας Έλληνας εργαζόµενος δεν

θα ενηµερώσει τους αλλοδαπούς ότι η συµπεριφορά τους είναι απορριπτέα.

Αν και λάθη ήσσονος σηµασίας είναι αποδεκτά, παρερµηνείες και αποτυχία

αναγνώρισης σηµαντικών πολιτισµικών λεπτοµερειών µπορεί να οδηγήσει σε

στασιµότητα και ανυπαρξία ενεργειών.

6.3 Καλές πρακτικές

Το γραφείο έχει δηµιουργήσει ένα δίκτυο εθελοντών «διαµεσολαβητών», προκειµένου

να αντιµετωπίσει τις προκλήσεις από τα αποτελέσµατα της πολυπολιτισµικότητα, οπώς

επίσης για να µεγιστοποιήσει την αποδοτικότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών του

προς την οµάδα στόχο.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στο Γραφείο για την Ενσωµάτωση των προσφύγων

εργάζονται κατά αποκλειστικότητα Έλληνες εργαζόµενοι, οι οποίοι χρησιµοποιούν τα

Αγγλικά σαν δεύτερη γλώσσα. Όµως για να λυθεί το πρόβληµα της επικοινωνίας µε

τους πρόσφυγες, ο διευθυντής του κέντρου ενσωµατώνει στις υπηρεσίες του πρώην

ευεργετηθέντες του κέντρου σαν διαµεσολαβητές. Είναι άτοµα που ζουν και εργάζονται

νόµιµα στην Ελλάδα, για κάποιο εύλογο χρονικό διάστηµα και έτσι γνωρίζουν την

ελληνική γλώσσα. Αυτά τα άτοµα είναι πάντα σε επαφή µε το κέντρο, και όταν

εµφανίζεται πρόβληµα επικοινωνίας προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους

συµπατριώτες τους, για το θέµα της γλώσσας και της επαφής τους µε άλλους

δηµόσιους οργανισµούς.

Η επιλογή αυτών των ατόµων γίνεται µε βάση τα χρόνια παραµονής τους στην χώρα, το

γενικό εκπαιδευτικό τους επίπεδο, τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες και κυρίως

εξαιτίας της χρόνιας εµπειρίας που διαθέτουν στον εργασιακό τοµέα στα πλαίσια ενός

διαπολιτισµικού εργασιακού περιβάλλοντος. Το κέντρο εξετάζει τις πληροφορίες που

έχει συγκεντρώσει από αυτά τα άτοµα και µετά τους καλεί για συνέντευξη ώστε να

ελέγξει την πραγµατική κοινωνική και επαγγελµατική τους κατάσταση. Καθώς αυτά τα

117

άτοµα παρέχουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους στο κέντρο, ο διευθυντής τους προσφέρει

την δυνατότητα να παρακολουθήσουν σεµινάρια για την δια βίου κατάρτιση ενηλίκων.

Επίσης του δίνεται η δυνατότητα να παρακολουθήσουν µαθήµατα εκµάθησης της

ελληνικής γλώσσας που διοργανώνονται από το Κέντρο ∆ιαπολιτισµικής Εκπαίδευσης

του Παιδαγωγικού τµήµατος του Πανεπιστηµίου της Πάτρας.

Ο Κοινωνικός Τοµέας του ∆ήµου της Πάτρας και το Γραφείο για την Ενσωµάτωση των

Προσφύγων διοργανώνουν σε τακτά χρονικά διαστήµατα προγράµµατα πληροφόρησης

για τον ρατσισµό και την ξενοφοβία όπως επίσης προγράµµατα διαπολιτισµικής

εκπαίδευσης σε σχολεία της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Μια

οµάδα εθελοντών και οι εργαζόµενοι του γραφείου συνεργάζονται µε σχολεία της

Πάτρας µε σκοπό να ενηµερώσουν του µαθητές και το θέµα της πολιτισµικής

ποικιλοµορφίας,

Για την πληροφόρηση των προσφύγων σχετικά µε τις προσφερόµενες υπηρεσίες αλλά

επίσης και για την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης για τους πρόσφυγες και

µετανάστες, το Γραφείο οργανώνει συνέδρια, συναντήσεις και σεµινάρια για

εργαζόµενους και εργοδότες, τα οποία δηµοσιεύονται στον τοπικό τύπο.

6.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις

Σε αυτό το σηµείο κρίνεται καλό να προσθέσουµε ότι:

Επίσης αναφέρθηκε ότι η επαφή µε µερικούς από τους αλλοδαπούς είναι συνεχής και

µακροχρόνια και σε ορισµένες περιπτώσεις επεκτείνεται πέρα από το εργασιακό

περιβάλλον. Μερικοί από τους αλλοδαπούς έχουν δηµιουργήσει επαφές µε τον

οργανισµό / συµµετέχοντες δρώντες και συµβάλλουν στις δραστηριότητες του γραφείου

κατέχοντας τον ρόλο του διαµεσολαβητή µεταξύ του οργανισµού και των συµπατριωτών

τους που δεν γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα. Και η ίδια η διευθύντρια του γραφείου

έχει αναπτύξει σχέσεις εµπιστοσύνης µε µερικούς από αυτούς τους οποίους τους

συναντά και εκτός γραφείου. Το προσωπικό ενδιαφέρον και η πραγµατική τους διάθεση

να βοηθήσουν - παράλληλα µε τις άλλες επαγγελµατικές τους υποχρεώσεις- έχουν

οδηγήσει στην δηµιουργία τέτοιου είδους σχέσης.

118

Επιπλέον, ενώ η διευθύντρια διατυπώνει την έλλειψη διενέξεων, οι ερωτώµενοι

θεωρούν ότι οι καταστάσεις µε ένταση και διαµάχες µεταξύ των υπαλλήλων και των

χρηστών είναι µια από τις προκλήσεις σε αυτό το πολυπολιτισµικό περιβάλλον

εργασίας.

Στο καταστατικό για την ίδρυση του γραφείου για την Ενσωµάτωση των προσφύγων

του Κοινωνικού Τοµέα της Πάτρας προβλέπεται η απασχόληση προσωπικού

διαφορετικής εθνικότητας από την ελληνική, µε σκοπό την κάλυψη των αναγκών.

Παρόλα αυτά, ο κανονισµός αυτός δεν εφαρµόζεται. Ακόµα και το βοηθητικό

προσωπικό του κέντρου είναι Έλληνες.

Συστάσεις και εκπαιδευτικό υλικό

Οι ειδικοί που εργάζονται στο κέντρο αναφέρουν ότι έχουν παρακολουθήσει,

περιστασιακά, εκπαιδευτικά προγράµµατα τα οποία οργανώθηκαν από τον οργανισµό

τους και που σχετίζονται µε την διαχείριση των θεµάτων νοµιµότητας και της

οργάνωσης της εργασίας. Οι ερωτηθέντες αξιολογούν αυτά τα προγράµµατα ως

ενεπαρκή για να συµβάλλουν στην κατάλληλη προετοιµασία τους για να

αντιµετωπίσουν µε τρόπο ικανοποιητικό τις προκλήσεις που ανακύπτουν από ένα

πολυπολιτισµικό περιβάλλον εργασίας, ακόµα και να βοηθάνε. Θεωρούν πολύ

σηµαντικό για την εξέλιξη τους να παρακολουθήσουν προγράµµατα διαπολιτισµικής

εκπαίδευσης και εφαρµογής πολιτικών για την ποικιλοµορφία από την κεντρική

κυβέρνηση. Τονίζουν ότι µια πενθήµερη εκπαίδευση από επαγγελµατίες εκπαιδευτές θα

τους βοηθούσε να αποκτήσουν µια κατανόηση της γενικής ιδέας του πλαισίου για την

πολυπολιτισµικότητα, θα τους επέτρεπε να προσδιορίσουν τον τρόπο που οι εθνικές και

ατοµικές πολιτισµικές αξίες αλληλεπιδρούν επηρεάζοντας την συµπεριφορά. Επιπλέον,

το προσωπικό θα µπορούσε να επωφεληθεί από διάφορα ευέλικτα εργαλεία

πολυµέσων (όπως DVD) σαν διαπολιτισµικά εργαλεία τα οποία µπορούν να

χρησιµοποιηθούν από το προσωπικό, διαπολιτισµικούς εκπαιδευτές, εκπαιδευτές που

δεν προέρχονται από διαπολιτισµικό περιβάλλον, περιλαµβάνοντας συνεντεύξεις,

συζητήσεις, ερωτήσεις, διαλόγους.

119

Μια άλλη προσέγγιση που τονίστηκε από την διευθύντρια του Γραφείου θα µπορούσε

να έχει σχέση µε την δηµοσίευση οδηγιών που σαν στόχο έχουν την ανάπτυξη µια

πλήρους οργανωτικής προσέγγισης για να καταπολεµηθεί ο ρατσισµός και να

υποστηριχθεί η διαπολιτισµικότητα στα πλαίσια του οργανισµού. Οι οδηγίες αφορούν

την προώθηση της καλής πρακτικής µέσα στα πλαίσια της νοµιµότητας, την ανάπτυξη

εθνικών σχεδίων δράσης και ισότητας / ποικιλοµορφίας του περιβάλλοντος.

Για τους αλλοδαπούς, η διοργάνωση προγραµµάτων εκµάθησης της Ελληνικής

γλώσσας θεωρείται σαν η πιο σηµαντική κίνηση για την βελτίωση της κατάστασης τους.

Αναφέρουν ότι χωρίς το βασικό εργαλείο της γλώσσας, δεν µπορούν να καταφέρουν

τίποτα. Η διαχείριση και διευθέτηση τέτοιων προγραµµάτων θα διευκόλυνε την ένταξη

των αλλοδαπών στην τοπική κοινωνία και θα εκµηδένιζε όλα τα υπόλοιπα προβλήµατα

λόγω άγνοιας της γλώσσας. ( για παράδειγµα, οι ξένοι δεν µπορούν να βρουν δουλειά,

αν δεν γνωρίζουν την γλώσσα, δεν µπορούν να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα

έγγραφα για την έκδοση της πράσινης κάρτας, κλπ).

120

7. ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: 5 Σχολεία δευτεροβάθµιας

Εκπαίδευσης

7.1 Εισαγωγή

Σήµερα στην Ελλάδα µένουν 108.000 αλλοδαποί µαθητές οι οποίοι φοιτούν στα

ελληνικά σχολεία (σε σύνολο 2.173.337 µαθητών συνολικά). Το 66% από αυτούς είναι

µαθητές Αλβανικής καταγωγής, ενώ µόνο το 4,08% είναι από Ρουµανία και 10,58%

είναι από Βουλγαρία.

Το γενικό δηµόσιο σχολείο είναι ένα συνδυασµός του γυµνασίου και λυκείου που

βρίσκεται στο κέντρο της Πάτρας. Ο αριθµό των µαθητών µε διαφορετικό πολιτισµικό

υπόβαθρο έχει αυξηθεί από το 3% το 1999 έως το 25% στις µέρες µας.

Μεθοδολογία

Για τις ανάγκες της έρευνας που διεξήχθη στα σχολεία της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης

προετοιµάσαµε ένα ερωτηµατολόγιο για τους δασκάλους (Έλληνες /Ξένους) και ενα

ερωτηµατολόγιο για τους µαθητές (Έλληνες / Ξένους), ενώ µια ακολουθία από

συνεντεύξεις µαθητών πραγµατοποιήθηκαν.

Η έρευνα ήταν ανεπίσηµη – χωρίς την επίσηµη έγκριση και συµµετοχή του υπουργείου

Παιδείας και έτσι χωρίς την επίσηµη παρακολούθηση και επιθεώρηση για τα σχολεία

που αποτέλεσαν το δείγµα της έρευνας. Οι µαθητές και οι καθηγητές που αποτελούν το

δείγµα της έρευνας µας, συµµετείχαν πρόθυµα αντιπροσωπεύοντας ο καθένας µόνο

τον εαυτό του, δεν συµµετείχε µόνο ένα σχολείο (δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης) στην

δειγµατοληψία και γι αυτό τον λόγο, το δείγµα θεωρείται τυχαίο.

Η επιλογή του κατάλληλου δείγµατος επιτεύχθηκε µέσω επισκέψεων στα σχολεία και

µετά από µια σύντοµή ενηµέρωση για το έργο και τους στόχους του.

121

Πίνακας 7.1: Εργαλεία Έρευνας και δείγµα της έρευνας, Σχολεία ∆ευτεροβάθµιας

Εκπαίδευσης

Ερευνητικό

Εργαλείο

Έλληνες ∆άσκαλοι Μαθητές

Ερωτηµατολόγιο

και ηµι –

δοµηµένες

συνεντέυξεις

2 καθηγήτριες του

γυµνασίου

1 καθηγήτρια Λυκείου

3 Έλληνες µαθητές (2

κορίτσια και 1 αγόρι)

3 Αλβανοί Μαθητές (3

κορίτσια)

Αναφορικά µε το δείγµα της έρευνας πρέπει να τονίσουµε τα εξής:

- Κανένας αλλοδαπός δεν εργάζεται ως δάσκαλος στα σχολεία στα οποία ήρθαµε

σε επαφή.

- Κανένας διευθυντής σχολείου (άνδρας ή γυναίκα) δεν δέχτηκε να λάβει µέρος

στην έρευνα.

- Οι γυναίκες ήταν πιο πρόθυµες από τους άνδρες να πάρουν µέρος στην

έρευνας.

7.2 Ζητήµατα& Προκλήσεις

Ο παράγοντας γλώσσα θεωρείται από όλους τους δασκάλους ως ο σηµαντικότερος που

επηρεάζει την απόδοση τους κατά το διδακτικό έργο. Οι αλλοδαποί µαθητές

αντιµετωπίζουν δυσκολίες, κατά καιρούς, στην παρακολούθηση των µαθηµάτων και

ζητούν περισσότερες διευκρινήσεις ή στις περισσότερες των περιπτώσεων

αποκόπτονται από την εκπαιδευτική διαδικασία. Oι καθηγητές προσπαθούν να δίνουν

όλες τις απαραίτητες επεξηγήσεις κατά τη διάρκεια του µαθήµατος, στα διαλείµµατα ενώ

µερικές φορές αφιερώνουν χρόνο µετά το πέρας της σχολικής µέρας µε τον/τους

µαθητές που χρειάζονται βοήθεια.

Αναφέρθηκε επίσης ότι πολλοί από τους Έλληνες µαθητές κοροϊδεύουν τους

αλλοδαπούς συµµαθητές τους εξαιτίας της προφοράς τους, γεγονός που εµποδίζει την

δηµιουργία κοινωνικής και φιλικής ατµόσφαιράς στις σχολικές αίθουσες και δηµιουργεί

122

περιστατικά έντασης και διαµάχης. Οι εκπαιδευτικοί χρησιµοποιούν την τιµωρία ως

µέσο για την αντιµετώπιση τέτοιων εκδηλώσεων από Έλληνες µαθητές προς τους

αλλοδαπούς συµµαθητές τους. Τους επιπλήττουν και τους κάνουν συστάσεις ενώπιον

όλων των υπολοίπων. Αναφέρεται ωστόσο ότι αυτή η µέθοδος δεν επαρκεί για την

αντιµετώπιση του προβλήµατος εκτός της σχολικής αίθουσας. Σε αυτό το σηµείο οι

εκπαιδευτικοί δηλώνουν άγνοια του σωστού τρόπου χειρισµού του θέµατος.

Οι αλλοδαποί µαθητές αναφέρουν σαν τεράστια πρόκληση του πολυπολιτισµικού

περιβάλλοντος στα σχολεία, την γνώση και χρήση της Ελληνικής γλώσσας. Πρέπει να

ξοδεύουν πολύ περισσότερο χρόνο από ότι οι Έλληνες συµµαθητές τους για να

διαβάσουν τα µαθήµατα τους ή για να κατανοήσουν τα διάφορα διδακτικά θέµατα.

Επίσης, δηλώνουν ότι πολλές φορές απέχουν από την ενεργό συµµετοχή κατά την

εκπαιδευτική διαδικασία, από φόβο ότι δεν θα καταφέρουν να εκφραστούν µε επιτυχία.

Αναφορικά µε την παροχή βοήθειας, οι περισσότεροι αλλοδαποί µαθητές δηλώνουν ότι

είναι αρκετά ικανοποιηµένοι από την αρωγή που τους προσφέρεται από συµµαθητές και

δασκάλους τους. Προσθέτουν, παρόλα αυτά, ότι υπάρχουν και µερικοί καθηγητές οι

οποίοι δεν κατανοούν τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν και έτσι δεν ασχολούνται µαζί

τους µε τον έναν ή µε τον άλλο τρόπο.

Από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες µαθητές αναφέρουν ότι εξαιτίας της µικρής

κατανόησης της ελληνικής γλώσσας, οι αλλοδαποί µαθητές µειώνουν το επίπεδο

αποτελεσµατικότητας στις τάξεις. Οι καθηγητές πολλές φορές αναγκάζονται να

πηγαίνουν µε πιο αργούς ρυθµούς ή να επαναλαµβάνουν για να βοηθήσουν τους

αλλοδαπούς µαθητές. Τέτοιου είδους πρακτικές δηµιουργούν δυσαρέσκεια στους

Έλληνες µαθητές και γονείς υποσκάπτοντας την δηµιουργία κοινωνικής και φιλικής

ατµόσφαιρας στις σχολικές αίθουσες. Επίσης αναφέρθηκε ότι οι Έλληνες γονείς

θεωρούν επίσης ότι η ύπαρξη αλλοδαπών µαθητών στις σχολικές αίθουσες επηρεάζει

αρνητικά το γενικό επίπεδο της τάξης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα σε αρκετές

περιπτώσεις οι γονείς να ζητούν από τους εκπαιδευτικούς να µην εντάσσονται οι

αλλοδαποί στις ίδιες τάξεις µε τα παιδιά τους ή ακόµα και να ζητούν την αποβολή ενός

αλλοδαπού από το σχολείο. Κατά συνέπεια δηµιουργούνται προβλήµατα και εντάσεις,

123

οι οποίες επηρεάζουν µε σαφή αρνητικό τρόπο την συµπεριφορά των Ελλήνων

µαθητών απέναντι στους αλλοδαπούς συµµαθητές τους.

Οι δάσκαλοι που συµµετέχουν στην έρευνα δηλώνουν ότι οι διαµάχες µεταξύ των

µαθητών στο σχολικό περιβάλλον είναι κοινή πρακτική την οποία όλοι οι καθηγητές

πρέπει να αντιµετωπίσουν σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθµίδες. Ακόµα και αν κάποιος

πιστεύει ότι αυτές οι διαµάχες δεν είναι τίποτα άλλο από συνηθισµένα φαινόµενα που

συµβαίνουν σε όλα τα σχολεία και κυρίως σε αυτά που εσωκλείουν διαφορετικές

πολιτισµικές κουλτούρες, ο αντίλογος λέει ότι τα περισσότερα αφορούν περιστατικά

ρατσιστικής συµπεριφοράς µε αποδέκτες τους αλλοδαπούς συµµαθητές τους.

Αναφέρεται: «Πολλοί είναι οι µαθητές που κοροϊδεύουν τους αλλοδαπούς συµµαθητές

τους για το ντύσιµο τους, την προφορά και την απόδοση τους στις γραπτές εξετάσεις».

Αυτές οι συµπεριφορές θεωρούνται ως αιτίες πολλών διαµαχών µεταξύ των µαθητών

στα σχολεία. Για την αντιµετώπιση αυτής της πρόκλησης αναφέρονται µεµονωµένες

προσπάθειες από κάποιους εκπαιδευτικούς, οι οποίες περιορίζονται σε συζητήσεις µε

τους µαθητές µέσα στην τάξη σχετικά µε την αποδοχή της διαφορετικότητας και το

δικαίωµα των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση. Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί ωστόσο

θεωρούν ότι χρειάζεται µία οργανωµένη και συνολική προσπάθεια προκειµένου να

επιτευχθεί η πλήρης επίλυση αυτού του προβλήµατος. Αναφέρεται ωστόσο η αδιαφορία

και η κωλυσιεργία τόσο από την µεριά του επίσηµου εκπαιδευτικού συστήµατος, όσο

και από τις διευθύνσεις των σχολείων.

Πολλοί µαθητές θεωρούν ότι η πολιτισµική ποικιλοµορφία και ο διαφορετικός τρόπος

έκφρασης αποτελούν αιτίες διαµάχης στα σχολεία. Τα περιστατικά ρατσιστικής

συµπεριφοράς – κυρίως από τους Έλληνες προς τους αλλοδαπούς συµµαθητές τους –

αυξάνουν τις διαµάχες και τα προβλήµατα συµπεριφοράς. Έτσι ένα µαθητής αναφέρει:

«οι συµµαθητές µου από άλλες χώρες, κυρίως από Αλβανία, καβγαδίζουν συνεχώς.

Παρόλα αυτά, δεν έχουν µόνο αυτοί µερίδιο ευθύνης, αλλά και τα ελληνόπουλα τα οποία

δεν παύουν να προκαλούν».

Οι Ελληνίδες µαθήτριες αναφέρουν ότι δεν διαφοροποιούν την συµπεριφορά τους λόγω

διαφορετικής εθνικότητας αντιθέτως συσχετίζεται µε τους αλλοδαπούς συµµαθητές/τριες

124

τους εντός και εκτός σχολείου. Αντίθετα, ένας Έλληνας µαθητής αναφέρει ότι δεν θεωρεί

τους αλλοδαπούς συµµαθητές του ισάξιους µε τους Έλληνες, δεν συσχετίζεται µαζί

τους, ούτε στα πλαίσια σχολικών δραστηριοτήτων.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι Έλληνες µαθητές κρίνουν τα κορίτσια από άλλες χώρες πιο

ήπια από ότι τα αγόρια. Τα αλλοδαπά αγόρια θεωρούνται πιο απείθαρχα και πιο

εσωστρεφή σε ότι αφορά την επικοινωνία και τις κοινωνικές δραστηριότητες τους. Αυτό

το γεγονός µπορεί να ερµηνευθεί; 1) ότι τα κορίτσια διαφορετικής εθνικότητας έχουν

καλύτερες και περισσότερες ευκαιρίες να ενσωµατωθούν στο νέο πολιτισµικό

περιβάλλον 2) ότι αποτελεί χαρακτηριστικό συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας, γιατί

ανεξαρτήτως εθνικότητας τα αγόρια πάντα είναι πιο ενεργητικά από τα κορίτσια.

Τέλος, η απόδοση των αλλοδαπών µαθητών στις γραπτές εξετάσεις επηρεάζει την

συµπεριφορά και την αντίληψη που έχουν οι Έλληνες συµµαθητές τους για αυτούς.

Είναι γεγονός ότι, οι αλλοδαποί µαθητές µε καλούς βαθµούς γίνονται πιο εύκολα

αποδεκτοί από τους συµµαθητές τους.

Σε αυτό το σηµείο αξίζει να σκεφτούµε «ποιος από τους δύο παράγοντες η απόδοση

στα γραπτά ή η εθνικότητα επηρεάζουν περισσότερο την συµπεριφορά των µαθητών».

Γενικά φαίνεται ότι οι µαθητές έχουν περισσότερη διάθεση να έρθουν πιο κοντά µε τους

συµµαθητές τους που έχουν καλές σχολικές επιδόσεις, ενώ απορρίπτουν και

δηµιουργούν αρνητικά στερεότυπα για τους «κακούς µαθητές». Οι καλοί µαθητές

γίνονται αντιληπτοί ως άτοµα ικανά και έξυπνα, ενώ οι κακοί µαθητές γίνονται

αντιληπτοί ως άτοµα κατωτέρου επιπέδου που συνδέονται και µε άλλες συµπεριφορές,

όπως η παιδική παραβατικότητα.

Αναφορικά µε το ήδη διατυπωµένο πρόβληµα για την χρήση της ελληνικής γλώσσας, οι

αλλοδαπές µαθήτριες αναφέρουν ότι αντιµετωπίζουν δυσκολίες κατά την έκφραση των

απόψεων και των συναισθηµάτων. Οι πολιτιστικές διαφορές σε σχέση µε το

επικοινωνιακό ύφος θεωρούνται µια άλλη αιτία αβεβαιότητας όταν τα κορίτσια θα

πρέπει να εκφράσουν τις απόψεις τους στην τάξη ή να προκαλέσουν την προσοχή στην

σχολική αίθουσα για κάποιο θέµα. Οι Αλβανίδες µαθήτριες θεωρούν ότι τα στερεότυπα

και οι προκαταλήψεις που υπάρχουν, όσον αφορά την εθνικότητα τους στην ελληνική

κοινωνία, εν γένει, µεταφέρονται στο σχολικό περιβάλλον και καθιστούν τους Έλληνες

125

συµµαθητές τους, ύποπτους απέναντι τους και διστακτικούς, κατά την έκφραση των

συναισθηµάτων και απόψεων τους.

Κανένας από τους αλλοδαπούς µαθητές που πήραν µέρος στη έρευνα µας δεν ανέφερε

περιστατικό ρατσιστικής συµπεριφοράς µε πρωταγωνιστή δάσκαλο ή συµµαθητές τους.

Παρόλα αυτά, αναφέρθηκαν σε γενικές γραµµές η έλλειψη εµπιστοσύνης, η αρνητική και

αντιπαιδαγωγική συµπεριφορά µερικών καθηγητών, όπως επίσης µερικά έµµεσα

σχόλια, που τα οποία δεν καταγράφηκαν µε σαφήνεια γιατί δεν το επιθυµούσαν οι

ερωτώµενοι που αποδεικνύουν την ύπαρξη ρατσιστικών συµπεριφορών. Οι ερωτώµενοι

αλλοδαποί του δείγµατος µας είναι µαθητές που ζουν στην Ελλάδα από πάρα πολύ

µικρή ηλικία και επιθυµούν να παραµείνουν στην χώρα µας.

Από την πλευρά των δασκάλων που πήραν µέρος στην έρευνα αναφέρεται σαν

προβληµατικό σηµείο η συµπεριφορά µερικών συναδέλφων τους οι οποίοι

αντιµετωπίζουν τους µαθητές που έχουν διαφορετικές ψυχολογικές ανάγκες ή

προέρχονται από διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα, µε έλλειψη ευαισθησίας και µε

κάπως βίαιη συµπεριφορά. Οι καθηγητές θεωρούν ότι η εκπαίδευση που πήραν από το

πανεπιστήµιο είναι ανεπαρκής γιατί δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν πώς να

εξοπλιστούν έτσι ώστε να ανιχνεύσουν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που έχουν

οι ίδιοι απέναντι στους µαθητές τους βελτιώνοντας την συµπεριφορά τους απέναντι

τους. Έτσι προφανής είναι η ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση των

καθηγητών η οποία, δυστυχώς είτε συντελείται σε περιορισµένη έκταση είτε είναι

ανύπαρκτη.

Η πλειοψηφία των δασκάλων που πήραν µέρος στην έρευνα διατύπωσαν την

απογοήτευση τους για την διοικητική αρχή των σχολικών µονάδων τονίζοντας την

ανυπαρξία δέσµευσης από πλευράς της διοίκησης για θέµατα σχετικά µε την

πολυπολιτισµικότητα. Τα σχολεία της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης της χώρας δε

διέπονται από ρητή πολιτική τακτική που να αφορά την εθνική ποικιλοµορφία. Οι

καθηγητές καταβάλλουν προσωπική προσπάθεια µε υποµονή και επιµονή για να

βελτιώσουν τις σχέσεις συνεργασίας όλων των µαθητών µε διαφορετικό πολιτισµικό

υπόβαθρο. Επίσης δεν παύουν να δηλώνουν την απογοήτευση τους για τους

διευθυντές των σχολικών µονάδων, οι οποίοι απλά εµµένουν µόνο στην κατά γράµµα

εφαρµογή του νόµου αδιαφορώντας για τα πραγµατικά προβλήµατα του σχολείου.

126

Αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Οι διευθυντές εµµένουν στις συµβάσεις και την

γραφειοκρατία. ∆εν καταβάλλουν προσωπική προσπάθεια για την επίλυση των όποιων

προβληµάτων παρουσιάζονται και δεν βλέπουν την ουσία των πραγµάτων».

7.3 Καλές Πρακτικές

Προκειµένου να αντιµετωπιστούν οι όποιες προκλήσεις παρουσιάζονται σε ένα σχολείο

το οποίο εσωκλείει στους κόλπους του διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα,

εφαρµόζονται ορισµένες στρατηγικές είτε γενικής φύσεως που αφορούν όλα τα σχολεία

δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης της χώρας, είτε συγκεκριµένες σχολικές µονάδες.

Προγράµµατα ενισχυτικής διδασκαλίας για µαθητές

Με τον όρο «Ενισχυτική ∆ιδασκαλία» εννοούµε το ανεξάρτητο ενισχυτικό πρόγραµµα

διδασκαλίας που απευθύνεται σε µαθητές για µαθήµατα όπως: Ελληνική Γλώσσα

(Αρχαία και Νέα), Μαθηµατικά, Φυσική, Χηµεία και Ξένες Γλώσσες.

Το πρόγραµµα της ενισχυτικής διδασκαλίας απευθύνεται σε όλους τους µαθητές

(Έλληνες και ξένους) οι οποίοι αντιµετωπίζουν προβλήµατα στα παραπάνω πεδία, µε

σκοπό να λύσουν τις απορίες που τους έχουν δηµιουργηθεί και τουτοιοτρόπως να

µπορέσουν να συµµετέχουν αποτελεσµατικά στην τάξη, ή και σε µαθητές οι οποίοι

επιθυµούν να βελτιώσουν την απόδοση τους στα παραπάνω επιστηµονικά πεδία.

Στόχος του προγράµµατος είναι να ενισχύσει την συµµετοχή των µαθητών κατά την

διάρκεια της σχολικής διαδικασίας, να µειώσει τον αριθµό των µαθητών που σταµατούν

το σχολείο και να βελτιώσει την απόδοση των µαθητών.

Το καθηµερινό πρόγραµµα της Ενισχυτικής ∆ιδασκαλίας περιλαµβάνει 1-3 ώρες κάθε

µέρα. Όλοι οι µαθητές έχουν το δικαίωµα να παρακολουθήσουν, εάν το θελήσουν, από

ένα µέχρι όλα τα µαθήµατα που προσφέρονται για ενισχυτική διδασκαλία µέχρι και 15

εβδοµαδιαίες ώρες. Σε κάθε τµήµα ενισχυτικής διδασκαλίας συµµετέχουν από 5-10

µαθητές. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα ξεκινά µε την απαρχή της σχολικής χρονιάς και

λήγει µε το τέλος των εξετάσεων στα σχολεία. Το πρόγραµµα της ενισχυτικής

διδασκαλίας βοηθά στην επίλυση κάποιων προβληµάτων που υπάρχουν στα

πολυπολιτισµικά περιβάλλοντα. Συγκεκριµένα µε αυτά βελτιώνεται η επίδοση των

αλλοδαπών µαθητών στα σχολικά µαθήµατα, γεγονός που µειώνει τις εντάσεις µέσα

127

στην σχολική τάξη. Το ελληνικό σχολικό περιβάλλον είναι «βαθµοκεντρικό», γεγονός

που σηµαίνει ότι οι µαθητές κρίνονται σαν άτοµα ανάλογα µε τις σχολικές τους

επιδόσεις. Βελτίωση των σχολικών επιδόσεων σηµαίνει αφενός αύξηση της

αυτοεκτίµησης του αλλοδαπού µαθητή και αφετέρου πιο ευνοϊκή αντιµετώπιση από

τους καθηγητές ή/ και τους συµµαθητές του.

Οµαδικές Εργασίες και άλλες κοινές δραστηριότητες

Όλοι οι δάσκαλοι που συµµετείχαν στην έρευνα µας, µας ανέφεραν ότι για να

βελτιώσουν την επικοινωνία και αλληλεπίδραση µεταξύ των µαθητών τους από

διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα, τους αναθέτουν οµαδικές εργασίες, οι οποίες

απαιτούν κοινή προσπάθεια από Έλληνες και αλλοδαπούς µαθητές για να τις φέρουν

εις πέρας. Στοχεύοντας στην ανάπτυξη όλων των διαπολιτισµικών στοιχείων που

υπάρχουν σε µια τάξη µαθητών, οι καθηγητές επιθυµούν να καλύπτουν σηµαντικά

θέµατα, όπως διαφορετικός τρόπος επικοινωνίας, χρήση του χρόνου, ανάπτυξη

σχέσεων και έκφραση διαφορετικών πολιτισµικών εκδηλώσεων. Επιπλέον,

προκειµένου να έρθουν πιο κοντά, να γνωριστούν καλύτερα, να αποκτήσουν ένα κοινό

στόχο οι πιο αδύναµοι µαθητές βοήθιονται από τους καλύτερους, απαλείφοντας έτσι τις

όποιες διαφορές τους διαχωρίζουν.

Εκτός από τις κοινές οµαδικές εργασίες, οι Έλληνες και αλλοδαποί µαθητές

συµµετέχουν επίσης σε περιβαλλοντικά και πολιτισµικά προγράµµατα (θεατρικές

παραστάσεις, χορευτικές εκδηλώσεις, αθλητικά τουρνουά, κλπ) τα οποία οργανώνονται

σε µερικά σχολεία. Οι καθηγητές φροντίζουν την ίση µεταχείριση και συµµετοχή

µαθητών Ελλήνων και Αλλοδαπών (στον βαθµό του εφικτού), προσπαθώντας

παράλληλα να συµπεριλάβουν µαθητές οι οποίοι είναι κοινωνικά αποµονωµένοι.

7.4 Συµπεράσµατα και Προτάσεις

Αναφορικά µε τους δασκάλους που πήραν µέρος στην έρευνα, αξίζει να αναφέρουµε τα

ακόλουθα:

- Όλοι οι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι η ύπαρξη πολυπολιτισµικού περιβάλλοντος

στην σχολική κοινότητα θα βελτίωνε την επικοινωνία και τις σχέσεις τους µε τους

µαθητές ή µεταξύ των µαθητών, ενώ παράλληλα θα βελτίωνε την

κοινωνικοποίηση τους.

128

- Όλοι οι δάσκαλοι ανέφεραν ότι κατά την διάρκεια των διαλειµµάτων,

συσχετίζονται τόσο µε Έλληνες όσο και µε αλλοδαπούς µαθητές και φροντίζουν

να τους συµπεριφέρονται ισότιµα χωρίς ίχνος διάκρισης.

- Σε κανένα από τα σχολεία που συµµετείχαν στην έρευνα δεν απασχολείται

αλλοδαπό προσωπικό.

Τόσο οι µαθητές όσο και οι καθηγητές κάνουν τις προτάσεις τους για την βελτίωση της

κατάστασης στα πλαίσια ενός πολυπολιτισµικού σχολικού περιβάλλοντος και µιας

καλύτερης συνεργασίας των ατόµων από διαφορετικούς πολιτισµούς.

Έλληνες Καθηγητές

Οι Έλληνες δάσκαλοι θεωρούν ότι για να αντιµετωπίσουν τις προκλήσεις που

προκύπτουν από την συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισµικών στοιχείων, τόσοι οι ίδιοι

όσο και η διοίκηση του σχολείου οφείλουν να προσφέρουν:

- ∆ιαπολιτισµική εκπαίδευση

- Αντιρατσιστική εκπαίδευση

- Σεµινάρια για την πολιτισµική ποικιλοµορφία

- Εκπαιδευτικά σεµινάρια για την καλύτερη προσέγγιση των µαθητών και την

αντιµετώπιση σχολικών προβληµάτων.

Αναφορικά µε την αντιµετώπιση των προβληµάτων που οι αλλοδαποί µαθητές

αντιµετωπίζουν και για την καλύτερη ενσωµάτωση τους στην ελληνική κοινωνία, οι

δάσκαλοι προτείνουν:

- ∆ιοργάνωση µαθηµάτων για την εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας στα πλαίσια ή

όχι του σχολείου. Μερικοί επίσης προτείνουν την δηµιουργία τάξεων υποδοχής

των αλλοδαπών πριν από την επίσηµη έναρξη της σχολικής χρονιάς και την

διοργάνωση φροντιστηριακών µαθηµάτων στα σχολεία για την αντιµετώπιση

των εκπαιδευτικών προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι µαθητές.

- Φροντίδα για την διδασκαλία της µητρικής ή άλλων ξένων γλωσσών, ιστορικών

και πολιτισµικών στοιχείων έτσι ώστε να διατηρηθεί η πολιτισµική ποικιλοµορφία.

129

Οι µαθητές

Τόσο οι Έλληνες και οι αλλοδαποί µαθητές που συνιστούν το δείγµα της παρούσας

έρευνας θεωρούν ότι για να αµβλυνθούν τα προβλήµατα από την πολυπολιτισµικότητα

απαιτούνται τόσο από δασκάλου όσο και από µαθητές

- Αντιρατσιστική εκπαίδευση

- ∆ιαπολιτισµικήΕκπαίδευση

- Γλωσσική Εκπαίδευση.

Οι Έλληνες µαθητές θεωρούν ότι οι καθηγητές είναι επαρκώς προετοιµασµένοι για να

εργαστούν σε ένα πολυπολιτισµικό περιβάλλον. Παρόλα αυτά, οι αλλοδαποί µαθητές

και οι ίδιοι οι δάσκαλοι έχουν αντίθετη άποψη. Είναι χαρακτηριστικό, ότι κανένας από

τους ερωτηθέντες δασκάλους δεν θεωρούν τους εαυτούς τους επαρκώς

προετοιµασµένους και πλήρως ικανούς για να αντιµετωπίσουν τις προκλήσεις στην

σύνθεση του σχολικού πληθυσµού. Μερικοί από τους µαθητές πρότειναν την

δηµιουργία ενός Μεθοδολογικού οδηγού για τους δασκάλους που θα περιέχει

τρόπους προώθησης των διαπολιτισµικών αξιών στα σχολεία και της εισαγωγής

διαπολιτισµικής εκπαίδευσης στο σχολικό πρόγραµµα σπουδών, όπως και την

επεξεργασία ενός πακέτου των πόρων που λαµβάνεται ως αφετηρία στην ανάπτυξη

των τοπικών διαπολιτισµικών προγραµµάτων στα σχολεία.

130

8. ΠΕΡΙΛΗΨΗ- ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα συνολικά αποτελέσµατα από τις περιπτωσιολογικές µελέτες, που τέθηκαν υπό

εξέταση µας δίνουν τη δυνατότητα να βγάλουµε ορισµένα συγκριτικά συµπεράσµατα

αναφορικά µε το περιβάλλον εργασίας στην Ελλάδα:

8.1 Ζητήµατα & Προκλήσεις

8.1.1 Η Γλώσσα

Η πιο συχνή πρόκληση, σύµφωνα µε τις οµάδες στόχους της έρευνας µας, είναι το

ζήτηµα της γνώσης και χρήσης της ελληνικής γλώσσας. Οι περισσότεροι αλλοδαποί

που διαµένουν στην χώρας µας θεωρούν ότι το επίπεδο των Ελληνικών τους δεν είναι

επαρκές ώστε να καλύψει τις καθηµερινές επικοινωνιακές ανάγκες. Η έλλειψη

προγραµµάτων εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας θεωρείται σαν ένα βασικό

πρόβληµα που εµποδίζει την οµαλή ένταξη και ενσωµάτωση τους στην κοινωνία.

Στο χώρο εργασίας, η ανεπαρκής γνώση της γλώσσας δηµιουργεί προβλήµατα και

παρεξηγήσεις, εµποδίζει την διεξαγωγή της εργασίας και µπορεί να οδηγήσει σε

διαµάχες µεταξύ των συναδέλφων ή µε την διεύθυνση. Οι περισσότεροι από τους

αλλοδαπούς που συµµετείχαν στην έρευνα, ανέφεραν ότι αντιµετωπίζουν δυσκολίες στο

να εκφράσουν την γνώµη και τα συναισθήµατα τους από φόβο να µην πουν κάτι λάθος

και δεν γίνουν κατανοητοί.

Ακόµα και οι αλλοδαποί µαθητές γυµνασίων – λυκείων, οι οποίοι έχουν γεννηθεί στην

Ελλάδα ή ήρθαν στην χώρα µας από πάρα πολύ µικρή ηλικία, αναφέρουν το ζήτηµα της

γλώσσας ως θεµελιώδους σηµασίας και σαν παράγοντα που επηρεάζει την απόδοση

στο σχολείο ή την αποδοχή από τους υπόλοιπους συµµαθητές.

Παροµοίως, οι Έλληνες εργαζόµενοι και διευθυντές ανέφεραν ότι η µη γνώση της

ελληνικής γλώσσας από τους αλλοδαπούς παρακωλύει την επικοινωνία και την καλή

συνεργασία είτε µε τους αλλοδαπούς υπαλλήλους είτε µε τους αλλοδαπούς πελάτες.

131

8.1.2 Ρατσιστική Συµπεριφορά

Αναφορικά µε επεισόδια ρατσιστικής συµπεριφοράς, η παρούσα έρευνα µας οδήγησε

στα εξής ενδιαφέροντα συµπεράσµατα. Όλοι οι συµµετέχοντες (διευθυντές εργαζόµενοι,

καθηγητές, µαθητές) ανέφεραν ότι έχουν παραβρεθεί µπροστά σε επεισόδια

ρατσιστικού περιεχοµένου από Έλληνες συναδέλφους ή συµµαθητές µε αποδέκτες

αλλοδαπούς. Όλα τα περιστατικά που αναφέρθηκαν φανερώνουν έµµεση ρατσιστική

συµπεριφορά (αρνητικά σχόλια, βλέµµατα, πειράγµατα, κλπ). ∆εν αναφέρθηκε όµως

ρατσιστική συµπεριφορά από Έλληνες διευθυντές προς τους υπαλλήλους τους, ενώ

όλοι οι συµµετέχοντες της έρευνας θεωρούν ότι η συµπεριφορά τους δεν επηρεάζεται

από το φυσικό / πολιτισµικό περιβάλλον του ατόµου µε το οποίο έρχονται σε επαφή.

Σε αυτό το σηµείο αξίζει να αναφερθεί ότι κανένας από τους αλλοδαπούς που

συµµετείχε στην έρευνα δεν πιστεύει ότι είναι αποδέκτης ίσης µεταχείρισης σε σύγκριση

µε τους Έλληνες συναδέλφους / συµµαθητές τους.

8.2 Εκπαιδευτικές Ανάγκες

Όλοι οι συµµετέχοντες της παρούσας έρευνας, χωρίς καµιά εξαίρεση, πιστεύουν ότι δεν

είναι σε θέση να αντιµετωπίσουν τις προκλήσεις που αναδύονται από ένα πολύ-

πολιτισµικό περιβάλλον εργασίας. Όλοι ανέφεραν την ανάγκη για την απόκτηση

επιπρόσθετων δεξιοτήτων που θα τους επιτρέψουν την πιο αποδοτική αλληλεπίδραση

µε ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας.

Πιο συγκεκριµένα, αναφορικά µε τις εκπαιδευτικές ανάγκες:

¤ Όλοι οι αλλοδαποί που πήραν µέρος στην έρευνα θεωρούν την εκµάθηση της

ελληνικής γλώσσας ως ζήτηµα θεµελιώδες ενώ έπεται η πληροφόρηση για τους

διαφορετικούς πολιτισµούς. Η πληροφόρηση για νοµικά θέµατα που σχετίζονται µε την

επίλυση καθηµερινών προβληµάτων είναι εξίσου σηµαντική για την οµαλή ένταξη στην

ελληνική κοινωνία.

132

¤ Από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες που συµµετείχαν στην έρευνα, θεώρησαν

σηµαντικό ζήτηµα την οργάνωση αντι-ρατσιστικών προγραµµάτων και προγραµµάτων

διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Εξίσου σηµαντικά θεωρούνται η πληροφόρηση για την

διαφορετικότητα και η ισότητα των ευκαιριών.

8.3 Καλές πρακτικές

Όσο αφορά τις καλές πρακτικές, η χρήση του «πολιτισµικού διαµεσολαβήτη»

θεωρείται ως το αποτελεσµατικότερο µέτρο για την βελτίωση της επικοινωνίας µεταξύ

των Ελλήνων και ξένων διευθυντών, εργαζοµένων, πελατών. Η αξία µια τέτοιας

πρακτικής τονίστηκε τόσο από τους Έλληνες όσο και από τους ξένους που συµετείχαν

στην έρευνα. Η συγκεκριµένη πρακτική, σε ορισµένες περιπτώσεις, εφαρµόζεται

επίσηµα – βάσει επίσηµου καταστατικού – (βλ. «Ελληνικό Συµβούλιο για τους

Πρόσφυγες»), ενώ σε άλλες περιπτώσεις, ανεπίσηµα (βλ. «Γραφείο για την

Ενσωµάτωση των Προσφύγων του Κοινωνικού Τοµέα του ∆ήµου Πάτρας» και Κινέζικο

Κατάστηµα Έτοιµων Ενδυµάτων»)

8.4 Επίλογος

Κλείνοντας, καλό θα ήταν να τονίσουµε ότι όλα τα στοιχεία που αναφέρονται στην

παρούσα έρευνα αφορούν συγκεκριµένα πολύ-πολιτισµικά περιβάλλοντα έτσι οι

γενικεύσεις και σε άλλους χώρους εργασίας δεν αρµόζουν γιατί διαφέρουν τόσο οι

συνθήκες εργασίας όσο και η σύνθεση του προσωπικού.

Εντούτοις, όσον αφορά την παρούσα µελέτη, το συµπέρασµα από ορισµένα από τα

συγκριτικά αποτελέσµατα, που είναι κοινά για την πλειοψηφία των συµµετεχόντων, µας

οδηγεί σε σίγουρες εκτιµήσεις όσον αφορά τις προκλήσεις που αντιµετωπίζουν τα

συγκεκριµένα περιβάλλοντα εργασίας, και µε τα µέτρα που πρέπει να ληφθούν για την

αποτελεσµατικότερη αλληλεπίδραση των ατόµων µε διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο,

που συνυπάρχουν στο ίδιο περιβάλλον εργασίας.

133

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. DAMANAKIS, MICHAEL (2005) European and Intercultural Dimension in Greek

Education, European Educational Research Journal, Volume 4, Number 1,

2. Integrating Immigrant Children into Schools in Europe, Greece, National Description

2003-4, Information edited and published by the Eurydice European Unit, Avenue

Louise 240, B-1050 Brussels Eurydice web site: http://www.eurydice.org.

3. Makri, Vassiliki (2003) Presentation Paper: “Intercultural and multicultural education

policy in Greece”, Symposium: “Current Social Science Research on Modern Greece”,

June 21, 2003.

4. Kasimis, Charalambos and Kassimi, Chryssa (2004), Greece: A History of Migration,

http://www.migrationinformation.org

6. Papadopoulou, A., Cavounidis, J. and Hadjaki, L. (2005), Regularization

programmes: an effective instrument of migration policy?, Global Migration

Perspectives”, No. 33

7. Amnesty International, Public statement of 14 November 2003, “Greece:

Immigrantion control-Human rights abuses against Albanians”.

8. Nikolopoulos, G. P., “Border Control and Illegal Immigration into Greece: the position

of Greece under the Schengen Agreements”, available at http://migration.uni-

konstanz.de/content/center/events/de/events/mpf2/mpf2-nikolopoulos.html.

9. US Department of State, “2005 Investment Climate Statement – Greece”, available at

http://www.state.gov/e/eb/ifd/2005/43029.htm.

10. Centre for European Migration and Ethnic Studies, information available at

http://www.cemes.org/.

11. Siadima, M. (2001) Immigration in Greece during the 1990's: An Overview,

available at

http://www.migrantsingreece.org/files/RESOURCE_46.pdf

12. Kasimis, C. and Kassimi, C. (2004), Foreign Labour Trends, Greece, available at

http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?ID=228

134

13. Lykovardi, K. and Petroula, E. (authors), Niessen, J., Schibe Y. and Magoni R.

(eds.) (2003) EU and US approaches to the management of immigration, Greece,

available at

http://migpolgroup.socialchange.net.au/multiattachments/2061/DocumentName/Greece

Migration.pdf

14. Voridis, M. (2002), Illegal immigration and the racism of "antiracism" available at

http://www.e-grammes.gr/2002/02/voridis_en.htm

15. A Lobby for Children – Approaches Towards Social Inclusion of Children in Europe,

Case Studies, Analyses and Concepts of Greece, Italy, France, Germany, the

Netherlands and the United Kingdom, Worked out in the frame of the Community Action

Program to Combat Social Exclusion 2002 – 2006.

16. National Background Report for Greece by Elizabeth Mestheneos, Judy

Triantafillou, Sofia Kontouka, Sextant Research Group, Department of Health Services

Management, National School for Public Health.

17. Gropas, R. and Triandafyllidou, A. (2005) “Active Civic Participation of Immigrants in

Greece” available at www.uni-oldenburg.de/politis-europe.

18. Dimitrakopoulos, I. (2002) “Racist Violence”, Analytical Study available at

http://www.antigone.gr/raxen_nfp/RacialViolenceRaxen3.pdf

19. Sitaropoulos, T. (2002) Transposition in Greece of the European Union Directive

2000/43 implementing the Principle of Equal Treatment between Persons irrespective of

Racial or Ethnic Origin (the directive), study prepared for the European Union and

Migration Policy Group

20. Baldwin-Edwards, M. (2004) Immigration into Greece, 1990-2003: A Southern

European Paradigm? available at

http://unece.org/pau/epf/present/ts4/baldwinedwards.pdf .

21. Martin Baldwin-Edwards (2004) Albanian emigration and the Greek labour market:

Economic symbiosis and social ambiguity, South-East Europe Review 1/2004 available

at

http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=945B03EE-719B-451B-

A7C9-4A09B862E612

22. Skrinis, Stavros, "Overview about Immigration-, Integration-, and Refugee-

Protection-Politics in all Member States of the European Union, Greece", MigPol-Project

23. Lianos, T. et al. (2004) Report on immigration to Greece (Pilot study) available at

135

http://www.emn.gr/Docs-

pdf/Studies/REPORT%20ON%20IMMIGRATION%20TO%20GREECE.pdf

http://www.dol.gov/ilab/media/reports/flt/greece-2003.htm

24. European Commission, Directorate General for Education and Training, Eurydice

Report “Integrating immigrant children into schools in Europe, Greece, National

description – 2003/04” available at

http://www.eurydice.org/ressources/eurydice/pdf/044DN/044_EL_EN.pdf

25. Tzilivakis, Kathy ”The enterprising newcomer. Immigrants are making their mark on

the Greek small-business sector” in the frames of a special survey by the “Athens

News” weekly newspaper available at

http://www.athensnews.gr/Immigration/0immi00.htm

26. Tzilivakis, Kathy, “Working out” in the frames of a special survey by the “Athens

News” weekly newspaper, http://www.athensnews.gr/Immigration/1immi8.htm

27. Paulou M. (2001) “The smugglers of fear: Racist speech and immigrants in the press

of a candidate country”, in the volume Immigrants in Greece, Ellinika Grammata

28. Triandafyllidou, A. (2002) ‘Greece’, in ter Wal, J. (ed.) Racism and Cultural Diversity

in the Mass Media. An overview of research and examples of good practice in the EU

Member States, 1995-2000, available at

http://eumc.europa.eu/eumc/material/pub/media_report/MR-CH5-Appendix.pdf