ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

Γ΄Ημερησίου και Γ΄& Δ΄Εσπερινού ΓΕ.Λ.

ΦΕΚ Αξιολόγησης, Ύλης, Π.Σ., Υποστηρικτικό Υλικό Ι.Ε.Π. και Θεωρητικό πλαίσιο ανάλυσης διδασκαλίας του

κεφαλαίου της Κοινωνικοποίησης.

ΤΡΙΠΟΛΗ, 2019 – 2020

Καρδάση Ειρήνη,Σ.Ε.Ε. ΠΕ78 Πελοποννήσου,

Στ. Ελλάδας & Θεσσαλίας.

Τι έχουμε;

• Α΄. ΦΕΚ Αξιολόγησης, 2881, Β΄, 05-08-2019

• Β΄. ΦΕΚ Ύλης,124893/Δ2/02-08-2019• Γ΄. Διαχείριση Διδακτέας-Εξεταστέας Ύλης, 144089/Δ2/17-09-2019 • Δ΄. Πρόγραμμα Σπουδών, Ι.Ε.Π. 2019, Κοινωνιολογία, Ημερήσιο Γ΄και Εσπερινό Δ΄ΓΕ.Λ.

• Ε΄. Οδηγίες Ι.Ε.Π. 03-07-19, Οικονόμου Ασπ., Συμβ. Α΄•ΣΤ΄. Υποστηρικτικό υλικό Ι.Ε.Π. 2019, Πίν. & Κείμενα Κλασσικών.

Α΄. ΦΕΚ, 2881, Β΄, 05-08-20191. Τροποποίηση της 71388/Δ2/08-05-2019 Υ. Α. (Β΄ 1674) ως προς τον χαρακτηρισμό, τους κλάδους και τον τρόπο εξέτασης των διδασκομένων μαθημάτων (σελ. 35094).

Η εξέταση στο μάθημα της Κοινωνιολογίαςπεριλαμβάνει

δύο (2) ομάδες θεμάτων:

Χαρακτηριστικά της κάθε ομάδας

Α΄Ομάδα: ελέγχεται τόσο η κατοχή των αναγκαίων γνωστικών στοιχείων όσο και η κατανόησή τους.

Β΄Ομάδα: ελέγχονται οι ικανότητες συνθετικής ανάλυσηςαλλά και διασύνδεσης γνώσεων, γεγονότων και διαδικασιών, τις οποίες απέκτησαν οι μαθητές.

Πώς ελέγχονται αυτά τα χαρακτηριστικά;

Α΄ Ομάδα θεμάτων

Κατοχή γνώσεων

και κατανόηση

I. Πρώτο θέμα: μέσω(3) ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου, που βαθμολογούνται με (25) μονάδες. Ερώτηση 1η: (5) υποερωτήματα Σ-Λ (5x3=15 μονάδες) Ερώτηση 2η: πολλαπλής επιλογής, πέντε (5) μονάδες Ερώτηση 3η: πολλαπλής επιλογής, πέντε (5) μονάδες

II. Δεύτερο θέμα: μέσω(2) ερωτήσεων σύντομης απάντησης, που βαθμολογούνται με(25) μονάδες.

Ερώτηση 1η: Δέκα (10) μονάδες και Ερώτηση 2η: Δεκαπέντε (15) μονάδες .

Β΄ Ομάδα θεμάτων

Ικανότητες συνθετικής ανάλυσης

και διασύνδεσης

γνώσεων, γεγονότων

και διαδικασιών

I. Πρώτο θέμα (ευρείας ανάπτυξης): μέσω 2-4 ερωτήσεων,που βαθμολογούνται με (25) μονάδες, ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας κάθε ερώτησης, π.χ.Ερώτηση 1η: 10 μονάδες. Ερώτηση 2η: 15 μονάδες.

II. Δεύτερο θέμα (ευρείας ανάπτυξης): μέσω 2-4 ερωτήσεων,που βαθμολογούνται με (25) μονάδες, ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας κάθε ερώτησης, π.χ.Ερώτηση 1η: 5 μονάδες. Ερώτηση 2η: 10 μονάδες. Ερώτηση 3η: 10 μονάδες.

Β΄. ΦΕΚ Ύλης,124893/Δ2/02-08-2019

Εκτός από τα κεφάλαια: 4 (Οικογένεια) και 8 (Μ.Μ.Ε.)Κεφ. 1ο: Κεφ. 2ο: Κεφ. 3ο:Κεφ. 5ο:

Κεφ. 6ο:

Κεφ. 7ο:

Κεφ. 9ο:

Κεφ. 10ο:

Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία (εκτός: 1.4: χρησιμότητα & 1.5.: Η κοιν/γία στην Ελλ.).Μορφές Κοινωνικής Οργάνωσης (εκτός: 2.3 (1,2,3) ενότητες για την ελλ. Κοιν.).Κοινωνικοποίηση και Κοινωνικός έλεγχος (ΟΛΟ).Εκπαίδευση: παράγοντας αναπαραγωγής και αλλαγής της κοινωνίας (εκτός: 5.1.1.:εκπαιδευτικά συστήματα και στην Ελλάδα).Εργασία, ανεργία και κοινωνικές ανισότητες (εκτός: 6.1.3.: Μορφές ανεργίας, 6.1.4. & 6.2.2.: Φτώχεια).Μορφές και κοινωνικές βάσεις της εξουσίας (εκτός: 7.1.3.: Μορφές ΥπερκρατικήςΕξουσίας - Ε.Ε., 7.3.3.: Κοινή γνώμη & 7.3.5.: Ενδεικτικές εμπειρικές έρευνες –εκπροσώπηση στην Βουλή).Αποκλίνουσα συμπεριφορά: παραβατικότητα και εγκληματικότητα (εκτός: 9.1.1.: Τύποι εγκλημάτων & 9.3.1.: Σωφρονισμός και κοινωνική επανένταξη).Ετερότητα, διαπολιτισμικές και διακοινωνιακές σχέσεις (ΟΛΟ).

Γ΄. Διαχείριση Διδακτέας-Εξεταστέας Ύλης, 144089/Δ2/17-09-2019

Διδακτικό πακέτο.Α΄. βιβλίο μαθητή

Β΄. Τ.Ε.Ε.Μ.

Γ΄. Βιβλίο καθηγητή (ψηφιακά)

Δ΄. Υπ. Υλ. Ι.Ε.Π.

•Εξεταστέα ύλη. Ένθετα-παραθέματα, πίνακες, πηγές,διαγράμματα μπορούν να αξιοποιηθούν γιαδιασαφήνιση βασικών εννοιών, αλλά δεν εξετάζονται.

•Τετράδιο Εργασίας και Έρευνας Μαθητή: μπορεί ναχρησιμοποιηθεί υποστηρικτικά για εμπέδωση ύλης.

•Εργαλείο διδασκαλίας, με οδηγίες διδακτικήςπροσέγγισης ενοτήτων των κεφαλαίων και ενισχυτικόυλικό υποστήριξης.

• Επικαιροποιημένοι Πίνακες και Κείμενα Κλασσικών τηςΚοινωνιολογίας, βοήθεια για τον καθηγητή κυρίως.

Συμπέρασμα:

Είναι η Κοινωνιολογία ένα μάθημα όπου προσανατολίζουμε τουςμαθητές να το μαθαίνουν παπαγαλία; Σε καμία περίπτωση, διότι:

1. Όταν το ΦΕΚ Αξιολόγησης προβλέπει έλεγχο συνθετικής καιαναλυτικής σκέψης, καθώς και συνδυασμό και διασύνδεση γνώσεων,θέτει σαφώς το ζήτημα της αυθεντικής αξιολόγησης, η οποίαπροϋποθέτει αυθεντική γνώση, η οποία ακριβώς προκύπτει από τηνκατανόηση και σύνδεση με την σημερινή πραγματικότητα, όπου αυτόείναι εφικτό.

2. Όταν το ΦΕΚ Διαχείρισης της Ύλης προβλέπει αξιοποίηση πηγών καιενθεμάτων, αλλά μη εξέταση αυτών, θέτει το ζήτημα της βαθύτερηςκατανόησης κάθε σημείου προς επεξήγηση.

Πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα γόνιμο περιβάλλον γι’ αυτό τον σκοπό;1. Αντεστραμμένη τάξη: Ας προτείνουμε στους μαθητές μας να δεσμευτούν,

ότι πριν να έρθουν στο επόμενο μάθημα, θα έχουν διαβάσει μιαανάγνωση το επόμενο και ας τους προτρέψουμε να μας υποβάλλουνερωτήσεις. Έτσι θα γίνουν συμμέτοχοι στην γνωστική διαδικασία. Όχικατασταλτικός έλεγχος, αλλά προληπτικός και ο ρόλος του καθηγητή ωςκαθοδηγητή μέσα στην τάξη.

2. Συναισθηματικό κλίμα βοηθητικό στην εμπέδωση της γνώσης: Αςαποδεσμευτούμε από το να προβάλλουμε τις δικές μας επιθυμίες πάνωστα παιδιά, όλοι θέλουμε να «πετύχουν», αλλά δεν μπορούμε να είμαστεπιο αγχωμένοι εμείς από αυτά. Ας διαχειριστούμε τα συναισθήματά μαςκαι ας τα προτρέπουμε να συγκρίνουν την επίδοσή τους με βάση τα δικάτους προγενέστερα επιτεύγματα, όχι σε σύγκριση με τους άλλους.

Δ΄. Πρόγραμμα Σπουδών: Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Γενικός σκοπός

Ειδικότεροι στόχοι

Η αξιοποίηση της κοινωνιολογικής σκέψης και των εργαλείων για τηβαθύτερη κατανόηση δυναμικής της κοινωνίας, την ανάπτυξηαυτογνωσίας και κοινωνικής συνείδησης, με στόχο τη δημιουργικήένταξη και παρέμβαση σε ένα πολυπολιτισμικό και συνεχώςμεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον.•Κοινωνικές ικανότητες, γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις.•Κριτική κοινωνική σκέψη.•Κοινωνιογνωσία.•Κοινωνική συνείδηση και συλλογικές πρακτικές για την πρόληψηκαι αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.•Κοινωνιολογική προσέγγιση στην ανάλυση και την αντιμετώπισητων καθημερινών προβλημάτων.•Σεβασμό για τη διαφορετικότητα και την κάθε μορφής ετερότητα.

Επομένως, το Π.Σ. είναι ένας ακόμη λόγος για κριτική ανάλυση των ενοτήτων:

Στο εισαγωγικό μάθημα επιδιώκουμε την σφαιρική αντίληψη του θέματοςπου εξετάζουμε για τους μαθητές μας.

Η εννοιοκεντρική προσέγγιση ενός θέματος θέτει τις βάσεις της δομήςτης σκέψης του μαθητή και μειώνει τις πιθανότητες παρανόησης κατά τηνεξέταση. Τεχνικές όπως π.χ. καταιγισμός ιδεών, εμπλέκει τους μαθητέςστην διαδικασία της μάθησης, τους καθιστά ενεργητικά συμμέτοχους.

Η ανάλυση επιμέρους ζητημάτων κρίνεται αναγκαία, ακόμη κι αν δενζητούνται άμεσα από την διατύπωση του βιβλίου. Για τον σκοπό αυτόχρησιμοποιούμε το επιπλέον υλικό του διδακτικού πακέτου.

Για την αξιολόγηση έχουμε κατά νου ότι πρέπει να είναι μετρήσιμη μεσυγκεκριμένα κριτήρια. Επομένως, ζητάμε ό,τι είναι δυνατό να μετρηθεί!

Κεφ. 3ο. Κοινωνικοποίηση & Κοιν. Έλεγχος

Θεωρητικά έχουμε υπόψη τα εξής:i. Το κεφάλαιο εντάσσεται στην γενικότερη θεματική:

«Πολιτισμός – Κοινωνία – Άνθρωπος». Αυτός είναι ο λόγος που ξεκινάει από το μη κοινωνικοποιημένο άτομο («Το αγριόπαιδο του Αβερόν») για να φτάσει στην έννοια της κοινωνικοποίησης και αυτοσυνειδησίας.

ii. Η λογική διαπνέεται από δυισμούς «πολιτισμός vs. φύση», «κοινωνία vs.άτομο», «δομή vs. δράση», «αντικείμενο vs. υποκείμενο», όπου:«Πολιτισμός: σύνολο αξιών, προτύπων, θεσμών, υλικών και τεχνολογικώνεπιτευγμάτων» (σ. 219) και «Κοινωνία: σύστημα αμοιβαίων σχέσεων τωνατόμων στα πλαίσια μιας δομής» (Giddens). Ενώ: «Φύση»: παραπέμπει σεβιολογικές και κοινωνιοβιολογικές θεωρίες για το άτομο (ερμηνεία κοιν.συμπεριφορών ως ενστικτωδών, εγγενών, μη μαθημένων), που οφείλουμενα αποδομήσουμε κατά την ανάλυση των θεωριών, με την κριτική τους.

Τι ισχύει; Εννοιολογικές διασαφηνίσεις (Ι)Γνώση (επιστημολογικά), επομένως και κάθε είδους μάθηση:

Θεωρητική Προσέγγιση Παραδοχές

Κονστρουκτιβισμός

Θεωρία της πρακτικής (Bourdieu)

Γνώση: κοινωνική κατασκευή με την οποία ερμηνεύουμε,νοηματοδοτούμε και συνδιαμορφώνουμε, μέσω της δράσης,την πραγματικότητα (σημαίνον vs. σημαινόμενο: το νόημαείναι ρευστό και σχεσιακό). Η γνώση γίνεται αντιληπτή ωςπραγματικότητα, όταν φυσικοποιείται: «το λέει το βιβλίο».

Η δράση είναι επινοητική. Πρακτική: συμβολικό κεφάλαιο,που μέσα από την δράση μετατρέπεται σε habitus, έξη. Μέσααπό πρακτικές πειθάρχησης του σώματος γύρω από μια ιδέα,δημιουργείται ένα «φαντασιακό» που καθορίζει την θεώρησητου «αληθινού» ή «αποδεκτού» για την προσαρμογή στονπολιτισμό. Ωστόσο, η διαδικασία μάθησης του πολιτισμούγίνεται μέσα από τις δομές, που παραμένουν σχετικάσταθερές, ως πλαίσιο περιορισμού δράσης και βούλησης.

Θεωρητική Προσέγγιση Παραδοχές

Θεωρία ΣυμβολικήςΑλληλεπίδρασης(Mead)

Bourdieu:Αντικειμενοποίηση

Giddens:Δομοποίηση

Οι καταστάσεις που βιώνουν οι άνθρωποι εννοιολογούνταισυμβολικά & αναπαράγονται αναστοχαστικά, διαφοροποιώντας,έστω και λίγο, την πραγματικότητα που βιώνουν.

Η πραγματικότητα δεν είναι μια, αλλά πολαπλές και σταδιακάαλλάζουν, ώστε υπάρχει έντονο το στοιχείο της ενδεχομενικότητας.

Τα πράγματα δεν έχουν εγγενείς ιδιότητες, αντίθετα αποτελούνπροϊόντα δράσης και σχέσεων, ιστορίας κλπ.

Επομένως, σημασία έχει το ποια γνώση θεωρείται «σημαντική» γιατο δρων υποκείμενο σε συγκεκριμένο χωροχρόνο.

Τα πράγματα αντιμετωπίζονται ως μηχανισμοί εν-φύσης, μέσα απ’αυτά ο άνθρωπος μαθαίνει, ενσωματώνει και αναπαράγει αξίες,συμπεριφορές, σχέσεις, αλλά και δημιουργεί ενδεχόμενεςπροϋποθέσεις μεταβολής στάσεων, συμπεριφορών κλπ.

Η σχέση μεταξύ δρώντων υποκειμένων και δομών είναιδιαλεκτική. Οι δομές μεταβάλλονται μέσα από τη δράση τωνυποκειμένων. Η δομή αποτελεί μέσον και αποτέλεσμα της δράσης.

Εννοιολογικές διασαφηνίσεις (ΙΙ)

Παιδική ηλικία - Σχεσιακή ιθαγενής κατηγορία (όχι ενιαία και ομοιογενής)Μιλάμε για εμπειρία παιδικής ηλικίας

(Δεκαετία 1980 - …, αλλά με καταβολές από την θεωρία των Dewey, James και Mead)

Πολιτισμική κατασκευή που σχετίζεται άμεσα με τις δια βίου διαδικασίες του «γίγνεσθαι» (becoming) & του «ανήκειν» (belonging) και

Αφορά τη διαχείριση: σχέσεων γνώσεων συναισθημάτων» (Christina Toren, 1999)

Νέο ή αναδυόμενο Παράδειγμα (James & Prout, δεκαετία ‘90)

Μελέτη της παιδικής ηλικίας σε τρείς κατευθύνσεις:

1. Δίνοντας έμφαση στις πολιτισμικές συνθήκες που μεγαλώνουν ταπαιδιά, ως δρώντα κοινωνικά υποκείμενα, συμμετέχοντας στηνκατασκευή της ταυτότητάς τους (βλ. και Vygotski). Σήμερα γίνεταιεμφανές ότι χρειαζόμαστε άλλη ψυχολογική προσέγγιση τωντρόπων πνευματικής ανάπτυξης υπό την επίδραση της κουλτούρας(M. Cole, 1996).

2. Λαμβάνοντας υπόψη παραμέτρους όπως: φύλο, τάξη, εθνική ήεθνοτική ταυτότητα.

3. Η παιδική ηλικία θεωρείται ως κοινωνική μεταβλητή της κοινωνικήςανάλυσης, όπως το φύλο, η τάξη και η εθνοτική ταυτότητα.

Δασκαλάκη, Ή. (2010). Μεθοδολογικά και επιστημολογικά ζητήματα στην επιτόπιαέρευνα με «παιδιά»: εθνογραφικές εμπειρίες από έναν καταυλισμό τσιγγάνων στηνΑθήνα. Στο: Μ. Πουρκός & Μ. Δαφέρμος (Επ.) Ποιοτική έρευνα στην Ψυχολογία και τηνΕκπαίδευση, 489-511. Αθήνα: Τόπος.

Μακρυνιώτη, Δ., (Επιμ.). (2010). Παιδική Ηλικία, Αθήνα: Νήσος.

Μπέργκερ, Α.Π. & Λούκμαν, Τ. (2003). Η Κοινωνική Κατασκευή της Πραγματικότητας,Αθήνα: Νήσος.

Παραδοχές των σύγχρονων θεωριών για την παιδική ηλικία:

1. Τα παιδιά είναι διαδραστικά κοινωνικά υποκείμενα που εμπλέκονται μεανθρώπους, ιδεολογίες και θεσμούς και που, μέσω αυτής της εμπλοκήςσφυρηλατούν έναν τόπο για τον εαυτό τους στους δικούς τουςκοινωνικούς κόσμους (Alanen, 1988).

2. «Η μελέτη της παιδικής ηλικίας δεν μπορεί να είναι πλήρης όταν είναιαποκομμένη από τις σχέσεις εκείνων που την πλαισιώνουν».

3. «Ο ιδεολογικός διαχωρισμός των παιδιών από τους ενήλικες αποτελείδυτικοκεντρική πρόσληψη που δεν έχει οικουμενικό χαρακτήρα».

Επομένως:

Προσεγγίζουμε τις θεωρίες των σταδίων ανάπτυξης στηνδιάσταση της προσπάθειας των αρχών του προηγούμενου αιώνανα εξηγηθούν οι συμπεριφορές από διάφορες οπτικές γωνίες.Σήμερα μιλάμε για «κύκλο ζωής» των ανθρώπων και βλέπουμετην ανάπτυξη του εαυτού ολιστικά και με ιστορικότητα,αποφεύγοντας να αναπαράγουμε ιεραρχίες μεταξύ των ηλικιών.

Επικεντρώνουμε στα σημεία των θεωριών που επιβιώνουνσήμερα, ακόμη κι αν έχουν υποστεί τροποποιήσεις.

Προκαλούμε τους μαθητές στο να αναγνωρίζουν την ορολογίατης κάθε θεωρίας.

Αρχή της εκμετάλλευσης του λάθους.

Επί του πρακτέου:1η διδακτική ώρα: σφαιρική προσέγγιση και ανάλυση βασικών εννοιών, διαμορφώνοντας

σχέσεις μεταξύ τους και αποκλείοντας όσες δεν αφορούν την ανάλυσή μας.

ΚοινωνικοποίησηΚοινωνικός

έλεγχος

Εσωτερίκευση

Κοινωνική προσαρμογή

Εσωστρέφεια

Αυτοέλεγχος Αυτοκριτική

Εξωστρέφεια

Κοιν. συνοχή

Μίμηση ΤαύτισηΚοινωνία

ΠολιτισμόςΠρότυπα

συμπεριφοράς Μάθηση

Ατομικότητα Κοινωνικότητα

Προσωπικότητα

Συμμόρφωση

Υπακοή

2η διδακτική ώρα: 3.1. Στόχοι κοινωνικοποίησης και σημασία κοιν. περιβάλλοντος για τον άνθρωπο.Α΄. «Το αγριόπαιδο του Αβερόν»: Το μη κοινωνικοποιημένο άτομο (σ. 51). Ποια στοιχεία εξέταζαν το 1800 για να θεωρήσουν ότι το παιδί δεν ήταν άνθρωπος, αλλά κτήνος;(κανόνες υγιεινής, ομιλία, τρόπος συμπεριφοράς, δεξιότητες αυτοσυντήρησης, ελέγχου των φυσικώναναγκών και συμμετοχής: ιατρικοποίηση). Επιβιώνουν τέτοιες αντιλήψεις στην εποχή μας; Για ποιον λόγο μας αναφέρει τα παραδείγματα; (ο άνθρωπος, μόνο μέσα στο κοινωνικό περιβάλλονολοκληρώνει την προσωπικότητά του».Άρα, ποιός είναι ο στόχος της κοινωνικοποίησης για τον άνθρωπο; (εσωτερίκευση στοιχείωνπολιτισμού, για τη διαμόρφωση δικής του προσωπικότητας). Και ποιος για την κοινωνία; (η ένταξη διευκολύνει την διατήρηση της συνοχής του συστήματος).Γιατί αναφέρεται ο όρος «διαδικασία» (μας παραπέμπει στους μηχανισμούς).

Β΄. Ψυχο-κοινωνικοί μηχανισμοί κοινωνικοποίησης (σ. 52).α). Μάθηση: σε γνωστικό επίπεδο (ορολογία: προσλαμβάνει παραστάσεις, εναρμονίζει τηνσυμπεριφορά του με βάση την ατομικότητα και την αποδοχή ή απόρριψη του περιβάλλοντος –μια πρώτηπροσέγγιση άτυπου κοινωνικού ελέγχου).β). Ταύτιση: σε ψυχο-κοινωνικό επίπεδο (απόκτηση της αίσθησης του συνανήκειν, ταυτότητα).γ). Εσωτερίκευση: (πιο κοντά στην θεωρία συμβολικής αλληλεπίδρασης και πρακτικής: ενσωμάτωσηπολιτισμικών στοιχείων. Συνέπεια: Άτομα που έχουν εσωτερικεύσει… λειτουργούν αυτόβουλα και δενχρειάζονται (δεν έχουν ανάγκη για) κοιν. έλεγχο (αυτή η συμπεριφορά που ερμηνεύεται ως «σωστή»είναι και αυτή που θεωρείται ως κοινωνικά αποδεκτή σε ένα πλαίσιο ένταξης – δράσης): βλ. αυτοέλεγχο.Η εσωτερίκευση ως διαδικασία και ως αποτέλεσμα της επιτυχημένης κοινωνικοποίησης.Ωστόσο: σήμερα η έννοια κοιν. ελέγχου τείνει να αντικατασταθεί με τις έννοιες «κοιν. προσαρμογή,«ενσωμάτωση» ή «ένταξη» (σελ. 65).

3η διδακτική ώρα: σσ. 53-54. Αφού έχουμε κατανοήσει τους μηχανισμούς, ας συζητήσουμε:

Γ΄. «Αυτοί οι τρεις μηχανισμοί εμφανίζουν το άτομο σαν παθητικό δέκτη… Συμβαίνει, όμως,πραγματικά αυτό;» Αλλιώς:Είναι η κοινωνικοποίηση αποτέλεσμα τυποποιημένης μάθησης; Ή: καταπιέζεται το άτομομαθαίνοντας τους κοινωνικούς κανόνες; Όχι, γιατί:i. Επιλεκτική διαδικασία υιοθέτησης προτύπων συμπεριφοράς, με βάση ατομικά χαρακτηριστικά.ii. Μεγάλο μέρος της κοινωνικοποίησης λαμβάνει χώρα στο ασυνείδητο, ιδιαίτερα κατά την παιδική

ηλικία.iii. Και όταν γίνεται συνειδητά, προέχουν τα προσωπικά αισθήματα, αντιλήψεις και πεποιθήσεις

από την ηθική της κοινωνίας (προβάδισμα στο δρων υποκείμενο).

Δ΄. Η κοινωνικοποίηση ως πολυδιάστατη - πολυδύναμη διαδικασία. Χαρακτηριστικά της:i. Αμφίδρομη (πομπός –δέκτης) με δημιουργική παρέμβαση του ατόμου στο περιεχόμενο κοιν/σης.ii. Εξελικτική: εξελίσσεται στον χρόνο & διαφοροποιείται στον χώρο σε επίπεδο κοιν. και ομάδας.iii. Δυναμική: μέσω επιλεκτικής διαδικασίας επεξεργάζεται και αναδιαμορφώνει την προσωπική

εικόνα.iv. Διαδικασία οικοδόμησης συλλογικής ταυτότητας, ως βάσης για την αυτο-εικόνα.

Άρα: μόνο εντός κοινωνικού πλαισίου θεωρείται το άτομο κοινωνικοποιημένο και ελεύθερο.Ύπαρξη ορίων (προστασία) + αποδοχή από το περιβάλλον = δημιουργικός ανασχηματισμόςπροσωπικού και κοινωνικού πλαισίου αναφοράς (όχι απλή υπακοή ή συμμόρφωση).

4η διδακτική ώρα: σσ. 55. Εν. 3.2. Ανάπτυξη του κοινωνικού εαυτού. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις.

Α΄. S. Freud (1856-1939): Ψυχαναλυτική θεωρίαi. Στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης: Η ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης περνάει μέσα από

ατομική επίλυση εσωτερικών συγκρούσεων, με βάση τα κοινωνικά αποδεκτά πρότυπα. Έτσι:α. Στοματικό: κυριαρχούν οι αισθήσεις που έχουν να κάνουν με επιβίωση και συναισθηματικήασφάλεια, π.χ. θα ερμήνευαν την συμπεριφορά ενηλίκων που τρώνε τα νύχια τους ή επιδιώκουνικανοποίηση από το στόμα (κάπνισμα) με το σκεπτικό ότι δεν έχουν θηλάσει σαν παιδιά.β. Πρωκτικό: έλεγχος των σφιγκτήρων μυών, στα 2.5 περίπου χρόνια: ένα βήμα προς τηνεξερεύνηση του περιβάλλοντος, διαφορετικά αναστολές για κοινωνικές σχέσεις.γ. Φαλλικό: επίλυση του Οιδιπόδειου συμπλέγματος για το αγόρι και του συμπλέγματος τηςΗλέκτρας για το κορίτσι. Αν επιλυθεί στην νηπιακή ηλικία, θα μπορέσει να κάνει αμφιφυλικέςσχέσεις στην εφηβεία.δ. Λανθάνουσας σεξουαλικότητας, παιδική ηλικία: κάθε φύλο επιλέγει φίλους από το αντίστοιχο.ε. Γενετήσιας σεξουαλικότητας, σχετικής με την βιοσωματική ανάπτυξη στην εφηβεία.

Όμως, η μεγαλύτερη συμβολή του Freud είναι η θεωρία του για το ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ. Έτσι:

ii. Δομή προσωπικότητας κατά Freud:Το παιδί προχωράει από την φύση στον πολιτισμό.

Εκείνο (id)Αξίωμα της

ηδονής.

Υπερεγώ (superego)Κοινωνικές –πολιτισμικές

επιταγές

Εγώ (ego)Προκύπτει από την

σύγκρουση μεταξύ των δύο. Αξίωμα της

πραγματικότητας.

Αφού συζητήσετε λίγο τους μηχανισμούς άμυνας που ακολουθούν, θέστε κάποια ερωτήματα: Μαθαίνονται οι μηχανισμοί άμυνας; (όλες οι συμπεριφορές μαθαίνονται).*Πρέπει οι άνθρωποι να έχουν άμυνες; (πρέπει, γιατί χρειάζεται χρόνος και εξοικείωση στο ναεπεξεργάζεται και να διαχειρίζεται ο άνθρωπος έντονα συναισθήματα).Πώς καταλαβαίνουμε ότι ένας άνθρωπος δεν έχει άμυνες; (όταν είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σεκαταστάσεις που υπό άλλες συνθήκες δεν θα του προκαλούσαν άγχος, στενοχώρια, φόβο).Ποια η συνέπεια στην προσωπικότητα ενός ατόμου, όταν χρησιμοποιεί ως κυρίαρχησυμπεριφορά πολλούς μηχανισμούς άμυνας; (εδώ πέφτουμε στο άλλο άκρο, που είναι επίσηςπολύ επικίνδυνο, να αποκόβεται ο άνθρωπος από τα συναισθήματά του. Να δίνει μια εικόναυπερ-δυνατού, που δεν έχει ανάγκη από την βοήθεια των άλλων, ενώ στην πραγματικότηταείναι πολύ αδύναμος και μπορεί να εκφράζει την αδυναμία του μέσα από αυταρχικέςσυμπεριφορές. Κάνει, με αυτόν τον τρόπο, μεγάλη ζημιά στον εαυτό του και το περιβάλλον του).*Σε κάθε περίπτωση, ως κοινωνικούς επιστήμονες μας ενδιαφέρει να μην γίνεται βιολογικός καιαναγωγισμός, δηλ. ερμηνεία της κοινωνικής συμπεριφοράς με βιολογικούς όρους.

Μηχανισμοί άμυνας: Εξισορροπητικός μηχανισμός προφύλαξης της προσωπικότητας από τιςισχυρές συγκρούσεις μεταξύ εσωτερικών επιθυμιών και κοινωνικών επιταγών. Μερικέςαναφορές για κατανόηση:1. Απώθηση: καταχωνιάζει στο ασυνείδητο αγχώδεις καταστάσεις, για να προφυλαχτεί από την

σύγκρουση που μπορεί να του προκαλέσουν, αλλά μπορεί να του μείνει το άγχος ωςγενικευμένο συναίσθημα.

2. Άρνηση: διαγράφει την πραγματικότητα. Μπορεί, όμως, να ελπίζει για πράγματα που ποτέδεν θα έρθουν.

3. Εκλογίκευση: δίνει λογική εξήγηση σε συμπεριφορά που δεν είχε τα επιθυμητάαποτελέσματα. Έτσι, δικαιώνει τις πράξεις του και απαλύνει την απογοήτευση που τουπροκαλεί η ματαίωση μιας επιθυμίας π.χ. ο έφηβος που μιλάει για σεξουαλικά θέματα μεεντελώς ψυχρό τρόπο, απαλλαγμένο από την συγκίνηση που μπορεί να νοιώσει.

4. Παλινδρόμηση: π.χ. η έφηβη που μιλά μπεμπεκίστικα για να προκαλέσει το ενδιαφέρον τωνγονιών της.

5. Προβολή, το αντίθετο της απώθησης: η ανεπιθύμητη σκέψη αποδίδεται στον έξω κόσμο ήαποδίδει σε άλλον τα λάθη ή τις επιθυμίες του που θεωρεί ανήθικες.

6. Μετάθεση: υποκαθιστά το πρόσωπο προς το οποίο νοιώθει θυμό ή άλλα έντονασυναισθήματα με ένα άλλο πρόσωπο, αλλά τα βασικά συναισθήματα δεν αλλάζουν. Ή,μεταθέτει τα επιθετικά συναισθήματα στον εαυτό του – έτσι αποφεύγει την ενοχή που θα έχειαν τα μεταθέσει στον άλλον.

7. Εξιδανίκευση: στρέφεται σε αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς, ενώ μέσα του «δουλεύουν»οι μη κοινωνικά αποδεκτές π.χ. κρύβει πίσω από ένα προοδευτικό κόμμα τον αυταρχισμότου.

B΄. G. H. Mead (1863-1931): Θεωρία συμβολικής αλληλεπίδρασης. *i). Στην σχέση ατόμου-κοινωνίας παρεμβάλλονται συγκεκριμένα «νοήματα» στους ορισμούς των ρόλων,

που πρέπει να ενσωματώσει το άτομο. Νους: ορίζεται ως κοιν. φαινόμενο, με βάση την λειτουργία και όχιτην ουσία του – η κοιν. διαδικασία προηγείται του νου. Διακριτό χαρακτηριστικό του νου: να προκαλεί τηναπόκριση όχι μόνο ενός μοναδικού ατόμου, αλλά της κοινότητας συνολικά. Για να κάνεις οτιδήποτε πρέπεινα διαθέτεις μέσα σου συγκεκριμένη, οργανωμένη απόκριση. Ο νους προσανατολίζεται στην επίλυσηπροβλημάτων (πραγματιστική σκοπιά). Εαυτός: προϋποθέτει την εμπειρία, μέσω διαδικασίας ανάπτυξηςσχέσεων. Το σώμα μετατρέπεται σε εαυτό μέσω της ανάπτυξης του νου. Γενικός μηχανισμός ανάπτυξης τουεαυτού: ο αναστοχασμός: επιστροφή της εμπειρίας του ατόμου στον εαυτό του, δυνατότητα εξέτασηςτου εαυτού με τρόπο που θα τον εξέταζαν οι άλλοι: το άτομο μετατρέπεται σε αντικείμενο για τον εαυτότου (συμπεριφοριστική σκοπιά). Προκειμένου να έχουν εαυτούς, τα άτομα πρέπει «να βγουν από τον εαυτότους», ώστε να τον αξιολογήσουν, να τον τοποθετήσουν στο ίδιο εμπειρικό επίπεδο που τοποθετούν τουςάλλους. «Μόνο μπαίνοντας στην θέση των άλλων είμαστε ικανοί να επιστρέψουμε στον εαυτό μας».Κατά την διαδικασία διαμόρφωσής του, ο εαυτός μπορεί να είναι περιορισμένος ή ολοκληρωμένος:«σημαντικοί άλλοι»: πρόσωπα που συνδέεται στενά μεταβιβάζουν, σε συναισθηματικό επίπεδο, τανοήματα των ρόλων μέσω της γλώσσας και σε συναισθηματικό επίπεδο δημιουργούν το αυτοσυναίσθημα.«γενικευμένοι άλλοι»: «η οργανωμένη κοινότητα ή ομάδα που δίνει στο άτομο την ενότητα τουεαυτού». Αντιπροσωπεύουν το ιδεολογικό, κανονιστικό και αξιολογικό σύστημα που επικρατεί στηνκοινότητα, το οποίο συστηματικά και – ως ένα βαθμό - επιλεκτικά, αφομοιώνει το άτομο για ναδιαμορφώσει την εικόνα του εαυτού του, ρυθμίζοντας την συμπεριφορά του με βάση τις προσδοκίες τους.

* Cooley (1902): Θεωρία κοινωνικής αλληλεπίδρασης – αντικατοπτρικός εαυτός (σ. 23). Άνοιξε τονδρόμο για την κοινωνιολογική προσέγγιση του εαυτού και της αυτοαντίληψης.

5η διδακτική ώρα: σσ. 57-58. Η κοινωνιολογική προσέγγιση του Mead (Mind, Self and Society, 1934)

ii. Δομή προσωπικότητας κατά Mead:Η πορεία προς τον κοινωνικό εαυτό είναισυνάρτηση του κώδικα επικοινωνίας μέσα από νοήματα που περιβάλλουν τις σχέσεις με τουςσημαντικούς και τους γενικευμένους άλλους. Στάδια κοινωνικής ανάπτυξης:i). Προπαρασκευαστικό παιχνίδι: μηχανισμός μίμησης – νευματική συνομιλία.ii). Στάδιο ατομικού παιχνιδιού: εναλλαγή διακριτών ρόλων (προϋποθέτει κομμάτια εαυτών).iii). Στάδιο ομαδικού παιχνιδιού: κοινωνικός εαυτός «εμέ»,δηλ. δημιουργία αυτοαντίληψης μέσα απότο νόημα που δίνει το κοιν. περιβάλλον(προϋποθέτει ολοκληρωμένο εαυτό).

Εγώ (ego)Η άμεση απόκριση του ατόμου προς

τους άλλους – συνειδητοποιείται μετά την πράξη.

Εμέ (me)Η σταθερή δομή του εαυτού, όπου η

κοινωνία κυριαρχεί επί της έκφρασης του εγώ

Ρόλος του «εγώ»:i). Αποτελεί πηγή καινοτομίας στην κοινωνική διαδικασία (δυναμισμός και δημιουργικότητα).ii). Προστατεύει το άτομο μέσω της διασφάλισης σημαντικών αξιών.iii). Πραγματώνει τον εαυτό μέσω μοναδικότητας – είναι βάση ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Ρόλος του «εμένα»:i). Να δημιουργήσει το «συμβατικό άτομο της συνήθειας» (κονφορμισμός).ii). Να κυριαρχήσει επί της έκφρασης του εγώ μέσω του κοινωνικού ελέγχου. «Ο κοιν. έλεγχος,

που λειτουργεί μέσω της αυτοκριτικής, ασκείται τόσο άμεσα και εκτεταμένα επί της κοιν.συμπεριφοράς, υπηρετώντας την ενοποίηση του ατόμου και των πράξεών του σε σχέση μετην οργανωμένη κοιν. διαδικασία της εμπειρίας και της συμπεριφοράς… Η αυτοκριτική είναικατ’ ουσίαν κοιν. κριτική. Ως εκ τούτου, ο κοιν. έλεγχος όχι μόνο δεν τείνει να συνθλίψει τηνανθρώπινη ατομικότητα, αλλά αντίθετα συμβάλλει και συνδέεται αναπόσπαστα με αυτήν».

Αποτολμώντας μια σύγκριση των θεωριών:Αυτό που στον Freud αποτελεί το «Εκείνο» (ως φύση), στον Mead αποτελεί το «Εγώ» ωςψυχική υπόσταση, που έχει άμεση συνάρτηση με τους «σημαντικούς άλλους» (μετατόπιση τουκέντρου από τα βιοσωματικά χαρακτηριστικά στις άμεσες προσωπικές σχέσεις - διαντίδραση).Αυτό που στον Freud αποτελεί το «Εγώ», στον Mead αποτελεί το «Εμέ», με ενσωματωμένο το«Υπερεγώ», αφού στην διαδικασία διαντίδρασης οι κοινωνικοί κανόνες γίνονται κτήμα τουεαυτού (μηχανισμοί εν-φύσης), που έχουν άμεση συνάρτηση με τους «γενικευμένους άλλους».Πώς θα ερμήνευε η ψυχαναλυτική θεωρία την περίπτωση του «αγριόπαιδου» του Αβερόν; [τοπαιδί δεν ανέπτυξε το οργανωμένο τμήμα της προσωπικότητας (εγώ) γιατί δεν υπήρξε τουπερεγώ. Παρέμεινε, έτσι, προσκολλημένο, σε ασυνείδητες μορφές συμπεριφοράς (εκείνο)].Και πώς θα την ερμήνευε η σχολή συμβολικής αλληλεπίδρασης; [το παιδί δεν ήρθε σε επαφήούτε με σημαντικούς, ούτε με γενικευμένους άλλους, έτσι παρέμεινε στο προπαρασκευαστικόστάδιο ανάπτυξης του εαυτού, μέσω μιμητικής και νευματικής επικοινωνίας].

Ρόλος της κοινωνίας:i). Αποτελεί διαρκή διαδικασία που προηγείται του νου και του εαυτού.ii). Εκπροσωπεί το οργανωμένο σύνολο αποκρίσεων που ασπάζεται το άτομο με την μορφή του

«εμένα». Έτσι, οι άνθρωποι είναι φορείς της κοινωνίας και ασκούν αυτοέλεγχο.iii). Η εκπαίδευση είναι διαδικασία μέσω της οποίας οι θεσμοί (κοινές στάσεις της κοινότητας)

εσωτερικεύονται από το δρων υποκείμενο, ώστε να γίνει γνήσιο μέλος της, να αποκρίνεταιστον εαυτό με τον ίδιο τρόπο που πράττει η κοινότητα ως όλον. Ωστόσο:

« Δεν υπάρχει κανένας αναγκαίος ή αναπόφευκτος λόγος για τον οποίο οι κοιν. θεσμοί δεν θαμπορούσαν να είναι ευέλικτοι και προοδευτικοί, να προάγουν την ατομικότητα αντί να τηναποθαρρύνουν» (έμφαση στον διευκολυντικό χαρακτήρα της κοινωνίας).

Ritzer, G. (2012). Σύγχρονη Κοινωνιολογική Θεωρία, Αθήνα: Κριτική.

Γ΄. Θεωρητικό Παράδειγμα του Λειτουργισμού: θετικιστικό ντετερμινιστικό πλαίσιο αναφοράς.Όλοι «από κοινού» στοχεύουμε στην δημιουργία σταθερών σχέσεων. Στόχοι κοινωνικοποίησης: σε ατομικό επίπεδο: κοινωνική ένταξη και προσωπική ανάπτυξη σε κοινωνικό επίπεδο: υιοθέτηση κοινωνικά αποδεκτών τρόπων συμπεριφοράς και διατήρησηκοινωνικής συνοχής.

Durkheim: Οι ανθρώπινες επιθυμίες είναι ακόρεστες, γι’ αυτό και η ανομία. Οι φορείςκοινωνικοποίησης (κυρίως εκπαίδευση) παρέχουν σταθερό πλαίσιο πειθάρχησης σε αξίες,αποδίδουν στόχους στην ζωή του ανθρώπου και «ξυπνούν» στο παιδί σωματικές καιπνευματικές καταστάσεις που η κοινωνία θεωρεί ότι δεν πρέπει να λείπουν από τα μέλη της καιοι ομάδες θεωρούν ότι πρέπει όλοι να κατέχουν.Parsons: «Η παιδική ηλικία είναι το πρόβλημα των βαρβάρων. Δεν διαφέρει από μια ορδήξένων μη προσαρμοσμένων ατόμων που εισχωρούν στον κόσμο των ενηλίκων, αλλά που πρέπεινα εξημερωθούν πριν γίνουν αποδεκτοί».

Στα πλαίσια της ιεραρχίας κάθε συστήματος κοιν. θέσεων-θεσμού το κάθε άτομο:Κατέχει μια συγκεκριμένη κοιν. θέση (ιεραρχική κατάταξη στην κοιν. πυραμίδα).Ασκεί έναν συγκεκριμένο κοιν. ρόλο (αναμενόμενη κοινωνικά συμπεριφορ).Ακολουθεί συγκεκριμένους κοιν. κανόνες (πρότυπα συμπεριφοράς βάσει θέσης).Εσωτερικεύει συγκεκριμένες κοινωνικές αξίες (ιδεατό σύστημα).Εναρμονίζει την συμπεριφορά του με βάση τις απαιτήσεις της κοινωνίας.Παράλληλα, κάθε άνθρωπος δημιουργεί σύνθεση ρόλων από διαφορετικές ομάδες,που είναι ένας από τους λόγους της σύγκρουσης ρόλων.Ωστόσο: αντικειμενική και υποκειμενική διάσταση του ρόλου (σελ. 58).

Δ΄. Κλασσική Μαρξιστική προσέγγιση: (πάλι εδώ η κοινωνία πάνω από το άτομο).Σε δεδομένα πλαίσια σχέσεων παραγωγής και οικονομικής ιεραρχίας, οι κυρίαρχες κοινωνικέςτάξεις, μέσω της εκπαίδευσης και των άλλων θεσμών του εποικοδομήματος, επιβάλλει τηνκαθεστηκυία τάξη πραγμάτων, αναπαράγοντας τα κοινωνικά και οικονομικά της προνόμια.

Κριτήριο διαχωρισμού πρωτογενών & δευτερογενών φορέων: πού στηρίζεται η αλληλεπίδραση;i). Πρωτογενείς: στις στενές διαπροσωπικές και συναισθηματικές σχέσεις (βλ. «σημαντικοί άλλοι»).ii). Δευτερογενείς: στις λίγο ή πολύ τυπικές σχέσεις, που ρυθμίζονται βάσει κοιν. προδιαγραφών (βλ.«γενικευμένοι άλλοι).

6η διδακτική ώρα: σσ. 58-60. 3.3. Εισαγωγικό & 3.3.1. Πρωτογενείς φορείς κοινωνικοποίησης.

7η διδ. ώρα: σσ. 61-64. 3.3.2. Δευτερογενείς φορείς κοινωνικοποίησης – έμφαση στις λειτουργίες.8η διδ. ώρα: σσ. 65. 3.4. Κοινωνικός έλεγχος – Μορφές, λειτουργίες (προληπτική – κατασταλτική) και μέσα άσκησης τυπικού και άτυπου (κυρώσεις – επιβραβεύσεις).9η διδ. ώρα: σσ. 67-68. 3.5. Η κοινωνικοποίηση ως συνεχής (δια βίου) κοινωνική μάθηση. Επανακοινωνικοποίηση: επανένταξη και ανάληψη ρόλων σε νέο πλαίσιο (βλ. π.χ. Τ.Ε.Ε.Μ.)Goffman: ερμηνεία και διεκπεραίωση της ερμηνείας ρόλων (στο προσκήνιο).Συνεχής και αδιάλειπτη διαδικασία: άρα, πού πήγε η παιδική ηλικία του Freud;Κριτική στις θεωρίες των ρόλων (κατά την κλασσική έννοια των λειτουργιστών):

i). Από ψυχολόγους: δεν λαμβάνονται υπόψη τα προσωπικά χαρακτηριστικά.ii). Από σύγχρονους κοινωνικούς επιστήμονες (μαρξιστές, κοιν. αλληλεπίδρασης κ.ά.): δεν

λαμβάνονται υπόψη οι σχέσεις εξουσίας & η συλλογική δράση, μέσω της οποίας αλλάζει και ηκοινωνία.

Σας ευχαριστώγια την προσοχή σας!