ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

Στα

αρ

χα

ία χ

ρό

νια

Στα αρχαία χρόνια

ISBN 978-960-06-2553-0

Κωδικός Βιβλίου 0-10-0090

Ιστο

ρία

Δ

΄ Δ

ημ

οτι

κο

ύ

Θεόδωρος Κατσουλάκος Ιφιγένεια Καρυώτη

Μαρία Λένα Χριστίνα Κατσάρου

Ιστορία

(01) 000000 0 10 0090 0

Ιστορία Δacute Δημοτικού

Στα Αρχαία Χρόνια

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΘεόδωροςΚατσουλάκος ΕκπαιδευτικόςΔΕ ΧριστίναΚατσάρου ΕκπαιδευτικόςΠΕ ΜαρίαΛένα ΕκπαιδευτικόςΔΕ ΙφιγένειαΚαρυώτη ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ ΔημήτριοςΑνωγιάτης-Πελέ ΚαθηγητήςΙονίουΠανεπιστημίου ΣτέφανοςΠαπαστεργιόπουλος ΣχολικόςΣύμβουλος ΣαράντηςΧέλμης ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΒικτώριαΓιουλβανίδου

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘεόδωροςΤάσιος Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓιάννηςΠαπαγρηγορίου ΚΑΤΑΤΗΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣύμβουλοςΠΙ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΥΠΟΕΡΓΟΥ ΔήμητραΚαυκά ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΔημοσθένηςΚοκκινίδης ΕικαστικόςΚαλλιτέχνης

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ldquoΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-MULTIMEDIAAErdquo ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ΄ ΚΠΣΕΠΕΑΕΚΙΙΕνέργεια221ΚατηγορίαΠράξεων221α laquoΑναμόρφωσητωνπρογραμμάτωνσπουδώνκαισυγγραφήνέωνεκπαιδευτικώνπακέτωνraquo

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜιχάληςΑγΠαπαδόπουλος ΟμότιμοςΚαθηγητήςτουΑΠΘ ΠρόεδροςτουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Πράξημετίτλο laquoΣυγγραφήνέωνβιβλίωνκαιπαραγωγή υποστηρικτικούεκπαιδευτικούυλικούμεβάση τοΔΕΠΠΣκαιταΑΠΣγιατοΔημοτικόκαιτοΝηπιαγωγείοraquo

ΕπιστημονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΤύπας ΣύμβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

ΑναπληρωτήςΕπιστημονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΟικονόμου ΣύμβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Έργοσυγχρηματοδοτούμενο75απότοΕυρωπαϊκόΚοινωνικόΤαμείοκαι25απόεθνικούςπόρους

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 2 2514 321 PM

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Θεόδωρος Κατσουλάκος Ιφιγένεια Καρυώτη Μαρία Λένα Χριστίνα Κατσάρου

ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Ιστορία Δacute ΔημοτικούΣτα Αρχαία Χρόνια

wwwpatakisgr

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 3 13102014 20721 micromicro

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 5

Γνωριμίαμετοβιβλίοσου

Τοβιβλίοπουκρατάςσταχέριασουθασεβοηθήσεινακάνεις

έναωραίοταξίδισταπερασμέναΘαγνωρίσειςπολλάπράγματα

γιατηζωήτωνπρογόνωνμαςστααρχαίαχρόνιαΣυντροφιάσου

θαέχειςπολεμιστέςκαλλιτέχνεςποιητέςιστορικούςπουμετους

αγώνεςκαιταέργατουςέκαναντηχώραμαςονομαστή

Γιαόλααυτάθανιώσειςχαράκαιπερηφάνιακαιθαθελήσεις

αργότεραναμάθειςπερισσότεραΠροσπάθησελοιπόνναμημεί-

νειςέναςαπλόςαναγνώστηςΧρησιμοποίησετηφαντασίασουκαι

απόλαυσετοταξίδικαιτηνπεριήγησηΗγνωριμίασουτότεμετον

αρχαίοκόσμοθαεξελιχθείσεμιαπεριπέτειασυναρπαστική

ΓλωσσάριΣτο γλωσσάρι θα βρεις τη σημασία των λέξεων πουίσωςδενξέρεις

ΠαράθεμαΣτο κάθεπαράθεμαθαδιαβάσεις περισσότεραστοι-χείαγιατοκάθεκεφάλαιο

ΠροοργανωτήςΣεκάθεπλαίσιοθαβρειςένακείμενοπουπαρουσιάζειμελίγαλόγιαόσαθαμάθειςπαρακάτω

Δύο παιδιάΣτοτέλοςκάθεκεφαλαίουυπάρχουνερωτήσειςσχετι-κέςμετομάθημα

Ας δούμε τι μάθαμεΣτο τέλος κάθε ενότητας υπάρχει ένα μικρό κείμενοπουθασεβοηθήσειναθυμάσαικαλύτεραόσαέμαθες

παράθεμα

6 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

11os αιώνας 8os αιώναςΓεωμετρικά χρόνια

1η ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η κάθοδος των Δωριέων

ΟιΔωριείςήταντοτελευταίοελληνικόφύλοπουμετακινήθηκεπροςτηνότιαΕλλάδαΕίναιδύσκολοσήμεραναεξηγήσουμετουςλόγουςπουτουςέκαναννααναζητήσουνάλληπατρίδαΟιάνθρωποιακόμηκαισήμεραεγκαταλείπουνένανχώροότανκινδυνεύουνήότανθέλουνναζήσουνκαλύτεραΗπορείαπροςτοννότοέγινεαργάΠολλέςομάδεςάρχισαντότε

ναμένουνάλλοτεπροσωρινάκαιάλλοτεμόνιμασεδιάφοραμέρηΚάποιοιαπόαυτούςφαίνεταιότιπαρέμεινανστηΣτερεάΕλλάδακαιειδικάστηνπεριοχήτηςΔωρίδαςόπωςκαιηλέξηφανερώνειΗκάθοδοςτωνΔωριέωνδενέγινεμονομιάςΧρειάστηκανπολλάχρόνια

ΣήμεραμαςείναιάγνωστοιακόμηκαιοιδρόμοιπουακολούθησανΤοπιοπιθανόείναιότιπέρασανστηνΠελοπόννησοαπότονΙσθμότηςΚορίνθουΣτηνΠελοπόννησοχωρίστηκανσεμικρότερεςομάδεςκαικατευ-

θύνθηκανσεδιαφορετικέςπερι-οχέςΜια ισχυρήομάδα κατευ-θύνθηκενοτιότερακαικατέλαβετη Σπάρτη και την εύφορη πε-διάδα του ποταμούΕυρώταΟιπαλιοί κάτοικοι έγιναν είλωτεςπου αναγκάστηκαν να καλλιερ-γούντηγηΟιΔωριείςφαίνεταιότι στην αρχή ήταν πιο πολλοίγιrsquoαυτόόλοιοικάτοικοιμίλησαναργότερα τη διάλεκτό τους τηδωρικήΟιΔωριείςκυριάρχησανμετη

δύναμή τους σε διάφορα μέρητηςΠελοποννήσουΠολλοίαπό

ΟιΔωριείςκατεβαίνονταςαπότηνπεριοχήτηςΠίνδουπροςτηνότια

ΕλλάδαέφερανμεγάληαναστάτωσηΚάποιοιαπόαυτούςεγκαταστά-

θηκανστηΣπάρτη

το φύλοτοσύνολοτωνανθρώπων μεκοινάχαρα-κτηριστικάόπωςκαταγω-γήθρησκείαγλώσσασυνή-θειες

Γεωμετρικά χρόνια

1 Η κοιλάδα του Ευρώτα

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Ιστορία Δacute Δημοτικού

Στα Αρχαία Χρόνια

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΘεόδωροςΚατσουλάκος ΕκπαιδευτικόςΔΕ ΧριστίναΚατσάρου ΕκπαιδευτικόςΠΕ ΜαρίαΛένα ΕκπαιδευτικόςΔΕ ΙφιγένειαΚαρυώτη ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ ΔημήτριοςΑνωγιάτης-Πελέ ΚαθηγητήςΙονίουΠανεπιστημίου ΣτέφανοςΠαπαστεργιόπουλος ΣχολικόςΣύμβουλος ΣαράντηςΧέλμης ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΒικτώριαΓιουλβανίδου

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘεόδωροςΤάσιος Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓιάννηςΠαπαγρηγορίου ΚΑΤΑΤΗΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣύμβουλοςΠΙ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΥΠΟΕΡΓΟΥ ΔήμητραΚαυκά ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΔημοσθένηςΚοκκινίδης ΕικαστικόςΚαλλιτέχνης

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ldquoΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-MULTIMEDIAAErdquo ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ΄ ΚΠΣΕΠΕΑΕΚΙΙΕνέργεια221ΚατηγορίαΠράξεων221α laquoΑναμόρφωσητωνπρογραμμάτωνσπουδώνκαισυγγραφήνέωνεκπαιδευτικώνπακέτωνraquo

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜιχάληςΑγΠαπαδόπουλος ΟμότιμοςΚαθηγητήςτουΑΠΘ ΠρόεδροςτουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Πράξημετίτλο laquoΣυγγραφήνέωνβιβλίωνκαιπαραγωγή υποστηρικτικούεκπαιδευτικούυλικούμεβάση τοΔΕΠΠΣκαιταΑΠΣγιατοΔημοτικόκαιτοΝηπιαγωγείοraquo

ΕπιστημονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΤύπας ΣύμβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

ΑναπληρωτήςΕπιστημονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΟικονόμου ΣύμβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Έργοσυγχρηματοδοτούμενο75απότοΕυρωπαϊκόΚοινωνικόΤαμείοκαι25απόεθνικούςπόρους

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 2 2514 321 PM

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Θεόδωρος Κατσουλάκος Ιφιγένεια Καρυώτη Μαρία Λένα Χριστίνα Κατσάρου

ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Ιστορία Δacute ΔημοτικούΣτα Αρχαία Χρόνια

wwwpatakisgr

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 3 13102014 20721 micromicro

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 5

Γνωριμίαμετοβιβλίοσου

Τοβιβλίοπουκρατάςσταχέριασουθασεβοηθήσεινακάνεις

έναωραίοταξίδισταπερασμέναΘαγνωρίσειςπολλάπράγματα

γιατηζωήτωνπρογόνωνμαςστααρχαίαχρόνιαΣυντροφιάσου

θαέχειςπολεμιστέςκαλλιτέχνεςποιητέςιστορικούςπουμετους

αγώνεςκαιταέργατουςέκαναντηχώραμαςονομαστή

Γιαόλααυτάθανιώσειςχαράκαιπερηφάνιακαιθαθελήσεις

αργότεραναμάθειςπερισσότεραΠροσπάθησελοιπόνναμημεί-

νειςέναςαπλόςαναγνώστηςΧρησιμοποίησετηφαντασίασουκαι

απόλαυσετοταξίδικαιτηνπεριήγησηΗγνωριμίασουτότεμετον

αρχαίοκόσμοθαεξελιχθείσεμιαπεριπέτειασυναρπαστική

ΓλωσσάριΣτο γλωσσάρι θα βρεις τη σημασία των λέξεων πουίσωςδενξέρεις

ΠαράθεμαΣτο κάθεπαράθεμαθαδιαβάσεις περισσότεραστοι-χείαγιατοκάθεκεφάλαιο

ΠροοργανωτήςΣεκάθεπλαίσιοθαβρειςένακείμενοπουπαρουσιάζειμελίγαλόγιαόσαθαμάθειςπαρακάτω

Δύο παιδιάΣτοτέλοςκάθεκεφαλαίουυπάρχουνερωτήσειςσχετι-κέςμετομάθημα

Ας δούμε τι μάθαμεΣτο τέλος κάθε ενότητας υπάρχει ένα μικρό κείμενοπουθασεβοηθήσειναθυμάσαικαλύτεραόσαέμαθες

παράθεμα

6 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

11os αιώνας 8os αιώναςΓεωμετρικά χρόνια

1η ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η κάθοδος των Δωριέων

ΟιΔωριείςήταντοτελευταίοελληνικόφύλοπουμετακινήθηκεπροςτηνότιαΕλλάδαΕίναιδύσκολοσήμεραναεξηγήσουμετουςλόγουςπουτουςέκαναννααναζητήσουνάλληπατρίδαΟιάνθρωποιακόμηκαισήμεραεγκαταλείπουνένανχώροότανκινδυνεύουνήότανθέλουνναζήσουνκαλύτεραΗπορείαπροςτοννότοέγινεαργάΠολλέςομάδεςάρχισαντότε

ναμένουνάλλοτεπροσωρινάκαιάλλοτεμόνιμασεδιάφοραμέρηΚάποιοιαπόαυτούςφαίνεταιότιπαρέμεινανστηΣτερεάΕλλάδακαιειδικάστηνπεριοχήτηςΔωρίδαςόπωςκαιηλέξηφανερώνειΗκάθοδοςτωνΔωριέωνδενέγινεμονομιάςΧρειάστηκανπολλάχρόνια

ΣήμεραμαςείναιάγνωστοιακόμηκαιοιδρόμοιπουακολούθησανΤοπιοπιθανόείναιότιπέρασανστηνΠελοπόννησοαπότονΙσθμότηςΚορίνθουΣτηνΠελοπόννησοχωρίστηκανσεμικρότερεςομάδεςκαικατευ-

θύνθηκανσεδιαφορετικέςπερι-οχέςΜια ισχυρήομάδα κατευ-θύνθηκενοτιότερακαικατέλαβετη Σπάρτη και την εύφορη πε-διάδα του ποταμούΕυρώταΟιπαλιοί κάτοικοι έγιναν είλωτεςπου αναγκάστηκαν να καλλιερ-γούντηγηΟιΔωριείςφαίνεταιότι στην αρχή ήταν πιο πολλοίγιrsquoαυτόόλοιοικάτοικοιμίλησαναργότερα τη διάλεκτό τους τηδωρικήΟιΔωριείςκυριάρχησανμετη

δύναμή τους σε διάφορα μέρητηςΠελοποννήσουΠολλοίαπό

ΟιΔωριείςκατεβαίνονταςαπότηνπεριοχήτηςΠίνδουπροςτηνότια

ΕλλάδαέφερανμεγάληαναστάτωσηΚάποιοιαπόαυτούςεγκαταστά-

θηκανστηΣπάρτη

το φύλοτοσύνολοτωνανθρώπων μεκοινάχαρα-κτηριστικάόπωςκαταγω-γήθρησκείαγλώσσασυνή-θειες

Γεωμετρικά χρόνια

1 Η κοιλάδα του Ευρώτα

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΘεόδωροςΚατσουλάκος ΕκπαιδευτικόςΔΕ ΧριστίναΚατσάρου ΕκπαιδευτικόςΠΕ ΜαρίαΛένα ΕκπαιδευτικόςΔΕ ΙφιγένειαΚαρυώτη ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ ΔημήτριοςΑνωγιάτης-Πελέ ΚαθηγητήςΙονίουΠανεπιστημίου ΣτέφανοςΠαπαστεργιόπουλος ΣχολικόςΣύμβουλος ΣαράντηςΧέλμης ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΒικτώριαΓιουλβανίδου

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘεόδωροςΤάσιος Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓιάννηςΠαπαγρηγορίου ΚΑΤΑΤΗΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣύμβουλοςΠΙ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΥΠΟΕΡΓΟΥ ΔήμητραΚαυκά ΕκπαιδευτικόςΠΕ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΔημοσθένηςΚοκκινίδης ΕικαστικόςΚαλλιτέχνης

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ldquoΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-MULTIMEDIAAErdquo ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ΄ ΚΠΣΕΠΕΑΕΚΙΙΕνέργεια221ΚατηγορίαΠράξεων221α laquoΑναμόρφωσητωνπρογραμμάτωνσπουδώνκαισυγγραφήνέωνεκπαιδευτικώνπακέτωνraquo

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜιχάληςΑγΠαπαδόπουλος ΟμότιμοςΚαθηγητήςτουΑΠΘ ΠρόεδροςτουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Πράξημετίτλο laquoΣυγγραφήνέωνβιβλίωνκαιπαραγωγή υποστηρικτικούεκπαιδευτικούυλικούμεβάση τοΔΕΠΠΣκαιταΑΠΣγιατοΔημοτικόκαιτοΝηπιαγωγείοraquo

ΕπιστημονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΤύπας ΣύμβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

ΑναπληρωτήςΕπιστημονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΟικονόμου ΣύμβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Έργοσυγχρηματοδοτούμενο75απότοΕυρωπαϊκόΚοινωνικόΤαμείοκαι25απόεθνικούςπόρους

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 2 2514 321 PM

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Θεόδωρος Κατσουλάκος Ιφιγένεια Καρυώτη Μαρία Λένα Χριστίνα Κατσάρου

ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Ιστορία Δacute ΔημοτικούΣτα Αρχαία Χρόνια

wwwpatakisgr

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 3 13102014 20721 micromicro

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 5

Γνωριμίαμετοβιβλίοσου

Τοβιβλίοπουκρατάςσταχέριασουθασεβοηθήσεινακάνεις

έναωραίοταξίδισταπερασμέναΘαγνωρίσειςπολλάπράγματα

γιατηζωήτωνπρογόνωνμαςστααρχαίαχρόνιαΣυντροφιάσου

θαέχειςπολεμιστέςκαλλιτέχνεςποιητέςιστορικούςπουμετους

αγώνεςκαιταέργατουςέκαναντηχώραμαςονομαστή

Γιαόλααυτάθανιώσειςχαράκαιπερηφάνιακαιθαθελήσεις

αργότεραναμάθειςπερισσότεραΠροσπάθησελοιπόνναμημεί-

νειςέναςαπλόςαναγνώστηςΧρησιμοποίησετηφαντασίασουκαι

απόλαυσετοταξίδικαιτηνπεριήγησηΗγνωριμίασουτότεμετον

αρχαίοκόσμοθαεξελιχθείσεμιαπεριπέτειασυναρπαστική

ΓλωσσάριΣτο γλωσσάρι θα βρεις τη σημασία των λέξεων πουίσωςδενξέρεις

ΠαράθεμαΣτο κάθεπαράθεμαθαδιαβάσεις περισσότεραστοι-χείαγιατοκάθεκεφάλαιο

ΠροοργανωτήςΣεκάθεπλαίσιοθαβρειςένακείμενοπουπαρουσιάζειμελίγαλόγιαόσαθαμάθειςπαρακάτω

Δύο παιδιάΣτοτέλοςκάθεκεφαλαίουυπάρχουνερωτήσειςσχετι-κέςμετομάθημα

Ας δούμε τι μάθαμεΣτο τέλος κάθε ενότητας υπάρχει ένα μικρό κείμενοπουθασεβοηθήσειναθυμάσαικαλύτεραόσαέμαθες

παράθεμα

6 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

11os αιώνας 8os αιώναςΓεωμετρικά χρόνια

1η ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η κάθοδος των Δωριέων

ΟιΔωριείςήταντοτελευταίοελληνικόφύλοπουμετακινήθηκεπροςτηνότιαΕλλάδαΕίναιδύσκολοσήμεραναεξηγήσουμετουςλόγουςπουτουςέκαναννααναζητήσουνάλληπατρίδαΟιάνθρωποιακόμηκαισήμεραεγκαταλείπουνένανχώροότανκινδυνεύουνήότανθέλουνναζήσουνκαλύτεραΗπορείαπροςτοννότοέγινεαργάΠολλέςομάδεςάρχισαντότε

ναμένουνάλλοτεπροσωρινάκαιάλλοτεμόνιμασεδιάφοραμέρηΚάποιοιαπόαυτούςφαίνεταιότιπαρέμεινανστηΣτερεάΕλλάδακαιειδικάστηνπεριοχήτηςΔωρίδαςόπωςκαιηλέξηφανερώνειΗκάθοδοςτωνΔωριέωνδενέγινεμονομιάςΧρειάστηκανπολλάχρόνια

ΣήμεραμαςείναιάγνωστοιακόμηκαιοιδρόμοιπουακολούθησανΤοπιοπιθανόείναιότιπέρασανστηνΠελοπόννησοαπότονΙσθμότηςΚορίνθουΣτηνΠελοπόννησοχωρίστηκανσεμικρότερεςομάδεςκαικατευ-

θύνθηκανσεδιαφορετικέςπερι-οχέςΜια ισχυρήομάδα κατευ-θύνθηκενοτιότερακαικατέλαβετη Σπάρτη και την εύφορη πε-διάδα του ποταμούΕυρώταΟιπαλιοί κάτοικοι έγιναν είλωτεςπου αναγκάστηκαν να καλλιερ-γούντηγηΟιΔωριείςφαίνεταιότι στην αρχή ήταν πιο πολλοίγιrsquoαυτόόλοιοικάτοικοιμίλησαναργότερα τη διάλεκτό τους τηδωρικήΟιΔωριείςκυριάρχησανμετη

δύναμή τους σε διάφορα μέρητηςΠελοποννήσουΠολλοίαπό

ΟιΔωριείςκατεβαίνονταςαπότηνπεριοχήτηςΠίνδουπροςτηνότια

ΕλλάδαέφερανμεγάληαναστάτωσηΚάποιοιαπόαυτούςεγκαταστά-

θηκανστηΣπάρτη

το φύλοτοσύνολοτωνανθρώπων μεκοινάχαρα-κτηριστικάόπωςκαταγω-γήθρησκείαγλώσσασυνή-θειες

Γεωμετρικά χρόνια

1 Η κοιλάδα του Ευρώτα

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Θεόδωρος Κατσουλάκος Ιφιγένεια Καρυώτη Μαρία Λένα Χριστίνα Κατσάρου

ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Ιστορία Δacute ΔημοτικούΣτα Αρχαία Χρόνια

wwwpatakisgr

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

10-0090_ISTORIA_BM_D DHM finalindd 3 13102014 20721 micromicro

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 5

Γνωριμίαμετοβιβλίοσου

Τοβιβλίοπουκρατάςσταχέριασουθασεβοηθήσεινακάνεις

έναωραίοταξίδισταπερασμέναΘαγνωρίσειςπολλάπράγματα

γιατηζωήτωνπρογόνωνμαςστααρχαίαχρόνιαΣυντροφιάσου

θαέχειςπολεμιστέςκαλλιτέχνεςποιητέςιστορικούςπουμετους

αγώνεςκαιταέργατουςέκαναντηχώραμαςονομαστή

Γιαόλααυτάθανιώσειςχαράκαιπερηφάνιακαιθαθελήσεις

αργότεραναμάθειςπερισσότεραΠροσπάθησελοιπόνναμημεί-

νειςέναςαπλόςαναγνώστηςΧρησιμοποίησετηφαντασίασουκαι

απόλαυσετοταξίδικαιτηνπεριήγησηΗγνωριμίασουτότεμετον

αρχαίοκόσμοθαεξελιχθείσεμιαπεριπέτειασυναρπαστική

ΓλωσσάριΣτο γλωσσάρι θα βρεις τη σημασία των λέξεων πουίσωςδενξέρεις

ΠαράθεμαΣτο κάθεπαράθεμαθαδιαβάσεις περισσότεραστοι-χείαγιατοκάθεκεφάλαιο

ΠροοργανωτήςΣεκάθεπλαίσιοθαβρειςένακείμενοπουπαρουσιάζειμελίγαλόγιαόσαθαμάθειςπαρακάτω

Δύο παιδιάΣτοτέλοςκάθεκεφαλαίουυπάρχουνερωτήσειςσχετι-κέςμετομάθημα

Ας δούμε τι μάθαμεΣτο τέλος κάθε ενότητας υπάρχει ένα μικρό κείμενοπουθασεβοηθήσειναθυμάσαικαλύτεραόσαέμαθες

παράθεμα

6 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

11os αιώνας 8os αιώναςΓεωμετρικά χρόνια

1η ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η κάθοδος των Δωριέων

ΟιΔωριείςήταντοτελευταίοελληνικόφύλοπουμετακινήθηκεπροςτηνότιαΕλλάδαΕίναιδύσκολοσήμεραναεξηγήσουμετουςλόγουςπουτουςέκαναννααναζητήσουνάλληπατρίδαΟιάνθρωποιακόμηκαισήμεραεγκαταλείπουνένανχώροότανκινδυνεύουνήότανθέλουνναζήσουνκαλύτεραΗπορείαπροςτοννότοέγινεαργάΠολλέςομάδεςάρχισαντότε

ναμένουνάλλοτεπροσωρινάκαιάλλοτεμόνιμασεδιάφοραμέρηΚάποιοιαπόαυτούςφαίνεταιότιπαρέμεινανστηΣτερεάΕλλάδακαιειδικάστηνπεριοχήτηςΔωρίδαςόπωςκαιηλέξηφανερώνειΗκάθοδοςτωνΔωριέωνδενέγινεμονομιάςΧρειάστηκανπολλάχρόνια

ΣήμεραμαςείναιάγνωστοιακόμηκαιοιδρόμοιπουακολούθησανΤοπιοπιθανόείναιότιπέρασανστηνΠελοπόννησοαπότονΙσθμότηςΚορίνθουΣτηνΠελοπόννησοχωρίστηκανσεμικρότερεςομάδεςκαικατευ-

θύνθηκανσεδιαφορετικέςπερι-οχέςΜια ισχυρήομάδα κατευ-θύνθηκενοτιότερακαικατέλαβετη Σπάρτη και την εύφορη πε-διάδα του ποταμούΕυρώταΟιπαλιοί κάτοικοι έγιναν είλωτεςπου αναγκάστηκαν να καλλιερ-γούντηγηΟιΔωριείςφαίνεταιότι στην αρχή ήταν πιο πολλοίγιrsquoαυτόόλοιοικάτοικοιμίλησαναργότερα τη διάλεκτό τους τηδωρικήΟιΔωριείςκυριάρχησανμετη

δύναμή τους σε διάφορα μέρητηςΠελοποννήσουΠολλοίαπό

ΟιΔωριείςκατεβαίνονταςαπότηνπεριοχήτηςΠίνδουπροςτηνότια

ΕλλάδαέφερανμεγάληαναστάτωσηΚάποιοιαπόαυτούςεγκαταστά-

θηκανστηΣπάρτη

το φύλοτοσύνολοτωνανθρώπων μεκοινάχαρα-κτηριστικάόπωςκαταγω-γήθρησκείαγλώσσασυνή-θειες

Γεωμετρικά χρόνια

1 Η κοιλάδα του Ευρώτα

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 5

Γνωριμίαμετοβιβλίοσου

Τοβιβλίοπουκρατάςσταχέριασουθασεβοηθήσεινακάνεις

έναωραίοταξίδισταπερασμέναΘαγνωρίσειςπολλάπράγματα

γιατηζωήτωνπρογόνωνμαςστααρχαίαχρόνιαΣυντροφιάσου

θαέχειςπολεμιστέςκαλλιτέχνεςποιητέςιστορικούςπουμετους

αγώνεςκαιταέργατουςέκαναντηχώραμαςονομαστή

Γιαόλααυτάθανιώσειςχαράκαιπερηφάνιακαιθαθελήσεις

αργότεραναμάθειςπερισσότεραΠροσπάθησελοιπόνναμημεί-

νειςέναςαπλόςαναγνώστηςΧρησιμοποίησετηφαντασίασουκαι

απόλαυσετοταξίδικαιτηνπεριήγησηΗγνωριμίασουτότεμετον

αρχαίοκόσμοθαεξελιχθείσεμιαπεριπέτειασυναρπαστική

ΓλωσσάριΣτο γλωσσάρι θα βρεις τη σημασία των λέξεων πουίσωςδενξέρεις

ΠαράθεμαΣτο κάθεπαράθεμαθαδιαβάσεις περισσότεραστοι-χείαγιατοκάθεκεφάλαιο

ΠροοργανωτήςΣεκάθεπλαίσιοθαβρειςένακείμενοπουπαρουσιάζειμελίγαλόγιαόσαθαμάθειςπαρακάτω

Δύο παιδιάΣτοτέλοςκάθεκεφαλαίουυπάρχουνερωτήσειςσχετι-κέςμετομάθημα

Ας δούμε τι μάθαμεΣτο τέλος κάθε ενότητας υπάρχει ένα μικρό κείμενοπουθασεβοηθήσειναθυμάσαικαλύτεραόσαέμαθες

παράθεμα

6 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

11os αιώνας 8os αιώναςΓεωμετρικά χρόνια

1η ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η κάθοδος των Δωριέων

ΟιΔωριείςήταντοτελευταίοελληνικόφύλοπουμετακινήθηκεπροςτηνότιαΕλλάδαΕίναιδύσκολοσήμεραναεξηγήσουμετουςλόγουςπουτουςέκαναννααναζητήσουνάλληπατρίδαΟιάνθρωποιακόμηκαισήμεραεγκαταλείπουνένανχώροότανκινδυνεύουνήότανθέλουνναζήσουνκαλύτεραΗπορείαπροςτοννότοέγινεαργάΠολλέςομάδεςάρχισαντότε

ναμένουνάλλοτεπροσωρινάκαιάλλοτεμόνιμασεδιάφοραμέρηΚάποιοιαπόαυτούςφαίνεταιότιπαρέμεινανστηΣτερεάΕλλάδακαιειδικάστηνπεριοχήτηςΔωρίδαςόπωςκαιηλέξηφανερώνειΗκάθοδοςτωνΔωριέωνδενέγινεμονομιάςΧρειάστηκανπολλάχρόνια

ΣήμεραμαςείναιάγνωστοιακόμηκαιοιδρόμοιπουακολούθησανΤοπιοπιθανόείναιότιπέρασανστηνΠελοπόννησοαπότονΙσθμότηςΚορίνθουΣτηνΠελοπόννησοχωρίστηκανσεμικρότερεςομάδεςκαικατευ-

θύνθηκανσεδιαφορετικέςπερι-οχέςΜια ισχυρήομάδα κατευ-θύνθηκενοτιότερακαικατέλαβετη Σπάρτη και την εύφορη πε-διάδα του ποταμούΕυρώταΟιπαλιοί κάτοικοι έγιναν είλωτεςπου αναγκάστηκαν να καλλιερ-γούντηγηΟιΔωριείςφαίνεταιότι στην αρχή ήταν πιο πολλοίγιrsquoαυτόόλοιοικάτοικοιμίλησαναργότερα τη διάλεκτό τους τηδωρικήΟιΔωριείςκυριάρχησανμετη

δύναμή τους σε διάφορα μέρητηςΠελοποννήσουΠολλοίαπό

ΟιΔωριείςκατεβαίνονταςαπότηνπεριοχήτηςΠίνδουπροςτηνότια

ΕλλάδαέφερανμεγάληαναστάτωσηΚάποιοιαπόαυτούςεγκαταστά-

θηκανστηΣπάρτη

το φύλοτοσύνολοτωνανθρώπων μεκοινάχαρα-κτηριστικάόπωςκαταγω-γήθρησκείαγλώσσασυνή-θειες

Γεωμετρικά χρόνια

1 Η κοιλάδα του Ευρώτα

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

6 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

11os αιώνας 8os αιώναςΓεωμετρικά χρόνια

1η ΕΝΟΤΗΤΑ1η ΕΝΟΤΗΤΑ Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Α Χ Ρ Ο Ν Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η κάθοδος των Δωριέων

ΟιΔωριείςήταντοτελευταίοελληνικόφύλοπουμετακινήθηκεπροςτηνότιαΕλλάδαΕίναιδύσκολοσήμεραναεξηγήσουμετουςλόγουςπουτουςέκαναννααναζητήσουνάλληπατρίδαΟιάνθρωποιακόμηκαισήμεραεγκαταλείπουνένανχώροότανκινδυνεύουνήότανθέλουνναζήσουνκαλύτεραΗπορείαπροςτοννότοέγινεαργάΠολλέςομάδεςάρχισαντότε

ναμένουνάλλοτεπροσωρινάκαιάλλοτεμόνιμασεδιάφοραμέρηΚάποιοιαπόαυτούςφαίνεταιότιπαρέμεινανστηΣτερεάΕλλάδακαιειδικάστηνπεριοχήτηςΔωρίδαςόπωςκαιηλέξηφανερώνειΗκάθοδοςτωνΔωριέωνδενέγινεμονομιάςΧρειάστηκανπολλάχρόνια

ΣήμεραμαςείναιάγνωστοιακόμηκαιοιδρόμοιπουακολούθησανΤοπιοπιθανόείναιότιπέρασανστηνΠελοπόννησοαπότονΙσθμότηςΚορίνθουΣτηνΠελοπόννησοχωρίστηκανσεμικρότερεςομάδεςκαικατευ-

θύνθηκανσεδιαφορετικέςπερι-οχέςΜια ισχυρήομάδα κατευ-θύνθηκενοτιότερακαικατέλαβετη Σπάρτη και την εύφορη πε-διάδα του ποταμούΕυρώταΟιπαλιοί κάτοικοι έγιναν είλωτεςπου αναγκάστηκαν να καλλιερ-γούντηγηΟιΔωριείςφαίνεταιότι στην αρχή ήταν πιο πολλοίγιrsquoαυτόόλοιοικάτοικοιμίλησαναργότερα τη διάλεκτό τους τηδωρικήΟιΔωριείςκυριάρχησανμετη

δύναμή τους σε διάφορα μέρητηςΠελοποννήσουΠολλοίαπό

ΟιΔωριείςκατεβαίνονταςαπότηνπεριοχήτηςΠίνδουπροςτηνότια

ΕλλάδαέφερανμεγάληαναστάτωσηΚάποιοιαπόαυτούςεγκαταστά-

θηκανστηΣπάρτη

το φύλοτοσύνολοτωνανθρώπων μεκοινάχαρα-κτηριστικάόπωςκαταγω-γήθρησκείαγλώσσασυνή-θειες

Γεωμετρικά χρόνια

1 Η κοιλάδα του Ευρώτα

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 7

τουςπαλιούςκατοίκουςέχασαντηνπεριουσίατουςκαιέγινανδού-λοιΟμυκηναϊκόςπολιτισμόςσταμάτησενααναπτύσσεταιΜερικοίβλέπονταςότιδενμπορούσανπιαναζήσουνστοντόποτουςαναγκά-στηκανναφύγουν

η κάθοδος των Δωριέων ημετακίνησητωνΔωριέωναπότονβορράτηςχώραςπροςτοννότο

οι είλωτες οιπαλιοίκάτοικοιτηςΣπάρτηςπουέγινανδούλοι

η διάλεκτος ηγλώσσαπουμιλούνοικάτοικοικάποιαςπεριοχήςσήμεραμιλάμεγιαποντιακήτσακωνικήκυπριακήδιάλεκτο

ΗχώραπουσήμεραονομάζεταιΕλλάδαπολύπαλιάδενείχεμόνιμουςκατοίκουςΟιμετακινή-σειςτότεήτανσυχνέςΟικάτοικοιπιέζονταναπόάλλανεότεραφύλακαιέφευγανεύκολααπότιςπεριοχέςπουέμενανΤότεδενυπήρχεεμπόριοούτεασφάλειαστηστεριάκαιτηθάλασσαΟιάνθρωποιδενκαλλιεργούσανμεγάλαχωράφιαΔεμάζευανχρήματαούτεφύτευανδέντραγιατίδενείχαντείχηγιανατουςπροστατεύουνΠάνταυπήρχεοφόβοςμήπωςπαρουσιαστείκάποιοςκαιτουςτααρπάξειΕξασφάλιζανμόνοτιςκαθημερινέςτουςανάγκεςκαιμετακινού-ντανμεμεγάληευκολίαΟιμετακινήσειςήτανπιοσυχνέςσταεύφοραμέρηόπωςηΘεσσαλίαηΒοιωτίακαιοιπερισσότερεςπεριοχέςτηςΠελοποννήσουεκτόςαπότηνΑρκαδία

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute2(διασκευή)

Οι μετακινήσεις πληθυσμών ένα συνηθισμένο φαινόμενο

2 H κάθοδος των Δωριέων

παράθεμα1

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

8 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

1ΓιατίνομίζειςότιοιΔωριείςκινήθηκαννότια2ΠοιεςαλλαγέςέγινανστηζωήτωνανθρώπωνστηνΕλλάδαμετάτηνκάθοδοτωνΔωριέων

παράθεμα2ΜετάτονΤρωικόπόλεμοσυνεχίστηκανοιμετακινήσειςπληθυσμώνκαιοιεισβολέςστηνΕλλάδαηοποίαδενέμεινεήσυχηκαιδενμπόρεσεναπροκόψειΕξήνταχρόνιαμετάτηνεκστρατείατωνΑχαιώνστηνΤροίαοιΘεσσαλοίέδιωξαναπότηνπεριοχήτουςΒοιωτούςπουπήγανκαιεγκατα-στάθηκανστηγητουΚάδμουηοποίασήμεραλέγεταιΒοιωτίαΟγδόνταχρόνιαμετάταΤρωικάοιΔωριείςμεαρχηγούςτουςΗρακλείδεςκυρίευσαντηνΠελοπόννησοΜόνομετάαπόπολλάχρόνιαηρέμησεεντελώςηΕλλάδαγιατίσταμάτησανοιμετακινήσειςπληθυσμών

οιΗρακλείδεςοιαπόγονοιτουΗρακλή

ΘουκυδίδηςΙστορίεςΑacute12(διασκευή)

Γεωμετρικά χρόνια μια ανήσυχη εποχή

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Οι Έλληνες δημιουργούν αποικίες

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώναναστάτωσαντηζωήτωνκατοίκωντηςΕλλάδαςΤακτήματαέπαψαννακαλλιεργούνταικαιηκτηνοτροφίαλι-γόστεψεΟιφτωχοίέγινανπερισσότεροιμεαποτέλεσμαοιτεχνίτεςναμηβρίσκουναγοραστέςγιαταπροϊόντατουςΠολλοίάρχισανναφεύ-γουναπότοντόποτουςΗμετανάστευσηδεγινότανμετρόποοργανωμένοΆλλοιέφευγαν

γιατίδενένιωθανπιαασφάλειακαιάλλοιγιαναβρούνεκαλύτερητύ-χηΟι Αιολείς από τη Θεσσαλία πλέοντας στο Αιγαίο έφτασαν στη

ΛέσβοτηνΤένεδοκαιτηναπέναντιπλευράτηςΜΑσίαςΟιΊωνεςξεκινώνταςαπότηνΑττικήκατευ-θύνθηκανπροςτηΣάμοκαιτηΧίοΑπόεκείπέρασανστηΜΑσίαΟιΔωριείς που συνεχώς κατέφθα-νανστηνΠελοπόννησοείδανότιοιπεριοχέςπουκατέλαβανδεντουςχωρούσανΑκολουθώντας και αυ-τοί τοπαράδειγμα τωνάλλωνΕλ-λήνωνέφτασανστηΡόδοκαιμετάστηΜΑσίαΟιΈλληνεςστιςνέεςπατρίδες

ήρθανσε επαφήμε τουςάλλουςλαούςκαιγνώρισαντοντρόποζω-ής τους Κράτησαν όμως τις πα-λιέςτουςσυνήθειεςΛάτρεψανιδι-αίτερατουςθεούςτουςπροςτι-μήντωνοποίωνέχτισανλαμπρούςναούςΣτιςμεγάλεςθρησκευτικέςγιορτές οι άποικοι συγκεντρώνο-

ΟιμετακινήσειςπληθυσμώνστηνΕλλάδαανάγκασανδιάφοραελληνικά

φύλαναμεταναστεύσουνΑιολείςΊωνεςκαιΔωριείςεγκαταστάθηκαν

στανησιάτουανατολικούΑιγαίουκαιτηΜΑσίαόπουανέπτυξανσπου-

δαίοπολιτισμό

η μεταshyνάστευσ η ημετακίνησηανθρώπωναπότηνπατρίδατουςσεάλληχώρα

1 Ο Α~ αποικισμός των Ελλήνων

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

10 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ντανσταιεράκαιγιόρταζανόλοιμαζίΟιγιορτέςτούςέκαναννανιώ-θουνπιοέντονατηνκοινήκαταγωγήτουςΤοΑιγαίοέγινεελληνικήθάλασσααφούστιςδυοπλευρέςτουκατοικούσανΈλληνες

οι άποικοι αυτοίπουέπαιρνανμέροςστηναποστολήγιαδημιουργίααποικίαςοικάτοικοιτηςαποικίας

τα ιερά οιναοίτουςοποίουςτιμούσανιδιαίτεραοιάνθρωποι

παράθεμα2ΟιΔωριείςίδρυσανέξιπόλειςκαιοργάνωσαντολατρευτικότουςκέντροστοΤριόπιοπουτοαφιέρωσανστονΑπόλλωναΕκείκάθεχρόνοτελούσαναθλητικούςαγώνεςπροςτιμήντουθεούκαιείχανορίσειωςβραβείογιατουςνικητέςχάλκινουςτρίποδεςπουέπρεπενατουςαφήνουνστονναόκαιναμηντουςπαίρνουνμαζίτουςΈναςπολίτηςτηςΑλικαρνασσούπουτονέλεγανΗγησικλήμετάτηνίκητουστουςαγώνεςξέχασεεπίτηδεςτοέθιμοΠήρεμαζίτουτοντρίποδακαιτονκάρφωσεσένανπάσσαλοστοσπίτιτουΑυτόθεωρήθηκεασέβειαπροςτονΑπόλλωνακαιστάθηκεηαιτίαναδιώξουνοιάλλεςπέντεδωρικέςπόλειςαπότηνένωσήτουςτηνέκτηπόλητηνΑλικαρνασσόΈτσιτηντιμώρησανγιαότιέκανεέναςπολίτηςτης

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~144(διασκευή)

Το αμάρτημα του Ηγησικλή

1 Ναπαρατηρήσειςτονχάρτηκαιναπεριγράψειςτηνπορείατουκάθεελ-ληνικούφύλουαπότηνΕλλάδαστηΜΑσία

2 Ηζωήτουςστιςlaquoνέεςπατρίδεςraquoείχεομοιότητεςμεαυτήπουζούσανμέχριτότε

2 Η εγκατάσταση στους ξένους τόπους δεν ήταν πάντα ειρηνική Πολλές φορές οι άποικοι είχαν να αντιμετωπίσουν και ντόπιους λαούς Εικόνα από αγγείο που δείχνει την προσπάθεια των αποίκων να κατέβουν από το πλοίο (Ελευσίνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1ΟιΊωνεςέχουνχτίσειτιςπόλειςτουςστονπιοωραίοτόποαπόάποψηατμόσφαιραςκαικλίματοςσεσύγκρισημόλουςτουςγνωστούςλαούςΤαμέρηπουβρίσκονταιβορειότεραυποφέρουναπότοκρύοκαιτηνυγρα-σίαενώταμέρηπουβρίσκονταινοτιότεραυποφέρουναπόκαύσωνακαιξηρασίαΑπότιςδώδεκαιωνικέςπόλειςοιδύοείναιχτισμένεςστανησιάΣάμοκαιΧίοκαιοιυπόλοιπεςστηΜΑσίαΣτηνπεριοχήτηςΜυκάληςιδρύ-θηκετοΠανιώνιοπουήτανκοινόαφιέρωματωνΙώνωνστονΕλικώνιοΠο-σειδώναΕκείσυγκεντρώνοντανοιΊωνεςκαιγιόρταζανταΠανιώνιαΟιΑιολείςέχτισανδώδεκαπόλειςστηστεριάτηςΑσίαςΑυτοίέτυχεναεγκατασταθούνσεπεριοχήπιοεύφορηαπότουςΊωνεςαλλάτοκλίμαεκείδενείναιτόσογλυκό

ΗρόδοτοςΙστορίαΑ~142148149(διασκευή)

Ο ελληνισμός της Μ Ασίας

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Η ποίηση και η θρησκεία των Ελλήνων

ΟπόλεμοςπουέκανανοιΈλληνεςγιανακαταλάβουντηνΤροίαήτανέναμεγάλογεγονόςΤακατορθώματατωνπολεμιστώνέγιναντραγού-διαπουτατραγουδούσανοιραψωδοίστιςγιορτέςκαιταπανηγύριαΤον8οαιώναπΧοΌμηροςέναςσπουδαίοςποιητήςέγραψεδύο

μεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτηνΟδύσσειαΗΙλιάδαμιλάειγιατουςαγώνεςτωνΕλλήνωνγιατηνκατάληψητηςΤροίαςΗΟδύσσειαέχειωςθέματηςτιςπεριπέτειεςπουπέρασεοΟδυσσέαςστηνπροσπάθειάτουναγυρίσειστηναγαπημένητουπατρίδατηνΙθάκηΑπόταποιήματααυτάμαθαίνουμεπολλάγιατουςανθρώπουςεκεί-

νηςτηςεποχήςκαιτηθρησκείατουςΠαλιότερακάθεπεριοχήείχετονδικότηςθεόκαιτιςδικέςτηςγιορτέςΣτονχώροόπουλατρευότανοθεόςσυγκεντρώνοντανοιάνθρωποικαιτοντιμούσανμεδιάφορεςτε-λετέςΜερικέςφορέςέναςτοπικόςθεόςαποκτούσεμεγαλύτερηφήμηΣτη γιορτή του τότε έπαιρνανμέροςκαικάτοικοιάλλωνπερι-οχώνΣτηνομηρικήεποχήοιΈλλη-

νεςπίστευανστουςδώδεκαθε-ούςτουςοποίουςφαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμποτοψηλότερο βουνό τηςΕλλά-δας Πίστευαν ότι πάνω εκείυπήρχε ένα λαμπρό παλάτιόπουέμενεοΔίαςκαιηγυναί-κατουηΉραενώοιάλλοιθε-οίέμενανσεχαμηλότερασπίτιαπουταείχεχτίσειοΉφαιστοςΌλοι οι θεοί ζούσαν σαν μιαοικογένειαέτρωγαναμβροσία

ΟΌμηροςδημιούργησεδύομεγάλαποιήματατηνΙλιάδακαιτην

ΟδύσσειαΟιΈλληνεςπίστευανστουςδώδεκαθεούςτουςοποίους

φαντάζοντανότικατοικούσανστονΌλυμπο

οι ραψωδοί αυτοίπουαπάγγελλανσεδημόσιουςχώρουςταποιήματατουΟμήρου

οι τελετέςοιεκδηλώσειςστιςοποίεςέπαιρνανμέροςπολλοίάνθρωποι

1 Ο θεός Απόλλωνας κρατώντας στο αριστερό του χέρι τη λύρα(Δελφοί Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

12 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

καιέπιναννέκταρΑρχηγόςόλωνήτανοΔίαςτονοποίοοιΈλληνεςονόμαζανlaquoπατέρατωνθεώνκαιτωνανθρώπωνraquoΕίχεμεγάληδύναμηκαικρατούσεσταχέριατουτονφοβερόκεραυνό

η αμβροσία ητροφήτωνθεώντουΟλύ-μπουηοποίατουςέκανεαθάνατους

το νέκταρ τοποτόπουέπινανοιθεοί

Δίαςομεγαλύτεροςαπότουςδώδεκαθεούςκυρίαρ-χοςτουουρανούτηςγηςκαιτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανοφοβερόςκεραυνόςΉρα ησύζυγοςτουΔίαπροστάτευετονγάμοΠοσειδώναςαδελφόςτουΔίαοθεόςτηςθάλασσαςΣύμβολότουήτανητρίαιναΑθηνάκόρητουΔίαγεννήθηκεαπότοκεφάλιτουΉτανηθεάτηςσοφίαςκαιτηςεργασίαςΣύμβολάτηςήτανηπερικεφαλαίατοκοντάρικαιηασπίδαΑπόλλωνας γιοςτουΔίακαιτηςΛητώςθεόςτηςμου-σικήςκαιτηςμαντικήςΆρτεμηδίδυμηαδελφήτουΑπόλλωναθεάτουφεγγα-ριούτουκυνηγιούκαιτωνδασώνΉφαιστοςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτηςφωτιάςκαιτηςμεταλλοτεχνίαςΟιαρχαίοιπίστευανπωςήτανκουτσόςΆρηςγιοςτουΔίακαιτηςΉραςθεόςτουπολέμουΑφροδίτηθεάτηςγυναικείαςομορφιάςΔήμητρααδελφήτουΔίαθεάτηςγεωργίαςΕστίααδελφήτουΔίαπροστάτευετηνοικογενειακήζωήΕρμήςαγγελιαφόροςτωνθεώνκαιοδηγόςτωνψυχώντωννεκρώνστονΚάτωΚόσμο

Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου

ΕίπεοΈκτοραςκαιτίναξετοκοντάριτουκαιχτύπησετηφοβερήασπίδατουΑίανταΔεύτεροςοΑίανταςτίναξετομακρύκοντάριτουκαιχτύπησετηστρογγυλήασπίδατουΈκτοραΤρύπησεηδυνατήαιχμήτηλαμπρήασπίδακιήρθεκαιδιαπέρασετονόμορφοθώρακακαισταπλευράτουέσχισετονχιτώναΕκείνοςόμωςέσκυψεκαιγλίτωσετονμαύροθάνατοΤότεαμέσωςεκείνοιτράβηξαναπrsquoτιςασπίδεςτουςταδόρατάτους

ΌμηροςΙλιάδαΗστ244-257(ελεύθερηαπόδοση)

Σκληρή μονομαχία

2 Χάλκινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Η θεά με το αριστερό χέρι φαίνεται ότι κρατούσε ασπίδα και με το δεξί το δόρυ(Αθήνα Αρχαιολογικό Μουσείο)

παράθεμα1

παράθεμα2

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 13

παράθεμα3ΟΤηλέμαχοςοδήγησετονξένοσεέναθρονίνακάτσειόμορφολεπτοδουλεμένοπουείχεκαισκαμνίγιαναακουμπάνεταπόδιακαικάτωτουάπλωσελινόσεντόνιΈβαλεκαιοίδιοςκοντάστονξένοένασκαμνίσκαλισμέ-νογιανακαθίσειΜιαπαρακόρηήρθεαμέσωςκρατώ-νταςόμορφοχρυσόλαγήνικαιτουςέχυνενερόναπλύ-νουνταχέριατουςσεμίαασημένιαλεκάνηΈπειταέστρωσεμπροστάτουςμακρύσκαλιστότραπέζιΜετάτουςέφερεψωμιάησεβαστήοικονόμακαιδιάφοραπρο-σφάγιαπολλάαπrsquoότιείχεΚιοσιτιστήςκρέαταψητάτουςέφερεσεδίσκουςκιολόχρυσαποτήριατουςέβα-λανκαιοκεραστήςερχότανεσυχνάκαιτουςκερνούσε

ΌμηροςΟδύσσειαα135-38και143-150(ελεύθερηαπόδοση)

Ομηρική φιλοξενία

1 ΓιατίνομίζειςότιοιαρχαίοιΈλληνεςπίστευανότιηκατοικίατωνθεώνήτανστηνκορυφήτουΟλύμπου

2 ΠοιαείναιηυπόθεσητηςΙλιάδαςκαιποιατηςΟδύσσειας

3 Όμηρος ο μεγαλύτερος επικός ποιητής των αιώνων (Μόναχο Γλυπτο θήκη)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

14 ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η τέχνη και η γραφή

ΜετάτηνκάθοδοτωνΔωριέωνσταμάτησενααναπτύσσεταιημυ-κηναϊκήτέχνηΗπαλιάγραφήδύσκοληόπωςήτανμετάαπότόσεςαλλαγές που έγιναν στον ελληνικό χώρο ξεχάστηκε Οι άνθρωποιόμως δεν έπαψαν να κτίζουν σπίτια ή να κατασκευάζουν διάφορααντικείμεναπουτουςήταναπαραίτηταστηνκαθημερινήζωήΑπότιςανασκαφέςπουέχουνγίνειβγάζουμετοσυμπέρασμαότι

τακτίριαήτανμικράκαιαπλάΤαθεμέλιαταέκτιζανμεπέτρεςενώγιατουπόλοιπομέροςχρησιμοποιούσανάλλαυλικάΑπόέναπήλινοκατασκεύασμα του 8ου πΧ αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή τουΆργουςμπορούμεναπάρουμεμιαιδέαγιατακτίριατηςεποχήςΤαπρώτααγάλματαήτανξύλινακαιπαρίστανανθεούςΑπrsquoαυτάδε

σώθηκε κανέναΚαι είναιφυσικόαυτόαφού το ξύλοκαταστρέφεταιεύκολαΑργότεραάρχισανναφτιάχνουνμικράαγάλματααπόμέταλλοΌλεςτότεοιοικογένειεςχρησιμοποιούσανδιάφορααγγείαγιατις

καθημερινέςτουςανάγκεςΣrsquoαυτάαποθήκευανλάδικρασίκαιάλλα

η μυκηναϊκή τέχνηητέχνηπουείχεαναπτυχθείστιςΜυκήνεςαλλάκαισεάλλεςπεριοχέςτηςχώραςπριναπότηνκάθοδοτωνΔωριέων

Τηνεποχήαυτήδεχτίζοντανμεγάλακτίριακαιτααγάλματαήτανμι-

κράκαιάτεχναΟιζωγραφιέςστααγγείαέμοιαζανμεγεωμετρικά

σχήματαγιrsquoαυτόηεποχήονομάστηκεγεωμετρικήΜεγάλογεγονός

υπήρξεηχρησιμοποίησητουαλφάβητου

1 Προετοιμασία για θυσία (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ 15

προϊόνταΟι τεχνίτεςσυνήθιζαν να ζωγραφίζουνπάνωσrsquoαυτάκύ-κλουςτρίγωνατετράγωνακαιάλλαγεωμετρικάσχήματαΓιrsquoαυτόκαιητέχνηονομάστηκεγεωμετρικήΟιΈλληνεςάρχισανταθαλασσινάταξίδιαπουλώνταςκαιαγορά-

ζονταςπροϊόνταΚατάφερανμάλισταναπάρουνκαιπάλιτοεμπόριοτηςΜεσογείουσταχέριατουςπουτοείχανχάσειμετάτηνπαρακμήτουμυκηναϊκούπολιτισμούΉρθανσεεπαφήμεένανάλλολαότουςΦοίνικεςαπότουςοποί-

ουςπήραντοαλφάβητοΣrsquoαυτόπρόσθεσανφωνήεντακιέφτιαξανέτσιδικό τουςαλφάβητοΣτηναρχήμάλισταοιΈλληνες έγραφαναπόταδεξιάπροςτααριστεράχωρίςναχωρίζουντιςλέξεις

2 Χάλκινο άλογο (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

3 Πήλινο ομοίωμα μικρού κτιρίου που βρέθηκε στο ιερό της Ήρας κοντά στο Άργος (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

οι Φοίνικες λαόςπουκατοικούσεστηΦοινίκηχώραπουβρι-σκότανπερί-πουεκείπουσήμεραβρί-σκεταιοΛίβανος

το φοινικικό αλφάβητο έτσιονο- μαζόταντοαλφάβητοπουχρησιμοποιού-μεσήμερα ΟιειδικοίεπιστήμονεςέχουντηγνώμηότιταπερισσότεραγράμματαταπήραμεπαλιάαπότουςΦοίνικες

παράθεμα1

ΣτηναρχήοιΈλληνεςείχανταγράμματαπουχρησιμοποιούσανοιΦοίνικεςαλλάμετοπέρασματουχρόνουάλλαξεμαζίμετηνπροφοράκαιημορφήτουςΓείτονεςτωνΦοινίκωνστιςπερισσότερεςπεριοχέςήτανΈλληνεςαπότηνΙωνίαΑυτοίδιδά-χτηκαναπότουςΦοίνικεςταγράμματακαιαφούταάλλαξανλίγοταχρησιμοποί-ησανοιίδιοιΣωστάμάλισταταονόμασανφοινικικάγράμματααφούταείχανπάρειαπότουςΦοίνικες

ΗρόδοτοςΙστορίαΕ~58(διασκευή)

Τα φοινικικά γράμματα

4 Αγγείο όπου είναι χαραγμένη η αρχαιότερη ελληνική επιγραφή που έχει σωθεί μέχρι σήμερα (Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)