ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΙΓ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΤΜΗΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΤΥΠΟΥ

ΘΕΜΑ:

Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ

ΠΕΡΙΟΔΟ

Επιβλέπων καθηγητής:

Χ. ΤΣΑΡΔΑΝΙΔΗΣ

Σπουδαστής:

Χαρίλαος Γαργαλίδης-Μούντανος

ΑΘΗΝΑ - 2002

2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η Κίνα είναι μια τεράστια χώρα, η οποία μέσα από πολλούς αγώνες κατάφερε να

μεταλλαχτεί από αδύναμο και ταπεινωμένο κράτος της εποχής των «πολέμων του

οπίου», σε σημαντική περιφερειακή οικονομική και στρατιωτική δύναμη των αρχών του

21ου αιώνα. Σε αυτή τη μετάλλαξη σημαντικό ρόλο έπαιξε και η εξωτερική πολιτική που

ακολούθησε το καθεστώς τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, και ιδιαίτερα μετά το τέλος

του Ψυχρού Πολέμου.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής αυτής της προόδου

είναι:

η προσέγγιση της Δύσης και η προσπάθεια δημιουργίας ενός πολύ-

πολικού κόσμου,

η δημιουργία και διατήρηση ενός κλίματος ηρεμίας και σταθερότητας

στην περιοχή του Ειρηνικού, που θα της επιτρέψει να συνεχίσει

απερίσπαστη την οικονομική της μεταρρύθμιση,

η εξασφάλιση της ενεργειακής της αυτάρκειας και

η προσπάθεια να κερδίσει τη θέση που πιστεύει ότι της αξίζει στο

διεθνές σύστημα.

Με την εφαρμογή αυτής της πολιτικής έχει αρχίσει να δημιουργεί τις

απαραίτητες προϋποθέσεις και την υποδομή για να εξελιχθεί, ίσως σε λιγότερο από μισό

αιώνα, στην πρώτη στρατιωτική, πολιτική και οικονομική δύναμη του κόσμου.

3

RESUME

Presque 150 ans après les « guerres de l’opium » et la répression

occidentale qui les a suivie, la Chine, a pu changer son destin et se transformer,

à l’orée du XXIe siècle, en une grande puissance économique et militaire de la

région de l’océan Pacifique. Cette mutation est due d’une partie à la politique

extérieure que le gouvernement chinois exerce depuis la fin de la Guerre

Froide. Les caractéristiques majeures de cette politique sont:

le rapprochement avec l’Occident et la tentative de créer un monde

multipolaire en limitant l’hégémonie des Etats-Unis,

le développement d’un milieu pacifique et stable au sein de la région de

la mer de Chine Méridionale, qui lui permettra de continuer assidûment

ses reformes économiques,

la garantie de la suffisance des ses sources d’énergie et

l’effort de gagner la place qu’elle croit mériter au sein du système

universel.

Avec l’application de cette politique, la Chine a commencé à paver le

chemin afin de devenir, dans moins d’un demi-siècle, la plus grande puissance

économique, politique et militaire de notre planète.

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.................................................................................................. 5

II. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ............................................................................................................... 10

1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ .................................................................................. 13 2. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ......................................................................................... 15 3. ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ .................................................................................................... 18 4. ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΛΙΤ ................................................................. 19

III. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ...................................................... 21

1. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΗΠΑ .................................................................................................... 21 2. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑΪΒΑΝ ............................................................................................... 34 3. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ............................................................................. 41 4. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑ ΑΣΙΑ .................. 51

Α. Κίνα και Ρωσία ............................................................................................... 51 Β. Κίνα και Ινδία ................................................................................................ 55

5. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΙΚΟΣ ......................................................................................... 60 Α. Κίνα και ASEAN .............................................................................................. 60 Β. Κίνα και Ιαπωνία ............................................................................................ 67 Γ. Η Κίνα έχει συμμάχους στην περιοχή; .............................................................. 70

IV. ΕΠΙΛΟΓΟΣ ............................................................................................... 73

V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ....................................................................................... 76

5

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Κίνα, με τα σχεδόν 1,3 δισεκατομμύρια κατοίκους της και με μια έκταση που

καλύπτει το ένα δέκατο πέμπτο του πλανήτη, είναι μια τεράστια χώρα, η οποία μέσα

από επαναστάσεις, πολέμους και πάρα πολλούς αγώνες έχει καταφέρει να μεταλλαχτεί

από το αδύναμο και ταπεινωμένο κράτος της εποχής των «πολέμων του οπίου», σε

οικονομικό και στρατιωτικό γίγαντα των αρχών του 21ου αιώνα.

Η ιστορία της σύγχρονης Κίνας1 ξεκινάει στα μέσα του 20ου αιώνα με την ίδρυση

της Λαϊκής Δημοκρατίας από τον Mao Zedong. Αυτή η περίοδος αποτελεί ορόσημο στην

κινεζική ιστορία, καθώς σηματοδοτεί το τέλος ενός πολιτεύματος είκοσι δύο αιώνων. Με

την κυριαρχία του Μάο και του κομμουνισμού παύει οριστικά να υφίσταται η «Ουράνια

Αυτοκρατορία», ενώ ταυτόχρονα αρχίζει να παίρνει μορφή η σύγχρονη Κίνα.

Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ιδρύθηκε την 1η Οκτωβρίου 1949, μετά από την

ολοκλήρωση της επανάστασης με τη νίκη του κομμουνιστικού κόμματος και τη φυγή

του μέχρι τότε ηγέτη της χώρας Chiang Kai-chek στην Ταϊβάν. Ηγετική φυσιογνωμία

της σύγχρονης Κίνας υπήρξε αναμφισβήτητα ο Μάο, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα για

είκοσι επτά χρόνια και προσπάθησε να την οργανώσει και να την εκσυγχρονίσει (με την

Αγροτική Μεταρρύθμιση το 1950 και το «Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός» την περίοδο

1958-1961), αλλά και ο οποίος υπέπεσε σε βαρύτατα σφάλματα, όπως αυτό της

«Πολιτιστικής Επανάστασης», τα οποία σταμάτησαν την πρόοδο της χώρας για μια

ολόκληρη δεκαετία και την απομόνωσαν διεθνώς. Μόνο μετά το θάνατό του, και με την

άνοδο στην ηγεσία του Deng Xiaoping, ξεκίνησε το νέο μεγάλο πρόγραμμα οικονομικής

μεταρρύθμισης της χώρας, το οποίο την μετέτρεψε στη μεγάλη οικονομική δύναμη που

είναι σήμερα. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι η πορεία της Κίνας στο δεύτερο μισό του

20ου αιώνα είναι το αποτέλεσμα δύο βασικών παραμέτρων: της εσωτερικής πολιτικής

του Μάο και των διαδόχων του και της εξωτερικής πολιτικής τους, κυρίως απέναντι στις

δύο υπερδυνάμεις.

1 Για τα ιστορικά στοιχεία κύρια πηγή είναι το βιβλίο του Θεόδωρου Καρζή «Η ιστορία και ο

πολιτισμός της Κίνας», 2000, εκδόσεις «Νέα Σύνορα» - Α.Α. Λιβάνης.

6

Ο Μάο, με το που εγκαθίδρυσε τη «δημοκρατική δικτατορία», συνάντησε

πολλές δυσκολίες στην οργάνωση του κράτους, καθώς η εθνική οικονομία ήταν

κατεστραμμένη μετά από δώδεκα χρόνια πολέμων: υπήρχε πολύ υψηλός πληθωρισμός,

ο Chiang Kai-chek είχε φύγει στην Ταϊβάν με ολόκληρο το κρατικό θησαυροφυλάκιο,

ενώ η βιομηχανική παραγωγή ήταν απελπιστικά χαμηλή. Πρώτη προτεραιότητα λοιπόν

του νεογέννητου κομμουνιστικού καθεστώτος έγινε η προσέγγιση της Σοβιετικής

Ένωσης με σκοπό να αντιγραφεί το σοβιετικό μοντέλο ανάπτυξης. Το 1950, και ενώ

είχε ξεκινήσει ο Ψυχρός Πόλεμος, υπογράφηκε μια Συμφωνία φιλίας και συμμαχίας

ανάμεσα στις δύο χώρες, η οποία συνοδευόταν και από περιορισμένη οικονομική

βοήθεια, κυρίως με τη μορφή βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μετεκπαίδευσης Κινέζων

επιστημόνων και τεχνικών στην ΕΣΣΔ και συμβουλών από Σοβιετικούς

εμπειρογνώμονες. Λίγο αργότερα όμως δημιουργήθηκε μεγάλη κρίση στις σχέσεις των

δύο χωρών, λόγω διαφωνιών ανάμεσα στα δύο κομμουνιστικά κόμματα. Η κινεζική

ηγεσία δεν είδε με καλό μάτι τη νέα σοβιετική πολιτική της «ειρηνικής συνύπαρξης»

μεταξύ των δύο ιδεολογικά αντίπαλων κόσμων (κομμουνισμού-καπιταλισμού), κάτι που

για τους Κινέζους υπονόμευε τη βασική μαρξιστική θέση, ότι ο κομμουνισμός μπορεί να

επιβληθεί στον κόσμο μόνο μέσα από την ένοπλη ταξική πάλη. Μολονότι ο Σοβιετικός

πρόεδρος Nikita Krushev έκανε δύο ταξίδια στο Πεκίνο, το 1958 και 1959, και παρά τη

δελεαστική του πρότασή για παροχή σοβιετικής πυρηνικής τεχνογνωσίας στην Κίνα, δεν

κατάφερε να προσεγγίσει την κινεζική ηγεσία. Η Κίνα, παρότι θα ήθελε να μπει στη

«λέσχη» των πυρηνικών δυνάμεων, αρνήθηκε τη ρωσική προσφορά για να μη περάσει

όλο το αμυντικό της σύστημα κάτω από τον σοβιετικό έλεγχο, προτίμησε να

αποστρέψει το κεφάλι από τη Μόσχα, να διακόψει τις μεταξύ τους επαφές και να

ακολουθήσει τη δική της αυτόνομη πορεία. Από τότε οι σινο-σοβιετικές σχέσεις δε

σταμάτησαν να χειροτερεύουν (μέχρι τη δεκαετία του 1990) και οι δυο χώρες έγιναν

ανταγωνίστριες2, ενώ αργότερα, κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, η

μεταξύ τους ένταση κορυφώθηκε με μια σειρά ένοπλων επεισοδίων σε παραμεθόριες

περιοχές από τη Βόρεια Μαντζουρία μέχρι το Δυτικό Xinjiang, με θύματα εκατοντάδες

στρατιώτες και από τις δύο πλευρές.

2 Υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός για τον προσεταιρισμό συμμάχων. Το Πεκίνο προσπάθησε να

δημιουργήσει συμμαχίες με τα αφρικανικά κράτη, την Κούβα και την Αλβανία, ενώ με τις περιοδείες του Τσου Ενλάι στην Αφρική προσπάθησε η Κίνα να παίξει το ρόλο της ηγέτιδας

δύναμης του Τρίτου Κόσμου.

7

Όσον αφορά στις ΗΠΑ, οι σχέσεις τους επηρεάστηκαν έντονα από τον Ψυχρό

Πόλεμο, αλλά και από την κρίση στις σινο-σοβιετικές σχέσεις. Η πρώτη κρίση ανάμεσα

στην Κίνα και τις ΗΠΑ ξέσπασε με τον πόλεμο της Κορέας3 στις 25 Ιουνίου 1950. Ο

πόλεμος ξεκίνησε με την επίθεση του βορειοκορεατικού στρατού στη Ν. Κορέα και

συνεχίστηκε με την απόβαση στην περιοχή δυνάμεων του ΟΗΕ.4 Η Κίνα μπήκε στον

πόλεμο με το πλευρό της Βορείου Κορέας και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή των

σινο-αμερικανικών σχέσεων για περίπου είκοσι δύο χρόνια.

Η επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ και η αποκατάσταση των σχέσεων τους

επιτελέστηκε τη δεκαετία του 1970 και θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα

της σύγχρονης κινεζικής ιστορίας. Ο Μάο θεωρούσε απαραίτητη αυτή την ενέργεια, ως

αντίβαρο στη σοβιετική απειλή, ενώ τη διευκόλυναν και οι Αμερικανοί με την

χειρονομία τους να αποδεχθούν την είσοδο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στον

ΟΗΕ, αντί της μέχρι τότε Ταϊβάν. Μάλιστα το 1972 ο πρόεδρος Richard Nixon

πραγματοποίησε ιστορική επίσημη επίσκεψη στην Κίνα και η περίοδος της συνεργασίας

που εγκαινιάστηκε τότε συνεχίστηκε επί τέσσερις διαδοχικές αμερικανικές προεδρίες

μέχρι το 1989.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων οι σινο-αμερικανικές

σχέσεις θα χαρακτηρίζονταν μάλλον άστατες και υπήρξαν αρκετά θερμά επεισόδια που

τις δυναμιτίσανε. Το 1989 ξεκίνησε ακόμη μια κρίση με τα γεγονότα της πλατείας

Τιανανμέν και τη βίαιη καταστολή της φοιτητικής διαμαρτυρίας από τον κινεζικό

3 Η Κορέα είχε χωριστεί σε δύο ζώνες το 1945, μια σοβιετικής επιρροής στο Βορά με κομμουνιστικό καθεστώς, και μια αμερικανικής επιρροής στο Νότο. Το φυσικό τους σύνορο ήταν

ο 38ος παράλληλος. 4 Οι δυνάμεις του ΟΗΕ ήταν συγκροτημένες από είκοσι κράτη, αλλά στην πλειοψηφία τους αποτελούνταν από αμερικανικά στρατεύματα. Αρχικά και για τέσσερις περίπου μήνες που

διαρκούσαν οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί οι Κινέζοι κρατούσαν στάση αναμονής, έχοντας δηλώσει ότι εάν τα αμερικανικά στρατεύματα περνούσαν το φυσικό όριο του 38ου παράλληλου

θα επενέβαιναν στρατιωτικά να βοηθήσουν τους «αδερφούς Κορεάτες». Έτσι και έγινε. Όταν οι

κομμουνιστικές δυνάμεις απωθήθηκαν μέχρι τα κινεζικά σύνορα, το Πεκίνο έστειλε μυστικά διακόσιες πενήντα χιλιάδες Κινέζους «εθελοντές», οι οποίοι κατάφεραν να διασπάσουν όλα τα

μέτωπα, να αναγκάσουν τα συμμαχικά στρατεύματα σε υποχώρηση και να καταλάβουν τη Σεούλ. Τελικά επεκράτησαν οι σύμμαχοι, κυρίως λόγω της αεροπορικής τους υπεροχής, αλλά

στην ουσία με το τέλος του πολέμου το 1953 φάνηκε ότι δεν υπήρχε νικητής και νικημένος, καθώς με την υπογραφή της εκεχειρίας τα σύνορα επέστρεψαν στην αρχική γραμμή πριν τον

πόλεμο.

8

στρατό.5 Οι δύο χώρες απομακρύνθηκαν πάλι και διακόπηκε οποιαδήποτε συνεργασία ή

διάλογος είχε ξεκινήσει, ενώ το θέμα της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

στην Κίνα έγινε ρυθμιστικός παράγοντας των διμερών τους σχέσεων. Από τα πιο

κρίσιμα γεγονότα αυτής της δεκαετίας ήταν η αποστολή το 1996 στην περιοχή της

Ταϊβάν δύο αμερικανικών αεροπλανοφόρων ως απάντηση στις στρατιωτικές ασκήσεις

εκφοβισμού που πραγματοποίησε ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός πολύ κοντά στο

νησί και ο βομβαρδισμός της κινεζικής πρεσβείας στο Βελιγράδι, το Μάιο του 1999,

κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο. Τέλος, πιο πρόσφατο γεγονός είναι αυτό

του αμερικανικού αναγνωριστικού-κατασκοπευτικού αεροπλάνου που το 2001 έκανε

αναγκαστική προσγείωση στη νήσο Χαϊνάν, αφού πρώτα συγκρούστηκε στον αέρα με

κινεζικό καταδιωκτικό αεροπλάνο. Ανάμεσα σε όλα αυτά τα επεισόδια υπήρξε μόνο μια

προσπάθεια επανασύνδεσης, το 1996, όταν ο αμερικανός πρόεδρος Κλίντον υιοθέτησε

την πολιτική της «στρατηγικής φιλίας». Δυστυχώς όμως η προσπάθεια αυτή ήταν

βραχύβια και με την άνοδο του George W. Bush στην αμερικανική προεδρεία η

στρατηγική φιλία μετατράπηκε σε «στρατιωτικό ανταγωνισμό».

Τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πιο σημαντικό σημείο της σύγχρονης

κινεζικής ιστορίας είναι η μεγάλη μεταρρύθμιση της Κίνας σε όλους τους τομείς, αλλά

κυρίως στην οικονομία, που ξεκίνησε τo 1976 μετά το θάνατο του Μάο και την άνοδο

στην ηγεσία του κόμματος του Deng Xiaoping. Ο Deng αποποιήθηκε τη φιλοσοφία

«εθνική αυτάρκεια-επαναστατικός ενθουσιασμός» και το σύνθημα «καλύτερα φτωχός

με σοσιαλισμό παρά πλούσιος με καπιταλισμό» του Μάο και υιοθέτησε το δίπτυχο

«ξένες επενδύσεις-υλικά κίνητρα». Όντας πραγματιστής, ήξερε ότι η επιβίωση του

σοσιαλισμού εξαρτάται από την ευημερία του λαού. Έτσι, ξεκίνησε το πρόγραμμα των

«τεσσάρων εκσυγχρονισμών» στους τομείς της γεωργίας, της βιομηχανίας, της

τεχνολογίας και της άμυνας, και για να το πραγματοποιήσει, άλλαξε την εξωτερική

πολιτική της Κίνας και άρχισε να προσεταιρίζεται ξένους επενδυτές για τη δημιουργία

επενδύσεων στη χώρα του και την εισαγωγή και αξιοποίησης προηγμένης δυτικής

5 Η διαμαρτυρία ξεκίνησε ως συγκέντρωση των φοιτητών για να αποτιμήσουν φόρο τιμής στον

εκσυγχρονιστή πολιτικό Hu Yaobang που είχε πεθάνει στις 15 Απριλίου του ίδιου χρόνου, και μετατράπηκε σε διαμαρτυρία με αίτημα την πλήρη δημοκρατικοποίηση του πολιτεύματος. Η

διαμαρτυρία κράτησε έξι εβδομάδες αλλά τελικά επενέβη ο στρατός και την κατέστειλε βίαια, πράγμα που ξεσήκωσε τη Δύση και προκάλεσε οπισθοδρόμηση των σινο-αμερικανικών και σινο-

ευρωπαϊκών σχέσεων.

9

τεχνογνωσίας προς όφελος της πατρίδας του. Παράλληλα προχώρησε στην

αποκατάσταση των σινο-σοβιετικών σχέσεων που δημιούργησε έναν καινούργιο,

ισχυρότατο άξονα στη διεθνή πολιτική σκηνή, και στην υπογραφή δύο συμφωνιών,

μιας σινο-βρετανικής και μια σινο-πορτογαλικής, για την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ

και του Μακάο στην Κίνα, αντίστοιχα. Επιπλέον, στα τέλη της δεκαετίας του 1990

αποφασίστηκε η μετάβαση στην οικονομία της αγοράς, ξεκίνησαν εκστρατείες κατά της

διαφθοράς και από τις αρχές του 2002 η Κίνα αποτελεί πια μέλος του Παγκόσμιου

Οργανισμού Εμπορίου.

Παρά όμως από τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία της και τις

σχετικά περιορισμένες πολιτικές αλλαγές, η Κίνα παραμένει για την ώρα μια

περιφερειακή δύναμη και μια αναπτυσσόμενη χώρα, με ένα σημαντικό ποσοστό του

πληθυσμού να διαβιώνει σε συνθήκες μεγάλης φτώχειας. Έχει δημιουργήσει όμως τις

προϋποθέσεις και την υποδομή για να εξελιχθεί, ίσως σε λιγότερο από μισό αιώνα, στην

πρώτη στρατιωτική, πολιτική και οικονομική δύναμη του κόσμου.

10

II. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η εξωτερική πολιτική κάθε κράτους είναι η έκφραση μιας σειράς αποφάσεων, οι

οποίες λαμβάνονται από τις πολιτικές ελίτ που ασκούν την εξουσία, και καθορίζουν τις

σχέσεις του κράτους με τους γείτονές του και τη διεθνή κοινότητα. Η λήψη αυτών των

αποφάσεων, που έχουν ως μοναδικό σκοπό την επιβίωση του ίδιου του κράτους και της

ελίτ που το κυβερνά, μέσω της ενδυνάμωσης της θέσης του μέσα στο διεθνές σύστημα

και της ευημερίας του λαού του, καθορίζεται και επηρεάζεται από ποικίλους

παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί, το ειδικό βάρος των οποίων ποικίλλει, θα μπορούσαν

να ομαδοποιηθούν σε τρεις γενικές κατηγορίες: ιστορικοί, οικονομικοί και ιδεολογικοί.

Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η εξωτερική

πολιτική της οποίας, από την ίδρυσή της το 1949 μέχρι σήμερα, διαμορφώνεται από τις

ιστορικές μνήμες των εκατό πενήντα τελευταίων χρόνων, από την κομμουνιστική

ιδεολογία και από την ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη και ευημερία του κινεζικού

λαού.

Πριν από τη δεκαετία του 1980 η εξωτερική πολιτική της Κίνας

αντικατοπτρίζεται αποκλειστικά στις σχέσεις της με τις δύο υπερδυνάμεις, ενώ δεν είχε

αναπτύξει καθόλου σχέσεις με τους γείτονές της, και ειδικότερα με τις χώρες της ΝΑ

Ασίας. Αυτή η έλλειψη περιφερειακής πολιτικής οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, οι

πιο σημαντικοί από τους οποίους είναι οι διαρκείς πολιτικές αλλαγές και οι εσωτερικές

αναταραχές και ο παραδοσιακός σινοκεντρισμός, που στηρίζεται στην ιδέα της

ανωτερότητας του κινεζικού πολιτισμού.6

Κατά τη δεκαετία του 1980 τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Με την

υιοθέτηση της νέας πολιτικής του εκσυγχρονισμού στη μετα-μαοϊκή περίοδο, η Κίνα

άρχισε να αναπτύσσει τις εξωτερικές της σχέσεις και εφάρμοσε μια πολιτική, οι βασικοί

στόχοι της οποίας ήταν η «διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και σταθερότητας», η

«ανάπτυξη συνεργασίας με όλες τις χώρες ανεξάρτητα από το πολιτικο-κοινωνικό τους

6 Suisheng Zhao, “China’s periphery policy and its Asian neighbors”, 1999, Security Dialogue,

Vol. 30(3): 335-346.

11

σύστημα» και η «προώθηση της οικονομικής ευημερίας της χώρας».7 Μέσα σε αυτό το

πνεύμα εξομάλυνε τις σχέσεις της με τις δύο υπερδυνάμεις, ενώ παράλληλα άρχισε να

προσεγγίζει και τους γείτονές της, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία ενός κλίματος

σταθερότητας στην περιοχή, που της επέτρεψε να ξεκινήσει απερίσπαστη τον

εκσυγχρονισμό της οικονομίας της. Όλα δείχνουν ότι η Κίνα είχε αποφασίσει να γίνει

ενεργό μέρος του συστήματος και μάλιστα άρχισε να συμμετέχει σε διεθνείς

οργανισμούς, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα8 και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σε

διακυβερνητικούς και μη-κυβερνητικούς οργανισμούς,9 ενώ άλλαξε σημαντικά και τη

στάση της απέναντι στον ΟΗΕ.10

Όλα άλλαξαν ξαφνικά το 1989, χρονιά που αποτελεί ορόσημο στις σχέσεις της

Κίνας με τον έξω κόσμο. Τα δύο σημαντικά γεγονότα που έφεραν τα πάνω κάτω στο

διεθνές σύστημα είναι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και επομένως το τέλος του

Ψυχρού Πολέμου, και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην πλατεία Τιανανμέν, με τη

βίαιη καταστολή των φοιτητικών διαδηλώσεων.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του κομμουνιστικού συστήματος

αναστάτωσε την πολιτική ηγεσία της Κίνας γιατί έθετε σε αμφισβήτηση το ίδιο το

καθεστώς, ενώ το τέλος του ανταγωνισμού ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή μείωσε

σημαντικά τη σημασία της χώρας ως διεθνή παράγοντα. Ενώ κατά τη διάρκεια του

ψυχρού πολέμου η Κίνα χρησιμοποιούσε τον ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων –

που βασιζόταν κατά κύριο λόγο στα πυρηνικά και συμβατικά οπλοστάσιά τους- για να

αποκομίσει οφέλη, τώρα που είχε μειωθεί αυτός ο ανταγωνισμός και είχε ουσιαστικά

εκλείψει κίνδυνος να στραφεί η Κίνα προς τον ανατολικό συνασπισμό, βρέθηκε στο

7 Rosemary Foot, "China’s foreign policy in the post-1989 era”, από το βιβλίο “China in the 90s”

of Benewick Robert and Wingrove Paul, Palgrave 1999, pp 234-244 και Suisheng Zhao, (1999),

όπως παραπάνω. 8 Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η Κίνα ήταν ο μεγαλύτερος αποδέκτης δανείων από την

Παγκόσμια Τράπεζα, το 1989 έφτασε να παίρνει οικονομική βοήθεια της τάξης των 2,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο, ενώ οι ξένες επενδύσεις στο έδαφός της έφτασαν τα 20

δισεκατομμύρια δολάρια. Rosemary Foot (1999), όπως παραπάνω. 9 Το 1988 συμμετείχε σε 37 διακυβερνητικούς και σε 574 μη-κυβερνητικούς οργανισμούς. Rosemary Foot (1999), όπως παραπάνω και Tony Saich "Foreign Policy”, από το βιβλίο

“Governance and politics of China”, Palgrave 2001, pp 272-293. 10 Ενώ το 1965 κατηγορούσε τον ΟΗΕ ως «βρώμικο διεθνές πολιτικό χρηματιστήριο στο έλεος

των λίγων μεγάλων δυνάμεων», το 1985 τον χαρακτήριζε ως «αναντικατάστατο στην ιστορική αποστολή που έχει αναλάβει και στην επιρροή που έχει στον κόσμο». Rosemary Foot (1999),

όπως παραπάνω.

12

στόχαστρο του δυτικού κόσμου και άρχισε να υφίσταται οικονομικής και διπλωματικής

μορφής πιέσεις. Τις περισσότερες πιέσεις τις δέχτηκε από τις ΗΠΑ, οι οποίες ως η μόνη

υπερδύναμη πια, κυριάρχησαν στο διεθνές σύστημα, θέση που επιβεβαιώθηκε και το

1991 με τον Πόλεμο του Κόλπου. Επιπλέον, οι εξοπλισμοί έχασαν τη σημασία που είχαν

παλαιότερα και ο ανταγωνισμός των χωρών άρχισε να βασίζεται κυρίως στην

οικονομική και τεχνολογική υπεροχή, με αποτέλεσμα η Κίνα, από ρυθμιστικός

παράγοντας που ήταν, να βρεθεί πολύ πίσω από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Ευρώπη.

Από την άλλη πλευρά τα γεγονότα της Τιανανμέν οδήγησαν σε ιδεολογική

σύγκρουση την Κίνα με τον δυτικό κόσμο, και σε ουσιαστική απομόνωση της χώρας. Οι

ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ιαπωνία σταμάτησαν όλες τις επίσημες συναλλαγές τους με την

Κίνα και κυρίως τις πωλήσεις όπλων και στρατιωτικής τεχνολογίας, σταμάτησε η ροή

κεφαλαίων και ο δανεισμός της χώρας από την Παγκόσμια Τράπεζα και την Ασιατική

Τράπεζα Ανάπτυξης, ενώ όλες οι μετέπειτα προσπάθειες για σύναψη σχέσεων άρχισαν

να φιλτράρονται μέσα από την οπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για να ξεπεράσει την κρίση η Κίνα και να ξεφύγει από την απομόνωση που την

είχαν οδηγήσει, αναγκάστηκε να προσαρμόσει την εσωτερική, και κυρίως την εξωτερική

της πολιτική στα νέα δεδομένα. Η πολιτική που ακολούθησε η Κίνα μετά το 1989 είναι

«πραγματιστική» και συνδυάζει παραχωρήσεις από τη μεριά της προς τη Δύση και

επίδειξη πνεύματος συνεργασίας, ενώ παράλληλα προσπαθεί να αποδείξει ότι η σημασία

της σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει μειωθεί. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να μπορέσει η

Κίνα να ξεπεράσει τα όρια της μεγάλης περιφερειακής δύναμης, που αδιαμφισβήτητα

είναι, και να αποκτήσει τη θέση της παγκόσμιας δύναμης. Οι παράγοντες που είναι

άρρηκτα δεμένοι με το στόχο αυτό είναι η συνέχιση της μεγάλης οικονομικής

ανάπτυξης που παρατηρείται τα τελευταία είκοσι χρόνια, η ενεργειακή αυτάρκεια της

χώρας, η αύξηση της στρατιωτική της δύναμης, η εμφάνιση μιας νέας μορφής

εθνικισμού και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις διάφορες γραφειοκρατικές ελίτ, ενώ ο

βαθύτερος στόχος όλων αυτών φαίνεται να είναι η επιβίωση της πολιτικής ελίτ που

ασκεί την εξουσία και η διατήρησή του κομμουνιστικού κόμματος στην εξουσία.

13

1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Από τη δεκαετία του 1980 κι έκτοτε όπως ήδη αναφέραμε κυριαρχεί ο

«πραγματισμός» στην κινεζική πολιτική σκέψη. Για τους πραγματιστές «όλα τα

προβλήματα της χώρας, αλλά και οι περισσότερες λύσεις έρχονται από τον έξω

κόσμο»,11 και όλοι οι τελευταίοι ηγέτες της Κίνας υιοθέτησαν τη στρατηγική του

εκσυγχρονισμού της χώρας ακολουθώντας τη λεγόμενη «ti-yong formula»,12 δηλαδή

χρήση των πιο προηγμένων τεχνολογιών από τον έξω κόσμο, άνοιγμα του εμπορίου και

πολιτιστικές ανταλλαγές, απορρίπτοντας όμως ότι δεν ταιριάζει με τα «κινεζικά

χαρακτηριστικά», μεταξύ αυτών και ιδέες που θα μπορούσαν να απειλήσουν τη μορφή

του καθεστώτος. Οι πραγματιστές ηγέτες έκαναν την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας

απόλυτη προτεραιότητά τους, καθώς έμαθαν από τη σοβιετική εμπειρία ότι, εάν ήθελαν

να διατηρηθούν στην εξουσία θα έπρεπε να καλυτερεύσουν το επίπεδο ζωής των

Κινέζων. Στην ουσία η στρατηγική τους έγκειται στο να διατηρηθεί η εθνική κυριαρχία,

να επιτευχθεί η επανένωση όλης της Κίνας13 και να αυξηθεί ο πλούτος και η ισχύς του

έθνους.

Βασισμένοι σε αυτή τη λογική προσπαθούν συνεχώς να δημιουργήσουν τις

κατάλληλες προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στην Κίνα να συνεχίσει ανενόχλητη την

οικονομική της ανάπτυξη. Οι προϋποθέσεις αυτές είναι κυρίως η επέκταση των

οικονομικών και εμπορικών δεσμών της με τη διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα με τις

ΗΠΑ, η περιφερειακή ασφάλεια και ειρήνη και η ενεργειακή της αυτάρκεια.

Όσον αφορά στην πρώτη προϋπόθεση, αυτή φαίνεται να πραγματοποιείται με

την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), η οποία έγινε

επίσημα από την 1/1/2002. Η είσοδός της στον ΠΟΕ θεωρείται ως ένα εξαιρετικής

σημασίας γεγονός: Πρώτα-πρώτα, έστω και συμβολικά, η χώρα παίρνει μια θέση που

της αξίζει ανάμεσα στα άλλα προηγμένα κράτη και μπορεί να επηρεάζει «από μέσα» το

11 Andrew J. Nathan and Robert S. Ross, “the great wall and the empty fortress: China’s search for security”, (New York: W. W. Norton, 1997): 32-33. 12 Η «ti-yong formula» εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του κινήματος της «αυτοενδυνάμωσης» του 1861-1895. Σύμφωνα με αυτή έπρεπε να υπάρξει «επιλεκτική χρήση των ξένων μεθόδων

για να νικηθούν οι ξένοι βάρβαροι». 13 Μετά την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ και του Μακάο, απομένει μόνο η Ταϊβάν για να

ολοκληρωθεί η επανένωση της Κίνας.

14

σχεδιασμό της πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων. Δεύτερον, δεν θα είναι πια εύκολο

«θύμα» των ΗΠΑ, οι οποίες δε θα μπορούν τόσο εύκολα να την «απειλούν» με

μονομερείς κυρώσεις για οικονομικά θέματα ή για πολιτική συμπεριφορά. Τρίτον, χάρη

στις εξωτερικές πιέσεις θα είναι πιο εύκολο να προχωρήσουν οι οικονομικές

μεταρρυθμίσεις στη χώρα, οι οποίες πιθανόν να καθυστερούσαν λόγω της εσωτερικής

αντιπολίτευσης και των αντικρουόμενων συμφερόντων. Τέλος, η Κίνα θα αποκομίσει

πολλά και σημαντικά οικονομικά οφέλη και θα ενισχύσει την οικονομία της. Όλες οι

αναλύσεις δείχνουν ότι μέχρι το 2005, θα διπλασιαστεί το σύνολο των ξένων

επενδύσεων στη χώρα, θα αυξηθούν οι εξαγωγές μεταξύ 12 και 25%, θα αυξηθεί το

ΑΕΠ, ενώ η κατανάλωση προβλέπεται να μεγαλώσει κατά 2,1%.14

Όσον αφορά στη δεύτερη προϋπόθεση, μέσα στα πλαίσια της διατήρησης της

ειρήνης και της σύσφιξης των οικονομικών της δεσμών με τις χώρες της περιοχής του

ασιατικού Ειρηνικού, η Κίνα αποφάσισε να συμμετέχει σε διάφορους περιφερειακούς

οργανισμούς, μολονότι ήταν και παραμένει αρκετά δύσπιστη στον πολυμερή διάλογο.

Οι πιο σημαντικοί από αυτούς τους οργανισμούς είναι ο Asia-Pacific Economic

Cooperation (APEC) και ο ASEAN Regional Forum (ARF).

Ο APEC είναι ο μεγαλύτερος οργανισμός που προωθεί την οικονομική συνεργασία

στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού. Ιδρύθηκε το 1989, μετράει σήμερα 21 μέλη15 και

σκοπός της ίδρυσής του ήταν η «δημιουργία μιας κοινότητας η οποία θα ενδυναμώσει

την οικονομική συνεργασία μεταξύ των κρατών, θα δημιουργήσει ένα σταθερό

περιβάλλον και θα βοηθήσει στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας και του διεθνούς

εμπορικού συστήματος».16 Η Κίνα έγινε μέλος του το 1991, ενώ ταυτόχρονα έγιναν

δεκτά και το Χονγκ Κονγκ και η Ταϊβάν, όχι ως κυρίαρχα κράτη, αλλά ως περιφερειακές

οικονομίες. Από την άλλη πλευρά, ο ARF είναι ένα περιφερειακό forum στο οποίο

14 Λεπτομέρειες για την είσοδο της Κίνας στον ΠΟΕ και για τα οφέλη που μάλλον θα αποκομίσει

στα άρθρα των Nicolas Occis, “Les enjeux de l’adhésion de la Chine a l’OMC”, Politique Etrangère, 2001, Vol. 4: 973-986, και Tony Saich, (2001), όπως παραπάνω. 15 Οι χώρες αυτές είναι η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Ιαπωνία, η Ν.

Κορέα, η Νέα Ζηλανδία, η Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Ινδονησία, το Μπρούνεϊ, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες, η Σιγκαπούρη, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ, το Μεξικό, η Χιλή, το Περού, η Παπούα Νέα Γουινέα. 16 Hu Si, “Shanghai APEC: a focus of world attention”, Beijing Review, November 8th 2001, No 45: 11-21. Επίσης και στα άρθρα: Hongying Wang’s “Multilateralism in Chinese foreign policy”,

Asian Survey, 2000, 40(3), 475-491. Rosemary Foot’s (1999), όπως παραπάνω και Michael Yahuda’s “China’s foreign relations. The long march, future uncertain”, The China Quarterly,

1999, 159, 650-659.

15

συζητούνται όλα τα θέματα ασφαλείας της περιοχής, και το οποίο αποτελεί στην ουσία

ένα πρώτο βήμα για ανταλλαγή απόψεων, για μερική εκτόνωση επικίνδυνων

καταστάσεων, ενδεχομένως και για άσκηση προληπτικής διπλωματίας.17 Η συμμετοχή της

Κίνας σε αυτά τα δύο fora συζητήσεων βοηθάει τη χώρα να αναπτύξει το εμπόριό της με

αυτά τα κράτη και να αυξήσει τη ροή επενδύσεων προς το έδαφός της18, ενώ παράλληλα

της δίνεται η δυνατότητα να συζητήσει άτυπα και χωρίς καμία δέσμευση σημαντικά

θέματα ασφαλείας, όπως είναι το οργανωμένο έγκλημα, η πειρατεία, η παράνομη

μετανάστευση, το εμπόριο όπλων και η διακίνηση ναρκωτικών.

2. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ19

Ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας που μπορεί να μπλοκάρει ή να επιβραδύνει

την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας είναι τα ενεργειακά της αποθέματα. Από το 1993 η

Κίνα έχει γίνει εισαγωγέας αργού πετρελαίου,20 ο τρίτος στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και

την Ιαπωνία. Αυτό σημαίνει ότι έχει γίνει πια αρκετά ευάλωτη, όπως και οι υπόλοιπες

βιομηχανικές χώρες του κόσμου, στα απρόσμενα γεγονότα που επηρεάζουν τη διεθνή

αγορά του πετρελαίου. Επειδή το πετρέλαιο σχετίζεται άμεσα με την οικονομική

ανάπτυξη των τελευταίων ετών είναι καθήκον της κινεζικής πολιτικής ηγεσίας να

εγγυηθεί την αυτάρκεια της χώρας σε καύσιμα. Για αυτό το λόγο έχει αλλάξει την

εξωτερική της πολιτική και έχει αρχίσει να υιοθετεί μία πολιτική προσέγγισης των

πετρελαιοπαραγωγών χωρών στην Αφρική, Μέση Ανατολή, Κεντρική Ασία και Λατινική

Αμερική. Στη προσέγγιση αυτών των χωρών η Κίνα ακολουθεί το δρόμο των διμερών

επαφών, αποφεύγοντας τη δέσμευση σε πολυμερείς συμφωνίες.

17 Εκτός από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας στο ARF συμμετέχουν οι 10 χώρες ASEAN, η

Αυστραλία, ο Καναδάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Ν. Κορέα, η Νέα Ζηλανδία, η

Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Μογγολία, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας και ως παρατηρητής η Παπούα Νέα Γουινέα. 18 Το 1999 το εμπόριο της Κίνας με τα μέλη του APEC αντιπροσώπευε το 75,1% του συνολικού εμπορικού της όγκου, ενώ οι επενδύσεις από αυτές της χώρας έφτασαν το 75% των συνολικών

επενδύσεων. Hu Si, (2001) όπως παραπάνω. 19 Amy Myers Jaffe & Steven W. Lewis, “Beijing’s oil diplomacy”, Survival, 2002, 44(1): 115-134, Mamdouh G. Salameh, “China, oil and the risk of regional conflict”, Survival, 1995/96, 37 (4):

133-146 και Xiaojie Xu, “China and the middle East: Cross-investment in the energy sector”, Middle East Policy, 2000, VII(3): 122-136. 20 Μολονότι η Κίνα διαθέτει κοιτάσματα πετρελαίου, το πετρέλαιο που παράγει δε φτάνει πια για να καλύψει τις ανάγκες της. Μέσα σε μια δεκαετία η κατανάλωση πετρελαίου διπλασιάστηκε,

ενώ η παραγωγή μειώθηκε κατά 11,5%.

16

Για να ξεπεράσει την ανασφάλεια και τα προβλήματα που δημιουργούν οι όλο

και μεγαλύτερες ανάγκες της σε πετρέλαιο το καθεστώς έχει αναπτύξει διάφορες

εναλλακτικές στρατηγικές:

Πρώτα-πρώτα, έχει αποφασίσει να αρχίσει την εκμετάλλευση των κινεζικών

κοιτασμάτων φυσικού αερίου σε μεγαλύτερη κλίμακα, ώστε μέχρι το 2015 να καλύπτει

με αυτό το 8-10% των ενεργειακών της αναγκών.21

Δεύτερον, έχει έρθει σε διαπραγματεύσεις με πολυεθνικές πετρελαϊκές εταιρείες

για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων του Tarim Basin. Το Tarim Basin θεωρείται το

μεγαλύτερο ανεκμετάλλευτο κοίτασμα πετρελαίου στον κόσμο, αλλά λόγω του ακριβού

κόστους έρευνας και εκμετάλλευσης, της έλλειψης τεχνολογίας και της δυσκολίας

μεταφοράς του πετρελαίου,22 η Κίνα δεν μπορεί να το εκμεταλλευτεί μόνη της.

Τρίτον, έχει ξεκινήσει τη διεθνοποίηση της κινεζικής βιομηχανίας πετρελαίου.

Έτσι, η China National Petroleum Corporation (CNPC) έχει αρχίσει από το 1996 να

επενδύει σε κοιτάσματα στο Σουδάν, στη Βενεζουέλα, στο Καζακστάν23 και στο Περού,

ενώ η China National Offshore Oil Corporation (CNOOP) εξαγόρασε τα κοιτάσματα

Widuri και Cinta στην Ινδονησία στις αρχές του 2002.

Τέταρτον, προχωράει στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων στη Μέση Ανατολή και

στην Αφρική.24 Επειδή η Μέση Ανατολή είναι παραδοσιακά Ευρω-Αμερικανικός χώρος

δράσης, για να μπορέσει η Κίνα να πάρει κάποιο μερίδιο στην αραβική αγορά

πετρελαίου, προσπαθεί να δημιουργήσει στενότερες επαφές με κάποιες από τις χώρες

21 Η Κίνα έχει μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου στις περιοχές Erdos, Sichuan, Tarim Basin, Junggar, Qaidam και πιθανόν στη Νότια Κινεζική Θάλασσα. Υπάρχουν σχέδια για κατασκευή

αγωγού 4000 χιλιομέτρων για μεταφορά αερίου από το Tarim Basin στη Σανγκάι. 22 Το έδαφος της περιοχής είναι αφιλόξενο, περιβάλλεται από βουνά και έρημο που δυσκολεύουν τη χάραξη δρόμων και τη μεταφορά του πετρελαίου, χωρίς να υπολογίζουμε και

τις επιθέσεις των Ουϊγούρων αυτονομιστών στις εγκαταστάσεις και στις αποστολές μεταφοράς. 23 Το 1997 η CNPC εξαγόρασε το 60% της Kazakhstan’s Aktyubinsk Oil Company. 24 Τον Ιούνιο του 1997 η Κίνα υπέγραψε συμφωνία με το Ιράκ ώστε, μετά τη λήξη των

κυρώσεων του ΟΗΕ στη χώρα, να αναλάβει την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της al-Ahdab στο κεντρικό Ιράκ. Επίσης έχει κάνει συμφωνίες με τη Σαουδική Αραβία ώστε κινεζικές εταιρείες

να δραστηριοποιηθούν σε αυτή τη χώρα, με αντάλλαγμα σαουδοαραβικές εταιρείες να επενδύσουν σε διυλιστήρια στην Κίνα. Η Σαουδική Αραβία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός

πετρελαίου στον κόσμο και μπορεί να εγγυηθεί την ενεργειακή ασφάλεια της Κίνας. Παράλληλα, ως αντάλλαγμα, η Κίνα ανοίγει την τεράστια αγορά της στη Σαουδική Αραβία, ενώ είναι και

πρόθυμη να της πουλήσει όπλα και τεχνολογία.

17

της περιοχής, με τις οποίες η Αμερική δε διατηρεί καλές σχέσεις. Για να προσελκύσει το

ενδιαφέρον τους ανταλλάσσει στην ουσία το πετρέλαιο με όπλα και στρατιωτικούς

εξοπλισμούς. Αυτή είναι μια γενικότερη τακτική της Κίνας, καθώς η CNPC δεν είναι σε

θέση να ανταγωνιστεί τις πιο έμπειρες, δυτικών συμφερόντων εταιρείες που έχουν

εισβάλλει στην περιοχή από τις αρχές του 20ου αιώνα. Έτσι, προσεγγίζει χώρες τις

οποίες δεν μπορούν να ελέγξουν οι ΗΠΑ (Σουδάν, Ιράκ, Ιράν, Λιβύη, Νιγηρία, Τσαντ,

Νίγηρα, Ισημερινή Γουϊνέα, Αλγερία κ.α.) και τους προμηθεύει όπλα, ενώ η ίδια κερδίζει

πετρέλαιο, αλλά και την υποστήριξη αυτών των χωρών στο θέμα της αναγνώρισης της

Ταϊβάν.

Παράλληλα, έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη συνεργασίας με τη Ρωσία και τις

χώρες της Κεντρικής Ασίας. Οι χώρες αυτές βρίσκονται πιο κοντά στην Κίνα, με

αποτέλεσμα να είναι ευκολότερη η μεταφορά του πετρελαίου, καθώς δεν

ακολουθούνται θαλάσσιοι δρόμοι. Κατά το ταξίδι του προέδρου Jiang Zemin στη Ρωσία

το 2001, υπογράφηκαν αρκετές σημαντικές συμφωνίες για την ενέργεια. Μια από αυτές

προβλέπει τη δημιουργία αγωγού μεταφοράς πετρελαίου από την ανατολική Σιβηρία

στην ανατολική Κίνα. Αντίστοιχα έχουν αρχίσει επαφές και συνεργασία με το Καζακστάν

για μεταφορά πετρελαίου και για κατασκευή πετρελαιαγωγού μήκους 3000 χιλιομέτρων

που θα συνδέει το δυτικό Καζακστάν με την κινεζική επαρχία Xinjiang. Πάντως,

μολονότι η Κίνα βλέπει την Κεντρική Ασία ως μια γέφυρα που θα την ενώσει δια ξηράς

με τον Περσικό κόλπο, το κόστος μεταφοράς του πετρελαίου μέσω αγωγών είναι πολύ

ανώτερο από αυτό της θαλάσσιας μεταφοράς.

Τέλος, όσον αφορά στη Νότια θάλασσα, η οποία θεωρείται ότι διαθέτει τεράστια

αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, δεν είναι ξεκαθαρισμένο το νομικό

καθεστώς της, με αποτέλεσμα, όπως υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις χώρες που τη

διεκδικούν,25 να μην μπορεί να προχωρήσει η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων χωρίς

τον κίνδυνο να διαταραχθεί η ειρήνη και σταθερότητα όλης της Νοτιο-Ανατολικής

Ασίας. Η πολιτική που ακολουθεί η Κίνα στη συγκεκριμένη περίπτωση αφορά στην

αναβολή της λύσης του προβλήματος της κυριαρχίας της περιοχής και στην κοινή

ανάπτυξη και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών από όλες τις χώρες.

25 Οι χώρες αυτές είναι οι Φιλιππίνες, το Βιετνάμ, το Μπρούνεϊ και η Μαλαισία.

18

3. ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν το σχεδιασμό και την άσκηση της

εξωτερικής πολιτικής της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας είναι ο εθνικισμός. Ο εθνικισμός

δεν υπήρχε πάντα στην Κίνα. Είναι «εισαγόμενο προϊόν» από τη Δύση, το οποίο βρήκε

πρόσφορο έδαφος και αναπτύχθηκε κατά τα χρόνια της εξάρτησης της χώρας από τις

δυτικές δυνάμεις, μετά τους πολέμους του οπίου. Κατά τη διάρκεια όλου του «αιώνα

της ντροπής και της ταπείνωσης», οι Κινέζοι άρχισαν σταδιακά να αναπτύσσουν εθνική

συνείδηση και να διεκδικούν το δικαίωμα να ορίζουν μόνοι τους την επικράτειά τους,

και ο εθνικισμός στάθηκε σημαντικό κίνητρο για τους ηγέτες της Κίνας, να εργαστούν

σκληρά για να ξαναδώσουν στη χώρα τους τη «θέση που της αξίζει στον κόσμο» και να

τη μετατρέψουν πάλι σε μεγάλη δύναμη.

Το «όνειρο μιας δυνατής Κίνας» τροφοδότησε επανειλημμένως τον εθνικισμό, ο

οποίος πήρε διάφορες μορφές ανάλογα με τις ιστορικές περιόδους, από άκρατη

ξενοφοβία και απόρριψη του έξω κόσμου, μέχρι την απόρριψη των παραδοσιακών

αξιών, αν και πάντα ο στόχος ήταν η αναγέννηση της χώρας.26

Η μεγάλη ανάπτυξη που πραγματοποιείται στην Κίνα τα τελευταία είκοσι χρόνια

έχει βοηθήσει πολύ στο να αναπτυχθεί μια νέα μορφή εθνικισμού,27 η οποία πηγάζει

από το αίσθημα υπερηφάνειας του κινεζικού λαού για τα επιτεύγματά του. Όλοι είναι

26 Οι ελίτ χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα: Από τη μία πλευρά βρίσκονταν οι παραδοσιακές ελίτ

που υποστήριζαν ότι η αναγέννηση του έθνους θα πραγματοποιηθεί μέσα από την απομόνωση και ότι η Κίνα θα πάρει τη θέση που της αξίζει μόνο εάν επιστρέψει στις παραδοσιακές της αξίες

απορρίπτοντας κάθε ξένη επίδραση. Αυτή η μορφή εθνικισμού ονομάστηκε «αντι-ιμπεριαλιστικός εθνικισμός» και εμφανίστηκε κατά τον πόλεμο των Μπόξερ, την «Πολιτιστική

Επανάσταση» και στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται οι

«εκσυγχρονιστικές» ελίτ οι οποίες πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος να κερδίσει η Κίνα την παλιά της αίγλη είναι να μεταμορφωθεί σε σύγχρονο κράτος, το οποίο θα βασίζει την ανάπτυξή του,

όχι στις παραδοσιακές αξίες, αλλά στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία. Φυσικά αυτό δε σημαίνει υποταγή στις ξένες δυνάμεις, αλλά προσαρμογή στις νέες παγκόσμιες συνθήκες. Αυτός

ο τύπος εθνικισμού ονομάστηκε “antitraditionalism” και εκφράστηκε έντονα κατά τη διάρκεια

του κινήματος της 4ης Μαΐου 1919, αλλά και κατά τη διάρκεια περιόδων της «Πολιτιστικής Επανάστασης», όταν ο Μάο κινητοποιούσε τους οπαδούς του να καταστρέψουν τα «τέσσερα

παλιά», δηλαδή τις ιδέες, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα ως κατάλοιπα του παρελθόντος. 27 «Ο εθνικισμός που αναπτύσσεται στην Κίνα είναι ένας μετριοπαθής εθνικισμός που βασίζεται

στην ιδέα ότι η Κίνα θα ξανακερδίσει την προηγούμενη μεγαλοπρέπειά της μέσα από την οικονομική ανάπτυξη που στηρίζεται στην εισαγωγή ξένης τεχνολογίας και ιδεών». Michael

Oksenberg, “China’s confident nationalism”, Foreign Affairs 65 (summer 1986-87): 505.

19

υπερήφανοι για τα κατορθώματα του κινεζικού έθνους και επιθυμούν να δουν την Κίνα

να συμμετέχει πλήρως στα διεθνή γεγονότα και να κερδίσει μια περίοπτη θέση στον

κόσμο, αυτή που, όπως ισχυρίζονται, δικαιωματικά της ανήκει. Αυτόν τον «νεο-

εθνικισμό» φαίνεται ότι τον χρησιμοποιεί το κομμουνιστικό κόμμα για να

αντικαταστήσει την αμφισβητούμενη πια κομμουνιστική ιδεολογία και από αυτόν αντλεί

τη νομιμοποίησή του ώστε να μπορέσει να διατηρηθεί στην εξουσία. Το κόμμα,

προβάλλεται ως η «υπέρτατη πατριωτική δύναμη» και ως «φύλακας της εθνικής

περηφάνιας». Με το να ταυτίζεται το κόμμα με το έθνος, οποιαδήποτε κριτική σε αυτό

θεωρείται αυτόματα ως αντι-πατριωτισμός, ενώ παράλληλα καταφέρνει σε περιπτώσεις

κρίσεων ή αποτυχίας στην πολιτική του να ενώνει και να ξεσηκώνει το λαό, στρέφοντάς

τον ενάντια στις ξένες χώρες.28 Στο στόχαστρο της κριτικής βρίσκεται κυρίως η

Αμερική, η οποία είναι ο κύριος εκπρόσωπος του δυτικού συστήματος αξιών, αλλά και η

Ιαπωνία, λόγω του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος.

Ο εθνικισμός όμως είναι «δίκοπο μαχαίρι». Μπορεί να χρησιμοποιείται από το

κόμμα ως νομιμοποιητική βάση, από την άλλη πλευρά όμως μπορεί να ξεφύγει εύκολα

από τον έλεγχο και να φέρει το καθεστώς σε δύσκολη θέση, αναγκάζοντάς το να

προβεί σε ενέργειες που δε συνάδουν με το συμφέρον της Κίνας. Για αυτό το λόγο το

κόμμα προσπαθεί να κρατήσει τον εθνικισμό σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, ώστε να μην

διαταραχθούν ανεπανόρθωτα οι σχέσεις της Κίνας με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και τις

υπόλοιπες χώρες που είναι πολύ σημαντικές για τη συνέχιση οικονομική της

ανάπτυξη.29

4. ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΛΙΤ

Τέλος, σημαντικό ρόλο στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής παίζει και ο

ανταγωνισμός ανάμεσα στις διάφορες γραφειοκρατικές ελίτ και κέντρα εξουσίας

(μεταρρυθμιστές-συντηρητικοί, στρατός, πετρελαϊκές εταιρείες, επαρχιακές

28 Αυτό συνέβη στην περίπτωση της Ταϊβάν το 1995, ενώ η ίδια ρητορική χρησιμοποιείται και

για τα θέματα της Νότιας Κινεζικής θάλασσας. 29 Αυτό φάνηκε κατά τις διαμαρτυρίες Κινέζων φοιτητών μετά το βομβαρδισμό της Κινεζικής

πρεσβείας στο Βελιγράδι το 1999, όπου το καθεστώς κατάφερε να παραμείνουν οι διαμαρτυρίες σχετικά ειρηνικές και να αποφευχθούν τα έκτροπα. Παρ’ όλα αυτά έγιναν βανδαλισμοί στο

αμερικανικό προξενείο στην πόλη Τσενγκντού και σε δύο μαγαζιά αμερκανικής εταιρείας εστιατορίων στην Τσάνγκσα, πράγμα που αποδεικνύει ότι η κατάσταση μπορεί πολύ εύκολα να

ξεφύγει από οποιαδήποτε έλεγχο.

20

κυβερνήσεις, οικονομικά συμφέροντα…), ανταγωνισμός ο οποίος ευνοείται από το ίδιο

το σύστημα λήψης αποφάσεων.30 Στην Κίνα οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον

πρόεδρο, τον πρωθυπουργό και τα ανώτατα στελέχη του κόμματος και στη συνέχεια

εκδίδονται γενικές ανακοινώσεις, στις οποίες πρέπει όλοι να αναφέρονται, να τις

ερμηνεύουν και να τις ακολουθούν. Ενώ το υπουργείο εξωτερικών θα έπρεπε να παίζει

το πρωταρχικό ρόλο στην ερμηνεία των αποφάσεων που αφορούν στην εξωτερική

πολιτική και στο συντονισμό της εφαρμογής τους, δε φαίνεται να έχει αρκετή εξουσία

για να το κάνει. Στην ουσία παρατηρείται μια «πάλη» κυρίως ανάμεσα στο Λαϊκό

Απελευθερωτικό Στρατό και το υπουργείο εξωτερικών για τον έλεγχο της εξωτερικής

πολιτικής, και από τη στιγμή που δεν υπάρχουν ακριβείς κατευθυντήριες γραμμές για

την υλοποίηση των αποφάσεων, η κάθε ομάδα συνήθως κάνει τη δική της ερμηνεία και

πράττει σύμφωνα με αυτήν, γεγονός που θα μπορούσε να δημιουργήσει πολλά

προβλήματα.

Αυτή η αδυναμία συντονισμού της εξωτερικής πολιτικής είναι ιδιαίτερα εμφανής

στην περίπτωση της Νότιας Κινεζικής θάλασσας, όπου παρά την επίσημη γραμμή για

«παραμερισμό των διαφορών και κοινή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της

περιοχής», το πολεμικό ναυτικό συνεχίζει να εκσυγχρονίζει το στόλο του και να

κατασκευάζει στρατιωτικές βάσεις, οι ψαράδες συνεχίζουν να ψαρεύουν στις

αμφιλεγόμενες περιοχές, οι εταιρείες πετρελαίου προσπαθούν να προσελκύσουν ξένες

επενδύσεις χωρίς να έχουν ουσιαστικά το δικαίωμα να προβούν σε ενέργειες εξόρυξης

πετρελαίου, ενώ το υπουργείο περιβάλλοντος και οι παράκτιες επαρχίες φαίνεται να

έχουν τα δικά τους προγράμματα για την προστασία του περιβάλλοντος. Εφόσον αυτά

τα ζητήματα δεν αφορούν μόνο στην Κίνα, αλλά στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ασίας,

είναι εμφανές ότι η έλλειψη συντονισμού από το Υπουργείο εξωτερικών δημιουργεί

σύγχυση, μειώνει το κύρος της χώρας και προκαλεί ερωτηματικά για την ειλικρίνεια του

Πεκίνου όταν μιλάει για σχέδια «κοινής ανάπτυξης» στην περιοχή.

30 Nicolas Occis, (2001), όπως παραπάνω και Tim Huxley, “A threat in the South China Sea?”,

Security Dialogue, 1998, vol. 29(1): 113-118.

21

III. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά πως έχει διαμορφωθεί η εξωτερική πολιτική της

Κίνας έναντι των υπολοίπων κρατών και κυρίως των ΗΠΑ, της Ταϊβάν, της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, της Ρωσίας και των γειτόνων της στη Νότια, Ανατολική και ΝΑ Ασία.

1. ΚΙΝΑ και ΗΠΑ

Η πολιτική της Κίνας απέναντι στις ΗΠΑ καθορίζεται από διάφορους παράγοντες,

τους οποίους θα μπορούσαμε να ομαδοποιήσουμε σε δύο βασικές κατηγορίες: στην

πρώτη κατηγορία μπαίνουν όλοι οι παράγοντες που σχετίζονται με την ασφάλειά της

χώρας σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, ενώ στη δεύτερη αυτοί που αφορούν

στην οικονομία και στο εμπόριο. Πάντως ο βασικός στόχος της κινεζικής πολιτικής είναι

ο περιορισμός της κυριαρχίας των ΗΠΑ στην περιοχή του Ειρηνικού και η μείωση της

επιρροής τους στις ασιατικές χώρες.31

Αν θελήσουμε να χαρακτηρίσουμε τις σινο-αμερικανικές σχέσεις όπως

διαμορφώθηκαν τα τελευταία πενήντα χρόνια, θα λέγαμε ότι είναι εξαιρετικά ασταθείς

και ευμετάβλητες. Η Κίνα και οι ΗΠΑ περάσανε από το στάδιο του ανταγωνιστή σε

αυτό του συνεργάτη αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους. Η χειρότερη

στιγμή στις σχέσεις αυτές ήταν κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας το 1950-53,

όταν οι δύο χώρες οδηγήθηκαν σε στρατιωτική αντιπαράθεση. η καλύτερη θεωρείται η

τελευταία περίοδος της κυβέρνησης Reagan, όταν η Κίνα, εκμεταλλευόμενη τον ψυχρό

πόλεμο και τον αμερικανοσοβιετικό ανταγωνισμό κατάφερε να γίνει σημαντικός

συνεργάτης των ΗΠΑ.

Η περίοδος της συνεργασίας ξεκίνησε το 1971 επί προεδρίας Nixon, και

συνεχίστηκε επί τέσσερις διαδοχικές αμερικανικές προεδρίες μέχρι το 1989. Καθ’ όλη

αυτή την περίοδο οι μεταξύ τους σχέσεις παρέμειναν σταθερές και αρκετά ομαλές και

υπήρχε συνεργασία σε πολλούς τομείς, και ιδιαίτερα στον στρατιωτικό τομέα (οι ΗΠΑ

31 Για αυτό το λόγο προσπαθεί η Κίνα να κρατήσει τις ΗΠΑ μακριά από τα περιφερειακά φόρουμ,

προάγοντας τη συνεργασία μεταξύ των ασιατικών χωρών και όχι όλων των χωρών του Ειρηνικού. Πρόσφατα μάλιστα οργάνωσε και οικονομικό φόρουμ στο Μποάο στη νήσο Χαϊνάν,

όπου οι ΗΠΑ δεν προσκλήθηκαν να συμμετέχουν.

22

προμήθευσαν το Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό ης Κίνας με όπλα και στρατιωτική

τεχνολογία) και στον τομέα των πληροφοριών.32 Η σταθερότητα στις σχέσεις εξηγείται

από το γεγονός ότι ακολουθήθηκαν τρεις βασικές αρχές: 33

Πρώτα-πρώτα, οι δυο πλευρές, αν και αναγνώριζαν ότι «υπήρχαν σημαντικές

διαφορές ανάμεσά τους, όσον αφορά στο κοινωνικό τους σύστημα και στην εξωτερική

τους πολιτική»,34 αποφάσισαν να τις παραβλέψουν και να αποφύγουν οποιαδήποτε

σχετική με αυτές συζήτηση. Αντίθετα μάλιστα, άρχισαν διάλογο για όλα τα ζητήματα

κοινού ενδιαφέροντος και προβληματισμού, υιοθετώντας κοινές, παράλληλες ή έστω

«μη-συγκρουόμενες» πολιτικές, και με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν να απομονώσουν

τις διαφορές τους και να τις μειώσουν σταδιακά.

Δεύτερον, και οι δυο πλευρές συνεργάστηκαν για να ενσωματωθεί η Κίνα σε

Διεθνείς και Περιφερειακούς Οργανισμούς. Και αυτή η πολιτική απέδωσε καθώς η Κίνα

έμαθε να ακολουθεί τους κανόνες του διεθνούς παιχνιδιού και μετατράπηκε από πιθανή

απειλή για τη διεθνή τάξη σε σταθεροποιητικό παράγοντα.35

Τέλος, οι δυο πλευρές προσπάθησαν να βρουν ειρηνικό τρόπο για την επίλυση

του προβλήματος της «διάσπασης» της Κίνας.36 Και αυτή η πολιτική έδωσε αρκετά

αποτελέσματα, καθώς ολοκληρώθηκαν οι διαπραγματεύσεις επιστροφής του Χονγκ-

Κονγκ και του Μακάο, τα οποία ενσωματώθηκαν τελικά ειρηνικά στην Κίνα το 1997 και

1999 αντίστοιχα.

32 Bates Gill, “Limited Engagement”, Foreign affairs, June-August 1999: 65-76. 33 Chas W. Freeman Jr., “Sino-American relations back to basics”, Foreign Policy, Fall 1996: 3-17. 34 «Κοινό Ανακοινωθέν της Σανγκάης», 1972. 35 Η είσοδος της Κίνας στην Παγκόσμια Τράπεζα τη βοήθησε να υιοθετήσει την οικονομία της

αγοράς. Η συμμετοχή της στον ΟΗΕ την οδήγησε να υπογράψει τη Συνθήκη για τη μη-

εξάπλωση των πυρηνικών όπλων (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons), και στην υποστήριξη των ενεργειών του ΟΗΕ για την απελευθέρωση του Κουβέιτ από την ιρακινή

κατοχή ή στη συμμετοχή της στην ειρηνευτική προσπάθεια στην Καμπότζη. 36 Από τα χρόνια της αποικιοκρατίας, το Χονγκ-Κονγκ το είχε «νοικιάσει» η Μ. Βρετανία για 99

χρόνια, το Μακάο ανήκε στην Πορτογαλία, ενώ από το τέλος του πολέμου η Ταϊβάν έγινε η έδρα του εθνικιστικού κόμματος και ακολούθησε αυτόνομη πορεία από τη Λαϊκή Δημοκρατία της

Κίνας, προσπαθώντας να αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος.

23

Τα πράγματα άλλαξαν σημαντικά το 1989, με την κατάρρευση της Σοβιετικής

Ένωσης και τον τερματισμό του ψυχρού πολέμου και η κατάσταση επιδεινώθηκε

περισσότερο τον Ιούνιο του 1989 με τα γεγονότα της πλατείας Τιανανμέν, τα οποία

οδήγησαν στον τερματισμό του όποιου διαλόγου είχε γίνει μέχρι τότε σε επίπεδο

προέδρων, γραφειοκρατίας ή στρατιωτικών.37

Με την απάλειψη της σοβιετικής απειλής η Κίνα έχασε, όπως έχουμε ήδη

αναφέρει, τη στρατηγική σημασία που είχε για τις ΗΠΑ, η πολιτική της τελευταίας

άλλαξε και οι διμερείς σχέσεις πήραν τελείως διαφορετικό δρόμο. Μολονότι υπήρχε

ακόμη επικοινωνία ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις, καθώς και αρκετοί εμπορικοί και

πολιτιστικοί δεσμοί, δεν υπήρχε πια κοινός στρατηγικός στόχος. Αντί να συνεχίσουν να

ψάχνουν έναν κοινό παρανομαστή για να στηρίξουν τις σχέσεις τους άρχισαν να

εστιάζουν στις διαφορές τους και κυρίως στις ιδεολογικές διαφορές τους σε θέματα

όπως αυτά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή της αυτονόμησης του Θιβέτ. Έτσι, χάθηκε

η εμπιστοσύνη που υπήρχε μεταξύ τους και δημιουργήθηκε η εντύπωση στην κινεζική

πολιτική διοίκηση ότι οι ΗΠΑ επιζητούν τη διάσπαση της Κίνας, την ανατροπή του

πολιτεύματός της και την παρεμπόδιση της οικονομικής της ανάπτυξης.

Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους σταμάτησαν εντελώς να προσπαθούν να

ενσωματώσουν την Κίνα σε Διεθνείς και Περιφερειακούς Οργανισμούς, με αποτέλεσμα

αυτή να μείνει εκτός από σημαντικούς νέους οργανισμούς όπως τον Παγκόσμιο

Οργανισμό Εμπορίου,38 το New Forum ή το MTCR (Missile Technology Control Regime),

ενώ η είσοδός της στον APEC (Asia Pacific Economic Cooperation) και στον ARF

(ASEAN Regional Forum) έγινε αποκλειστικά και μόνο επειδή επέμειναν οι υπόλοιπες

ασιατικές χώρες του Ειρηνικού. Ένα από τα αρνητικά αποτελέσματα της μη

ενσωμάτωσης της Κίνας σε διεθνείς οργανισμούς είναι το ότι την άφησε ελεύθερη να

επιλέγει τους κανόνες συμπεριφοράς της ανάλογα με τον ποιόν είχε να διαπραγματευτεί

κάθε φορά.39

37 David Shambaugh, “Sino-American strategic relations: from partners to competitors”,

Survival, 2000, 42(1): 97-115 και Chas W. Freeman Jr. (1996), όπως παραπάνω. 38 Η Κίνα αποτελεί μέλος του ΠΟΕ από τις αρχές του 2002. 39 Chas W. Freeman Jr. (1996), όπως παραπάνω.

24

Η κατάσταση αυτή της απομάκρυνσης των δύο χωρών διατηρήθηκε για αρκετά

χρόνια και μέχρι το 1996 δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου διάλογος. Οι μόνες επαφές τους

περιορίζονταν στην διατύπωση απειλών ή στην ανακοίνωση κυρώσεων από την πλευρά

της Ουάσινγκτον, ή στη διατύπωση διαμαρτυριών και ανταπόδοση απειλών και

προσβολών από την πλευρά του Πεκίνου. Προσπάθειες επανασύνδεσης ξεκίνησαν πάλι

το 1996, επί προεδρίας Κλίντον. Η πολιτική του Κλίντον συνοψίζεται στη φράση

«στρατηγική φιλία», με την οποία υπονοείται ότι οι δύο χώρες μοιράζονται μια κοινή

άποψη για τον κόσμο, έχουν κοινά στρατιωτικά συμφέροντα, κοινό πολιτικό σύστημα,

θεσμοθετημένες στρατιωτικές σχέσεις.40 Μέσα στα πλαίσια της νέας προσέγγισης έγιναν

δύο συναντήσεις κορφής, μία στην Ουάσινγκτον το 1997 και μία στο Πεκίνο το 199841.

Νέα αλλαγή παρατηρήθηκε το 1999 με την έλευση στην αμερικανική προεδρία

του Τζώρτζ Μπους. Η κυβέρνηση Μπους άλλαξε για άλλη μια φορά τις προτεραιότητές

της στην Άπω Ανατολή, και άρχισε να ρίχνει πάλι το βάρος στην Ιαπωνία, Αυστραλία,

Ν. Κορέα, Φιλιππίνες, Ταϊλάνδη και Ταϊβάν.42 Για την κυβέρνησή του η Κίνα «είναι μία

ανερχόμενη δύναμη, η οποία πρέπει να ελεγχθεί και να περιορισθεί», ενώ καθορίζεται

πια ως «στρατηγικός ανταγωνιστής». Φυσικά ανταγωνιστής δε σημαίνει αντίπαλος43,

και ούτε θα έπρεπε να γίνει, όπως δηλώνουν αξιωματούχοι της αμερικανικής

κυβέρνησης. Αυτή τη στιγμή όμως υπάρχουν τόσο στην Αμερική όσο και στην Κίνα

ισχυρά λόμπι που θεωρούν ότι οι δύο χώρες δεν μπορούν παρά να είναι εχθροί και

πιστεύουν με σιγουριά ότι κάποια στιγμή θα φτάσουν σε ρήξη, ίσως και σε πόλεμο.

Η Κίνα, έχει αποκτήσει αυτοπεποίθηση από την οικονομική κυρίως ανάπτυξη

των τελευταίων χρόνων. Αυτή η αυτοπεποίθηση έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ενός

νέο-εθνικισμού, ο οποίος εκφράζεται ως εθνική υπερηφάνεια και ως ολοκληρωτική

απόρριψη της pax americana. Η Κίνα επιθυμεί έναν πολύ-πολικό κόσμο, όπου η δύναμη

40 Πολλοί μελετητές θεωρούν λανθασμένη την πολιτική αυτή της Αμερικής καθώς πιστεύουν ότι με την Κίνα δεν ισχύει τίποτε από τα παραπάνω. David Shambaugh (2000), όπως παραπάνω και

Chas W. Freeman Jr. (1996), όπως παραπάνω. 41 Μέχρι τότε γίνονταν συναντήσεις στα πλαίσια του APEC, αλλά δεν είχε γίνει επίσημη επίσκεψη Κινέζου προέδρου στις ΗΠΑ από το 1987, ούτε Αμερικανού προέδρου στην Κίνα από το 1989.

David Shambaugh (2000), όπως παραπάνω. 42 Robert Kagan, “The world and president Bush”, Survival, 2001, 43(1): 7-16. 43 Οι ανταγωνιστές μπορούν να συνεργάζονται σε κάποια, περιορισμένης έκτασης και σημασίας, θέματα, ακόμη και θέματα στρατηγικής σημασίας. Ο στρατηγικός ανταγωνισμός είναι η

φυσιολογική σχέση ανάμεσα σε δύο υπερδυνάμεις.

25

των ΗΠΑ θα διαχέεται και θα περιορίζεται και για αυτό το λόγο είναι ιδιαίτερα επικριτική

για τον «ηγεμονισμό» που επιδεικνύει η Αμερική, και για την προσπάθειά της να

δημιουργήσει ένα μονοπολικό κόσμο, όπου θα κυριαρχούν τα «δυτικά» ιδανικά και

πρότυπα και θα υποστηρίζονται τα δυτικά συμφέροντα. Η χώρα θα ήθελε πολύ να

ξαναποκτήσει την αίγλη που είχε στην περιοχή της Ασίας πριν από τους «πολέμους του

οπίου» του 19ου αιώνα, οι οποίοι σηματοδότησαν και την «υποδούλωσή» της στη

Δύση, και πιστεύει ότι οι ενέργειες της Ουάσινγκτον έχουν ως σκοπό να υπονομεύσουν

τα κινεζικά εθνικά συμφέροντα.44

Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών υπήρξαν αρκετά θερμά

επεισόδια που δυναμιτίσανε τις σινο-αμερικανικές σχέσεις και στιγμές όπου η

αντιπαλότητα αυτή και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός έγινε πολύ έντονος και

επικίνδυνος, αν και ευτυχώς μέχρι σήμερα οι αντιδράσεις των δύο χωρών ήταν

συγκρατημένες. Έτσι, το 1993 η Κίνα θεώρησε τις ΗΠΑ υπεύθυνες για την αποτυχία

της να αναλάβει τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2000. Την ίδια χρονιά τις κατηγόρησε

για καταπάτηση της κινεζικής κυριαρχίας όταν αμερικανικές δυνάμεις έκαναν έρευνα

στο κινεζικό πλοίο Yinhe επειδή υπήρχε υποψία ότι μετέφερε στρατιωτικό υλικό στο

Ιράν. Το Φεβρουάριο του 1996 οι ΗΠΑ έστειλαν στην περιοχή της Ταϊβάν δύο

αεροπλανοφόρα, το Nimitz και το Independence, ως απάντηση στις στρατιωτικές

ασκήσεις εκφοβισμού που πραγματοποίησε ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός πολύ

κοντά στο νησί. Τον Μάιο του 1999, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο, οι

ΗΠΑ βομβάρδισαν, κατά λάθος όπως ισχυρίζονται οι ίδιες, επίτηδες όπως ισχυρίζεται η

Κίνα, την κινεζική πρεσβεία στο Βελιγράδι, γεγονός που έδωσε το έναυσμα για μια

σειρά έντονων αντιαμερικανικών διαδηλώσεων σε διάφορες κινεζικές πόλεις. Τέλος, πιο

πρόσφατο γεγονός είναι αυτό του αμερικανικού αναγνωριστικού-κατασκοπευτικού

αεροπλάνου τύπου ΕΡ-3 το οποίο την 1η Απριλίου 2001 έκανε αναγκαστική προσγείωση

στη νήσο Χαϊνάν, αφού πρώτα συγκρούστηκε στον αέρα με κινεζικό καταδιωκτικό

αεροπλάνο.45

44 Τον Οκτώβριο του 2000, η Κίνα εξέδωσε μια «λευκή βίβλο», στην οποία αναγνωρίζει την Αμερική ως τη μεγαλύτερη απειλή για τα κινεζικά συμφέροντα. "China, America and Japan”, The Economist, March 17th 2001. 45 Frederic Bobin, “Les meilleurs ennemis du monde”, Politique Internationale, 2001, 93: 339-

353 και "China, America and Japan”, The Economist, March 17th 2001.

26

Ίσως όμως το ζήτημα το οποίο δημιουργεί μεγαλύτερη ένταση στις σχέσεις των

δύο χωρών είναι αυτό της Ταϊβάν. Όπως αναφέρει ο Robert Manning46 η Ταϊβάν έχει

πολλαπλή σημασία για την Κίνα: πρώτα-πρώτα ψυχολογική, καθώς η επανένωσή της

νήσου με την χώρα θα σβήσει και τα τελευταία σημάδια του «αιώνα της ντροπής και

της ταπείνωσης». Δεύτερον, η Ταϊβάν είναι το σύμβολο της αμερικανικής κυριαρχίας και

της τρωτότητας της Κίνας. Τέλος, σχετίζεται άμεσα και με τη νομιμοποίηση του

κομμουνιστικού κόμματος.

Αιτία της κρίσης είναι η συνεχιζόμενη πώληση όπλων από την Αμερική στην

Ταϊβάν, η οποία έχει ξεκινήσει από το 1979 με την υπογραφή της συνθήκης “Taiwan

Relation Act”, βάση της οποίας οι ΗΠΑ πουλάνε οπλικά συστήματα στη χώρα για να

ενισχύσουν την άμυνά της. Η πώληση όπλων, σε συνδυασμό με την πιθανότητα να

συμπεριληφθεί και η Ταϊβάν στην «αντιπυραυλική ομπρέλα» των ΗΠΑ και με την κατά

επανάληψη έκδοση βίζας από τις αμερικανικές αρχές για Ταϊβανούς αξιωματούχους που

θέλουν να επισκεφτούν –έστω και ανεπίσημα- τις ΗΠΑ,47 ανησυχούν την Κίνα, η οποία

βλέπει σε αυτές τις ενέργειες αμερικανική υποστήριξη για την ανεξαρτησία της Ταϊβάν.

Την περίοδο Κλίντον, μέσα στα πλαίσια της προσέγγισης, η αμερικανική κυβέρνηση είχε

ακολουθήσει την πολιτική των «3 όχι» (όχι στην ανεξαρτησία της Ταϊβάν, όχι στη

θεωρία ύπαρξης «δύο κινεζικών κρατών» ή «μίας Κίνας, μίας Ταϊβάν», όχι στην

πολιτική της ίσης απόστασης ανάμεσα στις δύο χώρες)48 και δεν είχε επιτραπεί η

πώληση των πιο εξελιγμένων οπλικών συστημάτων στην Ταϊβάν. Η κυβέρνηση Μπους

όμως δείχνει διατεθειμένη να ενισχύσει την Ταϊβάν με περισσότερα όπλα, και μάλιστα

στις 24 Απριλίου του 2001 πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη πώληση πολεμικού υλικού

της δεκαετίας σε αυτή τη χώρα.49 Αυτά τα όπλα αλλάζουν την ισορροπία δυνάμεων

στην περιοχή και σπρώχνουν την Κίνα να συμμετάσχει σε μια κούρσα εξοπλισμών. Η

46 Robert A. Manning, Washington-Pekin-Taipei: le triangle de verre, Politique Internationale,

2000, 88: 325-343. 47 Η έκδοση βίζας για τον πρόεδρο της Ταϊβάν Lee Teng Hui το 1995 οδήγησε στην

πραγματοποίηση στρατιωτικών ασκήσεων στα ανοιχτά της νήσου και στην άμεση επέμβαση των

αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων. Το 2001 δόθηκε βίζα στον πρόεδρο Chen Shui Bian και στον πρώην πρόεδρο Lee. Soumi-Anna Papadopoulou, “US-China: a cold war in the making?”,

DP, September 2001, no9: 85-96. 48 Robert A. Manning (2000), όπως παραπάνω. 49 Τα αντιτορπιλικά που πουλήθηκαν πάντως δε διέθεταν το εξελιγμένο σύστημα ραντάρ Aegis (το οποίο αποτελεί τμήμα της «αντιπυραυλικής ασπίδας») για να αποφευχθεί οποιαδήποτε βίαιη

αντίδραση της Κίνας. Soumi-Anna Papadopoulou (2001), όπως παραπάνω.

27

Κίνα έχει αυξήσει σημαντικά τον στρατιωτικό της προϋπολογισμό τα τελευταία χρόνια

και μόνο το 2001 φαίνεται ότι δαπανήθηκαν 17,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε

εξοπλισμούς, αύξηση περίπου 18% από το 2000.50 Ο εκσυγχρονισμός του στρατού της

πραγματοποιείται μέσω αγορών οπλικών συστημάτων από τη Ρωσία και μολονότι

ακόμη υστερεί σε υψηλής τεχνολογίας συστήματα (ανάπτυξη ηλεκτρονικών

συστημάτων ελέγχου, διοίκησης, τηλεπικοινωνιών, κατασκοπείας και αεράμυνας),

πιστεύεται ότι η Κίνα θα μπορεί να απειλήσει ουσιαστικά την Ταϊβάν το 2005-2007.51

Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε και το πυρηνικό οπλοστάσιο της Κίνας που, αν και

περιορισμένο, δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο, και η Κίνα προσπαθεί συνεχώς να το

μεγαλώσει και να το εκσυγχρονίσει.

Άλλο σημείο αντιπαράθεσης ανάμεσα στις δύο χώρες είναι η παρουσία

αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή του ασιατικού Ειρηνικού

και της Κεντρικής Ασίας και η αντιπυραυλική άμυνα. Όσον αφορά στην ευρύτερη

περιοχή του Ειρηνικού, οι ΗΠΑ διατηρούν στρατιωτική δύναμη 100.000 ανδρών, έχουν

σημαντική στρατιωτική πρόσβαση στη Σιγκαπούρη, υποδομές στα νησιά Γκουάμ και

Μαριάννα, και βάσεις στην Ιαπωνία και στην Νότιο Κορέα. Το US Pacific Command είναι

γεωγραφικά η μεγαλύτερη διοίκηση του αμερικανικού στρατού, καθώς

συμπεριλαμβάνει 43 χώρες. Επίσης οι ΗΠΑ έχουν συνάψει πέντε σημαντικές

στρατιωτικές συμμαχίες στην περιοχή (με την Ιαπωνία, την Αυστραλία, τη Ν. Κορέα, τις

Φιλιππίνες και την Ταϊλάνδη). Η Κίνα αντιτίθεται σε αυτές τις συμμαχίες ισχυριζόμενη

ότι δεν συμβάλλουν στη διατήρηση της ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή, ενώ

δε βλέπει με καλό μάτι και την ενίσχυση της αμερικανο-ιαπωνικής συμμαχίας. Στην

ουσία, δυσανασχετεί και ανησυχεί από τις αλλαγές που επιτελούνται στην Ιαπωνία και

ιδιαίτερα με την αύξηση της συνεργασίας της με τις ΗΠΑ σε θέματα στρατιωτικά,

καθώς υποψιάζεται μια προσπάθεια της Ιαπωνίας να εξελιχθεί σε στρατιωτική δύναμη

στην περιοχή.

50 Η Κίνα είναι η δεύτερη χώρα μετά τις ΗΠΑ σε στρατιωτικές δαπάνες. Μάλιστα διαθέτει διηπειρωτικούς πυραύλους που θα μπορούσαν να πλήξουν το Λος Άντζελες. Robert Kagan,

(2001), όπως παραπάνω. 51 Soumi-Anna Papadopoulou (2001), όπως παραπάνω και David Shambaugh (2000), όπως

παραπάνω.

28

Επίσης, η Κίνα αντιτίθεται στη δημιουργία συμμαχιών των ΗΠΑ με τις χώρες της

Κεντρικής Ασίας φοβούμενη τον εγκλεισμό της. Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της

11ης Σεπτεμβρίου και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ απέκτησαν πρόσβαση σε

στρατιωτικές βάσεις στο Κιργιστάν, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν, έχουν άδεια να

χρησιμοποιούν τον εναέριο χώρο του Καζακστάν, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας,

ανέπτυξαν ισχυρή στρατιωτική δύναμη στο Αφγανιστάν και κατάφεραν να καθορίζουν

το πολιτικό μέλλον αυτής της χώρας, ενώ παράλληλα αναθέρμαναν και τις σχέσεις τους

με το Πακιστάν. Αυτή η αύξηση της επιρροής των ΗΠΑ στην κεντρική και νότια Ασία,

προκαλεί φόβο στην Κίνα, η οποία νιώθει να απειλείται από τη δημιουργία ενός στενού

κλοιού γύρω της.52

Όσον αφορά στην κατασκευή της «αντιπυραυλικής ασπίδας» (ΤMD/NMD-

Theater/National Missile Defense), η Κίνα έχει αναγάγει αυτό το θέμα σε μεγάλο

πρόβλημα των διμερών της σχέσεων με τις ΗΠΑ, καθώς ένα τέτοιο σύστημα θα

μεγαλώσει ακόμη περισσότερο την παρουσία του αμερικανικού στρατού στην Ασία, θα

ενσωματώσει την Ταϊβάν στο δίκτυο επικοινωνίας, διοίκησης και ελέγχου της Αμερικής,

και θα αυξήσει τις πιθανότητες να τολμήσει το νησί να ανακηρύξει την ανεξαρτησία

του. Πέρα από αυτή την πιθανότητα όμως, το σύστημα αυτό θα αλλάξει ουσιαστικά

την ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Ασία ωθώντας την Κίνα σε περαιτέρω

ανάπτυξη του εξοπλιστικού της προγράμματος, ενώ θα μπορούσε να στραφεί κάποια

στιγμή και εναντίον της Κίνας, η οποία συχνά κατηγορείται από την Αμερική για τις

σχέσεις της με τα λεγόμενα “rogue states” και τη μεταφορά προηγμένης πολεμικής

τεχνολογίας σε κάποιες από αυτές της χώρες. Πάντως οι ΗΠΑ, μετά την τρομοκρατική

επίθεση στη Νέα Υόρκη, συνειδητοποίησαν ότι ένα τέτοιο σύστημα δεν τις καθιστά

απαραίτητα ασφαλείς. H επιτυχία τους όμως στον πόλεμο κατά της al-Qaeda τους

έπεισε να υποστηρίξουν πάλι το πρόγραμμα της δημιουργίας της αντιπυραυλικής

ασπίδας, ενώ το Δεκέμβριο του 2001 ανήγγειλαν ότι θα αποσυρθούν από τη συνθήκη

ΑΒΜ του 1972.53 Στο θέμα της αντιπυραυλικής ασπίδας η Κίνα ίσως να έχει σύμμαχό

της πολλά ευρωπαϊκά κράτη που δε βλέπουν με καλό μάτι την ανάπτυξη τέτοιου

συστήματος από τις ΗΠΑ.

52 Aaron L. Friedberg, “11 September and the future of Sino American relations”, Survival, 2002, 44(1): 33-50 και David Shambaugh (2000), όπως παραπάνω. 53 Aaron L. Friedberg (2002), όπως παραπάνω.

29

Πάντως δε θα λέγαμε ότι οι σχέσεις των δύο χωρών είναι σε επίπεδα Ψυχρού

Πολέμου. Αυτό πιθανώς να συμβαίνει γιατί η Κίνα δεν έχει ακόμη τη διάθεση να

αμφισβητήσει ανοιχτά την κυριαρχία των ΗΠΑ σε παγκόσμιο επίπεδο, ούτε τη

στρατιωτική ισχύ και την πολιτική επιρροή που χρειάζεται ένα τέτοιο εγχείρημα.

Υπάρχει όμως ανταγωνισμός για την πρωτοκαθεδρία στην ευρύτερη περιοχή της

Ανατολικής Ασίας και η Κίνα δε βλέπει με καλό μάτι την παρουσία των αμερικανικών

στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή, ούτε και τη συμμαχία των ΗΠΑ με την Κορέα

και την Ιαπωνία ή την πώληση όπλων στην Ταϊβάν.54

Επίσης, παρά τις διαφορές τους, υπάρχει και κάποια συνεργασία στα θέματα

ασφαλείας ανάμεσα στις δύο χώρες, κυρίως σε θέματα «μικρής ασφαλείας», όπως

είναι:

η καταπολέμηση των ναρκωτικών, του οργανωμένου εγκλήματος και του

λαθρεμπορίου.

Ο έλεγχος ανάπτυξης των πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων55

Ο έλεγχος των εξαγωγών όπλων56

Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας.

Η τρομοκρατία είναι ένα θέμα που απασχολεί πολύ και την ίδια την Κίνα, η

οποία δε βλέπει με καλό μάτι την εξάπλωση του ριζοσπαστικού ισλαμισμού στα

ανατολικά της σύνορα. Μετά μάλιστα το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου,

η Κίνα υποστήριξε ανοιχτά τις ΗΠΑ στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, και μάλιστα ο

Πρόεδρος Μπους συναντήθηκε με τον Jiang Zemin στη Σανγκάϊ στα πλαίσια της

54 David Shambaugh (2000), όπως παραπάνω και Soumi-Anna Papadopoulou, (2001), όπως

παραπάνω. 55 Η Κίνα συμμετέχει στο Non-Proliferation Treaty (NPT), στο Zannger Committee για το έλεγχο των εξαγωγών πυρηνικού εξοπλισμού, στο Chemical Weapons Convention (CWC), στο Biological

Weapons Convention (BWC), και στο Comprehensive Test Ban Treaty (CTBT). 56 Η Κίνα εξάγει όπλα στο Ιράκ και Ιράν, στη Μυανμάρ, στο Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Σ. Αραβία

και Συρία. Υπάρχει συμφωνία (1996) με τις ΗΠΑ για τη μη εξαγωγή βαλλιστικών πυραύλων που

παραβιάζουν τις παραμέτρους του Καθεστώτος Eλέγχου Τεχνολογίας Πυραύλων (MTRC), αν και η Κίνα δεν είναι επίσημα μέλος του Οργανισμού. Βασιζόμενη σε αυτή τη συμφωνία η Κίνα

προσπαθεί να περιορίσει την πώληση αμερικανικών όπλων στην Ταϊβάν. Πιστεύεται ότι η Κίνα εμπλέκεται στην ανάπτυξη των συστημάτων Scud στη Β. Κορέα και στο Ιράκ, βοηθάει στην

ανάπτυξη των προγραμμάτων πυρηνικής ενέργειας στο Πακιστάν, Αλγερία και Ιράν και έχει κατασκευάσει πυρηνικούς αντιδραστήρες και στις τρεις χώρες. David Shambaugh (2000), όπως

παραπάνω.

30

συνάντησης των 21 κρατών-μελών του APEC (Asia-Pacific Economic Co-operation

group) τον Οκτώβριο του 2001.57 Παρά την υποστήριξη αυτή όμως ελάχιστες ήταν οι

συνέπειες στη σύγκλιση των συμφερόντων των δύο χωρών και στην αύξηση της

μεταξύ τους συνεργασίας. Μπορεί οι δύο χώρες να βρήκαν έναν κοινό αντίπαλο-εχθρό,

όπως είχαν τη Σοβιετική Ένωση στα 70’ς και 80’ς, αλλά οι συνθήκες δεν ήταν πια οι

ίδιες, καθώς η τρομοκρατική απειλή δεν μπορεί εύκολα να πιστοποιηθεί και σίγουρα δεν

γίνεται αισθητή με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό από τις δύο χώρες.58 Υπήρξε

πάντως κάποια σχετική και επιφανειακή πρόοδος κυρίως στο διπλωματικό τομέα.

Η παροχή βοήθειας (κυρίως σε πληροφορίες) και υποστήριξης από την Κίνα

προς τους Αμερικάνους έγινε μάλλον με υστεροβουλία. Από τη μία πλευρά η Κίνα

γνώριζε καλά ότι οι ΗΠΑ θα επιτίθονταν στο Αφγανιστάν με ή χωρίς τη δική της

συγκατάθεση, οπότε προτίμησε να κάνει μια πράξη καλής θελήσεως. Άλλωστε ούτε η

ίδια είχε αναγνωρίσει την κυβέρνηση των Ταλιμπάν, οπότε δεν υπήρχε θέμα

καταπάτησης εθνικής κυριαρχίας, κάτι για το οποίο κατηγορεί συνέχεια τις ΗΠΑ.

Επιπλέον, μια νέα κυβέρνηση στο Αφγανιστάν η οποία δε θα αποτελούταν από

φονταμενταλιστές ισλαμιστές, τη βόλευε, καθώς η Κίνα φοβόταν ότι οι Ταλιμπάν

ενίσχυαν ή ότι θα ενίσχυαν κάποια στιγμή τους Ουϊγούρους ισλαμιστές της επαρχίας

Xinjiang.59 Για αυτό το λόγο είχε μάλιστα αρχίσει να προσεγγίζει τους Ταλιμπάν πριν

την κρίση του 2001, μήπως και αποτρέψει μια τέτοιας μορφής συνεργασία. Τέλος, με

τον πόλεμο του Αφγανιστάν βρήκε επιτέλους την ευκαιρία που έψαχνε, και παράλληλα

μια πολιτική και ηθική κάλυψη, για να εντατικοποιήσει τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

εναντίον του αποσχιστικού κινήματος των Ουϊγούρων, τη λεγόμενη «Strike Hard

campaign”.60

Τα πράγματα πάντως δεν πήγαν όπως θα ήθελε η Κίνα. Παρότι η ίδια ήλπιζε ότι

θα κέρδιζε ανταλλάγματα, κυρίως στο θέμα της Ταϊβάν, η γρήγορη και εύκολη νίκη των

Αμερικανών δεν της άφησε πολλά περιθώρια για να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια.

57 Frederic Bobin (2001), όπως παραπάνω. 58 Pang Zhongying, “Bush’s visit and Sino-US ties”, Beijing Review, February 21st 2002, Vol.45, No8, pp 11-13. 59 Για περισσότερα στοιχεία στο άρθρο της Chiara Betta, “Xinjiang or eastern Turkestan? The conundrum of Chinese Central Asia”, 2001. 60 Aaron L. Friedberg (2002), όπως παραπάνω.

31

Έτσι οι Αμερικάνοι δεν «ένοιωσαν» υποχρεωμένοι να της δώσουν κάποιο αντάλλαγμα,

αντίθετα μάλιστα αποφάσισαν να ενισχύσουν το οπλοστάσιο της Ταϊβάν με νέα όπλα.

Παράλληλα, δε σταμάτησαν την πολιτική των έντονων επικρίσεων όσον αφορά στο

θέμα της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων61, ούτε απέσυραν τις κυρώσεις

που είχαν επιβάλλει στην Κίνα για το θέμα πώλησης όπλων μαζικής καταστροφής σε

τρίτες χώρες. Μάλιστα γίνονται όλο και περισσότερο αυστηροί στο συγκεκριμένο θέμα,

καθώς φοβούνται ακόμη περισσότερο τώρα την κατοχή τέτοιων όπλων από χώρες που

υποστηρίζουν την τρομοκρατία. Τέλος, ενίσχυσαν και τη θέση τους στην Κεντρική

Ασία, που σε συνδυασμό με την ανανεωμένη σχέση τους με τις χώρες της ΝΑ Ασίας,

την Ιαπωνία και τη Ρωσία αρχίζουν να δημιουργούν έναν ακόμη στενότερο κλοιό γύρω

από την Κίνα.

Παρά την έντονη αντιπαράθεσή τους όμως στα θέματα ασφαλείας, οι δύο

χώρες συνεργάζονται στενά στα θέματα εμπορίου και οικονομίας. Έτσι παρατηρείται το

παράδοξο φαινόμενο να θεωρεί σήμερα η Αμερική την Κίνα ως «στρατηγικό

ανταγωνιστή» και παράλληλα ως «εμπορικό εταίρο», και να υποστηρίζει την περαιτέρω

ανάπτυξη των διμερών οικονομικών τους σχέσεων.

Η αλήθεια είναι ότι μέσα σε δέκα χρόνια οι μεταξύ εμπορικές τους συναλλαγές

αυξήθηκαν δραστικά (από 20 δισεκατομμύρια δολάρια το 1990 σε 116,4

δισεκατομμύρια το 2000), οι αμερικανικές εταιρείες έχουν επενδύσει πάνω από 27

δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η Αμερική είναι η μεγαλύτερη αγορά για τα κινεζικά

προϊόντα. Αυτό σίγουρα δημιουργεί αλληλεξάρτηση.62 Όπως αναφέρει η

S.A.Papadopoulou63 η μεταξύ τους οικονομική συνεργασία είναι απαραίτητη και για τις

δύο χώρες. Όσον αφορά στις ΗΠΑ, η Κίνα αποτελεί για αυτές μια τεράστια αγορά την

οποία θα ήθελαν να κατακτήσουν, ενώ παράλληλα επιθυμούν να μειώσουν το τεράστιο

εμπορικό τους έλλειμμα, το οποίο έφτασε το 2000 τα 83,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Για

αυτούς τους λόγους ο πρόεδρος Μπους και το αμερικάνικο Κογκρέσο υποστήριξαν την

υποψηφιότητα της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και υπόγραψαν αρκετές

61 Τον Οκτώβριο του 2001 στη σύνοδο του APEC, ο Πρόεδρος Μπους προειδοποίησε τον Γιάν Ζεμίν ότι «ο πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας δεν μπορεί ποτέ να είναι δικαιολογία για την

καταδίωξη μειονοτήτων». 62 Frederic Bobin (2001), όπως παραπάνω. 63 Soumi-Anna Papadopoulou (2001), όπως παραπάνω.

32

συμφωνίες μαζί της για καίρια θέματα που αφορούν τις εμπορικές τους σχέσεις.64 Η

Αμερική έχει συνειδητοποιήσει ότι με το ρυθμό ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας,

μέσα σε δύο δεκαετίες η Κίνα θα μπορούσε να εξελιχθεί στην πρώτη οικονομική

δύναμη στον κόσμο. Για να μη χάσει λοιπόν την πρωτοκαθεδρία της η Αμερική, και

αφού μέσα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης δεν μπορεί να απομονώσει οικονομικά

την Κίνα, προσπαθεί να δημιουργήσει ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς μαζί της, ώστε να

μπορέσει να την ελέγχει.

Παράλληλα όμως και για την Κίνα, η ανάπτυξή των εμπορικών της σχέσεων με

την Αμερική είναι πολύ σημαντική. Οι ΗΠΑ είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος οικονομικός

της συνεργάτης μετά την Ιαπωνία, πράγμα το οποίο καθιστά την οικονομία της Κίνας

εξαρτώμενη σε σημαντικό βαθμό από την πορεία των εξαγωγών της στην Αμερική. Οι

οικονομικές της σχέσεις με τις ΗΠΑ και η συμμετοχή της στον ΠΟΕ από τις αρχές του

2002 θα βοηθήσει στο άνοιγμα της οικονομίας της στον κόσμο και θα την κάνει πιο

ανταγωνιστική. Η Κίνα θα αποτελέσει μέρος του διεθνούς οικονομικού συστήματος,

γεγονός που θα δράσει καταλυτικά στην περαιτέρω οικονομική της ανάπτυξη, καθώς θα

αυξήσει τις εξαγωγές της, θα προσελκύσει επενδυτικά κεφάλαια κυρίως από τις ΗΠΑ και

θα εισάγει αμερικανική τεχνολογία,65 απαραίτητη για τον εκσυγχρονισμό της. Σημαντική

πρόκληση όμως για την Κίνα είναι να βρει έναν τρόπο να εκμεταλλευτεί τα θετικά

στοιχεία περιορίζοντας παράλληλα την εξάρτησή της από την αμερικανική οικονομία,

και κυρίως παρεμποδίζοντας την ιδεολογική και πολιτιστική «εισβολή» της Αμερικής

στην κινεζική κοινωνία.

Οι σχέσεις Κίνας-ΗΠΑ είναι αναμφισβήτητα εξαιρετικά πολύπλοκες και δύσκολες.

Από τη μια πλευρά οι δύο χώρες έχουν αποκλίνοντα συμφέροντα όσον αφορά στα

θέματα ασφαλείας, από την άλλη έχουν σημαντικά συγκλίνοντα οικονομικά

συμφέροντα. Που θα τις οδηγήσει αυτή η περίεργη σχέση κανείς δεν μπορεί να το

64 Οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι η είσοδος της Κίνας στον ΠΟΕ θα την αναγκάσει να άρει τα έμμεσα

εμπόδια που θέτει στην εγκατάσταση και εξάπλωση των αμερικανικών εταιρειών στο έδαφός της, καθώς και ότι θα καταφέρει να μειώσει την «πειρατεία» αμερικανικών προϊόντων (κυρίως

φάρμακα, λογισμικά, βιβλία και προϊόντα της κινηματογραφικής και μουσικής βιομηχανίας), που τους κοστίζει πάνω από 400 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Tony Saich, (2001), όπως

παραπάνω. 65 Από το 1991, οι ΗΠΑ έχουν επιβάλλει περιορισμούς στην εξαγωγή κάποιων μορφών

τεχνολογίας στην Κίνα, κυρίως δορυφόρων, στρατιωτικού υλικού και προηγμένης τεχνολογίας.

33

προβλέψει. Όπως έχουν τα πράγματα τώρα, η Αμερική είναι αυτή που πρέπει να

ξεκαθαρίσει εάν η σινο-αμερικανικές σχέσεις θα βασίζονται στις αρχές της ειρηνικής

συνύπαρξης ή σε αυτές του ανταγωνισμού και της έντασης, ενώ η Κίνα έχει υιοθετήσει

μια πολιτική αναμονής. Για την ώρα οι δύο χώρες δε φαίνονται διατεθειμένες να

θυσιάσουν τα αμοιβαία οφέλη από την οικονομική τους αλληλεξάρτηση και να

ξεκινήσουν ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο, και προσπαθούν να περιορίσουν τις όποιες τριβές

υπάρχουν. Και οι δύο επιθυμούν την ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή και θα

έπρεπε να προσπαθήσουν περισσότερο για να λύσουν ειρηνικά τις διαφορές τους και να

συνεργαστούν σε θέματα όπως είναι η ασφάλεια της Ανατολικής Ασίας, ο έλεγχος των

πωλήσεων των όπλων μαζικής καταστροφής, η προστασία του περιβάλλοντος, η

καταπολέμηση των ναρκωτικών, η πειρατεία, το οργανωμένο έγκλημα και η

τρομοκρατία.

34

2. ΚΙΝΑ και ΤΑΪΒΑΝ

Η Ταϊβάν αποτελεί το βασικό πυρήνα της εξωτερικής πολιτικής της Λαϊκής

Δημοκρατίας της Κίνας και ίσως είναι το στοιχείο εκείνο που επιδρά περισσότερο και

στις σινο-αμερικανικές σχέσεις. Η εξωτερική πολιτική που εφαρμόζει η Κίνα έναντι της

Ταϊβάν βασίζεται σε μία αδιαπραγμάτευτη αρχή, αυτή της ύπαρξης της «μίας και

μοναδικής» Κίνας και αποτελείται από τρεις κύριους άξονες δράσης: δημιουργία στενών

οικονομικών δεσμών με την Ταϊβάν ώστε να μπορεί να την ελέγχει, επίτευξη της

διπλωματικής απομόνωσης της νήσου και περιορισμός οποιασδήποτε κίνησης της για

ανεξαρτησία66.

Για τους Κινέζους ηγέτες το ζήτημα της Ταϊβάν είναι ένα από τα τελευταία

κατάλοιπα του δυτικού και ιαπωνικού ιμπεριαλισμού, που από τα μέσα του 19ου αιώνα

και για έναν ολόκληρο αιώνα κράτησε την Κίνα «υπόδουλη» και την εμπόδισε να πάρει

τη θέση που της άξιζε στον κόσμο. Έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί συμβολίζει την

αδυναμία της χώρας τους, την αμερικανική κυριαρχία στον Ειρηνικό, ενώ θέτει και

ερωτηματικά πάνω στη νομιμότητα του ίδιου του κομμουνιστικού κόμματος.67 Η

σημασία που η Κίνα προσδίδει στην Ταϊβάν αντικατοπτρίζεται στη δήλωση του Mao

Zedong στον Richard Nixon το 1972, ότι «η Κίνα θα μπορούσε να περιμένει ακόμη και

εκατό χρόνια για να επανενωθεί», αλλά και σε αυτή του Zhu De, ιδρυτή του Λαϊκού

Απελευθερωτικού Στρατού, ότι «όσο η Ταϊβάν δεν έχει απελευθερωθεί, η ιστορική

ταπείνωση του κινεζικού λαού θα συνεχίζεται. Όσο η μητέρα πατρίδα δεν έχει

επανενωθεί, η αποστολή των λαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων δεν θα έχει

ολοκληρωθεί».68

Η αρχική θέση του κινεζικού κομμουνιστικού κόμματος, πριν το 1943, ήταν ότι

η Ταϊβάν θα έπρεπε να ανεξαρτητοποιηθεί μετά την ήττα της Ιαπωνίας69 στο τέλος του

Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Στις αρχές όμως του 1950 η στάση του κόμματος

66 Weixing Hu, “China’s Taiwan policy and East Asian Security”, Journal of contemporary Asia,

1997, 27(3), 374-391 και Liu Hong, “One-China principle is Beijing’s bottom line on Taiwan issue”, Beijing Review, February 21st 2002, Vol.45, no8, pp 17-23. 67 Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, το 1949, μετά τη νίκη του Μάο στον εμφύλιο πόλεμο, ο ηγέτης του εθνικιστικού κόμματος Chiang Kai-chek το έσκασε στην Ταϊβάν, από όπου πίστευε ότι θα

μπορούσε να οργανώσει στρατό ώστε να καταλάβει πάλι την Κίνα. 68 Robert A. Manning (2000), όπως παραπάνω. 69 Η Ιαπωνία η κατείχε τη νήσο από το 1895 μέχρι το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

35

άλλαξε και η Ταϊβάν άρχισε να θεωρείται κινεζικό έδαφος, το οποίο μαζί με το Χονγκ

Κονγκ και το Μακάο, όφειλε να επιστρέψει στην Κίνα. Τα τελευταία πενήντα χρόνια οι

Κινέζοι έχουν εμποτιστεί με την ιδέα ότι υπάρχει μια ιστορική αποστολή να

επιτελέσουν, την επανένωση του νησιού με τη «μητέρα πατρίδα». Θεωρούν την Ταϊβάν

υπόθεση που αφορά στην εθνική κυριαρχία και την εδαφική ολοκλήρωση της χώρας

τους και είναι έτοιμοι να φτάσουν στα άκρα προκειμένου να ολοκληρώσουν με επιτυχία

αυτή την αποστολή.70

Το δόγμα της «μίας και μοναδικής Κίνας», στο οποίο όπως αναφέραμε

βασίζονται οι σχέσεις των δύο κρατών, ήταν αποδεκτό μέχρι τα τέλη του 1980 και από

την Ταϊβάν. Η μόνη διαφορά τους αφορούσε στο ποια είναι η νόμιμη ηγεσία αυτής της

«μίας Κίνας». Στην ουσία η κυβέρνηση της Ταϊβάν αποτελούταν από Κινέζους

εξόριστους οι οποίοι, μετά την επικράτηση του Mao Zedong και του κομμουνιστικού

κόμματος το 1949, είχαν διαφύγει στην Ταϊβάν. Ο Chiang Kai-chek, αρχηγός του

εθνικιστικού κόμματος Kuomintang, και αργότερα ο γιος του Chiang Ching-kuo

κυβερνούσαν αυταρχικά τη νήσο και πίστευαν ότι κάποια στιγμή θα κατάφερναν να

ανακαταλάβουν την ηπειρωτική Κίνα και να ενοποιήσουν τις δύο περιοχές.

Όλη αυτή την περίοδο οι σχέσεις των δύο πλευρών καθορίζονταν λίγο πολύ από

τις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ. Μετά τη σινο-αμερικανική προσέγγιση και την υιοθέτηση,

με τα τρία ανακοινωθέντα του 1972, 1979 και 1982, από την Αμερική του δόγματος

«δεν υπάρχει παρά μόνο μία Κίνα, και η Ταϊβάν αποτελεί τμήμα της», οι σχέσεις των

δύο πλευρών παρέμειναν σταθερές και χωρίς ουσιαστικές τριβές για πολλά χρόνια.71

Όλα άρχισαν να αλλάζουν από το 1988, με την έναρξη του προγράμματος

εκδημοκρατισμού της Ταϊβάν, που ολοκληρώθηκε το 1996 με τις πρώτες ελεύθερες

προεδρικές εκλογές στο νησί. Η μετατροπή της Ταϊβάν σε δημοκρατία, σε συνδυασμό

με την τεράστια οικονομική της ανάπτυξη, οδήγησε στη εμφάνιση μιας Ταϊβανέζικης

εθνικής ταυτότητας, η οποία σιγά-σιγά γέννησε και την ιδέα του πλήρη διαχωρισμού

70 Steve Tsang, “China and Taiwan: a proposal for peace”, Security Dialogue, 2000, vol. 31(3):

327-336. 71 Τα κοινά ανακοινωθέντα είναι το “Shanghai Communiqué” του 1972, το “Joint Communiqué

on the establishment of diplomatic relations” του 1979 και το “August 17th Communiqué” του 1982. Duan Linping, “Changes in US policy toward the Taiwan issue”, Linping Duan, “Changes

in US policy toward the Taiwan issue”, Beijing Review, February 21st 2002, Vol.45, no8: 14-16.

36

του νησιού από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Η Κίνα, αισθανόμενη τον κίνδυνο,

ακολούθησε –και ακολουθεί- μια σκληρή πολιτική ενάντια στην Ταϊβάν και αντιδρά

έντονα σε κάθε προσπάθεια αλλαγής του modus vivendi δηλώνοντας έτοιμη να το

διατηρήσει ακόμη και με τη χρήση στρατιωτικών μέσων.

Όσον αφορά στον πρώτο άξονα της κινεζικής πολιτικής έναντι της Ταϊβάν

φαίνεται ότι έχει αποδώσει, καθώς από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έχουν αρχίσει

σημαντικές εμπορικές ανταλλαγές που έχουν φέρει τις δύο χώρες αρκετά κοντά και

έχουν δημιουργήσει οικονομική αλληλεξάρτηση. Η Ταϊβάν είναι αυτή τη στιγμή ο τρίτος

μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Κίνας, ενώ οι επενδύσεις των ταϊβανέζικων

εταιρειών στην Κίνα έχουν ξεπεράσει τα 40 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Κίνα δέχεται το

50% των ταϊβανέζικων επενδύσεων στο εξωτερικό και το 20% των εξαγωγών της.72

Επιπλέον, η ταυτόχρονη είσοδος των δύο χωρών στον ΠΟΕ θα ενισχύσει ακόμη

περισσότερο τους οικονομικούς δεσμούς τους και την αλληλεξάρτηση. Οικονομικώς

λοιπόν φαίνεται ότι η «ένωση» έχει σχεδόν επιτευχθεί, και ότι οι δυνάμεις της αγοράς

θα μπορούσαν να δώσουν τελικά κάποια λύση και στο πολιτικό πρόβλημα.73

Όσον αφορά στο διπλωματικό καθεστώς της Ταϊβάν, η Κίνα ακολουθεί την

πολιτική της διεθνούς απομόνωσης. Χάρη στις ενέργειες του Πεκίνου, ελάχιστες χώρες

έχουν αναγνωρίσει την Ταϊβάν ως ξεχωριστό κράτος, κυρίως χώρες της Αφρικής και της

Λατινικής Αμερικής, όπου η Ταϊβάν έχει ακολουθήσει τη «διπλωματία του δολαρίου».

Αυτή συνίσταται στη χρηματοδότηση φτωχών κρατών με αντάλλαγμα τη διπλωματική

αναγνώριση,74 αλλά ακόμη και την εξαγορά θέσεων σε διεθνείς οργανισμούς. Η Ταϊπέι

είχε δώσει 1 δισεκατομμύριο δολάρια στον ΟΗΕ στην προσπάθειά της να της δοθεί

έδρα στη Γενική Συνέλευση.75 Η Κίνα έχει κάνει γνωστό ότι θα μπορούσε να δεχτεί την

Ταϊβάν σε διεθνείς οργανισμούς που σχετίζονται με τον ΟΗΕ –ως παρατηρητή ή ακόμη

και ως πλήρες μέλος76- υπό τον όρο να σταματήσει η Ταϊβάν να ψάχνει για διπλωματική

αναγνώριση και να συνεχίσει τις πολιτικές διαπραγματεύσεις πάνω στη βάση της αρχής

72 Robert A. Manning (2000), όπως παραπάνω. 73 Szu-yin Ho, “Politique et rhétorique dans les relations entre la Chine et Taiwan”, Politique Etrangère, 2001, 1, 55-68. 74 Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η ξαφνική αναγνώριση της Ταϊβάν από τη ΠΓΔΜ. 75 Chas W. Freeman Jr., (1996), όπως παραπάνω. 76 Υπάρχει το προηγούμενο της Λευκορωσίας και Ουκρανίας που, αν και ανήκαν στη Σοβιετική

Ένωση, ήταν μέλη του ΟΗΕ.

37

της «μίας Κίνας». Οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι μεγάλες χώρες της Ασίας δεν

έχουν υποστηρίξει επίσημα την ανεξαρτησία της Ταϊβάν και δεν διαθέτουν επίσημες

διπλωματικές αποστολές στην Ταϊπέι. Στην ΕΕ, μολονότι τα κράτη-μέλη ακολουθούν το

καθένα τη δική του εξωτερική πολιτική, αναγνωρίζουν όλα τη μοναδικότητα της Κίνας,

και όσα από αυτά είχαν παλαιότερα επίσημες σχέσεις με την Ταϊβάν, τις έχουν

«μεταλλάξει» σε μια μορφή «μη-επίσημη» -δεν διαθέτουν διπλωματικές αποστολές

αλλά μόνο ανεπίσημα γραφεία με κάποια προνόμια,77 υπάρχουν περιορισμοί στην

έκδοση βίζας για τους Ταϊβανέζους αξιωματούχους, γίνονται μόνο «ιδιωτικής» φύσεως

επισκέψεις Ευρωπαίων αξιωματούχων- και έχουν περιορίσει τις πολιτικές τους σχέσεις

στο «ελάχιστο δυνατό» για να μην ενοχλούν το Πεκίνο.

Τέλος, τρίτος άξονας της κινεζικής πολιτικής προς την Ταϊβάν είναι ο

περιορισμός με οποιοδήποτε μέσο, οποιασδήποτε κίνησης του νησιού για ανεξαρτησία.

Η αποφασιστικότητα του Πεκίνου πάνω σε αυτό το ζήτημα φάνηκε κατά τη διάρκεια

των τριών κρίσεων που έλαβαν χώρα από το 1995 μέχρι σήμερα.

Η πρώτη από τις κρίσεις δημιουργήθηκε στα μέσα του 1995, όταν ο τότε

πρόεδρος της Ταϊβάν Lee Teng-hui ζήτησε και έλαβε αμερικανική βίζα για να

συμμετάσχει σε μια εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Cornell στις ΗΠΑ.78 Το Πεκίνο

διαμαρτυρήθηκε στην Ουάσινγκτον θεωρώντας ότι η τελευταία είχε παραβιάσει της

αρχής της «μοναδικότητας» της Κίνας. Αρχικά η αντίδρασή της περιορίστηκε στην

ανάκληση της διπλωματικής αποστολής της από την Ουάσινγκτον, στη διακοπή όλων

των υψηλού επιπέδου ανταλλαγών και διακοπή του διαλόγου για το καθεστώς ελέγχου

της τεχνολογίας πυραύλων.79 Αργότερα όμως κορυφώθηκε με την πραγματοποίηση

μιας σειράς «στρατιωτικών ασκήσεων» στα στενά της Ταϊβάν, κατά τις οποίες

εκτόξευσε πυραύλους Μ-11 (πύραυλοι που έχουν τη δυνατότητα να φέρουν πυρηνική

κεφαλή) πολύ κοντά στα δύο κύρια λιμάνια της Ταϊβάν, το Keelung και το Kaoshiung. Η

εκτόξευση των πυραύλων προκάλεσε πανικό στην Ταϊβάν, όπου παρατηρήθηκε πτώση

στο χρηματιστήριο, διαρροή κεφαλαίων, υπερβολική ζήτηση ξένου συναλλάγματος,

77 Τέτοιο γραφείο σκοπεύει να ανοίξει σύντομα στην Ταϊπέι και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 78 Η διοίκηση Clinton, το Πεντάγωνο και το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας ήταν αντίθετοι με τη

χορήγηση της βίζας για να μη δημιουργήσουν τριβές στις σχέσεις της Αμερικής με την Κίνα. Το Κογκρέσο όμως ψήφισε υπέρ της χορήγησης της βίζας (395 ψήφοι υπέρ και ένας κατά). 79 Weixing Hu (1997), όπως παραπάνω.

38

διακοπή του θαλάσσιου εμπορίου κ.α. Η αντίδραση των ΗΠΑ ήταν άμεση και εξέπληξε

ακόμη και την κινεζική πολιτική ηγεσία, καθώς δύο αεροπλανοφόρα, το Independence

και το Nimitz, κατέφθασαν στην περιοχή για να προστατέψουν το νησί, κάνοντας

επίδειξη δύναμης και ταυτόχρονα δείχνοντας στην Κίνα ότι η Αμερική είναι

αποφασισμένη να υποστηρίξει την Ταϊβάν με κάθε μέσο.

Αν και η κατάσταση εξομαλύνθηκε με την επίσκεψη Κλίντον στην Κίνα το 1998

και την επιβεβαίωση του τελευταίου ότι η αμερικανική πολιτική δεν υποστηρίζει την

ανεξαρτησία της Ταϊβάν,80 νέα ένταση δημιουργήθηκε τον Ιούλιο του 1999 με τη

συνέντευξη του προέδρου Lee στη γερμανική τηλεόραση. Κατά τη διάρκεια αυτής της

συνέντευξης ο Lee ανέπτυξε τη θεωρία του των «δύο ξεχωριστών κρατών», σύμφωνα

με την οποία η Κίνα και η Ταϊβάν έπρεπε να θεωρούνται ως δύο διαφορετικά και

ισότιμα μεταξύ τους κράτη. Στην ουσία, επανέλαβε τις θέσεις της χώρας του, δηλαδή

ότι η Ταϊβάν δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί από τη θέση της «κινεζικής επαρχίας»,

ότι το νησί είναι de facto ανεξάρτητο και ότι δεν έχει ανάγκη να δηλώσει την

ανεξαρτησία του επίσημα.

Τέλος, το Φεβρουάριο του 2000, λίγες εβδομάδες πριν τις προεδρικές εκλογές

στο νησί, το Πεκίνο εξέδωσε μια «Λευκή Βίβλο» μέσα στην οποία αναγραφόταν η

πιθανότητα επανένωσης των δύο περιοχών με τη χρήση βίας, στις ακόλουθες

περιπτώσεις: Εσωτερικός διχασμός, εισβολή από ξένη δύναμη, ανακοίνωση

ανεξαρτησίας ή άρνηση των ταϊβανέζικων αρχών να διαπραγματευτούν την ειρηνική

επανένωση. Στην ουσία η κίνηση αυτή του Πεκίνου ήταν απάντηση στις δηλώσεις του

Lee αλλά και στο πρόγραμμα του υποψηφίου του Προοδευτικού Δημοκρατικού

Κόμματος Chen Shui-bian, το οποίο προέβλεπε, σε περίπτωση νίκης του, την

πραγματοποίηση δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία.81 Πάντως η ΛΔΚ δεν έχει θέσει

κάποιο χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της επανένωσης, ούτε και καθορίζει

80 Κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στην Κίνα το 1998, ο Bill Clinton δήλωσε ότι

«οι ΗΠΑ δεν υποστηρίζουν την ανεξαρτησία της Ταϊβάν, ούτε τη θεωρία των δύο κρατών, ούτε την πολιτική της ίσης απόστασης ανάμεσα στην Κίνα και την Ταϊβάν». Πρόσθεσε ότι «η Ταϊβάν

δεν θα μπορούσε να γίνει μέλος κάποιου Διεθνούς Οργανισμού, ο οποίος δέχεται ως μέλη κράτη με εθνική κυριαρχία». Αυτή η πολιτική ονομάστηκε η πολιτική των «τριών όχι». 81 Robert A. Manning (2000), όπως παραπάνω.

39

επακριβώς πως ορίζει την «ξένη εισβολή» ή τον «εσωτερικό διχασμό». Προτιμάει να

αφήνει τα θέματα ανοικτά για να υπάρχει μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων και ελιγμών.

Η κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί είναι αρκετά περίπλοκη για την Κίνα. Από

τη μία πλευρά οι οικονομικοί δεσμοί της με την Ταϊβάν είναι τέτοιου μεγέθους, που

οποιαδήποτε κρίση θα έχει άμεσο αντίκτυπο και στη δική της οικονομία.82 Μια

στρατιωτική επίθεση στην Ταϊβάν θα προκαλούσε γενική αναστάτωση στην περιοχή

του ασιατικού Ειρηνικού, για να μην αναφερθούμε στην πιθανότητα σινο-αμερικανικής

σύρραξης, και θα οδηγούσε σε φυγή κεφαλαίων από τη χώρα και σε εμπορικό

εμπάργκο κυρίως από την πλευρά των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, πράγμα που θα οδηγούσε

με τη σειρά του σε καθυστέρηση της οικονομικής της ανάπτυξης. Και αυτή την

καθυστέρηση, όπως και όλες τις άλλες αρνητικές συνέπειες θα την χρεωνόταν το

κομμουνιστικό κόμμα, με όλους τους κινδύνους που αυτό μπορεί να συνεπάγεται για το

υπάρχον καθεστώς.83

Μπορεί πάντως να μη φαίνεται πιθανή μια στρατιωτική επιχείρηση στο κοντινό

μέλλον, κανείς όμως δεν μπορεί να προβλέψει με σιγουριά τι θα συμβεί, καθώς πολλοί

και διαφορετικοί παράγοντες καθορίζουν την εξωτερική πολιτική της Κίνας. Ένας από

αυτούς είναι και ο εθνικισμός. Αυτός ο εθνικισμός, που όπως έχουμε αναφέρει βασίζεται

κυρίως στην περηφάνια που νιώθει ο κινεζικός λαός για τα επιτεύγματά του,

εμφανίζεται πιο έντονος στα θέματα εθνικής κυριαρχίας όπως αυτό της Ταϊβάν,84 και θα

μπορούσε να οδηγήσει το καθεστώς, το οποίο δε θα μπορούσε να αγνοήσει το λαϊκό

αίσθημα απέναντι στο θέμα, σε απρόβλεπτες ενέργειες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η

Κίνα έχει αρχίσει τον εκσυγχρονισμό του στρατού της και του στόλου της, επενδύοντας

σε νέες τεχνολογίες και σύγχρονα οπλικά συστήματα ξοδεύοντας δισεκατομμύρια

82 Για περισσότερα και πιο λεπτομερή οικονομικά στοιχεία στο άρθρο του Philippe Chevalerias:

“Chine – Taiwan: le poids des échanges économiques”, Politique Etrangère, 2001, 1, 69-81. 83 Szu-yin Ho (2001), όπως παραπάνω. 84 Πριν τις εκλογές του 2000 στην Ταϊβάν ο Κινέζος πρωθυπουργός Zhu Rongji είχε δηλώσει κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης τύπου: «από τον πόλεμο του οπίου το 1842, η ιστορία της

σύγχρονης Κίνας δεν είναι τίποτε άλλο από μια ιστορία εισβολών και ταπεινώσεων από ξένες

δυνάμεις. Η Ταϊβάν είχε καταληφθεί και διοικηθεί από τον ιαπωνικό στρατό για πολλά χρόνια. Θυμάμαι ότι η Κίνα ήταν βαθιά θλιμμένη. Αλλά αυτό δεν μας εμπόδιζε να φωνάζουμε:

ξεσηκωθείτε, εσείς που αρνείστε να είστε σκλάβοι! […] Ήμουν μόνο εννιά χρονών, αλλά ακόμη και σήμερα, όταν τραγουδώ τα τραγούδια της απελευθέρωσης, κλαίω…Πως μπορούμε να

αφήσουμε την Ταϊβάν, η οποία πάντα αποτελούσε τμήμα της κινεζικής επικράτειας, να φύγει

Δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό». Szu-yin Ho (2001), όπως παραπάνω.

40

δολάρια.85 Το 1999-2000 οι στρατιωτικές δαπάνες της Κίνας αυξήθηκαν κατά 12% και

πιστεύεται ότι με αυτούς τους ρυθμούς η Κίνα θα έχει εξελιχθεί στη μεγαλύτερη

στρατιωτική δύναμη στην περιοχή μέσα στα δέκα επόμενα χρόνια. Παράλληλα

εναντιώνεται στην πώληση αμερικανικών οπλικών συστημάτων στην Ταϊβάν86 και στην

ανάπτυξη της αντιπυραυλικής ασπίδας, που θα μπορούσε να προστατεύσει την Ταϊβάν

από πιθανή κινεζική επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους.

Συνοπτικά θα λοιπόν μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την πολιτική της Κίνας

προς την Ταϊβάν ως «εύκαμπτη μέσα σε ένα άκαμπτο πλαίσιο».87 To «άκαμπτο

πλαίσιο» αναφέρεται στην αποδοχή και διατήρηση του δόγματος της «μίας και

μοναδικής Κίνας», το οποίο είναι μη-διαπραγματεύσιμο, καθώς και στην κυριαρχία του

κομμουνιστικού κόμματος. Για την επανένωση των δύο χωρών το Πεκίνο προτείνει τη

φόρμουλα «μία χώρα, δύο συστήματα», η οποία χρησιμοποιήθηκε –με επιτυχία από ότι

φαίνεται- στις περιπτώσεις του Χονγκ Κονγκ και του Μακάο. Εάν οι Ταϊβανέζοι

αξιωματούχοι δεχτούν αυτό το δόγμα «όλα τα άλλα θέματα θα μπορούσαν να γίνουν

αντικείμενο διαπραγμάτευσης».88 Το πρόβλημα όμως παραμένει ότι η κυβέρνηση της

Ταϊπέι αρνείται να δεχτεί αυτές τις «απαραίτητες προϋποθέσεις» για να γίνουν

διαπραγματεύσεις και θέλει όλα τα θέματα να τεθούν σε συζήτηση. Θα πρέπει λοιπόν

να περιμένουμε για να δούμε τις εξελίξεις τω πραγμάτων. Πάντως ο νέος πρόεδρος της

Ταϊβάν Chen Shui-bian έκανε ήδη μία κίνηση καλής θέλησης δηλώνοντας ότι θα

ακολουθήσει την πολιτική των «4 όχι»: όχι στη δήλωση ανεξαρτησίας του νησιού, όχι

αλλαγή ονόματος για την Ταϊβάν, όχι υποστήριξη της αρχής «δύο διαφορετικά κράτη»

στο νέο Σύνταγμα και όχι δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία. Σειρά έχει τώρα η Κίνα.

85 Το Πεκίνο έχει προμηθευτεί πρόσφατα 150 μαχητικά Su-27, δύο αντιτορπιλικά Sovremenny

εφοδιασμένα με τελευταίας τεχνολογίας πυραύλους, ενώ διαπραγματεύεται την αγορά άλλων 150 Su-30MK. Έχει επίσης τοποθετήσει κατά μήκος των ακτών της απέναντι από την Ταϊβάν

γύρω στους διακόσιους πυραύλους Μ-9 και Μ-11 (μέχρι το 2010 πιστεύεται ότι θα φτάσουν

τους 700), ενώ επενδύει και σε έρευνα για να μεγαλώσει ο πυρηνικό της οπλοστάσιο (πύραυλοι DF-31 και DF-41). Robert A. Manning (2000), όπως παραπάνω. Περισσότερες λεπτομέρειες για

τον εκσυγχρονισμό του κινεζικού στρατού στο άρθρο του David Shambaugh (2000), όπως παραπάνω. 86 Οι στρατιωτικές δαπάνες της Ταϊβάν είναι τεράστιες και η χώρα έχει προμηθευτεί τα πιο

σύγχρονα αμερικανικά οπλικά συστήματα και ραντάρ, εκτός από το σύστημα Αegis. Μέσα στο 2001 η κυβέρνηση Μπους πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη πώληση πολεμικού υλικού της

δεκαετίας στην Ταϊβάν, δείχνοντας τη διάθεσή της να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την άμυνα του νησιού. 87 Steve Tsang (2000), όπως παραπάνω. 88 Δήλωση του Κινέζου προέδρου Γιανγκ Ζεμίν στο 15ο συνέδριο του κομμουνιστικού κόμματος

το Σεπτέμβριο του 1997.

41

3. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Η ευρωπαϊκή πολιτική της Κίνας όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια

χαρακτηρίζεται κυρίως από μια προσέγγιση των δύο πλευρών, κυρίως στον οικονομικό

τομέα, και έχει ως βασικό άξονα τη δημιουργία ενός αντίβαρου στην παγκόσμια

κυριαρχία των ΗΠΑ. Στην ουσία η Κίνα χρησιμοποιεί τον ανταγωνισμό της Ευρώπης με

την Αμερική στα εμπορικά θέματα για να περιορίσει την ηγεμονία των ΗΠΑ και να

προάγει την ιδέα της δημιουργίας ενός πολύ-πολικού κόσμου, ενώ παράλληλα

χρησιμοποιεί και τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ για να προάγει

τα οικονομικά της συμφέροντα.

Οι επαφές ανάμεσα στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και την Ευρωπαϊκή

Κοινότητα/Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΚ/ΕΕ) ξεκίνησαν ουσιαστικά πριν εικοσιπέντε χρόνια.

Τότε οι δύο πλευρές άρχισαν να ανακαλύπτουν η μία την άλλη, να συνειδητοποιούν ότι

έχουν περισσότερα κοινά συμφέροντα από ότι διαφορές, ότι έχουν ταύτιση απόψεων

σε σημαντικά θέματα όπως είναι η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και η ανάπτυξη ενός

πολύ-πολικού κόσμου, και προσπάθησαν να συνάψουν πιο στενές διπλωματικές και

εμπορικές σχέσεις.

Ενώ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 η Ευρώπη επηρεασμένη από τον

Ψυχρό Πόλεμο, ακολουθούσε τη διπλωματική γραμμή των ΗΠΑ και είχε υιοθετήσει μια

πολιτική απομόνωσης της Κίνας, στα μέσα της δεκαετίας του 1970 αποφάσισε να

προχωρήσει σε αλλαγή αυτής της πολιτικής. Στη βελτίωση των σχέσεων ανάμεσα στην

Κίνα και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης έπαιξε σημαντικό ρόλο και η αλλαγή της

αμερικανικής πολιτικής το 1972, η ανακήρυξη της Κίνας ως μόνιμο μέλος του

Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καθώς και η υιοθέτηση του προγράμματος «τέσσερις

εκσυγχρονισμοί»89, που ήταν ένα πρώτο βήμα για το άνοιγμα της τεράστιας κινεζικής

αγοράς στον κόσμο. Οι επίσημες σχέσεις τους εγκαινιάστηκαν το 1975 με τη

διαπίστευση ενός Κινέζου πρέσβη στις Βρυξέλλες90, μολονότι είχαν δρομολογηθεί από

89 Εκσυγχρονισμός στη γεωργία, στη βιομηχανία, στην τεχνολογία και στην άμυνα. 90 Η κινεζική διπλωματική αποστολή άνοιξε στις Βρυξέλλες το Σεπτέμβριο του 1975. Η

Ευρωπαϊκή Επιτροπή άνοιξε αντίστοιχο διπλωματικό γραφείο στο Πεκίνο το 1988.

42

το 1964 με τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στη Γαλλία91 και την Κίνα.

Αρχικά οι σχέσεις με την Ευρώπη ήταν κυρίως εμπορικές και οικονομικές και μάλιστα το

1978 και 1984 υπογράφηκαν σημαντικές συμφωνίες εμπορικών ανταλλαγών και

συνεργασίας, ενώ καθιερώθηκε και ένα σύστημα ετησίων συναντήσεων σε επίπεδο

υπουργών για την επίλυση κυρίως τεχνικών ζητημάτων της υιοθέτησης των παραπάνω

συμφωνιών.92

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι οι Σινο-Ευρωπαϊκές σχέσεις μέχρι το 1989 ήταν

κυρίως εμπορικές, με «πολλά λόγια και λίγη ουσία», ενώ οι δύο περιοχές φαίνονταν να

«προσεγγίζουν η μία την άλλη χωρίς να έχουν συγκεκριμένη άποψη για το μέλλον των

μεταξύ τους σχέσεων».93

Το 1989, τα γεγονότα της πλατείας Τιανανμέν είχαν έναν πολύ σημαντικό

αντίκτυπο στις σχέσεις Ευρωπαϊκής Κοινότητας-Κίνας. Μετά τη βίαιη καταστολή των

φοιτητικών διαδηλώσεων από το κινεζικό καθεστώς, τέθηκε το θέμα καταπάτησης των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα, το οποίο αποτελεί ακόμη και σήμερα έναν από

τους βασικούς άξονες που καθορίζουν τις σχέσεις των δύο περιοχών. Άμεσο

αποτέλεσμα αυτών των γεγονότων ήταν η διακοπή όλων των υψηλού επιπέδου

επαφών94, των οικονομικών και πολιτιστικών σχέσεων, των εξαγωγών όπλων προς τη

Κίνα, ενώ περιορίστηκε σημαντικά και η συνεργασία τους στους τομείς της επιστήμης

και της τεχνολογίας. Η κρίση αυτή δε διήρκεσε πολύ, καθώς ξέσπασε ο «πόλεμος του

Κόλπου» το 1991. Το πνεύμα συνεργασίας που επέδειξε η Κίνα στα πλαίσια των

ψηφισμάτων του ΟΗΕ βοήθησε στην επαναπροσέγγιση των δύο πλευρών, και εκείνη

την περίοδο η Δυτική Ευρώπη εξελίχθηκε στην πιο σημαντική πηγή της Κίνας σε νέες

τεχνολογίες, βιομηχανικά προϊόντα και χρηματική βοήθεια, ενώ ξεκίνησαν πάλι οι

91 Η Γαλλία ήταν από τις πρώτες δυτικοευρωπαϊκές χώρες που προσέγγισαν την Κίνα. Ακολούθησαν η Ιταλία το 1970, το Βέλγιο το 1972, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας,

η Ελλάδα και το Λουξεμβούργο το 1972, η Ισπανία το 1973, και η Πορτογαλία και η Ιρλανδία το 1979. 92 Zhai Dequan, «China’s relations with the EU», Studia Diplomatica, 1996, Vol.XLIX, no 4-5. 93 Kay Möller, «Diplomatic relations and mutual strategic perceptions: China and the EU», The China Quarterly, March 2002, 169:10-32. 94 Στις 5 Ιουνίου η ΕΚ μονομερώς ακύρωσε της συνάντηση Κίνας - Μικτής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στις Βρυξέλλες, καθώς και τη συνάντηση με τον Κινέζο Υπουργό

Εξωτερικών Οικονομικών Σχέσεων και Εμπορίου. Στις 27 Ιουνίου, στη Συνάντηση κορφής στη Μαδρίτη αποφασίστηκαν «μέτρα» εναντίον της Κίνας και πάγωμα των υψηλού επιπέδου

επαφών. (Zhai Dequan, 1996, όπως παραπάνω).

43

αμοιβαίες επίσημες επισκέψεις αξιωματούχων των δύο περιοχών που βοήθησαν στην

περαιτέρω εμβάθυνση των σχέσεων και στην αμοιβαία κατανόηση.95

Σταθμός στις σχέσεις των δύο πλευρών είναι το 1995 όπου η Επιτροπή, μέσα

στο πλαίσιο αλλαγής της ευρωπαϊκής στρατηγικής της για την Ασία, εξέδωσε μία

ανακοίνωση με τίτλο «Μια μακροπρόθεσμη πολιτική για τις σχέσεις ανάμεσα στην Κίνα

και την Ευρώπη».96 Όπως γράφει η Kay Möller,97 «το κείμενο αυτό ήταν μια

προσπάθεια να συμβιβαστεί το επιτακτικό αλλά αφηρημένο ζήτημα των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων με τα συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ στην Κίνα. […] το

ευρωπαϊκό ενδιαφέρον προσδιορίζεται και συνδέεται με τη δέσμευση της Κίνας για

εσωτερικές αλλαγές, όπως επίσης και με την ανάγκη να είναι [η ΕΕ] παρούσα σε μια

από τις πιο δυναμικές αγορές του κόσμου». Ο όρος που χρησιμοποιήθηκε ήταν αυτός

της «εποικοδομητικής συνεργασίας» και «εκφράζει την ελπίδα της ΕΕ να δει την Κίνα

να συμμετέχει πλήρως στη διεθνή κοινότητα». Τέλος, το κείμενο επικεντρώνεται στο

θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και «προτείνει δράση [από την πλευρά της ΕΕ] σε

τρία επίπεδα: υποστήριξη των προσπαθειών της Κίνας “να ανοίξει και να

φιλελευθεροποιήσει όλους τους τομείς της κινεζικής ζωής”, “συστηματική και τακτική”

συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά τις διμερείς επαφές και προσπάθεια για

δέσμευση της διεθνούς κοινότητας να λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο του ΟΗΕ».98 Στη

συνέχεια, το 1996 στην Μπανγκόκ, τέθηκαν οι βάσεις ενός εποικοδομητικού διαλόγου

για τα ανθρώπινα δικαιώματα κυρίως στα πλαίσια του ASEM,99 ενώ το 1998 και το 2001

95 Σε αυτό βοήθησε και η ανακοίνωση από τον Jiang Zemin των «τεσσάρων αρχών για την

ανάπτυξη των σχέσεων ανάμεσα στην Κίνα και τη Δυτική Ευρώπη» στις 12 Σεπτεμβρίου 1994 στο Παρίσι. Οι αρχές αυτές είναι: (1) ανάπτυξη των σχέσεων στον 21ο αιώνα, (2) αμοιβαίος

σεβασμός, αναζήτηση κοινών στοιχείων, μείωση των διαφορών, (3) αμοιβαία οφέλη και (4) λήψη όλων των διεθνών προβλημάτων διαμέσου διαβουλεύσεων και συνεργασίας (Kay Möller

2002, όπως παραπάνω). 96 Commission of the European Union, “A long-term policy for relations between China and Europe”, COM (1995) 279 final, Brussels, 5 July 1995. 97 Kay Möller 2002, σελ 22, όπως παραπάνω. 98 Kay Möller 2002, σελ 22-23, όπως παραπάνω. 99 Asia-Europe Meeting. Άτυπο forum ΕΕ-Ασίας, σε επίπεδο αρχηγών κρατών, το οποίο

πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια. Συμμετέχουν σε αυτό τα κράτη-μέλη της ASEAN, τα 15 κράτη-μέλη της ΕΕ, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Κίνα, η Ιαπωνία και η Ν. Κορέα.

Κύριο στοιχείο των ASEM είναι η «ανεπισημότητά» τους, η οποία τα καθιστά πολύ αποτελεσματικά, καθώς δίνει τη δυνατότητα να τίθενται όλα τα θέματα προς συζήτηση

(οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και ασφαλείας), ακόμη και αυτά που είχαν δημιουργήσει προστριβές στο παρελθόν. Σκοπός του ASEM είναι: η αναβάθμιση της εικόνας των

δύο πλευρών και η εντατικοποίηση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ τους ώστε να υπάρχει

44

η Επιτροπή εξέδωσε άλλα δύο κείμενα με τίτλο «Προς μια ευρεία συνεργασία με την

Κίνα»100 και «Στρατηγική της ΕΕ για την Κίνα. Εφαρμογή της ανακοίνωσης του 1998 και

μελλοντικά βήματα για μια πιο αποτελεσματική κοινή ευρωπαϊκή πολιτική»101, με βάση

τα οποία η Κίνα αναγνωρίζεται ως μια νέα ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη με την οποία

η ΕΕ οφείλει να συνεργαστεί σε όλους τους τομείς.102

Η εμβάθυνση αυτή των σινο-ευρωπαϊκών σχέσεων έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για

την Κίνα, καθώς σημαντικό στοιχείο στη χάραξη της εξωτερικής της πολιτικής κατά τη

διάρκεια της μεταψυχροπολεμικής περιόδου είναι η ανάγκη δημιουργίας ενός πολυ-

πολικού κόσμου. Μολονότι η Κίνα δεν έπαψε ποτέ να θεωρεί τις ΗΠΑ ως τον κύριο και

πιο σημαντικό «συνεργάτη» της στην πορεία της οικονομική της ανάπτυξης και του

εκσυγχρονισμού της, η αστάθεια των μεταξύ τους σχέσεων την ώθησε να αναζητήσει

ένα αντίβαρο, το οποίο βρήκε στην ΕΕ.

Η σημασία που δίνουν οι ανώτατοι κινέζοι πολιτικοί λειτουργοί στην ΕΕ,

φαίνεται από τις επανειλημμένες εκφράσεις θαυμασμού για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα,

το οποίο θεωρούν «μοντέλο περιφερειακής ένωσης που πρέπει να μελετηθεί

προσεκτικά». Συχνά μιλάνε για το ρόλο που η Ευρώπη οφείλει και πρέπει να παίξει στον

κόσμο του 21ου αιώνα και θεωρούν ότι σιγά-σιγά εξελίσσεται σε μια μεγάλη δύναμη σε

περισσότερη αμοιβαία κατανόηση, η διατήρηση της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή, η στήριξη της αειφόρου ανάπτυξης, η διατήρηση του υπάρχοντος παγκόσμιου οικονομικού

συστήματος, η συνέχιση του αγώνα ενάντια στη φτώχεια και η προαγωγή των δημοκρατικών αρχών, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για περισσότερα

στοιχεία στα άρθρα των Goh Chok Tong, “The Asia Europe dialogue: The road to greater understanding”. Studia Diplomatica, Vol. XLIX, , no 6, 13-20, 1996, Higgott Richard, “ASEM:

Toward the institutionalization of the East Asia-Europe Relationship?”. Regionalism, multilateralism and the politics of global trade, D.Barry-R. Kelth (eds),Vancouver UBC Press, 1999 και Pou Serradell Victor, “The Asia-Europe Meeting (ASEM): A historical turning point in

relations between the two regions. European Foreign Affairs Review, 2: 185-210, 1996. 100 Commision of the European Union, “Building a comprehensive partnership with China”, COM

(1998) 181, final, Brussels, 25 March 1998

http://europa.eu.int/comm/external_relations/china/com_98/index.htm 101 Commission of the European Union, “EU strategy towards China. Implementation of the

1998 Communication and future steps for a more effective EU policy”. COM (2001) 265 final, Brussels 15 May 2001. 102 Για τις οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στην ΕΕ και την Κίνα δείτε το άρθρο του Franco Algieri, “EU economic relations with China: an institutionalist perspective”, The China quarterly, March

2002, 169: 64-77.

45

όλους τους τομείς.103 Ενδιαφέρονται άμεσα για την πρόοδο της «Κοινής Εξωτερικής

Πολιτικής και Πολιτικής ασφαλείας», της «Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Ασφάλεια και

την Άμυνα» και του Ευρωστρατού καθώς τα θεωρούν σημάδια ανεξαρτητοποίησης της

Ευρώπης από την καθοδήγηση των ΗΠΑ, και παράλληλα, αντιτίθενται στην διεύρυνση

του ΝΑΤΟ προς την Ανατολική Ευρώπη, καθώς το θεωρούν κατάλοιπο του Ψυχρού

πολέμου. Τέλος, έχουν αλλάξει και τη στάση τους όσον αφορά στην ευρωπαϊκή

πολιτική στα Βαλκάνια, και μετά από την κρίση που δημιουργήθηκε με την επέμβαση

στο Κόσοβο, φαίνεται πια να την επιδοκιμάζουν.

Παρά το θαυμασμό της όμως για την ΕΕ, η Κίνα είχε για μεγάλο χρονικό

διάστημα ενδοιασμούς να διαπραγματευτεί με την ΕΕ ως «Ένωση» και προτιμούσε να

αναπτύσσει τις διμερείς της σχέσεις με τα κράτη-μέλη ξεχωριστά. Αυτό οφείλεται εν

μέρει στην πολιτική της του «διαίρει και βασίλευε», βάση της οποίας η Κίνα

χρησιμοποιεί τους ανταγωνισμούς των ευρωπαίων για να αποκομίσει πολιτικά και

κυρίως οικονομικά οφέλη, αλλά κυρίως στη δυσκολία ανάπτυξης από τα κράτη-μέλη

συγκλίνουσων εθνικών πολιτικών σε ότι αφορά τα κινεζικά θέματα.104 Ενώ τα κράτη

μέλη στο σύνολό τους θα ήθελαν να δουν την Κίνα να προοδεύει και να ολοκληρώσει

τις αλλαγές σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, να επανενωθεί ειρηνικά, να ενταχθεί

στη διεθνή κοινότητα και να ακολουθεί τους κανόνες της και να ανοίξει την αγορά της

στον κόσμο, υπάρχει διάσταση απόψεων που σχετίζεται τόσο με ιστορικούς λόγους,

αλλά και με τις διαφορετικές φιλοδοξίες, ευαισθησίες και συμφέροντα των ευρωπαϊκών

κρατών, πράγμα που δυσκολεύει την ανάπτυξη μιας κοινής πολιτικής.

Οι διαφορετικές πολιτικές των κρατών-μελών προς την Κίνα έχουν κατ’ αρχάς

βάσεις ιστορικές. Από τη μία πλευρά βρίσκονται οι πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις Μ.

103 Ελεύθερη απόδοση δηλώσεων του Κινέζου αντιπροέδρου Hu Jintao στο «Institut français des

relations internationales» στο Παρίσι, στις 5 Νοεμβρίου 2001. Από το μη-δημοσιευμένο άρθρο «La politique chinoise de l’Union Européenne: en progrès, mais peut mieux faire» του ερευνητή

του Institut Français des Relations Internationales, Hervé Dejeau de la Bâtie. 104 Είναι γεγονός ότι οι δυσκολίες που συναντούν οι Ευρωπαίοι για να υιοθετήσουν μια κοινή στάση οδηγούν τις κινεζικές αρχές στο να απευθυνθούν ξεχωριστά στα κράτη-μέλη. Πρόσφατο

παράδειγμα είναι οι διαπραγματεύσεις για την αναγνώριση της Ευρώπης ως «εγκεκριμένο τουριστικό προορισμό» (οι Κινέζοι τουρίστες έχουν δικαίωμα να επισκέπτονται μόνο χώρες που

έχουν την παραπάνω ιδιότητα). Επειδή η Κίνα δεν κατάφερε να πάρει ικανοποιητικές απαντήσεις από την Επιτροπή στην οποία απευθύνθηκε αρχικά, ξεκίνησε ξεχωριστές διμερείς επαφές με τα

κράτη Schengen. (Hervé Dejeau de la Bâtie, όπως παραπάνω, σελ. 16).

46

Βρετανία, Πορτογαλία, Γαλλία και Ολλανδία, οι οποίες ακολουθούν συγκεκριμένες

πολιτικές λόγω μακροχρόνιων δεσμών με την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής και

Νοτιοανατολικής Ασίας, και από την άλλη βρίσκονται οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Η

Μ. Βρετανία και η Πορτογαλία παρέμειναν αποικιακές δυνάμεις μέχρι το 1997 και 1999,

καθώς κατείχαν το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο αντίστοιχα. Οι σχέσεις τους με την Κίνα

και οι πολιτικές που ακολούθησαν είχαν άμεση σχέση με το μέλλον αυτών των

περιοχών και κυρίως με τα οικονομικά συμφέροντα που αντιπροσώπευαν. Στις 20

Δεκεμβρίου 1999, με την επιστροφή του Μακάο στην Κίνα τελείωσε ουσιαστικά η

αποικιοκρατική περίοδος, και μαζί με αυτήν και όλες οι δυσάρεστες αναμνήσεις που

καταδίωκαν τους Κινέζους από τους «πολέμους του οπίου» και έκτοτε. Φαίνεται λοιπόν

ότι ένας από τους παράγοντες τριβής των σινο-ευρωπαϊκών σχέσεων ανήκει οριστικά

πια στο παρελθόν.

Άλλο στοιχείο που διαφοροποιεί την πολιτική των κρατών μελών είναι οι

ευαισθησίες που επιδεικνύουν σε διάφορα ζητήματα και ειδικότερα στο θέμα των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του Θιβέτ. Οι βόρειες χώρες (Σκανδιναβία, Δανία,

Ολλανδία και Ιρλανδία) είναι πιο κριτικές απέναντι σε αυτά τα θέματα, ενώ ο νότος

(Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία και Ελλάδα) φαίνεται λιγότερο ευαισθητοποιημένος.

Κάπου ανάμεσα βρίσκεται η Γερμανία, η οποία, όντας ο πρώτος εμπορικός εταίρος της

Κίνας στην Ευρώπη, φαίνεται να θυσιάζει συχνά τα παραπάνω θέματα για οικονομικούς

λόγους.105 Η Κίνα έχει εκτιμήσει ιδιαίτερα τη γερμανική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια

των διαφόρων κρίσεων στις σινο-ευρωπαϊκές σχέσεις, και δηλώνει εντυπωσιασμένη από

την οικονομία της Γερμανίας και την ποιότητα των προϊόντων της, ενώ επιθυμεί να

διατηρηθούν οι καλές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες.

Οι σχέσεις με τη Μ. Βρετανία πέρασαν μια κρίση το 1999 με τον πόλεμο στο

Κόσοβο, αλλά τώρα οι σχέσεις αναπτύσσονται κανονικά σε όλους τους τομείς

(πολιτικός διάλογος, διάλογος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συνεργασία για τις

οικονομικές μεταρρυθμίσεις ή σε θέματα που αφορούν στο περιβάλλον), γεγονός που

κάνει τους Βρετανούς να ρίχνουν νερό στο κρασί τους για το γενικότερο θέμα των

105 Ο Helmut Kohl ήταν ο πρώτος δυτικός ηγέτης που επισκέφτηκε επίσημα το Θιβέτ στα τέλη

της δεκαετίας του 1980.

47

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όχι όμως και για το θέμα του Θιβέτ, για το οποίο ο

βρετανικός λαός δείχνει ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος.106

Τέλος, η Γαλλία, αν και αρχικά φάνηκε ιδιαίτερα επικριτική στο θέμα των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μάλιστα έδωσε πολιτικό άσυλο σε πολλούς Κινέζους

αντικαθεστωτικούς, από το 1996, μετά την επίσημη επίσκεψη του Προέδρου Jacques

Chirac στο Πεκίνο, έχει ξεκινήσει έναν «εποικοδομητικό διάλογο» με την Κίνα πάνω σε

αυτό το θέμα. Αυτή η πολιτική έχει γίνει αποδεκτή και από τα περισσότερα κράτη-μέλη

της ΕΕ, ακόμη και από τις χώρες της Β. Ευρώπης. Πάντως αν ο διάλογος αυτός δεν

καταφέρει να οδηγήσει σύντομα σε συγκεκριμένα αποτελέσματα δε είναι σίγουρο ότι η

σύγκλιση αυτή θα συνεχιστεί.

Άλλος λόγος που ευθύνεται για τη διαφορετική στάση των ευρωπαϊκών κρατών

απέναντι στα κινεζικά θέματα είναι και η διαφορά διπλωματικών και στρατηγικών

συμφερόντων. Η Αγγλία και η Γαλλία ως μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας

επιθυμούν τη συνεργασία με την Κίνα στα πλαίσια του ΟΗΕ. Η Κίνα μέχρι τα τέλη της

δεκαετίας του 1990 κρατούσε αποστάσεις από τα άλλα μέλη του Συμβουλίου,

προτιμούσε να ασκεί κριτική στις θέσεις τους και συνήθως ακολουθούσε το ρεύμα,

εκτός εάν διακυβεύονταν δικά της ζωτικά συμφέροντα. Τώρα πια συμμετέχει πιο

ενεργά στις αποφάσεις του Συμβουλίου,107 γιατί μετά την κρίση στο Κοσόβου το 1999

συνειδητοποίησε ότι η περιθωριοποίηση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Έχει αρχίσει να

επιδεικνύει «πραγματισμό» στις αποφάσεις της και όταν δεν υπάρχει κίνδυνος για τα

ατομικά της συμφέροντα (κυρίως για το θέμα της Ταϊβάν), δέχεται ακόμη και την

πολιτική των διεθνών επεμβάσεων (Αϊτή, Σομαλία, Ανατολικό Τιμόρ, ενώ το 2001, μετά

την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου έδωσε τη συγκατάθεσή της για την

αμερικανική επέμβαση στο Αφγανιστάν).

Τα κράτη-μέλη της ΕΕ μοιράζονται κάποιες κοινές θέσεις που αφορούν στη μη-

ανάπτυξη και στην καταστροφή των βιολογικών και χημικών όπλων, και αυτό τους

106 Τόσο κατά την επίσημη επίσκεψη του Κινέζου Προέδρου Jiang Zemin στο Λονδίνο το 1999, όσο και κατά την επίσκεψη του αντιπροέδρου Hu Jintao το 2001, έλαβαν χώρα βίαιες

διαμαρτυρίες στη Μεγάλη Βρετανία. 107 Το 1998 με τη Ρωσία και τη Γαλλία εναντιώθηκε στην αμερικανική επίθεση στο Ιράκ, και το

1999 στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία.

48

οδηγεί στο να κάνουν κοινά διαβήματα προς την Κίνα. Αυτό όμως δε συμβαίνει και με

το θέμα των πυρηνικών όπλων ή της πυρηνικής ενέργειας όπου παρατηρείται διάσταση

απόψεων. Η Γαλλία και η Αγγλία που έχουν πυρηνικό οπλοστάσιο, έχουν κοινά

συμφέροντα με την Κίνα και έρχονται σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες-μέλη στα

θέματα αποπυρηνικοποίησης. Η Γαλλία έχει επιπλέον τεράστια οικονομικά συμφέροντα

καθώς έχει ήδη κατασκευάσει εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στην Κίνα

(στην επαρχία Guandong) και προσπαθεί να αναλάβει την κατασκευή και άλλων,

προβάλλοντας την πυρηνική ενέργεια ως την πιο ενδεδειγμένη λύση στο ενεργειακό

πρόβλημα της Κίνας. Οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες δεν μοιράζονται την ίδια γνώμη

με τη Γαλλία και αυτό δημιουργεί επιπλοκές στη σύναψη συμφωνίας ανάμεσα στο

Euratom και την Κίνα.

Διαφορά απόψεων παρατηρείται και στα ασιατικά θέματα, όπου οι ευρωπαϊκές

χώρες, εκτός από τη Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία, δε φαίνονται να έχουν

ξεκάθαρες απόψεις. Όσον αφορά στο θέμα της Ταϊβάν, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες

δέχονται ότι το νησί αποτελεί τμήμα της Κίνας, έχουν περιορίσει τις διπλωματικές

σχέσεις τους με την Ταϊβάν στο ελάχιστο και δεν έχουν διπλωματικές αποστολές, αλλά

μόνο μη επίσημα γραφεία. Επειδή δεν επιθυμούν να έρθουν σε αντιπαράθεση με την

Κίνα για αυτό το θέμα, έχουν μειώσει ή σταματήσει τελείως την πώληση ευαίσθητου

πολεμικού υλικού και στρατιωτικής τεχνολογίας στην Ταϊβάν.108 Πάντως η πώληση

όπλων από την Ευρώπη στην Ταϊβάν, όταν και όπου γίνεται, δε έχει σχέση με την

ανεξαρτησία του νησιού, αλλά τα κίνητρα είναι καθαρά οικονομικά.

Τέλος, υπάρχουν και αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα. Για κάποια

προϊόντα όπως για παράδειγμα τα Αir-Βus, οι Ευρωπαίοι καταφέρνουν να

συνεννοηθούν μεταξύ τους και να υποστηρίξουν τις πωλήσεις ενάντια στο διεθνή

ανταγωνισμό. Πιο συχνά όμως ανταγωνίζονται μεταξύ τους109 με αποτέλεσμα να

εκμεταλλεύεται η Κίνα την κατάσταση και να αποκομίζει σημαντικά οικονομικά οφέλη.

108 Μόνο η Γαλλία συνεχίζει να πουλάει οπλικά συστήματα και δορυφόρους πράγμα που το 1999 δημιούργησε ένταση στις σχέσεις της με την Κίνα. 109 Τέτοιος ανταγωνισμός παρατηρείται ανάμεσα στη Γαλλία και στη Γερμανία για την ανάληψη έργων κατασκευής γραμμών του μετρό στη Σανγκάη, στο Νανκίν και στην Καντόνα, για την

κατασκευή θερμοηλεκτρικών εργοστασίων, τις τηλεπικοινωνίες κ.α.

49

Οι πολιτικές σχέσεις των δύο περιοχών φαίνεται ότι επηρεάζονται αρκετά από

τα οικονομικά θέματα και τις εμπορικές πολιτικές που ακολουθούν. Οι Ευρωπαίοι

παραπονιούνται για τις μη ικανοποιητικές συνθήκες που συναντούν οι ξένοι επενδυτές

στην Κίνα, το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο και το μη-ικανοποιητικό άνοιγμα της

κινεζικής αγοράς, οι Κινέζοι τους κατηγορούν συνήθως για προστατευτισμό. Ένα

γεγονός που δημιουργεί εντάσεις είναι η τάση της Κίνας να κρίνει τις εμπορικές

συμφωνίες με πολιτικά κριτήρια, δίνοντας την εντύπωση ότι επιβραβεύει τα κράτη που

δεν της ασκούν κριτική. Βέβαια οι καλές πολιτικές και διπλωματικές σχέσεις δε

σημαίνουν ότι υπάρχουν και οικονομικά οφέλη, αντίθετα όμως οι κακές διπλωματικές

σχέσεις σημαίνουν συνήθως αποκλεισμό των εταιρειών του κράτους αυτού από τα

μεγάλα εμπορικά συμβόλαια. Αυτό θα πρέπει να αλλάξει μάλλον τώρα που η Κίνα έχει

μπει στον ΠΟΕ και οφείλει να προσαρμοστεί στα δεδομένα του παγκόσμιου εμπορίου.

Οι σχέσεις λοιπόν ανάμεσα στην Κίνα και στην ΕΕ, μολονότι είναι γενικά καλές,

δεν έχουν αναπτυχθεί όσο θα έπρεπε. Οι Κινέζοι θεωρούν ότι η Ευρώπη είναι κλειστή

στον εαυτό της, ότι ξοδεύει όλη της την ενέργεια στις διαπραγματεύσεις για τη θεσμική

της μεταρρύθμιση και τη διεύρυνσή της και δεν επενδύει όσο θα έπρεπε στις σχέσεις

της με την Κίνα. Από την άλλη οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι η Κίνα είναι υπερβολικά

στραμμένη προς τις ΗΠΑ, τις οποίες αναγνωρίζει ως τον κύριο μελλοντικό της

συνεργάτη ή ανταγωνιστή, και χρησιμοποιούν απλά την ΕΕ ως μία «εναλλακτική»

λύση.

Παρόλα αυτά είναι αδιαμφισβήτητο ότι από το 1995 κι έκτοτε υπάρχει πρόοδος

στις μεταξύ τους σχέσεις. Η Κίνα έχει αναγνωρίσει το ειδικό βάρος της ΕΕ, τόσο στον

πολιτικό όσο και στον οικονομικό και εμπορικό τομέα, και προσπαθεί και για λόγους

τακτικής να καλυτερεύσει τις σχέσεις της μαζί της. Πάντως, σε ότι αφορά τα κρίσιμα

θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ασφαλείας οι κύριοι συνομιλητές είναι οι

ΗΠΑ, καθώς η ΕΕ δεν έχει τα μέσα για να ασκήσει σοβαρές πιέσεις (δε διαθέτει

στρατιωτική δύναμη στον Βόρειο Ειρηνικό, ενώ οι διαφορές ανάμεσα στα κράτη μέλη

την καθυστερούν ή δεν της επιτρέπουν να πάρει αποφάσεις σχετικές με την Κίνα). Έτσι

για όλα τα θέματα υπάρχει διάλογος με την ΕΕ, αλλά αυτές που τελικά μετράνε είναι οι

ΗΠΑ.

50

Τέλος, αν και γίνονται προσπάθειες να υπάρξει πολιτικός διάλογος για όλα τα

θέματα, τελικά όλα φιλτράρονται μέσα από το πρίσμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο

διάλογος που ξεκίνησε το 1995 έχει δώσει περιορισμένα αποτελέσματα και αυτό θα

μπορούσε να οδηγήσει σε κρίση εάν η Κίνα δεν προσπαθήσει περισσότερο –επικύρωση

διεθνών συμβάσεων, συνεργασία με τα αρμόδια όργανα του ΟΗΕ. Οι σχέσεις σήμερα

θεωρούνται αρκετά ικανοποιητικές, αλλά τίποτε δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο και

χρειάζεται σκληρή δουλειά και κατανόηση της «εύθραυστης» μορφής τους.

51

4. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑ ΑΣΙΑ

Α. Κίνα και Ρωσία

Όπως και στην περίπτωση της ΕΕ, έτσι και στην περίπτωση της Ρωσίας η

εξωτερική πολιτική της Κίνας έχει ως κύριο στόχο τη δημιουργία ενός άξονα χωρών που

θα περιορίσει την ηγεμονία των ΗΠΑ, δημιουργώντας έναν πολυπολικό κόσμο.

Οι σχέσεις της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας με τη Ρωσία και τις Δημοκρατίες

της Κεντρικής Ασίας ξεκίνησαν το 1950 όταν ο Mao Zedong, αμέσως μετά τη νίκη του

στον κινεζικό εμφύλιο πόλεμο, υπόγραψε μια συνθήκη συμμαχίας για «αθάνατη και

άφθαρτη φιλία» με τη Σοβιετική Ένωση του Ιωσήφ Στάλιν. Μία δεκαετία αργότερα οι

σχέσεις αυτές οδηγήθηκαν σε σχίσμα, που παραλίγο να οδηγήσει και σε πυρηνική

σύγκρουση, και η αντιπαλότητα και η εχθρότητα αντικατέστησαν τη μέχρι τότε σινο-

σοβιετική φιλία. Αυτή την περίοδο διακόπηκαν τελείως οι επαφές ανάμεσα στα πρώην

αδελφά κομμουνιστικά κόμματα, οι διακρατικές διπλωματικές σχέσεις μόλις που

διατηρήθηκαν ισορροπώντας σ’ ένα τεντωμένο σχοινί, ενώ ένας έντονος ανταγωνισμός

άρχισε μεταξύ τους για προσεταιρισμό συμμάχων. Τα πράγματα χειροτέρεψαν ακόμη

περισσότερο τη δεκαετία του 1970 με την έναρξη των επαφών ανάμεσα στην Κίνα και

τις ΗΠΑ και το «Κοινό Ανακοινωθέν της Σανγκάης» το 1972, και για δύο περίπου

δεκαετίες η Κίνα κατάφερε να ισορροπήσει ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις,

αποκομίζοντας σημαντικά οφέλη από τον μεταξύ τους ανταγωνισμό.

Η εξωτερική πολιτική της Κίνας άλλαξε πάλι προσανατολισμό μετά το τέλος του

Ψυχρού Πολέμου. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανάδειξη των

ΗΠΑ σε μοναδική υπερδύναμη, η Κίνα έχασε σημαντικό μέρος της στρατηγικής της

αξίας, και άρχισε να υφίσταται οικονομικής και διπλωματικής μορφής πιέσεις από τη

Δύση. Έτσι αποφάσισε να αναθερμάνει τις σχέσεις της με τη Ρωσία, που αν και είχε

χάσει το κύρος της, συνέχιζε να αποτελεί μεγάλη πυρηνική δύναμη, κι επομένως

συνομιλητή των ΗΠΑ για πολλά σημαντικά θέματα. Αυτή η αλλαγή στην εξωτερική

πολιτική των δύο χωρών ήταν το αποτέλεσμα ταύτισης των συμφερόντων τους σε

πολλά ζητήματα και κυρίως βασίστηκε στην κοινή τους αντίληψη για μια νέα διεθνή

τάξη πραγμάτων και έναν πολύ-πολικό κόσμο. Άλλωστε και η στρατηγικής σημασίας

52

συνεργασία που υπογράφηκε το 2001, δεν είναι στρατιωτική συμμαχία, αλλά «η βάση

για αυτή τη νέα διεθνή τάξη», μια προσπάθεια των δύο χωρών να εκφράσουν την

αντίθεσή τους προς την ηγεμονία της Αμερικής και τη διάθεσή τους να δημιουργήσουν

τις συνθήκες για μια «δίκαιη» και «λογική» πολύ-πολική παγκόσμια τάξη. Με βάση την

κοινή διακήρυξη που συνυπογράψανε η Κίνα και η Ρωσία:

θα ενισχύσουν τη συνεργασία τους ως στρατηγικοί εταίροι για να προωθήσουν

έναν κόσμο πολύ-πολικό και για να οικοδομήσουν μια έντιμη και δίκαιη νέα

τάξη.

Θα συνεργαστούν στη διεθνή σκηνή για να αποτρέψουν τον ηγεμονισμό, την

πολιτική ισχύος ή την πολιτική των συνασπισμών και θα αντιταχθούν σε

απόπειρες αλλοίωσης των βασικών αρχών του διεθνούς δικαίου και σε απειλές

και επεμβάσεις στα εσωτερικά άλλων χωρών.

Θα συνεργαστούν στενά στους τομείς της οικονομίας, της τεχνολογίας, της

επιστήμης, της ενέργειας, της εθνικής άμυνας και της διαστημικής και πυρηνικής

βιομηχανίας.110

Η νέα σινο-ρωσική προσέγγιση ξεκίνησε το 1989 με την αποκατάσταση των

επισήμων σχέσεων των δύο κομμουνιστικών κομμάτων, την έναρξη συνομιλιών για τον

έλεγχο των εξοπλισμών, τη ρύθμιση των συνοριακών τους διαφορών και την

οικοδόμηση μέτρων εμπιστοσύνης.111 Ακολούθησαν το 1994 οι συναντήσεις των

ανώτατων πολιτικών αρχηγών των δύο χωρών, Boris Yeltsin και Jiang Zeming, σε

Μόσχα και Πεκίνο, και η υπογραφή συμφώνων συνεργασίας σε διάφορους τομείς. Η

προσέγγιση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα με το νέο πρόεδρο της Ρωσίας Vladimir

Putin να υιοθετεί και αυτός την οπτική του προκατόχου του σε ότι αφορά την Κίνα,

πράγμα που απέδειξε το 2001 με την υπογραφή συμφώνου «καλής γειτονίας και

φιλικής συνεργασίας» ανάμεσα στις δύο χώρες.112

Υπάρχουν τέσσερις άξονες συνεργασίας ανάμεσα στη Ρωσία και στην Κίνα.

Πρώτα-πρώτα υπάρχει ο πολιτικός άξονας, όπου παρατηρείται αμοιβαία υποστήριξη στα

110 Θεόδωρος Καρζής, «Η Κίνα της 3ης χιλιετίας», Εξωτερικά Θέματα, 2001, 3: 42-49. 111 Rosemary Foot (1999), όπως παραπάνω. 112 Tony Saich, (2001), όπως παραπάνω.

53

θέματα που αφορούν στις ΗΠΑ,113 στις στρατιωτικές επεμβάσεις - οι οποίες βαπτίζονται

ως «ανθρωπιστικές» - που παραβιάζουν την εθνική κυριαρχία τρίτων κρατών114, στη

στενότερη στρατιωτική συνεργασία ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία115 και στη

δημιουργία της «αντιπυραυλικής ασπίδας». Το τελευταίο θέμα έχει επανειλημμένως

προκαλέσει έντονες αντιδράσεις και από τις δύο χώρες και το 2001 εξεδόθη κοινή

δήλωση των δύο προέδρων, όπου επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους στη Σινο-Σοβιετική

Συνθήκη Αντιβαλλιστικών Πυραύλων (ΑΒΜ) του 1972, την οποία θεωρούν

«ακρογωνιαίο λίθο στρατηγικής σταθερότητας».116

Άλλος άξονας συνεργασίας ανάμεσα στις δύο χώρες είναι το εμπόριο. Οι

εμπορικές συναλλαγές δεν είναι πολύ σημαντικές για την ώρα, ειδικά εάν συγκριθούν

με το εμπόριο της Κίνας με τις ΗΠΑ, αυξάνονται όμως συνεχώς και η Κίνα έχει εξελιχθεί

σήμερα στον δεύτερο μεγαλύτερο εξαγωγέα προϊόντων στη Ρωσία,117 ενώ επεκτείνεται

και στις αγορές των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας. Το εμπόριο

πάντως που πραγματικά ανθεί είναι εκείνο των οπλικών συστημάτων και εξοπλισμών.

Καθώς η Κίνα έχει ανάγκη να εκσυγχρονίσει το οπλοστάσιό της, αγοράζει από τη Ρωσία

στρατιωτικά αεροπλάνα, πυραύλους, υποβρύχια και πολεμικά πλοία, ξοδεύοντας γύρω

στο ένα δισεκατομμύριο δολάρια το χρόνο, ποσό που τη μετατρέπει σήμερα στον

καλύτερο πελάτη της ρωσικής πολεμικής βιομηχανίας.118

Ένας από τους σημαντικότερους λόγους συνεργασίας ανάμεσα στην Κίνα και

στη Ρωσία, αλλά και το Καζακστάν, είναι το πετρέλαιο. Κατά τις δεκαετίες 1970 και

1980, η Κίνα είχε την πολυτέλεια να είναι αυτάρκης σε πετρέλαιο, και άρα δεν

επηρεαζόταν από τις πετρελαϊκές κρίσεις και τους πολέμους στη Μέση Ανατολή. Η

τεράστια όμως οικονομική της ανάπτυξη δημιούργησε όλο και μεγαλύτερη ανάγκη για

113 Αν και με την υπογραφή της συμφωνίας για την ένωση Ρωσίας-ΝΑΤΟ το Μάιο του 2002 η

Ρωσία φαίνεται ότι άλλαξε πολιτική, τουλάχιστον σε ότι αφορά την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς. 114 Το 1998 είχαν διαφωνήσει στην αμερικανική επίθεση στο Σουδάν και Αφγανιστάν, όπως και στον αμερικανικό-βρετανικό βομβαρδισμό του Ιράκ, ενώ είχαν αντιταχθεί και στις αεροπορικές

επιθέσεις κατά της Γιουγκοσλαβίας το 1999. 115 M. Ehsan Ahrari, “Iran, China and Russia: the emerging anti-Us nexus?”, Security Dialogue, 2001, vol. 32(4): 453-466 και “Remaking history”, The Economist, July 19th 2001. 116 “Forever friends”, The Economist, July 18th 2001. 117 Vladimir Shlapentokh, “Russia, China and the Far East: old geopolitics or a new peaceful

cooperation?”, Communist and Post-Communist studies, 1995, 28(3), 307-318. 118 “Remaking history”, The Economist, July 19th 2001 και

“Partners of inconvenience”, The Economist, January 18th 2001

54

πετρέλαιο, και έτσι το 1993, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της, η Κίνα άρχισε

να εισάγει πετρέλαιο και να προσεγγίζει πετρελαιοπαραγωγούς χώρες. Μέσα στα

πλαίσιο αυτής της νέας πολιτικής ήρθε σε συμφωνία με τη Ρωσία και τα υπόλοιπα

κράτη της Κεντρικής Ασίας για εισαγωγές πετρελαίου και κατασκευή αγωγών

μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το 2001 υπογράφτηκε συμφωνία για τη

μεταφορά πετρελαίου από την ανατολική Σιβηρία, ώστε να συνδεθούν τα κοιτάσματα

της ζώνης Vurubcheno-Takhomsaya με την ανατολική Κίνα. Αντίστοιχα έχουν αρχίσει

επαφές με το Καζακστάν για εισαγωγή πετρελαίου, ενώ έχει ανακοινωθεί και η

κατασκευή πετρελαιαγωγού μήκους 3000 χλμ, ο οποίος θα συνδέσει το δυτικό

Καζακστάν με την Κινεζική επαρχία Xinjiang.119

Τέλος, τέταρτος άξονας συνεργασίας είναι η καταπολέμηση των αποσχιστικών

κινημάτων. Γενικά, υπάρχει σύμπνοια ανάμεσά τους στο θέμα της αντιμετώπισης των

ισλαμικών μειονοτήτων που βρίσκονται στο έδαφός τους, καθώς θεωρούνται

επικίνδυνες για την ασφάλεια και σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Τέτοιες

μειονότητες είναι οι Ουϊγούροι στην επαρχία Xinjiang120 της Κίνας και οι Τσετσένοι στη

Ρωσία. Και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν τα αποσχιστικά κινήματα ως μια

«περιφερειακή συνομωσία» που αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού έθνους

στην Ασία και συνεργάζονται στενά μεταξύ τους, αλλά και με τις γειτονικές χώρες, για

την πάταξή τους. Το 1996, η Ρωσία, η Κίνα, το Κιργιστάν, το Καζακστάν και το

Τατζικιστάν δημιούργησαν την ομάδα “Shanghai Five” και υπόγραψαν μια συνθήκη

«για τη διατήρηση των συνόρων τους και για την καταστολή των αποσχιστικών

κινημάτων που εμφανίζονται και δρουν στην επικράτειά τους».121 Αποτέλεσμα αυτής

της συνθήκης ήταν η δραστηριοποίηση των κρατών αυτών και η έναρξη στρατιωτικών

επιχειρήσεων εναντίον των αυτονομιστών, που συνήθως αναφέρονται ως

«τρομοκράτες». Μετά από την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 η

Ρωσία και η Κίνα έχουν βρει ευρύτερο πεδίο συνεργασίας, χωρίς να φοβούνται πια για

119 Amy Myers Jaffe & Steven W. Lewis (2002), όπως παραπάνω. 120 Αυτή η περιοχή είναι γνωστή για αρκετά επαναστατικά κινήματα που αντιμετώπισε στο

παρελθόν η Κίνα (το τελευταίο ήταν το 1944-1946). Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης εκδηλώθηκε το εθνικιστικό κίνημα των Ουϊγούρων, το οποίο σκοπεύει στην απόσχιση

της επαρχίας Xinjiang και στην ένωση με τους Ουϊγούρους της Κεντρικής Ασίας. (Vladimir Shlapentokh, (1995), όπως παραπάνω). Για περισσότερα στοιχεία στο άρθρο της Chiara Betta,

“Xinjiang or eastern Turkestan? The conundrum of Chinese Central Asia”, 2001. 121 Αhmad Lutfi, “Blowback: China and the Afghan Arabs”, Issues and Studies, 2001, 37(1):

160-214.

55

τις πιθανές αντιδράσεις των ΗΠΑ για οποιαδήποτε καταπάτηση ανθρωπίνων

δικαιωμάτων των μειονοτήτων.122

Παρά τη συνεργασία όμως που έχουν αναπτύξει οι δύο χώρες σε όλους τους

παραπάνω τομείς η σινο-ρωσική «φιλία» φαίνεται ότι έχει τα όριά της. Η Ρωσία και η

Κίνα έχουν ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσουν για να ξεπεράσουν τη δυσπιστία που

πηγάζει από το σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Κάποιοι –στρατιωτικοί κυρίως- στη Ρωσία

ανησυχούν για την ολοένα αυξανόμενη δύναμη της κινεζικής πολεμικής μηχανής και

φοβούνται ότι σε κάποια χρόνια το οπλοστάσιο της Κίνας θα είναι ανώτερο από αυτό

της Ρωσίας, και μάλιστα χάρη στην ίδια τη Ρωσία. Άλλη πηγή ανησυχίας είναι οι

μετακινήσεις λαθρομεταναστών (γύρω στα 2,5 εκατομμύρια) από την Κίνα προς τις

αραιοκατοικημένες παραμεθόριες ρωσικές επαρχίες. Τέλος, δεν πρέπει να υποβαθμίζεται

και η φιλοδοξία της Ρωσίας του Πούτιν να αποκτήσει πάλι την αίγλη της «Μεγάλης

Δύναμης», γεγονός που πιθανόν θα μπορούσε να τη φέρει σε αντιπαράθεση στο

μέλλον με μια ισχυρή Κίνα.

Β. Κίνα και Ινδία

Παρά τη γεωγραφική τους εγγύτητα, η Κίνα και η Ινδία, οι δύο πιο πολυπληθείς

χώρες στον κόσμο, δε φαίνεται να κατανοούν η μια την άλλη και συνεχίζουν ακόμη και

σήμερα να παραμένουν ξένες μεταξύ τους. Αν και στη δεκαετία του 1950

συνεργάστηκαν στενά για να προωθήσουν τα κινήματα ανεξαρτησίας των χωρών του

Τρίτου Κόσμου, οι σχέσεις τους παραμένουν ανταγωνιστικές, κατά διαστήματα

γίνονται εχθρικές, σε σημείο μάλιστα να δηλώσει ο Ινδός υπουργός άμυνας το 1998

«ότι η Κίνα είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της χώρας του».123

Οι σχέσεις των δύο χωρών χαρακτηρίζονται από μεγάλες περιόδους εντάσεων

και κρίσεων και από διαλείμματα ειρήνης και συνεργασίας. Οι σινο-ινδικές σχέσεις

καθορίστηκαν κυρίως από δύο ιστορικά γεγονότα, την κινεζική εισβολή στο Θιβέτ το

1950 και την κινεζική επίθεση στην Ινδία το 1962, και η αντιπαλότητα των δύο χωρών

αφορά ακόμη και σήμερα στις διασυνοριακές τους διαφορές, στη στενή συνεργασία

122 M. Ehsan Ahrari (2001), όπως παραπάνω. 123 Suisheng Zhao, (1999), όπως παραπάνω.

56

της Κίνας με το Πακιστάν, στο θέμα του Θιβέτ και στην προσπάθεια της Κίνας να

αυξήσει την επιρροή της στη Νότιο Ασία.

Όσον αφορά στις διασυνοριακές διαφορές, το πρόβλημα έχει τις ρίζες του στο

παρελθόν. Στον πόλεμο του 1962, κατά τη διάρκεια μιας σινο-ινδικής μεθοριακής

διένεξης η οποία κατέληξε σε αστραπιαία νίκη των Κινέζων, η Κίνα κατέλαβε το 20%

της περιοχής του Cachemire, και μολονότι το έδαφος αυτό δεν ενσωματώθηκε ποτέ

στην επικράτειά της (απλά ανακηρύχθηκε αποστρατικοποιημένη ζώνη), αποτελεί ακόμη

και σήμερα αιτία τριβών ανάμεσα στις δύο χώρες.124

Αν και η Κίνα μετά το 1989 έλυσε τις διασυνοριακές της διαφορές με τους

περισσότερους γείτονές της (Ρωσία, Δημοκρατίες Κεντρικής Ασίας, Μογγολία), δε έκανε

το ίδιο και με την Ινδία. Στην περίπτωση της Ινδίας, η Κίνα αρνείται να δεχτεί τη

συνοριακή γραμμή Mac Mahon με τη δικαιολογία ότι αποτελεί κατάλοιπο της

αποικιοκρατίας (μολονότι την έχει ήδη δεχτεί στην περίπτωση της Μυανμάρ). Έτσι οι

δύο χώρες δεν έχουν ακόμη ρυθμίσει πλήρως τα κοινά τους σύνορα και η

αμφισβητούμενη περιοχή που εκτείνεται σε μήκος 4000 χλμ αποτελεί μια μεγάλη και

συνεχή πηγή εντάσεων. Στους κινεζικούς χάρτες που εκδόθηκαν το 1999, τρία ινδικά

κρατίδια φαίνονται να βρίσκονται εκτός της ινδικής επικρατείας: το Arunachal Pradesh

φαίνεται ότι ανήκει στην Κίνα,125 το Sikkim παρουσιάζεται ως ανεξάρτητο126 και το

κρατίδιο του Jammu και Cachemire παρουσιάζεται ως αμφισβητούμενο, ενώ ένα τμήμα

του φαίνεται να αποτελεί κινεζικό έδαφος. Η έλλειψη καθορισμένης διασυνοριακής

γραμμής επιτρέπει στην Κίνα να εισβάλλει σε ινδικό έδαφος χωρίς να μπορεί η Ινδία να

καταγγείλει την εισβολή, είτε για να δοκιμάσει το γείτονά της, να δει τις αντιδράσεις

του, είτε απλά για να θυμίζει την παρουσία της. Πολύ πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της

κρίσης του Kargil ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν, η Κίνα βρήκε την ευκαιρία και

εισέβαλλε αρκετές φορές σε ινδικά εδάφη επωφελούμενη από τη συγκέντρωση των

124 Θεόδωρος Καρζής «Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας», Εκδόσεις «Νέα Σύνορα»-Α.Α.

Λιβανη, 2000, σελ 224. 125 Αυτή η περιοχή κατελήφθη από την Κίνα το 1962. 126 Σε αντίθεση με τις άλλες υπό αμφισβήτηση περιοχές που είναι ακατοίκητες, περιλαμβάνει πληθυσμό 150000 ατόμων. Η Κίνα είναι ίσως η μόνη χώρα στον κόσμο που δεν αναγνωρίζει το

Sikkim ως τμήμα της Ινδίας.

57

ινδικών στρατευμάτων στη ζώνη έντασης, ενώ το Νοέμβριο του 1999 κινεζικά

στρατεύματα εισέβαλλαν πάλι στην περιοχή Arunachal Pradesh.127

Άλλο ένα αγκάθι στις σινο-ινδικές σχέσεις αποτελεί η συνεργασία της Κίνας με

το Πακιστάν, κυρίως στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Στην ουσία η Κίνα υποστηρίζει

έμμεσα το Πακιστάν στην ινδο-πακιστανική κρίση,128 εξοπλίζοντάς το μέσω της Βόρειας

Κορέας.129 Η Κίνα εγείρει υποψίες ότι προμηθεύει το Πακιστάν με πυρηνικό υλικό και

βαλλιστικούς πυραύλους, ενώ το 1989 επέτρεψε σε Πακιστανούς παρατηρητές να

παρακολουθήσουν μια πυρηνική δοκιμή, γεγονός που εκλήφθηκε από τον υπόλοιπο

κόσμο ως δοκιμή που έγινε για λογαριασμό του Πακιστάν. Η Ινδία πιστεύει ότι η

συνεργασία αυτή έχει ως μόνο στόχο τη διατήρησης της έντασης και απειλής στα

βόρειο-δυτικά της σύνορα, ώστε η Κίνα να μπορεί να ελέγχει και να περιορίζει την

όποια αύξηση της ινδικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας και

Νοτιοανατολικής Ασίας.130

Τρίτο σημείο τριβής των σινο-ινδικών σχέσεων αποτελεί το Θιβέτ. Η κινεζική

εισβολή στο Θιβέτ το 1950 αποδείχτηκε καθοριστική για τις διμερείς σχέσεις των δύο

χωρών γιατί αύξησε σημαντικά το μήκος των κοινών τους συνόρων και επομένως τους

λόγους τριβής και εντάσεων. Αυτό που πραγματικά συνέβη με την εισβολή είναι το ότι

χάθηκε ένα ενδιάμεσο κράτος, το οποίο χώριζε την Ινδία από την Κίνα και επέτρεπε

την για αιώνες καλή τους γειτονία. Το 1954 ο Ινδός πρωθυπουργός Jawaharlal Nehru,

υπέγραψε μια συμφωνία με τον Kινέζο ομόλογό του, σύμφωνα με την οποία

αναγνώριζε το Θιβέτ ως μέρος της Κίνας, με την προϋπόθεση ότι θα διατηρήσει την

αυτονομία του. Πενήντα χρόνια μετά όμως το πρόβλημα παραμένει άλυτο και μάλιστα

συνεχίζει να δημιουργεί εντάσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, καθώς η Ινδία έχει

προσφέρει άσυλο στον εξόριστο ηγέτη του Θιβέτ Δαλάι Λάμα, ο οποίος ζει στην

Dharamsala από το 1959, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια εξέγερσης των

127 Thérèse Delpech, “La Chine, ses voisins et la démocratie”, Politique Internationale, 2000, 87 : 301-313. 128 Έχουν γίνει τρεις ινδο-πακιστανικοί πόλεμοι από τότε που η Ινδία απέκτησε την ανεξαρτησία της, ενώ υπάρχει μια διαρκής διαμάχη για το θέμα του Cachemire. 129 Μετά το πραξικόπημα του Pervez Musharraf στο Πακιστάν η κινεζική υποστήριξη συνεχίστηκε αλλά τώρα πια φαίνεται να είναι κυρίως τεχνικής φύσης και όχι πολιτικής. 130 Thérèse Delpech (1998/99) όπως παραπάνω και Suisheng Zhao (1999) όπως παραπάνω.

58

Θιβετιανών.131 Η διαμονή του σε ινδικό έδαφος, καθώς και αυτή της εξόριστης

κυβέρνησης του Θιβέτ και άλλων περίπου 100.000 Θιβετιανών προσφύγων ενοχλεί

πολύ την Κίνα, καθώς από τη βάση του αυτή, ο Δαλάι Λάμα, έχει καταφέρει να

κερδίσει υποστήριξη και συμπάθεια σε όλο τον κόσμο.132

Τέλος, η γεωπολιτική αντιπαλότητα των δύο χωρών οφείλεται κατά ένα μέρος

και στο γεγονός ότι η Κίνα νοιώθει ότι η «ηγεμονία» της στην Ασία θα μπορούσε να

απειληθεί από μια ανερχόμενη Ινδία. Η Ινδία είναι μια τεράστια χώρα με μεγάλο

φυσικό πλούτο, στρατηγική θέση και μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης. Είναι η δεύτερη

χώρα στον κόσμο μετά την Κίνα σε μέγεθος πληθυσμού και διαθέτει πυρηνικό

οπλοστάσιο. Για να την περιορίσει η Κίνα ακολουθεί όπως είδαμε μια πολιτική -

στρατιωτικής κυρίως -ενίσχυσης των γειτόνων της και κυρίως του Πακιστάν, έχει

αναπτύξει πολύ καλές διπλωματικές και στρατιωτικές σχέσεις με την Μυανμάρ (η οποία

συνορεύει με την Ινδία) με την οποία έχει υπογράψει και συμφωνίες για τη χρήση των

στρατιωτικών βιρμανικών βάσεων στον Ινδικό ωκεανό,133 ενώ παράλληλα προσπαθεί

με διπλωματικές ενέργειες να αποτρέψει οποιαδήποτε προσέγγιση της Ινδίας με τις

ξένες δυνάμεις, των οποίων τα συμφέροντα θα μπορούσαν κάποια στιγμή να έρθουν

σε σύγκρουση με τα κινεζικά συμφέροντα. Μέσα στα πλαίσια αυτής της τακτικής

προσπαθεί να μπλοκάρει, και το κάνει με επιτυχία μέχρι σήμερα, την είσοδο της Ινδίας

στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχουν γίνει και κάποιες προσπάθειες για

καλυτέρευση των σχέσεων των δύο χωρών. Μετά το 1988 το Πεκίνο έκανε αρκετές

προσπάθειες προσέγγισης της άλλης πλευράς εφαρμόζοντας «οικονομική διπλωματία»,

οι οποίες όμως διακόπηκαν για λίγο μετά τις πυρηνικές δοκιμές της Ινδίας το 1998.134

Κατά τη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου πραγματοποιήθηκαν αρκετές επίσημες

131 Thérèse Delpech, “Inde-Chine: le face à face?”, Politique Internationale, 1998/99, 82: 181-192. 132 “About a boy”, The Economist, February 8th, 2001. 133 Μετά από συμφωνία που υπογράφηκε το 1992, η Κίνα εγκατέστησε στα βιρμανικά νησιά Cocos στον Ινδικό ωκεανό, σταθμούς υποκλοπής ραδιοσημάτων και συνομιλιών του ινδικού

στρατού. Thérèse Delpech (1998/99), όπως παραπάνω, σελ. 187. 134 Το Μάιο του 1998 η Ινδία προχώρησε σε πέντε πυρηνικές δοκιμές δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι τις έκανε εν μέρει επειδή θεωρεί την Κίνα το νούμερο ένα εχθρό της. “About a boy”, The Economist, February 8th, 2001.

59

επισκέψεις και από τις δύο πλευρές (Ο Radjiv Gandhi επισκέφτηκε το Πεκίνο το 1988, ο

πρόεδρος Venkataraman το 1992, ο πρωθυπουργός Narasimha Rao το 1993 και ο

πρόεδρος Kocheril Raman Narayanan το 2000. Από την κινεζική πλευρά επισκέφτηκαν

το Νέο Δελχί ο πρωθυπουργός Li Peng το 1991 και το 2001, ο πρόεδρος Jiang Zemin

το 1996 και ο πρωθυπουργός Zhu Rongji το 2002), υπογράφηκαν διμερείς

συμφωνίες,135 ενώ από το 1990 αυξήθηκαν σημαντικά και οι εμπορικές ανταλλαγές

ανάμεσα στις δύο χώρες. Παράλληλα υπογράφηκαν συμφωνίες μείωσης του στρατού

και καθορισμού του τύπου στρατιωτικών εξοπλισμών136 από τις δύο πλευρές των

κοινών συνόρων, σχεδιασμού των συνόρων και ανταλλαγής χαρτών,137 ενώ μέσα στο

2002 υπογράφηκαν και έξι νέες συμφωνίες για συνεργασία στον τομέα του τουρισμού,

επιστήμης και τεχνολογίας, προστασία των υδάτων και βιολογικού καθαρισμού τους. 138

Τέλος, έχουν δρομολογηθεί και συνεργασίες σε διάφορους άλλους τομείς και κυρίως

στον αγροτικό, μετεωρολογίας, βιοτεχνολογίας και παραγωγής ενέργειας. Όμως, παρά

τις προσπάθειες αυτές, οι σχέσεις των δύο χωρών παραμένουν επιφανειακές και δεν

φαίνεται να μπορούν να βελτιωθούν στο άμεσο, τουλάχιστον, μέλλον.

135 Το 1988 κατά την επίσκεψη του Rajiv Gandhi στην Κίνα υπογράφηκε συμφωνία δέσμευσης

για την εύρεση ειρηνικών λύσεων για το πρόβλημα καθορισμού των σινο-ινδικών συνόρων. Το 1993 υπογράφηκε συμφωνία αμοιβαίας μείωσης των στρατευμάτων στις παραμεθόριες περιοχές

και το 1996 συμφωνία οικοδόμησης μέτρων εμπιστοσύνης. 136 Τέθηκε και θέμα μη ανάπτυξης πυραύλων εδάφους-εδάφους στα σύνορα, κάτι που μεταφράστηκε ως αναγνώριση από το Πεκίνο της ύπαρξης τέτοιου τύπου όπλων στο Θιβέτ

(θέμα που προκαλεί διαμάχη στις δύο χώρες). 137 Thérèse Delpech (1998/99), όπως παραπάνω, σελ. 188-192. 138 Zhengjia Ye, “Zhu’s visit enhances Sino-Indian economic cooperation”, Beijing Review, February 14th, 2002, vol. 45, no 7, pp.7-9.και Hongwei Wang, “Sino-Indian economic and

scientific cooperation promising”, Beijing Review, March 7th, 2002, vol. 45, no 10, pp.7-9.

60

5. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΙΚΟΣ

Οι σχέσεις της Κίνας με τους γείτονές της στην Ανατολική, Βόρειο-Ανατολική και

Νότιο-ανατολική Ασία θεωρούνται υψίστου σημασίας, καθώς σχετίζονται με την

ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής του Ειρηνικού και με τη δημιουργία ενός κλίματος

ειρήνης και σταθερότητας που θα της επιτρέψει να συνεχίσει απερίσπαστη την

οικονομική της ανάπτυξη. Οι σημαντικότερες από αυτές τις χώρες είναι η Ιαπωνία και η

Ένωση Κρατών Νότιο-Ανατολικής Ασίας (ASEAN).

Α. Κίνα και ASEAN

Η εξωτερική πολιτική της Κίνας έναντι των χωρών της ΝΑ Ασίας έχει ως μοναδικό

στόχο τη δημιουργία και διατήρηση ενός κλίματος ηρεμίας και σταθερότητας στην

περιοχή του Ειρηνικού, που θα της επιτρέψει να συνεχίσει απερίσπαστη την οικονομική

της μεταρρύθμιση.

Η Ένωση Κρατών Νότιο-Ανατολικής Ασίας (ASEAN)139 αποτελείται από δέκα

χώρες (Ινδονησία, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη, Μπρούνεϊ, Φιλιππίνες, Καμπότζη,

Βιετνάμ, Μπούρμα/Μυανμάρ και Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος), οι οποίες εκτείνονται

ανάμεσα στην Ινδία και τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και αποτελούν μία γεωγραφικά,

εθνικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά και ιστορικά ανομοιογενή περιοχή. Η Ένωση αυτή

139 Η Ένωση αυτή δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 60, με σκοπό τη συνεργασία

μεταξύ των κρατών της περιοχής ώστε να υπάρξει ειρήνη, σταθερότητα και ανάπτυξη και βασίστηκε σε μια πολιτική αμοιβαίας συναίνεσης και αποφυγής εμπλοκών στα εσωτερικά των

χωρών-μελών. Τα πέντε ιδρυτικά μέλη που υπέγραψαν τη συμφωνία για ένωση ήταν η Ινδονησία, η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη, η Ταϊλάνδη και οι Φιλιππίνες, χώρες οι οποίες ήταν

εξωστρεφείς, ανεπτυγμένες οικονομικά και με αυστηρή αντικομουνιστική πολιτική. Με την πάροδο των ετών η ASEAN ενισχύθηκε, διευρύνθηκε και απέκτησε ένα αξιοζήλευτο ειδικό βάρος

στη διεθνή διπλωματική σκηνή. Το 1984 εντάχθηκε σε αυτήν το Μπρούνεϊ και στην

μεταψυχροπολεμική εποχή άλλα τέσσερα κράτη: το 1995 το Βιετνάμ, το 1997 το Λάος και η Μπούρμα/Μυανμάρ και το 1999 η Καμπότζη. Η περιοχή αυτή αποτελείται από μια ηπειρωτική

ζώνη και ένα τεράστιο αρχιπέλαγος, ενώ τα σύνορα μεταξύ των χωρών που την αποτελούν είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό τεχνητά, δημιουργώντας μια σειρά από γλωσσικές, εθνοτικές και

θρησκευτικές μειονότητες. Οι χώρες ASEAN έχουν μεγάλη οικονομική σημασία, διαθέτουν

τεράστιες πλουτοπαραγωγικές πηγές, αποτελούν μια τεράστια και συνεχώς αυξανόμενη αγορά και έχουν μεγάλη στρατηγική σημασία, καθώς ελέγχουν τα θαλάσσια περάσματα ανάμεσα στον

Ινδικό και στον Ειρηνικό ωκεανό, καθώς και μερικούς από τους πιο πολυσύχναστους και πιο σημαντικούς για το εμπόριο και τη μεταφορά του πετρελαίου θαλάσσιους δρόμους “Background

Note on South East Asia and ASEAN-EU relations” http://www.asienhaus.org/eurasiaen/ep_soa.htm και “The association of Southeast Asian

nations” http://www.aseansec.org/print.asp?file=/history/overview.htm.

61

δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου με σκοπό να δημιουργηθεί ένα

κοινό μέτωπο των πέντε ιδρυτικών χωρών εναντίον της κομμουνιστικής Κίνας, η οποία

αντιπροσώπευε τότε τη μεγαλύτερη απειλή για αυτές, και βοήθησε στη δημιουργία ενός

κάποιου κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στα κράτη που την αποτελούσαν.

Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, η ASEAN άρχισε να εστιάζει περισσότερο σε

θέματα ασφαλείας και αποφάσισε να προάγει ένα διάλογο ανάμεσα στα κράτη που έχουν

συμφέροντα στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας, με στόχο την οικοδόμηση σχέσεων

εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Έτσι, δημιουργήθηκε το “ASEAN Regional Forum – ARF”, ένα

περιφερειακό forum, στο οποίο συζητούνται όλα τα θέματα ασφαλείας της περιοχής,

όπως το οργανωμένο έγκλημα, η πειρατεία, η παράνομη μετανάστευση, το εμπόριο

όπλων, η διακίνηση ναρκωτικών κα.140 Το ARF δεν είναι σε θέση να επιφέρει «τομές» ή

να επιλύσει ουσιαστικές διαφορές σε θέματα εδαφικών διεκδικήσεων, είναι όμως ένα

πρώτο βήμα σε συζητήσεις, ανταλλαγές απόψεων, για μερική εκτόνωση επικίνδυνων

καταστάσεων, ενδεχομένως και για άσκηση προληπτικής διπλωματίας.

Οι σχέσεις της Κίνας με τις χώρες ASEAN ποικίλλουν. Ενώ πριν το 1989 οι

σχέσεις αυτές ήταν περιορισμένες, μετά την κρίση της «πλατείας Τιανανμέν» άρχισαν

να βελτιώνονται. Στην ουσία οι χώρες ASEAN, πολλές από τις οποίες δεν έχουν

καλύτερο παρελθόν όσον αφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα, συνταχθήκανε με την

Κίνα και την υποστήριξαν ενάντια στις αμερικανικές πιέσεις. Έτσι, από το 1990 η Κίνα

βελτίωσε τις διπλωματικές της σχέσεις με την Ινδονησία, τη Σιγκαπούρη, το Μπρούνεϊ

και το Βιετνάμ και από το 1995 με την Ταϊλάνδη και τη Μαλαισία. Επιπλέον, η Κίνα

πέτυχε αναγνώριση των θέσεων της για την Ταϊβάν και κατάφερε να γίνει σημαντικός

συνομιλητής της ASEAN σε όλα τα θέματα.141 Παράλληλα όμως με τη συνεργασία

υπάρχουν και αρκετές τριβές, κυρίως σε θέματα κυριαρχίας, με πιο σοβαρή από όλες

αυτή της Νότιας Κινεζικής θάλασσας, η οποία αποτελεί τεράστια διπλωματική πρόκληση

για την κινεζική κυβέρνηση.

140 “The ASEAN Regional Forum”,

http://www.europa.eu.int/comm/external_relations/asean/intro/memo01_274.htm 141 Suisheng Zhao, (1999), όπως παραπάνω.

62

Η Νότια κινεζική θάλασσα είναι μία μισόκλειστη θάλασσα, η οποία αποτελείται

από τέσσερα αρχιπελάγη: το Prata (Donsha), το Paracel (Xisha), το Spratly (Nansha)

και το Macclesfield Bank (Zhongsha). Περιβάλλεται από εννιά χώρες, οι οποίες έχουν

αντικρουόμενα συμφέροντα και διεκδικούν οι περισσότερες μια σειρά από νησιά και

υφάλους με ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον, καθώς πιστεύεται ότι κρύβουν τεράστια

κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τα νησιά αυτά είναι τα Paracels, τα οποία

έφεραν επανειλημμένως σε σύγκρουση την Κίνα με το Βιετνάμ, τα νησιά Spratlys τα

οποία διεκδικούν η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες, το Μπρούνεϊ, η Κίνα και το Βιετνάμ,142 και ο

ύφαλος Scarborough, βορειανατολικά των Spratlys, τον οποίο διεκδικούν οι Φιλιππίνες

και η Κίνα.143

Η Νότια Κινεζική Θάλασσα δημιούργησε πολλές εντάσεις στο παρελθόν ανάμεσα

στους διεκδικητές, οι οποίες οδήγησαν και σε μικρού μεγέθους στρατιωτικές

αναμετρήσεις, με κορύφωση αυτές ανάμεσα στην Κίνα και το Βιετνάμ το 1974 και το

1988. Η πρώτη οδήγησε στην πλήρη κατοχή των Paracels από την Κίνα και η δεύτερη

στην κατοχή επτά νησιών στο αρχιπέλαγος Spratly.144 Η ένταση ανάμεσά τους

συνεχίστηκε με τις έρευνες για πετρέλαιο στο Vanguard Bank από το Βιετνάμ το 1992

και στο Yacheng gas field από την Κίνα το 1997 (οι οποίες διακόπηκαν για να

αποφευχθεί η σύγκρουση), ενώ οι ύφαλοι Mischief και Scarborough έφεραν σε

αντιπαράθεση την Κίνα με τις Φιλιππίνες το 1995 και 1997 αντίστοιχα.145

142 Εκτός από το Μπρούνεϊ, όλες οι άλλες χώρες διατηρούν στρατιωτική παρουσία στα νησιά Spratlys. 143 Stein Tonnesson, “China and the South China Sea: a peace proposal”, Security Dialogue,

2000, vol. 31(3): 307-326. 144 Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης σκοτώθηκαν 70 Βιετναμέζοι. Από τότε έχουν συμβεί και

άλλα μικροεπεισόδια αλλά κανένα από αυτά δεν οδήγησε σε στρατιωτική σύγκρουση. 145 Το 1995 οι Φιλιππίνες ανακάλυψαν ότι οι Κινέζοι είχαν κατασκευάσει υποδομές στο Mischief

Reef και διαμαρτυρήθηκαν έντονα, ενώ αντίδραση υπήρξε και από άλλες χώρες ASEAN. Το 1998

με την επέκταση των υποδομών ο ύφαλος μετατράπηκε –σύμφωνα με τους Φιλιππινέζους- σε στρατιωτική βάση. Οι χώρες ASEAN και ιδιαίτερα οι Φιλιππίνες φοβούνται ότι αυτή είναι η αρχή

ενός σχεδίου της Κίνας για να μετατρέψει τη Νότια θάλασσα σε κινεζική λίμνη. Περισσότερα στοιχεία στο άρθρο του Leni Stenseth: “The imagined threat of China in the South China Sea”,

Security Dialogue, 1999, Vol. 30(3): 347-351. Επίσης στα άρθρα των Ji Guoxing, “China versus South China Sea security”, Security Dialogue, 1998, vol. 29(1): 101-112 και Tim Huxley, (1998),

όπως παραπάνω.

63

Η περιοχή της Νότιας Κινεζικής Θάλασσας έχει πολύ μεγάλη σημασία για την

Κίνα τόσο για οικονομικούς λόγους, όσο και για την ασφάλειά της.146

Όσον αφορά στην ασφάλειά της, η Κίνα θεωρεί αυτή την περιοχή ως μία τρύπα

στην άμυνά της. Τα εκατό τελευταία χρόνια η Κίνα δέχτηκε επτά φορές εισβολή από

ξένα στρατεύματα από τη θάλασσα, τις περισσότερες από τις οποίες πέρασαν από τη

Νότιο Κινεζική Θάλασσα. Επιπλέον, η θάλασσα αυτή χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένως

από τους εχθρούς της Κίνας ως στρατηγικής σημασίας περιοχή, από όπου μπορούσαν

να ελέγχουν την ευρύτερη περιοχή της Νοτιο-Ανατολικής Ασίας και τους θαλάσσιους

δρόμους του εμπορίου: Οι Αγγλο-Γάλλοι τον περασμένο αιώνα από τις αποικίες τους

στην περιοχή, οι Αμερικανοί από τις βάσεις τους στο Subic Bay στις Φιλιππίνες ή οι

Σοβιετικοί από το Cam Rahn Bay στο Βιετνάμ, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού

Πολέμου.147

Ίσως όμως μεγαλύτερη σημασία για την Κίνα να έχουν τα πιθανά κοιτάσματα

πετρελαίου της Νότιας Θάλασσας. Η λύση του ενεργειακού ζητήματος είναι μια από τις

άμεσες προτεραιότητες της Κίνας, καθώς είναι στενά συνδεδεμένο με την ανάπτυξή της

και τον εκσυγχρονισμό της. Από το 1993 η χώρα έχει ξεκινήσει εισαγωγές αργού

πετρελαίου για να αντιμετωπίσει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες της, ενώ παράλληλα

προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματά της στις δυτικές της επαρχίες, κάτι όχι πολύ

εύκολο λόγω του τεράστιου οικονομικού κόστους. Εάν βγουν αληθινές οι έρευνες που

έχουν πραγματοποιηθεί, η Νότια θάλασσα πρέπει να κρύβει τεράστια αποθέματα

πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα οποία θα έλυναν ένα σημαντικό πρόβλημα της

χώρας. Μοναδικό πρόβλημα παραμένει το ότι δεν είναι ξεκαθαρισμένο το νομικό

καθεστώς της θαλάσσιας περιοχής, οπότε καμία από τις διεκδικήτριες χώρες δεν

τολμάει να προχωρήσει σε εκμετάλλευση των κοιτασμάτων για να μη διαταραχθεί η

ειρήνη και σταθερότητα της Νοτιο-Ανατολικής Ασίας.

Παράλληλα η Νότια θάλασσα έχει ιδιαίτερη στρατηγική σημασία καθώς ενώνει

τον Ινδικό με τον Ειρηνικό ωκεανό και αποτελεί μεγάλο σταυροδρόμι για μερικούς από

146 Ji Guoxing (1998), όπως παραπάνω. 147 Τον Μάιο του 1997 η Κίνα δημοσίευσε τον «Άτλαντα της Ντροπής», όπου παρουσιάζει την

ταπείνωση που υπέστη τον περασμένο αιώνα από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις.

64

τους πιο πολυσύχναστους και πιο σημαντικούς για το εμπόριο και τη μεταφορά του

πετρελαίου θαλάσσιους δρόμους. Η σημασία της λοιπόν είναι τεράστια για την Κίνα από

τη στιγμή που εισάγει πετρέλαιο και επιθυμεί να υπάρχει ασφάλεια και ελευθερία στη

ναυσιπλοΐα και στις επικοινωνίες.

Εκτός όμως από τα θέματα κυριαρχίας (και τον ορατό κίνδυνο για πολεμική

σύρραξη), υπάρχουν και άλλα προβλήματα στην περιοχή της Νότιας θάλασσας που

ζητούν λύσεις, όπως η καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων, η ανεξέλεγκτη αλιεία,

η πειρατεία ή η καταστροφή του περιβάλλοντος. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα

προβλήματα αυτά, έχουν ξεκινήσει επίσημες και ανεπίσημες συζητήσεις κυρίως σε

διμερές, αλλά και σε πολυμερές επίπεδο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι

χώρες ASEAN προσπάθησαν να δεσμεύσουν την Κίνα σε πολυμερή διάλογο για την

ασφάλεια, κυρίως μέσω της ARF ή στα “Indonesian-sponsored series of workshops on

the South China Sea”. Τα τελευταία αποτελούν ανεπίσημα ετήσια fora συζήτησης, τα

οποία οργανώθηκαν μετά από πρωτοβουλία του Ινδονήσιου πρέσβη Hasjim Djalal, και

στα οποία συμμετέχουν όλες οι χώρες που βρέχονται από τη Νότια θάλασσα. Η Κίνα

προτιμάει αυτά τα ανεπίσημα fora τα οποία βοηθάνε στην ανταλλαγή απόψεων και

στην προσέγγιση των διαφόρων πλευρών, αλλά που δεν δεσμεύουν ουσιαστικά καμιά

πλευρά. Παράλληλα όμως, από το 1999, ξεκίνησαν και επίσημες συζητήσεις ανάμεσα

στην (απρόθυμη) Κίνα και τις χώρες ASEAN, στα πλαίσια του ARF, με σκοπό τη

δημιουργία ενός κώδικα συμπεριφοράς, ο οποίος θα προλαμβάνει την απειλή ή τη

χρήση βίας, θα παρεμποδίζει την οχύρωση των νησιών και θα περιορίζει την παρουσία

στρατιωτικών δυνάμεων σε αυτά. Οι χώρες ASEAN υπέγραψαν τον κώδικα στις 25

Νοεμβρίου 2000 στη Μανίλα. H Κίνα όμως δε δεσμεύτηκε ποτέ στα σοβαρά, αλλά μόνο

επιφανειακά, και για αυτό το λόγο οι χώρες ASEAN αμφιβάλουν για την ειλικρίνεια του

Πεκίνου όταν μιλάει για σχέδια «κοινής ανάπτυξης» της περιοχής.148

Παρά τη σημασία όμως που έχει η Νότια θάλασσα δεν αποτελεί την πρώτη

προτεραιότητα της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής. Το Πεκίνο προτιμάει να προάγει

άλλα θέματα (κυρίως αυτό της Ταϊβάν), ενώ όσον αφορά στο θέμα της Νότιας

θάλασσας ακολουθεί μια μάλλον αντιφατική πολιτική που μπερδεύει τους γείτονές της.

148 Tim Huxley (1998), όπως παραπάνω.

65

Από τη μία ακολουθεί μια μάλλον επιθετική πολιτική δηλώνοντας ότι τα Spratlys

της ανήκουν ιστορικά από τους αρχαίους χρόνους,149 και ότι έχει την πλήρη κυριαρχία

στα νησιά Paracels, Macclesfield Bank, Scarborough Reef και σε όλες τις νησίδες και

υφάλους της τεράστιας περιοχής των Spratlys. Έχει μάλιστα σχεδιάσει τη «γραμμή των

9 σημείων» από το 1947 (ο χάρτης έγινε από την κυβέρνηση του Chiang Kai-shek) η

οποία κωδικοποιήθηκε το Φεβρουάριο του 1992 στο νόμο για τα “χωρικά ύδατα και τη

Συνορεύουσα Ζώνη”. Βασιζόμενη σε αυτή τη γραμμή διεκδικεί μια τεράστια, αλλά όχι

πλήρως προσδιορισμένη περιοχή υφαλοκρηπίδας και θαλάσσιας ζώνης, και όποτε της

δίνεται η ευκαιρία καταλαμβάνει υφάλους στην περιοχή των Spratlys (που δεν έχουν

καταληφθεί από άλλες χώρες) και κατασκευάζει υποδομές (κτίρια, υποθαλάσσιες

κατασκευές κλπ). Παράλληλα, εκσυγχρονίζει το στόλο της, έχει κατασκευάσει μεγάλη

αεροπορική βάση στα Paracels και έχει συνεχή ναυτική παρουσία στην ευρύτερη

περιοχή των Spratlys με στρατιωτικές ασκήσεις και περιπολίες. Συνήθως αποφεύγει να

“αγγίζει” νησίδες και υφάλους που κατέχουν τα άλλα κράτη της περιοχής, ενώ δηλώνει

έτοιμη να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για να επιβάλλει τη θέλησή της όποτε το

κρίνει αναγκαίο.

Από την άλλη πάλι υποστηρίζει ότι το μόνο που επιθυμεί είναι η καλή γειτονία

με τις χώρες ASEAN ώστε να υπάρχει ένα σταθερό και ειρηνικό περιβάλλον που θα τη

βοηθήσει να συνεχίσει την οικονομική της ανάπτυξη, και υιοθετεί μια συμβιβαστική και

ελαστική πολιτική, αν και πολλοί υποστηρίζουν ότι η υιοθέτηση αυτής της πολιτικής δεν

αποτελεί απαραίτητα δείγμα καλής θέλησης, αλλά απλά «στρατηγικού ρεαλισμού».150

Έτσι, προτείνει την αναβολή της λύσης του προβλήματος της κυριαρχίας στην περιοχή

και την προαγωγή της «κοινής ανάπτυξης» της ευρύτερης περιοχής της Νότιας

θάλασσας.151 Νομικά, έχει υιοθετήσει νέους νόμους που υποστηρίζουν τις διεκδικήσεις

149 Η Κίνα ανακάλυψε τα Spratlys πριν από 2100 χρόνια κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Han και άσκησε σε αυτά την επιρροή της συνεχώς μέχρι τις αρχές του 15ου αιώνα, όταν ο

Ναύαρχος Zheng He τα ενσωμάτωσε στην Κίνα. Η Κίνα θεωρεί ότι της ανήκουν ως «acquisition by discovery”. 150 Το αρχιπέλαγος των Spratlys αποτελείται από μικρές νησίδες οι οποίες βρίσκονται πολύ

μακριά από την Κίνα (τουλάχιστον 1000 ναυτικά μίλια από το κοντινότερο σημείο της κινεζικής επικράτειας) και είναι πολύ δύσκολο να τις υπερασπιστεί και να τις υποστηρίξει στρατιωτικά σε

περίπτωση ανάγκης. 151 Η πρόταση αυτή είναι μάλλον ασαφής και οι γείτονες της τη θεωρούν μάλλον ως μια

προσπάθεια της Κίνας να τους καθησυχάσει, ώστε να έχει χρόνο να αποκτήσει τη στρατιωτική υπεροχή που χρειάζεται για να κυριαρχήσει σε όλη την περιοχή. Tim Huxley, (1998), όπως

παραπάνω.

66

της152, και έχει σχεδιάσει ένα σύστημα βασικών γραμμών ως σημείο εκκίνησης για να

διεκδικήσει μια τεράστια υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.153 Αρνείται

για την ώρα τις πολυμερείς διαπραγματεύσεις και προτιμά τις διαπραγματεύσεις σε

διμερές επίπεδο, αν και για ορισμένα θέματα (όπως ο «κώδικας συμπεριφοράς»154) έχει

απρόθυμα δεχτεί τον πολυμερή διάλογο. Παράλληλα αρνείται οποιαδήποτε

διεθνοποίηση του προβλήματος και κυρίως την ανάμειξη ξένων-εκτός περιοχής

δυνάμεων (και ειδικότερα των ΗΠΑ) στις διαπραγματεύσεις και επαναλαμβάνει διαρκώς

ότι θα ακολουθήσει τους κανόνες που διατυπώθηκαν το 1982 στη Σύμβαση του ΟΗΕ

για το δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS), την οποία η Κίνα επικύρωσε το 1996.

Η υιοθέτηση αυτής της «διπλής» πολιτικής φαίνεται να μπερδεύει τις χώρες

ASEAN, οι οποίες ανησυχούν για τις πιθανές προθέσεις της «να μετατρέψει την Νότια

θάλασσα σε κινεζική λίμνη», «να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για να επιβάλλει

τις απαιτήσεις της» και «να αποκτήσει την ηγεμονία της περιοχής». Έχουν υποψίες ότι

αυτός ο «ηγεμονισμός» είναι και ο κυριότερος λόγος του εκσυγχρονισμού του στόλου

της, αν και η ίδια το αρνείται ισχυριζόμενη ότι η ανάπτυξη του πολεμικού ναυτικού της

αφορά κυρίως στην Ταϊβάν (και στη συμμαχία της με τις ΗΠΑ).155 Οι χώρες ASEAN

πάντως, για να διατηρήσουν μια ισορροπία δυνάμεων στη Νότια θάλασσα έχουν αρχίσει

και αυτές τον εκσυγχρονισμό των δικών τους στρατών και στόλων, αλλά ταυτόχρονα

έχουν ενδυναμώσει τη μεταξύ τους συνεργασία σε θέματα ασφαλείας, όπως και τη

συνεργασία τους με τις ΗΠΑ.

152 Law on the Territorial Sea and the Contiguous Zone (1992) Law of the People’s Republic of

China on the Exclusive Economic Zone and the Continental Shelf (1998). Η Κίνα διεκδικεί όλη την περιοχή των Spratly ως κινεζικό αρχιπέλαγος με δικαιώματα για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.

Stein Tonnesson (2000), όπως παραπάνω. 153 Η Κίνα ορίζει τις βασικές γραμμές των χωρικών υδάτων της στα Spratlys χρησιμοποιώντας ως

σημεία εκκίνησης τα μικρά νησιά Itu Abu, Thitu, Amboyna, Flat Island, Nanshan, Commodore

Reef, Swallow Reef και Spratly. Στη συνέχεια σχεδιάζει ευθείες γραμμές σύνδεσης δημιουργώντας ένα πολύγωνο και υπολογίζει με βάση αυτό τα 200 ναυτικά μίλια της ΑΟΖ.

Υπάρχουν όμως ζητήματα διεθνούς δικαίου για το κατά πόσο τα Spratlys είναι νησιά. Με βάση την UNCLOS, νησί θεωρείται ο φυσικός σχηματισμός ξηράς που παραμένει πάνω από το νερό

στο σημείο της μέγιστης πλημμυρίδας, και που μπορεί να υποστηρίξει ανθρώπινη διαβίωση και

οικονομικές δραστηριότητες. Τα Spratlys δε φαίνεται να τηρούν τα κριτήρια αυτά, οπότε σε αυτή την περίπτωση δεν έχουν δικαίωμα σε ΑΟΖ. Stein Tonnesson, “Can conflicts be solved by

shelving disputes?”, Security Dialogue, 1999, vol. 30(2): 179-182 και Tim Huxley, (1998), όπως παραπάνω. 154 Ο κώδικας αυτός προτάθηκε από τις Φιλιππίνες και συζητήθηκε το 1999 στις συνόδους ASEAN. Stein Tonnesson (2000), όπως παραπάνω. 155 Stein Tonnesson (2000), όπως παραπάνω.

67

Παρά τις προσπάθειές τους όμως η μεταξύ τους συνεργασία δεν είναι στο

επιθυμητό επίπεδο, καθώς παρατηρούνται διαφωνίες μεταξύ των χωρών ASEAN που

αφορούν στην κοινή στάση που θα έπρεπε να κρατήσουν απέναντι στην Κίνα. Το

Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι πιο εχθρικές, ενώ άλλες χώρες έχουν αρχίσει, για

οικονομικούς κυρίως λόγους, να προσεταιρίζονται την Κίνα, και μάλιστα η Σιγκαπούρη,

η Μαλαισία, η Μυανμάρ και ίσως η Ινδονησία, βρίσκουν κοινό έδαφος με την Κίνα σε

ότι αφορά την προαγωγή των «ασιατικών αξιών», σε αντιδιαστολή με τις δυτικές αξίες

που προωθεί η ΕΕ και οι ΗΠΑ. Ειδικότερα μετά την οικονομική κρίση του 1997

αναπτύχθηκε στις ελίτ της ΝΑ Ασίας μια έντονη δυσαρέσκεια για την παγκοσμιοποίηση

και τα θέματα που αφορούν στα ανθρώπινα δικαιώματα και στο κοινωνικό κράτος, η

οποία ενδυνάμωσε τα αντι-δυτικά τους αισθήματα.156

Εάν λοιπόν η Κίνα επιθυμεί πραγματικά μια καλή γειτονία και ένα ειρηνικό

περιβάλλον στη ΝΑ Ασία, είναι καθήκον της να προσπαθήσει να πείσει τους γείτονές της

για την ειλικρίνεια των λόγων της, να διευκρινίσει τι ακριβώς εννοεί με τον όρο «κοινή

ανάπτυξη», καθώς και τον τρόπο για να επιτευχθεί αυτή, να υιοθετήσει μια ξεκάθαρη

πολιτική για θέματα που αφορούν στις διεκδικήσεις της στη Νότιο θάλασσα και να μη

χρησιμοποιεί τη στρατιωτική της δύναμη για να εκφοβίζει τους γείτονές της. Τέλος, δεν

θα πρέπει να περιμένει να λυθούν πρώτα όλα τα νομικά προβλήματα που αφορούν στα

κυριαρχικά δικαιώματα για να προωθήσει τη συνεργασία στους υπόλοιπους

σημαντικούς τομείς, όπως είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το

αντίθετο μάλιστα, μια τέτοια συνεργασία θα μπορούσε να δημιουργήσει το επιθυμητό

κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ της Κίνας και των χωρών ASEAN, που θα βοηθήσει και

στην επίλυση των υπολοίπων διαφορών τους.

Β. Κίνα και Ιαπωνία

Η πολιτική που ακολουθεί η Κίνα έναντι της Ιαπωνίας στοχεύει από τη μία

πλευρά στην ανάπτυξη των οικονομικών ανταλλαγών και στην προσέλκυση

επενδύσεων, αλλά κυρίως στην παρεμπόδιση της Ιαπωνίας να εξελιχθεί σε μεγάλη

στρατιωτική δύναμη της περιοχής της Ασίας και του Ειρηνικού.

156 Tim Huxley, (1998), όπως παραπάνω.

68

Η Ιαπωνία είναι το πιο αναπτυγμένο και πιο σημαντικό κράτος στην ευρύτερη

περιοχή του ασιατικού Ειρηνικού, και μολονότι γίνονται προσπάθειες και από τις δύο

πλευρές για την ανάπτυξη των οικονομικών κυρίως ανταλλαγών, οι σχέσεις της Κίνας

μαζί της δεν ήταν ποτέ πολύ καλές και χαρακτηρίζονται κυρίως από ανταγωνισμό και

αμοιβαία καχυποψία.

Οι σχέσεις Ιαπωνίας-Κίνας έχουν επηρεαστεί πολύ έντονα από ιστορικά

γεγονότα και από τη σκληρή στάση που έχει επιδείξει στο παρελθόν η Ιαπωνία,

ιδιαίτερα από το 1895 μέχρι το 1945. Κατά τη διάρκεια αυτών των πενήντα χρόνων η

Ιαπωνία αποτέλεσε το χειρότερο και πιο σκληρό εχθρό της Κίνας, και η βίαιη και

απάνθρωπη συμπεριφορά που επέδειξε ο Ιαπωνικός στρατός κατά τις επανειλημμένες

προσπάθειές του να καταλάβει την Κίνα δε φαίνεται να έχει ξεχαστεί από τον κινεζικό

λαό.157 Επιπλέον, η άρνηση της Ιαπωνίας να δώσει γραπτή απολογία για τα εγκλήματά

που διέπραξε στο κινεζικό έδαφος –όπως έκανε το 1997 για τα εγκλήματά της στη Ν.

Κορέα- δυσανασχετεί ακόμη περισσότερο την Κίνα.

Το 1978 υπογράφηκε η σινο-ιαπωνική συνθήκη φιλίας, αλλά οι σχέσεις των δύο

χωρών δεν αναπτύχθηκαν ουσιαστικά, παρά παρέμειναν τυπικές και επιφανειακές.

Όσον αφορά στις οικονομικές τους σχέσεις, η Ιαπωνία φάνηκε αρκετά γενναιόδωρη

στις επενδύσεις της στην Κίνα και τα δάνεια που της έδωσε για την ανάπτυξή της, αν

και ήταν σαφώς μικρότερα από αυτά που έδωσε σε άλλες ασιατικές χώρες. Παράλληλα,

αν και θεωρήθηκε από την Κίνα ως μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης και παράδειγμα

προς μίμηση, έχει συχνά κατηγορηθεί από αυτήν για οικονομικό προστατευτισμό και

αθέμιτο εμπορικό ανταγωνισμό.158

Οι σχέσεις τους πάντως φαίνεται να έχουν χειροτερέψει στη δεκαετία του 1990.

Οι τριβές που παρατηρούνται σήμερα μεταξύ τους αφορούν κυρίως σε τρία πράγματα:

στη συμμαχία της Ιαπωνίας με τις ΗΠΑ, στη αναδιοργάνωση της ιαπωνικής

157 Το πιο σκληρό από όλα τα γεγονότα ήταν αυτό που ο διεθνής τύπος ονόμασε «ο βιασμός του

Νανκίν». Συνέβη το Δεκέμβριο του 1937 και αφορά στην σφαγή 250-300.000 κινέζων (κυρίως αμάχων και αιχμαλώτων). Η επίθεση στο Νανκίν διήρκεσε επτά μέρες και έμεινε παροιμιώδης για

τη σκληρότητα που επέδειξαν οι Γιαπωνέζοι. Περισσότερα στοιχεία για την ιστορία της Κίνας στο βιβλίο του Θεόδωρου Καρζή, «Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας», όπως παραπάνω. 158 Suisheng Zhao, (1999), όπως παραπάνω.

69

στρατιωτικής μηχανής και στα κυριαρχικά δικαιώματα των δύο χωρών στα νησιά της

Ανατολικής Κινεζικής Θάλασσας.

Αυτό που ίσως ανησυχεί περισσότερο την Κίνα είναι η πιθανή μετατροπή της

Ιαπωνίας σε μεγάλη στρατιωτική δύναμη της περιοχής του Ειρηνικού. Η Κινέζοι

παρατηρητές πιστεύουν ότι η Ιαπωνία εργάζεται σκληρά και αδιάκοπα για να αλλάξει

την κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά την ήττα της στο Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο, και ότι η στενή της συνεργασία με τις ΗΠΑ σε στρατιωτικά θέματα αποσκοπεί

σε αυτό ακριβώς το αποτέλεσμα. Η ιαπωνική κυβέρνηση έχει αρχίσει από το

Φθινόπωρο 2001 να κάνει αλλαγές στη νομοθεσία της, ώστε να μπορεί να συμμετέχει

σε στρατιωτικές αποστολές στο εξωτερικό. Έτσι, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο

Αφγανιστάν, μπόρεσε να στείλει ναυτική υποστηρικτική δύναμη στον ινδικό ωκεανό για

να βοηθήσει τους Αμερικανούς σε θέματα προμηθειών, επικοινωνιών, τεχνικής βοήθειας

και ιατρικών υπηρεσιών. Αυτή ήταν η πρώτη στρατιωτική επιχείρηση της Ιαπωνίας

εκτός των χωρικών της υδάτων από το 1945. Επίσης στα τέλη Δεκεμβρίου του ίδιου

χρόνου, η ακτοφυλακή της Ιαπωνίας βούλιαξε κατασκοπευτικό βορειοκορεατικό πλοίο

έξω από τα εθνικά της χωρικά ύδατα, κάτι που είχε να συμβεί πάνω από 50 χρόνια. Για

την κινεζική ηγεσία και το στρατό αυτά τα γεγονότα δημιουργούν ένα προηγούμενο,

και πιστεύουν ότι είναι μέρος του σχεδίου μετατροπής της Ιαπωνίας σε στρατιωτική

δύναμη.

Επιπλέον, η υπογραφή της «κοινής δήλωσης για την ασφάλεια» ανάμεσα στην

Ιαπωνία και τις ΗΠΑ το 1996, κάνουν την Κίνα να πιστεύει όλο και περισσότερο τη

θεωρία της δημιουργίας ενός κλοιού γύρω της. Με τη συμφωνία αυτή αποφασίστηκε η

μείωση των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στο ιαπωνικό έδαφος με παράλληλη

αύξηση της συνεργασίας των δύο κρατών στα θέματα ασφαλείας και ουσιαστική

συμμετοχή της Ιαπωνίας σε θέματα επικοινωνιών, ιατρικής βοήθειας, μεταφορών και

υπηρεσιών. Αυτή η συμφωνία ανοίγει την πόρτα για μεγαλύτερη συμμετοχή του

ιαπωνικού στρατού σε μελλοντικά θέματα ασφαλείας μιας πιο ευρείας περιοχής που θα

περιλαμβάνει και τα στενά της Ταϊβάν, τη χερσόνησο της Κορέας ή ακόμη και τη ΝΑ

70

Ασία. Στην ουσία, η Ιαπωνία από «προστατευόμενη» χώρα μεταλλάσσεται σε χώρα που

θα συμμετέχει ενεργά στην περιφερειακή ασφάλεια.159

Από την άλλη πλευρά και η Ιαπωνία δυσανασχετεί και ανησυχεί από τις αλλαγές

που επιτελούνται στην Κίνα και από την πολιτική που αυτή ασκεί στον Ειρηνικό.

Ανησυχεί για την ολοένα αυξανόμενη στρατιωτική δύναμη της Κίνας και κυρίως για τον

εκσυγχρονισμό του στόλου της και του οπλοστασίου της (βαλλιστικοί πύραυλοι και

πυρηνικό οπλοστάσιο). Επιπλέον, τα γεγονότα του 2000 στα ακατοίκητα νησιά

Senkakou (Diaoyu για τους Κινέζους), νησιά που ανήκουν στην Ιαπωνία και των οποίων

η κυριότητα αμφισβητείται από την Κίνα, έχουν ξεσηκώσει τους εθνικιστές και στις δύο

χώρες και προκαλούν ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία για το μέλλον των διμερών σχέσεων

τους.160

Το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα δεν είναι προβλέψιμο. Το μόνο σίγουρο

είναι ότι ο ανταγωνισμός που κυριαρχεί στις σινο-ιαπωνικές σχέσεις θα συνεχιστεί και

ότι κύριος στόχος της Κίνας θα παραμείνει «η προσπάθεια για περιορισμό και

παρεμπόδιση της Ιαπωνίας από το να γίνει κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη στον

Ειρηνικό».161

Γ. Η Κίνα έχει συμμάχους στην περιοχή;

Ίσως τα δύο κράτη με τα οποία η Κίνα έχει παραδοσιακά καλές σχέσεις είναι η

Μυανμάρ και η Β. Κορέα.

Όσον αφορά στην πρώτη, είναι η μόνη χώρα ASEAN με την οποία η Κίνα έχει

αναπτύξει τόσες σχέσεις. Τα δύο κράτη είναι αρκετά κοντά, και η διεθνής καταδίκη που

ακολούθησε την καταστολή των φοιτητικών κινημάτων το 1988 στη Μυανμάρ και το

1989 στην Κίνα, όπως και το θέμα της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις

δύο χώρες, τις έφερε ακόμη κοντύτερα.

159 Weixing Hu, (1997), όπως παραπάνω.

160 Therese Delpech, (2000), όπως παραπάνω και “Japan and China eye each other warily – as usual”, The Economist, August 31st, 2000. 161 Suisheng Zhao (1999), όπως παραπάνω.

71

Η προσέγγιση αυτή που ξεκίνησε πριν δέκα περίπου χρόνια, συνεχίζεται μέχρι

σήμερα με τη συνεργασία τους σε διάφορους τομείς, και κυρίως στο στρατιωτικό

τομέα. Η Μυανμάρ έχει στρατηγική θέση στα στενά της Μάλακας και με συμφωνίες που

έχουν υπογραφεί από το 1992, το Πεκίνο μπορεί να χρησιμοποιεί τις ναυτικές βάσεις

της στον Ινδικό ωκεανό αποκτώντας τη δυνατότητα να παίξει στο μέλλον κάποιο ρόλο

στον έλεγχο των διεθνών θαλασσίων δρόμων, προμηθεύει τους Βιρμάνους με όπλα,

ενώ η κατασκευή ενός καναλιού σύνδεσης της ΝΔ Κίνας με τον βιρμανικό ποταμό

Irrawuadi, δίνει τη δυνατότητα στην Κίνα να έχει εύκολη πρόσβαση ταυτόχρονα σε δύο

ωκεανούς. Επιπλέον η Κίνα έχει κατασκευάσει ένα νέο οδικό δίκτυο για τη διευκόλυνση

της επικοινωνίας και του εμπορίου ανάμεσά τους, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί

εάν χρειαστεί και για στρατιωτικούς σκοπούς.

Για όλους αυτούς τους λόγους η Κίνα υποστηρίζει το στρατιωτικό καθεστώς που

διοικεί τη Μυανμάρ και επιθυμεί τη διατήρησή του, καθώς μια αλλαγή καθεστώτος και ο

εκδημοκρατισμός της χώρας θα στερούσε κατά πάσα πιθανότητα από το Πεκίνο τα

προνόμια του, καθώς οι Κινέζοι δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στο βιρμανικό

πληθυσμό.162

Τέλος, όσον αφορά στις σχέσεις της Κίνας με τη Βόρειο Κορέα,163 είναι πολύ

καλές. Το Πεκίνο θεωρεί τη χώρα αυτή ως το μοναδικό του σύμμαχο και μάλιστα το

Φθινόπωρο του 1999 οι δύο χώρες γιόρτασαν μαζί την επέτειο των πενήντα χρόνων

διπλωματικών σχέσεων.

Η Κίνα γενικά υποστηρίζει τη Β. Κορέα, παρέχοντας της στρατιωτικό υλικό και

τεχνογνωσία, προσφέροντάς της οικονομική βοήθεια, και κυρίως προσπαθώντας να

αποτρέψει τη διπλωματική της απομόνωση, η οποία θα μπορούσε να την οδηγήσει σε

«παράλογη» και επικίνδυνη συμπεριφορά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αλλά και για

διατηρηθεί η σταθερότητα της περιοχής, η Κίνα έχει αρχίσει να υποστηρίζει την

προσέγγιση της Βόρειας με τη Νότιο Κορέα και παράλληλα έχει εντείνει τις προσπάθειές

της για να πείσει το καθεστώς της Β. Κορέας να προχωρήσει σε οικονομικές

μεταρρυθμίσεις ανάλογες με τις δικές της (ο Βορειοκορεάτης ηγέτης έκανε για αυτό τον

162 Therese Delpech (2000) και (1998/99), όπως παραπάνω. 163 Therese Delpech (2000), όπως παραπάνω.

72

σκοπό δύο ταξίδια στην Κίνα το 2000 και 2001). Τέλος, η Κίνα προσπαθεί να εμποδίσει

τη σύμμαχό της να αποκτήσει ολοκληρωμένο πυρηνικό οπλοστάσιο, το οποίο θα

οδηγούσε τις ΗΠΑ σε μεγαλύτερη εμπλοκή στην Ασία και ίσως την Ιαπωνία και τη Ν.

Κορέα να αποκτήσουν και αυτές πυρηνικά όπλα.

Η σχέση της πάντως με τη Β. Κορέα έχει φέρει την Κίνα αρκετές φορές σε

δύσκολη θέση, καθώς έχει επανειλημμένως κατηγορηθεί ότι χρησιμοποιεί τη Β. Κορέα

ως ενδιάμεσο στην πώληση πυραυλικών συστημάτων και μεταφοράς στρατιωτικής

τεχνολογίας στο Πακιστάν και σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Αυτό το ζήτημα την έχει

φέρει σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένες με το

θέμα της πώλησης ευαίσθητης πολεμικής τεχνολογίας σε κράτη που θεωρεί επικίνδυνα

για την ασφάλειά της, πολύ περισσότερο μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Το θέμα πάντως

της Β. Κορέας παραμένει εξαιρετικά λεπτό και θα συνεχίζει μάλλον να δημιουργεί

ένταση στις σινο-αμερικανικές σχέσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμη.

73

IV. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η Κίνα στις αρχές του 21ου αιώνα είναι μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη, με

ισχυρό στρατό και μια οικονομία που αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς. Μέσα στα

πενήντα χρόνια που μεσολάβησαν από τον εμφύλιο πόλεμο και την επικράτηση του

Μάο η χώρα άλλαξε σε μεγάλο βαθμό, κατάφερε να οργανωθεί σε ισχυρό κράτος, να

ξεπεράσει αμέτρητα προβλήματα, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό, και να

χειριστεί με ικανό τρόπο τις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο.

Παρά τις αλλαγές όμως που υπέστη η χώρα, η πολιτική του καθεστώτος

παρέμεινε σταθερή, υπηρετώντας πάντοτε τους ίδιους βασικούς στόχους: τη

μετατροπή της χώρας σε παγκόσμια υπερδύναμη και την επιβίωση της γραφειοκρατικής

ελίτ που κυβερνάει. Για να εκπληρώσει όμως αυτούς τους στόχους της θα πρέπει η Κίνα

να ισχυροποιήσει ακόμη περισσότερο τη θέση της στον κόσμο και παράλληλα να

προσφέρει ευημερία στο λαό της. Ένα από τα μέσα για την επίτευξη των παραπάνω

στόχων είναι και η άσκηση της κατάλληλης εξωτερικής πολιτικής. Η εξωτερική πολιτική

της χώρας δεν μία σταθερή πολιτική, αλλά τροποποιήθηκε πολλές φορές με το

πέρασμα του χρόνου. Ενώ αρχικά περιορίζονταν μόνο στη διαχείριση των σχέσεων της

Κίνας με τις δύο υπερδυνάμεις, στη συνέχεια άρχισε να προσαρμόζεται στις διεθνείς

εξελίξεις και στα νέα δεδομένα της κάθε περιόδου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η

εξωτερική πολιτική επηρεάστηκε και συνεχίζει να επηρεάζεται από ποικίλους

παράγοντες, οι οποίοι θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν σε τρεις γενικές κατηγορίες:

ιστορικοί, οικονομικοί και ιδεολογικοί. Οι παράγοντες αυτοί δεν δρουν μεμονωμένα ούτε

στον ίδιο βαθμό, αλλά αλληλοεπηρεάζονται, καθιστώντας τις εξωτερικές σχέσεις αρκετά

περίπλοκες.

Οι ιστορικοί παράγοντες έχουν να κάνουν με τα διεθνή γεγονότα αλλά και με

εκείνα που έλαβαν χώρα στην Κίνα τους δύο τελευταίους αιώνες και που επηρέασαν

την πορεία της χώρας και την ανάπτυξή της. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι η

εξάπλωση των ξένων αποικιοκρατικών δυνάμεων, που σηματοδότησαν την αρχή του

«αιώνα της ντροπής και της ταπείνωσης» για τους Κινέζους και την υποδούλωσή τους

στη Δύση, οι μεγάλες σφαγές αμάχων από τα ιαπωνικά στρατεύματα, η επικράτηση του

Μάο και του κομμουνισμού και ο Ψυχρός Πόλεμος. Τέλος, σημαντικό γεγονός που

74

επηρεάζει σήμερα την κινεζική εξωτερική πολιτική, αν και πολύ πρόσφατο, είναι τα

τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη και Ουάσινγκτον, τα

οποία άλλαξαν τα διεθνή δεδομένα και επηρέασαν τις σχέσεις της Κίνας με τη Δύση.

Οι οικονομικοί παράγοντες από την άλλη έχουν να κάνουν με την ευημερία του

κινεζικού λαού και είναι καθοριστικοί για τις σχέσεις της χώρας με τον υπόλοιπο κόσμο.

Από τη δεκαετία του 1980 κι έκτοτε κυριάρχησε, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, ο

«πραγματισμός» στην κινεζική πολιτική σκέψη. Κεντρικό στοιχείο στην πολιτική έγινε

το άνοιγμα του εμπορίου και της οικονομίας στον κόσμο, αφήνοντας πίσω την

παραδοσιακή εσωστρέφεια των Κινέζων. Οι πραγματιστές ηγέτες έκαναν την

οικονομική ανάπτυξη της Κίνας απόλυτη προτεραιότητά τους, καθώς έμαθαν από τη

σοβιετική εμπειρία ότι, εάν ήθελαν να διατηρηθούν στην εξουσία θα έπρεπε να

καλυτερεύσουν το επίπεδο ζωής του λαού τους. Στην ουσία η στρατηγική τους έγκειται

στη διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας, στην επίτευξη της επανένωσης όλης της Κίνας

και στην αύξηση του πλούτου και της ισχύος του έθνους. Βασισμένοι σε αυτή τη λογική

προσπάθησαν συνεχώς να δημιουργήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις που θα

επιτρέψουν στην Κίνα να συνεχίσει ανενόχλητη την οικονομική της ανάπτυξη. Οι

προϋποθέσεις αυτές είναι η επέκταση των οικονομικών και εμπορικών δεσμών της με

τη διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ, η περιφερειακή ασφάλεια και ειρήνη και η

ενεργειακή της αυτάρκεια. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο προσπάθησε και κατάφερε να

ενταχθεί στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου ελπίζοντας σε σημαντικά οικονομικά

οφέλη και σε ενίσχυση την οικονομία της, αποφάσισε να συμμετέχει σε διάφορους

περιφερειακούς οργανισμούς όπως είναι ο APEC και ARF, και άρχισε να υιοθετεί μία

πολιτική προσέγγισης των πετρελαιοπαραγωγών χωρών.

Τέλος, η εξωτερική πολιτική της Κίνας επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες,

όπως είναι ο νέο-εθνικισμός που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια, και ο

οποίος πηγάζει από το αίσθημα υπερηφάνειας του κινεζικού λαού για τα επιτεύγματά

του και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις διάφορες γραφειοκρατικές ελίτ και κυρίως

ανάμεσα στο υπουργείο εξωτερικών και στο Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό για τον

έλεγχο της εξωτερικής πολιτικής.

75

Όλα αυτά τα παραπάνω στοιχεία διαμορφώνουν την πολιτική που ακολουθεί η

Κίνα έναντι των άλλων κρατών. Πιο αναλυτικά, όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική

της Κίνας έναντι των ΗΠΑ, ο βασικός στόχος της είναι ο περιορισμός της κυριαρχίας της

Αμερικής στην περιοχή του Ειρηνικού, η μείωση της επιρροής της στις ασιατικές χώρες,

η αποτροπή της από τη δημιουργία της «αντιπυραυλικής ασπίδας» και ο περιορισμός

της πώλησης όπλων στην Ταϊβάν. Από την άλλη, όσον αφορά στην Ταϊβάν, η κινεζική

πολιτική βασίζεται σε μία αδιαπραγμάτευτη αρχή, αυτή της ύπαρξης της «μίας και

μοναδικής» Κίνας και στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στην επανένωση της χώρας με το

νησί. Παράλληλα, οι σχέσεις της με την ΕΕ και τη Ρωσία έχουν ως βασικό άξονας τους

τη δημιουργία ενός αντίβαρου στην παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ και τη δημιουργία

ενός πολύ-πολικού κόσμου, ενώ τέλος, η εξωτερική πολιτική της Κίνας έναντι των

χωρών της ΝΑ Ασίας έχει ως μοναδικό στόχο τη δημιουργία και διατήρηση ενός

κλίματος ηρεμίας και σταθερότητας στην περιοχή του Ειρηνικού, που θα της επιτρέψει

να συνεχίσει απερίσπαστη την οικονομική της μεταρρύθμιση.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η εξωτερική πολιτική της Κίνας, ιδιαίτερα μετά το τέλος

του Ψυχρού Πολέμου, παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της θέσης της

χώρας στο διεθνές σύστημα. Όλες οι προσπάθειες αποσκοπούν στη μετατροπή της

Κίνας από περιφερειακή δύναμη που είναι τώρα σε μια παγκόσμια στρατιωτική και

οικονομική δύναμη. Εάν θα πετύχει δεν είναι γνωστό. Σίγουρα πάντως έχει

δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις και την υποδομή για να τα καταφέρει.

76

V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ahrari Ehsan, “Iran, China and Russia: the emerging anti-Us nexus?”, Security Dialogue, 2001, vol. 32(4): 453-466.

2. Algieri Franco, “EU economic relations with China: an institutionalist

perspective”, The China quarterly, March 2002, 169: 64-77.

3. Betta Chiara, “Xinjiang or eastern Turkestan? The conundrum of Chinese Central Asia”, 2001, άρθρο του Ι.Δ.Ο.Σ..

4. Bobin Frederic, “Les meilleurs ennemis du monde”, Politique Internationale,

2001, 93: 339-353.

5. Chevalerias Philippe: “Chine – Taiwan: le poids des échanges économiques”, Politique Etrangère, 2001, 1 : 69-81.

6. Dejeau de la Bâtie Hervé. «La politique chinoise de l’Union Européenne: en

progrès, mais peut mieux faire» μη-δημοσιευμένο άρθρο.

7. Delpech Thérèse, “La Chine, ses voisisns et la democratie”, Politique Internationale, 2000, 87: 301-313.

8. Delpech Thérèse, “Inde-Chine: le face à face?”, Politique Internationale,

1998/99, 82: 181-192.

9. Dequan Zhai, «China’s relations with the EU», Studia Diplomatica, 1996, Vol.XLIX, no 4-5.

10. Foot Rosemary, "China’s foreign policy in the post-1989 era”, in the book

“China in the 90s” of Benewick Robert and Wingrove Paul, Palgrave 1999, pp 234-244

11. Freeman Chas W. Jr., “Sino-American relations back to basics”, Foreign Policy,

Fall 1996: 3-17.

12. Friedberg Aaron L., “11 September and the future of Sino American relations”, Survival, 2002, 44(1): 33-50.

13. Gill Bates, “Limited Engagement”, Foreign affairs, June-August 1999: 65-76.

14. Goh Chok Tong, “The Asia Europe dialogue: The road to greater

understanding”. Studia Diplomatica, Vol. XLIX, , no 6, 13-20, 1996.

15. Guoxing Ji, “China versus South China Sea security”, Security Dialogue, 1998, vol. 29(1): 101-112.

77

16. Higgott Richard, “ASEM: Toward the institutionalization of the East Asia-Europe

Relationship?”. Από το βιβλίο Regionalism, multilateralism and the politics of

global trade, D.Barry-R. Kelth (eds),Vancouver UBC Press, 1999.

17. Ho Szu-yin, “Politique et rhetorique dans les relations entre la Chine et Taiwan”,

Politique Etrangère, 2001, 1: 55-68.

18. Hongying Wang, “Multilateralism in Chinese foreign policy”, Asian Survey, 2000, 40(3): 475-491.

19. Hongwei Wang, “Sino-Indian economic and scientific cooperation promising”,

Beijing Review, March 7th, 2002, vol. 45, no 10, pp.7-9.

20. Hu Si, “Shanghai APEC: a focus of world attention”, Beijing Review, November 8th 2001, No 45: 11-21.

21. Huxley Tim, “A threat in the South China Sea?”, Security Dialogue, 1998, vol.

29(1): 113-118.

22. Kagan Robert, “The world and president Bush”, Survival, 2001, 43(1): 7-16.

23. Καρζής Θεόδωρος, «Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας», 2000, εκδόσεις «Νέα Σύνορα» - Α.Α. Λιβάνης.

24. Καρζής Θεόδωρος, «Η Κίνα της 3ης χιλιετίας», Εξωτερικά Θέματα, 2001, 3: 42-

49.

25. Liu Hong, “One-China principle is Beijing’s bottom line on Taiwan issue”, Beijing Review, February 21st 2002, Vol.45, no8: 17-23.

26. Linping Duan, “Changes in US policy toward the Taiwan issue”, Beijing Review,

February 21st 2002, Vol.45, no8: 14-16.

27. Lutfi Αhmad, “Blowback: China and the Afghan Arabs”, Issues and Studies, 2001, 37(1): 160-214.

28. Manning Robert A., “Washington-Pekin-Taipei: le triangle de verre”, Politique

Internationale, 2000, 88: 325-343.

29. Möller Kay, «Diplomatic relations and mutual strategic perceptions: China and the EU», The China Quarterly, March 2002, 169:10-32.

30. Myers Jaffe Amy & Lewis Steven W., “Beijing’s oil diplomacy”, Survival, 2002,

44(1): 115-134.

31. Nathan Andrew J. and Ross Robert S., “the Great wall and the empty fortress: China’s search for security” (New York: W. W. Norton, 1997), pp 32-33.

78

32. Occis Nicolas, “Les enjeux de l’adhésion de la Chine a l’OMC”, Politique

Etrangère, 2001, Vol. 4: 973-986.

33. Oksenberg Michael, “China’s confident nationalism”, Foreign Affairs 65 (summer 1986-87): 505.

34. Pang Zhongying, “Bush’s visit and Sino-US ties”, Beijing Review, February 21st

2002, Vol.45, No8, pp 11-13.

35. Papadopoulou Soumi-Anna, “US-China: a cold war in the making?”, DP, September 2001, no9: 85-96.

36. Pou Serradell Victor, “The Asia-Europe Meeting (ASEM): A historical turning

point in relations between the two regions. European Foreign Affairs Review, 2:

185-210, 1996.

37. Saich Tony "Foreign Policy”, in the book “Governance and politics of China”,

Palgrave 2001, pp 272-293.

38. Salameh Mamdouh G., “China, oil and the risk of regional conflict”, Survival, 1995/96, 37 (4): 133-146.

39. Shambaugh David, “Sino-American strategic relations: from partners to

competitors”, Survival, 2000, 42(1): 97-115

40. Shlapentokh Vladimir, “Russia, China and the Far East: old geopolitics or a new peaceful cooperation?”, Communist and Post-Communist studies, 1995, 28(3): 307-318.

41. Stenseth Leni: “The imagined threat of China in the South China Sea”, Security

Dialogue, 1999, Vol. 30(3): 347-351.

42. Suisheng Zhao, “China’s periphery policy and its Asian neighbors”, 1999, Security Dialogue, Vol. 30(3): 335-346.

43. Tonnesson Stein, “China and the South China Sea: a peace proposal”, Security

Dialogue, 2000, vol. 31(3): 307-326.

44. Tonnesson Stein, “Can conflicts be solved by shelving disputes?”, Security Dialogue, 1999, vol. 30(2): 179-182.

45. Tsang Steve, “China and Taiwan: a proposal for peace”, Security Dialogue,

2000, vol. 31(3): 327-336.

46. Yahuda Michael “China’s foreign relations. The long march, future uncertain”, The China Quarterly, 1999, 159: 650-659.

79

47. Weixing Hu, “China’s Taiwan policy and East Asian Security”, Journal of

contemporary Asia, 1997, 27(3): 374-391.

48. Xiaojie Xu, “China and the middle East: Cross-investment in the energy sector”, Middle East Policy, 2000, VII(3): 122-136.

49. Zhengjia Ye, “Zhu’s visit enhances Sino-Indian economic cooperation”, Beijing

Review, February 14th, 2002, vol. 45, no 7, pp.7-9.

50. Guoxing Ji, “China versus South China Sea security”, Security Dialogue, 1998, vol. 29(1): 101-112.

51. “Japan and China eye each other warily – as usual”, The Economist, August

31st, 2000.

52. “Partners of inconvenience”, The Economist, January 18th 2001

53. “About a boy”, The Economist, February 8th, 2001.

54. "China, America and Japan”, The Economist, March 17th 2001.

55. “Remaking history”, The Economist, July 19th 2001.

56. “Forever friends”, The Economist, July 18th 2001.

57. http://www.asienhaus.org/eurasiaen/ep_soa.htm

58. http://www.aseansec.org/print.asp?file=/history/overview.htm “The association of Southeast Asian nations”.

59. http://www.europa.eu.int/comm/external_relations/asean/intro/memo01_274.h

tm “The ASEAN Regional Forum”.

60. http://europa.eu.int/comm/external_relations/china/com_95/index.htm Commission of the European Union, “A long-term policy for relations between China and Europe”, COM (1995) 279 final, Brussels, 5 July 1995.

61. http://europa.eu.int/comm/external_relations/china/com_98/index.htm

Commission of the European Union, “Building a comprehensive partnership with China”, COM (1998) 181, final, Brussels, 25 March 1998.

62. Commission of the European Union, “EU strategy towards China.

Implementation of the 1998 Communication and future steps for a more effective EU policy”. COM (2001) 265 final, Brussels 15 May 2001.