ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑ Ι ΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1985 ΕΤΟΣ Θ - ΤΟΜΟΣ Δ' - ΤΕΥΧΟΣ 31

Ι Α Ο Υ Σ Τ Α ΤΡΙΜ ΗΝΙΑΙΟΠ ΕΡΙΟ ΔΙΚΟΣΥΛΛΟ ΓΟΥ

ΑΠΟΦΟΙΤΩΝΝΑΟΥΣΗ Σ

))))))))))))))))))\///))))))/))))))))))))))))))))))/)))

Το πρόβλημα της φυλετικής προέλευσης των Ναουσαίων και απόψεις των ιοτορικών Τρικουπη, Αραβαντινου και Τοντόρωφ

Φιλοσοφία και Φυσική

Η ωραιοπάθεια

ΑΡΑ Π ΙΤΣΑ

Διεθνές Λενδροκομικό Συνέδριο

Η κόκκινη πιπεριά στα Μακεδονικά χωριά

///)///))))/)))>))))))))))/)/))>))))ψ)//)))))/)))/))'/)/)

Φυλάξτε τά τεύχη τής «Νιάουστας»

Παλαιό τεύχη μπορείτε νά προμηθευθεϊτε άπ.ό τά γραφεία ταϋ Συλλόγου

Ή «ΝΙΑΟΥΣΤΑ» στηρίζεται στην αγάπη ι;αΐ τό ενδιαφέρον

των συνδρομητών της

Παρακαλοϋμε νά μεριμνήσετε για την ανανέωση τής συνδρομής

του έτους 1985

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΛΟΥΣΗΣ

1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΝΑΟΥΣΗΣ

2) ΜΝΗΜΗ ΑΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΣΑΜΗ ΚΑΡΑΤΛΣΙΟΥ

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΕΙΨΟΥΝ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑ ΝΑΟΥΣΑΙΙΚΟ ΣΠΙΤΙ

Μ Π Ο ΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΑ Π ΡΟ Μ Η Θ ΕΥΤΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ ΕΙΑ

ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟ Υ ΣΥΛ Λ Ο ΓΟ Υ ΑΠΟΦ ΟΙΤΩΝ Ν ΑΟ ΥΣΗ Σ

Νέα διεύθυνση Βασιλέωα Κων)ντίνου 40, κάθε Δ ευτέρα Τρίτη Πέμπτη 6-9 απόγευμα.

“ Ν Ι Α Ο Υ Σ Τ Α , ,ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΔΙΚΗ ΕΚΔΟ ΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛ Λ Ο ΓΟ Υ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Ν Α Ο ΥΣΗ Σ

ΕΤΟΣ Θ'. Τόμος Δ '. Τεύχος 31.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΟδοοαέας Ντινόπουλος, Ελένη ΜήτααλαΛευκή Σαμαρά, Χρηστός Μουχάγιερ, Αλ. Οικονόμου

ΓΡΑΦΕΙΑ Π ΕΡΙΟ Δ ΙΚΟ ΥΒασ. Κωνσταντίνου 44

ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ Β ΕΡ Ο ΙΑ ΣΓιάννης Καρατσιώλης, Γεωπόνος 60.331

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΪΩ Φ ΥΛΛ Ο Υ«Αράπιταα» φωτογραφία Κων. Σπορελα,

ΣΤΟ ΙΧΕΙΟ Θ ΕΣΙΑ — ΕΚΤΥΠ Ω ΣΗ-Τυπογραφία» Αντώνη ΜαυρογένηΑντωνίου Κομάρα 3 — τηλ. 260.140 & 226.92«Θεσσαλονίκη

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν αΙστορικά — Λαογραφικά — σελ.Επικαιρότπτες

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Αντιστίξεις 48ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Σ Τ .: Το πρόβλημα της φυλετικής προ­

έλευσης των Ναουσαίων 50ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Η Νάουσα τότε και τώρα 60ΣΒΑΡΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤ Ε Λ ΙΟ Υ : Οι πελοργοί της γειτο­

νιάς 6 1

ΣΠΑΡΤΣΗ Ν ΙΚ .: Τα κουκούλια 63ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ ΙΦ ΙΓ .: Η κόκκινη πιπεριά στα Μακεδο­

νικά χωριά 66ΜΠΑ I ΤΣΗ ΔΗΜ.: «Ν ΙΑ Ο ΥΣΤΑ » μια πόλη από ευερ­

γέτες 70

Επιστημονικά — Λογοτεχνικά — Παιδαγωγικά — Έ ρ ευ ν ες

ΜΥΛΩΝΑ ΓΙΑΝΝΗ: Φιλοσοφία και Φυσική 71ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ ΓΚ ΙΚ Α Ν.: Η ωραιοπάθεια 74ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ Β Ε Ρ Ο ΙΑ Σ : Οδοιπορικό

Φυτειό 1983 76ΦΤΕΡΓΙΩΤΗ ΕΛ. - Μ ΗΤΣΑΛΑ ΕΛ .; Η ισότητα των δύο

φύλων στα Σιχολικά βιβλία 78

Γεωργικά — ΔεντροκομικάΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Διεθνές δεντροκομικά Σ υ ­

νέδριο (Περιλήψεις ομιλιών) 84ΑΛΜΑΛΙΩΤΗ ΔΗΜ .: Παράγοντες απόδοσης της καρυ­

διάς 88ΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Ο Δ Υ Σ .: Συντήρηση μήλων Γκρόννη

Σμιθ - Κλώνοι Σιπουρ και Στόνταρ 90

Δραστηριότητες ΣυλλόγωνΑΛΔΑΚΟΥ ΘΩΜΑ; Δραστηριότητες πολιτιστικού Κέν­

τρου 1984— 1985 Θ3ϊΟΥΛΙΔΗ ΔΗΜ .: Πολιτιστική ατΖέντα 84

Η σημερινή «Ν ΙΑ Ο ΥΣΤΑ » κυκλοφορεί με περισσότε­ρες σελίδες. Η εξήγηση δίνεται αμέσως παρακάτω. Κρί- θηκε αναγκαίο να προστεθούν κι άλλες σελίδες (σύνολο 8) μιας και αποφασίσθηκε να δημοσιευθεί ολόκληρη — αρκετά μεγάλη για τα μέτρα της «Ν ΙΑ Ο ΥΣΤΑ Σ» — η ι­στορική γλωσσολογική μελέτη του συνεργάτη μας Στέρ- γιου Σπ. Αποστόλου που αφορά τους Ναουοαίους και την φυλετική τους προέλευση. Έτσι διευκολύνεται καλύτερα ο σημερινός αναγνώστης της «Ν ΙΑ Ο ΥΣΤΑ Σ» και ο αυ­ριανός μελετητής της Νάουσας. Η εν λόγω μελέτη βλέ­πει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Η αναφερόμενη εργασία, δεν θα θέλαμε σε καμιά περίπτωση, να συντελέοει στον περιορισμό της άλλης και καθιερωμένης ύλης του περιοδικού για την οποία ενδιο- φέρανται πολλοί συνδρομητές και αναγνώστες.

Στις 25— 27 Απριλίου 1985 ο τοπικός σύλλογος γε­ωπόνων του Νομού Ημαθίας στη Βέροια οργάνωσε το Α' Διεθνές Δεντροκομικά Συνέδριο. Γιο την ενημέρωση των δεντροκολλιεργητών του Νομού μας δημοσιεύουμε μερι­κές περιλήψεις, ρπο τις σπουδαιότερες ομιλίες που ανα­πτύχθηκαν στο συνέδριο. ’Ετσι θα πάρουν μια «γεύση δεν- τροκομική- το τί συμβαίνει στη Γαλλία και Ιταλία. Επ ί­σης θα πληροφορηθούν για την διακίνηση των Ελληνικών φρούτων στη Δυτική Ευρώπη.

Όπως πάντα στις σελίδες του περιοδικού μας δημο­σιεύουμε αρκετό άρθρο ποικίλης ύλης, επιστημονικό, ιστο­ρικό, λαογραφικά, δεντροκομικά και αρκετές δραστηριό­τητες των πολιτιστικών συλλόγων.

Αυτό για τώρα. Καλές διακοπές. Ραντεβού μετά τρεις μήνες.

ΗΣυντακτική Επιτροπή

Ετήσια συνδρομή Ιδιωτών δρχ. 600

Δήμοι, Κοινότητες, Συν)σμοί δρχ· 1.500

Εξωτερικού δολλάρια 20

47

α ν τ ι ο τ ί ξ ε ι ςελεύθερος σχολιασμός της cniKaipÖTnTac

Όταν ο κόσμος ακούει σοβαρή μουσικήΔημοσιεύτηκε στον Αθηναϊκό

Τύπο (Ελευθεροτυπία, 20. 6.So) ρεπορτάζ της Μαρίας Μα­ραγκού με τίτλο «Ό ταν ο κό- ομος ακούει σοβαρή μουσική», α­ποσπάσματα του οπαίου παραθέ­τουμε στη συνέχεια κα λόγω επί καιρότητας (προβολή της «ΚΑΡ ΜΕΝ» στον θερινό μας κινημα­τογράφο αλλά και λόγω του γε- νικώτερου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει μιά που αγγίζει ένα θέρα για πολλούς «Ταμπού». Το θέμα της σοβαρής μουσικής και των επιλογών της από τους νεο­έλληνες :

«•.Τρεις δίσκοι μονοπωλούν σχε δον το ενδιαφέρον του κοινού αυτόν τον τελευταίο καιρό. Το γεγονός δεν θα εξέπλυτε, αν δεν τύχαινε οι δίσκοι αυτοί ν ' αφορούν την κλασσική και την λεγάμενη σοβαρή μουσική. Είναι η μουσική της τα νίας «Αμαντέ- ους» η όπερα «Κάρμεν» του Μπι- ζέ και τα «Κορμί να Μπουρά να* του Καρλ Ορφ..., των οπαίων οι πωλήσεις δίσκων έφτασαν οε υ­ψηλότατα για τα ελληνικά δεδο­μένα επίπεδα με αποτέλεσμα την πλήρη εξάντληση των αποθεμά­των των εταιριών δίσκων, οι ο­ποίες ας σημειωθεί έκαναν μέιχοι τώρα παραγγελίες μεταξύ 50 και 100 κομματών το εξάμηνο.

Το γεγονός δημιούργησε σχό­λια αισιοδοξίας στους μσυσικόφι- λο-υς κύκλους, σχόλια που επιδέ­χονται διάφορες ερμηνείες κοι­νωνιολογικής περισσότερο φύ­σης. Ίσως όμως, πίσω απ' όλη αυτή την εμπορική επιτυχία να

μην κρύβεται ούτε η κόπωση προς κάποια μουσική που έφτασε σε αδιέξοδο, ούτε καμμτά στροφή 180° προς κάποια άλλη κατεύ­θυνση, αλλά μόνον εξηγήσεις του φαινομένου απλές και μονο­σήμαντες. Όπως το «ευχάριστο» άκουσμα τω\' συγκεκριμένων έρ­γων — η «Λίμνη των Κύκνων» για παράδειγμα είναι πάντα μιά εμπορική επιτυχία — και η σύν­δεσή τους στη μνήμη του θεατή με συγκεκρμένες εικόνες, όπως το πάθος της Κάρμεν, το στοιχείο των προεκλογικών αυγκεντρώσε

Σάλος έγινε στις τελευταίες εξετάσεις στην έκθεση των μαθη­τών, για δυό άγνωστες οε πολ­λά παιδιά λέξεις που υπήρχαν στο θέμα. Δόθηκε έτσι η ευκαι­ρία σε πιθανούς και απίθανους γλωσσά αιμύντορες και υπέρμα- χους των παραδόσεων (απην πε­ρίπτωσή μας των γλωσσικών) να μλήισουν για καταστροφή της γλώσσας, για περιορισμό της εκ­φραστικής δυνατότητας των νέ­ων. και σε επέκταση για «φαστ - φουντοποίηση» (θ ε έ μου τί «κου.λτουρκ'ιρικος» όρος) της ζω­ής τους, για απώλεια των μεγά­λων οξιών και ιδανικών, για α­δυναμία του ίδιου του εκπαι­δευτικού συστήματος να οπλίσει τους νέτυς με αρκετές γνώσεις κι ένα σωρό άλλα πράγματα, που αν το μαζέψει κανείς και τα τα­ξινομήσει δίπλα δίπλα, θα νομί­σει ότι οι νέοι μας συνενοούνται

ων (Καρμίνα Μπουράνα). τις σκηνές του γάμου ο' όλα σχεδόν τα κίνημα ιογραφικά έργα με ίο γαμήλιο εμβατήριο του Μέντελ- σον κλπ.

Το θετικό στην περίπτωση αυ­τή είναι ότι ίο μεγάλο κοινό έρ­χεται σ' επαφή μ ' ένα άλλο εί­δος μουσική, και είναι σχεδόν βέβαιο ότι ακούγοντας ένα τί- τοό δίσκο θ' ανακαλύψει, έστω και σε μικρό ποσοστό, ιην άλλη, την πραγματική μαγεία της μου­σικής».

Α. Ο.

σήμερα μόνο με νοήματα και γρυ λισμούς ενώ ο υπόλοιποι έχουν αναχθεί σε ύψτστες από πλευράς τελειότητας, σφαίρες, γλωσσική1: επικοινωνίας.

Στη συνέχεια βέβαια οι δυό αυτές λέξεις (ευδοκίμηση και α­ρωγή, όπως θα καταλάβατε) χρη σιμαποιήθηκαν τόσο πολύ εκτός από τις παραπάνω αναλύσεις, οι γελοιογραφίες, ααττρκά κείμε­να. λεζάντες θεατρικές επιθεω­ρήσεις κλπ., που το νόημά τους έγινε γνωστό «τοις πάσι» και δεν πρόκειται να σβηστούν από τη μνήμη κανενός νέου «εις τον αι­ώνα».

Με την ευκαιρία αυτή, και γιο παρηγοριά ο' όσους ολοφυρουι- τα· για ανεπάρκειες του εκπαι­δευτικού μας συστήματος κο' των γνώσεων που παίρνουν, ¡1 μάλλον εν παίρνουν οι νέοι μαΓ παραθέτουμε στη συνέχεια το πα

Συμβαίνουν κι αλλού!

48

α ν τ ι σ τ ί ξ ε ι ςελεύθερος σχολιασμός της επικαιρότητας

ράιπόνο ίου προέδρου της Εθνι­κής Γεωγραφικής Ειαιρίας ίων Ηνωμένων Πολιτειών, του μ ε γ α ­

λύτερου ίσως ιδρύματος στον κό δαμο για θέματα Γεωγραφίας ο ο­ποίος πρόεδρος διαπι στώνει στην επιφυλίδα του τελευταίου τεύ­χους του περιοδικού «-NATI Ο- NAL GEOGRAPHIC, την ραγ­δαία αυξανόμενη άγνοια των α- μεμικανών σπουδαστών οε οιοι- χειώδη θέματα γεωγραφίας. Να μερικές από τις ερωτήσεις που

τέθηκαν οιους οπουδαστές: και τα ποσοστά επιτυχία στην απάν­τηση. Σ ε παρένθεση τα ποαοατά επιτυχίας στην ίδια ερώτηση οε ανάλογη έρευνα που είχαν κά­νει το 1950 οι «NEW YORX T I­MES:

— Ποά χώρα κυρίως διασχί­ζει ο Αμαζόνιος: Το 1950, 78ο)ο απάντηοαν σωστά ότι πρόκειται για την Βραζιλία. Το 1984, μόνο 27ο)ο έκαναν το ίδιο.

— Σε ποτά χώρα βρίσκεται η

Διεθνές Δεντροκομικό ΣυνέδριοΟ Τοπικός Γεωπονικός Σύλλο

γυς Νομού Ημαθίας οργάνωσε το Α' Διεθνές Συνέδριο στη Β έ­ρο α (25—27 Απριλίου 1985). Στο Συνέδριο αυτό μίλησαν ειδι­κοί επιστήμονες από το εξωτερι­κό (Γαλλία - Ιταλία), καθηγη­τές Πανεπιστημίου της Γεωπονι­κής Σχολής Θεσσαλονίκης και ειδικοί επιστήμονες των Ιδρυμά των Εμεύνης της χώρας. Αν δε μας απατό η μνήμη είναι το πρώ το διεθνές συνέδριο που πραγ­ματοποιείται στην χώρα μας ο' ότι αφορά τα ςτυλλοβόλα δέντρα κα· συγκεκριμένα την ροδάκινά, αχλαδιά, μηλιά και κερασιά. Κι' αυτό οργανώθηκε από την «βά­ση» από ένα μικρό Επαρχιακά Σύλλογο, από ένα μικρά φορέα που καλά καλό δεν συμπλήρωσε ούο χριόντα θηιτεία από τότε που δρύθηικκ. Που στο κόπο κάτω δεν είχε υποχρέωση να αναλά- βει να φέρει σε πέρας ένα τερά­στιο και κολοοιαίο έργο, να επω- μισθεί δηλαδή τις ευθύνες ενός

διεθνούς δεντραχομικού συνεδρί­ου, που από την φύση του πα­ρουσιάζει τεράστια προβλήματα οργανωτ κά τεχνικά και οικονο­μικά. Την οργάνωση τέτοιου συ­νεδρίου θα έπρεπε να αναλά­βουν άλλοι φορείς που συγκεν­τρώνουν άλλωστε όλες τις προϋ­ποθέσεις όπως είναι το Γεωτε­χνικό Επιμελητήριο, οι Γεωπονι­κές Σχολές, τα ιδρύματα Ερεύ νης κλπ.

Το πυνέδριο πραγματοποιήθη­κε γιατί βρέθηκαν επικεφαλής του Συλλόγου ένας άξιος, ικανός κα· δημιουργικός πρόεδρος που έφεοε κατ την μεγαλύτερη ευ­θύνη γ·π την επ’τυχί ατού συνε­δρίου. ένας δραστήριος και ερ­γατικός νηαϋ'πστέας κατ μεριικά Οικόπα μέλη του Συλλόγου που δούλεψαν, μόχθησαν και ξενύ- νττσαν για να φέρουν σε πέρας τη νσποοτολή του. Λίγοι άνθρω­ποι όλο κΓ όλο.

Ο Σύλλογος πέτυχε στην απο­στολή του. γ ατί στηριίχθηιχε κα­

Μανΐλα: Το 1950. 84ο ) ο ήξεραν ότι ήταν τις Φ λιππίνες. Το 1984 μόνον 27ο )ο. Τέλος πόσοι νομί­ζετε ότι ιστορούσαν να αναφέ­ρουν τρείς Αφρικανικές χώρες, απ' τη Σαχάρα μέχρι τη Νότιο Αφρική, το 1984 (υπάρχουν πά­νω από 30 χώρες). Μόνον 7ο)ο, και 69ο)ο δεν μπόρεσαν να ανα­φέρουν ούτε μιά!!

Ας παρηγορηθούμε λοιπόν. Συμβαίνουν κι αλλού.

Α. Ο.

τά κύριο λόγο, στις δικές του δυ­νάμεις. Ακόμα και οι περισσότε­ρες δαπάνες καλύφθηκαν από τους δικούς του πόρους. Αυτό δεν πάει να πει ότι και άλλοι φο- ρείό δεν βοήθησαν τον Σύλλογο και δεν ουνέβαλαν οιχονομικώς. Ίοκι ίσια, η ηθική και υλική συμβολή των φορέων εκτηιήθη- κε και αναγνωρίσθηκε απ’ ό­λους.

Ο τοπ κός Σύλλογος Νομού Η­μαθίας, ξεχώριοε απ’ όλους τους Γεωπογικούς Συλλόγους της χώ­ρας και διακρίθηκε. Για την ι­στορία αναφέρουμε τα ονόματα της Οργανωτικής Επιτροπής: Βασ. Κουκουριάννης (πρόεδρος του Συλλόγου). Ευαγ. Δημητρί- ου (γραμματέας του Συλλόγου). Ευρ, Ζηαέκας, Λαζ. Σαββίδης, Παρ. Ανδρίτοος, Βοο. θεοχαρό- πουλος, Παν. Βασιλειάδης, Νικ. Τστόμης, Κων. Τσιπουρίδης. Νικ. Κελέσης. και Νικ. Μπουσ άκης.

ΟΝ.

49

Το πρόβλημα της φυλετικής προέλευσης των Ναουσαίων και απόψεις των ιστορικών

Τρικούπη, Αραβαντινού και Τοντόρωφ

(Μια άλλη θεώρηση του θέματοο)

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Ο - ΓΛ Ρ ΣΣΟ Λ Ο ΓΙΚ Η ΜΕΛΕΤΗ ΝΑΟΥΣΑ

Α ' Οι απόψεις των ιστορι­κών Αραβαντινού, Τρικοΰ- πη και Τοντόρωφ για τους Ναουσαίους

Πρόσφατα είδε το φως της δήμο- σιέίτηυας μία ενδιαφέρουσα ιστορική πιραγματεία του Νικολάϊ Τοντόρωφ, σύγχρονου βούλγαρου ιστορικού, ακα- δημάίκού μοι πολιτικού.

Η πΙραγματεία αυτή που εκ&όθηκε το 1982 στα ελληνικά φέρει τον τίτλο «Η ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821» (Η πε­ρίπτωση των Βουλγάρων) και προλο­γίζεται με μιιά εκττνέσιτατη ιστορική εισαγωγή από τον έλλήνα ακαδητμαικό και τέως πρωθυπουργό Παν. Κα-νειλό- πονλο.

Στο ειδικό κεφάλαιο αυτής της πιραγ μβτείας με τον τίτλο «Βούλγαροι εθ:- λαντές στην Ελλάδα στην επανάσταση του 1821», ο Τοντοριωφ κάλ-ΕΗ. επώνυ­μη αναφορά στους βούλγαΐρους αγωνι­στές που πολέμησαν στο πλεχνρό τοϊν ελλήνων επαναστατών, συγιχατολέγον- τας μιεταξυ αυτών και τον Αγγελή Γά- πσο.

Πύταν αυτού, ο συγγραφέας κάνει μνεία και για Βούγαρους της Νάου­σας, παραπόμιπονυας για πκρισσότερ·;ς λεπτομέρειες στο έργο τοτ* έλλιηνα ιστό ρι-.ιού Σπυιρ. Τρικούπη με τίιτλο « Ι ­ΣΤΟΡΙΑ ΤΉΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑ- ΝΑΣΤΑΣΕΩΣ».

Παραθέτω τ» πλήρες κείμενο της α­ναφοράς του Τοντόρωφ στα παραπάνω σημεία.

"Επιφανής αγωνιστής για την ελευ­θερία της Ελλάδας ήταν ο Άγγελος ΓστΖος, Μετά την ισοπέδωση της Νά­ουσας, όπου ανέπτυξε πλούσια δραστη­ριότητα, έφυγε για τα νότια με μια μεγάλη ομάδα συμπατριωτών του και πήρε μέρος σε πολλές μάχες.” “ Ο δια­κεκριμένος ιστορικός και αγωνιστής Χριστόφορος Περραιβός, τότε υπουρ­

γός Πολέμου, έγραφε νια τον ΓστΖο στις 16 Ιουνίου 1823: «ΚΙ πατρίς θα σε τιμήσει αξίως. Εις αυτήν επακουμ- βώντας θα λάβεις προνόμια και δικαι­ώματα πατριώτου και δι" αυτής θα σε γνωρίσουν τοιούτον και εκείνοι όπου σε ονομάζουν σήμερον και οε μετα­χειρίζονται δια ξένον».,5Ϊ”

158. Γιο τους Βούλγαρους της Νά­ουσας της εποχής βλ. Σ. Τρικούπης,

ΤουΣτέργιου Σττυρ.

Αποστόλου

Ιστορία της Ελληνικής Επονασπάσεως, τομ. Β \ Λινδίνο 1860, σελ. 180.

159. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, τμήμα Χειρογράφων. (Στη συνέχεια με τα αρχικό ΕΒΕ) Αρχεισν Αγώνος, αρ. 19169 (1 )

Ορθότατα, νομίζω, ο συγγραφέαν α­ποφεύγει να επεΜτα&ζί πΤ^σηώτερο σ ' αυπό το θέμα, γιατί τα στοιχεία τα ο­ποία επιικαλε ίτα ι απιό το έργο του Τρι κοΰπη «πάσχουν», οπκοσδήποτε.

' Αγνωστο πώς και χωρίς να κάνει μνεία στην πηγή απ’ όπου είχε τις πληροφορίες για την Νάουσα και την φυλετική προέλευση των κατοίκων της, ο Τρικόύπΐης αναφέρει επί λέξει:

Η πόλις της Ναούσης δια το πλή­θος των κατοίκων της Χριστιανών, Ελ­λήνων και Βουλγάρων, δια τους πό­ρους της και διο το περιτείχισμά της εφόνη προσφυές ορμητήριον των κατ' εκείνο τα μέρη επαναστατικών κινημά­των’ δια τούτο πολλοί και σημαντικοί οικογένειαι, εν αίς και οι του Κόρα- τόσου και Γότοου, κστέφυγσν χάριν α­σφαλείας εις αυτήν, και εισήλθαν «αι τα υπό τον Καρατάσον και τον Γάτσον

στρατεύματα υπό την σημαίαν της ε· παναοτάοεως. Και πρώτον μεν εφόνευ- σαν τον διοικητήν και τους περί αυ­τόν ολίγους Τούρκους, τους μόνους ευρισκομένους εν τη πόλεό διεχύθη- σαν έπειτα εις τα χωρίο των Βοδινών προε διέγερσιν των μη προθύμων χω­ρικών και έκαυοαν και τρία χριστιανικά χωρία, την Επισκοπήν, την Όσλανην και το Δρεοίλοβον’

Airó τον ίδιο, σ' άλλο σημείο τον Βιβλίου του, οι Καρατάισος και Γά­τους χαρακτηρίζονται σαν «... ο Γά- τοος οπλαρχηγός των Βοδινών και ο ΚαραταΊσος οπλαρχηγός της Βέροιας». (2)

Άλλος έλλ πίνας ιστορικός του περα­σμένου αιώνα ο Π. Αραβαντυνός, στον αλφαβητικό πιύνακα των εθνικών και τοπικών ονομάτων που συνέταξί?1 και συμπ»ριέ).α&ε στο έργο του «¡ΧΡΟΝΟ­ΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ», ωναφερό-μένος στη\' «Νιάουστα», ιτην φυλετική προέλευση των «Νιαουστ ιτνο'τν ή Νια- ουστπίωιν» και τους αγώνες τους «α­τά του αλβανού πασιά των Ιωαννίΐνων Αλή Τεπελενλή, γράφει:

όΝιάοηστα Νέα της Μακεδονίας πό­λις οικουμβνη eat δύο χιλιιάδων χιριστι· ανωών οικογενειών φυλής Βουλγαρι­κής υπό την διοίκίηριιν τη ; θεσσαλονί- κιης. Οι Νιαιουστινοί ή Νιαουσιαίει έ­δειξαν ουχί ευκαταφρόνητοι1 ανδρείαν αντισπαθύντες τω 1804 κατά Αλιριοτ- σαλικού στρατού σταλένηος εις λαφυ- ραγώγησιν της πόλίβώς των. Μετά ίε· κάμιηνον πολιορκίαν ηναγοβάίσθη η aro- λις αύτη να υποταχβή εις τον άγριον «κείνον «Ολιορκητήγ της, και πολλά ποθούσα διβφυγτν επ-,ι.δεζύως τον παν­τελή όλεθρόν της υποβλιηθτ.ίισα υπό την άμβσον δυοίικησι'ν του Λιρχιι ευνούχο« τον Σουλίτάνου». (3)

50

() E . 1. ΣτουγιβννάΜη; στο έργο«ισ τ ο ρ ί α τ η ς π ο λ ε ω ς ΝΑ­

Ο ΥΣϊΙΣ» (βασισμένη ene ov&tßOio σχε- &ίασμα τον Δ. Πλαταρίίδη) καταλογί- ξει επιπολαιότητα στον Αίραβαντι,νό ως πιρος το σημείο am ó και πιστέ ύη Λτιο τελίευταίος παρασύρθη,ιι? από -ne ύπαρξη ξενόφωνων οικογενειών ηου ιγκαιαστάθηπαν «ττην Νάουσα μιτά την καταστροφή του 1822 και προέρ­χονταν από ta προς Βορράν της πό­λη; χωριά (4) που την εποχή εκείνη μιλούσαν ένα είδος παρεφθαρμένη; η Ια βικής διαλήίτο-υ.

Είναι ευνόητο ότι και η άποψη αυ­τή του Αραβαντινού για την φνίλβίτική προέλευση -των Ναοικταίοχν «πάσχει» και μάλιστα σε σοβαρότερο βαθμό από αυτήν του ΤιςιΜούπη, γιατί, δέν ανα- φάρεται μ«νον σε μήρος των κατοίκων τη; πόλιης αλλά aro σύνολό τους μι ’ ακόμα, γιατί δεν τεκμηριώνεται μ* την επίκληση αποδεικτικών στοίχε tow.

Ακόμα, θεωρώ αναγκαίο να τονίσω ότι και η άποψη που διατυπώνει ο Τοντόρωφ, μ ι ' αυτή, εμφανίζει «αδύ- veta σημεία».

Μεταξύ των Βουλγάρυΐν αγοχνιστοιν που πολέμησαν στο πΑ,βυρό των ελλ.ή- νΐ'τν τπαναστβτών, ό-ηως κα ηροηγού- ι·»νβ αναφέρθηκίε, συγκαταλένε ι και τον Αγγελή Γάτσο. Και για ιιεν όλους 51·τού; Μάνει επώνυμη αναφ-ορά του τύπου καταγωγή; των (διάφορες πε­ριοχές της Βουλγαρία; κΛλγ.) για τον Γώτσο όμως δεν γίνεται καμμιά ανα­φορά σχετική με τον τάπιο Μοταγωγής του και τα στοιχεία που αποδειαβνύουν την βουλγαρική προέλευσή του.

Ακόμα, μπορώ να επισημαίνω και το γεγονός άτι ο Τρικοάπιη; (στον οποίο ΓΚίραηψπε.ι ο Τοντόρωφ) κάνει μνεία τη; ύπαρξης «χριστιανών Βουλγάρων» κατοίηων της Νάουσας, εντελώς αό­ριστα, και πουθενά δεν χαρακτηρίζει τον Γάτσο σαν «Βούλγαρο» εκτός από την αναφορά που κάνει σ ' αστόν tnfrv «οπλαρχηγός Βοδινών».

Προχωρώντας ακόμα πιό άέρα, m a γραφόμενα arto τον ιστορικό και αγω­νιστή Χριστόφορο Πέρραιβό (οτον ο­ποίο, επίσης, παραπέμπει ο συγγραφέ- ο;) παρατηρούμε κ ι' εβώ ότι ο χαρα­κτηρισμός που προσδίδει στον Γάτσο »ξένος» δεν σημαίνει κατ ' ανάγκην κοι Βούλγαρος,

Συνεπώς, από τα στοιχεία που πα­ραθέτουν οι Τρικούπης Mai Περραιβός δεν προκύπτει «σποδέ ικττκά» άτι ο Γά τσος ήταν βουλγαρικής καταγσγής.

Από σεβάσμιό όμως προς την ιστορι­κή αλήθεια, είμαι ι·ποχιρεωμέινος να παραθέσω και τηΐ' προσωπική μαρτυ­ρία που παραθέσει στο έργο του ο Σ. Ε. Στουγιαννάκιης σχετικά μ* τον τό­πο καταγωγή; του Αγγελή Γώτσου.

«Εσφαλμιένω; ο Γάτσος θεωρείται Περισιωριτη;, υπο δε του Γίειρβίνου Βοδενιώτης. Κατά πλπ"ΐροφ>ορία; του πάππου μου (1803 — 1886), ήτο εκ ΣβΙρακιι,νού, (χωρίίιου οοεί/χοντος 4 ο>ρα; ΒΔώς της Εδέσσης), οπλαρχηγός δε του τμήματος Βοδενών. Ω; τοιούτον δε ορθως θεωρεί και ο Σπ. Τρικούπης (Ιστ. Ελλ. Επα,ν. Β . ’ ν ϋ .' 134). Εκ Σαρακινόβου μετοιπήσβς εις Πιιρισιώ- ρι έγινε χοιροβοσκός είτα δε, δια της ανδρείας και τόλμης του ανεδείχθη ο- rj?, αρχηγός εΜτιμιηθίίς δεόντως υπό του Καροτάσιου». (5)

Το χωριό Σαρακίνοβο, που ο Στον- γιαννώκης αναφήρει σαν τόπο καταγω γή; του Γότθου, σύμφωνα με πληρο­φορίες που κατόρθωσα να συγκεντρώ­σω. πράγματι. ήταν ξενόφωνο και οι κάτοικοί του μιλούσαν τότε την ίδια πάρε φθαρμένη σλαβική διάλεκτο, πον πως αναφέρθηκε προηγούμενα, μιλού­σαν μερικά από τα χωριά της Νάου­σας κατά την εποχή τη; επανάστασης.

Επύσιη; και το Περισώοι.· όπου με­τοίκησε ο Γάτσος, χωριό που όρίοπον ταν βορειοδυτικά από τιμ· Νάουσα, α­νάμεσα ΔραζΟλοβο και Γιαννάκοβυ. «ατά πληροφορία (βλ. στη συνέχεια) κατοιΜοίτνταν από ξενόφωνους.

0 I . Κ. Βασδοα6έλ(λης στο βιβλίο του «ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ Ε ΙΣ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΝΡΤΗΣIΑΣ Α­ΓΟΝΑΕ (1796 — 1832) σαν τόπο κα­ταγωγής του Γάτσου αναφέρει κΓ αυ­τό^ το χωριό Σαρακιινή, (6 ), πτρισού- τβςίες δε πύσχνοφορίες για την προσω­πικότητα του τελευταίου μας παρέχει και ο Ν, Γ. Φιλιππίδης στητ- ιστορι­κή πραγματεία τον γ.ια τη\- επανάστα­ση και την καταστροφή της Νάοιοας.(7)

Επίσης, από τα έιργα των .ιστορικών Α. Ε . Βακαλόπουλου (ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ — 1354 — 1833) (8) και Δ . Α. ΚοΜΧίνον (ακαδημαϊκού) «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠ ΑΝΑΣΤΑΣ IΣ» (9) orta ίίεφάλαια τα σχετικά με την επανάσταση και καταστροφή της Νά- ουοας ν/τι τους Πιροιταγωνι,ΤΓΤΓς της, δεν Yiivrrrai μνεία περί βοτΑψαρικής καταγωγής των Ναουσαίων και του Γώτσου.

Σχετικά με την ύπαρξη ξενόφωνων χτικιών στη*· περιοχή τη; Νάουσας — ορεινή και πεδινή — σημαντικά δια·

φωτιστικά στοιχεία μας ,τΐϊηΐχονται α­πό την «ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΝΑΟΥΣΗΣ». Τα στοιχεία αυτά δεν έ­χουν σχέση με την Νάουσα και του; κατοίκιους της, που, ήταν 'Ελληνες και η γλοισσα τους καθαρά ελληνική, εκτός από «ολι,-γιυ; τινας μόνον ξενι- ιημοιι; και βα,ρβαριίτηιοίις (υι οποίοι) δραδίηερον παρεκτέφρησαν εις το γλωοσόρι£ν των δια της μετά των γει τόνων σχέσε ο>; και επι-,οοιντιννίας». (Στο σημείο αυτό ο Στουγ,-,αννάκη; σχολιάζει τις απόψεις που διατυπάτνει στο σχεδίασμά του ο Δ. Πί,αταρίδη; σχετιοιά με την ελληνική πιροέλευοη των Νααυσαίων και θεωριόντα; ασθε­νή τα επιχείρηματά του προστρέχειι σε « t i«ούρησή τους, μη παραλκίπο\·τας, όμως, να τονίισιει μβί αυτός, ότι «ικα­νοί βουλγαρικοί λέξεις», πράγματι, ε ­νυπήρχαν στο γλοκτσικό ιδίαμα των Ναοιισαίων. οι οποίες άμιος, με την πάροδο του χρόνου εκβλήθηκαν κανο­νικά. Νομίζω πως ο Στοΐ'για,ννάκης α- τύχτισε στο σημείο αυτό. ¿Σλαβικές· παοεφθαρμ^έι-ες, ναι. «ΒθυΟ /αρυκαί», πόθεν, το συμπέρασμα: (10)

Σε άλολο σημείο του β.βλίου σχετικό με τους ξίενόφτωνου; τη; περιοχής Νά­ουσας, σναφέρεται:

«Α ι κιυριώτεραι ( των ,πι?ρί την Νά· ουισαν κωμών) afruve; και ευοίσκοντο «ις σχέσεις και επικΟιvowiav π ιοςτην πέλιν είναι αι εξήςί Προ; Ναν μέν καα Δά; τα: Σέλι (εξ 800 οικιογ.), η άινω ιινηιονευομένη Σκοτίνο (120 οι- κ.ιΟγ.) , το ΤισιόρΐΌβον (65), η Μαρού­λια (70). ΒΔώς το Περισιώρι (ιϊ| 120 οικογ.), το Δραζίλοβον (450), η Κου- το»όφ>λιιανη (90), και η Όσλιανη (εξ 80 οικογ.). Προ; Ν και ΝιΑιόν Αόμοκ* δοχώρι, Διιχαλχύριΐ, Αιαβάρνιτσα και Χ(·)ρΐΓΐπάνι. Αώς δε Μονό,σιπι τα. Κόπα­νοι, Ά νω και Κάτω. Γιάιντσιστα, 2?ερ βοχοτρι, Βέστιτσαι δύο και ΠισΑισιάνι (Γυμνοχώρι). Βως δε κ.αι ΒΑώς Ά ρ · σεν, Επισκοπή, Τσαρμορινόν, Μπάνια, Δέβοβον, ' Ανω και Κόσο* Γιαννακόν, Φέτιτσα και Μπέλα · Βόνια ( Ασιτρο- νέρ ι). Και οι ιιέν ν.άτοι-ιοοι. Σεΐ.ϊον, ΣΜστΙνας, Τσιορνόβου*. Μαςω όσιας, Αρκανδοχωρίου, Δ,ιαβορνίτσης, Διχα* λίενρίου και Χωοοπαγίου ωμίλαυν την Ελληνικήν, οι δε των άλλων κιωωώγ (εκτός το\ν τη; Κίσυιτσούφλ'.αινης λα- λούντων την Ελλήΐ’οβλαχίΜήν) ">μί- λοσν τη\- Σλαιυομακέδονική ν *. ( I I ) Και στο σημείο αιιιό, νομίζω, διαπρό·- τεται. σφάλμα. ΧαροκΙτηρίζονται σαν *3ϊ.αν<ηιακε δονιιτή γλτίκικτα» το πχβρε· φθαρμένα σλαβικά που μιλούσαν τό|τε

51

τα χωριά αυτά.Στα υου·ρκικά αρχεί·α του ιεροδυκα-

στηρίου (ιεροδικείου) Βέροια; — Νά αυσας &ev γίνεται κιαμμία αναφορά σε «Σλαβομακεδόινες» υπό την έννοια ιδ ι­αίτερης εθνότητας, ούτε και oe «ολα- βομακεδανικίή γλώσσα», η οπιοία να ο- μιλείται στην περιοχή της Νάουσας.

Αΐκάμα κ ι ' ο Τοντύρωφ πιου θέωρεί- ται ένας απιό του; εξέχοντες Βούλγα­ρους ιστορικούς, στην περίπτωση του οπλαρχηγού Αγγελή Γάτσου, «σλαβό­

φωνου», από περιοχή της ελληνικής Μακεδονία; (Σαρακίνοβο), τον θέλει «Βούλγαρο» στην καταγωγή, ομολογών τας έτσι έμμεσα ότι και οι λήιποί ο­μόγλωσσοι του Γώτσου είναι της αυ­τής εθνικότητας. ΦυσικΙά είναι μία ά­ποψη την οποία οι συνάδελφοί του των Σκ οπίων την αντιμάχονται, πρίο- οθώντιας στη θέίση της την θω ριά του αυθύπαρκτου «σλαβομιακΕ δανικού έ­θνους» μ« ιδική του γλώσσα, την «πλ.α βαμακεδονική».

Tb θέμα fev είναι αντι,κείμΐ’ .γο εξέ­τασης αυτής της μελέτης. Απλώς θί· χθτ/Λί παρενθετικά.

Εν «άσει περιπιώοΊι, μ? βάθη τις πλ,ΙΓροφορϋες που π&ριέχονται σττγ « IΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Π ΟΛΒΟΣ ΝΑΟΥ- ΣΗΣ» συνέταξια δύο γλιτσσογεωγρομt - κούς χάρτες της Νάουσας και της πε- ρτσχή; της. 0 πιρύτος αφορά στην προ επαναστατική περίοδο (Νΰ 1) και ο δεύτερο; στην μιιτά την επανάσταση. (Ν,ο 2).

Β ' Γλωσοολογικοί χάρτες Νάουσας και περιοχής της (Προεπαναστατικός - Μετεπαναστατικός)

npcLnuummoi ΓΛΰεεοΓΚύΓΡΛΦί&οε χάρτης Kiomi 111 ΠΕΡΙΟ ΧΗΣ ΤΗΣ

( L A B )ΟΣΑ ίΛΗΗΙ L A B ) ' * 2 Τ Ι ξ ^ 11 κ?1£Λ 1 ( ΣΑΒ)

\ I ' β 1\ Τ Σ Α Ρ Μ σ Ρ ΙΝ ϋ ϋ Ο ( Ι Ι^ )

kipajliadh^ lab) I ¿Lajtpmonri | ¿ - ΤΓΤΓ. . η ira/ ΙΧΝΒ■ ΐ^ ν ΐ ί Ι Ο Ρ Κ Σ Α Β ) ' . * , hfcTIimiBJA)EAB

ΙΒΡΒΟΧΟΡΙίΕΑΒ)

ΜύΗΟΣΠΙΤΛ (ΣΑΒ)----»ίΤ Σ Ι

( ΪΑ Α ΙΟ Α Ι a(B.U)• ΐ Χ Ά ι \ α ^ (- ·

/ · 1 AUfiCtfM LTUOiAA)luPOYrU(Lui) §in&ifmntoBQ

Ϊ h u d tu m i

β ϋόλιις• ΙωβιβLAA £ ΐ χ ο ι * ο ι * ο ν μ ι λ ο Ο · » ν χ/,ν ¿ Ο . η ν ι γ λ ύ σ · » .

ΕΑ-ΒΑ ·■ “ · · * λ λ Η ν ο - 0 λ » χ ι» ή

L i H · * * * ·Α ·Η ι *» ή Α ι ά λ ΐ » χ η η»ρι<ρύ»ρμάνη

ΣΗΜΕΙΟ D1

Ό χάρ της βυν τά χ θη φ ι u i &άοη τά »ληρο^ορ ι α π ί O T O i v t l c Αχό Τΐ ̂• Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α ΤΗΣ ΠύΑίώίΣ Ν Α Ο ΪΕ Β Σ - , · ε λ . 6 3 * » ί 6 4 , χο0 Σ . I . Ι .χ ουχ ιβ ννά

* η ( 3 » β ι α μ Α * η α ί ά^άκΑοχο e * c Α (αομιι, τοΟ ώ. Ολαχ λ # ί 4 η )» * £ * * ν<μ — Αοοη α ί μ έ ρ ι ρ ν » τοβ Σ υ λ λ ό γ ο υ ‘ λ ϊ ΐοοο ί ίων» Α άκν κιο ΐ ι Γ υ ρ ν * · ί ο ν Ι δ ­ρυσης* ΑΝ α ΣΤΑ Γ Ι Ο Σ mI U H a 0 Α Ο Γ Ι Ο Σ * , β ίο ο α λ ο ν ί χ η 1 9 7 6 .

MSTfcilAI α Σ Τ Α Τ Ι Αθ£

ΓΑJ Σ Σ 0 Γ Ϊ 0 Γ Ρ Α 1 Ι Ι 0 Γ ΧΑΡΤΗΣ Μα Ο ΪΕ α Σ ΑΑΙ Ο Ε Ρ ΙΟ ΙΗ Γ ΤΗΣ

1· I

Ο̂ΑΙΑΜΙΚLAb)(lab)

•ΧΕΤ ΙΕΓΑ h i u m aV a f Λ A P t E H l U A J i )

\ ΐϋίεμριιίνιο(Εΐμ)'N T t -A Z lA O U Q l Τ Λ & Ϊ / ( A A B I t y U T O n i l

soYituTSAuJa* * Λ .( L.-.-BA ) · Tl^«A»p60(£Ai,)/

b i t u i t a U i u ILAS

j£nXrji(BLP)aiiUamoti lap)

ΣΗ Ρ ΒΟ ΙΟ Ρ Κ ΣΑΗ )

- AGiiAworrLab) HQH0H 1 I IA ( LA I j )

( t A A ) L L A l

hAin( i n lA P r .J iA CXPI(cAA)

A l A f l i D P a i l U ( i A A )

(εΔ)ΙΣΙΡΡΜΟΗΟ

■■......Μ ........ Xu.pl»tAA Κ ά χ · ι » ο ι »αύ μ ιλ ο Ο ο »ν τήν έλληνΐ>»η γλώοβ»ΕΑ-ΗΑ Κ έ ϊ β ΐ Η Ο ΐ χοΰ ρ ΐ λ ο Ο · « ν τήν t Α λη νο -β λ Α χ ι

Κ ά τ ο ι κ ο ι xou ρ ιΑοΟβαν * » · ί .φ θ α ρ μ / ν η θ λ « β ΐκ ^ Α ιά λΑ κτο • Τ . . . , Χωριά χού H * T * f l i p i i f r ,K e v η L jt> sx tK t . ίφ Βηκβν 1

· Α · ι * ά * χωριά Α#ΰ }» ΐ*β ν ή έγ*» -ί ·Λ« {φ θηΜ Ανζ ,2 £ ^ ' ^ )

Οβροτ ( ό ι ντα ι , 6 * cjq ά ϋρ ιβΟς Ι ι ο υ ν , χληοοφορίακα σ τ ο ί χ ε ! » ¿κά τ ^ ν * Ι · ΣΤΟΡΙΑ ΓΗΣ ΠΟΑt Q t Ηα Ο ΪΣ Η Γ * . α ε λ . 1 47 . ( ε ν ο χ .μ ά χ ίρ τ η ho D . n u m i u i τήν τόχη εολλώ j i r . 6 t i c p c i w s χωριά «βρ ιοχΡ,ς N io v # » c ι

• 01 « λ ε Γ α τ ο ι 4e ( ¿ » 6 τ ο υ ς χ ω ρ ικ ο ύ ς ) «ρυ^βνχες ε ί ς ·Ιοφα.λη μέ> ρη τά Α υοα ετα κόμιστα χ ρ ά γ μ α χ α ,ο ί μ ί ν Σ ε Σ ι ώ τ ο ι , Σ κ ο τ ι ι ν i C i * ι ,Η α ρ ο ν - οιΟτα, ι t t » ( Τ ο ι ο ρ ν ο Β Cτ α ι κα τ ίψ υγο« t i c b l p o i k V j o l A i ιΦν β ο ρ ε ίω ν ’ χωρίων t l t O i σ ιωρ ιοϋ ,άρ ας ιλ-ό&ου , ί.Ου Τ πουψλια νης . Οβλι ιενης Καί AoitOwκ α ι ί φ υ γ σ ν ά λ λ ο ι μ ίν t ί ς * Ε ό ι ο ο α ν , ο I α λ ε ί ο χ ο ΐ Λμως ώς χ » ί χ ο λ λ ο ΐ * ϊ - A c o o a l o i ι ί ς τα μέρη τΟ» I t p p O v ν ο ί κ ο υ . Τ ( ο υ μ « 7 ι ί ς κ » ( Δ ρ ί μ ρ ς , ¿νθο ¿ γ < ι τ α ο τ α θ £ ν τ ε ς οωζοντα ί Ι τ ι κ α ί vD* ft»o τΐ ίν λ ρ « ν ν μ ( · ν Dou- λ ι Β » « α ι . Τ β ν At έρημωϋάντων χωρίων »1 ο ί κ ί » . ! ά λ λ » ι μ ί ν Ι *υ ρ » ο Χ η 8 η - α»ν ο \6 τοΟ καχαΔ ιώκο ντος τούς t c u y o v t c ; To u p m xo O ο τ ρ * τ ο ΰ , ί λ τ ί - ζο νχο ς νά εύρ η χρ^μαχ» , ά λ λ β ι ¿ i β ί ν χφ χράν<*ι κα χ ά ρ ρ β υ β α ν . . . . . . . .

Από μιά προσεκηνή μελέτη των ε ­πί μέρους στοιχείων των χαρτών σε συνδυασμό μιε τις παρατιθέμινες επε­ξηγήσεις στην σημείωση του χάρτη Νο 2 συνάγονται, «ατά την άποψή μου, τα παρακάτω συμπεράσματα:

I ) Οι. ολίγες λέξεις σλαβικής προέ­λευσης που ενυπήρχαν στο γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας, κύρια, λόγω των σχέσεων και επικοινωνίας της με τα προς βορράν ξενόφωνα χωριά, Gta πρέ πι»:ι να υπειστ;λθαν σταδιακά και κατά

την περίοδο απώ την ίδρυσή της μέχρι τις πβραμονέίς της επανάστασης και αυτό εξηγείται γιατί:

2) Σύμφωνα με τα πληροφοριακά στοιχεία Μ>ν μας παρέχονται, bi κά­τοικοι των χωριών που καιταστράφη- καν ή εγκαταλιϊίφιττραχν μετοίκησαν — στην σιη τριπτική πλ!εκη)τηφία τους — στις περιοχές Σερρών., Μελε,νοΙκσυ, Τδουμαγιάς και Δράμας. Επειδή δέ, η μετοίκηση αυτή σα*νέβη κατά την πε­ρίοδο της επανάστασης, έπεται άτι η

πιίϊση από την πλευρά της σλαβόφω­νης διαλέκτου για την εισδοχή στοι­χείων της στο ελληνικό γλωσσικό ιδιί- ωιμα των Ναουσαίω,ν, μ.ε.τά την επανά στάση, εξασθέι-ησε σημαντικά, παρά το γεγονός ιτης καταφυγής στην Νά· ο,υσα μερικών αικιογε,ν®ιών.

3) Π'Γοκύπτει η ΐανάγΜη να επιχβι- ρηθεί μιά συστηματική έρευνα για ιταν εντοπισμό του βαθμού επίίδιρασης της σλαβική; διαλέκτου πάνω στο ελληνι­κό γλωσσικό ιδίωμα που μιλοισαν οι

52

ψ α υ υ σ α ί ο ι , τ η ; Ο Λ Ο ( α ς ,τ β σ υ μ π κ ρ ά υ -

μαιο θα ««ναι οοαθοριστιχά και για τον προσδιορισμό "πί» φυλετικής πηοέ>1?υ- η,ης των τελευταίων. Αιχίάμα. τα συ­μπεράσματα αυτά θα κφίνουν τελεσί- & ι « α τιην ορθότητα ή μή .των απόψεων tu>v ιστορυβών Αραβαντινού και Τρ.- κηπη .

Πέραν αυτού, θα nglftnl: ι να επι χν,· £η&ϊί και άλλη μία έρευνα προς την «οιτττθυνση τη; ύπαρξη.; κατατόπιση- χών στοιχείων σε ξένες πηγές, κτίρια τουρκικές και αλίβανικίές, τα οποία θα ανμιδόλλουν «ποφασιιαίτιπά στην προ· οπάθεια συναγωγής ορθού συμπέρασμα το:.

Κάνοντας αρχή από τις ξένες πηγές σημειώνω αμιέσως παρακάτω τα συ­μπεράσματα αία οπίυία κατέληξα σαν α.νοτέ5Ι?σμο αυτής της έρευνας:

Γ' Ξένες μαρτυρίες για την μη σλαβικΛ προέλευ­ση των Ναουσαίων

I) ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ Μ ΑΡΤΥΡΙΕΣ.

Από τα ιστορικά αρχβία Μακεδονί­α; οτα οποία κοτέφυγα και βιδιπά — λόγω περιοχή; — στα αρχεία του ιε- ροδιχαστηρίου (ιιεροδικείσιυ) Βέροια;— Νάουσας, 8βν πιροκύπτει ότι οι Να- owraíoi ήταν βουλγαρικής φυλής. Οι διαπιστώσεις μου είναι οι παρακάτω:

α) Η αναφορά mw γίνειίαι σ ' αυτά για .τους Ναουοαίους γίΛΈται, ακρι­βώς, μ« την χρήση αυτή; της λέξης με την προσθήκη — «m e περίπτωση— των επιθέτου’ «άπιιστοι», «επανα­στάτες», «ληστές» κ.λ.π. (12)

0) Οι Τούρκοι θεωρούν σαν κΙαμμά- τι τον ελληνικού έθνουςόχι μόνον τους Ναουοαίους αλλά και τους κατοίκους τιμν γύρω χωριών. (13)

γ) Όταν e.noÓKteLTo να γ ίνει ανα­φορά σ.το εθνιύό άνομα «Βούλγαρος» ή «Βούλγαροι», οι τούρκοι ιεροδικα- στές (καιτήόβς) δεν παρέλειπαν να το σημειώσουν σταν κώδικα όπως, π.χ. στην περίπτωση ·ττ>υ Γιοβάν, κάτοικου του χωριού Μπούσιανη τη; Βέροια; που χα(ρα«ττ(ρβξβται «Βούλγαρος». (Πράάειται για περιστατικό επίθεσης ’Λεφτών στο χωριό αυτό, οι οποίοι eu τ<>ΐ tüw άλλων, λεηλάτησαν την περιου πια του Γιοβάν κιαι έχαψαν την. γυ· ιαίκα του). (14α)

Επίσης, άλλη περίπτωση όπου γόνε- ι<*ι μνεία Βούλγαρων στα πουρκιικά η?χ*ία Βέροιας — Νάουσας, «(ναι αυ- *8 που αφορά στην εμφάνιση ληστών ,ΤΓΤΓ̂ περιοχή της Νάουσας οι οποίο.

ομιλούσαν την βουλγαρική γλώσσα. O l ληστές αυτοί. άγνωτττο από που προ­ερχόμενοι, κατέλαβαν τους κύριόν«· ρους ο&ικΙούς κόμβους των γειτονικών καζά&ων Βέροιας και Γιαννιτσών και απέχιοψιον τον δρόμο στους εμπόρους πιου κατη^ίινον/ταν στην Θεσσαλονί­κη. Πολλοί από αυτούς μιάλ'στα, πε­ζοί. και έφιπποι, περιφέρονταν γύρο» από την Νάουσα και προξενούσαν «ζη­μίες και καταστροφή; στους τάξε ιδιώ ­τες». Απιό τον βαλή Θεσσαλονίκης εκ- δίδεται και αποστελΟ,εται στις τουρ­κικές αρχές της Βέροιας αυστηρή δια­ταγή για την λήψη μέτρων και εξόν- τοτση των «αγνώστου ταυτότητας τυ- χοδιω&οτών». Στο κείμενο της διαταγής γίνεται σαφή; διαχωρισμός των Να- ουσβιίων από τους βουλίγαυόφωνχνυς ληστές οι οποίοι απ,οκαλούνταιι «τυχο­διώκτες άγνωστη; ταυτότητας» και ό­χι Βούλγαροι από ην Νάουσα. (Μ β)

δ) Από έ.ναν υακροσκελιέστατο κατά­λογο 408 ονομάτων κατοικιών της Νά­ουσα; rao έθαβαν μέρος στην ε-πανά- σ,τα.ση του 1822 και οίΛοτώθηκαν στις μάχες ή αγνοούνταν η τύχη τους, συγ­κέντρωσα 20 μόνον, τα οποία, κατά την άποψή μιου, είναι σλαβική; προέ­λευσης ή ιβτοδηλοίίν τέτοια:

1) Δημτιτρί'ος Μπέλ&ιπς (σελ. 284)2) Τάσι ο; Γπορίνας » »3) Ζίρο Δάγχας » 2854) ΝιτΙ.νος Βόδα; » 9

5) Ζαφεβριος Εούτσνη; » 3>

6) Χρηστός Κάμτσης » 9

7) Δότσιο; Ραίδ,όιρης » 9

8> Τίτιώτσιο; Σκάνισο; w »9) Γεωιργάκιης Τάντσης » 286

10) Θωμάς Σπώσκου » 28611) Παναγιώτη; Τράϊιχον * 28712) ΚοΛ’σ.ταντή; Μάΐκος » 9

13) Νίίοος Στολιέινος » 9

14) Λάκη; Πέτπου » 9

15) Τάσος Βίντα; 9 »16) Γεώργιος Τρύβικου 9 28817) Κίόστας Ρούτκας 9 9

18) Λάκης Μντσκας » 2S919) Καλή; Γιοβάννας » %

20) Ρίζος Πράσκας 9 9

Επίσης, από έναν άλλο κατάλογο 199 ονομάτων που αφορά σε κατοίκους της Νάουσας που εγκατέλίειψιαν την ιό λη κατά τη\' επανάσταση και μιετά την κατάληψή της από τα εχθρικά στρα­τεύματα και επανήλθαν ύστερα από χο­ρήγηση αμνηστίας, συγκέντρωσα άλλα 10 ονόματα, σλαβικής πιθανόν, προέ­λευσης:

I) Δόιζια Μπιμπαράσκα Ιακλ. 290)

2) Δήνη; Πράγκου 9 2913) Κώστας Σ,ιάνκα; 9 9

4 ) Φΐλιπίπος Νοσκοτζίνης 9 2925) Τάοιιος Τζοίγιββα; » 9

6 Μάνη; Τζέτρη; 9 9

7) Δήνης Δότσιου 9 9

8) Δημήτριος Δάγκας 9 »9) Δήνης Κολάτττικος 9 »

10) Τράΐκος 9 293

Σε σύνολα, δηλαδή, 6Θ7 κατοίκων της Νάουσας μόνον 30 ονόματα είναι σλαβικής προέλευση; ή υποδηλούν κα­τά κάποιο τρόπο τέίτοια, ποσοστό δη­λαδή 4.94%. Πάντως, επί πλ!έόν ή επί έλαττον των αριθμητικών στοιχείων που παραθέτω παραπάνω μπορεί να υ­πάρχει >οαι κώπο.ια απόκλιση, πολιύ μ ι­κρή, όμως. (15)

2) ΑΛΒΑΝΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

α) Απότο αλβαν.ιπό ιστορικό δημο- ruiS τραγούδι που αναφέρεπαι στην καταστροφή της Νάουσας από τους Τούρκους το 1822 δεν προκύπτει, ού­τε κάν ένδειξη, ότι οα. Νάουοιίοι έ ­χουν βουλγαρική ή εν πάοει περιπτώ- σει. οποιαδήποτε άλλη σλαβική προέ- λ.ευση. Το τραγούδι αυτό μεταφράστη­κε και για πρώτη φορά είδε το φως τη; δημοσιότητας ηρόσφατα. 116)

β ) «SHQE — ΤΕ» (Σκέ-τ) και όχι Βούλγαρους ή Σλαβομακεδόνες αποκα- λ,ούσαν γενικά τους σλαβόφωνους της περιοχής Νάουσας οι αρβανιτιές έμπο­ροι ξυλέίας, τεχμιίτες ξύλου (πελΐεχ.1- τάΐες κορμών δένδρων) , ξυλοκόποι, μεταφορείς ξυλείας κ.λje. που δού­λευαν στα βουνά τη; Νάουσας (’Πριό­νια, Γχουρνάααβο κ.ά.) από το δεύτε­ρο μιισό του περασμένου αιώνα και που εγκαταστάθηκαν τελικά στην Νά­ουσα ( περίπου 25 — 30 οικογένειες) προερχόμενοι, Κύρια, από τα ορεινά χωριά Ντάρδα και Σιινμτσα ταυ Μόρα- 6α, περιοχής Κορι-τσώς. (Νοτιανατολι κή Αλβανία).

Αντίθετα οι ίδ ιο ι, όταν έχαναν ανα­φορά στους Ναουσαίους, χρησιμοποι­ούσαν το εθνικό όνομα «GREEE» (Γκ|ρέΐ» — Έλληνες) ή και την λέξη «N EGO SH TALLINJ» Νεγκοσταλίν — Ναουσαίοι), παραγωγή λό!η από το «NEG02IHD» (Νεγκίόζν,τ — Νάουσα 1.

Ακόμα, στην περίπτωση που κάποι­ος αρβανίιτης έπαιρνε ναουοαία γυναί­κα, αυτήν την απΟπαλούσαν «GRE- CKA» ( Γκιρέτσκα — Ελληνίδα), ενώ αν προέρχονταν από τα σλαβόφωνα χιοριά της Νάουσας «SHKLIRAg (Σκλίρα — Σλιάβα) γενικά, χωρίς να

53

γίνεται διάκριση εθνικότητας ( Βουλ- γάρα. Βυρβίόα κ-λ,-π.). Η διάκριση αυ τη γινόταν γιο τβ άτομα που είχαν πραγματικά την καταγωγή από την Βουλγαρία, Σερβία ή άλλη σλαβική χώρα. (16 β)

γ ) Σίτο αλβανικό λεξικό (FJALO R I GJUHES SHQIHE» («κ.δοση του Ιν­στιτούτου Επιιστηιιώγ, 1954) όπου κα- τεφαγα για περισσότερε; πληροφορί­ες, σχετικές με την λ,ίέξη «SHOE — TE» (Σκε-ιτ), 6ρή»α τις παραγωγές α­πό αυτήν λέξεας «SHQENIA ή SHQE- RIA» (Σκενία ή Σκίερία) για τις ο­ποίες δίιδιει τον ακόλουθο ορισμό: «και νό όνομα για νους Σλάβους» (17), κά­τι το αντόττοιχο, δηλαδή, προς το «.Φραγκιό», που είναι κοινό όνομα για τους Φράγκου;.

Φαίνεται, ότι η λέξη «SHQE — ΤΕ» είναι αρχαιότατη γιαπί, σε άλλο λεξι­κό, όπου επίσης κατέφυγα για συμπλη ρωματικι£ς πληροφορίες το iFJA LO R SHQIP — GREQISHT» (fenavexfiotn) από RíjLüNDJA, PRISH TINA 1977) η ίδια λέξη σημαίνει: α) ΣκΙύθες, βα­σικά. (ρίζα SHQE — Σχέ, SHQA — U — Σκιά - ου — ο Σκόθης - βλ. σχ. στο ίδιο λΙεξικό —). κατόπιν β) Σλά­βοι, γενικά, (χωρίς να γίνεται αναφο­ρά σε συγκεκριμένο σλαβικό φύλο) και τέλος, (επειδή οι Βούλγαροι ε ί ­ναι σλαβικό ψ{0κ> — ή εκσλαβισμένο

βλ.. σιχ. άποψη του έλλίηνα ακαδημαϊ­κού Π. Κανελλόπουλου στο βιβλία του Ν. Ταρνόρωφ, σελ. 10, συσχ. με πα­ραπομπή 1), γ) και Βούλγαροι. (18) Φυσικά, η τελευταία ερμηνεία «κατ' επέκτασιν».

'Οπως και προηγούμενα ετόνισα, είμαι πεπεισμένος ότι η λ$Βη «SHQE- ΤΕ» (Σκέ-τ) είναι αρχαιότατη αλβα­νική λέξη, ιλλυρική; σαφώς, προέλευ οης και είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότιι <νι Αλβανοί είναι απόγονοι!. των I). λυαιών, πανάρχαιου λαού της Βαλκα­νικής χερσονήσου.

Επομένως και από την παράθΙεση των παραπάνω αλβανικών μαρτυριοδν, αβίαστα και σαφέστατα προκώπτει ότι οι Ναονσαίοι είνα ι ελλην υκής καταγω- γής·

Δ ' Ουσιώδεις διαφορές στον χώρο της φωνητικής ανάμεσα στους Ναουσα(· ους και τους Σλαβόφω­νους

'ΟμίΓος, τα αποδεικτικά στοίχε ία που αποκλείουν «τελεσίδικα» τηγ βουλγα­

54

ρική ή οποιαδήπατε άλλη σλαβική προ­έλευση των Ναουσαίων δεν εξαντλούν­ται μόνον με την αναφορά στις ξένέ; μαρτυρίες και σε όσα άλλα σχετικά στοιχεία έχω επιικαλ-εσθϊί μέχρι τώρα.

Παραθέτω, στην συνέχεια, ορισμέ­νες ουσιώδ&ις διαφορές τ ις οποΒες 5ι- ετώστωοα στον τρόπο προσφοράΐς των φθόγγων κύρια, από τους Ναουσαίους και από σλαβόφωνους της περιοχής, ότσ.ν οι ΓτελίΕυταίιοι κάνίουν χρήση της ελλ.Ιτινικής γλώσσας. Οίι διαφορές τις οποίες εντόπισα αναφέρονται, ως επί το πλίϊίιστον, στον διαφορετικό τρόπο προφοράς ορισμένων συμφώνων και είναι καρπός μιάς έρευνας που πραγ­ματοποίησα μεταξύ των ετών 1961 — 1962 σε υπερήλικα πρόσωπα, κύρια yu ναίκες.

Οι παρατηρήσεις μου:

0 δ ο ν τ ι κ ά

Το γράμμα Δ δ 1 ) Στο γλωσσικό ιδ ί­ωμα των Νοούσα ίων υπάρχει και ποο- φέρεται κανονικά π.χ. δρόμους, πιδί, δικέλι, δούλους, Δ-ημήτρη; κ.ά.

2) Στις αντίστοιχες λέξεις το δ δεν προφέρεται από to u ; σλαβόφωνους και αντί αυτού χρησιμοποιείται το σύμπλεγμα των συμφώνων ντ π.χ. ντρέμος, πιντί, ντικέλι, ντούλος, Ντη μήτρης κ.ά.

Ο δ ο ν τ ι κ ά

Το γράμμα Θ θ I ) Στο γλωσσικό ιδ ί­ωμα το>ν Ναουσαίων υπάρχει και προ φέρεται κανονικά π.χ. Θιός. βανλός. θήκη, άνθρουπους, θηρίου, Θανάσης κά .

2) Σ τις αντίστοιχες λέξεις το θ δεν προφύρεται από τους σλαβόφωνους και αντί αϊτού χρησιμοποιείται, το σύμφωνο τ π.χ. Τιός, τολός, τήχη, άν- τρωπος, τηιρίο. ΤανάΟη; κ.ά.

Λ α ρ υ γ γ ι κ ά

Το γράμμα Γ γ 1 ) Στο γλωσσικό ιδ ί­ωμα των Νοούσα ίων υπάρχει και προ- φέρεται κανονικά π.χ. γάστρα, γιόμα, γουμάιρι. γράφου, μιύγα, Γόλιης κ.ά.

2) Σ τις αντίστοιχες λέξεις το γ δεν π,ροφβρετβι από τους σλαβόφωνους και αντί αυτού χρησιμοποιείται το σΰ μιπλεγμα των συμφώνων γν. π.χ. γκά- στρα. γκιάμα, γκοηιόρι, γκιράφω, μιυγ- κα, Γκάλης * Α .

Λ α ρ υ γ γ ι κ ά

Το γράμι,ια X χ I) Στο γλωσσικό ιδ ί­ωμα των Ναουσαίων υπάρχει και προ-

φέρεται κανονικά π.χ. χάρου;, χορά.

χουργιό, τοίχους, χώμα, Χρήστους κ,ά.

2) Στις αντίστοιχες λέξεις το χ δεν προφέρεται από τους σλαβόφωνου; και αντί αυτού χρησιμοποιείται το σύμφωνο κ π.χ. κόρος, καιρ(γκ)ιό, καρά, τοίχος, Κώμα, Κρήστος κ Α .

Γϊ λ ω σσ uκ ά

Το γράμμα Λ λ (υγιρό) I) Στο γλωσ­σικό ιδίωμα των Ναουσαίων υπάρχει και προφέρεται κανονικά π χ . λάμπα, λύκους, λέτσιους, λαπά;, γάλα. Αλέ- κους κ.ά.

2) Σιτις αντίσταιχιτς λέξεις το λ προ φέρεται από τους σλαβόφωνους πάρο πολύ βαρετά, σχεδόν διπλά λλ π.χ. (λλ)άμπα, (λλ)ύκπς, (λλ)έτσιος, (Μ.) απάς, γκά(λλ)α, Α,(λλ)έκος κ.ά.

Σ υ ρ ι σ τ ι κ ά

Το γράμμα Σ σ 1) Στο γλωσσικό ιδ ί­ωμα των Ναουοαίωιν υπάρχει και προ· φέρεται κανονικά π.χ. σκάφη, σταγό­να, σκουφούνι, μισόλα, μιοΚίνης, Σου- φία κ.ά.

2) Στις αντίστοιχες λέξεις το σπρο φέρεται από τους σλαβόφωνους έντο­να συριστικό, σαν διπλό παχύ σ, (σσ) π.χ. (σσ)κάφη, (σσ)τα(γκί)όινα, (σσ) κουφούνι, μι(ασ)ά(λλ)α, μι(στ)κί.νη-., (Σσ)οφία κ Α .

Διαφορές όμως δεν παραττρούντοι μόνον στις παραπάνω περιπτώσεις.

Πρέπει να σημειώσω τον ιδιόρρυ­θμο τρόπο της χρήση; του αρσενικό ίι και θήλυκού άρθρου στηγ αιτιατική του ενικού (.τον, την) από τους ίδιους-

Οι Ναουσαίοι κάνοντας χρήση των παραπάνω άρθρων προφέρουν· κανονι­κά το ν τον άρθρου ενώ σλαβόφωνοι το παραλείπουν αι-εξάρτητα ακ η επό­μενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή σί-μ· φωΛ'ο π.χ.

1) Ν α ο ύ σ α ί ο ι

α) Την πήρι κί την έβσλι στην ιϊ· κρα.

β ) Τοίιν είπ ιν τούν Αλέσου να τούν αφ/ήκει τούν τουρέλά.2) Σ λ α β ό φ ω ν ο ι

α) Τη πήρε και τη έβαλε στη άκρη-β) Το είπε το Αι(λλ)έ|κο να το αφή­

σει το τουρβά.Διευκρινίζω και πάλι ότι ο εντοπι­

σμός των παραπάνω διαφορών ως προ; τον τρόπο προφοράς ορισμένοκν συμ­φώνων από τους σλαβόφωνους, έγινε σε πρόσωπα μιε περιοριαμόνη κοινωνι­κή ζωή, χωρίς καμμιιά παιδεία και κύ­ρια, ο« γυναίκες υπερήλικες, που, t°

μεγαλύτερο μέρος τη; ζωής τον; το πέρασαν μβ οικιακές ενασχολήσεις (σπιτική ζωή) γ ι ’ αυτό και διατήρη­

σαν πολλά από τα στοιχεία τη; φω­νητικής αναλλοίωτα. Στις τελίευταίες 6ε^αατίβς οι διαφορές αυτές έχοι.'ν,

σχεδόν, Εζαλαιφθεί και χρειάζεται ιδ ι­αίτερη παρατηρητικότητα για να τις

κανείς.

£ ' Ξένα δάνεια στο γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας. Εντοπισμός εκατοστιαίας συμμετοχής των Σλαβικών λέξεων στο σύνολο των δανείων.

θα ήταν παράλειψη, νομίζω, να μην το θεωρώ σαν καθοριστικό παράγοντα, σα χωριστά) στο σύνολο των δανείων,αναφβρθώ και στα δάνεια από ξένες γ,ιατί η συμμετοχή τους ole εκατειστι- θα μας οδηγήσει στην συναγωγή εν-γλώασες πιου υπιεισήλβαν στα γλωσσι- αία αναλογία (απιό την «lifts ξένη γλιώσ διαφερόντων συμπερασμάτων. κό ι βίωμα των Ναουσαίων κι ’ αυτό

1) Δάνεια από την Τουρκική (Η παράθεση ενδεικτική, όχι συνολική)

1) ζαβαλίιδικους (ζάβαλης ZAVALLI 1111) ελαττωματικός, (και μειονεκτικός)2) κουρασάνι (κορασάνι KORASAN 165) αμμοκονίαμα (είδος)3) γιμίνιά (γεμε·· ί ΥΕΜΕΝΙ 61) είδος παπουτσιού4) μ ιντΐρ ι (μμντέρι MIiNDER 208) χαμηλός καναπές5) ντάλα (,ντάλα DAL 231) ακριβό»;, απάνω που6) κουμίπή; (κουμπές KUBBE 168) τροτΟΛος7) μπιζιρνώ (μπεζερίζω ΒΕΖΜΕΚ 218) βαρυέμαι, αποχάμνω8) τακίμι ( τακίμι ΤΑΚΓΜ 359) σύνολο όμοιο (πραγμάτων)9) παρτάλι (παρτάλι PARTAL 268) κουρέλι

10) μπιμπίλα (μπιρμπχλα B IR '-B IR I 219) στρίφωμα μαντηλιού (κεντ.)11) μσυστιρής (μουστερής MÜSTERI 214) πιελάτης12) τσιρίσι ('τσιιρίισι C IR IS 386) συγκολλητική ουσία13) νταμιπλάς (Ιταμπλάς TABLA 360) συγκοπή14) μπιτίζου (μίπιτίζυ) ΒΙΤΜ ΕΚ 219) τελειώνω15) χουζμιέτι (χουσμέ.τι HLZMBT 429) υπηρεσία, εξυπηρέτησηΙό) ταϊφάς ( ταϊφάς TAYFA 259) σύνολο ανθρώπων, φυλή17) μπερντάχι (πίερντάχι PERDAH 278) κόντρα ξύρισμα, ξύλο (μιετ.)18) ντιμπισίρι (τεμπεσίρι T E B E SIR 363) κιμωλία19) ισνάφι (εοινάφι ESNAF 107) συντεχνία20) κουλά! (κολάι KOLAY 161) ευκολία21) λέσι (λΐ&ι LES 183) ψοφήμι, βρώμα22) αντιρί (αν τερ ί ENTARI 24) μακρύ γυναικείο φόρεμα23) ταζέίδικους ( ταζέδικές ΤΑΖΕ 359) φρέσκος24) μΛιλιν,τζίικι (μπιλίε τζίκι B ILE Z IK 219) βραχιόλι25) «ιρανικούς (βιράνι VIRAN 51) ερείπιο (και επίί ανθρώπ.)26) καράρι (καράρι KARAR 146) αναλογία, δόση,27) τιπές (τεπές ΤΒΡΕ 364) κορυφή («tei κεφαλιού)28) νταμίπάκιικου ( ταμπάκικο TABAK 360) βυρσοδεψείο29) κασμέτι (κισμέτι KISM ET 157) τύχη, πεπρωμένο30) μιριμέτι (μερεμέτι MERFMET 203) επιδιόρθωση31) μαλιμπί (μουχαλεμπί MUHALLBBI 2Γ5) είδος γλυκίσματος32) γκαβάζης (καβάσης KAVAS 135) φρουρός, φύλακας33) ουλούκι (λούκι OLUK 189) υδρορροή34) κουλάνι («αλάνι KOLAN 161) ζώνη35) τσαΐρι (τσαΐρι CAYIR 381) λειβάδι36) συρμαϊά (σερμαγιά SERMAYE 322) κεφάλαιο (χρηματικό)37) μπώσικους (μιπάσικο; BOS 220) χαλαρός38) τσιλιμπίής ( τσελέπης CELEBI 383) ευγενής39) ταίμι (ταγίνι ΤΑΥΓΝ 359) σιτηρέσιο40) πισιάρι (πεσκίρι PESK IR 27«) πετσέτα41) τουπούζι ( τοπούζι TOPUZ 370) βαρύ ρόπαλο, σίδερο ζυγού42) κουρμπάνι (κουρμπάνι KURBAN 169) θύμα, Ουσία ζώου43) καιραί («αρσϊ KARSI 14«) απέναντι44) αβτζής (αβτζή; AVCI 3) κυνηγόίς45) μφουμιπάρι (μπουμπάρι BUMBAR 221) παχύ έντερο46) ταπί (τΟπί TAPU 361 τίτλος ιδιοκτησίας47) χοΛτούμης (χαντούμης HADIM 420 ευνούχος48) τσιατμάς ( τσατμάς CATMA 383) ξύλινος τοίχο;49) σ ιμίθι (σ ιμ ίτ ι SIM IT 323) κουλούρι, είδος κουλουριού

55

50) ταμάχι (ταμάχι51) γκαϊρέτι (κουράγιο) 52)53) υχτιμπάρι (Εκτίμηση) 54)55) τζιαμακιάνι (τζαμαρία) 56) 57) ιμάνι (ενδοιασμός, έλεος) 58) 59) κιμέρι (πέτσινο πορτοφόλι) 60) 61) ταξιράτι (ατυχία) 62)63) νισάφι (φτάνει, επαρκεί) 64) 65) σιμίαιλέκι (γέινος) 66)67) τζιαντές (δημόσιος δρόμος) 68) 69) ταυζλα (πολύ αλμυρό) 70)71) αντζιάκ (ακριβώς) 72)73) γιαζίκ («(αίμα) 74)75) ζαμιέτι (κόπος) 76)77) ιλιάτσι (φάρμακο) 78)79) ιξ ίκ ι (λιψό 80)81) κουρμπέτι (ξβνηυειά) 82)83) αλάβερσιν (δόξα τω Θεώ) 84) 85) κυαμέτι (πολύ) 86)87) κπ έγκ ι (ρόλο μαγαζιού) 88)89 καρακόλι (περίπολος) 90)91) μπαντγιαβά (τζάμπα) 92)93) μΜιρκιάτ (ευτυχώς) 94)95) μπριριντζί (μιά χαρά, πολύ

καλά 96)97) ντιληπάλλας (τρελλός, ζωη­

ρός ) 98)99) σιακάς (αστείο) 100)

101) χούχμι (για φαγητό:λυωμάνο) 102)

103) νταλκάς (καίριος) 104)105) ουλιούρμι (αρκετά) 106)107) ντουσμάνης (χάρος,εχθρός) 108) 109) μπαίά (πολύ, σαν πολύ) 110) 111) νΤεμέκ (δηλαδή (τάχα) 112)

ΤΑΜΑΗ 360) πλεονεξίαέίρτζι (κόστα, σειρά κοινωνική)γιανγκίνι (πυρκαίά)ιμπρέτι (πείσμα)κιουσές (γωνιά), τζακιού κύριαριτζιάς (παράκληση, ικεσία)μαϊτάπχια (παχιά λόγια, κομπαρρη μοσύνησακίν (τίποτα/μεταφ: μ ιλ ιά !)μπουζμάς (κατσάδα)στού τζβντιμι (στον διάβολο)χατάς (καταστροφή)αντέτι (έθιμο)ζαράρι (ζτμιά)ζανάτι (επάγγελμα)ισάπι (λογαριασμός)κιοτπεύου (δειλιάζω)αλιζβιρίσι (κατανάλωση)ζαϊρές (ζωοτροφή)κιρισ τές ( ξι*λε ία)κισάτι (αναδουλειά)μουζαβίρης (δ'.αβολέας, συκοφάντης) μπάριμ (τουλαχΌτο) μπούίρουν (ορίστε)

μαυχαμπέτι (διασκέδαση, ψυχαγω-για)

χούσμι (ευχαρίστηση στο φαγητό) συρνέκι (δείγμα, είδος) σαλάμ'ΐκους (σωστός), ακέραιος) αμπατζιάς (έξοδος) σκεπής) γκαρτσμάκους (τα φωνητικό όργα ό ) χαμάμ (ακριβώς) κά .

π.σκέσι (δώρο) τσιμπρής ( τσιγκούνης)

Τ ο π ο ν ό μ ι α : (μερικά)

Σ η μ ε ί ω σ η : Οι αριθμοί που βρ ί­σκονται απέναντι από τις λέξεις με αύξ. αριθμ. I—50 παραπέμπουν στ·ς σελίδες του βιβλίου «ΕΤΥΜΟΛΟΓI -

Καρά - μπουνάρ (μαύρη πηγή), Χαμί- η ( βουνοκορφή, από το ΧΑΜ ΙΤ), Τσιφλίκι (μεγάλη γαιοκτησία), Κου- λούκι (παρατηρητήριο), Ιζμαήλι (πε­ριοχή, από το ΙΣΜΑΗΛ), Μαντέμι (μεταλλείο), Γκουτζιά - Τοβρλά (περι­οχή έξω της Νάουσας) κά .

ΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕ­ΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ» του Ν .Π . Ανδρι-

ώηη. (19)

2) Δάνεια πό την Λατινική (μέσω Ιταλικής, Βεν ετοιάνικης κλπ.) (Η παράθεση ενδεικτική, όχι συ­νολική)

I ) νταραβέρι2) παλάντζα3) κατίνα4) ντούρους5) πα ντέρα6) ρουφκιάνους7) σοώπτώ8) παρασόλι 9 ντάρα

10) κουλίάστρα

(DARE — AVERE IT A L 231 νταρ)ιρι) δοσοληψία(PALANGA LAT 259 παλάντζα) ζυγαριάCATENA IT A L 152 κατίνα) αλυσούδα pun κλειδαριά)(DURO IT A L 232 ντούρος) άκαμπτος, ίσιος, σκληρός ( RANDIERA IT A L 261 παντιέρα) σημαία (μεταφ.: χαρταετός (RUFFIANO IT A L 312 ρονφιό.νος) προαγωγό;(SA LTA R E IT A LIA 317 σαλτάρω) εξακοντίζω, πηδώ (PARA — SOLE ITA L παραοόλι 268) αλεξήλιο (προφυλ. ήλιου) (TARA ITA L 231 ντάρα ή τάρα) απόβαρο (COLASTRUM LAT 161 κολάστρα) γάλα μετά τον τοκετό

(το πρώτο γάλα)

56

11) σουλτούκου12) ριγάλου13) νάνα14) μουσαφέζ ιχους (μεσοβέζικος

ίσως από το MEZO — VENTO — βνδιασμένος άνεμος. VEN/204

15) ριτσέτα (ρετσέτα16) βα·γγόρα (6«γγέρα17) χΐιλάρι (κελάρι18) προτ,νου (προννο19) κούρβα (κούρβα20) στιβάλι (στιβάλι21) μισκίνης μεσκίνης22) κσύτλα (κούτρα

23) τααλσιούνι (κχτλτσούνι24) Μάργα («ΐάργα25) λιβάντα (λεβάντα26) μ ι σέλα (μεσάλα 27 μσύχου! (μόκο!28) φούρ)α (φούρλα29) μποίίχλα (Λίπούκλα30) χαρχάλι (καρκάλι31) λίίπιινου (λούπινο32) ντράβαλα ( τράβα?,α33) σιιρβησιάλτ (κλύσμα)35) κΐάρτου (τέταρτο)37) λώβα (υποκίνηση))39) κόντρα (αναμέτρηση)41) αβάντα (περιθώριο)43) λιγγέρι (σκεύος κουζ.)45) σακαράκα (παλιό μετ. μέσο)47) βιτούλι (χαραχτ. μοσχαριού)49) βίρα (συνέχεια/επίρ.)51) ζαμποΰκους (είδος φυτού)53) σχσντέλι («πιμινημ. δίσκος)55) στραπάτσα (επίρ: τα διέλυσε)57) τσιρότου (τσιρότο)

(SO LTU VEN 335 σουρτούχο) σακάκι, είδος επανωφοριού (REGALO IT A L 308 ρεγάλο) δώρο NONA ITAL 229 — 230) γιαγ.άΕνδιάμεσος άνεμος και μεταφ.: αυτός που γέρνει πότε εδώ και πότε εκεί

RICETTA ITA L 309) συνταγήVEGGHERIA ITA L 49 εσπερίδα (βραδινή συγχ)ση)CELLARIOUM LAT 155) αποθήκη τροφίμων PRUNUS LAT 302) κορόμηλο, δαμάσκηνο CURVA LAT 169) πόρνη STIV A L VEN 342) μποτίΤι, σκαρπίνι MESCH1NO ITA L 204) άθλιοςSCUTRA 170) μεταφ. στους Ναο υσαίους: είδος μετρ, σκεύους. Κανόνι κά: χύτρα (και μέτωπο)CALZONE ITA L 147) κάλτσα CARGA VEN 147) γεμάτα επιρ.)LEVANDA ITA L 180) είδος μυρωδικού MENSALIUM LAT 204) τραπεζο-μάν-τηλο MOCCüO ITAL 210) σιωπή!, τσιμουδιά!FRULLO ITA L 410) σβούρα BUCCULA LAT 221) βονκλα CARACALLA LAT 147) το λειρί τοί' πετεινού LUPINUM LAT 189) είδος φυτού «ταξικό)TRAUAGLIO IT A L 373) φασαρία 34) καντάρι (ο ρωμαϊκός ζυγός)36) καρκέλα (κρίκος)38) στασιόνι (σταθμός σιδηρ)κος)40) μσ,ντζια (είδος πράχ. φαγητού)42) λόχους ('λαχνός)44) κουκούμι (φωτ. μέσο/ δοχ. με υγρό φωτιστικό: πετρέλαιο)46) Βέλου ( τούλι)48) βιγ^άλώ (βιγλίζω, παρατηρώ)50) βραγιά (φράχτης)52) μέντα (φυτ. αρωμ. καραμέλλα)54) σκουτί (φόρεμα, ύφασμ. μικο. παιδ.56) τσάπα (τσαπί)58) φλάτσκας (με ιδιόρ. κατατομή κεφαλιού, προσώπου/από το λατιν.

F LASCA) κά .

Τ ο π ο ν ύ μ ι α ( μ ε ρ ι κ ά ) Καμάρα (θολωτή, αψιδωτή), περιο­χή άξω της Νάουσας Γαλατσιάνους (ίσως από το Γάλάτες. επίσης περιοχή κ,ά.

Σ η μ ε ί ω σ η : Οι αριθμοί που βρί- αύξ. αριθμ. 1—32 παραήμϊτουν σης σε- αΐκογται απέναντι ατβό τις λέξεις με λί&ες του ίδιου βιβλίου. ( βλ. παραπ. 19) (20).

3) Δάνεια από την Σλαβική (Η παράθεση ενδει κτική, όχι συνολική)

1 ) γκλάβα ( γκλάβα GLAVA 64) κεφάλι, χοντρό κεφάλι2) μπάρα ( μπάρα BARA 217) τέλμα3) ρούντου (ρούιντο RUDO 312) λεπτό σγουρό μαλλί4) ζακόνι (ζακόνι ΖΑΚΟΝΑ 111) έθιμο5) «Ιουτέται (κοτέτσι KO TETS 168) ορνιθώνας6) λότσα (λούτσα LUZA 189) λιμνάζον νερό, τέλμα7) ντόμπρους (ντόμπρος DOBR 232) «αλός, ειλικρινής8) πλάβα (πλάβα PLAVA 283) βάρκα λίμγης9) μπράτιμους (μπράτιμος BRATIM 222) στενής φίλος

10) βιιρβιρίίτσα (βερβερίτσα VERVERITSA 50) σκίόυρος11) βίτσα (βίτσα V ITSA 52) βέργα12) στρίγκλα (στρέκλα STRUKEL 344) αλογόμυγα (μετ. είδ, αρώστ.)13) μπάμιπσυ (μπάμπω BOBO 217) γριά

57

14) μούχ·ους μούχος15) τζιαντίλα (τσαντίλα16) Μαραύτα (καρούτα17) ιζβόρι (πηγή)19) γκόλιους (γυμνός)21) ίζμπα (σκοτεινό μέρος) 23) μΜουνέλσυ (πηροννι) 25) πέτσικους (στραβός)

¡MUHU 215 σκόνη, τσίπα, εξωτ. επίστρ.)TSEDILO 382 σακββούλι γιαστράγ. τυριού)KORYTO 147) ξύλινη σκάφη 18) αλότα (νερουλό, π.χ. χιόνι)20) ζμπουρίζσυ (φλυαρώ)22) ούλτσα (στενό σοκάκι)24) ουζντίξου ( τακτοποιώ)26) χλιάπας (από το χλέπια — ψωμάς, ανόηΤος, 6λάκας κ.ά.

Τ ο π ο ν ί ' , μ ι α ( μ ι ε ρ - ι κ ά ) : Ντούπ- κ.ις ( ·ρρΰπ'ες), Μπάμπις (γιριές), Ιζ- βόργια (πηγές), Γοαόρ(γΐΜΐνα · ρέκα

(το ρήμα της Γιώργοινας), Γκουλέμα ρέκα (μεγάλο ρέμα), Γκ.ουσιόγκλαβου (γκούσια — το μπροστινό μέρος του

λαιμού και γκλάβα — κεφάλι, φράζεται: (περίπου λαιμοκέφαλ ά.

Σ η μ e ί ω σ η : Οι αριθμοί που βρί­σκονται απέναντι από τις λέξεις με

αύξ. αριθμ.. 1—16 παραπέμπουν στις ραπ. 19 και 20) σελίδες του ίδιου βιβλίου, (βλ. πα-

( 21)

4) Δάνειο από την Αλβανική (Η παράθεση ενδεικτική, όχι συνολική)

1) μπέσα (μπέσα2) γκουρτσιά (γκοριτσιά3) τσιούπα (τσούπρα4) ζβέρκΟυς (ζβόρκος5) μίηαμιπέζης (μπαμπέση;6) κατσίκι (κατσίκι7) πλιάτσικου (πλιιάτσκο8) μάϊ (περισσότερο9) τσιούγκου» (κουλοχερη;

10) τσάπα (κομμάτι11) τσιαπάρι (βήμα12) νταλντώ (επιχειρώ

13) σκρούμους (καρβούνιααμα ί4 ) τζιούμπα (εξόγκωμα (σώμ)15) τσιούοίνι (τσούγκρισμα16) ηρόκαλου (κομμάτι πέτρας)17) τσιουτσιούρου (βρύση με λίγο

νερό18) τζάντζα; (με πολλά χούϊα19) λάτα (λείο σανίδι απιό το ρήμα20) τρουκουλνω (κυλώ κάποιον

B E SE 218) εμπιστοσύνη, πίστηGO RITSE 65) αγριαπιδιάCUPE 387) κορίτσιZVERK 142) τράχηλοςPA BESE 216) επίορκος, αναξιόπιστοςKATS 153) γ ίδ ιPLACKE 286) λείαΜΕ 308) πιό πολύ (στυγκρ. βαθμός)CUNG 60) με ακρωτήρ. χέρι (και κουλές)COPE 59) τεμάχιοCAP 62) απόστ. ανοικ. αντίχ. και δείκτη/βήμαDALLDIS 72) επιχειρώ, ριψοκιν δυνεύω (μεταφ. επιδίδομαι έντοκάτι)SHKRUMB 530 απαν/h άκωσηXHUMBE 624) εξόγκωμα (μετά οπό χτύπημα)COKAS 68) χτυπώ την πόρτα μεταφ. τσουγκρίζωTROKE 575) πολύ σκληρό χώμα σαν πέτραCURKE 70) κρουνός, βρύση/μικρή φλέβα νερού που σιγοτρέχει.

ΧΑΝΧΕ 621) άνθρωπος ιιε χούϊα, με βίτσαLA TO J 261) πελεκώ κάτι για να του κά\'ω λεία την επιφάνειαRRUKULIS 480 κυλώ κάποιον κά τω/και σπρώχνω κάποιον κυλι

21) πλιαοροάτσι (παιχνίδι από τρύπιο PLA S 417) σκάζω, εκρήγνυμαι ξύλο που «κιάλι με αέρα από τορήμα PLAS

22) μπούρας (άντρας, μ* την έννοια: παλικάρι

23) κάτσιους (είδος αγριολούλουδου24) μπόντους (αιχμή, μύτη25) γκαζγκαλνώ (γαργολώ26) τσ έπους (τράγος

BURRE 52) άνθρωπος που κρασά ει το λόγο του

KACE 190) άγριο τριαττ άφυλλο/ αγριολούλουδο BODEC 42) αγκίδα, μυτερή απόληξη NGAS 345) κεντρίζω κάποιον στο στόμα, γαργαλώ CJA P 59) τράγος κ.ά.

Τ ο π ο ν ύ μ ι α: ενόπισα το Βάντου: VADE — σύστημα ποτίσματος με αυ-(αγιροτική περιοχή), πιθανόν από το λάκια/595

Σ η μ ε ί ω σ η : Ol αριθμοί που βρ ί­σκονται απέναντι από τις λέξεις με αύξ. αριθμ. I—7 παραπέμπουν στο ί ­

διο βιιβλίο. (6λ. παραπ. 19,20,21 (22) — Οι αριθμοί που βρίσκονται απέ­

ναντι από τις λέξεις με αύ|. αριθμ..

8—26 παραπέμπουν στις σελίδε βιβλίου «FJALO R I GJUHES ΙΡΕ» (23).

58

Υστερα coró την παράθεση των πα- ταιχή της κάθε μιας «το σύνολο των ραπάνω στοιχείων για την κάθε ξύνη λέξεων που υπεισήλθαν στο γλωσσικόγ),ώσσα χωριστά η εσωτερική σνμμε- ιδίωμα της Νάουσας ο αν δάνεια (σε

1) Δάνεια erró την Τουρκική: σύνολο λέξεων 119 50 %2) * 3» » Λατινική: 3» » 60 25.2 %3) » » » Σλαβική

διάλεκτο: » * 32 13.4 %4) » 9 ■» την Αλβανική » » 27 Π .4 %

γενικό σύνολο 238 100 %

Επαναλαμβάνω άτι η παράβαση των TOocotóvo γλωσσικών δανείων είναι ενδεικτική. Ταυτόχρονα, όμως, είναι ναι αναλογική ole σχέση με όσιες άλλες έχω συγκεντρώσει μΐέχρι τώρα και συ νρχίζω να ωγκεντρώνω. AW πρόκει- ιαι να υπάρξει κάποια απόκλιση, ε ί­ναι βέβαιο ότι αυτή βα «ίναιι αυξητι­κή ( Ιεραρχικά) των τουρκικών και των λατινικών.

Airó το μικρό ποσοστό των δανεί­ων σλαβικής προέλευσης που συμμετέ­χει στο σύνολο των ξένων λέξεων και ενυπάρχει «το γλλοσσακό ιδίωμα της Νάουσας και από την συντριπτική πλειοψηφία αυτών της Τουρκικής και επόμενα της Λατινικής (φαινόμενο καθολικό και σε άλλα ελληνικά γλωσ­σικά ιδιώματα, καθώς και στην κοινή νεοελληνική). προκύπτει οβϊαστα το σιηπέρασμα ότι το γλωσσικό ιδίωμα τιιΐν Ναουσαίων αναπτύχθηίχΐϊ και εξε­λίχθηκε διαχρονικά μέσα στους κόλ­πους της ελληνικής γλώσσας ue από­λυτα φυσιολογικό τρόπο. Αιχγμα μία μαρτυρία, απόλυτα αντικίΐ-ψενακή και τεκμηριωμένη, που σποδέικνύει «flv ελληνική προέλευση των Ναουοαίων και οδηγεί a τον χαρακτηρισμό των α- πόι)ε«ιΐΐν Αιραβαντινού και Τρικούηη παν ευθαίρττων, ιστορικά αβάσιμων x«t «καθ’ ολοκληρίαν» απορριπτέων.

Και όλες οι μαρτυρίες που μέχρι τώρα επικαλέσθηκα για να αποδείξω την ελληνική καταγωγή των Ναουσαί- luv, προσεπικουραυνται και ισχυροποι­ούνται ακόμα περισσότερο με την επ ί­κληση και άλλης μιας που προέρχεται «πύ τον ευρύ χώρο των ήθών, εθ ί­μων. τοπικής ενδυμασίας (ανδρικής *σι γυναικείας,)· τραγούδιών (24) κ. λ~τ. που δεν εμφανίζουν καμμίά — α- πολύτως — ομοιότητα μβ τα αντίστοι­χο των σλαβόφωνων.

Τ.Ύ ' Ανακεφαλαίωση των εκτεθέντων.

Καταλήγοιντας, κρίνο) σκόπιμο να ο- νακιφαλαιώσω μιε λίγες γραμμές τα ό- °ο μέχρι τώρα εκτέθηκαν:

1 ) 0 Έλληνας ιστορικός Αραβαν- τινός υποστήριξε ότι η Νάουσα κατοι- κούνταν από 2000 οικογένειες βουλγα­ρικής φυλής.

2 ) Άλλος Έλληνας ιστορικής, ο Τρικούπης, έγραψε ότι η Νάουσα κα- τοικούνταν αιπό χριστιανούς Έλληνες και Βουλγάρους.

3) 0 Βούλγαρος ιστορικός Τοιντό- ρωφ υποστηρίξει ότι ο Γάτους ήταν Βούλγαρος και κάνει αναφορά σε Βουλ γάρους της Νάουσας.

4) Σίνψ «ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕ­Ι Σ ΝΆΟΥΣΗΣ» παρέχονται στοιχεία σχετικά με τα ξενόφωνα χωριά της περιοχής Νάουσας.

5) Από ίίςβυνα στα τουρκικά αρχεία του Ιεροδικείου Βέροιας - Νάουσας δεν προκύπτει ότι οι Ναουσαίοι είναι Βούλγαροι. Αντίθετα οι Τούρκοι τους θεαροιιν ciuv κομμάτι ίου ελλενικού έθνους, καθώς και τα χωριά γύρω α­πό την Νάουσα. Επίσης, πουθενά δεν χαρακίτηρίξεται ο Γώτσος σαν Βούλ­γαρος-

6) Airó ονομαστικούς καταλόγους των τουρκικών αρχείων που αφορούν σε επαναστάτες Νοουσαίους δεν προ­κύπτουν σλαβικά ονόματα καθοριστι­κά της βουλγαρικής ή σλαβικής γενι­κά προέλευση: των Ναουσαίων.

7) Επίσης »caí από αλβανικές μαρ­τυρίες προκύπτει ότι οι Ναουσαίοι ή­ταν 'Ελληνες και όχι Σλάβοι.

8) Υπάρχουν βασικές διαφορές στα στοιχιεί« της φωνητικής μεταξύ του γλωσσικού ιδιώματος της Νάουσας και του τρόπου με τον οποίο έκαναν χρήση των* ελληνικών οι ξένόφ-ωνοι της περιοχής της.

9) Από τον εντοπισμό των ολίγων λέξεων σλαβικής προέλευσης στον χώ­ρο των ξένι.κών (γλωσσικών) δανεί­ων του γλωσσικού ιδιώματος της Νά­ουσας αιτοδεικνύειται αντικειμενικά η ελληνικότητα της προέλευσής του και η ελληνική, επίσης, προέλευση των Ναουσαίων.

10) Τέλος, και στον χώρο του φολ­κλόρ (λαογραφία κλπ.) υπάρχει δια­μετρική διαφορά μεταξύ του ναιουοαί·

εκΟτοστιίαία αναλογία) βμιφανίξίεται ό πως παρακάτω:

ϊκου και αυτού των σλαβόφωνων, άλ­λη μία μαρτυρία της ελληνικότητας του πρώτου και συνακόλουθα της ελ­ληνικής προέλευσης των Ναουσαίων.

Βιβλιογραφία - Πηγές

(Οι αύξολπες αριθμοί αφορούν στις παρα.Γτομστές ταυ κειμένου )

1) Νικολάϊ Τοντόρωφ: «Η ΒΑΛΚΑ­ΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑ­ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821» (Η περίπτωση των Βουλγάρων), οιελ. 150— 151, Α­θήνα 1982.

2) Σπυρίδων Τρυκούππς! «ΙΣ Τ Ο ­ΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΛ- ΣΤΑΣΕΩΣ», -τόμ. Β Γ, σελ. 172, Λον­δίνο (1861).

3) Π. Αραβανυινός: «ΧΡΟΝΟΓΡΑ ΦΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ», τόμ. Β ', σελ. 116. Αθήνα 1856.

4) Ε .Ι . ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΑΚΗ: «ΙΣΤΟ PIA ΤΗΣ ΠΟΛΕΟΣ ΝΑΟΥΣΗΣ» (κατ’ ανέκδοτον σχβδίαισμα Δ. Πλα- ταρίδου)’ σελ. 46 (επανέκδοση από Σύλσγο Αποφοίτων Γυμνασίου Ναού- σης). Θεσσαλονίκη 1976.

5) Ε .Ι . ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΑΚΗ: 0λ .σελ. 70.

6) Ι Κ . ΒΑΣΔΡΑΒΕΛΛΗ: «ΟΙ ΜΑ ΚΕΔΟΝΕΣ Ε ΙΣ ΤΟΥΣ ΥΠ ΕΡ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΑΓΏΝΑΣ» (1796 —1832), σελ. 119, (έκδοση Εταιρεί­ας Μακεδονικών Σπουδών) Θεσ)κη 1950.

7) Ν .Γ. Φ ΙΛ ΙΠ Π ΙΔΗ Σ: * Η ΕΠΑ- ΝΑΣΤΑΣΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΗΣ* < ιστορική πραγμα­τεία), σελ. 36, Αθήνα 1881.

8) Α Ε . ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ: « Ι ­ΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ* (1354— 1833), σελ. 585. Θεσσαλονίκη 1969.

9) Δ .Α . ΚΟΚΚΙΝΟΥ: «Η ΕΛΛΗ­ΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ» Τρίτη έκ­δοση, τόμ. Ε ’ , σελ. 57—78, Αθήνσ 1957.

(Συνέχεια στη σελίδα 1>2)

59

Η Νάουσα τότε κα ι τώρα

1934 . I I πλατεία Καμένα και η περιοχή της. (Π α λ ιά ονομασία της πλατείας Διοικητηρίου ν..-ημερινη μορφή της περιοχής

Τρομπακά)

12-12-30. Το παλατάκι (Φωτογραφίες Π α ν. Μαρκέρη)

Το παλατάκι σήμερα. ( Προβλεπεται η αναστή- Λωσή του σε συνδυασμό με το γήπεδο που κα­

τασκευάζεται στην περιοχή) (Φωτογραφίες Αλ. Οικονόμου)

00

Οι π ελα ργο ί της γειτο ν ιά ςΣτη γειτονιά μας κόπιασαν

νακρυνοί τουρίστες ατ.ό την Αί- ο. όπως κάθε χρόνο. Οι με-

•άλες άσπρε; φτερούγες τους- (¿V ) μια ανάλαφρη κιτρινάδα

το μεγάλο ταξίδι. Μ ’ όλη :ην κούρασή τους δείχνουν μιαν ζκαταμάχητη αισιοδοξία και ρί* χνονται με τα μούτρα στη δου­λειά να στήσουν την καλοκαι­ρινή τους στέγη. Πού αλλού; γτο πιο ψηλό μέρος της πολιτεί­ας κοντά στους ανθρώπους και -άνω απ’ αυτούς. Στο τζαμί της τιλιάς Μητρόπολης. Κ α λ ά που έπεσε ο μολυβδένιος τρούλος του— ο Α λλά χ ας με συγχωρέσει— και βρήκαν οι πελαργοί το καλύτερο οικόπεδο για να παρα­θερίσουν.

Ανήμερα το δειλινό -ανέβηκαν ψηλά στο μπαλκόνι του μιναρέ κι από κει άρχισαν να λένε αντί :ον χότζα την προσευχή «μπιρ Αλλάχ» τα βάσανα και τους καημούς τους.

Μα δεν είναι ζωή αυτή εκεί κάτω. Η ζέστα έχει γίνει κα­μίνι, βρωμοκοπούν τα μαραμπού τον Νείλου, ο ουρανός βρέχει μο­λύβι κ ι’ όλο κινδυνεύεις να φας καμμιά σφαίρα Π αλαιστίνιου αν­τάρτη στο πλατάρι.

Μόνη σωτηρία η φυγή. Μας είχαν πει πέρσι οι γονιοί μας ά- '*α δερτε τα σκούρα εκεί να πά- "« ψηλά στο τζαμί εκεί που σας γεννήσαμε. Αν το ποοτρικό σας "ο πήραν οι άνεμοι να χτίσετε κλλο, την δουλειά την ξέρετε. Μη θαρρείτε πως κΓ εκεί τα πρά­γματα είναι ρόδινα κ ι’ ωραία.ΛΤ > >Ίπορει σφαίρες να μην πέφτουναλλά έχουν ρίξει τόσο φαρμάκιττα φύλλα και στα κλωνιά των λ' /‘’•'ίντρων που αφανισαν τα κιρκι-νίζυα και τα ψαλλιδωτά τα χε-'•’•όόνια. Κ ι ’ απ’ τους δικούς μας

"λίγους θα βρείτε. Μόνο πετρο­χελίδονα και κείνη την πληγή του ουρανού τις κάργες. Να προ­σέχετε την τροφή σας.

Μ ’ αυτές τις γονικές τις συμ­βουλές χωρίς διαβατήρια και βί­ζες οι πελ.αργοί πέρασαν τα σύ­νορα και κόπιασαν στον τόπο μας

ΤουΣτέλιου Σβαρνόπουλου

δείχνοντας έτσι σεβασμό στην πελαργίσια παράδοση.

Πρώτη φροντίδα το στεγαστι- κό. Μ ήτε άδειες απ’ το πολεο- δομικό μήτε πράξεις τακτοποιή- σεως. ’Αρτιο το οικόπεδό τους και οικοδομικά υλικά άφθονα στις πλαγιές του Βερμίου και οτα στεγνά πουρνάρια.

Σ ιγ ά - σιγά και με μεθοδικό- τητα έπλεξαν το σπίτι τους με μια απχράμιλ.λη αρχιτεκτονική που την ζηλεύουν οι μηχανικοί κι" οι χτίστες της αντικρινής πολυκατοικίας του Ιορδάνη.

Το θέμα της διατροφής το αν­τιμετωπίζουν με τις προσγειώ­σεις τους στους φιδότοπους των βράχων και με άγριες τρυφερές ρίζες κι’ όπου νάναι θα γιομί- σουν πεσμένα στάχια στα θερι­σμένα σταροχώραφα.

Δεν είναι μονάχα η ώρα η βράδυνή που ξυπνάει τους πό­θους σαν παίζουν τα μπουζούκια του αντικρινού του μαγαζιού με τις γυμνόστηθες τις καλλονές, είναι κι’ ο προορισμός της δημι­ουργίας, της διαιώνισης του εί­δους.

Η πελαργίνα γέννησε δύο αυ­γά κι’ η φροντίδα του ζευγαριού διπλή να τα κλωσσήσουν βάρ-(V Λ /Λ ΓΓ f «i Jονα - βαρόια. 1 α τσόφλια σκα- σαν, οι νεοσστί αντικρυσαν το φως του ήλιου που πους τύφλω­

σε και κάναν τα πρώτα αδέξια βημχτάκια κάτω απ’ τις προ­στατευτικές φτερούγες της μάν­νας. Ο αρσενικός, ο Τούρκος, ό­πως τον αποκαλεί ο κυρ-Λάζος, ολόρθος στο ένα του ποδάρι κά­νει παρατηρήσεις και διαπιστώ­σεις για την τιμιότητα και α­φοσίωση της συμβίας του.

Ε ξ άλ,λου άλ λ ο ς αρσενικός ε­δώ κοντά δεν είναι εκτός απ’ το καμπαναριό του Αγίου - Γιώργη στο Σταύρο...

Α λ λ οίμονο στην πελαργίναπου θ’ απιστήσει. Τότε συγκρο­τείται δικαστήριο με εφετειακή σύνθεση και εισηγητή τον απα- τημιενο σύζυγο και επιβάλλει την έσχατη ποινή, την θανάτωση της μοιχαλίδας δια ραμφισμούν.

Η πελαργίνα της γειτονιάς μας είναι πιστή σύζυγος. Έ τ σ ι αρχίζει το πρόγραμμα της εκ­παίδευσης χουρίς διαρροές θεμά- τουν. Μάθτμα πρώτο, θ ’ ανοίγε­τε το ράμφος σας για να πέφτουν σε παγίδα οι μύγες και τα κου­νούπια και για χόρταση εμείς ε­δώ είμαστε. Οταν ο πελαργός στέκεται στο ένα πόδι είναι προ- μήνυμα βροχής (φέτος πολ.λές οορές έχασε στα προγνωστικά), όταν κάθεται το θερμόμετρο θ’ ανέβει, όταν κάνει το 7 μαθαί­νει στα παιδιά του αριθμητική, ενώ οι βιαστικοί της παρέας πα­θαίνουν ’νίλ.α μη μπορώντας να κατανοήσουν πως τέσσερα και τρία κάνουν εφτά...

Ο ήλ.ιος καίει μεσούρανα, τα κάτασπρα τα πελοιργάκια κινδυ­νεύουν από ηλίαση. Να θέμα για ζωγραφική σύνθεση, ώρες ατέ­λειωτες η μάνα ή ο πατέρας να κάνουν προστατευτική σκιά με τα φτερά τους απλωμένα στον

ήλιο.Αρχίζουν τα δύσκολα. Μάθη-

61

Οι πελαργοί της γειτονιά

μχ σωματικής αγωγής. Να έ­τσι Οχ κουνάτε το. οτερά σας. Τέσσερα ζευγάρια φτερούγες, Βΰο μικρές και δΰο μεγάλες, παίζουν αδιάκοπα. Τ α λάθη τιμωρούν-

-πατέρας ο εν χαρίζει κα- στανα, δίνει κλωτσιές.

Μάθημα ωδικής. Ό ταν ο πε­λαργός κροταλίζει κάνει ταρατό- ρι, όπως λένε. Στην πραγματικό­τητα εξυπηρετεί δυό ανάγκες: καθαρίζει τη στοματική του κοι­λότητα και σύγχρονα τραγουδά­ει παρασυρμένος απ' την φλύα­ρη γαλιάντρα του γέρο - πλάτα­νου ή από κανένα ταςιμάκι της

«Μιμόζας«... Οι μικροί πολύ το θέλουν να τραγουδήσουν αλλά τα μαλακά τους ράμφη κάνουν πιφ και τρώνε φάπες, θα το μάθουν κι’ αυτό.

Αρχίζουν οι απογειώσεις σε μικρό ύφος στο χώρο της πίστας της φωλιάς κ ι’ αύριο πιο ψηλά και την άλλη ακόμα πιο ψηλά ώσπου φτάνει η μεγάλη στιγμή της ρί'^ης. ^

Π> γονιοί ντουέτο το κροτά- λισμα για ώρα πολλή έτσι σαν προανάκρουσμα μάχης για να εμψυχωθούν τα παιδιά τους. Κ ι ’ ύστερα απ’ το στηβαίο της φω­

λιάς δίνουν το σπρώξιμο του ποχαιρετισμού. Ά ν τ ε στο κα) Καινούργια γενιά τράβα μπ: στά. Μπορείς.

Τ ι κρίμα- σιγά - σιγά Οα λ. ψουν απ’ τους ουρανούς μας αξιαγάπητοι πελαργοί, θύμα- κι’ αυτοί της τεχνοκρατίας κ του ανθρώπινου πολιτισμού.

Οι όμορφες λαϊκές ιστορίες 1 λείψουν κι’ αυτές και πώς 1 γεννιούνται τα μικρότερα μας δελφάκια γιατί όπως ξέρετε - μωρά τα φέρνει ο πελαργός καλοκαίρι ενώ τον χειμώνα μπάμπω απ’ τα τσουκνίδια...

Τ ο π ρ όβλ ημα τ η ς φ υ λ ε τ ι κ ή ς π ρ ο έ λ ε υ ο η ς τω ν Ν α ο υ ο ο ίω ν και α π ό μ εις τω ν ιο τορικώ ν Τ ρ ι κ ο ύ π η , Α ρ α β α ν τ ι ν ο ύ κοι Τοντό ρω φ

(Συνέχεια cuno την σελίδα 59)

10) Ε .Ι . ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΑΚΗ: όυ*. σελ. 46.

11) Ε .Ι . ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΑΚΗ: 0 λ .ci£ λ . 63— 64.

12) «ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣ - ΝΑ­Ο ΥΣΗΣ»: σελ. 289 (έκδοση Ε ια ιο . Μακ/μΙών Σπουδών), περίληψη διατα - γμς τον Βιαλιή Θεσ)νί<κης μ* χιοονολ. 26 Mb(mou 1822. Θεσ)ινίκΐη 1954. Συ- σα· με Ι.Κ. ΒΑΣΔΡΑΒΕΛΛΗ: ό.π. σελ. 247. Θεσ)νίπη 1950 (πλήρες κεί­μενο).

13) «ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣ - ΝΑ­Ο'ΥΣΗΣ» σελ. 290 (ύχίδοση Ε.Μ .Σ.) περίληψη αυτοο'ΐρατορικοΰ cpi ρμονίου μ* χρονολ. 5 Απριλίου 1822, O so)ν ί­κη 1954. Συοχ. με I JC. ΒΑΣΑΡΑιΒΕΛ ΛΗ άπ. σελ. 249. Θεσ)νίκη 1950 (πλή μες κείμενο).

14«) «ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣ - ΝΑ- ΟΥΣΗΣ, ό.π. σελ. 70 (κείμενο ι«ρο- δικασσικής απόφαση; μ.» χρονολογία 25 Απριλίου 1673.

146) «ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣ - ΝΑ­ΟΥΣΑΣ» ό.π. σελ. 372—373 (διαταγή ■ εου Βολή Θεσσαλονίκης προς τις «ουρ κινιί~ αρχές Βέρο:«.; με χρονολογία 11 Απριλίου 1848.

15) Ι Ε . ΒΑΣΔΡΑΒΕΛΛΗ: Ó λ .σελ. 284—293 (ονομαστικοί κατάλογοι Νΐαουισαίωιν).

16α) ιίΝΙΑΟΥΣΤΑ»: Τριμηνιαίαπεριοδική έχί&οαη Συλλόγου Αποφοί­των Γυμνασίου Νάουσα;. Τεύχος 30 Ιανουάριου - Μαρτίου 1985. σελ. 7— 11. (6λ. ισσορικο-Jαογραφική μιελέτη Σ τέλ ιο υ Σπ. Αποστόλου με τίτλο: «Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ Α­ΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΤΟ 1822 ΣΤΟ ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΗ­ΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ».

16β) Μαρτυρία του γράφοντος. Τ ις λέξεις ακούσε κατ' επανάληψη στο πα­ρελθόν από υπέργη,ρα στενά συγγενι­κά του πρόσωπα κιαταγόμενα από τα οναφερομενα στο κείμενο χωριά.

17) "FIALOR I G)UHES SHQ1PE” (Insrituti i Shkencave), faq. 540. Tirana

1954.

18) K. Kristoforidhi "FJALOR S QIP-GREQISH T". faq. 339 (Transi ptim - perpunim Alexander Xhuvar ribotim, Prishtina 1977.

19) Ν .Π . Ανδριώτης: «ΕΤΥΜΟΛ ΓΙιΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝιΒ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ» Δεύτερη έκδοση, ο< (θλ. στο κείμενο) , θετπσαλονίκ/η 19

20) Ν.Π. Ανδριάψης: 6λ . σελ. {( στο κείμενο)

2 !) Ν .Π. Ανδριώτης: ό.π. σελ. (( στο κίείμενο)

22) Ν.Π. Αν&ριώτης: o jt. «ελ. (( στο κείμενο)

23) -FIALOR 1 G|UHES SHQIP’ ο. p. faq. (6λ. οίτο 3«εί(μενο)

24) «ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟ ΔΙΑ ΤΗΣ ΝΙΑΟΥΣΤΑΣ» Συλλε Τάοςη Μπάΐτση. 'Είκιδ'οση του Ομ® για την προστασία και προβολή ι εθίμου «ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ ΚΑΊ ΜΠ0 ΛΕΣ», Νάουσα 1977.

62

Τότι ui τώραΤΑ Κ ΟΥ Κ ΟΥ Λ Ι Α

Στουν Κιΐρό οη' το κουκούλια δο μη πληρώσεις; ΊΑιγαν πιργιλαστικά. Κ ι' αυτό απόμεινειν σον παροιμία γιατί ά­λογοι τότι, οτουν κιρό απ' τα κου­κούλια πλέρουνον, τότι έπιφτιν μοΖου- μένους πσράς.

Το μιταΕουακούληκα τρεψουνταν μη μουρόφυλλα. Τότι όλα τα μπαΕέντγια r ' J πουτίΖουνταν είχαν μουριές φυιτη- μένεις. Στη Μπλσνα. ΛαΖαράσκα, Μαν­τρί Αέροντουν, Μιλίτοα, Γκληοούρο, Μουοτοφά, Βόλια. Αγια Θανάσης, Σια- οιάκιι. Κούκουν, Σκάλα, Καραίδα, Τρου χοός, Παναγ ουπούλα, Πλσχένια. Γούρ- να του Μπαρ ¡τα. Τσιφλίκι Μπαλτάνε­του, Βάντον, Μπα,χούτσι, Β:ρ νιώτικη, Γολοτσκιόνου, Παλιουσώτηρα κι σ' ό­λο το οημσκοοντινά μέργια τρουγιού- ρου στη Νιάουοτα.

Οι μουριές φυιτεύουνταν μη κουλου- ρίΖια, Ζ κλίντγ α ή κι σπόρουν απου τρανές μουριές που κάρπιΖον. Μιρικοί κιι τις αμπέλι ο Ζαν. Τις φύτηβαν πέντι έΕι μέτρο σι τιοιράγκουνσ ή καλαρ- τΖινσ μπακΑα βουτά.

Τώρα μούγκι γιο ιλιότσι οπόμεινα / μουριές.

Υπήρχαν άγρεεις μουριές αρσινικές. πευ δεν κάρπιΖαν, θηλικές πούδιναν μούρα άσπρα, ή κι μοόρα μικρά, μη φύλλα σκιαιτό κι λιτϊτό, Απ' τ' αυτές έκουφταν φύλλου για του πρώτου κι του δεύτηρου χέρι.

Οι μούρεις οι Νιαουσπνες, μη φαρ- δύτηρο στρογγυλό μάϊ χοντρότηρο φύλ λα ήταν μιρικές αρσινικές κι μιρικές θη>··κές πούδινσν μούρα τρανύτηρο κου;;.·65εις, άσπρα ή μαύρα. Για του μιτάΕι δεν ήτα·' καλές αυτές που κορ- πούοσν γιατί ατού τρανό χέρι που χρει- όΖοντσν πουλϋ φύλλου τα διμάτχιο απ’ τουν καρπό ήτταν μάϊ βαριά.

ΤοναμτταΕύ μέρους απ' τις μουριές ΣηυγαρίΖοντον κι σπέρνουνταν καλα- μπούχ'ΐ μη φασούλια, ποτιστείς, τρι­φύλλι κι άλλα.

Τώρα που οι μουριές γίνηκαν φόρ- ύεις απ' τα 1939— 40— 41 κιι δώθι. Χάθηκαν κΓ οι μουρατΖίδοι. Ξιακουστά μούρα είχειν του Μπαχούτσι. 'Οντας είθλαν να πουν γιο κανόναν που εί- λιγειν φέμστ.α κΓ έτοΖν χουρίς να δ ί­νει. είλιγαν δα πόριες «Μούρα απ' του Μποχούτσι» ή για ένα πράγμα που δεν ομπουρούσειν να γόνει.

Ου Κουοτσ'/τούλης οϊχιν βγάλει οτοι- χόκια για τους μουρατΖήδεις:

Το μαύρα επαρδάλησαν στη Ζμ'ιΕη και (στη γάστρα

κΓ ου δήμαρχους διάταΕειν να μην τα (τρων τα άσπρα.

Τα μούρα το καλύτηρα μιρμίγκεις τα (πλσκώνουν

κι οι μουρατΖήδοι που το τρων τη γλώσ· (οα τους δαγκώνουν.

Τα μούρα μαΖώνουνταν σι καλότχια ή για μάϊ ταΖέδικο στη μαλαγκούτα, που δόνουνταν μη πέτσα οπού μουρό- βιρνα απ' του κουτσιάνι κι τη σου- φρουμένη κουρφή της σον καλάθι, Μη σουφρουμόνη κουρφή τοοκουμένη μη

ΤουΝίκου Σπάρτσπ

του χέρι εφχϋϊΟνόμι κι τάση γ.α να πί­νε υμι ν:ρό στη μολαγκούτα οπού κανό ιΖβόρι.

Πισχέαη τουρφαντό σ' ανήμπουρους ή φίλους ήταν μνιά μολαγκούτα μού­ρα. Ήταν του προυϊμάτηρου του φρού­του μαΖί μι τα κιράσκιο. Κανένας δε φύλαγειν τις μουριές, σλοινοι μόΖου- ναν οπ’ ούπου είθειλαν κι ου ντρογά- της τους άφηνε ιν αν δεν πατούσαν του κσλαμπούκι.

Σ ι πενιού τσύχαν τα πιντγιά νόχουν δάχτυλα μουριομένα κι μούτοκα λιρου- μό.η σπ' τα μούρα πόφαγαν.

Τώρα που κιι που οι καμνιά άκρα υπάρχει καμνιά μουριά αμπουλιοσμένη απού κανόναν μιρσκιλήν

Τΐόιτι όλονοι πήγηναν για μαύρα σα στου πανηγύρι,

Τουν κου*ουλόαπουρου τουν ίφιρναν ιμπάροι οπ' τη Σαλουνίκη οι χαρτου- νένια κουτιά σφραγισμένα, μη τρύ­σεις μιχρές γ.α να αϊρίΖητει. Κσθι σπή- τι όπιρνειν ένα ίαιομι τρία ή κι πάρα πόνου κουτιά. Κουκουλάσπουρουν έ- φκιανειν ou Κουντάπουλος ου Στρό- της που κάθουνταν στου ΤΖιαμί κι υυ ΚουίουμτΖής μέσο στου οουκάκι του

Αρνή. Αυτιν,οί ντγιάλιγαν καλά κουκού­λια κι τάφινον νο βγάλουν πιπιρού- γκεις που Ζιυγαρώνουντον κι γινοΰ- οον σπίλους. Έπιρναν κι αργαιτϊνεις γιο τ' αυτήναγ τη δουλειά,

Τουν κουκουλόοπουρου τουν φύλα­γαν σι ψυγεία στη Σαλουνίκη, τουν αγόραΖαν του Μάρτη κι τουν έβαναν στου εικσυνουοτάοη. Του Βαγγιλισμοϋ πήγηναν τα κουτχιά στην ικκληοιό να το ιβλουγήσει ου Παπάς νο δόσουν που­λά κουκούλια. Ένα κουτί είχειν 25 γραμμάριο ίσιομι 36.000 αυγά.

Εβγα Απρίλλη όντας αχιρνούοαν να τρανεύουν τα φύλλα στις μουριές, έ- βγαΖαν τη σακούλα, την πονίτικη μη του σπάρου κι τουν όπλουνσν σ' ένα πανί άσπρου σιμά στου τΖιάκι πάκι- γειν. Ου σπόρους σχιρνούσειν νο ρου- ϊΖει. Το μικρά οκουλίκια ανέβηναν σι μικρά μουρόφυλλα για να βουσκήσουν. Πανουθιά σ' αυτό τάφειρναν σ’ έναν προυα,ηλιακόν νουντάν κι τάβανσν σ' έ ­να τσιαρταιάφι. Εκεί έβαναν κι τ ’ αυ­γό της Πασχαλιάς απ' του εικόνισμα, κι ταυ ύψουμα της Μιγάλης Πέφτης. Μη τις χάριεις αυτές να γένουν πουλά κι γιρα κουκούλια. Στου τσιαρταιάφι έριχναν ψιλσυκουμένο μουρόφυλλα που τό’κουφτον μη του κουπί δ'.

Ου σπόρους ρόϊΖειν στου έμπα του Μάη κι μη Ζιστάν κιρόν βαστούσιν τρεις τέσσιρεις μερεις του ράϊσμα. Όντας ου χαβάς ντιγκιλέντπδειν έβαναν κιι κα­νά μαγκάλι μι Ζιάρι στου νουντά

Τις μέρεις που ρόϊΖειν του μιτάΕι κύταΖαν να μην έρθει κανένας μη κα­κά μάτι κι μστχιάσει τα σκουλίκια. Έ ­τσι σχιρνούσειν του πρώτου του χέρι μη τρία ταίσματα την ημέρα. Όοου τράνιβαν τα σκουλίκια απ' ταυ μιτάΕι ττ όριουναιν κι οι' άλλους νουντάδεις. οι ονώγεια. στου μιταΕσυργείου κι σι ώρα ανάγκης κι στις οχυρώνεις. Ό ­σου αριώτιρο ήταν το σκουλίκια τό­σου καλάτηρου γένουνταν του μιτάΕι,

63

Τότι κ ι χώρ

'Ενα κουτί είθειλειν αηάνου κότου ντγιό νουντάδεις. Ό λου του σπίτι γέ· νουντον ντορ - μαντόν. Οι οπητικοί κσι- μούγτσν στ' αινουγούντγια κι στουν α- λιακό.

Τώρα αλησμουνήθηκιαν αυτό, μούγγι σαν παρομύτχια απόμειναν.

Τα κριβότχια για του μιτόξι γένουν- τον οπού πουδαρχά διχαλουτό ξυλέ­νια μι ντγιό πατώματα οι ουγδόντα πόν­τους κι σι ινόμιοη μέτρου ψηλά. Στο πουδαριχά έβαναν ντγιό λαβδαριές κι' οπσνουθιό άπλουνσν τα καλαμπουτά μι φάρδους ντγιό μέτρα άπονου κότου. 'Ετσι γένουνταν τρία πατώματα μαΣί μι του πάτωμα κότου που γένουνταν σβρογιά. Τα παροθόργια στου μιτα- Εουργείου είχαν κονότχια που έκλει­ναν κι' οπού μέσα έβανσν πόλεις μι μποόρντεις ή παλιά Ζιλιά για να μη σιβαϊνει κρύγιου.

Πονουθιό στα καλαμπουτά άπλουνσν πρώτα ιφημιρίδεις ή παλιές λινότσεις ή σακιά ή κι μολογκούτεις για να μην πέφτουν τα σκουλιικχι κΓ οι κακαρό- τΖεις τους. Τα σκουλίκια τ' άριουνον όντας σνέβηνον οι οκέργια φύλλα.

Μη του ράισμα του μπόξι σέβηνειν στου πρώτου του χέρι πέντι έξι μέ- ρβις ύστορνας κοιμούντον μι του κι- φάλί ψηλό τα σκουλίκια, χουρ>ίς να τρών 12— 24 ώρεις, άλλαΖον την πέ­του τους κι οέβηναν στου δεύτιρου χέρι. Σ ι έξι μέρεις ύστορνας έρχουν- τον του τρίτου χέρι, οι ΐφτό του τέ­ταρτου κι αι δέκα μέρεις το σκουλί- κια οέβηναν στου τρανό ταυ χέρι γιο νο φκιόσει κι του κουκούλι του. Στου τρανό του χέρι το σκουλίκια είβειλσν πουλύ τόΐσμα' ένο κουτί γύριβειν 336 κιλά φύλλα. Σ ι όλη τη Ζσυή του έ- τρουγσν 420 κιλά. Μιρικοί τότι πήγη- νσν νύχτα μη τόλουγο στα Βουδινό' για ν' σγουρόσουν φύλλου κι όχι μι του φουρτχιό σμά μι την ουκό. Τρίο τοίομοτο γένουνταν την ημέρα.

Στ ις αρχές το οκουλίκι.ο ήτταν μαυ­ριδερά κ ι' όσου τρόνηβαν, γένουντον μόί ασπρότηρο μη ντγιό βοόλε ις όσ- πρεις κσυντά ατού κιψόλι τους. Ό ­σου τρόνηβαν το οκουλίκτα του φύλ­λου κόφΦουντταν μόι χουντρό κι στο τρανό τα χέργια έριχναν φύλλα κι κλαυνάμγιο όκουπα

Τ ις μουρόβιργεις τις ¿χούφταν μη του Ζουβανό κι τις έφκ*ονσν δ.μάτχια

διμενα πάλι μι μουρόβιργεις kj φόρ- τουναν τέοοιρα πέ.ιπ διμάτχια οτ' ό- λουνου κι ντγ:ό στιου γουμάρ». Τόφίρ- νον στην αυλή κι το κλορνοΰοον μη τουν κλαδουκόπου ή του κουπίδι. Ό ­ταν ήταν βριμένου του φύλλου οι βέρ- γεις στήνουνταν κι αριώνοονταν στουν τοίχου γιο νο στιγνώσουν, γ:στί τα σκουλίκια αρώατηναν μη βριμένα φύλ­λα. Ούπ λιρουμένα έπριηειν να ίνει γιατί δα κόφτουντσν η κλουστή απ' του κουκούλι. Οι β έρ γες κλαρνούν- τσν σ' ένα Ζιλί κ» μι τις πουδιές τό- φιρνσν κι τόίΖαν τα σκουλίκια στα κρ<· βότχια,

Στου τρονό του χέρι κουβσνούσομι κι ατπς ογκαλιές φύλλου για τάίςμα.

Τις βέργεις τις τρονύτηρεις τις Ει- φλούσαμι κι τις πέτσεις τις ατεγνουνά- μι για να δένσυμι του τριφύλλι κι τις βέργεις τις εφκισνόμι μύτη μη τουν κλοδουκόπου σ' ένο κούτσουρου κι τις εβονόμι βιργιό στο φασούλια. Τ ις όλ- λεις ιτς μικρόττηρεις τις βαστούσον γ:α την άλλη χρουνό για του κολό. Μι τ' αυτές έψηναν την πήττα τα Φώτο

. — για να γένουν μόί κολύτηρο τα κου- μβκαύλια την άλλη τη χρουνιά. Ή τις εί-

θειλαν κι για προυσανάματα για του φούρνου ή του τΖιόκι.

Τώρα καν κανένας δεν χρειόΖητιTOÓKVG

Σίτου τέλους απ' του τρανό του χέ­ρι γένουνταν τα μούρα κι οχιρνούοειν του πανηγύρι y o τους μαυρατΖίδεις. Όπους είλιγειν κι' ου Καυοταντούλης

•Τα μούρα είνει άβλαβα έχουν μιγάλη (χορι

κι κάθι χάφτας μουρατΖής τα τρώει κοι (γουστάρει.

Το μαύρο το κολύτηρο μιρμίγκεις το (πλακώνουν

κι οι μουρατΖΙδεις που το τρων τη (γλώσσα τους δαγκώνουν-..

'Οντας αημακόνπβειν να μπιτίοει του τρονό του χέρι αχιρνούσον οι πρώ­τοι καλαούΖιδοι ν' ανιβοίνουν σιαπάνου στα πουδαρικά κι' οχιρνούοαν να πλέ- γουν ταυ κουκούλι.

Τώρα ούπ ξέρουν οι νέοι τι δα πει κουκούλια μι μιτάξι

Τόπ έπριηειν νο γένει του κλάδου■ μο Πηγηνόμι στη Σέτο , στου Σπηλιού, στουν οξου τουν Αγια Σουτήρη κι μη το φολκϊντγια εκουφτάρ; πλειόπηρου τυξόρι αμό κι σιουμόρι. ή βρουμουξυ-

λιές, φρόψα ή κι γάβρο. Μιρικοί ιφ νον κ»' ένα κλουνί ογκόθι παλιούρι σγριουσπάραγγσυ που τόβονον στην < Εόηουρτα γιο του κακό του μόπ

Τα κλαντγιά ήταν κουντά πινίντο ουγδόντα πόντους σ' συ,τά ανέβην το σκουλίκια για νο πλέξουν του κ< χούλι τους Την πρώτη την ήμερο τα κλατντγιό έφκιανον του -στούρι μσ-. Στη μέση απ' το κριβάτχιο έ) νον μιρκές ηρ.ρουσκ.:ές μι ic o kc κλουνοργιο οπού πιξάρι Τις βέργ τις μπουντούσσν στου στρατού (ω λο-ιπο κλαδιά από το τόΐσμα), πουχ γένει ως τότι ίσιου τριάντα ο ορό' πόντους πάχους. Σι κανό ντγιό μέρ έβαναν κΓ άλλου κλαδί Απ τη μ πυρσυοκιό στην άλλη έφκιονον και ρεις. σειρές κόθιτεις στις μι σκιές πιρουοκιές κι σνόμ σο τόίΖον οκέ τα σκουλίκια που δεν ανέβηνον τιλιυττοία τα λίγα τιμπέλικο σκουλί τα μόΖουναν σ' έναν κ ουσέν κι τά| νον ανθισμένη λ για y a να φκιάστ κουκούλι. Στου τρονό ταυ χέρι παρ oióZouvrrov κι αατένιετς. Όσα οκού κιο ήτον όρουστα το πουλιμούσον σι πουτόμι γ.α να γλυτώσουν τ' άλλα.

Γιο δικαπέντι μέρεις Ειαπόστεινσν στκγτικοί ίσιαμι νο μπιτίοει του π ξιμσυ απ' τα καυχούλιο. Τότι Ειάντγ Ζσν κ» ηορόεις πσρέεις πήνηναν μούρα Για νο πει ου Κουστοντούλι-

Το μούρα είνει νόστιμο κι όλοινοι (Ζηλεύουν

τον ονομαστό το μουρατΖή όλοι (κουρού ϊδεύουν.

Όλοι τα τρων αχόρταγο μι τις νουι (ο ντάμα

κι όλοινοι τα πιργιλούν, πιρίεργον(πράμα..

Τώρο αυτά φοίνουντι σαν napa τχιο.

Όταν μπίτιΖειν του πλεξιμου μου νον το κλοντγιό μη τα κουκούλια αγκαλιές ογκαλιές το κστέβοΖο'· σ ουλή γ»α να μαΖουχτσύν σι κονέστι: Σημακόντιβειν Αγια Απόστουλους κι νο μόοουν το κουκούλια ακαλνοίκ τους ουγκινείς κι τους γειτσνους βότχιουν. Τότι γένουντον πήτεις. μπ· μπόργια κρες μη λοιιβίντγια κι το| τόρι. Μιρικοί όπλουνον τα κουκού σ' ένσν νουγτόν παυ οήκχκιοον ' στρατού. τα καλομπουτα κι τα που ρικά κι οπού κει τα μόΖουναν στο ι

64

Τότι κ ι τώρα

κισ ΜΙ την άλλη την ήμερα το πήγη- νον orno Καμένο γιια πούλημα.

ΜσΖώναυντος ντγιάλιγαν τα μαλα­κό τα «μικ·ίσκ»α- κι το τρανά τους ..μπουταλάδεις» κι τα βαστούσαν για του σπήπ. Φόρτουναν τα σακιά στ' ό- λουγου ή τάπιρνον στουν νώμου κι τα πήγηναν στα Καμένα. ΤογόροΖαν οι ΧατΖηνώτηδοι πούχσν κι φοϋρ-νοον κι τάφηναν για να μη βγουν ητνρούγκεις. ΑγόραΖαν κι· ου Κουτόπουλους, ου Κου- ιουμτΖής κΓ άλιοινοι. Έβοναν του χέ­ρι τους στου σακκι'ι κι τα Ζαύλιγον Ει- πΓτούτσυ γιο να γενουν μικίσκισ ή έ ­βρισκαν κάνα μαλοκό για να τα πλη­ρώσουν ιφτηνότηρα.

Ένα ιτκτυχημένου μιτάΕι έδουνειν απ' άνα κουτί πινίντα ίσιισμι ιΕΐνιτο ου- κσδεις κουκούλια.

Μιμικοί νσικοσκηροί ήταν μάϊ μιρα- κλίδαι κι τάΤΖον μη φισφισλούκι, Απτ' αυτούς αγόραΖον κουκούλια για σπό­ρουν.

Ύσταρ/ας απ' του μάσιμου το πι- Εόργιο κι οι μαί τρανές βέργεις οπ' του στρατού δένουνιταν διμότχιια για προυσισνάματο. Ου άλλους αα στρατούς μοΖώνουνταν σι χαράργιο ή παλιά Ζι- λό κι πο-ίλημνιούντον στην πολιόατρό­τα. Τα καλομπουτά κσυλουριόΖουνταν, δένουντο / κι μαΖί μη τα πουδαρικά μο- Ζώνουντα < στου μιτοΕουργείου γιο την άλλη τη χρουνιά. Κι ύστορνας βάρτει βούρτσεις κι λανάργιο... ονασκουμπό- νουντον οι νοικσυκυρές κι οχιρνούοσν τα φουκς νίοματα. το Εικαπνίσματα, τα σφουγκορ άμοτο κι τασβηοτώματα γιο νόρθει οι αράδα του σπήιτι.

Πού να νταλντίαεις τώρα να πεις γιο μιτάΕι.

Ου στρατούς τα τοσκνα απ' τις μου- ροβιργεις κι τα πιΕόργια έπιαναν τό­

πουν στου μαγείρημα, του τηγόνιομα, έφκιανον κι τουν καφέ στου καφόμπρι- κσυ του κολοακαίρι μάνι μάνι. Σ ι βα- ρυχειμουνιές ήταν χρειαΖούμινα κι τα πουδαρικά έπους γράφει ου Κουοταν- τούλης οι ώρα ανάγκης.Και άλλος πάλι έκαμε μια ωραία πράΕη έκαιγε τα πουδαρικά που κύταΖε μιτάΕη.

Μιμικοί ντγιό ιβδουμάδεις ύσταρνας απ' του πρώτου του μιτάΕι «τ' όντας τρόνηβαγ το νέα τα βλοστόργιο απ' τις μουριές έοιρνον τα κλαντγιά απ' του βλαστούλάγημα της μουριάς, ο- χιρνούσαν τουν τοιορκέΖη απού απο­ρούν πόφκιανον οι ίδιοι απού ντγιο- λιγμένα κουκούλια της πρώτης ιοου- δείας. Αλοινοι σγόροΖσν σπείρουν για κί,τορνα κουκούλια. Ου τσιαρκέΖης έ- φκιανειν μάί μ κροτηρο κσυκαάλ'Ο «Ζου- νοράττα» μη λιανώτηρου νήμα καλύτη- ρου για μτνμπίλεις. Τα κουκούλα αυ­τά το βαατούασν για του απήπ.

Μιρικοί βαστούσαν κι κολά κουκού­λια απ' την πρώτη ισουδειά, αυτά α- μά όπους κι τουν τσιαρκέΖη γιο νο σταθούν πουλάν κ,ιράν τάψηνον σι τα­φείς στου φούρνου σαν που έβγαΖον του ψουμί κι είχειν πυρά ου φούρ­νους.

Τα μικίακα κι τους μπουντσλάδεις όπους κι τα καλά τάβραΖον στου κα- Ζάνι για να ψουφίοει του σκουλίκι κι νο μαλακώσουν. Ύαταρνας απ' του βράσιμου, όπους ήταν Ζιουματιοτό του ν.ιρό, έττιρνσν ένο φουκολάκι καθαρό κι του βαστούσαν στο βρασμένο τα κου­κούλα, ίσια,μι να σκαλώσουν νήμοτο, πουλά ή ουλίγα, για να γένει χουντρή ή λιανή, όσου είθειλαν η κλουστή απ' του μιτάΕι. Μιτό τραβούσαν τις ινου- μένεις κλουστές απ' τα κουκούλα μη του χέρι κι την ά πλούτον καγκέλιο

κογκέλια για να μην πιδικλώνιγπ ο' έ ­να σινί ώσπου να Ειτυλιχτετί όλη η κλουστή απ’ τα κουκούλια που οκά- λουσαν στου φουκάλι κι να φανούν τα σκουλίκι,ο. Αν ήταν Ζιουμστιστά του νι- ρό ξανάβσναν του φουκάλι για νο τσα­κώσει κΓ άλλεις κλουστές μιτοΕενιεις που τις έριχναν οι άλλου σινί. Δεν έ- βσναν κι πουλά κουκούλια στου κοΖόνι.

Τ ις κλουστές οπ' του οινί όντος οτέγνουναν ίβριοκον την αρχή κι τις μόΖουνσν στην ανέμη οι θηλιές κι ύ­σταρνας στου τσικρίκ» μοσούργιο για ταυν αργαλειό. Έφκιοναν κιομιρί που λέγουνταν »μπουραυντΖιούκι ■>.

Μιμικές τιχνήτρεις όπους η Νταν- γτάνινο κ·Γ άλλεις είχαν ειδικά «μο- γκάνι» πόφκιοναν νήματα μιταΕουτά λιανά ή χουντρά.

Μη του μιτάΕι οι Κολιδοι έφκιοναν μπιρσίμνιο, χουντρά ή λιανά σι διό- φουρα ουρνόκισ απού χρώματα για να κιντσύν λιμπσντγιά, »λέκιια αντρικά, τυ- πιλούκιο κι' άλλα.

Μη του μιτάΕι ύφηναν στου απήτι κουκουλάρικα υφάσματα για αντρικά κουστούμια, άφηναν κιομιργιά για τσι- αρτσιάφκια, πύλεις, σιρβέτεις. πουκά­μισα της νύφης κι του γαμπρού, σά­βανα κι τέτοια μη «μάνεις» κ,ι «δαχτυ- λάτα». Σ ι πουλά απτ' ουτά του απ- μάνι ήταν οπού μπαμπάκι πουλύ γι' αυτό κι του υφάδι μιτάΕι. Οι Ζόστρεις κι τα Ζσυνάργια τ' αρντρίκισ ήτσν ό­λα απού μιτάΕι βαμένου μη μπουϊές απ' του Σισνό, τουν Κομκούλου ή τουν Αλντάκσυ. Μι του μιτάΕι κι ντούσαν τρα­χηλιές, έφκιοναν κουλούφκια απού προυσκέφαλα, πύλεις κιι γκάφεις γυνη- κί-εις κΓ άλλο πουλά πράγματα υφαν­τά για του σπήτι.

Ψ -

63

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΙΠΕΡΙΑ ΣΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΧΩΡΙΑ^ • ν ·Χ ·Χ ··ν ·Χ » Χ * Χ ·Χ .· ·ν ·Χ ·ν ·'ν · ·ν ·Χ * 'ν · ·ν ·Χ ·> .··ν ^ ·ν ·Χ * Χ * Χ ·Χ ·ν » 'ν · Χ ·Χ ·Χ « Χ ·Χ ·Χ ·Χ ·Χ ·Χ * Χ ·Χ ·Χ ·Χ ·Χ * Χ · χ ·χ ·χ * χ .χ .χ ,

Ψ ημμένη, ¡ξεφλουδισμένη, ξυόάτη, μ ’ αλά­τι και λάδι, όλο γεύση και νοστιμιά η φρέσκια και γλυκεία κόκκινη πιπεριά, έχει τούτο τον και­ρό την πρώτη θέση στο καθημερινό τραπέζι του σπιτιού μας.

Π αχύσαρκη κι ορεχτική τρώγεται με πολ­λή ευχαρίστηση. Σ τ ις ταβέρνες οι καλοφαγά­δες την καλοπληρώνουν, γιατί ανάμεσα στην ποικιλία των άλλων μεζέδων πρώτη και καλύ­τερη είναι η κόκκινη ψημμένη πιπεριά.

Τούτη την εποχή την τρώμε φρέσκια κομμέ­νη στη σαλάτα μας, ψημμένη ή ζεματισμένη και ξεφλουδισμένη με αλάτι, ξύδι και λίγο σκόρ­δο για πιο πικάντικη. Ετίσης μαγειρεμένη στις εντράδες μας.

Προκλητικά κόκκινη κι αστραφτερή από φρεσκάδα φαντάζει ανάμεσα στ άλλα λαχανι­κά της αγοράς. Μπορείς να περάσεις από κοντά της και να μη την λιμπιστείς, να μην αγορά- σες καναδυό κ ιλά ; Κ ι εδώ που τα λέμε, δεν εί­ναι και φθηνή. Α λλά , έλα που είναι νόστιμη! Κ α ι δεν είμαι μόνο αυτό, είναι και πολύ ωφέλι­μη για την υγεία μας.

Μ ια κόκκινη πιπεριά από άποψη βιταμι­νών — όπως λένε — ισοδύναμε! με τέσσερα πορ­τοκάλια. Μια πιπεριά δηλαδή μπορεί να καλύ­ψει τις ανάγκες μιας ημέρας σε βιταμίνη 0 και είκοσι δύο πιπεριές σε β’ιταμίνη Α .

Με την καψαϊκίνκ — τη διεγερτική ουσία — που περιέχει σε'^Ργάλη ποσότητα, ανοίγει την όρεξή μας γατί διεγείρει το πεπτικό μας σύστημα. Η πιπερίνη και το πιπερικό της οξύ διαλύουν τα οργανικά σώματα καθώς και τα ανόργανα άλατα, εμποδίζουν τη θρόμβωση και την εμβολή. ( Ωστόσο, ρωτείστε κι ένα γιατρέ που τα ξέρει καλύτερα).

Γ ια την δυσπεψία και τον πυρετό είναι φάρ­μακο αποτελεσματικό. Σ τ η Δαμασκηνιά λ .χ . του Βοίου, αλλά και σε πολλά άλλα χο>?ιά μα­

κεδονικά, παίρνουν οι γυναίκες κόκκινες «τσι- ούτσκες» — τ ι ; μικρούλες εκείνες στρογγυλέ; πιπεριές, που μοιάζουν με κόκκινα κεράσια, αλ­λά είναι σωστή φωτιά στη γεύση — τις βρά­ζουν, και με το καυτερό τους ζουμί κάνουν εντρι­βές στην πλάτη, στο στήθος και στα πόδια και γιατρεύονται από το κρυολόγημα.

Μ ια γερή εντριβή με ζουμί «τσούτσκας πι­περιάς» κάνει τον άρρωστο... περδίκι. Απαγο-

Της Ιφιγένειας Διδασκάλου

ρεύουν όμως να φάει κόκκινες πιπεριές όποιος υ­ποφέρει από «τραχώματα» — σοβαρή αρρώστεια των ματιών — , ούτε πιπέρι κόκκινο.

Στο χωριό Γαρέφι, στη Σωσάνδρα, στου; Προμάχους, αλ.λά και σ’ άλλα πολλνά χωριά στην περιφέρεια της Αριδαίας, κόκκινη καυτε­ρή πιπεριά με λάδι ή με ρακί, ή με οινόπνευμα, είναι το καλύτερό τους φάρμακο για το κρυολό­γημα. Ακόμα και τον πυρετό από την ελονοσία τον θεραπεύουν μ ’ αυτό το φάρμακο.

Ο αγρότης Γιάννης Τοπάλης — Μακαρί­της τώρα — οιηγήθηκε κάποτε στον κ. Π αύ- λο Λιολόπουλο, γεωπόνο, τούτο το περιστατικό:

Φυλακισμένος έξη ολόκληρους μήνες ο Γι­άννης Τοπάλ.ης στον πόλεμο του 1914, είχε προσβληθεί από ελονοσία και καθημερινά καιγό­ταν από τον πυρετό. Μ άταια παρακαλ.ούσε τον θεράποντα Γάλλο γιατρό του να του επιτρέψει να φάει κόκκινες πιπεριές καυτερές του χωρίου του, για να του κοπεί ο πυρετός. Ο γιατρός του δεν έδινε προσοχή στα λόγια του. Ωστόσο, με την επιμονή του ο Γιάννης, κατάφερε να πάρει την άδεια του γιατρού. Του φέρανε, λοιπον σ ένα κ αλάθι μέσα κόκκινες πιπεριές, που όταν τις μέτρησαν τις βρήκαν 27.

Ο Γιάννης, μπροστά στον γιατρό του αρ-

66

Η κ ό κ κ ινη π ιπ ερ ιά

•/ισε να τρώει τη μια πίσω αϊτό την άλλη τις καυτερές πιπεριές, ενώ από τα μάτια του τρέ- χανε τα δάκρυα... ποτάμι! Τόσο καυτερές ήτανε 5ΐ πιπεριές.

Ό ταν τελείωσε το... καυτερό του εκείνο γεύμα ο Γιάννης, είχε μουσκέψει στον ιδρώτα, είχαν πρηστεί τα χείλη τ,ου από την καούρα, αλ­λά σε εικοσιτέσσερις ώρες ο πυρετός της ελο­νοσίας, που τόσο τον βασάνιζε καθημερινά, εί­χε πάει περίπατο στα... «όρη, στα βουνά», ό­πως λέμε κι ούτε ξαναφάνηκε. Ο Γιάννης είχε γιατρευτεί!

Οι χωριανοί στο Γαρέφι και στους Προμά­χους, για νάχουν ζεστά τα πόδϊα τους στις πο­λύ κρύες ημέρες του χειμώνα, βάζουν κόκκινο πιπέρι μέσα στις σάλτσες τους πριν τις φορέ­σουν, κι ' ύστερα βάζουν τα παπούτσια τους.

Τη μέθοδο αυτή — λένε — χρησιμοποίη­σαν και μερικοί στρατιώτες μας τον χειμώνα, στον πόλεμο του 19 40 , στο Ελληνοαλβανικό Μ έ­τωπο. Α λλά και οι Γερμανοί στο Ρωσικό Μέτω­πο, έκαναν χρήση του κόκκινου καυτερού πιπε­ριού μέσα στις μάλλινες κάλτσες τους, για να φυλάξουν τα πόδια τους από τις παγωνιές.

Οι Βόροιοι λαοί, που καταναλίσκουν πολλά λιπαρά κρέατα, τρώνε πολλές πιπεριές.

Η γυναίκα είναι κόλλα και χρειάΖιτι απ' όλα.

θέλει αλάτι κι αλατάκι, κι πιπέρι κι πιπεράκι.

Όποιους θέλει ν’ αγαπήσει, θέλει να χασουμιρήσει

θέλει γρόσα να Εουδιάσ' κι να μη τα λουγαριάσ'.

Ούλα, ούλα να μη θέλ’, θέλει αλάτι κι πιπέρΊ

Από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπ τεμ­βρίου μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου που γίνεται η συγκομιδή της πιπεριάς, την βρίσκουμε στα μανάβικα φρέσκια, παχύσαρκη και κατακόκκι- νη. Ό λο τον άλλο χρόνο — σαν κόκκινο πιπέ­ρι — τη χρησιμοποιούμε στην κουζίνα μας. Τη διατηρούμε όμως και ξερή, περασμένη σε αρμα­θιές, καθώς και διατηρημένη σε κονσέρβες.

Σ τ η Μακεδονία κάνουμε χρήση κόκκινου πιπεριού σε αρκετά φαγητά της καθημερινής μας μαγειρικής. Τσορβάς και σαλτσιστό ψάρι (γριβάδι) στην Καστοριά χωρίς κόκκινο πιπέρι, ούτε νόστιμο είναι, ούτε μοσχοβολάει, ούτε γαρ­γαλιστικό είναι στην όψη.

Φασουλάόα και φασουλοταβάς στο φούρνο γίνεται χωρίς να μπει μέσα κόκκινο πιπέρι, αλ­λά και μια - δυό «τσιούτσκες» πιπερίτισες;

Χωριανές νοικοκυρές τηγανίζουν αυγά μα­ζί με άσπρη μυζήθρα, την περιχύνουν με λίπος και λίγο κόκκινο πιπέρι και... νοστιμεύονται!

Έ ν α σατυρικό 'λαϊκό τετράστιχο λέει:

Οι «μπόμπες» — γριές — του χωριού για­τρεύοντας τον «λυμένο» αφαλό του άρρωστου, μουρμουρίζουν: Απού πέρ’ του βουνό, είναι τρία

-αρια. Ιονα μ ελ τ άλλου πιπερ τ άλλου οεν τουν αφαλό κι φεύγ’ Μ.

Το παλληκάρι, που πρωτογνώρισε το «κεν- της αγάπης, πλέκει το στίχο:

όυό πουλάκια τα καημένο, πάνε κι έρχονται γιο μένα

τόνο το πουλί αγαπάω, τ' άλλο παίΖω και γελάω..

Τόνο το ταίΖω μέλι, τ* άλλο κόκκινο πιπέρι.

Μούπε το πουλί ν’ απέχω, γιατί διάφορο δεν έχω.

Πώς ν' απέχω απ' την αγάπη πάποθα πολλά γιο δαύτη;

Π αγάπη είναι βελόνη κι όπου στέκω μ' αγκυλώνει

η αγάπη είναι καρφίτσα μ' αγκυλώνει την Καρδίτσα.

Λυτός που γνώρισε καλά τη γυναίκα και τις απαιτήσεις της πλέκ*ι το δικό του τρχγού- °· με τα λόγια:

Φράγκο μου ατο καπέλο σου

αυγά με το πιπέρι

να τρέΕει η μάνα σου

να γλύφει το... σκουτέλι.

Ά λ λ ο τ ε ο1 γεωργοί στην Αρναία της Χ α λ ­κιδικής, πριν ξεκινήσουν για τους αγρούς, έπρε­πε να φάνε την «παπάρκα» — την πρωινή τους σούπα. Εβαζαν, δηλαδή στην κατσαρόλα αρκε­τό νερό, έρριχναν λάδι, τσιγαρισμένο κρεμμύοι και αρκετό κόκκινο πιπέρι, τρίβανε μέσα ψωμί και η «παπάρκα» ήταν έτοιμη. Την τρώγανε και... δρόμο για το χωράφι.

Σ τα χωριά της Φλώρινας, της Πτολεμαι- δας, της Έδεσσας και της Αριδαίας που καλ­λιεργούν σε μεγάλες ποσότητες την κόκκινη πι­περιά, τούτη την εποχή της εσοδείας, αποτε­λεί απαραίτητο συμπλήρωμα σε κάθε γεύμα των

67

Η κ ό κ κ ιν η π ιπεριά

χωριανών. Γ ι αν τους ρωτήσετε πώς πάνε από όρεξη, Οα σας πούνε ¿τι »τρώνε και χορτασμό οεν έχουν«. Ιοση ορεςη τους οινει η καταναλω- ση της κόκκινης πιπεριάς.

Κάπου πενήντα ποικιλίες πιπεριάς υπάρ­χουν. Στην περιφέρεια Αριδαίας όμως καλλιερ­γούν δύο ποικιλίες της κόκκινης πιπεριάς. Τη γλυκέιά και την καυτερή. Το κόκκινο χρώμα της γλυκειάς πιπεριάς είναι εξαιρετικά λαμπε­ρό σαν τα κόκκινα μάγουλα των κοριτσιών στο χωριό Κριμίνι του Βο'ίου, γ ι’ αυτό κ ι’ ο λαϊκός τραγουδιστής δίκαια έπλεξε το στίχο του έτσι:

Μήλο μου, γλυκό μου μήλο και νεράντΖι μου γραμμένο

σένα στοίχημα οε θέλω να σε στήσω κρύα βρύση

μαρμαρένιο κυπαρίσσι.

Νάρχονται όμορφες να πλένουν, τα κορίτσια να λευκαίνουν.

Μ' ήρθεν ένα, μ' ήρθεν άλλο, μ' ήρθε ένα φτωχό κορίτοι

που έλαμπε κι αυτό κι η βρύση.

Στέκ(ει) η βρύα’ και το ρωτάει: Α, μωρέ φτωχό κορίτοι

πόθεν τάχ’ς τα μαύρα μάτια, τα φλουριά τα μερτΖισνάτα;

Έχω άντρα πρώτο κλέφτη κι αδερφό πρώτο γροοάτο

παν και πάτησαν τον ήλιο και του φεγγαριού τη λάμψη.

Πήραν γρόοια, πήραν άσπρα, πήραν κόρη ρωμιοπούλα

πού'ταν άσπρη οον το γάλα, κόκκινη οαν το πιπέρι I

Η καυτερή κόκκινη πιπεριά έχει βαθύ κόκ­κινο χρώμα.

Η γλυκέ ιά πιπεριά έχει τον μίσχο της χον­τρό, ενώ η καυτερή λεπτό.

Λιγνόμεση Οάταν και η κόρη, που γ ι’ αυτήν ο λαϊκός τραγουδιστής έπλεξε το τραγούδι του:

ΠιπερόριΖο, ψιλή, λιγνή μου μέση

και να σ’ όριΖα.

Μα τη θάλασσα, ψιλή, λιγνή μου μέση

να σ' αγκάλιαΖα.

Το ανάστημα του φυτού λίγες φορές φτά­νει τους πενήντα πόντους. Απ’ αυτό και τούτο το χαριτωμένο ταχτάρισμα της μάνας για το μωράκι της, που πρωτοκάνει για πρώτη φορά τα βηιματάκια του:

Στράτα, στρατίτοα, φουντωτή μηλίτσα

κοντοπιπερίτσα!

Γ ια να γίνει η πιπεριά πιπέρι χρειάζεται

\α είναι ξερή. Αλλοτε η αποξήρανσή της γί- \ονταν στον ήλιο, έξω στην ύπαιθρο, στα «πι- περάλωνα».

Ανασκουμπώνονταν οι νοικοκυρές, καθάρι­ζαν τ ’ αλώνια από τα χόρτα, τις πέτρες και τα χώματα και τα κατάβρεχαν καλά με τις ποτι- οτήρες κι ύστερα τα ξανασκούπιζαν. Ετοίμαζαν μια αραιωμένη φρέσκια κοπριά από τα βόδια τους και μ ’ αυτήν άλειφαν το αλώνι και τ ’ άφηναν να στεγνώσει.

Στεγνό πια τ ’ αλώνι το ξανασκούπιζαν κι άπλωναν τις πιπεριές, αφού πρώτα τις κομμά­τιαζαν μέσα στις ξύλινες σκάφες με το σιδερέ­νιο κοφτερό φτυάρι. Η δουλειά τταν πολύ κο­πιαστική. Αργότερα πήραν χειροκίνητες μηχα­νές που κάβε μιά τους είχεν έξη σειρές κοφτερά μαχαίρια.

Σ τ ις μηχανές οι ιεριες και τεμαχίζοντανγρηγορότερα, αλλά και δεν συνΟλίβονταν. Κομ­μένες κατόπι απλώνονταν στο αλώνι για να στε­γνώσουν. Επρεπεν όμως να ανακατεύεται η μά­ζα ουό φορές την ημέρα.

Εκτεθειμένη, ωστόσο, στον αέρα και στη σκόνη, έχανε και από το ζωηρό χρώμα της και από την καλή της ποιότητα. Ακόμα, γιατί, και η υγρασία της νύχτας, και η πρωινή δροσιά έ­πεφταν επάνω της. Γ ι ’ α-τό, κάβε σούροπο, με τη δύτη του ήλιου φρόντιζαν και συμμάζευαν τη μάζα στη μέση του αλωνιού και την σκέπα­ζαν καλά με κουβέρτες και πολλά πανιά.

Ορισμένοι από τους χωριανούς παραγωγούς στέγνωναν τις πιπεριές τους επάνω σε ξύλινα τελάρα, ενώ κάτι» απ’ αυτά καίγανε φωτιά. Με τον τροπο όμως αυτόν ο; πιπεριές και μαύριζαν και καπνίζονταν, οπότε το πιπέρι μύριζε καπνί­λες.

Τ α τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει όλα. Η Γεωργική Γπηρεσία με τους Συνεταιρισμούς της διαθέτει ό) α τα σύγχρονα μέσα, τόσο για την ατοξήρανση, όσο και για την άλεση τη : πιπεριάς.

Έ ν α καιρό, τις στεγνές πιπεριές για να τις κάνουν πιπέρι τις άλ.εΟαν στους πετρομυ-

68

Η κ ό κ κ ινη π ιπ ερ ιά

Λους. Γγροσκοπική όμως η πιπεριά καθώς εί­ναι, έπρεπε όοο ήταν καλά στεγνή, προτού οη- Ααδή υγρ ανθεί να πάει στον μύλο για άλεση. IV αυτό οι παραγωγοί και μυλωνάδες συνεννο- ούνταν πρώτα, ώστε ο μύλος να είναι έτοιμος στην ώρα του. Το πόσο βιαστική ήταν μια πα­ραγωγός νοικοκυρά φαίνεται κι από τούτο το δη­μοτικό τραγούδι, που λέει:

Αμάν, αμάν βρε μυλωνά, άλεσε το να χαρείς

κι από μένα ότι ποθείς.

Αμάν, αμάν βρε μυλωνά μου, θα το βρεις.

— Να στ' αλέσω κούκλο μου, να και την καρδ°ύλα μου

να κι ο μύλος χάρισμά σου, να και άλα τα καλά σου!

Κ ι ένα ακόμα τραγούδι π' αναφαίρετα·, στο πιπέρι:Όλα τα δέντρα της αυγής δροσιά είναι γεμισμένα

και μένο τα ματάκια μου πολύ ναι δακρυομένα.

Πού ήσουν τριανταφυλλένια μου τόαο καιρό χαμένη;

Ήμουν στα πλάγια που έβοοκα, στα δέντρα που κ°ιμόμουν

και στην ψιλή την πιπεριά που μάΖευα πιπέρι.

Πιπέρι για τις έμορφες και για τις μαυρομάτες

να πιπερώσουν τα φαγιά, νο φαν τα παλληκάρια!

Π άνω στην άλεση πολλές φορές οι πέτρες του μύλου κολλούσαν και σταματούσαν. Ά ρπ α­ζε τότε ο μυλωνάς μια χούφτα αλεύρι, τόριχνε και ςαναςεκινούσε ο μύλος. Αν όμως τύχαινε και οεν είχεν αλεύρι κοντά του, έρριχνε κοπανισμέ­νο κεραμίδι, οπότε και τα 0υό αυτά — αλεύρι ή κεραμίδι — χαλούσαν την ποιότητα του πιπε­ριού, πλήθαιναν την τέφρα του, αλλά τρώγαμε κα; μεις... κοκκινόχωμα!..

Σήμερα αυτό δεν γίνεται, μην το φοβάστε, ο έλεγχος από το εργαστήριο του Χημείου εί­ναι τακτικός και το κοκκινοπίπερό μας απαλλα­γμένο από οποιαδήποτε νοθεία.

Ό ταν μικρά παιδιά — θυμάμαι — ξεστο­μίζαμε κάποια «κακή» λέξη, άρπαζε η μητέρα μια πρέζα κόκκινο καυτερό πιπέρι από την πι- περοΟηκη και μας το έχωνε στο στόμα. Κ α ι τό- ' ί , πω, πω, φωτιά, Θεέ μου! Φουλτάκιαζεν η

γλώσσα μας και πρήζονταν τα χείλη. Τρέχανε και τα οάκρυα από τα μάτια, αλλά το «φάρ­μακο» ήταν «μιά κι όξω», αποτελεσματικότατο. Πού να τολμήσουμε να ξα*ναπροφέρουμε «κακή» λέξη. «Βουβακάκι»!

«Η γλώσσα» — λέει μια παροιμία — κόκ- καλα δεν έχει, αλλά κ.όκκαλα τσακίζει γ ι’ αυ­τό την κακόγλωσση γυναίκα τη λένε: « Ά ν τ ε , μωρή πιπέρω! Φωτιά στάζει το στόμα σου».

«Φωτιά» πρέπει νάταν κι ο λόγος του νιού που έκ.οψε τις ελπίδες του κοριτσιού μ ’ αυτά τα λόγια:

Αν κάνει ο πετεινός αυγό κι η μυγδαλιά πιπέρι

τότε κι εού να καρτερείς για να σε κάμω ταίρι.

Πολύ χαριτωμένο ήταν το τραγουδάκι που λέγαμε πριν από κάθε παιχνίδι και που έχει τα λόγια:

Ανέβηκα στην πιπεριά, να κόψω ένα πιπέρι

κι η πιπεριά τσακίστηκε και μούκαψε το χέρι..

Δός μου το μσντιλάκι σου το χρυσοκεντημέν0

να δέσω το χεράκι μου που είναι ματωμένο.

Κ α ι Οα κλείσουμε με δυο ακόμα δημοτικά μας τραγούδια που μαρτυρούν, πως δεν καίει μο­νάχα το καυτερό πιπέρι, αλλά που καίει κι ένα φιλί γυναίκας ή κοριτσιού. Το πρώτο:

Πραματευτής πινέθικι ο' όλα το πανηγύρια

πως γέλασι κι ψίληοι χήρις κι παντριμένις.

Οι καλουγρές κι οι παπαδιές λογαριασμό δεν είχαν

μα σαν της βλάχας το φιλί, γλυκότιρου δεν έχει.

Γλυκό είναι οαν τη Ζάχαρη, μα καίει οαν το πιπέρι!

Τ τ> ί / %ο οευτερο τραγουοι:

Ένα ς κοντός καλόγερος, ένας καλογεράκος

πώχει τα χίλια πρόβατα, τις δυά χιλιάδες γίδια

απώχει μύλους δώδεκα, μαντάνια δεκαπέντε

έχει κι ένα Ζερβόμυλο, π* αλέθει το πιπέρι

τον έρριΖαν μιαν αφορμή φίλησ' ένα κορίτοι

και πούλησε τα πρόβατα και πούλησε το γίδια

και πούλησε τους μύλους του μ’ όλα του το μοντάνια.

6')

« Ν Ι Α Ο Υ Σ Τ Α » μια πόλη από ευεργέτες32. Το Βαϊνανίδιο

Κολυμβητήριο

Ήταν και έμεινε για τον τό­πο ένα όραμα, η μεγάλη δωρεά ταυ μετανάστη συμπολίτη Κων)- νου Βαίνανίδη. Το έργο ξεκίνη­σε το 1957 με τη δωρεά του Βαΐ- νανίδη. Η τότε επιτροπή που α­ποτελούνταν από τον δήμαρχο Αλέκο Χωνό και τους Αναστά­σιο Τσίτση, Δημότριο Βαίνανίδη και Γιάννη Γιαννικουρή ως τε­χνικός, ήρ3ε σε επαφή με τον δωρητή ύστερο από μεσολάβη­ση του Αγγέλου Βαλταδώρου. Το οικόπεδο, τεσσάρων στρεμ­μάτων, παραχωρήθηκε από τον Δήμο και την Επιτροπή του Γυ­μναστηρίου. Η άδεια και τα σχε­τικά σχέδια εκ δόθηκαν από το Υπουργέ ο Γεωργίας, ύστερα α­πό συντον.σμένες ενέργειες πολ λών παραγόντων. Αναφέρουμε τον κ, ΚολφαρέΖο. τον Γιάννη ΚαραμπατΖό. την Ολυμπιακή Ε­πιτροπή και τον Ε.Ο .Σ. Αθηνών.

— Οι διαστάσεις του κολυμ­βητηρίου καθορίσθηκαν με διε­θνείς προδιαγραφές 2 0X 50 μ. και είχε κομπίνες, κερκίδες, α- μουδιά. βούτες χλωρίου για τα πόδια, πύργο καταδϋσεως με κυ­μάτισμά για την ανανέωση του νερού. Επίσης προβλεπόταν από το σχέδιο να γίνει και χειμερι­νό. Ήταν σχεδιασμένο για διε­ξαγωγή διεθνών αγώνων.

Η δωρεά αυτή παρέμεινε α­ναξιοποίητη, γιατί την περίοδο εκείνη δεν βρέθηκε ένα προο­δευτικό και τολμηρό μυαλό για να φέρει αε πέρας το έργο αυ­τό, και η Νάουσα έχασε την ευ­καιρία να γίνει ένα αξιόλογο α­θλητικό κέντρο.

Η Επιτροπή ονόμασε το έργο «ΒΑ ΓΝ Α Ν ΙΔ ΕΙΟ ΚΟΛΥΜΒΗ­ΤΗΡΙΟ» πρ?ς πμή του ευεργέ­

τη. Με την δωρεά τέλειωσε η πισίνα και η βάση του πύργου κστσδάσεως. Δυστυχώς όμως με την αλλαγή της Δημοτικής αρχής κα, την εξάντληση των χρημάτων της δωρεάς το έργο

Του Δημ. Μπάϊτση

έμεινε ημιτελές στο στάδιο αυ­τό. Ο δωρητής προσεφέρθηκε να συνεχίσει την χρηματοδότη­ση γιο την αποπεράτωση του έργου, πλην όμως δεν έγινε τί­ποτε. Σήμερα στην θέση αυτή υπάρχει το κλειστό γυμναστή ριο.

Ο δωρητής πέθανε με την πί­κρα, χωρίς να ιδεί να υλοποιεί­ται το όραμά του. Η δε πόλη μας έχασε την ευκαιρία να α­ποκτήσει το κολυμβητήριό της και να καταστεί ένα κέντρο α­θλητισμού. Ευχόμαστε πολύ σύν­τομα το όραμα του Βαίνανίδη να γίνει πραγματικότητα και να δο­θεί το άνομό του, όπως άλλω­στε και του αξίΖει.

33. Η Παναγιωπούλα

Είναι παλιό μοναστήρι και βρί­σκεται σε απόσταση ενός χιλιομ. ανατολικά από τη Νάουσα. Εί­ναι αφιερωμένο στη Ζωοδόχο πηγή. Η Παναγιωπούλα ήταν μο­

ναστήρι γυναικών και έπαιξε ση­μαντικό ρόλτ στην Επανάσταση της πόλης στα 1822 καθώς και στο Μεκεδον.χό αγώνα που πρόσφορε τις πρώτες βοήθειες στους τραυματίες.

Η εκκλησία ανακαινίσθηκε στα 1895, με στηρίγματα τοίχου στη μια μεριά, καφασωτά κτλ., εί­ναι αγιαγραφημένη όλη, όπως και ο Αγιώργης με την ίδια τε­χνοτροπία. Πολλά θέματα εικό­νων είναι παρμένα απ' την Πα­λιά Διαθήκη.

Μέσα στον περίβολο της μο­νής ήτον φχιαγμένα κοι τα κε· λ·ά τα οποία σήμερα δεν υπάρ­χουν. ΣώΖεται όμως το σπ’τι που μέχρι τελευταία οτέγαΖε τον μο­ναχό Μελέτιο, ιδρυτή του οικο­τροφείου κοι τους τροφίμους, Επίσης υπάρχει και το πηγάδι πάνω οτο οποίο είναι τοποθετη­μένο το κςμπαναρ·.ό. Οι πόρτες της εκκλησίας είναι χαμηλές ό­πως σε όλα τα μοναστήρια μας. για να μη μπαίνουν μέσο οι Τούρκοι έφιπποι

Πάνω ςπό την κύρια είσοδο είναι η εικόνα του Αγίου Θεο­φάνη, Γ.ρεστάτη πολιούχου της Νάουοας.

Μια επιγραφή μέσα στην εκ­κλησία μας δίνει τα ονόματα των πρωτερσγτών του μοναστηριού με τα εξής:

ΕΓΕΝΕΤΟ ΕΠ ΙΜ ΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΤΡΟ

ΠΕΥΟΝΤΩΝ Κ ΥΡ ΙΩ Ν ΔΗΜ ΗΤΡΙΟΥ ΑΡΝΙ

ΚΑ Ι ΚΩ Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Υ ΚΑΚΑΛΕ ΕΤΕΙ1895

Πρόσφατα οι Ναουσαίοι συνε­χίζοντας τις παραδόσεις των προγόνων τους, ανακαίνισαν τα κτίρια. Η Παναγιωπούλα ανήκει στην ενορία Αγίου Γεωργίου. Πα λιά λειτουργούσε κόθε Κυριακή Σήμερα κόθε Παρασκευή.

70

Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Α Κ Α Ι Φ Υ Σ Ι Κ Η

(Η εξέλιξη των ιδεών στη φυσική)Η φυσική επιστήμη (όχι βέβαια με

,,φ , σημερινή της μορφή, αλλά με την ι μο,·ψί ψοοικής φιλοσοφίας) γεννήθη­κα και αναπτύχθηκε στην Αρχαία £λ-

λοδα

Πρώτοι οι Αρχαίοι Έλληνες φιλό­σοφοι Ζήτηοον να ερμηνεύσουν την δη­μιουργία τη·.· ΟνόπτυΕη κοι την εΕέ- ΑίΕιΊ του κόσμου και νο δώοουν ικανο­ποιητικές απαντήσεις στα μυστήρια και οκατανόητο φυσικά φαινόμενα του σύμ- ιοντοε.

Ωστόσο η εμφάνιση στην Αρχαία Ελ- λό&α της φιλοσοφίας, της κοσμολογί­ας, της αστρονομίας και των άλλων ε ­πιστημών δεν είχε χαρακτήρα ουτόμα- τρς γέννησης. Πολύ τιριν από την Αρ­χαίο Ελλάδο διάφοροι λαοί της ΑοΙος και της εγγύς Ανατολής έφθοσαν οε οΕιοθαύμοστα επίπεδα ηολτπομού. ε- πηρεόΕσντος τους άλλους λαούς κοι ιδ,οίτερο τους Έλληνες με τους οποί­ους ήρθαν οε επαφή διο μέσου των εμπορικών ανταλλαγών. Έτοι λοιπόν στην Αίγυπτο, στη Συρίο, στη Βαβυ­λωνία αλλά και παραπέρα στην Περ­σία κοι στην Ινδία γεννήθηκαν και α­ναπτύχθηκαν οι πρώτες ορχέγονες ι­δέες της φυσικής φιλοσοφίας και α­στρονομίας. Σύμφωνα με το Διογένη

το Λαέρτιο: «Το έργο της φιλοοοφίος μερικοί ιοχυρίΕονται πως- έχει την κα- τογωγή του στην Αοίο γιστί οι ειση­γητές της φιλοοοφίος στους μεν Πέρ- οες ήταν οι μάγοι, στους Βαβυλώνι­ο ί κοι Ασούριους οι Χαλδοίοι κοι στους Ινδούς οι γυμνοοοφιστές (οο· ψαι · ιερείς) - Είνοι λοιπον λογικά νο υπο&μσουμε ότι απ αυτές τις χώρες δημιουργήθη^ον το πρώτα δείγμοτα

τα πρώτα σπέρματα της φιλοσοφίας 1(111 των επιστημών επειδή η πορογω- νή τους εΈαρτιώτον από το μεγάλα η°τόμια και τις κοιλάδες, τις ιδιαίτε­ρες εδαφολογίες, κλιματολογικές και νεωγμοφ κές συνθήκες κοι επειδή γιο τρ λόγο ουτό χρειάστηκε νο γίνουν με­νόλα τεχνικά έργα που απαιτούσαν °Φ ενός μΕν τη γνώση των μαθημα- "κών οφ ετέρου δε την ένωση με- νάλων ομάδων ανθρώπων. Η άμυνο ε- πίαης στις επιδρομές των εχθρικών φυ­

λών οποιτούσε την δημιουργία μεγά­λων κρατών και πόλεων στις οποίες δημιουργήθηκε το ιερατείο που τκοπό του είχε την καλλιέργεια των επιστη­μών και της φιλοσοφίας. (»Μ ε τη λέ­ξη ιερατείο δεν εννοώ μόνο τους ποπά δες κάθε αρχέγονου ή αρχαίου λαού ολ λά και τους σοφούς και τους ειδικούς που ασχολούνταν με την συγκέντρωση γνώσεων κοι με την μελέτη κοι την έ ­ρευνα των φυσικών φαινομένων»).

Το πιο προχωρημένο ιερατείο, από άποψη σσφίσς «οι γνώσεων κατά την διάρκεια της Αυγής της Αρχοίας Ελ­ληνικής φιλοσοφίας ήταν το ιερατείο

ΤουΓιάννπ Μυλωνά

Φυσικού - Μαθηματικού

της Αίγυπτου γι' ουτό και πολλοί Έ λ ­ληνες φιλόσοφοι κοι οτοχοστές μετοΕύ των οποίων ο Θαλής και ο Δημόκριτος μοθήτευοον για αρκετό χρόνιο στην Αίγυπτο.

Οι Έλληνες στοχαστές που επιοκέ- φθηχον την Αίγυπτο, την Βαβυλώνιο, την Περοίο και άλλες ασιατικές χώ­ρες μελέτησαν είτε έμμεσο είτε άμεσο το ιερατικά αρχείο των χωρών ουτών και διδάχθηκαν πολλά όχι μόνο για ο­ρισμένες τεχνικές γνώσεις άλλο και για τ ις βοοιχές αρχές της αστρονο­μίας και των άλλων επιστημών.

Αλλά ον οι Έλληνες φιλάοοφοι δι- δάχθηοον τις πρώτες αρχές της φιλο­σοφίας κοι των επιστημών οπό τους ασιατικούς λαούς εν τούτοις εργάσθη- καν με πόθος, αφομοίωσαν πλήρως τις πρώτες ιδέες, πέτοΕαν ά,τι άχρηστο και περιττό υπήρχε από τις αρχικές θεωρίες, δημιούργησαν νέες ανώτερες ιδέες και φιλοσοφικά συστήματα κοι παρουσίασαν έναν πνευματικά και ποι­οτικά ανώτερο πολιτισμό στο παγκό­σμιο πνευματικό οικοδόμημα που θα οποτελούοε τη βάοη για τη γέννηοη. την ονόπτυΕη κοι την εΕέλιΕη άλου του σύγχρονου δυτικού πολπιομού. Με ου- τήν την έννοιο λοιπόν ο Αρχαίος Ε λ ·

λη νικάς Πολιτισμός είναι πρωτότυπος κοι ποιοτικό ανώτερος οπό κάθε άλ­λο πολιτισμό του αρχαίου κόομου: Ό ­πως γράφει ο Ένγκελς : «Ο μικρός οε πληθυσμό ελληνικός λοός πέρασε οπό όλα τα μονοπάτια της επιστημονικής σκέψης και δημιούργησε έναν μεγάλο πνευματικό πολιτισμό που τον θαυμά­ζουν οι αιώνες».

Έτοι λοιπόν δημιουργούνται οι κα­τάλληλες συνθήκες κατά την διάρκεια του 8ου - 7ου - 6ου αιώνα πριν τη νέα χρονολογία για την ονόπτυΕη του λαμπρού πολιτισμού της Κλοοοικής Ελ­λάδος; Η συγκέντρωση των ανθρώπων απς πόλεις, η ονόπτυΕη της τότε βιο­τεχνίας, η ονόπτυΕη του εμπορίου κοι της ναυσιπλοΐας, η κατάργηση της δι- γροφίος. ο Εεπεομός του ιερατείου και τέλος και πολύ σημαντικό το δημοκρα­τικό πολίτευμα που επέτρεπε τον ε ­λεύθερο στοχασμό κοι την ελεύθερη διοκίνηση των τδεών ήταν οι κύριες κοι κυρίαρχες αιτίες που η αρχαίο Ελ­λάδα έφτασε σε τέτοιο επίπεδο ovó- πτυΕης ώστε να δώσει τέτοια καθολι­κό κοι γιγάντια πνεύματα στον παγκό­σμιο πνευμοτικό πολιτισμό όπως ο Η­σίοδος, ο ΑναΕαγόρας. ο ΑναΕίμαν- δρος, ο ΑναΕημένης, ο Εμπεδοκλής, ο Δημόκριτος, ο Ηράκλειτος, ο Πλάτων ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος κ.ό

Στην αρχή, στην πρώτη περίοδο της Ελληνικής φιλοσοφίας οι Ίω νες φι­λόσοφοι ενδισφέρθηκαν κυρίως νο λύ­σουν το πρόβλημο της σύστασης κοι της ουοίας της ύλης: και αργότρεο οι διάδοχοί τους καταπιάστηκαν να βρουν την αρχή της κίνησης της ύλης: Ερευ­νώντας το πρόβλημο αυτό ενδιαφέρθη­καν να μάθουν αν ο εΕωτερικός κό- ομος στον οποίο Ζούμε κοι αισθανό­μαστε σποτελείται οπό πολλά σύνθετο στοιχείο ή από ένα μόνο στοιχείο Πολλοί δέχθηκαν ότι ο κόσμος αποτε· λείται από ένο μόνο στοιχείο, άλλοι οπό δύο ή κοι περισσότερα

Ο Ησίοδος, που κατά τον Αριστοτέ­λη ήταν από τους πρώτους φιλοσοφί- οαντες του 7ου αιώνα πριν τη νέο χρο­νολογία, δημιούργησε το πρώτο φιλο­σοφικό ούστημσ γιο την γέννηση κι ε-

71

Φιλοσοφία κα ι φυσιι

Εέληξη του κόσμου. Στο έργο του «θ ε­ογονία- δέχεται ότι στην αρχή ήταν το χάος οπό το οποίο γεννήθηκε η γη και ο έναστρος ουρανός (πρώτη αντίθεση).

Ο Ηοίοδος εδώ δεν εννοεί βέβαια μό­νο τη γή μας ολλό γενικό το στερέω­μα σαν βάση για την ανάπτυξη της Ζω­ής. Κατόπιν γεννήθηκε η νΟχτο και η μέρο (δεύτερη αντίθεση) κοι μετά γεν­νήθηκε ο έρωτας Ο έρωτος έχει την ιδιότητα να γονιμοποιέ ί, να φέρνει σε εποφή τα οντίθετα. Με τον Ησίοδο λοι­πόν γεννιώνται τα πρώτα δείγματα της διαλεκτικής που θα αποτελέσει τη βά­ση γιο την ποροπέρο ανάπτυξη των ι­δεών γιο την γέννηση κι εΕέληΕη του κόσμου.

Ο Θαλής ο Μιλήοιος. ο Γενάρχης της Αρχαίος Ελλην.χής φιλοσοφίας δι­άσημος γιο τις γνώσεις του, θεωρεί σαν πρώτη αρχή του κόσμου το νερό: Τσ νερό οπσντόται και στις τρεις μορ­φές της ύλης δηλαδή την στερεά, την υγρά κοι την αέρια και το γεγονός ότι για να αναπτυχθεί και διατηρηθεί η Ζωή χρειάΖεται το νερό, οδήγησε το Θαλή στη θεώρηση του νερού οαν αρ­χή του κόσμου. Ο Αριστοτέλης επίσης γράφε· ότι ο Θαλής ήταν πανθεϊστής (υλιστής) και δίδασκε πως όλα τα πρόγμοτο μέσο στην πλάση έχουν ψυ­χή Αλλά η ψυχή στη Φιλοοοφ κή γλώσ­σα του Θαλή σημαίνει το αίτιο που κάνει το πράγματα, το όντα να κινούν­το! νσ μεταβάλλονται και να χουν Ζωή «τον λίθον, έφπ. ψυχήν έχειν, ότι τον σίδηρον κινεί- Ο Θολής υποστή­ριξε πως Ο κόσμος είναι ένας και ότι όλα γίνονται από κάποια ανάγκη (οι- τΐο)

Ο Αναξίμανδρος. Μιλήοιος και αυ­τός και σύγχρονος του Θαλή, υποστή­ριξε ότι αρχή όλων είνσι το άπειρο. Αλλά λέγοντας άπειρο, εννοούσε την υλη Το άπειρο είναι άναρχο κοι ά­φθαρτο. Δεν έχει ούτε τέλος. Τερά­στιες μετοβολές γίνονται στη φύση ολλό τίποτα δν χάνεται ή ό,τι χάνεται σήμερα, θα Εανογίνει αύριο. Το άπει­ρο λοιπόν είναι άφθαρτο κι αιώνιο,

Ο ΑνοΕομένης επίοης Μιλήοιος θεω­ρείται οπό τους μεγάλους στοχαστές που πρόοφερε πολλά στην Ελληνική διανόηση, Ο ΑνοΕιμένης δέχεται σαν πρώτη ουσία του κόσμου τον οερα. Ο

αέρας βρίσκεται παντού, δε σταματά ποτέ η κίνησή του, αλλάξει συνέχεια και είναι η αιτία της Ζωής και της κ ί­νησης στα έμψυχο όντα. Με το να κινείται ο οέρας συνέχεια δημιουργεί την αραίωαη και την πύ:<νωση Με την αραίωση γίνεται φωτιά, μς την πύ- χνωση γίνεται σύννεφο, χώμο Πέτρο :<λπ. Κοτά τον ΑναΕιμέ'-η στο σύμπαν σχηματίστηκε πρώτα η γη, που κρα­τιέται στον σέρα και που η βάαη της βρίσκεσαι στο βάθη του «άπειρου.

Ο Ηράκλειτος, ο επωνομαξόμενος και σκοτεινός, ο πατέρας της διαλε­κτικής. ο ιδρυτής και αρχηγός της σχο­λής της Εφέσου γεννήθηκε το 544 και πέθονε το 484. Επιρεάστηκε οπό τις διδασκαλίες του Αναξίμανδρου και Α- νσξιμένη κοι είδε τον κόσμο σον ε ­νιαίο σύνολο δίχως αρχή κοι τέλος. Θεωρεί την «ρωτιά σον το πρωταρχικό κοι οιώνιο στοιχείο του κόσμου. Από τη φωτιά γεννιώνται όλα τα όντα και σ' αυτήν ξαναπηγαίνουν. «Ουσίο κοι ορχή πάντων εστι το πυρ-. Τίποτα δεν είναι ακίνητο, σταθερό, μόνιμο, οιώ­νιο. άγιο. -Πάντα. . ρεω, είνσι δε πο- γίως ουδόν-. Το Σύμπαν δεν είναι κα- τοσκεύσομα κανενός θεού ή κανενός

ανθπώπου. μα στην ορχή το πάντα ή­ταν φωτιά. Κστά τον Ηράκλειτο το σύ­νολο της πραγματικότητας μοιόξει με ποταμό που τρέχει ασταμάτητα. Η δε ουσία των πραγμάτων αλλάξει συνέ­χεια. Η αέναη αλλαγή είναι το κύριο χαρακτηριστικό της αντικειμενικής πρα- γματικέπητας. Χωρίς κίνηση δεν υπάρ­χει Ζωή κι εξέλιξη Αφού δε όλα ρέ­ουν, μεταβάλλονται. αλλάξουν και τί ποτά δεν μένει σταθερό και αμετά­βλητο, αλλά όλα κινούνται. υπάρχει αι­ώνιο ολλογή, Παρομοιάζοντας την αι­ώνια αυτή κίνηση με το ρεύμα του ποταμού έλεγε πως «δεν μπορούμε νο μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι*

Ο Δημόκριτος γεννήθηκε στα Άβδη- ρα γύρω στα 460. Νέος ακόμα μελέ­τησε το συγγράμματα των (ώνων φι- λοσόφων και ιδιαίτερα του Λευκίππου και του Ανοξαγόρα του ΚλοΖομένιου. Θεωρείται ο πατέρας της ατομικής θε­ωρίας της ύλης διότι δεχόταν οτι ο κ«>σμος αποτελείται οπό τα άτομα κοι το κενό. Η μεγαλειώδης ουτή ιδέα θο απασχολήσει και θα προβληματίσει για 2.500 χρόνια τους επιστήμονες και τους

φιλόσοφους και θα οποτελέοίι τη οη γιο την ανάπτυξη της σύγχρονη ταμικής θεωρίας της ύλης που r ρες της ήταν ο Ντάλτων. ο Λαβ Ζιέρ, ο Λομονόαωφ κ.ά Ο Δημόκρ πνεύμα καθολικό και συνθετικό, περιορίστηκε μόνο στη μελέτη των των αρχών του κόσμου ολλό kc ρεύνησε όλες τις εκδηλώσεις των σικών φαινομένων Μελέτησε επ το κοινωνικό «ροινόμενο της ετκ του κοι γιαυτό θεωρείται οαν ένα πό τους πρώτους κοι π ο μεγό Έλληνες στοχαστές που στέκεται πλο στον Αριστοτέλη. Πολυδιαβαομ όπως ήταν, έγραψε πολλά γιο τη σική, την ηθική, τη φυοική, τα θημοτικό. την τέχνη. Τόσο ήταν το 000 του για μάθηση που προτιμούα βρει την αιτία ενός φαινομένου ι νο κερδίσει όλο το χρυσάφι της αίας.

Τέλος ο Επίκουρος, ο τελευι μεγάλος Έλληνας φιλοσοφος πρ ν παροκμή της Αρχαίος Ελλάδος, θα χωρήσει παραπέρα την θεωρίο του ρόκριτου και θα εφοδιάσει το ά και το κενό με εσωτερική κίνηση δομή για να εξηγήσει την δήμιοι των επιπέδων οργάνωσης της ύλη

Οι παροπόνω καταπληκτικές ψι) ψικές ιδέες, που θο αποτελούσαν βάση ολόκληρου του Δυτικού π< σμού, είχαν σαν σκοπό να εξηγή τα φυσικά φαινόμενο και τις α τους έτσι ώστε νο τεθούν υπό ι χο οι δυνάμεις της φύσης, με τερο σκοπό την ανάπτυξη συστημ γιο οσφολή ναυσιπλοΐα και παρα σνσπτυξη της βιοτεχνίας κοι του nopio-u

Με ΤΟ πέρασμα των οώνων, η χαία Ελληνική κοινωνία πσροκμάΖι φιλοσοφίο οπό ορθολογιστική, γί με τον Σωκράτη και τον Πλάτωι οωστρεφής και θεωρητικολόγο· 1 οι Ρωμαίοι καταλαμβάνουν την f δα, επιβάλλοντας απολυταρχικά τειιμα και καταστρέφουν ό,τι καλ χε απομείνει οπό τον Αρχαίο Ελλ πολιτισμό. Μετά από αυτό και γιο χρόνια στην Ευρώπη θα επικρατή' αμάθεια, ο σκοταδισμός, οι θρηοι φ ίες και οι δεισιδαιμονίες. Ο άν noc θα εκβαρβαρωθεί και θα χάσε

72

Φιλοσοφία και φυσική

g£,a του οαν άνθρωπος και θο γίνει ρμοιο του δεσποτισμού στη θεοκρο- ύμενη Ευρώπη της αμάθειας. Η ε-

τχή αυτή θα περόοει στην ιστορία με ο όνομα μεσοίωνας.

Τον 13ον, 14ον, 15ον αιώνα, αρχί- ει μια νέο εποχή στην Ευρώπη. Η α- ακόλυψη της Αμερικής κοι των όλ­ων ηπείρων, η ανάπτυξη της βιοτε- vioc κοι της μανηφακτούρας και η εγάλη συγκέντρωση των ανθρώπων ,;ς πόλεις θέτουν νέα προβλήματα

¡ου οποιτούν επείγουσες λύσεις. Την -οχη αυτή γεννιώνται πνεύματα κα-

ολικσ, όπως του Λεονόρδο Ντα Βίν- οι, του Ραφαέλ. του ΜικελάντΖελο, ου Τιτοιάνο και άλλων. Από την άλ­

λη μεριά, ο Μεγάλος Κοηέρνικος δέ­χεται άτι η γη δεν είναι πλέον το κέν- ρο του Σύμπαντος ολλό ένας απλός λανήητς που περιστρέφεται γύρω α­

πό τον ήλιο. Ο Τύχο Μπραχέ μελετά τις χινήσε,ς των πλανητών, ο μαθητής του Κέπλερ ανοκαλύπτει τους νόμους που δ.έπουν την κίνησή τους, ο Γαλι­λαίος δίδει τις πρώτες απλές αναλο-

γικες σχέσεις γιο την κίνηση των σω­μάτων και ο Νεύτων, ο Μεγάλος Νεύ- των, γράφει στην γλώσσα των μοθη- μοτικών τους νόμους που ακολουθούν τα σώματα και οι πλανήτες του ηλια­κού συστήματος κατά την διάρκεια της κίνησής τους. Όπως γράφει ο Έ ν · γκέλα -Αυτή ήταν η εποχή που απαι­τούσε γίγαντες. Και γέννησε γίγαντες.

Γίγαντες του πνεύματος, της μάθησης, της θέληοης και του χαρακτήρα». Αυ­τή ήστν η εποχή που πέρασε στην ι­στορία με το όνομα αναγέννηση.

Ο Νεύτων, μια από τις μεγαλύτερες διάνοιες που γέννησε ποτέ η ανθρωπό­τητα, έθεσε τις βάσεις της κλασσικής μηχανικής και της μαθηματικής ανόλυ- οης κι εξήγησε όλα τα μηχανικά φαι­νόμενο της εποχής του με αξιοθαύμα- °τη ακρίβεια. Αργότερα ο ΜόΗγουελ διατύπωσε τις περίφημες εξισώσεις που διέπουν τα ηλεκτρομαγνητικά φαινόμε- να Ετσι με το Νεύτωνο και το ΜάΕ- Υουελ ολοκληρώθηκε το οικοδόμημα Τ'« κλασικής φυσικής.

Στα τέλη του 19ου και στις σρχές 'ου 20ού αιώνα, νέες ανακαλύψεις έρ­χονται οτο φως. Το 1900 ο φυσικός Μοξ Πλονκ γιο να εξηγήσει το φαινό-

μενο της ακτινοβολίας των σωμάτων διατύπωσε την θεωρία των κβάντα. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, η ε­νέργεια απορροφάται και διαδίδεται στο χώρο κατά τρόπο ασυνεχή και με πολύ μικρά σωματίδιο που λέγονται φωτόνιο. Η θεωρία των κβάντα είναι μια οπό τις πιο επαναστατικές θεω­ρίες της Φυσικής διότι εισάγει την σ­ου /έχεια εκεί nou επ,κρατούσε απόλυ­τη συνέχεια, δηλαδή στη διάδοση της ενέργειας. Το 1905 α μεγάλος Αϊνστά­ιν διατυπώνει την ειδική θεωρία της Σχετικότητας και το 1916 ολοκληρώ­νει το λαμπρό αυτό οικοδόμημα με τη δ ατύπωοη της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Το 1925, 26, 27 διατυ­πώνεται η κβαντική μηχανική οπό τους ΧάίΖεμπεργκ, Σραίντιγκερ. Μπορ, Πα- ο-ΐλί, Ντίρακ, Μπορν και άλλαυς. που θα θέσει τις βάσεις για την ανάπτυξη της ατομικής και πυρηνικής φυο κής,

και τη δ άαπαση του ατόμου.

Με το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Φυσική επιστήμη βρίσκεται στο επίκεν­τρο του ενδιοφέροντος της στρατιωτι­κής τέχνης και τεχνολογίας κοι κατο- οκευόξονται οι πρώτες ατομικές βόμ­βες οι οποίες και χρησιμοποιούνται.

Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ρογδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, της βιομηχανίας των ηλεκτρονικών υπολο­γιστών. της ηλεκτρονικής των αερομε­ταφορών οφείλεται κύρια οτα μαθη­ματικό και στις φυσικές επιστήμες.

Οι ιδέες της φιλοσοφίας, των τε­χνών, των μαθηματικών, των φυσικών ειπιστημών, αποτελούν το κλειδί για την ευτυχία του ανθρώπου ή για την αυτοκστσστροφή του. Στον άνθρωπο λοιπόν επαφίεται η εκλογή της χρη­σιμοποίησης της φυσικής επιστήμης για το καλό κοι την ευτυχία του.

Διαβάσαμε...Ο άνθρωπος θέλει να είναι κάτι παραπάνω απ' ό,τι είναι

μόνο ο εαυτός του. Θέλει να είναι ένας ο λ ό κ λ η ρ ο ς άν­θρωπος. Δεν τον αρκεί να είναι ένα ξεχωριστό άτομο, αλλ’ α­παιτεί να μετατεθεί από την ατέλεια της ξεχωριστής του ύπαρ­ξης σε μια «ολότητα».. Ο πόθος του για συμπλήρωση υποδη­λώνει ότι μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο αν κάνει δικό του αυτό που είναι βίωμα των άλλων, που δυνητικά θα μπορούσε να εί­ναι δικό του. Σ' αυτό που ο άνθρωπος το αισθάνεται σαν δική του δυνατότητα, περιέχονται όλα όσα είναι σε θέση να κάνει ολόκληρη η ανθρωπότητα Η τέχνη είναι ένα απαραίτητο μέσο αυτής της συγχώνευσης ταυ ξεχωριστού ατόμου με το σύνο­λο, της άπειρης κοινωνικοποίησής του, της συμμετοχής του στα βιώματα, στις εμπειρίες και στις ιδέες ολόκληρου του αν­θρώπινου γένους.

Ερνοτ Φίσερ, Η αναγκαιότητα της Τέχνης, Εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1972

73

Το κείμενο tor ζωγράφον κα ακαδημαϊν.ού -V. Χατ ζηκδριάχον - Γκ ίχα nor ηχολονιΙεί, Λημοσιεντη- κε για πρώτη μορά oto Περιοόικό ν—μμερα», χρόνος I I ' τεύχος tm Μ άρκο τον lí>84, και ανηδτμιοοι- ενίίηχε ητον τά·ιο (κάτι οιραίον·· (μ ιά περιήγηση πιην νεοελληνική κακογονοτ ιά), έκδοση »οι ψΐΧοπύν περιοδικού .1Λ 77», . I ¡h)va IQS4. Κρίναμε ότι η αναδημοοίενοή tor στι ; σελίδες τον τιεριυδιχού μαςΟα μπορούσε να προκαλ.έοει μιά σνζή- τ ι/οη γι'un από το τεράστιο δέμα πον πραγματικά μαστίζει την σύγ­χρονη κοινωνία μας, την κακογον­οτ ιά δηλαδή, δέμα πον δεν στερεί­ται καδόλον κοινοινικοίν και άλλων προεκτάσεων και πον αποτελεί κα- δρέπτη τ ον σύγχρονον πολιτιστικού μ α ; επίπεδον.

Η ωραιοπάθεια άλλοτε δεν υ­πήρχε. Είναι καινούργιο προϊόν —όπως και τα Μουσεία. Οι «Ιδ - αίτερες Σύλλογός» διαφόροη’ φι­λοτέχνων με τετρά π'ποον οε Μου οεία στον 19ον αιώνα και τότε μόνο άνοιξαν τις πόρτες τους οτο πολύ κοινό. Οι άνθρωποι αρ- ρώοτησσν από ωραιοπάθεια λίγο αργότερα. Ο σημερινός άνθρω­πος, μαθημένος από τις εγκυκλο­παίδειες, πήρε τη συνήθεια να κυνηγάς- το «ωραίο», ή μάλλον εκείνο που τον έμαθαν να νομί­ζει ωραίο. Κανένας σήμερα δεν ψωνίζει ούτε ένα σπάγκο, ούτε μιά βούρτσα, αν αυτά τα πράγ­ματα, εκτός απ' την καταλληλό- τηιά τους, δεν τα νομίζει και ω­ραία, Οι ευρωπαϊκές βομηχανίες έρριξαν στην αγσρί άφθονα τέ­τοιο φτηνά μηχανοποίητα αντι­κείμενα «ωραία» και πρώτης α­νάγκης. Ά λλοτε τα ωραία αντι­κείμενα ήταν σιμόν ία. Μόνο στα παλάτια έβρισκες ωραία έπιπλο, ωραία βάζο, ωραία ταιπέτα και α- κ,ρβά. Ήταν κομοιμένα για πυ- τοχράτορες και δούκες και πα­ράγγελμά να επίτηδες οε μεγά­λους ή καλούς τεχνίτες, και σε

Η ΩΡΑΙΟΠΑΘΕΙΑμερικά ειδικευμένα εργοστάσια. Ο λαός ei-νε τις λαϊκές τέχνες, που πς έκανε μόνος του. Όταν τα Μουσεία κι οι εγκυκλοπαίδει­ες φανέρωσαν σ' όλο τον κόσμο τους θησαυρούς των βασιλιάδων, διάφοροι εργοστασιάρχα έιτιια- σαν ν ' αντιγράψουν τα σχέδ·α που στολίζουν τα παλάτια, για να τα κολλήσουν όπως απά\’ω οια μαχατροπήρουνα, οτα φλυ-

ΤουΝ. Χατζηκυριάκου - Γκίκα

τζάν-ια και στα ντουλάπια τους. Το στολίδι που είχε ένα ωρισμέ- νο νόημα μέαα στο πλαίαιό του, έγινε ψεύτικο με τη νέα του χρη σιμοποίηαη. Ό,τ ήταν ωραίο, γ ι­ατί ήταν και καλά φτιαγμένο, έ­γινε άσχημο, γιατί η βιομηχανι­κή κόπια δεν άξιζε —ούτε μπο­ρούσε ν' αξίζει— το πρωτότυπο.

Σ ' ένα τέτοιο ψεύτικο περι­βάλλον ζούμε οι σημερινοί άν- θρωστοι, και δεν είνο παράδοξο όλες οι τρεχούμενες ιδέες περί ωραίου, και επομένως περί τέ­χνης. να βρίσκονται τόσο μακρύά από την αλήθεια.

Μερικοί καλλιτέχνες από μας νομίζουν, καλή τη πόστει, πως ανι ιπροοωπευουν με τη νέα τέ­χνη τους τους ανθρώπους της ε­ποχής μας, Εγόι θα έλεγα το αν­τίθετο: αντιπροσωπεύουν τυ μέλ λον, διότι έχουν μιά διοραΓκότη- ru που λείπει στον άλλο κόσμο. Αλλά το παρόν' το βρίσκεις α' αυτό που γαλλικά λέγεται

Δεν ξαίρω αν έχετε μ,πεί ποτέ στη ΙΛΧΈ καμιάς CONCIERGE στη Γαλλία, (Σ .Σ . διαμέρισμα θυρωρού ). Αλλά και εδώ, το ίδιο θα παρατηρήσετε, με λίγες πα­ραλλαγές, αε πολλά εύπορα λαϊ­κά σπίτια, Σε μικρά δωμάτια, 6-

που μόλις περνάς, ένας τεράοΐ- ος μπουφές, σκαλισμένοι; οε οιύλ ψεύτικης Αναγεννήσεως ή Ερρίκου του Β ', πιάνει το ένο τέταρτο του χώρου. Το άλλα i¿. κιρτο είναι η θέση του ιραπεζ ου. Ένας καναπές εποχής Αου· δοβίκαυ-Φιλίππου. τραπεζάκια και κονσόλες διαφόρων- ειδών, και ουχνά «χρυσοποίκιλτες», κα­ρέκλες μοντέρνες, η σόμπα γερ­μανικού ρυθμού, η ταπετοαρίο, οι μπερντέδες, οι λΌογρανρίες. τα «κάδρα» και άλλα διάφορα ά χρηστά αντικείμενα πιάνουν τον υπόλοπο χώρο και καμμιά (popó και το νυφιικό κρεββά π με tic Ιϊπρούντζινες κολόνες, την κου­νουπιέρα και τα κομοδίνα τον. Διάφορα νταντελέν α σκέπασμα- τα «κοσμούν» τα έπιπλα, Σ ό τραπεζάκια υπάρχουν φωτογρα­φίες, κάρτ-ποατάλ, κουταλάκια αχιβάδες σέρβις α λικέρ, μπούκα λάκια, κόκκινες καρδιές, μπαμπό νιέρες. χαρτοφύλακες δεμένοι με καρδέλλες, διοκάκια, μαξιλο- ρόκια για τις καρφίτσες, ήμερο λόγ α, τερρακότες. βάζα, λά­μπες, άδεια μελανοδοχεία, μπι­μπελό κάθε εποχής και προελϊν σε ως,

Όλα αυτά, επειδή θεωρούνται «ωραία» και στοιχίζουν ένο ο χρηματικό ποοόν. χρησιμεύουν να αποδείξουν τον πλούτο και την- υπεροχή, την καλαισθησία και τον πολιτισμό της οικογένει­ας στην οποίαν ανήκουν. Είναι το κοινων«6 και ψ υ χ ο λ ο γ · κ ό θερμόμετρό της.

Μή νομίσετε ότι ανεβαίνοντεζ μερικές βαθμίδες της κοινωνική1; σκάλας, το γούστο καλλιτερεύει. Καμμιά φορά συμβαίνει (και αυ­τός είναι τρόπος του λέγεινί ιο αντίθετο. Αλλά τα έπιπλα και γο μπιμπελό, είνοι οπωσδήποτε ' κρϊβώτερα, πό περιποιημένα Πλησιάζουν περισσό τέρα σταπρότυπα, στα οποίο θα ήθελαν να μοιάοουν. Κ ι' έτσι επιτυγχό·

74

νεται ο σκοπός να ξεγελαστεί η ανθρώπινη ματαιοδοξία.

Αλλως τε, εκτός από τα σχή­ματα, τα σχεδία, τα μοτίβα και τη οιακόαμηση, που κλέψαμε απ' ία Μουσεία κ ι' τα παλάτια, κλέ­ψομε και προσπαθούμε να μιμη- θούμε και τους τρόπους των 6α οιλιάδων και των πριγκήπων. Τα σπίτια μας —και του πιύ μικρού αστού— είναι βασιλικά, ηρ.γ«η- πικά, διηρημένα. Το σαλόνι, που είναι ως επί το πλείστον κλειστό, και στους πτό πολλούς δεν χρη­σιμεύει καθόλου, το σαλόνι, που τα παντζούρια του είναι πάντα γυρτά για να μην· το βλέπει ο ή- λτος και που ανοίγεται μόνο οε εξαιρετικές περιστάσεις, είναι το ωραιότερο και το μεγαλύτερο δτιτμάτο του απιτιού. Όλος ο κό ομος θέλει, και δίνει τη μεγαλύ­τερη προσοχή του, έοτοι και με άλλες Ουσίες, στην «αίθουσα της υποδοχής*.

Ξαίρω πολλούς πλούσιους που άθελα ή θεληματικά παίρνουν και τα έθιμα του περιβάλλοντος, και. όΐον ακόμα δεν υπάρχει καμ μια υποδοχή, εν τούτοις περιδια­βάζουν ατα σαλόνια τους με ύ­φος πορφμρογέννηιου Αυιοκρά· κιρος.

Οπτός βλέπουν τον εαυτό τους αλλοιώι κο απ' ό.ιι είναι οι ση­μερινοί άνθρωποι φτάνουν να βλέπουν και τα πράγματα αλλοι- (ιΐτικα. Τα αισθήματα λόγου χά- μιν, Με τη βοήθεια του μωμοντι- ώτού, ο έρως γράφεται ρε το έ­ψιλον κεφαλαίο, άσχετο αν δεν χρησιμεύει παρά οε πολύ κοινές ιστορίες. Η φρασεολογία, η με- Υολοσκημούύνη, η υποκρισία, η ώμορία, ο ακαδημαϊσμός. το τε- Τίμμένο το PONCIF, όπως λέ- Υ« ο BEAUPELAIRE. δεν είναι παρά τα επακόλουθα ριάς κακής αρχής.

Πολλά κακά φέρνει λοιπόν η ωροιοπάθε'α οε όλα τα κυινωνι- κά επίπεδα: αγοράζεις σπόγγο

«ωραίο* αντί να τον διαλέγεις γερό. Χτίζεις σπίτι, όχι για τις ανάγκες οου, αλλά γ a ίο θεαθή­ναι. Δέχεσαι ευχαρίστως κάθε κακή κόπια ωραίων ή παλιών πραγμάτων, και δεν κάνεις και­νούργια. Νομίζεις, οτο τέλος, πως είσαι και άλλος άνθρωπος επειδή ζείς σ' ένα ψεύτικο γύ­ψινο παλάτι. Δηλαδή μ' ένα λό­γο: μετατρέπεις αληθινές αξίες οε ακατάλληλες, ανύπαρκτες, ή φανταστικές.

Μόνο ο λαϊκός άνθρωπος στην' Ελλάδα γλικτωοε.

Τα νησιώπκα σπίτια, οι προο- ψυγτκές μπαράγκες, τα τοαρου­χάδικα, τα μανάβικα, το σιδερά­δικα, οι ταβέρνες, ία ξύλινα κα­φέ νεδάκ ίο τους, οι στάμνες και τα χωριάτικα ρούχα, όλα αυτά και πολλά άλλα μένουν ανεπη­ρέαστα κα· γνήσια.

Η ωραιάτης των λαϊκών σπι- πώ\’ δεν είναι εξεζητημένη, Ο νησιώτης που χτίζει το σπίτι του, δεν γυρεύει να ίο κάνει «ω­ραίο». Χωρίς περιττά στολίδια, χωρίς μεγάλα χώρο, χωοίς ακρι­βά υλικά, τα λαϊκά σπίτια τρα­βούν τους ξένους οπό την Ευρώ πη για να τα θαυμάσουν.

Και τώρα ίσως μπορούμε να βγάλουμε ένα ουμπέρατμα: Ψά χναντος το ωραίο, ποτέ δεν το βρίσκεις.

Έ·τγγ μόνο ιιπορεί να ερμηνέ- ψε> κανένας τη ψράση παυ είπε κάποτε ο Πικασσό για τον εαυ­τό του :

— Δεν ψάχνω. Βρίσκω,Έτσι και τα λαϊκά rπίττα «βρί

πκτνιν» χωρίς να ψάχνουν,Γιατί βρίσκουν; Ίσως γιατί

δεν ψάχνουν. Ίσως γιατί έχουν ωρκτμένες αρετές φυσικέ0 και αυθόρμητες (όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν τις ίδιες κενότητες για να είναι καλλιτέχνες, ούτε όλοι οι λαοί). Ί,αως γιατί είναι άλλο να ψάχνεις με υέθοδο. άλ­λο να ψάχνεις το ιοραίο, και άλ·

λο να ψάιχνεις την αλήθεια, άλ­λο να ψάχνεις την ενι άπωση και άλλο να ψάχνεις τον εαυτό οου.

Δεν ξαίρω γατί βρίσκουν Ξαί ροτ όμως ότι η μέθοδος που ακο­λουθούν σε ό,π κάνουν είναι ορ θή.

Ψάχνουν το απλό, το αωοιό, το λογικό, το μετρημένο, το ορ­γανικό, το πειραματισμένο, το θε τικό, το κατάλληλο, ίο πρακτικό,

Μάρτης 1934 Ν. Χ.-Γ.

Σημείωση της σύνταξης Αυτά σημείωνε το 1934 ο ζω­

γράφος Ν. Χατζηκυρ’άκος - Γκί- κας. Τα χρόνια εκείνη, βέβαια, η τέχνη του λαϊκού ανθρώπου δεν είχε διαστρεβλωθεί όσο σή­μερα, Η ελληνική κο νωνία δεν είχε υποοτεί τις καταστρεπτικές αλλοιώσεις από τον τουρισμό και την άνιοη ανάπτυξη. Μέχρ·· τό­τε, μόνο ο λαϊκός άνθρωπος εί­χε γλιτώσει στην Ελλάδα, Αλλά πενήντα χρόνια μεσολάβησαν και ο Ν, Χοτζηικυριέ'ίος - Γκϊκας διατύπωνε το 1982 την παρατή­ρηση που ακολουθεί: (Μ

«Η προβολή της λαϊκής τέ­χνης, άνθιοε. ηυξήθη. φούντωσε και επολ λα-πλα,τάοθη οε τέτοιο βαθμό που αν περάσεις από την Αράχωβα λ,χ. και παρόμοια μέ­ρη, μπορεί η τουριστική λαϊκή τέ­χνη να αε πνίξει με τους όνυ­χας, τους κλάδους και τους πλο­κάμους της. τόσο έχει πήξει και τόσο έχει γίνει θορυβώδης, εκ- κωφοντική, φωνακλόδικη και ε- τπθει κή όοο και μονότονη, άχα­ρη, άγουστη και φρικαλέα»,

Μάιος 1982 Ν. Χ.-Γ.

Σημειώσεις(1) Αΐπώσπ«-·σιμα από την ομιλία στην τελετή της ανσ-'ήουξή; τον ως επιίτι- μιον 8ι6σι>·1τοοσ τη; Πολντεγνικής Σχο λής του Αοιστοτελείου Πανεπιστημί­ου Θεσσαλονίκης το Μάιο του 1982, Γΐτως δηΐιοσιβύττρ« στο π-ο. «Ετιθό- υη» εχ. 126 (1982), σ. 295.

75

Ο δοιπορικό Φ Υ Τ Ε Ι Α 1983Στ ις 26, 27 και 28 Δεκεμβρίου του

1983 οι Κοινότητες Ανιχνευτών της Τοπικής Εφορείας Προσκόπων Βέροι- ος πραγματοποίησαν εκδρομή στη γρα­φική Φυτεία Ημσθίος, με κυοιότερο στόχο νο ερευνήσουν την ιοτορια “ου Χωριού, την αρχιτεκτονική του το ή­δη κοι έθ-μα των κατοίκων του.

Σκοπός τους ήταν νο γνωρίσουν κοι νο προβάλουν όσο το δυ/ατόν π;ριρ- σάτερο την αυθεντική Ελλάδα

Οι Ανιχνευτές εργάστηκαν κατά ο­μίλους. με αντικείμενο μέρος του ό­λου θέματος, το οποίο φυα,κά μπορού­με να το χαρακτηρίσουμε τεράστιο, αν θέλουμε νο το εξετάσουμε με λεπτομέ- ρε ο και επαγγελματικότητα Ίσως ό­μως ουτή η προσπάθεια και π παρουσί­ασή της να γίνει αφορμή για διεΕοδ.- κότερη μελέτη είτε από τους Αν,χνευ- τές είτε από κάποιον άλλο ειδιχότερο.

Εκτός από την έρευνα οι Ανιχνευ­τές ασχολήθηκαν και με την καθιερω­μένη προσφορά υπηρεσίας στο χωριό, καθαρίζοντας την είσοδο της Κοινό­τητας από τα χιόνα κοι το αμμοχσλι- κο. Οι κάτοικοι της όμορφης αυτής γων,άς της Ελληνικής υπαίθρου που διατηρεί τα ίχνη μιάς ποοαδορ'ακής εμφάν σης. πρσαιποθούν νο κρατήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο στοιχείο της Τους Ανιχνευτές τους ο , ιάλιαασν οπό το πρώτο λεπτό και μ α πάγιο δά- θεση προθυμίας αντανακλούσε στο ποό- σωικι τους.

Η Φυτεία είναι ένα μ,χρο ο τε νό χωρ.ό, που βρίσκεται ΒΔ της Βέρο ςς και απέχει απ' αυτήν 14 χιλ Ο πλη­θυσμός της υπήρξε θηλόσιος από το σημερινό που είναι 200 περ:πτυ άτο­μο, Οι περισσότεροι οπό τους χωρίο νσύς κατοικούν στη Βέροια και πηγαί­νουν εκεί συνήθως τις γιορτές και τα κολοκοίριο

Πάτε ακριβώς χτίστηκε το νωριό δεν γνωρίζουμε, αλλά υπάρχουν ενδείξεις άτι χρονολογείται εδώ κοι τρεις αι­ώνες. Οι κάτοικοι της Φυτείας είναι κοθορόοιμοι Έλληνες γηγενείς κοι δεν δέχτηκαν προσμίξεις Συγκεντρώθηκαν εκεί από άλλα χωριά που εγκοταλει φθηκσν εΕοιτιος των τούρκικων επι­δρομών

Στο χρόνιο της Τουρκοκρατίας το χωριό ή 'α/ Κεφαλοχώρι ΟναμαΖάτον Τοόρνοβα επειδή είχε πολλά αμπέλια κοι έβγοΣε πολύ κοι μούρο κρασί που ονομαζόταν βίνσ Έτσι οργστερο το

χωριό ονομάστηκε Τσορνοβίνο. Τσόρ- νοβο θο πε> μαύρο κρασί.

Το χωριό κάηκε δύο φορές Μιο α­πό τους Τούρκους κοι μιο κατά τον εμφύλιο πόλεμο 1945— 1949 Στην πρώτη πυρκαγιά κάηκε και η εκκληοία του Αί-Νικόλο ε··ώ ήτον γεμάτη οπό χριστιανούς Πιθανολογείται ότι ή τους μάΖεψαν οι Τούρκοι εκεί μέσα η συγ­κεντρώθηκαν γιο νο σωθούν. Πριν α­πό μερικό χρόνιο έγ ναν έργο αναστύ­λωσης κοι βρέθηκαν ανθρώπινα οστό κοι κομμάτια οπ > αγιογραφίες. Το ση­μερινό τέμπλο έγινε το 1957— 1958

Η συμμετοχή των χωριανών στους εθνικούς αγώνες είνοι μεγάλη. Βέβοιο ποτέ δεν έγ νε μάχη εκεί αλλά βοηθού­σαν με κάθε τρόιπο τους επαναστάτες κοι άλλους ανθρώπους που κοταδ; ω- καν τους Τούρκους

Χοροκττηριστική ήτον η μαρτυρία του ήρωα Μακεδονομάχου κοπετόν - Κόρο- <α Το χωριό δεν γνώρισε τούρκικη κατοχή. Οι Φυτειώτες είνοι πολύ περή­φανοι κοι γι' αυτό και γιατί κατόρθω­σαν νο κρατήσουν Ζωντανές τις πα­ραδόσεις τους και το έθμά τους μέ­χρι σήμερα.

Το 1795 με 1805 ο Αλή Πασάς των Ιωσννίνων θέλησε ν' αγοράσει το χω­ριό, ολλά οι κάτοικοι κο"έφυγαν οτον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. ο ο­ποίος κστόφερε νο ανατρέφει το σχέ­διο των Τούοκων οι οποίοι έπαιρναν μο.Ό το χαοά'ό' με διάφορα οποσπά- οματα. Η ενδυμασία τους είναι χαρο- κτηριοτική των ορεινών περιοχών. Αν- δρες κοι γυναίκες φορούσαν τα σι- γκοίνία, που μοιάΖσν πτλύ με κόπο (πρόβειε ή γΈινο μολλΙ) κοι γιλέκο με κεντημένο διάκοσμο και φλουριά. Αργότερα φορούσαν παλτό βελούδινα κοι μετά την ευρωπαϊκή στολή.

Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν και καλ­λιεργούν το αμπέλια, τα κάστσνα, κοι τα κεράσιο.

Σπουδαίο μνημείο του χωριού είναι η ΒυΖοντινη Εκκλησία του Αγίου Α­θανασίου η οπΟϊο ανακαινίσθηκε το 1760— 63 ειιί Μητροπολίτου Βεροίος Δωροθέου, σύμφωνο με διασταυρωμέ­νες κοι έγκυρες πληροφορίες. Αυτό είναι μ ο ένδειξη ότι το χωρ·ό χτίστη­κε γύρ<·) στα 1700.

Το 1925— 30 ως το 1958 η εκκλη­σία είχε ποθεί Ζημιές και αποφασίατη- κ- να κατεδοφ σθεί Κανόνας όμως δεν τολμούςε νο βγάλει το πρώτο κερο­

μύδι. ενέργε α που τελικά έκανε ο Π(]. πο-Θανάοης, ο οποίος και πέθονι γες μέρες μετά το εγχείρημά του ιΜ> τό. Πολλοί παππούδες της εποχής 5ο άφηναν νο τελειώσει το γκρεμός, το οποίο κοι σταμάτησαν όταν οφ φτάοει καντό c t o ιερό (ίσως μσο από κάποιο όραμα). Έτσι οή,.ςμα #· πόρχει το ιερό της πολιός εκκληοκκ σον μικρό εκκληοόκι και δ-πΑο ο*; βώς ο καινούργια - μεγάλη εκκληοιο που χτίστηκε ααν αντίγραφο του Αγ ου Αντωνίου Βεροίος Στην πολ·ό ». κλησίσ που είναι βυΖοντινή υπάρχον, τριών ειδών αγιογραφίες σε Ζώνες στο τέμηλο. Η μιο τοιχογραφία ηερλανίίο νει παραστάσεις οπό την Αγία Γροφτ η άλλη τη Ζωή του Χριστού απ ιηγ Γέννηση ώς την Ανόστσοη κοι η ip¡ τη την Ιερό Παράδοση κοι η άλλη τους Αγίους Αποστόλους και τον Αγιο Α θσνάσιο. Εκεί υπάρχει το τάλαντο ι, σήμαντρο κατασκευασμένο οπό στον- δάνη. όπως αυτά που χρησιμοποιού­σαν στο Αγιο Ό ρος. Αυτό ήταν ι κομπόνα μέχρι πριν 20 χρόνιο. Ani τότε χρησιμοποιείται μόνο στην γιορ­τή του Ai Θανάση Η παλιό εκκληοιο δεν είχε παράθυρο και είνοι χορηλη οπό το φόβο των Τούρκων. Ο Αίθο- νάσης είναι θαυματουργός Πολλοί όε ρωστοι που έμεναν μέσο στην εκ«λ" σίο για 40 μέρες έφυγαν θεροπευικ νοι.

Πολλές φορές οι Τούρκοι ηροοκ' θησον νο κάψουν την εκκλησία ολ­λά αυτή δεν άναβε. Στον τόπο ττί εκκλησίας υπάρχει ένο νερό, το αγ°· νέρι που λέγεται κοι πηγάΖει οπό κο τω οπό ττγν παλιό εκκληοία.

Κάποτε οι κάτοικοι της Φυτε-ας 8ϊ ληοαν να χρησιμοποιήσουν το νερό γιο ύδρευση, ολλά η πηγή στέρεψε Κ° μια άλλη ψορό κοτέβαοε τόοο ποΑύ νερά που παρέσυρε χώματα κοι ουλή- νες.

Στ ις 18 Ιανουάριου ημέρα της V1 ορτής του Αγίου Αθονασίου. γίνεται πανηγύρι στη Φυτεία. Πανηγύρι X«»lc τυπικότητες, επισημότητες κοι λόγουα Γίνειτοι ένο προγμοτικό γλέντι Από βραδύς ο γεροντότςρος κάτοικος τό1-1 χωριού συντροφιά με άλλους χωρίο νους ψήνουν τις καθιερωμένες κόιεα στην οούβλο, κοκορέτσι και ένα εί­δος λουκάνικα. Πρωί - πρωί είνοι Αδη έτοιμος ενός αρκετά μεγάλος αοιθυ0- οπό σουβλιστά κοτόπουλα κοι βάΖουν

76

(πη (ρω π ή τα 4 κοΖόνιο με την /¡δα και τα κρεμμύδια που εδώ και μερι­κό χρόνιο έχει /¡νει κι αυτό παοά- δοοπ 'Ετσι μόλις τελειώσει η Λειτουρ­γά, που σι πιστοί γεμίΖουν τον εκ ­κλησία και βγουν στην αυλή μολεύον­ται γ ύ ρ ω οπό το κούτσουρο που σιγο· κοινέ /ιο να Ζεσταθούν, ορχίΖει ο πλπστηρ οσμός. ψημένο ή κσι Ζωντα­νό κοτόπουλο, ακόμα και μικρό yon· PDUvókiu βγαίνουν ολα στο οψυρί. Φω­νές οπό oue αρμόδιους «σι τιμές που ανεβαίνουν κλιμακωτό 2 .000— 2 500 δρχ. πουλιέται ένο κομμάτι κοκοογ.- τοι Tq χρήμστο που μσΖεύοντοι πη­γαίνουν στην εκκλησία, ακριβώς όπως ηολιό Μωνο nou τότε το -κουρμπάνι* — όπως λένε χαροκτηριστικά το πα­νηγύρι — γινόταν y a λόγους εθνι­κούς, γιο νο μένει Ζωντανό και ατί- 0ασο το αδούλωτο πνεύυο των Ελλή­νων. Όλα οστά με τη συΐΌδείσ των οργάνων που Ευπνάν το έμ(pirró τον ένστικτο του τσάμικου, Μόλις φτάνει μεσημέρι, όλοι ετομόΖοον το ποτήρια και τα πιάτα γιο να σρβιριοτούν από το Φιπειώτικο κοκκτνελι και οπό τη νόστιμη γίδο που έν-νε στο κοΖόνιο Αφού λοιπόν φον, η ούν και χορέψουν, όλοι μαΖί σαν πομπή κστευθύνονται στο σπίτι του παπα-Θονόσπ που γιορτάΖει, ο οποίος δεν προλαβαίνει να τους κερ­νάει το πατροπαράδοτο δυνατό ρακί. •Και του χρόνου παιδιά στο κουρμπά­νι με υγεία » εύχεται

Ι.τις 23 Δεκεμβρίου, του Άγιου Κο- λεντη, το μεσάνυχτα κοινέ κέδρο στη μέση της πλατείας γο να πυρώσου/ όπως λένε, τον νεογέννητο Χρ στό Το ίδιο Βράδυ κοπέλες προσφέρουν *ε- οόομστο, το λεγάμενα κόλιντο. Από τα προϊόντα του τόπου σε μεγάλο πα- νέριο. Το ποιδ-σ γκιρίΖουν στους δρό­μους λέγοντας τα ταπ κά παροδοσ οκό κόλιντο «κόλιντο, κόλιντο κι ο Χο1- ατός γεννιέται...» Το πρώιο ποιδί της πορέος, κάθε φορά το παίρνουν μέσο ιπο σπιπ κοι το κερνάν. Έπειτα το ΒόΖουν να σκαλίσει τη φωτιά στο τΖά- Κ' και να πει «σρνά. κατσίκια, παι­διά. ολα το καλό νσ φέρει ο Χριστός Αυτό δεν υπήρχε στα έθιμα, αλλά ε- γινε τελευτοίο.

Την επφ ενη μέρο, 24 Δεκεμβρίου. οφόΖουν τα γουρούνια από τα οποία κονουν λουκάνικο κοι παστό κρέας. Το λουκάνικο μένουν κρεμασμένο στα μπολ Κονιρ ως την ημέρα των Φώτιον, που το ευλογεί ο ποπάς Από τα έθιμο αυ- ,0 οχεδόν όλα έχουν Εεχαστεί Τα κε- Ρασματο έχουν σντικστσσταθεί οπό κο- Ρ<νέλες κοι τυποποιημένα στραγάλο

και σταφίδεςΤα Πρωτοχρονιάτικο Κάλαντα οκού·

γονται μετά τα Χριστούνεννα ώς την Πρωτοχρονιά, οπό το παιδιά του χω­ριού, που γυρνούν στους δρόμους κοι οτις γειτονιές φωνάΖοντας - Σούρβα - σούρβο κι ο Αί-Βασίλης·· Κάθε σπιτι­κά έχει έτοιμη την πίττα παυ συνή­θως είνοι τυρόπιττσ ή σπανοκάπιττα κπι μέσα υπάρχει κρυμμένο νόμισμα που το λένε μυτηλίκι. Η κοπή νίνεται α­μέσως μετά την αλλαγή του χρόνου, γυρνώντας την πίττα τοεις φορές ο αρχηγός της οικογένειας και παίονον- τας ο κοθένος το κομμάτι που βρίσκε­ται μπρος του. Κομμάτια βγαίνουν via το Χριστό, τον Αί-Βασίλη κοι για κάθε περιουσιακό στοιχείο. Οπως: σπίτιχυράψι, Ζώο κλπ. Το ποωί ο παπάς πηγαίνει στην εκκληρίο Περιμένουν το νέο χρόνο, παίρνουν σιτάρι μέσο οπό τα στάχια και ρίχνουν ο καθένας οπό ένα σπόρο σ*ο τΖάκι, Όποιου σπό­ρος πετοχτει πιο ψηλά σημαίνει πως θο πάει καλό γι’ ουτόν η χρονιά. Αυ­τά τουλάχιστο απαιτεί το έθμο

Από το Χριστούγεννα μέχρι τα Θεπ- φόνεισ κάθε βράδυ στο τΖάκ1 καίναν λιβάνι, γιο να Εοοκίσουν τουε διαβό­λους ή τους κοτκαντΖολέους, Τρυσ κσρκσντΖολέους τους φεντάΖουαι μι-

κροοκοπ'κούς με ουρά και καπέλο κο' τους πιστεύουν τόσο πολύ, ώστε κάθε πρωί έχυναν το νερό, μήπως το μμ· χαρίσουν. Οι καρκαντΖολέει το βράδυ παρά το γεγονός ότι στο χωριό υπήρ- χον μόνο 22 βρύσες, όσοι νεννιούν- τσν στο διάστημα αυτό, ν ο όλη τους τη Ζωή, τους φώναΖον κορκοντΖολτ- ους.

Τα περίφημα λουκά/ κο των Χριστου­γέννων το φωτίςει o nonóc πορομονη των ©εοφανείων «που δένσν οι o tciu-

ροί * ώστε να μπορούν να φαγωθούν τα ©εοφονειο - σνοίγου1' οι Ου-ΐονοί κοι κατεβαίνει το Πνεύμα- Τότε όλο τα παιδιά κοιτάΖουν στον ουρανό μήπως και δουν το θούμο, Μ<ο φορά ένας Βλάχος βούτηΕε νο πισαει το σταυρό οτο παγωμένο νερό που είχαν συγ­κεντρώσει οι χωριανοί «στο τρανό πη­γάδι- τα Θεοφάνεια, ήταν όμως τόσο πογωμένο το νερό που αναγκάστηκαν νο τον θάψουν στην κοπριά για να γλυτώσει. Από τότε ο σταυρός ρίχνε­ται στη βουση της πλατέ ος Τα Θεο- φσνεια γίνεται «Η δημοπρασία των ε ι­κόνων- ΜοΖΐεύοντοι πολλά χρήματα ακόμα και σήμερα για το no óc θο κρα­τήσει τις εικόνες του Α -Θονάση ταυ Aϊ-Νικόλο κοι αντίστροφα.

Τα animo του χωριού δεν παρου­

σιάζουν τίποτε το ιδιαίτερο. Είναι τυ­πικές κατασκευές της Μακεδονκης αρ­χιτεκτονικής. Κατασκευές γιο την εΕυ- πηρετηση των αναγκών της καθημερι­νής αγροτικής Ζωής.

Φτιαγμένα από λάσπη κοι πέτρες με ενδιάμεσο Εύλινο Ζωνόριο οτους τοί­χους για την κολύτερη στερέωση και αντοχή της κατασκευής ο:ο χρόνο οπό τους χτιστάδεο της Φραγκότσης ση­μερινή Ερμοκία της Πτολεμαίδος και το μεροκάματό τους πληρωνόταν αε κρασί και άλλα προϊόντα, στέκονται σήμερα βουβοί μάρτυρες της ιστορίας του χωριού.

Τα περισσότερο διώροφο με την μπροστινή ουλή κοι το ισόγειο όπου οποθηκεύονε τα εργαλεία της δουλειάς τους κοι την παραγωγή τους από κρα­σί, στάρι κλπ

ΕΕωτερ.κά υπάρχει μιο Εύλινη οκόλο που οδηγεί στσν πάνω όροφο, στο ανόι ή χωλ όπου κρεμούσανε y o το χειμώνα τα λουκόν <α Μ ο ωραία πο- ρόδοση που συνεχίΖετοι και σήμερα Εσωτερικά είναι χωρά μένα σε δωμά­τιο (τους οντόδες), τ α τΖαυακιόν σα­λόνι με το τΖσκι σ-πλιομένα με τα ντεκλίΖια έπ.τιλο. Τέλος το υσνεοειό. κουΖίνο με το δ άφοοα σκεύη όπως· τα τσουκάλια, λαίν ο (στάμνες νερού), μποκράτοια (ορειχαλκινα οκεύη μογει- ρεύμοτος) ουμπληρώνούν τον εΕοπλι- σμό του νοικοκυριού Απλά και με τά- Εη τοπεθετημένα μέσο στο σπίτι το καθετί φτιαγμένο με ανθρώπινη κλί­μακα με σεβασμό πόας το περιβάλλον του ανθρώπου.

Απαραίτητο σι ιπληρωμο του νοικο­κυριού είναι ο φούρνος ν ο το ψωμί κοι τις πίττες, φτιαγμένος από λάσπη και πέτρες. Δενό-αν ορμονικό με τπ σπίτι και τον εΕωτερικό ηεοίνυρο.

Χαρακτηριστικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής αποτελεί το ετοιμόρρο­πο σπίτι του Δη μητριού Περηφανώπου- λου που είναι κτισμένο το 1731 Άν- τεΕε οτην πορεία του χρόνου Κινδυ· νεύει όμως να πέσει από την αδια­φορία κοι την μονίσ της κατοστροφήε του νεοέλληνα

Το μοναδικό ανοοιυλωμένο κτίριο που δεοπόΖει με τον όγκο και τη με­γαλοπρέπειά t o u στην κεντρική π λ α ­

τεία του χωριού είναι το παλιό σχο­λείο. που σήμερα στεγσΖεν την Κοινό­τητα κσι υπενθυμίΖει μ·: την ποοουσία του την ευθύνη όλων, πολιτείας και πολιτών οηένοντι στην ιστοριο κσι την παράδοση του τόπο"

( Σ ΐ 'ν έ χ ε χ ι στη οκΛι'δα 83

77

ΟΤΗΤΑ Τ9Ν ΔΥΟ ΦΥΛ9Ν ΣΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΤΗΣ λΚΑΙ Β' ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

.’-αγνωστικά είναι για ό ) σχολείο τα βοστκό'ερπ :α για τη διαμόρφωση ητώ\·, όχι μόνο τη γλοσ- λά τη γενική δεολογική μόρφωση.αναγνωστικά εμπεριέχε- ύνσλο των αξιών χαι τ<ον που θέλει το εκστα:6ευπ­ήρα να μειοδοτεί. Η ει- υ ανθρώπου, που τείνε' τρφώοει το σχολείο, εμ- π π ο πλήρης μέοα στα τους.'όλη σημασία τους οφε ί - ϊ δυο λόγους. Ο πρώτοΓ συχνή απαοχόληοη μ'

δάσκαλος και οι μαθητές τοιούν τ' αναγνωστικά ριΐ:οότερες ώρες απ' ά ι

εγχειρίδια.τος λόγος είναι η μεγά- ιλογική σημασία τους, ιο που περ-έχουν την ί- ύαγία με τ ' άλλα εγχει- Τ μεταδίδουν με τρόπο και επομένως απο’ελε- ερο. εξουδετερώ νοντ α ς δυνατότητα κριτικής α\-

ςές παρατηρήσεις στα προηγούμενα

ι καινούργια ανα- κά

25ετ,ία γαλωχούσαν τα Ελληνό­πουλα. Ένα από τα χαρακτηρι­στικά τους, η «σεξιστ ική» τους τοποθέτηση, τόσο σύμφωνη με την ελληνική νοοτροπία, όπου ο παράγοντας φύλο έπαιζε πρώ­τε όοντ.α ρόλο.

Μέσα από τα κείμενα πρόβα­λε η εικόνα μιας κοινωνίας, που συγκροτούνταν από δύο ά-νισα στρατόπεδα. Στο ένα οι άντρες ενεργά και παραγωγικά στοιχεία της κοινότητας και στο άλλο ια

Ελένη Φτεργιώτη και Ελένη Μήτσαλα

δασκάλες

παθη·τ.ικά μέλη, οτ γυναίκες.Οι εκδόσε ς του 1979 ως προς

το περιεχόμενο και τη μορφή εί­χαν βελτιωθεί σημαντικά σε σχέ­ση με τις προηγούμενες.

Στο θέμα ϊοότητα των δύο φύ­λων» είχε σημειωθεί ένα πρώτη βήμα γτα το ανέβασμα της γυναί­κας μέσα στ/ αναγνωστική ίου δημοτικού. Το βήμα όμως α ν ό δεν ήταν αρκετό γτα να αλλάξει την εικόνα των δύο φύλων μέσα στα βιβλία αυτά, το περοχόμενο των οστοίων αναμφισβήτητα πα- ρέμενε πίσω οττό την πραγμα γ -

κότητα.

αγνωσί’Κίΐ mu χμηο ;ι ό­ση μέρα οιο σχολείο άρ-

εχδίδονται από το 1-982 ανπικαθστρύν σταδιακά όέμενα. Αυτά είχαν λί- α ζωής. Μπήκαν οτο δη- όλις το 1979. ενώ μέχρι ιαν από το 1954 τα ίδιατιικά )ΐε μικρές μόνο πα-**χ·

ιυς μας είναι γνωστά τα α αυτά, που για μια

Τα καινούργια αναγνωστικά φέρνουν το σχολείο πιο κοντά στη ζωή. Οι συγγραφείς τους φαίνεται ότι προβληματίστηκαν ■ περτσοτ ερο πάνω στη αστουδαι- ότητα των σχέσεων, που ιο παι­δί θα μάθει να δημιουργεί, μέσο των προτύπων που θα συναντή­σει στα σχολικά βιβλία. Είναι σα­φές όπ έγινε και ένα σοβαρό βή­μα προς την εξίσωση των δύο φύλων. Δεν μιπορουιμε να πούμε

όμως ότ τα πράγμα ια έχουν φπ σε στο ιδανικά τους σημείο.

Στην εργασία μας αυιή (Ιο προσπαθήσουμε να παρουε ói.cin με αναλυτ κά την ε ’κόνα ποι· προβάλει μέοα αιπύ τυ αναγνι. οπκιό ιων δύο πρώτων τάξεων όσον αφορά τη θέση τ,ων δύο φ ■ λων στην οικογένεια οιην κοι- ντσνία, στο σχολείο.

3. Η θέση της γυναίκαςΗ σημασία της μητέρας μέιιι

στην οικογένεια ουδέποτε αμφ.· οβητήθηκε. Ό λοι οι ηολ;ι:ςιι>; συμφωνούν σιο σημείο αυτό κιι θεωρούν πρωταρχικό ίο μηιρ-κό ρόλο. Φυσικά αυτό δεν μπορίιι- σε να λείφει και από τα er—τερι- νά αναγνωστικά.

Μέοα ο' αυτό η εικόνα ιιγ Ελληνίδας μητέρας είναι εικόνι μίας γυναίκας ευαίοθηιης, στορ­γικής. ιρυφερής. Ο κόσμος -η<. όμως και οι δραοτηρ ότητές της δεν περιορίζονται μόνο στην Α­ποκλειστική υπηρεσία των πα διόιν και του άντρα ιης. θ ' δο<· λειές του αττττιού δεν αποτελοί" τπο μόνο δική της φροντίδα κτι! ευθύνη. Εκτός από τη γιαγιά (>■' ηθοί της είναι ο άντρας της κι» τα παιδιά της. Εργάζετα κι α" ιή όπως και ο πατέρας (Λ. Λ. 146)., (Β, β. 27); , ( Β, γ, 56), II

Σημείωση 1Α = Αναγνωστικό Α" τάξης α = πρωί,ο τεύχος 1) ι = δεν-

τερσ τεύχος.

Σημείωση 2Β = Ανογνωστικό Β' τάξης α = πρώτο τεύχος β — δεύτν-

ρο τεύχοςγ = τρίτο τεύχος δ = τέτθΙΓ

το τεύχος.

δουλειά ι-ιμ; δεν εμφανίζεται σαν οικονομική ενίσχυση ιης οικογέ­νειας. αλλά ouv )ΐια ψυσική δρα- οιηρίότηια, ενώ κάπ τέτοιο δε συνέβαινε παλιότερα.

Τη μητέρα της βρίσκουμε κον- ,ύ ό παιδί της οπό τις πρώτες κιόλας εικόνες του αλφαβητάρι­ου. Το συνοδεύει στην παιδική χαρά, πηγαίνει μαζί του στο τα­χυδρομείο και στην αγορά. Το συμβουλεύει (Α, α, 113) βρίσκε- ιαι κοντά ίου οτην σρρώστεια ίου (Α, α, 119), φροντίζει για ας παρέες του (A, β, 125). Πέ­ρα όμως οπό τη φροντίδα της φυ οικής ευημερίας του τιαιδού της, ορχίζει v/j επιδρά συνειδητά και έ|Μΐιραικια οτη μόρφ;οοΐ| και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Συνοδεύει την κόρη της στο μου ocio (Β : γ, 32) και ιης εξηγεί ια εκΟέματά του.

Δεν περηιένει από τον άντρο ιης, να πάρει αυτιός αποφάσεις και ν' πκολουΟήπει αυηή υποτα­κτικά, αλλά αποφασίζουν από κανού, Αποτραοίζει μόνη της για οριομένα καθημερινά προβλήμα­τα και η απόφασή της έχει βαρύ- τητο (Α, α. 128).

Πέρα από το καθημερινά προ­βλήματα την απασχολούν και ούγχρονα κοινωνικά θέματα τα οποία προσπαθεί να μειακεχτίισει οια παιδιά της (Β , γ, 90).

Η εικόνα της μητέρας δεν πα- μουοιάζεται πάντα οτην ιδανική ιης μορφή. Βλέπουμε κι ένα αρ- νηι ,κύ πρότυπο, (Β, α, 51) μια Μητέρα όμως roo πραγματική και πιο καθημερινή, που εκνεύριζε Iül με τη φλυαρία του γιου της κοι ίου φέρεται απότομα.

-την παλιά πατριαρχική οικο­γένεια των αναγνωστικών ήταν οδκινότητο να έχει η σύζυγοι; μεγαλύτερη ηλκία από ι,ον άν- ΐρο ιης. Σήμερα τα αναγνωστι­κέ ιολμούν να παρουσιάσουν αυ " ίν ιην ιτραγμαπκότηια (πατέ- Ρ°ς 37 χρονών · μητέρα 38). (Β,

5 . 21 ) .

Σε ορισμένα σημεία όμως fu καινούργια εγχειρίδιο εξακολου Βούν να εμφανίζουν τη μητέρα με ιην παραδοσιακή της μορφή. Ο ψυχικός της κόσμος είναι πιο ευαίσθητος <ιε σχέση με τον άν­τρα. Κλαίει και γελάει μαζί, ά- ιαν γυρίζει ο άντρας της από ιη Γερμανία (Α, α, 173). Η γυναί­κα του ναυτικού, που μέχε οό σπίτι με τα πο διά της περιμένο- ντας ]ΐε αγωνία γράμμα από τον ανιρττ της, είναι μία εικόνα που δεκαετίες τώρα τη βλέπουμε στ' αναγνωστικά ( Β, β, 57). Διαβά­ζουμε στο κείμενο «...εκείνη ίο πήρε το γράμμα και ιο άινοιξε βι­αστικά. Τα χέρια της έτρεμαν ε ­λαφρά κι έσκισε λίγο την άκρη της κόλλας... Τα μάτια της έτρε­χαν πάνω στο χαριί οαν δύο φω- τε νά μπαλάκια, αριστερά δεξιό. Το πρόσωπό ιης άλλαζε όψη. Σε μία στιγμή έσμιξε ία τρρύδ α της σούφρωσε τα χείλη ιης και φά­νηκαν ζαρωματιές στο μέτωπά της,.. Ότσν όμιως γύρισε σελί­δα. το πρόσωποό της άμχιοε να στρογγυλεύει και ία μάτια της να μεγαλώνουν. Σε λίγο γέμι­σαν δάκρυα, αλλά ήταν από γε­λαστό μάτια...». Βλέπουμε οτο παραπάνω απόσπασμα μια εξωτε­ρίκευση συναισθημάτων, που δεν εμφανίζεται πουθενά οε κάποιον άντρα πρωί αγων στή των ονα- γνωστικών.

4. Η θέση του άντρα

Στην ελληνική κοινωνία ο πο τέρας θεωρούνταν πάνια απόλυ­τος αρχηγός της οικογένειας εί­τε ήταν σωστός είτε όχι. Από τις δικές του ικανότητες εξαρτιόταχ· η υλική ύπαρξη ολόκληρης της οικογένειας. Την πραγματικότη­τα αυτή την καλλιεργούσαν όλα τα προηγούμενα αναγνωστικά. Παρουσίαζαν τον πατέρα οαν το σημαντικότερο πρόσωπο της οκο γένειας που πρόπφερε γενναιό-

δωρυ υλική και ηθική ευημερία σ' αυτήν και ως αντάλλαγμα τιε- ριίμενε απόλυτο σεβασμό και υ- πακοή.

Η ιδανική εικόνα του πατέρα διαφοροποιείται ατπ νέα εγχειρί­δια. Δεν τον βλέπουμε ce προχ’ο- μιακή θέοη οιην οικογενειακή ι­εραρχία. Μ θέση του μέσα στην οικογένεια φαίνεται ισότιμη με της συζύγου του.

Από τις πρώτες εικόνες του αλφαβητάριου φαίνεται η διαφο­ροποίηση της θέσης του μέοα στην οικογένεια. Για πρώτη φο­ρά οε ελληχ’ΐκά αναγνωστικό τον βλέπουμε να φοράει ποδ ά και ν ' ασχολείται με δουλειές του σπιτιού. Και στο αναγνιΡττικό της Β ' τάξης ( Β, γ. 56) εμφαχτ'ζεται να μαγειρεύει μόνο που εδιίι η είσοδός του στηχ' κουζίνα γίνεται κάπως ήπια (ασχολείται με ιο νοικοκυριό επειδή ο ίδιος είχα οοειούχος ενώ η γυναίκα του ερ­γάζεται). Η εικόνα αυτή ξεφεύ­γει εντελώς από την παραδοσια­κή εικόνα του πατέρα, γι αυτό και προκαλεί ποικίλες αντιδρά- οεις. Είναι όμως γεγονός αναμ­φισβήτητο ότι ο ρόλος του μέσο στην οικογένεια έχε· αλλάξει, τώρο που η μητέρα επεξέτεινε τη δραοτηριότητά της οτον επαγ­γελματικό και νοινωναχό τομέα.

Μέοα ατα αναγνωστικά παρου­σιάζεται ο πατέρας πιο πραγματι­κός και πλησιάζει περιοσότερο κα με φυσικότερο τρόπο τα παι­διά τ.ου (Α, β, 125). Τον συναν­τάμε να συζητάει μαζί τους για διάφορα θέματα. Για τη λειτουρ­γία του κομπιούτερ (Α, β. 117) για τη συμπεριφορά του νεογέχ'- νητου (Β, γ, 22) κ.τΛ. Δεν εί­ναι αυταρχικός και δεν προσπα­θεί να επιβάλει τη γνώμη του υ­πό τύπο διαταγής. Συζητάει με τα παιδ ά του και βγάζουν από κοινού ορισμένα συμπεράσματα (Β, α. 89),

Σε κάποιο κείμενο της β' τά­

79

ξης διαβάζουμε τον παρακάτω δι­άλογο :

— Δημητράικη, μάζεψε το χαρ τί και ρίξ 'το οτα σκουπίδια

— Ό χι μάζεψε το εού.— Μα, Δημητράκη, εού το τιύ

ταξες και θέλεις άλλος να το ση­κώσει.

Αν δεν μπεοουσες, εν τάζει.Ο Δημηιράκης το κατάλαβε.

Πήρε το χαριάκι... κλπ.Μέοα αε αρκετά κείμενα χάνε­

ται (ο μπαμπάς) φίλος με τα ιται διά του. παίζε μαζί τους και δεν δίνει την εικόνα του ππντογνώ- οτη και του αλάχθαοτου (Β, γ, 49), (Β , δ. 18),

Από τη θέση του πατέρα και της μητέρας μέσα οςην οικογέ­νεια όπως την παρουσιάσαμε πα­ραπάνω γίνεται φανερό ότι η ια- ρουσία και των δύο γονέων κον­τά στα παιδιά είναι εξ ίιτου έν­τονη. Η ισότητα του πατέρα και της μηιέρας έχει φτάσε· σε τκα- νοποιη πκό επίπεδο.Παρα ι ηροάμε όμως ουχχό ένα διαχωρισμό σπς σχέσεις των παιδιών με τους γο­νείς τους ανάλογα με ιο φύλο τους. Δηλαδή ο ιτατέρας πιο ου- χνά παρουσιάζεται με το γιό ή ο παππούς )τε τον εγγονό και η μη- ιέρα με την κόρη ή η γιαγιά ιιε την εγγονή (Β . γ, Θθ), (Α, α, 100), (Β, α, 23), ( Β, α, 89). (Β. γ, 22), (Α, β, 117). (Α, α, 105), (Α, α. 138), (Α, β, 19β), (Β . γ, 32), (Β,β,83). Αυτό είναι ένα γεγονός που μας προξένησε εν τύπωση, χωρίς να μπορούμε να δώσουμε μ α κάποια εξήγηση.

Παραιηροόμε ακόμη ότι συ- χνότερα εμφανίζονται ο πατέρας |ΐε ίο γιό παρά η μητέρα με ιην κόμη ως πρωταγωνιστές κειμέ- γωνιοτές κειμένων (6 προς 1), γερανός, που προσφέρει ποσοτι­κή υπεροχή στην εμφάνιση του ανιρικού φύλου στην οικογέ­νεια.

Έντονη διαφορά όμως συνεχί­ζει να υπάρχει στα δύο φύλα. C-

κεί όπου τα βλέπουμε έξω από το οικσγε νε ακό τους περιβάλ- λοχ· Οι συγγραφείς, όταν θέ­λουν να περάσουν στα παιδιά κά ποιο σοβαρά μήνυμα, το παρουσι­άζουν συνήθως μέοω ιου άντρα. Στο κείμενο «ο κλόουν» (Β.α, 35) ο πρωταγωνιστής προβλημα­τίζει τα παιδιά με πολύ όμορφο τρόπο, πάνω σε σύγχρονα κοινω­νικά προβλήματα. Άντρας είναι ο ζωγράφος ( Β, β, 13), που προ­σπαθεί να μυήσει τους μαθητές οτα μυστικά της ζωγραφικής. Ο γέρο - Λάμπρος (Β α. 97) είναι ο πολεμιστής που οτα χ·:άτα του αγωνίστηκε για την πατρίδα.

Την αγάπη για το βιβλίο την εμφυσώ στα παιδιά ο θείος Στρα- τής ( Λ,β.51 I. Μόνο μια κυρία ( Β, δ, 38) η κυρία Λένα, αγωνί­ζεται για το καλό του κοινωνι­κού συ χόλου μέσα από ίο σύλ­λογο της γειτονιάς της.

Ένα ακόμη θετικό σημείο των σημερ νών αναγνωστικών, που δεν πσέπει νο παραλείψουμε εί­ναι ίο ότι παρουσιάζουν και άν­τρα δάσκαλο στην πρώτη τάξη του δημοτικού.

Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι τα καιχ'-ούργια αναγνωστικά όπως και τα παλιό τροφοδοτούν τη σκέψη των μαθηιών με άνισυ οριθμό επαγγελμάτων σε σχέση με τα δύο φύλα. Η ανισορροπία του πίνακα ( Πίν. 1) με 35 αν­δρικές ασχολίες και 7 γυναικεί­ες επιβεβαιώνει τη φυλετική θέ­ση που εξακολουθεί να υιοθετεί­ται από το σχολείο και ερμηνεύ­ει ή δικαιολογεί την αντρική κυ­ριαρχία, αρκετά έχπονη ακόμη στην ελληνική κοινωνία.

Εκτός από την παραπάνω πα­ρατηρούμε και μερικές άλλες α­νισορροπίες. Στα τεύχη της β' τάξης έχουμε 30 μαθήματα με πρωταγωνιστές αρσενικού φύλου ενώ 14 μαθήματα με πρωταγωνι­στές θηλυκού φύλου.Στα αναγνωστικά της Α' τάξης

τα κείμενα είναι ισάριθμα προς ιο φύλο των ηρώων. Ε οης παρουσιάζονται άνδρ,ι.ς ετ νομοί συγγραφείς σε 51 μαθή] ία ενώ γυναίκες μόνο σε 20 c βιβλία και των δύο τάξεων.

5. Παππούς - γιαγιά

Ο παππούς και η γιαγιά εί κολουθούν να θεωρούνται 6ο κά μέλη της ελληχ'ΐκής οικο νέ ας, Αν κται δεν παίζουν ( νέα αναγνωστικό πρωτεύοντα λο, δεν παύουν αρκετές φο( να υπάρχουν στο σπίτι. άτ ζούν με τα παιδιά και ία εγ1 νια ιούς. Ε)ΐφανίζονται ακόμη ζούν στο χατριό μακρινά από παιδιά τους χ<ι>ρίς όμως χ'α νουν την επαφή μαζί τους. Εχ ιότερη είναι η παρουσία τ< στα αναγνωστικά της Α' τάί (11 κεφάλαια) απ' ότι στις (3 κεφάλαια) και μερκές ακτ αόρατες αχ'αφορές.

11 ιδανική εικόνα ταυ πατυ δεν είναι μια πιστή απσιιιίμι ιου παραδοσιακού οικογενειάι με χαρισματική εξουσία. Ο ρό ιου είναι περισσότερο κοντό ι εγγόν α του. Τα κρατάει σ ιροφιά, παίζει και συζητάει |ΐ τους ( Β. β. 17), (Α. α, 135). τάσης βλέπουμε να δίνει με παράδειγμά του ένα πατριωΐ δίδαγμα στα παιδιά ( Β, ß, S «Εγού θα μείνω να προσέχω

σπίτια» λέει ο παππούς κατά εισβολή των Τούρκων οτην προ, ενώ η υπόλοιπη οικογέχ εγκαταλείπει το χωρ ό.

Σε κάποιο κεφάλαιο της τάξης διαβάζουμε (Α. α, 1 «Το μεσημέρι στο σπίτι βοηθ όλοι να ετοιμαστεί το τροιπέζ

— Στον καιρό μας οι γυνατ ετοίμαζαν το τραπέζι, είπε η αγ ά.

— Άλλαξαν οι καιροί, γιο είπε χαμογελώντας ο πααιποι

Ο παππούς εδώ εμφανίζει ut

80

ΐ ϋπος ιιρσοδευπκός, που ακο- οιθι'ί την ιποχή του ενώ η γιο ,ιό παραμένει πιστή στο παλιό ,,ρόιυπο της γυναίκας - νοικοκυ-ός.

νΓ όΧ,\α σημεία βλέπουμε η >ιογιά να βρίσκεται κοντά στα γγήνια ιης. να τα μιλόε τρυψε- (ι και να ίο διηγείται παραμύ­

θι «για βασιλοπούλες και κουτά ορνίθια» (Λ, α, 179). Δεν είναι ήιιος και αυτή τελείως ξεκομμέ­νη και από τα σημερινό προβλή­ματα (Λ, β. 95). «Χιλιάδες άν- Η,ηπαι ζητούσαν να σταματή- οοον ο πόλεμοι και να γίνει ετ- μήνη οε όλο τον κόομο, γ'π να ζοόν όλοι αγαπημένοι και χαμού liev.ii», εξηγεί μία γιαγιά στην ί'γγονή της.

6. Αγόρια - κορίτσια

Σια καινούργια αναγνωστικά, όπου διαπιστώσαμε μια γεν'ΐχότε- μη ημσαπάθεια ανανέωσης, ο πα­ράγοντας «φύλο» δε φαίνεται να παίζε ιον ίδτο καθοριστικό ρόλο γιο ιην ποιότητα των διαπρασω- πτ<ών σχέσεων μεταξύ παιδιών, Και τα βιβλία της Α' και τα βι- βλία ιης Β' τάξης, δίνουν ποοο- Ίικό αΧλά και ποιοτικά την ίδια σχεδόν έμφαση στο αγόρι και στο κορήο . Βαθιά ριζωιμέχ'η όμως ε ­ξακολουθεί να υπάρχει, και ανα- ραπιέται κανείς ιτάοο καιρό ακό­μα θα υπάρχει, μια διαφορετική (πάθη αις προς το τρύλο, έτρι που υλικά Υα περνά στον αναγνώ- 111Π των σχολικών εγχειριδίων μαζί με το μήνυμα ττ|ς ισότητας κάπου - κάπου έμμεσα ίο μήνυ­μα της αν σότητας.

Ξεφυλίζοντας κανείς ίο αλφα­βητάριο θα διαπιστώσει αμέοως π|ν ιΐσάπμη παρουσία αγοριών και κοριτσιών. Εάν είχε κάποια ί'παψή με ι α βιβλία του δημοτι- κ°ό θα ανινληφθεί αμέπως άτι η εικόνα του κοριτσ ού με την ινού κ’λο στο χέρι έχει εκλήψει. Αγό­

ρια καν κορίτσια χορεύουν τρέ­χουν, παίζουν μαζί. Στα περισ­σότερα κείμενα εμφανίζονιαι μα­ζί, σαν αδέλφια, παν φίλον οαν συμμαθητές. (Α, α. 1521, (Α, α. 166), (Α, β, 67), (Β .6 .6 7 ). ( Β, β. 85). Οι ήρωες - πρότυπα λειτουρ­γούν (ΐέσα στην ομάδα τπερ ocóτέ­ρα σαν παιδιά παρά σαν αγόρτα και κορίτσια. ( Α, 6.44 ) , ( Α, 6, 99). Παιδιά και των δύο φύλων συ­ζητούν και παίρνουν κοινές απο φάσεις. Εντύπωση κάνει ο διάλο­γος που επικρατεί στις διαπροσω­πικές τους οχέιοεις. Κανείς δεν αυθαιρετεί κα δεν επιβάλει τη γνώμη του. Τα παιδιά δεν υπο­τάσσονται και δεν υπάκουου ν πα θητιιχά στους μεγάλους. Ακόμη και η δασκάλα (Β, α, 43) (Β, β, 23) αναθέτει εργασία ο ' αυτά ύ­στερα από πρότσ.ή τους ή ύστε­ρα από συμφωνία μαζί τους, Πα­ρουσιάζονται ο·αν αυιόντμες υ­πάρξεις, neu οργανώνουν στο παιχνίδια τους τη δική τους μι­κρή κοινωνία χωρίς επεμβάπε ς των μεγάλων. (Α. β. 33), ( Β. β. 65), ( Β, γ, 6). Εκφράζονται ε ­λεύθερα μέσα από το παιχνίδι θί γονιας μόλ’οτα μερικές φορές καίρια κοινωνικά και παιδαγωγι­κά προβλήματα, όπως διαβάζου­με στον παρακάτω διάλογο του εγχειριδίου της β' τάξης (Β, α, 95) «...ΕΝΑ Κ Ο ΡΙΤ ΣΙ: θα ήθε­λα να είχε κάθε γειτον ά ένα οι­κόπεδο ελεύθερο.

ΟΛΗ Η ΤΑΞΗ: Μακάρι να εί­χε.

ΕΝΑ ΑΓΟΡΙ : θα ήθελα και ία βιβλία του σχολείου να ήταν αστείο οαν τα μικηιάους.

ΟΛΗ Η ΤΑΞΗ: Μακάρι να ή­ταν!

ΕΝΑ Κ Ο ΡΙΤ ΣΙ: θα ήθελα ν' άφηναν εμάς τα παιδιά μια βρο- μάδα να κυβερνήσουμε τον κό­σμο.

ΟΛΗ Η ΤΑΞΗ: Μακάρι να μας άφηναν...» κλπ.

— Αγ-όρια και κορίτσια παρου-

οιάζονται σαν όντα ενεργητικά, που παίρνουν πρωτοβουλίες και αναλαμβάνουν ευθύνες (Α. β. 26), f Β, α, 43), (Β, δ. 42) «Ο θωμάς και η αδελφή τρυ η Ρέα... βρήκαν μια ουνωαγή μαγειρικής. Η συνταγή έλεγε:...

— Ά ντε να το φτιάξουμε κι εμείς, είπε ο θωμάς,

Ανασκουμπώθηκαν λοιπόν και στρώθηκαν οτη δουλει».

Τα παιδιά που εμφανίζονται )ΐέσα οτα κείμενα έχουν δημιαυρ γικότητα. φαντασία και χιούμορ. (Α, β, 128). Α, β, 32), Β. β. Θ5). (Β. β. 27). Προβληματίζοντα- και κάνουν διάφορες σκέψεις πά­νω ο' αυτά, που τους λένε οι με­γάλοι. «Τι δύσκολο που είναι να κάχεις όσα σου προστάζουν οι μεγάλοι!» λέει μεταξύ άλλων έ­νας μικρός στα κείμενο της β' «το ραδιόφωνο». Και ο' ένα άλλο κείμενο της Α' τάξης διαβάζου­με: «Η Μαρία ξέρει πως κι ο Δ - ονυιαάκης μεγαλώνοντας θα κα­ταλάβει ότι είναι μεγάλη χαρά όχι μόνο να παίρνεις αλ\6 και να δίνεις. Κι ακόμα πως είναι ποΧλό πράγματα που ι ' αγτοπάιιε πολύ και τα μοιραζόμαστε με τους άλλ'-υς.

Αυτά οκέςιτεται η Μαρία κι τ νους της πάει στον ήλιο κα στη δασκάλα της». Οι τραβληματ ομοί αυτοί Βέβαια ανεβάζουν τη θέση του κοριτσιού μέσα σια βιβλία, παρενθετικά όμως αναφέρουμε ά τι τέτοιες σκέψεις δεν είναι δυ νοτόν να γίνουν από παιδιά ου τής της ηλικίας.

Στηχ1 οικογένε α βλέπουμε τ ' αδέλφια να υπερέχουν όχι λόγω φύλου αλλά λόγω ηλικίας (Α. 0,21), (Β , δ, 7).

Μέοα στα κείμενα συναντού­με παιδιά, που έχουν το δικαίω- ωμα να έχουν ελαττώματα χω­ρίς αυτό να τα καταδικάζει υπο­χρεωτικά (Β, β, 65). Τα βλέπου με να μαλώνουν χωρίς να υπο­χωρούν τ' αγόρια ή τα κορίτσια.

81

«— Εμείς δεν ξαναπαίζουμε μα­ζί οας, είπε η Κατερίνα.

Εσείς όλο το δικό σας θέλετε να γίνεται.

— Και εοείς δεν πάτε πίσω ε ί­πε θυμωμένος ο Παύλον,.

Ο καβγάς συνεχίστηκε και μέ­σα στην τάξη».

Είναι φανερό ότι η θέση του κοριτσιού έχει ανέβει οε οχέση με τα προηγούμενα αναγνωστι­κά. Εξυπνάδα, αποφασιστικότη­τα. (Α, β, 85). (Β. β, 65), (Α. β, 26) χαρακτηρίζει τα κορίτσια εξ ίισου με τ' αγόρια. Διαθέτουν δια νοητικά προσόντα και τα κατα­φέρνουν το ίδιο καλά με τους συμμαθητές τους στα παιχνίδ α (Α, β. 128), (Α, β, 44).

Είναι αξιόλογη η προσπάθεια των συγγραφέων να αποφύγουν εκδηλώσεις φυλετισμού οτα νέα αναγνωστικά. 'Ομως τα βιβλία θα ήταν διαφορετικά, αν ο μη φυλετισμός προέρχονταν όχι μό­νο από μια προσπάθεια των συγ­γραφέων, αλλά αιπό μια βαθύτε­ρη κα γενικότερη στάση της κοι νωνίας. Όσο κι αν προσπαθεί κα νείς να κρύψει βαθιά ριζωμένες τάσεις, έρχεται πάντα μια στιγ­μή που προδίδε roí.

Αναφέρουμε μερικά χαρακτη­ριστικά παραδείγματα:

Ο συναισθηματικός πλούτος, που από παράδοση χαρακτηρίζει τη γυναίκα κάνει κι εδώ την εμ- φάν οή του. Το κορίτσι εμφανί­ζεται ρομαντικό (Α α, 120) συ­ναισθηματικό (Α, α, 128), ευαί­σθητο (Β, α, 32), όπως στο ποι- ηιματάκι που ακολουθεί.«... Σ ' ένα κλουβάκι εσύ. Κτ εγώ α' ένα στενάχωρο μπαλκόνι Κρυφά οου ανοίγω το πορτί. Πώς χαίρομαι τη λευτεριά σου! néfra στ,ου κάμπου τη γιορτή,..».

Το κορίτσι στο παραπάνω ποί­ημα ελευθερώνει το μικρό της φίλο, το πουλάκι και χαιρέτα τη λευτεριά του γιατί το ίδιο ζει ο ένα στενάχωρο μπαλκόνι.

Σ ' ένα παιχνίδι των παιδιών «μαγαζιά» τ ' αγόρια διαλέγουν επαγγέλματα που από παράδοση είναι αντρικά ψαράς, μπακάλης, καφετζής, έμπορος και μόνο ένα κορίτσι γίνεται φαρμακοποιός (Β, γ, 52).

Ο Βάΐας (Β . β, 37) δείχνει θάρρος καθώς πηγαίνει οτο σχο­λείο από το απομονωμένο σπία του, περνώντας από έναν ερημι­κό δρόμο κι ένα ετοιμόρροπο γε- φύιρι, ενώ κάτι ανάλογο δεν 6λέ πούμε αε κανένα κορίτσι των α­ναγνωστικών.

Σημειώνουμε βέβαια και μια αντίθετη συμπεριφορά αγοριού. Ο Γιωργάκης δ ακατέχεται από το φόβο της μοναξιάς (Β α, 69), αλλά υπάρχει η διευκρίνιση ότι το ογοράκι είναι μόλις 5 χρόνων.

Ο Διαμαντής ( Β. δ, 60), που είναι αυνομίλικος της Έφης εί­ναι αία παιχνίδια πολύ rao τολ­μηρός απ' αυτήν. Σκαρφαλώνει στο δέντρο και κάνει ακροβατί- ες. ενώ η Έφη τον παρακολου­θεί με θαυμασμό.

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ

Α ν δ ρ ι κ ά

Ταχυδρόμοςναυτικόςγιατρόςψαράςξυλοκόποςεργάτηςοδηγός ταξίψιλικατζήςδάσκαλοςασυρματιστήςλοστρόμοςμπακάληςμανάβηςβοσκόςγεωργόςτεχνίτηςκουλουρτζήςποιητήςm αθμάρχηςοικοδόμος (μάστορας)κλόουν

Το τολμηρότερο πα'δί μιας

μάδας από αγόρια και κορίτσια είναι ο Παντελής, που πρώτος σκαρφαλώνει στην κορυφή ενός χωμάτινου λόφου σαν αρχαίος πολεμιστής (Β, γ, 28).

Μέσα στο πνεύμα της εξέλι ξης των αρχών και των ιδεών που επικρατούν στα νέα εγχε ρίδια έχουν γίνει πολλές αλλα­γές θετικές στο θέμα της αότη τας των δύο φύλων, όπως τονί­σαμε κατά τη διάρκεια της μελί της μας. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε ότι σε αρκετά ας μεία τα βαραίνει ακόμα το πα­ρελθόν.

Το ευχάριστο είναι ότι γίνον­ται θετικά βήματα όαον αφορά ι βαίπκιό υλικό της δημοτικής η παίδευσης. Χρόνο με το χρόνο το σκολείο αποκτά τη δυνατότη­τα να μυήσει τα σημερινά ελλη­νόπουλα με τον πιο κατάλλη.λ τρόπο στον πολιτ ομό, του οποί ου αν σήμερα είναι το προϊόν cu' ρΌ θα είναι οι φορείς.

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ

τροχονόμος ζωγράφος καπετάνιος ζευγάςμπουλτοζιέρης τεχνίτης OTE καφετζής έ|ΐπορος μηχανοδηγός καραβοκύρης ηθοποιός ψιλικατζήςτεχνικός τηλεοράσεων

Γ υ ν α ι κ ε ί ο Δαίεκάλα εργάτρια καπειάνιοσα παιδίατρος διευθύντρια ιοοπάνιασα φαρμακοποιός

82

Οδοιπορικό φυτεία 1983ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μυμιώ Γεωργίου - Νίλίσεν: «Η οικογένεια ota αναγνωστικά του δημοτικού» Κέδρος 1980.

Άννα Φραγκουδάκη: «Τα α­ναγνωστικά βιβλία του δηιμοτ- κού ο χολείου» θεμέλιο, Αθήνα 1978.

Α. Βελαλίδης - Κ. Καλαπανί- δαη - X Κανάκης: «Η Γλώσσαμου», Αναγνωστικό πρώτης Δημοτικού.

Α. Βελαλίδης - Α. ΒουγιούκαςΚ, Καλαπανίδας - Ν. Κανάκης:

sil Γλώσσα μου». Αναγνωστικό δευτέρας Δημοτικού.

(Συνέχεια από τη σελίδα 77)Το Οδοπορικό pac δεν τελειώνει

εδώ, θα χρειαστεί συνέχιση της προσ­πάθειας για την ανίχνευση του πασελ- θόντος. που σίνουρα έχει πολλά ακό­μη να μας αποχαλύψει.

Μέσα στο σύγχρονο περιβάλλον τα έργα και οι παραδόσεις του παρελθόν­τος παραμένουν, σαν μικρές πολλέο φορές οάσεις, που έχουν τα στοιχείο της ισορροπίας της ποικιλίας του αν­θρώπινου μέτρου και μας αποκαλύ­πτουν τις ρίΖες μας.

Ας προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε αυτές τις καθαρές ανθρώπινες aEiec που δεν υπάρχουν πλέον ούτε στο έο- γο που δημιουργούμε, αλλά ούτε και CT. / τρόπο της Ζωής που Ζούμε σή­μερα.Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ

Ευχαριστούμε τον Πρόεδρο της Κοι­νότητας Φυτείας κ. Κων/νο Τότσκα. το Κοινοτικό Συμβούλιο, τον Ιερέα π.

Αθανάσιο Μαρμαρά και το Σύλλογο Φυτειωτών - Βέροιας, για τη συμπαρά­σταση στην προοπάθειά μος, και τον κ. Γεώργιο Ζιώγα, για την οικονομική ενίσχυση.Π Α Ρ Ο Υ ΣΙΑ ΣΗ ΕΡΕΥΝ Α Σ

Το υλικό της έρευνας -Ο Δ Ο ΙΠ Ο ΡΙ­ΚΟ ΦΥΤΕΙΑ 1983- παρουσιάστηκε:

α) Στη Βέροια 21 Ιανουάριου 1984 στην αίθουσα Βαθμοφόρων Τοπικής Ε ­φορείας

β ) Φυτεία 7 Μαρτίου 1984 στην αί θουοα του Κοινοτικού Καταστήματος

γ) Αθήνα 10 Μαρτίου 1984 στη 2η Πολιτιστική Ανιχνευτική Ενημέρωση, αί­θουσα Αθανασίου Λευκαδίτη.

Στην έρευνα πήραν μέρος οι Βα­θμοφόροι και Ανιχνευτές: Ν. ΑμποτΖί- δης. Α. ΒύΖας. Γ. Ζαρχάδας, Γ. Κα- Ζα.ττΖίδης. Λ. ΛάΖος, Μ. Λάμπρογλου, Ν. ΟουσουλτΖόγλου, Λ . Σπάρου, Κ. Σταυράπουλος, Κ. Ταμπακόπουλος. Σπ. Τελλίδης και I. Τσομήτρος.

ϋ; δύο κύκλοι λαμπίριζαν παράξενα αε: στη μεσημεριάτικη λάβα.-'¿ιες ξεχασμένες έσβηναν Τ·α να ξαναγεννήσουν στο σκοτάδι Μυρτιάς κλωνάρι στεφανώνει τις τσιμεντένιες κολώνες που σε περιτρυγυρίζουν.Ιν,: ανάμνησιν ηρώων ξεχασμένων."Τήδε κείμεθα, τήδε κείμεΟα..,» τειθόμενοι, ή μη πει'θάμενοι.1® τταχτύ χρώμα των μαλλιών σου

έσβηνε αργά.μέσα στο φως της μέρας που ανατέλλει.Βολομένη μνήμη, εκπνοή ζωής.Μια έκκλιση ακόμα, μη σταματάςΜια εκκλιση σε τί:ν _ , ,-“ 5 τι που σε προσμένει.Ι'-οεσα στο λαιμό μου ένα κοκάλινο μενταγιόν

'Lí μύρια χρώματα βαμμένο :'-7ΐ ξεψύχησα.

«Τήδε κείμεθα»Κ ι όλα έγιναν άσπρα, ολόασπρα.Ενα σκυλί ούρλιαζε ξαφνικά

και οι αγωγιάτες στο λιμάνι καρτερικά να περιμένουν.Έρημος, έρημος ο δρόμος.«Τήδε κείμεθα, τήδε κείμεθα...»Κ ι όμως τίποτε δεν αργοσαλεύει Κ ι όμως ούτε ένα άσπρο πανί στο βάθος του πελάγου.Ερημη, έρηιμη η θάλασσα.

Κ ι εσύ θα περιμένεις την Αυγήνα δεις τον πρώτο ήλιοπίσω από τις αρχαϊκές κολώνες.

«Σαντορίνη Απρίλης ’84»

Λήρα Γεωργία

83

ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΕΝΤΡΟΚΟΜΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΚ(Περιλήψεις ομιλιών)

(.) Σύλλογος γεωπόνων X . Η ­μαθία; τΤ'.ς — ¿7 ΑπριλίουI Θ8Γ> οργάνωοε στην Βέροια ( χί- (5:υσ<χ Λντωνιάόίΐο; Στέγη Γ :χ α αάτων και Τεχνών Λήμου Β έ ­ροια;) οιεΘνέ; οεντροκοαικό τυ- νεοριο όπου ειοικοί επιττήαονε;

Ι'/λληνε; και ξένοι ανέπτυξαν οεντροκομικά θέματα που έχουν τχέτη με τα είόη οπωροφόοων που καλλιεργούνται ττην περι­οχή μ α ; όπου; είναι η ροδακι­νί οί, η κεράτιά, η αχλαδιά και η μηλιά. Γ ια την ενημέρωση των αναγνωστών, από το σημε- ρινό τεύχος και σε συνέχειες Θα δημοσιεύσουμε περιλήψεις των ο- μιλιουν που ανεπτύχΘτκαν στο συνέδριο.

I I συντακτική επιτροπή.

1) Πανόραμα της Ροδα- κινοκαλλιέργειας στην Ι ­ταλία

του(C A R LO F ID IG H ELLI(Κάρολος Φιντιτοέλλι)

IN STITU TO SPERM IN EN TALE PER LA FRUTTI CO LTU R A

ROMA - ITALIA

Η παραγωγή ροδάκινων ατην Ιταλία βρίσκεται εδώ και μερι­κά χρόνια στο στάδιο της επέ­κτασης Η ετήσιο παραγωγή έχει Εεπεράοει το 1,5 εκατομμύριο τόννους. Από τα σύνολο της πο- ραγωγης το 70% περίπου είναι ποικιλίες για νωπή κατανάλωση, το 15% συμπύρηνα και το 15% νεκταρίνια. Η μεγαλύτερη επέ­κταση γίνεται στα νεκταρίνια κα­θώς ιιαι στα συμπύρηνα, που δι- αδ δενται χάρη της ενίσχυσης

της τιμής από την Κοινή Αγορά. Οι δύο πιο ενδιαφέρουσες περι­οχές της ροδαχ.νςχαλλιέργειας είναι η Εμίλια - Ρομάνια (το α­νατολικό τμήμα της) και η Κομ­πανία (ΚαΖέρτα. Νεάπολη και Σαλέρνο). Η ρσδοχινιά καλλι­εργείται επίσης και στις περιο­χές Βένετο και Πιεμό/τε, Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια βαθμιαία μετατόπιση της καλ λιέργειας προς τις Νότιες πε­ριοχές. Πιοτεύεται ότι αυτό θα συνεχιστεί και στο μέλλον.

Τα πιο διαδεδομένα σχήματα στις νέες φυτείες είναι η παλ- μέτα (με τις διάφορες παραλ­λαγές της: Κανονική, ακανόνι­στη, ελεύθερη κλπ.) και ο ατρα- κτοειδής θάμνος (κυπαρισσκι) με πυκνότητα φύτευσης 70 — 150 δεντρύλλια στο στρέμμα (απο­στάσεις φύτευσης 4,5—5 μέτρο μετσΕύ των γραμμών και 1,5— 3.5 επί της γραμμής.

Το πιο διαδεδομένο υποκείμε­νο είναι ακόμα το σπορά φυτό (80—85%) ενώ τ’ άλλα υποκεί­μενα όπως το αμυγδαλοροδάκι­νο GF 677 κοι οι δαμασκηνιές DAMAS 1869, SAN G IU LIA N O 655,2 και G F 43 έχουν χρησιμο­ποιηθεί για εδάφη ειδικής κατη­γορίας.

Το εύρος ωρίμανσης των ποι- ικλιών είναι πολύ μεγάλο και κα­λύπτει μια χρονκή περίοδο που αρχίΖει από τα μέσα Μαΐου και τελειώνει τέλος Σεπτεμβρίου.

Μια τεχνική ειδικευμένη που όλο κοι περισσότερο επεκτείνε- ται. είναι η εντατική καλλιέργεια υπό κάλυψη, για την πρώιμη ω- ρίμανση των καρπών κατά 20 τουλάχιστο μέρες.

2) Προσανατολισμοί καλλιέργειας της με και αχλαδιάς στην Iτ<

του(C A R LO F ID IG H ELL (Κάρολος Φιντιτοέλλι

IN STITUTO SPERMINEN PER LA FRUTTI C O LT l

ROMA - ITALIA

Η καλλιέργεια της μηλιά οκεται εδώ κοι μερικά χ στο στάδιο της επέκτασηε εκείνη της αχλαδιάς μετ εντυπωσιακή επέκταση τγ ρίοδο της δεκαετίας του πέρασε στην συνέχεια σε οδο ισοροπίας.

Η ετήσια παραγωγή μή̂ νέρχετοι περίπου σε 2,5 ι μύρια τόννους. ενώ εκείν αχλαδιάς είναι 1,2 εκατό τόννους.

Λ Λ Λ

Η παραγωγή των μήλων συγκεντρωμένη στην kc

του ποταμού Αίδίγη (Μπο> - Τρέντο) κοι στην Εμίλι μάνια (Φερράρσ και Μπόλι Σημαντικές ποσότητες | παράγονται στο Βένετο, στ μόντε και στην Κομπανία

Η παραγωγή των μήλων ποικιλία είναι ως εΕής:1) Ομάδα Γκόλντεν Ντε

λίτοιους2) Ομάδα Ρεντ Ντελίτσι

ους (Στάρκιν κλπ)3) Ομάδα Ρσμ Μπιούτι4) Λοιπές ποικιλίες

Οσον αφορά την Πκί Ντελίτσιους οι κλώνοι π<

84

Δ ιεθ νές δ εντρ οκ ομ ικ ό συνέδριο

ριαρχούν ανήκουν οτον τύπο Στάνταρ. Ιδιαίτερη Θέση έχουν οι κλώνοι των οποίων η επιδερ­μίδα των καρπών δεν παρουσιά­ζει ευαισθησία στην σκουριά ό­πως είναι η Σμούθ (SM OOTH E) η Γκόλντεν Β, η Μπελγκόλντεν (BELGOLBEN) κλπ. Οι κλώνοι σπουρ δεν ξεπερνούν το 5% του ουνόλου. Γιέλουοσπούρ (Y E L ­LOW SPUR) κλπ.

Οσον αφορά τα Κόκκινα Ντε- λίτσιους, αντίθετα οι κλώνοι του τύπου σπουρ υπερέχουν και ξε­περνούν το 60% του συνόλου των δεντρυλλίων που φυτεύθη- καν τα τελευταία χρόνια όπως είναι τα Ρεντ τσιφ (RED C H I­EF), Ορεγκον σπουρ (O R E­GON SPUR) κλπ. Οι πιο δια­δομένοι κλώνοι του τύπου Στάν- ταρ είναι η Χάϊ έρλι (Η I EA R LY) Στάρκιν (STA R K IN G ), Ton ρέντ (TOP RED ), Κλαοίκ (CLASSIC) κλπ.

Τα υποκείμενα της μηλιάς που κυριαρχούν είναι τα Μ9 και Μ26 για τις Στάνταρ ποικιλίες και ΜΜ106 και το σπορόφυτο Υια τις σπουρ ποικιλίες ή κλώ­νους.

Η κσλλιέργεια της αχλαδιάς είναι συγκεντρωμένη στην Εμί-

- Ρομάνια με παραγωγή που Εεπερνά τα 3)4 της Εθνικής πα­ραγωγής. Ενδιαφέρον παρουσιά­ζουν για την καλλιέργεια της α­χλαδιάς η Κομπανία και η Σι­κελία στην κατηγορία των καλο­καιρινών ποικιλιών.

Οι πιο ενδιαφέρουσες ποίκι­λες τς αχλαδιάς είναι οι παρα­δοσιακές Πάσα Κρασάνα (PAS­SA C R A S S A N A ), η Ουΐλιαμς

(W ILLIAM S), Αμποτε Φέτελ

(Α ΒΑ ΤΕ F ET E L ) Κάϊζερ (ΚΑΙ- ZER ), Κόσια (C O S C IA ) , Ντε- κάνα ντελ Κομίτσιο (DECANA D EL C O M IZ IO ), Κόνφερονς (C O N FER EN C E)

Το 95% των οπωρώνων αχλα­διάς είναι μπολιασμένοι σε κυ­δώνια των κλώνων A, C, ΒΑ29,

Ανταμ ς (ADAM S )

3) Έρευνα ανοράς, προ­τιμήσεις καταναλωτών, προοπτικές για τις εξαγω­γές νωπών και μεταποιη­μένων ροδάκινων, κερασι­ών, μήλων και αχλαδιών στη Δυτ. Γερμανία.

ΧΡ ΚΟΥΦΑΚΗΣ Γραφείο Γεωργικού Ακολούθου

Μονάχου

1. Ροδάκινα.

Με την ένταξή της στις Ε.Κ. η Ελλάδα σημειώνει μείωση των εξαγωγών νωπών ροδάκινων προς τη Δυτ. Γερμανία, σε αν­τίθεση με την Ιταλία η οποία ι­σχυροποίησε ακόμα περισσότε­ρο την κυριαρχούσα θέση της

Το αυξανόμενο κόστος παρα­γωγής και μεταφορών οδηγεί τους Έ λληνες ροδακινοπαρα- γωγούς, ολοένα και περισσότε­ρο, να προτιμούν την απόσυρση των προϊόντων τους αντί να τα προσφέρουν επί προμήθεια στην απομακρυσμένη και· όχι σπάνια, αβέβαιη γερμανική αγορά.

Άλλοι παράγοντες που επι­δρούν αρνητικά οτις εξαγωγές ροδάκινων προς τη Δυτ. Γ ερμα­νία είναι, η ανεπαρκής πολιτική διανομών, τα κάποια προβλήμα­τα στις μεταφορές και στη συν­τήρηση - αποθήκευση καθώς και

η αδυναμία ομαλού, σταθερού και συνεπούς εφοδιασμού όλων των περιοχών της Δυτ Γερμα­νίας.

Πιστεύεται ότι είναι δυνατή η εξάλειψη των σημαντικότερων από τα προαναφερθέντα προ­βλήματα και κατά συνέπεια υ­πάρχουν καλές προοπτικές για την ισχυροποίηση της θέσης των ελληνικών ροδάκινων στη Δυτ. Γερμανία.

Εξαλλου, η Ελλάδα κατέχει το μεγαλύτερο μέρος της αγο­ράς μεταποιημένων προϊόντων ροδάκινου στη Δυτ. Γερμανία.

Υπάρχει, όμως, ανάγκη βελ­τίωσης της ποιότητας της ελλη­νικής κομπόστας διότι, σε αντί­θετη περίπτωση, η Ιταλία θα συ­νεχίσει να αυξάνει το μερίδιό της, προσφέρεντας καλής ποι­ότητας προϊόντα σε. συγκριτικά, συμφερότερες τιμές.

2. Κεράσια

Αν και τα ελληνικά κεράσια αντιμετωπίζουν δυνατό ανταγω­νισμό από τα ιταλικά, εν τού- τοις τυγχάνουν ικανοποιητικής αποδοχής από τους Γερμανούς καταναλωτές.

Υπάρχουν καλές προοπτικές για την αύξηση των εξαγωγών τους, αρκεί να βελτιωθούν οι συνθήκες μεταφοράς και συν­τήρησης καθώς και το σύστημα διανομής και προώθησής τους στις αγορές της Δυτ. Γερμανίας.

Τα κεράσια σε σιρόπι που προσιρέρονται από την Ιταλία, Ολλανδία και Λουξεμβούργο εί­ναι παραδοσιακά άριστης ποιό­τητας και δεν παρέχουν περι-

85

Δ ιεθ νές δ εντρ ο κ ο μ ικ ό ουνέδ

θώρια επιτυχούς ανταγωνισμού στα ελληνικά προϊόντα.

3. Μήλα.

Οι καταναλωτές της Δυτ. Γερ­μανίας προτιμούν, κυρίως, μήλα υπάξυνης γεύσης, ενώ η ελλη­νική παραγωγή αντιπροσωπεύε­ται, στο μεγαλύτερο της μέρος, από ποικιλίες μήλων με γλυκιά γεύση.

Το μικρό μερίδιο της γερμανι­κής αγοράς σε γλυκά μήλα δι- εκδικούν με επιτυχία η Ιταλία και η Γαλλία προσφέροντας υψη­λής ποιότητας προϊόντα.

Αξιόλογη παρουσία ελληνικών μήλων στην αγορά της Δυτ. Γερμανίας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με βελτίωση των συνθη­κών συντήρησης και προσφοράς προϊόντων βελτιωμένης ενιαίας σταθερής ποιότητας.

Μεγάλες π~σότητες συμπυ­κνωμένου μη' οχ- μού και μήλων βιομηχανίας ε-πάγοι η Δυτ. Γερ­μανία από τις χώρες της Ανα- τολ. Ει οώπης, όπου οι προσφε- ρόμενες τιμές είναι πολύ χα­μηλές

Η Ελλάδα, κυρίως, λόγω αυ­ξημένου κόστους παραγωγής δεν μπορεί να ανταγωνισθεί τις εν λόγω χώρες.

4. Αχλάδια.

Τα ιταλικά, γαλλικό και ισπα­νικό αχλάδια κυριαρχούν στην αγορά της Δυτ. Γερμανίας. Ι­διαίτερο τα ιταλικά νωπό και

μεταποιημένα αχλάδια θεωρούν­ται σχεδόν ασυναγώνιστα.

Η συχνά σημειούμενη πλεονα- σματική παραγωγή θερινών α­χλαδιών μας δεν έχει προοπτι­κές διάθεσής της στη Δυτ. Γερ­μανία διότι οι επιτυγχανόμενες τιμές στις αγορές της είναι α­σύμφορες.

Το ίδιο ισχύει και για τις φθι­νοπωρινές και χειμωνιάτικές υας ποικιλίες οι οποίες όμως, ευτυ­χώς, δεν σησειώνουν συχνά, προβληματικά πλεονάσυατα.

4) Τα Ελληνικά οπωρο­κηπευτικά οτην Ολλανδία

(έρευνα αγοράς - προτιμήσεις καταναλωτών - προοπτικές).

I. ΧΑ ΤΖΙΚΟ ΣΓραφείο Γεωργικού Συμβούλου

Χάγης

1. Ροδόχινα - Νεκταρίνια.

Τα τελευταία χρόνια τα ελλη­νικά ροδάκινα και νεκταρίνια πή­ραν μια αξιόλογη θέση στην ολ- δανδική αγορά. Τα μεν ροδάκι­να αντιπροσώπευαν τον περα­σμένο χρόνο (1984) περίπου το 19% σε σύνολο εσογωγών 22. 000 τόννους. τα δε νεκταρίνια το 30% σε σύνολο εισαγωγών 3.000 τόννων.

Παρ' όλα αυτά όμως δεν πή­ραν ακόμη την αναμενόμενη θέ­ση τους στην ολλανδική αγορά. Υπάρχουν ευνοϊκές προοπτικές για την παραπέρα αύξηση των εξαγωγών μας.

Ό σ ο ν οφορό τα κονσερβο-

ποιημένα ροδάκινα κατέχου πρώτη θέση και κατά τον σμένο χρόνο αντιπροσώι περίπου το 80% του συνόλο εισαγωγών της Ολλανδίαε ανέρχονται σε 12.000 τό’ περίπου

2. Κεράσια

Τα ελληνικά κεράσια έχ< δραιώσει τη φήμη τους οτγ λανδιική αγορά, γι' αυτό ι εξαγωγές μας αυξάνονται χρόνο

Τον περασμένο χρόνο ι ληνικά κεράσια αντ,προσώι το 30 — 35% σε σύνολο 5— τόννους εισαγωγών της 0 δίας.

Οι εξαγωγές των κερ' μας στην Ολλανδία μπορο αυξηθούν με διεύρυνση τ ξαγωγιικής περιόδου.

3. Μήλα - Αχλάδια.

Η Ολλανδία εισάγει κάθε νο περίπου 150—160.000 νους μήλα.

Η Ελλάδα μέχρι τώρα δε τόρθωσε να εξάγει αξιό, ποσότητες μήλων στην ολ. κή αγορά, αν και διαθέτε κετές ποσότητες κόκκινω λων και υπάρχουν αρκετι ριθώρια.

Ό σον αφορά τα αχλά Ολλανδία εισάγει περίπου 25.000 τόννους κάθε χρόν

Υπάρχουν ουσιαστικές δ λίες γιο τα Ελληνικά αχλάΙ

86

Δ ιεθ νές θ εντρ οκ ομ ικ ό συνέδριο

5) Η καλλιέργεια της κε­ρασιάς στη Γαλλία, εργα­σίες βελτίωσης, κυριώτε- ρες καλλιεργούμενες ποι­κιλίες, προοπτικές για το μέλλον.

R. SAUN IERS, INRA [STATION D' A R B O R IC U LTU ­

RE FRUITERE LA GRANDE FERRADE-PONT DE LA MAYE

FRANCE

H ετήσια παραγωγή κερασιών fστη Γαλλία είναι γύρω στους 100-120.000 τόννους. Κατέχει

[την τρίτη Θέση μεταζύ των χω- |ρών παραγωγής, μετά την Ιτα- (λία και την Δ. Γερμανία.

Εδώ και 20 χρόνια, η παρα- Ιγωγή αυτή δεν έχει αλλάζει, ε­κτός από τις χρονιές που οι α-

ί νοιΕιάτικες παγωνιές προκάλε- σαν μεγάλες ζημιές (1975, 1977)

| Από την συνολική παραγωγή 25-30.000 τόννοι κεράσια χρη­

σιμοποιούνται στη βιομηχανία. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών (περίπου τα 3/4) αντιπροσωπεύ­εται από τα BIG A RREAU X, που χρησιμοποιούνται στη ζαχαρο­πλαστική και στη κονσέρβα (τύ­πος NAPOLEON)

Η παραγωγή κερασιών είναι ουγκεντρωμένη στην Κοιλάδα

του Ρον (72%)' στο Κέντρο της Γαλλίας, στην Κοιλάδα του Γκα- ρόν, στην περιοχή R O U S S IL­LON και στην ορεινή περιοχή LAN GUEDO C.

Σήμερα οι εργασίες βελτίω­σης ατή Γαλλία έχουν τους πα­ρακάτω στόχους: Μέγεθος καρ-

πού, σταθερότητα της σάρκας και αντοχή στη μεταφορά, αντί­σταση στο σχίσιμο, ταχύτητα έ­ναρξης καρποφορίας, αυτογονι­μοποίηση, δυνατότητα συλλογής με δόνηση, όψιμη ανθοφορία, αν­τοχή στις ανοιξιάτικες παγωνιές, αντίσταση του δένδρου σε βα­κτηριώσεις.

Π ΙΝ Α ΚΑ Σ 1

ΚΑΛΛΙΕΡΓΟ ΥΜ ΕΝ ΕΣ Π Ο ΙΚ ΙΛ ΙΕ Σ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΚΑΤΑ Σ Ε ΙΡ Α ΧΡΟΝΟΥ ΩΡΙΜ ΑΝΣΗΣ

BIG A RREAU X

1) P R E C O C E BERNARD2) MOREAU3) BU RLAT4) G U LLIA U M E5) STA RK HARDY GIANT6) MARMOTTE Z) VAN8) RAINER9) REVERCHON

10) U LST EK11) NAPOLEON12) GEANT D' H ED ELFIN G EN13) TA R D IF DI V IG N O LA

Μ ΠΙΓΚΑΡΟ (Τραγανά)

1) Π ΡΕΚΟ Σ πρώιμο ΜΠΕΡΝΑΡ2) ΜΟΡΟ3) ΜΠΟΥΡΛΑ4) ΡΚΙΓΙΟΜ5) ΣΤΑ ΡΚ ΧΑΡΤΙ ΤΖΙΑΝ6) ΜΑΡΜΟΤ7) BAN8) PEN ΙΕ9) ΡΕΒ ΕΡΣΟ Ν

10) Α Λ ΣΤΕΡ11) ΝΑΠΟΛΕΩΝ12) ΤΖΙΑΝ ντε ΧΕΝΤΕΛΦΙΓΚΕΝ13) ΤΑΡΤΙΦ ΝΤΙ ΒΙΝ ΙΟΛΑ

' Οσον αφορά τις μελλοντικές προοπτικές, πρέπει να διευρυν- θεί ή να τροποποιηθεί η σημε­ρινή κλίμακα των ποικιλιών, με νέες ποικιλίες ξένες ή υβρίδια

INRA που 9α αποδειχθούν εν­διαφέρουσες. Αυτό θα γίνει με­τά από μελέτη και πειραματισμό ποικιλιών με τοπικό ενδιαφέρον και αποτελεσματική επιλογή.

87

Παράγοντες απόδοσης της καρυδιάςΕΙΣΑ ΓΩ ΓΗ

Η καρυδιό (γένους JU G LA N S ) εί- .οι γνωστή y a τους Kopnoúc κοι την ααλότ+μη Εάλει'ο της. Υπάρχουν πολ­λά είδη σλλό n mo γνωστή είναι η Περσ.κή καρυδιά (JU G LA N S R EG IA ) που καλλ -ργείται σ' όλο τον κόσμο γιο τους καρπούς της. Ονομάζεται και Αγγλική κερυδά αλλά προτιμάται ο όρος Περσική καρυδιά που δείχνει τον τόπο καταγωγής όπου είναι και ιθαγε­νές είδος Κολ> εργείτοι σε εμπορική κλίμακα στην Γολλία. Ιταλία. Τουρκία. Κίνα. Ινδία και στις Η .Π .Α. που ε ί ­ναι η πρώτη χώρα πορογωγής καρυ­διών. Προκτ :<ά όλη η παραγωγή των Η.Π Α. είναι συγκεντρωμένη οτην Κα- λιφόρνια (κυρίως στις κοιλάδες προς το εσωτερικά) όπου καλύπτετοι μια έκταση 712,000 στρεμμάτων με δέν­δρο που βρίσκονται σε παραγωγή και με μέση οοόδοάη 350KGR/orpipiua, Πολλοί κορόδεώνες παράγουν πάνω ο­πό 500 K G R /στρέμμα ενώ πολλές νέ­ες φυτείες φθάνουν τα 750K G R /στρέμ­

μα

Στη χώρα μας το πλείστο των δέν­δρων «¡va¡ διάσπαρτα σποράφυτα και ένα μικρό ποσοστό βρίσκεται σε συ­στηματικούς καρυδεώνες με νέες ποι­κιλίες κοουδιός,

ΚΛΙΜ Α

Οι ποικιλίες καρυδιάς είναι ευαί- σθη-ες τόσα c-τις χαμηλές άαο και τις υψηλές θερμοκροοιος Υψηλές θερινές θερμοκρασίες έχουν σαν αποτέλεσμα εγκαύματα στον φλοιό και ουρικνωμέ- νη ψίχα σκοτεινού χρώματος Μικρή Ζημιά σε καρπούς συμβαίνει στους 38°C αλλά σοβαρότερη γίνεται στους 40,5 με 43 ,5 °C (ή υψηλότερη, ιδιαίτερο ό­ταν τα δένδρα βρίσκονται κάτω αοο συνθήκες υδατικού στρ ες). Την όνοι- Εη. ότον αρχίΖει η αύΕήση. το φύλλο οι βλαστοί, τα άνθη και οι καρποί κα- τοοτρέφονται εύκολα αν οι θερμοκρα­σίες πέσουν κάτω ano τους 0°C . Για τον λόγο αυτό, ποικιλίες όψιμης εμ­φάνισης του φυλλώματος φυτεύονται σε ορεινές περιοχές όπου υπάρχει κίν­δυνος ανο:Ε σηκών παγετών. Ζωηρό νεσρά δένδρα καρυδιάς που συνεχί­ζουν την ούΕηοή τους αργό το φθι­νόπωρα υπόκεινται σε καταστροφή των νέων βλαστών από φθινοπωρινούς πα­γετούς Τον χειμώνα όταν τα δέντρς

βρίσκονται οε λήθαργο, μπορούν νο σντέΕουν θερμοκρασίες — 9,4 έως — n ,1 ° C χωρίς σοβαρή Ζημ·ο Το πο- cóv των ωρών χαμηλών θερμοκρασιών για την διακοπή του λήθαργου είναι ένας σημαντικός κλιματικός παράγων που προσδ οριΖει τις περιοχές που ε ί­ναι κστάληλες για την ονσπτυΕη της καρυδιάς. Αν δεν ικανοποιηθεί αυτή η συνθήκη, έχουμε οσν οποτέλεομα κα­θυστέρηση στην έκπτυΕη των οφθαλ-

ΤουΔη μ. Αλμαλιώτη Γεωπόνου Ι.Φ.Δ.

μών, χαμηλές αποδόσεις κοι Εηρσνοεις των κορυφών των κλάδων Η ποικιλία FRANQUETTE και άλλες ποικιλίες με όψιμη εμφάνιση του φυλλώματος κα­θυστερούν τόσο πολύ ούτως ώστε πρέ­πει να αποφεύγονται περιοχές με σχε­τικά θερμά χεψώνο.

ΕΔΑΦΟΣ

Η καρυδιά αποδίδει καλλίτερα οε εδάφη όπου οι ρίΖες c /απτύσσοντοι ο­μοιόμορφα μέχρι ένα βάθος 2,5— 3,5 μέτρων ή περ σσότερο. Το έδαφος πρέ­πει νσ είναι μέσης σύστασης χωρίς α­διαπέραστο cpiZovro ή στρώμμοτο με υψηλή περιεκτικότητα σε άργιλλο. Εδά­φη αυτού του τόπου είνοι τα αλουβιο- κά των ποταμών. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες και τα δύο εν χρήση υπο­κείμενο J . H IN D SII και PARADOX φαί­νεται ότι ουμπεριφέροντοι εΕίοου κα­λά. Κάττω από λιγότερο ιδανικές συν­θήκες, εν τούτοκ, το PARADOX προ- τιμάται επειδή είνοι πιο Ζωηρό κιοι πιο ονθεκτίκό αιτην φυτόψθορα των ριΖών και του λαιμού,

ΑΠΟΔΟΣΗ

Ο τρόπος καρποφορίας είναι ένας σημαντικός παράγων ατον προσδιορι­σμό του δυναμικού απόδοσης των νεα­ρών δένδρων Ποικιλίες με υψηλό (80 έως 9 0 % ) ποοοστό πλαγ-ιοκαρπίας ο­νομάζονται τύπου PAYNE και καρπο­φορούν πιο πολύ κοτά το πρώτα έτη απ' ότι ποικιλίες με χομηλό ποσοστό πλαγισκαρπίος Η πλογιοκαρπίο είνοι λιγότερο σημαντική στην αιτοδοτικότη- το ενός ώριμου καρυδεώνο άποιι η πα­ραγωγή φέρεται πρωταρχικό οε μικρούς

βλαστούς, παρά πλευρικά σε βλοατ ενός έτους. Εν τούτοις υπάρχει π γματι κάποιο σχέση μεταΕύ βοθμού r Vακαρπίας και οπόδοοης οε πλήρη ραγωγή. Πρέπει να σημειωθεί ότι κιλίες που πλυγιοκαρποόν χρειόΖο Γολύ περισσότερο κλάδευμο οπ' 6τ άλλες.

Η καρποφορούσα επιφάνεια είνο νας σημαντικός παράγων στην μεγκ παίηοη των πρώτων αποδόσεων. Οι ρ σαότεροι πορογωγοί χρησιμοηο μεγαλύτερες πυκνότητες δένδρων ΓρώΤ-μας ποικιλίες γ.α την επιτυχκ νωρίτερα οικονομικών αποδόσεων ποστσεεις 7— 9 μέτρων είναι κο σε οπωρώνες που φυτεύθ.ηκαν npr πά 15 έως 20 χρόνια κοι τώρα υι χει ενδιαφέρον οε γρςμμ-κή φύτ: της καρυδιάς ούτως ώστε να αυξ ακόμη περ σσότερο ο αριθμός δένδ;

Η καταβολή των ανθέων εΕορτ από την ε-',δραρη του φωτισμού γιστη πορεγωγή κανονικά επιτυγχ τοι σε αποστάσεις (9 X 9 μ. ή λιy ρο) περίπου κατά το 10 έτος της κι ας, Μέχρι τότε τα δένδρα ανοπ σαντοι κα/ον κά και έχουν περίιπαυ οη φυλλική επιφάνεια όοη μπορε εκτεθεί στο φωτ ομό. Σ ' αυτό το διο η σκιοση και η απώλεια της ποψόρου επιφάνειας του κάτω μέ του δένδρου αρχίΖει νο γίνεται σοβορό πρόβλημα Αυτό μπορεί vc τιμετωπιοθεί με κλάδευμο ή εκρϋ ορισμένων δένδρων για την διευκέ οη εισόδου του ψωτιομού μέχρι κατώτερους κλαδίσκους.

Η καρπόδεση στην καρυδιά είνο νονικά πολύ μεγάλη, αλλά μπορε επηρεαοθεί σημαντικό από τις * κές συνθήκες της άνοιΕης καθώε τις συνθήκες επικονίαοης

Όψιμος ανάιΕιάτικος παγετός ή χή που εΕαπλώνει την βσκτηρίωοτ καρυδιάς (XANTHOM ONAS JU G D IS ) μπορεί να προκαλέσει Ζημιέ φύλλωμα και τα άνθη Αυτό σημ άτι η ημερομηνία εμφάνισής του λώματος και άνθησης είναι πολι μαντικοί παράγοντες στην ουμπερι των ποικιλιών. Πρώιμες ποικιλίες ι βάλλονται περισσότερο από την Κι καψα και βακτηρίωση.

Οι ημερομτηιίβς οπελευθέρακχΓ γύρης κοι υπαδεκ,τικότητος των 1

88

¿,ν ονβεων είναι πολύ σημαντικοί πο |ιγο-/τεε γ ο την επί κονίαση κοι παρα υ,'ΚϋΤΓ,τα. Η απελευθέρωση της γύ Ιης πρέπει να συμπίπτει με την 6ν [·οπ των θηλυκών γ:α την παραγωγή ίτοθερά υψηλών αποδόσεων. Σ ε πολ (ττ πο»«λίεε η γύρις ελευθερώνετα ρΑυ νωρίς (ορώτονδρες) για αποτε π̂μοτική επικονίαση των τελευταίων

ικ,ώΥ ονθέων. Γι' αυτό, συχνά προ ¡Γίνεται να φυτεύεται μια δεύτερη πΟι ,χίο του θα απελευθερώνει την γύ

ί στο τέλος της υποδεκτικότητας των ,ακών της πρώτης ποικιλίας.

Το μέγεθος του καρπού είναι ένας ^μαντικός παράγων για τις πωλήσεις ρμ καρπού με κέλυφος και ίοως ένας

γων για την συνολική αποδοτικό- |το της ποικιλίας. Το μέγεθος του ιορπου είνοι ένα χαροκτηριστικό της ρ.κ,λίος αλλά μπορεί να επηρεαοθεί ιλυ με το κλάδε υμα και την εδαφική

Ιηροσία, ιδιαίτερα οργά την άνοιξη ρα> νωρίς το καλοκαίρι όιταν συμβαί- ΐΐ η μεγαλύτερη αύξηση του κοροού

Τα χαρακτηριστικά της ψίχας είναι Ιενο/Γκά ιδιαίτερα για ποικιλίες που

λούνται σαν ψίχα και είναι χαρα- ^τριοτ«6 ιδιαίτερο της ποικιλίας.

Η ποιότητα της ψίχας είνοι πολύ ημοντικά χαρακτηριστικό γ:α την α-

Κορά Η ονοικτόχρωμη ψίχα κερδίδει ψηλότερη τιμή στην αγορά. Οι ποικί­λ ε διαφέρουν κάπως στο χρώμα της

Ν- χας. αλλά ο σκοτεινός χρωματισμός ρχετίέεται ουχνά με Ζημιά οπό τον ή­λο οτους εκτεθειμένους καρπούς. Τα Μιοκαύματα μπορεί να είιναι ειδικά ίο&αρά όπου τα δένδρα δεν έχουν

ην διάθεση τους αρκετή εδαφική υ- ¡.νοασία το κολοκοίρι. Συρριικνωμένοι.

οχλιασμένοι και προοβεβλημόνοι από [έντομο καρποί, μειώνουν την εδώδι-

ι ποσότητα ψίχας. Σταθερό μικρό πο- Ιοοοτό υποβαθμισμένων καρπών είνοι | ενβ πολύ επιθυμητό χαρακτηριστικό της

υιιμλίος. Παρ' όλα αυτά η έγκαιρη Ι«ινχομιδή είναι επίσης σημαντική για |ΤΊ' αποφυγή Ζημιών είτε οπό σκουλή- ρ 1 ή από μύκητες.

Β ΙΒΛ ΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ

0 Forde, Harold I. and W illiam H . | Griggs. 1975. (Revised). Pollination and |"looming habits of walnuts. U .C . Die. | of Agr. Sci. Leaflet 2753, 9pp.

Hendricks. L .C .. R .H . Gripp and p E · Ramos. 1977. Walnut production

A'.x/.syy-ryv.a Yl·

in California. U .C . D iv. of Agr. Sci. Leuflet 2984, 22pp.

3) L in . loseph. Bijan Shabany and David Ramos. 1977. Pistillate floweT development and fruit growth in so­me English walnut cultivars. ) . Amer. Soc. Hurt. Sci. 102(6): 702— 705.

4) Ramos, D .E ., L .C . Brown. K . U- rin and B. Marangoni. 1978. Water stress affects size and quality of wal·

n o n NAOYIHS

nuts. Calif Agric. 32(10): 5— 6.5) Ryngo. K... Bruno Marangoni and

D .E . Ramos. 1980. Light intensity and limiting effects on carbohydrate con­tents. spur development and return bloom of “ Hartley" walnut. | . Amer. Soc. Hort. Sei. 105(2): 223— 227.

6) Sibbert. G .S .. D .E . Ramos and L .C . Brown. 1980. Establishing a new walnut orchard. U .C . D iv . of Agr. Sci. Leaflet 21157, 19pp.

Ο εμβολιασμός της ακτινιδιάςΟ εμβολιασμός της ακτινι-

διάς (ενοφθαλμισμός) κατά την θερινή περίοδο είναι εύκολος και δεν δημιουργεί προβλήματα. Πέρσι (1984) στο Μακροχώρι ΟΠαρ/μα Ινστιτούτου Φυλλοβό­λων Δένδρων) οι γεωρ/τες κ. Χαρ. Ψάλτης και Ηλ. Σα£ακλί- δης δοκιμαστικά μπόλιασαν σε ετήσιους βλαστούς αρσενικών φυτών, θηλυκιές ποικιλίες. Η μέ-

θοδος που χρησιμοποιήθηκε ή­ταν το κλασσικό -Τ» και το Τσιπ Μπότιγκ. Ο ενοφθαλμισμός πρα­γματοποιήθηκε κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, και από­βλεπε στην μετατροπή των αρ­σενικών φυτών σε θηλυκά. Ο εμβολιασμός πραγματοποιήθηκε οτα τμήματα των ετησίων βλα­στών που είχαν κάπως Ευλαποι- ηθεί.

89

1. Συγκομιδή και ουντπρηβη της ποικιλίας μηλιάς Γκράννη ΣμιβΗ Γκράννη Σμιθ κατάγεται α­

πό την Αυστραλία. Οι καρποί της ωριμάζουν αργά. Για την περιοχή του Ινστιτούτου Φυλλο­βόλων Δένδρων η καλύτερη η­μερομηνία συγκομιδής τοποθε­τείται μεταξύ 5 —20 Νοεμβρίου, ήτοι 40 — 50 μέρες μετά την συγ­κομιδή της Πκόλντεν Ντελίτσι- ους ή 200 μέρες μετά την πλή­ρη άνθηση (καρπική περίοδος)

Η επιδερμίδα είναι κηρώδης, πράσινη, γυαλιστερή, χωρίς κόκ­κινο επίχρωμα. Η σάρκα είναι τραγανή, πολύ χυμώδης, ξινή και λίγο γλυκεία. Οι γευστικές ιδιότητες παραμένουν αναλοίω- τες για πολλούς μήνες. Αντέ­χει στις μεταφορές και στις διά­φορες μεταχειρίσεις.

Στην Ευρώπη η Γκράννη Σμιθ καλλιεργείται κυρίως στην Ιτα­λία και Γαλλία χώρες κατ' εξο­χήν δεντροκομικές. Στην Ελλά­δα συγκρινομενη με τις αντα- Υωνίστριες χώρες Γαλλία και Ι­ταλία υπερτερεί- γιατί έχει ευ­νοϊκές προϋποθέσεις για την πα­ραγωγή καρπών Γκράννη Σμιθ με άριστες γευστικές ιδιότητες (ζεστό σχετικώς καλοκαίρι και φθινόπωρο με εξαιρετική και συ­νεχή ηλιοφάνεια) Η ζώνη της μηλοκαλλιέργειας στην Ελλάδα βρίσκεται πλησιέστερα προς τον Ισημερινό (μικρότερο γεωγρα­φικό πλάτος), Αυτό φαίνεται α­πό τον πίνακα I,

ΠΙΝΑΚΑΣ I

Περιοχή Γεωγρ πλάτος

α) ΕλλάδαΝάουσα 40° 30'Λάρισο 39° 30'

β) ΓαλλίαΜονπελιέ 43" 35'Μπορντό 44"50'Ανζέρ 47"30'

Υ) ΙταλίαΜπολτοάνο 46" 50'Βέράνα 45"50'Φλωρεντία 44°

Οι καρποί της Γκράννη Σμιθ που συντηρούνται αρκετό χρό­νο στους ψυκτικούς θαλάμους εφόσον δεν ληφθούν τα αναγ-

Του Οδ. Ντινόπουλου

καία μέτρα υποφέρουν από δύο Φυσιολογικές παθήσεις. Αυτές είναι: α) Το επιφανειακό έγκαυ­μα (Σκαλντ) (SCA LD . ECHAU- D URE). Είναι το γνωστό καφέ- ιΐαεμα που βλέπει κανείς να κα­λύπτει μεγάλα τμήματα της ε­πιδερμίδας του καρπού και 6) Η εσωτερική όρφνωση που εμ­φανίζεται γύρω στο χώρο των σπερμάτων (CO R E FLUSCH , BRUN ISSEM EN T INTERNE)

Το επιφανειακό έγκαυμα το εμφανίζουν γενικά όσοι καρποί έχουν συγκομισθεί άγουροι και παρέμειναν αρκετό χρόνο στο ψυγείο. Επομένως είναι αναγ­καίο να γνωρίζουμε την «σωστή ημερομηνία συγκομιδής» για να περιορίσουμε τις πιθανότητες εμφανίσεως του επιφανειακού εγκαύματος.

Σήμερα για την αντιμετώπιση του επιφανειακού εγκαύματος (Σκάλντ) χρησιμοποιούνται διά­φορα χημικά σκευάσματα που neρ ιέχου ν δι φε νελα μ ίνη ( D I PH Ε N Y LAMINE DPA) ή Ετοξικίνη (ETH O X YQ U IN E). Η χρησιμο­

ποίηση των ουσιών αυτών μπο­ρεί να γίνει με δυό τρόπους: α) Ψεκασμός των δέντρων πριν την συγκομιδή με την «υπόψη ουσία ή 6) βάπτισμα των καο πών σε ειδικούς χώρους (δ?,· Εαμηνές κλπ.). Η εργασία γίνε­ται πάντοτε σύμφωνα με τις ο­δηγίες των παρασκευαστών οί κων (ποσολογίες του σκευάομα- τος, χρονική διάρκεια των καρ­πών στο διάλυμα κλπ. Οι καρ­ποί μετά το στέγνωιμά τους με- ταφέρονται στους ψυκτικούς θα λάμους για την συντήρηση.

Οι δενδροκαλλιεργητές στην περιοχή μας, χρησιμοποιούν γο ΣΤΟΠ ΣΚΑΛΝΤ το οποίο περι­έχει ετοξικίνη. Πρέπει να οη· μειωθεί ότι η αναψερόμενη ου­σία παρεμποδίζει αποφασιστικά το επιφανειακό έγκαυμα στα μή­λα και διατηρεί αναλλοίωτο το πράσινο χρώμα της επιδερμίδας των καρπών.

Δεν πρέπει να λησμονεί κο· νείς άτι υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις που επιβάλλεται νο συγκομίζουμε ενωρίς (Οκτώβρι­ος) ή πολύ ενωρίς (τέλη Σε­πτεμβρίου) ότον οι καρποί προ­ορίζονται για εξαγωγές (Γερ­μανία) ή άμεση κατανάλωση 0ι καρποί της κατηγορίας ουτής ονταποκρίνονται στα γούστα μι· άς σημαντικής μερίδας κατανα­λωτών. Είναι πιο ξινοί, έχουν ελκυστικό σκούρο πράσινο χρώ­μα, τραγανοί κλπ.). Παρουσιά­ζουν όμως ένα τρωτό σημείο Κινδυνεύουν από το επιφανεια­κό έγκαυμα το οποίο εκδηλώνε­ται πιο έντονο όσο περισσότε­ρο καιρό παραμένουν στους Ψυ­κτικούς θαλάμους.

’ Οσον αφορά την συντήρησΟ

των καρπών σε ελεγχόμενη α- ψόσφαιρα από πειράματα που έγιναν στο εξωτερικό ο συνδυ­ασμός (3% οξυγόνο και 0% διο­ξείδιο του άνθρακα έδωσε ικα­νοποιητικά αποτελέσματα. Γενι­κό το διοξείδιο του άνθρακα (00:) ευνοεί τη νεμφάνιση του επιφανειακού εγκαύματος και την εσωτερική όρφνωση στους καρπούς της Γκράννη Σμιθ. Ε ­πίσης οι καρποί που τοποθετήθη­καν μέσα σε πακκούλες πλαστι­κές υπέστησαν περισσότερη Ζη· ιιιό, Κατατοπιστικός είναι ο πί­νακας 2.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Η εμφάνιση του επιφανειακού εγκαύματος (SC A LD ) σε καρ­πούς ΓΚΡΑΝΝΗ ΣΜ ΙΘ που συν­τηρήθηκαν στο ψυγείο μέοα οε

σακκούλα πολυαιθϋλαινίου.

Επιφανειακό Καρποί Καρποί

έγκαυμα χωρία μέαα σε

σακκούλα σακκούλα

0 30Ιχνη 151)10 επιφ. καρπού 81)8 » 71)6

1)4 1)3 1)2Σύνολο 60

512152860

(Κοπή 3-11-75. Δειγματοληψία 2-6-76)

Για πολλούς και διαφόρους λόγους οι καρποί Γράννη Σμιθ δα πρέπει νο συντηρούνται σε Χωριστούς ψυκτικούς θαλάμους Χωρίς την πα ο ουσία άλλων καρ­πών. Επίσης θα πρέπει να λαμ- βόνεται ιδιαίτερη μέριμνα για την έγκαιρη απομάκρυνση των εκλυόμενων αερίων από τουο ψυκτικούς χώρους. Τόσο το διο­ξείδιο του άνθρακας όσο και τα διάφορο εκλυόμενα οέρια (αι­

θυλένιο) επιδρούν δυσμενώς στην συντηρισιμότητα των καρ­πών και στην εκδήλωση του ε­πιφανειακού εγκαύματος.

Οι καρποί Γκράννη Σμιθ που συντηρήθηκαν σε 2,5 βαθμούς Κελσίου εμφάνισαν λιγότερο ε ­πιφανειακό έγκαυμα συγκριτικά μ' εκείνους που συντηρήθηκαν σε 0 βαθμούς. Αντίθετα η φυ­

σιολογική εσωτερική όρφνωση εκδηλώνεται περισσότερο σε 2.5 βαθμούς Κελσίου και λιγότερο σε 0 βαθμούς. Επίσης δεν πρέ πει να ξεχνούμε το γεγονός ότι οι καρποί που συντηρήθηκαν σε 0 βαθμούς Κελοίου διατήρησαν περισσότερο χρόνο τις οργανο­ληπτικές ιδιότητες και το πρά­σινο χρώμα της επιδερμίδας.

2. Ποικ ιλ ίε ς και κλώνοι μηλιάς τύπου Σ π ο ύ ρ και τύπου Σ τ ό ν τ ο ρ

Κάθε ποικιλία μηλιάς περιλαμ βάνει πολλούς κλώνους οι οποί­οι ανάλογα με τον τρόπο καρ­ποφορίας και ανάπτυξης μπο­ρούν να καταταγούν οε δύο τύ­πους (γκρουπ), στον τύπο Στάν- ταρ και στον τύπο Σπουρ.

' Οσοι κλώνοι ανήκουν στον τύπο Στάνταρ έχουν Ζωηρή α­νάπτυξη, οι ετήσιοι Βλαστοί έ­χουν μεγαλύτερο μήκος και τα μεσογονάτια διαστήματα είναι μεγαλύτερα. Τα δέντρα της κα­τηγορίας αυτής αργούν να μπουν στην καρποφορία

Οι κλώνοι σπουρ μπαίνουν ε- νωρίτερα ατην καρποφορία. Η καρπική Ζώνη βρίσκεται κοντό στους βραχίονες (μπράτσα) και δεν μετακινείται στην ακραία βλάστηση. Η ανάπτυξη των δέν­τρων είναι περιορισμένη. Οι κλώ νοι Σπουρ είναι πιο παραγωγι­κοί. Το πλεονέκτημα των σπουρ κλώνων της ομάδας Κόκκινα Ντελίτσιους (D E L IC IO U S ROU­G E) έχει εικτιμηθεί στο εξωτε­ρικό (Ιταλία, Γαλλία κλπ.), γΓ αυτό επεκτείνεται η διάδοσή τους σε βάρος των κλώνων Στάν ταρ. Ό σον αφορά τα σπουρ της Γκόλντεν Ντελίτσιους δεν έχουν τα τυπικά γνωρίσματα ενός «σω­στού σπουρ». Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο μια ενδ άμεση κα­τάσταση μεταξύ τυπικού σπουρ

και τυπικού Στάνταρ.Μερικοί κλώνοι της Γκόλντεν

Ντελίτσιους παρουοιάΖουν ξεχω­ριστό ενδιαφέρον, επειδή δεν εί­ναι ευαίσθητες στην εμφάνιση σκουριάς στους καρπούς. Μερι­κοί κλώνοι αναφέρονται στον σχετικό πίνακα.

Οι κλώνοι της ίδιας ποικιλίας, μεταξύ τους δεν οτουρογονιμο- ποιούνται επειδή έχουν την ίδια κληρονομική ουσία. Εχουν δη­λαδή τον ίδιο γεννότυπο, όπως λένε οι ειδικοί επιστήμονες. Αυ­τό πρέπει να το γνωρίΖουν οι δενδροχαλλιεργητές κατά την εγκατάσταση του οπωρώνα, στοι χείο απαραίτητο για τον συνδυ­ασμό των καταλλήλων ποικιλιών οι οποίες θα οιγουρέψουν μια καλή σταυρογονιμοποίηση.

Οι ειδικοί ερευνητές αναΖη- τούν οπουρ κλώνους και στις άλλες ποικιλίες Γκράννη Σμιθ, ΤΖονάθαν κλπ. Μέχρι σήμερα δεν έχουν επιοημανθεί κλώνοι αξιόλογοι που να μπορεί να συ­στήσει κανείς ανεπιφύλακτα. Πολλοί κλώνοι που υπόσχονται βρίσκονται υπό παρακολούθηση και αξιολόγηση

Για τους σπουρ κλώνους ως υποκείμενο χρησιμοποιούνται τα ΜΜ106· ΜΜ111 ή και σπορόφυ- το. Για δε τις ποικιλίες και κλώ­νους Στάνταρ τα υποκείμενα

91

παράδειγμα η Στάρκιν Ντελίτσι- ouc (κλώνος Στάνταρ) και η Στάρκιν Ντελΐτσιους σπουρ (κλώνος Σπουρ), Κυκλοφορούν πολλοί κλώνοι και στην φύση εμφανίζονται και καινούργιοι. Παράλλληα οι ειδικοί επιστήμο­νες στα εργαστήριά τους, χρη­σιμοποιώντας την ραδιενέργεια δημιουργούν κΓ εκείνοι καινούρ­γιους κλώνους. Περισσότερες λεπτομέρειες για την ομάδα Κόκκινα Ντελΐτσιους (D E L IC I­OUS ROUGE) δες «Νιάουστα» τεύχος 28, σελ. 124, 1984)

Π Ι Ν Α Κ Α Σ II

α) GOLDEN DELICIOUS STANDARDS

GOLDEN D ELIC IO U S GOLDEN No 2 GOLDEN IR

(LY S G O LD EN ): S.R. GOLDEN SH EEN

(B E LG O LD E N ): S.R SMOOTH EE

K.k

ΓΚΟΛΝΤΕΝ ΝΤΕΛΪΤΣΙΟΥΣ ΣΤΑΝΤΑΡ

Π Ι Ν Α Κ Α Σ I

Μ9 και Μ26.Ανάλογα με την Ζωηρότητα

του κλώνου ρυθμίΖονται και οι αποστάσεις φυτεύσεως των δεν- τρυλλίων μεταξύ των γραμμών και επί των γραμμών.

Παρακάτω δημοσιεύουμε δύο πίνακες ο) της ποικιλίας Κόκκι­να Ντελΐτσιους και 6) της Γκάλ- ντεν Ντελΐτσιους με τους πιο σπουδαίους κλώνους τύπου Στάνταρ και Σπουρ. ΑξίΖει να σημειωθεί ότι υπάρχουν κλώνοι με το ίδιο όνομα και ανήκουν σε διαφορετικό τύπο, όπως για

а) D E L IC IO U S STANDARDS C L A S S IKD O U B LE RED D E L IC IO U S EA RLY RED HI REDKING D E L IC IO U S RED D E L IC IO U S RED PRIN CE RICHARED D E L IC IO U S ROYAL RED D E L IC IO U S 9KYLIN E SUPREM E D ELIC . STARKIN G D E L IC IO U S TOPRED D E L IC IO U S

K.A.n.

б) D E L IC IO U S SPURS CAM SPUR (RED CH IEF)RED D E L IC IO U S SPUR REDSPURROYAL SPUR CO O PER No 5 SPUR RED D E L IC IO U S

CO O PER 4STA RKIN G D E L IC IO U S SPUR

CO U RTRA V EL STARKRIM SON TOPRED SPUR 527:

a NAN I SANT b TR ES NANISANT

TRUMDOR (OREGON SPUR) TRUMDOR -O R E G O N

SPUR No 1W ELLSPUR D E L IC IO U S

K.A.n.

Ν Τ ΕΛ ΪΤ Σ ΙΟ Υ Σ ΣΤΑΝΤΑΡ ΚλαοίκΔούμπλε ρεντ Ντελΐτσιους

Ερλι Ρεντ Χάϊ Ρεντ Κιγκ Ντελΐτσιους Ρεντ Ντελΐτσιους Ρεντ Πρενς Ρίσιαρεντ Ντελΐτσιους Ρουσγιάλ ρεντ Ντελΐτσιους Σκαϊλάϊν σουπρέμ Ντελΐτσιους Στάρκιν Ντελΐτσιους Τοπρέντ Ντελίτσους Στάρκιν No 2 (Ι.Φ.Δ.)

Ν Τ ΕΛ ΪΤ Σ ΙΟ Υ Σ ΣΠ Ο ΥΡ Καμσπούρ (Ρεντ Τσιφ)Ρεντ Ντελίτσ ους Σπουρ Ρεντ ΣπουρΡουαγιάλ σπουρ Κούπερ Να 5 Σπουρ Ρεντ Ντελΐτσιους

Κούπερ 4Στάρκιν Ντελΐτσιους Σπουρ

Κούρταβελ Στάρκριμσον Ton Ρεντ Σπουρ 527:

a Νάνο b πολύ νάνο

Τράμντορ ‘ Ορεγκον σπουρ Τράμντορ — Ορεγκον

σπουρ No 1Γουέλσπούρ Ντελΐτσιους Γιουρασπούρ (Ροδοχωρίου)

Γκόλντεν Ντελΐτσιους Γίκάλντεν No 2 χωρίς σκουριά Γκόλντενίρ (Λισγκόλντεν)

χωρίς σκουριά Γκολντσεέν (Μπελγκόλντεν)

χωρίς σκουριά Σμούθι χωρίς σκουριά

6) GOLDEN D ELIC IO U S SPURS

GOLDEN A U V IL SPUR GOLDEN SPUR STARK GOLDEN SPUR YELLO W SPUR YELLO W SPUR

SAN S R IG O SITEκ.λ.π.

ΓΚΟΛΝΤΕΝ Ν ΤΕΛ ΪΤΣΙΟ ΥΣ ΣιΠΟΥΡ

Γκόλντεν Οβίλ Σπουρ Γκόλντεν Σπουρ Σταρκ Γκόλντεν Σπουρ Γέλοου Σπουρ Γέλοου Σπουρ

χωρίς σκουριά

92

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΟΥΤΗΣ

Δραστηριότητες του Πολιτιστικού Κέντρου Ναούοης1. ΤΜΗΜΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑ- χια την περίοδο 1984-1985

Το τμήμα κινηματογράοφυ ε- Επιμέλεια του Θωμά Αλδάκουπραγματοποίησε 28 προβολές με προϊσταμένου το υ Πολιτιστικού Κέντρου Ναούσηςοάριθμες ταινίες υψηλής καλ­λιτεχνικής στάθμης. Ό λ ες τις προβολές παρακολούθησε μεγά­λος αριθμός φίλων του κινημα­τογράφου.

2. ΤΜΗΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕ­ΧΝΩΝ.

α) Ει θέσεις ζωγραφικής.Οργό/ωαε και παρουσίασε

οτην ειδική αίθουσα εκθέσεων που διαθέτει 5 εκθέσεις ζωγρα­φικής Ναουσαίων ζωγράφων και καλλιτεχνών από άλλες πόλεις της Ελλάδος,

6) Εκθέσεις χειροτεχνίας και φωτογραφίας.

Στην ίδια αίθουσα εκθέσεων πραγματοποιήθηκαν 4 εκθέσεις φωτογραφίας και 1 έκθεση χει­ροτεχνίας.

3. ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΟΥ

Το τμήμα θεάτρου του Πολι­τιστικού Κέντρου Ναούσης συμ­μετείχε με μεγάλη επιτυχία σε δύο φεστιβάλ θεάτρου της Κό­ρινθου και Ιθάκης παρουαιάζον- το έργο του Κώστα Μουρσελά “Οι φίλοι».

Η Νεανική Θεατρική Ομάδα του Πολιτιστικού Κέντρου Ναού αης παρουσίασε με μεγάλη επι­τυχία οε 6 παραστάσεις το έρ­γο του διάσημου ιταλού συγγρα­φέα Ντάριο Φο «Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλες κι ένας παρα­μυθάς».

Στο Δημοτικό Θέατρο πρα­γματοποιήθηκαν 17 θεατρικές παραστάσεις σπό τοπικά θεατρι­κά συγκροτήματα και από θιά­

σους άλλων Ελληνικών πόλεων. Ειπίσης στο Δημοτικό Θέατρο πραγματοποιήθηκαν 5 συναυλίες από Ελληνικές και Εένες χορω­δίες.

4. ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ναού­οης εμπλουτίστηκε με πολλά νέα βιθλία από τα οποία άλλα αγο­ράστηκαν και άλλα εδωρήθησαν από συμπολίτες μας οτην Νά­ουσα αλλά και από άλλες πό­λεις της Ελλάδος.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη διαθέ­τει τώρα πάνω από 6.000 τό­μους βιβλίων όλων των κατη­γοριών (φιλοσοφία, ιστορία. τέ­χνη, θρησκεία, λογοτεχνία, ψυ­χολογία. κοινωνικές επιστήμες, παιδική βιβλιοθήκη κ.λ.π.). Την Βιβλιοθήκη επισκέφθηκε μεγά­λος αριθμός αναγνωστών.

5. ΕΣΤΙΑ ΜΟΥΣΩΝ

Π α ιο ’.κ ή χορω ο’,κ τ ί ο Π ί λ ; -

tw tixbÚ Κέντρου Ναουτηρ

Η παιδική χορωδία παρουσία­σε με μεγάλη επιτυχία στο Δη­μοτικό θέατρο 2 συναυλίες πα­ρουσιάζοντας ένα νέο πρόγραμ­μα με διαλεχτά τραγούδια Ελ­λήνων και Εένων συνθετών.

Η παιδική χορωδία έδωσε και δύο συναυλίες στην Βέροια και στην Κοζάνη.

Στην αίθουσα κοντσέρτων της Εστίας Μουσών επραγματο- ποιήθηκαν δύο ρεσιτάλ πιάνου και δύο κιθάρας από Ελληνες και Εένους καλλιτέχνες, και μία

συναυλία με άριες από όπερες.Στο Δημοτικό Θέατρο η Σχο­

λή Μπαλλέτου της Εστίας Μου­σών παρουσίασε επίδειξη των μαθητών της.

6. ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΧΟΡΕΥΤΙ­ΚΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΩΝ

Στο Δημοτικό θέαιρο επρα- γματσποιήθηκαν δύο παραστά­σεις από χορευτικά συγκροτή­ματα της Πολωνίας και της Τσε χοολοβσκίας. και τέσσερες πα­ραστάσεις σπό τοπικά χορευτι­κά συγκροτήματα

7. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ.

Το Πολιτιστικό Κέντρο Ναου- σης παραχώρησε την αίθουσα του Δημοτικού Θεάτρου σε σω­ματεία και συλλόγους της πό­λης μας τα οποία πραγματοποί­ησαν 20 διάφορες εκδηλώσεις τους και την επάνω μικρή αί­θουσα για άλλες 18 εκδηλώ­σεις.

8. ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ Ο­ΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ 1822.

Για την επέτειο του ολοκαυ­τώματος της Νάουσας του 1822 ατο Δημοτικό θέατρο έδωσε συ­ναυλία η παιδική χορωδία του ΠΚ. Ναούσης και στο Θερινό Δημοτικό Θέατρο παράσταση των χορευτικών συγκροτημάτων των συλλόγων «Μπούλες - Γενί­τσαροι», «ΕύΕεινος Λέσχη», «Λύ­κειο Ελληνίδων», «Πυρσός» και «Συλλόγου Βλάχων Νάουσας».

93

Μ ΑΡΤΙΟΣ

1) Το Εθνικό Θέατρο με την κινητή μονάδα του, το «' Αρμα Θέσπιδοο έδωσε, στις 1—2 και 3 του μηνός.· τρεις παραστάσεις με το αριστούργημα του παγκό­σμιου δραματολογίου, την «Α- γριόπαπια» του Ερρίκου 'Ιψεν.

Το έργο, το οποίο άφησε ά- ριστες εντυπώσεις και χειροκρο­τήθηκε θερμά από το κοινό της πόλης μας που κατέκλυαε την αίθουσα του Δημοτικού Θεά­τρου, ανέβηκε σε μετάφραση Βά σου Δαοκαλάκη, σκηνοθεσία Κού λας Αντωνιάδη, σκηνικά και κο­στούμια Ανδρέα Σαραντόπου- λου και μουσική Γιώργου Τσα­γκάρη, ενώ τους σημαντικότε­ρους ρόολυς ερμήνευσαν η Μα­ρία Σκούντζου. ο Χρήστος Μάν- τζαρης και η Αγγελική Βελου- δάκη σ' ένα πραγματικό ρεσιτάλ ηθοποιίας.

2) ' Ενα φολκλορικό πολωνέ- ζικο συγκρότημα, που παρουσί­ασε χορούς και τραγούδια της πατρίδας του· εμφανίστηκε στο Δ.Θ. της πόλης μας στις 10 του μηνός.

3) Η «Παιδική Σκηνή» του Εκ- πσ δευτ κού Ομίλου παρουσίασε στο Δ.Θ. της πόλης μας, στις 14, 15 και 16 του μηνός, το έρ­γο του Γ. Ξανθούλη «Τύμπανο, τρομπέτα και κόκκινα κουφέτα». Τους 31 ρόλους του έργου, που ανέβηκε σε σκηνοθεσία Νίκου Σπαθάκη. μουσική Πέτρου Στοί- δη και κοστούμια Φανής Βλά­χου, ερμήνευσαν μαθητές του 3ου Δημοτικού Σχολείου της πό­λης μας.

4) Στα πλαίσια του προγράμ­ματος της Εστίας Μουσών, για

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑΣύντομη καταγραφή των κυριότβρων γεγονότων του διμήνου που πέρασε

μουσικές εκδηλώσεις υφηλού ε­πιπέδου, δόθηκε στην αίθουσα κοντσέρτων της Εστίας Μουσών, στις 23 του μηνός, με ελεύθερη για το κοινό είσοδο ρεσιτάλ των Μιλτιάδη Μουμουλίδη (κλαρινέ­το) και Γιάννας Πολυζωίδου (πι­άνο) .

5) Σ ε μια νέα έκθεση ζωγρα­φικής, που διάρ,κησε από 17 — 31 του μηνός, η ζωγράφος Ελένη Ανδρονικίδου παρουσίασε στην αίθουσα του Π.Κ.Ν. τις τελευ­ταίες της δημιουργίες. 60 έρ­γο, όλα λάδια.

Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ

1) Στα πλαίσια του προγράμ­ματος εκδηλώσεων του Π.Κ.Ν. και σε συνεργασία με το Αμερι-

Επιμέλεια Δημ. Ξουλίδη

κανικό Κέντρο Θεσ) νίκης δόθη­κε στις 4 του μηνός ρεσιτάλ πιά­νου τον διάσημο Ελληνοαμερι- κανό πιανίστα Νίκο Κωνσταντι- νίδη, οτην αίθουσα κοντσέρτων της Εστίας Μουσών. Το πρό­γραμμα περιελάμβανε έργα Μπε- τόβεν, Σοπέν, Πονηρίδη. Λιστ και Γκρίφς και η είσοδος για το κοινό ήταν ελεύθερη.

•2) Έκθεση ζωγραφικής πρα­γματοποίησε στην αίθουσα του Π.Κ.Ν., για πρώτη φορά στην πόλη μας. ο νέος ερασιτέχνης και αυτοδίδακτος ζωγράφος Μι-

χάλης Ζιαμπάκας, από την 1η

ως τις 10 του μηνός. Η έκθεοη I περιελάμβανε 35 έργα του καλ­λιτέχνη σε γκραβούρα.

3) ' Εκθεση ζωγραφικής της | καλλιτέχνιδας Γεωργίας Μπο· θρέλου - Νίλα λειτούργησε απο | 16 — 21 του μηνός στην αίθουσα εκθέσεων του Π.Κ.Ν. Η έκθεση | περιελάμβανε 50 συνολικά έργο I και είναι η 6η κατά σειρά της | καλλιτέχνιδος.

4) Στα πλαίσια των εκδηλώ­σεων του ολοκαυτώματος της | πόλης μας δόθηκε στις 20 του μηνός στο Δ.Θ. συναυλία της ¡ Παιιδκής Χορωδίας του Π.Κ.Ν με διεύθυνση του Νίκου Ταοίι- λα. Στο πρόγραμμα περιλαμβά­νονταν τραγούδια Μπετόβεν. θε οδωράκη, Χατζηδάκι, Λοίζου κο Ανδριόπουλου και η είσοδος για το κοινό ήταν ελεύθερη, Στο 1 δλεπτο διάλειμα εμφανίοτηκον ο Γιώργος Πέκας κοι οι μαθη­τές του Θάνος Μήτσαλας και' Αγγελος Καραμήτρος σε έργο για κλασσική κιθάρα.

5) Ο Σύλλογος Βλάχων Νά­ουσας διοργάνωσε από 2 2 - 2 8

του μηνός την «Βλάχικη Εβδο­μάδα», που περιελάμβανε εκθέ­σεις φωτογραφίας και ζωγραφι­κής από την λαογραφική παρά­δοση των Βλάχων καθώς και χορευτικές εκδηλώσεις στο Δ 3 jN. από Βλάχικα συγκροτήμα­

τα της Νάουσας, της Βέροιας, του Τύρναβου, του Βελεοτίνου και οπό άλλα μέρη της Ελλά­δας.

94

Κυκλοφόρησε ένα γεωργικό βιβλίο

"Ενα βιβλίο κατατοπιστικό επιστημονικό μέ χρωματιστές εικόνες

Τι είναι τά κοκκοειδή (ψώρες) καί πώς καταπολεμούνται

Δέν πρέπει νά λείψει από κανένα άγροτικό σπίτι

ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΠΑΛΟΥΚΗΜπορείτε νά τό προμηθευθείτε άπό τά γραφεία

τοΰ Άνοοτικοϋ Συλλόγου Ναούσης

ΤΙΜΗ ΠΏΛΗΣΕΏΣ 1000 ΔΡΑΧΜΕΣ

λις κυκλοφόρησε ένα γεωργικό βιβλίο μοναδικό στο είδος του

«ΤΑ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΚ Α ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ»

ετΕΡΓίαγ π α λ ο υκ η

[ΡΗΣΤΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ-Τι περιέχει κάθε «φάρμακο» και πως ταξινομούνται- Πίνακες κατατοπιστικοί χρήσιμοι και διαφωτιστικοί- Έ ν α βιβλίο απαραίτητο για κάθε α/ροτική βιβλιοθήκη

ΤΙΜΗ ΠΏΛΗΣΗΣ 600 Δραχμές

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «ΓΙΑΝΙΤΣΑΡΟΙ ΚΑΙ ΜΠΟΥΛΕΣ»ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΝΙΑΟΥΣΤΑΣ

2. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΛΗΣ - Ο ΑΑ Ι ΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣΤΗΣ ΝΙΑΟΥΣΤΑΣΤου Τάκη Μπάϊτση

Μ Π Ο ΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΑ Π ΡΟ Μ Η Θ ΕΥΤΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ ΕΙΑ ΚΑΙ

ΑΠΟ ΤΑ ΓΡ Α Φ ΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΑΟΥΣΗΣ