ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ...

download ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το)  ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

of 144

Transcript of ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ...

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    1/374

    ÔÏÌÏÓ 60 - ÔÅÕ×ÏÓ 10

    ÄÅÊÅÌÂÑÉÏÓ - ÃÅÍÉÊÁ ÅÕÑÅÔÇÑÉÁ 2012

    ÁÐÏ ÔÁ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ 

    2641 Ìíçìïíéïëïãßáò Ðñïëåãüìåíá Þ Ç Äéêáéïóýíç óå äïêéìáóßá (Âáóéëåßïõ ÑÞãá, Äéåõèõíôïý ÓõíôÜîåùò ÍïÂ)

    2643 Äçìüóéï äßêáéï óå Ýêôáêôåò óõíèÞêåò áðü ôçí ïðôéêÞ ôçò áêõñùôéêÞò äéïéêçôéêÞò äéáäéêáóßáò (Ðáíáãéþôç ÐéêñáììÝíïõ)

    2648 Ôá áíôéóõíôáãìáôéêÜ ìÝôñá ôùí äáíåéáêþí óõìâÜóåùí. Ïé âáóéêÝò èÝóåéò ôçò áðüöáóçò 668/2012 ôçò ÏëïìÝëåéáò ôïõ ÓôÅ (Ãéþñãïõ ÊáóéìÜôç)

    2679 Ç ëáúêÞ êõñéáñ÷ßá éäßùò êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò ïéêïíïìéêÞò êñßóåùò (Ößëéððïõ Óðõñü-ðïõëïõ)

    2682Ç ìÜôáéç èõóßá ôçò ÉöéãÝíåéáò. ÏñéïèÝôçóç åéóáãùãéêþí óêÝøåùí ãéá ôçí áíôéóõíôáãìáôéêüôçôá ôïõ í. 4093/2012 ãéá ôï Ìåóïðñüèåóìï êáé ôá ìÝôñá åöáñìïãÞò ôïõ(Êþóôá ×ñõóüãïíïõ, Áêñßôá ÊáúäáôæÞ)

    2709 ÍïìéêÞ öýóç êáé õðï÷ñÝùóç íïìïèåôéêÞò êýñùóçò ôïõ Ìíçìïíßïõ (ËÜìðñïõ ÊáñÝëïõ2725 Ôá üñéá ôïõ óõíôáãìáôéêïý ðáôñéùôéóìïý êáé ç äéåèíÞò áíÜãíùóç ôïõ Ìíçìïíßïõ

    (Ðáíáãéþôç Ãêëáâßíç)2734 Ïéêïíïìßá, ÐïëéôéêÞ êáé Äßêáéï óôïí êáéñü ôçò ÅõñùðáúêÞò êñßóçò ÷ñÝïõò. Áðü ôïí

    ÷áìÝíï … óôïí îáíáêåñäéóìÝíï ÷ñüíï; (NéêïëÜïõ Ìáñêüðïõëïõ)2754 Ç ïéêïíïìéêÞ êñßóç ùò óôïé÷åßï áðïññýèìéóçò ôçò éåñáñ÷ßáò ôùí ðçãþí ôïõ äéêáßïõ

    ÍïìïôÝëåéá Þ Üëëïèé; (Ãéþñãïõ Ãåñáðåôñßôç)2762 Ôï äçìïóéïíïìéêü óõìöÝñïí êáé ç íïìïëïãßá ôïõ Óõìâïõëßïõ ôçò Åðéêñáôåßáò (Äçìç

    ôñßïõ Åììáíïõçëßäç, Ìáñßíáò ÓêáíäÜëç)2779

    Äçìüóéï ÓõìöÝñïí-ÈÝóåéò ôïõ Åëëçíéêïý Äçìïóßïõ óå ðñüóöáôåò ìåãÜëåò äßêåò óôçíÏëïìÝëåéá ôïõ ÓôÅ êáé óôï ÁÅÄ - Íïìïëïãßá (×ñõóáöïýëáò Áõãåñéíïý)2792 Ôá «ðñïíüìéá» ôïõ Äçìïóßïõ êáé ôï «Äßêáéï ôçò áíÜãêçò» óôï êñÜôïò äéêáßïõ (Áíôþíç

    Áñãõñïý)2827 ÌíçìïíéáêÜ ÖïñïëïãéêÜ ÌÝôñá: Áñ÷Þ öïñïëïãéêÞò ìåôáññõèìßóåùò Þ ïìïëïãßá áðå

    ãíùóìÝíçò ðñïóðÜèåéáò; (ÅõóôÜèéïõ ÌðáêÜëç)2842 Ôï Åñãáôéêü Äßêáéï óôçí åðï÷Þ ôùí Ìíçìïíßùí. Ï íüìïò ùò öïíéêü üðëï êáé ç

    áðüëõôç êõñéáñ÷ßá ôçò âßáò óôéò åñãáóéáêÝò ó÷Ýóåéò (¢ñé ÊáæÜêïõ)2848 Äéêáóôéêü ìéóèïëüãéï êáé äéêáóôéêÞ áíåîáñôçóßá: ÏñéóìÝíåò óêÝøåéò (ÉùÜííç ÊÜñêáëç2858 ÊñéèÝíôá êáé áíïéêôÜ æçôÞìáôá óôçí êñáôéêÞ ÷ñçìáôïäüôçóç ôùí ðïëéôéêþí êïììÜôùí

    Õðü ôï öùò ôùí ðñüóöáôùí íïìïëïãéáêþí åîåëßîåùí (ÈáíÜóç Îçñïý)2870 Ôï ðåñéâÜëëïí óå êñßóç (ÉùÜííáò ÊïõöÜêç)

    ÌÅËÅÔÅÓ

    ÅÐÉ ÔÏÕ ÌÍÇÌÏÍÉÏÕ 

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    2/374

    ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΜΟΣ 60 ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012 ΤΕΥΧΟΣ 10

    ΜΕΛΕΤΕΣ

    Μνηµονιολογίας ΠρολεγόµεναΜνηµονιολογίας ΠρολεγόµεναΜνηµονιολογίας ΠρολεγόµεναΜνηµονιολογίας Προλεγόµενα

    ήήήή

    Η ∆ικαιοσύνη σε δοκιµασίαΗ ∆ικαιοσύνη σε δοκιµασίαΗ ∆ικαιοσύνη σε δοκιµασίαΗ ∆ικαιοσύνη σε δοκιµασίαΒασιλείου Ρήγα

    ∆ιευθυντού Συντάξεως του ΝοΒ

    Είναι αµφίβολο αν εξ οιουδή̟

    οτε νόµου ή

    ̟λέγµατος νόµων, ρυθµιστικού έστω και ευρυτέ-

    ρου δικαιϊκού ̟εδίου, ̟ροεκλήθησαν ̟οτέ ̟ερισ-

    σότερες συζητήσεις και τέτοιας συχνότητας και ε-

    ντάσεως αντιδράσεις και ζυµώσεις, α̟

    ό τις εµφα-

    νισθείσες στη νοµική θεωρία, τη δικαιοδοτική

    ̟ράξη και την κριτική αυτής, αλλά και τον εν γέ-

    νει ̟ ολιτικό, οικονοµικό και κοινωνικό µας βίο,

    µετά το ν. 3845/2010 και τα ακολουθήσαντα ε-

    φαρµοστικά και συµ̟

    ληρωτικά αυτού και των

    δανειακών συµβάσεων νοµοθετήµατα.

    Το ̟αρόν τεύχος του Νοµικού Βήµατος ̟εριέ-

     χει, ̟ έραν των ευρετηρίων του έτους 2012, σειρά

    µελετών αναφεροµένων στα «Μνηµόνια», ήτοι τις

    ̟ρόσφατες δανειακές συµβάσεις και τους ακο-

     λουθήσαντες εκ̟

    ληρωτικούς αυτών νόµους και

    εκφραζουσών τις ε̟

    ιστηµονικές α̟

    όψεις των

    συγγραφέων, κατά τις αξιολογήσεις και τον ιδεο-

     λογικό εξο̟

    λισµό αυτών, ε̟

    ί του οικείου θέµατος,

    µε ̟ληρότητα και ακρίβεια, ενίοτε δε και µε δρι-

    µύτητα.

    Εν αρχή ην η ̟ρωτογενής οικονοµική και δη-

    µοσιονοµική κρίση. Α̟

    όρροια κατά κοινή και

    σωρευτική αιτιότητα µακρο̟

    εριόδου ανοµίας, η-

    θικού εκτραχηλισµού και α̟

    ολύτου ̟ ροσω̟

    ικού

    ωφελιµισµού, ̟ ολλών ταγών και διοικουµένων

    και ειδικότερα τόσον της εξακολουθητικής διαρ-

    ̟αγής της δηµοσίας ̟ εριουσίας, εκ των έσω α̟

    όακόρεστους ιδιοτελείς ̟άσης φύσεως διαχειριστές,

    αλλά και εκ των έξω υ̟

    ό ̟οικίλων τρωκτικών και

    ασυνειδήτων φοροοφειλετών, όσον και της αξιο-

    θαυµάστου ε̟

    ιδόσεως σε αυτόνοµο και έξωθεν υ-

    ̟οδαυλιζόµενο ατοµικό και δηµόσιο καταναλω-

    τικό ευδαιµονισµό, συνοδευοµένων α̟

    ό ασυνήθη

    αβελτηρία και κουφότητα.

    Ε̟

    ηκολούθησε η «µνηµονιακή» αντιµετώ̟

    ιση

    της κρίσεως, ε̟

    ιλεγείσα ̟ ρος θερα̟

    είαν του κα-

    κού. Η κρίση δεν ̟αρήλθε. Παρά ̟ολλών µάλιστα

    η ακολουθηθείσα αγωγή θεωρείται ως αιτία ή δευ-

    τερογενής αιτία ε̟

    ιτάσεως της κρίσεως. ∆υστυχώς,

    η ευχερώς δια̟

    ιστουµένη στο φυσικό κόσµο αι-

    τιότητα δεν εξιχνεύεται µε βεβαιότητα στα ιστορι-

    κά, κοινωνικά και οικονοµικά φαινόµενα.

    Υφ’ οιανδή̟

    οτε εκδοχήν η κρίση, ̟ρωτογενής

    ή και ̟αράγωγος, ως εκ της ̟ολιτικής αντιµετω-

    ̟ίσεώς της, µετηλλάχθη και σε κρίση δικαίου. Το

    «Μνηµόνιο», ως θεµέλιο του ενεργο̟

    οιηθέντος

    µηχανισµού στηρίξεως της ελληνικής οικονοµίας

    και η δι’ αντιστοίχων νοµοθετηµάτων εκ̟

    λήρωση

    των αναληφθεισών διά των δανειακών συµβάσε-

    ων υ̟

    οχρεώσεων, ως ε̟

    ιστέγασµα αυτών, ̟ έραν

    της τροφοδοτήσεως της οικονοµικής ερεύνης και

    του ̟ ολιτικού ̟ ροβληµατισµού, ανετάραξαν ε-

    ντόνως την εθνική έννοµη τάξη – και όχι µόνον

    αυτή. Η ̟ ολιτική αντιµετω̟

    ίσεως της κρίσεως ε-

    ξέθρεψε µηχανισµούς εξακολουθητικής διαταρά-

    ξεως και της δικαιϊκής τάξεως, ̟έραν της οικονο-

    µικής. Τα εκείθεν γεννηθέντα ̟ λείστα φλέγοντα

    ζητήµατα, ανήκοντα ιδίως στο Συνταγµατικό ∆ί-καιο, αλλά και το Φορολογικό ∆ίκαιο, το Εργατι-

    κό ∆ίκαιο κ.λ̟

    ., ̟ εριήλθαν και στη ∆ικαιοσύνη.

    Σε δήλη ή συγκεκαλυµµένη ε̟

    ικουρία της κατά τη

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    3/374

       ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ τόµος 602642

    διάγνωση των σχετικών ̟ροβληµάτων ανεσύρθη-

    σαν, εκτός άλλων, και φυσικοδικαιϊκές αντιλήψεις

    και κοσµοθεωρητικά δόγµατα ασυνήθους χρήσεως.

    «Εξαιρετικές ̟ εριστάσεις», «Σωτηρία του λαού»

    και άλλα όµοια. Αναφύονται συνακολούθως µε-

    γίστης θεωρητικής και ̟ρακτικής σηµασίας ζητή-

    µατα. Πώς ̟ρέ̟

    ει να νοηθεί στη σηµερινή ελληνι-

    κή ̟ ραγµατικότητα η διατυ̟

    ωθείσα υ̟

    ό του Κι-

    κέρωνος1  υ̟

    οθήκη «salus populi suprema lex

    esto»; Ως δικαιολογούσα άραγε την άµεση και

    ̟λήρη ικανο̟

    ο̟

    οίηση των λαϊκών αναγκών κατά

    διακύβευση της ̟ροο̟

    τικής σταθερο̟

    οιήσεως και

    της διεθνούς ̟ ίστεως της χώρας; Ή µή̟

    ως την

    ̟ροσωρινή αναστολή ̟ληρέστερης θερα̟

    είας των

     λαϊκών αναγκών, χάριν µελλούσης σταθεράς βελ-τιώσεως; Και διά ̟ οίας οδού; ∆ιά ̟ οίων θυσιών;

    Και κατά ̟οίο µέτρο; Η ε̟

    ιλογή της µιάς ή της ε-

    τέρας των λύσεων είναι ζήτηµα της ∆ικαστικής

     λειτουργίας; Και η α̟

    άντηση, ανεξαρτήτως του

    ειδικοτέρου ̟εριεχοµένου της, ανήκει σ’ αυτή; Έ-

    ̟ειτα, ως ∆ικαιοσύνη θα εννοηθεί η έννοµη τάξη

    και οι τεθειµένες κανονιστικές ρυθµίσεις της; Και

    ε̟

    ί καταφατικής α̟

    αντήσεως fiat iustitia, et pe-

    reat mundus2; Ερωτήµατα µεταφυσικά, ̟ολιτικής

    ε̟

    ιλογής και στρατηγικής υφής.

     _________ 

    1. (De Legibus, βιβλίο III, µέρος ΙΙΙ, αρ. 8)

    2. Α̟

    όφθεγµα – µότο του αυτοκράτορος Φερδινάν-

    δου Α΄, ̟ροερχόµενο µάλλον εκ του έργου του J. Man-

    lius Loci Communes (1563).

    Εν ̟άση ̟ερι̟τώσει η ∆ικαιοσύνη, υ

    ̟ό το θε-

    σµοθετηµένο ̟εριεχόµενό της, ήτοι τις γενικές ρή-

    τρες της ανθρω̟

    ίνης αξιο̟

    ρε̟

    είας, της ελευθερί-

    ας, της ισότητας, της αναλογικότητας και της κοι-

    νωνικής αλληλεγγύης, αλλά και το ιδεατό ̟ εριε-

     χόµενό της, ως συνισταµένης ̟ασών των ανθρω-

    ̟ίνων αρετών 3, ̟αρέχει δίκην λυδίας λίθου τις ι-

    θυντήριες ̟ρος λύση των ανακυψάντων ̟ροβλη-

    µάτων αρχές. Η ∆ικαιοσύνη όµως ως κρατική λει-

    τουργία ε̟

    ωµίσθη και θα καλείται να συνεχίσει

    την ε̟

    ιτέλεση βαρυτάτου έργου. Σ’ αυτήν ανήκει

    να α̟

    οφανθεί, κατ’ εξειδίκευση των ανωτέρω ευ-

    µεταβόλων αρχών και υ̟

    ό καθεστώς ̟ ροϊούσης

    εξαθλιώσεως του υ̟

    ερηφάνου και τα̟

    εινωθέντος

    Λαού και κλονισµού της εµ̟

    ιστοσύνης του κοι-νού ε̟

    ί την ορθότητα του νόµου και την εφαρµο-

    γή του, εν νηφαλιότητι και µέτρω και βάσει της

    φύσεως, του σκο̟

    ού και του κύρους των Μνηµο-

    νίων, ε̟

    ί της συµβατότητας αυτών εν όλω ή εν

    µέρει ̟ ρος το Σύνταγµα, το Ευρω̟

    αϊκό ∆ίκαιο

    και την ΕΣ∆Α, να ̟ροσδιορίζει το δηµόσιο συµ-

    φέρον και την αληθή έννοια της λαϊκής ευζωίας,

    εν αναφορά ̟ ρος τις κατ’ ιδίαν ̟ ροβλέψεις των

    και να χαράσσει τα όρια και το µέτρο των θυσιών

    και την έκταση της κοινωνικής συναλληλίας.

     _________ 

    3. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικοµάχεια V, 3, 1129b,30, α

    ̟ηχών τέως διάχυτη γνώµη των Φωκυλίδου και

    Θεόγνιδος, αλλά και ̟ρογενεστέρων.

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    4/374

     2012 ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ 2643

    ∆ηµόσιο δίκαιο σε έκτακτες συνθήκες∆ηµόσιο δίκαιο σε έκτακτες συνθήκες∆ηµόσιο δίκαιο σε έκτακτες συνθήκες∆ηµόσιο δίκαιο σε έκτακτες συνθήκεςα̟ό την ο̟τική της ακυρωτικής διοα̟ό την ο̟τική της ακυρωτικής διοα̟ό την ο̟τική της ακυρωτικής διοα̟ό την ο̟τική της ακυρωτικής διοι ιιικητικής διαδικασίαςκητικής διαδικασίαςκητικής διαδικασίαςκητικής διαδικασίας1111

    Παναγιώτη Πικραµµένουτ. Πρωθυ̟ουργού, Προέδρου Συµβουλίου της Ε̟ικρατείας ε.τ.

    Ι. ΓενικάΙ. ΓενικάΙ. ΓενικάΙ. Γενικά χαρακτηριστικά της κρίσης χαρακτηριστικά της κρίσης χαρακτηριστικά της κρίσης χαρακτηριστικά της κρίσης2222

    Κύριο χαρακτηριστικό της κρίσης είναι η α̟ό-τοµη και έντονη εκδήλωση µιας βαθιάς α̟ορρύθ-µισης. Ε̟έρχεται δηλαδή βίαιη διακο̟ή της

    ̟ροηγούµενης κατάστασης και κυριαρχεί το αί-σθηµα της ασυνέχειας και της ανωµαλίας. Η κρίσηµ̟

    ορεί να ̟ εριγραφεί γενικότερα ως ανατρο̟ή

    του µέχρι τότε ισχύοντος καθεστώτος και ως ανα-στολή της ισχύος των κανόνων ̟ου εξασφαλίζουνσε µια ̟ ερίοδο οµαλότητας την αρµονία της κα-θηµερινότητας. Οι κανονικότητες της κοινωνικήςοργάνωσης υ̟οχωρούν µ

    ̟ροστά σε µια ε̟ιτακτι-

    κή ανάγκη, στην ύ̟αρξη ενός κινδύνου ̟ου α̟ει- λεί και εξαναγκάζει το Κράτος να α̟οκαταστήσειµε κάθε κόστος την διαταραγµένη σταθερότητα.Στους στατικούς κανόνες της νοµιµότητας, η δη-µόσια εξουσία αντιτάσσει την ενεργητική α̟οτε- λεσµατικότητα των έκτακτων µέτρων.

    Αναγκαίο στοιχείο της κρίσης είναι η σύγ-κρουση. Την συνοδεύει α̟αραίτητα, καθώς το γε-νικότερο συµφέρον ε̟ιβάλλει την εγκατάλειψητων συνήθων ρυθµίσεων και την ̟ ροσβολή συ-γκεκριµένων ε̟ιµέρους συµφερόντων. Οι ̟ ερι-στάσεις α̟αιτούν την ανατρο̟ή της νοµιµότηταςστο όνοµα κά̟οιων αναγκών ̟ ου κρίνονται ση-µαντικότερες. Η α̟αίτηση ̟ ροκύ̟τει όµως α̟ότην ̟ ράξη, όχι α̟ό το δίκαιο: δεν α̟οτελεί α̟όµόνη της µια ε̟ιτρε̟τική ρύθµιση. Εξαναγκάζει,

    αλλά δεν εξουσιοδοτεί. Ε̟ιβάλλεται χωρίς κά̟οιονοµικό έρεισµα διότι εξ ορισµού, η ανάγκη συνε-

    ̟άγεται την ̟αραβίαση του µέχρι τότε τεθειµένουκανόνα. Είναι η ̟ ηγή µιας δράσης της εξουσίας,της ο̟οίας η ορθότητα κρίνεται εκ των α̟οτελε-σµάτων της, δηλαδή α̟ό το βαθµό α̟οκατάστα-

     _________ 

    1. Οµιλία στον ∆ικηγορικό Σύλλογο Αθήνας (12.3.2012).

    2. Christophe Le Berre, État de nécessité et

    droit du marché, Cahiers du Conseil Constitutionnel,2009.

    σης της κανονικότητας. Η δια̟ίστωση της ανά-γκης δεν είναι τί̟οτα άλλο α̟ό ένα ̟ ραγµατικόγεγονός ̟ ου νοµιµο̟οιεί ή µάλλον δικαιολογείτην ̟αραβίαση του κανόνα δικαίου, χωρίς ωστόσονα εξηγεί ̟άντοτε τους λόγους για τους ο̟οίους οκανόνας αυτός ε̟ιβαλλόταν να ̟αραµεριστεί.

    Οφείλει ̟ άντως κανείς να ̟ αραδεχθεί ότι, οι

    έννοιες της «κατάστασης ανάγκης» και των «έ-κτακτων συνθηκών» είναι σύµφυτες µε κάθε έννο-µη τάξη: εισάγονται σ’ όλους τους ε̟ιµέρους κλά-δους του δικαίου σχεδόν αµέσως µόλις διαµορφω-θεί ένα λειτουργικό σύστηµα κανόνων. Η κρίση, ηκατάσταση ανάγκης έχει ̟ ολλές νοµικές εκφάν-σεις: νόµιµη άµυνα στο ̟ οινικό δίκαιο, ρήτρεςδιασφάλισης στο διεθνές δίκαιο, θεωρία των α-

    ̟ρόβλε̟των συνθηκών στο δίκαιο των συµβάσεων.

    Ο εννοιολογικός ̟ ροσδιορισµός της κατάστα-

    σης ανάγκης ̟ ροϋ̟οθέτει ότι έχει ̟ ροηγουµένωςκαθοριστεί το αγαθό ή το δικαίωµα ̟ου α̟ειλείταια̟ό τις ̟εριστάσεις µ’ έναν τρό̟ο τόσο ε̟ιτακτικόώστε το δίκαιο, η συνήθης νοµιµότητα δεν µ

    ̟ορεί

    να το ̟ ροστατεύσει. Στο δίκαιο των συµβάσεων̟αραδείγµατος χάριν, το υ̟έρτατο αγαθό είναι η

    διασφάλιση της δίκαιης ισορρο̟ίας µεταξύ τωνσυµβαλλοµένων µερών, η ο̟οία ανατρέ̟εται βί-αια α̟ό την ε̟έλευση α̟ρόβλε̟των και εξαιρετι-κών γεγονότων και η ο̟οία ε̟ιτρέ̟ει και ενίοτεε̟ιβάλλει την αλλαγή των όρων της συµβάσεως µεκρατική ̟αρέµβαση και µάλιστα ανεξάρτητα α̟ότη βούληση των µερών (

    ̟.χ. ενοικιοστάσιο και

    συµβάσεις εργασίας).

    ΙΙ. Η κρίση στο ∆ηµόσιο ∆ίκαιοΙΙ. Η κρίση στο ∆ηµόσιο ∆ίκαιοΙΙ. Η κρίση στο ∆ηµόσιο ∆ίκαιοΙΙ. Η κρίση στο ∆ηµόσιο ∆ίκαιο

    Στο δηµόσιο δίκαιο, η εφαρµογή της θεωρίαςτων έκτακτων συνθηκών αφορά την ανάγκη ̟ρο-στασίας του ίδιου του Κράτους, τη συνέχιση τηςάσκησης της ̟ ολιτικής εξουσίας, την ̟ ροστασία

    των ̟ ολιτών και των θεµελιωδών δικαιωµάτωντους και, γενικότερα, τη λειτουργία των θεσµών

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    5/374

     2644  ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ τόµος 60

    και την εφαρµογή των κανόνων ̟ ου έχουν ωςστόχο τη διατήρηση της τάξης, της λειτουργικότη-τας, της α̟οτελεσµατικότητας, αλλά και της ειρή-νης στο ̟λαίσιο µιας συγκεκριµένης κοινωνίας. Η

    ̟ροστασία των βασικών αυτών αγαθών θα δικαι-ολογούσε την ανατρο̟ή της συνήθους νοµιµότη-τας, εφόσον αυτή λόγω των συγκεκριµένων ειδι-κών συνθηκών ̟ου ε̟ικρατούν δεν µ

    ̟ορεί να τα

    ̟ροστατέψει.

    Πως λειτουργεί η θεωρία της κατάστασης ανά-γκης στο δηµόσιο δίκαιο όταν είναι α̟ότοκη τηςοικονοµικής κρίσης; Πριν α̟αντηθεί το ερώτηµααυτό θεωρώ ̟ως είναι αναγκαίο να λυθεί ένα άλ- λο ζήτηµα ̟ου ̟ροηγείται λογικά: Να ̟ροσδιορι-στεί το ακριβές εννοιολογικό ̟ εριεχόµενο της οι-κονοµικής κρίσης και να εντο̟ιστούν οι τρό̟οι µετους ο̟οίους αυτή ̟ ροσβάλλει τα αγαθά ̟ ου

    ̟ροαναφέρθηκαν.

    Η οικονοµική κρίση νοείται ως µία αιφνίδια ε-̟ιδείνωση όλων ή των ̟ερισσοτέρων οικονοµικών

    δεικτών (δείκτες ε̟ιτοκίου, τιµές µετοχών, ακινή-των και της εγγείου ιδιοκτησίας) σε συνδυασµό µετην α̟ώλεια της ̟ ίστης και συνε̟ώς και της δα-νειολη

    ̟τικής ικανότητας, τη µείωση στην ̟αροχή

     χρήµατος, την ύ̟αρξη φόβων χρεοκο̟ίας χρηµα-το̟ιστωτικών ιδρυµάτων, την µετατρο̟ή υλικώνή άυλων αξιών σε χρήµα κ.λ̟. 3

    Οι συνέ̟ειες της οικονοµικής κρίσης είναι άµε-σες και ̟ολυε̟ί̟εδες. Η ε̟ίδραση, ειδικώς των οι-κονοµικών κρίσεων ̟ου οφείλονται στον υ̟ερβο- λικό κρατικό δανεισµό και στην ανε̟άρκεια τωνµακροοικονοµικών ε̟ιδόσεων, ό̟ως στην ̟ ερί-

    ̟τωση της Ελλάδας, είναι καθολική και καταλυτι-κή, δεδοµένου του κυρίαρχου ρόλου του σύγχρο-νου κοινωνικού Κράτους σε όλους τους τοµείς, όχιµόνο της ανθρώ̟ινης δραστηριότητας, αλλά καιτης ανθρώ̟ινης ζωής γενικότερα. Κατ’ ακολουθί-αν, θίγονται όχι µόνο τα «οικονοµικά» αγαθά ̟ου

    ̟ροστατεύονται α̟ό το δίκαιο, ό̟ως η εργασία, οιµισθοί, οι συντάξεις και η ̟εριουσία των ̟ολιτών,αλλά ακόµη και οι ̟ ιο θεµελιώδεις αξίες ό̟ως η

     _________ 

    3. Βασίλειος Α. Χριστιανός, Κρατικές ενι-σχύσεις υ̟ό το φως της οικονοµικής κρίσης, Ευρω̟αίων

    Πολιτεία, τ. 1/2009.

    ασφάλεια, η υγεία, η ανθρώ̟ινη αξιο̟ρέ̟εια και,εντέλει, η ίδια η ανθρώ̟ινη ζωή. Πρώτος λοι̟όν,αλλά όχι µόνος, θιγόµενος α̟ό την κρίση είναι τοκοινωνικό Κράτος.

    Ενόψει αυτών των εκτάκτων συνθηκών, η ορ-γανωµένη εξουσία, το Κράτος δηλαδή, καλείται

    ̟ρώτα να ̟ροστατέψει τον ίδιο του τον εαυτό καιστη συνέχεια ν’ αντιµετω̟ίσει την οικονοµικήκρίση στοχεύοντας στην α̟οκατάσταση της στα-θερότητας του συστήµατος της χρηµατοδότησηςτης οικονοµίας. Η διαδικασία όµως αυτή, ό̟ως ό- λοι γνωρίζουµε, είναι ιδιαίτερα ̟ ερί̟λοκη ιδίωςσε ̟ ερι̟τώσεις ό̟ου η κρίση οφείλεται, ό̟ως στη χώρα µας, όχι µόνο σε άστοχη οικονοµική διαχεί-ριση, αλλά και σε δοµικές ανε̟άρκειες του συστή-µατος οργάνωσης της οικονοµίας και του ίδιουτου Κράτους. Έτσι, οι έκτακτες συνθήκες ε̟ιβάλ- λουν µια ̟ ολυσχιδή δράση του Κράτους τόσοστην τρέχουσα δραστηριότητα, ̟ροκειµένου ν’ α-ντιµετω̟ιστούν τα ̟ροβλήµατα ̟ου δηµιουργού-νται α̟ό την οικονοµική κρίση όσο και σε οργα-νωτικό – διαρθρωτικό ε̟ί̟εδο, έτσι ώστε να µηνε̟αναληφθούν τα ίδια ̟ ροβλήµατα στο µέλλον.Οι δράσεις όµως αυτές, οι ο̟οίες κανονικά θα έ-

    ̟ρε̟ε να λάβουν χώρα υ̟ό το ̟ ρίσµα της νοµι-

    µότητας, τηρουµένων όλων των διαδικαστικώνκαι ουσιαστικών εγγυήσεων ̟ ου θεσ̟ίζονται κυ-ρίως στο δηµόσιο, αλλά και στο ιδιωτικό δίκαιο,ε̟ιβάλλονται εξαναγκαστικά, σχεδόν βίαια στους

    ̟ολίτες, των ο̟οίων τα δικαιώµατα και τα συµφέ-ροντα, έστω και ̟ροσωρινά, θίγονται. Τα όρια α-ντοχής του κοινωνικού Κράτους δοκιµάζονται,έννοιες ό̟ως η διανεµητική ή η ε̟εκτατική ισότη-τα α̟οκτούν ξαφνικά ένα «αµαρτωλό» ̟ εριεχό-µενο και ο ̟ εριορισµός της σ̟ατάλης και η εξοι-κονόµηση ̟ όρων ανάγονται σε υ̟έρτατες ̟ ολι-

    τειακές αξίες. Τα ̟ ράγµατα δε ̟ ερι̟λέκονται α-κόµη ̟ ερισσότερο, δεδοµένου ότι η ̟ ολιτική ε-ξουσία της χώρας µας δεν λειτουργεί στην ̟αρού-σα συγκυρία α̟οκλειστικά ̟ρωτογενώς αλλά υ̟ότην ε̟ιτήρηση, άλλως την καθοδήγηση, ενίοτε δεκαι υ̟ό τον εξαναγκασµό διεθνών οργανισµώνστους ο̟οίους συµµετέχει, άλλων Κρατών, αλλάκαι ιδιωτικών οικονοµικών κέντρων εξουσίας.

    ΙΙΙ. Η διαδικασία ενώ̟ιον του Συµβουλίου τηςΙΙΙ. Η διαδικασία ενώ̟ιον του Συµβουλίου τηςΙΙΙ. Η διαδικασία ενώ̟ιον του Συµβουλίου τηςΙΙΙ. Η διαδικασία ενώ̟ιον του Συµβουλίου της ΕΕΕΕ----̟ικρατείας̟ικρατείας̟ικρατείας̟ικρατείας

    Ποιός είναι ο ρόλος του δικαστή, ιδίως του

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    6/374

     2012 ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ 2645

    διοικητικού, σ’ αυτές τις έκτακτες ̟ εριστάσεις;Πώς ̟ ρέ̟ει το Συµβούλιο της Ε̟ικρατείας ν’ α-ντιµετω̟ίσει τις διαφορές ̟ ου άγονται ενώ̟ιόντου µε αφορµή το ̟ρώτο µνηµόνιο, το µεσο̟ρό-θεσµο, το δεύτερο µνηµόνιο; Ποιά στάση οφείλεινα τηρήσει το ∆ικαστήριο στις ρυθµίσεις ̟ου ̟ρο-βλέ̟ουν αύξηση της φορολόγησης, ̟ ερικο̟ές σεµισθούς, συντάξεις, ε̟ιδόµατα, αλλαγές στα εργα-σιακά, στην κοινωνική ασφάλιση, στη δικαιοσύνη,στην υγεία, στην ̟αιδεία, στην ̟ροστασία του ̟ε-ριβάλλοντος; Ποιοι είναι οι συνταγµατικοί, οιδιεθνείς ή άλλοι κανόνες ̟ου θα ̟ρέ̟ει να εφαρ-µοστούν; Και υ̟ό ̟ οιο ̟ ρίσµα θα ̟ ρέ̟ει να ερ-µηνευθούν;

    Οι α̟αντήσεις στα ερωτήµατα αυτά δεν είναι̟ροφανείς. Πολλώ δε µάλλον οι σωστές α̟αντή-

    σεις. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι δεν υ̟άρχουν.Και ̟ αρόλο ̟ ου στη νοµική ε̟ιστήµη, ό̟ως καιστα οικονοµικά, δεν είναι δυνατή η ανα̟αραγω-γή µιας ̟ραγµατικής κατάστασης, η τέλεση δηλα-δή ενός ̟ ειράµατος, ̟ ροκειµένου να δια̟ιστωθείη ορθότητα της µιας ή της άλλης λύσης, οι ε̟ιλο-γές των δικαστών κρίνονται µε βάση, τόσο τη δογ-µατική τους ορθότητα όσο και τις συνέ̟ειές τους.

    Γνώµονα του διοικητικού δικαστή στον έλεγχο̟ου ασκεί σε ̟ερίοδο κρίσης µ

    ̟ορεί ν’ α̟οτελέσει

    η θεωρία ̟ου έχει ανα̟τυχθεί αρχικά α̟ό το Con-seil d’ Etat4  και στη συνέχεια α̟ό το SupremeCourt5  των ΗΠΑ και άλλα ανώτατα δικαστήριαγια το δίκαιο της ανάγκης: η θεωρία των «εξαιρε-τικών ̟εριστάσεων». Σύµφωνα µε τη θεωρία αυτή,η ο̟οία έχει βρει νοµολογιακή α̟οτύ̟ωση καιστη χώρα µας6, ο δικαστής θα ̟ ρέ̟ει ̟ ρώτα ναδια̟ιστώσει αν υ̟άρχει κά̟οιος κίνδυνος µε τα ε-ξής χαρακτηριστικά: α) να είναι υφιστάµενος ή ε-

    ̟ικείµενος, β) οι συνέ̟ειές του να αφορούν το σύ-νολο της κοινωνίας, γ) η συνέχεια της οργανωµέ-νης ζωής της κοινωνίας να α̟ειλείται και δ) να εί-

     _________ 

    4. CE 28.6.1918 Heyriès, CE 28.2.1919 Dames Dol etLaurent.

    5. A.L.A. Schechter Poultry Corporation v. UnitedStates (295 U.S. 495, 1935). Ήδη α̟ό τις ̟ερίφηµες PrizeCases (67 US, 2 Black, 635, 1863) είχαν εµφανιστεί στηνοµολογία του Supreme Court στοιχεία της θεωρίαςτων «εξαιρετικών ̟εριστάσεων».

    6. ΟλΣτΕ 1041/1949.

    ναι εξαιρετικός, µε α̟οτέλεσµα τα υ̟ό οµαλέςσυνθήκες µέτρα ή ̟εριορισµοί, ̟ου ̟ροβλέ̟ονταικαι ε̟ιτρέ̟ονται α̟ό τη συνήθη έννοµη τάξη, νακαθίστανται σαφώς ανε̟αρκή. Εάν λοι̟όν συν-τρέχουν αυτές οι ̟ ροϋ̟οθέσεις τότε η Εξουσίαµ̟

    ορεί να λάβει συγκεκριµένα έκτακτα µέτρα, υ-̟ό την έννοια ότι αυτά θα µ

    ̟ορούσαν να θεωρη-

    θούν ότι θίγουν τους κανόνες της συνήθους νοµι-µότητας.

    Προϋ̟όθεση όµως για τη λήψη των µέτρων αυ-τών είναι η τήρηση της αρχής της αναλογικότη-τας: α) τα µέτρα ̟ου λαµβάνονται θα ̟ρέ̟ει κατ’αρχάς να είναι κατάλληλα ̟ροκειµένου να εκµη-δενίσουν ή να µειώσουν τον κίνδυνο, β) τα µέτρα

    ̟ρέ̟ει να εφαρµόζονται για όσο χρόνο είναι α-ναγκαία, γ) ο βαθµός α̟όκλισης των µέτρων α̟ότα συνήθη ε̟ί̟εδα ̟ροστασίας των ατοµικών καικοινωνικών δικαιωµάτων θα ̟ρέ̟ει να βρίσκεταισε αναλογία µε τη σοβαρότητα της α̟ειλής και δ)θα ̟ ρέ̟ει να ̟ ροβλέ̟εται η ύ̟αρξη ε̟αρκών α-σφαλιστικών δικλείδων, ιδίως α̟ό τη δικαστική ε-ξουσία, για την α̟οφυγή καταχρήσεων.

    Σε κάθε ̟ ερί̟τωση ̟άντως, η κατάσταση ανά-γκης δεν εκχωρεί αρµοδιότητες, ούτε διευρύνει τιςήδη εκχωρηθείσες αρµοδιότητες και δεν θέτει εκ-

    ̟οδών ούτε µειώνει τους ̟ εριορισµούς ̟ ου ε̟ι-βάλλονται στην άσκηση της εξουσίας. Όταν οι συ-νταγµατικές και νοµοθετικές ρυθµίσεις ̟ ου ανα-θέτουν αρµοδιότητες, αναγνωρίζουν δικαιώµαταή ε̟ιβάλουν ̟ εριορισµούς είναι τόσο σαφείς καισυγκεκριµένες ̟ ου δεν ε̟ιδέχονται ερµηνειών,δεν τίθεται ζήτηµα εφαρµογής της θεωρίας ̟ ερίκαταστάσεως ανάγκης. Αν όµως οι διατάξεις αυτέςέχουν τη µορφή γενικών κανόνων ̟ου θέτουν κά-

    ̟οιους όρους, ̟ αρέχοντας στους ερµηνευτές τουςένα ευρύ ̟εριθώριο εκτίµησης, οι έκτακτες συνθή-κες µ

    ̟ορούν να ληφθούν υ̟’ όψιν, ώστε να δια-

    φορο̟οιήσουν την συνήθη ερµηνεία τους υ̟ό την̟ροϋ̟όθεση ̟άντοτε της τήρησης της αρχής της ι-

    σότητας, της αναλογικότητας και της ̟ ροστασίαςτου ̟υρήνα των συνταγµατικών δικαιωµάτων.

    Πολλά στοιχεία της θεωρίας των «εξαιρετικών̟εριστάσεων» υιοθέτησε και η Ολοµέλεια του

    Συµβουλίου της Ε̟ικρατείας στην ̟ρόσφατη(668/2012) α̟όφασή της σχετικά µε τη νοµιµότη-τα του Μνηµονίου, κρίνοντας ότι «η θεσ̟ισθείσα

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    7/374

     2646  ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ τόµος 60

    (…) ̟ερικο̟ή α̟οδοχών και ε̟ιδοµάτων (…) καισυνταξιοδοτικών ̟αροχών (…) (ε̟ρόκειτο για µέ-τρα εµ

    ̟ροσθοβαρή, δηλαδή αµέσου ενεργείας)

    α̟οσκο̟εί τόσο στην αντιµετώ̟ιση της (…) άµ άµάµάµεεεε----σης ανάγκης καλύψεως οικονοµικών αναγκών τηςσης ανάγκης καλύψεως οικονοµικών αναγκών τηςσης ανάγκης καλύψεως οικονοµικών αναγκών τηςσης ανάγκης καλύψεως οικονοµικών αναγκών της χώρας όσο και στη βελτίωση της µελλοντικής δ χώρας όσο και στη βελτίωση της µελλοντικής δ χώρας όσο και στη βελτίωση της µελλοντικής δ χώρας όσο και στη βελτίωση της µελλοντικής δηηηη----µοσιονοµικής και οικονοµικής της καταστάσεως,µοσιονοµικής και οικονοµικής της καταστάσεως,µοσιονοµικής και οικονοµικής της καταστάσεως,µοσιονοµικής και οικονοµικής της καταστάσεως,δηλαδήδηλαδήδηλαδήδηλαδή στην εξυ̟ηρέτηση σκο̟ών, ̟ου συνιστούνκατ' αρχήν σοβαρούς λόγους δηµοσίου συµφέρο-ντος (…). Τα µέτρα δε αυτά (…) δεν ̟αρίστανται(…) α̟ρόσφορα, και µάλιστα ̟ ροδήλως, για τηνε̟ίτευξη των ε̟ιδιωκοµένων µε αυτά σκο̟ών, ού-τε µ

    ̟ορούν να θεωρηθούν ότι δεν ήταν αναγκαία,

     λαµβανοµένου, άλλωστε, υ̟όψη ότι η εκτίµησητου νοµοθέτη ως ̟ρος τα λη

    ̟τέα µέτρα για την α-

    ντιµετώ̟ιση της υ̟’ αυτού δια̟ιστωθείσης κρίσι-µης δηµοσιονοµικής καταστάσεως υ̟όκειται σε ο-ριακό µόνον δικαστικό έλεγχο. (…) Περαιτέρω,(…) αβασίµως ̟ροβάλλεται ότι ο νοµοθέτης ̟αρέ- λειψε να εξετάσει (…) το ενδεχόµενο υιοθετήσεωςεναλλακτικών λύσεων, η

    ̟ιότερων (…) διότι (…) η

    αντιµετώ̟ιση της δυσµενούς οικονοµικής κατα-στάσεως της Χώρας (…) δεν στηρίζεται µόνονστην µείωση των δα̟ανών µισθοδοσίας (…) καιτων δα̟ανών των κοινωνικοασφαλιστικών οργα-νισµών, αλλά στη λήψη και άλλων µέτρων, οικο-νοµικών, δηµοσιονοµικών και διαρθρωτικών (…).Εξ άλλου, α̟ορρι̟τέος τυγχάνει και ο (…) ισχυρι-σµός ότι, κατά ̟αράβαση της αρχής της αναλογι-κότητας, δεν ̟ ροσδόθηκε ̟ ροσωρινός χαρακτή-ρας στα ε̟ίµαχα µέτρα. Και τούτο διότι (…) µε τοσύνολο των µέτρων (…) ε̟ιδιώκεται (…) όχι µό-νον η αντιµετώ̟ιση της (…) οξείας δηµοσιονοµι-κής κρίσεως, αλλά και η εξυγίανση των δηµοσίωνοικονοµικών, κατά τρό̟ο ̟ ου θα διατηρηθεί καιστο µέλλον. Άλλωστε, µε τα ε̟ίµαχα µέτρα, τα ο-

    ̟οία αναφέρονται σε κατάργηση ή µείωση ορι-σµένων µόνον ε̟ιδοµάτων ή συνταξιοδοτικών

    ̟αροχών (…) εξασφαλίζεται (…) ισορρο̟ία ανά-µεσα στις α̟αιτήσεις του (…) γενικού συµφέρο-ντος και την ανάγκη ̟ ροστασίας των ̟ εριουσια-κών δικαιωµάτων των εργαζοµένων και συντα-ξιούχων (…). Περαιτέρω, (…) δεν συντρέχει ̟ ερί-

    ̟τωση ̟αραβιάσεως ούτε του ̟ροστατεύοντος τηνιδιοκτησία άρθρου 17 του Συντάγµατος, (…) αλλάούτε και της αρχής της ̟ροστατευόµενης εµ

    ̟ιστο-

    σύνης, εφ’ όσον δεν κατοχυρώνεται α̟ό καµίασυνταγµατική ή άλλη διάταξη δικαίωµα ορισµέ-νου ύψους α̟οδοχών ή συντάξεων και δεν α̟ο-

    κλείεται κατ' αρχήν η διαφορο̟οίηση αυτών ανα- λόγως µε τις συντρέχουσες εκάστοτε συνθήκες. (…)Εξάλλου, ο λόγος ακυρώσεως ̟ ερί ̟ αραβιάσεωςτου ̟ ροστατεύοντος την ανθρώ̟ινη αξία άρθρου2 του Συντάγµατος, (…) είναι α̟ορρι̟τέος (…)διότι η συνταγµατική αυτή διάταξη, ό̟ως (…) καιτο άρθρο 1 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου,δεν κατοχυρώνει δικαίωµα ορισµένου ύψους α-

    ̟οδοχών ή συντάξεως, εκτός αν συντρέχει ̟ ερί-̟τωση διακινδυνεύσεως της αξιο̟ρε̟ούς διαβιώ-

    σεως (…)».

    Στη συνέχεια όµως το ∆ικαστήριο κρίνει ότι̟ρέ̟ει να θέσει τα όρια της δράσης του νοµοθέτη,

    τόσο στην ̟αρούσα όσο και σε µελλοντικές φάσειςτης κρίσεως. Σχετικά λοι̟όν αναφέρεται ότι: «σε

    ̟ερι̟τώσεις ̟ αρατεταµένης οικονοµικής κρίσεως(…) δύναται (ο νοµοθέτης) να θεσ̟ίσει µέτρα ̟ε-ριστολής δα̟ανών ̟ου συνε̟άγονται οικονοµικήε̟ιβάρυνση µεγάλων κατηγοριών του ̟ληθυσµού,

    ̟λην η δυνατότητα αυτή έχει ως όριο την καθιε-ρούµενη α̟ό το άρθρο 4 § 5 του Συντάγµατος αρ- χή της ισότητας στα δηµόσια βάρη αναλόγως τωνδυνάµεων εκάστου, καθώς και την καθιερούµενηστο άρθρο 2 § 1 του Συντάγµατος αρχή του σεβα-σµού της ανθρώ̟ινης αξιο̟ρέ̟ειας. Τούτο σηµαί-νει ότι η ε̟ιβάρυνση αυτή ̟ρέ̟ει να κατανέµεταιµεταξύ όλων των κατηγοριών α̟ασχολουµένωντόσο στον δηµόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τοµέα,καθώς και των ασκούντων ελευθέριο ε̟άγγελµα.Και τούτο διότι, εν όψει και της καθιερουµένηςστο άρθρο 25 § 4 του Συντάγµατος αξιώσεως τουΚράτους να εκ̟ληρώνουν όλοι οι ̟ολίτες το χρέοςτης κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης, δεν εί-ναι ε̟ιτρε̟τό η ε̟ιβάρυνση α̟ό τα µέτρα ̟ ου λαµβάνονται ̟ ρος αντιµετώ̟ιση της δυσµενούςκαι ̟ αρατεταµένης οικονοµικής συγκυρίας νακατανέµεται ̟άντοτε σε συγκεκριµένες κατηγορίες

    ̟ολιτών, οι ο̟οίοι, κατά κανόνα, είναι συνε̟είς̟ρος τις υ̟οχρεώσεις τους και να ευνοούνται άλ- λες κατηγορίες α̟ό την ασυνέ̟εια των ο̟οίων -κυρίως στο ̟εδίο της εκ̟ληρώσεως των φορολογι-κών τους υ̟οχρεώσεων - ̟ ροκαλείται σε µεγάλο

    ̟οσοστό η δυσµενής αυτή συγκυρία». Με την αρ-κετά έντονη αυτή ε̟έµβασή του το ∆ικαστήριο δεν

    ̟ροαναγγέλλει µεν κά̟οια µελλοντική κρίση του,ενηµερώνει όµως το νοµοθέτη ως ̟ρος τα όρια ε-ντός των ο̟οίων µ

    ̟ορεί να κινηθεί και ̟ ροειδο-

    ̟οιεί ο̟ωσδή̟

    οτε ως ̟ ρος τα κριτήρια ̟ ου θα

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    8/374

     2012 ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ 2647

     χρησιµο̟οιήσει σε ε̟όµενη ̟ερί̟τωση.

    Αντίστοιχες σκέψεις και ̟ αραδοχές υ̟άρχουνσε αρκετές α̟οφάσεις του Συµβουλίου της Ε̟ι-κρατείας µε αφορµή ζητήµατα και ρυθµίσεις, ταο̟οία αφορούν άµεσα την αντιµετώ̟ιση της οι-κονοµικής κρίσης ή σχετίζονται έµµεσα µε αυτήν.Χαρακτηριστικό είναι το ̟ αράδειγµα του υ̟’ α-ριθ. 285/2011 ̟ρακτικού ε̟εξεργασίας της Ολοµε- λείας στο ο̟οίο, ενόψει συστάσεως νέων οργανι-κών θέσεων Ελληνικής Αστυνοµίας, γίνεται δεκτόότι το υ̟ό ε̟εξεργασία σχέδιο ̟ ροεδρικού δια-τάγµατος δεν ̟ ροτείνεται νοµίµως, διότι δεν υ-

    ̟άρχει βεβαίωση ότι η δα̟άνη συστάσεως των θέ-σεων αυτών αντα̟οκρίνεται στο Μεσο̟ρόθεσµο

    ̟λαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής.

    Είναι λοι̟όν σαφές ότι ̟αρόλο ̟ου οι έκτακτεςσυνθήκες και η ανάγκη για την εξυ̟ηρέτηση τουε̟ιτακτικού γενικού συµφέροντος ε̟ιτρέ̟ουν ήµάλλον ε̟ιβάλλουν στο δικαστή ν’ α̟οφασίσει ε-άν η α̟όκλιση α̟ό τη συνήθη νοµιµότητα είναιδικαιολογηµένη και συνε̟ώς ανεκτή, εντούτοιςδεν τον καθιστούν Κυρίαρχο, κατά τον ορισµό τουCarl Schmitt στην «Πολιτική Θεολογία», σύµφωναµε τον ο̟οίο Κυρίαρχος σ’ ένα ̟ ολίτευµα είναιαυτός ̟ου έχει την εξουσία να κρίνει εάν υφίστα-νται έκτακτες συνθήκες. Τούτο διότι η κρίση τουδικαστή ως ̟ρος το ζήτηµα αυτό δεν µ

    ̟ορεί να εί-

    ναι αυθαίρετη ή έστω στηριζόµενη σε ιδεολογικέςκαταβολές, ̟ ροσω̟ικές α̟όψεις και κοσµοθεωρί-ες. Αντιθέτως, η κρίση αυτή ̟ρέ̟ει να είναι µεθο-δολογικά άρτια, δογµατικά συνε̟ής, ν’ αναγνω-ρίζει την ευρύτατη διακριτική ευχέρεια ̟ου ̟αρέ- χει στην ̟ολιτική εξουσία η λαϊκή νοµιµο̟οίησηκαι να στηρίζεται σε γενικά ̟ αραδεδεγµένες νο-µικές έννοιες και αρχές ό̟ως η ανθρώ̟ινη αξιο-

    ̟ρέ̟εια, η αρχή της ισότητας και η αρχή της ανα- λογικότητας, οι ο̟οίες χάρη στη νοµολογιακή ε-

    ̟εξεργασία ̟ ου έχουν υ̟οστεί στη διάρκεια του χρόνου έχουν α̟οκτήσει ένα αυστηρό κανονιστι-κό ̟ εριεχόµενο ̟ου δεν αφήνει ̟ εριθώρια για υ-

    ̟οκειµενισµούς και αυθαιρεσίες. Ο δικαστής λοι-̟όν δεν ̟ ρέ̟ει να είναι Κυρίαρχος, αλλά δεν

    µ̟

    ορεί να είναι και α̟ών. Έχει ως ύψιστη συ-νταγµατική α̟οστολή να εντο̟ίζει και να θέτει ταόρια εντός των ο̟οίων οφείλει να κινηθεί η ̟ολι-τική εξουσία ̟ ροκειµένου ν’ ασκήσει τις ευρείεςα̟οφασιστικές της αρµοδιότητες. Η α̟οστολή δεαυτή γίνεται ακόµη ̟ ιο σηµαντική σε ̟ εριόδουςκρίσεων κατά τη διάρκεια των ο̟οίων τα ̟εριθώ-ρια για λανθασµένες ε̟ιλογές στενεύουν, καθώς οισυνέ̟ειες τους ενδέχεται να είναι ολέθριες. Στις

    ̟ερι̟τώσεις αυτές καθίσταται ε̟ιτακτική η ̟ ρο-σήλωση στις θεµελιώδεις αξίες του νοµικού µας

    ̟ολιτισµού, την ο̟οία ο δικαστής έχει την αρµο-διότητα αλλά και την ικανότητα να εξασφαλίσει.

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    9/374

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    10/374

     2012 ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ 2649

    σµών για την εκ̟λήρωσή τους, καθώς και τις υ̟ο- χρεώσεις της χώρας µας ως κράτους µέλους καιτην ̟ολιτική της για την εκ̟λήρωση των εν λόγωυ̟οχρεώσεων, ό̟ως φαίνεται σε διάφορα ε̟ίσηµαστοιχεία, ̟ολιτικά έγγραφα και εισηγητικές εκθέ-σεις νόµων. Για να κρίνοµε σωστά τη µακροσκελήαυτή έκθεση του ∆ικαστηρίου, αναφέροµε ορι-σµένα α̟ό τα βασικά στοιχεία του ̟εριεχοµένουτης ̟ου ε̟ιλέξαµε, κατά τη σειρά των Σκέψεων.

    1. Σκέψεις 6-8:  Εδώ το ∆ικαστήριο ̟ εριγράφει,κατά βάση, τους σκο̟ούς της Ε.Ε. και της Οικο-νοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης (ΟΝΕ), ό̟ωςαυτοί ορίζονται στη Σ.Ε.Ε., την α̟αιτούµενη δρά-ση και την οικονοµική ̟ ολιτική των κρατών µε- λών της Ένωσης και της ΟΝΕ και τις κατευθυντή-ριες αρχές ̟ου διέ̟ουν τη δράση και την οικονο-µική ̟ ολιτική τους, ό̟ως αυτά ορίζονται στηΣυνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρω̟αϊκής Ένω-σης (Σ.Λ.Ε.Ε.), και, τέλος, τους τρό̟ους και τα µέ-τρα αντιµετώ̟ισης α̟ό τα όργανα της Ε.Ε της µηεκ̟λήρωσης των εν λόγω σκο̟ών, όρων, αρχώνκαι υ̟οχρεώσεων των κρατών µελών. Μεταξύ τωνόρων, ε̟ισηµαίνεται και εκείνος του Πρωτοκόλου12, ̟ου ορίζει ότι το δηµοσιονοµικό έλλειµµα δενµ̟

    ορεί να υ̟ερβεί το 3% του ΑΕΠ και το δηµόσιο χρέος το 60% του ΑΕΠ. Περιγράφονται (Σκέψη 7),ε̟ίσης, οι δεσµεύσεις και οι όροι δηµοσιονοµικής

    ̟ειθαρχίας, καθώς και τα λη̟

    τέα µέτρα και οιτρό̟οι αντιµετώ̟ισης των ̟ αραβάσεων και οισχετικές κυρώσεις ̟ου ̟ροβλέ̟ει για τα κράτη µέ- λη της Ο.Ν.Ε. το Σύµφωνο Σταθερότητας και Α-νά̟τυξης της 17.6.1997. Στη Σκέψη 8 ̟εριγράφο-νται, ε̟ίσης, οι σκο̟οί του ∆ΝΤ, ό̟ως αυτοί ̟ ε-ριλαµβάνονται στις ιδρυτικές συµφωνίες του 1945του εν λόγω οργανισµού (κυρωτικός α.ν. 766/1945) και ό̟ως διαµορφώθηκαν µεταγενεστέρως,καθώς και οι όροι, οι στόχοι και οι αρχές ̟ροσφυ-γής των κρατών στο µηχανισµό του Ταµείου και χρηµατοδότησης α̟ό αυτό. Προστίθεται, ε̟ίσης,στο τέλος της Σκέψης, ότι οι διακανονισµοί για τη χρηµατοδότηση των κρατών µελών του ∆ΝΤ δενα̟οτελούν διεθνείς συνθήκες (;).

    2. Σκέψη 9. Στην ̟ροκείµενη Σκέψη, το ∆ικα-στήριο αναφέρει κυρίως: (α) στοιχεία της συνε- χούς αύξησης του δηµοσιονοµικού ελλείµµατοςκαι του δηµόσιου χρέους α̟ό το 2003 στο 2010,(β) τις ̟ράξεις εκτιµήσεων, ε̟ισηµάνσεων και συ-στάσεων της Ε̟ιτρο̟ής και του Συµβουλίου τηςΕΕ, σχετικά µε τις αυξανόµενες υ̟ερβάσεις του

    µέτρου των αντίστοιχων µεγεθών ̟ου είχε θέσει ηΕΕ, (γ) στοιχεία α̟ό το ̟ εριεχόµενο του ̟ ρο-γράµµατος σταθερότητας και τις ε̟ικαιρο̟οιήσειςτου, µε αναφορές στους στόχους και στα λη

    ̟τέα

    µέτρα για την α̟αιτούµενη δηµοσιονοµική ̟ρο-σαρµογή και εξυγίανση, (δ) τις υ̟οβαθµίσεις της

    ̟ιστολη̟

    τικής ικανότητας της Ελλάδας α̟ό τουςδιαβόητους διεθνείς ιδιωτικούς οίκους και (ε) ̟α-ράθεση των λη

    ̟τέων µέτρων ̟ου ̟ροέβλε̟ε η υ̟’

    αριθ. 2010/190/ΕΕ Πράξη του Συµβουλίου (µείω-ση δα̟ανών, µισθολογικού κόστους, αριθµού τωνα̟ασχολούµενων κοινωνικοασφαλιστικών δα̟α-νών κ.ά., καθώς και αύξηση εσόδων µε αυξήσειςφόρων, κατάργηση φοροα̟αλλαγών και µεταρ-ρυθµίσεις του φορολογικού συστήµατος και τουσυστήµατος κοινωνικών ασφαλίσεων).

    3. Σκέψη 10.  Στην ̟ ροκείµενη Σκέψη, το ∆ι-καστήριο αντιγράφει το κείµενο της αιτιολογικήςέκθεσης του ν. 3833/2010, ο ο̟οίος δηµοσιεύθηκεστις 15.3.10, ̟ ριν α̟ό την υ̟ογραφή των συµβά-σεων δανεισµού του Μαΐου 2010, είναι το ̟ρώτονοµοθέτηµα ε̟ιβολής έκτακτων και άµεσων δη-µοσιονοµικών µέτρων για αντιµετώ̟ιση της κρί-σης και α̟οτελεί αντικείµενο της ̟ροκείµενης δί-κης. Στο εκτενές τµήµα ̟ου αντιγράφει ̟εριγρά-φεται µε µελανά χρώµατα η «δεινή θέση των δη-µοσίων οικονοµικών» της Ελλάδας, µε αναφοράστο «έλλειµµα αξιο̟ιστίας της Χώρας» και σταστοιχεία της οικονοµικής κατάστασης (δηµοσιο-νοµικό έλλειµµα, το ύψος του δηµόσιου χρέους, τούψος των ετήσιων δα̟ανών και το ύψος των ̟ρω-τογενών δα̟ανών του κρατικού ̟ ροϋ̟ολογι-σµού). Σ’ αυτή την οικονοµική κατάσταση, η έ- χουσα τη νοµοθετική ̟ ρωτοβουλία Κυβέρνησηστηρίζει, στο ̟ αρατιθέµενο τµήµα της αιτιολογι-κής έκθεσης, την αναγκαιότητα των µέτρων ̟ ουεκθέτει λε̟τοµερώς στο εν λόγω κείµενο. Το κείµε-νο αυτό, ̟ ου α̟οτελεί και το ̟ εριεχόµενο τηςΣκέψης 10, ̟ αρατίθεται σε εισαγωγικά χωρίς δι-καστική κρίση ή αξιολόγηση –ούτε εδώ, ούτε σεάλλη θέση της α̟όφασης.

    4. Σκέψεις 11-14.  Μετά την ε̟ίκληση: των διε-θνών συνθηκών για τους σκο̟ούς της ΕΕ, τηςΟΝΕ και του ∆ΝΤ και ̟ράξεων και α̟οφάσεων µετις αξιολογήσεις και συστάσεις τους σχετικά µετην οικονοµική κατάσταση της Χώρας και την ε-φαρµοστέα οικονοµική ̟ ολιτική τους, των στοι- χείων των εν λόγω οργανισµών και του Υ̟ουργεί-ου Οικονοµικών για την οικονοµική κρίση και

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    11/374

     2650  ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ τόµος 60

    την ακολουθητέα οικονοµική ̟ολιτική και, τέλος,της αιτιολογικής έκθεσης του ν. 3833/2010 µε τηνκυβερνητική ̟ ολιτική σχετικά µε την αναγκαιό-τητα και το είδος των ε̟ιβαλλόµενων µέτρων, το∆ικαστήριο καταφεύγει στα κείµενα των δανει-στών ̟ριν α̟ό την υ̟ογραφή των κειµένων τωνδανειακών συµβάσεων (Σκέψη 11), καθώς και στακείµενα των ιδίων των συµβάσεων του Μαΐου2010 (Σκέψεις 12 και 14), για να συνδέσει µε αυτάκαι να «θεµελιώσει» σε αυτά τη «συµβατότητα»

    ̟ρος το υ̟ερκείµενο δίκαιο του νόµου 3845/2010(Σκέψη 13), ο ο̟οίος α̟οτελεί την ̟ρώτη –µεθο-δευµένα ̟ρωθύστερη, ό̟ως θα δούµε ̟ιο κάτω- ε-φαρµογή των εν λόγω δανειακών συµβάσεων µετην Ευρωζώνη και το ∆ΝΤ.

    Αναφερόµενο το ΣτΕ στην α̟ό 25.3.2010 ∆ή- λωση των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων τηςΕυρωζώνης, ̟αραθέτει τα εξής: (α) τη διακήρυξητων σκο̟ών τους για «εφαρµογή ̟ ολιτικών, ̟ ουα̟οβλέ̟ουν στην α̟οκατάσταση ισχυρής, βιώσι-µης και σταθερής ανά̟τυξης µε στόχο την αύξησητων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της κοινω-νικής συνοχής» (α̟οδείχτηκε ψευδές) ⋅  (β) τους ε-

    ̟αίνους των δανειστών, ό̟ως: «οι ελληνικές αρχέςέλαβαν φιλόδοξα και α̟οφασιστικά µέτρα, τα ο-

    ̟οία αναµένεται να ε̟ιτρέψουν στην Ελλάδα ναανακτήσει την ̟λήρη εµ

    ̟ιστοσύνη των αγορών»

    (α̟οδείχτηκε ψευδές), «τα µέτρα εξυγίανσης ̟ουέλαβε η Ελλάδα (και) α̟οτελούν σηµαντική συµ-βολή ̟ρος την ενίσχυση της δηµοσιονοµικής δια-τηρησιµότητας και της εµ

    ̟ιστοσύνης της αγοράς»

    (α̟οδείχτηκε ψευδές) ⋅  (γ) τη διαβεβαίωση ότι η«ελληνική κυβέρνηση δεν ζήτησε χρηµατοδοτικήυ̟οστήριξη», καθησυχάζοντας έτσι τους Έλληνες(θυµόµαστε τις σχετικές ̟ ρωθυ̟ουργικές δηλώ-σεις)⋅  (δ) τη δήλωση ετοιµότητας των κρατών µε- λών της Ευρωζώνης για συντονισµένη δράση βο-ήθειας µε σύµ

    ̟ραξη και του ∆ΝΤ, µόνο ως έσχατο

    µέτρο, ̟ ροµηνύοντας έτσι τον ε̟ερχόµενο δανει-σµό. Στη συνέχεια, το ∆ικαστήριο αναφέρεταιστην α̟ό 11.4.2010 δήλωση των Υ̟ουργών Οικο-νοµικών των κρατών µελών της Ευρωζώνης, µετην ο̟οία καθόρισαν γενικά τους όρους της χρη-µατοδοτικής στήριξης σε ̟ ακέτο δανεισµού α̟όαυτά και το ∆ΝΤ και ανήγγειλαν την εκ̟όνησηα̟ό την Ε̟ιτρο̟ή της ΕΕ, την ΕΚΤ και το ∆ΝΤ τρι-ετούς ̟ ρογράµµατος οικονοµικών µέτρων. Τέλος,αναφέρεται η υ̟οβολή α̟ό την Ελλάδα της α̟ό23.4.2010 αίτησης ενεργο̟οίησης του µηχανισµού

    στήριξης, σύµφωνα µε τις ̟αρα̟άνω δηλώσεις.Ακολούθως, το ∆ικαστήριο, στη Σκέψη 12, α-

    ναφέρεται στο «Μνηµόνιο Συνεννόησης» µε τατρία ̟ροσαρτηµένα σ’ αυτό «Μνηµόνια», ό̟ως υ-

    ̟εγράφησαν στην αγγλική α̟ό τους εκ̟ροσώ̟ουςτης Ελληνικής ∆ηµοκρατίας και τον εκ̟ρόσω̟οτων κρατών µελών της Ευρωζώνης, ειδικότερα δεστο «Μνηµόνιο Οικονοµικής και Χρηµατο̟ιστω-τικής Πολιτικής», ό̟ως έχει στην ελληνική και

    ̟ροσαρτήθηκε στο ν. 3845/2010. Α̟ό το εν λόγω«Μνηµόνιο» ̟αρατίθενται εκτεταµένα τµήµατα(α̟ό τη σελ. 37 µέχρι τη σελ. 47 της σχολιαζόµενηςα̟όφασης), ό̟ου εκτίθενται λε̟τοµέρειες καιστοιχεία: (α) για την δυσµενή εξέλιξη της οικονο-µικής κατάστασης στην Ελλάδα, (β) για τους βα-σικούς στόχους και τις ̟ροο̟τικές του ε̟ιβαλλό-µενου οικονοµικού ̟ρογράµµατος, για τα µέτραεισοδηµατικής ̟ολιτικής και «̟ολιτικής κοινωνι-κής ̟ροστασίας», της λήψης των ο̟οίων η κυβέρ-νηση ανέλαβε την υ̟οχρέωση (

    ̟ερικο̟ές µισθών,

    κοινωνικοασφαλιστικών ̟ αροχών κ.λ̟.), (γ) γιατις «δηµοσιονοµικές ̟ολιτικές», τις «̟ολιτικές στο χρηµατο̟ιστωτικό τοµέα» και τις «διαρθρωτικές

    ̟ολιτικές» µε όλες τις κατηγορίες των ε̟ιβαλλό-µενων µέτρων ̟ου ε̟ίσης ανέλαβε να ̟ραγµατο-

    ̟οιήσει η κυβέρνηση (µειώσεις δα̟ανών, αυξήσειςεσόδων, µισθολογικές, φορολογικές, διοικητικέςκαι άλλες µεταρρυθµίσεις, διαρθρωτικές µεταβο- λές κ.λ̟.) και ̟ολλά άλλα.

    Στη Σκέψη 14, το ΣτΕ αναφέρεται για ̟ ρώτηφορά στη «Σύµβαση ∆ανειακής ∆ιευκόλυνσης,

    ̟ου υ̟εγράφη, στις 8.5.2010, α̟ό τους εκ̟ροσώ-̟ους της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας και α̟ό τα άλλα

    15 κράτη µέλη της Ευρωζώνης. Το ∆ικαστήριο εδώ̟εριορίζεται στο να ̟αραθέσει: (α) α̟ό το άρθρο 1

    (1) της Σύµβασης ότι «οι δανειστές καθιστούν δια-θέσιµη στο ∆ανειολή

    ̟τη µια δανειακή διευκόλυν-

    ση», η ο̟οία «υ̟όκειται στους όρους και τις ̟ρο-ϋ̟οθέσεις του Μνηµονίου Συνεννόησης» και ότι«Ο ∆ανειολή

    ̟της χρησιµο̟οιεί όλα τα ̟ οσά ̟ ου

    δανείζεται...τηρώντας τις υ̟οχρεώσεις του ̟ου α-̟ορρέουν α̟ό το Μνηµόνιο Συνεννόησης» και (β)

    α̟ό το Προοίµιο της Σύµβασης: ότι τα «Μέτρα̟ου αφορούν το συντονισµό και την ε̟ιτήρηση

    της δηµοσιονοµικής ̟ ειθαρχίας της Ελλάδας καιορίζουν κατευθυντήριες γραµµές της οικονοµικής

    ̟ολιτικής για την Ελλάδα, θα καθοριστούν µε α-̟όφαση του Συµβουλίου δυνάµει των άρθρων 126

    (9) και 136» της Σ.Λ.Ε.Ε. και ότι η ̟ αρεχόµενη

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    12/374

     2012 ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ 2651

    στήριξη συναρτάται µε τη συµµόρφωση της Ελλά-δας µε τα µέτρα ̟ου ορίζει το Μνηµόνιο Συνεν-νόησης. Το ∆ικαστήριο αναφέρεται ε̟ίσης: (α) στη«Συµφωνία µεταξύ των Πιστωτών», ̟ου συνήφθητην ίδια ηµεροµηνία (8.5.10), ̟ ροσαρτήθηκε στηΣύµβαση και ̟ εριέχει τις ρυθµίσεις των µεταξύτους σχέσεων ως ̟ ρος το δανεισµό της Ελλάδας,(β) στην α̟ό 9.5.2010 έγκριση της χρηµατοδότη-σης του ∆ΝΤ και (γ) µια σειρά ̟ράξεων και α̟ο-φάσεων των δανειστών, µε λε̟τοµερή στοιχεία τηςραγδαίας ε̟ιδείνωσης της κατάστασης στην Ελ- λάδα και της διάψευσης των ̟ρώτων εκτιµήσεων.

    Είναι γνωστό ότι η «Σύµβαση ∆ανειακής ∆ιευ-κόλυνσης» αφενός µεν α̟οτελεί τη βασική σύµ-βαση, στην ο̟οία στηρίζονται οι συµφωνίες δα-νεισµού και α̟ό την ο̟οία εξαρτάται το κύροςτου «Μνηµονίου Συνεννόησης» µε τα τρία ε̟ιµέ-ρους «Μνηµόνια» και της συµφωνίας µεταξύ τηςΕλληνικής ∆ηµοκρατίας και του ∆ΝΤ, αφετέρουδε είναι η σηµαντικότερη για την Ελλάδα και κρι-σιµότερη για την κυριαρχία της, γιατί ̟εριλαµβά-νει τους ̟ρωτοφανείς όρους δέσµευσης της Χώραςκαι του Ελληνικού Λαού. Παρά ταύτα, το ∆ικα-στήριο τη χρησιµο̟οίησε α̟λά ως ̟ηγή ήδη γνω-στών και νοµικά άσχετων στοιχείων,  χωρίς ̟ ρο-  βληµατισµό   –ό̟ως και για τις άλλες συµφωνίες-για το κύρος της.

    Στη Σκέψη 13, τέλος, το ΣτΕ αναφέρεται στον. 3845/2010 και στα ̟ροσαρτηµένα σ’ αυτόν έγ-γραφα, το ̟εριεχόµενο των ο̟οίων και ̟εριγρά-φει. Ακολούθως ̟ αραθέτει όλα τα ε̟ιβαλλόµεναα̟ό τον εν λόγω νόµο µέτρα, ̟ου α̟οτέλεσαν καιτα ε̟ίµαχα µέτρα της ̟ ροκείµενης δίκης, για νακαταλήξει στην αιτιολογική έκθεση του νόµου. Α-

    ̟ό την έκθεση αυτή αντιγράφει σε εισαγωγικά έναµεγάλο τµήµα, το ο̟οίο αρχίζει: «Η ̟ ροσφυγήστο µηχανισµό ήταν το τελευταίο καταφύγιο γιανα α̟οτρα̟εί η χρεοκο̟ία της χώρας» και συνεχί-ζει µε την ̟ολιτική αιτιολογία των εν λόγω νοµο-θετικών µέτρων. Την αιτιολογία ε̟ιβολής των µέ-τρων α̟οδέχεται το ∆ικαστήριο  χωρίς καµιά δι- καστική αξιολόγηση και χωρίς κανένα νοµικό σχόλιο . Παρα̟έµ

    ̟ει δε στα Πρακτικά της Βουλής

    ̟ου ̟εριέχουν τη σχετική συζήτηση,  χωρίς, όµως,να αναφέρει τις αντίθετες ̟ ρος την κυβερνητική 

    θέση α̟

    όψεις, ούτε να αξιολογεί την εν λόγω συ- 

    ζήτηση σε σχέση µε τη δικαζόµενη υ̟

    όθεση  , α̟ο-δεχόµενο, ̟ροφανώς, την α̟οτυ̟ωµένη στην αι-τιολογική έκθεση θέση της ̟λειοψηφίας.

    ∆εδοµένου ότι, µετά α̟ό την ̟ρώτη κιόλας α-νάγνωση του µακροσκελούς, ̟ενήντα ̟ερί̟ου σε- λίδων, κειµένου του ∆ικαστηρίου, δια̟ιστώνεικανείς ότι δεν ̟ ρόκειται για νοµικό κείµενο δι-καστικής αιτιολογίας, είναι φυσικό να διερωτηθεί,γιατί τόσο εκτεταµένη η ̟εριγραφή. Φαίνεται ότιακριβώς ε̟ειδή δεν µ

    ̟ορούσε να υ̟άρξει δικα-

    στικό σκε̟τικό νοµικής θεµελίωσης, θεωρήθηκε α-ναγκαία η εκτεταµένη ̟αρουσίαση των ̟ολιτικών λόγων ̟ ου ε̟έβαλαν τα ̟ αράνοµα µέτρα, ώστενα µ

    ̟ορεί ευκολότερα να δικαιολογηθεί η στάση

    του ∆ικαστηρίου α̟έναντι στην υ̟όθεση ̟ου είχενα κρίνει. Σύντοµο σχολιασµό του κειµένου αυτού

    ̟αραθέτοµε στις Γενικές Παρατηρήσεις αυτού του̟ονήµατος.

    Γ. Η συνταγµατικότητα του ν. 3845/2010 και ηΓ. Η συνταγµατικότητα του ν. 3845/2010 και ηΓ. Η συνταγµατικότητα του ν. 3845/2010 και ηΓ. Η συνταγµατικότητα του ν. 3845/2010 και ηκύρωση των διεθνών συνθηκώνκύρωση των διεθνών συνθηκώνκύρωση των διεθνών συνθηκώνκύρωση των διεθνών συνθηκών

    1. Σκέψεις 27-33 – Αντικείµενο 

    Στις Σκέψεις αυτές εξετάζεται το ζήτηµα, αν ον. 3845/2010 έ̟ρε̟ε να ψηφιστεί µε βάσει τα άρ-θρα 28 § 2, 28 § 3 και 36 § 2 Σ. Στον εν λόγο νόµο,υ̟ενθυµίζεται ότι ε̟ισυνά̟τονταν τέσσερα µη υ-

    ̟ογεγραµµένα κείµενα ως Παραρτήµατα Ι-IV, µε-ταξύ των ο̟οίων τα δύο (Παράρτ. ΙΙΙ και IV) ήταντα κείµενα των δύο α̟ό τα τρία Μνηµονίων τηςδιεθνούς σύµβασης «Μνηµόνιο Συνεννόησης»

    ̟ου υ̟εγράφη µετά α̟ό δύο ηµέρες α̟ό την ηµε-ροµηνία δηµοσίευσης του ν. 3845/6.5.2010, ̟ ουείχαν τίτλο «Ελλάδα - Μνηµόνιο Οικονοµικής καιΧρηµατο̟ιστωτικής Πολιτικής» και «Ελλάδα –Μνηµόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριµένες Προ-ϋ̟οθέσεις Οικονοµικής Πολιτικής», µε ηµεροµη-νία και τα δύο: 3.5.2010.

    Η σχολιαζόµενη α̟όφαση έκρινε ότι ο νόµοςαυτός δεν υ̟άγεται στις διαδικασίες του άρθρου28 §§ 2 και 3 και 36 § 2 Σ. ∆ε θέλησε, όµως, να εξε-τάσει και βαθύτερα το ζήτηµα της συνταγµατικό-τητάς του, ως ̟ ροϊόντος κατάχρησης της νοµοθε-τικής εξουσίας. Οι σκέψεις τόσο της Πλειοψηφίας,όσο και της Μειοψηφίας έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέ-ρον, τόσο α̟ό τη σκο̟ιά της ορθότητας της δικα-στικής κρίσης στην ̟ροκείµενη υ̟όθεση, όσο καια̟ό τη σκο̟ιά της νοµικής θεωρίας και ̟ράξης.

    Στο κείµενο ̟ ου ακολουθεί, διαχωρίζοµε τοσχολιασµό της α̟όφασης σε δύο διακρινόµενα,α̟ό ά̟οψη του αντικειµένου, τµήµατα, µε διαχω-

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    13/374

     2652  ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ τόµος 60

    ρισµό στο κάθε τµήµα και των θέσεων Πλειοψη-φίας και Μειοψηφίας: στο̟ ρώτο    τµήµα , στο ο-

    ̟οίο εξετάζεται ο ν. 3845/2010 ως ̟ροϊόν αντισυ-νταγµατικής µεθόδευσης της νοµοθετικής λει-τουργίας και σχολιάζεται το σκε̟τικό της Πλειο-ψηφίας ως ̟ρος το αν υ̟αγόταν ο εν λόγω νόµοςστην ̟λειοψηφία του άρθρου 28 § 2 Σ και η αντί-στοιχη γνώµη της α̟οκλίνουσας Μειοψηφίας, καιστο δεύτερο τµήµα, ό̟ου εξετάζεται το ζήτηµα τηςσυνταγµατικότητας του ιδίου νόµου, λόγω ̟αρά-βασης των διατάξεων των άρθρων 28 § 3 και 36 § 2Σ.

    2. Το ζήτηµα της συνταγµατικότητας του ν. 3845 ως ̟ροϊόντος της νοµοθετικής λειτουργίας.

    α . Η κ ρ ί σ η τ η ς Π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς - Π α ρ α -τ η ρ ή σ ε ι ς

    Ο εν λόγω νόµος, α̟ό την κατάθεση, τη συζή-τηση και την ψήφισή του ως νοµοσχεδίου και τηνέκδοση και δηµοσίευσή του, σε συνδυασµό µε τησυζήτηση και την υ̟ογραφή και τη µη κύρωσητων διεθνών συµφωνιών δανεισµού της χώρας,κατά τις ηµεροµηνίες 3-5 Μαΐου 2010, α̟οτελεί

    ̟ροϊόν φαύλης χρήσης της νοµοθετικής διαδικα-σίας ̟ ου ̟ ροβλέ̟ει το Σύνταγµα και, συνε̟ώς,σοβαρή ̟ αραβίαση της αντι̟ροσω̟ευτικής καιτης κοινοβουλευτικής αρχής του ̟ολιτεύµατος στοε̟ί̟εδο άσκησης της νοµοθετικής και της κυβερ-νητικής λειτουργίας (ως ̟ρος τη νοµοθετική ̟ρω-τοβουλία και ως ̟ρος τη σύναψη διεθνών συµβά-σεων). Ο ̟ υρήνας της συνταγµατικής αυτής ̟ α-ραβίασης έγκειται στην όλη µεθόδευση της νοµο-θετικής διαδικασίας ̟αραγωγής του ν. 3845/2010,σε σχέση µε τη διαδικασία «σύναψης» των διε-θνών συµβάσεων δανεισµού, α̟ό την ά̟οψη ̟ε-ριεχοµένου (τίτλου, τεχνικής ρυθµίσεων, εξουσιο-δοτήσεων και συνηµµένων στο σχέδιο νόµου Πα-ραρτηµάτων), χρόνου (σε σχέση µε τις συµφωνίεςδανεισµού) και ̟ αρουσίασης στη Βουλή και στοκοινό1, η ο̟οία (µεθόδευση) δηµιούργησε ̟ λήρη

     _________ 

    1. Ο ν. 3845/2010 (ΦΕΚ Α΄ 65/06.05.2010) φέρει τοντίτλο: «Μέτρα για την εφαρµογή του µηχανισµού στή-ριξης της ελληνικής οικονοµίας α̟ό τα κράτη - µέλη τηςΖώνης του ευρώ και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο»,

    ̟εριλαµβάνει ε̟τά άρθρα µε αρίθµηση ολόγραφη

    (Πρώτον, ∆εύτερον κ.λ̟.), ό̟ως συνηθίζεται στους κυ-ρωτικούς νόµους. Το δε εδ. β΄ του άρθρου Πρώτου του

    σύγχυση τόσο στο αντι̟ροσω̟ευτικό σώµα, όσοκαι στον ελληνικό λαό ως ̟ ρος το αν ε̟ρόκειτογια κύρωση διεθνών συµβάσεων, αν το ̟εριεχόµε-νο των συνηµµένων Παραρτηµάτων δανεισµού ή-ταν το ̟εριεχόµενο των διεθνών συµβάσεων ή ανε̟ρόκειτο για νόµο του ελληνικού κράτους. Τησύγχυση δε αυτή εκφράζει ̟λήρως η ̟ροσωνυµίατου νόµου «Μνηµόνιο». Η ̟ροσωνυµία αυτή, ̟ου χρησιµο̟οιείται µέχρι σήµερα, δόθηκε εξαρχής α-σφαλώς µε το δόλιο σκο̟ό να δηµιουργήσει τησύγχυση, αν οι άνοµες δανειακές συµβάσεις κυ-ρώθηκαν, αν έ̟ρε̟ε να κυρωθούν α̟ό τη Βουλήή, έστω, αν γνωστο̟οιήθηκαν στα µέλη της. Σεσχέση δε µε το σκο̟ό αυτό, η µεθόδευση ήταν ε̟ι-τυχής: ̟ ολλοί µέχρι σήµερα δε γνωρίζουν, αν οιδιεθνείς συµβάσεις δανεισµού, το «Μνηµόνιο»,κυρώθηκαν ή αν έ̟ρε̟ε ή όχι να κυρωθούν σύµ-φωνα µε τα άρθρα 36 § 2 και 28 § 2 Σ. (Αλλά ̟ώςνα το γνωρίζουν οι Έλληνες ̟ ολίτες, ακόµη καιβουλευτές, όταν το ΣτΕ, ό̟ως συνάγεται α̟ό τηΣκέψη 28 της α̟όφασης, φαίνεται να το αγνοεί).Η αντισυνταγµατικότητα αυτής της µεθόδευσης, ηο̟οία τύ̟οις και ουσία συνιστούσε κατάχρησηνοµοθετικής εξουσίας, ̟ου ̟ροκατέλαβε και υ̟ο-κατέστησε τη συνταγµατική κύρωση των διεθνώνσυµβάσεων δανεισµού, ανήκε στη δικαιοδοσίατου ∆ικαστηρίου, το ο̟οίο όφειλε αυτε̟αγγέλτωςνα τη διαγνώσει και να την εξετάσει. Ήταν, άλλω-στε, τόσο εµφανής η µεθόδευση, όσο και γνωστό τοζήτηµα στο ∆ικαστήριο α̟ό το φάκελο της υ̟όθε-σης, στον ο̟οίο υ̟ήρχαν: και το φυλλάδιο έκδο-σης του ∆ΣΑ µε τη µελέτη µου «Οι Συµφωνίες ∆α-νεισµού της Ελλάδας», και η γνωµάτευσή µου γιατο ∆ΣΑ «Αντίκρουση της Εισήγησης», ό̟ου ̟ ερι-

     _________ 

    νόµου όριζε ότι: «Τα µνηµόνια, οι συµφωνίες και οισυµβάσεις του ̟ροηγούµενου εδαφίου, εισάγονται στηΒουλή για κύρωση», για να αντικατασταθεί η λέξη «κύ-ρωση», µετά α̟ό έξι µέρες, µε τον αντισυνταγµατικόν. 3847/11.6.2010, ̟ου κατάργησε (!) την αρµοδιότητατης Βουλής για την κύρωση των διεθνών συµβάσεων µετις φράσεις: «συζήτηση και ενηµέρωση. Ισχύουν και ε-κτελούνται α̟ό της υ̟ογραφής τους». Η σύγχυση ̟ου

    ̟ροκαλούσαν όλα αυτά σε όλους τους ̟ολίτες και στους̟ιο ̟ολλούς ̟ολιτικούς ήταν ̟ρωτοφανής. Ε̟ι̟λέον τα̟ροβλε̟όµενα νοµοθετικά µέτρα –τα ο̟οία α̟οτελούν

    και αντικείµενο της δίκης- είναι µέτρα ̟ου αναγνωρίζεικάνεις εύκολα στις ̟ ροβλέψεις των ̟ ροσαρτηµένων

    στο νόµο δύο ε̟ιµέρους «Μνηµονίων» της δανειακήςσυµφωνίας «Μνηµόνιο Συνεννόησης».

  • 8/20/2019 ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (ολόκληρο το) ΒΙΒΛΙΟ-νoB-2012-60-10

    14/374

     2012 ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ 2653

    γραφόταν κριτικά το εν λόγω ζήτηµα ε̟αρκώς. Ε-δώ είναι ολοφάνερη για άλλη µια φορά η έλλειψη συνταγµατικού δικαστηρίου.

    Αντί το ∆ικαστήριο να ̟ροβεί στην ενδελεχή ε-ξέταση του ̟ αρα̟άνω ζητήµατος, ̟ ροέβη, στηΣκέψη 27, στην εξέταση του βάσιµου ή του ̟αρα-δεκτού του ̟ροβαλλόµενου λόγου αντισυνταγµα-τικότητας του ν. 3845/2010 για ̟αράβαση του άρ-θρου 28 § 2 Σ και, στη Σκέψη 28, στη σύνταξη ενόςδικανικώς ̟εριττού και άσχετου, στην ουσία του,«αιτιολογικού». ΄Οσον αφορά στο σκε̟τικό τηςΠλειοψηφίας στη Σκέψη 27, ό̟ου θεωρεί ότι ο λό-γος αντισυνταγµατικότητας του ̟αρα̟άνω νόµουγια µη τήρηση του όρου της ειδικής ̟λειοψηφίαςτου άρθρου 28 § 2 είναι αβάσιµος, γιατί δεν α̟ο-τελεί διεθνή σύµβαση, καθώς και όσον αφορά στοσκε̟τικό της Μειοψηφίας στην ίδια Σκέψη ̟ ουθεωρεί τον ̟ροβαλλόµενο λόγο α̟αράδεκτο, γιατίτο «Μνηµόνιο δεν α̟οτελεί διεθνή συµφωνία»,αλλά και αν α̟οτελεί, το ζήτηµα της ψήφισης µετην ̟λειοψηφία του άρθρου 28 § 2 ή όχι, δεν ελέγ- χεται δικαστικώς, γιατί το ζήτηµα «ανάγεται στηδιαδικασία» και όχι στο ̟ εριεχόµενο του νόµου,

    ̟αρατηρούµε ότι δε διευκρινίζεται µε σαφήνεια,τι εννοούν και τα δύο σκε̟τικά µε τον όρο «διε-θνής σύµβαση» στη δικαζόµενη υ̟όθεση, τα ̟ρο-σαρτηµένα στο ν. 3845/2010 κείµενα των δύο«Μνηµονίων» ή τη δανειακή σύµβαση ̟ου είχε υ-

    ̟ογραφεί ως «Μνηµόνιο Συνεννόησης». Η σύγ- χυση αυτή –ή, τουλάχιστον, ασάφεια αιτιολογίας-

    ̟λανάται σε ολόκληρη την α̟όφαση. Ε̟ίσης, τοσκε̟τικό της Μειοψηφίας, ότι δεν ελέγχεται τοκύρος µιας διεθνούς σύµβασης µε βάση το άρθρο28 § 2, γιατί αφορά στη διαδικασία και όχι στο

    ̟εριεχόµενο, είναι, αναµφίβολα, εσφαλµένο, γιατί λησµονεί ότι α

    ̟ό την τήρηση του όρου αυτού ε- 

    ξαρτάται η ισχύς (του ̟ εριεχοµένου) της σύµβα- 

    σης ως εσωτερικού δ�