ΙΣΤΟΡΙΑ MΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ...

131
ΙΣΤΟΡΙΑ MΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Αικατερίνης Κατσώνη Καθηγήτριας- Φιλολόγου 1 ου Γυμνασίου ΑΙΓΑΛΕΩ 1) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 2) ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ 3) ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ, ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΝΕΚΔΟΤΟΛΟΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 4) ΤΕΣΤ ΚΑΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ 5) ΕΡΓΑΣΙΕΣ (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ) 6) ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 7) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1).ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ‘’Πάνω από έναν αιώνα πριν , δημιουργήσαμε σχολεία – εργοστάσια για τη βιομηχανική οικονομία. Τώρα πρέπει να διδάξουμε την ικανότητα και τη θέληση για μάθηση και να φέρουμε στην τάξη του σχολείου τα τρία πιο ισχυρά συστατικά της εσωτερικής κινητοποίησης: παιχνίδι, πάθος, στόχευση.’’ (Τόνυ Γουάγκνερ, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ). Το μάθημα της Ιστορίας υπηρετεί δυο-τρεις στόχους: να αποκτήσουν οι μαθητές την εθνική αυτοσυνειδησία , που είναι απαραίτητη στα πλαίσια του σύγχρονου κοσμοπολιτισμού, για την καλύτερη κατανόηση του παρόντος , αλλά και τη ρεαλιστική σύλληψη και ασφαλή αντιμετώπιση του μέλλοντος . Από την άλλη, μέσα από τη συναρπαστική συχνά αφήγηση των πεπραγμένων, η Ιστορία προσφέρει πολύτιμα μαθήματα ζωής. Εδώ ακριβώς, βέβαια, έγκειται η ευθύνη του Διδάσκοντα να εμπνεύσει στους μαθητές του την αγάπη για τα περασμένα, που δεν είναι σχεδόν ποτέ τελειωμένα, αλλά πάντα ιδιοτύπως ενεργά.

Transcript of ΙΣΤΟΡΙΑ MΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ...

ΙΣΤΟΡΙΑ MΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Αικατερίνης Κατσώνη

Καθηγήτριας- Φιλολόγου 1ου Γυμνασίου ΑΙΓΑΛΕΩ

1) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ2) ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ 3) ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ, ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΝΕΚΔΟΤΟΛΟΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 4) ΤΕΣΤ ΚΑΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ5) ΕΡΓΑΣΙΕΣ (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ) 6) ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 7) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1).ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

‘’Πάνω από έναν αιώνα πριν , δημιουργήσαμε σχολεία – εργοστάσια για τη βιομηχανική οικονομία. Τώρα πρέπει να διδάξουμε την ικανότητα και τη θέληση για μάθηση και να φέρουμε στην τάξη του σχολείου τα τρία πιο ισχυρά συστατικά της εσωτερικής κινητοποίησης: παιχνίδι, πάθος, στόχευση.’’ (Τόνυ Γουάγκνερ, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ).

Το μάθημα της Ιστορίας υπηρετεί δυο-τρεις στόχους: να αποκτήσουν οι μαθητές την εθνική αυτοσυνειδησία, που είναι απαραίτητη στα πλαίσια του σύγχρονου κοσμοπολιτισμού, για την καλύτερη κατανόηση του παρόντος, αλλά και τη ρεαλιστική σύλληψη και ασφαλή αντιμετώπιση του μέλλοντος. Από την άλλη, μέσα από τη συναρπαστική συχνά αφήγηση των πεπραγμένων, η Ιστορία προσφέρει πολύτιμα μαθήματα ζωής. Εδώ ακριβώς, βέβαια, έγκειται η ευθύνη του Διδάσκοντα να εμπνεύσει στους μαθητές του την αγάπη για τα περασμένα, που δεν είναι σχεδόν ποτέ τελειωμένα, αλλά πάντα ιδιοτύπως ενεργά.

Και είναι η σειρά του Καθηγητή να διδάξει το μάθημα. Να το διδάξει συστηματικά, όχι αποσπασματικά Να μιλήσεις για Βυζάντιο χωρίς τη Ρώμη δε γίνεται. Πάνω εκεί στηρίζεται η Βυζαντινή Ιστορία.

Η Ρωμαϊκή Ιστορία συνήθως δε διδάσκεται στην Α’ Γυμνασίου ή αν διδάσκεται είναι τόσο περιληπτική που καταντά ελλιπής. Γι’ αυτό ξεκινάμε με σημειώσεις από εκεί που έμειναν τα παιδιά στην Α’ Γυμνασίου και τελειώνουμε το βιβλίο-για να μην έχουν ελλείψεις στην ιστορική εκπαίδευσή τους.

Βασικές αρχές:

95

1) Το μάθημα δεν διαβάζεται, παραδίδεται στους μαθητές, με γοργό ρυθμό, με ζωντάνια, πάντα με χάρτη, με συχνές επαναλήψεις («Η επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως»). Και οι αδιάβαστοι μαθαίνουν με την προφορική επανάληψη.

2) Στον πίνακα (ή στον Η/Υ) αναγράφονται τα κύρια σημεία του σχεδιαγράμματος.

3) Οι μαθητές σημειώνουν τα σχόλια, τα ζητάμε στην εξέταση.

4) Δεν επιμένουμε στα παραθέματα. Γενική Ιστορία μαθαίνουν οι μαθητές, την εμβάθυνση στο Λύκειο και όταν γίνουν ιστορικοί. Σε σχετική ερώτηση ζητάμε να μας πουν με δικά τους λόγια τι λέει το παράθεμα και τι διάβασαν σχετικά στο μάθημά τους, κάνοντας ένα απλό σχόλιο, π.χ. μια σύγκριση.

5) Αναλύουμε εικόνες – χάρτες βιβλίου αν υπάρχει χρόνος.

6) Ελέγχουμε μ’ ένα πέρασμα στα θρανία αν έχουν γραφεί οι εργασίες, μόλις μπαίνουμε στην τάξη. Το τετράδιο θα χρησιμοποιηθεί στα τεστ και στο τέλος για την επανάληψη. Έτοιμες οι ερωτήσεις , έτοιμες οι απαντήσεις. Γι’ αυτό σε πλήρη τάξη-και με βαθμό. Όταν δίνουμε στους μαθητές φωτοτυπημένες σημειώσεις, ελέγχουμε αν έχουν επικολληθεί στο τετράδιό τους. Κάποτε βράβευα τα καλύτερα τετράδια!

7)Εννοείται ότι εξετάζουμε πάντοτε το προηγούμενο μάθημα, με ερωτήσεις ή χωρίς ερωτήσεις, ελέγχοντας την ακρίβεια και την άνεση της έκφρασης. Άλλωστε η Ιστορία μας μαθαίνει πώς να μιλάμε.

8)Δεν ξεχνάμε το τρίπτυχο: 10’ εξέταση ,20’ παράδοση, 10’ εμπέδωση.

9) Όταν χάνονται μαθήματα , αναθεωρούμε το πρόγραμμα, ιδανικά ενημερώνοντας και συνεργαζόμενοι με τους συνδιδάσκοντες το μάθημα. Δίνουμε περιλήψεις, συμπτύσσουμε την ύλη: π.χ.Άραβες:1 μάθημα αντί για 2 μαθήματα, Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο 1 μάθημα αντί για 2 μαθήματα κ.λ.π.

10)Ξεκινάμε τις γραπτές δοκιμασίες με 10’ τεστ και μετά βάζουμε διαγώνισμα τριμήνου (για να καταλάβουν οι μαθητές τον τρόπο εξέτασης). Όλα επαναληπτικά και προειδοποιημένα, αφού στόχος είναι να διαβάσουν και να γράψουν καλά οι μαθητές .(Φροντίζουμε να μη συμπίπτουν με άλλα διαγωνίσματα).Ενημερώνουμε τους γονείς, έστω και τηλεφωνικά, όταν παρατηρούμε αμέλεια κατ’ εξακολούθηση.

Πολύ βοηθούν οι εργασίες –κίνητρα για να διαβάσουν οι μαθητές π.χ. Ιστορία μέσα από τη Λογοτεχνία και να παρουσιάσουν στην τάξη σύντομη περίληψη ( με βαθμό ).

95

Επίσης προγραμματίζουμε από το Σεπτέμβριο εκπαιδευτικές επισκέψεις στο Βυζαντινό Μουσείο, στο Μουσείο Μπενάκη, στη Μονή Δαφνίου κ.λ.π., να γνωρίσουν τα παιδιά τα Βυζαντινά μνημεία της περιοχής.

Γενικά προετοιμαζόμαστε, παρακολουθούμε την κριτική βιβλίων στις έγκυρες εφημερίδες, ενημερωνόμαστε για τις νέες εκδόσεις. Δοκιμάζουμε με φρόνηση και μέτρο το καινούργιο.

Μην ετεροκαθοριζόμαστε . ‘’Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες, εγώ θα σώσω τον κόσμο. Κι αν δε σωθεί, εγώ θα φταίω’’.(Ν. Καζαντζάκης) Επαναστατική πράξη σήμερα είναι να κάνει κανείς τη δουλειά του υπεύθυνα, όσο καλύτερα μπορεί, με κέφι , με ενθουσιασμό, χωρίς παράπονα και μικροπρέπειες.

2) ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ (62 ΩΡΕΣ -53 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ)

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

1. MAΘ. 1ο Το κράτος της Μακεδονίας(Σημειώσεις + σχ. Βιβλίο Α’ Γυμνασίου).

2. ΜΑΘ.2ο Κλασική εποχή Γράμματα-Τέχνες >>

3. ΜΑΘ.3ο Ελληνιστικά χρόνια >>

4. ΜΑΘ.4ο Το Ρωμαϊκό κράτος (σημειώσεις).

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

1. ΜΑΘ.5ο Οι συνέπειες των κατακτήσεων (σημειώσεις).

2. ΜΑΘ.6ο Εμφύλιοι πόλεμοι-κατάλυση Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (σημειώσεις).

3. ΜΑΘ.7ο Η Ρωμαϊκή ειρήνη (σημειώσεις).

4. ΜΑΘ.8ο Ρωμαίοι αυτοκράτορες του 3ου αιώνα-Χριστιανισμός-Παρακμή-

Τετραρχία (σημειώσεις).

5. ΜΑΘ.9ο ΤΕΣΤ ΣΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (ΜΑΘ.4-8.)- Βιβλίο Β’ Γυμνασίου-

Παρουσίαση-Εισαγωγή.

6. ΜΑΘ.10ο Από τη Ρώμη στη νέα Ρώμη.

7. ΜΑΘ.11ο Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αιώνα.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

1. ΜΑΘ.12ο Η πάλη των αιρέσεων με τη νέα θρησκεία.

2. ΜΑΘ.13ο ΤΕΣΤ ΣΤΑ ΜΑΘ 9-12.- Ο Ιουστινιανός και το έργο του.

3. ΜΑΘ.14ο Ο Ιουστινιανός και το έργο του(συνέχεια).

4. ΜΑΘ.15ο Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του.

95

5. ΜΑΘ,16ο Επαναληπτικό μάθημα.

6. ΜΑΘ.17ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α’ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΣΤΑ ΜΑΘ.13-16.

7. ΜΑΘ.18ο Λαοί στον περίγυρο του Βυζαντινού Κράτους.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

1. ΜΑΘ.19ο Η εξάπλωση των Αράβων.

2. ΜΑΘ.20ο Το εμπόριο-πολιτισμός του Ισλάμ.

3. ΜΑΘ.21ο Περίοδος ακμής του Βυζαντίου - διαμόρφωση Μεσαιωνικής

Ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

4. ΜΑΘ.22ο Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων.

5. ΜΑΘ.23ο Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ’ –επανάληψη.

6. ΜΑΘ.24ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Β’ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΣΤΑ ΜΑΘ. 21-23.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

1. ΜΑΘ.25ο Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς – Βουλγάρους.

2. ΜΑΘ.26ο Βυζαντινή εποποιία-σημειώσεις Βασίλειος Α’, Λέων ΣΤ’, Κων/νος Ζ’.

3. ΜΑΘ.27ο Ρωμανός Β’, Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής-σημειώσεις.

4. ΜΑΘ.28ο Βασίλειος Β’ – σημειώσεις και από το σχ. Βιβλίο κεφ. 5-.

5. ΜΑΘ.29ο Σχόλια παραθέματα κεφ. 6-7 εργασίες.

6. ΜΑΘ.30ο Εξελίξεις στην οικονομία και τη νομοθεσία.

7. ΜΑΘ.31ο ΤΕΣΤ ΣΤΑ ΜΑΘ. 25-30– Κρίση και απώλειες της αυτοκρατορίας.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

1. ΜΑΘ.32ο Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας.

2. ΜΑΘ.33ο Η Ενετική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών.

3. ΜΑΘ.34ο Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης-σημειώσεις.

4. ΜΑΘ.35ο Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη.

5. ΜΑΘ.36ο Η ανάκτηση της Κων/λης και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος –σημειώσεις.

6. ΜΑΘ.37ο ΤΕΣΤ ΣΤΑ ΜΑΘ.32-36. Βούλγαροι-Σέρβοι-Εξάπλωση των Τούρκων –

σημειώσεις +σχ. Βιβλ. σελ. 65.

7. ΜΑΘ.38ο Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών –Η άλωση της Πόλης

σημειώσεις + σχ. Βιβλίο.

95

8. ΜΑΘ.39ο Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο- Η Βυζαντινή Γραμματεία-

σημειώσεις.

ΜΑΡΤΙΟΣ

1. ΜΑΘ.40ο Επιστήμη και τεχνολογία Εικαστικά –Μουσική- σημειώσεις.

2. ΜΑΘ.41ο Η εξέλιξη της Μεσαιωνικής Ευρώπης μετά τη μετανάστευση των

λαών-σημειώσεις.

3. ΜΑΘ.42ο Η διαμόρφωση της Δυτικής Ευρώπης κατά τα τέλη του Μεσαίωνα –

σημειώσεις.

4. ΜΑΘ.43ο Η καθημερινή ζωή στη Μεσαιωνική Ευρώπη-Λογοτεχνία/Τέχνες-

Μουσική-σημειώσεις.

5. ΜΑΘ.44ο Νεότεροι χρόνοι- Ανακαλύψεις.

6. ΜΑΘ.45ο Αναγέννηση-ανθρωπισμός-οικουμενικός άνθρωπος.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

1. ΜΑΘ.46ο Έλληνες λόγιοι-τυπογραφία-Γράμματα-Επιστήμες.

2. ΜΑΘ.47ο Τέχνη.

3. ΜΑΘ.48ο Επαναληπτικό μάθημα-εργασίες.

4. ΜΑΘ.49ο ΤΕΣΤ ΣΤΑ ΜΑΘ.44-48- Η θρησκευτική μεταρρύθμιση α’ μέρος-

σημειώσεις.

ΜΑΙΟΣ

1. ΜΑΘ.50ο Η θρησκευτική. Μεταρρύθμιση β’ μέρος –σημειώσεις,

2. ΜΑΘ.51ο Πολιτικές-Οικονομικές Εξελίξεις-Γράμματα-Τέχνες.

3. ΜΑΘ.52ο Ο Ελληνισμός υπό Βενετική και Οθωμανική Κυριαρχία.

4. ΜΑΘ.53ο Ανακοίνωση ύλης εξετάσεων-Οδηγίες.

3). ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΕΚΔΟΤΟΛΟΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΜΑΘΗΜΑ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣΕΝΝΟΙΑ: Τι είναι Ιστορία; (= γνώση των επιτευγμάτων του ανθρώπου ανά τους αιώνες )-Ποιοι οι σκοποί της; ( βλ. εισαγωγή)ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ:

ΑΡΧΑΙΑ:

95

11ος-8ος αι. Γεωμετρική εποχή. 7ος-6ος αι. Αρχαϊκή εποχή 5ος-4ος αι. Κλασική εποχή 3ος-2ος αι. Ελληνιστικά χρόνια ( έως 146 π.Χ.) 146 π.Χ.-330 μ.Χ. Ρωμαϊκά χρόνια.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ: 330-717 πρωτοβυζαντινή περίοδος. 717-1204 μεσοβυζαντινή περίοδος. 1204-1453 υστεροβυζαντινή περίοδος.

ΝΕΟΤΕΡΗ 1453-σήμερα

(Αρχίζουμε την ύλη απ’ όπου σταμάτησαν οι μαθητές στην Α’ ΤΑΞΗ- εδώ με περιλήψεις που φωτοτυπούμε και μοιράζουμε στους μαθητές, καλύπτουμε το διάστημα από 350 π.Χ. έως 330 μ.Χ. ,για να μεταβούμε ομαλά στα Βυζαντινά χρόνια).

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ( σχ. Βιβλ. Α’ Γυμν.), Σημειώσεις

Οι αρχαίοι Μακεδόνες (<μακεδνός= ψηλός, ρωμαλέος)ήταν από τα τελευταία δωρικά φύλα. Λαός απομονωμένος ,με πολεμική πείρα λειτουργούσε ως κυματοθραύστης, αποκρούοντας επιθέσεις άλλων λαών. Πολίτευμά τους η βασιλεία. Πρωτεύουσά τους η Πέλλα. Θρησκευτικό τους κέντρο ήταν το Δίον της Πιερίας.

Ο Φίλιππος (359-336 π.Χ.), βασιλιάς της Μακεδονίας, είχε ως όραμα να καταστήσει τη χώρα του ηγέτιδα δύναμη του Ελληνισμού. Θαυμαστές του οι ρήτορες Ισοκράτης και Αισχίνης, αντίπαλός του ο ρήτορας Δημοσθένης.

Πρώτα ο Φίλιππος αναδιοργάνωσε το στρατό (σάρισσα, λοξή φάλαγγα). Έπειτα εξασφάλισε τη χώρα του από τις επιθέσεις των βάρβαρων λαών και τέλος έδωσε στη Μακεδονία έξοδο στη θάλασσα απωθώντας τους Αθηναίους από τις αποικίες τους στη Χαλκιδική (Όλυνθος) και από την Αμφίπολη.

Είναι ώρα να βαδίσει ο Φίλιππος προς τη Νότια Ελλάδα. Στην πεδιάδα της Χαιρώνειας (Θήβα) το 338 π.Χ. οι Αθηναίοι- Θηβαίοι συντρίφτηκαν από τους Μακεδόνες-στη μάχη διακρίθηκε ο Αλέξανδρος, 18 μόλις ετών. Το 337 π.Χ. αποφασίστηκε εκστρατεία εναντίον των Περσών όλων των Ελλήνων ‘’πλην Λακεδαιμονίων’’. Ακολούθησε η δολοφονία του Φιλίππου.

Το όραμα του πατέρα του πραγματοποίησε ο Αλέξανδρος. Ξεκίνησε από την Πέλλα (334 π.Χ.), νίκησε τους Πέρσες στο Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.) και άνοιξαν οι πύλες της Μ. Ασίας. Με τη νίκη στην Ισσό(333 π.Χ.) ελευθερώθηκε ο δρόμος για την Αίγυπτο. Τελευταία νίκησε στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.)και κατέλαβε τις

95

παλιές πρωτεύουσες της Περσίας, Βαβυλώνα, Σούσα, Περσέπολη, Εκβάτανα. Έφτασε ως τον Ινδό ποταμό και μετά από επιθυμία του στρατού του επέστρεψε στα Σούσα για να πεθάνει στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ.

Το έργο του Μ. Αλεξάνδρου είναι σημαντικότατο. Τα θετικά του στοιχεία:1. Ως στρατιωτικός ήταν ιδιοφυία αφού σε τόσο λίγο χρόνο έκανε τόσες

κατακτήσεις. 2. Ως πολιτικός ενθάρρυνε τη συμφιλίωση των λαών με τη διάδοση της ελλ.

Γλώσσας των μεικτών γάμων των Γραμμάτων και των Τεχνών , τη δημιουργία ελλ. Πόλεων.

3. Εφάρμοσε ανεξιθρησκία. 4. Κυκλοφόρησε κοινό νόμισμα. 5. Κατασκεύασε δρόμους και λιμάνια.6. Ευνόησε τις επιστήμες, τη Γεωγραφία την Ιστορία τη Βοτανική.7. Η εκστρατεία του ονομάστηκε ‘’ένοπλος εξερεύνησις’’.Το θάνατό του θρήνησαν νικητές και ηττημένοι (Μοντεσκιέ) Ο θρύλος του ζει.

Τα μελανά σημεία. Ο Αλέξανδρος λόγω των επιτυχιών του έχασε την απλότητά του κι έφτασε σε στιγμή παραφοράς να φονεύσει το φίλο και σωτήρα του, τον Κλείτο, πράξη για την οποία μετάνιωσε πικρά.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ποιες μάχες έκριναν την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου;

2.Πως κρίνετε το έργο του Μ. Α. και γιατί;

ΟΔΗΓΙΕΣ-ΣΧΟΛΙΑ

1.Ξεκινάμε με την ευθεία του χρόνου:

ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ 1100 π.Χ.-146 π. Χ.

Κλασική εποχή 500 π. Χ. έως 30 0π. Χ. (Φίλιππος 359-336, Αλέξανδρος 336-323)

2.Τονίζουμε την ελληνική καταγωγή των Μακεδόνων: Ο Αλέξανδρος Α’ έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες (επιτρεπόταν μόνο στους Έλληνες.), Ο Μ. Αλέξανδρος είχε δάσκαλο τον Αριστοτέλη, σπουδαίοι καλλιτέχνες (Ευριπίδης, Ζεύξις) έζησαν στην αυλή των Μακεδόνων Βασιλέων.

3.Αναθέτουμε να ζωγραφίσουν οι μαθητές ένα Μακεδόνα στρατιώτη-θα συνεχίσουν αργότερα με ένα Ρωμαίο και ένα Βυζαντινό, για να φτάσουμε στο φουστανελά της Τουρκοκρατίας και να δείξουμε την εξέλιξη της στρατιωτικής ενδυμασίας –Να παρουσιάσουν οι μαθητές το ποίημα του Καβάφη ‘Στα 200 π.Χ.’

95

4.Απαραιτήτως δείχνουμε στο χάρτη την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου εναντίον των Περσών.

5.Αναφερόμαστε στη φυλή των Καλάς του Β. Αφγανιστάν που θεωρούν εαυτούς απογόνους του Ισκαντάρ (Μ.Αλεξάνδρου).

ΜΑΘΗΜΑ 2ο ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (479-332π.Χ.)-Από το βιβλίο της Α’ Γυμνασίου

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ: Ηρόδοτος- Περσικοί πόλεμοι

Θουκυδίδης Αθηναίος- Πελοποννησιακός πόλεμος

Ξενοφών Αθηναίος - >>

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Σοφιστές: πάντων μέτρον άνθρωπος.

Σωκράτης: διαλεκτική μέθοδος. Θεωρείται κήρυκας της ηθικής ζωής. Πλάτων Αριστοτέλης.

ΙΑΤΡΙΚΗ: Ιπποκράτης.

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης.

ΘΕΑΤΡΟ: Τραγική ποίηση: τραγωδία, σατυρικό δράμα, κωμωδία.

Εκπρόσωποι: Αισχύλος- Σοφοκλής-Ευριπίδης, Αριστοφάνης.

ΤΕΧΝΕΣ

Κλασικό= διαχρονικό, αξεπέραστο. Γνωρίσματα της κλασικής τέχνης: το μέτρο, η αρμονία και το κάλλος.

Περίοδοι της κλασικής τέχνης

1. Πρώιμη κλασική ( αυστηρός ρυθμός,480-450 π.Χ.)Γνωρίσματα: βαριές στιβαρές μορφές, έντονη στιγμιαία κίνηση.

2. Ώριμη κλασική (450-390 π.Χ. ) Γνωρίσματα: ήρεμες μορφές ,ανάδειξη γυναικείας ομορφιάς.

3. ’Ύστερη κλασική ( 390-323 π.Χ.)Γνωρίσματα: ελεύθερη κίνηση, έντονα συναισθήματα.

Κλασικισμός= μίμηση κλασικών έργων( νεοκλασικά)

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

95

Δημιουργία κορινθιακού κιονόκρανου ( Καλλίμαχος ) Ναοί- Θέατρα

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Υλικά: μάρμαρο, ορείχαλκος, ελεφαντοστό, χρυσός.

Έργα: αγάλματα < αγάλλομαι, αθλητές, πολεμιστές.

Γλύπτες: Φειδίας, Πολύκλειτος, Μύρων, Πραξιτέλης.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι εννοούμε με τον όρο κλασικός;

2.Να βρείτε από έντυπα-κάρτες έργα κλασικής τέχνης και να τα τοποθετήσετε στο τετράδιό σας σημειώνοντας τα στοιχεία τους.

ΣΧΟΛΙΑ

-Μια διήγηση για το κορινθιακό κιονόκρανο από το δάσκαλό μου, τον αείμνηστο κ. Πλατανιά:

<<Μπαίνοντας σ’ ένα νεκροταφείο , ο γλύπτης Καλλίμαχος σταμάτησε μπροστά στον τάφο ενός μικρού παιδιού: η μητέρα του είχε εναποθέσει εκεί το καλάθι με τα παιχνίδια του και με τον καιρό φύτρωσαν μέσα αγκάθια. Έτσι εμπνεύστηκε ο γλύπτης το κιονόκρανο: ένα καλάθι με αγκάθια>>.

Χρόνια μετά στο Βοτανικό Κήπο Διομήδους στο Χαϊδάρι, που σύμφωνα με επιθυμία του ιδρυτή του, περιέχει φυτά που ενδημούσαν και στην αρχαιότητα ,είδα φυτεμένα σε βραγιές αγκάθια με πλατιά φύλλα- ίδια μ’ αυτά του κορινθιακού κιονόκρανου!

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ (323- 146 π.Χ.), Σημειώσεις

Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ακολούθησε άγρια σύγκρουση μεταξύ των διαδόχων του, των επιγόνων. Η τελική αναμέτρηση έγινε στην Ιψό της Φρυγίας (301π.Χ.) και οδήγησε στην οριστική διάσπαση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου και στο σχηματισμό των εξής κρατών:

1. Βασίλειο της Μακεδονίας, με πρωτεύουσα την Θεσσαλονίκη.

2. Βασίλειο της Συρίας, με πρωτεύουσα την Αντιόχεια.

3. Βασίλειο της Θράκης- διαλύθηκε γρήγορα.

4. Βασίλειο της Αιγύπτου με πρωτεύουσα την Αλεξάνδρεια.

5. Βασίλειο της Περγάμου με πρωτεύουσα την Πέργαμο.

95

Η Μακεδονία δοκιμάστηκε από επιδρομή των Γαλατών, το 277. Αποκρούστηκαν από τον Αντίγονο το Γονατά και εγκαταστάθηκαν στη Μ. Ασία. Σ’ αυτούς έγραψε την ‘’προς Γαλάτας΄΄ επιστολή ο Απόστολος. Παύλος.

Δύο ομοσπονδίες πόλεων δημιουργήθηκαν στη Ν. Ελλάδα τα χρόνια αυτά της παρακμής: Η Αιτωλική και η Αχαϊκή Συμπολιτεία (280 π.Χ.) Στην Αχαϊκή διακρίθηκαν οι στρατηγοί Άρατος ο Σικυώνιος και ο Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης, ο επονομασθείς ‘’έσχατος των Ελλήνων’’ για την αξιοπρεπή στάση του προς τους Ρωμαίους. Δυστυχώς οι έριδες δεν βοήθησαν σε μια κοινή στάση των Συμπολιτειών έναντι των Ρωμαίων.

Στη Σπάρτη υπάρχει παρακμή, λόγω απομόνωσης και ολιγανθρωπίας. Μόνο 700 πολίτες απέμειναν και 100 είχαν κλήρους γης. Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των δύο βασιλέων, του Άγη και του Κλεομένη, που εισηγήθηκαν αποκοπή των χρεών , αναδασμό γης κ.λ.π. απέτυχαν με την παρέμβαση του Αράτου και των Μακεδόνων που νίκησαν τον Κλεομένη στη μάχη της Σελλασίας το222 π. Χ. Από τώρα αρχίζει η ανάμειξη των Ρωμαίων στα πράγματα της Ελλάδας.

Στην Ήπειρο ο βασιλιάς Πύρρος επιχείρησε τον εκσυγχρονισμό του κράτους του. Όραμά του η ίδρυση μιας αυτοκρατορίας στη Δύση ανάλογη μ’ αυτή του Αλεξάνδρου στην Ανατολή. Συγκρούστηκε με τους Ρωμαίους ,τους νίκησε δυο φορές στην Ιταλία ( Ηράκλεια 280 π.Χ., Άσκλο 279 π.Χ.) αλλά με μεγάλες απώλειες ( «πύρρειος νίκη») και τελικά ηττήθηκε στο Βενεβέντο (275 π.Χ.) και επέστρεψε στην Ήπειρο. Προσπαθώντας να υποτάξει την Πελοπόννησο βρήκε άδοξο θάνατο στο Άργος. Σε κρίσιμες ώρες για την Ελλάδα έλειψε ένας άξιος ηγέτης.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Ποια κράτη προέκυψαν από τη διάσπαση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου ;

2. Ποιος στρατηγός ονομάσθηκε ‘’έσχατος των Ελλήνων; Γιατί;3. Τι εννοούμε με τον όρο ‘’πύρρειος νίκη’’;4. Τι ήταν ο πάπυρος και τι η περγαμηνή; Ποια η σημασία τους;

ΣΧΟΛΙΑΑπαραίτητος ο χάρτης. Να δείξουν οι μαθητές τα βασίλεια.Ο Φιλοποίμην, ο έσχατος των Ελλήνων. Η συμπαθέστερη μορφή των ταραγμένων εκείνων καιρών. Εισήγαγε τη Σπάρτη στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, τότε γνώρισε την τελευταία της αναλαμπή. Απλός ανιδιοτελής , ικανός στρατηγός. Οι Ρωμαίοι με την τακτική του «διαίρει και βασίλευε» υποκίνησαν τους Μεσσηνίους κατά των Αχαιών. Ο Φιλοποίμην συνελήφθη αιχμάλωτος και καταδικάστηκε να πιεί το κώνειο (183π.Χ.)

95

Ο Αγις, βασιλιάς της Σπάρτης (244π.Χ.). Επηρεασμένος από τη μητέρα του και τη γιαγιά του ξεκίνησε τη μεταρρύθμιση, αλλά συνάντησε άγρια αντίδραση των εφόρων ,των πλουσίων και του ετέρου βασιλιά, Λεωνίδα, που τον συνέλαβαν και τον κρέμασαν μαζί με τη μητέρα και τη γιαγιά του.Ο Κλεομένης, γιος του βασιλιά Λεωνίδα, παντρεύτηκε τη χήρα του Άγιδος και μυήθηκε απ’ αυτήν σχετικά με τη μεταρρύθμιση. Φόνευσε τους εφόρους και υλοποίησε τα σχέδιά του. Ο Αρατος και οι Μακεδόνες ματαίωσαν το έργο του και τότε ο Κλεομένης κατέφυγε στην Αίγυπτο, όπου φονεύθηκε.

Ένα τυχαίο γεγονός δημιούργησε το κράτος της Περγάμου. Ο στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου, Λυσίμαχος, διόρισε διοικητή του οχυρού της Περγάμου το Φιλέταιρο και του εμπιστεύτηκε τη φύλαξη ενός τεράστιου θησαυρού (216 τόνους ασημιού).Μετά το θάνατο του Λυσιμάχου ο Φιλέταιρος (282-262 π.Χ.) αυτονομήθηκε, αξιοποιώντας το θησαυρό για την ανάδειξη της Περγάμου. Δυο πόλεις ήταν τα πρότυπα της Περγάμου: α) Η Αθήνα. Γι’ αυτό προστάτιδα της Περγάμου. ορίστηκε η πολιάς(=πολιούχος) Αθηνά Νικηφόρος και στην Αθήνα δόθηκαν δωρεές: η στοά του Αττάλου, βασιλέως της Περγάμου, καθώς και η στοά του Ευμένους Β’ της Περγάμου κάτω από τον Παρθενώνα, δίπλα στο θέατρο του Διονύσου. β) Η Αλεξάνδρεια.Γι’ αυτό στην Πέργαμο ίδρυσαν βιβλιοθήκη. Όταν ο Πτολεμαίος Γ’ ο Ευεργέτης, βασιλιάς της Αιγύπτου, απαγόρευσε την εξαγωγή παπύρου, οι Περγαμηνοί στράφηκαν στο δέρμα, το οποίο χρησιμοποίησαν ως γραφική ύλη την περγαμηνή/διφθέρα (=δέρμα)>τεφτέρι αλλά και η διφθερίτις. Στα βυζαντινά χρόνια έξυναν τα ήδη γραμμένα δέρματα και τα ξαναχρησιμοποιούσαν. Αυτά ήταν τα παλίμψηστα (:πάλιν+ψέω/ξέω).Το Ασκληπιείο της Περγάμου. (θεραπευτικό κέντρο πολυτελείας) περιελάμβανε ναό ,θέατρο, βιβλιοθήκη, θεραπευτήριο με λασπόλουτρα και ιαματικά λουτρά και ονομαστή ιατρική σχολή. Εκεί μαθήτευσε ο Γαληνός και αργότερα, ως ιατρός των μονομάχων, απέκτησε πολύτιμη εμπειρία, μετακόμισε στη Ρώμη και έγινε διάσημος. Τέλος ο Άτταλος ο Γ’ με διαθήκη του κληροδότησε το βασίλειο της Περγάμου στη Ρώμη. Ο Ατταλος Γ΄, από φόβο μήπως δηλητηριαστεί, αφιερώθηκε στη μελέτη της βοτανικής –φαρμακολογίας, όπως πολλοί ηγεμόνες της εποχής του.

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΤΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ- Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ, Σημειώσεις

Στην περιοχή του Λατίου, δίπλα στον ποταμό Τίβερη, χτίστηκε το 753 π.Χ. μια πόλη επτάλοφος, η Ρώμη (=παραποταμία). Πρώτο πολίτευμά της η βασιλεία. Στα 509 π.Χ. ιδρύεται η Δημοκρατία (Respublica Romana-509-31 π.Χ.)

Την κοινωνία της Ρώμης αποτελούσαν οι πατρίκιοι (=παλαιοί γαιοκτήμονες) και οι πληβείοι (plebs) δηλαδή μικροϊδιοκτήτες, βιοτέχνες, έμποροι. Υπήρχαν και δούλοι.

95

Πολιτικά την εποχή της Δημοκρατίας, την εξουσία είχαν οι δύο ύπατοι, που ήταν και πρόεδροι ενός συμβουλευτικού σώματος, της Συγκλήτου (Senatus) και της εκκλησίας του Δήμου. Πραίτωρες και ανθύπατοι βοηθούσαν το έργο των υπάτων. Ουσιαστικά η σύγκλητος κυβερνούσε το κράτος και την αποτελούσαν πατρίκιοι. Οι δύο Δήμαρχοι προστάτευαν τους πληβείους από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων ασκώντας veto(=απαγορεύω) στις όποιες αντιλαϊκές αποφάσεις τους. Σε κρίσιμες στιγμές οι Ρωμαίοι εξέλεγαν δικτάτορα (dictator), δηλ. άρχοντα με απεριόριστη εξουσία για έξι μήνες. Τέλος υπήρχαν και οι τιμητές που επέβλεπαν τα χρηστά ήθη των πολιτών.

Το Ρωμαϊκό δίκαιο καταγράφηκε στα 450 π.Χ. σε δώδεκα χρυσές πλάκες, τις δέλτους (δωδεκάδελτος). Με την εξίσωση των τάξεων (300π.Χ.) οι Ρωμαίοι ενωμένοι προχωρούν για τις μεγάλες κατακτήσεις.

Χαρακτηριστικά των Ρωμαίων: gravitas et disciplina. Στόχος τους : η δημιουργία imperium (αυτοκρατορίας).

Αφού ισχυροποίησαν τη θέση τους στο Βορρά και την Κεντρική Ιταλία, κατέλαβαν την Κάτω Ιταλία νικώντας τον Πύρρο στο Βενεβέντο το 275 π.Χ. Έπειτα στράφηκαν στη Σικελία, μήλο της έριδος μεταξύ Καρχηδονίων και Ρωμαίων.

Στους δύο Καρχηδονιακούς πολέμους (264-201π.Χ.) που ακολούθησαν, ξεχώρισε η στρατηγική ιδιοφυία του Αννίβα που οδήγησε τους Καρχηδονίους μέσω Ισπανίας και Άλπεων στη Ρώμη ( Hannibal ante portas). Οι Ρωμαίοι μετέφεραν τον πόλεμο στην Καρχηδόνα (αντιπερισπασμός) και νίκησαν στη Ζάμα (202π.Χ.), με αρχηγό το Σκιπίωνα τον επονομασθέντα Αφρικανό. Η ειρήνη του 201π.Χ. αποδυνάμωσε την Καρχηδόνα, η οποία καταστράφηκε ολοσχερώς το 146 π.Χ. (Γ’ Καρχηδονιακός. πόλεμος) γιατί ως ανταγωνίστρια της Ρώμης, κατά τον Κάτωνα τον τιμητή, Carthago delenda est= η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί.

Και τώρα η σειρά της Ελλάδας. Εφαρμόζοντας την πολιτική ΄΄divide et impera’’= διαίρει και βασίλευε, οι Ρωμαίοι νίκησαν το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε’ στις Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας το 197 π.Χ. με αρχηγό τον ύπατο Φλαμινίνο. Ακολούθως ο Αιμίλιος Παύλος νίκησε τον τελευταίο βασιλιά της Μακεδονίας, Περσέα, στην Πύδνα το 16 π.Χ. Τέλος ο ύπατος Μόμμιος νίκησε τις δυνάμεις της Αχαϊκής Συμπολιτείας στη Λευκόπετρα του Ισθμού το146π.Χ., και κατέλαβε την Πελοπόννησο. Η ολιγανθρωπία, η ερημία, η φιλαργυρία και η ραθυμία ήταν τα κυριότερα αίτια της ήττας των Ελλήνων ,που οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν κοροϊδευτικά ‘’γραικύλους’’, δηλ. μικρούς Έλληνες.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ. 1)Να σχεδιάσετε την πυραμίδα της Ρωμαϊκής κοινωνίας.

2)Σε μία παράγραφο να γράψετε σχετικά με την προσωπικότητα α)του Αρχιμήδη β) του Αννίβα.

3)Στην τελευταία σελίδα του τετραδίου σας να συλλέξετε τους λατιν. όρους.

95

ΣΧΟΛΙΑΑπό το Respublica Romana και οι Ρεπουμπλικανοί, το συντηρητικό κόμμα

των Η.Π.Α.Πληβείοι=πλέμπα=μάζαΠραίτωρ ο Πόντιος Πιλάτος. Οι ανθύπατοι ήταν υπεύθυνοι των επαρχιών.Δικτάτωρ ήταν ο Κιγκινάτος. Τον κάλεσαν να ηγηθεί του στρατού, μετά από

ξαφνική επίθεση των Σαβίνων. Άφησε το αλέτρι του, έκανε το καθήκον του, νίκησε τους Σαβίνους κι επέστρεψε στο χωράφι του.

Η Δωδεκάδελτος δημιουργήθηκε από επιτροπή νομομαθών που μελέτησαν στην Αθήνα τους νόμους του Σόλωνα. Η Ρώμη ανέβασε την αντίληψη του Κράτους, του οποίου υπήρξε εφευρέτης, στο υψηλότερο επίπεδο και το στήριξε στις πέντε βάσεις, στις οποίες στηρίζεται και σήμερα: τον νομάρχη, το δικαστή, το αστυφύλακα, τον κώδικα, τον έφορο ( Ίντρο Μοντανέλλι).

Αρετές των Ρωμαίων ήταν η απλότητα, η λιτότητα, το πρακτικό πνεύμα (έκαναν έργα κοινής ωφελείας, θέρμες, γέφυρες, υδραγωγεία κ.λ.π.), διοικητικές ικανότητες ασυνήθιστες. Όμως θεωρούσαν περιττή πολυτέλεια τα γράμματα και τις τέχνες. Αγροίκοι, φαίνεται και από τα θηριώδη τύπου ‘’Ράμπο’’ γλυπτά τους π.χ. Ηρακλής στο Μουσείο Νεαπόλεως. Στα Μαθηματικά βοηθούσαν τα δάκτυλα:I για το 1 = αναπαράσταση του υψωμένου δακτύλου, V =5=ανοικτό χέρι Χ =10=δύο χέρια ανοιχτά, σταυρωμένα. Με προθέματα και επιθέματα σχημάτιζαν τους άλλους αριθμούς.

Ο Αννίβας νίκησε τέσσερις φορές τους Ρωμαίους, δεν βάδισε όμως εναντίον της Ρώμης. Ένας αξιωματικός του είπε: ‘’Εσύ ξέρεις να κερδίζεις νίκες αλλά δεν ξέρεις πώς να τις χρησιμοποιείς’’.

Μετά την υποταγή της Μακεδονίας, ο Αιμίλιος Παύλος τέλεσε θρίαμβο στη Ρώμη. Την πρώτη μέρα παρήλασαν 250 άμαξες φορτωμένες με λεηλατημένους ανδριάντες. Την άλλη μέρα αμάξια με όπλα και δοχεία με νομίσματα. Την τρίτη μέρα ξεκίνησαν οι σαλπιγκτές και από κοντά οι συγγενείς του βασιλιά και τέλος ο ίδιος ο Περσέας περπατούσε χλευαζόμενος από το πλήθος και είχε ο ίδιος βλέμμα τρελού.

ΜΑΘΗΜΑ 5ο ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ, ΣημειώσειςΟι μεγάλες κατακτήσεις (ρωμαϊκός ιμπεριαλισμός < imperium = κράτος )

έφεραν βαθιά οικονομική και κοινωνική μεταβολή στη Ρώμη. Η γνωριμία των Ρωμαίων με τους πολιτισμούς της Ελλάδας και της Ανατολής άλλαξε το χαρακτήρα και τις συνήθειές τους. Οι τραχείς και φτωχοί Ρωμαίοι έδειξαν διαγωγή νεόπλουτου, τόσο, ώστε ο Κάτων ο τιμητής προσπάθησε με σειρά μέτρων να πατάξει την πολυτέλεια και τη διαφθορά, χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι τα παλαιά απλά σπίτια τα αντικατέστησαν με νέα πολυτελή, φορούσαν πλήθος κοσμημάτων και κατάντησαν μανιώδεις γαστρίμαργοι. Τα ποσά που ξόδευαν για τα συμπόσια ήταν μυθώδη.

95

Αληθινή επανάσταση έγινε τότε στη θρησκεία, στα γράμματα στις τέχνες. Έτσι ‘’η ηττημένη Ελλάδα υπέταξε τον τραχύ κατακτητή και εισήγαγε τα γράμματα και τις τέχνες στο αγροίκο Λάτιο’’, (Οράτιος, ποιητής).

Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι κατέστρεψαν τη μεσαία τάξη, δηλαδή τους μικροϊδιοκτήτες της υπαίθρου. Όταν επέστρεφαν από τις εκστρατείες, τα κτήματά τους τα εύρισκαν παραμελημένα και την οικογένειά τους χρεωμένη. Έτσι λοιπόν, πουλούσαν τα πάντα και μετανάστευαν στη Ρώμη. Οι πλούσιοι απέκτησαν τοιουτοτρόπως μεγάλες ιδιοκτησίες γης, τα latifundia/λατιφούντια και δύο κοινωνικές τάξεις σχηματίστηκαν: οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Οι πλούσιοι ήταν συγκλητικοί (γαιοκτήμονες)και ιππείς (τοκογλύφοι και τελώνες, δηλ. ενοικιαστές φόρων), ενώ οι αστοί υπέφεραν. Την κατάσταση επιχείρησαν να αλλάξουν οι αδελφοί Γράκχοι.Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΓΡΑΚΧΩΝ

Ο Τιβέριος Γράκχος πίστευε πως με την αναδημιουργία της μικρής ιδιοκτησίας και την αποκατάσταση της μεσαίας τάξης θα διορθωθεί η κατάσταση.

Το 133 π.Χ. ο Τιβέριος εκλέγεται δήμαρχος (tribunus) και με τον αγροτικό νόμο όρισε ανώτατο όριο ιδιοκτησίας, ενώ την υπόλοιπη γη τη μοίρασε στους ακτήμονες- ανά 30 πλέθρα ο καθένας (1 πλέθρο=21,18 μέτρα).Οι πλούσιοι αντέδρασαν, δημιούργησαν ταραχές, φόνευσαν τον Τιβέριο με 300 οπαδούς του και έριξαν το πτώμα του στον ποταμό Τίβερη (από το όνομα του Τιβερίου).

Ο Γάιος Γράκχος, αδελφός του Τιβέριου, εκλέχτηκε δήμαρχος το 123 π.Χ. Προσπάθησε να κάνει πολιτική και κοινωνική μεταρρύθμιση. Επέβαλε τον αγροτικό νόμο, περιόρισε τη δύναμη της συγκλήτου δίνοντας δικαιώματα και στους ιππείς και επεκτείνοντας το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτου και στους Ιταλούς συμμάχους. Οι πλούσιοι αντέδρασαν, παρέσυραν το λαό και ανέτρεψαν το Γάιο. Έτσι ο λαός έπαυσε να έχει δημάρχους–στηρίγματα και τότε φιλόδοξοι στρατηγοί οδήγησαν το λαό σε εμφυλίους πολέμους.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1) Ποια η συμπεριφορά των Ρωμαίων μετά τις κατακτήσεις;2) Τι ήταν τα latifundia/λατιφούντια; Ποιοι επιχείρησαν να τα καταργήσουν;

Πέτυχαν ή όχι και γιατί;

ΣΧΟΛΙΑ

Περίφημα τα γεύματα που παρέθετε ο διοικητής της Κιλικίας, στρατηγός Λούκουλλος (λουκούλλεια γεύματα). ‘’Ο μάγειρας, ο έσχατος των δούλων, απέβη προσωπικότητα και το επάγγελμά του έφτασε σε μεγάλη περιωπή!’’.-Τίτος Λίβιος.

Μια μέρα, ενώ παιζόταν κωμωδία του Τερεντίου, οι θεατές εγκατέλειψαν το θέατρο, γιατί άκουσαν έξω να διαλαλούν ότι έφτασε περίφημος σχοινοβάτης!

95

Έμποροι μετέφεραν μανιωδώς κάθε άγαλμα (<αγάλλομαι =χαίρομαι) εκτεθειμένο σε ιερό ή στην αγορά των ελληνικών πόλεων, για να το πουλήσουν στη Ρώμη, και να στολίσουν οι Ρωμαίοι τις επαύλεις τους. Κάποτε ήταν τόσο πολλά που δεν χωρούσαν στα πλοία. Κατά τη διάρκεια εργασιών στο λιμάνι του Πειραιά, βρέθηκαν τέτοια ‘’παρατημένα’’ αγάλματα. Τα αθηναϊκά εργαστήρια έκαναν χρυσές δουλειές κατασκευάζοντας αντίγραφα, αφού τα πρωτότυπα έργα λιγόστεψαν και η ζήτηση ήταν μεγάλη. Το 25% των πλοίων δεν έφτανε ποτέ στον προορισμό του, λόγω τρικυμίας κ.λ.π. Το περιεχόμενό τους ανασύρουν σήμερα δύτες ( π.χ. πολεμιστές του Ριάτσε -ναυάγιο δυτικών ακτών Ιταλίας-, μηχανισμός των Αντικυθήρων), αφού τα καθαρίσουν με οδοντιατρικό τροχό από κοχύλια, κ.λ.π. και βρίσκονται εκτεθειμένα σε μουσεία. Επίσης, οι Ρωμαίοι, συχνά για οικονομία, αφαιρούσαν τα κεφάλια παλαιοτέρων αγαλμάτων και τοποθετούσαν κεφάλια με τα δικά τους χαρακτηριστικά! (εκτίθενται τέτοια στη Ρωμαϊκή αγορά των Αθηνών).

Με τις κατακτήσεις είναι σε ακμή και το εμπόριο δούλων (Δήλος =κέντρο δουλεμπορίου). Ο δούλος, όπως και η γυναίκα, ήταν για τους Ρωμαίους res=πράγμα. Δούλευαν στα latifundia υπό την επίβλεψη επιστάτη, κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Οι μικροϊδιοκτήτες δεν μπορούσαν να συναγωνιστούν τους γαιοκτήμονες, λόγω των δούλων που κόστιζαν ελάχιστα. Σε τυχόν επανάσταση τους τιμωρούσαν σκληρότατα-τους σταύρωναν.

Μητέρα των Γράκχων η Κορνηλία, κόρη του Σκιπίωνα του Αφρικανού, διανοουμένη και οικοδέσποινα. Στο σαλόνι της σύχναζαν προσωπικότητες με προοδευτικές ιδέες.

Η επανάσταση δεν γεννιέται ποτέ από τις φτωχές τάξεις, οι οποίες αργότερα της δανείζουν εργατικά χέρια, αλλά γεννιέται μέσα στις ανώτερες αριστοκρατικές και αστικές τάξεις, οι οποίες πληρώνουν στο τέλος τα έξοδά της.( Ι .Μοντανέλλι).

ΜΑΘΗΜΑ 6ο EMΦΥΛΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ-ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, Σημειώσεις

Μετά τους Γράκχους κυβερνούν οι συγκλητικοί (121-107 π.Χ.). Επικρατεί διαφθορά και παραμέληση του στρατού. Από την κατάσταση αυτή επωφελούνται φιλόδοξοι στρατηγοί.

1.Μάριος και Σύλλας: Εκλέγονται ύπατοι (δύο οι ύπατοι ). Ο Μάριος ‘’ανήρ αγροίκος, αλλά πραγματικός ανήρ’’ έλεγε γι’ αυτόν ο ρήτορας Κικέρων. Ο Μάριος συντάχτηκε με τους δημοκρατικούς και έκανε τη στρατιωτική μεταρρύθμιση: άποροι πολίτες κατατάσσονταν στο στρατό με μισθό: ο στρατός έγινε επαγγελματικός, όχι πατριωτικός. Ο Σύλλας ήταν αριστοκράτης. Νίκησε το βασιλιά του Πόντου, το Μιθριδάτη, και κατέστρεψε την αρχαία Αγορά στην Αθήνα, η οποία πήρε το μέρος του αντιπάλου του. Επιστρέφοντας στη Ρώμη, έκανε τρομερές προγραφές (επικηρύξεις), για να εκδικηθεί τους αντιπάλους του δημοκρατικούς,

95

που έσφαξαν οπαδούς του. Πανίσχυρος, έχρισε τον εαυτό του ισόβιο δικτάτορα, περιόρισε τη δύναμη της Συγκλήτου και αφαίρεσε το δικαίωμα του veto (= απαγορεύω) των δημάρχων. Πέθανε το 78 π.Χ.

2.Πομπήιος και Καίσαρ: Το 73 π.Χ. συνέβη η επανάσταση των δούλων, με αρχηγό το Σπάρτακο. Την κατέστειλαν οι στρατηγοί Κράσσος και Πομπήιος που μαζί με τον Ιούλιο Καίσαρα ίδρυσαν την α’ τριανδρία, με στόχο να μειώσουν τη δύναμη της Συγκλήτου (60 π.Χ.) Ο Καίσαρ στη συνέχεια εστάλη στη Γαλατία, την κατέκτησε και τη μεταμόρφωσε εισάγοντας τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό στην Κεντρική- Δυτική Ευρώπη. Ο Πομπήιος τότε από ζηλοτυπία τον ανακάλεσε με εντολή να διαλύσει το στρατό του προ του ποταμού Ρουβίκωνα, στη Β. Ιταλία. Ο Καίσαρ με την κραυγή «alea jacta est» (=ο κύβος/το ζάρι ερρίφθη), βάδισε κατά της Ρώμης. Η τελική σύγκρουση έγινε στα Φάρσαλα της Θεσσαλίας (48π.Χ.), όπου νίκησε ο Καίσαρ. Ο Πομπήιος κατέφυγε στην Αίγυπτο και φονεύθηκε από τον Πτολεμαίο. Ο Καίσαρ κατέφθασε,(veni, vidi, vici=πήγα, είδα, νίκησα), ανέβασε στο θρόνο της Αιγύπτου την Κλεοπάτρα, γοητευμένος από την ομορφιά της. Κυβέρνησε ως ισόβιος δικτάτωρ- εξαίρετος. Ίδρυσε αποικίες (colonia, όπως η Κολωνία στη Γερμανία), διόρθωσε το ημερολόγιο, κατασκεύασε κοινωφελή έργα. Όμως οι δημοκρατικοί, με αρχηγούς το Βρούτο, προστατευόμενο του Καίσαρα, και τον Κάσσιο τον σκότωσαν (15 Μαρτίου 44 π.Χ.). Λίγο πριν ξεψυχήσει ο Καίσαρ είπε: «Και συ τέκνον, Βρούτε;».

3.Οκταβιανός και Αντώνιος :Αυτοί ελέγχουν την κατάσταση μετά τη δολοφονία του Καίσαρα και μαζί με το στρατηγό Λέπιδο σχηματίζουν τη β’ τριανδρία με στόχο την τιμωρία των δολοφόνων του Καίσαρα (43 π.Χ.) Μετά από φοβερές προγραφές καταδιώκουν και νικούν τους δολοφόνους στη μάχη των Φιλίππων (42 π.Χ.)

Ο Λέπιδος παραγκωνίσθηκε. Η αυτοκρατορία μοιράστηκε. Ο Οκταβιανός πήρε τη Δύση και ο Αντώνιος την Ανατολή. Η σχέση όμως του Αντωνίου με την Κλεοπάτρα προκάλεσε εμφύλιο πόλεμο. Τέλος ο Οκταβιανός νίκησε τον Αντώνιο στο Άκτιο,το31 π.Χ. και την επόμενη χρονιά κατέκτησε την Αίγυπτο (30 π.Χ.) κι έγινε μονοκράτορας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Πότε και ποιοι σχημάτισαν την α’ και τη β’ τριανδρία; Με ποιο σκοπό;

2. Η ναυμαχία του Ακτίου και η σημασία της.

3.Να καταγράψετε λατινικούς όρους-φράσεις του μαθήματος.

ΣΧΟΛΙΑ

95

Mιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ (123-63 π.Χ.): Βασιλιάς του Πόντου, ονειρευόταν να ιδρύσει μέγα κράτος στην Ασία. Από Ελληνίδα μητέρα, είχε εξαιρετικά σωματικά προσόντα, μιλούσε 22 γλώσσες και καθημερινά έπαιρνε μικρή ποσότητα δηλητηρίου, για να συνηθίσει ο οργανισμός του, να πάθει ανοσία και να μην μπορούν να τον δηλητηριάσουν οι εχθροί του.

Το πρόβλημα με τους εμφυλίους πολέμους είναι ότι οι Έλληνες συντάσσονταν δυστυχώς με το μέρος των μελλοντικώς ‘’χαμένων’’ στρατηγών-πού να το ξέρουν; -Αυτό, σε συνδυασμό με το ,ότι η Χώρα μας ήταν μονίμως θέατρο επιχειρήσεων, γιατί εδώ έλυναν όλοι τις διαφορές τους, προκάλεσε πολλές καταστροφές στον τόπο: π.χ. οι Αθηναίοι δέχτηκαν το Μιθριδάτη ως ελευθερωτή, γι’ αυτό, όταν ο Σύλλας τον νίκησε, πολιόρκησε την Αθήνα, καταστρέφοντας το άλσος του Λυκείου του Αριστοτέλη (στο Πολεμικό Μουσείο), για να φτιάξει πολιορκητικές μηχανές. Στη συνέχεια κατέστρεψε την Αρχαία Αγορά, στο Θησείο. Βέβαια ο Καίσαρ την ξαναέφτιαξε πιο μέσα, δίπλα στο μετρό Μοναστηρακίου (Ρωμαϊκή Αγορά). Ο Σύλλας σεβάστηκε την Ακρόπολη, δεν την κατέλαβε. Έπασχε από μια δερματική ασθένεια στο πρόσωπο, γι’ αυτό πήγε στα Λουτρά Αιδηψού, για θεραπεία (εξ ου και το ξενοδοχείο Thermae Sylla σήμερα).

Ο Ιούλιος Καίσαρ, αριστοκράτης από την Ιουλία γενεά, πλην όμως σπάταλος, γι’ αυτό φτωχός, ήταν φιλόδοξος και δημοκρατικός. Μόλις διέφυγε από τις προγραφές του Σύλλα: ‘’Σας τον χαρίζω, είπε ο Σύλλας, αλλά στο πρόσωπό του βλέπω πολλούς Μαρίους’’. Μετά τη μάχη των Φαρσάλων το 48 π.Χ. είπε στους Αθηναίους, που είχαν ταχθεί με τον ηττημένο Πομπήιο και ζητούσαν την επιείκειά του: ‘’Πόσες φορές θα σας σώσει η δόξα των προγόνων σας;’’ Έγραψε τα απομνημονεύματά του, με τίτλο: De bello gallico, De bello civili (=εμφύλιος).

Σε κάποια εορτή στο παλάτι ακούστηκε ότι η σοβαρή γυναίκα του Καίσαρα είχε σχέσεις με κάποιον ανόητο αξιωματούχο. Στη δίκη που ακολούθησε ο σύζυγος ήταν ο πρώτος και καλύτερος μάρτυρας υπερασπίσεως της γυναίκας του, η οποία αθωώθηκε. Όμως ο Καίσαρ τη διεζεύχθη γιατί ‘’η γυναίκα του Καίσαρα δεν όφειλε μόνο να είναι, αλλά και να φαίνεται τιμία!’’

Ο Καίσαρ πέθανε στις15 Μαρτίου, σύμφωνα με το χρησμό: Φοβού τας ειδούς του Μαρτίου. Προς τιμήν του ο μήνας Ιούλιος και προς τιμήν του Οκταβιανού ο μήνας Αύγουστος. Το όνομα ‘’Καίσαρ’’ έλαβε ο Οκταβιανός, ως ανεψιός και θετός γιος του. Από τότε το έλαβαν ως τίτλο και οι κατοπινοί αυτοκράτορες.

Η Κλεοπάτρα επιχείρησε να σαγηνεύσει τον Οκταβιανό, όταν όμως κατάλαβε πως την ήθελε για να κοσμήσει το θρίαμβό του στη Ρώμη, πήρε το δηλητήριο που είχε στο δακτυλίδι της και πέθανε. Ο Οκταβιανός, σε ανάμνηση της νίκης στο Άκτιο, έκτισε τη Νικόπολη. Ερείπιά της υπάρχουν σήμερα κοντά στην

95

Πρέβεζα. Αξιοσημείωτο ότι ναυτική βάση του ρωμαϊκού στόλου προ της ναυμαχίας του Ακτίου ήταν το Βουθρωτό (Butrint) της Αλβανίας, έξω από τους Αγ. Σαράντα, ρωμαϊκή πόλη, που χάθηκε από θαλάσσιο κατακλυσμό (τσουνάμι).

ΜΑΘΗΜΑ 7ο Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΙΡΗΝΗ –PAX ROMANA, Σημειώσεις

Ρωμαϊκή Δημοκρατία: π.Χ. Αυτοκρατορικοί Χρόνοι μ.Χ.

Η Ρωμαϊκή Δημοκρατία, αφού κλονίστηκε στα Φάρσαλα, θανατώθηκε στους Φιλίππους και ετάφη στο Άκτιο (31π.Χ.)

O νικητής Οκταβιανός επέστρεψε στη Ρώμη και ο λαός, κουρασμένος από τους εμφυλίους πολέμους, του παραχώρησε σταδιακά ό,τι ζητούσε, όλες τις εξουσίες! Έτσι το πολίτευμα έγινε μοναρχικό. Ο Οκταβιανός, ως ύπατος, ήταν αρχηγός του στρατού, ως ανθύπατος ήλεγχε τις επαρχίες, ως προϊστάμενος της Συγκλήτου τους συγκλητικούς, ως δήμαρχος ήταν εκπρόσωπος του λαού και ως μέγιστος αρχιερέας (pontifex maximus) ήταν επί κεφαλής των θρησκειών. Η Σύγκλητος τον ονόμασε Αύγουστο=σεβαστό. Διοίκησε με τη βοήθεια του αυτοκρατορικού Συμβουλίου και της Γραμματείας υπαλλήλων, ίδρυσε το αυτοκρατορικό Ταμείο και συγκρότησε επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες, τους πραιτωριανούς. Τέλος η εποχή του Αυγούστου, 30π.Χ.-14μ.Χ. ήταν ο χρυσός αιώνας των Ρωμαϊκών Γραμμάτων και Τεχνών.

ΡΩΜΑΙΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΤΟΥ 1ου – 2ου αι. μ.Χ.

ΟΙΚΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 27 π.Χ.—68 μ.Χ.

Οκταβιανός

Τιβέριος

Καλιγούλας: Παράφρων.

Κλαύδιος: Αγόταν και φερόταν από τις γυναίκες του, Μεσσαλίνα και Αγριππίνα. Η τελευταία τον δολοφόνησε για ν’ ανεβάσει στο θρόνο το γιό της, Νέρωνα.

Νέρων: Παράφρων. Φόνευσε τον αδελφό του, Βρετανικό, τη σύζυγό του Οκταβία, το δάσκαλό του Σενέκα, τη μητέρα του Αγριππίνα. Έκαψε τη Ρώμη και κατηγόρησε γι’ αυτό τους Xριστιανούς- έτσι ξέσπασε ο πρώτος μεγάλος διωγμός. Με το θάνατό του εξέλιπε ο οίκος του Αυγούστου.

ΟΙΚΟΣ ΦΛΑΒΙΩΝ 69 μ.Χ- 96 μ.Χ.

Βεσπασιανός

95

Τίτος: Το 79 μ.Χ. συνέβη η έκρηξη του Βεζουβίου που σκέπασε με τη λάβα του την Πομπηία. Επίσης κατέστειλε την επανάσταση των Εβραίων και κατέστρεψε την Ιερουσαλήμ και το ναό του Σολομώντα.

Δομιτιανός

ΟΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΝΩΝ 96μ.Χ.-192 μ.Χ.

Νέρβας

Τραϊανός:Στα χρόνια του έγινε ο εκλατινισμός της Δακίας ( Ρουμανίας).

Αδριανός: Αγάπησε την Ελλάδα, ευεργέτησε την Αθήνα, κατέστειλε την επανάσταση της Ιουδαίας.

Αντωνίνος: Έντιμος, ευσεβής.

Μάρκος Αυρήλιος: Στωικός φιλόσοφος, γενναίος στρατηγός.

Κόμμοδος: Παράφρων.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ

Συγκλητικοί- ιππείς

Βιοτέχνες-έμποροι (οργανωμένοι σε συντεχνίες)

Αστικός όχλος (ζητούσε άρτον και θεάματα/panem et spectacula)

Δούλοι- απελεύθεροι

ΣΤΡΑΤΟΣ :30 λεγεώνες, εγκατεστημένες στα σύνορα.

ΕΠΑΡΧΙΕΣ- ΕΚΛΑΤΙΝΙΣΜΟΣ

Το δικαίωμα του Ρωμαίου Πολίτη απονέμεται όλο και περισσότερο και αυτό σημαίνει την πολιτική εξίσωση των υπηκόων της Ρώμης. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώνεται με το διάταγμα του Καρακάλλα το 212 μ.Χ., που παραχωρεί το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας. Οι δυτικές επαρχίες (Γαλατία, Ισπανία) και η Δακία (Ρουμανία) μιλούσαν λατινικά. Στην Ανατολή μιλούσαν ελληνικά.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΤΕΧΝΕΣ α) ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ β) ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

α)ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ :Ακαδημία του Πλάτωνα, Λύκειο του Αριστοτέλη. Επικούρειοι, στωικοί φιλόσοφοι.

95

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: Φιλολογία (Αλεξανδρινοί φιλόλογοι),Ποίηση (Βιργίλιος, Οράτιος: προστάτης τους ο πάμπλουτος διπλωμάτης Μαικήνας) Ιατρική, Ρωμαϊκό Δίκαιο, Ιστορία (Τάκιτος, Πλούταρχος, Αρριανός, Παυσανίας- Ελλάδος περιήγησις).

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Εντυπωσιακά κτίρια προβάλλουν τη δύναμη των ηγεμόνων.

ΓΛΥΠΤΙΚΗ: Κοινωνικός ρεαλισμός.

β) Η επίδραση των ελληνικών γραμμάτων στους Ρωμαίους εμφανής (Βιργίλιος-Αινειάς).

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Ρωμαϊκά χαρακτηριστικά είναι οι θόλοι και οι καμάρες. Νέο υλικό: τα τούβλα. Έργα: ναοί, υδραγωγεία, λουτρά αμφιθέατρα.

ΓΛΥΠΤΙΚΗ: Εκλεκτικά έργα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1)Πώς έγινε η μετάβαση από τη Δημοκρατία στη Μοναρχία;

2)Εξηγήστε τους όρους: στωικοί φιλόσοφοι, κοινωνικός ρεαλισμός, εκλεκτικά έργα. (Ιστορία. Α’ Γυμνασίου)

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Οκταβιανός προσπάθησε να συγκρατήσει την έκλυση των ηθών. (Η ευμάρεια διέλυσε τη ρωμαϊκή οικογένεια. Οι πλούσιες έβγαιναν το βράδυ μόνες, να διασκεδάσουν με ‘’φίλους’’ –κακό πρότυπο για τις κατώτερες τάξεις. Άλλες ήταν ‘’κουλτουριάρες’ ’και στα σαλόνια τους δέχονταν ‘’ποιητές’’ και ‘’φιλοσόφους’’. Οπωσδήποτε θεωρούσαν την τάξη του σπιτιού και την ανατροφή των παιδιών ανιαρό και ξεπερασμένο καθήκον. Απέφευγαν την τεκνογονία, τα διαζύγια πλήθαιναν, η ρωμαϊκή φυλή είχε σχεδόν σβήσει). Όμως η ηθική δεν κατασκευάζεται, όταν λείπει η θρησκευτική βάση. Πολλοί οι καινούργιοι ναοί, αλλά οι θεοί δεν τους κατοικούσαν, γιατί κανείς δεν πίστευε ότι υπήρχαν. Ο Αύγουστος προσπαθούσε να ξαναζωντανέψει την αρχαία πίστη, χωρίς να τη συμμερίζεται και ο λαός απαντούσε προσποιούμενος ότι λατρεύει τον ίδιο ως θεό, του έφτιαχνε και αγάλματα. Στο τέλος ο Αύγουστος εξόρισε ως και την κόρη του, την Ιουλία, αγανακτισμένος από την έκλυτη ζωή της. (Ι. Μοντανέλλι).

Ο Βεσπασιανός όρισε εισιτήριο στις δημόσιες τουαλέτες και για να τον εκδικηθούν τις ονόμασαν ‘’βεσπασιανές’’. Αυτός είπε:’’Το χρήμα δεν έχει οσμή’’.

Ενδιαφέρον έχει η διάλυση του Εβραϊκού κράτους (Τίτος- Αδριανός). Από τότε οι Εβραίοι έμειναν διασκορπισμένοι σε διάφορα κράτη, αποκλεισμένοι από διοίκηση και παιδεία, ασχολήθηκαν με οικονομία και τέχνη (πβλ. Σπίλμπεργκ, Γούντι Άλλεν). Μετά το ολοκαύτωμα απαίτησαν και τους δόθηκε το δικαίωμα

95

επανασύστασης κράτους (1948). Στην Παλαιστίνη όμως δεν ρωτήθηκαν οι Άραβες, που ήδη την κατοικούσαν. Εδώ , λοιπόν, εγκαταστάθηκαν Εβραίοι από όλο τον κόσμο, που τους συνέδεε μόνο η θρησκεία, ούτε καν η γλώσσα. Οργανωμένοι σοσιαλιστικά, δουλεύοντας εντατικά στα κιμπούτς (όπως τα κολχόζ), με αμέριστη οικονομική βοήθεια, έφτιαξαν γλώσσα (βασίστηκαν στα εβραϊκά της Π. Διαθήκης και συμπλήρωσαν από τα ελληνικά κλπ. τους νέους όρους) , έφτιαξαν κράτος, εκπαίδευση και τεχνολογία που την εξάγουν!

Ηρώδης ο Αττικός: Ο πατέρας του βρήκε τυχαία κάποιο θησαυρό και του τον άφησε. Το 143μ.Χ. έγινε ύπατος. Η τεράστια περιουσία του έδωσε την ευκαιρία να κάνει μεγάλα έργα εδώ και στην πατρίδα του, την Ιταλία. Φιλόσοφος, με επαύλεις σε Κηφισιά, Μαραθώνα, Κυνουρία (για κυνήγι), θεωρήθηκε υπεύθυνος για το θάνατο της Ρηγίλλης, της γυναίκας του. Έφτιαξε το Ωδείο, κλειστό θέατρο, κάτω από την Ακρόπολη, που φέρει το όνομά του.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΟΙ: Οι ελευθερωμένοι δούλοι, που ασχολήθηκαν με τέχνες-γράμματα.

ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ: Αναζητούν την ηρεμία και τη γαλήνη στην ανθρωπιά και τη δικαιοσύνη.

ΣΤΩΙΚΟΙ: Υπέρμαχοι της ηθικής ζωής με στόχο την κατάκτηση της αρετής.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Οι γλύπτες δημιουργούν καθημερινούς τύπους π.χ. γέρους, νάνους κλπ.

ΕΚΛΕΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑ: Έλληνες γλύπτες στη Ρώμη κατασκευάζουν νέα έργα αναμειγνύοντας τεχνοτροπίες της ελληνικής τέχνης.

ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟΝ: Κυκλικό οικοδόμημα με αρένα στο κέντρο για μονομαχίες ή και ναυμαχίες! (τη γέμιζαν με νερό) Ο χαιρετισμός των μονομάχων: Χαίρε, Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν!

ΜΑΘΗΜΑ 8ο. ΡΩΜΑΙΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΕΩΣ ΤΟΝ 3ο αι. μ. Χ.

Σεπτίμιος Σεβήρος (193-211 )

Καρακάλλας (211-217 ) Χορήγησε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους, πλην των δούλων και των νομάδων.

Περίοδος αναρχίας (217-284 ): Οι διάδοχοι του Καρακάλλα αποδείχτηκαν κατώτεροι των περιστάσεων, ο στρατός παρενέβη και ακολούθησε περίοδος αναρχίας με τρομερές συνέπειες. Στην Ανατολή εμφανίζονται αποσχιστικές τάσεις (Συρία –Παλμύρα), ενώ Πέρσες, Γότθοι, Φράγκοι και Αλαμανοί απειλούν το κράτος. Την ενότητα της αυτοκρατορίας αποκαθιστούν οι Ιλλυριοί αυτοκράτορες.

ΙΛΛΥΡΙΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ

95

Κλαύδιος Β’ ο Γοτθικός (νίκησε τους Γότθους στη Ναϊσσό της Σερβίας)

Αυρηλιανός

Πρόβος

Διοκλητιανός (284-305)

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Οι Ρωμαίοι έδειξαν ανοχή στα θρησκευτικά ζητήματα, κατεδίωξαν όμως τους Χριστιανούς γιατί η νέα θρησκεία δίδασκε την ισότητα και γιατί η κοινή γνώμη σκανδαλιζόταν από την εσωστρέφεια των Χριστιανών. Φοβερές φήμες κυκλοφορούσαν γι’ αυτούς. Όμως η νέα θρησκεία γρήγορα διαδόθηκε κι επικράτησε γιατί: είχε απλό τελετουργικό- δεν έκανε διακρίσεις. Εντυπωσίαζε η ηθική ζωή των Χριστιανών, η αντοχή και η επιμονή τους παρά τους διωγμούς. Βοήθησε η καλή οργάνωση των χριστιανικών κοινοτήτων και η αλληλεγγύη ανάμεσά τους, όπως και η ενιαία γλώσσα, η ελληνική, απαραίτητη για τη διδασκαλία. Τέλος δεν υπήρχαν συνοριακά εμπόδια στην αποστολική δραστηριότητα των Χριστιανών.

AΙΤΙΑ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Παρά τις προσπάθειες των Ιλλυριών αυτοκρατόρων, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βαδίζει σε πορεία παρακμής. Τα σπουδαιότερα αίτια είναι:

Οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι επιδρομές των εχθρών, που έβλαψαν το εμπόριο και την οικονομία.

Τα latifundia/ λατιφούντια(:μεγάλα κτήματα) άρχισαν να επεκτείνονται. Καλλιεργούνταν από δουλοπαροίκους, απόλυτα εξαρτημένους από το γαιοκτήμονα.

Η φορολογία επιδείνωσε την κακή οικονομική κατάσταση των πολιτών.

Η απόλυτη μοναρχία μετέβαλε τους πολίτες σε υποτακτικούς του αυτοκράτορα και των γαιοκτημόνων ,με συνέπεια την απώλεια του πατριωτικού αισθήματος.

Η είσοδος των ξένων μισθοφόρων αλλοίωσε το στρατό. Η έλλειψη ηγετών, η ηθική διαφθορά, οι ελώδεις πυρετοί κ.λ.π. έφεραν το κράτος στο χείλος της κατάρρευσης.

Ο ΔΙΟΚΛΗΤΙΑΝΟΣ-Η ΤΕΤΡΑΡΧΙΑ

Για να διοικηθεί καλύτερα η αυτοκρατορία και να αντιμετωπισθούν οι επιδρομές των εχθρών, ο Διοκλητιανός εφάρμοσε την τετραρχία. Διόρισε συνάρχοντα Αύγουστο τον Μαξιμιανό (Δύση) και δύο Καίσαρες, το Γαλέριο (Ανατολή) και τον Κωστάντιο το Χλωρό (=χλωμός) (Δύση). Το νέο σύστημα λειτούργησε κανονικά όσο ζούσε ο Διοκλητιανός ως αυτοκράτωρ. Όταν

95

αποσύρθηκε άρχισαν οι συγκρούσεις. Τελικά επικράτησε ο Κωνσταντίνος (<con-stans-ntis=σταθερός), γιος του Κωνσταντίου του Χλωρού, που, αφού εξουδετέρωσε τους αντιπάλους του, έγινε μονοκράτορας το 324 και υποστήριξε το Χριστιανισμό.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1)Γιατί παρήκμασε η Ρώμη;

2)Τι ήταν η τετραρχία;

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Αυρηλιανός α) περίζωσε τη Ρώμη με τείχος 19 χιλιομέτρων και διέταξε να οχυρωθούν με τείχη όλες οι πόλεις της αυτοκρατορίας και να αμύνονται με τις δικές τους δυνάμεις, πράγμα που σημαίνει παραίτηση της κεντρικής εξουσίας, β) νίκησε τη βασίλισσα της Παλμύρας, Ζηνοβία και κυρίευσε το βασίλειό της στη Συρία, το οποίο είχε αποσχιστεί από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, γ) εισήγαγε τη λατρεία του θεού Ήλιου . Ανήγγειλε ότι από τον Ήλιο αντλούσε την εξουσία του, όχι από τη Σύγκλητο. Μονοθεϊστική αντίληψη, βρισκόμαστε ένα βήμα πριν την αναγνώριση του Χριστιανισμού. Ίδρυσε για πρώτη φορά μοναρχία ελέω Θεού, ανατολικής καταγωγής, που διαιωνίστηκε και στη Δύση ως τις μέρες μας.( Ι. Μοντανέλλι).

Ο Παύλος υπήρξε για τους Χριστιανούς και την ιδεολογία τους ό,τι ο Πέτρος για την οργάνωσή τους. Είπαν για τους Χριστιανούς: ‘’Μοιράζονται όσα οι άλλοι κρατάνε για τον εαυτό τους και κρατάνε για τον εαυτό τους το μόνο που οι άλλοι μοιράζονται: τις γυναίκες τους! (Τερτυλλιανός). Η θρησκεία διαδόθηκε ευκολότερα στις πόλεις-στην ύπαιθρο βαστάνε καλά οι παραδόσεις, γι αυτό οι άπιστοι=παγανιστές (pagus=χωριό). Ο Χριστιανισμός εδράζεται στην ιουδαϊκή ηθική (Μωσαϊκός νόμος), στην ελληνική φιλοσοφία για τη διατύπωση του δόγματος και στα ειδωλολατρικά έθιμα, που διατηρήθηκαν μέσα από την παράδοση (καθαρμοί/βάπτισμα, στέφανα γάμου, ταφικά έθιμα, φανουρόπιτες κ.λ.π.).

Η Ρωμαϊκή κοινωνία=παγκοσμιοποιημένη κοινωνία με ανοικτά σύνορα-ενιαία γλώσσα. Ανάλογη η κατάσταση σήμερα, με τη βοήθεια των υπολογιστών.

ΤΕΣΤ ΣΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ –ΜΑΘ.4-8

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

:1. Να αντιστοιχίσετε: Αννίβας Άκτιο (31π.Χ.)

Περσέας Φάρσαλα (48π.Χ.)

95

Σύλλας Καρχηδόνιος

Οκταβιανός διωγμός Χριστιανών

Νέρων προγραφές

Πύδνα (168π.Χ.) (μονάδες 5 )

2. Τι ήταν ο αγροτικός νόμος; Ποιος τον πρότεινε; Πότε; Ποιο το αποτέλεσμα;(μον.5)

3.Τι ήταν η τετραρχία; Ποιος και πότε την εφάρμοσε, ποια τα αποτελέσματα;(μον. 10)

ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (330-1453)

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: α) 330-717 (απώλεια Συρίας- Παλαιστίνης- Αιγύπτου από Άραβες-Λέων Γ’ Ίσαυρος)

β)717-1204 (Άλωση Πόλης από Σταυροφόρους)

γ)1204-1453 (Άλωση Πόλης από Τούρκους)

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, επειδή αφορά εκτός από το Βυζάντιο και την Ευρώπη και ΝΕΟΤΕΡΗ, επειδή το τελευταίο κεφάλαιο αφορά την Ευρώπη από το 15ο-18 αι. και τον Ελληνισμό υπό Οθωμανική και Βενετική κυριαρχία.

Επτά τα κεφάλαια, γλωσσάριο, χρονολογικοί πίνακες (σελ.143) Βυζαντινοί αυτοκράτορες: περί τους 85/3-4 πόλεμοι ο καθένας, σύνολο περίπου 300 πόλεμοι καταγράφονται στο Βυζάντιο!

Ενημέρωση για τις ιστορικές πηγές: άμεσες(μνημεία), έμμεσες(γραπτά μνημεία) , εικονογραφικό υλικό του σχ. βιβλίου, και χάρτες.

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ α’ μέρος

α. Ίδρυση Κωνσταντινούπολης ( χάρτης σελ. 6)

Α. Μέτρα Μ.Κων/νου για ανόρθωση του Κράτους:

Μεταφορά πρωτεύουσας από την (παλαιά) Ρώμη στην Κων/λη (Νέα Ρώμη).

Αναγνώριση του Χριστιανισμού.

Διάκριση πολιτικής- στρατιωτικής εξουσίας.

Κοπή νέου νομίσματος.

95

Β. Αίτια ίδρυσης Κων/λης (330)

Ακμαία η Ανατολή σε πληθυσμό- οικονομία

Στην Ανατολή: πολυπληθείς οι Χριστιανοί, πολλές οι θρησκευτικές συγκρούσεις, πολλοί οι εχθροί.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Διαβάζουμε το α’ παράθεμα του Ρωσικού χρονικού και σχολιάζουμε την εικόνα της συνοικίας Γαλατά με τους στίχους του Κ.Παλαμά.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Ποια μέτρα πήρε ο Μ. Κων/νος για την ανόρθωση του κράτους;2. Ποια τα αίτια ίδρυσης της Κων/λης;3. Ποιες πληροφορίες αντλούμε για την Κων/λη από το α’ παράθεμα;

ΣΧΟΛΙΑ

Ο όρος ‘’Βυζάντιο’’ επινοήθηκε την εποχή της Αναγέννησης από το Γερμανό Ιερώνυμο Wolf και αφορά την Ανατολική, Ορθόδοξη, Χριστιανική Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κων/λη. Όμως οι Βυζαντινοί μέχρι τέλους ονόμαζαν εαυτούς Ρωμαίους-Ρωμιούς. Eξηγούμε και τον όρο forum-διεθνή fora.

ΜΑΘΗΜΑ 10ο ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ β’ μέρος

Β. Η θρησκευτική πολιτική του Μ. Κων/νου

Παράγοντες (=αίτια) διαμόρφωσης της θρησκευτικής πολιτικής του Κων/νου:

Ο δυναμισμός των Χριστιανών.- Η ανάγκη ενότητας του Κράτους.

Πρωτοβουλίες του Κων/νου σε θρησκευτικά ζητήματα:

Χριστόγραμμα

Έκδοση ευνοϊκών νόμων για τους Χριστιανούς.

Διάταγμα των Μεδιολάνων (313)-Παύση διωγμών.

Σύγκληση α’ Οικουμενικής Συνόδου.

Αντίδραση συγκλητικής αριστοκρατίας

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σχολιάζουμε το β’ παράθεμα και την εικόνα με το νόμισμα.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Τι γνωρίζετε για το διάταγμα των Μεδιολάνων;

95

2. Πώς εξηγείται το εκκλησιαστικό ενδιαφέρον του Μ. Κων/νου; Πώς το εκδήλωσε;

ΣΧΟΛΙΑ

Με αφορμή την εικόνα της σελ. 7 με τον ανδριάντα του Κων/νου ως ανίκητου Ήλιου, να τονισθεί η είσοδος των ανατολικών θρησκειών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, π.χ. ο θεός Μίθρας, που ταυτίζεται με το θεό Ήλιο. Προς τιμήν του μια μέρα της εβδομάδας: η Sunday-Sontag= ημέρα του Ήλιου, ενώ στις μεσογειακές Χώρες επικράτησε η ημέρα του Κυρίου: Κυριακή, Domenico, Dimanche (<domi-nus=κύριος).Η Δευτέρα= ημέρα της Σελήνης (Μοnday, Lundi). Οι άλλες μέρες έχουν λατινικά ονόματα πλανητών (γαλλ.-ιταλ.) Τρίτη: Άρης, Τετάρτη: Ερμής, Πέμπτη: Δίας, Παρασκευή: Αφροδίτη.

ΜΑΘΗΜΑ 11ο-ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 6ου αι.

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ 330-717

Ο μεσογειακός χαρακτήρας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας

Τα σύνορα της αυτοκρατορίας (χάρτης)—οι αυτοκράτορες (σελ. 143 του βιβλίου).

1.ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: αγροτική, εκχρηματισμένη, βασισμένη στις πόλεις και στ εμπόριο. Παρεμβατική πολιτική ασκεί το κράτος.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ: ανάπτυξη μεγάλης γαιοκτησίας, δουλοπαροικία, βαριά φορολογία, εγκατάλειψη γης, -αστυφιλία, μοναχισμός- κοινωνικά προβλήματα, ανάπτυξη μακρινού εμπορίου.

2. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ-H ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

α. Ούνοι: αρχηγός: Αττίλας (435-453). Επιδρομές στην Ευρώπη. Στη μάχη στα Καταλανικά πεδία (451) ο στρατηγός της Ρώμης Αέτιος νίκησε τον Αττίλα και διέλυσε το κράτος του.

β.Γότθοι–Οστρογότθοι(Οst=Aνατολή),Βησιγότθοι (West=Δύση).

Διαίρεση του Ρωμαϊκού Κράτους (395)

Στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος: ειρηνική εγκατάσταση των Γότθων ως σύμμαχοι του Βυζαντίου (foederati) ή στροφή Γότθων στη Δύση.

Κίνδυνος εκγερμανισμού του κράτους-Γαϊνάς/Νίκη αντιγερμανικού κόμματος (400)

Στο Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος: Κατάλυση (Οδόακρος)- ίδρυση Οστρογοτθικού Κράτους της Ραβέννας (rex Θευδέριχος)

Άλλα Γερμανικά Βασίλεια: Βουργουνδίων, Φράγκων, Βησιγότθων, Βανδάλων.

95

3.ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ( Μπορεί να συνδυαστεί με το επόμενο μάθημα)Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος: Παρακμή.Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος: Παν/μιο Κων/λης (Πανδιδακτήριο, 425)Θεοδοσιανός Κώδικας (438)

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια τα κύρια γνωρίσματα της οικονομίας στο πρώιμο Βυζαντινό Κράτος;

2.Ποια η πολιτική του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους έναντι των Γερμανών;

3.Ποια η τύχη του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους;

4.Τι γνωρίζετε για το Πανδιδακτήριο; (βλ. Βυζαντινές μορφές- Αθηναΐς, Καρόλου Ντηλ)

ΣΧΟΛΙΑ

Στο σχ. εγχειρίδιο δίνεται λάθος ο ορισμός του παροίκου (δεν ενοικιάζει κτήματα, αποτελεί μέρος του κτήματος, που το καλλιεργεί από πατέρα σε γιο).

Στη σελ. 143 θα μιλήσουμε για τους σπουδαιότερους αυτοκράτορες:

Ιουλιανός: Καταξιωμένος στρατηγός, δίκαιος, σοφός, ιδρυτής του Παρισιού. Επιχείρησε να επαναφέρει την παλαιά θρησκεία, αλλά πριν πεθάνει παραδέχτηκε: ’’Νενίκηκάς με, Ναζωραίε’’.

Θεοδόσιος Α’: Κατήργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες (394). Μετά το θάνατό του (395) το κράτος διασπάστηκε οριστικά: στην Ανατολή βασιλεύει ο γιος του Αρκάδιος+Ευδοξία και στη Δύση ο άλλος γιος του Ονώριος.

Θεοδόσιος+ Ευδοκία (Αθηναΐς): Υποστηρίζουν τα Γράμματα.

Ιουστίνος: Χωρικός, αγράμματος, ανήλθε στο θρόνο με σκοτεινή μηχανορραφία.

Πληροφορίες για τους Ούνους μπορούν να γράψουν σε μια-δυο παραγράφους οι μαθητές και να τις παρουσιάσουν στην τάξη. Ήταν μογγολικής καταγωγής, φοβεροί πολεμιστές, πίεζαν τους Γότθους (Γερμανούς) και τους ώθησαν στα νότια. Η ζωή τους πάνω σ’ ένα άλογο, εκεί έτρωγαν , εκεί κοιμόνταν. Μετά τη μάχη στα Καταλανικά Πεδία, ο Αττίλας εισέβαλε στην Ακυληία της Β. Ιταλίας και οι κάτοικοι έντρομοι κατέφυγαν στα νησάκια της Αδριατικής. Έτσι σχηματίστηκε η Βενετία. Ο Αττίλας δολοφονήθηκε από τη σύζυγό του.

Ο αρχηγός των Βησιγότθων, ο περιβόητος Αλάριχος, εισέβαλε στη Μακεδονία, λεηλάτησε τη Θράκη, έφτασε στην Αττική. Κατέστρεψε το ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, κατά προτροπή των φανατικών Αρειανών μοναχών που τον ακολουθούσαν, αλλά δεν έβλαψε την Αθήνα γιατί οι Αθηναίοι (μετά την επιδρομή

95

των Γερμανών Ερούλων, οι οποίοι το 267 μ.Χ. κατέστρεψαν την Αγορά των Αθηνών) προτίμησαν να του δώσουν διάφορα δώρα. Πέρασε λοιπόν στην Πελοπόννησο και από εκει στην Ιταλία, στη Ρώμη (410), που τη λεηλάτησε για τρεις μέρες. Στη συνέχεια οι Βησιγότθοι στράφηκαν στη Ν. Γαλλία κι από εκεί στην Ισπανία.

Να δείξουμε το μαυσωλείο του Θευδέριχου στη Ραβέννα, σελ. 88. Πρόκειται για περίκεντρο κτίριο, σε τέτοια ενταφίαζαν τους μάρτυρες και γρήγορα έγιναν λατρευτικοί χώροι. Ο συνδυασμός περίκεντρου—βασιλικής (=ρωμαϊκό δικαστήριο) μας έδωσε τη βασιλική μετά τρούλλου.

ΜΑΘΗΜΑ 12ο Η ΠΑΛΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΕ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Α. Ο ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ

Αίρεση= παρέκκλιση από την Ορθοδοξία.

Αρειανισμός: Χριστός= κτίσμα του Θεού.

Α’ Οικουμενική Σύνοδος Νικαίας (325), Β’ Οικουμενική Σύνοδος Κων/λης (381)

Νεστοριανισμός: Παναγία= Χριστοτόκος, όχι Θεοτόκος.

Γ’ Οικουμενική Σύνοδος Εφέσου (431).

Μονοφυσιτισμός: Χριστός= Θεός, όχι Θεάνθρωπος.

Δ’ Οικουμενική Σύνοδος Χαλκηδόνος (451).

Συνέπειες του Μονοφυσιτισμού: Ψυχική αποξένωση μονοφυσιτών Συρίας, Παλαιστίνης και Αιγύπτου, που προσχώρησαν στους Άραβες.

Β. ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

Ιουλιανός-Θεοδόσιος Α’

Γ. Η ΣΧΕΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ-ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Οι διώξεις κατά των ειδωλολατρών.

Ο ρόλος των Πατέρων της Εκκλησίας.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Τι σημαίνει ο όρος ‘’αίρεση’’;2. Ποιος ο ρόλος των Πατέρων της Εκκλησίας στη σύνθεση Ελληνισμού-

Χριστιανισμού;

95

ΣΧΟΛΙΑ

Η ενότητα αυτή διδάσκεται αναλυτικά στο μάθημα των Θρησκευτικών.

Η ερώτηση 2 του σχ. βιβλίου δύσκολη για τους μαθητές. Ας εξηγήσουμε απλά τι σημαίνει καθολικός-ορθόδοξος, γιατί το παράθεμα τους δυσκολεύει.

Η χρησιμότητα της Φιλοσοφίας και της Ρητορικής φαίνεται στο ζήτημα των αιρέσεων. Επειδή το χριστιανικό δόγμα δεν ήταν σαφώς διατυπωμένο (ένας Θεός –τρία πρόσωπα, πώς γίνεται;) απαραίτητη η κλασική παιδεία,-τη διέθεταν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Τους βοήθησε να επιχειρηματολογούν κατά των αιρετικών. Και επειδή στις Συνόδους έπρεπε να έχουν πρόχειρα τα χωρία της Αγίας Γραφής, για να αποδεικνύουν όσα υποστήριζαν, άφησαν τα ειλητάρια (τυλιγμένους παπύρους) ως δύσχρηστα και χρησιμοποίησαν τα βιβλία με σελίδες (ένα φύλλο χαρτί διπλωμένο στα τέσσερα=τετράδιο, πολλά τετράδια συρραμμένα=βιβλίο).

Μην ξεχνάμε ότι τη λειτουργία της Κυριακής συνέθεσε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος-4ος αι. Ονομάστηκε έτσι για την παρρησία του και την αυστηρότητά του. Καυτηρίαζε τη διαγωγή της Ευδοξίας, συζύγου του αυτοκράτορα Αρκαδίου, γι΄αυτό υπέστη διώξεις και εξορίες.

Η μνήμη του Αγίου Βασιλείου και το φιλανθρωπικό του έργο διασώζονται σήμερα και στη λαϊκή παράδοση, στα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα. Ο καλαντιστής απευθύνεται μια στον Άγιο, μια στη νοικοκυρά με παινέματα:

ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΑ

Άγιος Βασίλης έρχεται και δε μας καταδέχεται

Από την Καισαρεία συ είσ’ αρχόντισσα κυρία.

Βαστά εικόνα και χαρτί ζαχαροκαντιοζυμωτή (κάντι=ζαχαροκάλαμο)

Χαρτί και καλαμάρι δες κι εμέ το παλικάρι!

Το καλαμάρι έγραφε, τη μοίρα του την έγραφε

Και το χαρτί ωμίλει (πετά το ραβασάκι στην κυρά)

Άσπρε μου Άγιε Βασίλη!

(Το συνέθεσε ερωτευμένος νεαρός και έγινε τόσο δημοφιλές που ενσωματώθηκε στα κάλαντα- Δημ. Λουκάτος, Χριστουγεννιάτικα, εκδ. Φιλιππότη)

1ο ΤΕΣΤ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΘ. 9-12

1.Αντιστοιχίστε: Κων/νος συλλογή διαταγμάτων

95

Θευδέριχος έκοψε νόμισμα χρυσό

Θεοδοσιανός κώδικας Συρία- Παλαιστίνη-Αίγυπτος

Νεστοριανισμός Πατέρες της Εκκλησίας

Μονοφυσίτες Γ’ Οικ. Σύνοδος Εφέσου

Ρήγας των Οστρογότθων (Μον. 5)

2.Για ποιους λόγους ο Μ. Κων/νος μετέφερε την πρωτεύουσα στην Κων/λη;

3. Το Παν/μιο της Κων/λης: ίδρυση- λειτουργία. (Μον. 5)

4. Τι ήταν οι αιρέσεις;

ΜΑΘΗΜΑ 13ο Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (527-565) α’ μέρος

Πρωτοβυζαντινή εποχή: 330---717, Οι αυτοκράτορες, σελ. 143 του σχ. Βιβλίου

Α. Ο χαρακτήρας του Ιουστινιανού: οραματιστής, ασκητικός, εργατικός, ακοίμητος. Πολύτιμη συνεργάτιδα και σύμβουλός του στάθηκε η Θεοδώρα, η σύζυγός του.

Στόχος του: Η αποκατάσταση του Ρωμαϊκού μεγαλείου: Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία.

Β. Εσωτερική πολιτική:

1. Καταστολή της στάσης του Νίκα (532): Δήμοι= δημοτικές οργανώσεις του λαού της Κων/λης, με πολιτικό, στρατιωτικό, αθλητικό τμήμα –φατρίες(<frater= αδελφός) του ιπποδρόμου. Ήταν οι Βένετοι (=γαλάζιοι), ορθόδοξοι, αριστοκρατικοί, υποστηρικτές του Ιουστινιανού. Ήταν οι Πράσινοι, μονοφυσίτες, λαϊκοί, συμπαθούσαν τη Θεοδώρα. Επίσης οι Ρούσσοι (=κόκκινοι) κλπ.

Αίτια της στάσης(=εξέγερσης): βαριά φορολογία, διαφθορά.

Αποτέλεσμα: Νίκη του αυτοκράτορα με τη βοήθεια της Θεοδώρας.

Συνέπειες: Ενίσχυση της αυτοκρατορικής εξουσίας- μείωση δύναμης δήμων-λαού.

2.Αγώνας κατά των Δυνατών (γαιοκτημόνων)

3. Θρησκευτική πολιτική: Κατά των αιρετικών

Κατά των ειδωλολατρών

Ιεραποστολή στον Καύκασο

Αποκατάσταση σχέσεων με τον Πάπα.

95

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Ποιο ήταν το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού;2. Τι ήταν οι Δήμοι; Αποτελέσματα και συνέπειες της στάσης του Νίκα.3. Ποια ήταν η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού;

ΣΧΟΛΙΑ

Θεοδώρα: Κόρη αρκτοτρόφου, ορφανή, μεγάλωσε στον ιππόδρομο, θεατρίνα. Με πολλές νεανικές περιπέτειες, όταν όμως γνώρισε τον Ιουστινιανό, αφοσιώθηκε σ΄αυτόν και στα καθήκοντά της,(Προκόπιος).

Ξεκινάμε τη στάση του Νίκα με την εικόνα του ιπποδρόμου,στη σελ. 16: επάνω ο αυτοκράτωρ με τη συνοδεία του στο θεωρείο, κάτω αρματοδρομίες. Οι δήμοι, σε ειρηνικές περιόδους, βοηθούσαν στην κατασκευή των τειχών και άλλων δημοσίων έργων. Αντιμετώπιζαν τους εχθρούς, αν υπήρχε ανάγκη, όπως τους Γότθους του Γαϊνά (400), κάτι που τους προσέδωσε μεγάλη δύναμη. Κατά την εξέγερση, 30.000 άτομα σφαγιάστηκαν στον Ιππόδρομο.

Οι γαιοκτήμονες απειλούσαν τον αυτοκράτορα, είχαν ιδιωτικούς στρατούς και ιδιωτικές φυλακές.

Οι τελευταίοι 7-8 καθηγητές που δίδασκαν στην Νεοπλατωνική Ακαδημία των Αθηνών κατέφυγαν στην Περσία και μετέφρασαν τα βιβλία τους στα περσικά. Όταν ήλθαν οι Άραβες τα βιβλία μεταφράστηκαν στα αραβικά και διδάσκονταν στα Πανεπιστήμια της Βαγδάτης και της Κόρδοβας. Ευγενείς από τη Δύση έστελναν τα παιδιά τους στην Ισπανία (Κόρδοβα) για σπουδές, όπου γνώρισαν Πλάτωνα και Αριστοτέλη από αραβικές μεταφράσεις. Με την πτώση της Κων/λης και τη φυγή των βυζαντινών λογίων στη Δύση, τους διάβαζαν πλέον και στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο.

Οι σχέσεις με τον Πάπα είχαν διαταραχτεί (α’ σχίσμα) λόγω του «ενωτικού» (482). Ο αυτοκράτωρ Ζήνων και ο πατριάρχης Ακάκιος προσπαθούσαν να συμβιβάσουν μ’ αυτό ορθοδοξία και μονοφυσιτισμό—αντέδρασε ο Πάπας.

Ιουστινιανός<ius-iuris=δίκαιο, justice=δικαιοσύνη. Εξηγούμε τους όρους: de facto, de iure.

ΜΑΘΗΜΑ 14ο Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (527-565) β’ μέρος

Β. Εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού

4. Νομοθεσία: Ιουστινιάνειος κώδικας (Codex Justinianus), 10 βιβλία στα λατινικά.

Πανδέκτης (Digesta), γνώμες νομομαθών, στα λατινικά.

95

Εισηγήσεις (Institutiones) για σπουδαστές, στα λατινικά.

Νεαρές (Novellae leges=νέοι νόμοι), στα ελληνικά.

Γ. Εξωτερική πολιτική: Στόχος: Ένα κράτος.

Δύση: Βάνδαλοι (533-534), Οστρογότθοι (535-555) , Βησιγότθοι (554)

Ανατολή: Πέρσες: Ειρήνη (562): Η Λαζική στο Βυζάντιο.

Βαλκάνια: Επιδρομές Σλάβων

ΘΕΤΙΚΑ: Η Μεσόγειος είναι mare nostrum= η θάλασσά μας.

ΑΡΝΗΤΙΚΑ: Εξάντληση (οικονομική-στρατιωτική) του Κράτους.

Δ. Κτίσματα και Αγία Σοφία

1. Δημόσια έργα

2. Η Αγία Σοφία: Βασιλική μετά τρούλου. Κατασκευή: 532-537.

Βασιλικές= ορθογώνια οικοδομήματα, ρωμαϊκά δικαστήρια.

Περίκεντρα κτίρια= ταφικά μνημεία μαρτύρων, βασιλέων (βλ.σελ.88, Μαυσωλείο Θευδέριχου, Ραβέννα).

Ο συνδυασμός των δυο ρυθμών οδήγησε στην βασιλική μετά τρούλου.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Με βάση το α’ παράθεμα να εξηγήσετε γιατί ο Ιουστινιανός προχώρησε στην αναθεώρηση του Δικαίου-επιγραμματική παρουσίαση της νομοθεσίας του.

2. Αγία Σοφία: Αρχιτεκτονικός ρυθμός-εντυπώσεις.3. Πώς κρίνετε τον Ιουστινιανό ως ηγέτη;

ΣΧΟΛΙΑ

Γιατί νεαρές και όχι νεαροί νόμοι; Νεαρός=νέος (νεαρόν ύδωρ-νεαρόν>νερό)

και lex-legis= θηλυκού γένους (λατ.)

Εναντίον των Βανδάλων εκστράτευσε ο στρατηγός Βελισσάριος. Οι Βάνδαλοι είχαν ήδη λεηλατήσει τη Ρώμη(455) καταστρέφοντας και έργα τέχνης (βανδαλισμός), αλλά στην παρούσα φάση ήταν σε παρακμή. Νικήθηκαν, λοιπόν, και ο Βάνδαλος βασιλιάς, Γελίμερος, συνελήφθη και κόσμησε το θρίαμβο του Βελισσαρίου στην Κων/λη. Γονάτισε μπροστά στον Ιουστινιανό, εν όλη του τη δόξη, και είπε: ‘’Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης’’ (Π.Δ.Εκκλησιαστής). Ο

95

Ιουστινιανός του χάρισε πλούσιες γαίες στη Γαλατία. Το κράτος των Βανδάλων έγινε το 533 εξαρχάτο της Αφρικής με στρατιωτικό και πολιτικό διοικητή, τον έξαρχο.

Ο εικοσαετής πόλεμος στην Ιταλία με τους Οστρογότθους ερήμωσε τη Χώρα. Η Ρώμη θα έσβηνε αν δεν ήταν έδρα Παπών. Η Ιταλία έγινε Βυζαντινό εξαρχάτο, με πρώτο έξαρχο το στρατηγό Ναρσή. Μετά το θάνατο του Ιουστινιανού, η Β. Ιταλία και η Ισπανία χάθηκαν.

Δυο μοναχοί έμαθαν από τους Κινέζους την κατασκευή μετάξης και τη διέδωσαν σε Κων/λη, Βέροια, Θήβα, Κόρινθο και γενικά στην Πελοπόννησο-Μωρέα, που ονομάστηκε έτσι από τις πολλές μουριές.

Εύκολο να πούμε: σπάταλος, φιλόδοξος και φιλοπόλεμος ο Ιουστινιανός, άρα απορριπτέος. Όμως οφείλουμε να διδάξουμε στους μαθητές ότι τα ιστορικά πρόσωπα κρίνονται με βάση το κατά πόσο υπηρετούν τις αξίες της εποχής τους όχι της δικής μας εποχής. Ήταν αδιανόητο για έναν αυτοκράτορα να μην ισχυροποιεί-επεκτείνει το κράτος του, για να λέγεται πετυχημένος. Αλλά και το ειρηνικό του έργο μαρτυρεί την υστεροφημία του.

Ήδη ο Αναστάσιος Α’ (σελ.143) είχε οργανώσει με ποταμόπλοια περιπολίες στο Δούναβη. Ελλείψει χρημάτων επί Ιουστινιανού, οι περιπολίες σταμάτησαν και οι Σλάβοι έκαναν ανενόχλητοι τις επιδρομές τους.

ΜΑΘΗΜΑ 15ο Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ

Πρωτοβυζαντινή εποχή: 330-717

Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού: ( 565-610) Πίνακας σελ. 143.

Ιουστίνος Β’: Ανόρθωση οικονομικών.

Τιβέριος: Σπουδαίος στρατηγός, διέπρεψε στους πολέμους κατά των Περσών.

Μαυρίκιος : Εξαίρετος ηγεμών, ενίσχυσε τα σύνορα στο Δούναβη, τον ανέτρεψαν.

Φωκάς (602-610): απάνθρωπος, ανίκανος, τον φόνευσαν.

1.Το Βυζάντιο σε κρίση- προβλήματα

Παραμέληση στρατού, ναυτικού, οικονομίας.

Παρακμή πόλεων, μείωση του πληθυσμού.

Εισβολές Σλάβων-Αβάρων από Βορρά.

Εισβολές Λογγοβάρδων στη Β. Ιταλία.

Εισβολή Περσών στα Ιεροσόλυμα (614)- αρπαγή του Τιμίου Σταυρού.

95

Οι Πέρσες στη Χαλκηδόνα (απέναντι από την Κων/λη), (615).

Οι Πέρσες στην Αίγυπτο (619)

2.Η αντεπίθεση του Ηρακλείου

Εκστρατεία Ηρακλείου κατά των Περσών (622-628),-μάχη Νινευί (627), νίκη Ηρακλείου, ο Τίμιος(=πολύτιμος) Σταυρός ξανά στα Ιεροσόλυμα 14 Σεπτεμβρίου 630.

Άβαροι: Αντιπερισπασμός, επίθεση στην Κων/λη (626). Υπερασπιστές της Πόλης: Πατριάρχης Σέργιος, Μάγιστρος (<magister) Βώνος. Καταστροφή Αβάρων.-Ακάθιστος Ύμνος

3.Θέματα και εξελληνισμός του κράτους

Εμφάνιση Αράβων => ανάγκη άμυνας του Βυζαντίου.

Θέματα: =διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό και στρατηγό με διοικητική και πολιτική εξουσία (πβλ. Εξαρχάτα)

Γλώσσα- ρωμαϊκοί τίτλοι στα ελληνικά.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Σε ποια κατάσταση παρέλαβε το κράτος ο Ηράκλειος;

2.Με ποιο γεγονός έχει σχέση ο Ακάθιστος Ύμνος;

3.Τι ήταν τα θέματα;- άσκηση 3 του σχολ. βιβλίου.

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Ηράκλειος ήταν έξαρχος Καρχηδόνας, όταν κλήθηκε στο θρόνο της Κων/λης. Υπό το βάρος των προβλημάτων σκέφτηκε τη μεταφορά της πρωτεύουσας εκεί, αλλά ο Πατριάρχης Σέργιος τον εμψύχωσε, διαθέτοντας παράλληλα τον πλούτο της Εκκλησίας για να φτιάξει στρατό.

Κατά την πολιορκία των Αβάρων, που επιτέθηκαν στην Κων/λη σε συνεννόηση με τους Πέρσες, ενώ ο Ηράκλειος πολεμούσε στην Ανατολή, ο Πατριάρχης εμψύχωνε διαρκώς τους πολεμιστές, με την εικόνα της Θεοτόκου. Σ’ αυτήν αφιέρωσαν τον Ακάθιστο Ύμνο, έργο του Ρωμανού του Μελωδού.

Ο Ηράκλειος ηγείτο προσωπικά του στρατού ως στρατηγός –αυτοκράτωρ, τονώνοντας το πατριωτικό και θρησκευτικό τους(λόγω της αρπαγής του Σταυρού) συναίσθημα. Πήρε τον τίτλο ‘’πιστός εν Χριστώ (=ζωντανή εικόνα του Χριστού, απεικονίζεται με φωτοστέφανο αγίου) βασιλεύς‘’ επειδή νίκησε τον βασιλιά, των Περσών και οικειοποιήθηκε τον τίτλο του.

95

Ο Τίμιος Σταυρός μεταφέρθηκε στην Κων/λη (629) για προσκύνημα και την επόμενη χρονιά, στις 14 Σεπτεμβρίου, τον ύψωσαν στα Ιεροσόλυμα, στο Γολγοθά, όπου τον είχε τοποθετήσει άλλοτε η Αγία Ελένη (την ίδια ημερομηνία).Το ίδιο γεγονός εορτάζουμε και σήμερα.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ηράκλειος (610-641) είδε να καταλαμβάνονται η Συρία- Παλαιστίνη-Αίγυπτος από τους Άραβες.

Υπενθυμίζουμε στους μαθητές, όταν έρθει ο καιρός των Χαιρετισμών (Μ. Σαρακοστή) να πάνε στην εκκλησία να ακούσουν τον Ακάθιστο Ύμνο.

Χάρτης της σελ. 21: Τα ονόματα των Θεμάτων οφείλονται στην καταγωγή των θεματικών στρατευμάτων π.χ. Θρακήσιοι, Ανατολικοί κ.λ.π. Επίσης τις βυζαντινές ένοπλες δυνάμεις συμπλήρωναν τα τάγματα της ανακτορικής φρουράς, που ήταν η στρατιωτική συνοδεία, το οψίκιον (< obsequium= ακολουθία) του αυτοκράτορα (πβλ. ψίκι= γαμήλια συνοδεία). Οι σχηματισμοί αυτοί αποτέλεσαν το Θέμα του Οψικίου. Το Θέμα των Βουκελλαρίων (= στρατιώτες που έπαιρναν bucella= γαλέτα) είχε ως πυρήνα του τον ιδιωτικό στρατό μεγάλων αξιωματούχων,(Ιω. Καραγιαννόπουλος).

ΜΑΘΗΜΑ 16ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ: ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ—ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ

Σύντομη- προφορική επανάληψη με βάση τις ερωτήσεις του τετραδίου

Ανάγνωση εργασιών μαθητών (αποσπάσματα)

Ανάγνωση- σχολιασμός 1-2 παραθεμάτων.

Σύγκριση Ιουστινιανού- Ηρακλείου, στο χαρακτήρα, στους στόχους, στη θρησκευτική πολιτική, στην εξωτερική πολιτική. Τι κράτος άφησε ο ένας, τι ο άλλος.

Να δείξουμε απαραιτήτως τα όρια του κράτους επί Ιουστινιανού Α’ (527-565) και Ηρακλείου (610-641).

ΜΑΘΗΜΑ 17ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α’ ΤΡΙΜΗΝΟΥ, ΜΑΘ.13-16

1.Αντιστοιχίστε: Ηράκλειος βασιλική μετά τρούλου

Πράσινοι – Βένετοι μάχη της ΝινευίΙουστινιανός Παν/μιο Κων/ληςΑγία Σοφία κατάλυση Βανδαλικού κράτους

Θέματα Δήμοι Διοικητικές περιφέρειες

2.Η νομοθεσία του Ιουστινιανού (με σχετικό παράθεμα).

95

3.Ποια προβλήματα αντιμετώπισε ο Ηράκλειος μόλις ανέλαβε την εξουσία;

4.Να αποτιμήσετε το έργο του Ιουστινιανού.

ΜΑΘΗΜΑ 18ο ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

1.Σλάβοι: 6ος αι. Δούναβης- επιδρομές στο Βυζάντιο.

7ος αι. σκλαβηνίες στην Ελλάδα.

2.Άβαροι: 6ος αι. Κεντρική Ευρώπη.+ Σλάβοι επιδρομές στο Βυζάντιο.

Η βυζαντινή πολιτική έναντι των Σλάβων: υποταγή, εκχριστιανισμός, αφομοίωση.

3.Βούλγαροι:- Ίδρυση Βουλγαρικού Κράτους: 680 (Ασπαρούχ- Κων/νος Δ’ Πωγωνάτος).

Βουλγαρικό Έθνος: Βούλγαροι + Σλάβοι

Όνομα γλώσσα

Οργάνωση λαϊκή βάση

Σχέσεις με το Βυζάντιο: ‘’αγάπης και μίσους’’. Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων (Φώτιος, 864)=> εμπορικές σχέσεις και διάδοση ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι ήταν οι σκλαβηνίες;

2.Ποια η βυζαντινή πολιτική έναντι των Σλάβων; Ποιο ήταν το πολιτικό σφάλμα του Κων/νου Δ’ του Πωγωνάτου;

ΜΑΘΗΜΑ 19ο Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Πρωτοβυζαντινή εποχή: 330-717

1. Η εμφάνιση και οι αρχές του Ισλάμ

Η Αραβία: Δυτική (εύφορη)-Ευδαίμων (Υεμένη), Πετραία (Μέκκα-Μεδίνα), Ανατολική (άγονη)

Θρησκεία: Λιθολατρία (Λίθος Κααβά, Μέκκα)

Μωάμεθ (570-632): Ιδρυτής του Ισλαμισμού-Μωαμεθανισμού.

622:Κήρυγμα- διωγμός από Μέκκα, άφιξη στη Μεδίνα (Εγίρα).

623:Με τους μουσλίμ (=αφοσιωμένους) και το τζιχάντ(=ιερό πόλεμο) κυρίευσε τη Μέκκα.

95

Κοράνιο: Ένας ο Θεός. Η ψυχή είναι αθάνατη. Πίστη στο κισμέτ(=μοίρα). Απαγορεύεται η απεικόνιση του Θεού.

2.Η επέκταση των Αράβων:

Α. Πρώτο θύμα η Περσία (637)

Β. Σύγκρουση με το Βυζάντιο: Μάχη του Ιερομίακα (Γιαρμούκ), 636=> απώλεια Συρίας- Παλαιστίνης (638). Απώλεια Αιγύπτου (639-642).

. Αίτια αραβικής επέκτασης: α) εξάντληση Βυζαντίου-Περσών.

β) αντίθεση κέντρου-ανατολικών επαρχιών.

Γ. Κων/λη: α’ πολιορκία (673-678) Κων/νος Δ’ Πωγωνάτος-Μωαβιά, υγρό πυρ=> καταστροφή αραβικού στόλου.

β ’ πολιορκία (717-718): Λέων Γ’ Ίσαυρος-Μασλαμάς=> ήττα στρατού και στόλου των Αράβων.

Δ. Ανατολή: Τα σύνορα στην οροσειρά του Ταύρου.- Κυριαρχία στη Μεσόγειο.

Ε. Δύση: Β. Αφρική- Γιβραλτάρ-Πυρηναία-Γαλλία. Μάχη στο Πουατιέ (732-Κάρολος Μαρτέλ) : Ήττα Αράβων από Φράγκους.

Αποτελέσματα: Διάσπαση μεσογειακού κόσμου

Εδαφική-οικονομική συρρίκνωση του Βυζαντίου.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Αίτια και αποτελέσματα της αραβικής επέκτασης.

2.Άσκηση 2 και 3 του σχολικού βιβλίου.

ΣΧΟΛΙΑ

Στο μάθημα απαραίτητος ο χάρτης για να δείξουμε την πορεία των Αράβων.

Το 632 πέθανε ο Μωάμεθ και άφησε τοποτηρητή(=χαλίφη) τον Αμπού Βακρ.

Το σχολικό εγχειρίδιο δεν παρακολουθεί χρονολογικά τα γεγονότα, τονίζοντας, όπως θα έπρεπε, ότι οι Άραβες συνάντησαν δύο φορές αντίσταση στην Κων/λη και δεν πέρασαν στην Ευρώπη, γι’ αυτό αναζήτησαν άλλο οδό (από την Αφρική), για να πετύχουν το σκοπό τους. Αντιγράφει τα ευρωπαϊκά βιβλία, στα οποία υποβαθμίζεται η Βυζαντινή αντίσταση και προβάλλεται το Πουατιέ της Γαλλίας. Η εμπλοκή του Λέοντα Γ’ στην υπόθεση της εικονομαχίας και η αντίθεσή του με τον Πάπα αμαύρωσαν την εικόνα του. Έτσι οι ευρωπαίοι ιστορικοί

95

μεροληπτούν υπέρ του μαγιορδόμου (major domus) Καρόλου Μαρτέλ, παραγνωρίζοντας τη συμβολή του Λέοντα, ως νέου Μιλτιάδη, στη σωτηρία της Ευρώπης.

Ο Σύρος Καλλίνικος εφηύρε το υγρό πυρ, που με ένα σύστημα σιφώνων(=σωλήνων) εκσφενδόνιζαν εύφλεκτες ουσίες και έκαιγαν τα πλοία.

ΜΑΘΗΜΑ 20ο ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ

1.Κοινωνική οργάνωση του αραβικού χαλιφάτου

Χαλίφης

Γαιοκτήμονες= άραβες φεουδάρχες

Έμποροι- βιοτέχνες

Λαός

Δούλοι [Κράτος Αββασιδών-πρωτεύουσα: Βαγδάτη/ Δαμασκός

2.Η διάσπαση του χαλιφάτου [Κράτος Φατιμιδών-πρωτεύουσα: Κάιρο (Al Cahira=η νικήτρια)

[Κράτος Ομεϋαδών-πρωτ. Κόρδοβα Ισπανίας

Αίτια διάσπασης: α) Ισλαμικές αιρέσεις (σιίτες- Περσία, σουνίτες- Αραβία-Τουρκία)).

β) Εθνικές διαφορές.

γ)Μεγάλη η έκταση του χαλιφάτου-δύσκολη η διοίκηση.

δ)Ταραχές από εμίρηδες.

3. Γράμματα- Τέχνες

Α. Κέντρα Γραμμάτων: Βαγδάτη, Οίκος Σοφίας

Κόρδοβα, Πανεπιστήμιο

Β. Η αραβική λογοτεχνία

Γ. Χειρόγραφα και μεταφράσεις

Δ. Ισλαμική τέχνη

Ε. Ανάπτυξη επιστημών

4. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού.

95

Διέσωσε έργα Ελλήνων- Περσών συγγραφέων- ανέπτυξε επιστήμες.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Σε τι διαφέρουν οι σιίτες από τους σουνίτες Μουσουλμάνους;

2.Άσκηση 3 σελ. 30 του σχ. Βιβλίου

ΣΧΟΛΙΑ

Στο χάρτη να δείξουμε τα κράτη που προέκυψαν από τη διάσπαση του χαλιφάτου.

Σιίτες: επαναστάτες, πιστοί στο τζιχάντ, βρίσκονται σήμερα στο Ιράν- Αφγανιστάν.

Σουνίτες: μετριοπαθείς, είναι οι Σαουδάραβες.

Οι θρησκευτικές διαφορές έχουν να κάνουν και με τις φυλετικές- εθνικές αντιθέσεις των λαών. Άλλη η νοοτροπία και το πολιτιστικό επίπεδο των Περσών, άλλη των νομάδων Αράβων. Στο σημερινό Ιράκ συνυπάρχουν Σουνίτες- Σιίτες και οι αντιθέσεις τους τροφοδοτούν εμφύλιες συρράξεις, που τις εκμεταλλεύονται οι Μεγάλες Δυνάμεις, που έχουν συμφέροντα στην περιοχή.

Πολλά μας έδωσαν οι Άραβες: συστήματα αρδεύσεως εφάρμοσαν στην Ισπανία, που τα έμαθαν από τους Αιγύπτιους (Νείλος), κατασκευή πορσελάνης, ταπητουργία, κατεργασία μετάλλων (το σπαθί το Διμισκί=της Δαμασκού), λεπτά υφάσματα της Μοσούλης (μουσελίνες). Άραβες αλχημιστές ζητούν να βρουν τη φιλοσοφική λίθο, δηλ. το μέσο με το οποίο θα μετατρέψουν τα μέταλλα σε χρυσό (χυμεία<χύνω, αραβ. Alchemie, γαλλικά la chemie, αντιδάνειο ανορθόγραφο χημεία (αντί του ορθού χυμεία), η επιστήμη των χυμών.

Να δείξουμε το μεγάλο τέμενος της Δαμασκού, διακοσμημένο με αραβουργήματα από βυζαντινούς τεχνίτες, που κατέφυγαν εκεί λόγω της εικονομαχίας. Επίσης το τέμενος του Ομάρ στην Ιερουσαλήμ, κτισμένο πάνω στα ερείπια του ναού του Σολομώντος, τα ανάκτορα της Αλάμπρας στη Γρανάδα, (13ος

αι.), και του Αλκαζάρ στη Σεβίλλη, (14ος αι.).

ΜΑΘΗΜΑ 21ο ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ (717-1204)

Περίοδος της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου (717-1025)

Προβλήματα: Εικονομαχία, πόλεμοι εναντίον Βουλγάρων- Αράβων

Ανασύνταξη: Εκχριστιανισμός λαών, ακριτικά τραγούδια, άνοδος Μακεδονικής Δυναστείας, ανάπτυξη οικονομίας.

Στο σχολικό βιβλίο σελ. 143 διαβάζουμε και σχολιάζουμε τους αυτοκράτορες.

95

Η Συριακή δυναστεία: Λέων Γ’, Κων/νος Ε’, Λέων Δ’, Κων/νος ΣΤ’, Ειρήνη.

Διάδοχοι: Νικηφόρος Α’, Σταυράκιος, Μιχαήλ Α’, Λέων Ε΄.

Η δυναστεία του Αμορίου: Μιχαήλ Β’, εξ Αμορίου, Θεόφιλος (λάθος υπάρχει στη σελ. 143)

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

1.Παγίωση και επέκταση των αλλαγών7ος-9ος αι. : Διαμόρφωση μεσαιωνικού ελληνικού Βυζαντινού κράτους.Αλλαγές: Σταθεροποίηση συνόρων Βυζαντίου- Χαλιφάτου

Βυζαντινή αντεπίθεση στη Μ. Ασία, Βαλκάνια.Ελληνικός ο χαρακτήρας του κράτουςΒελτίωση διοίκησηςΓενίκευση θεσμού των Θεμάτων-συνέπειες.

2.Η ανάκαμψη της οικονομίας

Ενδείξεις: Αύξηση πληθυσμού, κρατικών εσόδων, τόνωση εμπορίου.

Οι κακώσεις του Νικηφόρου Α’.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Άσκηση 3 του σχολικού βιβλίου.

ΣΧΟΛΙΑ

Απαραιτήτως να δείξουμε στο χάρτη τα σύνορα του κράτους στη μεσοβυζαντινή εποχή.

Ο Λέων Γ’ Ίσαυρος (καταγωγή από την Ισαυρία της Θράκης) γεννήθηκε στη Γερμανίκεια της Συρίας, γι’ αυτό από τους αντιπάλους του ονομαζόταν σαρακινόφρων ως εικονομάχος βασιλιάς. Στρατιωτικός, περιφρονούσε τους διανοούμενους, γι΄αυτό έκλεισε το Παν/μιο της Κων/λης. Αναδιοργάνωσε το κράτος του, έθεσε υπό τον έλεγχό του επικίνδυνους στρατηγούς των Θεμάτων και την Εκκλησία. Νίκησε τους Άραβες στη β’ πολιορκία της Κων/λης=> ο Μιλτιάδης του Μεσαιωνικού Ελληνισμού.

Ο γιος του Κων/νος Ε’ ο επονομασθείς Κοπρώνυμος (γιατί κατά τη διάρκεια της βάπτισής του αφόδευσε στην κολυμβήθρα!) από τους αντιπάλους του για τα εικονομαχικά του αισθήματα, ήταν πετυχημένος πρώτος βουλγαροκτόνος (έκανε εννέα εκστρατείες εναντίον Βουλγάρων, νίκες στο φρούριο των Μαρκελλών και στην Αγχίαλο).

95

Ο Λέων Δ’ ο Χάζαρος (=Τούρκος, εκ μητρός Χαζάρας) νυμφεύθηκε την Ειρήνη την Αθηναία, έξυπνη, φιλόδοξη. Ο Λέων πέθανε αιφνίδια το 780. Η Ειρήνη, ως επίτροπος του γιου της Κων/νου ΣΤ’, είχε προβλήματα με Άραβες-Σλάβους-Βούλγαρους. Γι΄ αυτό στράφηκε στη Δύση. Αρραβώνιασε το γιο της με την κόρη του Καρλομάγνου, την Ερυθρώ, όμως αργότερα διέλυσε τη μνηστεία, γιατί φοβήθηκε τον παραγκωνισμό της. Στο μεταξύ ο στρατός ανακήρυξε αυτοκράτορα τον Κων/νο ΣΤ’, ο οποίος δέχτηκε με αγαθότητα τη μητέρα του στο παλάτι. Αυτή, ωστόσο, συνέλαβε, τύφλωσε το γιο της και ανήλθε πάλι στο θρόνο. Τότε ο Καρλομάγνος σκέφτηκε να ενώσει Ανατολή- Δύση δια του γάμου του με την Ειρήνη. Η αυτοκράτειρα θα δεχόταν, όμως οι συγκλητικοί την ανέτρεψαν και την έστειλαν εξορία στη Λέσβο, για να μην υποταχτεί η αυτοκρατορία στη Δύση. Για να εξιλεωθεί την ‘’κανόνισαν’’= της επέβαλαν κανόνα, τιμωρία από την Εκκλησία, να κτίσει, επαιτώντας χρήματα, έναν ναό, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα στη Λέσβο.

Ο Νικηφόρος Α’, πρώην Λογοθέτης του Γενικού, δηλ. υπουργός Οικονομικών, τακτοποίησε τα οικονομικά του κράτους. Ηγήθηκε εκστρατείας εναντίον των Βουλγάρων, παγιδεύτηκε και σκοτώθηκε. Λέγεται πως ο Κρούμος, αρχηγός των Βουλγάρων, επιχρύσωσε το κρανίο του και έπινε απ’ αυτό. Τον καπνικό φόρο που επέβαλε ο Νικηφόρος τον εισέπραττε ο καπνικάριος. Ένας καπνικάριος έκτισε στην Αθήνα, στην οδό Ερμού, ναό αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου. Είναι η γνωστή μας Καπνικαρέα (1050).

Ο Λέων Ε’ ο Αρμένιος εκδικήθηκε, νικώντας τον Κρούμο στη Μεσημβρία (813). Όμως, τα Χριστούγεννα του 820, ο φίλος του, Μιχαήλ ο Τραυλός, τον σκότωσε μέσα στην εκκλησία , ενώ έψαλλε, εκμεταλλευόμενος την αντίδραση του λαού για τα εικονομαχικά του αισθήματα.

Ο Μιχαήλ Β’ ο Τραυλός ήταν περιέργως και αυτός εικονομάχος. Εναντίον του στράφηκε ο στασιαστής Θωμάς Καππαδόκης, ο οποίος χαρακτήρισε το φίλαρχο κίνημά του ως εικονόφιλο. Σ’ αυτόν προσχώρησαν παραλιακές πόλεις και νησιά. Ο Μιχαήλ τον νίκησε, όμως από τότε (823) για εκδίκηση, άρχισε να παραμελεί το στόλο του Αιγαίου.

Ο Θεόφιλος, γνωστός από τα καλλιστεία, (αντί της Κασσιανής, διάλεξε τη Θεοδώρα), φίλος ωστόσο των Γραμμάτων, πέθανε ίσως από τη λύπη του για την καταστροφή της ιδιαίτερης πατρίδας του ,του Αμορίου, από τους Άραβες (842).

ΜΑΘΗΜΑ 22ο Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ – ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Μεσοβυζαντινή εποχή: 717-1204

1.Εικονομαχία: (8ος- 9ος αι.)= η διαμάχη σχετικά με την προσκύνηση ή όχι των εικόνων.

95

Πρωτεργάτες: Λέων Γ’ Ίσαυρος (717-741), Κων/νος Ε ΄Κοπρώνυμος (741-775) Αίτια της εικονομαχίας:α)Επίδραση ανεικονικών αντιλήψεων Ιουδαϊσμού/Ισλάμ.β)Οι υπερβολές /δεισιδαιμονίες σε σχέση με τη λατρεία των εικόνων.γ) Προσπάθεια περιορισμού επιρροής μοναχών.δ) Η οργή του Θεού για τις υπερβολές της λατρείας των εικόνων.ε) Προσπάθεια της βασιλικής εξουσίας να επιβληθεί στην εκκλησιαστική εξουσία.

2.Α’ φάση της Εικονομαχίας (726- 787), βλ. σελ. 143.

Οι πρωτεργάτες - η αντίδραση

Λέων Γ’- Κων/νος Ε’ - Ιωάννης Δαμασκηνός- Πάπας-Ελλαδικοί

.=.> Νίκη Λέοντα Γ’. Συνέπειες: Η Ελλάδα υπάγεται στο Πατριαρχείο Κων/πολης και ο Πάπας στρέφεται προς τους Φράγκους.

Τέλος: Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος (787): τιμητική προσκύνηση εικόνων (πρωτοβουλία Ειρήνης Αθηναίας).

3.Β΄φάση Εικονομαχίας (815- 843), βλ. σελ. 143.Οι πρωτεργάτες - η αντίδρασηΛέων Ε’ , Μιχαήλ Β’, Θεόφιλος - Θεόδωρος Στουδίτης

Τέλος: Αποκατάσταση των εικόνων (843) με πρωτοβουλία της Θεοδώρας, μητέρας του ανήλικου Μιχαήλ Γ’.

4. Αποτέλεσμα της Εικονομαχίας : Νίκη της Ορθοδοξίας και της ελληνικής πνευματικής παράδοσης (αγάλματα, εικόνες) έναντι της ασιατικής παράδοσης (ισλάμ, ανεικονική τέχνη).Συνέπειες θετικές: Τέλος θρησκευτικών ερίδων

Συνεργασία Κράτους-Εκκλησίας για ιεραποστολήΑνάπτυξη μοναστηριών

Συνέπειες αρνητικές: Διχασμός βυζαντινής κοινωνίας Στροφή του Πάπα στους Φράγκους Καταστροφή έργων τέχνης Υποβάθμιση αξίας γραμμάτων

ΕΡΓΑΣΙΕΣ:1) Αίτια Εικονομαχίας-αποτέλεσμα. Τι εορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας;2) Θετικές-αρνητικές συνέπειες της Εικονομαχίας.

ΣΧΟΛΙΑ:

95

Όλα ξεκίνησαν από τη διαπίστωση του Λέοντα Γ’ ότι στον πόλεμο κατά των Αράβων, οι Βυζαντινοί υπολείποντο από τους μουσουλμάνους σε θρησκευτικό ενθουσιασμό. Οι Άραβες κατηγορούσαν τους Χριστιανούς ως πολυθεϊστές, γιατί τιμούσαν τις εικόνες και τα άγια λείψανα. Και οι Βυζαντινοί πράγματι κάποτε έφταναν να ανακατεύουν το χρώμα που έξυναν από την εικόνα με τη Θεία Ευχαριστία και να το μεταλαμβάνουν. Έπειτα ο Λέων Γ’ είχε ανάγκη στρατιωτών και έβλεπε ότι τα Παν/μια και τα μοναστήρια στερούσαν τη Χώρα από εργατικά χέρια και υπερασπιστές. Πολλοί νέοι κατέφευγαν στα μοναστήρια, για να αποφύγουν τη στράτευση. Έπειτα οι απέραντες εκτάσεις των μοναστηριών ήταν αφορολόγητες και οι μοναχοί επηρέαζαν το λαό, ώστε να αντιδρά κάποτε στις αποφάσεις της κυβέρνησης (π.χ. επί Νικηφόρου Α΄, ο μοναχός Θεόδωρος Στουδίτης αντιτάχθηκε στα οικονομικά μέτρα του αυτοκράτορα, γιατί έθιγαν την Εκκλησία, εξ ου ονομάστηκαν τα μέτρα «κακώσεις»).

Η διαμάχη μεταξύ αυτοκρατορικής-εκκλησιαστικής εξουσίας σφραγίζει το μεσαίωνα σε Ανατολή και Δύση ( Καισαροπαπισμός<-> Παποκαισαρισμός).

Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (=από τη Δαμασκό) , θεολόγος, συγγραφέας της Οκτωήχου (= αναγνωστικό της εποχής της Τουρκοκρατίας) έλεγε: « Οι εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων».

Ελλάδα, Ιταλία και Δύση ήταν στη δικαιοδοσία του Πάπα. Ο Πατριάρχης είχε της Ανατολικές Επαρχίες και την Αίγυπτο. Οι Ελλαδικοί λοιπόν, με τις ευλογίες του Πάπα, επαναστάτησαν κατά του Λέοντα Γ’, πολιόρκησαν την Κων/λη και ηττήθηκαν. Σε αντίποινα ο Λέων Γ’ υπήγαγε εκκλησιαστικά την Κάτω Ιταλία, Σικελία, Ελλάδα και Βαλκανική στο Πατριαρχείο της Κων/λης. Η πολιτική αυτή κίνηση είχε ως στόχο τη δημιουργία ενιαίας θρησκευτικής και εκκλησιαστικής διοίκησης, μετά την απώλεια Συρίας, Παλαιστίνης, Αιγύπτου από τους Άραβες.

Η Ειρήνη πέτυχε στα εκκλησιαστικά θέματα, ενώ στα στρατιωτικά και στα οικογενειακά θέματα απέτυχε.

Σελ. 143: η δυναστεία του Αμορίου εγκαινιάζεται με το Μιχαήλ Β’ τον Τραυλό. Ήταν εικονομάχος, όπως ο Λέων Ε’ και ο γιος του Θεόφιλος.

Η Οικουμενική Σύνοδος του 843 αποφάσισε με ποιον τρόπο θα γίνεται στο εξής η εικονογράφηση των ναών. Πχ. Στον τρούλο ο Παντοκράτορας, στη βάση του τρούλου άγγελοι και προφήτες Τον δοξολογούν και προφητεύουν, στα λοφία οι τέσσερις ευαγγελιστές, στην κόχη του ιερού η Θεοτόκος Πλατυτέρα, από κάτω οι Πατέρες της Εκκλησίας- πρότυπα για τους σημερινούς ιερείς, ψηλά στους τοίχους του ναού οι δώδεκα μεγάλες Δεσποτικές εορτές, δεξιά κάτω οι άγιοι και αριστερά κάτω οι άγιες.

Με την Εικονομαχία πολλοί λαμπροί αγιογράφοι κατέληξαν στη Δύση (Πάπας) ή στους Άραβες για να βρουν δουλειά. Έτσι μεταλαμπαδεύτηκε η βυζαντινή τέχνη στα μουσουλμανικά τεμένη. Τις εικόνες, λόγω των διωγμών, τις έκρυβαν σε σπήλαια κλπ. Έτσι βρέθηκαν σήμερα π.χ. η εικόνα της Παναγίας της Τήνου από τη μοναχή Πελαγία κ.ά.

95

Την α’ Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής γίνεται η λιτάνευση των εικόνων (Κυριακή της Ορθοδοξίας). Εορτάζουμε την αναστήλωσή τους. Στη Μητρόπολη Αθηνών (εγκαινιάστηκε το 1862) παρίσταται κατ’ έθος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, τονίζοντας με την παρουσία του την αγαστή συνεργασία Πολιτείας- Εκκλησίας. Να συστήσουμε στα παιδιά να πάνε στην Εκκλησία τη μέρα αυτή, γιατί η Iστορία μας βιώνεται, είναι ζωντανή.

ΜΑΘΗΜΑ 23ο Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ’ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

1.Δυναστεία Αμορίου ( Σχολικό βιβλίο σελ. 143)

Μιχαήλ Β’ Τραυλός: εικονομάχος. Στάση Θωμά Καππαδόκη (821-823)=> επικράτηση Μιχαήλ Β’, παραμέληση ναυτικού. Συνέπεια: Κατάληψη Κρήτης από Σαρακηνούς (824). Πρωτεύουσά τους ο Χάνδακας (Ηράκλειο).

Θεόφιλος+ Θεοδώρα (αντί Κασσιανής)

Πόλεμοι εναντίον Αράβων, καταστροφή της Σωζόπετρας, πατρίδας του χαλίφη.

Αραβική αντεπίθεση, καταστροφή του Αμορίου, πατρίδας του Θεοφίλου.

Μιχαήλ Γ’ ο Μέθυσος- Θεοδώρα (επίτροπος)- Καίσαρ Βάρδας.

Πόλεμοι εναντίον Αράβων- νίκη Βυζαντινών (863), επική ποίηση- Ακρίτες.

2.Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας

Ιδρυτής: Καίσαρ Βάρδας, Διευθυντής: Λέων ο Μαθηματικός. Σπουδές: φιλοσοφίας, γεωμετρίας, αστρονομίας, γραμματικής.

3.Ενδιαφέρον για τους κλασικούς

Ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική Γραμματεία-Φώτιος.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Αξιοποιώντας το β’ παράθεμα να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα του Φωτίου. Ποιο το έργο του;

2.Η στάση του Θωμά Καππαδόκη και οι συνέπειές της.

3.Τι ήταν οι Ακρίτες; Τι γνωρίζετε για την ακριτική ποίηση;

ΣΧΟΛΙΑ

Η παραμέληση του στόλου αρχίζει από τώρα. Συνέπεια η επικράτηση των Σαρακηνών στη Μεσόγειο (Κρήτη-Σικελία) και εν τέλει η άλωση της Κων/λης από τους Σταυροφόρους. Οι Σαρακηνοί που κατέλαβαν την Κρήτη, εξισλάμισαν τους

95

κατοίκους. Έσκαψαν, γύρω από την τειχισμένη πόλη του Ηρακλείου, μια βαθιά τάφρο . Γι αυτό η πόλη ονομάστηκε Χάνδακας.

Οι επιθέσεις των Αράβων ήταν τόσο συχνές ώστε οι κάτοικοι της μεθορίου υπέφεραν. Γι’ αυτό έσκαβαν κι έφτιαχναν υπόγεια καταφύγια τρία και τέσσερα επίπεδα κάτω από τη γη (π.χ. Κόραμα της Καππαδοκίας), όπου μετέφεραν τα υπάρχοντά τους μαζί με τις οικογένειές τους σε περίπτωση επιδρομής. Σήμερα σώζονται και είναι τουριστικά αξιοθέατα.

Ο Λέων ο Μαθηματικός επινόησε τον οπτικό τηλέγραφο, ένα σύστημα φρυκτωριών (όπως ο καπνός των Ινδιάνων), το οποίο μπορούσε να ειδοποιήσει σε μία ώρα την Κων/λη ότι στα σύνορα μπήκαν Άραβες.

Για το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα (πατέρας Άραβας, μητέρα Ελληνίδα-δεν ήταν σπάνιες οι επιγαμίες στα σύνορα) να διαβαστεί ή να ακουστεί από C.D. το ακριτικό τραγούδι (Ν. Ξυλούρης). Ακρίτες: οι φύλακες των συνόρων.

ΜΑΘΗΜΑ 24ο -ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Β’ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΘ. 21-23

1.Ποια η κατάσταση των θεμάτων κατά τον 9ο αι.; (Μον.5)

2.Κακώσεις Νικηφόρου Α’, σχολή Μαγναύρας, Μυριόβιβλος, Ακρίτες: Να εξηγήσετε τους όρους. Τι γνωρίζετε για το Φώτιο; (Μον. 10)

3.Ποιοι παράγοντες οδήγησαν στην Εικονομαχία; (Μον. 5)

ΜΑΘΗΜΑ25ο Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

1.Οεκχριστιανισμός των Μοραβών (=Ανατολικών Τσέχων-ποταμός Μοράβας)

Α. Αίτημα Μοραβών (Ραστισλάβου) για αποστολή βυζαντινών ιεραποστόλων

Β. Η ανταπόκριση των Βυζαντινών.

Γ. Το έργο του Κυρίλλου και του Μεθοδίου (ιεραποστολή, σλαβικό αλφάβητο)

2.Η σημασία του εκχριστιανισμού των Μοραβών

Α. Μετάδοση ελληνοχριστιανικού τρόπου ζωής (modus vivendi).

Β .Eνίσχυση ενότητας των Σλάβων.

3.Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων

Α. Η σύγκρουση με τον Πάπα

Β. Η βάπτιση του Βόρη–ανάδοχος ο Μιχαήλ Γ’

Γ. Απόπειρες επέμβασης του Πάπα στη Βουλγαρική Εκκλησία

95

Δ. Οριστική υπαγωγή της βουλγαρικής Εκκλησίας στο Πατριαρχείο Κων/λεως.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου.

2.Ποια η σημασία του εκχριστιανισμού των Μοραβών;

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Ραστισλάβος δε ζήτησε ιεραποστολή από τον Πάπα γιατί α) ο Πάπας επέμεινε να μιλούν λατινικά (βλ. παράθεμα) β) Φοβόταν τη φραγκοβουλγαρική συμμαχία (Φράγκοι=υπό τον Πάπα). Έτσι ζήτησε ιεραποστόλους, ενώ ο Βόρης υποχρεώθηκε να δεχτεί ιεραποστόλους από την Κων/λη.

Το Κυριλλικό αλφάβητο περιέχει 43 γράμματα, δάνεια από τη βυζαντινή μεγαλογράμματη ελληνική γραφή+γράμματα εβραϊκού και γεωργιανού αλφαβήτου, για να αποδώσουν όλους τους φθόγγους της σλαβικής γλώσσας. Η μικρογράμματη γραφή επινοήθηκε μετά τον 9ο αι. και δε διαδόθηκε στους Σλάβους.

Ο αυστηρός Πατριάρχης Ιγνάτιος απαγόρευσε τη θεία μετάληψη στον Καίσαρα Βάρδα, λόγω της ανηθικότητάς του. Ο πανίσχυρος Βάρδας τον εκθρόνισε και διόρισε Πατριάρχη το Φώτιο, καθηγητή Παν/μίου, ο οποίος διήλθε σε μια εβδομάδα όλα τα εκκλησιαστικά ιερατικά αξιώματα, αφού ήταν λαϊκός. Αυτό προκάλεσε την αντίδραση μερίδας κλήρου-λαού και του Πάπα Νικολάου Α’(858), ωστόσο ο Φώτιος παρέμεινε στη θέση του. Ακολούθησε ο εκχριστιανισμός των Μοραβών (863), των Βουλγάρων (864), η επέμβαση του Πάπα στη Βουλγαρία και η αντίδραση του Φωτίου, που προκάλεσε το Φωτίειο Σχίσμα (867).

Ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδών το 867, με το που ανέλαβε την εξουσία, καθαίρεσε το Φώτιο, χάριν της θρησκευτικής ειρήνης και αποκατέστησε τον Ιγνάτιο. Με το θάνατο του Πατριάρχη Ιγνατίου ο Φώτιος επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο με τη σύμφωνη γνώμη και του Πάπα Ιωάννη Η’, που αναγνώριζε, όπως όλοι, την αξία του Φωτίου.

ΜΑΘΗΜΑ 26ο Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΪΑ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Α’ ΚΕΦ. 5-6-7

1.Βασίλειος Α’ ο Μακεδών (867-886) (βλ. σελ 143 του σχολικού βιβλίου)

Α. Ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα, καθαιρώντας το Φώτιο.

Β. Φροντίδα για ιεραποστολή σε Δαλματία και Μάνη Πελοποννήσου.

Γ. Καταπολέμηση πειρατείας ειδικά στην Αδριατική (ναύαρχος Νικήτας Ωορύφας).

Δ. Υπεράσπισε τα ανατολικά σύνορα, εκμεταλλευόμενος τις αραβικές έριδες.

95

Ε. Αναμόρφωσε τη νομοθεσία (Πρόχειρος Νόμος, Επαναγωγή=καθορίζει αρμοδιότητες αυτοκράτορα-πατριάρχη).

* Άφησε το κράτος σε εξαίρετη κατάσταση.

2.Λέων ΣΤ’ ο Σοφός (886-912)

Α. Παραμέλησε τις εσωτερικές υποθέσεις-πολιτεύτηκε κακώς.

Β. Στη Βουλγαρία: Θάνατος του Βόρη, άνοδος του ελληνομαθούς γιού του, Συμεών=> έναρξη Βουλγαρικών επιδρομών.

Γ. Άλωση της Θεσσαλονίκης από Σαρακηνούς πειρατές. Αρχηγός τους ο αρνησίθρησκος Λέων ο Τριπολίτης.

Δ. Κάθοδος Ρώσων με αρχηγό τον Ολέγ στην Κων/λη. Αποχώρησαν ειρηνικά με συμφωνία.(907).

3.Κων/νος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος (912-959)

Α. Επταετής στο θρόνο. Συμβασιλέας ο ναύαρχος Ρωμανός Α’ Λακαπηνός (920-944).

Β. Β’ περίοδος επιδρομών του Συμεών, ο οποίος νίκησε τους Βυζαντινούς στην Αγχίαλο (917) και αναγόρευσε τον εαυτό του Τσάρο (<Καίσαρ, με παραφθορά της λέξης) των Βουλγάρων και των Ρωμαίων, πρωτεύουσα: η Αχρίδα. Επί των ημερών του αναπτύχθηκε η βουλγαρική φιλολογία.

Γ. Νίκες Βυζαντίου στον πόλεμο εναντίον των Αράβων (στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας)=>επέκταση συνόρων ως τον ποταμό Ευφράτη.

Δ. Επιδρομή Ρώσων: νικήθηκαν και υπέγραψαν ειρήνη. Ο ηγεμόνας τους , Ιγώρ, βαπτίστηκε χριστιανός, όπως και η σύζυγός του Όλγα (944).

Ε. Ανάπτυξη γραμμάτων, εμπορίου, οικονομίας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ποιες οι σχέσεις Βυζαντίου και Βουλγάρων επί Συμεών;

2.Να αποτιμήσετε το έργο των τριών αυτοκρατόρων: Βασιλείου Α΄, Λέοντα Στ΄, Κωνσταντίνου Ζ΄.

ΣΧΟΛΙΑ

Μακεδονική η δυναστεία, γιατί ο Βασίλειος Α’ καταγόταν από τη Χαριούπολη, περιφέρεια Αδριανούπολης (Η μητέρα του ήταν η Παγκαλώ, θηλ. του Πάγκαλος, όπως Μάξιμος- Μαξιμώ, τα γυναικεία ονόματα σε –ώ στο Βυζάντιο). Ήλθε ως ιπποκόμος στο παλάτι. Ωραίος, ρωμαλέος, ευφυής δεν δίστασε να ανέλθει

95

στο θρόνο δια του εγκλήματος: δολοφόνησε τον Καίσαρα Βάρδα και το Μιχαήλ Γ’, ευεργέτη του. Ωστόσο έδειξε μεγάλες πολιτικές και διοικητικές αρετές και κέρδισε την αγάπη του λαού, τόσο που οι ιστορικοί, μεροληπτώντας ίσως υπέρ του, ονόμασαν τον Μιχαήλ Γ’ ‘’Μέθυσο’’.

Σε αντίθεση με τον πατέρα του Βασίλειο, ο Λέων ΣΤ’ έτυχε επιμελούς μορφώσεως και ονομάστηκε ‘’Σοφός’’. Άτυχος, έχασε τρεις γυναίκες (από ασθένειες-στον τοκετό) και παντρεύτηκε τέταρτη φορά, αδιαφορώντας για την αντίδραση της Εκκλησίας και τα σχόλια εις βάρος του. Από τον τέταρτο γάμο του ο Κων/νος Ζ’, που ονομάσθηκε ‘’Πορφυρογέννητος’’, γιατί γεννήθηκε βασιλεύοντος του πατρός του, στο ιδιαίτερο δωμάτιο των ανακτόρων- μόνο για βασιλόπουλα- την Πορφύρα (= το βαθύ-κόκκινο δωμάτιο). Ο Λέων ασχολήθηκε με τη νομοθεσία (Βασιλικά, Επαρχικός νόμος= κανονισμός λειτουργίας των συντεχνιών).

Ο Ρωμανός Α’ Λακαπηνός έστεψε και τους τρεις γιους του αυτοκράτορες. Το 945 ο Κων/νος Ζ’ απομάκρυνε τους σφετεριστές και βασίλευσε μόνος του. Ήταν και συγγραφέας. Έγραψε για τον ένδοξο παππού του: ‘’Έκθεσις περί Βασιλείου τάξεως’’ και για το ζωηρό και ανυπάκουο γιο του: ‘’Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν’’, ένα βιβλίο γεμάτο συμβουλές, τις οποίες ο γιος του δεν καταδέχτηκε να ακολουθήσει. Λάτρης των απολαύσεων, ανέσυρε από ένα καπηλείο την κόρη ενός πληβείου ταβερνιάρη, όμορφη, αδίστακτη, την Αναστασώ, που την παντρεύτηκε και την ανέβασε στο θρόνο με το όνομα Θεοφανώ (959). Εκείνος 21 ετών, εκείνη 18. Προηγουμένως λέγεται ότι η Θεοφανώ φρόντισε να δηλητηριάσει τον πεθερό της, Κωνσταντίνο Ζ’, να απομακρύνει σε μοναστήρι τις πέντε κουνιάδες της, ενώ η μητέρα τους, η βασίλισσα Ελένη, πέθανε από τη λύπη της. Εξάλλου, ισχυροποίησε τη θέση της, χαρίζοντας στο Ρωμανό τέσσερα παιδιά, δυο γιους και δυο κόρες. Η Αναστασία είναι η μητέρα του Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου.

ΜΑΘΗΜΑ 27ο Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΪΑ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Β’ ΚΕΦ. 5-6-7

1.Ρωμανός Β’ (959-963)-Θεοφανώ, η σύζυγός του.

Α. Ανάξιος λόγου ηγεμών, είχε εξαίρετους συνεργάτες.

Β. Η Κρήτη ήταν ορμητήριο των Σαρακηνών πειρατών για 140 χρόνια. Το 960 ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς κατέλαβε το Χάνδακα και το υπόλοιπο νησί.

Γ. Οι κάτοικοι της Κρήτης είχαν εξισλαμισθεί, γι’ αυτό εστάλη ο ιεραπόστολος Νίκων ο επονομασθείς ‘’Μετανοείτε’’- πέντε χρόνια κήρυττε καλώντας τους Κρήτες σε μετάνοια. Πέθανε στη Σπάρτη, είναι ο πολιούχος της (Άγιος Νίκων). Ενισχύεται ο πληθυσμός του νησιού με Έλληνες της Θράκης και της Μ. Ασίας.

Δ. Λέων Φωκάς, Νικηφόρος Φωκάς: νίκησαν τους Άραβες κοντά στον Ευφράτη (962)

95

Ε. Θάνατος Ρωμανού(963), γάμος Νικηφόρου Φωκά+Θεοφανούς (χήρας του Ρωμανού).

2.Νικηφόρος Φωκάς (963-969)

Α. Αραβομάχος βασιλιάς. Με τον αδελφό του, Λέοντα και τον ανεψιό του, Ιωάννη Τσιμισκή εκστράτευσε εναντίον των Αράβων και απελευθέρωσε την Ταρσό της Κιλικίας, την Αντιόχεια της Συρίας, την Κύπρο.

Β. Νέοι βουλγαρικοί πόλεμοι άρχισαν, γιατί οι Βούλγαροι επέτρεπαν στους Ούγγρους να περνούν από τη Βουλγαρία και να λεηλατούν το Βυζάντιο Ο Νικηφόρος νίκησε τους Βουλγάρους με τη βοήθεια των Ρώσων (Σβιατοσλάβος). Αυτοί, αντί να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, άρχισαν τις επιδρομές στις πλούσιες επαρχίες του Βυζαντίου.

Γ. Στη Δύση ο βασιλιάς Όθων Α’ (936-973) της νέας αυτοκρατορίας με το όνομα ‘’Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους’’ έλαβε τον τίτλο του ‘’Αυτοκράτορα των Ρωμαίων’’ (Imperator Romanorum). Ζήτησε δια του επισκόπου της Κρεμώνας Ιταλίας, Λιουττπράνδου, να αναγνωρισθεί ο τίτλος του. Ο Νικηφόρος περιφρόνησε τον απεσταλμένο επίσκοπο, στον οποίο έκανε κακή υποδοχή, γι’ αυτό ο Λιουτπράνδος κατασυκοφάντησε το Βυζάντιο και αυτός είναι ο πρώτος μισέλληνας.

Δ. Ο Νικηφόρος έγραψε στρατιωτικές μελέτες, επίσης τακτοποίησε τα οικονομικά, ίδρυσε μοναστήρια στο Άγιν Όρος, ασχολήθηκε με τη στρατιωτική νομοθεσία. Δολοφονήθηκε από τη σύζυγό του Θεοφανώ και τον ανεψιό του Ιωάννη Τσιμισκή.

3.Ιωάννης Τσιμισκής (969-976)

Α. Εκστράτευσε και νίκησε τους Ρώσους του Σβιατοσλάβου- διέλυσε το βουλγαρικό κράτος και το υπήγαγε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Β. Πάντρεψε την ανεψιά του Θεοφανώ με τον Όθωνα Β’ (γιο του Όθωνα Α’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους), με την ελπίδα να αποκαταστήσει τις σχέσεις των δύο κρατών. Ωστόσο ο Όθων Β΄ στράφηκε κατά του Βυζαντίου, αλλά μετά το θάνατό του η Θεοφανώ, ως επίτροπος του ανήλικου γιού της Όθωνα Γ΄ (983-992) προώθησε τον ελληνικό πολιτισμό στη Γερμανία (το 1992 η μεγάλη γερμανική πόλη της Κολωνίας τίμησε τη Θεοφανώ για τα 1000 χρόνια από το θάνατό της).

Γ. Ιωάννης Τσιμισκής εκστράτευσε εναντίον των Αράβων, κυρίευσε τη Δαμασκό και τη Βηρυτό, αλλά πέθανε από δηλητηρίαση.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ηκατάληψη της Κρήτης από τους Βυζαντινούς και η σημασία της.

95

2.Ποιος ήταν ο πρώτος μισέλληνας και γιατί;

3.Να αποτιμήσετε το έργο των τριών αυτοκρατόρων: Ρωμανού Β΄, Νικηφόρου Φωκά, Ιωάννη Τσιμισκή.

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Οσιος Λουκάς προφήτευσε, στα χρόνια του Κων/νου Πορφυρογεννήτου, από τη σκήτη του στη Βοιωτία, σε διερχόμενο στρατηγό, ότι στα χρόνια του Ρωμανού θα ελευθερωθεί η Κρήτη. ‘’Του Λακαπηνού;’’ ρώτησε ο στρατηγός. ‘’Όχι, του άλλου Ρωμανού’’. Πράγματι, η Κρήτη τότε ελευθερώθηκε και ο Ρωμανός Β’ έστειλε ένα γενναίο χρηματικό ποσό και έτσι κτίστηκε το Μοναστήρι του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία (από τουριστικό οδηγό του μοναστηριού).

Με την κατάληψη της Κρήτης, ποντιακοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν στο νησί. Το ίδιο συνέβη και το 1461, με την κατάκτηση του Πόντου από τους Τούρκους. Η ποντιακή επίδραση στην Κρήτη ολοφάνερη: στη λύρα , στην ενδυμασία, στους χορούς, στο δημοτικό τραγούδι (π.χ. του Διγενή).

Ο Ρωμανός ‘’αγόταν και φερόταν’’ από τη γυναίκα του, Θεοφανώ, η οποία εν τέλει τον δηλητηρίασε. Ο Πατριάρχης Πολύευκτος έκρινε ότι ο καταλληλότερος σύζυγος γι’ αυτήν ήταν ο Νικηφόρος Φωκάς, γιατί ως τίμιος και άξιος στρατηγός, άρτι αφιχθείς από την Ανατολή, όπου είχε συντρίψει τους Άραβες, θα σεβόταν τα δικαιώματα των βασιλοπαίδων (του Ρωμανού Β’) και θα ανελάμβανε επάξια τις τύχες της αυτοκρατορίας. Βέβαια, ο Νικηφόρος Φωκάς, μελαμψός, άσχημος, ασκητικός, είχε αρχικά άλλες βλέψεις. Μετά τη στρατιωτική του καριέρα σκεφτόταν να γίνει μοναχός. Είπε, λοιπόν, στο φίλο του, μοναχό Αθανάσιο, να κτίσει ένα μοναστήρι και να τον περιμένει. Εκείνος διάλεξε μια θαυμάσια απομονωμένη περιοχή, το Άγιον Όρος, που τότε δεν είχε ακόμη μοναστήρια. Εκεί έκτισε τη μονή Μεγίστης Λαύρας (λαύρα = μοναστικό συγκρότημα, σύνολο κελιών) με χρήματα του Νικηφόρου, αλλά μάταια τον περίμενε. Ερχόμενος στην Κων/λη, τον βρήκε παντρεμένο με τη Θεοφανώ. Όμως ο ασκητικός πολεμιστής δεν ταίριαζε στο χαρακτήρα της Θεοφανώς, που συνδέθηκε με τον ανεψιό του, Ιωάννη Τσιμισκή και τον δολοφόνησαν στο παλάτι του Βουκολέοντος στην Κων/λη, ενώ κοιμόταν πάνω σε προβιά ζώου, κρατώντας στο χέρι του το Ψαλτήριο (βιβλίο των Ψαλμών του Δαυίδ)-(Φόνος στο ιερό παλάτι, θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη).Ο Πατριάρχης Πολύευκτος δεν δέχτηκε να παντρέψει τους δύο συνωμότες. Έτσι ο Ιωάννης Τσιμισκής παντρεύτηκε μια από τις κόρες του Κων/νου Πορφυρογεννήτου, τη Θεοδώρα, που την πήρε από το μοναστήρι. Η Θεοφανώ εξορίστηκε σε μοναστήρι της Αρμενίας. Τον Τσιμισκή λένε ότι τον δηλητηρίασε ο παρακοιμώμενος (=αρχιθαλαμηπόλος) του, ο Βασίλειος, που είχε προκαλέσει την αγανάκτηση του αυτοκράτορα για τις καταχρήσεις του εις βάρος του κράτους.

95

Συγκρίνοντας τους δύο τελευταίους βασιλείς: Έχουν κοινή την ανδρεία-ένδοξη πορεία στις μάχες. Ο Νικηφόρος, απότομος αλλά δίκαιος, εστερείτο διπλωματικών προσόντων, ενώ ο Τσιμισκής ήταν πολιτικότερος του προκατόχου του.

ΜΑΘΗΜΑ 28ο Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΪΑ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ’ ΚΕΦ. 5-6-7

1.Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος (976-1025)

Α. Ο πρωτότοκος γιος του Ρωμανού Β’ και της Θεοφανώς, αμφισβητήθηκε από τις αρχοντικές οικογένειες των Δυνατών. Η στάση (=επανάσταση) του στρατηγού Σκληρού και του Βάρδα Φωκά στοίχησε πολύ αίμα και χρήμα στο Βυζάντιο. Μετά την επικράτησή του, ο Βασίλειος με μια σειρά νόμων περιόρισε τη δύναμη των Δυνατών και προστάτευσε τους φτωχούς αγρότες (με το αλληλέγγυον-1002, όρισε να πληρώνουν οι πλούσιοι τους φόρους των φτωχών του χωριού.),που αποτελούσαν το στρατό του.

Β. Λόγω του εμφυλίου πολέμου, αφυπνίστηκαν οι Βούλγαροι. Με αρχηγό τους το Σαμουήλ έκαναν επιδρομές έως την Πελοπόννησο. Στη μάχη του ποταμού Σπερχειού, οι Βυζαντινοί με αρχηγό το Νικηφόρο Ουρανό αιφνιδίασαν και νίκησαν τους Βουλγάρους (996). Ο Σαμουήλ διέφυγε και συνέχισε τον αγώνα. Στη μάχη στο Κλειδί των Σερρών (1014), οι Βυζαντινοί νίκησαν με αρχηγούς το Βασίλειο και το Νικηφόρο Ξιφία. Η υποταγή της Βουλγαρίας ήταν γεγονός.

Μετά τους πολέμους ο Βασίλειος περιόδευσε στην αυτοκρατορία επευφημούμενος. Έφτασε και στην Αθήνα και προσκύνησε στον Παρθενώνα , που ήταν πλέον ναός της Παναγίας της Αθηνιώτισσας. Σε θρίαμβο που τέλεσε στην Κων/λη ανευφημήθηκε ως‘’Βουλγαροκτόνος’’.

Πάντρεψε την αδελφή του Άννα με το Βλαδίμηρο Α’, βασιλέα των Ρώσων, ο οποίος βαπτίσθηκε πρώτα Χριστιανός.

Ο Βασίλειος Β’ εκστράτευσε εναντίον των Αράβων και κατέλαβε την Αρμενία-Γεωργία έως την Κασπία θάλασσα (1022). Ο στρατηγός του, Βασίλειος Βοϊωάννης, στερέωσε τη βυζαντινή αρχή στην Κάτω Ιταλία-Σικελία.

Πολιτικά λάθη του Βασιλείου: α) Διευκόλυνε οικονομικά τους Βενετούς β) Δεν άφησε διάδοχο.

Πεθαίνοντας άφησε ένα μεγάλο, οργανωμένο κράτος με γεμάτα ταμεία. Ο ιστορικός Μιχαήλ Χωνιάτης (από τις Χώνες της Μ. Ασίας) γράφει ότι ο Βασίλειος Β’ είναι ο ενδοξότερος αυτοκράτωρ του Βυζαντίου.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια η σχέση του Βασιλείου Β’ με τους Δυνατούς;

95

2.Οι σημαντικότερες μάχες των βουλγαρικών πολέμων και τα αποτελέσματά τους.

3.Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων και η σημασία του ( βλ. και σχ. βιβλίο σελ. 43-44)

ΣΧΟΛΙΑ

Στο χάρτη θα δείξουμε τα όρια του κράτους του Βασιλείου Β’.

Τον 11ο αι. κτίστηκαν όλες οι εκκλησίες των Αθηνών: Η Καπνικαρέα, οι Άγιοι Θεόδωροι, οι Άγιοι Ασώματοι (=άγγελοι), η Μονή Δαφνίου. Ο Παντοκράτορας της Μονής Δαφνίου, αυστηρός, σοβαρός, με οξύ πλάγιο βλέμμα, απηχεί την εντύπωση που προξενούσε ο Βασίλειος Β’, ‘’πιστός εν Χριστώ βασιλεύς’’: Ο επίγειος βασιλιάς έδωσε τα χαρακτηριστικά του στον επουράνιο βασιλιά!

ΜΑΘΗΜΑ 29ο ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦ. 5-6-7 ΤΟΥ ΣΧ. ΒΙΒΛ. ΣΕΛ. 41-47

Μεσοβυζαντινή εποχή: 717-1204

Σύντομη επανάληψη- σχολιασμός παραθεμάτων ενδεικτικά: 3ο παράθεμα σελ. 41 σε συνδυασμό με το αλληλέγγυον σελ 50. Παράθεμα σελ. 42 σε συνδυασμό με τη σημερινή οικονομία. Παράθεμα σελ. 46 για τη διπλωματία του Νικηφόρου Φωκά.

Α. Η άσκηση 3 της σελ. 47: κατεπάνω-> καπετάνιος, μάγιστρος (magister)-> μαΐστορας, μάστορας, μαέστρος.

Ανάγνωση εργασιών.

ΜΑΘΗΜΑ 30ο ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ- ΚΟΙΝΩΝΙΑ- ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

1.Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου

Α. 8ος- 9ος αι. αριστοκρατία της γης (επαρχιακή), των αξιωμάτων (αστική)=>Δυνατοί

Β. Πένητες: = ελεύθεροι γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργοί, πάροικοι

Απειλές πενήτων: α) οι μεγαλοκτηματίες β) η κρατική φορολογία

Γ. Πλούσιοι : άνετη ζωή, δεν εκσυγχρονίζουν τα μέσα παραγωγής.

2. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων

Α. Αστική οικονομία- εκχρηματισμένη. Ανάπτυξη νέων πόλεων (αστυκώμαι), εμπορίου.

Β. Οι συντεχνίες ήταν σωματεία εμπόρων/βιοτεχνών, που κανόνιζαν τους όρους εργασίας, τα όρια των μισθών, τις τιμές των πωλήσεων, τα νόμιμα κέρδη. Τις ήλεγχε ο Έπαρχος με βάση το Επαρχικό βιβλίο (= συλλογή νόμων).

95

Γ. Ανάπτυξη εξωτερικού εμπορίου (10ος αι.) προς Βουλγαρία- Ρωσία, Ιταλία, Χαλιφάτο.

=> ανάπτυξη μεσαίας τάξης (εμποροβιοτέχνες, ναύκληροι, τραπεζίτες)

Ο δήμος : φτωχοί, άνεργοι.

ΟΙ ΤΑΞΕΙΣ: ΔΥΝΑΤΟΙ

ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ

ΠΕΝΗΤΕΣ

ΔΟΥΛΟΙ

3.Νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας

Α. Νομοθετική δραστηριότητα: Εκλογή (Λέων Γ’ Ίσαυρος)

Πρόχειρος Νόμος- Επαναγωγή (Βασίλειος Α’)

Βασιλικά- Επαρχικόν βιβλίον (Λέων ΣΤ’ Σοφός)

Νεαρές (922-1002):Στόχος ο περιορισμός των Δυνατών -αλληλέγγυον του 1002, από τον Βασίλειο Β’

Β. Δυνατοί: α) απειλούσαν τις ιδιοκτησίες των αγροτών

β) πίεζαν τον αυτοκράτορα για νέα προνόμια

=> καταστροφή μεσαίας τάξης

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι ήταν οι συντεχνίες;

2.Τι ήταν οι Δυνατοί; Ποιες οι επιδιώξεις τους; Πώς τους αντιμετώπισαν οι αυτοκράτορες;

ΣΧΟΛΙΑ

Το 10ο αι. το Βυζάντιο είναι η πλουσιότερη Χώρα του κόσμου. Εμπόριο- βιοτεχνία σε πλήρη ανάπτυξη. Θα δείξουμε στο χάρτη: Βέροια- Πάτρα- Κόρινθος, γνωστές για τα μεταξουργεία τους-κρατικά μονοπώλια που μαζί με τα χρυσοχοεία έφερναν τεράστια κέρδη στο κρατικό ταμείο-Σπάρτη, για την ταπητουργία της κλπ. Στην Κων/λη υπήρχαν τουλάχιστον 23 συντεχνίες, θεσμός–κληρονομιά από τα ρωμαϊκά χρόνια. Από τις συντεχνίες των κρεοπωλών έλκει την καταγωγή του ο χασάπικος χορός.

95

Μεγάλες οικογένειες Δυνατών με πλήθος υποτακτικών αναπτύχτηκαν το 10ο

αι. Ασία: Φωκάδες, Σκληροί, Δαλασσηνοί, Κομνηνοί, Παλαιολόγοι. Ευρώπη: Μελισσηνοί (Βόλος), Καντακουζηνοί, Βρυέννιοι. Διέθεταν εκτάσεις γης και ιδιωτικούς στρατούς. Όσο η κεντρική εξουσία τους ήλεγχε, το κράτος ήταν σε ακμή. Από τη στιγμή που ανήλθαν στο θρόνο ανάξιοι αυτοκράτορες, οι αγρότες παραμελήθηκαν, η μεσαία τάξη εξαφανίστηκε κι έγιναν εύκολη λεία των εχθρών.

ΜΑΘΗΜΑ 31ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΤΕΣΤ ΣΤΑ ΜΑΘ. 25-30

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Με ποια γεγονότα συνδέονται οι εξής προσωπικότητες: Κύριλλος- και Μεθόδιος, Συμεών, Σαμουήλ, Βλαδίμηρος, Λιουτπράνδος; (Μον. 10)

2.Τι ήταν οι συντεχνίες; (Μον. 5)

3.Τι ήταν το αλληλέγγυον; (Μον.5)

Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (11ος αι.)

ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ 717-1204

1.Τελευταίοι Μακεδόνες αυτοκράτορες, σελ.143

Κων/νος Η΄(1025-1028), Ζωή, Θεοδώρα (= οι κόρες του): ανάξιοι αυτοκράτορες.

Ζωή + Ρωμανός Γ’ Αργυρός-ανίκανος

>> + Μιχαήλ Δ΄Παφλαγόνας

>> + Μιχαήλ Ε’ Καλαφάτης

>> + Κων/νος Θ’ Μονομάχος (‘’Εκ της εκείνου ασωτείας τα Ρωμαίων ήρξατο φθίνειν πράγματα’’- Κεδρηνός, ιστορικός)

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ:

Παραμέληση στόλου

Διάλυση θεματικών στρατών

Είσοδος ξένων σε ανώτατες θέσεις

Φορολογία αντί στρατιωτικής θητείας=> μισθοφορικός στρατός

Πολιτική αστάθεια

Σχίσμα Εκκλησιών (1054)

95

2.Σελτζούκοι Τούρκοι: Κατέλαβαν τη Βαγδάτη. Επιδρομές σε Αρμενία, Μεσοποταμία, Καππαδοκία.

3.Οι διάδοχοι των Μακεδόνων

Μιχαήλ ΣΤ’ Στρατιωτικός: ακατάλληλος-παραιτήθηκε.

Ισαάκιος Α’ Κομνηνός: ασθένησε, παραιτήθηκε.

Κων/νος Ι’ Δούκας (+ Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα): ακατάλληλος, πέθανε.

Ρωμανός Δ’ Διογένης (+ Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα): Ματζικέρτ (1071) Ήττα Βυζαντινών από Σελτζούκους Τούρκους.=> εγκατάστασή τους στη Μ. Ασία.

4.Οι Νορμανδοί (Γαλλία) ίδρυσαν κράτος στη Ν. Ιταλία. Το 1071, ο Ροβέρτος Γυϊσκάρδος (=διάβολος) κατέλαβε το Μπάρι (Ν. Ιταλία)

5.Ούγγροι- Σέρβοι απειλούν τα βόρεια σύνορα του Βυζαντίου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1Ποια είναι τα κυριότερα συμπτώματα της κρίσης του Βυζαντίου κατά τον 11ο αι.;

2.Η μάχη στο Ματζικέρτ και η σημασία της, σε συνδυασμό με το παράθεμα της σελ. 54 του σχ. βιβλίου.

ΣΧΟΛΙΑ

Στο χάρτη θα δείξουμε τους εχθρούς που απειλούν το Βυζάντιο.

Οι διάδοχοι του Βασιλείου Β’ ήταν ανίκανοι και άπειροι. Ο αδελφός του, Κων/νος Η’, ενδιαφερόταν μόνο για το κυνήγι και τις ιπποδρομίες. Η ανεψιά του ,Ζωή ασχολείτο με την παρασκευή καλλυντικών και αρωμάτων! Μετά το θάνατο των δύο συζύγων της, ανέβασε στο θρόνο το θετό γιό της, Μιχαήλ Δ’, ο οποίος την απομάκρυνε σε μοναστήρι. Ο λαός, που την αγαπούσε παρά τις ανοησίες της, σεβόμενος τη μνήμη του θείου της, Βασιλείου Β΄, ανέτρεψε το Μιχαήλ και την ανέβασε πάλι στο θρόνο. Σε προχωρημένη ηλικία παντρεύτηκε τον Κων/νο Θ’ Μονομάχο, άνθρωπο ανίκανο και σπάταλο, που παραμέλησε το στρατό και τη Χώρα.

Ενώ οι Άραβες, λόγω και των ισλαμικών αιρέσεων, μεταβλήθηκαν σε φιλήσυχους εμπόρους, οι Σελτζούκοι Τούρκοι, μογγολικής καταγωγής, κατέβηκαν από την Κασπία Θάλασσα, ασπάστηκαν τον ισλαμισμό και ως νεοφώτιστοι κατέλαβαν τη Βαγδάτη και άρχισαν τις επιδρομές στο Βυζάντιο. Οι φρουροί δεν ανθίστανται, γιατί δε λαμβάνουν χρήματα, ούτε καν σιτηρέσιο και είναι αγανακτισμένοι από την εγκατάλειψη του κράτους.

95

Ο Ισαάκιος Α’ ήταν εξαίρετος, περιόρισε τις δαπάνες, όμως αρρώστησε και αποσύρθηκε στη μονή του Στουδίου, αφού ανέβασε στο θρόνο το φίλο του, Κων/νο Δούκα, που αποδείχτηκε κατώτερος των περιστάσεων.

Ο Ρωμανός Δ’ Διογένης, γενναίος, οργανωτικός, συγκέντρωσε και γύμνασε στρατό και νίκησε τους Σελτζούκους Τούρκους σε δυο εκστρατείες. Αδικαιολόγητη η τρίτη εκστρατεία–ήττα στο Ματζικέρτ, όπου ο Ρωμανός συνελήφθη αιχμάλωτος και εξαγοράστηκε με πολλά χρήματα. Επιστρέφοντας στην Κων/λη οι αντίπαλοί του τον τύφλωσαν (Τυφλός και ρινότμητος δεν γινόταν βασιλιάς).

Ο Νικηφόρος Βοτανειάτης, σπάταλος, κιβδήλευσε το νόμισμα (εικόνα βιβλίου) για να έχει χρήματα για δώρα. Τον υποχρέωσε να παραιτηθεί ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός

Νορμανδοί (Nor-mann=άνθρωποι του Βορρά):εγκαταστάθηκαν αρχικά στη Νορμανδία (Β. Γαλλία) και από εκεί κατέβηκαν στη Σικελία, έκαναν κράτος με πρωτεύουσα το Παλέρμο (αρχαία Πάνορμος).

ΜΑΘΗΜΑ 32ο -ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΚΗ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Μεσοβυζαντινή εποχή: 717-1204

1.Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118)

Α. Προβλήματα: Οι Νορμανδοί απειλούν την Ήπειρο.

Οι Κουμάνοι- Πατσινάκες τα Βαλκάνια.

Οι Σελτζούκοι Τούρκοι κατέλαβαν μέρος της Μ. Ασίας.

Β. Εσωτερική πολιτική

Κομνηνοί: αριστοκρατικός πατριωτισμός-θεσμός πρόνοιας

(Μακεδόνες: στηρίχτηκαν στη μεσαία τάξη-στρατός αγροτών)

Αλέξιος Α’ (1081-1118)-Μ. Ασία (Σταυροφόροι)

Βαλκάνια (Πατσινάκες-Κουμάνοι)

Νορμανδοί: 1.Ροβέρτος Γυϊσκάρδος (=διάβολος, από εκεί και το Φισκάρδο της Κεφαλλονιάς, όπου ναυλόχησε ο στόλος του)-2. Βοημούνδος:Το Βυζάντιο τους νίκησε με τη βοήθεια των Βενετών, παραχωρώντας σ’ αυτούς ως αντάλλαγμα εμπορικά προνόμια.

95

Ιωάννης Β’ (1118-1143) Μ. Ασία-Αντιόχεια

Βαλκάνια (Σέρβοι-Ούγγροι-Πατσινάκες)

Αφαίρεσε τα εμπορικά προνόμια Βενετών =>ένοπλες επιθέσεις Βενετών στα παράλια- νησιά=> ανανέωση προνομίων

Μανουήλ Α’ (1143-1180) Βαλκάνια-Σέρβοι

Επιδρομή Νορμανδών (1147-11490 Ρογήρος Β’ => καταστροφή Θήβας-Αττικής

Ιταλία- Νορμανδοί-Προνόμια σε Γενουάτες-Πισάτες

Μ. Ασία-Τούρκοι-Μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176)

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι ήταν οι πρόνοιες (σε συνδυασμό με το παράθεμα της σελ. 56 και την άσκηση 2 του σχολικού βιβλίου).

2.Οι Νορμανδικές επιδρομές της εποχής των Κομνηνών και τα αποτελέσματά τους.

3.Η ήττα στο Μυριοκέφαλο και η σημασία της.

ΣΧΟΛΙΑ

Οι Κομνηνοί κατάγονται από την Κόμνη της Θράκης. Απαραίτητος ο χάρτης.Ο Αλέξιος Α’ στην εξωτερική πολιτική εφάρμοζε το ‘’διαίρει και βασίλευε’’,

στρέφοντας τον ένα λαό εναντίον του άλλου π.χ. τους Κουμάνους εναντίον των Πατσινακών (δια χρημάτων). Επίσης αξιοποίησε τους σταυροφόρους της Α’ Σταυροφορίας και πήρε τη Μ. Ασία, που κατέλαβαν για λογαριασμό του εκείνοι.

Ο Ιωάννης Β’ (Καλογιάννης) με πνευματική υπεροχή, στρατιωτικές αρετές, ευθύτητα, ισχυρή θέληση. Δυστυχώς πέθανε μόλις 55 ετών, σε κυνήγι αγριοχοίρων.

Ο Μανουήλ Α’, ηρωικός, αισιόδοξος, με μεγαλεπήβολα σχέδια, επιχείρησε πολλούς όχι αναγκαίους πολέμους και εξάντλησε οικονομικά το κράτος. Λάτρης των ιπποτικών εθίμων της Δύσης, παντρεύτηκε δυο φορές: Μια με Γερμανίδα πριγκίπισσα, τη Βέθρα-Ειρήνη και μια με τη Γαλλίδα Μαρία => πολλοί οι Λατίνοι στη διοίκηση του κράτους.

Στη Νορμανδική επιδρομή της εποχής του Μανουήλ (Ρογήρος Β’) οι Νορμανδοί ερήμωσαν Αττική–Εύβοια και έφτασαν στη Θήβα, πρωτεύουσα του Θέματος Ελλάδος, πολύ πλούσια πόλη από την ταπητουργία και τη μεταξουργία. Λεηλάτησαν καταστήματα και σπίτια, έσυραν αιχμαλώτους τους ευπορότερους και τους μετέφεραν στη Σικελία μαζί με τους εργάτες των μεταξουργείων, για να

95

εργασθούν εκεί. Τα ίδια έκαναν και στην Κόρινθο. Αυτό σήμαινε την καταστροφή του βυζαντινού εμπορίου.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τα προνόμια που παραχώρησαν στους Βενετούς και αργότερα στους Γενουάτες-Πισάτες (με την ελπίδα να διαλύσουν το μονοπώλιο των Βενετών), την κακοδιαχείριση και τις σταυροφορίες, οδήγησαν το Βυζάντιο σε κατάρρευση.

ΜΑΘΗΜΑ 33ο Η ΕΝΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ –ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

1.Eμπορικά προνόμια στους Βενετούς

Αλέξιος Α’ Κομνηνός, χρυσόβουλο του 1082: τίτλοι-χορηγίες στους Βενετούς.

-σκάλες, καταστήματα στους Βενετούς εμπόρους

-ατέλεια στα λιμάνια

=>Βενετοί: δημιούργησαν μια αποικιακή αυτοκρατορία.

Βυζάντιο: δέχτηκε πλήγμα στο εμπόριο.

Οι αντιδράσεις των αυτοκρατόρων Ιωάννη Β’ και Μανουήλ Α’

2.Σχίσμα Εκκλησιών (1054)

Σχίσμα = πλήρης διακοπή σχέσεων μεταξύ Ανατολικής-Δυτικής Εκκλησίας

Αίτια: Αντίθεση Ανατολής-Δύσης, διαμάχη περί πρωτείων

Αφορμή: Η συζήτηση περί θρησκευτικών διαφορών μεταξύ Πατριάρχη- αντιπροσώπου του Πάπα.

Αποτέλεσμα: Ρήξη σχέσεων.Συνέπειες: Μίσος, αντιπαλότητα που βοήθησε στην πτώση του Βυζαντίου.

3.Οι τελευταίοι Κομνηνοί ( βλ. και σελ. 143 του σχολικού βιβλίου)

Αλέξιος Β’- ανήλικος + επίτροπος βασίλισσα Μαρία: 1183 φόνος Αλεξίου και διωγμός των Λατίνων της Κων/λης.

Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός: Νορμανδική επιδρομή (1185)- Γουλιέλμος Β’- Καταστροφή της Θεσσαλονίκης =>ανατροπή Ανδρονίκου Α’.

Ισαάκιος Β’ Άγγελος: Νίκη Βυζαντινών (Αλέξιος Βρανάς) επί των Νορμανδών στο Δημητρίτσι Σερρών (1185).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

95

1.Τα εμπορικά προνόμια προς τους Βενετούς και οι συνέπειές τους.

2.Το Σχίσμα και οι συνέπειές του.

ΣΧΟΛΙΑ

Το Σχίσμα (1054) συνέβη επί Κων/νου Θ’ Μονομάχου, που ήταν χωρίς αρχές, σπάταλος και ανυπόληπτος και επί Πατριάρχου Μιχαήλ Κηρουλαρίου (=κατασκευαστής κεριών), ανθρώπου οξύθυμου και πάντως ακατάλληλου για θεολογικό διάλογο. Σημαντικό λάθος ήταν το ότι ο Πατριάρχης δέχτηκε να συζητήσει με επίσκοπο (καρδινάλιο) και όχι τον Πάπα (ομοιόβαθμό του). Συνέβη και ο καρδινάλιος Ουμβέρτος, που είχε οριστεί συνομιλητής του, να είναι επίσης οξύς και έτσι οι δυο τους διαφώνησαν και κατέληξαν σε καυγά και αναθέματα την ώρα της θείας Λειτουργίας μέσα στην Αγία Σοφία. Νεότεροι ρωμαιοκαθολικοί ομολογούν ότι οι παπικοί αντιπρόσωποι ενήργησαν χωρίς την εξουσιοδότηση του Πάπα, που είχε πεθάνει προ τριμήνου (θάνατος Πάπα Λέοντος Θ’: 13 Απριλίου, ανάθεμα 16 Ιουλίου. Από τότε η αντιπαλότητα των Εκκλησιών. Ο φλάρος<frère= αδελφός, είναι το καλυμμαύχι του Πάπα, εξ ου και η έκφραση: τον κακό σου το φλάρο!

Ο Ανδρόνικος Α’, εξάδελφος του Μανουήλ, είχε πολλές αρετές, αλλά και μεγάλα ελαττώματα: σκληρότητα μέχρις αγριότητος. Φόνευσε τη Μαρία και το γιο της Αλέξιο και προκάλεσε μεγάλη σφαγή των Λατίνων της Κων/λης. Οι αντίπαλοί του αντέδρασαν και άρχισαν να οργανώνουν στάσεις στις επαρχίες. Ζήτησαν και τη βοήθεια του Γουλιέλμου, Β’, βασιλιά των Νορμανδών. Εκείνος αποβιβάστηκε στο Δυρράχιο, κυρίευσε τη Θεσσαλονίκη και τη λεηλάτησε. Ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος Κατάχλωρος, λόγιος, σχολιαστής του Ομήρου, κακοποιήθηκε άγρια αλλά παρέμεινε στην πόλη μέχρι του θανάτου του, βοηθώντας τους Θεσσαλονικείς. Μας περιέγραψε με τα ζοφερότερα χρώματα την καταστροφή.

ΜΑΘΗΜΑ 34ο ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ (1204) ΣΗΜ.

Μεσοβυζαντινή εποχή: 717-1204

Οι Σταυροφορίες συνέβησαν στα χρόνια των Κομνηνών και των Αγγέλων (σελ.143)

Η Δυναστεία των Αγγέλων:

Ισαάκιος Β’ Άγγελος(1185-1195): εκθρονίστηκε και τυφλώθηκε από τον αδελφό του.

Αλέξιος Γ’ (αδελφός του Ισαακίου Β’)- (1195-1203)

Ισαάκιος Β’ (δεύτερη βασιλεία)+ Αλέξιος Δ’ (γιος του) (1203- 1204)

Αλέξιος Ε’ Μούρτζουφλος (1204)

95

Ορισμός: Οι σταυροφορίες ήταν μια κίνηση που εκδηλώθηκε στη Δύση (11οςαι.),με πρωτοβουλία των Παπών και απέβλεπε στην απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων, που είχαν κατακτήσει οι Σελτζούκοι Τούρκοι.

Αίτια: Οι οικονομικοί υπολογισμοί των Ιταλικών πόλεων, οι φιλοδοξίες των φεουδαρχών (=μεγαλοκτηματιών της Δύσης), που αναζητούσαν νέα εδάφη, ο επεκτατισμός των βασιλιάδων και τέλος η προσπάθεια της Ρώμης να επαναφέρει τους σχισματικούς Έλληνες στον αποστολικό θρόνο της Ρώμης.

Αφορμή: Οι διώξεις των προσκυνητών από τους Τούρκους κατά τον Πάπα. Φαίνεται όμως ότι μουσουλμάνοι και χριστιανοί ληστές λυμαίνονταν τους προσκυνητές, με την ανοχή ή την σύμπραξη των Τούρκων. Οι Άραβες που κατείχαν παλαιότερα τους Αγίους Τόπους, είχαν επιβάλει την τάξη, σεβόμενοι τους ιερούς τόπους των Χριστιανών.

Α’ Σταυροφορία: Η πρώτη σταυροφορία του 1095 απέτυχε. Την επόμενη χρονιά (1096) ακολούθησε οργανωμένη εκστρατεία των φεουδαρχών, που νίκησαν τους Τούρκους, με τη βοήθεια του Βυζαντίου, ανέκτησαν και παραχώρησαν στο Βυζάντιο τη Δυτική Μ. Ασία, όπως είχαν συμφωνήσει με τον Αλέξιο Α’. Εν συνεχεία κατέλαβαν Συρία-Παλαιστίνη και ίδρυσαν μικρά κράτη, τα οποία προστατεύονταν από τα ιπποτικά τάγματα των Τευτόνων, των ιπποτών του Ναού (Ναΐτες) και των ιπποτών του Αγίου Ιωάννου (Ιωαννίτες).

Β’-Γ’ Σταυροφορίες: Απέτυχαν. Οι Άγγλοι (Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος) αφαίρεσαν την Κύπρο από το Βυζάντιο και την παρέδωσαν στη γαλλική δυναστεία Λουζινιάν.

Δ’ Σταυροφορία (Παρέκκλιση): Την ξεκίνησε ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’, ο οποίος ζήτησε βοήθεια από τους Βενετούς για τη μεταφορά των σταυροφόρων στους Αγίους Τόπους. Τα ναύλα που ζητήθηκαν ήταν υπέρογκα και γι’ αυτό οι σταυροφόροι συμφώνησαν να καταλάβουν για λογαριασμό των Βενετών την πόλη Ζάρα της Δαλματίας, που κατείχαν οι Ούγγροι.

Τότε παρουσιάστηκε ο Αλέξιος, γιος του έκπτωτου αυτοκράτορα Ισαακίου Β’ Άγγελου, και τους πρότεινε να τον βοηθήσουν να ανακτήσει το θρόνο του πατέρα του, με αντάλλαγμα την υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Δυτική, μεγάλη χρηματική αμοιβή και συστράτευση κατά των Μωαμεθανών.

Το 1203 η συμφωνία υπεγράφη και έτσι οι σταυροφόροι έφτασαν προ των πυλών της Πόλης. Ο σφετεριστής του θρόνου, Αλέξιος Γ’, διέφυγε μαζί με το θησαυροφυλάκιο του Κράτους, ενώ οι σταυροφόροι αποκατέστησαν τον Ισαάκιο Β’ και το γιο του. Αυτοί όμως δεν μπόρεσαν να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους παρά την τρομερή φορολογία.

95

Ο λαός αγανάκτησε, ανέτρεψε τους αυτοκράτορες και ανέβασε στο θρόνο τον Αλέξιο Ε’ τον Μούρτζουφλο, που ζήτησε από τους σταυροφόρους να εγκαταλείψουν τη Χώρα. Εκείνοι επιτέθηκαν και ανάγκασαν τον Αλέξιο Ε’ να φύγει . Τότε οι Φράγκοι εισήλθαν στην Πόλη και τη λεηλάτησαν (1204).

Συνέπειες: Με τις καταστροφές που προκλήθηκαν, ζημιώθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και άρχισε η Φραγκοκρατία. Αφυπνίζεται όμως η εθνική συνείδηση του Νέου Ελληνισμού.

ΣΧΟΛΙΑ

Στο χάρτη θα δείξουμε την πορεία των Σταυροφόρων.

Η λεηλασία της Πόλης κατά τη Δ΄ Σταυροφορία: Καταστράφηκαν καλλιτεχνικά έργα, τα τέσσερα άλογα του Λυσίππου, που κοσμούσαν τον ιππόδρομο της Κων/λης μεταφέρθηκαν στη Βενετία, και κοσμούν την πρόσοψη του Αγίου Μάρκου (ο οποίος κτίστηκε όταν βρέθηκαν και μεταφέρθηκαν από τους Βενετούς τα οστά του Αγίου Μάρκου από την Αίγυπτο. Σύμβολο του Αγίου Μάρκου και κατ’ επέκταση και της Βενετίας ο Λέων. Όταν οι Βενετοί κατέλαβαν τον Πειραιά, σκάλισαν το έμβλημά τους στο λιμάνι, που ονομάστηκε Porto Leone, εξ ου και το έμβλημα του Ολυμπιακού, ο Θρυλέων!). Επίσης κατατεμάχισαν την Αγία τράπεζα της Αγίας Σοφίας, που ήταν από χρυσό και πολύτιμους λίθους και τη μοίρασαν. Ως και γιορτή επινίκια έκαμαν μέσα στην Αγία Σοφία! Ο λαός τόσο αγανάκτησε με τη συμπεριφορά τους, ώστε στη συνείδησή του (Φράγκος=μισέλλην, εκβιαστής) δεν ταυτίστηκε ποτέ μαζί τους. Έτσι εξηγείται γιατί ο Πάπας Ιωάννης-Παύλος ζήτησε δημοσία συγγνώμη από το δικό μας Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο για όσα κακά συνέβησαν στη Δ’ Σταυροφορία, τα οποία η Δύση επιμελώς απέκρυπτε, έως ότου ο Στήβεν Ράνσιμαν, Άγγλος βυζαντινολόγος, αποκάλυψε στις μέρες μας μετά από μακρά έρευνα όσα οι ‘’κακοί’’ ορθόδοξοι υπέφεραν από τους ‘’καλούς’’ σταυροφόρους.

Οι Ιωαννίτες ιππότες, όταν εκδιώχθηκαν από τους Άραβες, εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο (1309), την οποία αγόρασαν από τους Γενοβέζους (νησί των Ιπποτών). Ίδρυσαν ιερατικό κράτος με επικεφαλής τον Μεγάλο Μάγιστρο, κυβερνήτη του νησιού ως το 1523, που το κατέλαβαν οι Τούρκοι. Τότε εκδιώχτηκαν και κατέφυγαν στη Μάλτα κι από εκεί στη Ρώμη.

Οι Ναΐτες, μέλη του τάγματος του ναού του Σολομώντα, προστάτευαν τα προσκυνήματα από τους εχθρούς. Γρήγορα απέκτησαν τεράστια περιουσία από δωρεές, τόσο εδαφική (φρούρια), όσο και χρηματική (τράπεζες). Αυτές οι δραστηριότητες (δάνειζαν ως και το βασιλιά της Γαλλίας με σοβαρά ανταλλάγματα), σε συνδυασμό με την εισαγωγή αποκρυφιστικών μυητικών τελετών (μασονία), ανάγκασαν τον Πάπα να τους διαλύσει (1312) και τότε αυτοί ενώθηκαν με τους

95

Ιωαννίτες, η δε περιουσία τους είτε δημεύθηκε από τα κράτη είτε παραχωρήθηκε στους Ιωαννίτες. (Από την Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος).

ΜΑΘΗΜΑ 35ο Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ Α’

Υστεροβυζαντινή εποχή: 1204-1453

1.Τα λατινικά κράτη:

Α. Λατινική αυτοκρατορία της Κων/λης: Βαλδουΐνος (Baudouin) της Φλάνδρας

Β. Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης: Βονιφάτιος Μομφερατικός εξ Ιταλίας

Γ. Δουκάτο Αθηνών: Όθων ντε λα Ρος, Καταλανοί (=Ισπανοί πειρατές, 14ος αι.)

Ατσαγιόλοι (Φλωρεντινοί τραπεζίτες)

Δ. Πριγκηπάτο Αχαΐας: Βιλλεαρδουΐνοι εκ Γαλλίας

Ε. Βενετικές κτήσεις: Κρήτη, Κυκλάδες, Επτάνησα, Εύβοια (Negroponte), Κύπρος

Εμπορικοί σταθμοί: Πελοπόννησος, Θράκη.

2.Τα ελληνικά κράτη:

Α. Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος: Μεγαλοκομνηνοί, έως 1461

Β. Δεσποτάτο της Ηπείρου: Πρωτεύουσα η Άρτα. Ιδρυτής: Μιχαήλ-Άγγελος Δούκας-Κομνηνός

Βοηθοί: Θεόδωρος, Μανουήλ (αδέλφια του)

1224: Ο Θεόδωρος κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη.

Γ. Αυτοκρατορία της Νικαίας (βλ. σελ.144 του σχ. βιβλίου)

Θεόδωρος Α’ Λάσκαρης:ιδρυτής

Ιωάννης Βατάτζης. Κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη από το Δεσπότη της Ηπείρου (1246).

Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης: λόγιος, υποστήριξε την παιδεία.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια λατινικά και ποια ελληνικά κράτη σχηματίστηκαν κατά την Φραγκοκρατία;

2.Κατάλοιπα της Φραγκοκρατίας από τις ιδιαίτερες πατρίδες σας (κάστρα, έθιμα, χοροί, ενδυμασία, τοπωνύμια κ.λ.π.- έρευνα)

ΣΧΟΛΙΑ

95

Στο χάρτη θα δείξουμε τα νέα κράτη.

Οι δεσμοί αλυσιδωτής εξάρτησης εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα της Φραγκοκρατίας: Αυτοκράτωρ-βασιλιάς-δούκας-πρίγκηψ-μαρκήσιος (μαρκιωνία της Βοδονίτσας-Θερμοπύλες)-βαρώνος (βαρωνία των Σαλώνων- Άμφισσα).

-Στην Αθήνα οι Φράγκοι εγκαταστάθηκαν στην Ακρόπολη (υπήρχε μέχρι την επανάσταση ο φράγκικος πύργος, κατοικία του Δούκα, στα Προπύλαια και κατεδαφίστηκε μαζί με όλα τα νεότερα κτίσματα κατόπιν, για να αποκαλυφθεί η Ακρόπολη του Περικλή) και έδιωξαν τους μοναχούς από το μοναστήρι του Δαφνίου, για να βάλουν δικούς τους. Στην Αττική είχαν απομείνει ελάχιστοι κάτοικοι, ο τόπος ήταν ρημαγμένος από τους πειρατές και την αδιαφορία του κράτους .Μόνο κάποιοι Αλβανοί ποιμένες κατέβαιναν για χειμαδιά με τα κοπάδια τους και την άνοιξη έφευγαν πάλι για την Αλβανία. Επειδή οι νέοι κύριοι του τόπου, οι Φράγκοι, ήθελαν υποτακτικούς (βασάλους), τους υποσχέθηκαν γη και προστασία με αντάλλαγμα την εγκατάστασή τους σε Αττική, Εύβοια, Βοιωτία-Αργολίδα, μαζί με τα κοπάδια τους. Οι Αλβανοί εκχριστιανίστηκαν, απέκτησαν ελληνική συνείδηση, έγιναν κτηνοτρόφοι, γεωργοί, ναυτικοί (στη Σαλαμίνα, Ύδρα, Σπέτσες- Κουντουριώτης Μιαούλης κ.λ.π., πβλ. Καπετάνιο Αρβανίτη, καροτσέρη φουκαρά, πόσα τάλιρα γυρεύεις στον Περαία να με πας..) και κράτησαν μόνο τη γλώσσα τους, τα αρβανίτικα, καθώς και κάποια έθιμά τους. Ανήκαν στις φάρες (οικογένειες) των Τόσκων, Λιάπηδων, Τσάμηδων (Τσάμικος χορός).

Στη Νάξο, έδρα του Δουκάτου του Αιγαίου, ο Βενετός δούκας Μάρκος Σανούδος μοίρασε τη γη στους ιππότες του, οι οποίοι έφτιαξαν σπίτια- πύργους σε καίρια σημεία, για να κατοπτεύουν την περιοχή, και πέρασαν σήμερα στα χέρια μας: πύργος Μπαζαίου (Γύρουλας), πύργος Ζευγώλη, πύργος Γλέζου κ.λ.π.

Στην Άρτα: Καθεδρικός ναός των Δεσποτών η Παναγία Παρηγορήτισσα.

Ο Θεόδωρος Α’ Λάσκαρης ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας στην Κων/λη την ώρα που έμπαιναν οι Σταυροφόροι και μετά έφυγε για τη Νίκαια. Πάντρεψε την κόρη του με τον Ιωάννη Βατάτζη, ικανό, δραστήριο, οργανωτικό, που εξελίχτηκε σ’ έναν από τους πλουσιότερους ηγεμόνες της εποχής του.

Ο Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης έπασχε από ανίατη ασθένεια, γι’ αυτό έγραψε παράκληση στην Παναγία, που ψάλλεται από 1-15 Αυγούστου, μετά τον εσπερινό στις εκκλησίες. Γενικά, οι αυτοκράτορες της Νικαίας στηρίχτηκαν στην αγροτική τάξη και την ενίσχυσαν.

ΜΑΘΗΜΑ 36ο- Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ Β’

Η ανάκτηση της Κων/λης και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, σημειώσεις και σελ. 63 βιβλ.

95

Α. Τα φιλαγροτικά μέτρα των Λασκαρήδων δεν άρεσαν στους αριστοκράτες, που μετά το θάνατο του Θεοδώρου Β’ , όρισαν κηδεμόνα του ανήλικου γιου του Ιωάννη Δ’ το Μιχαήλ Παλαιολόγο.

Ο Μιχαήλ βρέθηκε γρήγορα αντιμέτωπος με τους ενωμένους στρατούς της Ηπείρου και της Αχαΐας, με αρχηγούς το Δεσπότη Μιχαήλ Β’ και το γαμπρό του, σύζυγο της κόρης του Άννας, Γουλιέλμο Βιλλεαρδουΐνο, πρίγκηπα της Αχαΐας. Ο Μιχαήλ τους νίκησε στη μάχη της Πελαγονίας, κοντά στην Καστοριά (1259), αιχμαλώτισε το νιόπαντρο Γουλιέλμο, και για να τον ελευθερώσει έλαβε ως αντάλλαγμα τα κάστρα: Μάνης, Γερακίου, Μονεμβασιάς και Μυστρά (όλα στη Λακωνία). Έτσι δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο του Μυστρά.

Επόμενος στόχος του Μιχαήλ η Κων/λη. Στάθηκε τυχερός. Ο στρατηγός του, Αλέξιος Στρατηγόπουλος, που βρισκόταν με μικρή δύναμη στη Θράκη, έμαθε ότι ο στόλος των Βενετών έλειπε από το Βόσπορο. Έτσι μπήκε στην Πόλη χωρίς να συναντήσει αντίσταση. Ο λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος Β’ κατέφυγε στη Δύση. Στις 15 Αυγούστου 1261 ο Μιχαήλ μπήκε θριαμβευτικά στην Κων/λη, παραμέρισε τον ανήλικο βασιλιά και στέφτηκε ο ίδιος αυτοκράτωρ. Έτσι αρχίζει η Δυναστεία των Παλαιολόγων.

Β. Ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος (1261-1282) υπήρξε ο ικανότερος της δυναστείας των Παλαιολόγων. Η Χώρα του ήταν μικρή σε έκταση, την επεξέτεινε όμως παίρνοντας από τους Βενετούς τα περισσότερα νησιά, από τους Βούλγαρους μέρος της Μακεδονίας και από το Δεσποτάτο της Ηπείρου τα Ιωάννινα.

Όμως ο Κάρολος Ανδεγαβικός (d’ Anjou= από το Ανζού, περιοχή του ποταμού Λίγηρα στη Γαλλία), Γάλλος πρίγκηπας της Αχαΐας και βασιλιάς των Δύο Σικελιών (Κάτω Ιταλίας- Σικελίας), αγόρασε τα δικαιώματα του θρόνου από τον έκπτωτο λατίνο αυτοκράτορα και εκστράτευσε κατά του Μιχαήλ Η’, με σκοπό να καταλάβει την Κων/λη. Τότε ο Μιχαήλ συνεννοήθηκε με τον Πάπα Γρηγόριο Ι’ και στη Σύνοδο της Λυών (1274) αποφασίστηκε να υπαχθεί η Ελληνική Εκκλησία στον Πάπα, με αντάλλαγμα την υποστήριξή του εναντίον των Γάλλων (Ο λαός δεν το αποδέχτηκε).

Εν τέλει, αφού νίκησε το φραγκικό στρατό στο Βελιγράδι (1281), ο Μιχαήλ εξήγειρε τους Σικελούς κατά των Γάλλων κατακτητών (Κάρολος Ανδεγαβικός) κατά τον εσπερινό της Δευτέρας του Πάσχα του1282. Οι Σικελοί έσφαξαν τους Γάλλους ιππότες και το γεγονός αυτό έμεινε στην Ιστορία ως ο Σικελικός Εσπερινός. Την ίδια χρονιά πέθαναν ο Κάρολος και ο Μιχαήλ.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Η μάχη της Πελαγονίας και οι συνέπειές της.

2.Τι ονομάζουμε Σικελικό Εσπερινό; Τι σχέση έχει με το ομώνυμο έργο του Βέρντι;

95

3.Πληροφορίες για το Μυστρά (σε μια παράγραφο).

ΣΧΟΛΙΑ

Στο χάρτη θα δείξουμε μεταξύ των άλλων και το Δεσποτάτο του Μυστρά, στο οποίο ο αυτοκράτωρ της Νικαίας όριζε ως Δεσπότη το δευτερότοκο γιο του. Γνώρισε ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών με τους Φράγκους. Κέντρο Γραμμάτων και Τεχνών, φιλοξένησε στην αυλή του Δεσπότη πολλούς λογίους, μεταξύ των οποίων και το Γεώργιο Γεμιστό ή Πλήθωνα, Πλατωνικό φιλόσοφο, που ίδρυσε στο Μυστρά την Πλατωνική Ακαδημία. Ανέσυρε εκ της λήθης το όνομα Έλλην (=εθνικός, ειδωλολάτρης) και διακήρυττε: «Έλληνες εσμέν το γένος ως η πάτριος γλώσσα ημών μαρτυρεί». Πολύ σημαντικό μετά τις τόσες καθόδους Σλάβων, Βλάχων, Αλβανών, Φράγκων να γυρίζουμε και να ανακαλύπτουμε τις ρίζες μας: Οι νέοι λαοί ζυμώθηκαν με τους ανθρώπους, την τοπική παράδοση, το ελληνικό τοπίο: ήλιος- θάλασσα, βουνά, κάμποι. Και αφομοιώθηκαν.

Ευκαιρία για μια παρουσίαση του Μυστρά από τους μαθητές μας: Πώς γεννήθηκε το όνομά του (Μυζυθράς- Μυστράς, λόγω του σχήματος του λόφου), πώς παρήκμασε (καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ της Αιγύπτου και οι κάτοικοι που σώθηκαν μετοίκησαν μετεπαναστατικά στη Σπάρτη). Εικονογραφικό υλικό από τα παλάτια των Παλαιολόγων και τους ναούς με τον περίφημο διάκοσμο παλαιολόγειας τέχνης με κλασικά στοιχεία. Πρόταση για εκδρομή της τάξης στο Μυστρά.

ΜΑΘΗΜΑ 37ο TΕΣΤ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ 31-36

1.Οι μάχες στο Ματζικέρτ και στο Μυριοκέφαλο και η σημασία τους. (Μον.10)

2.Ποια προνόμια παραχώρησε το Βυζάντιο στους Βενετούς;( Μον. 5)

3.Τα αίτια των Σταυροφοριών. (Μον. 5)

ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ- ΣΕΡΒΟΙ- ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ+ ΣΕΛ.65 α-β

Υστεροβυζαντινή εποχή: 1204-1453

Α. Ενώ το Βυζάντιο παρακμάζει, οι γειτονικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσουν εθνικά κράτη. Στα χρόνια των Αγγέλων πρώτα οι Βούλγαροι ιδρύουν το β’ βουλγαρικό κράτος με έδρα το Τύρνοβο (1188). Ακμάζει επί Ιωαννίτση. Μετά τη δολοφονία του παρακμάζει. Η ακμή των Σέρβων(<servus=υπηρέτης) σημειώνεται επί κράλη (=βασιλιά) Στεφάνου Ντουσάν (1331-1355). Μετά το θάνατό του ακολουθεί παρακμή.

Β.Η Θεσσαλονίκη κατά τον 14ο αι. (εποχή των Παλαιολόγων)

Οι αυτοκράτορες από το 1282 έως το 1390 (στη σελίδα 144 του βιβλίου)

95

Ανδρόνικος Β’ (γιος του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου)- Ανδρόνικος Γ’ (εγγονός Ανδρονίκου): Ενεπλάκησαν σε εμφύλιο πόλεμο- δίχασαν το κράτος.

Ιωάννης Ε΄ (γιος του Ανδρονίκου Γ’)- Ιωάννης ΣΤ’ Καντακουζηνός: εμφύλιος πόλεμος.

->Ανδρόνικος Δ’ (γιος Ιωάννη Ε’) –Ιωάννης Ζ’(γιος Ανδρονίκου Δ’): προσωρινοί αυτοκράτορες κατόπιν στάσεων.

Παρά την εξαθλίωση των γεωργών, σε κάποιες πόλεις αναπτύχτηκαν οι μεσαίοι ως αστική τάξη. Σ ’αυτούς στηρίχτηκε η πνευματική αναγέννηση των Παλαιολόγων. Η Θεσσαλονίκη το 14ο αι. ήταν η πιο πλούσια πόλη της Ανατολής, με πολλούς εμπορικούς οίκους της Βενετίας και της Γένοβας και για 25 χρόνια ήταν πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, τον καιρό της ακμής του. Είχε ζωηρή πνευματική κίνηση. Εκεί αναπτύχτηκαν τα κινήματα των Ζηλωτών, που ήσαν αρχαιολάτρες και αναζητούσαν λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα και των Ησυχαστών, που ήσαν οπαδοί του απόλυτου ασκητισμού.

Στα 1341 ο μέγας δομέστικος (= αρχηγός του στρατού) Ιωάννης Καντακουζηνός στράφηκε κατά του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου. Η Θεσσαλονίκη διχάστηκε, οι Ησυχαστές συντάχτηκαν με τον Καντακουζηνό και οι Ζηλωτές με τον αυτοκράτορα.

Στον εμφύλιο που ακολούθησε, φάνηκε να επικρατούν οι Ζηλωτές. Τότε ο Καντακουζηνός συμμάχησε με τους Οθωμανούς Τούρκους και τους οδήγησε εναντίον της Θεσσαλονίκης. Όμως οι κάτοικοι τους απέκρουσαν.

Στα 1349 η πόλη, αβοήθητη και εξαντλημένη, καταλύθηκε από μια αντεπανάσταση των ‘’Δυνατών’’, που είχαν τη στήριξη της Κων/λης, αφού αυτοκράτωρ ήταν ο Ιωάννης ΣΤ’ Καντακουζηνός. Έτσι το κίνημα των Ζηλωτών διαλύθηκε και στη Θεσσαλονίκη επικράτησε φτώχια και παρακμή.

Εξάλλου οι Οθωμανοί Τούρκοι, βοηθώντας τον Καντακουζηνό στον πόλεμο εναντίον του αυτοκράτορα, πάτησαν το πόδι τους στην Ευρώπη, κατέλαβαν την Καλλίπολη, το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη, την οποία κατέστησαν δεύτερη πρωτεύουσά τους (πρώτη η Προύσα). Τότε οι Σέρβοι, Κροάτες και Βόσνιοι συνασπίστηκαν εναντίον των Τούρκων, αλλά ηττήθηκαν στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου (Κοσόβου) το 1389. Η καταστροφή αυτή θυμίζει το Ματζικέρτ.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι ήταν οι Ζηλωτές και τι οι Ησυχαστές;

2.Ποιος ο ρόλος των ’’Δυνατών’’ και του Ιωάννη Καντακουζηνού;

3.Ημάχη του Κοσσυφοπεδίου (Κοσόβου) και η σημασία της.

95

ΣΧΟΛΙΑ

Θα δείξουμε στο χάρτη το β’ βουλγαρικό κράτος του Ιωαννίτση (=μικρού Γιάννη) και το κράτος των Σέρβων, που ήταν οργανωμένοι σε Ζούπες. Κάθε Ζούπα είχε τον Ζουπάνο της (=τοπάρχη).

‘’Η αριστοκρατία των πλουσίων υπόσκαψε και διέλυσε την ενότητα του κράτους και με τον κοντόφθαλμο εγωισμό της προκάλεσε την καταστροφή του’’.Carl Roth. Πράγματι, ο Καντακουζηνός, με μεγάλη παιδεία, ιστορικός, αλλά φιλόδοξος και αδίστακτος, αφού πάντρεψε τη 13ετή θυγατέρα του με το φύλαρχο των Οθωμανών, το γέροντα Ορχάν, εξασφάλισε την υποστήριξή του στον πόλεμο εναντίον του αυτοκράτορα και έφερε έτσι τους Τούρκους στην Ευρώπη. Ανάλογα έπραττε και ο Ιωάννης Ε’, δίνοντας χρηματικά ποσά και εδαφικές παραχωρήσεις στους εχθρούς.

Οι Ζηλωτές είχαν αρχηγό τους το λόγιο αρχαιογνώστη μοναχό Βαρλαάμ από την Καλαβρία της Ιταλίας, ενώ οι Ησυχαστές το Γρηγόριο Παλαμά, μοναχό, κατόπιν επίσκοπο Θεσσαλονίκης. Οι Ησυχαστές πίστευαν ότι με τη νοερά προσευχή, που την έλεγαν σε κάθε κόμπο του κομποσχοινιού («Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με»), θα αξιώνονταν να δουν το ‘’άκτιστο θεϊκό φως’’. Ο Γρηγόριος Παλαμάς τιμάται ως άγιος και ο μητροπολιτικός ναός της Θεσσαλονίκης φέρει το όνομά του. Πολιούχος της ο Άγιος Δημήτριος. Στην Αθήνα η Μητρόπολη της οδού Ερμού είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου ( συνδέεται με το 1821) και πολιούχος ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης (Κολωνάκι), που τον αγιογράφησε ο Σπύρος Βασιλείου.

Το Κοσσυφοπέδιο (Κόσοβο) είναι οι Θερμοπύλες των Σέρβων. Σήμερα παρ’ ό,τι κατοικείται κυρίως από Αλβανούς, θεωρείται από τους Σέρβους το λίκνο τους, ο ιερός τόπος, που υπερασπίστηκαν οι πατέρες τους και δεν θέλουν επ’ ουδενί να τον παραχωρήσουν στην Αλβανία.

ΜΑΘΗΜΑ 38ο- ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΑΣΧΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ- Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ,ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΕΛ. 66γ -67 και 68 ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1.Α. Κοσσυφοπέδιο (Κόσοβο) (1389)- Νικόπολη Βουλγαρίας (1396): Ήττες Χριστιανών από Οθωμανούς. => τα Βαλκάνια υπό Οθωμανικό έλεγχο.

Β. Επιδρομή Μογγόλων Ταμερλάνου στη Μ. Ασία- Μάχη Άγκυρας 1402 => ήττα Τούρκων (Βαγιαζήτ) και αναρχία στο Οθωμανικό κράτος.

Γ. Ο Σουλτάνος Μουράτ Β΄ (1421-1451):

Επανέφερε την τάξη στο Οθωμανικό κράτος

Κατέλαβε τα Ιωάννινα και τη Θεσσαλονίκη (1430)

Νίκησε τους Χριστιανούς στη Βάρνα (1444)

95

Προετοίμασε την πολιορκία της Πόλης.

Αγωνίστηκε εναντίον του Αλβανού Γ. Καστριώτη ή Σκεντέρμπεη.

2.Η κατάσταση στην Πόλη- Οι τελευταίοι Παλαιολόγοι (σελ. 144 του βιβλίου)

Μανουήλ Β’: Ταξίδεψε –μάταια- στην Ευρώπη για βοήθεια

Ιωάννης Η΄: Υπέγραψε την ένωση των Εκκλησιών- Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας (1438-1439)=>Διχασμός του λαού: α) ανθενωτικοί (Γεώργιος Σχολάριος) β) ενωτικοί (Ιωάννης Η’ και αρχαιολάτρες). Συνέπειες: Τα μίση υπονόμευαν την άμυνα κατά των Οθωμανών Τούρκων.

Κων/νος ΙΑ΄ Παλαιολόγος: (1448-1453) Από Δεσπότης του Μυστρά, Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων. Οργανώνει την άμυνα της Πόλης (επισκευές, εφόδια, ενισχύσεις).

Σουλτάνος Μωάμεθ (1451): Αποκλεισμός Πόλης από ξηρά και θάλασσα.

Αντίπαλοι: Έλληνες: 8.000+3.000 μισθοφόροι

Τούρκοι: 300.000

3.Το χρονικό της άλωσης της ΚΠολης από τους Οθωμανούς Τούρκους

Αρχές Απριλίου 1453: Η πολιορκία αρχίζει.

07 Απριλίου 1453: Κανονιοβολισμός-ρήγματα στα τείχη.

20 Απριλίου 1453: Ο πλοίαρχος Φλαντανελλάς +τρία γενοβέζικα πλοία διέσπασαν τον αποκλεισμό. => αντίδραση Μωάμεθ: μετέφερε 72 πλοία διά ξηράς στον Κεράτιο κόλπο!

25 Μαΐου 1453: Αίτηση Μωάμεθ για παράδοση της Πόλης- Απάντηση Κωνσταντίνου ΙΑ΄ (ως άλλου Λεωνίδα): Μολών λαβέ!

29 Μαΐου 1453: Τα χαράματα η επίθεση. Οι Έλληνες αποκρούουν. Τραυματισμός του Γενοβέζου φρούραρχου της Πόλης, Ιωάννη Ιουστινιάνη => χαλάρωση, υποχώρηση στο μεσαίο τείχος. Αφύλακτη η Κερκόπορτα (που οδηγούσε στο αμφιθέατρο-circum- έξω από τα τείχη). Είσοδος των Τούρκων, μάχη σώμα με σώμα. Ο Κων/νος ΙΑ΄, μαχόμενος ως απλός στρατιώτης στην πύλη του Ρωμανού, αναφωνεί: ’’Η Πόλις κυριεύεται και εγώ εισέτι ζω;’’ Τον κτυπούν και λέγει: ‘’Ουκ έστι τις των Χριστιανών του λαβείν την κεφαλήν μου απ΄ εμού;’’! Η Πόλις εάλω, ο θρήνος της και οι θρύλοι διατήρησαν άσβεστη τη φλόγα της ελευθερίας του Γένους μας στα χρόνια της δουλείας.

4.Οι συνέπειες.

95

5.Η βυζαντινή κληρονομιά: Επηρέασε τους Ρώσους και τους Βαλκάνιους. Στην τέχνη και τη διοίκηση τους Τούρκους και το Χαλιφάτο. Διέσωσε την κλασική κληρονομια, ανέπτυξε τις θετικές επιστήμες, τη θρησκευτική μουσική κ.λ.π.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Η Σύνοδος Φεράρας- Φλωρεντίας-αποτελέσματα-συνέπειες.

2.Τι πρόσφερε το Βυζάντιο στον πολιτισμό;

ΣΧΟΛΙΑ

-- Από τα συγκινητικότερα κεφάλαια της Ιστορίας μας. Η διδ/λία του από συνειδητοποιημένο Δάσκαλο είναι αληθινή μυσταγωγία. Δεν πρόκειται για απλή μεταβίβαση πληροφοριών. Η έννοια του Χρέους-- σε μια εποχή ιδεολογικής και οικονομικής παρακμής (οι κάτοικοι της Πόλης γκρέμιζαν τα μισοερειπωμένα σπίτια για να πάρουν ξύλα για τη φωτιά) και περιφρόνησης από τους ξένους--έτσι όπως εκφράζεται στην απάντηση του Κων/νου ΙΑ΄ Παλαιολόγου προς το Μωάμεθ Β’, είναι από τις συγκλονιστικότερες στην Ιστορία: ‘’Το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστιν ούτ΄άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών’’. Όλα όσα οι μαθητές μας θεωρούν δεδομένα: την ελεύθερη πατρίδα, το σπίτι τους, το σχολείο, κάποιοι τα υπερασπίστηκαν με το ίδιο τους το αίμα.

--Λεπτομερής αφήγηση της αλώσεως: Η Πόλις εάλω, Γ. Φραντζή, Εκδ. Λιβάνη.

--Η ιδέα της ανάκτησης της Κων/λης (Μεγάλη Ιδέα) στο θρήνο (δημ. τραγούδι) του λαού μας: ‘’Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μην πολυδακρύζεις. Πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας θα’ ναι’’. Και αν η σημερινή Ισ-ταμ-πούλ [Εις την Πόλιν] με την όψη που παρουσιάζει (15.000.000 Τούρκοι, Κούρδοι κ.λ.π.) δείχνει ότι αυτό είναι ανέφικτο, η δική μας Κων/λη είναι πάντοτε στην καρδιά μας.

-Σημαντικό είναι να μιλήσουμε για την προσφορά του Βυζαντίου στην ανθρωπότητα, γιατί σήμερα βάλλεται από παντού, ως εποχή σκοταδισμού και βαρβαρότητας. Ο πολιτιστικός ρόλος του είναι ανεκτίμητος. Το Βυζάντιο, πλην των άλλων, εκπολίτισε πλήθη ‘’βαρβαρικών’’ λαών, που κατέκλυσαν την Ευρώπη. Οι βασιλιάδες του Βυζαντίου διεξήγαγαν 300-400 πολέμους, τους περισσότερους για να προστατέψουν τα σύνορα και τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό εν γένει.

-Απίστευτες οι πιέσεις που ασκήθηκαν για δυο χρόνια, 1438-1439, στη Φεράρα και κατόπιν στη Φλωρεντία, για να υπογραφεί η ένωση – δηλ. υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Δυτική. Ο Γ. Σχολάριος και ο επίσκοπος Νικαίας Βησσαρίων υπέγραψαν (ο Βησσαρίων παρέμεινε στη Ρώμη, έγινε καρδινάλιος και παρά λίγο Πάπας), δεν επέγραψε όμως ο επίσκοπος Εφέσου, Μάρκος ο Ευγενικός. Ο Πάπας, πληροφορηθείς, σχολίασε: ‘’Ει Μάρκος ουχ υπέγραψεν, εποιήσαμεν

95

ουδέν’’. Η πολυπληθής αντιπροσωπεία από την Ελλάδα, ένας Πατριάρχης, ένας αυτοκράτορας και οι συν αυτοίς, φιλοξενήθηκε στη Φλωρεντία, στο σπίτι ενός πλούσιου τραπεζίτη- ηγεμόνα της πόλης, σε ένδειξη γενναιοδωρίας της οικογένειάς του: Ήταν ο Κόσιμο Μέδικος, από τους πρωτεργάτες της Αναγέννησης στην Ιταλία!

ΜΑΘΗΜΑ 39ο- Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Α’+ΣΕΛ.70-77 ΒΙΒΛ.

1.Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο

Α.Η οικογενειακή ζωή: Ο γάμος προστατεύεται από το Κράτος και την Εκκλησία. Υπάρχει ο θεσμός της προίκας. Περιορισμένα τα δικαιώματα των γυναικών. Ο νόμος προστατεύει το παιδί και τη γυναίκα.

Β.Τα σχολεία ήταν κοσμικά ή εκκλησιαστικά με δίδακτρα ή δωρεάν για τα ορφανά. Δύο οι κύκλοι σπουδών και μετά το Πανεπιστήμιο.

Γ.Ιατρικές υπηρεσίες παρείχαν τα νοσοκομεία στις πόλεις. Μεγάλη η διάδοση της μαγείας. Κοινωνικό έργο επιτελούσε η Εκκλησία (ορφανοτροφεία κ.λ.π.)

Δ.Οι κατοικίες των φτωχών ήταν άθλιες στις πόλεις και τα χωριά. Οι ευκατάστατοι ζούσαν σε διώροφα σπίτια (οσπίτιον- hospital), οι πλούσιοι σε επαύλεις.

Ε. Η ενδυμασία περιελάμβανε χιτώνα (στιχάριο) και ιμάτιο (μανδύα). Ο γυναικείος χιτώνας μακρύς, ο ανδρικός κοντός. Το υφαντό (lentium) το κατασκεύαζαν στον αργαλειό. Όταν τέλειωνε, η νοικοκυρά ετοίμαζε μια μικρή γιορτή,-lentium>γλέντι. Mε λέντιο σκούπισε ο Ιησούς τα πόδια των μαθητών του στο Μυστικό Δείπνο, (Ευαγγέλιο, Κατά Ιωάννην, ΙΓ’ 4-5).

ΣΤ. Τροφή: Ποικιλία φαγητών- τήρηση νηστειών.

Ζ.Ψυχαγωγία: Ιππόδρομος, θρησκευτικές εκδηλώσεις, πανηγύρια.

Η. Μοναχισμός: α) μοναχικός ( Άγιος Αντώνιος) β) κοινοβιακός (ιδρυτής ο όσιος Παχώμιος.

Τόποι: Καππαδοκία, Άγιον Όρος.

2.Η βυζαντινή Γραμματεία

Α. Η ελληνική γλώσσα στο Βυζάντιο: δημώδης (12 αι.), αττική, αττικίζουσα (=μίμηση αττικής διαλέκτου).

Β. Θρησκευτική ποίηση: λειτουργική (π.χ. Ρωμανός Μελωδός), μη λειτουργική

Γ.Θεολογική Γραμματεία: Αγιολογία. Μυστικισμός και Ησυχασμός=κινήματα.

Δ.Λόγια κοσμική γραμματεία: Ελληνική ανθολογία.

95

Έπος Βασιλείου Διγενή Ακρίτα

Διάσωση- ανάπτυξη κλασικών Γραμμάτων (Φώτιος)

Ιστοριογραφία (Προκόπιος, Άννα Κομνηνή)

Χρονογραφία (= λαϊκή αφήγηση, Θεοφάνης).

Ε:Δημώδης λογοτεχνία Ακριτικά τραγούδια

Πτωχοπροδρομικά

Έμμετρο ιπποτικό μυθιστόρημα

Χρονικό του Μορέως (= ιστορικό ποίημα)

ΣΤ.Φιλοσοφία: Μελέτη Πλάτωνα – Αριστοτέλη

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποιες πληροφορίες παίρνουμε για τη λειτουργία ενός νοσοκομείου απ΄το παράθεμα 2 της σελ. 71;

2.Ποια η σχέση του Βυζαντίου με την ελληνική αρχαιότητα, (παράθεμα 2 της σελ. 77);

ΣΧΟΛΙΑ

-Στους μαθητές να ανατεθεί να ζωγραφίσουν μια βυζαντινή αστή ή έναν ιππέα (με άλογο<α+λόγος σε αντίθεση με τα έλλογα όντα, τους στρατιώτες) με όλη την εξάρτυσή του. Επίσης την Κων/λη με την οχύρωσή της, τις πύλες, τον Κεράτιο κόλπο ( <κέρας, λόγω του σχήματός του), που μοιάζει με μακρύ ποτάμι, το Γαλατά (Πέραν) και το Διπλοκιόνιο, απ΄όπου ο Μωάμεθ πέρασε σε μια νύχτα 72 πλοία και τα έριξε στον Κεράτιο.

-Να ξαναθυμηθούμε το Πανδιδακτήριο (Θεοδόσιος Β’)- τη Μαγναύρα (Μιχαήλ Γ’).

-Ποια σχέση έχει ένα κτίριο βυζαντινού ρυθμού (το Οφθαλμιατρείο, γωνία οδών Σίνα και Πανεπιστημίου, στην Αθήνα) με τη νεοκλασική τριλογία (Βιβλιοθήκη-Πανεπιστήμιο-Ακαδημία); Μετά το 1821 και λόγω κακών συνθηκών υγιεινής υπήρχαν στην Αθήνα πολλοί τραχωματικοί- μάλιστα και αγωνιστές του1821, γι’ αυτό κατέληξαν ζητιάνοι. Η βασίλισσα Αμαλία αποφάσισε να ιδρύσει νοσοκομείο-οφθαλμιατρείο-το μοναδικό στην Ανατολική Μεσόγειο τότε-και ανέλαβε να το κατασκευάσει ο Δανός Χάνσεν (οι ξένοι αρχιτέκτονες συνέρρεαν στη νέα πρωτεύουσα, που ήταν γι’ αυτούς το Eldorando). Είχε υπόψη του ότι τα μοναστήρια είχαν νοσοκομειακές πτέρυγες το Μεσαίωνα, μελέτησε, λοιπόν, τα σχέδια των

95

βυζαντινών μοναστηριών και έτσι έφτιαξε το Οφθαλμιατρείο στην Αθήνα και ένα παρόμοιο στη Δανία! (από ξενάγηση του Δήμου Αθηναίων).

-Αν υπάρχει η δυνατότητα, επειδή πλησιάζει το Πάσχα, πολύ αρέσει στους μαθητές να ψάλλουμε κάτι από τις ακολουθίες των Παθών της Μεγάλης Εβδομάδος (Φωτοτυπούμε από Ιερά Σύνοψη). Να τονίσουμε ότι το ‘’Άξιον Εστί’’ του Ελύτη έχει τη μορφή αυτών των ακολουθιών, με αναγνώσματα και ποιήματα, σύμφωνα με τα βυζαντινά μέτρα, δηλ. ψάλλονται ίδια. Τα Πάθη του Χριστού- τα πάθη του λαού κατά τον τελευταίο πόλεμο. Ο Μίκης Θεοδωράκης, που το μελοποίησε, επηρεάστηκε πολύ από τη θρησκευόμενη γιαγιά του, που έψαλλε κάθε μέρα.

ΜΑΘΗΜΑ 40ο Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Β’+ΣΕΛ 78-84 ΒΙΒΛΙΟΥ

3. Επιστήμη και τεχνολογία

Α.Ιδρύματα: Πατριαρχική Ακαδημία, Πανδιδακτήριο ή Παν/μιο Κων/λεως ή Μαγναύρας, Νομική Σχολή.

Β.Eφευρέσεις: Υγρόν πυρ (Καλλίνικος), οπτικός τηλέγραφος (Λέων Μαθηματικός).

Γ. Ναυτική Τεχνολογία: Δρόμων (πλοίο).

4. Εικαστικές Τέχνες- Μουσική

Α. Αρχιτεκτονική: Βάση η τρουλαία βασιλική. Εξέλιξη μετά την εικονομαχία.

Ρυθμοί:Σταυροειδής με τρούλο (σταυρός εγγεγραμμένος σε τετράγωνο).

-Παραλλαγές: Αγιορείτικος τύπος (με τρείς κόγχες), πεντάτρουλος.

-Οκταγωνικός τύπος (11ος αι.).

Β. Γλυπτική –Ζωγραφική

Τοιχογραφίες- ψηφιδωτά- Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος 843: Καθορίζει τι και πού θα αγιογραφήσει ο καλλιτέχνης.

Γ. Μικρογραφίες- Μικροτεχνία- Μουσική (λειτουργική, μονοφωνική—κοσμική).

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποιους τύπους ναών γνωρίζετε; Να συγκεντρώσετε φωτογραφικό υλικό και να το επικολλήσετε σε χαρτόνι ή στο τετράδιό σας .Φτιάξτε μακέτες (στην Τεχνολογία).

2.Αρχιτεκτονικοί τύποι των ναών της συνοικίας σας ή ενός μοναστηριού(ζωγραφική).

95

ΣΧΟΛΙΑ

-Γιατί δεν εξελίσσεται σήμερα η ναοδομία; Πράγματι έχουμε μείνει στους βυζαντινούς ρυθμούς, δημιουργώντας μόνο παραλλαγές, συνήθως μεικτές αρχιτεκτονικές μορφές. Όταν ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ζήτησε να κτιστεί ένας ναός διαφορετικός, μοντέρνος στην Κύπρο, ο λαός νόμιζε ότι είναι κοσμικό κέντρο και δεν έμπαινε ν΄ανάψει κερί!

--Στην αρχαιότητα ναός (ναίω=κατοικώ, >ναυς)= κατοικία του θεού, η λατρεία γινόταν έξω, στο βωμό που βρισκόταν μπροστά στην είσοδο του ναού (ανατολικά). Γι’ αυτό η διακόσμηση του ναού ήταν εξωτερική, μέσα ήταν το άγαλμα του θεού και κάποια αφιερώματα. Στους χριστιανικούς ναούς η λατρεία τελείται μέσα στο ναό, βωμός είναι η Αγία Τράπεζα (αναίμακτη θυσία) στο ιερό (στην ανατολή), γι’ αυτό και η διακόσμηση είναι εντός του ναού. Δοθείσης ευκαιρίας, ας επισκεφθούμε τον Ιερό Ναό της ενορίας μας και ας αναζητήσουμε τα αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά του καθώς και την ιστορία της ιδρύσεώς του.

Με την έλευση του Όθωνα, η βυζαντινή τέχνη θεωρήθηκε παρακμιακή και τότε επικράτησε η ακαδημαϊκή εκκλησιαστική ζωγραφική των Ναζαρηνών, δηλαδή το ύφος μιας δυτικότροπης απεικόνισης. Η γενιά του ΄30 (ο Παρθένης αγιογράφησε τον Άγιο Γεώργιο στο Κάιρο, ο Σπ. Βασιλείου τον Άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη Αθηνών, ο Κόντογλου τον Άγιο Ανδρέα στα Πατήσια, ο Τσαρούχης την Αγία Παρασκευή Μυτιλήνης κ.λ.π.) επανέφερε στο προσκήνιο τις ασκητικές μορφές των βυζαντινών αγίων, ενώ κάποιοι προχωρούν ριζικά προς το δικό τους ύφος π.χ. Νίκος Εγγονόπουλος με το έργο ‘’Δαυίδ και Βηρσαβεέ’’, 1984, υπερρεαλιστικό ύφος.

-Παλαιότερα η τέχνη ήταν κλεισμένη στις εκκλησίες και τα παλάτια. Μετά φυλακίστηκε στα μουσεία. Σήμερα είναι πιο κοντά στο μέσο άνθρωπο, είτε την κατανοεί και την αγαπά είτε όχι. Επίσης η βυζαντινή τέχνη, όπως και όλες οι’’ εθνικές’’ τέχνες και οι πρωτόγονες, ήταν αποκλεισμένη προς όφελος της ελληνορωμαϊκής-αναγεννησιακής. Σήμερα έχουν υποχωρήσει αυτά τα στεγανά. Από το 1989 (πτώση τείχους Βερολίνου-Σοβιετικής Ένωσης) υπάρχει η Global Art= παγκοσμιοποιημένη τέχνη, (Χανς Μπέλτιγκ, ιστορικός τέχνης, «Καθημερινή», 13-05-2012).

ΜΑΘΗΜΑ 41ο Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Α’, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΕΛ.85 -93 ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η εξέλιξη της Μεσαιωνικής Ευρώπης μετά την μετανάστευση των λαών (5ος-6ος αι)

1.Μετανάστευση γερμανικών φύλων- συνέπειες για την Ευρώπη.

Βασίλεια: Οστρογοτθικό (Θευδέριχος- το κατέλυσε ο Ιουστινιανός 554)

95

Βησιγοτθικό (Αλάριχος- το κατέλυσαν οι Μαροκινοί 711)

Φραγκικό βασίλειο: Σε ακμή επί Χλωδοβίκου (481-511), που αποδέχτηκε το Χριστιανισμό. Μετά το θάνατό του, η κεντρική εξουσία αποδυναμώθηκε προς όφελος της αριστοκρατίας και της Εκκλησίας. Οι μαγιορδόμοι (major domus), δηλ. οι αξιωματούχοι, αποκτούν δύναμη. Ένας απ’ αυτούς, ο Κάρολος Μαρτέλ, νίκησε τους Άραβες στο Πουατιέ (732) και αναδείχτηκε ηγέτης. Ο γιος του, ο Πιπίνος ο Βραχύς, στέφτηκε βασιλιάς από τον Πάπα- αρχηγέτης της Δυναστείας των Καρολιδών- και σε αντάλλαγμα παραχώρησε στον Πάπα τη Ρώμη, τη Ραβέννα και άλλες πόλεις και έτσι ιδρύθηκε το Παπικό Κράτος.

Στα γερμανικά κράτη διαδίδονται τα κλασικά γράμματα, ο Χριστιανισμός, ο μοναχικός βίος (Ιρλανδία), ενώ ακμάζει η Τέχνη.

2.Ο Καρλομάγνος και η εποχή του

Α. Διάδοχος του Πιπίνου ο Καρλομάγνος (magnus= μέγας), στέφτηκε στη Ρώμη ως αυτοκράτωρ του Ρωμαϊκού Κράτους (800). Πρωτεύουσά του η Αιξ λα Σαπέλ (Ακυΐσγρανον/Άαχεν). Εποχή ακμής για τους Φράγκους (Καρολίδεια Αναγέννηση).

Β. Μετά το θάνατο του Καρλομάγνου και με τη συνθήκη του Βερντέν (843), το φραγκικό κράτος διασπάστηκε, με βάση τη γλώσσα, σε Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία +Βέλγιο+ Ελβετία.

3. Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη (8ος- 13ος αι.)

Α. Φέουδα= εκτάσεις γης, που παραχωρούνταν από ανώτερους άρχοντες σε υποτελείς, με αντάλλαγμα πίστη, υποταγή, παροχή ορισμένων υπηρεσιών, κατόπιν συμβολαίου και της τελετής περιβολής.

Β. Τάξεις της φεουδαρχικής κοινωνίας :άνθρωποι της προσευχής, του πολέμου, της εργασίας.

Βασιλιάς

Άμεσοι υποτελείς

Κατώτεροι υποτελείς+ ιππότες+ εκκλησιαστικοί άρχοντες

Ελεύθεροι γεωργοί, πάροικοι, δούλοι.

Γ. Από τα φέουδα προήλθαν τα σημερινά κράτη:

-Γαλλίας ( Πρώτος βασιλιάς ο δούκας Ούγος Καπέτος- 987)

-Γερμανίας (Πρώτος αυτοκράτωρ ο Όθων Α΄-962)

-Αγγλίας (Βασιλιάς ο Γουλιέλμος της Νορμανδίας-1066)

95

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Η συνθήκη του Βερντέν και η σημασία της.

2.Να εξηγήσετε τους όρους: φέουδο, τελετή περιβολής.

ΣΧΟΛΙΑ

-Στη σελ. 11 του σχ. βιβλίου ο πίνακας με τα γερμανικά βασίλεια της Δύσης. Θα τα δείξουμε στο χάρτη.

-Οι μαθητές να ανακαλέσουν στη μνήμη τους τη μάχη στο Πουατιέ, τη σχέση Καρλομάγνου- Ειρήνης Αθηναίας, το επεισόδιο Λιουτπράνδου επί Όθωνα Α’ και Νικηφόρου Φωκά.

-Ο Ούγος Καπέτος ίδρυσε δυναστεία. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι κατά τη Γαλλική Επανάσταση, ο βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος ΙΣΤ΄, οδηγήθηκε στο δικαστήριο με το όνομα Louis Capet.

-Από τη Νορμανδία της Γαλλίας ξεκίνησε ο Γουλιέλμος και κατέκτησε την Αγγλία. Οι Άγγλοι δεν το ξέχασαν ποτέ αυτό και θεωρούσαν τη Νορμανδία αγγλικό έδαφος. Γι΄αυτό έγινε και ο εκατονταετής πόλεμος (1350-1450), με τη Ζαν ντ’ Αρκ (Παραμονές της αλώσεως της Πόλης). Η αντιπαλότητα Αγγλίας–Γαλλίας μέχρι σήμερα.(Πόσοι Γάλλοι μαθαίνουν Αγγλικά; Και το αντίθετο).

ΜΑΘΗΜΑ 42ο Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Β’ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΕΛ. 94-100 ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η διαμόρφωση της Δυτικής. Ευρώπης κατά τα τέλη του Μεσαίωνα

1.Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές (11ος- 15ος αι.)

Α .Οικονομικές μεταβολές

-Ανάπτυξη γεωργίας- τριζωνική καλλιέργεια.

-Ανάπτυξη πόλεων- αύξηση του πληθυσμού, χάρτες ελευθεριών.

-Το εμπόριο- στις πόλεις, εμποροπανηγύρεις, συντεχνίες.

Β. Κοινωνία

-Ανάπτυξη αστικής τάξης.

-Η κρίση του μεσαιωνικού κόσμου:13ος-14ος αι.: παρακμή της φεουδαρχίας, αύξηση του πληθυσμού, επιδημία πανώλης=> ερήμωση επαρχιών, λαϊκή οργή.

Γ. Τα Ευρωπαϊκά Κράτη

95

Γερμανία: Αυτοκράτωρ +Δίαιτα (=Συμβούλιο ευγενών, κλήρου, αστών)

Αγγλία: Μέγας Χάρτης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Magna Charta)- Ιωάννης Α’ ο Ακτήμων- 1215. Αργότερα συγκροτείται το Κοινοβούλιο (Parliament).

Γαλλία: Βασιλιάς+ Συνέλευση των τάξεων (ευγενών, κλήρου, αστών).

Δ. Η Εκκλησία της Ρώμης και η σύγκρουσή της με την κοσμική εξουσία

Έριδα της περιβολής= ο Πάπας απαιτεί να διορίζει ο ίδιος επισκόπους και όχι ο Γερμανός Αυτοκράτωρ-το πετυχαίνει (παποκαισαρισμός). Όμως αργότερα συγκρούεται με τους Γάλλους βασιλείς, που τον αναγκάζουν να εγκατασταθεί στην Αβινιόν της Γαλλίας, για να τον ελέγχουν (καισαροπαπισμός). Παρατηρείται ηθική παρακμή στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

2.Ο ρόλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

--Ελέγχει πνευματικά την Ευρώπη

--10ος-11ος αι.: Προσπάθεια ηθικής αναβάθμισης της Εκκλησίας: Μοναχικά τάγματα, Γρηγοριανή μεταρρύθμιση =>κάθαρση στην Εκκλησία.

--1233, Ίδρυση Ιεράς Εξέτασης, δικαστηρίου κατά των αιρέσεων.

--Η Εκκλησία ασκεί κοινωνικό και πολιτιστικό έργο.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι περιλάμβανε ο Μέγας Χάρτης των Δικαιωμάτων;

ΣΧΟΛΙΑ

-Κοσμοϊστορικό γεγονός ο Χάρτης Δικαιωμάτων. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ο βασιλιάς ήταν ο απόλυτος άρχων, με δικαιώματα ζωής και θανάτου επί των υπηκόων του (πβλ.: Ο αποκεφαλισμός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου από τον Ηρώδη, χάριν της Ηρωδιάδας). Ο φραγμός αυτός= απαρχή νέων φιλολαϊκών διατάξεων. Τον υπέγραψε ο Ιωάννης Α’, που oνομάστηκε Ακτήμων, γιατί ως τέταρτο παιδί του Ερρίκου Β’ δεν είχε μερίδιο στα κτήματα του πατέρα του, ο οποίος τα είχε ήδη μοιράσει στους τρεις μεγαλύτερους γιους του. Η ζωή τα έφερε έτσι ώστε να κυβερνήσει αυτός την Αγγλία, όταν ο αδελφός του Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος ξεκίνησε για την Γ’ Σταυροφορία. Η σκληρότητά του, οι βαρείς φόροι που επέβαλε τον έφεραν σε σύγκρουση με τους ευγενείς και την Εκκλησία. Τότε οι ευγενείς, που του παρείχαν στρατό για τους πολέμους του, τον υποχρέωσαν να υπογράψει το Μεγάλο Χάρτη, που επέβαλλε στο βασιλιά να ρωτάει τους ευγενείς και τον κλήρο, όταν πρόκειται να βάλει νέους φόρους και να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το Χάρτη συνέταξε ο σπουδαίος Αρχιεπίσκοπος Κανταβρυγίας

95

(Καντέρμπορυ) Στέφανος Λάνγκτον, αυτός που διαίρεσε την Αγία Γραφή σε κεφάλαια. Αυτή την εποχή θρυλείται ότι έζησε ο Ρομπέν των Δασών. Εργασία στους μαθητές να παρουσιάσουν τη ζωή του.

-Πώς η Ευρώπη, αποδεκατισμένη από τη βουβωνική πανώλη, θα κυριαρχούσε σε ανώτερους πολιτισμούς για 500 και πλέον χρόνια; Το κλειδί της δυτικής κυριαρχίας αποδίδεται σε θεσμούς και αξίες, που συνοψίζονται σε έξι εφαρμογές επιτυχίας:

Α. Στην επικράτηση ανταγωνισμού, που από την εποχή των ανακαλύψεων ενθάρρυνε εμπόριο και υπερπόντιες κατακτήσεις.

Β. Στην επανάσταση των θετικών επιστημών, από την ανακάλυψη της τυπογραφίας ως τη βιομηχανική επανάσταση. Αλλού αυτά άργησαν να φτάσουν.

Γ. Στο σεβασμό της προσωπικής ελευθερίας, ατομικής ιδιοκτησίας, κράτους Δικαίου (Μέγας Χάρτης).

Δ. Στην πρόοδο της Ιατρικής, που αύξησε το προσδόκιμο της ζωής- βελτίωσε την υγεία.

Ε. Στην επικράτηση του προτεσταντικού κώδικα ηθικής, με έμφαση στην εργατικότητα και την αποταμίευση που θεμελίωσε τον οικονομικό δυναμισμό της Δύσης.

ΣΤ. Στην έλξη της καταναλωτικής κοινωνίας: η ικανοποίηση των καταναλωτικών αναγκών= μεγάλο ατού της Δύσης.

Σήμερα το κέντρο βάρους της παγκόσμιας ισχύος μετακινείται σταδιακά από τη Δύση στην Ανατολή (Κίνα –Ινδία).

ΜΑΘΗΜΑ 43ο Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Γ’, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΕΛ.101-107 ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1.Η καθημερινή ζωή στη μεσαιωνική Ευρώπη

Α. Οικογένεια: Η θέση της γυναίκας μειονεκτική, ιδίως στις κατώτερες τάξεις. Εμφάνιση ιπποτικού έρωτος.

Β. Οι κατοικίες των φτωχών ξύλινες, αχυρένιες. Των πλουσίων πέτρινες, σύμβολα ισχύος.

Γ. Η διατροφή: 12ος αι.: Βάση της διατροφής το ψωμί.

Δ. Η ενδυμασία: Σπουδαία η σημασία της. Στο Μεσαίωνα επικρατεί η στολή: ιπποτική, φεουδαρχική, μοναχική.

Ε. Ψυχαγωγία: Αγώνες (κονταρομαχίες), θρησκευτικές- οικογενειακές εορτές.

95

Στ. Προσκυνήματα: Ρώμη, Ιεροσόλυμα, Άγιος Ιάκωβος Κομποστέλλα.

2.Λογοτεχνία- επιστήμη- τέχνη της Μεσαιωνικής Ευρώπης.

Α. Λογοτεχνία: 11ος αι. : Ανάπτυξη εθνικών γλωσσών => συνείδηση εθνικής ταυτότητας.

Έργα: Άσμα του Ρολάνδου (Γαλλία), Έπος Νιμπελούγκεν (Γερμανία), Ιπποτικά μυθιστορήματα (τροβαδούροι).

Φλωρεντία: Δάντης (1265-1361)--Πετράρχης (1304-1374)—Βοκκάκιος (1313-1375).

Β. Επιστήμη: Επιδράσεις από Πλάτωνα, Αριστοτέλη, αλχημιστές.

12ος αι. : Ίδρυση Παν/μίων Παρισίων, Μπολόνια, Οξφόρδης, με υποστήριξη- έλεγχο της Εκκλησίας. Δάσκαλοι: Ο θεολόγος Θωμάς Ακινάτης, ο φιλόσοφος Ρογήρος Βάκων.

Γ. Τεχνολογία : Εξέλιξη στην υαλογραφία- ελαιογραφία -κατασκευή χαρτιού. Εφεύρεση πυροβόλου όπλου.

Δ.Τέχνη:Αρχιτεκτονική: Ρομανικός ρυθμός-10ος αι., Γοτθικός ρυθμός-12ος αι., Γαλλία.

Γλυπτική: Ρομανικός ρυθμός- γλυπτός διάκοσμος φυτικός- ζωικός (κυρίως).

Γοτθικός ρυθμός- κέντρο ο άνθρωπος.

Ζωγραφική: 11ος αι. Στροφή σε κοσμικά θέματα, επίδραση από αρχαιότητητα.

Μουσική: Λειτουργική (Αμβροσιανό Μέλος 4ος αι., Γρηγοριανό Μέλος 6ος

αι., πολυφωνική μουσική, χρήση οργάνων στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, θρησκευτικό μουσικοθεατρικό θέαμα.

Κοσμική: Πολυφωνία -8ος αι., Τροβαδούροι -11ος αι.

ΣΧΟΛΙΑ

Στον ιπποτικό έρωτα στηρίζονται τα ιπποτικά μυθιστορήματα της Φραγκοκρατίας: Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Ιμπέριος και Μαργαρώνα, ο Ερωτόκριτος και αργότερα, το 16ο αι. ο Ρωμαίος και η Ιουλιέττα (Αγγλία, Σαίξπηρ).

Τον11ο αι. εμφανίζονται τόσο οι νεολατινικές γλώσσες (ιταλικά, γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά), όσο και η Νέα Ελληνική. Το άσμα του Ρολάνδου και το έπος του Νιμπελούγκεν είναι αντίστοιχα με το έπος του Διγενή Ακρίτα. (Στη Δύση:

95

ιππότες- φεουδάρχες, στην Ανατολή: ακρίτες- Δυνατοί= αυθένται= αφέντες, αφεντικά).

-Αν έχουμε χρόνο, ας αντιπαραβάλλουμε το Δάντη (γράφει στα ιταλικά), με το δικό μας εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό και ας αναφέρουμε το γνωστό επεισόδιο με τον ιστορικό της Επανάστασης του 1821 Σπυρίδωνα Τρικούπη: ’’Τι γράφεις;’’ ρωτάει ο Τρικούπης. ‘’Ποιήματα στα ιταλικά’’ απαντά ο Σολωμός. ‘’Μα, καλέ μου, οι Ιταλοί έχουν το Δάντη τους! Γράψε κι εσύ ποιήματα στα Νέα Ελληνικά, ν ΄αποκτήσει κι η Ελλάδα το δικό της Δάντη!’’ τον παρότρυνε ο Τρικούπης. Ήταν παραμονές της Επανάστασης του 1821. Τότε ο Σολωμός πειραματίστηκε και εν τέλει έγραψε την ‘’Ξανθούλα’’, που την τραγούδησαν αμέσως όλοι οι κανταδόροι στη Ζάκυνθο. Και με την έκρηξη της Επανάστασης ήταν έτοιμος να συνθέσει τον’’ Ύμνον εις την Ελευθερίαν’’.

Να δείξουμε τις διαφορές των ρυθμών, παρατηρώντας τους ναούς της σελ. 104. O γοτθικός ναός εκφράζει το πνεύμα των βορείων λαών: Μεγάλο ύψος, προκαλεί δέος, οξυκόρυφες στέγες, θαρρείς έτοιμες να σχίσουν τον ουρανό να δουν πώς είναι ο Θεός. Στο Νότο, στη Μεσόγειο, ανθεί ο ρομανικός ρυθμός, με τα ημικυκλικά τόξα, τους λίθινους θόλους- αναπαράσταση του ουρανού- που αγκαλιάζουν τον άνθρωπο, ώστε να αισθάνεται οικειότητα και θαλπωρή.

Ο Μεδιολάνων Αμβρόσιος έζησε την εποχή του Θεοδοσίου Α’-4ος αι. Το Γρηγοριανό μέλος εμφανίζεται τον 6ο αι. Δείγμα του μπορούν να ακούσουν οι μαθητές από τη σειρά της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ, ‘’Η μεγάλη Μουσική’’, αν υπάρχει. Στην ίδια σειρά υπάρχει και πολυφωνική μουσική -9ος αι. Με την πολυφωνία π.χ. τετράφωνη χορωδία, εξασφαλίζεται η ακουστική απόλαυση, συγχέονται όμως τα λόγια! Γι’ αυτό όταν αργότερα, την εποχή της Αναγέννησης, ο Πάπας Λέων ξεκίνησε την κατασκευή του ναού του Αγίου Πέτρου, στη Ρώμη, έκρινε ότι η εκκλησιαστική μουσική ήταν πολύ φτωχή και παρωχημένη. Έτσι προχώρησε κι αυτός και άλλοι Πάπες σε παραγγελίες εκκλησιαστικής μουσικής σε μεγάλους μουσουργούς: Λειτουργίες στο Μότσαρτ και στο Σούμπερτ, ακολουθίες της Μ. Εβδομάδος στον Μπαχ, νεκρώσιμη ακολουθία (requiem) στους Μότσαρτ και Βέρντι κ.λ.π (Ο κόσμος της Μουσικής –Πίλκα).

-Να αντιπαραβάλουμε την Κοίμηση της Θεοτόκου της σελ. 105 με την αντίστοιχη βυζαντινή εικόνα της Κοιμήσεως. Εδώ, στο γλυπτό, σε πρώτο πλάνο η Μαρία η Μαγδαληνή, γονατιστή. Το πρόσωπό της, όπως και της Παναγίας, νεανικό, παιδικό, αγνό, άφθαρτο. Ο Χριστός, όρθιος, κρατά ένα μικρό: Είναι η ψυχή της Παναγίας, το ίδιο και στη βυζαντινή αγιογραφία.

Μέχρι τον 11ο αι., όταν ταξίδευαν και τέλειωνε το ψωμί στο πλοίο, οι ναύτες αποβιβάζονταν, φύτευαν στάρι (εφ’ όσον δεν εύρισκαν ή δεν είχαν να αγοράσουν), και περίμεναν να γίνει, για να συνεχίσουν το ταξίδι. Από τον 11ο αι. ανακαλύπτουν

95

το παξιμάδι στις νησιωτικές περιοχές και τα παράλια, το bis =δις cuire=ψήνω /cotto=πήλινο, ψημένο, που διατηρείτο επί μακρόν, ως διπλοψημένο-μπισκότο.

ΜΑΘΗΜΑ 44ο Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ 1453-ΣΗΜΕΡΑ

ΟΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ

1.Αίτια (Κίνητρα)

Α.. Οι διηγήσεις των εμπόρων για νέες χώρες (Μάρκο Πόλο).

Β. Η αποκοπή του ‘’δρόμου του μεταξιού’’ από Άραβες- Οθωμανούς.

Γ. Οικονομικά κίνητρα: αναζήτηση χρυσού, μπαχαρικών.

Δ. Οι φιλοδοξίες των ηγεμόνων.

Ε. Η διάδοση του Χριστιανισμού.

ΣΤ. Η ροπή του ανθρώπου προς τη γνώση.

2.Προϋποθέσεις (μέσα): πυξίδα, αστρολάβος, πορτολάνοι, καραβέλλα, αντίληψη για τη σφαιρικότητα της γης.

3.Τα ταξίδια

Α.Πορτογάλοι- Βάσκο ντα Γκάμα -> Ινδίες- 1498

Β. Ισπανοί- Χριστόφορος Κολόμβος -> Κεντρική Αμερική-1492

Γ. Πορτογαλία- Μαγγελάνος ->περίπλους της γης 1519-1522

4. Η γέννηση του Νέου Κόσμου

-Η συμπεριφορά των Ευρωπαίων προς τους ιθαγενείς.

-α’ διανομή αποικιακών εδαφών: Συνθήκη της Τορντεζίλας-1494.

-Αποικιακοί ανταγωνισμοί και συγκρούσεις.

5. Τα αποτελέσματα των γεωγραφικών ανακαλύψεων.(Σχέση αιτίου- αιτιατού)

Α. Μετατόπιση του κέντρου της ευρωπαϊκής οικονομίας από τη Μεσόγειο σε Ατλαντικό- Βόρειο θάλασσα. – Νέα εμπορικά λιμάνια.

Β. Εισαγωγή χρυσού=> εμπορικές, τραπεζικές δραστηριότητες=> αστική τάξη.

Γ. Δημιουργία μεγάλων αποικιακών κρατών.

95

Δ. Ιεραποστολές, αλλά και εκμετάλλευση των ιθαγενών.

Ε. Ανάπτυξη επιστημών (Γεωγραφίας, Ζωολογίας, Βοτανικής, Εθνολογίας κ.λ.π.)

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια τα αίτια των ανακαλύψεων;2.Τα κυριότερα εξερευνητικά ταξίδια και τα μέσα των θαλασσοπόρων.3.Τα αποτελέσματα των ανακαλύψεων.

ΣΧΟΛΙΑ

-Από τα πιο αγαπητά στους μαθητές κεφάλαια. Ξεκινάμε με το παράθεμα της σελ.110 (τα πλούτη της Ιαπωνίας) .Ο Μάρκο Πόλο, μετά τα ταξίδια του, φυλακίστηκε κι εκεί στη φυλακή, υπαγόρευσε τις αναμνήσεις του σ΄ ένα συγκρατούμενό του. Το βιβλίο διαδόθηκε και εξήψε το ενδιαφέρον του κόσμου. Άλλο τόσο όμως απορούσαν στην Πορτογαλία, επειδή το κύμα έφερνε διάφορα αντικείμενα από τον Ωκεανό.: σανίδες ζωγραφισμένες, ακόντια, βέλη. Όλοι έλεγαν πως αυτά έρχονται από απέναντι, από κάποια ξηρά.

-Η σημασία των μπαχαρικών τεράστια για την καρύκευση- συντήρηση των τροφίμων. Επί πλέον τα χρησιμοποιούσαν στην εκκλησία (λιβάνι), οι γυναίκες στην παρασκευή αρωμάτων και καλλυντικών, και οι φαρμακοποιοί για να παρασκευάζουν φάρμακα (indictum=ίνδικτο, ινδικό). Το εμπόριό τους εκμεταλλεύτηκαν στυγνά οι Τούρκοι. Έφτασε ένα πλοίο με μπαχαρικά να αξίζει όσο ένα πλοίο με χρυσό!

-Στο χάρτη θα δείξουμε τις κινήσεις των θαλασσοπόρων. Δύσκολος ο περίπλους της Αφρικής, γιατί η δυτική πλευρά έχει απότομες ακτές, χωρίς λιμάνια, αποκομμένη, θαρρείς, με μαχαίρι από τη Ν. Αμερική. Αυτό, σε συνδυασμό με το σκορβούτο (έλλειψη βιταμίνης C) και τις προλήψεις για ζέοντα ύδατα στην περιοχή του Ισημερινού, έκανε τους ναυτικούς να τρομάζουν. Άλλη δυσκολία το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας (ευφημισμός).Επίσης στο χάρτη της σελ.112 να εντοπίσουν τις ισπανικές και πορτογαλικές αποικίες και τη γλώσσα που μιλούν σήμερα, π.χ. στη Βραζιλία μιλούν πορτογαλικά.

-Ο Κολόμβος χρειάστηκε 5 εβδομάδες για να φτάσει στην Αμερική με τρία πλοία, 40 χρόνια μετά την Άλωση … (11 Οκτωβρίου 1492).

-Και άλλοι επιχείρησαν περίπλου της Γης. Ο Μαγγελάνος ξεπέρασε το δυσκολότερο σημείο: Τον ποταμό Ρίο ντε λα Πλάτα της Αργεντινής. Μεγάλος και πλατύς σα θάλασσα, ξεγελούσε τα πλοία που έμπαιναν κι έπλεαν προς τις πηγές του. Εκείνος τον προσπέρασε και στράφηκε προς τη Γη του Πυρός. Εξουθενωμένο το πλήρωμα αντίκρισε τον Ωκεανό –χωρίς εφόδια, τι τυχεροί! Έφτασαν στις Φιλιππίνες

95

χωρίς τρικυμία, γι’ αυτό τον είπαν Ειρηνικό –Pacific Ocean. Εκεί σκοτώθηκε ο Μαγγελάνος, άδοξα, σε συμπλοκή με τους ιθαγενείς. (Μαγγελάνος, Στέφαν Τσβάϊχ).

-Να δείξουμε στους μαθητές πώς το αποτέλεσμα (αιτιατό) εξάγεται από τη γνώση του αιτίου (βλ. σχεδιάγραμμα).

ΜΑΘΗΜΑ 45ο ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ-Α’ ΜΕΡΟΣ

1.Αναγέννηση= πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα του 15ου- 16ου αι.

Στόχος: Η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας.

Σκοπός: Η θεμελίωση ενός καινούργιου κόσμου.

Συνέβαλαν: Οι Σταυροφορίες, η άνοδος της αστικής τάξης.

2.Μια νέα εικόνα του κόσμου

Μεσαίωνας Αναγέννηση

Παράδοση Κριτική σκέψη

Σωτηρία της ψυχής Εξέλιξη επιστημών

Αποχή από χαρές της ζωής Κέντρο : ο άνθρωπος

Ιδέα ματαιότητας Ιδανικό: η ομορφιά

Τόπος: Φλωρεντία, Ρώμη, Βενετία, Μιλάνο.

Μαικήνες (βλ. Μαθ. 7): Μέδικοι, Σφόρτσα, Πάπας Ιούλιος Β’.

3.Ανθρωπισμός= στροφή προς βαθύτερη γνώση της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας.

Οι ανθρωπιστές: Ταξιδεύουν και δημιουργούν Πολιτεία Γραμμάτων

Θρησκεύουν αλλά και ασκούν κριτική

Γράφουν λατινικά, όμως υπερασπίζονται τις εθνικές γλώσσες

Αγωνίζονται για μια καλύτερη κοινωνία.

Αντιπρόσωποι: Έρασμος, Ραμπελαί, Μορ- Ουτοπία <ου+ τόπος

4.Ο οικουμενικός άνθρωπος- homo universalis- διαθέτει: ψυχικά, πνευματικά σωματικά χαρίσματα. Στόχος του: Να καθορίζει ο ίδιος τη μοίρα του.

Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

95

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Τι εννοούμε με τον όρο Αναγέννηση; Πότε και πού εμφανίζεται η Αναγέννηση;

2.Τι είναι ο ανθρωπισμός;- Εκπρόσωποι.

3.Τι σημαίνει ο όρος ‘’οικουμενικός άνθρωπος΄΄;

ΣΧΟΛΙΑ

-Θα δείξουμε στο χάρτη τους τόπους όπου εμφανίζεται η Αναγέννηση, τονίζοντας ότι την ίδια εποχή, μέσα του 15ου αι. -1453 ο Ελληνισμός ήταν τουρκοκρατούμενος!

--Είναι σημαντικό να τονίσουμε επίσης ότι οι ανθρωπιστές δεν ήταν άθεοι. Η αθεΐα εμφανίζεται μετά τη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση ως κίνημα, όταν ο θρησκευτικός φανατισμός δημιούργησε σειρά πολέμων (λησμονήθηκε το «αγαπάτε αλλήλους»;) και όταν ο Λούθηρος, σε επανάσταση των Γερμανών αγροτών, που ζητούσαν παράλληλα με τη θρησκευτική και κοινωνική χειραφέτηση, συντάχτηκε με τους ηγεμόνες (τα του Καίσαρος τω Καίσαρι). Ξεκίνησε με το κίνημα του Διαφωτισμού στη Γαλλία, που έζησε τη φρικτή νύχτα του Αγ. Βαρθολομαίου (1572).

-Η κατεύθυνση της εκπαίδευσης μέχρι τις μέρες μας είναι ανθρωπιστική, δηλαδή έχει στόχο να φτιάξει τον οικουμενικό άνθρωπο, με τα γνωστά χαρίσματα που του δίνουν: Ψυχική ισορροπία ( Φιλοσοφία, Θεολογία), Καλλιέργεια (Γλώσσα, Ιστορία Τέχνη), Σωματική υγεία και ευεξία (Γυμναστική, Βιολογία) και Πνευματικές δεξιότητες (Μαθηματικά, Φυσική, Τεχνικές εφαρμογές). Στο τέλος του 20ου αι. η μεγάλη ανάπτυξη της τεχνολογίας άλλαξε το περιεχόμενο της Παιδείας, η οποία από ανθρωπιστική έγινε τεχνοκρατική (κέντρο πλέον το χρήμα και η τεχνολογία, όχι ο άνθρωπος) με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις πνευματικές αξίες και την κοινωνία.

-Ο Ερασμος και τα moto: Σε κανένα δεν υποχωρώ.—Ο άνθρωπος δεν γεννιέται, γίνεται (για τη σημασία της παιδείας).

ΜΑΘΗΜΑ 46ο ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Β’ ΜΕΡΟΣ

1.Ησυμβολή των Ελλήνων λογίων

Γεώργιος Πλήθων (Μυστράς- Ιταλία) –Βησσαρίων (Τραπεζούντα-Ιταλία)

2.Η γέννηση του έντυπου βιβλίου

1453: Άλωση της Πόλης-1450: Εφεύρεση της μεταλλικής τυπογραφίας (Γουτεμβέργιος).

3.Γράμματα (16ος.αι)

Γαλλία: Μισέλ ντε Μοντέν- Δοκίμια

95

Ισπανία: Μ. Θερβάντες- Δον Κιχώτης

Ιταλία:- Ν. Μακιαβέλλι- Ο Ηγεμόνας

4.Επιστήμες

Αστρονομία: Ν. Κοπέρνικος, Κέπλερ, Γαλιλαίος.

Ιατρική: Παράκελσος, Βεσάλ.

Φιλοσοφία: Βάκων

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Η εφεύρεση της τυπογραφίας και η σημασία της.

2.Να παρουσιάσετε εκπροσώπους των Γραμμάτων (σύντομες βιογραφίες) ή περιλήψεις έργων τους.

ΣΧΟΛΙΑ

Ο βυζαντινός Βησσαρίων, πριν πεθάνει στη Βενετία, χάρισε την πλούσια βιβλιοθήκη του ,που αποτέλεσε τον πυρήνα της Μαρκιανής (=Αγίου Μάρκου) Βιβλιοθήκης της Βενετίας.

-Για τους Έλληνες λογίους που μετανάστευσαν στη Δύση, έγραψε στον Ε’ λόγο του στο Δωδεκάλογο του Γύφτου ο Κωστής Παλαμάς (Ο Θάνατος των Αρχαίων). Να διαβάσουμε ένα πράγματι συγκινητικό απόσπασμα: «Κι άνδρες μοναχά ασπρομάλληδες… κρατάν και σφίγγουν τυλιγάδια (ειλητάρια) και βιβλία…και τα πάνε να τ΄αφήσουνε στα πόδια κάποιων είδωλων και κόσμων…που προσμένουν και προσμένουν να φωτοντυθούν μ΄εκείνα».

Ο ‘Ελληνας, γύφτος πάντα, μετανάστης: στην αρχαιότητααποικισμός.

Στο Βυζάντιο- φυγή στη Δύση.

Στα νεότερα χρόνια Μικρασιατική Καταστροφή, προσφυγιά.

ΜΑΘΗΜΑ 47ο Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

Α. Αρχιτεκτονική: Έμπνευση από την κλασική αρχαιότητα.

Β. Γλυπτική- Ζωγραφική: απεικόνιση γυμνού, θέματα θρησκευτικά ή μύθων της αρχαιότητας, προοπτική (βάθος- φωτοσκίαση).

Τόπος: Φλωρεντία- πρόδρομος της Αναγέννησης.

Χρόνος; 15ος αι. (κουατροτσέντο)- επιρροές από γοτθική- βυζαντινή τέχνη.

95

Εκπρόσωποι: Μποτιτσέλι Γκοτσόλι

16ος αι. Ιταλία: Λεονάρντο ντα Βίντσι (οικουμενικός άνθρωπος)

Μιχαήλ Άγγελος (Φλωρεντινή Σχολή)

Ραφαήλ Σάντι (Ρωμαϊκή Σχολή)

Γερμανία: Άλμπρεχτ Ντύρερ

Κάτω Χώρες: Ιερώνυμος Μπός- Πίτερ Μπρέγκελ

Ισπανία: El Greco

Γ. Μουσική: πολυφωνική- κοντσέρτο- συμφωνία.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ζωγραφικής της Αναγέννησης;

2.Να συγκεντρώσετε έργα καλλιτεχνών της Αναγέννησης και να τα επικολλήσετε στο τετράδιό σας ή σε πλαίσιο για την τάξη., σχολιάζοντας σύντομα το θέμα τους, ή αναφέροντας λίγα βιογραφικά στοιχεία του κάθε καλλιτέχνη.

ΣΧΟΛΙΑ

Με αφετηρία το βιβλίο, σχολιάζουμε εικόνες στις οποίες καταδεικνύονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τέχνης της Αναγέννησης και τα ιδιαίτερα του καλλιτέχνη: π.χ. Τζοκόντα: προοπτική, τεχνική διαβάθμισης, Η δημιουργία του Αδάμ: Η διάταξη των μορφών προδίδει τον αρχιτέκτονα Μιχαήλ Άγγελο και η πλαστικότητα των μορφών τον γλύπτη. Στο Γάμο της Παρθένου του Ραφαήλ: προοπτική και συμμετρία. Πλην των τριών βασικών μορφών, ραββίνου, Θεοτόκου και Ιωσήφ με το δακτυλίδι, τα ενδύματα των υπολοίπων είναι Μεσαιωνικά. Στην ταφή του κόμητος Οργκάθ του Γκρέκο, δύο τα επίπεδα: Του ουρανού, όπου ο μικρός άγγελος κομίζει την ψυχή του κόμητος, στην Παναγία και τον Αγ. Ιωάννη για να την φέρουν στο Χριστό-Κριτή. Στο κάτω επίπεδο με τον θανόντα στα χέρια των κληρικών σε α΄πλάνο, ενώ πίσω του βρίσκονται λαϊκοί με χαρακτηριστικά ενδύματα και μοναχοί δύο ταγμάτων (ξεχωρίζουν από τα ρούχα). Ο ίδιος ο Γκρέκο αριστερά, τρίτος μετά τον μοναχό με τα μαύρα, κοιτάζει en face, ενώ κάτω αριστερά ο γιος του με το μαντηλάκι, όπου και η υπογραφή του καλλιτέχνη. Μορφές πνευματικές, μακριές, εκπληκτικά τα ρούχα των κληρικών.

Ωραία και διδακτική η ιστορία του Μυστικού Δείπνου του Ντα Βίντσι. Άρχισε τον πίνακα και κάπου τον παράτησε, ασχολούμενος με άλλα έργα. Κάποτε τον πίεσαν να τον αποτελειώσει. Του έμεινε μόνο η μορφή του Ιούδα. ‘’Θα ψάξω’’, είπε, ‘’σε καταγώγια, σε φυλακές να βρω το κατάλληλο μοντέλο…’’ Και το βρήκε. Και το έφερε

95

στο ατελιέ. Και ξαφνικά είδε ότι τα μάτια του ήταν γεμάτα δάκρυα. ‘’Γιατί κλαις;΄΄ ρώτησε ο Ντα Βίντσι. ΄΄Γιατί θυμήθηκα ότι εδώ είχα ξανάρθει πριν χρόνια. Τότε όμως ως μοντέλο του Χριστού!΄΄

ΜΑΘΗΜΑ 48ο ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ- ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ-ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 49ο ΤΕΣΤ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΣΤΑ ΜΑΘ. 44- 48

Ερωτήσεις

1.Τα κίνητρα (αίτια) των γεωγραφικών ανακαλύψεων.(Μον. 5)

2.Τι ονομάζουμε Αναγέννηση;

3.Να ορίσετε τον «οικουμενικό άνθρωπο».

4.Χαρακτηριστικά της γλυπτικής και της ζωγραφικής της Αναγέννησης.

Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ Α’ ΜΕΡΟΣ

1.Μεταρρύθμιση= οργανωμένη κίνηση για την εξυγίανση και αναμόρφωση του εκκλησιαστικού βίου και των θεσμών της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

2.Αίτια: α) Η ηθική διαφθορά του κλήρου.

β) Η εφεύρεση της τυπογραφίας => προσιτή η Αγία Γραφή

γ) Οικονομικές εισφορές προς τον Πάπα =>

=>δ) Αντίδραση Γερμανών ηγεμόνων, διάθεση απαλλαγής από Πάπα.

3.Αφορμή: 1515: Λέων Ι’, Πάπας Ρώμης- συγχωροχάρτια.

4. Αντίδραση: 1517: θυροκόλληση 95 θέσεων Μαρτίνου Λουθήρου

1520: Κάψιμο αφορισμού του Πάπα.

5.Η διδασκαλία του Λουθήρου: Ο άνθρωπος σώζεται με την πίστη.

6.Η αντίδραση του Καρόλου Ε’, αυτοκράτορα της Γερμανίας: Λούθηρος= αιρετικός

=>Διαμαρτυρία Γερμανών ηγεμόνων-protest-προτεστάντες. Απειλή πολέμου

Ειρήνη της Αυγούστας 1555: Απόφαση: Cuius regio, eius religio.

7.Διάδοση Μετ/σης στη Γαλλία –Καλβίνος (Ουγενότοι)- Νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου: 24 Αυγούστου 1572: Σφαγή Ουγενότων.

95

Διάταγμα της Νάντης 1598: Ειρήνη, θρησκευτική ελευθερία.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ποια τα αίτια της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης;

2.Τι συνέβη τη Νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου στη Γαλλία;

ΣΧΟΛΙΑ

-Η αφόρμηση από την εικόνα της σελ. 120. Το πλοίο των τρελλών είναι η Εκκλησία .Πρωτοστατούν ένας μοναχός και μια καλόγρια. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε κρίση. Πολλοί ηγεμόνες υποχρέωναν τους δευτερότοκους γιους τους να γίνουν κληρικοί, για να μην αναγκαστούν να διαιρέσουν το βασίλειό τους. Τα παιδιά αυτά είχαν κοσμική συνείδηση και ως κληρικοί ασχολούνταν με το κυνήγι, τις τέχνες κ.λ.π. Έτσι ο μεν ανώτερος κλήρος ήταν αδιάφορος, ο δε κατώτερος αγράμματος, ‘’έπινε κι εχαρτοπαίκτει’’. Η τυπογραφία έφερε επανάσταση στην Εκκλησία. Αποκάλυψε πόσο μακριά είναι ο άνθρωπος από τη χριστιανική διδασκαλία.

-Η Γερμανία, φτωχή χώρα με αγράμματους και προληπτικούς κατοίκους, ήταν εύκολη λεία για τον Πάπα, που ‘’φορολογούσε’’ τους πιστούς για να φτιάχνει έργα στη Ρώμη. Αυτό δεν ανέχτηκαν οι Γερμανοί ηγεμόνες, που ήταν φεουδάρχες – βασιλιάδες- εκλέκτορες του Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους. Ακόμη και σήμερα τα κρατίδια αυτά των ηγεμόνων αποτελούν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.

-Ο Κάρολος Ε΄, ο ισχυρότερος ηγεμόνας της εποχής του, σύγχρονος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (Οθωμανική Αυτοκρατορία). Διάδοχος του θρόνου της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, παντρεύτηκε την κόρη του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας (που έστειλαν τον Κολόμβο στην Αμερική και ως πιστοί καθολικοί, ξεκαθάρισαν τη χώρα τους, διώχνοντας Άραβες και Εβραίους. Οι τελευταίοι ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, ήταν οι Σεφαραδίτες Εβραίοι, που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα).Ο Κάρολος, λοιπόν, έλαβε ως προίκα την Ισπανία και τις αποικίες της, γι’ αυτό έλεγαν: Bella gerunt allii, tu felix Austria, nube. (=Πολέμους διεξάγουν άλλοι, συ ευτυχισμένη (γερμανόφωνη) Αυστρία να παντρεύεσαι). Επιδίωξη του Καρόλου ήταν η ενότητα του Έθνους του. Γι΄αυτό αναμίχθηκε στα θρησκευτικά ζητήματα της Χώρας του.

-Στον εμφύλιο ενεπλάκησαν και οι χωρικοί, δηλ. ο λαός. Ήθελαν δικαιώματα θρησκευτικά, πολιτικά, κοινωνικά. Ο Λούθηρος στηρίχτηκε στους φίλους του ηγεμόνες, γιατί έκρινε ότι το λαϊκό κίνημα δεν ήταν ισχυρό για να στηρίξει τη Μεταρρύθμιση. Άδικη για το λαό η ειρήνη της Αυγούστας.

95

-Την ώρα που στην Ανατολή η Ορθόδοξη Εκκλησία ‘’αγκάλιαζε’’ το σκλαβωμένο Γένος, στη Δύση ζούσαν τη Νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου. Έτσι στη Δύση βρήκε πρόσφορο έδαφος η αθεΐα, ενώ και λόγω των διαφορετικών δογμάτων χωρίστηκε νωρίς η Εκκλησία από το Κράτος.

ΜΑΘΗΜΑ 50ο Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ Β’- Η ΑΝΤΙΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

1.Αντιμεταρρύθμιση= η προσπάθεια εξυγίανσης και αναμόρφωσης της Καθολικής Εκκλησίας.

2.Μέτρα των Καθολικών εναντίον των Προτεσταντών:

Α. Οργάνωση μοναχικών ταγμάτων (π.χ. Ιησουίτες). Σκοπός: ιεραποστολή, φιλανθρωπία, παιδεία.

Β. Ιερά Εξέταση.

Γ. Λογοκρισία βιβλίων (Index librorum prohibitorum).

Δ. Σύνοδος του Τρέντο, Β. Ιταλία (1545) – Αποφάσεις:

-Διατύπωση του καθολικού δόγματος.

-Αναμόρφωση του κλήρου με σεμινάρια.

-Ο Πάπας είναι υπεράνω Συνόδων σε διοικητικά – δογματικά θέματα.

-Έγκριση μέτρων κατά των προτεσταντών.

3.Αποτελέσματα της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης:

-α. Αναζωογόνηση του θρησκευτικού συναισθήματος.

-β. Ευνοήθηκε η δημιουργία εθνικής συνείδησης- εθνικών κρατών.

-γ. Πρόοδος παιδείας- επιστημών.

-δ. Επικράτηση του ρυθμού μπαρόκ (= ακατέργαστο, πβλ. κοσμήματα μπαρόκ), που συμβολίζει την επιβολή του Πάπα έναντι των πιστών, με τα βαριά, επιβλητικά κτίρια ( ναοί).

4.Η Ευρώπη μετά τη Μεταρρύθμιση (χάρτης)

Β. Ευρώπη: Προτεσταντισμός.

Ν. Ευρώπη: Καθολικισμός.

Βαλκάνια- Ρωσία: Ορθοδοξία.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

95

1.Τι σημαίνει ο όρος ‘’αντιμεταρρύθμιση’’;

2.Ποια τα αποτελέσματα της θρησκευτικής μεταρρύθμισης;

MAΘΗΜΑ 51ο ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ –ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ- ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΑΠΟ 15ο- 18ο αι

1.Η Ευρώπη των κρατών- ανάδυση εθνικών μοναρχιών.

2.Θρησκευτική πολιτική

-Τριακονταετής πόλεμος (1618-1648) –Γερμανία (Προτεστάντες>Καθολικοί).

=> Συνθήκη της Βεστφαλίας 1648 :=> συρρίκνωση Γερμανίας.

Ανταγωνισμοί Αγγλίας- Γαλλίας.

3.Η Ευρώπη και η Οθωμανική Αυτοκρατορία

Α. Οθωμανοί Τούρκοι εναντίον Βιέννης (1529 (Σουλτάνος: Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής/Κανουνί=Νομοθέτης) και 1683=> ήττα Τούρκων.

Β. Διομολογήσεις.

4.Γαλλία: Απόλυτη μοναρχία.

5.Αγγλία: Εμφύλιος πόλεμος, Όλιβερ Κρόμβελ-Βασιλιά (1649=> Δικτατορία του Κρόμβελ, 1649-1659. Παλινόρθωση της βασιλείας υπό προϋποθέσεις: Αποδοχή του Habeas Corpus (=εξασφάλιση πολιτών από αυθαίρετη φυλάκιση) και Bill of rights.

6.Δημογραφική εξέλιξη: Αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης.

7.Οικονομικές εξελίξεις: Νέες τεχνικές στη γεωργία, εκμηχάνιση, βιομηχανική επανάσταση, εμπόριο, μερκαντιλισμός. Η βιομηχανική επανάσταση.

8. Η κοινωνία: Οι τάξεις: γαιοκτήμονες, αστοί, χωρικοί/ δουλοπάροικοι.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΓΡΑΜΜΑΤΑ- ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ- ΤΕΧΝΕΣ 17ος- 18ος αι.

-Λογοτεχνία: Γαλλία: 17ος αι. Κλασικισμός- Μολιέρος- 18ος αι. Ρομαντισμός.

Γερμανία: Γκαίτε, Σίλλερ.

-Επιστημονική σκέψη: ορθολογισμός- εμπειρισμός=> Κίνημα του Διαφωτισμού. Στόχος: Αποδέσμευση από κάθε ιδεολογική, θρησκευτική και φιλοσοφική προκατάληψη.

-Επιστημονικές εφευρέσεις: Ατμομηχανή, αλεξικέραυνο, αερόστατο, μπαταρία.

-Εξελίξεις στις εικαστικές τέχνες: ---17ος αι. Μπαρόκ ---18ος αι. Ροκοκό, νεοκλασικισμός.

95

-Εξελίξεις στη Μουσική: Όπερα, ορατόριο.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Τι εννοούμε με τον όρο ‘’μερκαντιλισμός’’;

2.Τι εκφράζει ο ρυθμός ροκοκό και τι ο νεοκλασικισμός;

ΜΑΘΗΜΑ 52ο –Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

1.Η Βενετική κυριαρχία: (Κρήτη, Κύπρος, Επτάνησα, παράλια Πελοποννήσου, Κυκλάδες κ.λ.π.) φεουδαρχικό σύστημα => αντιστάσεις πληθυσμών.

-Ανάπτυξη γραμμάτων/ πολιτισμού: Κρητική λογοτεχνία: Ερωτόκριτος, Ερωφίλη. Κρητική Σχολή (ζωγραφική): Θεοφάνης ο Κρης (του Κρητός).

1669: Κατάληψη Κρήτης από Οθωμανούς Τούρκους=> Κρήτες πρόσφυγες στα βενετοκρατούμενα Επτάνησα.

2.Η Οθωμανική κυριαρχία: Το καθεστώς των υποδούλων: θεωρητικά προνομιακό, πρακτικά τυραννικό (εξισλαμισμοί, παιδομάζωμα κ.λ.π.).

3.Δυνάμεις επιβίωσης –ανανέωσης του ελληνισμού:

Α. Η Εκκλησία–τα προνόμια: Ο Πατριάρχης είναι εκκλησιαστικός–κοσμικός ηγέτης.

Β. Ο θεσμός της κοινότητας-οι πρόκριτοι: Έργο τους: η συλλογή φόρων για τους Τούρκους, η απονομή του δικαίου, αρμοδιότητες στην παιδεία και στην υγεία.

Γ. Οι Φαναριώτες: Δραγομάνοι της Υψηλής Πύλης, Δραγομάνοι του Στόλου, Ηγεμόνες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών.

Δ. Αρματολοί και κλέφτες

Ε. Οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές: 17ος αι. :βελτίωση της οικονομίας.

-Ανάπτυξη ελληνικών παροικιών ( Τεργέστη, Οδησσός)-εμπόριο.

-Ανάπτυξη βιοτεχνίας: Εταιρίες, συνεταιρισμοί, π.χ. Αμπελάκια— βαφή νημάτων, Μαντεμοχώρια— εξώρυξη μετάλλων, 24 χωριά Πηλίου— κατεργασία δερμάτων.

ΣΤ. Παιδεία του υπόδουλου Ελληνισμού

-Θρησκευτικός ανθρωπισμός= εκπαιδευτική δραστηριότητα της Εκκλησίας- εκπρόσωποι: Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις.

-Νεοελληνικός Διαφωτισμός= διάδοση κλασικής παιδείας, θετικών επιστημών, προώθηση λαϊκής γλώσσας, προβολή ορθολογικής σκέψης, αιτήματα ισότητας,

95

ελευθερίας. Εκπρόσωποι: Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος), Αδαμάντιος Κοραής, Κοσμάς ο Αιτωλός.

Ζ. Η τέχνη και ο λαϊκός πολιτισμός συντήρησαν την ελληνικότητά μας.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια προνόμια παραχώρησε ο Μωάμεθ στον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως;

2.Τι ήταν οι Φαναριώτες;

3.Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και οι εκπρόσωποί του.

ΣΧΟΛΙΑ

-Από τους σπουδαιότερους δραγομάνους (=διερμηνείς) ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Η μητέρα του, πλούσια Φαναριώτισσα , μορφωμένη και πολύφερνη νύφη, αρραβωνιάστηκε εξ αποστάσεως τον Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας. Λίγο πριν το γάμο προσβλήθηκε από ευλογιά, έχασε το ένα της μάτι και γέμισε ουλές στο πρόσωπό της. Ωστόσο δεν είπε τίποτε, τυλίχτηκε στο πέπλο της και αποκαλύφθηκε στο γαμπρό μετά το γάμο, οπότε εκείνος, ως εξαπατημένος, την απέπεμψε αμέσως! Τότε αυτή επέστρεψε στο σπίτι της και στα διαβάσματά της. Στο σαλόνι της δεχόταν σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων. Δεν άργησε όμως να συνδεθεί με ένα νεαρό Χιώτη έμπορο, που της πουλούσε μεταξωτά. Τον παντρεύτηκε παρά την κοινωνική κατακραυγή και έκανε μαζί του τρία παιδιά. Στο μικρότερο είδε τη δίψα του για μάθηση και ασχολήθηκε μαζί του. Τον σπούδασε και είναι αυτός ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο εξ απορρήτων του Σουλτάνου! (Φαναριώτισσες, Κούλα Ξηραδάκη, Εκδ. Φιλιππότη) Με ενέργειες του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου αποδόθηκαν στους Ορθοδόξους ο Πανάγιος Τάφος και ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, που είχαν καταληφθεί από τους καθολικούς Σταυροφόρους.

4) ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΞΕΤΑΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΑ- ΟΜΑΔΑ Α’-(Επιλέγετε 3 ερωτήσεις-4 μονάδες εκάστη)

1.Στάση του Νίκα, Θέματα, Ακρίτες, Ανθρωπισμός: Να γράψετε τους ορισμούς των εννοιών.

2.Μάχες στο Κλειδί και στο Μυριοκέφαλο: Χρονολόγηση, αντίπαλοι, αποτελέσματα.

3.Να ελέγξετε την ορθότητα των παρακάτω φράσεων σημειώνοντας σωστό ή λάθος:

Ο Μ. Κωνσταντίνος επέλεξε την Κων/λη ως πρωτεύουσα, επειδή ήταν κοντά στους εχθρούς της αυτοκρατορίας.

95

Ο Θεοδόσιος κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες.

Οι Βούλγαροι υποτάχτηκαν στο Βυζάντιο και τελικά αφομοιώθηκαν.

Οι Μακεδόνες αυτοκράτορες πέτυχαν ώστε οι Δυνατοί να πληρώνουν τους φόρους των φτωχών.

Η δυναστεία των Κομνηνών στηρίχτηκε στους προνοιάριους, δηλ. τους φτωχούς αγρότες.

Η τέταρτη σταυροφορία είχε καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα.

-Ο Μαγγελάνος πραγματοποίησε τον περίπλου της Αφρικής.

Οι Φαναριώτες υποστήριξαν την Παιδεία και τα Γράμματα εν γένει.

4.Με βάση το παράθεμα της σελ.16 του σχ. βιβλίου-Κωδικοποίηση του Δικαίου-(σε φωτοτυπία) και τις ιστορικές σας γνώσεις να περιγράψετε το νομοθετικό έργο του αυτοκράτορα Ιουστινιανού.

5.Ποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Αναγέννησης εντοπίζετε στον πίνακα του Μποτιτσέλι, Η γέννηση της Αφροδίτης (σε φωτοτυπία);

ΟΜΑΔΑ Β΄(Επιλέγετε 2 ερωτήσεις-4 μονάδες εκάστη)

1.Ποιες οι συνέπειες της εικονομαχίας;

2.Τι ήταν οι σταυροφορίες και ποιοι παράγοντες επηρέασαν τη διαμόρφωσή τους;

3. Ποια η προσφορά του Βυζαντίου στον ευρωπαϊκό και στον παγκόσμιο πολιτισμό;

4.Ποια τα αποτελέσματα των γεωγραφικών ανακαλύψεων;

5)ΕΡΓΑΣΙΕΣ—Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΕνδεικτική βιβλιογραφία για μαθητικές εργασίες

Ζητείται από τους μαθητές, αφού διαβάσουν ένα βιβλίο και συγκεντρώσουν τους πλαγιότιτλους των κεφαλαίων, να συνθέσουν μια περίληψη 4-5 παραγράφων, όπου θα σημειώνονται ο τόπος, ο χρόνος, τα πρόσωπα του έργου, οι ενέργειες και τα αποτελέσματά τους, τι τους εντυπωσίασε, αξιομνημόνευτες φράσεις, διδάγματα κ.λ.π. Μπορούμε να τους ορίσουμε να εξετάσουν ένα κοινωνικό φαινόμενο, π.χ. η εργασία των δούλων στις γαλέρες (Μπεν Χουρ), ή η ζωή των Χριστιανών την εποχή των διωγμών (Φαβιόλα, Κβο Βάντις). Αποσπάσματα των εργασιών διαβάζουμε στην Τάξη κατά την παράδοση του αντίστοιχου μαθήματος ή στην επανάληψη.

Α΄ ΤΡΙΜΗΝΟ- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ--- ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ:Το Ρωμαϊκό κράτος

95

-Άγις- Λιλής Μαυροκεφάλου, για τη Σπάρτη του 200 π.Χ., Μπεν Χουρ, Φαβιόλα, Κβο Βάντις, Ο μεγάλος Ψαράς.

-Η Κλεοπάτρα της Αιγύπτου.

-Η 14η Νιζάν- Αγγέλου Βλάχου, Οι Γραικύλοι- Ρόδη Ρούφου.

NΟΕΜΒΡΙΟΣ: Βυζαντινή Ιστορία

-Βυζαντινές Μορφές -Καρόλου Ντηλ- Αθηναΐς-Θεοδώρα, σε φωτοτυπία.

-Ιουλιανός ο Παραβάτης- Χρήστου Ζαλοκώστα.

Β’ ΤΡΙΜΗΝΟ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

-Βυζαντινές Μορφές –Καρόλου Ντηλ- Ειρήνη Αθηναία, Μια βυζαντινή αστή (η μητέρα του Θεοδώρου Στουδίτη), Θεοδώρα (σύζυγος του Θεοφίλου) σε φωτοτυπία.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

-Βυζαντινές Μορφές –Καρ. Ντηλ- Θεοφανώ, σε φωτοτυπία.

-Νικηφόρος Φωκάς- Μαρίας Λαμπαδαρίδου-Πόθου-- εκδόσεις Κέδρος.

-Δοξανιώ –Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου.

-Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου-Πηνελόπης Δέλτα.

-Για την Πατρίδα –Πηνελόπης Δέλτα.

-Παραμύθι χωρίς όνομα – Πηνελόπης Δέλτα

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

-Οι τελευταίοι Γαληνότατοι (Κομνηνοί)- Αγγέλου Βλάχου

-Βυζαντινές- Μορφές Κ. Ντηλ- Κονστάνς σε φωτοτυπία.

-Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος.

-Η Μαρούλα της Λήμνου- Μ. Λαμπαδαρίδου- Πόθου.

-Η Πριγκηπέσα Ιζαμπώ – Αγγέλου Τερζάκη.

-Γεννήθηκα στα 1402 (2 τόμοι)- Παν. Κανελλόπουλου.

-Η Μαρία των Μογγόλων- Μαριάννας Κορομηλά.

-Η Πόλις εάλω –Γ. Φραντζή, εκδ. Λιβάνη σε νεοελληνική μετάφραση.

-Φαναριώτισσες- Κούλας Ξηραδάκη, εκδόσεις Φιλιππότη.

95

-Κάστρα του Θρύλου και της Ιστορίας- Γιάννη Γκίκα, εκδ. Αστήρ.

ΜΑΡΤΙΟΣ- ΑΠΡΙΛΙΟΣ

-Η Μάγκνα Κάρτα- Τζ. Ντώερτυ.

-Ο Ρομπέν των Δασών, Η Ιωάννα της Λωραίνης (Ζαν ντ’ Αρκ).

- Οι περιπέτειες του Μάρκο Πόλο.

-Ο Μαγγελάνος- Στέφαν Τσβάϊχ.

-Ιστορίες από τον Σαίξπηρ.

-Δον Κιχώτης, Φάουστ, Αρχοντοχωριάτης, Ελ Σιντ.

-Οι Μαυρόλυκοι (3 τόμοι) –Θαν. Πετσάλη – Διομήδη κ. ά.

6) ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

1. Ορίζουμε την εξεταστέα ύλη, σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου.

2.Υπαγορεύουμε στους μαθητές την εγκύκλιο τη σχετική με τα θέματα των εξετάσεων. Αυτό θα είναι ο Οδηγός τους, για να ξέρουν πώς θα εξεταστούν.

3.Βοηθούμε τους μαθητές μας να διαβάσουν συστηματικά, με πρόγραμμα: Ας μετρήσουν τις σελίδες του βιβλίου , που έχουν για διάβασμα, και ας τις μοιράσουν στις κενές μέρες προ του διαγωνίσματος: τόσες σελίδες το πρωί, τόσες το απόγευμα. Το τελευταίο απόγευμα δουλεύουν τις ερωτήσεις του τετραδίου, καλύτερα με έναν συμμαθητή τους. Γενικά, όπως μου έλεγαν οι μαθητές, επειδή όλο το χρόνο έγραφαν στο τετράδιο τις ερωτήσεις και εξετάζονταν προφορικά και γραπτά τακτικά, δεν κουράζονταν ιδιαίτερα στις εξετάσεις. Με ευχάριστη έκπληξη διαπίστωνα ότι κάποιοι αξιοποιούσαν τις γνώσεις που απέκτησαν από τις εξωδιδακτικές εργασίες ή τα σχόλια και το ανεκδοτολογικό υλικό που δινόταν στην Τάξη, για να εμπλουτίσουν τις απαντήσεις τους.

3.Αφού κλείσουμε την ύλη και ζητήσουμε από τους μαθητές να μας πουν σύντομα τι τους έμεινε, τι τους άρεσε ή δεν τους άρεσε από το μάθημα που διδάξαμε, καλό είναι να τονίσουμε τα ακόλουθα:

Α. Το Σχολείο μάς δίνει ένα modus Vivendi, ένα τρόπο ζωής, γιατί μας βάζει σε κάποιο πρόγραμμα, που κρατά σε εγρήγορση το σώμα και το πνεύμα. Δεν πρέπει λοιπόν να χάσουμε το καλοκαίρι ό,τι με κόπο κερδίσαμε το χειμώνα. Χαλαροί ρυθμοί ναι, αποχαύνωση όχι!

Β. Οργανώνουμε τις διακοπές μας: Πάμε σε κατασκήνωση με υγιείς δραστηριότητες, βοηθάμε στην οικογενειακή επιχείρηση, σε κατάστημα φίλων

95

κάποιες ώρες- αργία μήτηρ πάσης κακίας. Ξυπνάμε νωρίς, να χαρούμε την ανατολή του ήλιου στο χωριό ή μια πρωινή πεζοπορία. Ασχολούμαστε με την κηπουρική, μαγειρική, μικροεπισκευές, εργόχειρο.

Γ. Φυσικά επισκεπτόμαστε τη Δημοτική Βιβλιοθήκη ή τη βιβλιοθήκη του σπιτιού μας για διάβασμα λογοτεχνικών βιβλίων, ιστορικών περιοδικών. Σημαντικό: Να αποτελειώνουμε το καλοκαίρι τα βιβλία που δεν ολοκληρώθηκαν στην Τάξη!

Δ. Να συμμετέχουμε σε λαογραφικές εκδηλώσεις, πανηγύρια, έναν εσπερινό ή μια παράκληση, να γνωρίσουμε τον τόπο των διακοπών μας: τα μουσεία, τα κάστρα, τα μοναστήρια, τις βυζαντινές εκκλησίες, τους αρχαιολογικούς χώρους. Η πατρίδα μας διαθέτει τα πάντα και εμείς δεν τα γνωρίζουμε!

Ε. Όπου βρεθούμε η συμπεριφορά μας να είναι αυτή του πολιτισμένου ανθρώπου, Μέτρο μας: Οι γονείς και οι καθηγητές μου θα με καμάρωναν αν με έβλεπαν έτσι να συμπεριφέρομαι και να μιλώ;

ΣΤ. Προσοχή στην παρέα μας! Η Ιστορία διδάσκει ότι εκεί που πρέπει, το ΟΧΙ το είπαν μόνο οι δυνατοί!

7)ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΣΤ’- Θ’-(Υπάρχει και επίτομη).

2.Ιστορία Β΄Γυμνασίου-Βιβλίο του Καθηγητή

3.Ιστορία Ρωμαϊκής- Βυζαντινής αυτοκρατορίας, Λ. Τσαχτσίρα (παλαιό εγχειρίδιο)

4.Ιστορία Ελληνορωμαϊκή- Βυζαντινή, Λαζάρου, Χατζή, Βουραζέλη (παλαιό εγχειρίδιο)

5.Βυζαντινή Ιστορία, Αικατερίνης Χριστοφιλοπούλου.

6.Γενική Ιστορία για υποψηφίους του Παν/μίου, Αναστασίου Μπέγκου.

7.Ιστορία των Ρωμαίων, Ίντρο Μοντανέλλι.

8.Κοιτίδες Ελληνισμού, σειρά εφημερίδας ‘’Καθημερινή’’

9.Η καθημερινή ζωή στη Ρώμη στο απόγειο της αυτοκρατορίας, Ζερόμε Καρκοπίνο.

10.Ιστορία Β΄Γυμνασίου-Βοήθημα (απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου), Δημητρούκα- Καλογιάννη.

11.Η καθημερινή ζωή στο Μεσαίωνα—Μάρτζορι Ρόουλιν, εκδ. Παπαδήμα

12.Η καθημερινή ζωή στην Αναγέννηση- Ε. Ρ. Τσάμπερλιν, εκδ. Παπαδήμα.

95

13.Γιατί το Βυζάντιο;- Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ.

14.Ευρωπαϊκή Ιστορία-E. Burns.

15.Το Βυζαντινό Κράτος-Ιωάννη Καραγιαννοπούλου, εκδ. Ερμής.

16.Βυζαντινές μορφές- Καρόλου Ντηλ.