ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ

ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΤΟΚΑ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ

ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Της Παναγιώτας Τόκα

Μεταπτυχιακή διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα για τη

μερική ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού

Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

(Άσκηση και Υγεία)

Εγκεκριμένο από το καθηγητικό σώμα:

1ος επιβλέπων: Β. Καϊμακάμης, Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. 2ος επιβλέπων: Ι. Μουρατίδης, Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. 3ος επιβλέπων: Α. Αναστασίου, Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. ΣΕΡΡΩΝ

Θεσσαλονίκη 2009

3

Δημήτριος Βικέλας (1835-1908)

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ …………………………………………………………………………5

ABSTRACT......................................................................................................6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ………………………………………………………………………..7

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ……………………………………10

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ Σ’ ΑΥΤΗ …16

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ …………………………………………….....38 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………………………46

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ………………………………………………………………47

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ……………………………………………………………..70

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………………………97

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ……………………………………………………………………….100

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …………………………………………………………………...101

5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή διαιρείται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος χωρίζεται σε δύο

κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη συμβολή του Βικέλα στην

αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ στο δεύτερο γίνεται

αναφορά στις δραστηριότητες του Βικέλα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Το δεύτερο μέρος χωρίζεται επίσης σε δύο κεφάλαια. Στο πρώτο γίνεται

αναφορά στην προσφορά του Βικέλα στην Παιδεία και τον πολιτισμό πριν τους

Ολυμπιακούς Αγώνες και στο δεύτερο αναφέρεται η προσφορά του Βικέλα στην

παιδεία και τον πολιτισμό μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Ο διαχωρισμός της εργασίας έγινε έτσι, διότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν

ορόσημο στη ζωή και το έργο του Βικέλα.

Σκοπός της μελέτης αυτής ήταν να γίνει πλήρης εκτίμηση της προσφοράς

του Βικέλα και να διευρυνθεί η παρουσία του πέρα από το πλαίσιο της συμβολής

του στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Έτσι το έργο του θα αποκτήσει τις

πραγματικές εκπαιδευτικές, παιδαγωγικές και πολιτιστικές διαστάσεις και θα

αναδειχθεί ο Βικέλας σε μία από τις σημαντικότερες νεοελληνικές μορφές.

Τόσο στην ελληνική βιβλιογραφία, όσο και στη διεθνή, δεν υπάρχουν εξειδικευμένες εργασίες, που να ερευνούν την προσφορά του Βικέλα στην

παιδεία και τον πολιτισμό. Αυτό το κενό γίνεται προσπάθεια να καλυφθεί με αυτή

την εργασία, αφού ο Βικέλας, εκτός από τη μεγάλη προσφορά στην αναβίωση

των Ολυμπιακών Αγώνων, πρόσφερε πολλά στα γράμματα και τον πολιτισμό.

Παράλληλα η εργασία αυτή θα αποτελέσει ίσως ένα πολύτιμο βοήθημα για

κάποιους, που στο μέλλον θα προσπαθήσουν να πραγματοποιήσουν παρόμοιες

προσπάθειες. Εκτός αυτού με την εργασία αυτή τιμάται η Βέροια, η πατρίδα των

6

προγόνων του Βικέλα, και βέβαια ο ίδιος ο Βικέλας, ένας Έλληνας με διεθνή

αναγνώριση στην ολυμπιακή κίνηση και στο πνεύμα.

Στην προσπάθειά μου αυτή για τη συλλογή γραπτών πηγών που

αναφέρονται στο συγκεκριμένο θέμα, η πρόσβαση σε κάποια αρχεία και έντυπα

ήταν εφικτή, επειδή κατάγομαι από τη Βέροια και προσωπικότητες, που είχαν

σχέση με το θέμα, με βοήθησαν για να συλλέξω τις πληροφορίες.

Πολύτιμη ήταν η βοήθεια που μου πρόσφερε ο Δήμος Βέροιας, ο κ.

Λινάρδος Π. με τις πολύτιμες συμβουλές του όσον αφορά την επιλογή του

θέματος, ο καθηγητής κ. Μουρατίδης Ι., ο επίκουρος καθηγητής κ. Αναστασίου Α.

αλλά βεβαίως ιδιαίτερα πολύτιμη ήταν η βοήθεια του επίκουρου καθηγητή κ.

Καϊμακάμη Β., ο οποίος με καθοδήγησε σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα.

Η συλλογή των δεδομένων της παρούσας εργασίας βασίστηκε κυρίως

στις γραπτές πρωτογενείς πηγές των παρακάτω συγγραφέων: Του Βικέλα Δ.

από το έργο του ‘’Η Ζωή μου’’ και από τα ‘’άπαντα του Δ. Βικέλα’’, έκδοση του

Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, του Δροσίνη Γ., του Οικονόμου Α.,

του Χρυσάφη Ι., καθώς επίσης και κείμενα του Βαρώνου Πιερ ντε Κουμπερτέν

και του Τιμολέοντα Φιλήμονα.

Παράλληλα χρησιμοποιήθηκαν και αρκετοί συγγραφείς των νεότερων

χρόνων, όπως οι: Γεωργιάδης Κ., Γιάτσης Σ., Γκλαβάς Σ., Δολιανίτης Γ.,

Δρακονταειδής Φ., Καϊμακάμης Β., Καρασάββας Δ., Καρδάσης Β., Λέτσας Α.,

Λινάρδος Π., Lunzenfichter A., Μανάφης Κ., Μαυροματάκη Μ., Μελάς Β.,

Morbach A., Μουρατίδης Ι., Μυλωνάς Γ., Νάτσιος Α., Νικολοπούλου Α., Πολίτης

Ν., Ross J., Ρώτα Μ., Σαμαρτζίδης Χρ., Σίμιτσεκ Π., Σκιαδάς Ε., Smith M.,

Ταρασουλέας Α., Τερδήμου Μ., Τσικής Ν., Fabrice L., Χιονίδης Γ..

7

8

Η πόρτα της οικίας Βικέλα στη Βέροια με τα 1550 μεγάλα πλατυκέφαλα καρφιά, τα οποία την θωράκιζαν.

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Δ. Βικέλα

O Δημήτριος Βικέλας, πριν μερικά χρόνια ήταν άγνωστος στον πολύ

κόσμο (κυρίως στους ξένους). Σύμφωνα μάλιστα με το Γερμανό ερευνητή Αντρέα

Μόρμπαχ, ο οποίος πραγματοποίησε μια εμπεριστατωμένη έρευνα για το

Δημήτριο Βικέλα, ο λόγος για τον οποίο ο Βικέλας έμεινε άγνωστος, είναι διότι ο

ίδιος ο Βικέλας ήταν από τη φύση του συμβιβαστικός, επιφυλακτικός και

χαμηλών τόνων. Με άλλα λόγια, όπως κατά λέξη γράφει ο Μόρμπαχ, «Ο

Δημήτριος Βικέλας από τη φύση του δεν ήταν γεννημένος ήρωας, δεν ήταν απ’

αυτούς που συνειδητά θα εργαζόταν για την υστεροφημία του»1.

Ο Δημήτριος Βικέλας γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου, στις 15

Φεβρουαρίου 1835, από γονείς εμπόρους κοσμοπολίτες με βλαχόφωνη

καταγωγή. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Μανόλη Βικέλα και της Σμαράγδας

Μελά, η οποία καταγόταν από τα Ιωάννινα2. Οι ρίζες της οικογένειας του πατέρα

του βρίσκονται, πριν τρεις περίπου αιώνες, στη Μακεδονική Βέροια με το όνομα

Μπεκέλας ή Μπικέλας, όπου το τροποποίησε ο πατέρας του σε Βικέλας3. Ο ίδιος

εξηγεί στο βιβλίο του «Η ζωή μου» ότι «Ο συνδιασμός των δύο τούτων

συμφώνων εις την αρχήν της λέξεως εθεωρήθη βάρβαρος και κατεδικάσθη υπό

της τότε επικρατούσης σχολαστικότητος. Εις τας Ευρωπαϊκάς όμως γλώσσας ο

πατήρ μου, τηρών την προφοράν του Μπ, έγραφε το επώνυμόν του με το

λατινικόν Β. Το παράδειγμα τούτο ηκολούθησα ανέκαθεν και εγώ».

Ο Δημήτριος Βικέλας, αν και γεννήθηκε στη Σύρο, πατρίδα του θεωρούσε

τη Βέροια. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται και από τον ίδιο με τα παρακάτω:

«Αλλ’ αισθάνομαι ότι, εάν ήτο δυνατόν και σήμερον έτι να στήσω την σκηνήν μου

1 Morbach A., Dimitrios Vikelas Patriotischer Literat und kosmopolit, verl. Ergon, Band I, Würzburg 1998, σ. 15. 2 Καϊμακάμης Β., Προσφορά των Βλαχόφωνων Ελλήνων στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, Θεσσαλονίκη, 2002, σ. 57 3 Ταρασουλέας Α., Η Αθήνα του 1896 και ο Δημήτριος Βικέλας, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 70 – Χιονίδης Γ., Η αρχοντική οικογένεια της Βέροιας των Μπικέλλα-Βικέλα, Βέροια 2006, σ. 13.

9

εις Βέροιαν, εκεί ήθελα ανεύρει την πατρίδα, καθόσον εκεί συγκεντρούνται αι

οικογενειακαί μου παραδόσεις. Δεν λησμονούμεν ότι εκείθεν καταγόμεθα»4.

Ο καθηγητής Ανδρέας Ανδρεάδης, ο οποίος δημοσίευσε αξιόλογα άρθρα

για το Δημήτριο Βικέλα, στο «Μακεδονικόν Ημερολόγιον του Παμμακεδονικού

Συλλόγου Αθηνών» έγραφε: «Και περί μεν της εκ Μακεδονίας καταγωγής του

Βικέλα δεν είναι ανάγκη να είπωμεν πολλά, διότι η οικογένειά του είναι αρκούντως

γνωστή εις τους Μακεδόνας. Ήτο η διαπρεπεστέρα της Βεροίας.…Ο μέγας

πλούτος του (πάππου) Δ. Βικέλα εκίνησε την πλεονεξίαν των Τούρκων ….και όλη

η οικογένεια ηναγκάσθη να εγκαταλείψη την Βέροιαν….Εκ Κωνσταντινουπόλεως,

όπου εμπορεύετο, ο πατήρ του Βικέλα, κατέφυγε κατά την επανάστασιν εις την

Σύρον. Εκεί εγεννήθη τω 1835 ο ημέτερος Δημήτριος…»5.

Λόγω των εμπορικών επιχειρήσεων του πατέρα του, ο τόπος διαμονής

της οικογένειας συχνά άλλαζε. Έτσι την παιδική του ηλικία την πέρασε μεταξύ

Σύρου, Κωνσταντινούπολης και Οδησσού6. Οι μετακινήσεις του, σε συνδυασμό

με την ευπαθή υγεία του, του στέρησαν τη συστηματική εκπαίδευση, κάτι όμως

που το αναπλήρωσε με την έμφυτη φιλομάθειά του. Τα πρώτα γράμματα τα

διδάχθηκε από τη μητέρα του, η οποία υπήρξε, για την εποχή της, γυναίκα με

εξαιρετική μόρφωση. Ο ίδιος γράφει στο έργο του Η ζωή μου: «Εκείνη υπήρξεν ο

διδάσκαλός μου μέχρι της ηλικίας επτά ετών, ότε κατετάχθην ως εξωτερικός

μαθητής εις σχολείον Γαλλικόν, ιδρυθέν εις Κωνσταντινούπολιν υπό Γάλλου τινός,

του Mr Allard».

Σε ηλικία 17 χρονών πήγε στο Λονδίνο να εργασθεί στην επιχείρηση

σιτεμπορίου που είχαν τα αδέλφια της μητέρας του, Λέων και Βασίλειος Μελάς.

Εκεί παρέμεινε για 24 ολόκληρα χρόνια μέχρι το 1876 που διαλύθηκε η εμπορική

εταιρεία. Παράλληλα φοίτησε στο University College, όπου παρακολούθησε

μαθήματα βοτανικής. Μετά από διετή φοίτηση έδωσε εξετάσεις και θεωρήθηκε

«άξιος διπλώματος τιμής». Μετά την βοτανική παρακολούθησε μαθήματα

4 Βικέλας Δ., Η ζωή μου, Αθήνα 2003, σ. 20-21. 5 Χιονίδης Γ., Η εκ Βεροίας καταγομένη οικογένεια Βικέλα, Θεσσαλονίκη 1966, σ. 211. 6 Σαμαρτζίδης Χρ., Ο Δ. Βικέλας ως λόγιος και άνθρωπος, (Διάλεξη), Βέροια 1960, σ. 7.

10

αρχιτεκτονικής. Δεν απέκτησε όμως το δίπλωμα της αρχιτεκτονικής, διότι δεν

έδωσε εξετάσεις7.

Η ζωή του κυλούσε μεταξύ Λονδίνου, Παρισιού και Αθήνας. Στο εξωτερικό

συνδέθηκε με κύκλους διανοουμένων. Τον βοήθησε σ’ αυτό η κοσμοπολίτικη

αγωγή του, η οποία του επέτρεπε να κινείται με ξεχωριστή άνεση8. Στο Λονδίνο ο

Βικέλας ασχολήθηκε σοβαρά με τη διατήρηση του ελληνικού χαρακτήρα της

ομογένειας, με την ίδρυση ελληνικής σχολής (1870), την πραγματοποίηση

πολιτιστικών εκδηλώσεων κ.α.

Στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1862, έχουμε την έξωση του Όθωνα και

συγκρότηση της προσωρινής κυβέρνησης. Ο Δημήτριος Βικέλας ενήργησε ώστε

η κοινότητα των Ελλήνων να ενισχύσει την προσωρινή κυβέρνηση του Κ.

Κανάρη στην Αθήνα. Ταυτόχρονα έκανε και την πρώτη παρέμβαση στο χώρο της

Παιδείας. Ενίσχυσε οικονομικά την «πανεπιστημιακή φάλαγγα», την οποία είχαν

συγκροτήσει, αμέσως μετά την έξωση του Όθωνα, φοιτητές του Πανεπιστημίου

της Αθήνας. Αργότερα, κατά την Κρητική Επανάσταση του 1866, ο Βικέλας από

το Λονδίνο, όπου βρισκόταν, βοήθησε οικονομικά (με εράνους) τους

επαναστατημένους Κρήτες. Παράλληλα δημοσίευε άρθρα σε αγγλικές εφημερίδες

(υπέγραφε με το ψευδώνυμο A GREEK- ένας Έλληνας), υποστηρίζοντας το

δίκαιο του αγώνα της Μεγαλονήσου.

Όταν, τον Απρίλιο του 1897, εξερράγη ο λεγόμενος «Ατυχής Πόλεμος» με

την Τουρκία, ο Βικέλας δεν έμεινε αμέτοχος. διοργάνωσε ένα πλωτό νοσοκομείο

για τη μεταφορά και διάσωση των τραυματιών από την Ήπειρο. Μετά από

πιέσεις του εξαδέλφου του Παύλου Μελά δέχτηκε να γίνει μέλος της «Εθνικής

Εταιρείας», που στήριζε και ενίσχυε με έμψυχο υλικό και όπλα τον Μακεδονικό

Αγώνα9.

Παντρεύτηκε την Καλλιόπη Γεραλοπούλου, κόρη πλούσιου μεγαλέμπορου

με καταγωγή από τη Σμύρνη και ο γάμος έγινε στο Λονδίνο τον Ιούλιο του 1866.

Από το γάμο τους δεν απέκτησαν παιδιά.

7 Βικέλας Δ., ό.π., σ. 107, 273-275. 8 Καρδάσης Β., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα 1896-1906, σ. 58. 9 Λινάρδος Π., Από το όραμα στην πράξη, Αθήνα 1996, σ. 55-57 - Καρασάββας Δημήτριος, «Δημήτριος Εμμ. Βικέλας ο γιος του Ερμή», 46 (2008) 9, Πολιτιστικά δρώμενα, Βέροια.

11

Το 1876 ο Βικέλας αποσύρθηκε από το εμπόριο και, οικονομικά

ανεξάρτητος πλέον, ήρθε στην Ελλάδα το 1877 και αγόρασε οικόπεδο για την

ανέγερση του καινούργιου του σπιτιού, όπου σκόπευε να εγκατασταθεί οριστικά.

Η ψυχική ασθένεια της γυναίκας του όμως, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την

Ελλάδα και να εγκατασταθεί στο Παρίσι το 1878, για να έχει η γυναίκα του στην

κλινική του Ivry μια πιο εξειδικευμένη αγωγή. Σ’ όλο αυτό το διάστημα δε

σταμάτησε να πηγαινοέρχεται στην Ελλάδα. ταξίδευε τόσο συχνά, ώστε ο

ποιητής Γεώργιος Σουρής έγραψε το δίστιχο:

‘’Ο Βικέλας, σοφός με γνώση και με κρίση,

απ’ το Παρίσι έρχεται και πάει στο Παρίσι’’10.

Τον Ιούνιο του 1894 αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στο «Διεθνές συνέδριο

για την ανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων» παρουσία 2000 και πλέον

αντιπροσώπων. Με δική του πρωτοβουλία αποφασίστηκε ομόφωνα οι πρώτοι

Ολυμπιακοί Αγώνες να τελεστούν το 1896 στην Αθήνα. Στο ίδιο συνέδριο

ψηφίστηκε πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ)11.

Στις 23 Οκτωβρίου 1894 η γυναίκα του Καλλιόπη έφυγε από τη ζωή. Ο

Βικέλας παραχώρησε όλα τα προσωπικά και περιουσιακά στοιχεία της στους

συγγενείς της12.

Στη νεοελληνική λογοτεχνία η συμβολή του Βικέλα είναι μεγάλη. Έγραψε

διηγήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, μελέτες, ποιήματα και μετέφρασε έργα, από

ραψωδίες του Ομήρου και άλλα έργα της αρχαιοελληνικής γραμματείας μέχρι τον

Φάουστ του Γκαίτε και από παραμύθια του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν μέχρι

τραγωδίες του Σαίξπηρ. Κορυφαίο δημιούργημά του ο «Λουκής Λάρας», που

μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες του κόσμου13.

Η προσφορά του Βικέλα επεκτείνεται και σ’ ένα εκπληκτικό εκπαιδευτικό

έργο. Σε διάφορες μελέτες του ασχολήθηκε με παιδαγωγικά ζητήματα και

νοιάστηκε ιδιαίτερα για τα θέματα που αφορούν την ανθρώπινη καλλιέργεια, τη

10 Χιονίδης Γ., Ο Δημήτριος Βικέλας κι ο δεσμός του με τη Βέροια, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 6-7. 11 Μουρατίδης Ι., Ιστορία Φυσικής Αγωγής (με στοιχεία φιλοσοφίας), Θεσσαλονίκη 2000, σ. 484-485. 12 Λινάρδος Π., ό.π. σ. 139. 13 Λέτσας Α., Δημήτριος Βικέλας, Θεσσαλονίκη 1951, σ. 23, 36 - Καρδάσης Β., ό.π., σ. 56.

12

μόρφωση των παιδιών και την αναγνώριση και καταξίωση του δασκάλου, για να

υπάρξει καλύτερη εκπαίδευση των νέων της πατρίδας του14. Μετά το 1896 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου θέλησε να αφιερώσει το

υπόλοιπο της ζωής του σε σπουδαία κοινωφελή και μεγάλης εκπαιδευτικής

σημασίας έργα15. Πίστευε ότι η πρόοδος της Ελλάδας, εξαρτάται από το

πνευματικό επίπεδο του λαού, γι’ αυτό κύρια μέριμνά του ήταν η ίδρυση

εκπαιδευτηρίων και κοινωφελών ιδρυμάτων.

Το 1899 ίδρυσε το «Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», με κύρια

επιδίωξη τη διάδοση ωφελίμων γνώσεων στο λαό. Σκοπός του Βικέλα ήταν μαζί

με τα βιβλία και η παροχή παιδείας σε όλες τις βαθμίδες. Πίστευε ακράδαντα

στην επαγγελματική εκπαίδευση, γι’ αυτό και ίδρυσε τη «Σεβαστοπούλειο

εργατική σχολή», για την οποία ο Βικέλας πάνω από δύο χρόνια προσπαθούσε

να βρει χορηγό. Τελικά, υπέβαλε έκθεση μαζί με το Δροσίνη στον Κωνσταντίνο

Σεβαστόπουλο, ο οποίος αποδέχθηκε την πρόταση. Με πρωτοβουλία του Βικέλα

ιδρύθηκε ο «Οίκος Τυφλών» για την προστασία και εκπαίδευση των τυφλών,

καθώς επίσης και η «Πρότυπη Σκοπευτική Σχολή»16. Στις 13 Απριλίου 1901 ο Δημήτριος Βικέλας έχασε τη μητέρα του

Σμαράγδα, σε ηλικία 85 ετών. Όλα τα χρόνια της ζωής του είχε πολύ στενό

δεσμό με τη μητέρα του, γι’ αυτό ο θάνατός της ήταν οδυνηρό πλήγμα γι’ αυτόν.

Το 1903, όταν στα Βαλκάνια επικρατούσε αναβρασμός, ο Βικέλας

σκέφτηκε να εκδώσει «Δελτίον» με τις ελληνικές θέσεις για το Βαλκανικό και εν

γένει Ανατολικό Ζήτημα, το οποίο μετέφρασε σε ξένες γλώσσες και τον Ιανουάριο

του 1904 το διένειμε σε σημαίνοντα πρόσωπα του εξωτερικού και σε ξένες

εφημερίδες17.

Επίσης η προσφορά του προς το «Δρομοκαΐτειο» κατά την περίοδο της

ίδρυσής του, αν και πολύτιμη, είναι άγνωστη και ούτε ο ίδιος την αναφέρει εκτός

από μία ιδιόγραφη επιστολή του με ημερομηνία 7 Φεβρουαρίου 1905:

14 Ρώτα Μ., Ο Δ. Βικέλας εθνικός ευεργέτης, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 50. 15 Λέτσας Α., «Η κοινωνική δράση του Βικέλα», 46 (2008) 26-27, Πολιτιστικά δρώμενα, Βέροια, - Λινάρδος Π., ό.π., σ.199. 16 Μανάφης Κ., Ο Δ. Βικέλας και το ωφέλιμο βιβλίο, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 31. 17 Τερδήμου Μ., Χρονολόγιο Δημητρίου Βικέλα, Ηράκλειο 1991, σ. 111, 114.

13

«Κληροδοτώ ανά δραχμάς δισχιλίας (2000) εις το Δρομοκαΐτειον Φρενοκομείον

και εις το άσυλον ανιάτων»18.

Ο Βικέλας πέθανε από καρκίνο του ήπατος στις 7 Ιουλίου του 1908 σε

ηλικία 73 ετών. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του κατοικούσε στη βίλα

Πρωτοπαπαδάκη, στην Κηφισιά, συζύγου της κόρης της αδερφής του

Αικατερίνης Οικονόμου19.

18 Τσικής Ν., Επτά ανέκδοτες επιστολές του Δημητρίου Βικέλα, Αθήνα 2004. 19 Λέτσας Α., Δημήτριος Βικέλας, Θεσσαλονίκη 1951, σ. 59-60.

14

Ο Δημήτριος Βικέλας το 1854

15

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ Σ’ ΑΥΤΗ

Ο Γάλλος βαρόνος Πιερ Ντε Κουμπερτέν, ο οποίος είχε μεγάλο θαυμασμό

για το θεσμό των αρχαίων ελληνικών αγώνων και ιδιαίτερα των Ολυμπιακών,

ήθελε να τους ανασυστήσει. Εκείνη την περίοδο γίνονταν ανασκαφές στην

Ολυμπία και ο κόσμος πληροφορείτο έκπληκτος τα αριστουργήματα της

ελληνικής τέχνης. Τότε ακριβώς σκέφθηκε ο Κουμπερτέν ότι ήταν ώριμες οι

συνθήκες για την καλλιέργεια του κλίματος της ανασύστασης των Ολυμπιακών

Αγώνων. Την πρότασή του για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων την

ανακοίνωσε το φθινόπωρο του 1892, στους αντιπροσώπους όλων των

αθλημάτων, στους παιδαγωγούς και ιστορικούς, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί

στο αμφιθέατρο της Σορβόννης, με την ευκαιρία του εορτασμού της πέμπτης

επετείου από την ίδρυση της “Ένωσης των Γαλλικών Αθλητικών Σωματείων‘’. Η

πρόταση του Κουμπερτέν έκανε πολλούς να αμφιβάλλουν για την επιτυχία της

αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Από το 1892 μέχρι το 1894 ο Κουμπερτέν

16

προσπάθησε να πείσει και τους πιο δύσπιστους για τη δυνατότητα της

ανασύστασης του θεσμού20.

Το 1893, όταν έκρινε πως οι παγκόσμιες συνθήκες, όσον αφορά τις

σχέσεις μεταξύ των κρατών, ήταν ιδανικές, δραστηριοποίησε την ‘’Ένωση των

Γαλλικών Αθλητικών Σωματείων’’ και πέτυχε να σταλεί πρόσκληση προς όλους

τους αθλητικούς-γυμναστικούς συλλόγους, με την οποία τους καλούσε να

στείλουν αντιπροσώπους στο Παρίσι τον Ιούνιο του 189421.

Την Ελλάδα εκπροσώπησε ο λόγιος Δημήτριος Βικέλας, ο οποίος διέμενε

στο Παρίσι και ήταν γνωστός στους πνευματικούς κύκλους της γαλλικής

πρωτεύουσας. Ήταν αυτός που, λίγο αργότερα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην

ολυμπιακή κίνηση. Ήταν διακεκριμένο μέλος του Ελληνισμού της διασποράς,

εύπορος επιχειρηματίας και έμπορος, αλλά και γνώστης πολλών γλωσσών.

Αρχικά είχε κληθεί ο Ιωάννης Φωκιανός, ως εκπρόσωπος του

Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου, αφού ήταν και πρόεδρος του συλλόγου

αυτού. Επειδή όμως ο Φωκιανός και οι συνεργάτες του ήταν αφοσιωμένοι

στο γυμναστήριο του συλλόγου, δεν μπορούσαν να αφήσουν την Αθήνα. Για την

άρση λοιπόν του αδιεξόδου της εκπροσώπησης ο Αλέξανδρος Ραγκαβής,

επιφανής Αθηναίος της εποχής και σύμβουλος του Πανελλήνιου Γυμναστικού

Συλλόγου, πρότεινε το όνομα του Βικέλα. Ο Βικέλας δεν είχε καμία ανάμιξη στα

αθλητικά πράγματα μέχρι τότε. Το ανέφερε άλλωστε στο φίλο του Αλέξανδρο

Ραγκαβή, όταν ο τελευταίος του τηλεγράφησε, προτρέποντάς τον να

εκπροσωπήσει τον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο στο συνέδριο του Παρισιού

το 1894: «Δεν ηδυνάμην ν’ αρνηθώ την εντολήν, δια της οποίας κατά πρότασίν

σας με ετίμησεν ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος, μολονότι συναισθάνομαι

την προς τούτο άκραν αναρμοδιότητά μου… Ελπίζω ότι τούτο δεν συνεπάγεται

δίκην συμμετοχής μου εις αγώνας αθλητικούς διότι τότε αλλοίμονον. Θα

εντροπιασθή και ο Σύλλογός σας και το πανελλήνιον». Και φυσικά το γεγονός ότι

δεν είχε σχέση με τα αθλητικά ζητήματα, δεν τον εμπόδισε να εντυπωσιάσει το

ακροατήριο του συνεδρίου22.

20 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 483-484 - Νάτσιος Α., Ένας αιώνας Ολυμπιακοί Αγώνες, Αθήνα, 2003, σ. 15-16 21 Νάτσιος Α., ό.π. Αθήνα 2003, σ. 16 – Fabrice L., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, Αθήνα 2001, σ. 12. 22 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 58 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 20 - Νάτσιος Α., ό.π., σ. 16 - Καρδάσης Β., ό.π., σ. 62.

17

Ο Βικέλας σε ομιλία του προς το «Σύνδεσμο Ελλήνων σπουδαστών εν

Παρισίοις», τον Απρίλιο του 1895, ανέφερε την άποψή του σχετικά με τον τρόπο

που ο ίδιος ορίστηκε γενικός πληρεξούσιος στο συνέδριο του 1894 : «Μίαν

εσπέραν κατά τας αρχάς του παρελθόντος Ιουνίου, ο ταχυδρόμος μου έφερε

θήκην, εκ της οποίας απέσυρα δίπλωμα επ’ ονόματί μου, ως μέλους του εις

Αθήνας Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου. Μου ήσαν όλως άγνωστα τα του

Συλλόγου τούτου. Δεν είχα επιζητήσει την τιμήν να γίνω μέλος του, ούτε είχα τα

προς τούτο προσόντα. Την απορίαν μου έλυσεν την επαύριον το πρωί ο

ταχυδρόμος και πάλιν. Έφερε φάκελον μέγιστον, περιέχοντα επιστολήν του

Συλλόγου, παρακαλούντος με να τον αντιπροσωπεύσω εις το Διεθνές Αθλητικόν

Συνέδριον. Η πρώτη μου ώθησις ήτο ν’ αρνηθώ. Ούτε καν εγνώριζον ότι

πρόκειται να συναντηθή εις τα Παρίσια διεθνές αθλητικόν συνέδριον. Τι κοινόν

μεταξύ αθλητισμού και εμού! Πως όμως να είπω όχι εις φίλους αγαπητούς;

Άλλως, παρευρέθην και άλλοτε εις συνέδρια, χωρίς να έχω προσόντα δικαιούντα

την συμμετοχήν μου, όχι δε μόνον υπέκρυψα την αμάθειάν μου τηρήσας

σωτήριον σιωπήν, αλλά και επωφελήθην των εις τα τοιαύτα συνέδρια αφορμών

προς σχέσεις ευχαρίστους και προς διασκεδάσεις. Με την ελπίδα ότι παρομοίαν

διασκέδασιν ακίνδυνον θα εύρω εις το Αθλητικόν Συνέδριον, επιθυμών δε και να

μη δυσαρεστήσω τους φίλους μου, εδέχθην την εντολήν…»23.

Το Διεθνές Συνέδριο έγινε στη Σορβόννη, τον Ιούνιο του 1894. Στο

συνέδριο συζητήθηκαν δύο κύρια θέματα. Το πρώτο θέμα ήταν το πρόβλημα του

ερασιτεχνισμού, που απασχολούσε εκείνη την εποχή όλους τους ανθρώπους

που ασχολούνταν στους νέους αθλητικούς συλλόγους, ενώ το δεύτερο θέμα

συζήτησης ήταν η δυνατότητα τέλεσης διεθνών αγώνων24.

Ο ίδιος ο Κουμπερτέν σε κείμενό του, που εκδόθηκε από τον Κάρολο

Μπεκ στην Αθήνα το 1896, έγραφε: «Και ήλθον αντιπρόσωποι Άγγλοι,

Αμερικανοί, Σουηδοί, Ισπανοί, Ιταλοί, Βέλγοι, Ρώσοι. Ο Έλλην αντιπρόσωπος κ.

Βικέλας, ων ήδη εν Παρισίοις, συνεμερίζετο τους τε φόβους ημών και τας

ελπίδας….. Η έναρξις δε των εργασιών τελεσθείσα κατά μεγάλης επισημότητας το

23 Σκιαδάς Ε., 100 χρόνια νεώτερη Ελληνική Ολυμπιακή Ιστορία, Αθήνα 1996, σ. 51. 24 Γιάτσης Σ., Ιστορία της άθλησης και των αγώνων στον Ελληνικό κόσμο κατά τους Ελληνορωμαϊκούς, Βυζαντινούς και Νεότερους χρόνους, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 312.

18

Σάββατον της 16 Ιουνίου, παρόντων δισχιλίων περίπου ακροατών, καταλήξασα

δε δια του Ύμνου του Απόλλωνα, προσέδωκεν εις το Συνέδριον τον αληθή αυτού

χαρακτήρα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες κατέλαβον την πρώτην θέσιν»25.

Μεταξύ των συνέδρων επικρατούσε η άποψη ότι ο νέος θεσμός έπρεπε

να εγκαινιασθεί το 1900 στο Παρίσι. Έτσι οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες θα

συνδυάζονταν με την Παγκόσμια Έκθεση που έγινε τη χρονιά εκείνη στο Παρίσι.

Αυτό θα εξασφάλιζε στους αγώνες οικονομικούς πόρους και θεατές.

Ο Βικέλας ήταν ο άνθρωπος που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εκλογή της

Αθήνας. Με δική του πρωτοβουλία πρότεινε να διεξαχθούν οι πρώτοι Ολυμπιακοί

Αγώνες το 1896 στην Αθήνα, για να τιμηθεί η χώρα στην οποία γεννήθηκε το

ολυμπιακό πνεύμα. Με τον πειστικότατο λόγο του σχετικά με το τι θα προσέφερε

η Ελλάδα του 1896 στους αθλητές και στους φιλάθλους επισκέπτες, που θα

ταξίδευαν για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες, τόνισε: «…αι Αθήναι

δικαιούνται της τιμής να οργανώσουν τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες… δεν

έχομεν βεβαίως τα μέσα να τελέσωμεν εορτάς μεγαλοπρεπείς, αλλά το εγκάρδιον

της υποδοχής θα αναπληρώσει τας πολλάς ελλείψεις μας. Έχομεν να δείξωμεν τα

μνημεία και τα ερείπια της αρχαιότητος. Θα οδηγήσωμεν τους ξένους μας εκεί

όπου οι πρόγονοί μας αρχαίοι Έλληνες ετέλουν τους ενδόξους αγώνας των, εις

τα Ολύμπια, τα Ίσθμια, τους Δελφούς, την Επίδαυρον…»26.

Η πρόταση του Βικέλα να τιμηθεί η Ελλάδα, εκεί που γεννήθηκαν οι

αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες, έγινε αποδεκτή ομόφωνα με θερμότατους

υποστηρικτές τον Κουμπερτέν, τον Αμερικανό καθηγητή του Πανεπιστημίου του

Πρίνσετον Σλόαν και άλλους φιλέλληνες. Έτσι η Αθήνα ορίστηκε ο τόπος

τέλεσης των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων. Οι αγώνες θα διοργανώνονται κάθε

τέσσερα χρόνια από διαφορετική χώρα27. Αυτά επιβεβαιώνονται και από τον ίδιο

τον Κουμπερτέν: «Η ανασύστασις των Ολυμπιακών Αγώνων απεφασίσθη

ομοφώνως. Σκοπόν δε είχωμεν να εγκαινίσωμεν αυτούς τω 1900, αλλ’ εκρίθη

προτιμώτερον να τελεσθώσιν ενωρίτερον, τω 1896. τη προτάσει δε του κ. Βικέλα

25 Μπεκ Κ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 776 π.Χ.-1896. Μέρος Β’. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 1896. Κείμενο του Πιερ ντε Κουμπερτέν, Αθήνα 1896. 26 Πολίτης Ν., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, Πάτρα 1996, σ. 18-19 - Συρράκος Κ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Αθήνα 1984, σ. 148 - Νάτσιος Α., ό.π., σ. 17. 27 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 484, 485 - Πολίτης Ν., ό.π., σ. 18-19.

19

ωρίσθησαν αι Αθήναι τόπος της πρώτης τελέσεως των Αγώνων. Απεφασίσθη δε

να τελεσθώσι την επομένην τετραετίαν, τω 1900, εν Παρισίοις, καθ’ όσον έμελλον

κατά τετραετίαν να τελώνται εκ διαδοχής εν ταις μεγάλαις πρωτευούσαις της

οικουμένης»28.

Πριν λήξουν οι εργασίες του Συνεδρίου εξελέγη Διεθνής Ολυμπιακή

επιτροπή (ΔΟΕ), της οποίας πρόεδρος εξελέγη ο Δημήτριος Βικέλας και γενικός

γραμματέας ο Κουμπερτέν29.

Η πρώτη Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1896. Διακρίνονται από αριστερά: ο W. Gebhardt (Γερμανία), Pierre de Coubertin (Γαλλία), J. Jarkovsky (Τσεχοσλοβακία), Δ. Βικέλας (Ελλάδα), A. de Boutovsky (Ρωσία), Ferenz (Ουγγαρία), Victor Black (Σουηδία).

28 Μπεκ Κ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 776 π.Χ.-1896. Μέρος Β’. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 1896. Κείμενο του Πιερ ντε Κουμπερτέν, Αθήνα 1896. 29 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 484-485.

20

Στο αθλητικό συνέδριο του 1894 ελήφθησαν οι παρακάτω αποφάσεις:

• Ανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων, οι οποίοι θα είναι διεθνείς και θα

προσαρμόζονται σύμφωνα με τη σύγχρονη σωματική αγωγή και τα

αθλητικά θέματα.

• Απαγορεύεται η συμμετοχή αλλοδαπών αθλητών στις εθνικές ολυμπιακές

ομάδες, ενώ πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε κάθε συμμετέχουσα

χώρα θα γίνονται προκριματικοί αγώνες για την επιλογή των αθλητών

που θα συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς.

• Την ευθύνη για την οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων θα έχει

ολιγομελής Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ), της οποίας η

γραμματεία θα εδρεύει στη Λοζάνη.

• Στους Ολυμπιακούς Αγώνες θα μετέχουν μόνο φίλαθλοι, μέλη αθλητικών

σωματείων ή ανοργάνωτοι (εκτός της οπλομαχίας που επιτρέπεται να

γίνει χωριστός αγώνας μεταξύ οπλοδιδασκάλων). Απαγορεύεται η

συμμετοχή εφήβων ή επαγγελματιών αθλητών.

• Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες θα τελεσθούν στην Αθήνα το 1896, οι

δεύτεροι στο Παρίσι το 1900 και στη συνέχεια κάθε τέσσερα χρόνια σε

πόλεις άλλων κρατών του κόσμου.

• Για την επιτυχία των Ολυμπιακών Αγώνων απαιτείται η κυβερνητική

αρωγή. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή οφείλει να κάνει όλα τα αναγκαία

διαβήματα για να εξασφαλίσει την αρωγή τους.

Τον ακριβή ορισμό της έννοιας του φιλάθλου ανέθεσε το συνέδριο σε ομάδα

30 συνέδρων, η οποία ονομάστηκε επιτροπή φιλαθλητισμού. Η επιτροπή αυτή

πήρε την παρακάτω απόφαση: «Φίλαθλος θεωρείται ο ουδέποτε μετασχών

αγώνος προσιτού εις πάντας, ουδ’ αγωνισθείς, δια χρηματικόν βραβείον, ή δια

χρήματα, εξ’ οιασδήποτε πηγής και αν προέρχονται ταύτα, ή προς εξ

επαγγέλματος αθλητάς και όστις εις ουδεμίαν περίοδον του βίου του υπήρξε

καθηγητής ή μισθωτός παραινέτης σωματικών γυμνασμάτων. Την ιδιότητα του

21

φιλάθλου αποβάλλει όστις ήθελε πορισθεί χρήματα εκ των άθλων άτινα

εκέρδισεν»30.

Το γεγονός ότι ο Βικέλας υπήρξε πατέρας της πρότασης για τη διεξαγωγή

των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, αποδεικνύεται και

από την επιστολή που έγραψε ο Βικέλας στις 25 Ιουνίου 1894, στη διάρκεια των

εργασιών του συνεδρίου, προς τον Ιωάννη Φωκιανό στην Αθήνα: «Καθ’ α σας

έλεγον εις την τελευταίαν συνεδρίασιν επρότεινον να εκφράση το συνέδριον την

ευχήν όπως οι πρώτοι Ολυμπιακοί Διεθνείς Αγώνες τελεσθώσιν εις Αθήνας.

Η πρότασις υπεστηρίχθη ενθέρμως υπό Γάλλων και ξένων και έγινε μετ’

ενθουσιασμού και παμψηφεί δεκτή. Της προτάσεως την ευθύνην ανέλαβον

ατομικώς, ειπών ότι ούτε εκ μέρους του Συλλόγου την υποβάλλω, και ότι

ολιγώτερον έτι δύναμαι να αναλάβω ευθύνην επ’ ονόματι της Ελληνικής

Κυβερνήσεως» 31.

Τρεις μέρες πριν (22 Ιουνίου) ο Βικέλας έγραφε στο Φωκιανό: «Όταν έλθη η

κατάλληλος ώρα προτείθεμαι να προτείνω την συγκαταρίθμησιν και των Αθηνών

εις τον κατάλογον των πρωτευουσών όπου οι Διεθνείς Ολυμπιακοί θα τελούνται.

Πιστεύω ότι θα έχω προς τούτο την επιδοκιμασίαν του Πανελληνίου Γυμναστικού

Συλλόγου και της Κυβερνήσεως έτι αν είναι ανάγκη. Άλλωστε του συνεδρίου οι

πράξεις έχουν τον χαρακτήρα επί του παρόντος ευχών μάλλον ή διατάξεων …

Σας στέλλω αντίτυπον φυλλαδίου διανεμηθέντος προχθές εις τα εγκαίνια του

συνεδρίου. Εξ αυτού, εκ των εφημερίδων και εκ της σημερινής ιδίως εκλογής

βλέπετε ότι το νόημα της Ελλάδος κατέχει παντού καλήν θέσιν. Τούτο υπό τας

παρούσας περιστάσεις αποβαίνει διπλασίως ευχάριστον».

30 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 195-196 - Πολίτης Ν., ό.π., σ. 15 -17 - Δρακονταειδής Φ., Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα 2005, σ. 172-173. 31 Καρδάσης Β., ό.π., σ. 62.

22

Το περιώνυμο τηλεγράφημα του Βικέλα από το Παρίσι (23-6-1894) με το οποίο αναγγέλεται στο Φωκιανό, πρόεδρο του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου ότι το συνέδριο εξέφρασε την ευχή για τον εορτασμό των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων 1896 στην Αθήνα.

23

Είναι επίσης αποκαλυπτικό το κείμενο στο πρώτο φύλλο του δελτίου της

Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής με τίτλο ‘’ΑΘΗΝΑΙ 1896’’. «Το αθλητικόν

συνέδριον εκφράσαν την ευχήν όπως οι Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες τελεσθούν

το πρώτον εις τας Αθήνας τω 1896, δεν έκαμε τίποτε άλλο ει μη να αποδώσει τα

του Καίσαρος τω Καίσαρι. Η γόνιμος ιδέα της ανασυστάσεως των αγώνων τούτων

είναι ιδέα εξαιρετικώς ελληνική και δεν ήτο ει μη έργον δικαιοσύνης να

πραγματοποιηθή κατά πρώτην φοράν εις αυτό το έδαφος ένθα εγεννήθη το

πρώτον. Εξ άλλου, από της πρώτης μέχρι της τελευταίας στιγμής το πνεύμα της

αρχαίας Ελλάδος είχεν ωρισμένως επιφοιτήση επί του συνεδρίου. Εγκαινίασε τας

εργασίας του με τον ύμνον του Απόλλωνος, ανασυνέστησε τους Ολυμπιακούς

Αγώνας και ετερματίσθη με εν συμπόσιον. Δεν έλειπαν ει μη αι ταινίαι από τα

μέτωπα των συνδαιτημόνων δια να δικαιολογηθή καθ’ όλην την γραμμήν ο Έλλην

αντιπρόσωπος, όταν απαντών εις την πρόποσιν του προέδρου και εις τους

ξένους αντιπροσώπους, εδήλωσε ότι δεν υπήρχον εκεί ξένοι και ότι δεν έβλεπε

πέριξ αυτού ει μη απογόνους των αρχαίων Ελλήνων και συγγενείς των νεοτέρων,

συνηνομένους δια της αναμνήσεως και εν ονόματι της κοινής προμήτορος!

Την εκλογήν των Αθηνών επρότεινεν ο Έλλην αντιπρόσωπος κατά την

τελευταίαν συνέλευσιν του συνεδρίου, την υποστήριξαν δε θερμότατα οι

κ.κ.Coubertin, Sloane, Codinet, και de Villers και έγινεν ομοφώνως αποδεκτή»32.

Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες ορίστηκαν για την Άνοιξη του

1896. Η Σουηδία και η Ουγγαρία διεκδίκησαν την οργάνωση αλλά ο Βικέλας με

τον Κουμπερτέν επέμεναν ότι ο τόπος τέλεσης των πρώτων σύγχρονων

Ολυμπιακών Αγώνων πρέπει να είναι η Αθήνα «για λόγους γοήτρου και

συμβολισμού»33. Ο Καϊμακάμης στο βιβλίο του «Προσφορά των Βλαχόφωνων

Ελλήνων στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων» γράφει ότι «Ο Δημήτριος

Βικέλας διεκδίκησε με κάθε τρόπο να πετύχει η πατρίδα του τη μοναδική αυτή

ευκαιρία»34.

Ο Ελληνικός λαός δέχτηκε με ενθουσιασμό την απόφαση του Διεθνούς

Αθλητικού Συνεδρίου, σε αντίθεση με την κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη, 32 Λινάρδος Π., «Ο Δημήτριος Βικέλας και το συνέδριο της Σορβόνης (1894)», 34 (2004) 10, Πολιτιστικά Δρώμενα, Βέροια. 33 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 486-487 – Πολίτης Ν., ό.π., σ. 19-20. 34 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 59, 67.

24

διότι η οικονομική κατάσταση της χώρας δεν επέτρεπε αξιόλογη κρατική

συμβολή στις δαπάνες. Η άρνηση της κυβέρνησης να αναλάβει οποιαδήποτε

ευθύνη, είχε σαν αποτέλεσμα να μην γίνεται καμία ενέργεια σχετικά με την

προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1894, ο

Δημήτριος Βικέλας πληροφόρησε τον Κουμπερτέν ότι ο πρωθυπουργός της

χώρας δεν συμφωνούσε με την ιδέα της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην

Αθήνα εξ αιτίας της κακής οικονομικής κατάστασης της χώρας35.

Το κείμενο του Τιμολέοντα Φιλήμονα, γενικού γραμματέα της οργανωτικής

επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων, μαρτυρεί τα εξής: «Και όμως, η ιδέα της

τελέσεως των Αγώνων εν ταις Αθήναις τόσω κολακευτικώς ήχησε παρά τω

πλήθει και τόσω ενστίκτως κατενοήθησαν τα ενδεχόμενα εκ ταύτης

πλεονεκτήματα, καίτοι ισχυρώς και πειστικώς εν μέρει διαμφισβητούμενα παρά

τισιν, ώστε εκρίθη, ως βαρείαν συνεπαγομένη ευθύνην η απότομος απόκρουσις

της εκδηλωθείσης ευχής. Η εις τας Αθήνας άφιξις του κ. Κουμπερτέν και η

εύγλωτος συνηγορία αυτού υπέρ της παραδοχής της ευχής της εις Παρισίους

συνελθούσης Συνόδου, επίσης του κ. Δημητρίου Βικέλα η ενθουσιώδης και

πατριωτική ενέργεια παρά τοις πολιτευομένοις, τοις τε εν τη Αρχή και τοις εκτός

ταύτης, συντάξασαι αυτή πλείστους όσους, είλκυσαν υπέρ της ιδέας το μέγα

μέρος του ελληνικού Τύπου και παρέσχον δυνάμεις ισχυράς εις τους

υποστηρίζοντας ανέκαθεν την γνώμην, ότι η Ελλάς ώφειλε, δια πάσης θυσίας, να

συναινέση εις την τέλεσιν των πρώτων διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων εν ταις

Αθήναις»36.

35 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 487 - Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 59, 67 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 132. 36 Μπεκ Κ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 776 π.Χ.-1896. Μέρος Β’. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 1896. Κείμενο του Τιμολέοντα Φιλήμονα, Αθήνα 1896.

25

Το τηλεγράφημα του Βικέλα (26-5-1894) προς τον Αλέξ. Ραγκαβή ότι αποδέχεται να εκπροσωπήσει τον Πανελλήνιο Γ.Σ. στο αθλητικό συνέδριο του Παρισιού.

26

Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Οικονόμου, κατά το διάστημα της δίμηνης

απουσίας του Βικέλα από την Αθήνα και μετά από παράκλησή του, επισκέφθηκε

την Αθήνα ο Κουμπερτέν, ο Γενικός Γραμματέας της Διεθνούς Επιτροπής των

Ολυμπιακών Αγώνων και συγκρότησε οργανωτική επιτροπή με πρόεδρο το

διάδοχο Κωνσταντίνο για να ενεργήσει για την έγκαιρη κατασκευή των αναγκαίων

έργων για την τέλεση των Αγώνων37.

Ορίστηκαν επίσης τέσσερις αντιπρόεδροι, ο Θρασύβουλος Μάνος, ο

Αλέξανδρος Σούτσος, ο Στέφανος Σκουλούδης και ο Θεόδωρος Ρετζίνας, ένας

ταμίας ο Παύλος Σκουζές και δύο γραμματείς, ο Αλέξανδρος Μερκάτης και ο

Γεώργιος Μελάς. Φεύγοντας όμως ο Κουμπερτέν από την Αθήνα τα προβλήματα

συνεχίστηκαν. Ένας από τους αντιπροέδρους της επιτροπής, ο Στέφανος

Σκουλούδης, συγκέντρωσε τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής και εξέθεσε τη

γνώμη του ότι ήταν αδύνατον να βρεθούν τα χρήματα, τα οποία υπολογίζονταν

πρόχειρα στις 600 χιλιάδες δραχμές. Υπέβαλε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη,

υπόμνημα στο διάδοχο όπου ανέπτυσσαν τους λόγους για τους οποίους έκριναν

ότι ήταν αδύνατη η διεξαγωγή των αγώνων στην Αθήνα38.

Αμέσως τότε επέστρεψε ο Βικέλας στην Αθήνα και ανέλαβε

πρωτοβουλίες. Κάλεσε τους ανταποκριτές των αθηναϊκών εφημερίδων και

δήλωσε μεταξύ άλλων τα εξής: «…Οι ξένοι δεν ζητούν να καταβάλη η Ελλάς τας

δαπάνας των Αγώνων, μόνον τον χώρον ζητούν και την σκέπην του Αττικού

ουρανού…Η μη αποδοχή της τελέσεως των Αγώνων εν Ελλάδι θα προξενήση την

χειρίστην εντύπωσιν και η εντροπή θα είναι μεγάλη… Δεδομένης της

Κυβερνητικής ενδείας δεν είναι ανάγκη το Κράτος να δαπανήση ούτε οβολόν δια

τους Αγώνας. Το απλούστερον μέσον εξευρέσεως χρημάτων θα ήτο η έκδοσις

λαχείου. Αλλά και χωρίς λαχείον θα ευρεθούν, αν η επιτροπή κάμη έκκλησιν προς

τους έξω ομογενείς… Η πεποίθησίς μου είναι ότι όχι μόνον ημπορούν να γίνουν

οι Αγώνες εν Αθήναις, αλλά και να στεφθούν υπό μεγάλης επιτυχίας…Οι Αγώνες

τελούμενοι εν Αθήναις θα έχουν μεγάλην επίδρασιν επί του μέλλοντος του

Ελληνικού Έθνους, διότι αφ’ ενός οι ξένοι που θα έλθουν θα εύρουν τους

Έλληνας πολύ καλλιτέρους από ότι τους νομίζουν, και διότι αφ’ ετέρου οι Αγώνες

37 Οικονόμου Α., Τρεις Άνθρωποι - Συμβολή εις την ιστορίαν του ελληνικού λαού, Αθήνα 1953, σ. 473. 38 Χρυσάφης Ι., Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες, Αθήνα 1930, σ. 209, 210.

27

θα συντελέσουν εις την διάδοσιν των σωματικών ασκήσεων εν τη χώρα και εις την

εξύψωσιν των φρονημάτων… Ο σκοπός είναι εθνικός και όλοι οι Έλληνες πρέπει

να εργασθούν υπέρ αυτού…Ή τώρα θα γίνουν εδώ, ή ποτέ!»39.

Η εφημερίδα Ακρόπολις σε ένα άρθρο με τίτλο «Η αναβίωση των

Ολυμπιακών Αγώνων» ανέφερε μεταξύ άλλων: «… για την ευκαιρία να δείξουμε

στους ξένους που θα συγκεντρωθούν στην ελληνική μητρόπολη ότι αν η Ελλάδα

των πολιτικών κομμάτων χρεοκόπησε, η Ελλάδα των αιώνιων παραδόσεων δεν

έχει πεθάνει και μπορεί να ξεπεράσει όλες τις δυσκολίες ώστε να αναστηθεί

καλύτερα. Οι νέοι που συχνάζουν στα Γυμνάσια (παλαίστρες), σε λίγο καιρό, θα

φέρουν την αναγέννηση… Πάμε! Πρέπει να εργασθούμε όλοι με ζήλο και

ενθουσιασμό για την επιτυχία των πρώτων ευρωπαϊκών Αγώνων. Ας δείξουμε

στους ευρωπαίους ότι η ελληνική νεολαία είναι πάντα ζωντανή, ότι το αίμα κυλάει

πάντα στις φλέβες μας και ότι το έθνος μας θα γνωρίσει καλύτερες ημέρες»40.

Κατόπιν ο Βικέλας επισκέφθηκε το διάδοχο Κωνσταντίνο και απέσπασε

από μέρους του τη διαβεβαίωση ότι ένθερμα υποστήριζε τη διεξαγωγή των

Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα και ότι, ως πρόεδρος της Επιτροπής, θα πίεζε

προς κάθε κατεύθυνση για την επίλυση των προβλημάτων και, κυρίως, την

κινητοποίηση των ομογενών του εξωτερικού. Στη συνέχεια επισκέφθηκε τον

πρωθυπουργό της Ελλάδας και φίλο του Χαρίλαο Τρικούπη και, αφού τον έπεισε

για τη μεγάλη ωφέλεια που θα είχε η χώρα από την τέλεση των αγώνων, του

ζήτησε την υπόσχεση για την αμέριστη ηθική υποστήριξη της ελληνικής

κυβέρνησης.

Ενθαρρυμένος από τις επαφές του, ο Βικέλας, έδωσε συνέντευξη στην

εφημερίδα «Εστία» τονίζοντας μεταξύ άλλων τα εξής: «Φυσικά δε εάν δεν γίνουν

οι πρώτοι ενταύθα, ποτέ πλέον δεν θα γίνουν. Εν εκ των επιχειρημάτων μου, ότε

επρότεινα τας Αθήνας ήτο και τούτο: ότι αν εγκαινιασθώσιν οι Αγώνες

μεγαλοπρεπώς εις τους Παρισίους ή το Λονδίνον ή την Βιένην, δυσκόλως θα

ετόλμων ύστερα να ακολουθήσουν άλλαι μικρότεραι πόλεις. Ενώ εάν αρχίσωμεν

ημείς μετρίως και ταπεινώς, δίδομεν το καλόν παράδειγμα και εις άλλους. Εις

ημάς δε μένει το πλεονέκτημα ότι κάμνοντες αρχήν πρώτοι, δεν έχομεν να

39 Οικονόμου Α., ό.π., σ. 473- 474 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 132 – 134. 40 Lunzenfichter A., Από την Αθήνα (1896) στο Πεκίνο (2008), σ. 20.

28

υποστώμεν σύγκρισιν με κανέναν». Τελειώνοντας έδωσε πληροφορίες για το

πρόγραμμα των αγώνων και επί πλέον πρότεινε πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως

θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και περιηγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους.

Με τα πειστικά επιχειρήματα, την επιμονή και το κύρος του, ο Βικέλας

παρέκαμψε τις αντιδράσεις και ως πρόεδρος της πρώτης Διεθνούς Ολυμπιακής

Επιτροπής βοήθησε σημαντικά στην οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του

189641.

Στις 23 Ιανουαρίου 1895 παραιτήθηκε ο Τρικούπης από την

πρωθυπουργία και τον διαδέχτηκε ο παλιός του αντίπαλος Θεόδωρος

Δηλιγιάννης, ο οποίος αντιμετώπιζε με συμπάθεια το θέμα της διοργάνωσης των

Ολυμπιακών Αγώνων42.

Τον Ιούνιο του 1895 ο Βικέλας επέστρεψε στο Παρίσι και από εκεί

επηρέαζε θετικά τις επιτροπές προετοιμασίας των αγώνων και ειδικότερα όσες

είχαν την ευθύνη προβολής των Ολυμπιακών Αγώνων. Μάλιστα ήταν αυτός που

πρότεινε στην επιτροπή το δίπλωμα των Ολυμπιακών Αγώνων να το

φιλοτεχνήσει ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, ο οποίος διέμενε στο Μόναχο.

Ο Βικέλας, με τις διασυνδέσεις που είχε με υψηλά ιστάμενα πρόσωπα,

ενήργησε για τη διευθέτηση θεμάτων που αφορούσαν τη συμμετοχή των ξένων

αθλητών (Αμερικανών, Γερμανών) στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο φίλος του

Κλέων Ραγκαβής, πρέσβης στο Βερολίνο, έγραφε σε γράμμα του προς το Βικέλα

το Σεπτέμβριο του 1895 ότι «λιαν ψυχρώς επεδέχθησαν εν αρχή την ιδέαν των

Ολυμπίων οι Γερμανοί, πρώτον διότι θεωρούσιν αυτήν ως έργον γαλλικόν και

δεύτερον διότι φοβούνται ότι οι εν Ελλάδι τυχόν επερχόμενοι συμπατριώται αυτών

θα ετύγχανον ασυμπαθούς δεξιώσεως ένεκαν του ημετέρου φιλογαλλισμού». Ο

Βικέλας παρότρυνε το Ραγκαβή να εξαντλήσει όλη την επιρροή του στους

κύκλους του Βερολίνου, ώστε να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες και

αρκετοί Γερμανοί αθλητές. Ο Βικέλας τόνιζε σε κάθε ευκαιρία ότι οι Έλληνες

φίλαθλοι θα τιμήσουν εξ ίσου ξένους κι Έλληνες αθλητές. Με το μήνυμα: «παντός

αθλητού η νίκη είτε Έλληνος είτε μη, τιμά εξ ίσου την Ελλάδα και πρέπει μετ’

ενθουσιασμού πλείστου να χαιρετισθή» το οποίο σχηματοποιήθηκε στις 41 Καρδάσης Β., ό.π., σ. 82, 84 - Πολίτης Ν., ό.π., σ. 20. 42 Smith, M., L., Οι Ολυμπιακοί του 1896 στην Αθήνα, Αθήνα 2004, σ. 130.

29

παραμονές των αγώνων, ο Βικέλας, που τον θεωρούσαν ξένο και άμοιρο προς

τον αθλητισμό, διατύπωνε σκέψεις και ιδέες, όπως γράφει ο Λινάρδος, που μόνο

ένας φιλόσοφος της άθλησης θα ήταν δυνατόν να διανοηθεί και να εκφράσει.

Επίσης την ίδια εποχή δημοσίευσε σε αμερικανικό περιοδικό άρθρο με πλούσια

εικονογράφηση για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας43.

Εν τω μεταξύ ο διάδοχος κάλεσε όσους είχαν συνυπογράψει το υπόμνημα

Σκουλούδη, να δηλώσουν ποιοι επέμεναν στην παραίτησή τους και ποιοι θα την

απέσυραν. Στη συνέχεια συγκροτήθηκε νέα 12μελής επιτροπή των αγώνων,

στην οποία συμπεριελήφθησαν τα μέλη που δεν παραιτήθηκαν από την πρώτη

επιτροπή. Τη νέα επιτροπή την απάρτιζαν οι : Νικόλαος Δεληγιάννης, Λεωνίδας

Δεληγιώργης, Αλέξανδρος Ζαΐμης, Κωνσταντίνος Καραπάνος, Θρασύβουλος

Μάνος, Νικόλαος Μεταξάς, Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, Αλέξανδρος Σκουζές,

Γεώργιος Τυπάλδος–Κοζάκης, Γεώργιος Ρώμας, Αλέξανδρος Σούτσος και

Θεόδωρος Ρετζίνας. Εκτός αυτών στις συνεδριάσεις συμμετείχαν ο γενικός

γραμματέας Τιμολέων Φιλήμων και ο ταμίας Παύλος Σκουζές, οι οποίοι

διορίστηκαν από το διάδοχο, καθώς επίσης οι γραμματείς Γεώργιος Μελάς,

Γεώργιος Σρέιτ, Κωνσταντίνος Μάνος, Αλέξανδρος Μερκάτης και ο

υπογραμματέας Νικόλαος Ζαχαρίας44.

Η συνεδρίαση έγινε στις 13 Ιανουαρίου 1895 στο Ζάππειο Μέγαρο, το

οποίο έγινε μετά από δεκαπέντε μήνες χώρος φιλοξενίας για τους πρώτους

Ολυμπιακούς Αγώνες (στην ξιφασκία κ.λπ.) και κηρύχτηκε από το διάδοχο η

έναρξη των εργασιών «της επί την εν Αθήναις τελέσει των πρώτων Διεθνών

Ολυμπιακών Αγώνων επιτροπείας»45.

Η Ελληνική Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων (ΕΟΑ), στο

μικρό χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την ανάθεση των αγώνων μέχρι τη

διεξαγωγή τους, έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για την επιτυχία τους. Και πραγματικά

μέσα σε 15 μόνο μήνες η ελληνική επιτροπή κατάφερε να φέρει σε πέρας ένα

τεράστιο για εκείνη την εποχή έργο. Παράλληλα με την κεντρική επιτροπή

ορίστηκαν ειδικές επιτροπές, σύμφωνα με τι υποδείξεις του συνεδρίου της

43 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 142-143. 44 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 210. 45 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 141.

30

Σορβόννης, προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάληψη και συνέχιση των

εργασιών.

Οι επιτροπές που ορίστηκαν ήταν οι εξής:

1. Επιτροπεία ναυτικών αγώνων, 2. επιτροπεία βολής, 3. επιτροπεία

παρασκευής (προετοιμασίας) Ελλήνων αθλητών, 4. επιτροπεία αθλητικών

ασκημάτων και γυμναστικής, 5. επιτροπεία ξιφασκίας, 6. επιτροπεία

ποδηλατικών αγώνων, 7. επιτροπεία αθλητικών παιδιών, 8. επιτροπεία

παρασκευής και ανακαινίσεως του σταδίου, 9. επιτροπεία της δεξιώσεως.

Οι επιτροπείες συγκεντρώθηκαν στο Ζάππειο Μέγαρο την 1η

Φεβρουαρίου 1895 και ορίστηκαν οι υπεύθυνοι της κάθε επιτροπής από το

διάδοχο Κωνσταντίνο. Όλοι τους ήταν γνωστά πρόσωπα της αθηναϊκής

κοινωνίας, δημόσιοι παράγοντες, άνθρωποι του αθλητισμού, εύποροι

επιχειρηματίες, επιστήμονες, κ.λπ46.

46 Γιάτσης Σ., ό.π., σ. 314, 315 - Ταρασουλέας Α., Ελληνική συμμετοχή στις σύγχρονες Ολυμπιάδες, Αθήνα 1990, σ. 13 - Καρδάσης Β., ό.π., σ. 90, 92 - Εγκυκλοπαίδεια, Ιστορική αναδρομή 1896-1996, τόμος Α’, Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, σ. 20.

31

Η ΕΟΑ έπρεπε να βρει τον τρόπο με τον οποίο θα συγκέντρωνε τα

χρήματα που χρειάζονταν για τους αγώνες. Απηύθυνε έκκληση για εισφορές

προς όλους τους Έλληνες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ανέθεσε επίσης

στους Δήμους την ίδρυση τοπικών επιτροπειών και στο εξωτερικό την ευθύνη

την ανέθεσε στις πρεσβείες και τα προξενεία.

Από τις αρχές Φεβρουαρίου του 1895, υπήρχαν από δωρεές 130.000

δραχμές στη διάθεση της επιτροπής και μέσω των ελληνικών προξενείων του

εξωτερικού, το ποσό συνεχώς αυξανόταν47.

Το οικονομικό πρόβλημα όμως που υπήρχε, δεν μπορούσε να λυθεί με

μικρές δωρεές πολιτών. Έτσι η επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων σκέφθηκε να

στραφεί προς τον πλούσιο ομογενή της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου Γεώργιο

Αβέρωφ και να ζητήσει οικονομική βοήθεια. Τα μέλη της επιτροπής αποφάσισαν

να ταξιδέψει ο γενικός γραμματέας Τιμολέων Φιλήμων στην Αλεξάνδρεια,

μεταφέροντας ιδιόγραφη επιστολή του διαδόχου Κωνσταντίνου προς τον

Γεώργιο Αβέρωφ, με το αίτημα να καλύψει τα έξοδα της ανακαίνισης του σταδίου

που είχαν υπολογισθεί στις 585.000 δραχμές. Η γενναιοδωρία του Αβέρωφ

ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Δέχτηκε να πληρώσει τα διπλάσια σχεδόν χρήματα

από αυτά που του ζητήθηκαν. Μάλιστα, σύμφωνα με το Δολιανίτη, ο Αβέρωφ

δαπάνησε τόσα χρήματα, όσα ήταν εκείνη την εποχή το σύνολο της δαπάνης του

υπουργείου εξωτερικών (σύμφωνα με τον προϋπολογισμό).

Επίσης κυκλοφόρησε η πρώτη στον κόσμο αθλητική σειρά

γραμματοσήμων, με σκοπό να προβληθεί το γεγονός παγκοσμίως και να

βρεθούν χρήματα48. Η κυβέρνηση δέχτηκε να καλύψει με δάνειο και εγγυήθηκε

ποσό 400.000 δραχμών, το οποίο μπήκε στο ταμείο της Ολυμπιακής Επιτροπής.

Από ομογενείς του εξωτερικού και εύπορους ιδιώτες στην Ελλάδα,

συγκεντρώθηκαν 332.765 δρχ. και επιπλέον συγκεντρώθηκαν άλλες 200.000

δρχ. από τις πωλήσεις εισιτηρίων εισόδου στο στάδιο και αναμνηστικών

τιμητικών μεταλλίων49.

47 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 213-215. 48 Δολιανίτης Γ., Ο Δημήτριος Βικέλας και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 24, 25 - Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 60 - Γιάτσης Σ., ό.π., σ. 315 49 Καρδάσης Β., ό.π., σ. 96.

32

Παράλληλα με το στάδιο αποφασίστηκε να χτιστούν το σκοπευτήριο και το

ποδηλατοδρόμιο. Με τη δωρεά λοιπόν του Αβέρωφ εξασφαλίστηκε η ανακαίνιση

του σταδίου και με τις υπόλοιπες εισφορές η ίδρυση του σκοπευτηρίου στην

Καλλιθέα και του ποδηλατοδρομίου στο Νέο Φάληρο. Τα σχέδια για την

αναστήλωση του Παναθηναϊκού σταδίου εκπόνησε ο αρχιτέκτονας Αναστάσιος

Μεταξάς.

Την έναρξη των αγώνων κήρυξε ο βασιλιάς Γεώργιος Α’. Οι αγώνες

ξεκίνησαν στις 25 Μαρτίου και τελείωσαν στις 3 Απριλίου (6-15 Απριλίου νέου

ημερολογίου). Ακούστηκε ο Ολυμπιακός ύμνος, τον οποίο έγραψε ο ποιητής

Κωστής Παλαμάς και μελοποίησε ο συνθέτης Σπύρος Σαμάρας. Συμμετείχαν οι

μουσικές ορχήστρες του στρατού και του ναυτικού καθώς επίσης και οι

φιλαρμονικές της πρωτεύουσας και των επαρχιών, αλλά και πλήθος χορωδιών50.

Η ανάθεση της συγγραφής του Ολυμπιακού ύμνου στον Παλαμά έγινε το Μάιο

του 1895 από την επιτροπή, με προτροπή του Βικέλα51.

Ο Ολυμπιακός ύμνος αποτελείται από τρία τετράστιχα:

Αρχαίον πνεύμ’ αθάνατον, αγνέ πατέρα

του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,

κατέβα φανερώσου κι άστραψε εδώ πέρα

στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.

Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι,

στων ευγενών αγώνων λάμψε την ορμή

και με το αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι

και σιδερένιο πλάσε και άξιο το κορμί.

Κάμποι, βουνά και θάλασσα φέγγουνε μαζί σου

σαν ένας λευκοπόρφυρος μέγας ναός,

και τρέχει στον ναόν εδώ προσκυνητής σου,

αρχαίον πνεύμα αθάνατον, κάθε λαός. 50 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 218, 310, 311 - Μυλωνάς Γ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες παρελθόν – παρόν – μέλλον, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 28 - Σίμιτσεκ Π., Ολυμπιακοί Αγώνες, το χρονικό μιας μετάλλαξης, Αθήνα 2003, σ. 47. 51 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 65 - Καρδάσης Β., ό.π., σ. 126.

33

Προς τιμήν του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ με απόφαση της

Ελληνικής επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (ΕΟΑ), έγιναν τα αποκαλυπτήρια του

ανδριάντα του, που στήθηκε έξω, στη δεξιά πλευρά της εισόδου του

Παναθηναϊκού σταδίου, στις 24 Μαρτίου Κυριακή του Πάσχα, παραμονή των

αγώνων. Το άγαλμα κατασκεύασε ο Έλληνας γλύπτης Γεώργιος Βρούτος (1843-

1909), καθηγητής της γλυπτικής του Πολυτεχνείου52.

Στους πρώτους διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες έλαβαν μέρος 311 αθλητές

από 13 χώρες και, παρά τις δυσκολίες που υπήρχαν πριν την έναρξή τους, είχαν

μεγάλη επιτυχία. Από την Ελλάδα συμμετείχαν 230 αθλητές, από τη Γαλλία 19,

τη Γερμανία 19, τις Η.Π.Α. 14, την Αγγλία 8, την Ουγγαρία 8, την Αυστρία 4, τη

Δανία 4, την Αυστραλία 1 αθλητής, τη Χιλή 1, τη Βουλγαρία 1, την Ελβετία 1 και

από τη Σουηδία 1.

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 υπήρχαν αγώνες στίβου,

γυμναστικής, άρσης βαρών, σκοποβολής, ποδηλατοδρομίας, αντισφαίρισης,

κωπηλασίας, ιστιοπλοΐας, πόλου, cricket, πάλης, κολύμβησης και ξιφασκίας53.

Ο Μαραθώνιος δρόμος ήταν ένα καινούριο αγώνισμα και διεξήχθη την

πέμπτη ημέρα των αγώνων. Το αγώνισμα ήταν άγνωστο κατά την αρχαιότητα και

καθιερώθηκε μετά από πρόταση του Γάλλου καθηγητή κλασικών σπουδών

Michel Breal (1832-1915), ο οποίος προσφέρθηκε να τιμήσει το νικητή με ένα

ασημένιο κύπελλο, το οποίο το έστειλε στο Βικέλα 10 ημέρες πριν από τους

αγώνες, πάνω στο οποίο έγραφε: «Ολυμπιακοί Αγώνες 1896, Μαραθώνιον

άθλον έδωκε Michel Breal». Ονομάστηκε Μαραθώνιος σε ανάμνηση της νίκης

των Ελλήνων εναντίον των Περσών, θέλοντας έτσι να επαναληφθεί ο άθλος του

Αθηναίου οπλίτη που έτρεξε από το Μαραθώνα μέχρι την Αθήνα για να

αναγγείλει τη νίκη. Ο Σπύρος Λούης (1872-1940) ο οποίος κέρδισε στο

Μαραθώνιο δρόμο (2.58’.50’’), ξεσήκωσε το πλήθος του κόσμου σε ένα

παραλήρημα χαράς. Δεύτερος τερμάτισε ο Βασιλάκος και τρίτος ο Μπελόκας.

Τα αγωνίσματα στίβου και γυμναστικής διεξήχθησαν στο Παναθηναϊκό

στάδιο, της ξιφασκίας στο Ζάππειο, οι ποδηλατοδρομίες στο Νέο Φάληρο, η 52 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 309 - Νάτσιος Α., ό.π., σ. 18. 53 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 488.

34

αντισφαίριση κοντά στις στήλες του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα, η κολύμβηση

στον Πειραιά και η σκοποβολή στην Καλλιθέα. Η κωπηλασία και η ιστιοπλοΐα δεν

πραγματοποιήθηκαν εξ αιτίας των άσχημων καιρικών συνθηκών, ενώ το πόλο

και το cricket δεν έγιναν λόγω έλλειψης αθλητών.

Κατά τη διάρκεια των αγώνων, οι Έλληνες εξέφρασαν την επιθυμία για τη

μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα και οι ξένοι αθλητές το

δέχτηκαν με ενθουσιασμό54. Αυτή η πρόταση έγινε, ως ευχή, από τον ίδιο το

βασιλιά Γεώργιο, στην πρόποσή του σε επίσημο πρόγευμα, που δόθηκε στα

ανάκτορα προς τιμή των αθλητών, υπευθύνων και επισήμων αντιπροσώπων

από διάφορες χώρες. Μεταξύ άλλων ανέφερε τα εξής: «…Η Ελλάς, μήτηρ και

τροφός των γυμναστικών αγώνων εν τη Πανελληνίω αρχαιότητι, αναλαβούσα και

εκτελέσασα αυτούς και σήμερον μετά θάρρους υπό τα όμματα της Ευρώπης και

του Νέου Κόσμου, δύναται νυν, ότε η επιτυχία γενικώς ανωμολογήθη, να ελπίση,

ότι οι τιμήσαντες αυτήν ξένοι θέλουσιν ορίσει την χώραν ημών ως ειρηνικόν

εντευκτήριον των εθνών, ως διαρκές και μόνιμον πεδίον των Ολυμπιακών

Αγώνων…» Η ευχή αυτή του Γεωργίου, αλλά και το γεγονός ότι ο βασιλιάς δεν

αναφέρθηκε στην προσφορά του Κουμπερτέν, έκανε τον τελευταίο να

δυσαρεστηθεί55.

Την τελετή λήξης των Αγώνων κήρυξε ο βασιλιάς Γεώργιος. Οι πρώτοι

νικητές των πρώτων αυτών διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων βραβεύτηκαν με

αργυρό μετάλλιο, δίπλωμα και στεφάνι ελιάς, οι δεύτεροι με χάλκινο μετάλλιο,

δίπλωμα και στεφάνι δάφνης, ενώ για τους τρίτους δεν υπήρχαν βραβεία. Οι

Έλληνες αθλητές κατέκτησαν 10 πρώτες νίκες και 19 δεύτερες. Για μερικούς

αθλητές είχαν αθλοθετηθεί και άλλα βραβεία. Ο Gravellote, αθλητής της

ξιφασκίας από τη Γαλλία, και ο Σπύρος Λούης πήραν από ένα ασημένιο κύπελλο

και έναν αμφορέα. Ο Robert Garrett, νικητής της δισκοβολίας και της

σφαιροβολίας, πήρε μαζί του και το δίσκο που χρησιμοποίησε στους αγώνες (o

54 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 489- 492 - Ταρασουλέας Α., ό.π., σ. 18 - Νάτσιος Α., ό.π., σ. 22. 55 Γεωργιάδης Κ., Οι θέσεις του Δημητρίου Βικέλα και του Πιερ Ντε Κουμπερτέν για τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 65 - Σκιαδάς Ε., ό.π., σ. 131.

35

δίσκος βρίσκεται σήμερα εκτεθειμένος σε αίθουσα του πανεπιστημίου

Princetton)56. Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγραψαν ιστορία. Παρά τα

μεγάλα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ελλάδα και τις αντίξοες

συνθήκες, κάτω από τις οποίες διοργάνωσε τους πρώτους Ολυμπιακούς

Αγώνες, βρέθηκε λύση χάρις στο φιλότιμο των Ελλήνων και την αγάπη τους για

τον αθλητισμό και τον πολιτισμό. Επρόκειτο για ένα τολμηρό εγχείρημα, αν

σκεφθεί κανείς ότι η Ελλάδα ήταν μια φτωχή χώρα και αναλάμβανε μια αθλητική

εκδήλωση παγκόσμιας εμβέλειας. Η ικανότητα των Ελλήνων στη διοργάνωση

των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, φάνηκε πολύ περισσότερο μετά τους

Ολυμπιακούς του Παρισιού (1900) και του Αγ. Λουδοβίκου (1904), οι οποίοι, ενώ

διοργανώθηκαν κάτω από ευνοϊκότερες συνθήκες, δεν είχαν την επιτυχία των

Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας (1896)57.

Ο Βικέλας είχε αντιληφθεί ότι η διεθνικότητα των Ολυμπιακών Αγώνων και

η ιδέα της αναβίωσης κολάκευε πρώτα την ίδια την Ελλάδα. Μπορεί ο ίδιος να

μην είχε αποκομίσει στη ζωή του αθλητικές αγωνιστικές δάφνες, γνώριζε όμως

πολύ καλά την αξία της άσκησης, την οποία και εφάρμοζε στον εαυτό του58. Οι

καταβολές του Βικέλα, περί σωμασκίας και άθλησης, καταγράφονται στο δεύτερο

μέρος της αυτοβιογραφίας του (Η ζωή μου – Νεανικοί χρόνοι): «Εκ των παιδικών

μου χρόνων…. μου έμενεν η κλίσις προς τας σωματικάς ασκήσεις. Η μόνη μου

συνήθης άσκησις ήτο ο περίπατος…… Ενίοτε, κατά τους θερινούς μήνας, οι

περίπατοι εγίνοντο παρά τον Τάμεσιν, και τότε εγυμναζόμεθα εις την κωπηλασίαν.

Αλλά τούτο δεν εγίνετο συχνάκις ούτε κανονικώς. Προς αναπλήρωσιν άλλων

ασκήσεων κατέφυγα εις την ξιφασκίαν. Ωραίον το γύμνασμα και υγιεινόν. Αλλ’ εις

τα εσπερινά εκείνα μαθήματα χρεωστώ να ομολογήσω, ότι δεν κατώρθωσα να

δώσω εις τον διδάσκαλόν μου αφορμάς να υπερηφανεύεται δια την δεξιότητα του

56 Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, Ολυμπιακοί Αγώνες 1896-1996, Αθήνα 1996, σ. 13 - Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 490 – Εγκυκλοπαίδεια, ό.π., σ. 22. 57 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 66 – Μαυροματάκη Μ., Ολυμπία και Ολυμπιακοί Αγώνες, Αθήνα 2002, σ. 141. 58 Γιάτσης Σ., Ο πολιτικός απόηχος των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 και ο Δημήτριος Βικέλας, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 15.

36

μαθητού του. Επέδωκα περισσότερον εις τα μαθήματα της ιππασίας τα οποία

έλαβα βραδύτερον»59.

Χωρίς το Δημήτριο Βικέλα δεν θα είχε επιλεγεί η Αθήνα και χωρίς την

Αθήνα το μέλλον των Ολυμπιακών Αγώνων ίσως θα ήταν αβέβαιο60.

Και όπως γράφει ο Μουρατίδης στο βιβλίο του «Ιστορία Φυσικής Αγωγής

(με στοιχεία φιλοσοφίας)», «Χωρίς το Βικέλα δεν θα υπήρχαν Αγώνες του 1896

στην Αθήνα και πιθανότατα οι μετέπειτα Ολυμπιάδες δεν θα ήταν όπως εμείς τις

γνωρίζουμε. Σ’ αυτόν οφείλεται ο ενθουσιασμός των Ελλήνων για τη διοργάνωση

των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα όταν η κυβέρνηση αδυνατούσε να στηρίξει

τους αγώνες. Σ’ αυτόν οφείλεται η πρόταση προς τον πρίγκιπα της Ελλάδας

Κωνσταντίνο για τη δημιουργία της Ελληνικής Οργανωτικής Επιτροπής

Ολυμπιακών Αγώνων. Στο Βικέλα οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος η επιτυχία

των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας και χωρίς αυτόν η Ολυμπιακή κίνηση θα

είχε πιθανόν πεθάνει εν τη γενέσει της»61.

Η φιλοτελική υστεροφημία του Βικέλα.

59 Βικέλας ό.π. σ. 283-284. 60 Δήμος Βέροιας, Έτος Αθλητισμού και Νεολαίας ‘’Δ. Βικέλας’’, Βέροια 2008, σ. 218. 61 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 585.

37

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

Όπως έχει προαναφερθεί, η επιτυχία των πρώτων διεθνών Ολυμπιακών

Αγώνων της Αθήνας (1896), έκανε τους Έλληνες να εκφράσουν την επιθυμία για

τη μόνιμη τέλεση των αγώνων στην Ελλάδα. Όλα έδειχναν ότι οι Έλληνες

προσανατολίζονταν σε νέα διοργάνωση των αγώνων, ενώ ο τύπος, με αφορμή

την πρόταση-ευχή που είχε κάνει ο βασιλιάς Γεώργιος, προέτρεπε την ελληνική

κυβέρνηση να καθιερώσει με νόμο τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων

στην Αθήνα. Πολλά όμως μηνύματα έφθαναν και από το εξωτερικό. Λίγες ημέρες

μετά τη λήξη των αγώνων δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Times» του Λονδίνου

ένα άρθρο, στο οποίο εκφραζόταν η ευχή να ορισθεί η Αθήνα μόνιμη έδρα των

Ολυμπιακών Αγώνων και το οποίο αναδημοσιεύτηκε στο «Άστυ» στις 11

Απριλίου 1896 : «…γενικώς εκφράζεται η ευχή όπως αι Αθήναι ορισθώσιν εις το

μέλλον ως παγία έδρα των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι Παρίσιοι εξελέγησαν ήδη

υπό του Αθλητικού Συνεδρίου ως θέατρον των αγώνων κατά το 1900, αλλ’ επειδή

ουδεμία οριστική απόφασις ελήφθη ως προς τας εν τω μέλλοντι εορτάς, δυνατόν

38

είναι να εισακουσθώσιν αι δίκαιαι αιτήσεις των Αθηνών…»62. Η προσπάθεια αυτή

υποστηρίχθηκε και από την αμερικανική ομάδα. Οι Αμερικανοί δήλωναν ότι

«αυτοί οι αγώνες δεν θα πρέπει να φύγουν ποτέ από τα πάτρια εδάφη τους»63.

Μπροστά στη νέα αυτή κατάσταση, ο Κουμπερτέν ζήτησε από τον

διάδοχο, ο οποίος ήταν πρόεδρος της επιτροπής, οι Ολυμπιακοί Αγώνες που θα

διοργανώνονταν στην Ελλάδα να μην ονομαστούν διεθνείς64.

Εν τω μεταξύ, ο τότε πρωθυπουργός Θεόδωρος Δηλιγιάννης,

παρασυρόμενος από τον τύπο και τη δημόσια γνώμη, υπέβαλε στη βουλή

νομοσχέδιο που αφορούσε την ανάπτυξη της γυμναστικής στην Ελλάδα και τη

μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα65. Η ενέργεια αυτή βρήκε

αντίθετο τον πρόεδρο της ΔΟΕ Κουμπερτέν, ο οποίος σύμφωνα με τον

κανονισμό ανέλαβε την προεδρεία μετά το Βικέλα, διότι οι δεύτεροι Ολυμπιακοί

Αγώνες του 1900 σύμφωνα με την απόφαση του Διεθνούς Συνεδρίου θα

γίνονταν στο Παρίσι66.

Ο Βικέλας, για να προλάβει τις εξελίξεις, υποστήριξε ότι οι αποφάσεις της

Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής δεν μπορούσαν να αλλάξουν παρά μόνο αν

συγκαλούνταν ένα νέο συνέδριο. Το επιχείρημα αυτό του Βικέλα, ότι δεν

μπορούν να αλλάξουν οι αποφάσεις του συνεδρίου, δημιούργησε αντιδράσεις

και, όσο περνούσαν οι μέρες, οι επιθέσεις του τύπου κατά του Βικέλα γίνονταν

δριμύτερες. Η εφημερίδα «Καιροί» βάζοντας τον τίτλο «Όχι Αθήναια Διεθνείς»,

έγραφε ότι ο Βικέλας ήθελε να απομακρύνει τα βλέμματα των Ελλήνων από τους

Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Κουμπερτέν όξυνε ακόμη περισσότερο τις

σχέσεις των Ελλήνων και της Διεθνούς Επιτροπής στέλνοντας ένα γράμμα στην

εφημερίδα Times της Νέας Υόρκης, στο οποίο έγραφε:

«Είναι φυσικό η μεγαλειώδης επιτυχία που κέρδισε το εγχείρημά μας να

δημιουργήσει στους Έλληνες την επιθυμία να την μονοπωλήσουν προς δικό τους

όφελος, αλλά δεν μπορούμε να συγκαταθέσουμε σ’ ένα τέτοιο σχέδιο. Από την

πλευρά μου, έχοντας επιθυμήσει τους Αγώνες της Αθήνας, όταν οι ίδιοι οι

62 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 69 - Σκιαδάς Ε., ό.π., σ. 131. 63 Ross J., Ολυμπιακοί Αγώνες-Επιστροφή στην κοιτίδα τους, Αθήνα 2004, σ. 133. 64 Γεωργιάδης Κ., ό.π., σ. 65. 65 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 352. 66 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 69.

39

Αθηναίοι δεν τους πίστευαν και τους απωθούσαν, εκτιμώ ότι δεν έχει έρθει η

στιγμή να απαρνηθώ ένα έργο που μόλις εγκαινιάστηκε με τέτοια λαμπρότητα».

Ο τύπος ζήτησε από το Βικέλα να παραιτηθεί για να μη συνεργαστεί με

τον υβριστή της πατρίδας του, ζήτησε επίσης την ανάκληση της εντολής από τον

Πανελλήνιο Σύλλογο και τη διακοπή των σχέσεων μεταξύ της Ελληνικής

Ολυμπιακής Επιτροπής και της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Ακόμη να μην

έπαιρνε μέρος κανένας Έλληνας στους Διεθνείς Αγώνες, αν αυτοί τελούνταν υπό

την προεδρία του Κουμπερτέν. Όλα αυτά δημοσιεύονταν στον ελληνικό τύπο για

να παρουσιαστεί ο νέος πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής ως ένα άτομο που

μάλλον προξενούσε ζημιά στο διεθνή αθλητισμό67.

Εν τω μεταξύ στις ελληνικές εφημερίδες είχαν δημοσιευθεί ανακριβείς

πληροφορίες, ότι ο Βικέλας κατόρθωσε να πείσει και το Βασιλιά Γεώργιο και το

διάδοχο ότι η μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα ήταν όχι

μόνο αδύνατη, αλλά και ασύμφορη για τον ανύπαρκτο ως τώρα ελληνικό

αθλητισμό. Εξ αιτίας των επικρίσεων από τον ελληνικό τύπο ο Βικέλας έστειλε

επιστολή στους «Times» του Λονδίνου για την αποκατάσταση της αλήθειας68.

Ο Βικέλας σκέφθηκε μία μέση λύση, την οργάνωση μόνιμων Διεθνών

Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, που θα διοργανώνονται κάθε τέσσερα χρόνια

στα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων που είχαν

θεσμοθετηθεί από το συνέδριο στο Παρίσι. Έστειλε επιστολή προς τα μέλη της

Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής και ζήτησε τη σύγκληση δεύτερου Ολυμπιακού

Συνεδρίου, το οποίο θα συμπλήρωνε το έργο του Συνεδρίου της Σορβόννης του

1894 και θα καθιέρωνε αυτούς τους αγώνες. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή

αποφάσισε τη σύγκληση του συνεδρίου και για τη συζήτηση της πρότασης του

Βικέλα και για την προπαρασκευή των δεύτερων Ολυμπιακών Αγώνων που θα

γίνονταν στο Παρίσι το 1900. Το συνέδριο ορίστηκε να γίνει στη Χάβρη της

Γαλλίας τον Ιούλιο του 1897. Όμως μεσολάβησε ο ατυχής πόλεμος του 1897, με

αποτέλεσμα, όπως ήταν φυσικό, να εγκαταλειφτεί η ιδέα της μόνιμης τέλεσης των

Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα. Και φυσικά η Ελλάδα δεν

αντιπροσωπεύτηκε στο συνέδριο της Χάβρης και έτσι η πρόταση του Βικέλα δεν 67 Γεωργιάδης Κ., ό.π., σ. 65-67. 68 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 151.

40

συζητήθηκε καθόλου69. Αν και ο Βικέλας σε πολλά γράμματά του προς τον

Κουμπερτέν τον παρακαλούσε να παρουσιάσει την πρότασή του, εκφράζοντας

την πίστη του ότι ο ελληνικός αθλητισμός θα αναπτύσσεται παρ’ όλες τις

κακοτυχίες, ο δεύτερος δεν ανταποκρίθηκε. Ο Βικέλας άρχισε να σκέφτεται την

παραίτησή του από μέλος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής και τον Ιούνιο

του 1899 το έκανε πράξη. Την απόφασή του τη στήριξε στο γεγονός ότι ήταν

μεγάλος σε ηλικία και θα ήταν προτιμότερο τη θέση του να την πάρει κάποιος

νεώτερος. Μετά την παραίτηση του Βικέλα, τη θέση του κατέλαβε ο Αλέξανδρος

Μερκάτης, παιδικός φίλος του διάδοχου Κωνσταντίνου70.

Τον Ιανουάριο του 1897, με πρωτοβουλία του Πανελλήνιου Γ.Σ., ιδρύθηκε

ο Σύνδεσμος Ελληνικών Αθλητικών και Γυμναστικών Σωματείων (ΣΕΑΓΣ), ο

οποίος κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον για τη γυμναστική και τον αθλητισμό (το

1928 μετονομάστηκε ΣΕΓΑΣ με απλό αναγραμματισμό για λόγους ευφωνίας)71.

Την άνοιξη του 1899 ανακινήθηκε και πάλι το ζήτημα της αποπεράτωσης

του Παναθηναϊκού Σταδίου, το οποίο από το 1896 είχε μείνει ημιτελές και ο

Γεώργιος Αβέρωφ δέχθηκε πρόθυμα να καταβάλει και το υπόλοιπο της δαπάνης,

με τον όρο να καθιερωθεί με νόμο η γυμναστική στην Ελλάδα, καθώς επίσης και

η τέλεση των αγώνων. Ο τότε υπουργός Παιδείας Αθανάσιος Ευταξίας ψήφισε το

νόμο ΒΧΚΑ «περί γυμναστικής», όπου θεσπίστηκε η μόνιμη τέλεση των

Ολυμπιακών Αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια στην Αθήνα. Η Ελλάδα, σύμφωνα με

το νόμο, έπρεπε να τελέσει το 1900 τους δεύτερους Ολυμπιακούς Αγώνες οι

οποίοι όμως είχαν ανατεθεί στο Παρίσι (από το 1894 στο Διεθνές συνέδριο) και

το 1904 τους τρίτους Ολυμπιακούς που επίσης είχαν ανατεθεί στον Άγιο

Λουδοβίκο. Το διάβημα αυτό της κυβέρνησης, με νόμο να τελέσει τους ήδη

προαποφασισμένους Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες από το Διεθνές συνέδριο

του 1894, όξυνε ακόμη περισσότερο την τεταμένη κατάσταση που υπήρχε μεταξύ

της Ελλάδας και της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, με αποτέλεσμα να

προκληθούν πολλά ειρωνικά σχόλια για την ενέργειά της αυτή.

69 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 354. 70 Ross J., ό.π., σ. 135 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 151-153. 71 Σκιαδάς Ε., ό.π., σ. 133-135.

41

Το πρώτο άρθρο του νόμου ΒΧΚΑ ανέφερε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Σκοπός της γυμναστικής είνε η ανάπτυξις των σωματικών και η εν ακμή

διατήρησις των ψυχικών δυνάμεων, η εν τη καρτερία έξις και η δια τον

στρατιωτικόν βίον προπαρασκευή των νέων». Οι ρυθμίσεις, τις οποίες εισήγαγε ο

νόμος, υπήρξαν πραγματικά ευεργετικές για τον ελληνικό αθλητισμό. Η

γυμναστική καθιερώθηκε υποχρεωτικό μάθημα από το δημοτικό σχολείο μέχρι

το πανεπιστήμιο και έγινε ισότιμο με όλα τα άλλα μαθήματα προκειμένου «…να

προπαρασκευασθή ο παις εξ απαλών ονύχων γυμναστικώς μορφούμενος εν

ευρυθμία και πειθαρχία και τάξει εις τέλειον στρατιώτην του μέλλοντος…». Ο

νόμος προέβλεπε να υπάρχει σε κάθε σχολείο γυμναστήριο, ιδρυόμενο και

συντηρούμενο από το κράτος, για αποκλειστικά σχολική χρήση. Οι ώρες

διδασκαλίας της γυμναστικής που ορίσθηκαν ήταν τρεις φορές την εβδομάδα.

Αποφασίσθηκε η εισαγωγή της σκοποβολής στα σχολεία και της κολύμβησης

όπου φυσικά ήταν αυτό δυνατόν. Ο ίδιος νόμος προέβλεψε για πρώτη φορά την

ίδρυση Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου, για την άσκηση των φοιτητών όλων των

σχολών. Για την εκπαίδευση των δασκάλων της γυμναστικής, αποφασίστηκε η

ίδρυση Σχολής Γυμναστών. Η φοίτηση στη σχολή αυτή ήταν διετής, οι δε

εγγραφόμενοι έπρεπε να είναι φοιτητές και να έχουν συμπληρώσει διετή

πανεπιστημιακή φοίτηση. Επίσης ορίστηκε κάθε χρόνο να γίνονται Πανελλήνιοι

Αγώνες, οι οποίοι θα οργανώνονται από την Επιτροπή των Ολυμπιακών

Αγώνων και του Συνδέσμου των Ελληνικών Γυμναστικών και Αθλητικών

Σωματείων (ΣΕΓΑΣ). Ο νόμος ανέφερε ότι ένα από τα κύρια μελήματα της ΕΟΑ

ήταν η τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων ανά τετραετία.

Για το σκοπό αυτό ανασυγκροτήθηκε η Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων

η οποία είχε αυτοδιαλυθεί μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 189672. Εκδόθηκε

Βασιλικό διάταγμα «Περί διορισμού επιτροπής επί των Ολυμπιακών Αγώνων».

Τη νέα αυτή επιτροπή την αποτελούσαν δέκα μέλη τα οποία διορίστηκαν μετά

από πρόταση του διαδόχου Κωνσταντίνου, ο οποίος ορίστηκε πρόεδρος της

επιτροπής. Ως μέλη της δεκαμελούς επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων

διορίστηκαν οι εξής: Σπυρίδωνας Ε. Στάης, Σπυρίδωνας Λάμπρος, Γ. Στρέιτ, Μ.

72 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 355 - 357 - Σκιαδάς Ε., ό.π., σ. 131, 132, 137.

42

Στελλάκης, Κωνσταντίνος Μάνος, Μιλτιάδης Νεγρεπόντης, Κ. Μηλιώτης-

Κομνηνός, Παύλος Γ. Σκουζές, Π. Π. Καλλιγάς και Νικόλαος Θων. Γενικός

γραμματέας της επιτροπής με υπόδειξη του διαδόχου διορίστηκε ο Σπυρίδων

Λάμπρου και ταμίας ο Παύλος Γ. Σκουζές73.

Ο Βικέλας έμεινε μακριά από όλες αυτές τις εξελίξεις, βρισκόταν πια εκτός

Ολυμπιακής τροχιάς. Βέβαια, όταν παρουσιαζόταν ευκαιρία, έδειχνε τον

φιλαθλητισμό του. Ένα σημαντικό δείγμα της φίλαθλης φιλοσοφίας του είναι η

επιστολή που έστειλε προς το περιοδικό «Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρηση

της Ανατολής». Η επιστολή απευθυνόταν προς τον Μιλτιάδη Νεγροπόντη,

πρόεδρο του Ποδηλατικού Συλλόγου Αθηνών. Την επιστολή την έστειλε ο

Βικέλας το Δεκέμβριο του 1898 και δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1899. Στην

επιστολή αυτή ο Βικέλας αναπτύσσει το συλλογισμό του γύρω από την άθληση,

τις επιπτώσεις και τις εξελίξεις του ελληνικού αθλητισμού μετά τους Ολυμπιακούς

Αγώνες του 1896: «…ήρχισε πάλιν σκέψις και ενέργεια περί τα του αθλητισμού.

σκέψις και ενέργειαι μαρτυρούσαι, ότι συνείδομεν πάντες κατά πόσον η σωμασκία

ως μέσον αγωγής, ως μέσον προς διάπλασιν της κατόπιν ημών γενεάς, δύναται

και οφείλει να συμπεριληφθή εις τα μέτρα, δια των οποίων επιζητούμεν την

μέλουσαν ανόρθωσιν. …Η «Επιθεώρησίς σας αυτοκαλείται και είναι «Ποδηλατική

και Αθλητική». Ομολογώ, ότι ήθελα προτιμήσει αντιστρόφως τας λέξεις, αλλ’

εννοώ τους λόγους δια τους οποίους προηγείται η «ποδηλατική». Η μικρολόγος

ένστασίς μου υποδεικνύει τι φρονώ περί αθλητισμού. Δεν υποτιμώ βεβαίως την

γυμναστικήν. Απ’ εναντίας, αναγνωρίζω πληρέστατα το χρήσιμον της παραδοχής

της εις το εκπαιδευτικόν μας πρόγραμμα. Αλλ’ όμως πιστεύω ότι δεν θα

παρεννοηθώ, ούτε θα κατηγορηθώ παρ’ υμών, λέγων ότι, καθώς δια της

γραμματικής εισαγόμεθα εις την γνώσιν και την χρήσιν της γλώσσης, καθώς η

εκμάθησις των κανόνων και κλιμάκων της μουσικής προηγείται της εκτελέσεως

μελών αρμονικών, ούτω και η γυμναστική δύναται να θεωρηθεί ως εισαγωγική

προπαίδευσις δια τον αθλητισμόν. Την μεγάλην του αθλητισμού σημασίαν

εξετίμησαν και ανέδειξαν κατά μεν την αρχαιότητα η Ελλάς, τη δε σήμερον η

Αγγλία».

73 Σκιαδάς Ε., ό.π., σ. 141, 163.

43

Επίσης, τον Ιούνιο του 1904, ο Βικέλας, ενώ πλησίαζε τα 70,

εκπροσώπησε το Πανεπιστήμιο Αθηνών στο διεθνές συνέδριο των Βρυξελλών,

με θέμα τον αθλητισμό και τη γυμναστική. Εκεί, σύμφωνα με το Λινάρδο, ο

Βικέλας είχε την ευκαιρία να επιτύχει την προσέγγιση της Ελληνικής Επιτροπής

Ολυμπιακών Αγώνων και της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής για τους

Μεσολυμπιακούς Αγώνες του 1906.

Το 1906 ο Βικέλας έγινε μέλος του Εθνικού Γ.Σ. μαζί με επιφανείς

Αθηναίους, όπως ο Αντώνιος Μπενάκης, ο ολυμπιονίκης Μιχαήλ Δώριζας, ο

Λέανδρος Κωστή Παλαμάς 74.

Η συμβιβαστική πρόταση του Βικέλα έδωσε τη λύση κι έτσι άρχισαν οι

ενδιάμεσοι Ολυμπιακοί Αγώνες, γνωστοί ως Μεσολυμπιακοί. Οι Αγώνες έγιναν

μία φορά το 1906 στην Αθήνα και ο Βικέλας παραβρέθηκε ως επίσημος θεατής

στους αγώνες αυτούς. Δεν συμμετείχε στο οργανωτικό μέρος των

Μεσολυμπιακών Αγώνων, γιατί στράφηκε σε άλλους τομείς. Τον απασχολούσε η

επιτυχία του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων»75.

Οι παραπάνω Αγώνες της Αθήνας (1906) έγιναν με την ευκαιρία

συμπλήρωσης δέκα χρόνων από την ανασύσταση του θεσμού. Ο Κουμπερτέν

δεν παρευρέθηκε στους αγώνες αυτούς, με τη δικαιολογία ότι την άνοιξη του

ίδιου χρόνου γινόταν στο Παρίσι ένα σπουδαίο συνέδριο γραμμάτων και τεχνών,

το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα την εισαγωγή καλλιτεχνικού συναγωνισμού στους

Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Otto Mayer, στο βιβλίο του με τίτλο «Δια μέσου των

Ολυμπιακών κρίκων» (1960), αναφέρει ότι ο Κουμπερτέν προσπάθησε να βρει

μια δικαιολογία και δεν παρευρέθηκε στους Β’ Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας

του 190676.

Στο πρόγραμμα των αγώνων συμπεριελήφθησαν έντεκα κλασικά

αθλήματα, τα οποία ήταν ο στίβος, η οπλομαχία, η κολύμβηση, η κωπηλασία, η

ποδηλασία, η γυμναστική, η πάλη, η άρση βαρών, η σκοποβολή, το τένις και το

ποδόσφαιρο. Χρησιμοποιήθηκαν όλες οι εγκαταστάσεις που είχαν δημιουργηθεί

το 1896, δηλαδή το Παναθηναϊκό Στάδιο, το Σκοπευτήριο Καλλιθέας, το

74 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 122-123, 153-154. 75 Γιάτσης Σ., ό.π., σ. 16-17. 76 Ταρασουλέας Α., Ολυμπιάδες στην Αθήνα, Αθήνα 1988, σ. 115 – Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 498.

44

Ποδηλατοδρόμιο, ο Φαληρικός όρμος για τα ναυταθλητικά αγωνίσματα, η κυκλική

αίθουσα του Ζαππείου για την ξιφασκία και τα γήπεδα του Ομίλου Αντισφαίρισης

Αθηνών για το τένις77.

Οι Μεσολυμπιακοί του 1906 σημείωσαν μεγάλη επιτυχία, αφού

συμμετείχαν 20 κράτη και έλαβαν μέρος 890 αθλητές. Παρά το γεγονός ότι η

διοργάνωση των αγώνων ήταν άψογη, οι παραπάνω αγώνες δεν

αναγνωρίστηκαν ποτέ από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή ως Ολυμπιακοί και οι

νικητές δεν περιελήφθησαν στους επίσημους Ολυμπιακούς καταλόγους78.

Την πρώτη θέση κατέλαβαν οι Γάλλοι, οι οποίοι κατέκτησαν 20 χρυσά

μετάλλια, 10 αργυρά και 14 χάλκινα. Οι Έλληνες κατέλαβαν τη δεύτερη θέση με 9

χρυσά, 15 αργυρά και 18 χάλκινα, ενώ την τρίτη θέση πήρε η Γερμανία με 10

χρυσά, 15 αργυρά κι 6 χάλκινα. Ιστορική έμεινε η νίκη του Ολυμπιονίκη Δημήτρη

Τόφαλου στην άρση βαρών που πήρε το χρυσό μετάλλιο κάνοντας παγκόσμιο

ρεκόρ με 142 κιλά και 800 γραμμάρια79.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η αθλητική και η πολιτιστική κίνηση στη χώρα μας

και γενικότερα στην Ευρώπη έχει ωφεληθεί πάρα πολύ από τους

Μεσολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας80.

Η επίδραση των Ολυμπιακών Αγώνων όπως γράφει ο Χρυσάφης «απέβη

δια την σωματικήν αγωγήν αληθώς ευεργετική, διότι την ηνάγκασε να

προσανατολισθή οριστικώς προς την ορθήν κατεύθυνσιν….»81.

Ιστορικοί του αθλητισμού επεσήμαναν ότι οι αγώνες της Αθήνας έδωσαν

πνοή στο Ολυμπιακό κίνημα. Μάλιστα ο χρονικογράφος των Ολυμπιακών

Αγώνων Mallon υποστήριξε ότι «είναι ίσως οι σημαντικότεροι Ολυμπιακοί Αγώνες

της σύγχρονης εποχής, επειδή έσωσαν το Ολυμπιακό κίνημα»82.

77 Εγκυκλοπαίδεια, ό.π., σ. 37- 38. 78 Μουρατίδης Ι., ό.π., σ. 498- 499. 79 Εγκυκλοπαίδεια, ό.π., σ. 37- 38. 80 Καϊμακάμης Β., ό.π., σ. 72, 75. 81 Χρυσάφης Ι., ό.π., σ. 360. 82 Ross J., ό.π., σ. 143.

45

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στο πρώτο Διεθνές Συνέδριο η παρουσία του Βικέλα ήταν σε πρωτεύουσα

θέση. Ο Δημήτριος Βικέλας είχε θριαμβεύσει. Ως πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς

Ολυμπιακής Επιτροπής πέτυχε το σκοπό του, αν και δεν είχε καμία έγκριση από

την ελληνική κυβέρνηση. Προέβη σ’ αυτή τη διεκδίκηση, γιατί ήταν βαθιά

πεπεισμένος ότι η αναβίωση του αρχαιοελληνικού αυτού θεσμού θα ωφελήσει

όχι μόνο την πατρίδα του την Ελλάδα, αλλά και όλο τον κόσμο.

Έβλεπε ότι με τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, η

μικρή πατρίδα του θα έβγαινε από την αφάνεια, θα προχωρούσε στην Ευρώπη.

Εδώ ακριβώς εστιάζεται η προσφορά του Βικέλα στην Ελλάδα, στα τέλη του 19ου

αιώνα, μια προσφορά ανεκτίμητη διεθνούς εμβέλειας.

Με τα πειστικά επιχειρήματα, την επιμονή και το κύρος του, ο Βικέλας,

παρέκαμψε τις αντιδράσεις και ως πρόεδρος της πρώτης Διεθνούς Ολυμπιακής

Επιτροπής βοήθησε σημαντικά στην οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του

1896.

Οι πρώτοι Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν αδιαμφισβήτητη επιτυχία και

παγκόσμια απήχηση. Στην Αθήνα του 1896 αναγεννήθηκε η ολυμπιακή ιδέα και

το φίλαθλο πνεύμα στο νεώτερο κόσμο. Τα οράματα όλων εκείνων, που

πίστεψαν στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, έγιναν θεσμός, ο οποίος

θεμελιώθηκε τόσο γερά, ώστε να αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη αθλητική και

πολιτιστική εκδήλωση.

Χωρίς το Βικέλα δεν θα υπήρχαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 στην

Αθήνα και χωρίς την Αθήνα το μέλλον των Ολυμπιακών Αγώνων θα ήταν ίσως

αβέβαιο. Επομένως θα μπορούσε κανείς να εκφράσει και την άποψη ότι η όλη

ιδέα για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων θα χανόταν ενδεχομένως για

πάντα.

46

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

Ο Δημήτριος Βικέλας από την παιδική του ηλικία έδωσε δείγματα του

ταλέντου του. Σε ηλικία 14 ετών έγραψε το πρώτο του ποίημα, με αφορμή τον

πρόωρο θάνατο της μνηστής του εξαδέλφου του. Επίσης τον ίδιο χρόνο (1849)

στην Οδησσό, όπου διέμεινε για λίγο λόγω επαγγελματικής απασχόλησης του

πατέρα του, με την ενθάρρυνση του δασκάλου του της Γαλλικής, του Ελβετού

Weiss, μετέφρασε την τραγωδία του Ρακίνα «Εσθήρ». Ένα χρόνο αργότερα, στο

Λύκειο του Ευαγγελίδη στην Ερμούπολη, ανέβηκε η μαθητική παράσταση του

έργου «Εσθήρ» του Ρακίνα σε μετάφραση του Δ. Βικέλα. Ο Ευαγγελίδης

ενθουσιάστηκε από την παράσταση και δημοσίευσε το έργο μαζί με άλλα

ποιήματα του Βικέλα.

47

Ο Δημήτριος Βικέλας, μ’ ένα βιβλίο στο χέρι σε μια λογοτεχνική συγκέντρωση των μαθητών του Λυκείου Ευαγγελίδη, στη Σύρο, το 1850.

48

Αργότερα ο Βικέλας χαρακτήρισε ως λάθος την πρόωρη δημοσίευση,

όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του «Η ζωή μου», γι’ αυτό και προσπάθησε να

περιορίσει τον αριθμό των αντιτύπων της «Εσθήρ» καταστρέφοντας όσα

αντίτυπα μπορούσε να βρει.

Ο θείος της μητέρας του Κωνσταντίνος Βασιλείου, ο οποίος διέπρεψε ως

διπλωματικός υπάλληλος στη Ρωσία, όταν έλαβε το βιβλίο του Βικέλα («Εσθήρ,

τραγωδία του Ρακίνα και άλλα διάφορα ποιήματα», υπό Δημητρίου Βικέλα), τον

συμβούλεψε με επιστολή του: «Μη σπεύδης, εις δημοσίευσιν. Γράφε αλλ’ άφινε

το γραφέν να κοιμηθή επί εν ή δύο έτη. Λησμόνει το, και όταν το επανίδης θα

κρίνης καλλίτερον περί της αξίας του, και περί των διορθώσεων όσων είναι

επιδεκτικόν».

Επίσης στο Λύκειο του Χρήστου Ευαγγελίδη, μαζί με το συμμαθητή του

Εμμανουήλ Ροΐδη (αργότερα επίσης σημαντικός Έλληνας λόγιος), εξέδιδαν την

εβδομαδιαία μαθητική εφημερίδα Λυκείου «Μέλισσα»83.

Από το 1853 άρχισε συστηματικά τη μετάφραση αρχαίων, αλλά και

νεώτερων συγγραφέων. Από τα Αγγλικά μετέφρασε το τέταρτο άσμα του

«Απολεσθέντος Παραδείσου» του Μίλτωνα, από τα Γερμανικά μετέφρασε

αποσπάσματα από το «Χέρμαν και Δωροθέα» του Γκαίτε και από τα Ιταλικά την

πρώτη πράξη της «Αντιγόνης» του Αλφιέρι.

Το 1864 δημοσίευσε στο περιοδικό «Χρυσαλλίδα» τη μετάφραση της

σκηνής του κήπου του Φάουστ του Γκαίτε.

Το 1869 δημοσίευσε στο «Εθνικό Ημερολόγιο» μετάφραση σε δημοτικούς

στίχους της Ζ’ ραψωδίας της Οδύσσειας προσπαθώντας, όπως είπε, να μιμηθεί

το ύφος των δημοτικών τραγουδιών84.

Το 1862 δημοσίευσε στο Λονδίνο μία συλλογή από στίχους του με τίτλο

«Στίχοι». Στα 19 ποιήματα της συλλογής αυτής που γράφτηκαν την περίοδο

1857-1862, σύμφωνα με τον Οικονόμου, εμφανίζεται η ψυχική κατάσταση του

Βικέλα εκείνη την εποχή, διότι τα περισσότερα από τα ποιήματα αυτά είναι

μελαγχολικά. Το ποίημα με τον τίτλο «Το όνειρόν μου», που το έγραψε το

83 Βικέλας Δ., ό.π., σ. 105,106,144,150,151. 84 Τερδήμου Μ., Χρονολόγιο Δημητρίου Βικέλα, Ηράκλειο 1991, σ. 25 - Σαμαρτζίδης Χρ., ό.π., σ. 12.

49

Σεπτέμβριο του 1859, δεν συμπεριελήφθη στη συλλογή ποιημάτων του, αλλά

δημοσιεύθηκε το 1864 στο περιοδικό «Χρυσαλλίδα»85.

Το ίδιο έτος, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ευνομία» το ποίημα με τον

τίτλο οι «Αρχαίοι». Στο ποίημά του αυτό υποστηρίζει ότι τα ελαττώματα των

σύγχρονων Ελλήνων παρατηρούνται και στους προγόνους τους.

Από μία επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη (1855) εμπνεύστηκε το

ποίημα «Αναμνήσεις της Πριγκήπου».

Τον Ιούλιο του 1863 κατά την επιστροφή του στο Λονδίνο από την Ελλάδα

(όπου ήρθε για να παρευρεθεί στο γάμο της αδελφής του Αικατερίνης με τον

Αριστείδη Οικονόμου), έγραψε το ποίημα «Επί του Δουνάβεως».

Το 1885 δημοσίευσε στην Αθήνα σε β’ έκδοση την ποιητική του συλλογή

του 1862 με τίτλο «Στίχοι» και συμπεριέλαβε όλα τα ποιήματά του μέχρι εκείνη

την εποχή, όσα έκρινε άξια δημοσίευσης.

Το ποίημα «Σκιαί και φως», το οποίο αργότερα το μετονόμασε «Παρά τον

Τάμεσιν» και το ποίημα «Η σκλαβιά και ο γάμος» είναι από τα πιο αξιόλογα.

Άλλα ποιήματά του όπως η «Μητρική τύφλωσις», το «Μη ξεχνάς», το «Τι λέγει η

θάλασσα», που το έγραψε το 1884 με αφορμή τις αναμνήσεις του από τη

διαδρομή Πειραιάς-Μασσαλία, που είχε κάνει το 1852, όταν πήγε για πρώτη

φορά στην Αγγλία, «Τα ορφανά» κ.ά. δεν είναι ανάξια προσοχής, αφού είναι

γραμμένα με χάρη και λεπτότητα και συγκινούν τον απλό αναγνώστη. Ο Βικέλας

τραγούδησε ό,τι τον συγκίνησε, ό,τι απλά αγάπησε, χωρίς απαιτήσεις και βλέψεις

ποιητή86.

Το Βικέλα τον απασχολούσε το γλωσσικό ζήτημα. Τήρησε το μέτρο,

ακολούθησε μια μέση οδό, δημιουργώντας ένα δικό του ύφος. «Έγραφα εις την

γλώσσαν, την οποίαν ομιλούμεν και την έγραφα όπως την προφέρομεν»,

αναφέρει στο έργο του «Η Ζωή μου» και συνεχίζει δείχνοντας τον

προβληματισμό του: «Δεν συμφωνώ με τους ποιητάς όσοι, δια να εξασφαλίσουν

δήθεν την αθανασίαν των έργων των, γράφουν εις την γλώσσαν, η οποία θα

υπάρξη, και αποφεύγουν πάσαν λέξιν, πάσαν έκφρασιν, πάντα σχηματισμόν, αν 85 Οικονόμου Α., Τρεις Άνθρωποι - Συμβολή εις την ιστορίαν του ελληνικού λαού, Αθήνα 1953, σ. 125, 129. 86 Λέτσας Α., Δημήτριος Βικέλας, Θεσσαλονίκη 1951, σ. 20-22 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 188 – Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 26-28, 59-60.

50

δεν υπάρχη εις το συντακτικόν ή εις τα λεξικά της αρχαίας. Αλλά δεν συμφωνώ

και με όσους δεν θέλουν ν’ αναγνωρίσουν την πρόοδον της γλώσσης μας και

γράφουν εις την προ της Επαναστάσεως γλώσσαν των Κλεφτών, αποφεύγοντες

πάντα νεωτερισμόν και αυτήν ακόμη την ορθογραφίαν. Οι μεν σφάλλουν, διότι

πηδούν εις το μέλλον το οποίον δεν γνωρίζουν, οι δε, κατ’ αντίστροφον λόγον,

διότι προσκολλώνται εις το παρελθόν, λησμονούντες ότι η γλώσσα δεν είναι

στάσιμος και δεν ετελειοποιήθη εισέτι». Επίσης σε επιστολή, που έγραψε στη

μητέρα του το 1860 ομολογεί: «Η καρδία μου κλίνει προς την δημοτικήν, αλλά με

την σκέψιν ευρίσκω ότι υπάρχει και μία μέση οδός την οποίαν δύναταί τις ν’

ακολουθήση ασφαλώς»87. Την πρώτη Οκτωβρίου έγραφε στη μητέρα του

«…Διατί επί τέλους απεφάσισα να γράφω εις την δημοτικήν;». Επέλεξε τη

δημοτική γλώσσα στα ποιήματά του, χωρίς όμως υπερβολές, αλλά σε όλα τα

πεζά του κείμενα διατήρησε την καθαρεύουσα.

Το Νοέμβριο του 1859 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Πανδώρα» η μελέτη

του «Περί Παλαιολόγων» και τον Απρίλιο του 1860 πάλι στο περιοδικό

«Πανδώρα» η μελέτη του «Οι τελευταίοι των Παλαιολόγων εν Αγγλία», η οποία

αναδημοσιεύτηκε το 1893 στο βιβλίο του με τίτλο «Διαλέξεις και Αναμνήσεις».

Το Νοέμβριο του 1864 δημοσίευσε στην «Ευνομία» τη διατριβή του με τον

τίτλο «Η Δημοσιογραφία εν Αγγλία» και αναδημοσιεύτηκε το 1871 στην

επετηρίδα88.

Το 1867 γίνεται μέλος του «Συλλόγου προς ενθάρρυνσιν των ελληνικών

σπουδών εν Γαλλία». Ο Βικέλας είναι ο πρώτος μη Γάλλος που γίνεται μέλος του

συλλόγου, ενώ το 1894 εκλέγεται α’ αντιπρόεδρος και το 1895 εκλέγεται

πρόεδρος του συλλόγου αυτού.

Το Φεβρουάριο του 1896, με απόφαση του αρμόδιου Γάλλου υπουργού

Δημόσιας Εκπαίδευσης, ο Βικέλας συμμετείχε σε δεκαπενταμελή επιτροπή

μελέτης και διατύπωσης προτάσεων σχετικά με την αντικατάσταση της

ερασμιακής προφοράς της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με τη νεότερη ελληνική

προφορά. Την επιτροπή την αποτελούσαν οκτώ καθηγητές γαλλικών

πανεπιστημίων, πέντε διευθυντές του Υπουργείου Παιδείας, ο Ι. Ψυχάρης και ο 87 Βικέλας Δ., ό.π., σ. 405, 417, 425. 88 Οικονόμου Α., ό.π., σ. 133-134 - Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 29-30.

51

Δ. Βικέλας. Η επιτροπή αυτή συνήλθε, σύμφωνα με τον Οικονόμου Αλέξανδρο,

στις 5 Φεβρουαρίου 1896 και κάλεσε τον Μπουρνούφ, πρώην διευθυντή της

Γαλλικής Σχολής στην Αθήνα, να εκθέσει τις απόψεις του, οι οποίες ήταν υπέρ

της αντικατάστασης. Μετά τους Γάλλους ελληνιστές το λόγο πήρε ο Βικέλας, ο

οποίος διετύπωσε πρακτικές λύσεις. Πρότεινε να προστεθούν στις ανώτερες

τάξεις των Λυκείων και στις Φιλολογικές Σχολές των Πανεπιστημίων πρακτικές

παραδόσεις της Νεοελληνικής προφοράς και να κηρυχθεί επίσημα προαιρετική

στις εξετάσεις η Νεοελληνική προφορά, συμπεριλαμβανομένων και των

συμφώνων β, γ, δ, χ, και θ και του τονισμού των λέξεων. Αλλά η επιτροπή, κατά

πλειοψηφία, ήταν εναντίον της κατάργησης της ερασμιακής προφοράς. Όμως ο

Βικέλας μαζί με τον Ψυχάρη και τον Μπουρνούφ έπεισαν το Γάλλο υπουργό Εμίλ

Κόμπ να δώσει την ευχέρεια με σχετική εγκύκλιο, σύμφωνα με την πρόταση του

Βικέλα, σε όσους Γάλλους εκπαιδευτικούς επιθυμούσαν, να διδάξουν την αρχαία

ελληνική γλώσσα με την νεοελληνική προφορά89. Με δική του πρωτοβουλία το 1870 έγινε η σύσταση ελληνικής σχολής στο

Λονδίνο για να διδάσκονται ελληνικά γράμματα τα Ελληνόπουλα που ζούσαν

εκεί, παράλληλα η παραπάνω σχολή λειτούργησε ως κέντρο Ελληνισμού. Ένα

χρόνο αργότερα ο Βικέλας έδωσε διάλεξη σ’ αυτή τη σχολή με θέμα «Περί

νεοελληνικής φιλολογίας», την οποία δημοσίευσε τον ίδιο χρόνο και

αναδημοσίευσε το 1893 στο βιβλίο του με τίτλο «Διαλέξεις και Αναμνήσεις».

Το 1874, στο Λονδίνο εκδόθηκε σε βιβλίο στα Ελληνικά η ιστορική του

μελέτη γύρω από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με τίτλο «Περί Βυζαντινών».

Επίσης μετέφρασε στα ελληνικά εννέα από τα διηγήματα του Χανς

Κρίστιαν Άντερσεν, τα οποία δημοσιεύτηκαν το 1873 με τίτλο «Παραμύθια

Δανικά»90.

Ο Βικέλας είχε στενό δεσμό με το γαμπρό του Αρ. Οικονόμου, ο οποίος

φρόντιζε για την έκδοση πολλών πεζών, αλλά και θεατρικών έργων του στην

Αθήνα. Ο Αρ. Οικονόμου σε ένα γράμμα του προς το Βικέλα σχολίαζε την

απροθυμία της μεσαίας τάξης να διαβάσουν βιβλία με ουσιαστικό περιεχόμενο. 89 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 35, 92, 96-98 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 180, 189 – Οικονόμου Α., ό.π., σ. 457, 478, 483-486. 90 Γκλαβάς Σ., Ο Βικέλας και η τεχνική εκπαίδευση, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 78 - Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 37-38.

52

Αυτή η διαπίστωση οδήγησε κατά κάποιο τρόπο το ενδιαφέρον του Βικέλα «προς

ανάπτυξιν της έξεως του αναγιγνώσκειν».

Το 1887 ο Βικέλας από το Παρίσι που έμενε πια μόνιμα, επισκέφθηκε την

Αθήνα και έδωσε διάλεξη στην αίθουσα «Παρνασσός» με τον τίτλο «Περί βιβλίων

και περί της έξεως του αναγιγνώσκειν», στην οποία τόνιζε την αξία του βιβλίου

και ότι είναι ανάγκη να γενικευθεί η διάθεση για ανάγνωση καλών και χρήσιμων

βιβλίων. Για το λόγο αυτό υποστήριζε ότι πρέπει να υπάρχουν δημοτικές και

δανειστικές βιβλιοθήκες και στις μικρές επαρχιακές πόλεις, στα σχολεία, στους

στρατώνες, στις φυλακές κ.λπ.. Επίσης τόνισε την ανάγκη σύστασης μιας

εταιρίας που θα είχε ως αποκλειστικό σκοπό την έκδοση ωφέλιμων βιβλίων για

το λαό91. Η εργασία του αυτή «Περί βιβλίων και περί της έξεως του

αναγιγνώσκειν», δημοσιεύτηκε λίγους μήνες αργότερα στα περιοδικά

«Παρνασσός» και «Εστία» (στο άρθρο του αυτό μνημόνευε ακόμη, ως

παραδείγματα πετυχημένης προσπάθειας για την κυκλοφορία λαϊκών βιβλίων, τη

σειρά «Γνώσις δια τον λαόν» του εκδοτικού οίκου «Τσάμπερς» της Σκωτίας και

την εταιρεία «Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Γνώσεων της Αγγλίας») και επίσης

περιελήφθη στο πολύτιμο υλικό του βιβλίου του «Διαλέξεις και Αναμνήσεις».

Επίσης στη μελέτη του με τον τίτλο «Το σχολείον του χωρίου», την οποία

δημοσίευσε στο περιοδικό «Εστία», ο Βικέλας εξέφρασε την ευχή «Είθε προ

πάντων να αποκτήσωμεν βιβλία απλά και εύληπτα, παρέχοντα εις τον λαόν

ανάγνωσιν ευάρεστον και επωφελή, ώστε ο μέλλων χειρώναξ ή γεωργός,

εξερχόμενος του σχολείου, όπου έμαθε να αναγιγνώσκη να εξακολουθή

αναγιγνώσκων και ωφελούμενος, αι δε φιλολογικαί αυτού τέρψεις να μη

περιορίζονται εις τον Μπερτόπουλον ή έστω και τον Ερωτόκριτον»92.

Το 1887 με Β. Διάταγμα η κυβέρνηση Τρικούπη τον διόρισε μέλος της

«Επιτροπής προς εξέτασιν των υποβληθέντων εις προκηρυχθέντα διαγωνισμόν

σχολικών βιβλίων»93.

Σε άλλες μελέτες του ασχολήθηκε με παιδαγωγικά ζητήματα. Στη μελέτη

του «Περί αγωγής» τόνιζε ότι η βάση της αγωγής πρέπει να δίνεται από την

91 Οικονόμου Α., ό.π., σ. 324, 325 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 176, 178. 92 Μανάφης Κ., Ο Δ. Βικέλας και το ωφέλιμο βιβλίο, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια 2008, σ. 29. 93 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 70.

53

οικογένεια και ότι το σχολείο «είναι αναγκαίον συμπλήρωμα της εντός του οίκου

δοθείσης αγωγής».

Όταν το 1890 επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη, έδωσε διάλεξη «Περί

αγωγής» στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως. Για την

ηθική μόρφωση των νέων είπε μεταξύ άλλων τα εξής: «… θα προσπαθήσω

απλώς και μόνον να θίξω ενώπιον υμών το μέγα ζήτημα της αγωγής. Λέγω της

αγωγής, όχι της εκπαιδεύσεως, διότι άλλο το μεν και άλλο το δε. ….Αγωνιζόμενοι

υπέρ του πολλαπλασιασμού και βελτιώσεως των σχολείων, δεν απαλλαττόμεθα

των μεγάλων ευθυνών, τας οποίας φέρομεν ως προς την ηθικήν μόρφωσιν των

νέων γενεών. Δεν είναι δίκαιον, ούτε ωφελεί να μεταβιβάζωμεν την ευθύνην

ταύτην εις τους διδασκάλους, εις τους οποίους παραδίδονται τα τέκνα. Το

σχολείον δεν αρκεί αυτό και μόνον. Ολόκληρος η κοινωνία φέρει την ευθύνην της

γενεάς, η οποία θα την διαδεχθή. …Ας μη λησμονώμεν ποτέ, ότι καθήκον έχομεν

να προετοιμάσωμεν τους νέους δια την πάλην του βίου, όχι μόνον διδάσκοντες εις

αυτούς γράμματα και επιστήμας και τους εξωτερικούς τύπους της καλής δήθεν

ανατροφής, αλλά προ πάντων μορφούντες τον χαρακτήρα των. Η μόρφωσις του

χαρακτήρος! Ιδού ο σκοπός, προς τον οποίον οφείλομεν ν’ αποβλέπωμεν.

….Πώς να προσδοκώμεν την καρποφόρησιν ηθικών παραγγελμάτων, εάν πρώτοι

ημείς δεν τα ακολουθούμεν; Προτού αναθρέψωμεν τα τέκνα μας, ανάγκη να

συμπληρώσωμεν την ιδίαν ημών ανατροφήν. Άλλως ματαιοπονούμεν. Το

πρώτον, το κύριον, το διαρκές εργαστήριον αγωγής είναι η οικογένεια.

…Αναλόγως του διδομένου παραδείγματος θα μορφωθή ο χαρακτήρ, θα

διαπλασθή η ψυχή του παιδός. …Προορισμός του σχολείου δεν είναι η

αναπλήρωσις της οικογενείας. …Του διδασκάλου η αποστολή περιορίζεται εις το

ν’ αναπτύξη, διορθώση και ανυψώση τον εντός της οικογενείας μορφωθέντα ήδη

χαρακτήρα του παιδός». Όπως φαίνεται έδινε μεγαλύτερη σημασία στη μόρφωση

του χαρακτήρα παρά στην πολυμάθεια, χωρίς βέβαια το ένα να αποκλείει το

άλλο94.

94 Βικέλας Δ., Άπαντα, τόμος Ε’, Αθήνα 1997, σ. 61-75.

54

Η ομιλία του αυτή δημοσιεύτηκε σε εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης

και της Αθήνας και αναδημοσιεύτηκε το 1893 στο βιβλίο του με τίτλο «Διαλέξεις

και Αναμνήσεις»95.

Να σημειωθεί ότι τις διαλέξεις και μελέτες, που έγραψε ο Βικέλας από το

1860 μέχρι το 1893 (οι περισσότερες δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες και

περιοδικά) τις συγκέντρωσε στο βιβλίο του «Διαλέξεις και Αναμνήσεις» (1893).

Το βιβλίο περιλαμβάνει τα παρακάτω 23 δοκίμια:

1. Περί βιβλίων και περί της έξεως του αναγιγνώσκειν.

2. Τα Παρίσια και η ελαφρά φιλολογία, (διάλεξη, στην οποία ο Βικέλας

επισημαίνει ποια προσόντα πρέπει να έχει ο αληθινός καλλιτέχνης και

ειρωνεύεται εκείνους που θεωρούν τη λογοτεχνία ελαφρά φιλολογία).

3. Περί νεοελληνικής φιλολογίας (στη μελέτη αυτή ο Βικέλας δίνει την

εικόνα της φιλολογικής κίνησης μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης,

κατά τους σκοτεινούς αιώνες της δουλείας και μετά από αυτήν).

4. Περί αγωγής.

5. Ημερολόγιον δημοδιδασκάλου.

6. Το σχολείον του χωρίου.

7. Αι αναμνήσεις του Σεττεμβρίνη (Ιταλού επαναστάτη, που πέρασε 14

χρόνια στη φυλακή και πέθανε το 1876).

8. Αλέξανδρος Κουμουνδούρος (σκιαγραφία του Έλληνα πολιτικού, του

οποίου τονίζει τα προσόντα, χωρίς να αποσιωπά τα ελαττώματα).

9. Αιμίλιος Έγγερος (νεκρολογία του σοφού Γάλλου καθηγητή και

ελληνιστή, πέθανε το 1885).

10. Γουλιέλμος Βάγνερ (νεκρολογία του γνωστού Γερμανού ελληνιστή,

πέθανε στη Νεάπολη το 1880).

11. Λεωνίδας Παλάσκας – Δεν πειράζει (διακεκριμένος αξιωματικός του

ναυτικού, ο οποίος έλεγε ότι η αληθινή πληγή της Ελλάδας είναι το «δεν

πειράζει»).

12. Ο μαρκήσιος του Σαιντ-Ιλαίρ (νεκρολογία του Γάλλου φιλέλληνα –

1889).

95 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 78-79.

55

13. Ο Φρήμαν εν Αμερική (εκθέτει την φιλελληνική δράση του διάσημου

Άγγλου ιστορικού – 1892).

14. Ο Γουσταύος Έιχταλ εν Ελλάδι 1833-1835 (αναμνήσεις του Γάλλου

φιλέλληνα από την Ελλάδα, όπου ταξίδεψε και παρέμεινε από το 1833-

1835).

15. 1863-1888 (διάλογος Μουρμούρη και Καλομάτη για την 25ετία του

βασιλιά Γεώργιου).

16. Λόγος εκφωνηθείς την 25η Μαρτίου 1889 (σε συμπόσιο

παρεπιδημούντων Ελλήνων στο Παρίσι).

17. Υπεξαίρεσις τουρκικής ναυαρχίδος (ιστορικό επεισόδιο του 1760).

18. Περιπλανήσεις Έλληνος τυχοδιώκτου (1811-1820).

19. Το νεκροταφείο των Αθηνών.

20. Εκ των άκρων της Αγγλίας.

21. Οι τελευταίοι των Παλαιολόγων.

22. Εκδρομή εις Σκωτίαν (περιγράφει την εκδρομή του στη Σκωτία κατά

το 1890).

23. Εκ Δελφών96.

Ο Βικέλας μετέφρασε έργα του Σαίξπηρ, όπως «Ρωμαίος και Ιουλιέτα»,

«Οθέλλος», «Βασιλιάς Ληρ», καθώς επίσης αργότερα «Μάκβεθ» και «Άμλετ» και

το έργο «Ο έμπορος της Βενετίας».

Τον Αύγουστο του 1876 εκδόθηκαν στην Αθήνα, σε ξεχωριστούς τόμους,

οι τρεις μεταφράσεις των έργων του Σαίξπηρ («Ρωμαίος και Ιουλιέτα»,

«Οθέλλος», «Βασιλιάς Ληρ»), σε 750 αντίτυπα κάθε τραγωδία. Κάποια αντίτυπα

από κάθε τραγωδία, αφού πρώτα βελτιώθηκαν, δέθηκαν μαζί σε ενιαίο τεύχος

των 668 σελίδων, με τον τίτλο «Σαικσπείρου Τραγωδίαι εκ του Αγγλικού

μεταφρασθείσαι, υπό Δημητρίου Βικέλα. Μέρος Αον Ρωμαίος και Ιουλιέτα (198

σελ.) - Μέρος Βον Οθέλλος (238 σελ.) – Μέρος Γον Ο Βασιλεύς Λήρ (234 σελ.).

Εν Αθήναις 1876».

96 Βικέλας Δ., ό.π., σ. 25-341 - Λέτσας Α., ό.π., σ. 33-35 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 232, 235.

56

Τον Αύγουστο του 1882 εκδόθηκαν στην Αθήνα, με τη φροντίδα του

γαμπρού του Βικέλα Αρ. Οικονόμου, οι μεταφράσεις των έργων Μάκβεθ και

Άμλετ, από τον εκδοτικό οίκο του Ανδρέα Κορομηλά. Την ίδια χρονιά στο θέατρο

ανέβηκαν παραστάσεις των έργων «Οθέλλος», «Μάκβεθ», «Βασιλεύς Λήρ»,

«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» στις δικές του μεταφράσεις. Και τον Ιανουάριο του 1884,

με δαπάνη του εκδοτικού οίκου Ανδρέα Κορομηλά και με την φροντίδα επίσης

του γαμπρού του, εκδόθηκε σε τόμο 150 σελίδων, με 54 σημειώσεις, η

μετάφραση από το έργο «Ο Έμπορος της Βενετίας». Είναι το δέκατο τρίτο στη

σειρά βιβλίο του και το έκτο και τελευταίο της σειράς «Σαικσπείρου Δράματα

μεταφρασθέντα εκ του αγγλικού». Το 1885 έγινε δεύτερη έκδοση των δραμάτων

του Σαίξπηρ97.

Το 1879, χρονιά ορόσημο του λογοτέχνη Βικέλα, έγινε η δημοσίευση του

«Λουκή Λάρα», όπου αφηγείται τις περιπέτειες του Λουκά Τζίφου και της

οικογένειάς του από τη Χίο, κατά τα χρόνια της επανάστασης του 1821. Ο

Λουκάς Τζίφος ήταν τότε είκοσι χρονών και βρισκόταν στη Σμύρνη μαζί με τον

πατέρα του, όπου ασχολούνταν με το εμπόριο. Όταν άρχισε η επανάσταση οι

Τούρκοι τρομοκρατούσαν τους χριστιανικούς πληθυσμούς κι έτσι ο Λουκάς

Τζίφος έφυγε με τον πατέρα του στη Χίο, όπου βρισκόταν η υπόλοιπη οικογένεια.

Ένα χρόνο μετά οι Τούρκοι επιτέθηκαν στη Χίο και η οικογένεια αναγκάστηκε να

φύγει πρώτα στη Μύκονο, μετά στις Σπέτσες και αργότερα στην Τήνο, όπου

ασχολήθηκε με επιτυχία με το εμπόριο.

Ο Λουκάς Τζίφος επέστρεψε κρυφά στη Χίο, για να πάρει κάποια

κοσμήματα και ασημικά, που είχε κρύψει στον κήπο του σπιτιού του λίγο πριν

φύγουν για τη Μύκονο. Αντάλλαξε το θησαυρό του για να σώσει μια κοπέλα, την

κόρη ενός φίλου του πατέρα του, που ήταν αιχμάλωτη στους Τούρκους και την

οποία παντρεύτηκε και έφτιαξε μαζί της μια μεγάλη και ευτυχισμένη οικογένεια. Ο

ήρωας του έργου αυτού είναι από τους επιζήσαντες της σφαγής της Χίου. Δεν

έλαβε μέρος ένοπλος στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, αλλά οι

περιπέτειές του και οι προσπάθειές του να απελευθερώσει την αγαπημένη του

97 Καρασάββας Δ., «Η συνάντηση του Βικέλα με τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ», 49(2008) 28-29, πολιτιστικά δρώμενα., Βέροια – Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 43, 55, 58, 61.

57

από το τούρκικο χαρέμι στη Χίο, σχηματοποιούν απόλυτα ένα θαρραλέο

άνδρα98.

Τον Ιανουάριο του 1879 άρχισε η δημοσίευση του «Λουκή Λάρα» στο

περιοδικό «Εστία» και η οποία συνεχίστηκε σε δέκα φύλλα του περιοδικού. Την

ίδια χρονιά τυπώθηκε σε βιβλίο, με τον τίτλο «Λουκής Λάρας, Αυτοβιογραφία

γέροντος Χίου, υπό Δ. Βικέλα. Εν Αθήναις 1879».

Έχουν γίνει πολλές εκδόσεις στην Ελλάδα, αλλά και η Ευρωπαϊκή

απήχηση του «Λουκή Λάρα» είναι εντυπωσιακή, αφού μεταφράστηκε σε πολλές

ξένες γλώσσες (στη Γαλλική, στη Γερμανική, στην Ιταλική , στη Δανική, στην

Αγγλική, στην Ολλανδική, στην Ισπανική, στη Σουηδική, στην Ουγγρική, στη

Ρωσική, στη Σερβική και στην Καταλανική). Και επί πλέον ο «Λουκής Λάρας»

συμπεριελήφθη στον πίνακα των εγκεκριμένων βιβλίων από το υπουργείο

παιδείας της Γαλλίας, για βραβεία κατά τις εξετάσεις στα σχολεία αλλά και για

υλικό των σχολικών βιβλιοθηκών. Επίσης χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το

«Λουκή Λάρα» έχουν περάσει κατά καιρούς στα Νεοελληνικά Αναγνώσματα της

Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Δώρισε την ελληνική έκδοση του βιβλίου στο «Σύλλογο προς διάδοσιν των

Ελληνικών Γραμμάτων». Έγιναν τρεις εκδόσεις το 1881, 1891 και το 1904 προς

όφελος του συλλόγου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Βικέλας δεν επεδίωκε οικονομικά οφέλη από τη

μετάφραση και την έκδοση του «Λουκή Λάρα». Παραχωρούσε τα συγγραφικά

δικαιώματα στους μεταφραστές, καθώς και στο σύλλογο για την ενθάρρυνση των

ελληνικών σπουδών στο Παρίσι. Το εκτενές αυτό αφήγημα «Λουκής Λάρας» που

αγαπήθηκε και διαβάστηκε πολύ, είναι γραμμένο στην απλή καθαρεύουσα. Στο

βιβλίο της Μ. Τερδήμου, «Χρονολόγιο Δημητρίου Βικέλα», αναφέρεται ότι κατά

τον Ιούλιο Τυπάλδο, φίλο του Βικέλα και μεγάλο μαχητή του δημοτικισμού,

«…εάν ο Βικέλας έγραφε τον Λουκή Λάρα εις την γλώσσα του λαού, θα ήτο ο

δημοτικώτερος συγγραφεύς της Ελλάδος…» 99.

98 Βικέλας Δ., Λουκής Λάρας, Αθήνα, σ. 11-141. 99 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 175, 187, 192, 193, 209 - Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 48.

58

Ο «Λουκής Λάρας» σε διάφορες εκδόσεις. Είναι το αντιπροσωπευτικότερο έργο του Δημητρίου Βικέλα, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1879. Από τότε έγιναν αλλεπάλληλες εκδόσεις και μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες.

59

Αξιόλογα επίσης είναι τα έργα του Βικέλα, όπου αναφέρονται αναμνήσεις

και περιγραφές από τα ταξίδια του. Το αρχαιότερο έργο αυτού του είδους έχει

τον τίτλο, «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, επιστολαί προς φίλον», στο οποίο

εκθέτει τις εντυπώσεις του από την περιοδεία του στις δυτικές επαρχίες της

Ελλάδας, την άνοιξη του 1884. Έργο γεμάτο Ελλάδα, στο οποίο περιγράφεται ο

ελληνικός χώρος με τις γραφικότητές του, τα ήθη και τα έθιμα του λαού του,

καθώς επίσης και η λαμπρή ιστορική του συνέχεια. Τις εντυπώσεις του αυτές τις

έστειλε με επιστολές στον επιστήθιο φίλο του στο Παρίσι, το μαρκήσιο Σαιντ

Ιλαίρ. Οι επιστολές αυτές δεν προορίζονταν για δημοσίευση. Ο φίλος του, αφού

τις διάβασε, τον παρακίνησε να τις εκδώσει σε βιβλίο. Έτσι εκδόθηκε για πρώτη

φορά στο Παρίσι το 1885 και την επόμενη χρονιά στην Αθήνα. Είναι ένα βιβλίο

από το υλικό των εντυπώσεών του με τη μορφή 14 επιστολών. Γενικά τις

επιστολές αυτές τις διακρίνει η αισιοδοξία του Βικέλα για την ασφαλή μελλοντική

ευημερία και την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα.

Το βιβλίο του Βικέλα «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, επιστολαί προς φίλον» σε διάφορες εκδόσεις, στο οποίο εκθέτει τις εντυπώσεις του από την περιοδεία του στις δυτικές επαρχίες της Ελλάδας, την άνοιξη του 1884.

60

Απευθυνόμενος προς το φίλο του μαρκήσιο, τον προέτρεπε να επισκεφθεί

την Ελλάδα και τον διαβεβαίωνε ότι η ασφάλεια στην Ελλάδα ήταν εκείνη την

εποχή μεγαλύτερη από τις απόκεντρες συνοικίες του Παρισιού. Στη σύντομη

εισαγωγή του ο Γ.Π. Κουρνούτος γράφει χαρακτηριστικά: «Ο Βικέλας

ταξιδεύοντας παρατηρεί, περιγράφει, πληροφορεί, κρίνει, διδάσκει. Η κρίση του

παίζει ανάμεσα στη σάτιρα και την αφελή περιγραφή και αφήγηση, ενώ η διδαχή

του, ολότελα αφανάτιστη, αφήνεται να διολισθαίνει διακριτικά σε μιαν ατμόσφαιρα

απλοϊκότητας. Έτσι, το έργο του φθάνει ως εμάς δικαιωμένο με την ευγένεια και

την καθαρότητά του»100.

Ο Βικέλας έγραψε διηγήματα, όπως, «Η συμβουλή της καμπάνας», «Η

άσχημη αδελφή», «Ο Παπα-Νάρκισσος», «Ανάμνησις», «Φίλιππος Μάρθας»,

«Εις του οφθαλμιάτρου», «Ο Λυσσασμένος», «Διατί έμεινα Δικηγόρος», «Τα δύο

αδέλφια», όπου, όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του «Η ζωή μου», σε πολλά από

τα διηγήματά του, κάτω από τους ήρωές του κρύβεται σχεδόν πάντοτε ένα

πραγματικό γεγονός.

Για το διήγημα «Ανάμνησις» γράφει ότι αποτελεί «συνέχεια των

απομνημονευμάτων του» και πως «Αι λεπτομέρειαί του είναι κατ’ ουσίαν

αληθείς». Εδώ ο Βικέλας αφηγείται πραγματικό επεισόδιο που συνέβη στο

πρώτο ατμοπλοϊκό ταξίδι του στο Λονδίνο. Στην άσχημη αδελφή λέει ότι

«περιγράφων τον καθηγητήν Πλατέαν είχα ως πρότυπον της μορφής του γέροντα

γνώριμόν μου…», ενώ την υπόθεση του διηγήματος «Εις του οφθαλμιάτρου» την

εμπνεύστηκε κατά την αναμονή του στον προθάλαμο του οφθαλμιάτρου

Αναγνωστάκη στην Αθήνα το 1885, έχοντας την ανάμνηση μια τυχαίας

συνάντησης πάνω στο πλοίο με μία γριά από τη Χίο, η οποία συνόδευε έναν

τυφλό γέροντα από το νησί τους στην Αθήνα, για να τον εξετάσει ο διάσημος

γιατρός.

Στο διήγημα «Τα δύο αδέλφια», ο Βικέλας δημιουργεί ένα μυστηριώδες

περιβάλλον, με αδελφοκτονίες, κρυμμένα μυστικά και παρουσιάζει μία ωραία

νέα, την Ελένη, με κλονισμένη ψυχική ισορροπία. Η Ελένη παρουσιάζεται στο

διήγημα μόνο μια στιγμή, όμως όλη η ιστορία στρέφεται γύρω από αυτήν. Είναι 100 Βικέλας Δ., Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, επιστολαί προς φίλον, Αθήνα 1979, σ. 11-107 - Λέτσας Α., ό.π., σ. 30 – Λινάρδος Π., ό.π., σ. 103.

61

σιωπηλή, μελαγχολική, «τείνει βραδέως την χείραν, ως αν ήτο κόπος πάσα της

κίνησις… τα ωχρά άνευ μειδιάματος χείλη της εξέφραζον λύπην βαθείαν, αλλά

λύπην σιωπηλήν…Το παν περί αυτήν ήτο ως αν έλεγε: Δεν είμαι του κόσμου

τούτου!».

Σύμφωνα με τον ανεψιό του Αλέξανδρο Οικονόμου, ο Βικέλας

εμπνεύστηκε την εικόνα της Ελένης από τη γυναίκα του Καλλιόπη με τις

εκδηλώσεις που παρουσίαζε η ψυχική της ασθένεια. Ενώ το «Διατί έμεινα

δικηγόρος» λέει ο ίδιος ο Βικέλας πως το έγραψε «ενθυμούμενος επεισόδιον

παραπλήσιον, το οποίον προ ετών μου διηγήθη ο στρατηγός Σμολένσκης».

Να σημειωθεί ότι ο Παλαμάς θεωρεί τον «Παπα-Νάρκισσο» και τον

«Φίλιππο Μάρθα» αριστοτεχνήματα.

Ο Βικέλας, όταν έγραφε τον «Παπα-Νάρκισσο», είχε κατά νου τη

συνάντησή του με ένα λεπρό στα βουνά της Μήλου101. Η υπόθεση του

διηγήματος αυτού στηρίζεται σε μια τραυματική εμπειρία του πρωταγωνιστή,

όταν τον έφεραν, ενώ ήταν ακόμη μικρό παιδί, να ασπασθεί το νεκρό πατέρα του.

Ένας παπάς, που μόλις είχε αναλάβει τη θέση σ’ ένα νησιώτικο χωριό, φοβόταν

ν’ αντικρίσει το θάνατο στα πρόσωπα των νεκρών. Ο τρόμος του θανάτου τον

κατείχε από την παιδική του ηλικία. Ως ιερέας είχε την υποχρέωση να

μεταλαβαίνει τους ετοιμοθάνατους και να τους συμπαραστέκεται στις τελευταίες

τους στιγμές. Ένας χωρικός, ο Γεροθανάσης, του φέρνει το μήνυμα πως ο

λεπρός, που ζούσε απομονωμένος στην άλλη άκρη του νησιού, είναι

ετοιμοθάνατος. Ο Παπα-Νάρκισσος πηγαίνει μαζί με το Γεροθανάση στη

μοναχική καλύβα του λεπρού, διότι δεν επρόκειτο να παραβεί το καθήκον του.

Μπήκε μόνος, αποφασισμένος να αντιμετωπίσει το θάνατο, μετάλαβε το λεπρό

και τον παραστάθηκε στις τελευταίες στιγμές του. Τη στιγμή της αλήθειας την ζει

ο παπάς μόνος του μέσα στην καλύβα του λεπρού. Όταν βγήκε έπειτα από ώρα

από την καλύβα, γράφει ο συγγραφέας, «εφαίνετο άλλος ήδη άνθρωπος» και

101 Νικολοπούλου Α., «Η διηγηματογραφία του Δημητρίου Βικέλα και η απήχησή της», 49 (2008) 22, πολιτιστικά δρώμενα, Βέροια - Βικέλας Δ., ό.π., σ. 199-200 - Λέτσας Α., ό.π., σ. 22-25. Οικονόμου Α., ό.π., σ. 318 – Βικέλας Δ., Τα δύο αδέλφια, Αθήνα 1987, σ. 15-95.

62

συνεχίζει «Η φωνή του είχε τι το σοβαρόν, το επιβάλλον». Η ηθική δύναμη εδώ

νίκησε την ψυχική αδυναμία και η συναίσθηση του χρέους νίκησε το φόβο102.

Στο «Φίλιππο Μάρθα», ο Βικέλας στην αρχή αναφέρεται στην κοινωνική

και κοσμική ζωή των Συριανών. Στη συνέχεια αφηγείται τη θλιβερή ιστορία του

Φίλιππου Μάρθα, διερμηνέα της αγγλικής γλώσσας.

Ο Φίλιππος Μάρθας ήταν ένας μελαγχολικός και μοναχικός τύπος, που

έκρυβε στην ψυχή του κάποιο μυστικό, το οποίο αποκαλύφθηκε μετά το θάνατό

του, όταν ο αφηγητής βρήκε τις ιδιόχειρες σημειώσεις του. Έτσι αποκαλύπτεται

πως ο Μάρθας ήταν παλιότερα γιατρός, σπούδασε στην Αμερική και νόμιζε πως

κατείχε το «μυστήριο της ακινδύνου αναισθησίας». Εφάρμοσε τη μέθοδό του στη

γυναίκα του, για να την ανακουφίσει από τους πόνους της γέννας, με

αποτέλεσμα να πεθάνει μαζί με το αγέννητο παιδί. Ο πόνος του ήταν αβάσταχτος

και επιχείρησε να αυτοκτονήσει πέφτοντας στη θάλασσα, αλλά τον έσωσαν.

Πάντα όμως τον βασάνιζαν οι τύψεις της συνείδησής του. Σταμάτησε να ασκεί το

επάγγελμα του γιατρού, κοιμόταν στο σάπιο εξώστη του σπιτιού του και με τον

τρόπο αυτό προσπαθούσε να προκαλέσει το θάνατό του. Ώσπου τη νύχτα της

10ης Σεπτεμβρίου 1847 κατάφερε πια να ησυχάσει πεθαίνοντας103.

Η θλίψη του Φίλιππου Μάρθα γράφει ο Βικέλας στο βιβλίο του «Η ζωή

μου», «ήτο απήχησις της ιδικής μου τότε θλίψεως, ο δε Γερμανός ιατρός του ήτο

πιστή εικών Βαυαρού συναδέλφου του»104. Και ο ανεψιός του Α. Οικονόμου

γράφει στο βιβλίο του «Τρεις άνθρωποι-Συμβολή εις την ιστορίαν του ελληνικού

λαού», ότι ο Βικέλας στο διήγημα αυτό, μέσα από το πρόσωπο του γιατρού,

αφήνει να ξεχειλίσει η θλίψη και η αγωνία του για τη στέρηση της συζύγου του105.

Η «άσχημη αδερφή» είναι το εκτενέστερο διήγημα του Βικέλα και, όπως

γράφει ο Α. Σαχίνης στην εισαγωγή, είναι ένα από τα καλύτερά του μαζί με τον

«Παπα- Νάρκισσο» και τον «Φίλιππο Μάρθα». Κύριο πρόσωπο αυτού του

διηγήματος είναι ο κ. Πλατέας, καθηγητής των ελληνικών. Κάτω από την άσχημη

εμφάνισή του, διότι είναι κοντός και χοντρός, κρύβεται ένας ευγενικός τύπος, με

αγαθή ψυχή, πρόθυμος να θυσιαστεί για το φίλο του, ο οποίος τον είχε σώσει 102 Βικέλας Δ., Διηγήματα, Αθήνα 1979, σ. 87-108. 103 Βικέλας Δ., ό.π., σ. 122-147. 104 Βικέλας Δ., Η ζωή μου, σ. 199 105 Οικονόμου Α., ό.π., σ, 317.

63

από πνιγμό. Ο Πλατέας μια μέρα κινδύνεψε να πνιγεί, ενώ κολυμπούσε στη

θάλασσα. Τον έσωσε ο Λιάκος και από εκείνη τη μέρα έγιναν φίλοι. Ο Πλατέας

δεν σταματούσε να εκφράζει την ευγνωμοσύνη του προς το φίλο του διότι

αισθανόταν ότι του χρωστούσε τη ζωή. Κάποια μέρα ο Λιάκος του

εκμυστηρεύτηκε πως είναι ερωτευμένος με την όμορφη κόρη ενός εμπόρου, του

κ. Μητροφάνη, αλλά εκείνος έδινε τη συγκατάθεση για το γάμο τους μόνο μετά

την αποκατάσταση της πρωτότοκης και άσχημης κόρης του. Και ο Λιάκος άρχισε

να επαινεί τις αρετές της άσχημης αδελφής. Ο Πλατέας άκουγε στην αρχή με

απορία και μετά αντέδρασε. Στάθηκε στη μέση του δρόμου διακόπτοντας τον

περίπατο, στράφηκε προς το Λιάκο και τον ρώτησε «Τι μου τα λέγεις αυτά; Τι μου

την εγκωμιάζεις; Μη έβαλες εις τον νου σου να μου την φορτώσης;» και του

δήλωσε πως δεν υπήρχε περίπτωση να την παντρευτεί. Όταν όμως το

ξανασκέφθηκε στο σπίτι του, αποφάσισε τελικά να παντρευτεί την άσχημη

αδελφή και το ανακοίνωσε στο φίλο του. Ο Λιάκος όταν το άκουσε του είπε ότι

δεν μπορεί να δεχθεί τέτοια θυσία. Ο Πλατέας όμως ήταν αποφασισμένος να την

παντρευτεί. Με τη σκηνή αυτή ο συγγραφέας παρουσιάζει την ειλικρινή φιλία

ανάμεσα στον Πλατέα και το Λιάκο. Οι δύο φίλοι παντρεύτηκαν την ίδια μέρα τις

δύο κόρες του κ. Μητροφάνη και η άσχημη αδελφή αποδείχτηκε θησαυρός

καλοσύνης. Με το διήγημα αυτό ο Βικέλας μας δίνει μια ωραία προσωπογραφία

ενός αγνού ανθρώπου, του Πλατέα και ταυτόχρονα μια περιγραφή των αστικών

ηθών της Σύρου στα μέσα του 19ου αιώνα106.

Τα διηγήματα, «Η συμβουλή της καμπάνας» και «Ο Λυσσασμένος» τα

εμπνεύστηκε ο Βικέλας όταν παραθέριζε τον Αύγουστο του 1877 στην Κηφισιά.

Εκεί γνωρίστηκε με τον παπα-Δημήτρη της περιοχής, του οποίου οι διηγήσεις

έγιναν πηγή έμπνευσης για την υπόθεση των δύο διηγημάτων107.

Τα περισσότερα από τα διηγήματα δημοσιεύτηκαν πρώτα στις σελίδες της

Εστίας. Στις αρχές Ιανουαρίου του 1887 κυκλοφόρησε στην Αθήνα η ελληνική

έκδοση των Διηγημάτων που περιελάμβανε τα εξής διηγήματα: «Φίλιππος

Μάρθας», «Παπα-Νάρκισσος», «Άσχημη αδελφή», «Ανάμνησις», «Εις του

οφθαλμιάτρου», «Ο Λυσσασμένος». Εννέα ελληνικές εφημερίδες έγραψαν 106 Βικέλας Δ., Διηγήματα, Αθήνα 1979, σ. 38-86. 107 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 44.

64

ευνοϊκές κριτικές για τα διηγήματα και έκτοτε γνώρισαν επανειλημμένες εκδόσεις.

Τον Ιούλιο του ίδιου έτους τα Διηγήματα αυτά κυκλοφόρησαν στο Παρίσι σε

γαλλική μετάφραση με τον τίτλο «Nouvelles grecques». Η έκδοση αυτή

περιελάμβανε εκτός από τα διηγήματα της ελληνικής έκδοσης και το

«Ακρωτήριον των δύο αδελφών» (ή «Τα δύο αδέλφια»).

Δεκαοκτώ γαλλικές εφημερίδες και επιθεωρήσεις και τρεις γερμανικές

έγραψαν ευνοϊκές κριτικές για το βιβλίο αυτό. Εκτός της γαλλικής έκδοσης, έγινε

και γερμανική έκδοση το 1887 και επανεκδόσεις το 1888, το 1889 και το 1891,

επίσης αγγλική έκδοση το 1891 και το 1892 ιταλική, σερβική, ισπανική,

βουλγαρική. Ο Βικέλας, μόλις τελείωνε κάποιο διήγημά του, το έστελνε

μεταφρασμένο στη γαλλική γλώσσα, στο στενό του φίλο, το Γάλλο Μαρκήσιο

Σαιντ Ιλαίρ, για να το διαβάσει και να του πει την άποψή του108.

Τα διηγήματα του Δημητρίου Βικέλα, τα οποία γνώρισαν επανειλημμένες εκδόσεις.

108 Οικονόμου Α., ό.π., σ. 314 -315.

65

Σύμφωνα με τον ανεψιό του Αλέξανδρο Οικονόμου, ο Βικέλας έλαβε

τριάντα περίπου επιστολές από διάφορες προσωπικότητες, που τον συνέχαιραν

για τα διηγήματά του. Η Juliette Adam, διευθύντρια της Nouvelle Revue του

έγραψε ότι «Η άσχημη αδελφή» είναι ένα μικρό αριστούργημα. Επίσης ο Paul

Stapfer (1840-1917), συγγραφέας, που τότε ήταν πρύτανης του Πανεπιστημίου

του Bordeaux έγραψε: «με ενθουσίασε το διήγημα Εις του οφθαλμιάτρου.

Πρόκειται για εξαίσιο δείγμα ευαισθησίας και ήπιας καλοπροαίρετης ειρωνείας…

Τοποθετώ το διήγημα αυτό δίπλα στα καθαρότερα διαμάντια του Merimee, του

Aiphonse Daudet, του Guy de Maupassant». Ο Gaston Paris, καθηγητής στο

College de France, διατύπωσε τη γνώμη ότι τα διηγήματα είναι εξίσου θελκτικά

με τα διασημότερα της ρωσικής λογοτεχνίας και ωραία σαν του Ιβάν

Τουργκένιεφ.

Στην εφημερίδα «Άστυ» (8-12-1893) ο Γρ. Ξενόπουλος έγραφε: «Ο

Βικέλας, ανήκει και αυτός εις την αναγέννησιν της ελληνικής λογοτεχνίας. Πρώτος

ο Βικέλας έγραψε διήγημα ελληνικόν, πραγματικόν, έχον ήρωας ανθρώπους

γήινους και εικονίζουν σκηνάς εκ του αληθούς. Του συγγραφέως η έκτακτος

ευφυΐα και δεξιότης, γνωρίσαντος να συγκινή τους συγχρόνους δι’ άλλου τρόπου

των έως τότεν εν χρήσει…συνέτειναν ώστε υπέρ του νέου είδους να βαρύνη η

σάλπιγξ ταχεία και εμφαντική. Έκτοτε η διηγηματογραφία ήρχισε να κινήται και να

εισέρχεται εις τον δρόμον της».

Επίσης η «Ακρόπολις» (18-9-1886) αφιέρωσε δίστηλο για να παρουσιάσει

τον «Παπα-Νάρκισσο», ενώ η Νέα Εφημερίς (1887) έγραφε για τα Διηγήματα

πολύ καλές κρητικές109. Ο Γ. Δροσίνης, νεώτερος του Βικέλα, έγραψε στα «Σκόρπια φύλλα της

ζωής μου» ότι: «Η πρώτη προσπάθεια του Βικέλα να νεκραναστήση το

πρωτότυπο ελληνικό διήγημα φάνηκε πολύ τολμηρή… Τόσον είχαν κυριαρχήσει

τότε αι μεταφράσεις ξένων έργων, ώστε ζηλευτός τίτλος ήτο του μεταφραστού και

φαίνουνταν αρκετή δόξα και στους κορυφαίους λογίους να μεταφράζουν. Ούτε

περνούσε από το νου κανενός να γράψη διήγημα πρωτότυπο. Του Βικέλα είναι

τιμή που άνοιξε το δρόμο πρώτα στο Βιζυηνό και ύστερα σ’ εμάς τους νεώτερους

109 Νικολοπούλου Α., ό.π., σ. 23-24.

66

και το ελληνικό διήγημα έγινε σιγά - σιγά το αγαπητότερο ανάγνωσμα των

αναγνωστών της Εστίας και γενικότερα του ελληνικού κοινού»110.

Από τα έργα του προκύπτει ότι ο Βικέλας κατέχει διακεκριμένη θέση στην

ιστορία της νεώτερης ελληνικής λογοτεχνίας. Η λογοτεχνική δράση του Βικέλα,

λόγω της ευρύτατης απήχησης και στο εξωτερικό, είχε πολλά εθνικά οφέλη.

Μέσα από τις ιστορικές μελέτες και τα άρθρα που έγραφε στη γαλλική γλώσσα,

και τα οποία δημοσιεύονταν στα σπουδαιότερα περιοδικά της Γαλλίας, κινούσε

το ενδιαφέρον και την αγάπη του κόσμου της διανόησης υπέρ των ελληνικών

απόψεων. Αλλά και με τις προσωπικές του σχέσεις και με την πλούσια αλληλογραφία

του, συντέλεσε στην ενίσχυση του γαλλικού φιλελληνισμού και εργαζόταν

αδιάκοπα υπέρ των ελληνικών συμφερόντων. Το σπίτι του στο Παρίσι ήταν

τόπος συναντήσεως των διανοουμένων και των ελληνοπαίδων που σπούδαζαν,

τους οποίους με κάθε τρόπο συμβούλευε και βοηθούσε111.

Ο Βικέλας φρόντισε ακόμη να ιδρυθεί Οργανισμός με το όνομα «Νηπιακόν

Επιμελητήριον Βασιλείου Μελά», με σκοπό την ανέγερση κτιρίων και τη

λειτουργία νηπιαγωγείων σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος, με χρηματοδότηση

από το κληροδότημα του θείου του Βασιλείου Μελά112. Ένα όνειρο

πρωτοποριακό για εκείνη την εποχή, γιατί στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ δεν είχε

ακόμα οργανωθεί η παιδεία του δημοτικού, προβλεπόταν να αρχίσει η μέριμνα

για το παιδί από την προνηπιακή ηλικία, δηλαδή από την ηλικία των τεσσάρων

ετών.

Ο Βασίλειος είχε αποφασίσει να επενδύσει την περιουσία του στην Αθήνα,

στο κτίριο που λέγεται Μέγαρο Μελά στην πλατεία Δημαρχείου (5.000 τ.μ., έργο

του αρχιτέκτονα Ziller). Αποφάσισε, σε συνεννόηση με το Βικέλα, αυτό το κτίριο

να μην το αφήσει στους κληρονόμους του, αλλά σε ένα ίδρυμα που σύστηνε με

τη διαθήκη του, στην οποία έλεγε ότι το ίδρυμα θα διοικείται από μια τριμελή

επιτροπή και πρόεδρος θα είναι ο πρεσβύτερος, δηλαδή ο Βικέλας. Ο Β. Μελάς

έγραψε τη διαθήκη του το 1883 και πέθανε το 1884. Στη διαθήκη έγραφε:

110 Δροσίνης Γ., Σκόρπια φύλλα της ζωής μου, Αθήνα 1940, σ. 232-233. 111 Λέτσας Α., ό.π., σ. 36- 37. 112 Ρώτα Μ., ό.π., σ. 51.

67

«άπαντα τα εισοδήματα της μεγάλης μου οικίας θα περιέρχονται αποκλειστικά εις

το ίδρυμα που συνιστώ με την παρούσα διαθήκη και θα διατίθενται αποκλειστικά

για την ανέγερση νηπιαγωγείων απανταχού της χώρας παρ εκτός της πόλεως

των Αθηνών». Σ’ ένα γράμμα του προσθέτει ότι: «απαγορεύω να γίνονται στην

Αθήνα νηπιαγωγεία γιατί για την Αθήνα μεριμνώσιν αι εκάστοτε κυβερνήσεις».

Είχε αφήσει την επικαρπία στη γυναίκα του Τερψιχόρη, η οποία είχε τη

διαχείριση μέχρι που πέθανε το 1887113.

Στις αρχές Μαρτίου του 1893 ο Βικέλας ήρθε στην Αθήνα για να συντάξει,

ως πρόεδρος, το καταστατικό του «Νηπιακού Επιμελητηρίου Βασιλείου Μελά»,

σύμφωνα με τη διαθήκη του θείου του, και να οργανώσει το φιλεκπαιδευτικό αυτό

ίδρυμα114.

Το 1895 έστειλε έγγραφο στο υπουργείο εσωτερικών με το οποίο ζητούσε

να παραχωρεί η τοπική αυτοδιοίκηση στο ίδρυμα οικόπεδα για την ανέγερση

κτιρίων. «Να μας δίδονται οικόπεδα…», έγραφε στον υπουργό Εσωτερικών,

«…και σας γνωρίζω ότι έχομεν ήδη κεφάλαιον 25.956 δραχμών και 80 λεπτών.

Είναι πια έτοιμο το ίδρυμα να ξεκινήσει και να αρχίσει τη δράση του».

Τέλος, το Μάρτιο του 1896, ο Βικέλας πρότεινε να γίνουν σχέδια για

μονοτάξια και διτάξια νηπιαγωγεία, κάτι που ακολουθείται μέχρι σήμερα. Έτσι το

ίδρυμα έκτισε μέχρι σήμερα 187 νηπιαγωγεία σ’ όλη την Ελλάδα, αλλά και σε

περιοχές που δεν είναι ελληνικές, όπου ήκμαζε ο ελληνισμός115.

113 Μελάς Β., Ο Δ. Βικέλας και το ίδρυμα Βασιλείου Μελά, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας, Βέροια, 2008, σ. 38-39. 114 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 86. 115 Μελάς Β., ό.π., σ. 39-40.

68

Παιδικός Σταθμός που κτίστηκε από το κληροδότημα Β. Μελά στη μνήμη του Δημητρίου και του αδελφού του Γεωργίου Βικέλα, το 1936, στην οδό Π. Μελά 6, στη Βέροια και λειτούργησε για μισό αιώνα. Στη θέση του έχει κτιστεί «Κέντρο Πολιτισμού», αφού έγινε ανταλλαγή του οικοπέδου, στο οποίο βρισκόταν το κτίριο αυτό, με το λόφο Παπάγου όπου λειτουργεί ο παιδικός σταθμός σήμερα.

69

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΚΕΛΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

Ο Βικέλας είχε πάθος για την παιδεία και την εκπαίδευση. Θεωρούσε

εθνική επιταγή και χρέος όλων να συμβάλουν, ώστε να έχουν τα Ελληνόπουλα

μία σωστή εκπαίδευση, να τα μορφώσουν, αλλά και να τα καταρτίσουν

επαγγελματικά.

Ο Δημήτριος Βικέλας, καθώς ήταν οραματιστής και ρεαλιστής, σύστησε να

γίνεται ουσιαστικότερη και πρακτικότερη κατεύθυνση της εκπαίδευσης από το

δημοτικό σχολείο, γιατί θεωρούσε το δημοτικό ως βασικό κύτταρο για την

καλλιέργεια και την εκπαίδευση των νέων116.

Η ενασχόληση του Βικέλα για δεκαετίες με τη λαϊκή παιδεία και την δια

βίου παροχή ωφελίμων γνώσεων στο λαό, τον οδήγησε στην ίδρυση του

«Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων». Ο Βικέλας για να ιδρύσει, το

σύλλογο, τον Ιανουάριο του 1899 κάλεσε στο σπίτι του, που βρισκόταν στην οδό

Κριεζώτου και Βαλαωρίτου, έντεκα ακόμη πρόσωπα και τους πρότεινε να

ιδρύσουν μαζί σωματείο με σκοπό την έκδοση ωφέλιμων βιβλίων.

116 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 78.

70

Ο Δημήτριος Βικέλας το 1899

71

Η πρότασή του έγινε ομόφωνα δεκτή και το Φεβρουάριο του 1899

πρότεινε στην πριγκίπισσα της Ελλάδος Σοφία την υψηλή προστασία ενός

τέτοιου σωματείου ή συλλόγου και εκείνη δέχτηκε. Έτσι, στις 2 Μαΐου 1899,

συγκεντρώθηκαν πάλι οι δώδεκα ιδρυτές στο σπίτι του Βικέλα και, αφού

ενέκριναν το καταστατικό του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων» που

συνέταξε ο ίδιος, εξέλεξαν διοικητικό συμβούλιο με πρόεδρο το Βικέλα και

έμμισθο γραμματέα το Γ. Δροσίνη και οκτώ μέλη από τους ιδρυτές117.

Στις 14 Μαΐου 1899 δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως η

έγκριση του καταστατικού για την ίδρυση του Συλλόγου και το Μάρτιο του 1900

εκδόθηκε το πρώτο Ωφέλιμο Βιβλίο118.

Σκοπός αυτού του συλλόγου ήταν η διάδοση ωφελίμων γνώσεων στο λαό,

με βιβλία που θα διατίθενται σε χαμηλή τιμή για να είναι προσιτά στο λαό, χωρίς

όμως αυτό να είναι σε βάρος της εμφάνισης των βιβλίων. Ακόμη να έχουν όχι

μόνο σαφήνεια του περιεχομένου, αλλά και γλωσσική ευκρίνεια και κατανόηση

και να φέρνουν το όνομα και τη σφραγίδα του συλλόγου. Στο πρώτο άρθρο

αυτού του καταστατικού γράφονταν τα εξής: «Ιδρύεται Σύλλογος προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων. Σκοπός αυτού η διάδοσις ωφελίμων γνώσεων παρά τω λαώ

ιδία δια της δημοσιεύσεως βιβλιαρίων εύωνων, ευλήπτων, ομοιομόρφων και

φερόντων το όνομα και την σφραγίδα του συλλόγου». Την ιδέα για τη δημιουργία

ενός συλλόγου, που θα είχε ως κύρια ασχολία την έκδοση βιβλίων, την είχε

σκεφθεί ο Βικέλας πριν τριάντα ολόκληρα χρόνια, δηλαδή από το 1868 και

ωρίμασε για να υλοποιηθεί το 1899.

117 Μανάφης Κ., ό.π., σ. 26, 29 – Τερδήμου Μ., ό.π. 105-106. 118 Οικονόμου Α., ό.π., σ. 542.

72

Το πρώτο Δ.Σ. του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», όπου φαίνεται ο Βικέλας ότι είναι πρόεδρος. Διακρίνονται και άλλα αξιόλογα ονόματα της εποχής, όπως, ο καθηγητής Δ. Αιγινήτης ως αντιπρόεδρος, και μέλη, ο Μ. Δραγούμης, ο Γ. Πασπάτης, ο Π. Πρωτοπαπαδάκης, ο Ε. Ρωμανός κ.ά.

73

Απόδειξη της σωστής οργάνωσης του συλλόγου για την επίτευξη του

σκοπού του ήταν ότι ιδρύθηκε το 1899 και το 1900 εξέδωσε 12 βιβλία σε 205.000

αντίτυπα, ενώ μέχρι το 1909 κυκλοφορούσαν 100 βιβλία του συλλόγου σε

850.000 αντίτυπα. Το εκατοστό εκδόθηκε αμέσως μετά το θάνατο του Βικέλα και

είχε τον τίτλο «Έργα του Βικέλα». Η ύλη των βιβλίων απευθυνόταν προς τον

πολύ κόσμο και γι’ αυτό αγαπήθηκαν πολύ. Η τιμή του κάθε βιβλίου ήταν 30

λεπτά, οι δε συγγραφείς ήταν όλοι καταξιωμένοι άνθρωποι των γραμμάτων,

καθηγητές πανεπιστημίου στην Αθήνα.

Η εκδοτική επιτυχία των βιβλίων του συλλόγου θορύβησε τον Ψυχάρη (ο

οποίος μάλιστα ήταν συγγενής του Βικέλα), διότι κατά τον Ψυχάρη διαδιδόταν

στο λαό η μεσαία γλώσσα και αποδυναμωνόταν η προσπάθεια του Ψυχάρη και

του Εφταλιώτη για την επικράτηση της ακραίας γλωσσικής μορφής της δημοτικής

που αυτοί υπεράσπιζαν. Έτσι, όταν κυκλοφόρησαν τα βιβλία και πέτυχαν,

έγραψε ο Ψυχάρης στον Εφταλιώτη τον Απρίλιο του 1900: «το σπουδαίο

σήμερις, εκείνο που πρέπει να χτυπήσουμε και να σπάσουμε το κεφάλι, είναι ο

σύλλογος του Βικέλα με τον Βικέλα τον ίδιο»119. Αργότερα όμως ο ίδιος ο

Ψυχάρης αναγνώρισε την προσφορά του συλλόγου και του Βικέλα λέγοντας: «η

δύναμη του Βικέλα είναι που περνά παντού για φρόνιμος. Έχει κρίση, έχει σκέψη,

έχει φρόνηση. Τι τα θέτε. Έχει μέτρο»120.

Τα βιβλιαράκια της εποχής εκείνης είχαν μέγεθος 10 επί 12 εκατ., με πολύ

καλή βιβλιοδεσία και το εξώφυλλό τους ήταν ωραίο και πάντα κόκκινο (τα κόκκινα

βιβλία). Σύμφωνα με το Βικέλα, η ποιότητα των βιβλίων έπρεπε να είναι καλή για

να μάθει κανείς να διαβάζει τα βιβλία, αλλά και να τα σέβεται. Στον πρώτο

απολογισμό του συλλόγου διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «ηθελήσαμεν,

εξεγείροντες την αγάπη της αναγνώσεως να διασπείρωμεν και το σέβας προς το

βιβλίον». Ως προς τη γλώσσα που γράφονταν τα βιβλία αυτά, ο Βικέλας είχε

επιλέξει τη μέση οδό, μεταξύ δημοτικής και καθαρεύουσας. Σύμφωνα με το

καταστατικό του συλλόγου, η γλώσσα έπρεπε να είναι ομαλή και όσο το δυνατόν

ομοιόμορφη. Για να είναι αυτά τα βιβλία εύληπτα, ο Βικέλας μαζί με το Δροσίνη,

το γενικό γραμματέα του συλλόγου, περνούσαν νύχτες ολόκληρες διαβάζοντας 119 Μανάφης Κ., ό.π., σ. 29-30. 120 Οικονόμου Α., ό.π., σ. 545.

74

τα κείμενα των συγγραφέων. Ο Δροσίνης γράφει στα «σκόρπια φύλλα της ζωής

μου» ότι: «επί χρόνια διαβάζαμε μαζί στο γραφείο του Συλλόγου Ωφελίμων

Βιβλίων ξένα χειρόγραφα για τύπωμα. Ο Βικέλας όλην του την προσοχή την είχε

πώς να κάνουμε απλούστερη τη σύνταξή τους χωρίς να πειράζομεν το βαθύτερο

νόημα».

Ο Δημήτριος Βικέλας στο γραφείο του στο Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων.

75

Ένα άλλο γνώρισμα των βιβλίων αυτών ήταν ότι το περιεχόμενο ήταν

εγκυκλοπαιδικό. Από τα 100 βιβλία, τα 6 ήταν με περιεχόμενο θρησκευτικό, τα 9

ήταν με περιεχόμενο ηθικό, 17 βιβλία ήταν ιστορικά και γεωγραφικά, 16

βιογραφίες μεγάλων ανδρών, επιστημονικά 7, γεωπονικά 8, φυσικής ιστορίας 12,

οικονομικά 6, υγιεινής 12 και κοινωνικά 3. Εκτός από την εγκυκλοπαιδική τους

διάσταση, τα βιβλία του συλλόγου αναγνωρίζονταν και ως μέσα εκπαίδευσης

από το Υπουργείο Παιδείας και κυκλοφορούσαν στα σχολεία της Ελλάδος και

του εξωτερικού. Επίσης βιβλία του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων

Βιβλίων» διδάσκονταν και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, στις κατώτερες

τάξεις121.

Ο Βικέλας εκτός από τις εξακόσιες δραχμές που ήταν η ετήσια εισφορά

του και το τακτικό δώρο 1000 δρχ. κάθε έτος στο ταμείο του «Συλλόγου προς

Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», κάλυπτε ανώνυμα και τις ζημίες των ετήσιων

ισολογισμών.

Επίσης, στις 20 Ιανουαρίου 1901, χορήγησε στο Σύλλογο δάνειο 50.000

δρχ. για αγορά οικοπέδου και αργότερα άλλα ποσά για την ανέγερση κατάλληλης

οικοδομής με τόκο 4% και χρεολύσιο 2%, τα οποία όμως ποτέ δεν εισέπραξε. Το

συνολικό ποσό του δανείου ήταν 100.000 δρχ. και ο Βικέλας μέχρι το θάνατό του

είχε εισπράξει μόνο 8.000 δρχ.. Το ποσό των 92.000 δρχ. το κληροδότησε με τη

διαθήκη του στο Σύλλογο για την απόσβεση του χρέους, με τον όρο να μην

υποθηκευτεί ή απαλλοτριωθεί ποτέ το κτίριο, ενώ σε περίπτωση διάλυσης του

Συλλόγου να περιέλθει στην ιδιοκτησία του Πανεπιστημίου Αθηνών για να

χρησιμοποιείται ως Εκπαιδευτικό Μουσείο και Παιδαγωγική βιβλιοθήκη122.

Στη Γενική Συνέλευση, που έγινε στις 29 Ιανουαρίου 1906, ανακοινώθηκε

ότι κάποιος ανώνυμος δωρητής κατέβαλε στο ταμείο του Συλλόγου 10.000

δραχμές για την αγορά Ωφέλιμων Βιβλίων, τα οποία θα διανεμηθούν στα

σχολεία, ώστε να χρησιμεύσουν ως πυρήνες για την ίδρυση Σχολικών

Βιβλιοθηκών. Αυτός ο ανώνυμος δωρητής ήταν ο Δημήτριος Βικέλας. Σε τέτοιες

χειρονομίες ο Βικέλας προέβη πολλές φορές και οι συνεργάτες του, κάθε φορά

121 Μανάφης Κ., ό.π., σ. 30-31 – Λινάρδος Π., ό.π. σ. 184. 122 Τερδήμου Μ., Χρονολόγιο Δημητρίου Βικέλα, Ηράκλειο 1991, σ. 110 - Οικονόμου Α., ό.π., σ. 542-543 – Λινάρδος Π., ό.π., σ. 185-186.

76

που μάθαιναν παρόμοιες ανώνυμες δωρεές προς το Σύλλογο, καταλάβαιναν

ποιος ήταν ο δωρητής.

Η δραστηριότητα του Βικέλα στον τομέα της Παιδείας και της λαϊκής

μόρφωσης δεν σταματά. Μετά από εισήγηση του «Συλλόγου προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων» και με πρωτοβουλία του Βικέλα, δημοσιεύτηκε στην

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 4 Δεκεμβρίου 1901, «Διάταγμα περί Σχολικών

Βιβλιοθηκών» για κάθε δημοτικό σχολείο. Η Σχολική Βιβλιοθήκη θα

περιελάμβανε βιβλία τα οποία θα μπορούσαν να δανείζονται οι μαθητές και να τα

διαβάζουν στο σπίτι αυτοί και οι οικογένειές τους. Η επιλογή των βιβλίων θα

γινόταν έτσι ώστε η Σχολική Βιβλιοθήκη να εξυπηρετεί τις ιδιαίτερες τοπικές

ανάγκες123.

Στις 3 Μαρτίου του 1903, με ψήφισμα του «Συλλόγου προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων», ο Δημήτριος Βικέλας προβαίνει στη σύσταση Σχολικού

Μουσείου, Σχολικής Βιβλιοθήκης και Συλλογής Πινάκων εποπτικής διδασκαλίας.

Στις 3 Μαρτίου 1906, στη συνεδρίαση του Δ. Συμβουλίου του «Συλλόγου

προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», αποφασίστηκε, μετά από πρόταση του

Βικέλα, να κλείσει η σειρά των Ωφελίμων Βιβλίων με το εκατοστό βιβλίο (1909)

και ο Σύλλογος να προβεί στην έκδοση του μηνιαίου περιοδικού «Μελέτη», του

οποίου η έκδοση διήρκησε από τον Ιανουάριο του 1907 έως το τέλος του

1912124.

Στη σειρά των Ωφελίμων Βιβλίων ο Βικέλας έγραψε τα εξής έργα: «Η γη

του πυρός» (1900), «Τα ελληνικά γράμματα» (1901), «Η Σουηδία» (1904)125.

Τον Αύγουστο του 1899 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εθνική Αγωγή» το

τελευταίο διήγημα του Βικέλα, «Ο Συμπέθερος», που το έγραψε την

προηγούμενη χρονιά126.

Τον Οκτώβριο του 1900 ο βασιλιάς Γεώργιος τον διόρισε πρόεδρο της

πενταμελούς επιτροπής για την εξέταση των υποψηφίων ηθοποιών στη Βασιλική

Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου127.

123 Λέτσας Α., «Η κοινωνική δράση του Βικέλα», 46 (2008) 27-28, Πολιτιστικά Δρώμενα, Βέροια. 124 Τερδήμου Μ.,ό.π., σ. 112-113, 122. 125 Λέτσας Α., ό.π., σ. 36. 126 Τερδήμου Μ. ό.π., σ. 107. 127 Καρδάσης Β., ό.π., σ. 60.

77

Ενδιαφέρθηκε για τη μόρφωση των παιδιών, αλλά και την αναγνώριση και

καταξίωση του δασκάλου, ώστε να γίνεται καλύτερη εκπαίδευση των νέων της

πατρίδας του. Με στόχο πάντα τη σωστή εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων

ταξίδεψε στη Γερμανία, στη Δανία, στη Σουηδία, παρ’ όλα τα προβλήματα υγείας

που είχε (σε ηλικία 68 χρονών), για να μελετήσει τα εκπαιδευτικά συστήματα και

την εφαρμογή τους και παρακολούθησε μαθήματα σε γαλλικά λύκεια.

Ο Βικέλας έδωσε διάλεξη στην αίθουσα «Παρνασσός» με θέμα «το

σουηδικό πείραμα του χειροτεχνικού διδασκαλείου» και στις 31 Μαρτίου του

1904 κηρύχθηκε η έναρξη του πρώτου εκπαιδευτικού συνεδρίου, στη μεγάλη

αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών και εγκαινιάστηκε σχολική έκθεση με 1000

συνέδρους περίπου, που στην πλειονότητά τους ήταν εκπαιδευτικοί, όχι μόνο

από την Ελλάδα, αλλά απ’ όλο τον Ελληνισμό128.

Ένα χρόνο πριν (Ιούνιος 1903), ο Βικέλας πήγε στο Παρίσι όπου

παρέμεινε εκεί μέχρι τις 22 Ιουλίου για να συλλέξει υλικό για τα θέματα που θα

απασχολούσαν το συνέδριο και ακόμη φρόντισε για τη συμμετοχή στην έκθεση

εκθετών από τη Γαλλία, την Ελβετία, το Βέλγιο, τη Δανία και τη Σουηδία.

Παρακολούθησε μαθήματα σε λύκεια, συζήτησε με τους διευθυντές και το

διδακτικό προσωπικό και ενημερώθηκε για τη λειτουργία των σχολείων στη

Γαλλία129.

Από το Παρίσι έστειλε πολλές επιστολές στο Δροσίνη, εκφράζοντας τον

θαυμασμό του για τον οργανισμό των σχολείων της Γαλλίας. «Όταν βλέπω τι

έγινε εδώ για την παιδεία προ είκοσι ετών ζηλεύω». Επίσης σε άλλη επιστολή του

προς το Δροσίνη έγραφε χαρακτηριστικά ο Βικέλας: «Γυρίζω ουκ ολίγον και

χάριν των υποθέσεών μας. Επισκέπτομαι λύκεια κορασίων, συνάζω πληροφορίες

περί της εδώ τεχνικής εκπαιδεύσεως και συλλέγω δε και ολίγα βιβλία δια την

βιβλιοθήκην μας. Επισκέπτομαι επίσης εκθέτας δια την έκθεσιν»130. Στις 2 Ιουλίου 1903 έγραφε επίσης: «Συνέλεξα αρκετάς πληροφορίας και

ουκ ολίγα βιβλία δια τον Σύλλογον. Θαυμάζω τον εδώ οργανισμόν των Σχολείων,

128 Ρώτα Μ., ό.π., σ. 51. 129 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 113. 130 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 80.

78

αλλ’ αναγνωρίζω ότι δεν πρέπει ν’ ακολουθούμεν εις όλα το εδώ παράδειγμα. Οι

όροι είναι διαφορετικοί εις τον τόπο μας…».

Από την Κοπεγχάγη στις 22 Ιουλίου 1903, έγραφε: «Δεν ηύξησα εδώ τας

γνώσεις μου περί σχολείων, όχι μόνον διότι όλα είναι κλειστά, αλλά και διότι δεν

ευρήκα έναν λόγιον, προς τον οποίον είχα συστατικήν. Άλλαξε κατοικίαν και δεν

εγνώριζαν να μου ειπούν την νέαν του διεύθυνσιν… εσύστησα όμως εις τον

γενικόν μας πρόξενον να φροντίσει περί αποστολής εκθεμάτων. Φαίνεται ότι η

δαπάνη της αποστολής θ’ αποτρέψει τους εκθέτας… Εν τούτοις σας απέστειλα

δύο Δανικά Αλφαβητάρια δια την Συλλογήν σας».

Στις 31 Αυγούστου 1903 από τη Στοκχόλμη έγραφε: «Επεσκέφθην χθες εν

δημοτικόν σχολείον - αληθές ανάκτορον- δια 2000 μαθητάς των δύο φύλων. Εν

άλλο δε είναι δια 4000 παιδιά. Ίσως πολυτελές το κτίριον- αλλ’ επιβάλλει η

εντέλειά του… Εις το κατώτατον πάτωμα υπάρχουν διαμερίσματα λουτρών,

χωριστά δια τα δύο φύλα. Εις εν διαμέρισμα, εις είδος κολυμβήθρας, τα παιδιά

εκάστης τάξεως κατά σειράν, καθ’ όλην την ημέραν, σαπουνίζονται και

καθαρίζονται από μίαν ηλικιωμένην γυναίκα και έπειτα μεταβαίνουν εις άλλο

διαμέρισμα περιέχον μεγάλην δεξαμενήν καθαρού ύδατος, όπου κολυμβούν. Το

σύστημα τούτο επικρατεί εις όλας τας πόλεις. Εις τα χωρία δύσκολος και

πολυδάπανος η εφαρμογή του. Παντού όμως οι Σουηδοί μανθάνουν παιδιόθεν να

έχουν καθαρόν το σώμα των. Εις άλλα διαμερίσματα γίνεται το μαγείρεμα από

τους μαθητάς και τας μαθητρίας. Διδάσκονται όχι μόνον μαγειρικήν αλλά δια

πινάκων κρεμασμένων εις τους τοίχους και τα συστατικά εκάστου είδους

μαγειρευσίμου, με την σχετικήν αναλογίαν των συστατικών εκάστου-προσέτι δε

και την αξίαν εκάστου είδους ώστε να μανθάνουν συγχρόνως και πόσον στοιχίζει

η μαγειρευθείσα τροφή. Εις τα άνω πατώματα αίθουσα ευρύχωρος δια την

Γυμναστικήν με όλα της τα παρεπόμενα – αίθουσαι παραδόσεων με θρανίον

χωριστόν δι’ έκαστον μαθητήν. Εις το ανώτατον πάτωμα αίθουσαι του Sloyd

(Sloyd σημαίνει εργασίαν κατ’ οίκον) χωρισταί δι’ έκαστον είδος σιδήρου, ξύλου,

χάρτου-και δια την ιχνογραφίαν. Ατυχώς ευρισκόμεθα εις την περίοδον των

διακοπών και ήτο κενόν μαθητών το σχολείον. Εν τούτοις το πρωί όσα παιδιά

μένουν εις την Στοκχόλμην ημπορούν – αν θέλουν – να γυμνάζωνται εις το Sloyd

επί τινας ώρας δια να μη μένουν άεργα…»

79

Όταν επέστρεψε ο Βικέλας, συνέχισε τις προσπάθειές του για την επιτυχία

του Εκπαιδευτικού Συνεδρίου και της Σχολικής Έκθεσης. Στη Γενική Συνέλευση

των μελών του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», που έγινε στις 24

Δεκεμβρίου 1903, ο Βικέλας είπε προς τα μέλη του Συμβουλίου: «Το μεν

Συνέδριον θα συνέλθη εις την αίθουσαν του Παρνασσού, ως προς τούτο

κατάλληλον, δια δε την Έκθεσιν θα ήτο ευχής έργον να γίνη εντός του

καταστήματος του Συλλόγου». Πρόσθεσε επίσης ότι αναλαμβάνει ο ίδιος τη

δαπάνη της συμπλήρωσης του πάνω ορόφου, ώστε να υπάρχει χώρος αρκετός

για την Έκθεση και την τοποθέτηση του Σχολικού Μουσείου του Συλλόγου131.

Το συνέδριο συγκλήθηκε με πρωτοβουλία του «Συλλόγου προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων», του οποίου πρόεδρος ήταν ο Βικέλας, σε συνεργασία με το

«Σύλλογο προς Διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων» και το «Φιλολογικό

Σύλλογο του Παρνασσού»132.

Χωρίστηκε σε τέσσερις τομείς: Στοιχειώδους Εκπαίδευσης, Μέσης

Εκπαίδευσης, Γυναικείας Αγωγής και Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

Ο ίδιος ο Βικέλας συμμετείχε ενεργά στο συνέδριο και υπέβαλε εκτεταμένο

υπόμνημα «Περί Γυναικείας Αγωγής»133. Υποστήριζε ότι σε όλα τα πολιτισμένα

κράτη καταβάλλεται μεγάλη φροντίδα για τη βελτίωση και τη γενίκευση της

γυναικείας εκπαίδευσης και αν υπάρξει κάποιο κέρδος από αυτά που προτείνει

σχετικά με την εκπαίδευση των κοριτσιών, θα θεωρείται ευτυχής, διότι

συνετέλεσε έστω και στο ελάχιστο στο ζήτημα της γυναικείας εκπαίδευσης.

Ο Βικέλας είχε υπολογίσει ότι στην Ελλάδα 160.000 κορίτσια δεν

πηγαίνουν στο σχολείο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, έναντι 56.000 αγοριών,

ενώ στη βόρεια Ευρώπη υπήρχε ισότητα στη φοίτηση των δύο φίλων και

μάλιστα σε κάποιες χώρες, όπως στη Σουηδία και Σαξονία, ο αριθμός των

κοριτσιών ήταν μεγαλύτερος από των αγοριών. Και τόνιζε ότι: «Η τοιαύτη

υστέρησις ως προς την γυναικείαν εκπαίδευσιν καταβιβάζει την θέσιν της όλης

Ελλάδος εις την κλίμακα της δημοσίας εκπαιδεύσεως».

131 Λέτσας Α., ό.π., σ. 28, 29. 132 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 81. 133 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 117.

80

Και συνδυάζοντας τη μητρότητα με την εκπαίδευση υποστήριζε ότι είναι

αναγκαία η εκπαίδευση των κοριτσιών για να μην ανατρέφονται στο εξής τα τέκνα

της Ελλάδας από μητέρες αγράμματες και αμόρφωτες. «Ανάγκη λοιπόν σκέψεως

και σκέψεως σοβαράς, εάν θέλουμε να μη ανατρέφωνται και εφεξής τα τέκνα της

Ελλάδος υπό μητέρων αγραμμάτων και αμορφώτων. Το πράγμα έχει βεβαίως τας

δυσκολίας του, αλλά δυσκολίας όχι ανυπερβλήτους».

Πίστευε επίσης ότι η βάση της γυναικείας εκπαίδευσης είναι τα δημοτικά

σχολεία και τόνιζε ότι: «Εις αυτά και μόνα (τα δημοτικά σχολεία) η μεγίστη μερίς

των Ελληνίδων διδάσκεται τας στοιχειώδεις γνώσεις, με τας οποίας θα εισέλθη εις

το στάδιον του πρακτικού βίου. Αυτά προ πάντων ανάγκη να βελτιώσωμεν. Και να

τα πολλαπλασιάσωμεν ανάγκη, καθόσον αριθμητικώς μένομεν εισέτι, ως προς το

κεφάλαιον τούτο, δυσαναλόγως οπίσω»134.

Τα τέσσερα τμήματα του συνεδρίου κατέληξαν σε προτάσεις και μίλησαν

για την ανάγκη βελτίωσης της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Πρότειναν να

συμπληρωθεί το πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου με χειρονακτικές ασκήσεις,

με διδασκαλία ιχνογραφίας και με θετικά μαθήματα135.

Οι εργασίες του Εκπαιδευτικού Συνεδρίου διήρκεσαν μέχρι τις 4 Απριλίου

1904, η δε Σχολική Έκθεση παρατάθηκε για ένα μήνα136.

Την τελευταία ημέρα του συνεδρίου διαβάστηκαν τα πορίσματα των

τεσσάρων τμημάτων και ανέλαβε η Οργανωτική Επιτροπή να τα υποβάλει στην

Κυβέρνηση. Ο στενότερος συνεργάτης του Βικέλα, ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης,

πρότεινε, μετά από συνεννόηση με το Βικέλα, την ίδρυση «Ελληνικού

Εκπαιδευτικού Συνδέσμου» και η πρόταση έγινε δεκτή.

Το συνέδριο έληξε με επευφημίες για το Βικέλα που ήταν ο εμπνευστής

και ο πρωτεργάτης του συνεδρίου137.

Η επιτυχία του Πρώτου Ελληνικού Εκπαιδευτικού Συνεδρίου και της

Σχολικής Έκθεσης αναφέρθηκε στη λογοδοσία του 1904 του Συλλόγου ως εξής:

«Η επιτυχία αμφοτέρων υπερέβη και των οργανωσάντων τας προσδοκίας. Το

Συνέδριον ετίμησε και ανύψωσεν η Α. Μ. ο Βασιλεύς, όστις περιστοιχιζόμενος 134 Βικέλας Δ., Άπαντα τόμος Η’, Αθήνα 1997, σ. 192-204. 135 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 80, 81. 136 Λέτσας Α., ό.π., σ. 29. 137 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 117-118 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 182.

81

υπό της Βασιλικής Οικογενείας εκήρυξεν αυτοπροσώπως την έναρξίν του, η δε

Α.Β.Υ. ο Διάδοχος επεσφράγισε την προς αυτό βασιλικήν ευμένειαν δια της

παρουσίας του κατά την πάνδημον στέψιν του ανδριάντος του Κοραή και δια του

μεστού υψηλών ιδεών και αισθημάτων λόγου, τον οποίον εξεφώνησεν επ’

ευκαιρία της λήψεώς του. Και η Κυβέρνησις παντοειδώς επέδειξε την προς το

Συνέδριον υποστήριξιν και προστασίαν της. Προσέδωκε δε εις αυτό κύρος και

σημασίαν ούτως ειπείν πανελλήνιον η εγγραφή χιλίων μελών ανηκόντων κατά το

πλείστον εις τον εκπαιδευτικόν κλάδον και εκπροσωπούντων την εκπαιδευτικήν

δράσιν ολόκληρου σχεδόν του Ελληνισμού»138.

Στις 25 Ιανουαρίου του 1905 έγιναν τα εγκαίνια του Εκπαιδευτικού

Μουσείου που είχε συσταθεί από το «Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων

Βιβλίων», με ειδική αίθουσα παιδαγωγικής βιβλιοθήκης που περιελάμβανε τα

κυριότερα ξένα συγγράμματα περί παιδαγωγικής καθώς επίσης και παιδαγωγικά

περιοδικά της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης. Λίγο πιο πριν, στις 23 Ιανουαρίου

1905, μετά από πρόταση του Βικέλα, ο Σύλλογος είχε αποφασίσει, ότι σε

περίπτωση διάλυσής του, το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη θα περιέλθουν στην

ιδιοκτησία του Πανεπιστημίου139.

Με πρωτοβουλία του Βικέλα ο «Σύλλογος προς διάδοσιν Ωφελίμων

Βιβλίων» ανέλαβε την ίδρυση του «Οίκου Τυφλών» στις 7 Μαΐου 1906, για την

προστασία αλλά και την εκπαίδευση των τυφλών στην Ελλάδα. Η πρώτη αφορμή

για τη μελέτη του ζητήματος είχε δοθεί από τη Σχολική Έκθεση του 1904 με την

αποστολή εκθεμάτων από το Ιλλτζάχ της Αλσατίας ειδικού Σχολείου Τυφλών. Στα

εκθέματα εκείνα περιλαμβάνονταν πίνακες και βιβλία για διδασκαλία των τυφλών,

τα οποία δωρίθηκαν στο Εκπαιδευτικό Μουσείο. Επίσης το γεγονός ότι το

ελληνικό κράτος μέχρι τότε δεν είχε μεριμνήσει για τους τυφλούς και κωφάλαλους

πολίτες, έδωσε την ώθηση στο Βικέλα να σκεφθεί την ίδρυση Σχολής Τυφλών

στην Αθήνα.

Για την ίδρυση του οίκου ο Βικέλας, το καλοκαίρι του 1905, επισκέφθηκε

στην Ευρώπη σχολές τυφλών και άσυλα και συνέλεξε σχετικά βιβλία και όργανα

διδασκαλίας, τα οποία τα έστειλε στην Αθήνα. Ο Βικέλας εργάστηκε πολύ για την 138 Λέτσας Α., ό.π., σ. 29. 139 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 182 - Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 118.

82

ίδρυση του Οίκου αυτού. αναφέρονται παρακάτω μερικά αποσπάσματα σχετικών

επιστολών που μαρτυρούν την ακαταπόνητη ενεργητικότητά του:

Από το Παρίσι στις 20 Ιουνίου 1905 έγραφε: «Σήμερον κατώρθωσα να

επισκεφθώ l’ Institut des jeunes aveugles. Ο διευθυντής του Paul Robin μου

έδωσε με την συνήθη των Γάλλων προθυμίαν και ευγένειαν ποικίλας

πληροφορίας, τη συστάσει του δε με εχειραγώγησε και ο οικονόμος του

ιδρύματος και ο διευθύνων το τυπογραφείον του καταστήματος…». Στις 22

Ιουνίου 1905 έγραφε: «Δεν σας είπα, νομίζω, ότι εις το Institut διδάσκεται προ

πάντων η μουσική ως βιοποριστικόν επάγγελμα».

Στις 22 Ιουλίου 1905 έγραφε: «Επεσκέφθην σήμερον την Association

Valentin Hauy pour le bien des Aveugles. Ιδρυτής αυτής ο κ. Maurice de

Siyeranne, αδελφός του συγγραφέως, του οποίου γνωρίζετε το έργον περί Rus

Kin. Ετυφλώθη εις ηλικίαν 6 ετών και αφιέρωσε την ζωήν του εις την βοήθειαν

των ομοιοπαθών του… Το εδώ ίδρυμα είναι κυρίως σχολή μουσικής. Αλλ’

υπάρχει (εις την Ελλάδα) αρκετόν στάδιον δια κουρδιστάς πιάνων τυφλούς; Και

εδώ και εις την Αγγλίαν φροντίζουν πολύ δια την εξόδευσιν των έργων των

τυφλών, κατασκευήν σχοινίων, ψαθίνων καθισμάτων και σκευών. Εις αυτό βοηθεί

πολύ η Association. Οι τυφλοί, οι μη κατορθώνοντες μόνοι να πωλούν τα έργα

των, τα φέρουν εις την Association, η οποία φροντίζει περί πωλήσεως. Η

βιβλιοθήκη των περιέχει 16 χιλιάδας βιβλία τυφλών. Είναι δανειστική. Τα μάλλον

ζητούμενα είναι μυθιστορήματα. Παρεκτός των εντύπων έχουν πολλά

χειρόγραφα. Χιλιάδες κυριών χάριν του ιδρύματος αντιγράφουν βιβλία κατά το

σύστημα Braille προς χρήσιν των τυφλών. Εννοείται ότι το κάμνουν από

φιλανθρωπίαν δωρεάν».

Από τη Ζυρίχη, 18 Αυγούστου 1905 έγραφε: «Εδώ επεσκέφθην την

σχολήν κωφαλάλων και τυφλών (58 εκ των πρώτων και 13 τυφλοί). Οι μαθηταί

όλοι λείπουν εις τας οικογενείας των, αλλ’ έμεινα δύο ώρας με τον αξιόλογον

διευθυντήν Dr Kull, ο οποίος με καθυποχρέωσε. Με συνόδευσε δε και εις άσυλον

γυναικών τυφλών, ιδρυθέν και συντηρούμενον και διευθυνόμενον από εύπορον

κυρίαν, αφιερωθείσαν εις το φιλανθρωπικόν τούτο έργον, του οποίου το μέλλον

εξησφάλισεν αυτή. Μετέβαλεν ήδη την οικίαν της εις τυφλοκομείον και ζη με τας

τυφλάς της».

83

Από τη Λυκέρνη, στις 20 Αυγούστου 1905, (πήγε να συναντήσει το

διευθυντή της σχολής τυφλών στο Ιλλτζάχ της Αλσατίας), έγραφε: «Χθες

επέρασα όλην σχεδόν την ημέραν με τον Dr Kunz και την κυρίαν του.... Εννοείται,

ότι όλην την ώραν ο λόγος ήτο περί τυφλών. Ευτυχώς, ύστερον από όσα

ανέγνωσα και είδα, δεν εφενόμην όλως διόλου σαν ξένο παραμύθι. Αυτός,

παραδεχόμενος όλας τας δυσκολίας, τας οποίας θ’ αντιμετωπίσωμεν, έχει την

πεποίθησιν, ότι η κυβέρνησις μετά τινα έτη θ’ αναγκασθή ν’ αναλάβη την

συντήρησιν του έργου…».

Από τη Λοζάνη, 29 Αυγούστου 1905, έγραφε: «Σήμερον επεσκέφθην το

άσυλον και την σχολήν τυφλών. Δεν έμαθα τίποτε νέον… Τα εργαστήρια εδώ τα

ίδια καθώς αλλού, με την διαφοράν (κατά το λέγειν του διευθυντού), ότι εδώ

πωλούνται ευκόλως τα έργα, ότι δεν λείπουν παραγγελίαι, και συμβαίνει ενίοτε να

μη προφθάνουν να τας εκτελέσουν. Η διεύθυνσις φροντίζει και παρακολουθεί

τους εξερχομένους μαθητάς διευκολύνουσα την εξόδευσιν των έργων των».

Και από τη Γενεύη, 20 Σεπτεμβρίου 1905, συνέχιζε σε επιστολή του τις

εντυπώσεις του από τη Λοζάνη: «Χάρις εις τον δήμαρχον της Λωζάνης

επεσκέφθην διάφορα σχολικά ιδρύματα. Επεσκέφθην σχολάς παιδικάς…. Σχεδόν

παντού τα θρανία ήσαν παλαιά και παρεκτός των κτιρίων δεν είδα τίποτε να μ’

εξιππάση – αλλ’ εθαύμασα παντού την καθαριότητα, την επικρατούσαν τάξιν και

ησυχίαν και την αφοσίωσιν των διδασκαλισσών ιδίως εις το έργον των. Το ίδιον

απόγευμα ο δήμαρχος και η κυρία του μου έδειξαν εις πλησιόχωρον εξοχήν εν

κατάστημα άξιον θαυμασμού. Επειδή εις τα σχολεία τυφλών δεν δέχονται ηλιθίους

δια να μη γίνηται άδικον εις τους μη τοιούτους, μία πρώτην διδασκάλισσα

συνέλαβε την ιδέαν και την εξετέλεσε δια της συνδρομής φιλανθρώπων κυριών,

να περισυλλέξη τοιαύτα ατυχή όντα, και έχει 12 ή 13 νεαρούς μαθητάς τυφλούς

και ηλιθίους - και μεταξύ αυτών και δύο - τρεις κωφούς επιπροσθέτως.

Διδάσκονται αυτοί όσα και οι άλλοι τυφλοί, αλλά φαντάζεσθε με πόσιν δυσκολίαν

και πόσην σχετικήν ατέλειαν. Φαντάζεσθε δε και πόσην αφοσίωσιν και υπομονήν

πρέπει να έχη η διευθύντρια. Με εμάγευσεν η γλυκύτης και η καλωσύνη της.

84

Αυτοί οι μαθηταί της δεν θα εξέλθουν ποτέ του ασύλου των, - το οποίον δεν

ονομάζεται Άσυλον, αλλά Foyer και τούτο ένδειξις φιλανθρωπίας»140.

Αργότερα ο Βικέλας πήγε στην Αίγυπτο, όπου έδωσε διάλεξη στην

Ελληνική Λέσχη του Καΐρου, με θέμα τη δημιουργία ιδρύματος για τυφλούς στην

Αθήνα και συγκέντρωσε αρκετό ποσό για την ίδρυση του Οίκου Τυφλών. Στις 24

Απριλίου 1906, στη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου,

ανακοίνωσε το ποσό που συγκεντρώθηκε και πρότεινε την ίδρυση ανεξάρτητου

σωματείου, ειδικού για τη μέριμνα των τυφλών. Έτσι στις 7 Μαΐου 1906 ιδρύθηκε

το σωματείο «Οίκος Τυφλών» υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Αθηνών.

Ο «Οίκος Τυφλών» στην Καλλιθέα. Ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Βικέλα στις 7 Μαΐου 1906, για την προστασία αλλά και την εκπαίδευση των τυφλών στην Ελλάδα. 140 Λέτσας Α., ό.π., σ. 29-31

85

Επίσης ανώνυμος δωρητής έθεσε στη διάθεση του Συλλόγου το αναγκαίο

ποσό για την αποστολή στο Ιλλτζάχ μιας υποτρόφου με σκοπό να σπουδάσει

εκεί τις άριστες μεθόδους της ανατροφής και διδασκαλίας των τυφλών, με την

υποχρέωση να τις εισαγάγει στην Ελλάδα. Ως υπότροφος στάλθηκε η Ειρήνη

Λασκαρίδου η οποία σπούδασε για 14 μήνες σε διάφορες σχολές τυφλών και

επισκέφθηκε ανάλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Σουηδία. Όταν επέστρεψε

διορίστηκε διευθύντρια του «Οίκου Τυφλών» στην Καλλιθέα141.

Ο Βικέλας, μετά από συνεννόηση με την Ελληνική Κυβέρνηση, συνέταξε

σχέδιο νόμου για τη σύσταση «Στρατιωτικής Σχολής Γυμναστικής», σύμφωνα με

το Σουηδικό σύστημα. Τη δαπάνη της Σχολής είχε δηλώσει ότι αναλαμβάνει εξ

ολοκλήρου ένας ομογενής από την Αίγυπτο, ο οποίος ενθουσιάστηκε από την

ομιλία του Βικέλα στο Κάιρο142.

Στις 20 Ιανουαρίου 1907, σε γενική συνέλευση του Συλλόγου, ο Βικέλας

αφού ανήγγειλε την ίδρυση του «Οίκου Τυφλών», πρόσθεσε και τα εξής: «Ο

Οίκος Τυφλών δεν είναι το μόνον έργον, εις πραγμάτωσιν του οποίου ανεμίχθη

κατά το λήξαν έτος ο Σύλλογος. Εντός της αιθούσης ταύτης την 17ην Απριλίου

παρελθόντος οι φιλοπάτριδες ομογενείς κ.κ. Αλέξ. Ρόστοβιτς-βέης και Ν.

Τσανακλής, παρεπηδημούντες ενταύθα χάριν των Διεθνών Ολυμπιακών

Αγώνων, εμπνεόμενοι δε υπό της επιθυμίας να γενικεύσουν και ανυψώσουν την

διδασκαλίαν της Εθνικής Γυμναστικής, συνήλθον μετά του εταίρου του Συλλόγου

κ. Ιω. Αθανασάκη, του προθύμου και πάντοτε αποτελεσματικού συνεργού εις παν

έργον προόδου, και συνδιεσκέφθησαν μετά του Σουηδού φίλου ημών του

συνταγματάρχου Balck, προέδρου της Ενώσεως των Σουηδικών Σωματείων

Γυμναστικής. Κατά την συνδιάσκεψιν εκείνην ελήφθη η γενναία απόφασις περί

ιδρύσεως Κεντρικής Γυμναστικής Σχολής σκοπούσης την εισαγωγήν ενιαίου

συστήματος σωματικής αγωγής του Έθνους κατά το σουηδικόν πρότυπον. Η

Κυβέρνησις εκθύμως αποδεχθείσα την ευεργετικήν προσφοράν, προέβη εις τον

συνδιασμόν αυτής μετά της ιδρύσεως Στρατιωτικού Σχολείου Γυμναστικής. Εις

την ψήφον της Βουλής απόκειται η πραγματοποίησις του έργου».

141 Λέτσας Α., ό.π., σ. 29-31 - Τερδήμου Μ., ό.π. σ. 122. 142 Τερδήμου Μ., ό.π. σ. 123.

86

Επίσης με πρωτοβουλία του Βικέλα, αποφασίστηκε από την επιτροπή των

Ολυμπιακών Αγώνων η ίδρυση, στον Ιλισό, πρότυπης Σκοπευτικής Σχολής για

τη μαθητιώσα νεολαία, με δαπάνη του Παρίση Μπελένη, ομογενή από την

Αίγυπτο143. Ο Βικέλας έπεισε τον Παρίση Μπελένη να διαθέσει το ποσό των

30.000 δραχμών για την ίδρυση της Σκοπευτικής Σχολής. Έτσι τον Ιανουάριο του

1907 ο Μπελένης έστειλε το παραπάνω ποσό στο «Σύλλογο προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων» και ο Σύλλογος ανέλαβε αμέσως την κατασκευή της σχολής

δίπλα στον Ιλισό και το Ζάππειο144.

Οι ενέργειες του Συλλόγου να εισαχθεί η σκοποβολή στα σχολεία

στέφθηκαν με επιτυχία. Η δωρεά (100 λίρες αγγλικές) των αδελφών Αλεξάνδρου

και Ηρακλέους Βόλτων, που ήταν εγκατεστημένοι στην Αίγυπτο, ενίσχυσε τις

ενέργειες αυτές διότι με το ποσό αυτό η σχολή προμηθεύτηκε από τη Γαλλία και

την Ελβετία δέκα υποδειγματικά όπλα με 70.000 φυσίγγια για σχολική

σκοποβολή και πέντε όπλα για σκοπευτικούς αγώνες, με ανάλογο αριθμό

στόχων. Αργότερα, οι ίδιοι δωρητές πρόσφεραν 5000 χρυσά φράγκα, για να

απονέμονται σκοπευτικά έπαθλα σε μαθητικές ομάδες και σε πρωταθλητές.

Με τις ενέργειες του Βικέλα, στις 20 Δεκεμβρίου 1907 εκδόθηκε διάταγμα,

σύμφωνα με το οποίο οι μαθητές των γυμνασίων, των δύο ανωτέρων τάξεων των

ελληνικών σχολείων, των δημοσίων εμπορικών σχολών και της σχολής

γυμναστών επιβάλλεται να ασκούνται τακτικά στη σκοποβολή145. Και στις 24

Ιανουαρίου 1908 έγιναν τα εγκαίνια της Σκοπευτικής Σχολής στον Ιλισό. Μετά τον

αγιασμό, ο Βικέλας παρέδωσε το κτίριο στην Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων για

να χρησιμεύσει για άσκηση των μαθητών της Μέσης Εκπαίδευσης. (Το Σχολικό

αυτό Σκοπευτήριο λειτούργησε μέχρι το 1939 που κατεδαφίστηκε από το Δήμο

Αθηναίων, για να περάσει η τεχνητή κοίτη του Ιλισού) 146.

Με πρωτοβουλία και πάλι του Βικέλα ο «Σύλλογος προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων» συμμετείχε το 1906 στο Μιλάνο στη Διεθνή σχολική έκθεση,

143 Λέτσας Α., ό.π., σ. 31. 144 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 153, 154 - Τερδήμου Μ., ό.π. σ. 124. 145 Λέτσας Α., ό.π., σ. 52-53 - Τερδήμου Μ., ό.π. σ. 124. 146 Τερδήμου Μ., ό.π. σ. 126.

87

όπου ο Σύλλογος έλαβε τιμητικό δίπλωμα, ενώ στο Βικέλα απονεμήθηκε χρυσό

μετάλλιο147.

Στην αρχή του 20ου αιώνα υπήρχε έλλειψη επαγγελματικής και τεχνικής

εκπαίδευσης, οπότε άρχισε αγώνας για τη δημιουργία μιας καλά οργανωμένης

τεχνικής και επαγγελματικής σχολής. Ο Βικέλας, λοιπόν, αγωνίστηκε με όλες του

τις δυνάμεις για την ανεύρεση χορηγού, που θα κάλυπτε τις δαπάνες για την

ίδρυση και τη λειτουργία μιας επαγγελματικής σχολής. Μία σχολή που θα

μπορούσε να γίνει υπόδειγμα για την ίδρυση και άλλων παρόμοιων σχολών

στην πρωτεύουσα και στις άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έτσι ο Βικέλας υπέβαλε

στις 20 Οκτωβρίου του 1903 μια έκθεση στο «Σύλλογο Προς Διάδοσιν Ωφελίμων

Βιβλίων» σχετικά με την ανάγκη και τον τρόπο ίδρυσης εργατικής πρακτικής

σχολής ως συμπλήρωμα του δημοτικού σχολείου, με σκοπό να προετοιμάζονται

οι νέοι στα βιοτεχνικά επαγγέλματα. Στην έκθεση περιγράφονταν περιεκτικά οι

αναγκαίοι κτιριακοί και εργαστηριακοί χώροι, προβλεπόταν εργαστήριο, στο

οποίο θα εξασκούνταν οι μαθητές πάνω στα χειροτεχνικά επαγγέλματα, αλλά και

στην ιχνογραφία που την θεωρούσαν απαραίτητη αλλά παραμελημένη.

Κυρίως θα διδάσκονταν τη χρήση εργαλείων ξυλουργικής, σιδηρουργικής

και την κοπτική χαρτιού και χαρτονιών, σύμφωνα με το πρότυπο των σουηδικών

σχολείων. Ως προσαρτήματα η σχολή θα είχε βιβλιοθήκη, σχολικό μουσείο,

διδακτικούς πίνακες και παντός είδους καλλιτεχνικά αντικείμενα, ενώ οι εκδρομές,

οι περίπατοι και η επίσκεψη διαφόρων βιομηχανικών ιδρυμάτων, θα

αποτελούσαν μέρος του προγράμματός της. Ο Βικέλας πάνω από δύο χρόνια

προσπαθούσε να βρει χορηγό148.

Η Αμαλία Βαλσάμου, ανεψιά του Κωνσταντίνου Σεβαστόπουλου, τον

προέτρεψε να επισκεφθεί το θείο της και να του προτείνει να δωρίσει το

απαιτούμενο ποσό για την ίδρυση της σχολής. Ο Βικέλας μαζί με το Δροσίνη

επισκέφθηκαν τον Κωνσταντίνο Σεβαστόπουλο, ο οποίος αποδέχθηκε την

πρόταση και έβαλε συμπληρωματικό κείμενο στη διαθήκη που είχε ήδη κάνει,

αφήνοντας ένα μεγάλο ποσό για τη δημιουργία μιας σχολής149. Κύριος σκοπός

147 Λέτσας Α., ό.π., σ. 31. 148 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 81- 82. 149 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 123.

88

της σχολής αυτής θα ήταν να δέχεται τα παιδιά του λαού, αφού τελείωναν το

δημοτικό σχολείο και δεν είχαν τα μέσα να συνεχίσουν τις σπουδές τους και να

μπουν στο πανεπιστήμιο150.

Στις 8 Νοεμβρίου 1907 πέθανε ο Κωνσταντίνος Σεβαστόπουλος και άφησε

στο «Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων» κληροδότημα 300.000

δραχμών για την ίδρυση και συντήρηση σχολής αρρένων με το όνομα

«Σεβαστοπούλειος Εργατική Σχολή». Ο κωδίκελος της διαθήκης του

Κωνσταντίνου Σεβαστόπουλου, διαβάστηκε στη συνεδρίαση του Διοικητικού

Συμβουλίου του Συλλόγου στις 14 Νοεμβρίου 1907 και άρχιζε ως εξής:

«Επιθυμών συντελέσαι το επ’ εμοί εις την μόρφωσιν ικανών εργατών, χρηστών

πολιτών και εντίμων οικογενειαρχών, αποτελούντων το μέγιστον εχέγγυον

ευημερούσης πολιτείας, διατάσσω, όπως εκ της περιουσίας μου κατατεθώσι παρά

τη Εθνική Τραπέζη της Ελλάδος εντόκως τριακόσιαι χιλιάδες υπέρ του υπό την

προστασίαν της Α.Β.Υ. της Πριγκιπίσσης Σοφίας Συλλόγου προς Διάδοσιν

Ωφελίμων Βιβλίων, ίνα χρησιμεύσωσι προς ίδρυσιν και συντήρησιν εν Αθήναις

Σχολής αρρένων, φερούσης το όνομα Σεβαστοπούλειος Εργατική Σχολή…».

Επειδή όμως ο Σεβαστόπουλος γνώριζε τι συνέβαινε με άλλα

κληροδοτήματα, όριζε στη διαθήκη του προθεσμία έξι μηνών για την έναρξη της

ανέγερσης της σχολής. Αμέσως ο Βικέλας άρχισε να ψάχνει κατάλληλο γήπεδο,

είτε δωρεάν, είτε με ευνοϊκούς όρους. Το γήπεδο παραχωρήθηκε από το

δήμαρχο Αθηναίων Σπ. Μερκούρη με έγκριση του δημοτικού συμβουλίου και

ανταποκρινόταν πλήρως στο σκοπό της σχολής και ως προς τη θέση και ως

προς την έκταση (6.313,75 τεκτ. πήχεων).

Την οικοδόμηση της σχολής, το διοικητικό συμβούλιο του Συλλόγου την

ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Αριστείδη Μπαλάνο με βάση το σχέδιο της εργατικής

σχολής Σομοσκού της Γαλλίας, στην οποία είχε πάει ο Βικέλας το 1905 για να

συλλέξει στοιχεία σχετικά με την ίδρυση και οργάνωση της σχολής151.

150 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 82. 151 Τερδήμου Μ., ό.π. σ. 125 - Λέτσας Α., ό.π., σ. 53-54.

89

Στις 24 Απριλίου του 1908 ο Βικέλας, όταν πια ήταν άρρωστος, πήγε

υποβασταζόμενος να καταθέσει τον θεμέλιο λίθο της Σεβαστοπουλείου

Εργατικής Σχολής152.

Σύμφωνα με τη θέληση του Βικέλα, ενώ χτιζόταν η σχολή, έγινε ο

διαγωνισμός για την εκλογή του μελλοντικού διευθυντή και την αποστολή του σε

ανάλογες σχολές του εξωτερικού για την πρακτική άσκηση και για να γνωρίσει

καλά τη λειτουργία της σχολής. Καταλληλότερος ως μελλοντικός διευθυντής της

σχολής κρίθηκε ο διδάκτωρ των φυσικών επιστημών Λ. Λιώκης, σύμφωνα με το

πρακτικό στις 8 Ιουνίου 1908, υπογεγραμμένο από το Βικέλα153.

Η Σεβαστοπούλειος τεχνική και επαγγελματική σχολή στην Αθήνα. Από το 1903 ο Βικέλας ονειροπολούσε την ίδρυση αυτής της σχολής ως συμπλήρωμα του δημοτικού σχολείου, για να προετοιμάζονται οι νέοι στα βιοτεχνικά επαγγέλματα. Στις 24 Απριλίου 1908, άρρωστος πήγε στους Αμπελόκηπους, για να καταθέσει το θεμέλιο λίθο της σχολής. 152 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 183. 153 Λέτσας Α., ό.π., σ. 32.

90

Στις 4 Μαΐου 1909 βγήκε η ανακοίνωση που καλούσε τους πρώτους

μαθητές στη σχολή. Γίνονταν δεκτοί, μετά από εισαγωγικές εξετάσεις, μαθητές

που είχαν ηλικία 12 έως 14 ετών και είχαν τελειώσει το εξατάξιο δημοτικό

σχολείο. Η Σεβαστοπούλειος Εργατική Σχολή λειτούργησε το 1909-1910, ως ένα

τεχνικό προπαρασκευαστικό σχολείο μέσης εκπαίδευσης, του οποίου, πάνω από

όλα, στόχος ήταν η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ήθους καθώς και η

κοινωνικοποίηση των παιδιών.

Σύμφωνα με το Βικέλα δεν επρόκειτο για μια απλή επαγγελματική σχολή

αλλά οι μαθητές εκεί θα συνέχιζαν τις γνώσεις τους από το δημοτικό σχολείο και

ταυτόχρονα θα αποκτούσαν δεξιότητες ώστε να μπορούσαν να διαλέξουν ένα

κατάλληλο επάγγελμα. Ο οργανισμός μιας τέτοιας σχολής δεν είναι δική μας ιδέα,

είπε ο Βικέλας, όλες οι πολιτισμένες χώρες έχουν τέτοιες σχολές. Ως πρότυπο

πήρε τη Σχολή Σομοσκό που λειτουργούσε στο Παρίσι και τη σχολή Μπόροου

πολυτέκνων που λειτουργούσε στο Λονδίνο.

Πρωτοποριακή ήταν η μέθοδος διδασκαλίας που εφαρμοζόταν στη σχολή

αυτή και είναι η πρώτη σχολή που, παράλληλα με το εγχείρημα του Δελμούζου

στο Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο του Βόλου που είχε ξεκινήσει ένα χρόνο

πριν, το 1908, λειτουργούσε ως νέα σχολή κατά το πρότυπο των πρώτων

τέτοιων σχολείων της Δύσης και κυρίως της Γερμανίας.

Οι καλούμενες νέες σχολές επιδίωκαν την ανάπτυξη του σώματος και του

πνεύματος σύμφωνα με το αρχαίο ρητό «νους υγιής εν σώματι υγιή», ενώ όλα

τα σχολεία αυτού του τύπου βρίσκονταν μακριά από τις πόλεις, στην εξοχή, μέσα

σε μεγάλους κήπους και τα μαθήματα γίνονταν, όταν ήταν δυνατό, στην

ύπαιθρο. Υπήρχε ιδιαίτερη επίβλεψη για την καθαριότητα του σώματος των

μαθητών, ενώ τη σωματική τους ανάπτυξη την παρακολουθούσε γιατρός.

Ουσιώδες γνώρισμα της νέας σχολής ήταν και η μέθοδος διδασκαλίας

που χάραξε νέα οδό, εγκαταλείποντας την τετριμμένη διδασκαλία

απομνημόνευσης μέσα από τα βιβλία. Επιδιώκονταν μια διδασκαλία που να

απευθύνεται στην εξωτερική αντίληψη και στην κρίση και όχι στη μνήμη και στις

αφηρημένες έννοιες. Τα προγράμματα της σχολής περιελάμβαναν όλα τα

μαθήματα των ελληνικών σχολείων, αλλά και μαθήματα τεχνικής φύσεως.

91

Η διδασκαλία γινόταν από ειδικούς καθηγητές και εργοδηγούς που

διακρίνονταν, όχι μόνο για τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους, αλλά και για την

παιδαγωγική τους κατάρτιση. Η προετοιμασία για τα μαθήματα της επόμενης

μέρας γινόταν στη βιβλιοθήκη του σχολείου. Επίσης γίνονταν επισκέψεις σε

χώρους εργασίας, όπως βιομηχανίες και χώρους παραγωγής και σε

πολιτιστικούς χώρους, όπως μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Ακόμη

γίνονταν και μαθητικές εκδηλώσεις, απονομή πτυχίων και βραβείων στους

αριστεύσαντες μαθητές, εκθέσεις και επιδείξεις έργων των μαθητών, καθώς

επίσης γιορτές και εκδρομές.

Οι μαθητές φοιτούσαν δωρεάν, έδιναν μόνο μία μικρή συνδρομή 30 δρχ.

για γραφική ύλη και υλικά εργαστηρίου. Επιπλέον σιτίζονταν δωρεάν και

πλένονταν τακτικά, αφού λειτουργούσαν λουτρά μέσα στο σχολείο. Την υγεία

τους παρακολουθούσε ειδικός γιατρός ενώ για κάθε μαθητή υπήρχε ατομικό

βιβλιάριο, στο οποίο καταχωριζόταν, όχι μόνο η πρόοδος και η διαγωγή, αλλά και

τα στοιχεία της σωματικής του ανάπτυξης, στοιχεία και παροχές πρωτόγνωρες

για την Ελλάδα της εποχής εκείνης.

Ο Βικέλας ήταν γνώστης των κοινωνικών μετασχηματισμών, πρωτοπόρος

σε ιδέες και υπήρξε από εκείνους τους λόγιους που έγκαιρα συνέλαβαν ότι η

προκοπή του έθνους μπορεί να στηριχθεί πρωτίστως σ’ ένα σύγχρονο

εκπαιδευτικό σύστημα. Ένα σύστημα που θα αξιοποιεί την μέχρι τότε εμπειρία

των άλλων εθνών και μάλιστα των ευρωπαϊκών, αλλά θα λαμβάνει υπόψη του

και τις τοπικές και εθνικές ιδιαιτερότητες. Για το Βικέλα, το ζητούμενο ήταν η

παροχή εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου σε όλους, η ανθρωπιστική καλλιέργεια, η

κατοχύρωση της εθνικής ταυτότητας, η ανάπτυξη του πνεύματος έρευνας,

άμιλλας και προσπάθειας, καθώς και η προσαρμοστικότητα πάνω στις γνώσεις

και τις δεξιότητες των νέων στις τεχνολογικές εξελίξεις154.

Ο Βικέλας με τη διαθήκη του άφησε την πλούσια προσωπική του

βιβλιοθήκη στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης. Όπως αναφέρει η Μαρία Τερδήμου στο

«Χρονολόγιο Βικέλα», ο λόγος που δώρισε τη βιβλιοθήκη του ο Βικέλας στο

Ηράκλειο Κρήτης, είναι ότι θαύμαζε τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών

154 Γκλαβάς Σ., ό.π., σ. 81- 84.

92

και γενικά την οικονομική και πνευματική άνθηση της πόλης. Αυτό, σε συνάρτηση

με το γεγονός, όπως αναφέρει ο Π. Λινάρδος στο βιβλίο του «Από το όραμα στην

πράξη», ότι το 1908 η Βέροια ήταν τουρκοκρατούμενη και ένας τέτοιος

πνευματικός θησαυρός δεν θα ήταν ασφαλής. Προς τη Σύρο δεν στράφηκε,

ενδεχομένως, γιατί οι δεσμοί του με τη γενέτειρά του, την Ερμούπολη, δεν ήταν

τόσο ισχυροί155.

Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ο Βικέλας δώρισε την πλούσια προσωπική του βιβλιοθήκη στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης. Στις 4 Μαρτίου 1910, αποφασίστηκε να ονομαστεί η βιβλιοθήκη "ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ" προς τιμήν του δωρητή. 155 Λινάρδος Π., ό.π., σ. 237 - Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 128-129

93

Η ανεκτίμητης αξίας συλλογή του Βικέλα την οποία δώρισε στο Δήμο Ηρακλείου το 1908. Πρόκειται για βιβλία ποικίλου περιεχομένου, βιβλιοδετημένα με εκλεκτά δεσίματα, με κοσμήματα και ανθέμια στο κάλυμμα από καθαρό χρυσό, τα οποία μέχρι σήμερα διατηρούνται σε άριστη κατάσταση.

94

Το αρχαιότερο βιβλίο της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης από τη δωρεά του Βικέλα "Αριστοφάνους κωμωδία" και χρονολογείται από το 1498.

95

Το 1907 ο Βικέλας, ένα χρόνο πριν φύγει από τη ζωή, τελείωσε το δεύτερο

μέρος των απομνημονευμάτων του με τον τίτλο «Η ζωή μου- Νεανικοί χρόνοι».

Το έγραφε με διαλείμματα από τον Ιούλιο του 1901 μέχρι το Μάρτιο του 1907. Το

πρώτο μέρος «Η ζωή μου - Παιδικαί αναμνήσεις» το είχε γράψει το 1898156.

Τον Ιανουάριο του 1908, άρχισε να γράφει το τελευταίο του άρθρο, για το

Ηρώον του Λυκαβηττού, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να δει τυπωμένο. Το άρθρο

αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Μελέτη» με τον τίτλο «Ηρώον του

Αγώνος»157.

Αυτός ήταν ο Δημήτριος Βικέλας «ανήρ εξαιρετικής μορφώσεως και

γλωσσομαθείας, κοινωνικής δε εμφανίσεως μη επιδεχομένης ουδεμίαν

σύγκρισιν» κατά τον Ιωάννη Χρυσάφη158. Και όπως έγραψε ο Κουμπερτέν «…Ο

Βικέλας υπήρξε μια από τις πιο καθαρές και ευγενικές μορφές του Ελληνισμού…

Δε σταμάτησε ούτε στιγμή να τοποθετεί, πάνω από κάθε φροντίδα του, τα εθνικά

συμφέροντα. Ενσάρκωνε αυτόν τοιούτον τον Ελληνισμόν»159.

Η Αυτοβιογραφία του Βικέλα σε διάφορες εκδόσεις. Το πρώτο μέρος των απομνημονευμάτων του με τον τίτλο «Η ζωή μου - Παιδικαί αναμνήσεις», το έγραψε το 1898. Το δεύτερο μέρος με τον τίτλο «Η ζωή μου - Νεανικοί χρόνοι», το έγραψε το 1907, ένα χρόνο πριν φύγει από τη ζωή. Είναι το εικοστό τέταρτο βιβλίο του. 156 Βικέλας Δ., ό.π., σ. 430 - Λινάρδος Π., ό.π., σ. 199. 157 Τερδήμου Μ., ό.π., σ. 127. 158 Νάτσιος Α., ό.π., σ. 16 159 Λινάρδος Π., «Ο Δ. Βικέλας και το συνέδριο της Σορβόνης (1894)», 34 (2004) 10, Πολιτιστικά Δρώμενα, Βέροια.

96

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο Βικέλας ήταν ένας σπουδαίος άνθρωπος, ένας ειλικρινής και ευγενικός

άνδρας. Η προσωποποίηση της υπέρτατης αρετής, αλλά και ένα φωτισμένο και

προνοητικό πνεύμα.

Αφοσιώθηκε περισσότερο στη λατρεία του Λόγιου παρά στην

εξυπηρέτηση του Κερδώου Ερμή.

Ως λογοτέχνης άσκησε βαθιά και καθοδηγητική επίδραση στους

νεώτερους και υπήρξε μία προσωπικότητα με ευρεία πνευματική και κοινωνική

δράση.

Ο Βικέλας ήταν πρωτοπόρος στις ιδέες και πίστευε ότι η προκοπή του

έθνους μπορεί να στηριχθεί σ’ ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα.

Άφησε πίσω του ένα μεγάλο παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό έργο και

νοιάστηκε ιδιαίτερα για θέματα που αφορούν την ανθρώπινη καλλιέργεια, τη

μόρφωση των παιδιών και την αναγνώριση και καταξίωση του δασκάλου.

Είχε πάθος για την Παιδεία και ήθελε για τη νέα γενιά της πατρίδας του να

υπάρχει καλύτερη εκπαίδευση γιατί πίστευε ότι η πρόοδος της Ελλάδας

εξαρτάται από το πνευματικό επίπεδο του λαού. Άλλωστε αυτό φαίνεται καθαρά

από τα κοινωφελή έργα που έκανε, διότι δεν υπάρχει κοινωφελές έργο του

Βικέλα που να μην είναι άρρηκτα δεμένο με τη παιδεία. Άρα στη γενικότερη προσφορά του θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο

Βικέλας δεν ήταν μόνο ο λόγιος και συγγραφέας, αλλά και ο άνθρωπος με την

ευγενέστερη σημασία της λέξης, που πήρε ενεργό μέρος και πρωτοβουλία σε

πολλά έργα κοινής ωφελείας, τα οποία προάγουν τον πολιτισμό και τον

άνθρωπο γενικότερα.

Ο Δημήτριος Βικέλας, ως παγκόσμιος πολίτης, πίστευε στην ανάγκη της

φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς και γι’ αυτό ταξίδεψε

περιηγούμενος στις περισσότερες πόλεις της Ευρώπης.

Τελειώνοντας, πρέπει να τονιστεί, ότι από την βιβλιογραφία που έχει

μελετηθεί, προκύπτει ότι ο Βικέλας ήταν μια σημαντική προσωπικότητα όχι μόνο

όσον αφορά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά και όσον αφορά την

παιδεία και τον πολιτισμό.

97

Η προτομή του Βικέλα στη Βέροια. Τοποθετήθηκε στο πάρκο της Ελιάς (1955), με κοινή δαπάνη του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων» (που ίδρυσε ο Δημήτριος Βικέλας) και του «Συλλόγου Βεροιέων» της Θεσσαλονίκης.

98

Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο Δημήτριος Βικέλας Το Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο (ΔΑΚ) στη Βέροια, έχει πάρει το όνομά του.

Η οδός Δ. Βικέλα στη Βέροια, η οποία ενώνει την οδό Μητροπόλεως και την Κεντρική.

99

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ύστερα απ’ όλα αυτά αποδεικνύεται ότι ο Δημήτριος Βικέλας ήταν μια

σημαντική προσωπικότητα που συνέβαλε σημαντικά στην αναβίωση και

καθιέρωση των Ολυμπιακών Αγώνων, καθώς επίσης και στην καλλιέργεια του

πολιτισμού και της παιδείας.

Για το λόγο αυτό, θα ήταν καλό όλες οι βαθμίδες της ελληνικής

εκπαίδευσης να γνωρίζουν το έργο του Βικέλα και την προσφορά του. Οι

δημοτικές και οι σχολικές βιβλιοθήκες πρέπει να έχουν βιβλιογραφία που

σχετίζεται με την προσφορά αυτή, ώστε να γίνει γνωστό το έργο του Βικέλα

στους μαθητές αλλά και στο ευρύτερο κοινό.

Μπορεί επίσης να δοθεί το όνομα του Βικέλα σε κάποιο δημοτικό σχολείο,

γυμνάσιο ή λύκειο, τιμώντας έτσι τον άνθρωπο που πρόσφερε πολλά στην

εκπαίδευση και μόρφωση των νέων.

Προτείνεται η έκδοση ενός συλλεκτικού γραμματοσήμου που θα

απεικονίζει το Δημήτριο Βικέλα τονίζοντας με τον τρόπο αυτό την προσφορά του.

Επίσης προτείνεται η συνεργασία των πέντε Δήμων, της Αθήνας (όπου

έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του μετά το 1896), της Βέροιας (απ’ όπου

καταγόταν ο πατέρας του), της Ερμούπολης (που ήταν και η γενέτειρά του), των

Ιωαννίνων (απ’ όπου καταγόταν η μητέρα του) και του Δήμου Ηρακλείου (επειδή

δώρισε την πλούσια βιβλιοθήκη του αλλά και βοήθησε στον αγώνα της Κρήτης),

με σκοπό την από κοινού προβολή, σε πανελλαδικό επίπεδο, της

προσωπικότητας, των ιδεών, της δράσης και του έργου του Βικέλα. Ακόμη

μπορεί να παρουσιαστεί και να προβληθεί η ζωή και το έργο του Δημητρίου

Βικέλα μέσα από διάφορα πολιτιστικά προγράμματα.

Επίσης μπορεί να γίνεται ένας διαγωνισμός Ποίησης και Δοκιμίων, υπό

την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, προς τιμήν του Δημητρίου Βικέλα.

Ο Δήμος Βέροιας, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατο

του Δημητρίου Βικέλα, ανακήρυξε το 2008 ως έτος αθλητισμού και νεολαίας. Μια

γιορτή αφιερωμένη στο Δημήτριο Βικέλα, το εκλεκτό τέκνο της Βέροιας, που

εμπνεύστηκε και υπερασπίστηκε την αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών

Αγώνων.

100

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Βικέλας Δ., Η ζωή μου, εκδ. Εκάτη, Αθήνα 2003.

-Βικέλας Δ., Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν (επιστολαί προς φίλον), εκδ.

Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 1979.

-Βικέλας Δ., Διηγήματα, Αθήνα 1979.

-Βικέλας Δ., Λουκής Λάρας, εκδ. Πέλλα, Αθήνα χ.χ.

-Βικέλας Δ., Άπαντα, τόμ. Ε’, Η’, εκδ. Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων

Βιβλίων, Αθήνα 1997.

- Βικέλας Δ., Τα δύο αδέλφια, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1987.

-Γεωργιάδης Κ., Οι θέσεις του Δημητρίου Βικέλα και του Πιερ ντε Κουμπερτέν

για τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα, πρακτικά

συνεδρίου Δ. Βικέλας- παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

-Γιάτσης Σ., Ιστορία της άθλησης και των αγώνων στον Ελληνικό κόσμο κατά

τους Ελληνορωμαϊκούς, τους Βυζαντινούς και τους Νεότερους χρόνους,

εκδ. Β’, Θεσσαλονίκη 2000.

-Γιάτσης Σ., Ο πολιτικός απόηχος των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 και ο

Δημήτριος Βικέλας, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας - παγκόσμιος πολίτης,

Βέροια 2008.

-Γκλαβάς Σ., Ο Δ. Βικέλας και η τεχνική εκπαίδευση, πρακτικά συνεδρίου

Δ. Βικέλας- παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

- Δήμος Βέροιας, Έτος Αθλητισμού και Νεολαίας ‘’Δ. Βικέλας’’, Βέροια 2008.

101

-Δ.Ο.Ε, Ολυμπιακοί Αγώνες 1896-1996 - Επίσημος Οδηγός, εκδ. Μαλιάρης

παιδεία, Αθήνα 1996.

-Δολιανίτης Γ., Ο Δημήτριος Βικέλας και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896,

πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας- παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

-Δρακονταειδής Φ., Δημήτριος Βικέλας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005.

- Δροσίνης Γ., Σκόρπια φύλλα της ζωής μου, Αθήνα 1940.

-Εγκυκλοπαίδεια, Ιστορική αναδρομή 1896-1996, τόμος Α’, Γενική Γραμματεία

Αθλητισμού.

-Καϊμακάμης Β., Προσφορά των Βλαχόφωνων Ελλήνων στην αναβίωση των

Ολυμπιακών Αγώνων, Θεσσαλονίκη 2002.

-Καρασάββας Δ., «Δημήτριος Εμμ. Βικέλας ο γιος του Ερμή», 46 (2008) 6-17,

Πολιτιστικά δρώμενα, Βέροια 2008.

-Καρασάββας Δ., «Η συνάντηση του Δ. Βικέλα με τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ»,

49(2008) 26-30, πολιτιστικά δρώμενα, Βέροια.

-Καρδάσης Β., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα 1896-1906, εκδ.

Έφεσος, Αθήνα χ.χ.

-Λέτσας Α., Δημήτριος Βικέλας, Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών,

Θεσσαλονίκη 1951.

-Λέτσας Α., «Η κοινωνική δράση του Βικέλα», 46 (2008) 26-32, Πολιτιστικά

δρώμενα, Βέροια.

102

-Λινάρδος Π., Από το όραμα στην πράξη, εκδ. της Επιτροπής Ολυμπιακών

Αγώνων, Αθήνα 1996.

-Λινάρδος Π., «Ο Δημήτριος Βικέλας και το Συνέδριο της Σορβόννης»,

34(2004) 6-10, Πολιτιστικά Δρώμενα, Βέροια.

-Lunzenfichter A., Από την Αθήνα (1896) στο Πεκίνο (2008), εκδ.

Καστανιώτη, Αθήνα.

-Μαυροματάκη Μ., Ολυμπία και Ολυμπιακοί Αγώνες. Από την αρχαιότητα

μέχρι σήμερα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2002.

-Μανάφης Κ., Ο Δ. Βικέλας και το ωφέλιμο βιβλίο, πρακτικά συνεδρίου Δ.

Βικέλας- Παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

-Μελάς Β., Ο Δ. Βικέλας και το ίδρυμα Βασιλείου Μελά, πρακτικά συνεδρίου

Δ. Βικέλας- Παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

- Morbach A., Dimitrios Vikelas Patriotischer Literat und kosmopolit, verl.

Ergon, Band I, Würzburg 1998.

-Μουρατίδης Ι., Ιστορία Φυσικής Αγωγής (με στοιχεία φιλοσοφίας), 3η

βελτιωμένη έκδοση, εκδ. Κ. Χριστοδουλίδη, Θεσσαλονίκη 2000.

-Μπεκ Κ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες 776 π.Χ.-1896. Μέρος Β’. Οι Ολυμπιακοί

Αγώνες 1896. Κείμενα Βαρώνου Πιερ ντε Κουμπερτέν, Τιμολέοντος

Φιλήμονος, Ν. Γ. Πολίτου και Χαράλαμπου Αννίνου, Αθήνα 1896.

-Μυλωνάς Γ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες παρελθόν –παρόν –μέλλον πρόγραμμα

προετοιμασίας Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, εκδ. Ζήτη,

Θεσσαλονίκη 2002.

103

-Νάτσιος Α., Ένας αιώνας Ολυμπιακοί Αγώνες, Β’ έκδ. βελτιωμένη-

επαυξημένη, Αθήνα 2003.

- Νικολοπούλου Α., «Η διηγηματογραφία του Δημητρίου Βικέλα και η

απήχησή της», 49 (2008) 21-25, πολιτιστικά δρώμενα, Βέροια.

-Οικονόμου Α., Τρεις Άνθρωποι - Συμβολή εις την ιστορίαν του ελληνικού

λαού, ελληνική εκδοτική εταιρεία Α.Ε., Αθήνα 1953.

-Πολίτης Ν., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, Αχαϊκές εκδ., Πάτρα 1996.

-Ross J., Ολυμπιακοί Αγώνες-Επιστροφή στην κοιτίδα τους, Αθήνα 2004.

-Ρώτα Μ., Ο Δ. Βικέλας εθνικός ευεργέτης, πρακτικά συνεδρίου Δ. Βικέλας -

Παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

-Σαμαρτζίδης Χρ., Ο Δ. Βικέλας ως λόγιος και άνθρωπος, Βέροια 1960.

-Σίμιτσεκ Π., Ολυμπιακοί Αγώνες, το χρονικό μιας μετάλλαξης, εκδ.

Europubli, Αθήνα 2003.

- Σκιαδάς Ε., 100 χρόνια Νεώτερη Ελληνική Ολυμπιακή Ιστορία, εκδ. Τα

Νέα, Αθήνα 1996.

-Smith M., Οι Ολυμπιακοί του 1896 στην Αθήνα, εκδ. Εστία, Αθήνα 2004.

- Συρράκος Κ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα,

Αθήνα 1984.

-Ταρασουλέας Α., Ελληνική συμμετοχή στις σύγχρονες Ολυμπιάδες, Αθήνα

1990.

104

-Ταρασουλέας Α., Ολυμπιάδες στην Αθήνα, Αθήνα 1988.

-Ταρασουλέας Α., Η Αθήνα του 1896 και ο Δημήτριος Βικέλας, πρακτικά

συνεδρίου Δ. Βικέλας- Παγκόσμιος πολίτης, Βέροια 2008.

-Τερδήμου Μ., Χρονολόγιο Δημητρίου Βικέλα, εκδ. Δήμος Ηρακλείου Κρήτης,

Ηράκλειο 1991.

-Τσικής Ν., Επτά ανέκδοτες επιστολές του Δημητρίου Βικέλα, Ολυμπιακή

έκδοση, Αθήνα 2004.

- Fabrice L., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2001.

-Χιονίδης Γ., Ο Δημήτριος Βικέλας κι ο δεσμός του με τη Βέροια, Θεσσαλονίκη

1986.

-Χιονίδης Γ., Η αρχοντική οικογένεια της Βέροιας των Μπικέλλα-Βικέλα, εκδ.

Πνευματική και Ολυμπιακή Στέγη του Δημητρίου Βικέλα του Δήμου Βέροιας,

Βέροια 2006.

-Χιονίδης Γ., Η εκ Βεροίας καταγομένη οικογένεια Βικέλα, (ανάτυπον του Ζ’

τόμου των «Μακεδονικών», δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών

Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1966.

- Χρυσάφης Ι., Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες, τόμ. Α’, βιβλιοθήκη της

επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων, Αθήνα 1930.