Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

2

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Εισαγωγικά μπορούμε να πούμε ότι την τελευταία δεκαετία ενώ φαίνεται η πολιτική ζωή στην

ΕΕ να ομαλοποιείται δεν είναι λίγοι εκείνοι που κάνουν λόγο για αντιδημοκρατικές πρακτικές των διαφόρων κυβερνήσεων ουσιαστικά βέβαια ο λόγος αναφέρεται σε μία εκτιμώμενη έλλειψη δημοκρατίας Οι πολιτικοί κι οι κοινωνικοί παράγοντες που μιλούν για έλλειμμα δημοκρατίας χρησιμοποιούν ως επιχειρήματα τον αυξανόμενο ρατσισμό και τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι πολίτες μεταξύ τους και προς αυτούς ακόμα οι ίδιες αρχές

Οφείλουμε εδώ να τονίσουμε παρενθετικά ότι οι περισσότεροι συνήθως την ταυτίζουν με τις πολιτειακές αρχές και πρακτικές Έτσι η δημοκρατία ταυτίζεται με το εκάστοτε καθεστώς της κάθε χώρας και τονίζεται σε αντιδιαστολή με τη δικτατορία και τις λαϊκές δημοκρατίες του πάλαι ποτέ ανατολικού μπλοκ Φυσικά ο όρος είναι τόσο διαδεδομένος που ακόμα και ολοκληρωτικά καθεστώτα την υιοθετούν Εξάλλου ο όρος δημοκρατία χρησιμοποιείται σε μία μεγάλη γκάμα πολιτευμάτων Στο σοσιαλιστικό μπλοκ της Ανατολικής Ευρώπης και Ασίας υιοθετήθηκε ο λενινιστικός όρος της λαϊκής δημοκρατίας και στην ίδια λογική με θρησκευτική κατεύθυνση είναι οι ισλαμικές δημοκρατίες της Μέσης Ανατολής παράλληλα διακρίνουμε τις μορφές της αστικής δημοκρατίας (του Δυτικού Κόσμου) σε προεδρική ή προεδρευομένη ή βασιλευομένη ομοσπονδιακή ή ομόσπονδη κλπ Ακόμα και τα δικτατορικά καθεστώτα χρησιμοποιούν τον όρο και συχνά μάλιστα προκηρύσσουν και εκλογές

Πώς όμως μπορεί να συμβαδίζει η περιορισμένη πολιτική έννοια της δημοκρατίας σε ένα κράτος με τις δυνάμεις καταστολής που όχι σπάνια ξεπερνούν τα όρια του επιτρεπτού Πρόκειται για ένα νέο μοτίβο του Δυτικού Κόσμου που ολοένα εντείνεται Η βία του κρατικού φορέα σε πολλά κράτη μετά την 11η Σεπτέμβρη και τα τρομοκρατικά χτυπήματα στις ΗΠΑ έχει ενισχυθεί και ουσιαστικά άρχισε να περιορίζει την ελευθερία τόσο της έκφρασης όσο και της διαμαρτυρίας Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πατριωτικός νόμος στις ΗΠΑ ο αντιτρομοκρατικός νόμος στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη ολοένα και πιο έντονα περιστέλλονται οι ελευθερίες των πολιτών στο όνομα της ασφάλειάς τους από ενδεχόμενα τρομοκρατικά χτυπήματα1 Εντούτοις πολλοί είναι και εκείνοι που θεωρούν ότι έχουμε την καλύτερη δημοκρατία από ποτέ

Αξίζει να υπογραμμίσουμε όμως ότι οι πολίτες σχεδόν παθητικά αποδέχονται τις αντιλήψεις τούτες Η κρατική προπαγάνδα σε συνδυασμό με εκείνη των ΜΜΕ -και ιδιαιτέρως των ηλεκτρονικών μέσων- έχουν διαμορφώσει μία τέτοια αντίληψη στον πληθυσμό Η καλλιεργούμενη απάθειά τους προς τα κοινά επιτρέπει στις κυβερνήσεις να ασκούν όποια πολιτική επιθυμούν στο όνομα του καλού του πολίτη -εφόσον πια στη σύγχρονη κατανομή εργασίας οι πολιτικοί θεωρούνται ειδήμονες της κρατικής λειτουργίας Οι όποιες αντιδράσεις είναι περιορισμένες στις αριστερές δυνάμεις που καταντούν ενίοτε γραφικές χωρίς δυστυχώς να επηρεάζουν συνολικά την πολιτική σκηνή

Η τάση όμως των κυβερνήσεων να θέλουν να ελέγξουν τους πολίτες τους δεν είναι καινούρια αποτελεί ιστορικά και κοινωνικά παλαιότατο στοιχείο των ανθρώπινου πολιτισμού από την εποχή που εγκαταλείφθηκαν οι πρωτόγονες φυλετικές κοινωνίες και επικράτησε η ατομική ιδιοκτησία Αποτελεί κοινή διαπίστωση της κοινωνικής ανθρωπολογίας ότι οι κατέχοντες την εξουσία κάθε φορά που έμεναν ανεξέλεγκτοι

1 Είναι γνωστά πολλά επεισόδια τόσο στις μέρες του Πολυτεχνείου με τον Κύπριο φοιτητή που ξυλοκοπήθηκε βάναυσα από αστυνομικούς με πολιτική περιβολή όσο και μέσα ή έξω από αστυνομική τμήματα με μετανάστες που τραυματίζονται ή υφίστανται βασανιστήρια

3

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

έκαναν προσπάθειες προκειμένου να διατηρηθούν στον κυβερνητικό θώκο και να επεκτείνουν τη δύναμή τους για ίδιο όφελος ή όσων εκπροσωπούν

Για τον έλεγχο των πολιτών εφευρέθηκαν ή έτσι χρησιμοποιήθηκαν διάφορα μέσα μαζικής επικοινωνίας Τόσο το θρησκευτικό δόγμα όσο και οι λατρευτικές τελετές αποτελούν τα κυριότερα μέσα μαζικής διαμόρφωσης συνείδησης Στην αρχαία Ελλάδα το θέατρο επιτελούσε ακριβώς αυτό το σκοπό μέσα από τις πολιτικές και άλλες ιδεολογικές θέσεις που πρόβαλαν οι δραματουργοί Ανάλογη μέσα από το θέαμα ήταν και η λειτουργία της ρωμαϊκής αρένας ενώ το χριστιανικό κήρυγμα μετά τη λατρεία της Κυριακής εκπληρούσε τις ίδιες ανάγκες χειραγώγησης των μαζών Έτσι φαίνεται ότι ο προπαγανδιστικός ρόλος των σύγχρονων ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων δεν είναι και τόσο νέος αφού η μαζική προπαγάνδα και η ψευδής εικόνα της τέλειας κοινωνίας που αυτή δημιουργεί είναι γνωστή εδώ και αιώνες

Σήμερα όμως μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ και ούσης μειωμένης της αριστερής πολιτικής έκφρασης (και λόγω της προπαγάνδας των μέσων ενημέρωσης) η περιστολή των ελευθεριών και η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής είναι εντονότερη Κάμερες και κάθε είδους εργαλεία μας εξασφαλίζουν μία μίζερη ελεγχόμενη ζωή σε κάθε μας βήμα Το 1984 έχει βέβαια μεταφερθεί μερικές δεκαετίες αργότερα αλλά ο κάθε μεγάλος αδελφός και ο θείος Σαμ φαίνεται να ενεργοποιούνται -αν και κατά κάποιους έχουν ενεργοποιηθεί πριν το 1984

Η αριθμοποίηση της δημοκρατίαςΗ δημοκρατία αποτελεί μία έννοια ιδιαίτερα περίπλοκη που συχνά ο καθένας της

δίνει τη δική του ιδιαίτερη σημασία Πολιτικά η αθηναϊκή δημοκρατία που συνηθίζουμε να εκθειάζουμε και να προβάλλουμε ως το απόγειο της ελληνικής φιλοσοφίας και πολιτικής σκέψης λίγο πλησιάζει τις απαιτήσεις που σήμερα έχει ο πολίτης από το πολίτευμά του Αποκλεισμένες πολλές ομάδες πληθυσμού όπως οι μέτοικοι και οι δούλοι με τις γυναίκες σήμερα δε θα γίνονταν αποδεκτή πρακτική σε μία δημοκρατία -όχι ότι δε γίνεται τακτικά σε διάφορες χώρες του κόσμου Μαθαίνουμε ότι στηρίζεται στην πλειοψηφία και προάγουμε το σεβασμό της ελευθερίας των συγκοινωνών μας αν και στην Αρχαιότητα ήταν ένα μειοψηφικό πολιτικό σύστημα των ελεύθερων πολιτών -τιμαριοκρατικό ως επί το πλείστον αφού την εξουσία ασκούσαν ως επί το πλείστον πλούσιοι που είχαν και την κατάλληλη (ρητορική και φιλοσοφική) παιδεία Και πάλι όμως η εύνοια της Τύχης ήταν εκείνη που καθόριζε την κυριαρχία αφού η κλήρωση ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της Ιδιαίτερα αστεία για τα σημερινά δεδομένα πολιτικής και κοινωνικής σκέψης φαντάζει η έννοια που έδιναν κατά το Μεσαίωνα οι Ιταλοί στην πλειοψηφία (magnagioranza) καθώς την ταύτιζαν με την καταπίεση (sopraffazione)

Φαίνεται να επιβεβαιώνεται ακόμη μία φορά η άποψη ότι η αρχή της πλειοψηφίας είναι σημαντική και άξια λόγου μόνο ως αριθμητική μέτρησηmiddot πολιτικά καθορίζει κυβερνήσεις (αναγκαίως θα αντέτεινε κάποιος) αλλά ως έννοια παραμένει πάντα μαθηματική και όχι επιχείρημα πολιτικής δράσης Βέβαια σήμερα ολοένα και συχνότερα η επίκλησή της οδηγεί στη σκοταδιστική καταπίεση των λίγων στον αναχρονισμό της επιβολής κόντρα στο συνθετικό διάλογο Οδηγεί στη δικτατορία των πολλών στο όνομα της ύπαρξής τους

Και είναι αστείο πράγματι να επιχειρηματολογούμε βάσει της συνταύτισής μας με τη μία ή την άλλη ομάδα πολιτικής σκέψης ή πράξης Σαν τους Χριστιανούς που χρησιμοποιούν την Καινή Διαθήκη ως απόδειξη για να πείσουν για την ιστορικότητα του Ιησού η πλειοψηφία στηρίζεται στα μαθηματικά και όρισε η αρχή της φιλοσοφίας την ύπαρξή της

Ίσως βέβαια κάποιος εδώ διαφωνήσει και πώς μπορεί να γίνει αλλιώς Δε θέλουμε να μπούμε στη σκοτεινή διαδρομή της κριτικής κυβερνήσεων ή των πλειοψηφικών

4

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εκλογικών συστημάτων που επιβάλλουν στις μειοψηφίες να διοικούν στηριζόμενοι στην αρχή της πλειοψηφίας Και το φαινόμενο τέτοιων πλειοψηφικών συστημάτων παρατηρείται ακόμα και σε χώρες που υψώνουν τη δημοκρατική σημαία κόντρα σε κάθε ειρηνικά αποδεκτή διακυβέρνηση που δε συμπίπτει με τα δικά τους συμφέροντα Ας μη ξεχνάμε ότι στις ΗΠΑ ο πλανητάρχης έλαβε λιγότερες ψήφους το 2000 (και δικτατορικά δεν έγινε αποδεκτή η επανακταμέτρηση της Φλόριντα από το Ανώτατο Δικαστήριο2) Αναλόγως πλειοψηφική δικτατορία επιβάλλει και το σύστημα των δύο γύρων αφού τα μικρά κόμματα και η μειοψηφία απέχουν από τη συμμετοχή στην εξουσία (είτε πρόκειται για τοπική αυτοδιοίκηση -πχ Ελλάδα- είτε για κυβερνήσεις -πχ Γαλλία)

Και ποια μπορεί να είναι η αρχή της πλειοψηφίας όταν η μειοψηφία απέχει από τις εκλογές Ακόμα χειρότερα όταν οι ψηφοφόροι αριθμητικά είναι λιγότεροι από τους απέχοντες ή τους μη έχοντες de iure και de facto δικαίωμα ψήφου3 Τα ποσοστά δηλαδή είναι εκείνα που δείχνουν την πλειοψηφία και όχι οι ίδιοι οι αριθμοί -οποία ειρωνεία αφού μιλάμε πάντα για αριθμητική υπεροχή

Για να ξεπεράσουμε όμως το αριθμητικό δίλημμα της άσκησης εξουσίας και της καταπίεσης (που σήμερα έχει αποκτήσει μια έννοια όλο και πιο κοινωνική και οικονομική) μπορούμε να επικαλεστούμε ξανά την αρχή της ισότητας που παύει να έχει μαθηματική έννοια που σταματά να επιβάλλει την υπεροχή της μάζας αλλά προάγει την ολότητα την ομόνοια και την ομοφωνία Ίσως η ισότητα να μην καθορίζει εκλογές αλλά ορίζει το πλαίσιο του σεβασμού και διαμορφώνει τη διαλεκτική σχέση των αριθμών (υπεροχή της πλειοψηφίας) με την αποδοχή (θέσεων και κρίσεων της μειοψηφίας) Η αρχή της ισότητας πατά στην αναγκαιότητα της συνοχής και της ελευθερίας και στέκεται διαμετρικά αντίθετη με την αλαζονεία που γεννά η συνειδητοποίηση της δύναμης των πολλών Η ύβρις της δημοκρατίας ουσιαστικά αναγεννάται στην αλαζονεία μιας αριθμητικής έννοιας

Η αρχή της ισότητας στην ουσία της δεν επιτρέπει κανένα διαχωρισμό των πολιτών Είναι ετυμολογικά αντίθετη στην ουσία με τη δημοκρατία4 αλλά πολιτικά είναι η κύρια συνιστώσα της στην καθημερινή πολιτική πράξη Ο δημοκρατικός φονταμεταλισμός του Marquez χαρακτηρίζεται αλαζονεία από τον Κανφορά και αηδιαστική κληρονομιά της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας5 Η ύβρις όμως εμπεριέχεται όχι στην έννοια του όρου αλλά στις πιθανές εφαρμογές της που συχνά στο όνομα των πολλών ενισχύει την απολυτότητα των πολλών με αφορμή μια συγκεκριμένη εκλογική επιλογή Μια επιλογή όμως που τόσο επηρεάστηκε από τα ποικιλόμορφης απόχρωσης μέσα χειραγώγησης και προπαγάνδας που μεταχειρίζονται οι άριστοι αφού αυτοθεωρούνται και ετεροθεωρούνται ειδήμονες της πολιτικής κριτικής

Και η ισότητα μετατρέπεται σε παιχνίδι λέξεων που θυμίζει τις διδαχές του Θουκυδίδη6 ότι στους ελληνικούς εμφύλιους οι λέξεις άλλαζαν νόημα Για την

2 Ο Λουτσιάνο Κανφορά τονίζει σχετικά ότι το γεγονός του Νοεμβρίου του 2000 είναι πραξικόπημα Πρωτοφανές στην ιστορία των ΗΠΑ Καθώς επρόκειτο για πλανητάρχες κανένα έγκριτο δημοσιογραφικό όργανο στην εμβρόντητη Ευρώπη δεν τόλμησε να πει ανοιχτά και ωμά τη συνταρακτική αλήθεια που σε κάθε άλλη περίπτωση θα βροντοφώναζε Οι άμεσες συνέπειες θα ήταν πολλές και υπονομευτικές της καταιγιστικής ρητορείας που κατευθύνει τα ΜΜΕ και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στις χώρες που δεσπόζουν στην παγκόσμια σκηνή3 Στις ΗΠΑ για παράδειγμα όσοι έχουν οποιαδήποτε καταδίκη χάνουν το εκλογικό τους δικαίωμα -πχ στη Φλόριντα το Τέξας την Καλιφόρνια4 Ετυμολογικά είναι ξεκάθαρη η επικράτηση κάποιου (όχι όμως στην πραγματικότητα του δήμου) σε κάποιον άλλο5 Λουτσιάνο Κανφορά Κριτική της δημοκρατικής αλαζονείας Μεταίχμιο 20036 βλ Θουκυδίδη Ιστορία 3 82

5

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά η ισότητα αποτελεί κυρίαρχο αξιακό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται η κριτική της στον καπιταλισμό ή το νόμο της αγοράς (βέβαια δε λαμβάνει υπόψη της έλλειψη ισότητας της δικτατορίας των εργατών) Για τη δεξιά ο όρος φιλελευθερισμός ταυτίζεται με την ελευθερία στην οικονομική δραστηριότητα χωρίς ποτέ να πλησιάσει όμως την ισότητα στην οικονομία (και πώς θα μπορούσε άλλωστε σε μια ταξική κοινωνία)

Άλλοτε πάλι η αρχή της ισότητας προσανατολίζεται στο δίπολο αποκλεισμός-ένταξη που στην ουσία μετατρέπει σε ρητορική διελκυστίνδα την πολιτική ορολογία και την περιορίζει στο μήκος του σκοινιού Ο αποκλεισμός -στη χυδαία του μορφή ως ρατσισμός κοινωνικός ή φυλετικός σεξιστικός ή οικονομικός- είναι ίδιον κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος που γνώρισε ο πλανήτης τούτος Η αρχή της ισότητας ο θεμέλιος λίθος της αληθινής δημοκρατίας στέκει κενό γράμμα μπροστά στην άσκηση της εξουσίας αφού και η αριστερά και ο φιλελευθερισμός επέβαλαν τον αποκλεισμό που ιδεολογικά αποκλείουν και τον οποίο στη ρητορεία τους καταδικάζουν Μπορούμε βέβαια να αντιτείνουμε ότι η δεξιά έχει μεγαλύτερες ευθύνες λόγω ηλικίας και γεωγραφικής κάλυψης μεγάλου εμβαδού μα και τούτο θα είναι σκέτη φενάκη εφόσον και η δημοκρατία της αριστεράς δέχεται την καταπίεση έστω και σε μικρότερο ποσοστό

Το μεγάλο όμως ερώτημα που προκύπτει είναι πώς γίνεται να παραβιάζεται τόσο συστηματικά η αρχή της ισότητας στο όνομα των αριθμών και να οδηγεί σε εξαιρέσεις κι αποκλεισμούς χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις Σαφώς και οι αντιδράσεις υπάρχουν και ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και το ευρύτερο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι εντείνονται και αποκτούν πιο βίαιο ή πιο απαλό χαρακτήρα

Είναι όμως και φανερό για όποιον παρακολουθεί τα σύγχρονα ιδεολογήματα ότι όλα υποπίπτουν στην προαναφερόμενη λεξιλογική διελκυστίνδα με τη συναίνεση στο σημείο του κέντρου τη γραμμή που ορίζει το νικητή την απείθεια ή την υποταγή -εκούσια ή ακούσια αδιάφορο μάς είναι εδώ

Μια συναίνεση που επιβάλλεται σαφώς με τα τηλεοπτικά δικτατορικά όργανα της αγοράς κινδυνολογώντας την αντίθετη άποψη Είναι αστείο αλλά η σύγχρονη δημοκρατία στηρίζεται αποκλειστικά στον κίνδυνο και λιγότερο στο διάλογο και την πειθώ Ακόμα χειρότερα αν φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε λόγο για δημοκρατία της ελίτ μια δικτατορία δηλαδή μια αριστοκρατία θα χαρακτηριστούμε γελοίοι -παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας η πολιτική έχει πια επώνυμη και οικογενειακή εύνοια Βέβαια αξίζει να θυμηθούμε και το Μαξ Βέμπερ όταν το 1906 κραύγαζε ότι ο καπιταλισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία

Μα τελικά η δημοκρατία είναι ένα ψηφιδωτό στηριζόμενο στη συναίνεση και κατασκευασμένο από μία ελίτ που αναζητά στο χώμα της ξεραμένης λάβας των επαναστάσεων τα ιδεολογικά της στηρίγματα Και όταν τα ιδεολογήματα αυτά δε φαίνεται να απηχούν τις ιδέες άλλων δημοκρατικών τότε αποφασίζεται η στρατιωτική επέμβαση στον άξονα του κακού στους ανόητους οπαδούς άλλων θέσεων ή και η κατασκευή ειδήσεων -σύγχρονο προπαγανδιστικό γκεμπελικής έμπνευσης ιδεολόγημα- τίθεται επί οθόνης

Και ο λαός όπως πώς αντιδρά Μάλλον δεν αντιδρά καθόλου όταν γίνονται επεμβάσεις ή ακόμα και μικρά πραξικοπήματα στη χώρα τους Είναι τόση η χειραγώγηση και ο κατευθυνόμενος προσανατολισμός ώστε το άτομο χρειάζεται πολλά περισσότερα από την ανδρεία που απαιτεί ο Νίτσε για να ξεφύγει από τη μαζοποίηση

Παρά τις τόσες ενδείξεις και αποδείξεις το δόγμα της λαϊκής κυριαρχίας παραμένει και ακολουθείται με θρησκευτική ευλάβεια Ωστόσο ο

6

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποπροσανατολισμός με κάθε λογής κατασκευάσματα ιδεοληψιών ή υποκουλτούρας δεν αφήνει να φανεί ότι η οργανωμένη μειοψηφία διοικεί και ελέγχει τη ζωή -κοινωνική οικονομική και πολιτική- της πλειοψηφίας επειδή απλά κυβερνά οργανωμένα Τόσο οργανωμένα ώστε πια δε χρειάζεται να ασκούν οι ίδιοι την εξουσία αλλά συνεργάτες και ετεροπρόσωποι εκλογικοί σχηματισμοί

Στην ουσία τους όμως οι εκλογές -η γιορτή της δημοκρατίας (sic)- είναι μια αγοραπωλησία ψήφων στον ψευδότιτλο της επιλογής της διαχείρισης από μία αλλήθωρη μειοψηφία ειδικών της διακυβέρνησης Είναι μια καμουφλαρισμένη απάτη με στόχο τη συμμετοχή σε ένα έγκλημα για την επίτευξη της προαναφερόμενης Χαρακτηριστικό αυτών των ανταγωνιστικών μέσων είναι η αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς Όχι ότι είναι παράλογη η οικονομική δοσοληψία οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας Συχνά μάλιστα ισχύει το αντίθετο αφού αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία Είναι όμως κακό όταν αποκαλύπτεται στην εξαπατημένη μάζα στο μακάριο λαό γιατί βοηθά στη συνειδητοποίηση της αδυναμίας της ως πλειοψηφίας να επιβληθεί στη μειοψηφία Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η δημοκρατία θα είναι σε μεγάλο βαθμό απάτη όταν το βιομηχανικό σύστημα ελέγχεται από οποιαδήποτε μορφή αυταρχικής -μειοψηφικής- ελίτ7 Παλαιότερες ακόμα έρευνες απέδειξαν τη μειοψηφική λειτουργία των δημοκρατών αιρετών

Η δημοκρατία λοιπόν σήμερα όχι απλά επιβάλλει επαγγελματίες στην εξουσία αλλά την αποκρίνει από τους πολίτες με το πρόσχημα διαχωρισμού της (σε νομοθετική εκτελεστική και δικαστική) και όπως είδαμε ήδη της γνώσης Η δημοκρατία θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια μόνο αν οι κοινωνοί της ήταν φορείς νομοθετικοί εκτελεστικοί και δικαστικοί (όπως στην Αρχαιότητα όπου δίκαζαν κληρωτοί πολίτες με βάση τους νόμους που είχαν οι ίδιοι λίγο ή πολύ ψηφίσει στην εκκλησία) ελέγχοντας την εξουσία άμεσα οι ίδιοι και έχοντας τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουν ως κοινωνικό σύνολο Οι αποφάσεις και οι δράσεις ενός λαού δεν μπορούν να είναι έργο των τάχα ειδικών και ερήμην της πλειοψηφίας να αποφασίζουν στο όνομά της

Αν η δημοκρατία επέτρεπε την άμεση ενασχόληση με την πολιτική και όχι μόνο τη μέρα των εκλογών8 τότε όλοι θα είχαν την τεχνοκρατική γνώση να υποδείξουν λύσεις ή την απόλυτη πολιτική ωριμότητα για προτάσεις που αργότερα οι ίδιοι θα εκτελούσαν Ωστόσο η δημοκρατία σχεδιασμένα καλλιεργεί την ιδέα ότι εμείς -ο λαός- θέλουμε-απαιτούμε και οι άλλοι θα αποφασίσουν και θα εκτελέσουν απαξιώνοντας έτσι το λαό στο όνομα της γνώσης που αποκρύπτουν ως μεσαιωνικές μονές και απομακρύνοντάς τον από την αμφισβήτηση και τον έλεγχο της εξουσιαστικής μειοψηφίας και των δημοκρατών που απολαμβάνουν την ικανοποίηση των οικονομικών τους επιδιώξεων Στο όνομα από την άλλη της σταθερής πολιτικής πορείας και την ολοκλήρωσης τάχα του προεκλογικού προγράμματος9 η απολυταρχική εξουσία -φεουδαλικό κατάλοιπο όπου η ελέω θεού ενθρόνιση αντικαταστάθηκε από τη θεοποίηση των ψευδότιτλων εθνικών εκλογών- είναι μόνιμη (για 4 ή 5 έτη) και όχι μετακλητή10 που επιβάλλει απειλητικά την παραγωγή έργου

7 Noam Chomsky Το μέλλον τη διακυβέρνησης εκδ Αιώρα Αθήνα 2005 σελ 318 Ο Ρουσσώ χλεύαζε τους Άγγλους -που μόνοι είχαν αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο- ότι νομίζουν πως είναι ελεύθεροι αφού μόνο μία μέρα είναι ελεύθεροι στις εκλογές9 Στην ουσία είναι η υπόσχεση ερήμην της πλειοψηφίας για την εξυπηρέτηση των δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων10 Δε θέλουμε να σχολιάσουμε το φαιδρό επιχείρημα ότι τότε θα ξοδεύονταν τεράστια ποσά σε εκλογές γιατί ακριβώς οι εκλογές δε θα ήταν αυτοσκοπός για εξυπηρέτηση οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων αλλά μία απλά διαδικασία μιας εξίσου απλής Κυριακής

7

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Εισαγωγικά μπορούμε να πούμε ότι την τελευταία δεκαετία ενώ φαίνεται η πολιτική ζωή στην

ΕΕ να ομαλοποιείται δεν είναι λίγοι εκείνοι που κάνουν λόγο για αντιδημοκρατικές πρακτικές των διαφόρων κυβερνήσεων ουσιαστικά βέβαια ο λόγος αναφέρεται σε μία εκτιμώμενη έλλειψη δημοκρατίας Οι πολιτικοί κι οι κοινωνικοί παράγοντες που μιλούν για έλλειμμα δημοκρατίας χρησιμοποιούν ως επιχειρήματα τον αυξανόμενο ρατσισμό και τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι πολίτες μεταξύ τους και προς αυτούς ακόμα οι ίδιες αρχές

Οφείλουμε εδώ να τονίσουμε παρενθετικά ότι οι περισσότεροι συνήθως την ταυτίζουν με τις πολιτειακές αρχές και πρακτικές Έτσι η δημοκρατία ταυτίζεται με το εκάστοτε καθεστώς της κάθε χώρας και τονίζεται σε αντιδιαστολή με τη δικτατορία και τις λαϊκές δημοκρατίες του πάλαι ποτέ ανατολικού μπλοκ Φυσικά ο όρος είναι τόσο διαδεδομένος που ακόμα και ολοκληρωτικά καθεστώτα την υιοθετούν Εξάλλου ο όρος δημοκρατία χρησιμοποιείται σε μία μεγάλη γκάμα πολιτευμάτων Στο σοσιαλιστικό μπλοκ της Ανατολικής Ευρώπης και Ασίας υιοθετήθηκε ο λενινιστικός όρος της λαϊκής δημοκρατίας και στην ίδια λογική με θρησκευτική κατεύθυνση είναι οι ισλαμικές δημοκρατίες της Μέσης Ανατολής παράλληλα διακρίνουμε τις μορφές της αστικής δημοκρατίας (του Δυτικού Κόσμου) σε προεδρική ή προεδρευομένη ή βασιλευομένη ομοσπονδιακή ή ομόσπονδη κλπ Ακόμα και τα δικτατορικά καθεστώτα χρησιμοποιούν τον όρο και συχνά μάλιστα προκηρύσσουν και εκλογές

Πώς όμως μπορεί να συμβαδίζει η περιορισμένη πολιτική έννοια της δημοκρατίας σε ένα κράτος με τις δυνάμεις καταστολής που όχι σπάνια ξεπερνούν τα όρια του επιτρεπτού Πρόκειται για ένα νέο μοτίβο του Δυτικού Κόσμου που ολοένα εντείνεται Η βία του κρατικού φορέα σε πολλά κράτη μετά την 11η Σεπτέμβρη και τα τρομοκρατικά χτυπήματα στις ΗΠΑ έχει ενισχυθεί και ουσιαστικά άρχισε να περιορίζει την ελευθερία τόσο της έκφρασης όσο και της διαμαρτυρίας Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πατριωτικός νόμος στις ΗΠΑ ο αντιτρομοκρατικός νόμος στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη ολοένα και πιο έντονα περιστέλλονται οι ελευθερίες των πολιτών στο όνομα της ασφάλειάς τους από ενδεχόμενα τρομοκρατικά χτυπήματα1 Εντούτοις πολλοί είναι και εκείνοι που θεωρούν ότι έχουμε την καλύτερη δημοκρατία από ποτέ

Αξίζει να υπογραμμίσουμε όμως ότι οι πολίτες σχεδόν παθητικά αποδέχονται τις αντιλήψεις τούτες Η κρατική προπαγάνδα σε συνδυασμό με εκείνη των ΜΜΕ -και ιδιαιτέρως των ηλεκτρονικών μέσων- έχουν διαμορφώσει μία τέτοια αντίληψη στον πληθυσμό Η καλλιεργούμενη απάθειά τους προς τα κοινά επιτρέπει στις κυβερνήσεις να ασκούν όποια πολιτική επιθυμούν στο όνομα του καλού του πολίτη -εφόσον πια στη σύγχρονη κατανομή εργασίας οι πολιτικοί θεωρούνται ειδήμονες της κρατικής λειτουργίας Οι όποιες αντιδράσεις είναι περιορισμένες στις αριστερές δυνάμεις που καταντούν ενίοτε γραφικές χωρίς δυστυχώς να επηρεάζουν συνολικά την πολιτική σκηνή

Η τάση όμως των κυβερνήσεων να θέλουν να ελέγξουν τους πολίτες τους δεν είναι καινούρια αποτελεί ιστορικά και κοινωνικά παλαιότατο στοιχείο των ανθρώπινου πολιτισμού από την εποχή που εγκαταλείφθηκαν οι πρωτόγονες φυλετικές κοινωνίες και επικράτησε η ατομική ιδιοκτησία Αποτελεί κοινή διαπίστωση της κοινωνικής ανθρωπολογίας ότι οι κατέχοντες την εξουσία κάθε φορά που έμεναν ανεξέλεγκτοι

1 Είναι γνωστά πολλά επεισόδια τόσο στις μέρες του Πολυτεχνείου με τον Κύπριο φοιτητή που ξυλοκοπήθηκε βάναυσα από αστυνομικούς με πολιτική περιβολή όσο και μέσα ή έξω από αστυνομική τμήματα με μετανάστες που τραυματίζονται ή υφίστανται βασανιστήρια

3

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

έκαναν προσπάθειες προκειμένου να διατηρηθούν στον κυβερνητικό θώκο και να επεκτείνουν τη δύναμή τους για ίδιο όφελος ή όσων εκπροσωπούν

Για τον έλεγχο των πολιτών εφευρέθηκαν ή έτσι χρησιμοποιήθηκαν διάφορα μέσα μαζικής επικοινωνίας Τόσο το θρησκευτικό δόγμα όσο και οι λατρευτικές τελετές αποτελούν τα κυριότερα μέσα μαζικής διαμόρφωσης συνείδησης Στην αρχαία Ελλάδα το θέατρο επιτελούσε ακριβώς αυτό το σκοπό μέσα από τις πολιτικές και άλλες ιδεολογικές θέσεις που πρόβαλαν οι δραματουργοί Ανάλογη μέσα από το θέαμα ήταν και η λειτουργία της ρωμαϊκής αρένας ενώ το χριστιανικό κήρυγμα μετά τη λατρεία της Κυριακής εκπληρούσε τις ίδιες ανάγκες χειραγώγησης των μαζών Έτσι φαίνεται ότι ο προπαγανδιστικός ρόλος των σύγχρονων ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων δεν είναι και τόσο νέος αφού η μαζική προπαγάνδα και η ψευδής εικόνα της τέλειας κοινωνίας που αυτή δημιουργεί είναι γνωστή εδώ και αιώνες

Σήμερα όμως μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ και ούσης μειωμένης της αριστερής πολιτικής έκφρασης (και λόγω της προπαγάνδας των μέσων ενημέρωσης) η περιστολή των ελευθεριών και η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής είναι εντονότερη Κάμερες και κάθε είδους εργαλεία μας εξασφαλίζουν μία μίζερη ελεγχόμενη ζωή σε κάθε μας βήμα Το 1984 έχει βέβαια μεταφερθεί μερικές δεκαετίες αργότερα αλλά ο κάθε μεγάλος αδελφός και ο θείος Σαμ φαίνεται να ενεργοποιούνται -αν και κατά κάποιους έχουν ενεργοποιηθεί πριν το 1984

Η αριθμοποίηση της δημοκρατίαςΗ δημοκρατία αποτελεί μία έννοια ιδιαίτερα περίπλοκη που συχνά ο καθένας της

δίνει τη δική του ιδιαίτερη σημασία Πολιτικά η αθηναϊκή δημοκρατία που συνηθίζουμε να εκθειάζουμε και να προβάλλουμε ως το απόγειο της ελληνικής φιλοσοφίας και πολιτικής σκέψης λίγο πλησιάζει τις απαιτήσεις που σήμερα έχει ο πολίτης από το πολίτευμά του Αποκλεισμένες πολλές ομάδες πληθυσμού όπως οι μέτοικοι και οι δούλοι με τις γυναίκες σήμερα δε θα γίνονταν αποδεκτή πρακτική σε μία δημοκρατία -όχι ότι δε γίνεται τακτικά σε διάφορες χώρες του κόσμου Μαθαίνουμε ότι στηρίζεται στην πλειοψηφία και προάγουμε το σεβασμό της ελευθερίας των συγκοινωνών μας αν και στην Αρχαιότητα ήταν ένα μειοψηφικό πολιτικό σύστημα των ελεύθερων πολιτών -τιμαριοκρατικό ως επί το πλείστον αφού την εξουσία ασκούσαν ως επί το πλείστον πλούσιοι που είχαν και την κατάλληλη (ρητορική και φιλοσοφική) παιδεία Και πάλι όμως η εύνοια της Τύχης ήταν εκείνη που καθόριζε την κυριαρχία αφού η κλήρωση ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της Ιδιαίτερα αστεία για τα σημερινά δεδομένα πολιτικής και κοινωνικής σκέψης φαντάζει η έννοια που έδιναν κατά το Μεσαίωνα οι Ιταλοί στην πλειοψηφία (magnagioranza) καθώς την ταύτιζαν με την καταπίεση (sopraffazione)

Φαίνεται να επιβεβαιώνεται ακόμη μία φορά η άποψη ότι η αρχή της πλειοψηφίας είναι σημαντική και άξια λόγου μόνο ως αριθμητική μέτρησηmiddot πολιτικά καθορίζει κυβερνήσεις (αναγκαίως θα αντέτεινε κάποιος) αλλά ως έννοια παραμένει πάντα μαθηματική και όχι επιχείρημα πολιτικής δράσης Βέβαια σήμερα ολοένα και συχνότερα η επίκλησή της οδηγεί στη σκοταδιστική καταπίεση των λίγων στον αναχρονισμό της επιβολής κόντρα στο συνθετικό διάλογο Οδηγεί στη δικτατορία των πολλών στο όνομα της ύπαρξής τους

Και είναι αστείο πράγματι να επιχειρηματολογούμε βάσει της συνταύτισής μας με τη μία ή την άλλη ομάδα πολιτικής σκέψης ή πράξης Σαν τους Χριστιανούς που χρησιμοποιούν την Καινή Διαθήκη ως απόδειξη για να πείσουν για την ιστορικότητα του Ιησού η πλειοψηφία στηρίζεται στα μαθηματικά και όρισε η αρχή της φιλοσοφίας την ύπαρξή της

Ίσως βέβαια κάποιος εδώ διαφωνήσει και πώς μπορεί να γίνει αλλιώς Δε θέλουμε να μπούμε στη σκοτεινή διαδρομή της κριτικής κυβερνήσεων ή των πλειοψηφικών

4

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εκλογικών συστημάτων που επιβάλλουν στις μειοψηφίες να διοικούν στηριζόμενοι στην αρχή της πλειοψηφίας Και το φαινόμενο τέτοιων πλειοψηφικών συστημάτων παρατηρείται ακόμα και σε χώρες που υψώνουν τη δημοκρατική σημαία κόντρα σε κάθε ειρηνικά αποδεκτή διακυβέρνηση που δε συμπίπτει με τα δικά τους συμφέροντα Ας μη ξεχνάμε ότι στις ΗΠΑ ο πλανητάρχης έλαβε λιγότερες ψήφους το 2000 (και δικτατορικά δεν έγινε αποδεκτή η επανακταμέτρηση της Φλόριντα από το Ανώτατο Δικαστήριο2) Αναλόγως πλειοψηφική δικτατορία επιβάλλει και το σύστημα των δύο γύρων αφού τα μικρά κόμματα και η μειοψηφία απέχουν από τη συμμετοχή στην εξουσία (είτε πρόκειται για τοπική αυτοδιοίκηση -πχ Ελλάδα- είτε για κυβερνήσεις -πχ Γαλλία)

Και ποια μπορεί να είναι η αρχή της πλειοψηφίας όταν η μειοψηφία απέχει από τις εκλογές Ακόμα χειρότερα όταν οι ψηφοφόροι αριθμητικά είναι λιγότεροι από τους απέχοντες ή τους μη έχοντες de iure και de facto δικαίωμα ψήφου3 Τα ποσοστά δηλαδή είναι εκείνα που δείχνουν την πλειοψηφία και όχι οι ίδιοι οι αριθμοί -οποία ειρωνεία αφού μιλάμε πάντα για αριθμητική υπεροχή

Για να ξεπεράσουμε όμως το αριθμητικό δίλημμα της άσκησης εξουσίας και της καταπίεσης (που σήμερα έχει αποκτήσει μια έννοια όλο και πιο κοινωνική και οικονομική) μπορούμε να επικαλεστούμε ξανά την αρχή της ισότητας που παύει να έχει μαθηματική έννοια που σταματά να επιβάλλει την υπεροχή της μάζας αλλά προάγει την ολότητα την ομόνοια και την ομοφωνία Ίσως η ισότητα να μην καθορίζει εκλογές αλλά ορίζει το πλαίσιο του σεβασμού και διαμορφώνει τη διαλεκτική σχέση των αριθμών (υπεροχή της πλειοψηφίας) με την αποδοχή (θέσεων και κρίσεων της μειοψηφίας) Η αρχή της ισότητας πατά στην αναγκαιότητα της συνοχής και της ελευθερίας και στέκεται διαμετρικά αντίθετη με την αλαζονεία που γεννά η συνειδητοποίηση της δύναμης των πολλών Η ύβρις της δημοκρατίας ουσιαστικά αναγεννάται στην αλαζονεία μιας αριθμητικής έννοιας

Η αρχή της ισότητας στην ουσία της δεν επιτρέπει κανένα διαχωρισμό των πολιτών Είναι ετυμολογικά αντίθετη στην ουσία με τη δημοκρατία4 αλλά πολιτικά είναι η κύρια συνιστώσα της στην καθημερινή πολιτική πράξη Ο δημοκρατικός φονταμεταλισμός του Marquez χαρακτηρίζεται αλαζονεία από τον Κανφορά και αηδιαστική κληρονομιά της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας5 Η ύβρις όμως εμπεριέχεται όχι στην έννοια του όρου αλλά στις πιθανές εφαρμογές της που συχνά στο όνομα των πολλών ενισχύει την απολυτότητα των πολλών με αφορμή μια συγκεκριμένη εκλογική επιλογή Μια επιλογή όμως που τόσο επηρεάστηκε από τα ποικιλόμορφης απόχρωσης μέσα χειραγώγησης και προπαγάνδας που μεταχειρίζονται οι άριστοι αφού αυτοθεωρούνται και ετεροθεωρούνται ειδήμονες της πολιτικής κριτικής

Και η ισότητα μετατρέπεται σε παιχνίδι λέξεων που θυμίζει τις διδαχές του Θουκυδίδη6 ότι στους ελληνικούς εμφύλιους οι λέξεις άλλαζαν νόημα Για την

2 Ο Λουτσιάνο Κανφορά τονίζει σχετικά ότι το γεγονός του Νοεμβρίου του 2000 είναι πραξικόπημα Πρωτοφανές στην ιστορία των ΗΠΑ Καθώς επρόκειτο για πλανητάρχες κανένα έγκριτο δημοσιογραφικό όργανο στην εμβρόντητη Ευρώπη δεν τόλμησε να πει ανοιχτά και ωμά τη συνταρακτική αλήθεια που σε κάθε άλλη περίπτωση θα βροντοφώναζε Οι άμεσες συνέπειες θα ήταν πολλές και υπονομευτικές της καταιγιστικής ρητορείας που κατευθύνει τα ΜΜΕ και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στις χώρες που δεσπόζουν στην παγκόσμια σκηνή3 Στις ΗΠΑ για παράδειγμα όσοι έχουν οποιαδήποτε καταδίκη χάνουν το εκλογικό τους δικαίωμα -πχ στη Φλόριντα το Τέξας την Καλιφόρνια4 Ετυμολογικά είναι ξεκάθαρη η επικράτηση κάποιου (όχι όμως στην πραγματικότητα του δήμου) σε κάποιον άλλο5 Λουτσιάνο Κανφορά Κριτική της δημοκρατικής αλαζονείας Μεταίχμιο 20036 βλ Θουκυδίδη Ιστορία 3 82

5

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά η ισότητα αποτελεί κυρίαρχο αξιακό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται η κριτική της στον καπιταλισμό ή το νόμο της αγοράς (βέβαια δε λαμβάνει υπόψη της έλλειψη ισότητας της δικτατορίας των εργατών) Για τη δεξιά ο όρος φιλελευθερισμός ταυτίζεται με την ελευθερία στην οικονομική δραστηριότητα χωρίς ποτέ να πλησιάσει όμως την ισότητα στην οικονομία (και πώς θα μπορούσε άλλωστε σε μια ταξική κοινωνία)

Άλλοτε πάλι η αρχή της ισότητας προσανατολίζεται στο δίπολο αποκλεισμός-ένταξη που στην ουσία μετατρέπει σε ρητορική διελκυστίνδα την πολιτική ορολογία και την περιορίζει στο μήκος του σκοινιού Ο αποκλεισμός -στη χυδαία του μορφή ως ρατσισμός κοινωνικός ή φυλετικός σεξιστικός ή οικονομικός- είναι ίδιον κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος που γνώρισε ο πλανήτης τούτος Η αρχή της ισότητας ο θεμέλιος λίθος της αληθινής δημοκρατίας στέκει κενό γράμμα μπροστά στην άσκηση της εξουσίας αφού και η αριστερά και ο φιλελευθερισμός επέβαλαν τον αποκλεισμό που ιδεολογικά αποκλείουν και τον οποίο στη ρητορεία τους καταδικάζουν Μπορούμε βέβαια να αντιτείνουμε ότι η δεξιά έχει μεγαλύτερες ευθύνες λόγω ηλικίας και γεωγραφικής κάλυψης μεγάλου εμβαδού μα και τούτο θα είναι σκέτη φενάκη εφόσον και η δημοκρατία της αριστεράς δέχεται την καταπίεση έστω και σε μικρότερο ποσοστό

Το μεγάλο όμως ερώτημα που προκύπτει είναι πώς γίνεται να παραβιάζεται τόσο συστηματικά η αρχή της ισότητας στο όνομα των αριθμών και να οδηγεί σε εξαιρέσεις κι αποκλεισμούς χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις Σαφώς και οι αντιδράσεις υπάρχουν και ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και το ευρύτερο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι εντείνονται και αποκτούν πιο βίαιο ή πιο απαλό χαρακτήρα

Είναι όμως και φανερό για όποιον παρακολουθεί τα σύγχρονα ιδεολογήματα ότι όλα υποπίπτουν στην προαναφερόμενη λεξιλογική διελκυστίνδα με τη συναίνεση στο σημείο του κέντρου τη γραμμή που ορίζει το νικητή την απείθεια ή την υποταγή -εκούσια ή ακούσια αδιάφορο μάς είναι εδώ

Μια συναίνεση που επιβάλλεται σαφώς με τα τηλεοπτικά δικτατορικά όργανα της αγοράς κινδυνολογώντας την αντίθετη άποψη Είναι αστείο αλλά η σύγχρονη δημοκρατία στηρίζεται αποκλειστικά στον κίνδυνο και λιγότερο στο διάλογο και την πειθώ Ακόμα χειρότερα αν φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε λόγο για δημοκρατία της ελίτ μια δικτατορία δηλαδή μια αριστοκρατία θα χαρακτηριστούμε γελοίοι -παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας η πολιτική έχει πια επώνυμη και οικογενειακή εύνοια Βέβαια αξίζει να θυμηθούμε και το Μαξ Βέμπερ όταν το 1906 κραύγαζε ότι ο καπιταλισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία

Μα τελικά η δημοκρατία είναι ένα ψηφιδωτό στηριζόμενο στη συναίνεση και κατασκευασμένο από μία ελίτ που αναζητά στο χώμα της ξεραμένης λάβας των επαναστάσεων τα ιδεολογικά της στηρίγματα Και όταν τα ιδεολογήματα αυτά δε φαίνεται να απηχούν τις ιδέες άλλων δημοκρατικών τότε αποφασίζεται η στρατιωτική επέμβαση στον άξονα του κακού στους ανόητους οπαδούς άλλων θέσεων ή και η κατασκευή ειδήσεων -σύγχρονο προπαγανδιστικό γκεμπελικής έμπνευσης ιδεολόγημα- τίθεται επί οθόνης

Και ο λαός όπως πώς αντιδρά Μάλλον δεν αντιδρά καθόλου όταν γίνονται επεμβάσεις ή ακόμα και μικρά πραξικοπήματα στη χώρα τους Είναι τόση η χειραγώγηση και ο κατευθυνόμενος προσανατολισμός ώστε το άτομο χρειάζεται πολλά περισσότερα από την ανδρεία που απαιτεί ο Νίτσε για να ξεφύγει από τη μαζοποίηση

Παρά τις τόσες ενδείξεις και αποδείξεις το δόγμα της λαϊκής κυριαρχίας παραμένει και ακολουθείται με θρησκευτική ευλάβεια Ωστόσο ο

6

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποπροσανατολισμός με κάθε λογής κατασκευάσματα ιδεοληψιών ή υποκουλτούρας δεν αφήνει να φανεί ότι η οργανωμένη μειοψηφία διοικεί και ελέγχει τη ζωή -κοινωνική οικονομική και πολιτική- της πλειοψηφίας επειδή απλά κυβερνά οργανωμένα Τόσο οργανωμένα ώστε πια δε χρειάζεται να ασκούν οι ίδιοι την εξουσία αλλά συνεργάτες και ετεροπρόσωποι εκλογικοί σχηματισμοί

Στην ουσία τους όμως οι εκλογές -η γιορτή της δημοκρατίας (sic)- είναι μια αγοραπωλησία ψήφων στον ψευδότιτλο της επιλογής της διαχείρισης από μία αλλήθωρη μειοψηφία ειδικών της διακυβέρνησης Είναι μια καμουφλαρισμένη απάτη με στόχο τη συμμετοχή σε ένα έγκλημα για την επίτευξη της προαναφερόμενης Χαρακτηριστικό αυτών των ανταγωνιστικών μέσων είναι η αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς Όχι ότι είναι παράλογη η οικονομική δοσοληψία οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας Συχνά μάλιστα ισχύει το αντίθετο αφού αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία Είναι όμως κακό όταν αποκαλύπτεται στην εξαπατημένη μάζα στο μακάριο λαό γιατί βοηθά στη συνειδητοποίηση της αδυναμίας της ως πλειοψηφίας να επιβληθεί στη μειοψηφία Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η δημοκρατία θα είναι σε μεγάλο βαθμό απάτη όταν το βιομηχανικό σύστημα ελέγχεται από οποιαδήποτε μορφή αυταρχικής -μειοψηφικής- ελίτ7 Παλαιότερες ακόμα έρευνες απέδειξαν τη μειοψηφική λειτουργία των δημοκρατών αιρετών

Η δημοκρατία λοιπόν σήμερα όχι απλά επιβάλλει επαγγελματίες στην εξουσία αλλά την αποκρίνει από τους πολίτες με το πρόσχημα διαχωρισμού της (σε νομοθετική εκτελεστική και δικαστική) και όπως είδαμε ήδη της γνώσης Η δημοκρατία θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια μόνο αν οι κοινωνοί της ήταν φορείς νομοθετικοί εκτελεστικοί και δικαστικοί (όπως στην Αρχαιότητα όπου δίκαζαν κληρωτοί πολίτες με βάση τους νόμους που είχαν οι ίδιοι λίγο ή πολύ ψηφίσει στην εκκλησία) ελέγχοντας την εξουσία άμεσα οι ίδιοι και έχοντας τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουν ως κοινωνικό σύνολο Οι αποφάσεις και οι δράσεις ενός λαού δεν μπορούν να είναι έργο των τάχα ειδικών και ερήμην της πλειοψηφίας να αποφασίζουν στο όνομά της

Αν η δημοκρατία επέτρεπε την άμεση ενασχόληση με την πολιτική και όχι μόνο τη μέρα των εκλογών8 τότε όλοι θα είχαν την τεχνοκρατική γνώση να υποδείξουν λύσεις ή την απόλυτη πολιτική ωριμότητα για προτάσεις που αργότερα οι ίδιοι θα εκτελούσαν Ωστόσο η δημοκρατία σχεδιασμένα καλλιεργεί την ιδέα ότι εμείς -ο λαός- θέλουμε-απαιτούμε και οι άλλοι θα αποφασίσουν και θα εκτελέσουν απαξιώνοντας έτσι το λαό στο όνομα της γνώσης που αποκρύπτουν ως μεσαιωνικές μονές και απομακρύνοντάς τον από την αμφισβήτηση και τον έλεγχο της εξουσιαστικής μειοψηφίας και των δημοκρατών που απολαμβάνουν την ικανοποίηση των οικονομικών τους επιδιώξεων Στο όνομα από την άλλη της σταθερής πολιτικής πορείας και την ολοκλήρωσης τάχα του προεκλογικού προγράμματος9 η απολυταρχική εξουσία -φεουδαλικό κατάλοιπο όπου η ελέω θεού ενθρόνιση αντικαταστάθηκε από τη θεοποίηση των ψευδότιτλων εθνικών εκλογών- είναι μόνιμη (για 4 ή 5 έτη) και όχι μετακλητή10 που επιβάλλει απειλητικά την παραγωγή έργου

7 Noam Chomsky Το μέλλον τη διακυβέρνησης εκδ Αιώρα Αθήνα 2005 σελ 318 Ο Ρουσσώ χλεύαζε τους Άγγλους -που μόνοι είχαν αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο- ότι νομίζουν πως είναι ελεύθεροι αφού μόνο μία μέρα είναι ελεύθεροι στις εκλογές9 Στην ουσία είναι η υπόσχεση ερήμην της πλειοψηφίας για την εξυπηρέτηση των δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων10 Δε θέλουμε να σχολιάσουμε το φαιδρό επιχείρημα ότι τότε θα ξοδεύονταν τεράστια ποσά σε εκλογές γιατί ακριβώς οι εκλογές δε θα ήταν αυτοσκοπός για εξυπηρέτηση οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων αλλά μία απλά διαδικασία μιας εξίσου απλής Κυριακής

7

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

έκαναν προσπάθειες προκειμένου να διατηρηθούν στον κυβερνητικό θώκο και να επεκτείνουν τη δύναμή τους για ίδιο όφελος ή όσων εκπροσωπούν

Για τον έλεγχο των πολιτών εφευρέθηκαν ή έτσι χρησιμοποιήθηκαν διάφορα μέσα μαζικής επικοινωνίας Τόσο το θρησκευτικό δόγμα όσο και οι λατρευτικές τελετές αποτελούν τα κυριότερα μέσα μαζικής διαμόρφωσης συνείδησης Στην αρχαία Ελλάδα το θέατρο επιτελούσε ακριβώς αυτό το σκοπό μέσα από τις πολιτικές και άλλες ιδεολογικές θέσεις που πρόβαλαν οι δραματουργοί Ανάλογη μέσα από το θέαμα ήταν και η λειτουργία της ρωμαϊκής αρένας ενώ το χριστιανικό κήρυγμα μετά τη λατρεία της Κυριακής εκπληρούσε τις ίδιες ανάγκες χειραγώγησης των μαζών Έτσι φαίνεται ότι ο προπαγανδιστικός ρόλος των σύγχρονων ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων δεν είναι και τόσο νέος αφού η μαζική προπαγάνδα και η ψευδής εικόνα της τέλειας κοινωνίας που αυτή δημιουργεί είναι γνωστή εδώ και αιώνες

Σήμερα όμως μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ και ούσης μειωμένης της αριστερής πολιτικής έκφρασης (και λόγω της προπαγάνδας των μέσων ενημέρωσης) η περιστολή των ελευθεριών και η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής είναι εντονότερη Κάμερες και κάθε είδους εργαλεία μας εξασφαλίζουν μία μίζερη ελεγχόμενη ζωή σε κάθε μας βήμα Το 1984 έχει βέβαια μεταφερθεί μερικές δεκαετίες αργότερα αλλά ο κάθε μεγάλος αδελφός και ο θείος Σαμ φαίνεται να ενεργοποιούνται -αν και κατά κάποιους έχουν ενεργοποιηθεί πριν το 1984

Η αριθμοποίηση της δημοκρατίαςΗ δημοκρατία αποτελεί μία έννοια ιδιαίτερα περίπλοκη που συχνά ο καθένας της

δίνει τη δική του ιδιαίτερη σημασία Πολιτικά η αθηναϊκή δημοκρατία που συνηθίζουμε να εκθειάζουμε και να προβάλλουμε ως το απόγειο της ελληνικής φιλοσοφίας και πολιτικής σκέψης λίγο πλησιάζει τις απαιτήσεις που σήμερα έχει ο πολίτης από το πολίτευμά του Αποκλεισμένες πολλές ομάδες πληθυσμού όπως οι μέτοικοι και οι δούλοι με τις γυναίκες σήμερα δε θα γίνονταν αποδεκτή πρακτική σε μία δημοκρατία -όχι ότι δε γίνεται τακτικά σε διάφορες χώρες του κόσμου Μαθαίνουμε ότι στηρίζεται στην πλειοψηφία και προάγουμε το σεβασμό της ελευθερίας των συγκοινωνών μας αν και στην Αρχαιότητα ήταν ένα μειοψηφικό πολιτικό σύστημα των ελεύθερων πολιτών -τιμαριοκρατικό ως επί το πλείστον αφού την εξουσία ασκούσαν ως επί το πλείστον πλούσιοι που είχαν και την κατάλληλη (ρητορική και φιλοσοφική) παιδεία Και πάλι όμως η εύνοια της Τύχης ήταν εκείνη που καθόριζε την κυριαρχία αφού η κλήρωση ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της Ιδιαίτερα αστεία για τα σημερινά δεδομένα πολιτικής και κοινωνικής σκέψης φαντάζει η έννοια που έδιναν κατά το Μεσαίωνα οι Ιταλοί στην πλειοψηφία (magnagioranza) καθώς την ταύτιζαν με την καταπίεση (sopraffazione)

Φαίνεται να επιβεβαιώνεται ακόμη μία φορά η άποψη ότι η αρχή της πλειοψηφίας είναι σημαντική και άξια λόγου μόνο ως αριθμητική μέτρησηmiddot πολιτικά καθορίζει κυβερνήσεις (αναγκαίως θα αντέτεινε κάποιος) αλλά ως έννοια παραμένει πάντα μαθηματική και όχι επιχείρημα πολιτικής δράσης Βέβαια σήμερα ολοένα και συχνότερα η επίκλησή της οδηγεί στη σκοταδιστική καταπίεση των λίγων στον αναχρονισμό της επιβολής κόντρα στο συνθετικό διάλογο Οδηγεί στη δικτατορία των πολλών στο όνομα της ύπαρξής τους

Και είναι αστείο πράγματι να επιχειρηματολογούμε βάσει της συνταύτισής μας με τη μία ή την άλλη ομάδα πολιτικής σκέψης ή πράξης Σαν τους Χριστιανούς που χρησιμοποιούν την Καινή Διαθήκη ως απόδειξη για να πείσουν για την ιστορικότητα του Ιησού η πλειοψηφία στηρίζεται στα μαθηματικά και όρισε η αρχή της φιλοσοφίας την ύπαρξή της

Ίσως βέβαια κάποιος εδώ διαφωνήσει και πώς μπορεί να γίνει αλλιώς Δε θέλουμε να μπούμε στη σκοτεινή διαδρομή της κριτικής κυβερνήσεων ή των πλειοψηφικών

4

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εκλογικών συστημάτων που επιβάλλουν στις μειοψηφίες να διοικούν στηριζόμενοι στην αρχή της πλειοψηφίας Και το φαινόμενο τέτοιων πλειοψηφικών συστημάτων παρατηρείται ακόμα και σε χώρες που υψώνουν τη δημοκρατική σημαία κόντρα σε κάθε ειρηνικά αποδεκτή διακυβέρνηση που δε συμπίπτει με τα δικά τους συμφέροντα Ας μη ξεχνάμε ότι στις ΗΠΑ ο πλανητάρχης έλαβε λιγότερες ψήφους το 2000 (και δικτατορικά δεν έγινε αποδεκτή η επανακταμέτρηση της Φλόριντα από το Ανώτατο Δικαστήριο2) Αναλόγως πλειοψηφική δικτατορία επιβάλλει και το σύστημα των δύο γύρων αφού τα μικρά κόμματα και η μειοψηφία απέχουν από τη συμμετοχή στην εξουσία (είτε πρόκειται για τοπική αυτοδιοίκηση -πχ Ελλάδα- είτε για κυβερνήσεις -πχ Γαλλία)

Και ποια μπορεί να είναι η αρχή της πλειοψηφίας όταν η μειοψηφία απέχει από τις εκλογές Ακόμα χειρότερα όταν οι ψηφοφόροι αριθμητικά είναι λιγότεροι από τους απέχοντες ή τους μη έχοντες de iure και de facto δικαίωμα ψήφου3 Τα ποσοστά δηλαδή είναι εκείνα που δείχνουν την πλειοψηφία και όχι οι ίδιοι οι αριθμοί -οποία ειρωνεία αφού μιλάμε πάντα για αριθμητική υπεροχή

Για να ξεπεράσουμε όμως το αριθμητικό δίλημμα της άσκησης εξουσίας και της καταπίεσης (που σήμερα έχει αποκτήσει μια έννοια όλο και πιο κοινωνική και οικονομική) μπορούμε να επικαλεστούμε ξανά την αρχή της ισότητας που παύει να έχει μαθηματική έννοια που σταματά να επιβάλλει την υπεροχή της μάζας αλλά προάγει την ολότητα την ομόνοια και την ομοφωνία Ίσως η ισότητα να μην καθορίζει εκλογές αλλά ορίζει το πλαίσιο του σεβασμού και διαμορφώνει τη διαλεκτική σχέση των αριθμών (υπεροχή της πλειοψηφίας) με την αποδοχή (θέσεων και κρίσεων της μειοψηφίας) Η αρχή της ισότητας πατά στην αναγκαιότητα της συνοχής και της ελευθερίας και στέκεται διαμετρικά αντίθετη με την αλαζονεία που γεννά η συνειδητοποίηση της δύναμης των πολλών Η ύβρις της δημοκρατίας ουσιαστικά αναγεννάται στην αλαζονεία μιας αριθμητικής έννοιας

Η αρχή της ισότητας στην ουσία της δεν επιτρέπει κανένα διαχωρισμό των πολιτών Είναι ετυμολογικά αντίθετη στην ουσία με τη δημοκρατία4 αλλά πολιτικά είναι η κύρια συνιστώσα της στην καθημερινή πολιτική πράξη Ο δημοκρατικός φονταμεταλισμός του Marquez χαρακτηρίζεται αλαζονεία από τον Κανφορά και αηδιαστική κληρονομιά της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας5 Η ύβρις όμως εμπεριέχεται όχι στην έννοια του όρου αλλά στις πιθανές εφαρμογές της που συχνά στο όνομα των πολλών ενισχύει την απολυτότητα των πολλών με αφορμή μια συγκεκριμένη εκλογική επιλογή Μια επιλογή όμως που τόσο επηρεάστηκε από τα ποικιλόμορφης απόχρωσης μέσα χειραγώγησης και προπαγάνδας που μεταχειρίζονται οι άριστοι αφού αυτοθεωρούνται και ετεροθεωρούνται ειδήμονες της πολιτικής κριτικής

Και η ισότητα μετατρέπεται σε παιχνίδι λέξεων που θυμίζει τις διδαχές του Θουκυδίδη6 ότι στους ελληνικούς εμφύλιους οι λέξεις άλλαζαν νόημα Για την

2 Ο Λουτσιάνο Κανφορά τονίζει σχετικά ότι το γεγονός του Νοεμβρίου του 2000 είναι πραξικόπημα Πρωτοφανές στην ιστορία των ΗΠΑ Καθώς επρόκειτο για πλανητάρχες κανένα έγκριτο δημοσιογραφικό όργανο στην εμβρόντητη Ευρώπη δεν τόλμησε να πει ανοιχτά και ωμά τη συνταρακτική αλήθεια που σε κάθε άλλη περίπτωση θα βροντοφώναζε Οι άμεσες συνέπειες θα ήταν πολλές και υπονομευτικές της καταιγιστικής ρητορείας που κατευθύνει τα ΜΜΕ και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στις χώρες που δεσπόζουν στην παγκόσμια σκηνή3 Στις ΗΠΑ για παράδειγμα όσοι έχουν οποιαδήποτε καταδίκη χάνουν το εκλογικό τους δικαίωμα -πχ στη Φλόριντα το Τέξας την Καλιφόρνια4 Ετυμολογικά είναι ξεκάθαρη η επικράτηση κάποιου (όχι όμως στην πραγματικότητα του δήμου) σε κάποιον άλλο5 Λουτσιάνο Κανφορά Κριτική της δημοκρατικής αλαζονείας Μεταίχμιο 20036 βλ Θουκυδίδη Ιστορία 3 82

5

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά η ισότητα αποτελεί κυρίαρχο αξιακό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται η κριτική της στον καπιταλισμό ή το νόμο της αγοράς (βέβαια δε λαμβάνει υπόψη της έλλειψη ισότητας της δικτατορίας των εργατών) Για τη δεξιά ο όρος φιλελευθερισμός ταυτίζεται με την ελευθερία στην οικονομική δραστηριότητα χωρίς ποτέ να πλησιάσει όμως την ισότητα στην οικονομία (και πώς θα μπορούσε άλλωστε σε μια ταξική κοινωνία)

Άλλοτε πάλι η αρχή της ισότητας προσανατολίζεται στο δίπολο αποκλεισμός-ένταξη που στην ουσία μετατρέπει σε ρητορική διελκυστίνδα την πολιτική ορολογία και την περιορίζει στο μήκος του σκοινιού Ο αποκλεισμός -στη χυδαία του μορφή ως ρατσισμός κοινωνικός ή φυλετικός σεξιστικός ή οικονομικός- είναι ίδιον κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος που γνώρισε ο πλανήτης τούτος Η αρχή της ισότητας ο θεμέλιος λίθος της αληθινής δημοκρατίας στέκει κενό γράμμα μπροστά στην άσκηση της εξουσίας αφού και η αριστερά και ο φιλελευθερισμός επέβαλαν τον αποκλεισμό που ιδεολογικά αποκλείουν και τον οποίο στη ρητορεία τους καταδικάζουν Μπορούμε βέβαια να αντιτείνουμε ότι η δεξιά έχει μεγαλύτερες ευθύνες λόγω ηλικίας και γεωγραφικής κάλυψης μεγάλου εμβαδού μα και τούτο θα είναι σκέτη φενάκη εφόσον και η δημοκρατία της αριστεράς δέχεται την καταπίεση έστω και σε μικρότερο ποσοστό

Το μεγάλο όμως ερώτημα που προκύπτει είναι πώς γίνεται να παραβιάζεται τόσο συστηματικά η αρχή της ισότητας στο όνομα των αριθμών και να οδηγεί σε εξαιρέσεις κι αποκλεισμούς χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις Σαφώς και οι αντιδράσεις υπάρχουν και ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και το ευρύτερο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι εντείνονται και αποκτούν πιο βίαιο ή πιο απαλό χαρακτήρα

Είναι όμως και φανερό για όποιον παρακολουθεί τα σύγχρονα ιδεολογήματα ότι όλα υποπίπτουν στην προαναφερόμενη λεξιλογική διελκυστίνδα με τη συναίνεση στο σημείο του κέντρου τη γραμμή που ορίζει το νικητή την απείθεια ή την υποταγή -εκούσια ή ακούσια αδιάφορο μάς είναι εδώ

Μια συναίνεση που επιβάλλεται σαφώς με τα τηλεοπτικά δικτατορικά όργανα της αγοράς κινδυνολογώντας την αντίθετη άποψη Είναι αστείο αλλά η σύγχρονη δημοκρατία στηρίζεται αποκλειστικά στον κίνδυνο και λιγότερο στο διάλογο και την πειθώ Ακόμα χειρότερα αν φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε λόγο για δημοκρατία της ελίτ μια δικτατορία δηλαδή μια αριστοκρατία θα χαρακτηριστούμε γελοίοι -παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας η πολιτική έχει πια επώνυμη και οικογενειακή εύνοια Βέβαια αξίζει να θυμηθούμε και το Μαξ Βέμπερ όταν το 1906 κραύγαζε ότι ο καπιταλισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία

Μα τελικά η δημοκρατία είναι ένα ψηφιδωτό στηριζόμενο στη συναίνεση και κατασκευασμένο από μία ελίτ που αναζητά στο χώμα της ξεραμένης λάβας των επαναστάσεων τα ιδεολογικά της στηρίγματα Και όταν τα ιδεολογήματα αυτά δε φαίνεται να απηχούν τις ιδέες άλλων δημοκρατικών τότε αποφασίζεται η στρατιωτική επέμβαση στον άξονα του κακού στους ανόητους οπαδούς άλλων θέσεων ή και η κατασκευή ειδήσεων -σύγχρονο προπαγανδιστικό γκεμπελικής έμπνευσης ιδεολόγημα- τίθεται επί οθόνης

Και ο λαός όπως πώς αντιδρά Μάλλον δεν αντιδρά καθόλου όταν γίνονται επεμβάσεις ή ακόμα και μικρά πραξικοπήματα στη χώρα τους Είναι τόση η χειραγώγηση και ο κατευθυνόμενος προσανατολισμός ώστε το άτομο χρειάζεται πολλά περισσότερα από την ανδρεία που απαιτεί ο Νίτσε για να ξεφύγει από τη μαζοποίηση

Παρά τις τόσες ενδείξεις και αποδείξεις το δόγμα της λαϊκής κυριαρχίας παραμένει και ακολουθείται με θρησκευτική ευλάβεια Ωστόσο ο

6

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποπροσανατολισμός με κάθε λογής κατασκευάσματα ιδεοληψιών ή υποκουλτούρας δεν αφήνει να φανεί ότι η οργανωμένη μειοψηφία διοικεί και ελέγχει τη ζωή -κοινωνική οικονομική και πολιτική- της πλειοψηφίας επειδή απλά κυβερνά οργανωμένα Τόσο οργανωμένα ώστε πια δε χρειάζεται να ασκούν οι ίδιοι την εξουσία αλλά συνεργάτες και ετεροπρόσωποι εκλογικοί σχηματισμοί

Στην ουσία τους όμως οι εκλογές -η γιορτή της δημοκρατίας (sic)- είναι μια αγοραπωλησία ψήφων στον ψευδότιτλο της επιλογής της διαχείρισης από μία αλλήθωρη μειοψηφία ειδικών της διακυβέρνησης Είναι μια καμουφλαρισμένη απάτη με στόχο τη συμμετοχή σε ένα έγκλημα για την επίτευξη της προαναφερόμενης Χαρακτηριστικό αυτών των ανταγωνιστικών μέσων είναι η αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς Όχι ότι είναι παράλογη η οικονομική δοσοληψία οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας Συχνά μάλιστα ισχύει το αντίθετο αφού αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία Είναι όμως κακό όταν αποκαλύπτεται στην εξαπατημένη μάζα στο μακάριο λαό γιατί βοηθά στη συνειδητοποίηση της αδυναμίας της ως πλειοψηφίας να επιβληθεί στη μειοψηφία Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η δημοκρατία θα είναι σε μεγάλο βαθμό απάτη όταν το βιομηχανικό σύστημα ελέγχεται από οποιαδήποτε μορφή αυταρχικής -μειοψηφικής- ελίτ7 Παλαιότερες ακόμα έρευνες απέδειξαν τη μειοψηφική λειτουργία των δημοκρατών αιρετών

Η δημοκρατία λοιπόν σήμερα όχι απλά επιβάλλει επαγγελματίες στην εξουσία αλλά την αποκρίνει από τους πολίτες με το πρόσχημα διαχωρισμού της (σε νομοθετική εκτελεστική και δικαστική) και όπως είδαμε ήδη της γνώσης Η δημοκρατία θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια μόνο αν οι κοινωνοί της ήταν φορείς νομοθετικοί εκτελεστικοί και δικαστικοί (όπως στην Αρχαιότητα όπου δίκαζαν κληρωτοί πολίτες με βάση τους νόμους που είχαν οι ίδιοι λίγο ή πολύ ψηφίσει στην εκκλησία) ελέγχοντας την εξουσία άμεσα οι ίδιοι και έχοντας τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουν ως κοινωνικό σύνολο Οι αποφάσεις και οι δράσεις ενός λαού δεν μπορούν να είναι έργο των τάχα ειδικών και ερήμην της πλειοψηφίας να αποφασίζουν στο όνομά της

Αν η δημοκρατία επέτρεπε την άμεση ενασχόληση με την πολιτική και όχι μόνο τη μέρα των εκλογών8 τότε όλοι θα είχαν την τεχνοκρατική γνώση να υποδείξουν λύσεις ή την απόλυτη πολιτική ωριμότητα για προτάσεις που αργότερα οι ίδιοι θα εκτελούσαν Ωστόσο η δημοκρατία σχεδιασμένα καλλιεργεί την ιδέα ότι εμείς -ο λαός- θέλουμε-απαιτούμε και οι άλλοι θα αποφασίσουν και θα εκτελέσουν απαξιώνοντας έτσι το λαό στο όνομα της γνώσης που αποκρύπτουν ως μεσαιωνικές μονές και απομακρύνοντάς τον από την αμφισβήτηση και τον έλεγχο της εξουσιαστικής μειοψηφίας και των δημοκρατών που απολαμβάνουν την ικανοποίηση των οικονομικών τους επιδιώξεων Στο όνομα από την άλλη της σταθερής πολιτικής πορείας και την ολοκλήρωσης τάχα του προεκλογικού προγράμματος9 η απολυταρχική εξουσία -φεουδαλικό κατάλοιπο όπου η ελέω θεού ενθρόνιση αντικαταστάθηκε από τη θεοποίηση των ψευδότιτλων εθνικών εκλογών- είναι μόνιμη (για 4 ή 5 έτη) και όχι μετακλητή10 που επιβάλλει απειλητικά την παραγωγή έργου

7 Noam Chomsky Το μέλλον τη διακυβέρνησης εκδ Αιώρα Αθήνα 2005 σελ 318 Ο Ρουσσώ χλεύαζε τους Άγγλους -που μόνοι είχαν αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο- ότι νομίζουν πως είναι ελεύθεροι αφού μόνο μία μέρα είναι ελεύθεροι στις εκλογές9 Στην ουσία είναι η υπόσχεση ερήμην της πλειοψηφίας για την εξυπηρέτηση των δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων10 Δε θέλουμε να σχολιάσουμε το φαιδρό επιχείρημα ότι τότε θα ξοδεύονταν τεράστια ποσά σε εκλογές γιατί ακριβώς οι εκλογές δε θα ήταν αυτοσκοπός για εξυπηρέτηση οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων αλλά μία απλά διαδικασία μιας εξίσου απλής Κυριακής

7

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εκλογικών συστημάτων που επιβάλλουν στις μειοψηφίες να διοικούν στηριζόμενοι στην αρχή της πλειοψηφίας Και το φαινόμενο τέτοιων πλειοψηφικών συστημάτων παρατηρείται ακόμα και σε χώρες που υψώνουν τη δημοκρατική σημαία κόντρα σε κάθε ειρηνικά αποδεκτή διακυβέρνηση που δε συμπίπτει με τα δικά τους συμφέροντα Ας μη ξεχνάμε ότι στις ΗΠΑ ο πλανητάρχης έλαβε λιγότερες ψήφους το 2000 (και δικτατορικά δεν έγινε αποδεκτή η επανακταμέτρηση της Φλόριντα από το Ανώτατο Δικαστήριο2) Αναλόγως πλειοψηφική δικτατορία επιβάλλει και το σύστημα των δύο γύρων αφού τα μικρά κόμματα και η μειοψηφία απέχουν από τη συμμετοχή στην εξουσία (είτε πρόκειται για τοπική αυτοδιοίκηση -πχ Ελλάδα- είτε για κυβερνήσεις -πχ Γαλλία)

Και ποια μπορεί να είναι η αρχή της πλειοψηφίας όταν η μειοψηφία απέχει από τις εκλογές Ακόμα χειρότερα όταν οι ψηφοφόροι αριθμητικά είναι λιγότεροι από τους απέχοντες ή τους μη έχοντες de iure και de facto δικαίωμα ψήφου3 Τα ποσοστά δηλαδή είναι εκείνα που δείχνουν την πλειοψηφία και όχι οι ίδιοι οι αριθμοί -οποία ειρωνεία αφού μιλάμε πάντα για αριθμητική υπεροχή

Για να ξεπεράσουμε όμως το αριθμητικό δίλημμα της άσκησης εξουσίας και της καταπίεσης (που σήμερα έχει αποκτήσει μια έννοια όλο και πιο κοινωνική και οικονομική) μπορούμε να επικαλεστούμε ξανά την αρχή της ισότητας που παύει να έχει μαθηματική έννοια που σταματά να επιβάλλει την υπεροχή της μάζας αλλά προάγει την ολότητα την ομόνοια και την ομοφωνία Ίσως η ισότητα να μην καθορίζει εκλογές αλλά ορίζει το πλαίσιο του σεβασμού και διαμορφώνει τη διαλεκτική σχέση των αριθμών (υπεροχή της πλειοψηφίας) με την αποδοχή (θέσεων και κρίσεων της μειοψηφίας) Η αρχή της ισότητας πατά στην αναγκαιότητα της συνοχής και της ελευθερίας και στέκεται διαμετρικά αντίθετη με την αλαζονεία που γεννά η συνειδητοποίηση της δύναμης των πολλών Η ύβρις της δημοκρατίας ουσιαστικά αναγεννάται στην αλαζονεία μιας αριθμητικής έννοιας

Η αρχή της ισότητας στην ουσία της δεν επιτρέπει κανένα διαχωρισμό των πολιτών Είναι ετυμολογικά αντίθετη στην ουσία με τη δημοκρατία4 αλλά πολιτικά είναι η κύρια συνιστώσα της στην καθημερινή πολιτική πράξη Ο δημοκρατικός φονταμεταλισμός του Marquez χαρακτηρίζεται αλαζονεία από τον Κανφορά και αηδιαστική κληρονομιά της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας5 Η ύβρις όμως εμπεριέχεται όχι στην έννοια του όρου αλλά στις πιθανές εφαρμογές της που συχνά στο όνομα των πολλών ενισχύει την απολυτότητα των πολλών με αφορμή μια συγκεκριμένη εκλογική επιλογή Μια επιλογή όμως που τόσο επηρεάστηκε από τα ποικιλόμορφης απόχρωσης μέσα χειραγώγησης και προπαγάνδας που μεταχειρίζονται οι άριστοι αφού αυτοθεωρούνται και ετεροθεωρούνται ειδήμονες της πολιτικής κριτικής

Και η ισότητα μετατρέπεται σε παιχνίδι λέξεων που θυμίζει τις διδαχές του Θουκυδίδη6 ότι στους ελληνικούς εμφύλιους οι λέξεις άλλαζαν νόημα Για την

2 Ο Λουτσιάνο Κανφορά τονίζει σχετικά ότι το γεγονός του Νοεμβρίου του 2000 είναι πραξικόπημα Πρωτοφανές στην ιστορία των ΗΠΑ Καθώς επρόκειτο για πλανητάρχες κανένα έγκριτο δημοσιογραφικό όργανο στην εμβρόντητη Ευρώπη δεν τόλμησε να πει ανοιχτά και ωμά τη συνταρακτική αλήθεια που σε κάθε άλλη περίπτωση θα βροντοφώναζε Οι άμεσες συνέπειες θα ήταν πολλές και υπονομευτικές της καταιγιστικής ρητορείας που κατευθύνει τα ΜΜΕ και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στις χώρες που δεσπόζουν στην παγκόσμια σκηνή3 Στις ΗΠΑ για παράδειγμα όσοι έχουν οποιαδήποτε καταδίκη χάνουν το εκλογικό τους δικαίωμα -πχ στη Φλόριντα το Τέξας την Καλιφόρνια4 Ετυμολογικά είναι ξεκάθαρη η επικράτηση κάποιου (όχι όμως στην πραγματικότητα του δήμου) σε κάποιον άλλο5 Λουτσιάνο Κανφορά Κριτική της δημοκρατικής αλαζονείας Μεταίχμιο 20036 βλ Θουκυδίδη Ιστορία 3 82

5

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά η ισότητα αποτελεί κυρίαρχο αξιακό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται η κριτική της στον καπιταλισμό ή το νόμο της αγοράς (βέβαια δε λαμβάνει υπόψη της έλλειψη ισότητας της δικτατορίας των εργατών) Για τη δεξιά ο όρος φιλελευθερισμός ταυτίζεται με την ελευθερία στην οικονομική δραστηριότητα χωρίς ποτέ να πλησιάσει όμως την ισότητα στην οικονομία (και πώς θα μπορούσε άλλωστε σε μια ταξική κοινωνία)

Άλλοτε πάλι η αρχή της ισότητας προσανατολίζεται στο δίπολο αποκλεισμός-ένταξη που στην ουσία μετατρέπει σε ρητορική διελκυστίνδα την πολιτική ορολογία και την περιορίζει στο μήκος του σκοινιού Ο αποκλεισμός -στη χυδαία του μορφή ως ρατσισμός κοινωνικός ή φυλετικός σεξιστικός ή οικονομικός- είναι ίδιον κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος που γνώρισε ο πλανήτης τούτος Η αρχή της ισότητας ο θεμέλιος λίθος της αληθινής δημοκρατίας στέκει κενό γράμμα μπροστά στην άσκηση της εξουσίας αφού και η αριστερά και ο φιλελευθερισμός επέβαλαν τον αποκλεισμό που ιδεολογικά αποκλείουν και τον οποίο στη ρητορεία τους καταδικάζουν Μπορούμε βέβαια να αντιτείνουμε ότι η δεξιά έχει μεγαλύτερες ευθύνες λόγω ηλικίας και γεωγραφικής κάλυψης μεγάλου εμβαδού μα και τούτο θα είναι σκέτη φενάκη εφόσον και η δημοκρατία της αριστεράς δέχεται την καταπίεση έστω και σε μικρότερο ποσοστό

Το μεγάλο όμως ερώτημα που προκύπτει είναι πώς γίνεται να παραβιάζεται τόσο συστηματικά η αρχή της ισότητας στο όνομα των αριθμών και να οδηγεί σε εξαιρέσεις κι αποκλεισμούς χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις Σαφώς και οι αντιδράσεις υπάρχουν και ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και το ευρύτερο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι εντείνονται και αποκτούν πιο βίαιο ή πιο απαλό χαρακτήρα

Είναι όμως και φανερό για όποιον παρακολουθεί τα σύγχρονα ιδεολογήματα ότι όλα υποπίπτουν στην προαναφερόμενη λεξιλογική διελκυστίνδα με τη συναίνεση στο σημείο του κέντρου τη γραμμή που ορίζει το νικητή την απείθεια ή την υποταγή -εκούσια ή ακούσια αδιάφορο μάς είναι εδώ

Μια συναίνεση που επιβάλλεται σαφώς με τα τηλεοπτικά δικτατορικά όργανα της αγοράς κινδυνολογώντας την αντίθετη άποψη Είναι αστείο αλλά η σύγχρονη δημοκρατία στηρίζεται αποκλειστικά στον κίνδυνο και λιγότερο στο διάλογο και την πειθώ Ακόμα χειρότερα αν φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε λόγο για δημοκρατία της ελίτ μια δικτατορία δηλαδή μια αριστοκρατία θα χαρακτηριστούμε γελοίοι -παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας η πολιτική έχει πια επώνυμη και οικογενειακή εύνοια Βέβαια αξίζει να θυμηθούμε και το Μαξ Βέμπερ όταν το 1906 κραύγαζε ότι ο καπιταλισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία

Μα τελικά η δημοκρατία είναι ένα ψηφιδωτό στηριζόμενο στη συναίνεση και κατασκευασμένο από μία ελίτ που αναζητά στο χώμα της ξεραμένης λάβας των επαναστάσεων τα ιδεολογικά της στηρίγματα Και όταν τα ιδεολογήματα αυτά δε φαίνεται να απηχούν τις ιδέες άλλων δημοκρατικών τότε αποφασίζεται η στρατιωτική επέμβαση στον άξονα του κακού στους ανόητους οπαδούς άλλων θέσεων ή και η κατασκευή ειδήσεων -σύγχρονο προπαγανδιστικό γκεμπελικής έμπνευσης ιδεολόγημα- τίθεται επί οθόνης

Και ο λαός όπως πώς αντιδρά Μάλλον δεν αντιδρά καθόλου όταν γίνονται επεμβάσεις ή ακόμα και μικρά πραξικοπήματα στη χώρα τους Είναι τόση η χειραγώγηση και ο κατευθυνόμενος προσανατολισμός ώστε το άτομο χρειάζεται πολλά περισσότερα από την ανδρεία που απαιτεί ο Νίτσε για να ξεφύγει από τη μαζοποίηση

Παρά τις τόσες ενδείξεις και αποδείξεις το δόγμα της λαϊκής κυριαρχίας παραμένει και ακολουθείται με θρησκευτική ευλάβεια Ωστόσο ο

6

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποπροσανατολισμός με κάθε λογής κατασκευάσματα ιδεοληψιών ή υποκουλτούρας δεν αφήνει να φανεί ότι η οργανωμένη μειοψηφία διοικεί και ελέγχει τη ζωή -κοινωνική οικονομική και πολιτική- της πλειοψηφίας επειδή απλά κυβερνά οργανωμένα Τόσο οργανωμένα ώστε πια δε χρειάζεται να ασκούν οι ίδιοι την εξουσία αλλά συνεργάτες και ετεροπρόσωποι εκλογικοί σχηματισμοί

Στην ουσία τους όμως οι εκλογές -η γιορτή της δημοκρατίας (sic)- είναι μια αγοραπωλησία ψήφων στον ψευδότιτλο της επιλογής της διαχείρισης από μία αλλήθωρη μειοψηφία ειδικών της διακυβέρνησης Είναι μια καμουφλαρισμένη απάτη με στόχο τη συμμετοχή σε ένα έγκλημα για την επίτευξη της προαναφερόμενης Χαρακτηριστικό αυτών των ανταγωνιστικών μέσων είναι η αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς Όχι ότι είναι παράλογη η οικονομική δοσοληψία οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας Συχνά μάλιστα ισχύει το αντίθετο αφού αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία Είναι όμως κακό όταν αποκαλύπτεται στην εξαπατημένη μάζα στο μακάριο λαό γιατί βοηθά στη συνειδητοποίηση της αδυναμίας της ως πλειοψηφίας να επιβληθεί στη μειοψηφία Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η δημοκρατία θα είναι σε μεγάλο βαθμό απάτη όταν το βιομηχανικό σύστημα ελέγχεται από οποιαδήποτε μορφή αυταρχικής -μειοψηφικής- ελίτ7 Παλαιότερες ακόμα έρευνες απέδειξαν τη μειοψηφική λειτουργία των δημοκρατών αιρετών

Η δημοκρατία λοιπόν σήμερα όχι απλά επιβάλλει επαγγελματίες στην εξουσία αλλά την αποκρίνει από τους πολίτες με το πρόσχημα διαχωρισμού της (σε νομοθετική εκτελεστική και δικαστική) και όπως είδαμε ήδη της γνώσης Η δημοκρατία θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια μόνο αν οι κοινωνοί της ήταν φορείς νομοθετικοί εκτελεστικοί και δικαστικοί (όπως στην Αρχαιότητα όπου δίκαζαν κληρωτοί πολίτες με βάση τους νόμους που είχαν οι ίδιοι λίγο ή πολύ ψηφίσει στην εκκλησία) ελέγχοντας την εξουσία άμεσα οι ίδιοι και έχοντας τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουν ως κοινωνικό σύνολο Οι αποφάσεις και οι δράσεις ενός λαού δεν μπορούν να είναι έργο των τάχα ειδικών και ερήμην της πλειοψηφίας να αποφασίζουν στο όνομά της

Αν η δημοκρατία επέτρεπε την άμεση ενασχόληση με την πολιτική και όχι μόνο τη μέρα των εκλογών8 τότε όλοι θα είχαν την τεχνοκρατική γνώση να υποδείξουν λύσεις ή την απόλυτη πολιτική ωριμότητα για προτάσεις που αργότερα οι ίδιοι θα εκτελούσαν Ωστόσο η δημοκρατία σχεδιασμένα καλλιεργεί την ιδέα ότι εμείς -ο λαός- θέλουμε-απαιτούμε και οι άλλοι θα αποφασίσουν και θα εκτελέσουν απαξιώνοντας έτσι το λαό στο όνομα της γνώσης που αποκρύπτουν ως μεσαιωνικές μονές και απομακρύνοντάς τον από την αμφισβήτηση και τον έλεγχο της εξουσιαστικής μειοψηφίας και των δημοκρατών που απολαμβάνουν την ικανοποίηση των οικονομικών τους επιδιώξεων Στο όνομα από την άλλη της σταθερής πολιτικής πορείας και την ολοκλήρωσης τάχα του προεκλογικού προγράμματος9 η απολυταρχική εξουσία -φεουδαλικό κατάλοιπο όπου η ελέω θεού ενθρόνιση αντικαταστάθηκε από τη θεοποίηση των ψευδότιτλων εθνικών εκλογών- είναι μόνιμη (για 4 ή 5 έτη) και όχι μετακλητή10 που επιβάλλει απειλητικά την παραγωγή έργου

7 Noam Chomsky Το μέλλον τη διακυβέρνησης εκδ Αιώρα Αθήνα 2005 σελ 318 Ο Ρουσσώ χλεύαζε τους Άγγλους -που μόνοι είχαν αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο- ότι νομίζουν πως είναι ελεύθεροι αφού μόνο μία μέρα είναι ελεύθεροι στις εκλογές9 Στην ουσία είναι η υπόσχεση ερήμην της πλειοψηφίας για την εξυπηρέτηση των δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων10 Δε θέλουμε να σχολιάσουμε το φαιδρό επιχείρημα ότι τότε θα ξοδεύονταν τεράστια ποσά σε εκλογές γιατί ακριβώς οι εκλογές δε θα ήταν αυτοσκοπός για εξυπηρέτηση οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων αλλά μία απλά διαδικασία μιας εξίσου απλής Κυριακής

7

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά η ισότητα αποτελεί κυρίαρχο αξιακό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται η κριτική της στον καπιταλισμό ή το νόμο της αγοράς (βέβαια δε λαμβάνει υπόψη της έλλειψη ισότητας της δικτατορίας των εργατών) Για τη δεξιά ο όρος φιλελευθερισμός ταυτίζεται με την ελευθερία στην οικονομική δραστηριότητα χωρίς ποτέ να πλησιάσει όμως την ισότητα στην οικονομία (και πώς θα μπορούσε άλλωστε σε μια ταξική κοινωνία)

Άλλοτε πάλι η αρχή της ισότητας προσανατολίζεται στο δίπολο αποκλεισμός-ένταξη που στην ουσία μετατρέπει σε ρητορική διελκυστίνδα την πολιτική ορολογία και την περιορίζει στο μήκος του σκοινιού Ο αποκλεισμός -στη χυδαία του μορφή ως ρατσισμός κοινωνικός ή φυλετικός σεξιστικός ή οικονομικός- είναι ίδιον κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος που γνώρισε ο πλανήτης τούτος Η αρχή της ισότητας ο θεμέλιος λίθος της αληθινής δημοκρατίας στέκει κενό γράμμα μπροστά στην άσκηση της εξουσίας αφού και η αριστερά και ο φιλελευθερισμός επέβαλαν τον αποκλεισμό που ιδεολογικά αποκλείουν και τον οποίο στη ρητορεία τους καταδικάζουν Μπορούμε βέβαια να αντιτείνουμε ότι η δεξιά έχει μεγαλύτερες ευθύνες λόγω ηλικίας και γεωγραφικής κάλυψης μεγάλου εμβαδού μα και τούτο θα είναι σκέτη φενάκη εφόσον και η δημοκρατία της αριστεράς δέχεται την καταπίεση έστω και σε μικρότερο ποσοστό

Το μεγάλο όμως ερώτημα που προκύπτει είναι πώς γίνεται να παραβιάζεται τόσο συστηματικά η αρχή της ισότητας στο όνομα των αριθμών και να οδηγεί σε εξαιρέσεις κι αποκλεισμούς χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις Σαφώς και οι αντιδράσεις υπάρχουν και ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και το ευρύτερο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι εντείνονται και αποκτούν πιο βίαιο ή πιο απαλό χαρακτήρα

Είναι όμως και φανερό για όποιον παρακολουθεί τα σύγχρονα ιδεολογήματα ότι όλα υποπίπτουν στην προαναφερόμενη λεξιλογική διελκυστίνδα με τη συναίνεση στο σημείο του κέντρου τη γραμμή που ορίζει το νικητή την απείθεια ή την υποταγή -εκούσια ή ακούσια αδιάφορο μάς είναι εδώ

Μια συναίνεση που επιβάλλεται σαφώς με τα τηλεοπτικά δικτατορικά όργανα της αγοράς κινδυνολογώντας την αντίθετη άποψη Είναι αστείο αλλά η σύγχρονη δημοκρατία στηρίζεται αποκλειστικά στον κίνδυνο και λιγότερο στο διάλογο και την πειθώ Ακόμα χειρότερα αν φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε λόγο για δημοκρατία της ελίτ μια δικτατορία δηλαδή μια αριστοκρατία θα χαρακτηριστούμε γελοίοι -παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας η πολιτική έχει πια επώνυμη και οικογενειακή εύνοια Βέβαια αξίζει να θυμηθούμε και το Μαξ Βέμπερ όταν το 1906 κραύγαζε ότι ο καπιταλισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία

Μα τελικά η δημοκρατία είναι ένα ψηφιδωτό στηριζόμενο στη συναίνεση και κατασκευασμένο από μία ελίτ που αναζητά στο χώμα της ξεραμένης λάβας των επαναστάσεων τα ιδεολογικά της στηρίγματα Και όταν τα ιδεολογήματα αυτά δε φαίνεται να απηχούν τις ιδέες άλλων δημοκρατικών τότε αποφασίζεται η στρατιωτική επέμβαση στον άξονα του κακού στους ανόητους οπαδούς άλλων θέσεων ή και η κατασκευή ειδήσεων -σύγχρονο προπαγανδιστικό γκεμπελικής έμπνευσης ιδεολόγημα- τίθεται επί οθόνης

Και ο λαός όπως πώς αντιδρά Μάλλον δεν αντιδρά καθόλου όταν γίνονται επεμβάσεις ή ακόμα και μικρά πραξικοπήματα στη χώρα τους Είναι τόση η χειραγώγηση και ο κατευθυνόμενος προσανατολισμός ώστε το άτομο χρειάζεται πολλά περισσότερα από την ανδρεία που απαιτεί ο Νίτσε για να ξεφύγει από τη μαζοποίηση

Παρά τις τόσες ενδείξεις και αποδείξεις το δόγμα της λαϊκής κυριαρχίας παραμένει και ακολουθείται με θρησκευτική ευλάβεια Ωστόσο ο

6

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποπροσανατολισμός με κάθε λογής κατασκευάσματα ιδεοληψιών ή υποκουλτούρας δεν αφήνει να φανεί ότι η οργανωμένη μειοψηφία διοικεί και ελέγχει τη ζωή -κοινωνική οικονομική και πολιτική- της πλειοψηφίας επειδή απλά κυβερνά οργανωμένα Τόσο οργανωμένα ώστε πια δε χρειάζεται να ασκούν οι ίδιοι την εξουσία αλλά συνεργάτες και ετεροπρόσωποι εκλογικοί σχηματισμοί

Στην ουσία τους όμως οι εκλογές -η γιορτή της δημοκρατίας (sic)- είναι μια αγοραπωλησία ψήφων στον ψευδότιτλο της επιλογής της διαχείρισης από μία αλλήθωρη μειοψηφία ειδικών της διακυβέρνησης Είναι μια καμουφλαρισμένη απάτη με στόχο τη συμμετοχή σε ένα έγκλημα για την επίτευξη της προαναφερόμενης Χαρακτηριστικό αυτών των ανταγωνιστικών μέσων είναι η αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς Όχι ότι είναι παράλογη η οικονομική δοσοληψία οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας Συχνά μάλιστα ισχύει το αντίθετο αφού αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία Είναι όμως κακό όταν αποκαλύπτεται στην εξαπατημένη μάζα στο μακάριο λαό γιατί βοηθά στη συνειδητοποίηση της αδυναμίας της ως πλειοψηφίας να επιβληθεί στη μειοψηφία Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η δημοκρατία θα είναι σε μεγάλο βαθμό απάτη όταν το βιομηχανικό σύστημα ελέγχεται από οποιαδήποτε μορφή αυταρχικής -μειοψηφικής- ελίτ7 Παλαιότερες ακόμα έρευνες απέδειξαν τη μειοψηφική λειτουργία των δημοκρατών αιρετών

Η δημοκρατία λοιπόν σήμερα όχι απλά επιβάλλει επαγγελματίες στην εξουσία αλλά την αποκρίνει από τους πολίτες με το πρόσχημα διαχωρισμού της (σε νομοθετική εκτελεστική και δικαστική) και όπως είδαμε ήδη της γνώσης Η δημοκρατία θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια μόνο αν οι κοινωνοί της ήταν φορείς νομοθετικοί εκτελεστικοί και δικαστικοί (όπως στην Αρχαιότητα όπου δίκαζαν κληρωτοί πολίτες με βάση τους νόμους που είχαν οι ίδιοι λίγο ή πολύ ψηφίσει στην εκκλησία) ελέγχοντας την εξουσία άμεσα οι ίδιοι και έχοντας τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουν ως κοινωνικό σύνολο Οι αποφάσεις και οι δράσεις ενός λαού δεν μπορούν να είναι έργο των τάχα ειδικών και ερήμην της πλειοψηφίας να αποφασίζουν στο όνομά της

Αν η δημοκρατία επέτρεπε την άμεση ενασχόληση με την πολιτική και όχι μόνο τη μέρα των εκλογών8 τότε όλοι θα είχαν την τεχνοκρατική γνώση να υποδείξουν λύσεις ή την απόλυτη πολιτική ωριμότητα για προτάσεις που αργότερα οι ίδιοι θα εκτελούσαν Ωστόσο η δημοκρατία σχεδιασμένα καλλιεργεί την ιδέα ότι εμείς -ο λαός- θέλουμε-απαιτούμε και οι άλλοι θα αποφασίσουν και θα εκτελέσουν απαξιώνοντας έτσι το λαό στο όνομα της γνώσης που αποκρύπτουν ως μεσαιωνικές μονές και απομακρύνοντάς τον από την αμφισβήτηση και τον έλεγχο της εξουσιαστικής μειοψηφίας και των δημοκρατών που απολαμβάνουν την ικανοποίηση των οικονομικών τους επιδιώξεων Στο όνομα από την άλλη της σταθερής πολιτικής πορείας και την ολοκλήρωσης τάχα του προεκλογικού προγράμματος9 η απολυταρχική εξουσία -φεουδαλικό κατάλοιπο όπου η ελέω θεού ενθρόνιση αντικαταστάθηκε από τη θεοποίηση των ψευδότιτλων εθνικών εκλογών- είναι μόνιμη (για 4 ή 5 έτη) και όχι μετακλητή10 που επιβάλλει απειλητικά την παραγωγή έργου

7 Noam Chomsky Το μέλλον τη διακυβέρνησης εκδ Αιώρα Αθήνα 2005 σελ 318 Ο Ρουσσώ χλεύαζε τους Άγγλους -που μόνοι είχαν αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο- ότι νομίζουν πως είναι ελεύθεροι αφού μόνο μία μέρα είναι ελεύθεροι στις εκλογές9 Στην ουσία είναι η υπόσχεση ερήμην της πλειοψηφίας για την εξυπηρέτηση των δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων10 Δε θέλουμε να σχολιάσουμε το φαιδρό επιχείρημα ότι τότε θα ξοδεύονταν τεράστια ποσά σε εκλογές γιατί ακριβώς οι εκλογές δε θα ήταν αυτοσκοπός για εξυπηρέτηση οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων αλλά μία απλά διαδικασία μιας εξίσου απλής Κυριακής

7

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποπροσανατολισμός με κάθε λογής κατασκευάσματα ιδεοληψιών ή υποκουλτούρας δεν αφήνει να φανεί ότι η οργανωμένη μειοψηφία διοικεί και ελέγχει τη ζωή -κοινωνική οικονομική και πολιτική- της πλειοψηφίας επειδή απλά κυβερνά οργανωμένα Τόσο οργανωμένα ώστε πια δε χρειάζεται να ασκούν οι ίδιοι την εξουσία αλλά συνεργάτες και ετεροπρόσωποι εκλογικοί σχηματισμοί

Στην ουσία τους όμως οι εκλογές -η γιορτή της δημοκρατίας (sic)- είναι μια αγοραπωλησία ψήφων στον ψευδότιτλο της επιλογής της διαχείρισης από μία αλλήθωρη μειοψηφία ειδικών της διακυβέρνησης Είναι μια καμουφλαρισμένη απάτη με στόχο τη συμμετοχή σε ένα έγκλημα για την επίτευξη της προαναφερόμενης Χαρακτηριστικό αυτών των ανταγωνιστικών μέσων είναι η αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς Όχι ότι είναι παράλογη η οικονομική δοσοληψία οικονομικών και πολιτικών κέντρων εξουσίας Συχνά μάλιστα ισχύει το αντίθετο αφού αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία Είναι όμως κακό όταν αποκαλύπτεται στην εξαπατημένη μάζα στο μακάριο λαό γιατί βοηθά στη συνειδητοποίηση της αδυναμίας της ως πλειοψηφίας να επιβληθεί στη μειοψηφία Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η δημοκρατία θα είναι σε μεγάλο βαθμό απάτη όταν το βιομηχανικό σύστημα ελέγχεται από οποιαδήποτε μορφή αυταρχικής -μειοψηφικής- ελίτ7 Παλαιότερες ακόμα έρευνες απέδειξαν τη μειοψηφική λειτουργία των δημοκρατών αιρετών

Η δημοκρατία λοιπόν σήμερα όχι απλά επιβάλλει επαγγελματίες στην εξουσία αλλά την αποκρίνει από τους πολίτες με το πρόσχημα διαχωρισμού της (σε νομοθετική εκτελεστική και δικαστική) και όπως είδαμε ήδη της γνώσης Η δημοκρατία θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια μόνο αν οι κοινωνοί της ήταν φορείς νομοθετικοί εκτελεστικοί και δικαστικοί (όπως στην Αρχαιότητα όπου δίκαζαν κληρωτοί πολίτες με βάση τους νόμους που είχαν οι ίδιοι λίγο ή πολύ ψηφίσει στην εκκλησία) ελέγχοντας την εξουσία άμεσα οι ίδιοι και έχοντας τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουν ως κοινωνικό σύνολο Οι αποφάσεις και οι δράσεις ενός λαού δεν μπορούν να είναι έργο των τάχα ειδικών και ερήμην της πλειοψηφίας να αποφασίζουν στο όνομά της

Αν η δημοκρατία επέτρεπε την άμεση ενασχόληση με την πολιτική και όχι μόνο τη μέρα των εκλογών8 τότε όλοι θα είχαν την τεχνοκρατική γνώση να υποδείξουν λύσεις ή την απόλυτη πολιτική ωριμότητα για προτάσεις που αργότερα οι ίδιοι θα εκτελούσαν Ωστόσο η δημοκρατία σχεδιασμένα καλλιεργεί την ιδέα ότι εμείς -ο λαός- θέλουμε-απαιτούμε και οι άλλοι θα αποφασίσουν και θα εκτελέσουν απαξιώνοντας έτσι το λαό στο όνομα της γνώσης που αποκρύπτουν ως μεσαιωνικές μονές και απομακρύνοντάς τον από την αμφισβήτηση και τον έλεγχο της εξουσιαστικής μειοψηφίας και των δημοκρατών που απολαμβάνουν την ικανοποίηση των οικονομικών τους επιδιώξεων Στο όνομα από την άλλη της σταθερής πολιτικής πορείας και την ολοκλήρωσης τάχα του προεκλογικού προγράμματος9 η απολυταρχική εξουσία -φεουδαλικό κατάλοιπο όπου η ελέω θεού ενθρόνιση αντικαταστάθηκε από τη θεοποίηση των ψευδότιτλων εθνικών εκλογών- είναι μόνιμη (για 4 ή 5 έτη) και όχι μετακλητή10 που επιβάλλει απειλητικά την παραγωγή έργου

7 Noam Chomsky Το μέλλον τη διακυβέρνησης εκδ Αιώρα Αθήνα 2005 σελ 318 Ο Ρουσσώ χλεύαζε τους Άγγλους -που μόνοι είχαν αντιπροσωπευτικό κοινοβούλιο- ότι νομίζουν πως είναι ελεύθεροι αφού μόνο μία μέρα είναι ελεύθεροι στις εκλογές9 Στην ουσία είναι η υπόσχεση ερήμην της πλειοψηφίας για την εξυπηρέτηση των δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων10 Δε θέλουμε να σχολιάσουμε το φαιδρό επιχείρημα ότι τότε θα ξοδεύονταν τεράστια ποσά σε εκλογές γιατί ακριβώς οι εκλογές δε θα ήταν αυτοσκοπός για εξυπηρέτηση οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων αλλά μία απλά διαδικασία μιας εξίσου απλής Κυριακής

7

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

από τον ελεγχόμενο και τον ούτως ή άλλως και σήμερα υπαρκτό ετήσιο προϋπολογισμό και προγραμματισμό11

Άξιο σχολιασμού παραμένει και το ερώτημα του Aron είτε λέγεται το καθεστώς φιλελεύθερη δημοκρατία είτε λαϊκή δημοκρατία πώς είναι δυνατόν να μην κρύβει μέσα του μια ολιγαρχία Με την παλινόρθωση φάνηκε ότι η έλλειψη δημοκρατίας στις εθνικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ αντικαταστάθηκε από μία αξιόλογη πτώση του ΑΕΠ όπως παρατηρεί και ο Hobsbawm Έτσι όμως στο προηγούμενο ερώτημα επιβάλλεται να απαντήσουμε ότι η εγκαθίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων που ελέγχονται από τοπικές και πολυεθνικές ολιγαρχίες έχουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα με ένα τοπικό πόλεμο Χάθηκαν δηλαδή μέσα στη δίνη της δημοκρατίας όλα τα εχέγγυα επιβίωσης που εξασφάλιζε η προηγούμενη δημοκρατία

Ωστόσο από πού αναδείχθηκε αυτή η ολιγαρχική κοινωνική δομή Πώς εμφανίστηκε η δημοκρατική-φιλελεύθερη τάξη με μιας Εκ των υστέρων γίνεται φανερό αφού γόνοι της παλιάς αστικής τάξης δεν έμειναν ότι οι σύγχρονοι δημοκράτες ήταν απόγονοι της μονοκομματικής δημοκρατίας επίγονοι της κομματικά δημοκρατικής εξουσίας και σφετεριστές της θέσης που κραταιά διατηρούσε το ΚΚΣΕ

Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης που παρατηρούνται στην πάλαι πότε ΕΣΣΔ και βασικό συστατικό της δημοκρατίας μας είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη νέα τάξη η οποία από νωρίς ακόμα υιοθέτησε τη τις αστικές αρχές

Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και τη θέση του Κανφορά12 για τη μόλις δύο γενεών επιβίωση επαναστατικών ιδεών13 Οι Θερμιδοριανοί και οι Μενσεβίκοι δεν αντικατοπτρίζουν παρά τις διάφορες εκφάνσεις των εθνικών αστικών τάξεων που ομοιάζουν ή και ταυτίζονται με την αγγλοσαξονική και τους Βόρειους ή άλλους εθνικούς απελευθερωτές

η αρχαιοελληνική δημοκρατία και το σήμεραΣτο σημείο αυτό καλό θα ήταν να εξετάσουμε το φαινόμενο της αρχαίας

ελληνικής δημοκρατίας που τόσο αρέσκονται οι σύγχρονοι δημοκράτες να μηρυκάζουν Χωρίς να πέσουμε στην επικίνδυνη παγίδα να εξετάσουμε τις διαφορές των δύο δημοκρατιών (αρχαίας και σύγχρονης) αξίζει να στηλιτεύσουμε όσους την αρνούνται στο όνομα του εμπειρικού μα ανορθολογικού επιχειρήματος ότι τάχα άμεση δημοκρατία σήμερα δεν μπορεί να υφίσταται14 Όσο κι αν φαντάζει πειστικό το ψευδο-επιχείρημα στερείται λογικών προκειμένων αφού θεωρεί αυτονόητη την

11 Για την απόδειξη της σκέψης ας τονίσουμε ότι η άμεση δημοκρατία ήταν στις ιδέες Γάλλων διαφωτιστών (πχ Ρουσσώ) Αμερικανών στις επαναστατικές επιτροπές του Μαρξ και του Ένγκελς στην Κομμούνα του Παρισιού ενώ πολλά σωματεία -στην Αγγλία Γαλλία ή Γερμανία του ΙΘ΄ και Κ΄ αιώνα- δεν εξέλεγαν προεδρείο αλλά όλα τα μέλη με κλήρωση ή εκ περιτροπής αναλάμβαναν ενιαύσια κάποια θέση12 Λουτσιάνο Κανφορά όπ σελ 6813 Μεθοδολογικά ο Ιταλός επιστήμονας αναβιώνει μόνο για 66 έτη τις αρχές της Βαστίλης ξεχνώντας ότι ισχύουν οι ίδιες αρχές σήμερα ή ότι επανάσταση ήταν και η Αμερικάνικη και οι άλλες αστικές-εθνικές του 19ου και 20ου αιώνα14 Πάντως είναι ακόμα πιο χαριτωμένο -αν και συχνά αγγίζει τα όρια της φαιδρότητας- το επιχείρημα ότι τότε ήταν άμεση δημοκρατία ενώ σήμερα η αμεσότητα αυτή της εκκλησίας είναι αδύνατη Και το επιχείρημα είναι φαιδρό επειδή μόνο τα πολιτικά αξιώματα που απαιτούσαν γνώση ήταν αιρετά (στρατηγοί) ενώ όλα τα άλλα ήταν κληρωτά Το παραπάνω επιχείρημα κλονίζεται συθέμελα αν σκεφτούμε ότι είναι κατεξοχήν εμπειρικό και ουδόλως ορθολογικό Και τούτο επειδή έχει καλλιεργηθεί ένα μεταφυσικό σκεπτικό γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία χωρίς ποτέ όμως να ερμηνεύεται πέρα από απλοϊκότητες Κι όμως ποιος τονίζει την αναγκαιότητα της εθνικής συνύπαρξης και δημοκρατικής λειτουργίας

8

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

εθνική ενότητα υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής εξουσίας και βλέπει τελείως γραμμικά και στατικά το δημοκρατικό σύστημα

Ωστόσο -για να περάσουμε και στο προκείμενο- η αρχαία δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της πόλεως και όχι της λαότητας η οποία ουδέποτε αποτέλεσε κρατική οντότητα Η ελληνική δημοκρατία ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της αμφισβήτησης που καλλιεργούνταν στην ελληνική παιδεία Στην ελληνική δημοκρατία για πρώτη φορά δεν αποφασίζει ένας άνδρας μόνος ή με το συμβούλιό του αλλά όλος ο λαός βάσει των προτάσεων διαφόρων πολιτών Όλοι οι πολίτες -όσο μπορούν- συμμετέχουν στη συνέλευση και μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκλεγούν-κληρωθούν σε ένα από αξιώματα (Βουλή δικαστές ιερείς κτλ) ενώ μόνο οι στρατηγοί εκλέγονται στην Αθήνα Αυτή ακριβώς ήταν και η πρωτοτυπία της η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν την εξετάσουμε συγκριτικά με όλα τα πολιτικά συστήματα της υπόλοιπης υφηλίου15

Πολλοί θέτουν ως γενεσιουργές αιτίες την οπλιτική φάλαγγα το γεωγραφικό κατακερματισμό ή τη δουλεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών (άφιξη Αχαιών κάθοδος Δωριέων) Ωστόσο όλα αυτά τα στοιχεία υπήρχαν σε κάθε αρχαία ή μεσαιωνική πολιτεία χωρίς ποτέ να αναπτύξουν δημοκρατία Το ελληνικό παράδοξο είναι το ίδιο το περιβάλλον Οι σκληρές συνθήκες ζωής (επικίνδυνη θάλασσα και πολλά άγρια όρη) υποχρέωσαν τους πληθυσμούς σε κάποιες μορφές συνεργασίας που σταδιακά ανέπτυξαν την ισότιμη δημοκρατική επαφή Η ανυπαρξία μεγάλων εκτάσεων γης δεν επέτρεψε την ανάπτυξη κυριαρχικών πολιτικών σχέσεων (με τη θεσσαλική εξαίρεση) όπως στην Εγγύς Ανατολή Ακόμα και στα βασιλικά ή τυραννικά καθεστώτα η ακεραιότητα του πολίτη δεν αμφισβητήθηκε πολιτικά ενώ τιμωρούνταν οι φονιάδες τύραννοι ή νηποινή απεκτείναντο16

Το ίδιο αυτό το φυσικό περιβάλλον και οι ισότιμες σχέσεις συνεργασίας ήταν που οδήγησαν και στα θαλάσσια εμπορικά ταξίδια δίνοντας ώθηση στην οικονομική παραγωγική βάση των ελληνικών κοινωνιών τους πλοιοκτήτες τους βιοτέχνες και τους εμπόρους17 Ταξίδια που μέσα από τη γνώση ανέπτυξαν την αμφισβήτηση18 και την τάση για αλλαγές χωρίς θέσφατα Έχει όμως εξαιρετική σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν δημοκρατικός σε όλες του τις εκφάνσεις

Τα σπέρματα απαντώνται στα Γεωμετρικά Χρόνια19 και ήδη στον Όμηρο έχουμε την αμφισβήτηση Ενώ ο α΄ αποικισμός ήταν αποτέλεσμα της δωρικής καθόδου ο β΄ οργανώνεται αβίαστα και σε κάθε αποικία δημιουργούνται ξεχωριστοί νόμοι δημοκρατικοί ενώ ήδη υπάρχει ισχυρή αριστοκρατία και αγορά του λαού σε κάθε σχεδόν πόλη20 Τα ταξίδια των λογογράφων21 του Ηροδότου και των φιλοσόφων22

15 Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι φυλές εκείνες που ακόμα βρίσκονταν στο φυλογεννητικό στάδιο της ανάπτυξής τους16 Δολοφονούνταν δηλαδή χωρίς να τιμωρείται ο φονιάς τους με καμία ποινή17 Πολύ συχνά διαβάζουμε ότι ο Μαρξ θεωρούσε βάση της αρχαίας παραγωγής του δούλους Ωστόσο φαίνεται ότι λίγοι από τους συγγραφείς αυτούς έχουν διαβάσει το Μαρξ Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου θεωρούσε τις μεσαίες τάξεις ως εκείνες που καλλιεργούσαν την αμφισβήτηση και πάλεψαν ταξικά για την αλλαγή των πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων στον ελληνικό κόσμο Η δουλοκτησία καταργήθηκε επειδή απλά δε συνέφερε επειδή ήταν αντιοικονομική ως μορφή κεφαλαίου και όχι λόγω ενός Σπάρτακου ή του Χριστιανισμού όπως ορισμένοι θέλουν να εμπνέονται18 Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση εννοούμε την άρνηση ως δεδομένων των κοινωνικών δομών των θεσφάτων και απαράλλαχτων νόμων και γενικότερα της παράδοσης19 Άλλοτε ονομάζαμε τη Γεωμετρική Περίοδο Σκοτεινούς Αιώνες20 πρβλ Ομήρου Οδύσσεια21 πχ Εκαταίος ο Μιλήσιος και τόσοι άλλοι που έγραφαν σε πεζό λόγο πριν τον Ηρόδοτο22 πχ ο Σόλων ο Πυθαγόρας ο Δημόκριτος και τόσοι άλλοι πριν ή παράλληλα με εκείνους

9

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αποδεικνύουν ότι ήδη τον ΣΤ΄ αιώνα η δημοκρατία ως ιδεολογία και συχνά ως πρακτική κυριαρχούσε σε όλο τον ελληνικό κόσμο Ακόμα και η εφεύρεση του Θέσπη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αποτέλεσμα και τμήμα αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών διεργασιών23 Βέβαια με τον καιρό θα γίνουν και τα δύο προπαγανδιστικοί μηχανισμοί24

Αποφεύγουμε να σχολιάσουμε την κλεισθένεια μεταρρύθμιση γιατί απλά αποτέλεσε ένα πλατύσκαλο στη δημοκρατική ανάβασηmiddot η δημοκρατική ιδεολογία και η αμφισβήτηση είχαν ήδη εμποτίσει για πάντα το ελληνικό πνεύμα

Εξετάζοντας όμως τόσο αναλυτικά τη γένεση -και όχι τη γέννηση- της ελληνικής δημοκρατίας αξίζει να δούμε και τη λειτουργία της Σβήνοντας τις απατηλές προπαγανδιστικές ιδέες που καλλιεργούνται τόσο ανέξοδα και κατευθυνόμενα θυμίζουμε ότι η ελληνική δημοκρατία ως σκέψη αμφισβήτησης και ως πολίτευμα ήταν κληρωτή αίρεση25 και σε αποφάσεις και σε αξιώματα (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων)26

Όλα στηρίζονταν στην ίδια την αμφισβήτηση και την επιθυμία για αλλαγές με ίσιους όρουςmiddot μία αμφισβήτηση καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον και όχι αυθύπαρκτη όπως την έβλεπε ο Καστοριάδης27 Μια αμφισβήτηση που χάθηκε για αιώνες και ξαναγεννήθηκε στο Μεσαίωνα με τον αγώνα των εμπορικών-βιοτεχνικών πόλεων για ανεξαρτησία από το φεουδαρχικό ή παπικό έλεγχο

Συχνά μιλώντας όμως για την αρχαιοελληνική δημοκρατία την κρίνουμε ανεπαρκή αφού ούτε οι δούλοι ούτε οι μέτοικοι και οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου ή κλήρωσης Ουσιαστικά όμως με τέτοιες σκέψεις όχι μόνο προβαίνουμε σε ανιστόρητες κρίσεις28 αλλά δεν προάγουμε και τον πολιτικό διάλογο μένοντας στη στείρα διαφωνία και μηδενίζοντας τις όποιες κατακτήσεις

Συνηθισμένα παραδείγματα αντίρρησης απέναντι στην ελληνική δημοκρατία είναι η εκτέλεση του Σωκράτη ή η ανάδειξη του Αλκιβιάδη μετά το θάνατο του Περικλή και η ύπαρξη δούλων Η εκτέλεση του Σωκράτη είναι λογική και νόμιμη αν σκεφτεί κανείς το αθηναϊκό δικαστικό σύστημα -που ήταν άμεσα δημοκρατικό και πιο απλό από το σύγχρονο και του οποίου τα μέλη ήταν καθημερινοί πολίτες που δεν έτρεφαν και κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για το Σωκράτη (τον οποίο εμείς σήμερα γνωρίζουμε εξιδανικευμένο μέσα από τα πλατωνικά συγγράμματα και τις χριστιανικές διδαχές τόσων αιώνων) Από την άλλη ο Αλκιβιάδης εκείνη την εποχή ενσάρκωνε το ιδεώδες του άνδρα Νέος γοητευτικός με υψηλότατη μόρφωση και ενδιαφέρον για τα κοινά -αν και υπερβολική η φιλοδοξία του- και τετράκις ολυμπιονίκης

23 Γιατί πώς αλλιώς θα τολμούσε ο μεσήλικας Θέσπης να αμφισβητήσει τη δομή του διθυράμβου ή να δεχτούν αριστοκράτες και γεωργοί να ανταγωνίζονται γυμνοί και ισότιμοι στο ίδιο στάδιο ή παλαίστρα και αργότερα να παραταχθούν στην ίδια φάλαγγα 24 για το δράμα βλ Δήμου Χλωπτσιούδη περί του αρχαίου θεάτρου (στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpchldimosblogspotcom200701blog-post_5954html)25 αίρεση=κλήρωση κατόπιν ψηφοφορίας26 Ακόμα και το μοίρασμα των φυσικών στοιχείων μεταξύ των θεών έγινε με κλήρωση ο Δίας κληρώθηκε τον Ουρανό και ο Ποσειδώνας τη θάλασσα με τον Άδη-Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο27 Κορνήλιος Καστοριάδης η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα εκδ Ύψιλον Αθήνα 1999 σελ 2528 Η αρχαία δημοκρατία έχει τελείως διαφορετική μορφή και τρόπο κίνησης από τη σύγχρονη και αυτή η χρονική διαφορά δεν μας επιτρέπει να την παρακολουθήσουμε Συχνά κάνουμε το μεθοδολογικό λάθος να κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια και τις σύγχρονες απόψεις παρελθοντικές καταστάσεις Έτσι απαξιώνουμε το σύνολο του αρχαίου ή μεσαιωνικού πολιτισμού και της ιστορικής εξέλιξης εκθειάζοντας την εποχής μας

10

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Στην αρχαία σκέψη ο δήμος είχε την εξουσία Στην περιεκτική έννοια όμως του δήμου (=λαός) δεν ήταν όλοι οι άνθρωποι αλλά μόνο ελεύθεροι πολίτες Με την έννοια αυτή λοιπόν η δημοκρατία ταυτίζονταν με τη λαοκρατία29

Η ταξική διαστρωμάτωση του αρχαίου κόσμου είναι πολύ πολύπλοκη για να μπει στο καλούπι ελεύθερος-δούλος Την κοινωνία την έλεγχαν οι μεσαίες τάξεις των εμπόρων και βιοτεχνών που κατείχαν γενικότερα και θέσεις πολιτικές Και αυτοί ήταν που προχώρησαν στην ταξική εκείνη πάλη που τελικά διαμόρφωσε την αρχαία δημοκρατία Η ταξική πάλη λοιπόν ήταν μεταξύ ελεύθερων Οι δούλοι έπαιρναν μέρος στο πλαίσιο αυτού του αγώνα (δεν είναι τυχαίο ότι στον εμφύλιο πόλεμο της Κέρκυρας πήραν το πλευρό των δημοκρατικών όπως και σε άλλες πόλεις)30

Οι δούλοι παρά τον κοινό εξανδραποδισμό τους είχαν πολλές εσωτερικές διαστρωματώσεις ενώ οι εξεγέρσεις τους δεν ήταν πολλές Και τούτες περιορίζονταν κυρίως στη Λακεδαίμων από τους είλωτες που στο μεγάλο όγκο τους ήταν Μεσσήνιοι ή από άλλες υποδουλωμένες γειτονικές πόλεις που ουσιαστικά αγωνίζονταν για την ελευθερία-δημοκρατία τους και ζούσαν σε μία πόλη που τους αναγνώριζε περισσότερα δικαιώματα από ότι οι άλλες χωρίς μάλιστα κάποια προπαγάνδα Το γεγονός ότι προέρχονταν συχνά από γειτονικές πόλεις τους δημιουργούσε μία άλλη ανάγκη απελευθέρωσης Σε αυτά αξίζει να προσθέσουμε και το γεγονός ότι οι είλωτες εκπαιδεύονταν συχνά μαζί με τους Λακεδαιμόνιους και ενίοτε υπερεκτιμούσαν τις δυνάμεις τους Αλλά και πάλι αν το δούμε αναλυτικά θα προσέξουμε ότι εξεγέρσεις τέτοιες δεν είχαμε ούτε άξιες λόγου αριθμητικά ούτε και ισχυρές

Το ζήτημα είναι γιατί δε συνέβαιναν εξεγέρσεις δούλων ούτε καν σε όψιμες περιόδους που καταπιέζονταν ιδιαίτερα σκληρά Ως πρώτο αίτιο φαντάζει η έλλειψη ιδεολογίας αφού ούτε οι θρησκείες κάλυπταν αυτή την ανάγκη παρά μόνο με τη μετά θάνατον ζωή ούτε και επέτρεπαν οι καταστάσεις την καλλιέργεια ταξικής συνείδησης Από την άλλη η προπαγάνδα μέσω της φιλοσοφίας και του θεάτρου καθιστούσε τη δουλεία βασικό στοιχείο του συστήματος και δεν επέτρεπε το άτομο να οραματιστεί μία άλλη κοινωνία Η σκέψη των δούλων στην ουσία εγκλωβίζονταν σε αυτή την κοινωνική δομή και μοιρολατρικά αποδέχονταν την κατάστασής τους Εξάλλου και οι ίδιοι συχνά είχαν δικούς τους δούλους πριν αιχμαλωτιστούν Τέλος υπήρχε πάντα η ελπίδα μιας καλύτερης ζωής ως απελεύθεροι (εξαγοράζοντας τη θητεία τους) ή μιας δραπέτευσης

Ωστόσο το ζήτημα της δουλείας ούτε ήταν το δικό μου ζητούμενο ούτε συνάδει πολιτικά με την αρχαία δημοκρατία Μία συζήτηση πάνω στη δουλοκτησία πάντα αλλοιώνει την έννοια της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας που τη θεωρούσε φυσικό επακόλουθο του πολιτισμού

Εξουσία βία γραφειοκρατία και δυνάμεις καταστολήςΜιλώντας όμως για τη δημοκρατία δεν μπορούμε ποτέ να ξεχνάμε το ρόλο της

κοινωνικοποίησης του ατόμου Ο καθένας μας γεννημένος σε μία δεδομένη κοινωνία χωρίς να έχει τη δυνατότητα επιλογής -και πώς θα μπορούσε άραγε- διαμορφώνει την κοινή αντίληψη της ίδια αυτής κοινωνίας Η δοσμένη του γλώσσα διαμορφώνει σε συνδυασμό με τόσα άλλα στοιχεία μία εθνική και μία κοινωνική αντίληψη Έτσι διαλεκτικά το κοινωνικοποιημένο άτομο δεν μπορεί παρά να αποδέχεται -ως επί το

29 Πραγματικά είναι πολύ δύσκολο να παρακολουθήσει κάποιος την αλλαγή των εννοιών από τον αρχαίο κόσμο μέχρι τις μέρες μας Η χρήση όρων -όπως δημοκρατία- είναι πολύ δύσκολη κι επικίνδυνη Σήμερα η δημοκρατία ταυτίζεται αναφανδόν με το αντιπροσωπευτικό σύστημα ψηφοφορίας σε συγκεκριμένο οικονομικό περιβάλλον ανταγωνισμού ενώ στην αρχαιότητα κάτι τέτοιο θα προκαλούσε τουλάχιστον θυμηδία30 βλ Θουκυδίδη Ιστορία 3 73

11

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

πλείστον- ή να βλέπει κριτικά τα κοινωνικά ήθη και με τη σειρά του να συμβάλλει στην καλλιέργεια μιας κοινής αντίληψης για την ίδια την κοινωνία

Ο αυτοπροσδιορισμός μας μέσα από τη βίωση των κοινωνικών και πολιτικών ηθών που αποκτούν τη μορφή μιας κοινωνικά αποδεκτής προπαγάνδας ενισχύει τον εξουσιαστικό καταναγκασμό Δίνεται έτσι η εντύπωση της κοινής αποδοχής των δημοκρατικών θεσμών Η καθημερινή παρουσίασή τους ως αυτονόητες ανάγκες και νομοτελειακές βεβαιότητες πείθουν -βιαίως ψυχολογικά- τον αποδέκτη ότι δεν μπορεί να διαφωνήσει Και όταν επιθυμεί να διατρανώσει την αντίθεσή του τότε τα όργανα της τάξης επιβάλλουν την τάξη που αποδέχεται και η προπαγανδισμένη πλειοψηφία του λαού

Στην πολιτική κοινωνιολογία πολιτική θεωρείται η κοινωνική δραστηριότητα που επηρεάζει ή αλλάζει την κοινωνία που κατά κανόνα προσανατολίζεται στους δεδομένους συσχετισμούς εξουσίας αλλά δεν περιορίζεται μόνο στη δραστηριότητα του κράτους31 Κοινωνική δραστηριότητα από την άλλη είναι η πρόθεση εκείνου ή εκείνων που την ασκούν και σχετίζεται με τη συμπεριφορά των άλλων και προσαρμόζεται σε αυτήν32 Ωστόσο σύμφωνα με τον ορισμό του Handril33 για την εξουσία -με την οποία και συμφωνεί ο Kurt34- αυτή είναι απλά η επιβολή ενός στρώματος στα άλλα Έτσι όμως εξετάζεται ο έλεγχος μόνο από κοινωνική σκοπιά ενώ αποσιωπάται ο λόγος της άσκησης εξουσίας ο οποίος και στοχεύει στην οικειοποίηση των όσο το δυνατό περισσότερων οικονομικών πόρων και στην καλύτερη-επιδεικτικότερη διαβίωση της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας Το ίδιο κενό στην απουσία των αιτίων της εξουσίας παρατηρούμε και στον ορισμό του Max Weber35 Παράλληλα όμως στους εξουσιαστικούς στόχους μπορούμε να συμπεριλάβουμε και την πιθανή ή πραγματική ανάγκη κινητοποίησης τμήματος της κοινωνίας για τη διατήρηση του ελέγχου που ένα κοινωνικό στρώμα ήδη κατέχει36 Σε κάθε περίπτωση όμως βασική συνιστώσα της εξουσίας είναι η κίνηση που τη διακρίνειmiddot η εξουσία από τη στιγμή που συνδέεται με την οικονομία δεν μπορεί παρά να έχει τη μορφή ενός διαρκούς αγώνα για την εξασφάλιση κάθε δυνατής μελλοντικής επέκτασής της37

Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι ο ορισμός αυτός της εξουσίας αφορά μόνο τα κοινωνικά στρώματα Έτσι σε πολλές περιπτώσεις το άτομο μπορεί να μην την επιζητά για οικονομικούς λόγους αλλά ως προσωπική φιλοδοξία Αυτό σαφώς ισχύει συνειδητά ή ασυνείδητα για τους ασκούντες την πολιτική Εξάλλου η εξυπηρέτηση των ταξικών συμφερόντων δεν επιτυγχάνεται μόνο με ατομική στάση αλλά μέσα από μία συλλογική άσκηση της εξουσίας

Η εξουσία όμως και το νομικό της πλαίσιο δεν μπορούν παρά να στηρίζουν τα δημοκρατικά συμφέρονταmiddot εκείνα δηλαδή της μειοψηφίας τα οποία προπαγανδίζει 31 Kurt Lenk Πολιτική κοινωνιολογία εκδ παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1990 σελ 2732 Max Weber Οικονομία και Κοινωνία τόμ 1 Κολωνία 1964 σελ 15733 Ως εξουσία ορίζεται κάθε μορφή ουσιαστικής επιρροής που ασκεί ή μπορεί να ασκήσει ένα μέρος της κοινωνίας πάνω σε ένα άλλο χωρίς αυτό να είναι σε θέση να απαλλαγεί από την επιρροή αυτή (S Handril η έρευνα της εξουσίας Στουτγκάρδη 1980 σελ 2234 Kurt Lenk όπ σελ 37-3735 Είναι κάθε αδυνατότητα εντός μιας κοινωνικής σχέσης να επιβάλλει τη θέλησή του ακόμα και ενάντια σε αντιδράσεις αδιάφορο πού αυτή η δυνατότητα στηρίζεται (Max Weber Οικονομία και Κοινωνία Κολωνία-Βερολίνο 1964 τομ 1 σελ 38)36 Κάτι τέτοιο παρατηρούμε ότι συμβαίνει σε περιπτώσεις πολέμου ή ακόμα και όταν εξουσιαστικό πολιτικό κόμμα κινητοποιεί τους οπαδούς του εναντίον της κυβερνήσεως Τον ίδιο ρόλο σε πολλές περιπτώσεις έχουν παίξει και μικρότερα κόμματα κατά καιρούς και εκκλησιαστικοί ακόμα οργανισμοί ως άλλοι φορείς εξουσίας Αναλόγως και οι δημοσιογράφοι ασκώντας εξουσία ελέγχουν το κοινό και το στρέφουν υπέρ ή κατά ενός κόμματος37 Kurl Lenk όπ σελ 38

12

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

ως ζήτημα κοινωνικής αρμονίας και ειρήνης ο προπαγανδιστικός αυτός καταναγκασμός -που ο κοινωνικός βίος και τα μέσα πληροφόρησης επιβάλλουν- οδηγεί στο καστοριαδικό φαντασιακό38 ή στη δειμώδη39 ψευδότιτλη δημοκρατία

Και η εξουσία δεν μπορεί να ιδωθεί ως κάτι ξεκομμένο από την ίδια την κοινωνία Ούτε και το Κράτος είναι κάτι απόμακρο από τη δομή του κοινωνικού ιστού Οι πολιτικοί θεσμοί είναι όλοι γεννήματα μιας δοσμένης κοινωνικής ανάγκης και μιας συγκεκριμένης πολιτικής επιβολής Όσο κι αν το Κράτος σε όλο τον κόσμο οράται σαν κάτι το ξένο κάτι το κακό που θέλει να επιβληθεί στους πολίτες (και τούτο διαφαίνεται από την απόκρυψη εγκλημάτων προς το Κράτος) αυτό αποτελεί δημιούργημα μιας κοινωνίας που το συντηρεί είτε επειδή υποπίπτει στην προπαγάνδα όσων το στηρίζουν είτε επειδή αποτελεί αναγκαιότητα για τη μη διάλυση της κοινωνίας

Το ίδιο όμως δημιούργημα εναπόκειται -και θα έπρεπε να γίνεται όλο και πιο έντονα- στην αυτοκαταστροφική δύναμη της αμφισβήτησης Κάθε Κράτος αναδύθηκε μέσα από τα σπάργανα αμφισβήτησης μιας πεπαλαιωμένης μη δημιουργικής μορφής εξουσίας Κανένα Κράτος δεν εμφανίστηκε ποτέ στην ανθρώπινη εξουσία ως πρόταση ενάντια στην εξουσία εν γένειmiddot ήταν πάντοτε πρόταση ενάντια σε άλλη καταπιεστική εξουσία Η εξουσία μία πανάρχαια αποδοχή της μοίρας του νικημένου και του υποταγμένου κοινωνικά είναι κοινή σε όλες τις πλευρές του πλανήτη που ξεπέρασαν το φυλογεννητικό στάδιο Το κράτος είναι σύμφυτη πολιτική εκδοχή της ίδιας αυτής της εξουσίας είτε μιλάμε για το ανατολικά του Μεσημβρινού είτε για το Δυτικό Κόσμο Ωστόσο η αποδοχή αυτή δε σημαίνει αναγκαστικά ότι το Κράτος είναι αναγκαίο

Οι θεσμοί της κοινωνίας που αποτελούν και τον παράγοντα δημιουργίας του Κράτους είναι εκείνοι που θα καθορίσουν την εξουσιαστική του μορφή και εκείνοι που θα οριοθετήσουν το βαθμό επέμβασής του Μια κοινωνία εξάλλου για να είναι αυτόνομη οφείλει όχι απλά να είναι αυτάρκης οικονομικά -όπως δηλώνουν μονοδιάστατα διάφοροι μαρξιστές αναλυτές ούτε και να είναι νεφελοβάμων στο πλαίσιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης- αλλά κυρίως να είναι ανεξάρτητη στους θεσμούς της Και όσο οι θεσμοί της θα αμφισβητούνται και εναπόκεινται σε συνεχή αλλαγή η πορεία της θα είναι σε μια ες αεί κίνηση πάντα προοδευτική

Από την άλλη μιλώντας για τη δημοκρατία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το νομικό πλαίσιο που ορίζει και καταργεί την ελευθερία μας Γιατί ο νόμος περιφρουρεί -όπως λένε οι δημοκράτες την ισότητα (κάτι που ήδη καταρρίψαμε στην αρχή της παρουσίασης αυτής) και την αυτονομία- μόνο όταν είμαστε έστω μειοψηφώντας μέτοχοι στη θέσμισή του Ωστόσο η σύγχρονη θέσμιση είναι αποτέλεσμα των λίγων κι εκλεκτών που τάχα κατέχουν τη γνώση Έτσι όμως ο νόμος του οποίου η επιβολή είναι καθολική γράφεται και ερμηνεύεται μέσα από τα λαβυρινθώδη γραφειοκρατικά μονοπάτια των ειδικών

Και επειδή τόσο αρέσκονται οι φιλελεύθεροι υπερασπιστές της δημοκρατίας να τη συγκρίνουν με την Αρχαιότητα ή να χρησιμοποιούν παραδείγματα από εκείνη την εποχή είναι αξιοσημείωτο ότι στην ελληνική δημοκρατία ουδέποτε επιβλήθηκε από το Κράτος νόμος ή δεν περιφρουρήθηκε μέσω εισαγγελέων Είναι πράγματι αστείο να ακούμε τέτοιες ανούσιες συγκρίσεις με ένα σύστημα παραγωγής πολιτικής σκέψης που άφηνε όλη την κρατική εξουσία στο λαό (οι δικαστές κληρώνονταν

38 Δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός μας ιστορικά και κοινωνικά η αυτοαντίληψή μας για το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και το πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι είναι το φαντασιακό του Καστοριάδη39 =διά του φόβου για τον αντίπαλοmiddot λογοπαίγνιο του συγγραφέα ανάμεσα στο δήμοgtδημώδης και το Δείμοgtδειμώδης -το γιο του θεού Άρη)

13

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

νομοθέτης ήταν όποιος πρότεινε νόμο στην εκκλησία εισαγγελέας ο κάθε ένας που θεωρούσε ότι απειλούνται κοινωνικά κατακτημένες ελευθερίες)

Και ακόμη περισσότερο η θέσμιση αυτή σήμερα κινείται ενάντια στην πλειοψηφία και την ελευθερία όταν εμποδίζεται η αμφισβήτησή της Μια απαγόρευση που οφείλεται στην ψευδή απουσία ερμηνευτικής-νομικής κατάρτισης της πλειοψηφίας και από την εξωκοινωνική επιβολή του Συντάγματος που λειτουργεί ως αρχαία θεόπνευστη νομοθεσία Μα και το σύνολο της πολιτικής ζωής κινείται στα χνάρια της ετερόνομης νομολογίας δημιουργώντας μια κοινωνία που ποτέ δε νομοθετεί και μόνο υποτάσσεται

Έτσι όμως όχι απλά εμποδίζεται η δημοκρατική ισότητα κι ελευθερία αλλά χείριστα κλειδώνεται στο γραφειοκρατικό ντουλάπι απομακρύνοντας τεχνητά την άσκηση πολιτικής από την πλειοψηφία Εξάλλου ελευθερία υπό τον νόμο -αυτονομία- σημαίνει συμμετοχή στη θέσμιση του νόμου40 Αποτελεί ταυτολογία το ότι η συμμετοχή πραγματώνει την ελευθερία μόνο εφόσον είναι εξίσου δυνατή για όλους όχι σύμφωνα με το γράμμα του νόμου αλλά μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα

Έτσι το σύνολο του δημοκρατικού νομικού κατασκευάσματος αποκτά μια έννοια μεταφυσική προσδίδοντας στο νόμο που τελικά συμβάλλει στην κοινωνική διαστρωμάτωση μία υπερκοινωνική διάσταση Λειτουργεί ως μία αυταπάτη για την κοινωνική ειρήνη χωρίς ποτέ να την αιτιολογεί ή να την ορίζει αλλά μόνο να την επιβάλλει Το άτομο όμως διαμορφώνεται από αυτό το νομικό πλαίσιο που διαποτίζει όλη την κοινωνική ζωή και διαμορφώνει -αν κι έξωθεν- την κοινή κοινωνική συνείδηση Και όλη η διαφωνία δε στέκεται στην ύπαρξη και τη λειτουργία του νόμου αλλά στη μειοψηφική εξωκοινωνική επιβολή του και στη δημοκρατική άρνηση να συμβάλλει η πλειοψηφία στη διαμόρφωσή του41

Χαρακτηριστική είναι η μυθική διάσταση που αποκτά η αιτιολόγηση της εξουσίας χρησιμοποιώντας διάφορους όρους κάθε φορά όπως ταξική υπεροχή λειτουργική ισότητα ίσες ευκαιρίες κτλ Κάθε μορφή της όμως στηρίζεται στη νομιμοποιητική δύναμη της βίας που ουσιαστικά καθιστά τους εξουσιαζόμενους ίσους στα πολιτικά τους δικαιώματα όχι όμως και τους εξουσιαστές Η βία όμως στην περιορισμένη έννοιά της σωματικής άσκησής της είναι κενή γράμματος μια και τούτη ασκείται μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις Στην ουσία τη βλέπουμε συνήθως στη δομική της μορφή και την ψυχολογική της Μάλιστα πρέπει να τονίσουμε ότι σε περιόδους κοινωνικής ειρήνης η ψυχολογική βία είναι εντονότερη από τη σωματική των περιόδων αναταραχής

Η μορφή της βίας συνήθως συντηρεί την ομάδα που ασκεί την εξουσία μέσω της επιβολής του δείμου42 και των απειλών ενός μεγάλου κακού Η θρησκευτική εσχατολογία ή η απειλή ακυβερνησίας και εκείνη της κοινωνικής αναταραχής που θα θέσει σε κίνδυνο την αυταπάτη της ελευθερίας ή της ισότητας αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές βίας Έτσι εκφραστές της δημοκρατικής εξουσίας δεν είναι μόνο οι ένοπλες δυνάμεις αλλά εκείνοι οι οποίοι εκφράζονται με την κάλυψη του ειδικού

40 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27041 Είναι άτοπη η επιχειρηματολογία ότι οι νόμοι γίνονται αποδεκτοί από την πλειοψηφία μέσα από τις εκλογές που γίνονται κάθε τόσο Πέρα από το γεγονός ότι κάτι τέτοιο ήδη εξετάστηκε νωρίτερα αξίζει να προσθέσουμε και πάλι ότι η λαϊκή πλειοψηφία δεν έχει την παραμικρή ιδέα για τους νόμους παρά μόνο όταν πρόκειται αυτοί να ερμηνευτούν από δημοσιογράφους μέσα στο εμπορικό παιχνίδι της τηλεοπτικής επικοινωνίας42 δείμος=τρόμος (ο γιος του Άρη και δίδυμος αδελφός του Φόβου)

14

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Παράλληλα στη σύγχρονη δημοκρατία η δομική βία δεν ασκείται μόνο με τη στέρηση αγαθών διαβίωσης (που επηρεάζει τουλάχιστον το 13 του παγκόσμιου πληθυσμού) αλλά με αγαθά κοινωνικής επιβίωσης και διαβίωσης Η δημοκρατική εξουσιαστική βία λειτουργεί υπό το πρίσμα της ανύπαρκτης ισότητας με τη στέρηση της μόρφωσης την απουσία επενδυτικών κινήσεων για το ανθρώπινο κεφάλαιο Δίπλα σrsquo αυτή τη βία είναι η σύμμαχη που ασκείται από τα μέσα ενημέρωσης διά της στέρησης της πληροφορίας ή της αλλοίωσής της Ομοίως βέβαια και οι νομικοί εκείνοι θεσμοί που περιορίζουν την πραγματική ελευθερία του ατόμου

Έτι παραπάνω η δημοκρατική εξουσία στη μορφή που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια επιδιώκει -όλο και περισσότερο αποκτώντας μία ολοκληρωτική στάση- να ελέγξει όχι μόνο την πληροφορία αλλά και την ίδια τη διαδραστική κριτική που ασκείται στο διαδίκτυο Και η δράση στο διαδίκτυο (όπως πολύ σωστά τονίζουν οι Tere Vaden amp Juha Suoranta43) σημαίνει πολύ απλά οικονομική άνεση ελεύθερο χρόνο και σχετική μόρφωση Αυτά ακριβώς είναι που η σημερινή δημοκρατία επιδιώκει να χτυπήσει Περιέργως βέβαια ο δρόμος προς την κατάκτηση περισσότερης ελευθερίας περνά μέσα από την αναγνώριση ότι τα οικονομικά όρια του φιλελεύθερου πολυπολιτισμικού καπιταλισμού δεν είναι αρκετά αυστηρά44 Γίνονται όμως όλο και πιο απολυταρχικά

Τα δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα επιδιώκοντας να αποκτήσουν τον έλεγχο της εκπαίδευσης και δημιουργώντας μία λαϊκή παιδεία για τα εργατικά και τα κατώτερα μεσοαστικά στρώματα και μία άλλη υψηλών προδιαγραφών για τις διαστρωματικές ελίτ ουσιαστικά προσφέρουν το πρώτο εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών Η καταναλωτική υποκουλτούρα που τα παγκοσμιοποιημένα μέσα πουλάνε στο τηλεοπτικό κοινό από την άλλη και οι συνακόλουθες ανάγκες της περιορίζουν τον ελεύθερο χρόνο Και τούτο βέβαια μόνο όταν οι εργασιακές σχέσεις αφήνουν ελεύθερο χρόνο για τον καταναλωτισμό αφού πολλά στρώματα τον χρησιμοποιούν για εργασία που θα εξασφαλίζει πολύ απλά το ζην

Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη να χειραγωγήσει άμεσα το διαδίκτυο μέσα από συνωμοσιολογικές τακτικές επειδή ακριβώς ο έλεγχός του διαμορφώνεται από νωρίς μέσα από την κοινωνική και πολιτική της δράση Μία δράση που επιδιώκει να χτυπήσει τη λανθασμένη μείξη ελπίδας και απόψεων που ενυπάρχουν σε έναν ελαφριάς μορφής τεχνολογικό ντετερμινισμό ότι χαίρει στο διαδίκτυο θα δημιουργηθεί ένα σύνολο δημοκρατικών δυνάμεων και κινήτρων45

Και μπορεί η παραπάνω ανάπτυξη να αναδεικνύει ως φρούδες τις ελπίδες ενός επαναστατικού αντιδημοκρατικού ή ενός προοδευτικού (μα φιλοδημοκρατικού στην ουσία του) κοινωνικού web αλλά η δυνατότητα αντίδρασης δεν είναι μικρή Και εδώ έρχονται τα δημοσιογραφικά και εκδοτικά φερέφωνα να συκοφαντήσουν το διαδίκτυο ή να αποσιωπούν την αξία του ελεύθερου λογισμικού και των wikis

Σαν κομμάτι της εξουσίας οφείλουμε όμως να βλέπουμε και την ίδια τη γραφειοκρατία Η γραφειοκρατικοποίηση κοινωνιολογικά είναι η τάση της οργανωμένης ρύθμισης συγκεκριμένων προβλημάτων σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες από έμμισθους υπαλλήλους του κράτους και συγχρόνως την ενσωμάτωση συγκεκριμένων τομέων αρμοδιοτήτων σε ένα διοικητικό μηχανισμό46 Σύμφωνα με το

43 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta κοινωνικά μέσα και επίπεδα ελευθερίας (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=254)44 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta όπ45 Βλ Gabriella Coleman προς μια θετική κριτική του κοινωνικού web (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=256)46 Kurl Lenk όπ σελ 53

15

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Weber η γραφειοκρατία αποτελεί μία μορφή εξουσίας μέσα από την εφαρμογή και την επιβολή κανόνων

Στην ίδια τη δημοκρατία η γραφειοκρατία έχει όμως την τάση να αυτονομείται και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις άλλες μορφές της αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται σαν έμβιος οργανισμός την ανάγκη υποτελικής συνύπαρξής της με την πολιτική επιτελική άσκηση εξουσίας Πρόκειται για μία δημοκρατική αντίφαση που καθιστά έτσι τα μεσαία εκείνα στρώματα της κοινωνίας -που απαρτίζουν τη γραφειοκρατία- εργαλεία και φορείς της εξουσίας Μη έχοντας ταξική συνείδηση και συναίσθηση της δύναμή της η γραφειοκρατία θέλει να παράγει πολιτική αλλά μέσα από το στενό πρίσμα της διοίκησης δομικών θεσμών που την εξαρτά όμως από το ίδιο το σύστημα

Στο σημείο αυτό αξίζει να ελέγξουμε και τις δημοκρατικές ελευθερίες που τελικά επιτρέπει ένας κρατικός φορέας στους πολίτες του Δεν αποτελεί άραγε δημοκρατικό δικαίωμα η εξυπηρέτηση σε έναν οργανισμό Δεν αποτελεί αναλόγως δικαίωμα και η προστασία μας από την ανευθυνότητα και την γραφειοκρατική λογική του Ωστόσο θα εκτιμούσαμε λάθος το να προσανατολίσουμε σε τέτοια μονοπάτια ένα κείμενο αφιερωμένο στη δημοκρατία και όσους προσπαθούν να τη στηρίξουν καθημερινά με συναίσθηση του αδύνατου της πραγμάτωσής του

Χωρίς να ασπαζόμαστε τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που μπορούμε εύκολα να υιοθετήσουμε απλά και μόνο επειδή μένουν αναπόδεικτες -τουλάχιστον για τον κοινό νου- μπορούμε εξίσου εύκολα και έγκυρα να διαπιστώσουμε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις ολοένα και αυξάνονται και αναλόγως ενισχύονται οι δυνάμεις των μονάδων καταστολής με έμψυχο και άψυχο χημικό υλικό

Βεβαίως κάποιος θα διατράνωνε την αναγκαιότητα αστυνόμευσης Αλλά γιατί να ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης της τάξης Ποια τάξη διαστέλλεται Εκτός αν βέβαια τα χημικά βοηθούν στην κοινωνική ειρήνη Θα θέλαμε φυσικά να μάθουμε ποιος θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο Είναι τυχαίο που σε όλη την ΕΕ ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης τάξης Όχι βέβαια

Η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής αποτελεί αναγκαιότητα της δημοκρατίας στις μέρες μας Στη φάση που ζούμε είναι υποχρεωτικό να ενισχυθούν οι μονάδες διατάραξης και διάσπασης των αντιδράσεων Όταν το κράτος πρόνοιας διαστέλλεται και οι εταιρίες -θέση- πιέζουν ολοένα και εντονότερα για laquoελευθερίες ανάπτυξηςraquo οι πολίτες -αντίθεση- αντιδρούν Οι τελευταίοι μη έχοντας ισχυρή πολιτική υποστήριξη έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους Και αυτονόητα η βία φέρνει αντι-βία Η σχέση κράτους και πολιτών είναι καθαρά διαλεκτική και οι όποιες αντιδράσεις του πρώτου επενεργούν αντιστρόφως ανάλογα στους τελευταίους Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας οι αριστερές δυνάμεις έχουν πια εξοβελιστεί σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό Λίγες οι εξαιρέσεις που αντί να επιβεβαιώνουν τον κανόνα απλά ενισχύουν όσους αντιδρούν στην ιδιωτική ασυδοσία και τη μονοπώληση της κρατικής εξυπηρέτησης προς την ολιγαρχία Φαίνεται -και αποδεικνύεται με μια γρήγορη ματιά στον ιστοχώρο- ότι η Λατινική Αμερική αποτελεί πράγματι μια πηγή έμπνευσης για τους απανταχού αριστερούς -συνήθως αριστεριστές και διανοούμενους Από την άλλη ο αντιαμερικανισμός επηρεάζει άμεσα τους μικροαστούς που στο όνομα των ΗΠΑ ατενίζουν τον ψυχροπολεμικό αντιδημοκρατικό αετό Ουσιαστικά λοιπόν μπροστά στις αντιδράσεις που γεννιούνται από την ίδια την κρατική πρακτική είναι αναγκαία για τη διατήρηση της εξουσίας η ενίσχυση των αστυνομικών μέτρων

Η δημοκρατία όμως -και ειδικά όταν σχετίζεται με τις δυνάμεις καταστολής και την εκτελεστική εξουσία- δεν επιτρέπεται να οράται μακριά από τα ανθρώπινα δικαιώματα Σήμερα πια δεν κάνουμε λόγο απλά για καταπάτηση ελευθεριών αλλά

16

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

πλείστον- ή να βλέπει κριτικά τα κοινωνικά ήθη και με τη σειρά του να συμβάλλει στην καλλιέργεια μιας κοινής αντίληψης για την ίδια την κοινωνία

Ο αυτοπροσδιορισμός μας μέσα από τη βίωση των κοινωνικών και πολιτικών ηθών που αποκτούν τη μορφή μιας κοινωνικά αποδεκτής προπαγάνδας ενισχύει τον εξουσιαστικό καταναγκασμό Δίνεται έτσι η εντύπωση της κοινής αποδοχής των δημοκρατικών θεσμών Η καθημερινή παρουσίασή τους ως αυτονόητες ανάγκες και νομοτελειακές βεβαιότητες πείθουν -βιαίως ψυχολογικά- τον αποδέκτη ότι δεν μπορεί να διαφωνήσει Και όταν επιθυμεί να διατρανώσει την αντίθεσή του τότε τα όργανα της τάξης επιβάλλουν την τάξη που αποδέχεται και η προπαγανδισμένη πλειοψηφία του λαού

Στην πολιτική κοινωνιολογία πολιτική θεωρείται η κοινωνική δραστηριότητα που επηρεάζει ή αλλάζει την κοινωνία που κατά κανόνα προσανατολίζεται στους δεδομένους συσχετισμούς εξουσίας αλλά δεν περιορίζεται μόνο στη δραστηριότητα του κράτους31 Κοινωνική δραστηριότητα από την άλλη είναι η πρόθεση εκείνου ή εκείνων που την ασκούν και σχετίζεται με τη συμπεριφορά των άλλων και προσαρμόζεται σε αυτήν32 Ωστόσο σύμφωνα με τον ορισμό του Handril33 για την εξουσία -με την οποία και συμφωνεί ο Kurt34- αυτή είναι απλά η επιβολή ενός στρώματος στα άλλα Έτσι όμως εξετάζεται ο έλεγχος μόνο από κοινωνική σκοπιά ενώ αποσιωπάται ο λόγος της άσκησης εξουσίας ο οποίος και στοχεύει στην οικειοποίηση των όσο το δυνατό περισσότερων οικονομικών πόρων και στην καλύτερη-επιδεικτικότερη διαβίωση της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας Το ίδιο κενό στην απουσία των αιτίων της εξουσίας παρατηρούμε και στον ορισμό του Max Weber35 Παράλληλα όμως στους εξουσιαστικούς στόχους μπορούμε να συμπεριλάβουμε και την πιθανή ή πραγματική ανάγκη κινητοποίησης τμήματος της κοινωνίας για τη διατήρηση του ελέγχου που ένα κοινωνικό στρώμα ήδη κατέχει36 Σε κάθε περίπτωση όμως βασική συνιστώσα της εξουσίας είναι η κίνηση που τη διακρίνειmiddot η εξουσία από τη στιγμή που συνδέεται με την οικονομία δεν μπορεί παρά να έχει τη μορφή ενός διαρκούς αγώνα για την εξασφάλιση κάθε δυνατής μελλοντικής επέκτασής της37

Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι ο ορισμός αυτός της εξουσίας αφορά μόνο τα κοινωνικά στρώματα Έτσι σε πολλές περιπτώσεις το άτομο μπορεί να μην την επιζητά για οικονομικούς λόγους αλλά ως προσωπική φιλοδοξία Αυτό σαφώς ισχύει συνειδητά ή ασυνείδητα για τους ασκούντες την πολιτική Εξάλλου η εξυπηρέτηση των ταξικών συμφερόντων δεν επιτυγχάνεται μόνο με ατομική στάση αλλά μέσα από μία συλλογική άσκηση της εξουσίας

Η εξουσία όμως και το νομικό της πλαίσιο δεν μπορούν παρά να στηρίζουν τα δημοκρατικά συμφέρονταmiddot εκείνα δηλαδή της μειοψηφίας τα οποία προπαγανδίζει 31 Kurt Lenk Πολιτική κοινωνιολογία εκδ παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1990 σελ 2732 Max Weber Οικονομία και Κοινωνία τόμ 1 Κολωνία 1964 σελ 15733 Ως εξουσία ορίζεται κάθε μορφή ουσιαστικής επιρροής που ασκεί ή μπορεί να ασκήσει ένα μέρος της κοινωνίας πάνω σε ένα άλλο χωρίς αυτό να είναι σε θέση να απαλλαγεί από την επιρροή αυτή (S Handril η έρευνα της εξουσίας Στουτγκάρδη 1980 σελ 2234 Kurt Lenk όπ σελ 37-3735 Είναι κάθε αδυνατότητα εντός μιας κοινωνικής σχέσης να επιβάλλει τη θέλησή του ακόμα και ενάντια σε αντιδράσεις αδιάφορο πού αυτή η δυνατότητα στηρίζεται (Max Weber Οικονομία και Κοινωνία Κολωνία-Βερολίνο 1964 τομ 1 σελ 38)36 Κάτι τέτοιο παρατηρούμε ότι συμβαίνει σε περιπτώσεις πολέμου ή ακόμα και όταν εξουσιαστικό πολιτικό κόμμα κινητοποιεί τους οπαδούς του εναντίον της κυβερνήσεως Τον ίδιο ρόλο σε πολλές περιπτώσεις έχουν παίξει και μικρότερα κόμματα κατά καιρούς και εκκλησιαστικοί ακόμα οργανισμοί ως άλλοι φορείς εξουσίας Αναλόγως και οι δημοσιογράφοι ασκώντας εξουσία ελέγχουν το κοινό και το στρέφουν υπέρ ή κατά ενός κόμματος37 Kurl Lenk όπ σελ 38

12

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

ως ζήτημα κοινωνικής αρμονίας και ειρήνης ο προπαγανδιστικός αυτός καταναγκασμός -που ο κοινωνικός βίος και τα μέσα πληροφόρησης επιβάλλουν- οδηγεί στο καστοριαδικό φαντασιακό38 ή στη δειμώδη39 ψευδότιτλη δημοκρατία

Και η εξουσία δεν μπορεί να ιδωθεί ως κάτι ξεκομμένο από την ίδια την κοινωνία Ούτε και το Κράτος είναι κάτι απόμακρο από τη δομή του κοινωνικού ιστού Οι πολιτικοί θεσμοί είναι όλοι γεννήματα μιας δοσμένης κοινωνικής ανάγκης και μιας συγκεκριμένης πολιτικής επιβολής Όσο κι αν το Κράτος σε όλο τον κόσμο οράται σαν κάτι το ξένο κάτι το κακό που θέλει να επιβληθεί στους πολίτες (και τούτο διαφαίνεται από την απόκρυψη εγκλημάτων προς το Κράτος) αυτό αποτελεί δημιούργημα μιας κοινωνίας που το συντηρεί είτε επειδή υποπίπτει στην προπαγάνδα όσων το στηρίζουν είτε επειδή αποτελεί αναγκαιότητα για τη μη διάλυση της κοινωνίας

Το ίδιο όμως δημιούργημα εναπόκειται -και θα έπρεπε να γίνεται όλο και πιο έντονα- στην αυτοκαταστροφική δύναμη της αμφισβήτησης Κάθε Κράτος αναδύθηκε μέσα από τα σπάργανα αμφισβήτησης μιας πεπαλαιωμένης μη δημιουργικής μορφής εξουσίας Κανένα Κράτος δεν εμφανίστηκε ποτέ στην ανθρώπινη εξουσία ως πρόταση ενάντια στην εξουσία εν γένειmiddot ήταν πάντοτε πρόταση ενάντια σε άλλη καταπιεστική εξουσία Η εξουσία μία πανάρχαια αποδοχή της μοίρας του νικημένου και του υποταγμένου κοινωνικά είναι κοινή σε όλες τις πλευρές του πλανήτη που ξεπέρασαν το φυλογεννητικό στάδιο Το κράτος είναι σύμφυτη πολιτική εκδοχή της ίδιας αυτής της εξουσίας είτε μιλάμε για το ανατολικά του Μεσημβρινού είτε για το Δυτικό Κόσμο Ωστόσο η αποδοχή αυτή δε σημαίνει αναγκαστικά ότι το Κράτος είναι αναγκαίο

Οι θεσμοί της κοινωνίας που αποτελούν και τον παράγοντα δημιουργίας του Κράτους είναι εκείνοι που θα καθορίσουν την εξουσιαστική του μορφή και εκείνοι που θα οριοθετήσουν το βαθμό επέμβασής του Μια κοινωνία εξάλλου για να είναι αυτόνομη οφείλει όχι απλά να είναι αυτάρκης οικονομικά -όπως δηλώνουν μονοδιάστατα διάφοροι μαρξιστές αναλυτές ούτε και να είναι νεφελοβάμων στο πλαίσιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης- αλλά κυρίως να είναι ανεξάρτητη στους θεσμούς της Και όσο οι θεσμοί της θα αμφισβητούνται και εναπόκεινται σε συνεχή αλλαγή η πορεία της θα είναι σε μια ες αεί κίνηση πάντα προοδευτική

Από την άλλη μιλώντας για τη δημοκρατία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το νομικό πλαίσιο που ορίζει και καταργεί την ελευθερία μας Γιατί ο νόμος περιφρουρεί -όπως λένε οι δημοκράτες την ισότητα (κάτι που ήδη καταρρίψαμε στην αρχή της παρουσίασης αυτής) και την αυτονομία- μόνο όταν είμαστε έστω μειοψηφώντας μέτοχοι στη θέσμισή του Ωστόσο η σύγχρονη θέσμιση είναι αποτέλεσμα των λίγων κι εκλεκτών που τάχα κατέχουν τη γνώση Έτσι όμως ο νόμος του οποίου η επιβολή είναι καθολική γράφεται και ερμηνεύεται μέσα από τα λαβυρινθώδη γραφειοκρατικά μονοπάτια των ειδικών

Και επειδή τόσο αρέσκονται οι φιλελεύθεροι υπερασπιστές της δημοκρατίας να τη συγκρίνουν με την Αρχαιότητα ή να χρησιμοποιούν παραδείγματα από εκείνη την εποχή είναι αξιοσημείωτο ότι στην ελληνική δημοκρατία ουδέποτε επιβλήθηκε από το Κράτος νόμος ή δεν περιφρουρήθηκε μέσω εισαγγελέων Είναι πράγματι αστείο να ακούμε τέτοιες ανούσιες συγκρίσεις με ένα σύστημα παραγωγής πολιτικής σκέψης που άφηνε όλη την κρατική εξουσία στο λαό (οι δικαστές κληρώνονταν

38 Δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός μας ιστορικά και κοινωνικά η αυτοαντίληψή μας για το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και το πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι είναι το φαντασιακό του Καστοριάδη39 =διά του φόβου για τον αντίπαλοmiddot λογοπαίγνιο του συγγραφέα ανάμεσα στο δήμοgtδημώδης και το Δείμοgtδειμώδης -το γιο του θεού Άρη)

13

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

νομοθέτης ήταν όποιος πρότεινε νόμο στην εκκλησία εισαγγελέας ο κάθε ένας που θεωρούσε ότι απειλούνται κοινωνικά κατακτημένες ελευθερίες)

Και ακόμη περισσότερο η θέσμιση αυτή σήμερα κινείται ενάντια στην πλειοψηφία και την ελευθερία όταν εμποδίζεται η αμφισβήτησή της Μια απαγόρευση που οφείλεται στην ψευδή απουσία ερμηνευτικής-νομικής κατάρτισης της πλειοψηφίας και από την εξωκοινωνική επιβολή του Συντάγματος που λειτουργεί ως αρχαία θεόπνευστη νομοθεσία Μα και το σύνολο της πολιτικής ζωής κινείται στα χνάρια της ετερόνομης νομολογίας δημιουργώντας μια κοινωνία που ποτέ δε νομοθετεί και μόνο υποτάσσεται

Έτσι όμως όχι απλά εμποδίζεται η δημοκρατική ισότητα κι ελευθερία αλλά χείριστα κλειδώνεται στο γραφειοκρατικό ντουλάπι απομακρύνοντας τεχνητά την άσκηση πολιτικής από την πλειοψηφία Εξάλλου ελευθερία υπό τον νόμο -αυτονομία- σημαίνει συμμετοχή στη θέσμιση του νόμου40 Αποτελεί ταυτολογία το ότι η συμμετοχή πραγματώνει την ελευθερία μόνο εφόσον είναι εξίσου δυνατή για όλους όχι σύμφωνα με το γράμμα του νόμου αλλά μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα

Έτσι το σύνολο του δημοκρατικού νομικού κατασκευάσματος αποκτά μια έννοια μεταφυσική προσδίδοντας στο νόμο που τελικά συμβάλλει στην κοινωνική διαστρωμάτωση μία υπερκοινωνική διάσταση Λειτουργεί ως μία αυταπάτη για την κοινωνική ειρήνη χωρίς ποτέ να την αιτιολογεί ή να την ορίζει αλλά μόνο να την επιβάλλει Το άτομο όμως διαμορφώνεται από αυτό το νομικό πλαίσιο που διαποτίζει όλη την κοινωνική ζωή και διαμορφώνει -αν κι έξωθεν- την κοινή κοινωνική συνείδηση Και όλη η διαφωνία δε στέκεται στην ύπαρξη και τη λειτουργία του νόμου αλλά στη μειοψηφική εξωκοινωνική επιβολή του και στη δημοκρατική άρνηση να συμβάλλει η πλειοψηφία στη διαμόρφωσή του41

Χαρακτηριστική είναι η μυθική διάσταση που αποκτά η αιτιολόγηση της εξουσίας χρησιμοποιώντας διάφορους όρους κάθε φορά όπως ταξική υπεροχή λειτουργική ισότητα ίσες ευκαιρίες κτλ Κάθε μορφή της όμως στηρίζεται στη νομιμοποιητική δύναμη της βίας που ουσιαστικά καθιστά τους εξουσιαζόμενους ίσους στα πολιτικά τους δικαιώματα όχι όμως και τους εξουσιαστές Η βία όμως στην περιορισμένη έννοιά της σωματικής άσκησής της είναι κενή γράμματος μια και τούτη ασκείται μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις Στην ουσία τη βλέπουμε συνήθως στη δομική της μορφή και την ψυχολογική της Μάλιστα πρέπει να τονίσουμε ότι σε περιόδους κοινωνικής ειρήνης η ψυχολογική βία είναι εντονότερη από τη σωματική των περιόδων αναταραχής

Η μορφή της βίας συνήθως συντηρεί την ομάδα που ασκεί την εξουσία μέσω της επιβολής του δείμου42 και των απειλών ενός μεγάλου κακού Η θρησκευτική εσχατολογία ή η απειλή ακυβερνησίας και εκείνη της κοινωνικής αναταραχής που θα θέσει σε κίνδυνο την αυταπάτη της ελευθερίας ή της ισότητας αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές βίας Έτσι εκφραστές της δημοκρατικής εξουσίας δεν είναι μόνο οι ένοπλες δυνάμεις αλλά εκείνοι οι οποίοι εκφράζονται με την κάλυψη του ειδικού

40 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27041 Είναι άτοπη η επιχειρηματολογία ότι οι νόμοι γίνονται αποδεκτοί από την πλειοψηφία μέσα από τις εκλογές που γίνονται κάθε τόσο Πέρα από το γεγονός ότι κάτι τέτοιο ήδη εξετάστηκε νωρίτερα αξίζει να προσθέσουμε και πάλι ότι η λαϊκή πλειοψηφία δεν έχει την παραμικρή ιδέα για τους νόμους παρά μόνο όταν πρόκειται αυτοί να ερμηνευτούν από δημοσιογράφους μέσα στο εμπορικό παιχνίδι της τηλεοπτικής επικοινωνίας42 δείμος=τρόμος (ο γιος του Άρη και δίδυμος αδελφός του Φόβου)

14

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Παράλληλα στη σύγχρονη δημοκρατία η δομική βία δεν ασκείται μόνο με τη στέρηση αγαθών διαβίωσης (που επηρεάζει τουλάχιστον το 13 του παγκόσμιου πληθυσμού) αλλά με αγαθά κοινωνικής επιβίωσης και διαβίωσης Η δημοκρατική εξουσιαστική βία λειτουργεί υπό το πρίσμα της ανύπαρκτης ισότητας με τη στέρηση της μόρφωσης την απουσία επενδυτικών κινήσεων για το ανθρώπινο κεφάλαιο Δίπλα σrsquo αυτή τη βία είναι η σύμμαχη που ασκείται από τα μέσα ενημέρωσης διά της στέρησης της πληροφορίας ή της αλλοίωσής της Ομοίως βέβαια και οι νομικοί εκείνοι θεσμοί που περιορίζουν την πραγματική ελευθερία του ατόμου

Έτι παραπάνω η δημοκρατική εξουσία στη μορφή που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια επιδιώκει -όλο και περισσότερο αποκτώντας μία ολοκληρωτική στάση- να ελέγξει όχι μόνο την πληροφορία αλλά και την ίδια τη διαδραστική κριτική που ασκείται στο διαδίκτυο Και η δράση στο διαδίκτυο (όπως πολύ σωστά τονίζουν οι Tere Vaden amp Juha Suoranta43) σημαίνει πολύ απλά οικονομική άνεση ελεύθερο χρόνο και σχετική μόρφωση Αυτά ακριβώς είναι που η σημερινή δημοκρατία επιδιώκει να χτυπήσει Περιέργως βέβαια ο δρόμος προς την κατάκτηση περισσότερης ελευθερίας περνά μέσα από την αναγνώριση ότι τα οικονομικά όρια του φιλελεύθερου πολυπολιτισμικού καπιταλισμού δεν είναι αρκετά αυστηρά44 Γίνονται όμως όλο και πιο απολυταρχικά

Τα δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα επιδιώκοντας να αποκτήσουν τον έλεγχο της εκπαίδευσης και δημιουργώντας μία λαϊκή παιδεία για τα εργατικά και τα κατώτερα μεσοαστικά στρώματα και μία άλλη υψηλών προδιαγραφών για τις διαστρωματικές ελίτ ουσιαστικά προσφέρουν το πρώτο εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών Η καταναλωτική υποκουλτούρα που τα παγκοσμιοποιημένα μέσα πουλάνε στο τηλεοπτικό κοινό από την άλλη και οι συνακόλουθες ανάγκες της περιορίζουν τον ελεύθερο χρόνο Και τούτο βέβαια μόνο όταν οι εργασιακές σχέσεις αφήνουν ελεύθερο χρόνο για τον καταναλωτισμό αφού πολλά στρώματα τον χρησιμοποιούν για εργασία που θα εξασφαλίζει πολύ απλά το ζην

Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη να χειραγωγήσει άμεσα το διαδίκτυο μέσα από συνωμοσιολογικές τακτικές επειδή ακριβώς ο έλεγχός του διαμορφώνεται από νωρίς μέσα από την κοινωνική και πολιτική της δράση Μία δράση που επιδιώκει να χτυπήσει τη λανθασμένη μείξη ελπίδας και απόψεων που ενυπάρχουν σε έναν ελαφριάς μορφής τεχνολογικό ντετερμινισμό ότι χαίρει στο διαδίκτυο θα δημιουργηθεί ένα σύνολο δημοκρατικών δυνάμεων και κινήτρων45

Και μπορεί η παραπάνω ανάπτυξη να αναδεικνύει ως φρούδες τις ελπίδες ενός επαναστατικού αντιδημοκρατικού ή ενός προοδευτικού (μα φιλοδημοκρατικού στην ουσία του) κοινωνικού web αλλά η δυνατότητα αντίδρασης δεν είναι μικρή Και εδώ έρχονται τα δημοσιογραφικά και εκδοτικά φερέφωνα να συκοφαντήσουν το διαδίκτυο ή να αποσιωπούν την αξία του ελεύθερου λογισμικού και των wikis

Σαν κομμάτι της εξουσίας οφείλουμε όμως να βλέπουμε και την ίδια τη γραφειοκρατία Η γραφειοκρατικοποίηση κοινωνιολογικά είναι η τάση της οργανωμένης ρύθμισης συγκεκριμένων προβλημάτων σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες από έμμισθους υπαλλήλους του κράτους και συγχρόνως την ενσωμάτωση συγκεκριμένων τομέων αρμοδιοτήτων σε ένα διοικητικό μηχανισμό46 Σύμφωνα με το

43 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta κοινωνικά μέσα και επίπεδα ελευθερίας (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=254)44 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta όπ45 Βλ Gabriella Coleman προς μια θετική κριτική του κοινωνικού web (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=256)46 Kurl Lenk όπ σελ 53

15

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Weber η γραφειοκρατία αποτελεί μία μορφή εξουσίας μέσα από την εφαρμογή και την επιβολή κανόνων

Στην ίδια τη δημοκρατία η γραφειοκρατία έχει όμως την τάση να αυτονομείται και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις άλλες μορφές της αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται σαν έμβιος οργανισμός την ανάγκη υποτελικής συνύπαρξής της με την πολιτική επιτελική άσκηση εξουσίας Πρόκειται για μία δημοκρατική αντίφαση που καθιστά έτσι τα μεσαία εκείνα στρώματα της κοινωνίας -που απαρτίζουν τη γραφειοκρατία- εργαλεία και φορείς της εξουσίας Μη έχοντας ταξική συνείδηση και συναίσθηση της δύναμή της η γραφειοκρατία θέλει να παράγει πολιτική αλλά μέσα από το στενό πρίσμα της διοίκησης δομικών θεσμών που την εξαρτά όμως από το ίδιο το σύστημα

Στο σημείο αυτό αξίζει να ελέγξουμε και τις δημοκρατικές ελευθερίες που τελικά επιτρέπει ένας κρατικός φορέας στους πολίτες του Δεν αποτελεί άραγε δημοκρατικό δικαίωμα η εξυπηρέτηση σε έναν οργανισμό Δεν αποτελεί αναλόγως δικαίωμα και η προστασία μας από την ανευθυνότητα και την γραφειοκρατική λογική του Ωστόσο θα εκτιμούσαμε λάθος το να προσανατολίσουμε σε τέτοια μονοπάτια ένα κείμενο αφιερωμένο στη δημοκρατία και όσους προσπαθούν να τη στηρίξουν καθημερινά με συναίσθηση του αδύνατου της πραγμάτωσής του

Χωρίς να ασπαζόμαστε τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που μπορούμε εύκολα να υιοθετήσουμε απλά και μόνο επειδή μένουν αναπόδεικτες -τουλάχιστον για τον κοινό νου- μπορούμε εξίσου εύκολα και έγκυρα να διαπιστώσουμε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις ολοένα και αυξάνονται και αναλόγως ενισχύονται οι δυνάμεις των μονάδων καταστολής με έμψυχο και άψυχο χημικό υλικό

Βεβαίως κάποιος θα διατράνωνε την αναγκαιότητα αστυνόμευσης Αλλά γιατί να ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης της τάξης Ποια τάξη διαστέλλεται Εκτός αν βέβαια τα χημικά βοηθούν στην κοινωνική ειρήνη Θα θέλαμε φυσικά να μάθουμε ποιος θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο Είναι τυχαίο που σε όλη την ΕΕ ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης τάξης Όχι βέβαια

Η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής αποτελεί αναγκαιότητα της δημοκρατίας στις μέρες μας Στη φάση που ζούμε είναι υποχρεωτικό να ενισχυθούν οι μονάδες διατάραξης και διάσπασης των αντιδράσεων Όταν το κράτος πρόνοιας διαστέλλεται και οι εταιρίες -θέση- πιέζουν ολοένα και εντονότερα για laquoελευθερίες ανάπτυξηςraquo οι πολίτες -αντίθεση- αντιδρούν Οι τελευταίοι μη έχοντας ισχυρή πολιτική υποστήριξη έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους Και αυτονόητα η βία φέρνει αντι-βία Η σχέση κράτους και πολιτών είναι καθαρά διαλεκτική και οι όποιες αντιδράσεις του πρώτου επενεργούν αντιστρόφως ανάλογα στους τελευταίους Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας οι αριστερές δυνάμεις έχουν πια εξοβελιστεί σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό Λίγες οι εξαιρέσεις που αντί να επιβεβαιώνουν τον κανόνα απλά ενισχύουν όσους αντιδρούν στην ιδιωτική ασυδοσία και τη μονοπώληση της κρατικής εξυπηρέτησης προς την ολιγαρχία Φαίνεται -και αποδεικνύεται με μια γρήγορη ματιά στον ιστοχώρο- ότι η Λατινική Αμερική αποτελεί πράγματι μια πηγή έμπνευσης για τους απανταχού αριστερούς -συνήθως αριστεριστές και διανοούμενους Από την άλλη ο αντιαμερικανισμός επηρεάζει άμεσα τους μικροαστούς που στο όνομα των ΗΠΑ ατενίζουν τον ψυχροπολεμικό αντιδημοκρατικό αετό Ουσιαστικά λοιπόν μπροστά στις αντιδράσεις που γεννιούνται από την ίδια την κρατική πρακτική είναι αναγκαία για τη διατήρηση της εξουσίας η ενίσχυση των αστυνομικών μέτρων

Η δημοκρατία όμως -και ειδικά όταν σχετίζεται με τις δυνάμεις καταστολής και την εκτελεστική εξουσία- δεν επιτρέπεται να οράται μακριά από τα ανθρώπινα δικαιώματα Σήμερα πια δεν κάνουμε λόγο απλά για καταπάτηση ελευθεριών αλλά

16

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

ως ζήτημα κοινωνικής αρμονίας και ειρήνης ο προπαγανδιστικός αυτός καταναγκασμός -που ο κοινωνικός βίος και τα μέσα πληροφόρησης επιβάλλουν- οδηγεί στο καστοριαδικό φαντασιακό38 ή στη δειμώδη39 ψευδότιτλη δημοκρατία

Και η εξουσία δεν μπορεί να ιδωθεί ως κάτι ξεκομμένο από την ίδια την κοινωνία Ούτε και το Κράτος είναι κάτι απόμακρο από τη δομή του κοινωνικού ιστού Οι πολιτικοί θεσμοί είναι όλοι γεννήματα μιας δοσμένης κοινωνικής ανάγκης και μιας συγκεκριμένης πολιτικής επιβολής Όσο κι αν το Κράτος σε όλο τον κόσμο οράται σαν κάτι το ξένο κάτι το κακό που θέλει να επιβληθεί στους πολίτες (και τούτο διαφαίνεται από την απόκρυψη εγκλημάτων προς το Κράτος) αυτό αποτελεί δημιούργημα μιας κοινωνίας που το συντηρεί είτε επειδή υποπίπτει στην προπαγάνδα όσων το στηρίζουν είτε επειδή αποτελεί αναγκαιότητα για τη μη διάλυση της κοινωνίας

Το ίδιο όμως δημιούργημα εναπόκειται -και θα έπρεπε να γίνεται όλο και πιο έντονα- στην αυτοκαταστροφική δύναμη της αμφισβήτησης Κάθε Κράτος αναδύθηκε μέσα από τα σπάργανα αμφισβήτησης μιας πεπαλαιωμένης μη δημιουργικής μορφής εξουσίας Κανένα Κράτος δεν εμφανίστηκε ποτέ στην ανθρώπινη εξουσία ως πρόταση ενάντια στην εξουσία εν γένειmiddot ήταν πάντοτε πρόταση ενάντια σε άλλη καταπιεστική εξουσία Η εξουσία μία πανάρχαια αποδοχή της μοίρας του νικημένου και του υποταγμένου κοινωνικά είναι κοινή σε όλες τις πλευρές του πλανήτη που ξεπέρασαν το φυλογεννητικό στάδιο Το κράτος είναι σύμφυτη πολιτική εκδοχή της ίδιας αυτής της εξουσίας είτε μιλάμε για το ανατολικά του Μεσημβρινού είτε για το Δυτικό Κόσμο Ωστόσο η αποδοχή αυτή δε σημαίνει αναγκαστικά ότι το Κράτος είναι αναγκαίο

Οι θεσμοί της κοινωνίας που αποτελούν και τον παράγοντα δημιουργίας του Κράτους είναι εκείνοι που θα καθορίσουν την εξουσιαστική του μορφή και εκείνοι που θα οριοθετήσουν το βαθμό επέμβασής του Μια κοινωνία εξάλλου για να είναι αυτόνομη οφείλει όχι απλά να είναι αυτάρκης οικονομικά -όπως δηλώνουν μονοδιάστατα διάφοροι μαρξιστές αναλυτές ούτε και να είναι νεφελοβάμων στο πλαίσιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης- αλλά κυρίως να είναι ανεξάρτητη στους θεσμούς της Και όσο οι θεσμοί της θα αμφισβητούνται και εναπόκεινται σε συνεχή αλλαγή η πορεία της θα είναι σε μια ες αεί κίνηση πάντα προοδευτική

Από την άλλη μιλώντας για τη δημοκρατία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το νομικό πλαίσιο που ορίζει και καταργεί την ελευθερία μας Γιατί ο νόμος περιφρουρεί -όπως λένε οι δημοκράτες την ισότητα (κάτι που ήδη καταρρίψαμε στην αρχή της παρουσίασης αυτής) και την αυτονομία- μόνο όταν είμαστε έστω μειοψηφώντας μέτοχοι στη θέσμισή του Ωστόσο η σύγχρονη θέσμιση είναι αποτέλεσμα των λίγων κι εκλεκτών που τάχα κατέχουν τη γνώση Έτσι όμως ο νόμος του οποίου η επιβολή είναι καθολική γράφεται και ερμηνεύεται μέσα από τα λαβυρινθώδη γραφειοκρατικά μονοπάτια των ειδικών

Και επειδή τόσο αρέσκονται οι φιλελεύθεροι υπερασπιστές της δημοκρατίας να τη συγκρίνουν με την Αρχαιότητα ή να χρησιμοποιούν παραδείγματα από εκείνη την εποχή είναι αξιοσημείωτο ότι στην ελληνική δημοκρατία ουδέποτε επιβλήθηκε από το Κράτος νόμος ή δεν περιφρουρήθηκε μέσω εισαγγελέων Είναι πράγματι αστείο να ακούμε τέτοιες ανούσιες συγκρίσεις με ένα σύστημα παραγωγής πολιτικής σκέψης που άφηνε όλη την κρατική εξουσία στο λαό (οι δικαστές κληρώνονταν

38 Δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός μας ιστορικά και κοινωνικά η αυτοαντίληψή μας για το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και το πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι είναι το φαντασιακό του Καστοριάδη39 =διά του φόβου για τον αντίπαλοmiddot λογοπαίγνιο του συγγραφέα ανάμεσα στο δήμοgtδημώδης και το Δείμοgtδειμώδης -το γιο του θεού Άρη)

13

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

νομοθέτης ήταν όποιος πρότεινε νόμο στην εκκλησία εισαγγελέας ο κάθε ένας που θεωρούσε ότι απειλούνται κοινωνικά κατακτημένες ελευθερίες)

Και ακόμη περισσότερο η θέσμιση αυτή σήμερα κινείται ενάντια στην πλειοψηφία και την ελευθερία όταν εμποδίζεται η αμφισβήτησή της Μια απαγόρευση που οφείλεται στην ψευδή απουσία ερμηνευτικής-νομικής κατάρτισης της πλειοψηφίας και από την εξωκοινωνική επιβολή του Συντάγματος που λειτουργεί ως αρχαία θεόπνευστη νομοθεσία Μα και το σύνολο της πολιτικής ζωής κινείται στα χνάρια της ετερόνομης νομολογίας δημιουργώντας μια κοινωνία που ποτέ δε νομοθετεί και μόνο υποτάσσεται

Έτσι όμως όχι απλά εμποδίζεται η δημοκρατική ισότητα κι ελευθερία αλλά χείριστα κλειδώνεται στο γραφειοκρατικό ντουλάπι απομακρύνοντας τεχνητά την άσκηση πολιτικής από την πλειοψηφία Εξάλλου ελευθερία υπό τον νόμο -αυτονομία- σημαίνει συμμετοχή στη θέσμιση του νόμου40 Αποτελεί ταυτολογία το ότι η συμμετοχή πραγματώνει την ελευθερία μόνο εφόσον είναι εξίσου δυνατή για όλους όχι σύμφωνα με το γράμμα του νόμου αλλά μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα

Έτσι το σύνολο του δημοκρατικού νομικού κατασκευάσματος αποκτά μια έννοια μεταφυσική προσδίδοντας στο νόμο που τελικά συμβάλλει στην κοινωνική διαστρωμάτωση μία υπερκοινωνική διάσταση Λειτουργεί ως μία αυταπάτη για την κοινωνική ειρήνη χωρίς ποτέ να την αιτιολογεί ή να την ορίζει αλλά μόνο να την επιβάλλει Το άτομο όμως διαμορφώνεται από αυτό το νομικό πλαίσιο που διαποτίζει όλη την κοινωνική ζωή και διαμορφώνει -αν κι έξωθεν- την κοινή κοινωνική συνείδηση Και όλη η διαφωνία δε στέκεται στην ύπαρξη και τη λειτουργία του νόμου αλλά στη μειοψηφική εξωκοινωνική επιβολή του και στη δημοκρατική άρνηση να συμβάλλει η πλειοψηφία στη διαμόρφωσή του41

Χαρακτηριστική είναι η μυθική διάσταση που αποκτά η αιτιολόγηση της εξουσίας χρησιμοποιώντας διάφορους όρους κάθε φορά όπως ταξική υπεροχή λειτουργική ισότητα ίσες ευκαιρίες κτλ Κάθε μορφή της όμως στηρίζεται στη νομιμοποιητική δύναμη της βίας που ουσιαστικά καθιστά τους εξουσιαζόμενους ίσους στα πολιτικά τους δικαιώματα όχι όμως και τους εξουσιαστές Η βία όμως στην περιορισμένη έννοιά της σωματικής άσκησής της είναι κενή γράμματος μια και τούτη ασκείται μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις Στην ουσία τη βλέπουμε συνήθως στη δομική της μορφή και την ψυχολογική της Μάλιστα πρέπει να τονίσουμε ότι σε περιόδους κοινωνικής ειρήνης η ψυχολογική βία είναι εντονότερη από τη σωματική των περιόδων αναταραχής

Η μορφή της βίας συνήθως συντηρεί την ομάδα που ασκεί την εξουσία μέσω της επιβολής του δείμου42 και των απειλών ενός μεγάλου κακού Η θρησκευτική εσχατολογία ή η απειλή ακυβερνησίας και εκείνη της κοινωνικής αναταραχής που θα θέσει σε κίνδυνο την αυταπάτη της ελευθερίας ή της ισότητας αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές βίας Έτσι εκφραστές της δημοκρατικής εξουσίας δεν είναι μόνο οι ένοπλες δυνάμεις αλλά εκείνοι οι οποίοι εκφράζονται με την κάλυψη του ειδικού

40 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27041 Είναι άτοπη η επιχειρηματολογία ότι οι νόμοι γίνονται αποδεκτοί από την πλειοψηφία μέσα από τις εκλογές που γίνονται κάθε τόσο Πέρα από το γεγονός ότι κάτι τέτοιο ήδη εξετάστηκε νωρίτερα αξίζει να προσθέσουμε και πάλι ότι η λαϊκή πλειοψηφία δεν έχει την παραμικρή ιδέα για τους νόμους παρά μόνο όταν πρόκειται αυτοί να ερμηνευτούν από δημοσιογράφους μέσα στο εμπορικό παιχνίδι της τηλεοπτικής επικοινωνίας42 δείμος=τρόμος (ο γιος του Άρη και δίδυμος αδελφός του Φόβου)

14

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Παράλληλα στη σύγχρονη δημοκρατία η δομική βία δεν ασκείται μόνο με τη στέρηση αγαθών διαβίωσης (που επηρεάζει τουλάχιστον το 13 του παγκόσμιου πληθυσμού) αλλά με αγαθά κοινωνικής επιβίωσης και διαβίωσης Η δημοκρατική εξουσιαστική βία λειτουργεί υπό το πρίσμα της ανύπαρκτης ισότητας με τη στέρηση της μόρφωσης την απουσία επενδυτικών κινήσεων για το ανθρώπινο κεφάλαιο Δίπλα σrsquo αυτή τη βία είναι η σύμμαχη που ασκείται από τα μέσα ενημέρωσης διά της στέρησης της πληροφορίας ή της αλλοίωσής της Ομοίως βέβαια και οι νομικοί εκείνοι θεσμοί που περιορίζουν την πραγματική ελευθερία του ατόμου

Έτι παραπάνω η δημοκρατική εξουσία στη μορφή που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια επιδιώκει -όλο και περισσότερο αποκτώντας μία ολοκληρωτική στάση- να ελέγξει όχι μόνο την πληροφορία αλλά και την ίδια τη διαδραστική κριτική που ασκείται στο διαδίκτυο Και η δράση στο διαδίκτυο (όπως πολύ σωστά τονίζουν οι Tere Vaden amp Juha Suoranta43) σημαίνει πολύ απλά οικονομική άνεση ελεύθερο χρόνο και σχετική μόρφωση Αυτά ακριβώς είναι που η σημερινή δημοκρατία επιδιώκει να χτυπήσει Περιέργως βέβαια ο δρόμος προς την κατάκτηση περισσότερης ελευθερίας περνά μέσα από την αναγνώριση ότι τα οικονομικά όρια του φιλελεύθερου πολυπολιτισμικού καπιταλισμού δεν είναι αρκετά αυστηρά44 Γίνονται όμως όλο και πιο απολυταρχικά

Τα δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα επιδιώκοντας να αποκτήσουν τον έλεγχο της εκπαίδευσης και δημιουργώντας μία λαϊκή παιδεία για τα εργατικά και τα κατώτερα μεσοαστικά στρώματα και μία άλλη υψηλών προδιαγραφών για τις διαστρωματικές ελίτ ουσιαστικά προσφέρουν το πρώτο εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών Η καταναλωτική υποκουλτούρα που τα παγκοσμιοποιημένα μέσα πουλάνε στο τηλεοπτικό κοινό από την άλλη και οι συνακόλουθες ανάγκες της περιορίζουν τον ελεύθερο χρόνο Και τούτο βέβαια μόνο όταν οι εργασιακές σχέσεις αφήνουν ελεύθερο χρόνο για τον καταναλωτισμό αφού πολλά στρώματα τον χρησιμοποιούν για εργασία που θα εξασφαλίζει πολύ απλά το ζην

Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη να χειραγωγήσει άμεσα το διαδίκτυο μέσα από συνωμοσιολογικές τακτικές επειδή ακριβώς ο έλεγχός του διαμορφώνεται από νωρίς μέσα από την κοινωνική και πολιτική της δράση Μία δράση που επιδιώκει να χτυπήσει τη λανθασμένη μείξη ελπίδας και απόψεων που ενυπάρχουν σε έναν ελαφριάς μορφής τεχνολογικό ντετερμινισμό ότι χαίρει στο διαδίκτυο θα δημιουργηθεί ένα σύνολο δημοκρατικών δυνάμεων και κινήτρων45

Και μπορεί η παραπάνω ανάπτυξη να αναδεικνύει ως φρούδες τις ελπίδες ενός επαναστατικού αντιδημοκρατικού ή ενός προοδευτικού (μα φιλοδημοκρατικού στην ουσία του) κοινωνικού web αλλά η δυνατότητα αντίδρασης δεν είναι μικρή Και εδώ έρχονται τα δημοσιογραφικά και εκδοτικά φερέφωνα να συκοφαντήσουν το διαδίκτυο ή να αποσιωπούν την αξία του ελεύθερου λογισμικού και των wikis

Σαν κομμάτι της εξουσίας οφείλουμε όμως να βλέπουμε και την ίδια τη γραφειοκρατία Η γραφειοκρατικοποίηση κοινωνιολογικά είναι η τάση της οργανωμένης ρύθμισης συγκεκριμένων προβλημάτων σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες από έμμισθους υπαλλήλους του κράτους και συγχρόνως την ενσωμάτωση συγκεκριμένων τομέων αρμοδιοτήτων σε ένα διοικητικό μηχανισμό46 Σύμφωνα με το

43 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta κοινωνικά μέσα και επίπεδα ελευθερίας (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=254)44 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta όπ45 Βλ Gabriella Coleman προς μια θετική κριτική του κοινωνικού web (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=256)46 Kurl Lenk όπ σελ 53

15

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Weber η γραφειοκρατία αποτελεί μία μορφή εξουσίας μέσα από την εφαρμογή και την επιβολή κανόνων

Στην ίδια τη δημοκρατία η γραφειοκρατία έχει όμως την τάση να αυτονομείται και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις άλλες μορφές της αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται σαν έμβιος οργανισμός την ανάγκη υποτελικής συνύπαρξής της με την πολιτική επιτελική άσκηση εξουσίας Πρόκειται για μία δημοκρατική αντίφαση που καθιστά έτσι τα μεσαία εκείνα στρώματα της κοινωνίας -που απαρτίζουν τη γραφειοκρατία- εργαλεία και φορείς της εξουσίας Μη έχοντας ταξική συνείδηση και συναίσθηση της δύναμή της η γραφειοκρατία θέλει να παράγει πολιτική αλλά μέσα από το στενό πρίσμα της διοίκησης δομικών θεσμών που την εξαρτά όμως από το ίδιο το σύστημα

Στο σημείο αυτό αξίζει να ελέγξουμε και τις δημοκρατικές ελευθερίες που τελικά επιτρέπει ένας κρατικός φορέας στους πολίτες του Δεν αποτελεί άραγε δημοκρατικό δικαίωμα η εξυπηρέτηση σε έναν οργανισμό Δεν αποτελεί αναλόγως δικαίωμα και η προστασία μας από την ανευθυνότητα και την γραφειοκρατική λογική του Ωστόσο θα εκτιμούσαμε λάθος το να προσανατολίσουμε σε τέτοια μονοπάτια ένα κείμενο αφιερωμένο στη δημοκρατία και όσους προσπαθούν να τη στηρίξουν καθημερινά με συναίσθηση του αδύνατου της πραγμάτωσής του

Χωρίς να ασπαζόμαστε τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που μπορούμε εύκολα να υιοθετήσουμε απλά και μόνο επειδή μένουν αναπόδεικτες -τουλάχιστον για τον κοινό νου- μπορούμε εξίσου εύκολα και έγκυρα να διαπιστώσουμε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις ολοένα και αυξάνονται και αναλόγως ενισχύονται οι δυνάμεις των μονάδων καταστολής με έμψυχο και άψυχο χημικό υλικό

Βεβαίως κάποιος θα διατράνωνε την αναγκαιότητα αστυνόμευσης Αλλά γιατί να ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης της τάξης Ποια τάξη διαστέλλεται Εκτός αν βέβαια τα χημικά βοηθούν στην κοινωνική ειρήνη Θα θέλαμε φυσικά να μάθουμε ποιος θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο Είναι τυχαίο που σε όλη την ΕΕ ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης τάξης Όχι βέβαια

Η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής αποτελεί αναγκαιότητα της δημοκρατίας στις μέρες μας Στη φάση που ζούμε είναι υποχρεωτικό να ενισχυθούν οι μονάδες διατάραξης και διάσπασης των αντιδράσεων Όταν το κράτος πρόνοιας διαστέλλεται και οι εταιρίες -θέση- πιέζουν ολοένα και εντονότερα για laquoελευθερίες ανάπτυξηςraquo οι πολίτες -αντίθεση- αντιδρούν Οι τελευταίοι μη έχοντας ισχυρή πολιτική υποστήριξη έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους Και αυτονόητα η βία φέρνει αντι-βία Η σχέση κράτους και πολιτών είναι καθαρά διαλεκτική και οι όποιες αντιδράσεις του πρώτου επενεργούν αντιστρόφως ανάλογα στους τελευταίους Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας οι αριστερές δυνάμεις έχουν πια εξοβελιστεί σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό Λίγες οι εξαιρέσεις που αντί να επιβεβαιώνουν τον κανόνα απλά ενισχύουν όσους αντιδρούν στην ιδιωτική ασυδοσία και τη μονοπώληση της κρατικής εξυπηρέτησης προς την ολιγαρχία Φαίνεται -και αποδεικνύεται με μια γρήγορη ματιά στον ιστοχώρο- ότι η Λατινική Αμερική αποτελεί πράγματι μια πηγή έμπνευσης για τους απανταχού αριστερούς -συνήθως αριστεριστές και διανοούμενους Από την άλλη ο αντιαμερικανισμός επηρεάζει άμεσα τους μικροαστούς που στο όνομα των ΗΠΑ ατενίζουν τον ψυχροπολεμικό αντιδημοκρατικό αετό Ουσιαστικά λοιπόν μπροστά στις αντιδράσεις που γεννιούνται από την ίδια την κρατική πρακτική είναι αναγκαία για τη διατήρηση της εξουσίας η ενίσχυση των αστυνομικών μέτρων

Η δημοκρατία όμως -και ειδικά όταν σχετίζεται με τις δυνάμεις καταστολής και την εκτελεστική εξουσία- δεν επιτρέπεται να οράται μακριά από τα ανθρώπινα δικαιώματα Σήμερα πια δεν κάνουμε λόγο απλά για καταπάτηση ελευθεριών αλλά

16

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

νομοθέτης ήταν όποιος πρότεινε νόμο στην εκκλησία εισαγγελέας ο κάθε ένας που θεωρούσε ότι απειλούνται κοινωνικά κατακτημένες ελευθερίες)

Και ακόμη περισσότερο η θέσμιση αυτή σήμερα κινείται ενάντια στην πλειοψηφία και την ελευθερία όταν εμποδίζεται η αμφισβήτησή της Μια απαγόρευση που οφείλεται στην ψευδή απουσία ερμηνευτικής-νομικής κατάρτισης της πλειοψηφίας και από την εξωκοινωνική επιβολή του Συντάγματος που λειτουργεί ως αρχαία θεόπνευστη νομοθεσία Μα και το σύνολο της πολιτικής ζωής κινείται στα χνάρια της ετερόνομης νομολογίας δημιουργώντας μια κοινωνία που ποτέ δε νομοθετεί και μόνο υποτάσσεται

Έτσι όμως όχι απλά εμποδίζεται η δημοκρατική ισότητα κι ελευθερία αλλά χείριστα κλειδώνεται στο γραφειοκρατικό ντουλάπι απομακρύνοντας τεχνητά την άσκηση πολιτικής από την πλειοψηφία Εξάλλου ελευθερία υπό τον νόμο -αυτονομία- σημαίνει συμμετοχή στη θέσμιση του νόμου40 Αποτελεί ταυτολογία το ότι η συμμετοχή πραγματώνει την ελευθερία μόνο εφόσον είναι εξίσου δυνατή για όλους όχι σύμφωνα με το γράμμα του νόμου αλλά μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα

Έτσι το σύνολο του δημοκρατικού νομικού κατασκευάσματος αποκτά μια έννοια μεταφυσική προσδίδοντας στο νόμο που τελικά συμβάλλει στην κοινωνική διαστρωμάτωση μία υπερκοινωνική διάσταση Λειτουργεί ως μία αυταπάτη για την κοινωνική ειρήνη χωρίς ποτέ να την αιτιολογεί ή να την ορίζει αλλά μόνο να την επιβάλλει Το άτομο όμως διαμορφώνεται από αυτό το νομικό πλαίσιο που διαποτίζει όλη την κοινωνική ζωή και διαμορφώνει -αν κι έξωθεν- την κοινή κοινωνική συνείδηση Και όλη η διαφωνία δε στέκεται στην ύπαρξη και τη λειτουργία του νόμου αλλά στη μειοψηφική εξωκοινωνική επιβολή του και στη δημοκρατική άρνηση να συμβάλλει η πλειοψηφία στη διαμόρφωσή του41

Χαρακτηριστική είναι η μυθική διάσταση που αποκτά η αιτιολόγηση της εξουσίας χρησιμοποιώντας διάφορους όρους κάθε φορά όπως ταξική υπεροχή λειτουργική ισότητα ίσες ευκαιρίες κτλ Κάθε μορφή της όμως στηρίζεται στη νομιμοποιητική δύναμη της βίας που ουσιαστικά καθιστά τους εξουσιαζόμενους ίσους στα πολιτικά τους δικαιώματα όχι όμως και τους εξουσιαστές Η βία όμως στην περιορισμένη έννοιά της σωματικής άσκησής της είναι κενή γράμματος μια και τούτη ασκείται μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις Στην ουσία τη βλέπουμε συνήθως στη δομική της μορφή και την ψυχολογική της Μάλιστα πρέπει να τονίσουμε ότι σε περιόδους κοινωνικής ειρήνης η ψυχολογική βία είναι εντονότερη από τη σωματική των περιόδων αναταραχής

Η μορφή της βίας συνήθως συντηρεί την ομάδα που ασκεί την εξουσία μέσω της επιβολής του δείμου42 και των απειλών ενός μεγάλου κακού Η θρησκευτική εσχατολογία ή η απειλή ακυβερνησίας και εκείνη της κοινωνικής αναταραχής που θα θέσει σε κίνδυνο την αυταπάτη της ελευθερίας ή της ισότητας αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές βίας Έτσι εκφραστές της δημοκρατικής εξουσίας δεν είναι μόνο οι ένοπλες δυνάμεις αλλά εκείνοι οι οποίοι εκφράζονται με την κάλυψη του ειδικού

40 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27041 Είναι άτοπη η επιχειρηματολογία ότι οι νόμοι γίνονται αποδεκτοί από την πλειοψηφία μέσα από τις εκλογές που γίνονται κάθε τόσο Πέρα από το γεγονός ότι κάτι τέτοιο ήδη εξετάστηκε νωρίτερα αξίζει να προσθέσουμε και πάλι ότι η λαϊκή πλειοψηφία δεν έχει την παραμικρή ιδέα για τους νόμους παρά μόνο όταν πρόκειται αυτοί να ερμηνευτούν από δημοσιογράφους μέσα στο εμπορικό παιχνίδι της τηλεοπτικής επικοινωνίας42 δείμος=τρόμος (ο γιος του Άρη και δίδυμος αδελφός του Φόβου)

14

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Παράλληλα στη σύγχρονη δημοκρατία η δομική βία δεν ασκείται μόνο με τη στέρηση αγαθών διαβίωσης (που επηρεάζει τουλάχιστον το 13 του παγκόσμιου πληθυσμού) αλλά με αγαθά κοινωνικής επιβίωσης και διαβίωσης Η δημοκρατική εξουσιαστική βία λειτουργεί υπό το πρίσμα της ανύπαρκτης ισότητας με τη στέρηση της μόρφωσης την απουσία επενδυτικών κινήσεων για το ανθρώπινο κεφάλαιο Δίπλα σrsquo αυτή τη βία είναι η σύμμαχη που ασκείται από τα μέσα ενημέρωσης διά της στέρησης της πληροφορίας ή της αλλοίωσής της Ομοίως βέβαια και οι νομικοί εκείνοι θεσμοί που περιορίζουν την πραγματική ελευθερία του ατόμου

Έτι παραπάνω η δημοκρατική εξουσία στη μορφή που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια επιδιώκει -όλο και περισσότερο αποκτώντας μία ολοκληρωτική στάση- να ελέγξει όχι μόνο την πληροφορία αλλά και την ίδια τη διαδραστική κριτική που ασκείται στο διαδίκτυο Και η δράση στο διαδίκτυο (όπως πολύ σωστά τονίζουν οι Tere Vaden amp Juha Suoranta43) σημαίνει πολύ απλά οικονομική άνεση ελεύθερο χρόνο και σχετική μόρφωση Αυτά ακριβώς είναι που η σημερινή δημοκρατία επιδιώκει να χτυπήσει Περιέργως βέβαια ο δρόμος προς την κατάκτηση περισσότερης ελευθερίας περνά μέσα από την αναγνώριση ότι τα οικονομικά όρια του φιλελεύθερου πολυπολιτισμικού καπιταλισμού δεν είναι αρκετά αυστηρά44 Γίνονται όμως όλο και πιο απολυταρχικά

Τα δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα επιδιώκοντας να αποκτήσουν τον έλεγχο της εκπαίδευσης και δημιουργώντας μία λαϊκή παιδεία για τα εργατικά και τα κατώτερα μεσοαστικά στρώματα και μία άλλη υψηλών προδιαγραφών για τις διαστρωματικές ελίτ ουσιαστικά προσφέρουν το πρώτο εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών Η καταναλωτική υποκουλτούρα που τα παγκοσμιοποιημένα μέσα πουλάνε στο τηλεοπτικό κοινό από την άλλη και οι συνακόλουθες ανάγκες της περιορίζουν τον ελεύθερο χρόνο Και τούτο βέβαια μόνο όταν οι εργασιακές σχέσεις αφήνουν ελεύθερο χρόνο για τον καταναλωτισμό αφού πολλά στρώματα τον χρησιμοποιούν για εργασία που θα εξασφαλίζει πολύ απλά το ζην

Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη να χειραγωγήσει άμεσα το διαδίκτυο μέσα από συνωμοσιολογικές τακτικές επειδή ακριβώς ο έλεγχός του διαμορφώνεται από νωρίς μέσα από την κοινωνική και πολιτική της δράση Μία δράση που επιδιώκει να χτυπήσει τη λανθασμένη μείξη ελπίδας και απόψεων που ενυπάρχουν σε έναν ελαφριάς μορφής τεχνολογικό ντετερμινισμό ότι χαίρει στο διαδίκτυο θα δημιουργηθεί ένα σύνολο δημοκρατικών δυνάμεων και κινήτρων45

Και μπορεί η παραπάνω ανάπτυξη να αναδεικνύει ως φρούδες τις ελπίδες ενός επαναστατικού αντιδημοκρατικού ή ενός προοδευτικού (μα φιλοδημοκρατικού στην ουσία του) κοινωνικού web αλλά η δυνατότητα αντίδρασης δεν είναι μικρή Και εδώ έρχονται τα δημοσιογραφικά και εκδοτικά φερέφωνα να συκοφαντήσουν το διαδίκτυο ή να αποσιωπούν την αξία του ελεύθερου λογισμικού και των wikis

Σαν κομμάτι της εξουσίας οφείλουμε όμως να βλέπουμε και την ίδια τη γραφειοκρατία Η γραφειοκρατικοποίηση κοινωνιολογικά είναι η τάση της οργανωμένης ρύθμισης συγκεκριμένων προβλημάτων σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες από έμμισθους υπαλλήλους του κράτους και συγχρόνως την ενσωμάτωση συγκεκριμένων τομέων αρμοδιοτήτων σε ένα διοικητικό μηχανισμό46 Σύμφωνα με το

43 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta κοινωνικά μέσα και επίπεδα ελευθερίας (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=254)44 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta όπ45 Βλ Gabriella Coleman προς μια θετική κριτική του κοινωνικού web (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=256)46 Kurl Lenk όπ σελ 53

15

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Weber η γραφειοκρατία αποτελεί μία μορφή εξουσίας μέσα από την εφαρμογή και την επιβολή κανόνων

Στην ίδια τη δημοκρατία η γραφειοκρατία έχει όμως την τάση να αυτονομείται και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις άλλες μορφές της αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται σαν έμβιος οργανισμός την ανάγκη υποτελικής συνύπαρξής της με την πολιτική επιτελική άσκηση εξουσίας Πρόκειται για μία δημοκρατική αντίφαση που καθιστά έτσι τα μεσαία εκείνα στρώματα της κοινωνίας -που απαρτίζουν τη γραφειοκρατία- εργαλεία και φορείς της εξουσίας Μη έχοντας ταξική συνείδηση και συναίσθηση της δύναμή της η γραφειοκρατία θέλει να παράγει πολιτική αλλά μέσα από το στενό πρίσμα της διοίκησης δομικών θεσμών που την εξαρτά όμως από το ίδιο το σύστημα

Στο σημείο αυτό αξίζει να ελέγξουμε και τις δημοκρατικές ελευθερίες που τελικά επιτρέπει ένας κρατικός φορέας στους πολίτες του Δεν αποτελεί άραγε δημοκρατικό δικαίωμα η εξυπηρέτηση σε έναν οργανισμό Δεν αποτελεί αναλόγως δικαίωμα και η προστασία μας από την ανευθυνότητα και την γραφειοκρατική λογική του Ωστόσο θα εκτιμούσαμε λάθος το να προσανατολίσουμε σε τέτοια μονοπάτια ένα κείμενο αφιερωμένο στη δημοκρατία και όσους προσπαθούν να τη στηρίξουν καθημερινά με συναίσθηση του αδύνατου της πραγμάτωσής του

Χωρίς να ασπαζόμαστε τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που μπορούμε εύκολα να υιοθετήσουμε απλά και μόνο επειδή μένουν αναπόδεικτες -τουλάχιστον για τον κοινό νου- μπορούμε εξίσου εύκολα και έγκυρα να διαπιστώσουμε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις ολοένα και αυξάνονται και αναλόγως ενισχύονται οι δυνάμεις των μονάδων καταστολής με έμψυχο και άψυχο χημικό υλικό

Βεβαίως κάποιος θα διατράνωνε την αναγκαιότητα αστυνόμευσης Αλλά γιατί να ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης της τάξης Ποια τάξη διαστέλλεται Εκτός αν βέβαια τα χημικά βοηθούν στην κοινωνική ειρήνη Θα θέλαμε φυσικά να μάθουμε ποιος θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο Είναι τυχαίο που σε όλη την ΕΕ ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης τάξης Όχι βέβαια

Η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής αποτελεί αναγκαιότητα της δημοκρατίας στις μέρες μας Στη φάση που ζούμε είναι υποχρεωτικό να ενισχυθούν οι μονάδες διατάραξης και διάσπασης των αντιδράσεων Όταν το κράτος πρόνοιας διαστέλλεται και οι εταιρίες -θέση- πιέζουν ολοένα και εντονότερα για laquoελευθερίες ανάπτυξηςraquo οι πολίτες -αντίθεση- αντιδρούν Οι τελευταίοι μη έχοντας ισχυρή πολιτική υποστήριξη έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους Και αυτονόητα η βία φέρνει αντι-βία Η σχέση κράτους και πολιτών είναι καθαρά διαλεκτική και οι όποιες αντιδράσεις του πρώτου επενεργούν αντιστρόφως ανάλογα στους τελευταίους Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας οι αριστερές δυνάμεις έχουν πια εξοβελιστεί σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό Λίγες οι εξαιρέσεις που αντί να επιβεβαιώνουν τον κανόνα απλά ενισχύουν όσους αντιδρούν στην ιδιωτική ασυδοσία και τη μονοπώληση της κρατικής εξυπηρέτησης προς την ολιγαρχία Φαίνεται -και αποδεικνύεται με μια γρήγορη ματιά στον ιστοχώρο- ότι η Λατινική Αμερική αποτελεί πράγματι μια πηγή έμπνευσης για τους απανταχού αριστερούς -συνήθως αριστεριστές και διανοούμενους Από την άλλη ο αντιαμερικανισμός επηρεάζει άμεσα τους μικροαστούς που στο όνομα των ΗΠΑ ατενίζουν τον ψυχροπολεμικό αντιδημοκρατικό αετό Ουσιαστικά λοιπόν μπροστά στις αντιδράσεις που γεννιούνται από την ίδια την κρατική πρακτική είναι αναγκαία για τη διατήρηση της εξουσίας η ενίσχυση των αστυνομικών μέτρων

Η δημοκρατία όμως -και ειδικά όταν σχετίζεται με τις δυνάμεις καταστολής και την εκτελεστική εξουσία- δεν επιτρέπεται να οράται μακριά από τα ανθρώπινα δικαιώματα Σήμερα πια δεν κάνουμε λόγο απλά για καταπάτηση ελευθεριών αλλά

16

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Παράλληλα στη σύγχρονη δημοκρατία η δομική βία δεν ασκείται μόνο με τη στέρηση αγαθών διαβίωσης (που επηρεάζει τουλάχιστον το 13 του παγκόσμιου πληθυσμού) αλλά με αγαθά κοινωνικής επιβίωσης και διαβίωσης Η δημοκρατική εξουσιαστική βία λειτουργεί υπό το πρίσμα της ανύπαρκτης ισότητας με τη στέρηση της μόρφωσης την απουσία επενδυτικών κινήσεων για το ανθρώπινο κεφάλαιο Δίπλα σrsquo αυτή τη βία είναι η σύμμαχη που ασκείται από τα μέσα ενημέρωσης διά της στέρησης της πληροφορίας ή της αλλοίωσής της Ομοίως βέβαια και οι νομικοί εκείνοι θεσμοί που περιορίζουν την πραγματική ελευθερία του ατόμου

Έτι παραπάνω η δημοκρατική εξουσία στη μορφή που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια επιδιώκει -όλο και περισσότερο αποκτώντας μία ολοκληρωτική στάση- να ελέγξει όχι μόνο την πληροφορία αλλά και την ίδια τη διαδραστική κριτική που ασκείται στο διαδίκτυο Και η δράση στο διαδίκτυο (όπως πολύ σωστά τονίζουν οι Tere Vaden amp Juha Suoranta43) σημαίνει πολύ απλά οικονομική άνεση ελεύθερο χρόνο και σχετική μόρφωση Αυτά ακριβώς είναι που η σημερινή δημοκρατία επιδιώκει να χτυπήσει Περιέργως βέβαια ο δρόμος προς την κατάκτηση περισσότερης ελευθερίας περνά μέσα από την αναγνώριση ότι τα οικονομικά όρια του φιλελεύθερου πολυπολιτισμικού καπιταλισμού δεν είναι αρκετά αυστηρά44 Γίνονται όμως όλο και πιο απολυταρχικά

Τα δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα επιδιώκοντας να αποκτήσουν τον έλεγχο της εκπαίδευσης και δημιουργώντας μία λαϊκή παιδεία για τα εργατικά και τα κατώτερα μεσοαστικά στρώματα και μία άλλη υψηλών προδιαγραφών για τις διαστρωματικές ελίτ ουσιαστικά προσφέρουν το πρώτο εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών Η καταναλωτική υποκουλτούρα που τα παγκοσμιοποιημένα μέσα πουλάνε στο τηλεοπτικό κοινό από την άλλη και οι συνακόλουθες ανάγκες της περιορίζουν τον ελεύθερο χρόνο Και τούτο βέβαια μόνο όταν οι εργασιακές σχέσεις αφήνουν ελεύθερο χρόνο για τον καταναλωτισμό αφού πολλά στρώματα τον χρησιμοποιούν για εργασία που θα εξασφαλίζει πολύ απλά το ζην

Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη να χειραγωγήσει άμεσα το διαδίκτυο μέσα από συνωμοσιολογικές τακτικές επειδή ακριβώς ο έλεγχός του διαμορφώνεται από νωρίς μέσα από την κοινωνική και πολιτική της δράση Μία δράση που επιδιώκει να χτυπήσει τη λανθασμένη μείξη ελπίδας και απόψεων που ενυπάρχουν σε έναν ελαφριάς μορφής τεχνολογικό ντετερμινισμό ότι χαίρει στο διαδίκτυο θα δημιουργηθεί ένα σύνολο δημοκρατικών δυνάμεων και κινήτρων45

Και μπορεί η παραπάνω ανάπτυξη να αναδεικνύει ως φρούδες τις ελπίδες ενός επαναστατικού αντιδημοκρατικού ή ενός προοδευτικού (μα φιλοδημοκρατικού στην ουσία του) κοινωνικού web αλλά η δυνατότητα αντίδρασης δεν είναι μικρή Και εδώ έρχονται τα δημοσιογραφικά και εκδοτικά φερέφωνα να συκοφαντήσουν το διαδίκτυο ή να αποσιωπούν την αξία του ελεύθερου λογισμικού και των wikis

Σαν κομμάτι της εξουσίας οφείλουμε όμως να βλέπουμε και την ίδια τη γραφειοκρατία Η γραφειοκρατικοποίηση κοινωνιολογικά είναι η τάση της οργανωμένης ρύθμισης συγκεκριμένων προβλημάτων σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες από έμμισθους υπαλλήλους του κράτους και συγχρόνως την ενσωμάτωση συγκεκριμένων τομέων αρμοδιοτήτων σε ένα διοικητικό μηχανισμό46 Σύμφωνα με το

43 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta κοινωνικά μέσα και επίπεδα ελευθερίας (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=254)44 Βλ Tere Vaden amp Juha Suoranta όπ45 Βλ Gabriella Coleman προς μια θετική κριτική του κοινωνικού web (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwre-publicgrp=256)46 Kurl Lenk όπ σελ 53

15

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Weber η γραφειοκρατία αποτελεί μία μορφή εξουσίας μέσα από την εφαρμογή και την επιβολή κανόνων

Στην ίδια τη δημοκρατία η γραφειοκρατία έχει όμως την τάση να αυτονομείται και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις άλλες μορφές της αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται σαν έμβιος οργανισμός την ανάγκη υποτελικής συνύπαρξής της με την πολιτική επιτελική άσκηση εξουσίας Πρόκειται για μία δημοκρατική αντίφαση που καθιστά έτσι τα μεσαία εκείνα στρώματα της κοινωνίας -που απαρτίζουν τη γραφειοκρατία- εργαλεία και φορείς της εξουσίας Μη έχοντας ταξική συνείδηση και συναίσθηση της δύναμή της η γραφειοκρατία θέλει να παράγει πολιτική αλλά μέσα από το στενό πρίσμα της διοίκησης δομικών θεσμών που την εξαρτά όμως από το ίδιο το σύστημα

Στο σημείο αυτό αξίζει να ελέγξουμε και τις δημοκρατικές ελευθερίες που τελικά επιτρέπει ένας κρατικός φορέας στους πολίτες του Δεν αποτελεί άραγε δημοκρατικό δικαίωμα η εξυπηρέτηση σε έναν οργανισμό Δεν αποτελεί αναλόγως δικαίωμα και η προστασία μας από την ανευθυνότητα και την γραφειοκρατική λογική του Ωστόσο θα εκτιμούσαμε λάθος το να προσανατολίσουμε σε τέτοια μονοπάτια ένα κείμενο αφιερωμένο στη δημοκρατία και όσους προσπαθούν να τη στηρίξουν καθημερινά με συναίσθηση του αδύνατου της πραγμάτωσής του

Χωρίς να ασπαζόμαστε τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που μπορούμε εύκολα να υιοθετήσουμε απλά και μόνο επειδή μένουν αναπόδεικτες -τουλάχιστον για τον κοινό νου- μπορούμε εξίσου εύκολα και έγκυρα να διαπιστώσουμε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις ολοένα και αυξάνονται και αναλόγως ενισχύονται οι δυνάμεις των μονάδων καταστολής με έμψυχο και άψυχο χημικό υλικό

Βεβαίως κάποιος θα διατράνωνε την αναγκαιότητα αστυνόμευσης Αλλά γιατί να ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης της τάξης Ποια τάξη διαστέλλεται Εκτός αν βέβαια τα χημικά βοηθούν στην κοινωνική ειρήνη Θα θέλαμε φυσικά να μάθουμε ποιος θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο Είναι τυχαίο που σε όλη την ΕΕ ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης τάξης Όχι βέβαια

Η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής αποτελεί αναγκαιότητα της δημοκρατίας στις μέρες μας Στη φάση που ζούμε είναι υποχρεωτικό να ενισχυθούν οι μονάδες διατάραξης και διάσπασης των αντιδράσεων Όταν το κράτος πρόνοιας διαστέλλεται και οι εταιρίες -θέση- πιέζουν ολοένα και εντονότερα για laquoελευθερίες ανάπτυξηςraquo οι πολίτες -αντίθεση- αντιδρούν Οι τελευταίοι μη έχοντας ισχυρή πολιτική υποστήριξη έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους Και αυτονόητα η βία φέρνει αντι-βία Η σχέση κράτους και πολιτών είναι καθαρά διαλεκτική και οι όποιες αντιδράσεις του πρώτου επενεργούν αντιστρόφως ανάλογα στους τελευταίους Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας οι αριστερές δυνάμεις έχουν πια εξοβελιστεί σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό Λίγες οι εξαιρέσεις που αντί να επιβεβαιώνουν τον κανόνα απλά ενισχύουν όσους αντιδρούν στην ιδιωτική ασυδοσία και τη μονοπώληση της κρατικής εξυπηρέτησης προς την ολιγαρχία Φαίνεται -και αποδεικνύεται με μια γρήγορη ματιά στον ιστοχώρο- ότι η Λατινική Αμερική αποτελεί πράγματι μια πηγή έμπνευσης για τους απανταχού αριστερούς -συνήθως αριστεριστές και διανοούμενους Από την άλλη ο αντιαμερικανισμός επηρεάζει άμεσα τους μικροαστούς που στο όνομα των ΗΠΑ ατενίζουν τον ψυχροπολεμικό αντιδημοκρατικό αετό Ουσιαστικά λοιπόν μπροστά στις αντιδράσεις που γεννιούνται από την ίδια την κρατική πρακτική είναι αναγκαία για τη διατήρηση της εξουσίας η ενίσχυση των αστυνομικών μέτρων

Η δημοκρατία όμως -και ειδικά όταν σχετίζεται με τις δυνάμεις καταστολής και την εκτελεστική εξουσία- δεν επιτρέπεται να οράται μακριά από τα ανθρώπινα δικαιώματα Σήμερα πια δεν κάνουμε λόγο απλά για καταπάτηση ελευθεριών αλλά

16

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Weber η γραφειοκρατία αποτελεί μία μορφή εξουσίας μέσα από την εφαρμογή και την επιβολή κανόνων

Στην ίδια τη δημοκρατία η γραφειοκρατία έχει όμως την τάση να αυτονομείται και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις άλλες μορφές της αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται σαν έμβιος οργανισμός την ανάγκη υποτελικής συνύπαρξής της με την πολιτική επιτελική άσκηση εξουσίας Πρόκειται για μία δημοκρατική αντίφαση που καθιστά έτσι τα μεσαία εκείνα στρώματα της κοινωνίας -που απαρτίζουν τη γραφειοκρατία- εργαλεία και φορείς της εξουσίας Μη έχοντας ταξική συνείδηση και συναίσθηση της δύναμή της η γραφειοκρατία θέλει να παράγει πολιτική αλλά μέσα από το στενό πρίσμα της διοίκησης δομικών θεσμών που την εξαρτά όμως από το ίδιο το σύστημα

Στο σημείο αυτό αξίζει να ελέγξουμε και τις δημοκρατικές ελευθερίες που τελικά επιτρέπει ένας κρατικός φορέας στους πολίτες του Δεν αποτελεί άραγε δημοκρατικό δικαίωμα η εξυπηρέτηση σε έναν οργανισμό Δεν αποτελεί αναλόγως δικαίωμα και η προστασία μας από την ανευθυνότητα και την γραφειοκρατική λογική του Ωστόσο θα εκτιμούσαμε λάθος το να προσανατολίσουμε σε τέτοια μονοπάτια ένα κείμενο αφιερωμένο στη δημοκρατία και όσους προσπαθούν να τη στηρίξουν καθημερινά με συναίσθηση του αδύνατου της πραγμάτωσής του

Χωρίς να ασπαζόμαστε τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που μπορούμε εύκολα να υιοθετήσουμε απλά και μόνο επειδή μένουν αναπόδεικτες -τουλάχιστον για τον κοινό νου- μπορούμε εξίσου εύκολα και έγκυρα να διαπιστώσουμε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις ολοένα και αυξάνονται και αναλόγως ενισχύονται οι δυνάμεις των μονάδων καταστολής με έμψυχο και άψυχο χημικό υλικό

Βεβαίως κάποιος θα διατράνωνε την αναγκαιότητα αστυνόμευσης Αλλά γιατί να ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης της τάξης Ποια τάξη διαστέλλεται Εκτός αν βέβαια τα χημικά βοηθούν στην κοινωνική ειρήνη Θα θέλαμε φυσικά να μάθουμε ποιος θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο Είναι τυχαίο που σε όλη την ΕΕ ενισχύονται οι μονάδες αποκατάστασης τάξης Όχι βέβαια

Η ενίσχυση των δυνάμεων καταστολής αποτελεί αναγκαιότητα της δημοκρατίας στις μέρες μας Στη φάση που ζούμε είναι υποχρεωτικό να ενισχυθούν οι μονάδες διατάραξης και διάσπασης των αντιδράσεων Όταν το κράτος πρόνοιας διαστέλλεται και οι εταιρίες -θέση- πιέζουν ολοένα και εντονότερα για laquoελευθερίες ανάπτυξηςraquo οι πολίτες -αντίθεση- αντιδρούν Οι τελευταίοι μη έχοντας ισχυρή πολιτική υποστήριξη έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους Και αυτονόητα η βία φέρνει αντι-βία Η σχέση κράτους και πολιτών είναι καθαρά διαλεκτική και οι όποιες αντιδράσεις του πρώτου επενεργούν αντιστρόφως ανάλογα στους τελευταίους Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας οι αριστερές δυνάμεις έχουν πια εξοβελιστεί σε μονοψήφιο εκλογικό ποσοστό Λίγες οι εξαιρέσεις που αντί να επιβεβαιώνουν τον κανόνα απλά ενισχύουν όσους αντιδρούν στην ιδιωτική ασυδοσία και τη μονοπώληση της κρατικής εξυπηρέτησης προς την ολιγαρχία Φαίνεται -και αποδεικνύεται με μια γρήγορη ματιά στον ιστοχώρο- ότι η Λατινική Αμερική αποτελεί πράγματι μια πηγή έμπνευσης για τους απανταχού αριστερούς -συνήθως αριστεριστές και διανοούμενους Από την άλλη ο αντιαμερικανισμός επηρεάζει άμεσα τους μικροαστούς που στο όνομα των ΗΠΑ ατενίζουν τον ψυχροπολεμικό αντιδημοκρατικό αετό Ουσιαστικά λοιπόν μπροστά στις αντιδράσεις που γεννιούνται από την ίδια την κρατική πρακτική είναι αναγκαία για τη διατήρηση της εξουσίας η ενίσχυση των αστυνομικών μέτρων

Η δημοκρατία όμως -και ειδικά όταν σχετίζεται με τις δυνάμεις καταστολής και την εκτελεστική εξουσία- δεν επιτρέπεται να οράται μακριά από τα ανθρώπινα δικαιώματα Σήμερα πια δεν κάνουμε λόγο απλά για καταπάτηση ελευθεριών αλλά

16

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αναφανδόν για αυτή των θεμελιωδών δικαιωμάτων μας Βέβαια η δημοκρατική ρητορεία των δυτικών κοινωνιών μας επιβάλλει να θεωρούμε ότι είμαστε σε καλύτερη θέση από ότι στον υπόλοιπο κόσμο

δημοκρατική δικαιοσύνηΚαι δίπλα στο δημοκρατικό Δίκαιο και τα εντεινόμενα αστυνομικά μέτρα

εμφανίζονται και οι δικαστικές αρχές Η προπαγανδιστική δημοκρατική αρχή περί τυφλότητας της δικαιοσύνης φαντάζει ως κενό γράμμα μπροστά στις πρακτικές που ακολουθούνται από το ανώτατο εκείνο τμήμα της δημοκρατίας Δικαστήρια που κρίνουν απεργίες παράνομες δικαστικές αρχές που απλά εξυπηρετούν κάθε φορά τα οποιαδήποτε δημοκρατικά δικαιώματα Και πώς βέβαια θα μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν έχει φανεί σε όλο το ιστορικό διάβα της ανθρωπότητας ότι τα δικαστήρια δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβολή των νόμων της κυρίαρχης ταξικής ομάδας

Τόσο στην Αρχαιότητα όσο και στο Μεσαίωνα η δικαστική αρχή απλά φρόντιζε να διατηρεί την τάξη και την ειρηνική ευημερία της κοινωνίας Μία ευημερία όμως που διακρίνεται ότι σπάνια ευνοεί τελικά τους αρχόμενους Όταν οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα κάθε φορά τμήματα της κοινωνίας και όχι το σύνολό της τότε πώς μπορεί η δικαστική εξουσία -το πιο συντηρητικό κομμάτι της εξουσίας- να διαφοροποιείται

Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο έχει φτάσει να φαντάζει φωτογραφικό υλικό δημοκρατικών οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων Από τη μια οι απαγορεύσεις στην όποια αντίδραση από την άλλη ο έλεγχος των μαζών όταν και όποτε αντιδρούν και βέβαια ο ίδιος ο έλεγχος των συνδικαλιστικών κινήσεων από δευτεροβάθμιους και τριτοβάθμιους φορείς ελεγχόμενους από το σύστημα Και αν όμως μερικοί νόμοι λειτουργούν βάσει του αντικειμενικού δικαίου (πχ σχετικά με φόνους βιασμούς κτλ) για αυτούς ασκείται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να παρακάμπτονται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι (sic) λόγοι όπως πόλεμοι ή άσκηση βίας από τις δυνάμεις καταστολής και βασανιστήρια για υφαρπαγή ομολογιών ενοχής

Και βέβαια οι ίδιοι νόμοι που είναι προϊόν δημιουργίας της κάθε φορά ανώτερης τάξης καθορίζουν και τις ποινές Μέσα στη θολούρα της προκατασκευασμένης δικαιοσύνης και της αδιαφορίας των κυβερνώντων να επιβάλλουν πραγματικές λύσεις απέναντι σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα οι νομοθέτες προτιμούν να επιβάλλουν αυστηρές ποινές στους δράστες απεχθών εγκλημάτων Ωστόσο συνειδητά ξεχνούν ότι η κοινωνική απέχθεια είναι μία έννοια που μεταβάλλεται στο χρόνο αφού και μεταβάλλονται και οι ηθικές αξίες των ίδιων των κοινωνιών Ο συντηρητισμός όμως της δημοκρατίας την τυφλώνει μπροστά στην ανάγκη επιβολής μέτρων εύκολων και φτηνών που άμεσα θα μπορούν να ικανοποιήσουν το κοινό αίσθηση περί απονομής δικαιοσύνης

Εγκαταλείποντας τους πολίτες στη συναισθηματική φόρτιση και αποφεύγοντας τις ευθύνες για μελλοντική δράση απλά μεταφέρεται η όποια ενοχή στον ίδιο το δράστη Στοχοποιείται και στιγματίζεται εκείνος και βεβαίως τιμωρείται Ξεχνάται όμως ότι ένα κοινωνικό φαινόμενο διαποτίζει όλο τον ιστό και δε μένει στο ένα άτομο Ο δράστης είναι φορέας των ίδιων κοινωνικών αντιλήψεων Η αντικοινωνική του δράση είναι απόρροια μιας σειράς κοινωνικών βιωμάτων και προβολών

Με την επιβολή αυστηρότατης ποινής εικάζεται ότι το έγκλημα θα μειωθεί Κι όμως οι αριθμοί θυμίζουν ότι η βία δεν είναι θέμα ποινών και αποφυγής τιμωρίας αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια Αίτια τα οποία η στοχοποίηση του δράστη αποκρύβει απενοχοποιώντας το ίδιο το δημοκρατικό κράτος Είναι βέβαια γνωστή η περίεργη σχέση εξατομίκευσης και μαζοποίησης της δημοκρατίας Τη μια στιγμή

17

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

κηρύττει μαζικά και την άλλη στιγμή απλά εξατομικεύει τις ευθύνες του καθενός Μα η δημοκρατική ρητορεία συνειδητά δεν αποφεύγει να δει την πραγματική σχέση εγκλήματος και κοινωνίας

Η ποινή και το έγκλημα συνδέονται άμεσα μεταξύ τους αφού αποτελούν κομμάτι της ίδιας της κοινωνίας και μία δική της προβολή βιωμάτων Το ερώτημα όμως είναι αν μία αυστηρή ποινή λειτουργεί παραδειγματικά αν λειτουργεί αποτρεπτικά Όσο κι αν η λογική μας λέει ότι έτσι λειτουργεί η ολοένα αυξανόμενη εγκληματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο Οι κλοπές οι δολοφονίες και ακόμα και οι βιασμοί ή άλλα απεχθή εγκλήματα βρίσκονται διαχρονικά σε ανοδική πορεία -όσο και αν μικροπολιτικοί σκοποί δείχνουν μικρές πτώσεις ανά διετία ή τριετία

Η ψευδής αντίληψη περί απονομής δικαιοσύνης μέσα από μία αυστηρή ποινή τελικά έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την πραγματική ζωή και εθελοτυφλεί απέναντι στα γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας αφού κανένα δικαστήριο δεν προτίθεται να προτείνει μέσα αντιμετώπισης -θεωρώντας ότι δεν είναι αυτός ο ρόλος του Το νομικό σύστημα απλά σταματά εκεί που επιβάλλεται η ποινή Έτσι μία αυστηρή ποινή ούτε ανασταλτικά λειτουργεί ούτε όμως και προληπτικά

Η απειθαρχία και ασυδοσία είναι συνέπεια του αυταρχισμού και όχι της δήθεν υπερβολικής ελευθερίας ή των χαμηλών ποινών Η λύση απουσία πειθαρχίας προς τους κοινωνικούς κανόνες δεν είναι η προσφυγή σε μέτρα καταστολής και αποκλεισμού και η επαναφορά αναχρονιστικών μεθόδων αλλά η βελτίωση και αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου Οι ποινές και τα μέτρα πειθαναγκασμού δεν μπορούν να ενισχύσουν την πειθαρχία αντίθετα θα συμβάλουν στη δημιουργία ανθρώπων με αντικοινωνική συμπεριφορά47

Παράλληλα η αυστηρότητα επειδή ικανοποιεί το λαϊκό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης λειτουργεί ανασταλτικά στην πολιτική δράση για αποφυγή νέων εγκλημάτων Η δημοσιοποίηση των ποινών μετά από μια έντονη προβολή του ειδεχθούς εγκλήματος έρχεται να αποκοιμίσει τη δημόσια γνώμη Η έντονη δημοσιογραφική προβολή αφιονίζει μα η ποινή τελικά ναρκώνει Η δικαιοσύνη δεν είναι εκδίκηση Η ανταποδοτική laquoδικαιοσύνηraquo του laquoοφθαλμόν αντί οφθαλμούraquo όταν επιβάλλεται ικανοποιεί προσωρινά αυτόν που την επικαλέστηκε διαιωνίζει ωστόσο το μίσος και την εχθρότητα συντηρώντας το φαύλο κύκλο της βίας Η αληθινή δικαιοσύνη της ισότητας και της αδελφοσύνης είναι πράγματι η κρατίστη των αρετών

Η ίδια η ταξική λογική της δημοκρατικής νομοθεσίας στηρίζεται κατrsquo αρχήν στην κλοπή της εργασιακής δύναμης του παραγωγού Ο ίδιος ο Μαρξ εξέθεσε πρώτος την άδικη κλοπή της κατανάλωσης της εργασίας του προλετάριου Μία κλοπή που νομιμοποιείται και τελικά ορίζει την πραγματική φύση της δημοκρατίας

47 Νεοκλή Συλικιώτη οι ποινές και ο μορφωτικός ρόλος του σχολείου 2001 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweklogescomcynqcontentcfmtt=articleampa_id=1849)

18

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Μα τελικά το έγκλημα αποτελεί εγγενές στοιχείο της δημοκρατίας Είναι αναγκαία συνέπεια της επιθυμίας για έλεγχο οικονομικό και πολιτικό Η ίδια η βάφτιση πράξεων ως έγκλημα στηριζόμενη στη μονόπλευρη και γραμμική θέαση του κοινωνικού κατεστημένου αποτελεί μία τέτοια έκφραση Βεβαίως ήδη γνωρίζουμε πως οτιδήποτε διαφωνεί ή αντιστέκεται στην παγιωμένη πολιτική και κοινωνική πρακτική αυτομάτως χαρακτηρίζεται αδίκημα και αντικοινωνική συμπεριφορά

Ο Φουκώ σημειώνει ότι laquoαρκετοί δικηγόροι και δικαστές καθώς και η αναπτυσσόμενη κοινή γνώμη της εποχής του Beccaria άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι το βίαιο αλλά μη κανονικοποιημένο σωφρονιστικό σύστημα το οποίο βασιζόταν στην τιμωρία ως παραδειγματική και υπερβολική ανταπόδοση δεν ήταν απλώς απάνθρωπο αλλά δεν έπαιζε καν έναν αποτελεσματικό αποτρεπτικό ρόλο κατά του εγκλήματοςraquo48

Το αστείο είναι πάντως ότι οι διαφωτιστές της δημοκρατίας κήρυτταν ότι οι ποινές έπρεπε να επιτελούν συγκεκριμένους σκοπούς Ο Cesare Beccaria (1764 Λιβόρνο) με βαθιά ανθρωπιά απορρίπτει την ποινή ως παντελή αφαίρεση της ασφάλειας της ελευθερίας της ανθρώπινης υπάρξεως και αντιμετώπισή της ως μοναδική η οποία χρήζει ανθρωπινότερης μεταχείρισης και όχι χρήση βίας και αντιμετώπισης του άλλου ανθρώπου ως ασθενούς μέλους της κοινωνίας η οποία οφείλει να τον διαφωτίσει και να τον κάνει γνώστη των αξιών της Αυτό βέβαια δεν πραγματώνεται μέσω του φόβου αλλά με βοηθό το λόγο και όχι με την απομόνωση του εγκληματία αλλά με την επανένταξή του εντός της κοινωνίας Ο βασανισμός και ο ακρωτηριασμός του σώματος του εγκληματία αποτελεί μια ζοφερή τιμωρητική κατάσταση που εκθέτει την ανθρώπινη ύπαρξη αφού η τιμωρία αποτελεί ένα θέαμα με ανείπωτη φρίκη που εκτελείται χωρίς οίκτο Ο σωματικός πόνος αλλά πολλές φορές και ο ψυχικός πόνος καταλύουν την ανθρώπινη ζωή και την laquoακρωτηριάζουνraquo Αυτός ο βασανισμός του ανθρώπου από τον άνθρωπο δεν αποτελεί την πρόληψη του εγκλήματος και ο Διαφωτισμός -η ιδεολογική αυτή βάση της δημοκρατίας- καταδικάζει τα βασανιστήρια για τη φρικαλεότητά τους Διότι μέσω των βασανιστηρίων δεν αποκαλύπτεται η αλήθεια του εγκλήματος και δε γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ του εγκλήματος που πρέπει να τιμωρηθεί και της ποινής που επιβάλλεται από την κρατική εξουσία49

48 Merquior JG Foucault μτφ Δ Μέλλου εκδ Πατάκη Αθήνα 2002 σ15149 Παναγιώτα Ξηρογιάννη ο Κοραής ndash ο Μπεκαρία ndash ο Φουκώ Η ίαση και η ποινή (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwweens-congresseumain__page=1ampmain__lang=deampeensCongress_ cmd=showPaperampeensCongress_id=5)

19

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Από την άλλη καλό είναι να θυμηθούμε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ50 που σημειώνει χαρακτηριστικά πως laquoόταν έναν ldquoελεύθερο πολίτηrdquo παρά τη θέληση του με τον εξαναγκασμό τον κλείνει ένας άλλος πολίτης σ ένα μέρος στενό και ακατοίκητο κι όταν τον κρατάν εκεί πέρα κάμποσο καιρό - όλοι καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι μια πράξη βίας Μα από τη στιγμή που η ενέργεια αυτή θα γίνει δυνάμει ενός ενιαίου βιβλίου που λέγεται νόμος και το μέρος αυτό ονομαστεί ldquoφυλακήrdquo μετατρέπεται αμέσως σε πράξη ειρηνικής νομιμότητας Αν ένας άνθρωπος εξαναγκαστεί από ένα άλλο παρά τη θέληση του να σκοτώνει συστηματικά τους συνανθρώπους του αυτό είναι πράξη βίας Μα από τη στιγμή που αυτό θα ονομαστεί ldquoστρατιωτική υπηρεσίαrdquo ο καλός πολίτης φαντάζεται ότι αναπνέει τον αέρα της ειρήνης και της νομιμότητας Αν ένα πρόσωπο παρά τη θέληση του το στερήσουν άλλοι από ένα μέρος της ιδιοκτησίας του και του εισοδήματος του κανένας δε θα διστάσει να πει ότι αυτό είναι μια πράξη βίας Μα από τη στιγμή που αυτή η ληστεία θα ονομαστεί ldquoείσπραξη άμεσων φόρωνrdquo πρόκειται μονάχα για εφαρμογή του νόμουraquo

Με άλλα λόγια η δημοκρατική νομιμότητα δεν είναι κάτι διαφορετικό από την ίδια την επιθυμία των δημοκρατών για προάσπιση των οικονομικών τους συμφερόντων και του ελέγχου τους επί των μαζών που τα απειλούν Και αυτή η βιαιότητα δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό που ψευδεπίγραφα χαρακτηρίζεται απροκάλυπτα κοινωνική ειρήνη έννομη τάξη ασφάλεια ή αντιστρόφως ταυτίζεται με την εγκληματικότητα και την τρομοκρατία Και τούτη η βία διανθίζεται με το φαίνεσθαι της ανεξάρτητης αρχής και εξουσίας Μα στο βάθος το είναι της μάς αποκαλύπτει τη σκληρή ταξικά λειτουργία της Ο δημοκρατικός νόμος είναι η πολιτική βία της δημοκρατών

Βέβαια οι δημοκρατικοί νόμοι θα ήταν λάθος να πούμε ότι προσανατολίζονται μόνο προς τον έλεγχο των μαζών Η έννοια της παρανομίας και της αντικοινωνικής δράσης ξεπερνά κατά πολύ αυτό τον έλεγχο Αν κάποτε οι μεσαιωνικοί νόμοι ήταν για να ελέγχουν τους υποτελείς των φεουδαρχών στο δημοκρατικό σύστημα της σκληρής οικονομικής δράσης και του κανιβαλιστικού ανταγωνισμού ο νόμος έρχεται με την ψευδαίσθηση να θέσει κάποιους όρους υγιούς παιχνιδιού μπροστά στις αδηφάγες τάσεις των επιχειρήσεων Και βέβαια η προσπάθεια αυτή ελέγχου του ανταγωνισμού δεν μπορεί παρά να στέκει ως μία αυταπάτη αφού η ίδια η δημοκρατία επιβάλλει τον ιδιότυπο κανιβαλισμό με διαιτητές τις όποιες κυβερνήσεις

Σαν οφθαλμαπάτη των καμηλοβατών της ερήμου παρατηρούμε συχνά τις προσπάθειες των κυβερνήσεων με διάφορους νόμους να αποτρέψουν τη δημιουργία καρτέλ να προστατέψουν τάχα τους καταναλωτές να επιβάλλουν πρόστιμα στις επιχειρήσεις που ενεργούν παρανόμως Μα ξεχνά ο νόμος να ορίσει ότι η παρανομία συνίσταται στην ίδια τη φύση του νόμου Γιατί οι δημοκρατικοί νόμοι είναι από μόνοι τους παράνομοι αφού αντιβαίνουν τη βασική τους αρχή την προστασία των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων και την υποστήριξη του ανταγωνισμού των εταιρειών

Μα αιώνες νωρίτερα ο συντηρητικός Αριστοτέλης τόνιζε πως η ουσιαστική δικαιοσύνη δεν μπορεί βέβαια να είναι η ldquoδικαιοσύνηrdquo των ισχυρών που επικαλούνται μονόπλευρα ως ldquoδίκαιοrdquo τη θεσπισμένη αδικία ούτε εξάλλου η ldquoδικαιοσύνηrdquo των νικητών μετά από μια πολεμική σύγκρουση που συνιστά κατά κανόνα εκδίκηση υπό την επίκληση απλώς του δικαίου51 Έχουμε μάθει πολύ καλά όμως πως οι δημοκράτες πολιτικοί και νομομαθείς βλέπουν την αρχαιότητα επιλεκτικά

50 Ρόζα Λούξεμπουργκ Βία και Νομιμότητα Νέοι Στόχοι Νο 1 (στην ηλεκτρονική σελίδα httpwwwmarxistsorgellinikaarchiveluxembourg19021405violencehtm) 51 Αριστοτέλης Ηθικά Νικομάχεια Ε 3 1129 b

20

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Βέβαια άλλες φορές ο νόμος προβάλλει την έννοια της ισότητας των πολιτών Φυσικά η ίδια η θέαση της δικαστικής πραγματικότητας έχει από καιρό απομυθοποιήσει την ανισότητα της δικαστικής πράξης Έχει πια γίνει φανερό ότι η ισότητα είναι μία χαμένη υπόθεση Ένα σαιξπηρικό όνειρο ένας αριστοφάνειος αγώνας που τελικά μόνο γέλιο και δάκρυα σκορπά στο ακροατήριο που ελπίζει ακόμα στην ισότητα της δημοκρατίας Η δημοκρατία έχει τόσο καλά αναπτύξει τις αντιστάσεις της ώστε οι ειδήμονες των νόμων είναι αναγκαίοι σε κάθε βήμα στη σκάλα της γραφειοκρατίας Σήμερα πια είναι αναγκαίοι ακόμα και στις τηλεοπτικές οθόνες Οι δρόμοι εξάλλου της σημερινής δημοκρατίας είναι γεμάτοι με ψευδαισθήσεις και δεισιδαιμονίες Οι στροφές της είναι γεμάτες γωνίες με αυταπάτες ελευθερίας φωταγωγημένες με τη μούχλα της κενότητας της λογοκρισίας που η νομοθεσία και η αναγκαιότητα ελέγχου της κοινωνίας επιβάλλει

Επιπλέον κατά τον Αριστοτέλη52 η ισότητα φαίνεται ότι είναι χαρακτηριστικό της φιλίας και ότι συγχρόνως με την ανάπτυξη της φιλίας δυναμώνει και το δίκαιο αφού και τα δύο αυτά περιστρέφονται στα πρόσωπα και εφαρμόζονται εξίσου Δίκαιον στην αρχαία σκέψη είναι το ίσον Δίκαιο στο δημοκρατικό κόσμο είναι η κατάκτηση του οικονομικού ελέγχου στη μεγάλη λαϊκή μάζα Και κάθε νόμος που στηρίζει αυτό το δίκαιο είναι αποδεκτός Σε άλλη περίπτωση είναι παράνομος -οξύμωρο φυσικά ο νόμος να είναι παράνομος και εντελώς σουρεαλιστικό και για το λόγο αυτό εφηύραμε τον εξίσου αντιφατικό όρο αντισυνταγματικός νόμος

Και ο νόμος δεν είναι παρά μια ακόμα εξουσία που πηγάζει μακριά από το λαό μία αρχή που ελέγχεται από το εποικοδόμημα και επιβάλλεται εν ψυχρώ στο κοινωνικό σύνολο χωρίς την παραμικρή συμμετοχή του Η νομοθετική δύναμη των ειδημόνων της δημοκρατικής πολιτικής ζωής ουσιαστικά καθιστά το λαό αμέτοχο και χωρίς καμία δυνατότητα ελέγχου του νόμου πόσο μάλλον άρσης και κατάργησής του Έτσι βέβαια μόνη λύση απέναντι στον άδικο νόμο είναι η συλλογική δράση των κινητοποιήσεων

Ωστόσο ιστορικά έχει φανεί ότι -παρά τις όποιες αρνητικές πτυχές- όταν οι νόμοι ήταν προϊόν τοπικής διαβούλευσης και όχι άνωθεν πολιτικά ή θέσφατη επιβολή τότε ήταν κοινωνικά αποδεκτοί στο σύνολό τους και σαφώς δικαιότεροι Οι νόμοι στις αρχαίες δημοκρατικές πόλεις και το εθιμικό δίκαιο των ιθαγενών φυλών αποδεικνύει την αποδοχή των νόμων Η ιδιαιτερότητα αυτής της νομοθεσίας είναι όχι μόνο η συμμετοχή των πολιτών στην ψήφισή τους αλλά η δυνατότητα εκείνοι να προτείνουν νόμους και αν κρίνουν αναγκαίο να ζητήσουν την κατάργηση ή αλλαγή τους Αξίζει να θυμίσουμε δε και την άμεση συμμετοχή των Αθηναίων πολιτών στα δικαστήρια της πόλης τους Στη δημοκρατία όμως ο κυρίαρχος ρόλος του ειδικού είναι καταλυτικός

Σε μια πραγματική δημοκρατία όπου ldquoχειρώναντκεςrdquo και ldquoπνευματικοίrdquo εργάτες έχουν την ίδια οικονομική και πολιτική δυνατότητα ο νόμος -με τη σημερινή του έννοιά του- αποτελεί άχρηστη κοινωνικοποιητική ουσία Η νομοθετική εξουσία ανήκει στην κοινωνία και τον ίδιο τον πολίτη Εκείνος συλλογικά ορίζει τους κανόνες εύρυθμης λειτουργίας της κοινωνίας επειδή αυτός βιώνει τα προβλήματα που ένας παλιός νόμος ή ένα ενδεχόμενο νομικό κενό δημιουργείmiddot μόνος αυτός είναι ικανός να αντιμετωπίσει τέτοια ηθικά ή συμβιωτικά προβλήματα Επιπλέον και αυτός ο ίδιος είναι ο μόνος που θα μπορούσε να δικάσει και να ορίσει τελικά στην πράξη πώς θέλει την εξέλιξη της κοινωνίας

Σε μία κοινωνία που θα στηρίζεται στην αμφισβήτηση η συμμετοχή και η συλλογική δράση του πολίτη θα ορίζουν τις αρχές συμβίωσης και την ηθική της κοινωνίας Η αυτενέργεια και η αμεσότητα στις αποφάσεις θα κρίνει τη νομική

52 Αριστοτέλης Ηθικά Νικομάχεια Θ 7 1157 και Θ 8 1158 b

21

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

υπόστασή της Η απουσία εξάλλου των δημοκρατών ειδημόνων θα διασφαλίζει την πεμπτουσία του δικαίου ως κοινό κοινωνικό ήθος

Στην αυτονομοθετούμενη κοινωνία η αμφιλεγόμενη κοινωνική σχέση θα χάσει αυτομάτως τη λειτουργία της εξάρτησης αφού αυτή θα μετασχηματιστεί σε συνεργασία Η συμμετοχική πολιτική διαχείριση η συνεργατική νομοθετική αρχή και η αμεσότητα στη δικαστική εξουσία εξασφαλίζουν τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να συναποφασίζει για την κοινωνία στην οποία δρα χωρίς τους γνωστούς δημοκρατικούς ταξικούς φραγμούς

η κατανάλωση ως αντιπερισπασμόςΣυχνά θεωρούμε ότι είναι λυπηρό που η δημοκρατία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει

μακριά από τη Δυτική Ευρώπη Ωστόσο στην κρίση αυτή συχνά παραβλέπουμε ότι ο φονταμεταλισμός αποτελεί μία άλλη μορφή της ίδιας δημοκρατίας με αυτή που βιώνουμε καθημερινά Ίσως πιο λογοκριμένη αλλά ουσιαστικά η λογοκρισία δεν έχει συγκριτικά μεγέθη

Σκιαγραφώντας όμως τη δυτική δημοκρατική σκέψη οφείλουμε να τονίσουμε τη δυνατότητα που ο διάλογός της προσφέρει για ρήξη με τον εγκλεισμό Δίνει -έστω και υπό τη μορφή πολιτικής φενάκης- τη δυνατότητα να αμφισβητήσουμε σημασίες θεσμούς αρχές Η ρήξη συμβαδίζει με το πρόταγμα της κοινωνικής και ατομικής αυτονομίας53 κάτι που δε βιώνουν όμως πχ οι μετέχοντες στις φονταμεταλιστικές δημοκρατίες του Ισλάμ Καθεστώτα στην ουσία τους το ίδιο σκληρά και μειοψηφικά με τις δυτικές δημοκρατικές υπό του θρησκευτικού προσωπείου σκοταδιστικού μανδύα Η αδυναμία και η ρηχότητα της δυτικής δημοκρατίας απλά έχει άλλες εκφάνσεις από την κενότητα και τη μεσσιανιστική έπαρση του φονταμεταλισμού

Η διαφορά στο επίπεδο του εκδημοκρατισμού είναι ότι οι δυτικές ουσιαστικά μέσα από τις ποικιλοτρόπως αλληλοεξουδετερωμένες ελευθερίες τους επιτρέπουν μια σειρά απολαύσεων που οδηγούν στον ατομικιστικό ηδονισμό της κατανάλωσης και της επίδειξης

Και τι μπορεί να είναι η δημοκρατία αν όχι ελευθερία να αμφισβητούμε και να υπερψηφίζουμε αλλαγές δομών και θεσμών Η ελευθερία γίνεται ρηχότητα όταν δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε Γίνεται τσουνάμι και καταποντίζει κάθε αμφισβήτηση κάθε κρίση στην κατανάλωση εύπεπτων ουσιών που μας κλειδώνουν στην αντιαισθητική και χυδαία οθόνη της τηλεοπτικής χωματερής Γίνονται κατανάλωση χυδαίας έμπνευσης και ανίκανης εφαρμογής αντικειμένων που μολύνουν μαζί με το περιβάλλον και μία δημοκρατικότερη δημοκρατία αποβλακώνοντας τον άνθρωπο στο κυνήγι της επίδειξης

Το 1970 μπορούμε να ορίσουμε ότι είναι ημερομηνία της κατανάλωσης και του τέλους της αμφισβήτησης Είναι η δεκαετία που ξεπετιέται η μαζική κατανάλωση σε όλη την Ευρώπηmiddot έχουν πια καταλαγιάσει οι ιδεολογικές εντάσεις του rsquo60 οι μουσικές νόρμες της ροκ έγιναν καθεστηκυίες και έμπλεξαν στο εμπορικό παιχνίδι των δισκογραφικών εταιριών Την ίδια εποχή γεννιούνται η ιντιφάντα και ο φονταμεταλισμός συσπειρώνοντας το δυτικό πολιτισμό γύρω από τη θεοποίηση της δημοκρατίας με κριτήριο την ψευδότιτλη επιλογή προϊόντων

Μέσα στα αποκαΐδια λοιπόν της ελευθερίας που κατηγορούμαστε ότι σπαταλάμε από τους θιασώτες διανοούμενους αυτού του καταγέλαστου θεάματος της δημοκρατίας εννοούμε εμφανίζεται το οικολογικό κίνημα Στα σπάργανά του ακόμα το κίνημα τούτο αντιμετώπισε με μοναδική ολότητα τη σκλαβιά της κατανάλωσης θέτοντας υπό αμφισβήτηση -πολιτική στην ουσία- ολάκερη την κοινωνία και τον τρόπο λειτουργίας της Αμφισβήτησε τα δεσμά των δυτικών κοινωνιών -που δε φόρεσαν ποτέ οι ανατολικοευρωπαϊκές και ισλαμικές Πρότεινε

53 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 80

22

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

-άλλοτε πολιτικά άλλοτε απολίτικα και άλλες φορές εκλογικά- έναν άλλο τρόπο ζωής που τον διεκδίκησε με δράσεις σε κάθε επίπεδο Ωστόσο και τούτος ο αγώνας έκλεισε και πάλι την πόρτα της ελευθερίας πίσω του αφήνοντας τον ατομικισμό στην ευθύνη και την αντι-δράση Ο κίνδυνος για τη δημοκρατία της αγοράς ήταν φανερός και περιορίστηκε πια στην ατομική ευθύνη και συνείδηση της ανακύκλωσης Για πρώτη φορά η ευκαιρία για συμμετοχή να νικήσει τη δημοκρατία χάθηκε Συνέπειες βιώνουμε ακόμα σα ρομαντικές κραυγές μέσα σε σχολεία ή στους άδειους κάδους ανακύκλωσης όταν ο βιασμός φέρνει ουρλιαχτά πόνου

Ο καταναλωτικός όμως παραλογισμός της δημοκρατίας έγκειται όχι στην επιδιωκόμενη συνέναιση αλλά στον ατομισμό που διαλεκτικά εξαρτάται από την κοινωνία Γιατί τι θα ήταν ο καταναλωτής -που λειτουργεί επιδειξιομανώς ατομικιστικά- αν εξέλειπε η κοινωνία προς την οποία γίνεται η προβολή του πλούτου και της αισθητικής του Και ο παραλογισμός συνεχίζεται αν σκεφτούμε απλά την αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στις οικολογικές-αντικαταναλωτικές ιαχές και τη δημοκρατική οικονομία την παραγωγή δηλαδή της αγοράς (που θα μαράζωνε αν σταματούσαν οι αγορές) και το κλείσιμο τραπεζών (αν μειώνονταν ο δανεισμός)

Σήμερα όσο ποτέ είναι επίκαιρη η ερώτηση του Καστοριάδη πόσο καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα54 Και τα προϊόντα ενισχύουν την ψευδαίσθηση της δημοκρατικής ελευθερίας (έννοιες ασυμβίβαστες) με τον ψευδεπίγραφο τίτλο της προσωπικής επιλογής μία προσωπική επιλογή υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο της μόδας και της διαφήμισης Η δημοκρατία στηρίζεται στον ατομικισμό αλλά όχι στο αυτόνομο άτομο λειτουργώντας στην ουσία της κομφορμιστικά Η κατανάλωση γίνεται έτσι η εξωραϊσμένη απάτη της ολιγαρχίας (που ελέγχει και τα μέσα πληροφόρησης που διαμορφώνουν τη μόδα και προβάλλουν την αγορά αποπροσανατολιστικά)

Από την άλλη η μηχανή δεν είναι μία αλλοτρίωση του Ανθρώπου αλλά μια άχρηστη κατανάλωση μη αναγκαίων προϊόντων που ανάγονται από την προπαγάνδα των διαφημιστών και των εμπόρων σε είδη επιβίωσης Η τεχνολογία της σύγχρονης εποχής υπνωτίζει και σαγηνεύει μέσα από την ψευδαίσθηση της ικανότητάς μας να επικοινωνούμε και να ζούμε σε έναν άλλο παράλληλο κόσμο Ωστόσο ο κόσμος της τεχνολογίας και τούτος κρύβει την καταναλωτική του χειραγώγηση μέσα από μύθους περί αναγκαιότητας χρήσης της ή ακόμα και μέσα από το ψευδοδίλλημα της κυριαρχίας των μηχανών στο άμεσο κιόλας μέλλον

Η μανία των αγοραπωλησιών και της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται Στην καταναλωτική προπαγάνδα η διαφήμιση και ο φετιχισμός του εμπορεύματος πια ανάγονται σε τέχνη μετασχηματίζοντας ουσιαστικά και την ίδια την Τέχνη σε εμπόρευμα Όπως τονίζει και ο Jameson στη μεταμοντέρνα κουλτούρα η κουλτούρα έχει καταστεί προϊόν καθrsquo εαυτή Η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και μετετράπη σε εμπόρευμα αντίστοιχο με αυτά που κυκλοφορούν μέσα της55 Και ο ίδιος παρακάτω συμπληρώνει ότι το μεταμοντέρνο κατόρθωσε να συμπεριλάβει άνετα τους αρμόζοντες τομείς της καθημερινής ζωής ή ροής των πραγμάτωνmiddot οι πολιτισμικές του απηχήσεις μάς αποδεσμεύουν όσο χρειάζεται από το οικονομικό ενώ επιτρέπουν συνάμα σε καινούρια οικονομικά υλικά και επινοήσεις να ανακαταταχθούν υπαγόμενα στον νέο όρο56

54 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 13155 Fredric Jameson Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού εκδόσεις Νεφέλη Αθήνα 1999 σελ 1256 Fredric Jameson όπ σελ 18

23

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Στη δημοκρατία η εμπορευματοποιημένη Τέχνη παύει να προκαλεί την αμφισβήτηση και την κρίση Ειδικά στη σύγχρονη δημοκρατία το εμπόριο της καλλιτεχνικής ανησυχίας και η επιβολή της μόδας θυμίζουν την προμηθεϊκή συνολική ανασυγκρότηση της κοινωνίας Η δημοκρατική Τέχνη του μεταμοντέρνου άντλησε τη δύναμη και τις δυνατότητές της λειτουργώντας ως αναχαιτιστικό αντέρεισμα μέσα σε μια εκσυγχρονιζόμενη οικονομία

Ωστόσο το πρόβλημα δεν μπορεί αν συγκεντρωθεί μόνο στην ηθική πλευρά της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού αλλά κυρίως οφείλουμε να δούμε πώς αυτή διαμορφώνει τη σκέψη μιας ολόκληρης κοινωνίας Ο φετιχισμός του εμπορεύματος συχνότατα μοιάζει τόσο πολύ με μία άλλου τύπου ειδωλολατρία ώστε η καλλιτεχνική παραγωγή έχει σήμερα ενσωματωθεί στην εμπορευματική παραγωγή Η ίδια βέβαια η μεταμοντέρνα αντίληψη της Τέχνης απηχεί καθαρά εμπορικές και καταναλωτικές φετιχιστικές σκέψεις για το εμπόρευμα από την εποχή ακόμη του Ουώρχολ57 Η δημοκρατία αφήνει τα στίγματά της στην Τέχνη με την ταξική κουλτούρα των ανδροκρατούμενων λευκών ελίτ του δυτικού κόσμου μέσα στην οικουμενικοποιημένη βιτρίνα του μεταμοντέρνου

Ο δημοκρατικός πολιτισμός στοχεύοντας μόνο στο βιομηχανικό κι εμπορικό κέρδος παύει να καλλιεργεί ανησυχίεςmiddot προβάλλει το ευκαιριακό την ταχεία συγκίνηση με το ψεύτικο θέαμα των ειδικών εφέ και γενικότερα τον φαύλο εντυπωσιασμό Το μεταμοντέρνο δεν είναι τίποτε άλλο από την ποπ Τα ειδικά εφέ γίνονται χοντροκομμένο συστατικό αναγκαίο καρύκευμα κάθε παραγωγής εικόνας που προσελκύει την προσοχή μας στο φαίνεσθαι και όχι στο είναιmiddot δεν επιτρέπει τον θεατή να κρίνει όσα βλέπει εφόσον δεν προλαβαίνει να αντιληφθεί το ίδιο το περιεχόμενο εξαιτίας του εντυπωσιακού περιτυλίγματος Δεν είναι λοιπόν καθόλου ατυχής η φράση του Adorno και του Horkheimer το πραγματικό γεγονός ότι -(ο κινηματογράφος και το ράδιο)- δεν είναι παρά επιχειρήσεις μετατρέπεται σε ιδεολογία προκειμένου να δικαιολογήσουν τα σκουπίδια που παράγουν58 Σήμερα βέβαια αυτή την ιδέα (όχι και τόσο δύσκολα) μπορούμε να τη μεταφέρουμε σε όλα τα ηλεκτρονικά -και συχνά και έντυπα- μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας

Ο καταναλωτικός αντιπερισπασμός της δημοκρατίας δεν είναι κάτι διαφορετικό από τη λαϊκίστικη τέχνη των διαφημιστών (είτε στη μουσική είτε στον κινηματογράφο είτε στο θέατρο και την ποίηση) Δεν είναι μάλιστα τυχαί0 ότι ενώ η μοντέρνα -επίσης δημοκρατική- Τέχνη κήρυττε πολιτικές ιδέες η μεταμοντέρνα Τέχνη υποστηρίζει μια απολίτικη δυναμική μία κατάρρευση της πολιτικής ζωής και μία επίσης παρακμιακή απογοήτευση από ιδεολογίες και εξουσίες Σε τέτοιο σημείο μάλιστα ο δημοκρατικός πολιτισμός αλλοτριώνει τη σκέψη ώστε η λεγόμενη εκλογική απάθεια συναντάται στα στρώματα εκείνα που δε διαθέτουν μέσα ψυχαγωγίας59 και μόνο περιορίζονται στη λαϊκή και δημοφιλή τέχνη ενώ από την άλλη έρευνες συνδέουν τα τροχαία ατυχήματα με την υποκουλτούρα που έχει κατακυριεύσει τους ατυχήσαντες

Το θέμα βέβαια είναι χιλιοειπωμένο αλλά τελικά το ερώτημα και κυρίως η εφαρμογή της απάντησής του μένουν αναπάντητα χρειαζόμαστε όσα καταναλώνουμε και αγοράζουμε Γιατί όλες αυτές οι πλασματικές ανάγκες Είναι σαφές ότι οι ευθύνες βαρύνουν κυρίως τις βιομηχανίες που παράγουν όλο και περισσότερα και προωθούν νέα -τάχα βελτιωμένα- αγαθά οδηγώντας σε κορεσμό το κοινό Ευθύνες αναλογούν και στα ΜΜΕ τα ηλεκτρονικά κυρίως που πουλώντας

57 βλ τα έργα του Ουώρχολ παπούτσια κόκα-κόλα κτλ58 T W Adorno- M Horkheimer Dialectic of Enlightenment (Διαλεκτική του Διαφωτισμού) Νέα Υόρκη σελ 12159 Fredric Jameson όπ σελ 128

24

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τηλεοπτικό κοινό σε διαφημιστές διαμορφώνουν την τάση να αγοράζουμε καινούρια και άχρηστα προϊόντα

Δε θέλουμε να αναφερθούμε στη συνεπαγόμενη οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών (δάνεια από τραπεζικούς τοκογλύφους) και την επερχόμενη αφαίμαξή τους ούτε να μείνουμε στο κόμπλεξ και το ρατσισμό από και προς όποιους δεν έχουν πολλά αγαθά (τελευταίας τεχνολογίας κινητό καλό αμάξι χρυσά στολίδια και άλλες φανφάρες) ούτε και να μιλήσουμε για τα σκουπίδια που παράγουμε

Απλά τίθεται η ερώτηση γιατί δουλεύουμε Η απάντηση φαντάζει εύκολη για να κερδίσουμε χρήματα και να αγοράσουμε αγαθά Αυτός είναι ο σκοπός της εργασίας Είμαστε πεπεισμένοι ότι αν η εργασία ή δουλειά άλλαζε κατεύθυνση και στόχευση θα άλλαζε όλη η υφή της κοινωνίας μας Αν θελήσουμε και αν αγωνιστούμε μέσα από την εργασία να προσφέρουμε στην κοινωνία τότε θα επιφέρουμε σημαντικές βελτιώσεις Χρειάζεται απλά να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας

Η κοινωνική συναίσθηση της προσφοράς μας δε συνεπάγεται την αυταπάρνηση των ατομικών απολαβών Αλλάζοντας όμως τη στόχευση θα υποχρεωθούμε να σκεφτόμαστε συλλογικά Στην ίδια λογική η εργασία πρέπει να στοχεύει και στη βελτίωση των ικανοτήτων μας Βλέπουμε όμως ότι είναι λίγοι εκείνοι που αποζητούν την ατομική τους πνευματική ανάπτυξη και εκείνη των δεξιοτήτων τους

Οι αλλαγές βέβαια στην εργασία και ο συλλογικός της προσανατολισμός απαιτούν και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Έχουν ανάγκη τη διαμόρφωση ανθρώπων που θα παρακολουθούν τους ιθύνοντες -κεντρικής και τοπικής- πολιτικής σκηνής και θα τους κρίνουν συνεχώς προτείνοντας όπου είναι δυνατό λύσεις

Η υπερκατανάλωση είναι πρωτίστως θέμα συνείδησης της ύπαρξής μας και του ρόλου μας στην κοινωνία Πολίτες με συμμετοχή στα κοινά εργαζόμενοι που θα θέλουν να αναπτυχθούν οι ίδιοι και να προσφέρουν στην κοινωνία θα δούμε ότι θα ξεφεύγουν από τα ατομοκεντρικά καταναλωτικά πρότυπα της κοινωνικής επίδειξης Στην καταναλωτική μπανιέρα ξεπλένουμε τα ονείρατα της επίδειξης και φρεσκάρουμε το φαντασιακό της δημοκρατικής κοινωνίας της ατομικής κανιβαλικής και μητροκτόνας ανάδειξής μας

δημοκρατική ταξική διαστρωμάτωση και η κομματική λειτουργίαΒλέποντας κανείς κριτικά τη μαρξιστική φιλοσοφία δεν μπορεί να αποφύγει το

θαυμασμό για την έμπνευση του Μαρξ σχετικά με το υποκείμενο της ιστορίας το προλεταριάτο Τούτο το υποκείμενο για πρώτη φορά ερχόταν σε αντίθεση με τις ελίτ που κινούσαν την ιστορία στο πρόσωπο βασιλέων ή άλλων επωνύμων

Συχνά όμως σήμερα τίθεται μεταμαρξιστικά η αμφιβολία εν τη εξελίξει της κοινωνίας για τη λειτουργία του προλεταριάτου -με τη στενή έννοια- ως υποκείμενο της ιστορικής κίνησης Ειδικά στις μέρες μας όπως τονίζει και ο Jameson60 με τέτοιο πλουραλισμό των συλλογικών ομάδων όσο ριζοσπαστική κι αν είναι η εξαθλίωση ή η περιθωριοποίηση της ενδιαφερόμενης ομάδας αυτή δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί σε τέτοιο δομικό ρόλο για τον απλούστατο λόγο ότι η δομή έχει αλλάξει και ο ρόλος της έχει καταργηθεί Ο μεταβατικός χαρακτήρας της νέας παγκόσμιας οικονομίας δεν έχει ακόμα επιτρέψει να μορφοποιηθούν οι τάξεις της με κάποια σταθερότητα κατά πόσο μάλλον να αποκτήσουν γνήσια ταξική συνείδηση Η διάλυση της οποιασδήποτε αντίληψης παραγωγής ή οικονομικής υποδομής και η αντικατάστασή της από τη δεδομένα ανθρωπομορφική έννοια ενός θεσμού σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλέον κανενός είδους λειτουργική σύλληψη κυρίαρχης ομάδας πόσο μάλλον τάξης

Ο χαρακτήρας των θεωρητικών συζητήσεων από το 1960 δείχνει ότι η αδιαλλαξία των παλαιότερων μαρξιστικών ιδεολογικών διενέξεων δεν ήταν παρά το προοίμιο και

60 Fredric Jameson όπ σελ 171

25

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

η πρώτη χονδροειδής έκφανση της οικουμενικοποίησης μιας ldquoιδεολογικής κριτικήςrdquo που στόχο έχει τον αποπροσανατολιστικό της υποδήλωσης την ανισορροπία της περιγραφής και τις μεταφυσικές διαστάσεις της ίδιας της πράξης της έκφρασης Βέβαια όπως τονίζει και ο Jameson δεν πρέπει να πάψουμε να υπενθυμίζουμε ότι αυτό που αποκαλούμε ldquoτρόπο παραγωγήςrdquo δεν είναι μοντέλο βασισμένο στην παραγωγή Ή ακόμη ότι εμπεριέχει σειρά επιπέδων (ή τάξεων αφαίρεσης) τα οποία θα πρέπει να γίνουν σεβαστά αν δεν θέλουμε να εκφυλιστούν οι σχετικές συζητήσεις μας σε μάταιους αγώνες κραυγαλέας κριτικής61

Δε θέλουμε να μπλέξουμε στη φιλοσοφική αναζήτηση ενός ιστορικού τέτοιου υποκειμένου επειδή ακριβώς ο ιστορικός σκοινοβατεί επικίνδυνα μιλώντας φιλοσοφικά και πολιτικά για τέτοια θέματα Κινδυνεύει συνέχεια με το παραμικρό λάθος ή ανεπιτυχή έκφρασή του να απεμπολήσει τη σοβαρότητα που θέλει να προσδώσει στο κείμενό του ή ο ίδιος να τσακιστεί στο πεδίο της απλής γνώμης χωρίς καν την ύπαρξη προστατευτικού διχτυού

Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το μαρξιστικό προλεταριάτο σήμερα όχι μόνο περιορίζεται αριθμητικά και ανάλογα μεταφέρεται στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο δυτικό κόσμο με τον εκδημοκρατισμό και το πλατύτερο άνοιγμα σε κοινωνικές ομάδες της μόρφωσης και το δημοκρατικό οικονομικό μετασχηματισμό αυξήθηκαν τα μεσαία στρώματα που βέβαια οικονομικά και κοινωνικά έχασαν την παλιά τους δύναμη και σταδιακά προλεταριοποιούνται Ωστόσο ούτε έχουν συνείδηση ταξικού σχηματισμού -αποφεύγοντας την ιδέα της προλεταριοποίησης- ούτε και είναι τόσο συμπαγής αφού βλέπουν ελιτίστικα τους χειρώνακτες θεωρώντας ότι διαφέρουν ριζικά

Βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναζήτησαν το υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας Οι αναρχικοί και αργότερα πολλοί αριστεριστές έβλεπαν μία δυναμική στους εξαθλιωμένους λούμπεν62 ή άλλοτε σχηματικά προσομοιάζουν στο μαρξιστικό προλεταριάτο μικρά ετερογενή κοινωνικά και οικονομικά στρώματα63

Είναι όμως ολότελα λάθος να μένουμε στα σχηματικά -όπως πολλοί τα κατέληξαν- μαρξιστικά μοντέλα Εξάλλου ιστορικά φαίνεται ότι η ανθρώπινη ιστορία ποτέ δεν κινούνταν από τη συνθλιμένη βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλά από τα μεσαία και μόνο στρώματα Οι αρχαίοι βιοτέχνες και έμποροι πολέμησαν για πολιτική ελευθερία και για δημοκρατία και όχι οι δούλοιmiddot οι αστοί στο Μεσαίωνα και όχι οι δουλοπάροικοι αντέδρασαν στις μοναρχικές πολιτικές αξιώσεις και τον φεουδαλικό οικονομικό στραγγαλισμό τους Τα μεσαία στρώματα ιστορικά έχουν και τη μόρφωση και την ορατή δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία που τους απαγορεύεται ενώ οικονομικά πάντοτε ασφυκτιούσαν υπό την πίεση των δούλων-δουλοπάροικων-εργατών φοβούμενοι μη βρεθούν σε τέτοια θέση64 και αρνούμενοι να υπακούσουν στις απαιτήσεις (οικονομικές και πολιτικές) της εκάστοτε ελίτ

61 Fredric Jameson όπ σελ 24862 Κάτι που βέβαια παρά τη γεωμετρικής προόδου αριθμητικής τους αύξηση ειδικά στις G8 δεν έχει πολιτική ρεαλιστική βάση εφόσον η συγκέντρωσή τους εντοπίζεται σε 10 μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς γενικότερη αντιπροσωπευτική παρουσία και γιατί λείπει η μόρφωση και η συνειδητοποίηση της ταξικής καχεξίας τους ως απόρροια της απογοήτευσης και της μοιρολατρίας τους63 πχ φοιτητές μικροαστούς κτλ64 βλ σεισάχθεια Σόλωνος ή νόμους Λυκούργου στην Αραιότητα θεσμοί υποταγής των εμπόρων στους φεουδάρχες και τον πόλεμο των ιταλικών πόλεων ενάντια σε Γερμανούς και Ιταλούς βασιλείς

26

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

υπόστασή της Η απουσία εξάλλου των δημοκρατών ειδημόνων θα διασφαλίζει την πεμπτουσία του δικαίου ως κοινό κοινωνικό ήθος

Στην αυτονομοθετούμενη κοινωνία η αμφιλεγόμενη κοινωνική σχέση θα χάσει αυτομάτως τη λειτουργία της εξάρτησης αφού αυτή θα μετασχηματιστεί σε συνεργασία Η συμμετοχική πολιτική διαχείριση η συνεργατική νομοθετική αρχή και η αμεσότητα στη δικαστική εξουσία εξασφαλίζουν τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να συναποφασίζει για την κοινωνία στην οποία δρα χωρίς τους γνωστούς δημοκρατικούς ταξικούς φραγμούς

η κατανάλωση ως αντιπερισπασμόςΣυχνά θεωρούμε ότι είναι λυπηρό που η δημοκρατία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει

μακριά από τη Δυτική Ευρώπη Ωστόσο στην κρίση αυτή συχνά παραβλέπουμε ότι ο φονταμεταλισμός αποτελεί μία άλλη μορφή της ίδιας δημοκρατίας με αυτή που βιώνουμε καθημερινά Ίσως πιο λογοκριμένη αλλά ουσιαστικά η λογοκρισία δεν έχει συγκριτικά μεγέθη

Σκιαγραφώντας όμως τη δυτική δημοκρατική σκέψη οφείλουμε να τονίσουμε τη δυνατότητα που ο διάλογός της προσφέρει για ρήξη με τον εγκλεισμό Δίνει -έστω και υπό τη μορφή πολιτικής φενάκης- τη δυνατότητα να αμφισβητήσουμε σημασίες θεσμούς αρχές Η ρήξη συμβαδίζει με το πρόταγμα της κοινωνικής και ατομικής αυτονομίας53 κάτι που δε βιώνουν όμως πχ οι μετέχοντες στις φονταμεταλιστικές δημοκρατίες του Ισλάμ Καθεστώτα στην ουσία τους το ίδιο σκληρά και μειοψηφικά με τις δυτικές δημοκρατικές υπό του θρησκευτικού προσωπείου σκοταδιστικού μανδύα Η αδυναμία και η ρηχότητα της δυτικής δημοκρατίας απλά έχει άλλες εκφάνσεις από την κενότητα και τη μεσσιανιστική έπαρση του φονταμεταλισμού

Η διαφορά στο επίπεδο του εκδημοκρατισμού είναι ότι οι δυτικές ουσιαστικά μέσα από τις ποικιλοτρόπως αλληλοεξουδετερωμένες ελευθερίες τους επιτρέπουν μια σειρά απολαύσεων που οδηγούν στον ατομικιστικό ηδονισμό της κατανάλωσης και της επίδειξης

Και τι μπορεί να είναι η δημοκρατία αν όχι ελευθερία να αμφισβητούμε και να υπερψηφίζουμε αλλαγές δομών και θεσμών Η ελευθερία γίνεται ρηχότητα όταν δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε Γίνεται τσουνάμι και καταποντίζει κάθε αμφισβήτηση κάθε κρίση στην κατανάλωση εύπεπτων ουσιών που μας κλειδώνουν στην αντιαισθητική και χυδαία οθόνη της τηλεοπτικής χωματερής Γίνονται κατανάλωση χυδαίας έμπνευσης και ανίκανης εφαρμογής αντικειμένων που μολύνουν μαζί με το περιβάλλον και μία δημοκρατικότερη δημοκρατία αποβλακώνοντας τον άνθρωπο στο κυνήγι της επίδειξης

Το 1970 μπορούμε να ορίσουμε ότι είναι ημερομηνία της κατανάλωσης και του τέλους της αμφισβήτησης Είναι η δεκαετία που ξεπετιέται η μαζική κατανάλωση σε όλη την Ευρώπηmiddot έχουν πια καταλαγιάσει οι ιδεολογικές εντάσεις του rsquo60 οι μουσικές νόρμες της ροκ έγιναν καθεστηκυίες και έμπλεξαν στο εμπορικό παιχνίδι των δισκογραφικών εταιριών Την ίδια εποχή γεννιούνται η ιντιφάντα και ο φονταμεταλισμός συσπειρώνοντας το δυτικό πολιτισμό γύρω από τη θεοποίηση της δημοκρατίας με κριτήριο την ψευδότιτλη επιλογή προϊόντων

Μέσα στα αποκαΐδια λοιπόν της ελευθερίας που κατηγορούμαστε ότι σπαταλάμε από τους θιασώτες διανοούμενους αυτού του καταγέλαστου θεάματος της δημοκρατίας εννοούμε εμφανίζεται το οικολογικό κίνημα Στα σπάργανά του ακόμα το κίνημα τούτο αντιμετώπισε με μοναδική ολότητα τη σκλαβιά της κατανάλωσης θέτοντας υπό αμφισβήτηση -πολιτική στην ουσία- ολάκερη την κοινωνία και τον τρόπο λειτουργίας της Αμφισβήτησε τα δεσμά των δυτικών κοινωνιών -που δε φόρεσαν ποτέ οι ανατολικοευρωπαϊκές και ισλαμικές Πρότεινε

53 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 80

22

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

-άλλοτε πολιτικά άλλοτε απολίτικα και άλλες φορές εκλογικά- έναν άλλο τρόπο ζωής που τον διεκδίκησε με δράσεις σε κάθε επίπεδο Ωστόσο και τούτος ο αγώνας έκλεισε και πάλι την πόρτα της ελευθερίας πίσω του αφήνοντας τον ατομικισμό στην ευθύνη και την αντι-δράση Ο κίνδυνος για τη δημοκρατία της αγοράς ήταν φανερός και περιορίστηκε πια στην ατομική ευθύνη και συνείδηση της ανακύκλωσης Για πρώτη φορά η ευκαιρία για συμμετοχή να νικήσει τη δημοκρατία χάθηκε Συνέπειες βιώνουμε ακόμα σα ρομαντικές κραυγές μέσα σε σχολεία ή στους άδειους κάδους ανακύκλωσης όταν ο βιασμός φέρνει ουρλιαχτά πόνου

Ο καταναλωτικός όμως παραλογισμός της δημοκρατίας έγκειται όχι στην επιδιωκόμενη συνέναιση αλλά στον ατομισμό που διαλεκτικά εξαρτάται από την κοινωνία Γιατί τι θα ήταν ο καταναλωτής -που λειτουργεί επιδειξιομανώς ατομικιστικά- αν εξέλειπε η κοινωνία προς την οποία γίνεται η προβολή του πλούτου και της αισθητικής του Και ο παραλογισμός συνεχίζεται αν σκεφτούμε απλά την αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στις οικολογικές-αντικαταναλωτικές ιαχές και τη δημοκρατική οικονομία την παραγωγή δηλαδή της αγοράς (που θα μαράζωνε αν σταματούσαν οι αγορές) και το κλείσιμο τραπεζών (αν μειώνονταν ο δανεισμός)

Σήμερα όσο ποτέ είναι επίκαιρη η ερώτηση του Καστοριάδη πόσο καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα54 Και τα προϊόντα ενισχύουν την ψευδαίσθηση της δημοκρατικής ελευθερίας (έννοιες ασυμβίβαστες) με τον ψευδεπίγραφο τίτλο της προσωπικής επιλογής μία προσωπική επιλογή υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο της μόδας και της διαφήμισης Η δημοκρατία στηρίζεται στον ατομικισμό αλλά όχι στο αυτόνομο άτομο λειτουργώντας στην ουσία της κομφορμιστικά Η κατανάλωση γίνεται έτσι η εξωραϊσμένη απάτη της ολιγαρχίας (που ελέγχει και τα μέσα πληροφόρησης που διαμορφώνουν τη μόδα και προβάλλουν την αγορά αποπροσανατολιστικά)

Από την άλλη η μηχανή δεν είναι μία αλλοτρίωση του Ανθρώπου αλλά μια άχρηστη κατανάλωση μη αναγκαίων προϊόντων που ανάγονται από την προπαγάνδα των διαφημιστών και των εμπόρων σε είδη επιβίωσης Η τεχνολογία της σύγχρονης εποχής υπνωτίζει και σαγηνεύει μέσα από την ψευδαίσθηση της ικανότητάς μας να επικοινωνούμε και να ζούμε σε έναν άλλο παράλληλο κόσμο Ωστόσο ο κόσμος της τεχνολογίας και τούτος κρύβει την καταναλωτική του χειραγώγηση μέσα από μύθους περί αναγκαιότητας χρήσης της ή ακόμα και μέσα από το ψευδοδίλλημα της κυριαρχίας των μηχανών στο άμεσο κιόλας μέλλον

Η μανία των αγοραπωλησιών και της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται Στην καταναλωτική προπαγάνδα η διαφήμιση και ο φετιχισμός του εμπορεύματος πια ανάγονται σε τέχνη μετασχηματίζοντας ουσιαστικά και την ίδια την Τέχνη σε εμπόρευμα Όπως τονίζει και ο Jameson στη μεταμοντέρνα κουλτούρα η κουλτούρα έχει καταστεί προϊόν καθrsquo εαυτή Η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και μετετράπη σε εμπόρευμα αντίστοιχο με αυτά που κυκλοφορούν μέσα της55 Και ο ίδιος παρακάτω συμπληρώνει ότι το μεταμοντέρνο κατόρθωσε να συμπεριλάβει άνετα τους αρμόζοντες τομείς της καθημερινής ζωής ή ροής των πραγμάτωνmiddot οι πολιτισμικές του απηχήσεις μάς αποδεσμεύουν όσο χρειάζεται από το οικονομικό ενώ επιτρέπουν συνάμα σε καινούρια οικονομικά υλικά και επινοήσεις να ανακαταταχθούν υπαγόμενα στον νέο όρο56

54 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 13155 Fredric Jameson Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού εκδόσεις Νεφέλη Αθήνα 1999 σελ 1256 Fredric Jameson όπ σελ 18

23

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Στη δημοκρατία η εμπορευματοποιημένη Τέχνη παύει να προκαλεί την αμφισβήτηση και την κρίση Ειδικά στη σύγχρονη δημοκρατία το εμπόριο της καλλιτεχνικής ανησυχίας και η επιβολή της μόδας θυμίζουν την προμηθεϊκή συνολική ανασυγκρότηση της κοινωνίας Η δημοκρατική Τέχνη του μεταμοντέρνου άντλησε τη δύναμη και τις δυνατότητές της λειτουργώντας ως αναχαιτιστικό αντέρεισμα μέσα σε μια εκσυγχρονιζόμενη οικονομία

Ωστόσο το πρόβλημα δεν μπορεί αν συγκεντρωθεί μόνο στην ηθική πλευρά της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού αλλά κυρίως οφείλουμε να δούμε πώς αυτή διαμορφώνει τη σκέψη μιας ολόκληρης κοινωνίας Ο φετιχισμός του εμπορεύματος συχνότατα μοιάζει τόσο πολύ με μία άλλου τύπου ειδωλολατρία ώστε η καλλιτεχνική παραγωγή έχει σήμερα ενσωματωθεί στην εμπορευματική παραγωγή Η ίδια βέβαια η μεταμοντέρνα αντίληψη της Τέχνης απηχεί καθαρά εμπορικές και καταναλωτικές φετιχιστικές σκέψεις για το εμπόρευμα από την εποχή ακόμη του Ουώρχολ57 Η δημοκρατία αφήνει τα στίγματά της στην Τέχνη με την ταξική κουλτούρα των ανδροκρατούμενων λευκών ελίτ του δυτικού κόσμου μέσα στην οικουμενικοποιημένη βιτρίνα του μεταμοντέρνου

Ο δημοκρατικός πολιτισμός στοχεύοντας μόνο στο βιομηχανικό κι εμπορικό κέρδος παύει να καλλιεργεί ανησυχίεςmiddot προβάλλει το ευκαιριακό την ταχεία συγκίνηση με το ψεύτικο θέαμα των ειδικών εφέ και γενικότερα τον φαύλο εντυπωσιασμό Το μεταμοντέρνο δεν είναι τίποτε άλλο από την ποπ Τα ειδικά εφέ γίνονται χοντροκομμένο συστατικό αναγκαίο καρύκευμα κάθε παραγωγής εικόνας που προσελκύει την προσοχή μας στο φαίνεσθαι και όχι στο είναιmiddot δεν επιτρέπει τον θεατή να κρίνει όσα βλέπει εφόσον δεν προλαβαίνει να αντιληφθεί το ίδιο το περιεχόμενο εξαιτίας του εντυπωσιακού περιτυλίγματος Δεν είναι λοιπόν καθόλου ατυχής η φράση του Adorno και του Horkheimer το πραγματικό γεγονός ότι -(ο κινηματογράφος και το ράδιο)- δεν είναι παρά επιχειρήσεις μετατρέπεται σε ιδεολογία προκειμένου να δικαιολογήσουν τα σκουπίδια που παράγουν58 Σήμερα βέβαια αυτή την ιδέα (όχι και τόσο δύσκολα) μπορούμε να τη μεταφέρουμε σε όλα τα ηλεκτρονικά -και συχνά και έντυπα- μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας

Ο καταναλωτικός αντιπερισπασμός της δημοκρατίας δεν είναι κάτι διαφορετικό από τη λαϊκίστικη τέχνη των διαφημιστών (είτε στη μουσική είτε στον κινηματογράφο είτε στο θέατρο και την ποίηση) Δεν είναι μάλιστα τυχαί0 ότι ενώ η μοντέρνα -επίσης δημοκρατική- Τέχνη κήρυττε πολιτικές ιδέες η μεταμοντέρνα Τέχνη υποστηρίζει μια απολίτικη δυναμική μία κατάρρευση της πολιτικής ζωής και μία επίσης παρακμιακή απογοήτευση από ιδεολογίες και εξουσίες Σε τέτοιο σημείο μάλιστα ο δημοκρατικός πολιτισμός αλλοτριώνει τη σκέψη ώστε η λεγόμενη εκλογική απάθεια συναντάται στα στρώματα εκείνα που δε διαθέτουν μέσα ψυχαγωγίας59 και μόνο περιορίζονται στη λαϊκή και δημοφιλή τέχνη ενώ από την άλλη έρευνες συνδέουν τα τροχαία ατυχήματα με την υποκουλτούρα που έχει κατακυριεύσει τους ατυχήσαντες

Το θέμα βέβαια είναι χιλιοειπωμένο αλλά τελικά το ερώτημα και κυρίως η εφαρμογή της απάντησής του μένουν αναπάντητα χρειαζόμαστε όσα καταναλώνουμε και αγοράζουμε Γιατί όλες αυτές οι πλασματικές ανάγκες Είναι σαφές ότι οι ευθύνες βαρύνουν κυρίως τις βιομηχανίες που παράγουν όλο και περισσότερα και προωθούν νέα -τάχα βελτιωμένα- αγαθά οδηγώντας σε κορεσμό το κοινό Ευθύνες αναλογούν και στα ΜΜΕ τα ηλεκτρονικά κυρίως που πουλώντας

57 βλ τα έργα του Ουώρχολ παπούτσια κόκα-κόλα κτλ58 T W Adorno- M Horkheimer Dialectic of Enlightenment (Διαλεκτική του Διαφωτισμού) Νέα Υόρκη σελ 12159 Fredric Jameson όπ σελ 128

24

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τηλεοπτικό κοινό σε διαφημιστές διαμορφώνουν την τάση να αγοράζουμε καινούρια και άχρηστα προϊόντα

Δε θέλουμε να αναφερθούμε στη συνεπαγόμενη οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών (δάνεια από τραπεζικούς τοκογλύφους) και την επερχόμενη αφαίμαξή τους ούτε να μείνουμε στο κόμπλεξ και το ρατσισμό από και προς όποιους δεν έχουν πολλά αγαθά (τελευταίας τεχνολογίας κινητό καλό αμάξι χρυσά στολίδια και άλλες φανφάρες) ούτε και να μιλήσουμε για τα σκουπίδια που παράγουμε

Απλά τίθεται η ερώτηση γιατί δουλεύουμε Η απάντηση φαντάζει εύκολη για να κερδίσουμε χρήματα και να αγοράσουμε αγαθά Αυτός είναι ο σκοπός της εργασίας Είμαστε πεπεισμένοι ότι αν η εργασία ή δουλειά άλλαζε κατεύθυνση και στόχευση θα άλλαζε όλη η υφή της κοινωνίας μας Αν θελήσουμε και αν αγωνιστούμε μέσα από την εργασία να προσφέρουμε στην κοινωνία τότε θα επιφέρουμε σημαντικές βελτιώσεις Χρειάζεται απλά να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας

Η κοινωνική συναίσθηση της προσφοράς μας δε συνεπάγεται την αυταπάρνηση των ατομικών απολαβών Αλλάζοντας όμως τη στόχευση θα υποχρεωθούμε να σκεφτόμαστε συλλογικά Στην ίδια λογική η εργασία πρέπει να στοχεύει και στη βελτίωση των ικανοτήτων μας Βλέπουμε όμως ότι είναι λίγοι εκείνοι που αποζητούν την ατομική τους πνευματική ανάπτυξη και εκείνη των δεξιοτήτων τους

Οι αλλαγές βέβαια στην εργασία και ο συλλογικός της προσανατολισμός απαιτούν και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Έχουν ανάγκη τη διαμόρφωση ανθρώπων που θα παρακολουθούν τους ιθύνοντες -κεντρικής και τοπικής- πολιτικής σκηνής και θα τους κρίνουν συνεχώς προτείνοντας όπου είναι δυνατό λύσεις

Η υπερκατανάλωση είναι πρωτίστως θέμα συνείδησης της ύπαρξής μας και του ρόλου μας στην κοινωνία Πολίτες με συμμετοχή στα κοινά εργαζόμενοι που θα θέλουν να αναπτυχθούν οι ίδιοι και να προσφέρουν στην κοινωνία θα δούμε ότι θα ξεφεύγουν από τα ατομοκεντρικά καταναλωτικά πρότυπα της κοινωνικής επίδειξης Στην καταναλωτική μπανιέρα ξεπλένουμε τα ονείρατα της επίδειξης και φρεσκάρουμε το φαντασιακό της δημοκρατικής κοινωνίας της ατομικής κανιβαλικής και μητροκτόνας ανάδειξής μας

δημοκρατική ταξική διαστρωμάτωση και η κομματική λειτουργίαΒλέποντας κανείς κριτικά τη μαρξιστική φιλοσοφία δεν μπορεί να αποφύγει το

θαυμασμό για την έμπνευση του Μαρξ σχετικά με το υποκείμενο της ιστορίας το προλεταριάτο Τούτο το υποκείμενο για πρώτη φορά ερχόταν σε αντίθεση με τις ελίτ που κινούσαν την ιστορία στο πρόσωπο βασιλέων ή άλλων επωνύμων

Συχνά όμως σήμερα τίθεται μεταμαρξιστικά η αμφιβολία εν τη εξελίξει της κοινωνίας για τη λειτουργία του προλεταριάτου -με τη στενή έννοια- ως υποκείμενο της ιστορικής κίνησης Ειδικά στις μέρες μας όπως τονίζει και ο Jameson60 με τέτοιο πλουραλισμό των συλλογικών ομάδων όσο ριζοσπαστική κι αν είναι η εξαθλίωση ή η περιθωριοποίηση της ενδιαφερόμενης ομάδας αυτή δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί σε τέτοιο δομικό ρόλο για τον απλούστατο λόγο ότι η δομή έχει αλλάξει και ο ρόλος της έχει καταργηθεί Ο μεταβατικός χαρακτήρας της νέας παγκόσμιας οικονομίας δεν έχει ακόμα επιτρέψει να μορφοποιηθούν οι τάξεις της με κάποια σταθερότητα κατά πόσο μάλλον να αποκτήσουν γνήσια ταξική συνείδηση Η διάλυση της οποιασδήποτε αντίληψης παραγωγής ή οικονομικής υποδομής και η αντικατάστασή της από τη δεδομένα ανθρωπομορφική έννοια ενός θεσμού σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλέον κανενός είδους λειτουργική σύλληψη κυρίαρχης ομάδας πόσο μάλλον τάξης

Ο χαρακτήρας των θεωρητικών συζητήσεων από το 1960 δείχνει ότι η αδιαλλαξία των παλαιότερων μαρξιστικών ιδεολογικών διενέξεων δεν ήταν παρά το προοίμιο και

60 Fredric Jameson όπ σελ 171

25

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

η πρώτη χονδροειδής έκφανση της οικουμενικοποίησης μιας ldquoιδεολογικής κριτικήςrdquo που στόχο έχει τον αποπροσανατολιστικό της υποδήλωσης την ανισορροπία της περιγραφής και τις μεταφυσικές διαστάσεις της ίδιας της πράξης της έκφρασης Βέβαια όπως τονίζει και ο Jameson δεν πρέπει να πάψουμε να υπενθυμίζουμε ότι αυτό που αποκαλούμε ldquoτρόπο παραγωγήςrdquo δεν είναι μοντέλο βασισμένο στην παραγωγή Ή ακόμη ότι εμπεριέχει σειρά επιπέδων (ή τάξεων αφαίρεσης) τα οποία θα πρέπει να γίνουν σεβαστά αν δεν θέλουμε να εκφυλιστούν οι σχετικές συζητήσεις μας σε μάταιους αγώνες κραυγαλέας κριτικής61

Δε θέλουμε να μπλέξουμε στη φιλοσοφική αναζήτηση ενός ιστορικού τέτοιου υποκειμένου επειδή ακριβώς ο ιστορικός σκοινοβατεί επικίνδυνα μιλώντας φιλοσοφικά και πολιτικά για τέτοια θέματα Κινδυνεύει συνέχεια με το παραμικρό λάθος ή ανεπιτυχή έκφρασή του να απεμπολήσει τη σοβαρότητα που θέλει να προσδώσει στο κείμενό του ή ο ίδιος να τσακιστεί στο πεδίο της απλής γνώμης χωρίς καν την ύπαρξη προστατευτικού διχτυού

Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το μαρξιστικό προλεταριάτο σήμερα όχι μόνο περιορίζεται αριθμητικά και ανάλογα μεταφέρεται στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο δυτικό κόσμο με τον εκδημοκρατισμό και το πλατύτερο άνοιγμα σε κοινωνικές ομάδες της μόρφωσης και το δημοκρατικό οικονομικό μετασχηματισμό αυξήθηκαν τα μεσαία στρώματα που βέβαια οικονομικά και κοινωνικά έχασαν την παλιά τους δύναμη και σταδιακά προλεταριοποιούνται Ωστόσο ούτε έχουν συνείδηση ταξικού σχηματισμού -αποφεύγοντας την ιδέα της προλεταριοποίησης- ούτε και είναι τόσο συμπαγής αφού βλέπουν ελιτίστικα τους χειρώνακτες θεωρώντας ότι διαφέρουν ριζικά

Βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναζήτησαν το υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας Οι αναρχικοί και αργότερα πολλοί αριστεριστές έβλεπαν μία δυναμική στους εξαθλιωμένους λούμπεν62 ή άλλοτε σχηματικά προσομοιάζουν στο μαρξιστικό προλεταριάτο μικρά ετερογενή κοινωνικά και οικονομικά στρώματα63

Είναι όμως ολότελα λάθος να μένουμε στα σχηματικά -όπως πολλοί τα κατέληξαν- μαρξιστικά μοντέλα Εξάλλου ιστορικά φαίνεται ότι η ανθρώπινη ιστορία ποτέ δεν κινούνταν από τη συνθλιμένη βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλά από τα μεσαία και μόνο στρώματα Οι αρχαίοι βιοτέχνες και έμποροι πολέμησαν για πολιτική ελευθερία και για δημοκρατία και όχι οι δούλοιmiddot οι αστοί στο Μεσαίωνα και όχι οι δουλοπάροικοι αντέδρασαν στις μοναρχικές πολιτικές αξιώσεις και τον φεουδαλικό οικονομικό στραγγαλισμό τους Τα μεσαία στρώματα ιστορικά έχουν και τη μόρφωση και την ορατή δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία που τους απαγορεύεται ενώ οικονομικά πάντοτε ασφυκτιούσαν υπό την πίεση των δούλων-δουλοπάροικων-εργατών φοβούμενοι μη βρεθούν σε τέτοια θέση64 και αρνούμενοι να υπακούσουν στις απαιτήσεις (οικονομικές και πολιτικές) της εκάστοτε ελίτ

61 Fredric Jameson όπ σελ 24862 Κάτι που βέβαια παρά τη γεωμετρικής προόδου αριθμητικής τους αύξηση ειδικά στις G8 δεν έχει πολιτική ρεαλιστική βάση εφόσον η συγκέντρωσή τους εντοπίζεται σε 10 μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς γενικότερη αντιπροσωπευτική παρουσία και γιατί λείπει η μόρφωση και η συνειδητοποίηση της ταξικής καχεξίας τους ως απόρροια της απογοήτευσης και της μοιρολατρίας τους63 πχ φοιτητές μικροαστούς κτλ64 βλ σεισάχθεια Σόλωνος ή νόμους Λυκούργου στην Αραιότητα θεσμοί υποταγής των εμπόρων στους φεουδάρχες και τον πόλεμο των ιταλικών πόλεων ενάντια σε Γερμανούς και Ιταλούς βασιλείς

26

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

-άλλοτε πολιτικά άλλοτε απολίτικα και άλλες φορές εκλογικά- έναν άλλο τρόπο ζωής που τον διεκδίκησε με δράσεις σε κάθε επίπεδο Ωστόσο και τούτος ο αγώνας έκλεισε και πάλι την πόρτα της ελευθερίας πίσω του αφήνοντας τον ατομικισμό στην ευθύνη και την αντι-δράση Ο κίνδυνος για τη δημοκρατία της αγοράς ήταν φανερός και περιορίστηκε πια στην ατομική ευθύνη και συνείδηση της ανακύκλωσης Για πρώτη φορά η ευκαιρία για συμμετοχή να νικήσει τη δημοκρατία χάθηκε Συνέπειες βιώνουμε ακόμα σα ρομαντικές κραυγές μέσα σε σχολεία ή στους άδειους κάδους ανακύκλωσης όταν ο βιασμός φέρνει ουρλιαχτά πόνου

Ο καταναλωτικός όμως παραλογισμός της δημοκρατίας έγκειται όχι στην επιδιωκόμενη συνέναιση αλλά στον ατομισμό που διαλεκτικά εξαρτάται από την κοινωνία Γιατί τι θα ήταν ο καταναλωτής -που λειτουργεί επιδειξιομανώς ατομικιστικά- αν εξέλειπε η κοινωνία προς την οποία γίνεται η προβολή του πλούτου και της αισθητικής του Και ο παραλογισμός συνεχίζεται αν σκεφτούμε απλά την αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στις οικολογικές-αντικαταναλωτικές ιαχές και τη δημοκρατική οικονομία την παραγωγή δηλαδή της αγοράς (που θα μαράζωνε αν σταματούσαν οι αγορές) και το κλείσιμο τραπεζών (αν μειώνονταν ο δανεισμός)

Σήμερα όσο ποτέ είναι επίκαιρη η ερώτηση του Καστοριάδη πόσο καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα54 Και τα προϊόντα ενισχύουν την ψευδαίσθηση της δημοκρατικής ελευθερίας (έννοιες ασυμβίβαστες) με τον ψευδεπίγραφο τίτλο της προσωπικής επιλογής μία προσωπική επιλογή υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο της μόδας και της διαφήμισης Η δημοκρατία στηρίζεται στον ατομικισμό αλλά όχι στο αυτόνομο άτομο λειτουργώντας στην ουσία της κομφορμιστικά Η κατανάλωση γίνεται έτσι η εξωραϊσμένη απάτη της ολιγαρχίας (που ελέγχει και τα μέσα πληροφόρησης που διαμορφώνουν τη μόδα και προβάλλουν την αγορά αποπροσανατολιστικά)

Από την άλλη η μηχανή δεν είναι μία αλλοτρίωση του Ανθρώπου αλλά μια άχρηστη κατανάλωση μη αναγκαίων προϊόντων που ανάγονται από την προπαγάνδα των διαφημιστών και των εμπόρων σε είδη επιβίωσης Η τεχνολογία της σύγχρονης εποχής υπνωτίζει και σαγηνεύει μέσα από την ψευδαίσθηση της ικανότητάς μας να επικοινωνούμε και να ζούμε σε έναν άλλο παράλληλο κόσμο Ωστόσο ο κόσμος της τεχνολογίας και τούτος κρύβει την καταναλωτική του χειραγώγηση μέσα από μύθους περί αναγκαιότητας χρήσης της ή ακόμα και μέσα από το ψευδοδίλλημα της κυριαρχίας των μηχανών στο άμεσο κιόλας μέλλον

Η μανία των αγοραπωλησιών και της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται Στην καταναλωτική προπαγάνδα η διαφήμιση και ο φετιχισμός του εμπορεύματος πια ανάγονται σε τέχνη μετασχηματίζοντας ουσιαστικά και την ίδια την Τέχνη σε εμπόρευμα Όπως τονίζει και ο Jameson στη μεταμοντέρνα κουλτούρα η κουλτούρα έχει καταστεί προϊόν καθrsquo εαυτή Η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και μετετράπη σε εμπόρευμα αντίστοιχο με αυτά που κυκλοφορούν μέσα της55 Και ο ίδιος παρακάτω συμπληρώνει ότι το μεταμοντέρνο κατόρθωσε να συμπεριλάβει άνετα τους αρμόζοντες τομείς της καθημερινής ζωής ή ροής των πραγμάτωνmiddot οι πολιτισμικές του απηχήσεις μάς αποδεσμεύουν όσο χρειάζεται από το οικονομικό ενώ επιτρέπουν συνάμα σε καινούρια οικονομικά υλικά και επινοήσεις να ανακαταταχθούν υπαγόμενα στον νέο όρο56

54 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 13155 Fredric Jameson Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού εκδόσεις Νεφέλη Αθήνα 1999 σελ 1256 Fredric Jameson όπ σελ 18

23

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Στη δημοκρατία η εμπορευματοποιημένη Τέχνη παύει να προκαλεί την αμφισβήτηση και την κρίση Ειδικά στη σύγχρονη δημοκρατία το εμπόριο της καλλιτεχνικής ανησυχίας και η επιβολή της μόδας θυμίζουν την προμηθεϊκή συνολική ανασυγκρότηση της κοινωνίας Η δημοκρατική Τέχνη του μεταμοντέρνου άντλησε τη δύναμη και τις δυνατότητές της λειτουργώντας ως αναχαιτιστικό αντέρεισμα μέσα σε μια εκσυγχρονιζόμενη οικονομία

Ωστόσο το πρόβλημα δεν μπορεί αν συγκεντρωθεί μόνο στην ηθική πλευρά της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού αλλά κυρίως οφείλουμε να δούμε πώς αυτή διαμορφώνει τη σκέψη μιας ολόκληρης κοινωνίας Ο φετιχισμός του εμπορεύματος συχνότατα μοιάζει τόσο πολύ με μία άλλου τύπου ειδωλολατρία ώστε η καλλιτεχνική παραγωγή έχει σήμερα ενσωματωθεί στην εμπορευματική παραγωγή Η ίδια βέβαια η μεταμοντέρνα αντίληψη της Τέχνης απηχεί καθαρά εμπορικές και καταναλωτικές φετιχιστικές σκέψεις για το εμπόρευμα από την εποχή ακόμη του Ουώρχολ57 Η δημοκρατία αφήνει τα στίγματά της στην Τέχνη με την ταξική κουλτούρα των ανδροκρατούμενων λευκών ελίτ του δυτικού κόσμου μέσα στην οικουμενικοποιημένη βιτρίνα του μεταμοντέρνου

Ο δημοκρατικός πολιτισμός στοχεύοντας μόνο στο βιομηχανικό κι εμπορικό κέρδος παύει να καλλιεργεί ανησυχίεςmiddot προβάλλει το ευκαιριακό την ταχεία συγκίνηση με το ψεύτικο θέαμα των ειδικών εφέ και γενικότερα τον φαύλο εντυπωσιασμό Το μεταμοντέρνο δεν είναι τίποτε άλλο από την ποπ Τα ειδικά εφέ γίνονται χοντροκομμένο συστατικό αναγκαίο καρύκευμα κάθε παραγωγής εικόνας που προσελκύει την προσοχή μας στο φαίνεσθαι και όχι στο είναιmiddot δεν επιτρέπει τον θεατή να κρίνει όσα βλέπει εφόσον δεν προλαβαίνει να αντιληφθεί το ίδιο το περιεχόμενο εξαιτίας του εντυπωσιακού περιτυλίγματος Δεν είναι λοιπόν καθόλου ατυχής η φράση του Adorno και του Horkheimer το πραγματικό γεγονός ότι -(ο κινηματογράφος και το ράδιο)- δεν είναι παρά επιχειρήσεις μετατρέπεται σε ιδεολογία προκειμένου να δικαιολογήσουν τα σκουπίδια που παράγουν58 Σήμερα βέβαια αυτή την ιδέα (όχι και τόσο δύσκολα) μπορούμε να τη μεταφέρουμε σε όλα τα ηλεκτρονικά -και συχνά και έντυπα- μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας

Ο καταναλωτικός αντιπερισπασμός της δημοκρατίας δεν είναι κάτι διαφορετικό από τη λαϊκίστικη τέχνη των διαφημιστών (είτε στη μουσική είτε στον κινηματογράφο είτε στο θέατρο και την ποίηση) Δεν είναι μάλιστα τυχαί0 ότι ενώ η μοντέρνα -επίσης δημοκρατική- Τέχνη κήρυττε πολιτικές ιδέες η μεταμοντέρνα Τέχνη υποστηρίζει μια απολίτικη δυναμική μία κατάρρευση της πολιτικής ζωής και μία επίσης παρακμιακή απογοήτευση από ιδεολογίες και εξουσίες Σε τέτοιο σημείο μάλιστα ο δημοκρατικός πολιτισμός αλλοτριώνει τη σκέψη ώστε η λεγόμενη εκλογική απάθεια συναντάται στα στρώματα εκείνα που δε διαθέτουν μέσα ψυχαγωγίας59 και μόνο περιορίζονται στη λαϊκή και δημοφιλή τέχνη ενώ από την άλλη έρευνες συνδέουν τα τροχαία ατυχήματα με την υποκουλτούρα που έχει κατακυριεύσει τους ατυχήσαντες

Το θέμα βέβαια είναι χιλιοειπωμένο αλλά τελικά το ερώτημα και κυρίως η εφαρμογή της απάντησής του μένουν αναπάντητα χρειαζόμαστε όσα καταναλώνουμε και αγοράζουμε Γιατί όλες αυτές οι πλασματικές ανάγκες Είναι σαφές ότι οι ευθύνες βαρύνουν κυρίως τις βιομηχανίες που παράγουν όλο και περισσότερα και προωθούν νέα -τάχα βελτιωμένα- αγαθά οδηγώντας σε κορεσμό το κοινό Ευθύνες αναλογούν και στα ΜΜΕ τα ηλεκτρονικά κυρίως που πουλώντας

57 βλ τα έργα του Ουώρχολ παπούτσια κόκα-κόλα κτλ58 T W Adorno- M Horkheimer Dialectic of Enlightenment (Διαλεκτική του Διαφωτισμού) Νέα Υόρκη σελ 12159 Fredric Jameson όπ σελ 128

24

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τηλεοπτικό κοινό σε διαφημιστές διαμορφώνουν την τάση να αγοράζουμε καινούρια και άχρηστα προϊόντα

Δε θέλουμε να αναφερθούμε στη συνεπαγόμενη οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών (δάνεια από τραπεζικούς τοκογλύφους) και την επερχόμενη αφαίμαξή τους ούτε να μείνουμε στο κόμπλεξ και το ρατσισμό από και προς όποιους δεν έχουν πολλά αγαθά (τελευταίας τεχνολογίας κινητό καλό αμάξι χρυσά στολίδια και άλλες φανφάρες) ούτε και να μιλήσουμε για τα σκουπίδια που παράγουμε

Απλά τίθεται η ερώτηση γιατί δουλεύουμε Η απάντηση φαντάζει εύκολη για να κερδίσουμε χρήματα και να αγοράσουμε αγαθά Αυτός είναι ο σκοπός της εργασίας Είμαστε πεπεισμένοι ότι αν η εργασία ή δουλειά άλλαζε κατεύθυνση και στόχευση θα άλλαζε όλη η υφή της κοινωνίας μας Αν θελήσουμε και αν αγωνιστούμε μέσα από την εργασία να προσφέρουμε στην κοινωνία τότε θα επιφέρουμε σημαντικές βελτιώσεις Χρειάζεται απλά να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας

Η κοινωνική συναίσθηση της προσφοράς μας δε συνεπάγεται την αυταπάρνηση των ατομικών απολαβών Αλλάζοντας όμως τη στόχευση θα υποχρεωθούμε να σκεφτόμαστε συλλογικά Στην ίδια λογική η εργασία πρέπει να στοχεύει και στη βελτίωση των ικανοτήτων μας Βλέπουμε όμως ότι είναι λίγοι εκείνοι που αποζητούν την ατομική τους πνευματική ανάπτυξη και εκείνη των δεξιοτήτων τους

Οι αλλαγές βέβαια στην εργασία και ο συλλογικός της προσανατολισμός απαιτούν και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Έχουν ανάγκη τη διαμόρφωση ανθρώπων που θα παρακολουθούν τους ιθύνοντες -κεντρικής και τοπικής- πολιτικής σκηνής και θα τους κρίνουν συνεχώς προτείνοντας όπου είναι δυνατό λύσεις

Η υπερκατανάλωση είναι πρωτίστως θέμα συνείδησης της ύπαρξής μας και του ρόλου μας στην κοινωνία Πολίτες με συμμετοχή στα κοινά εργαζόμενοι που θα θέλουν να αναπτυχθούν οι ίδιοι και να προσφέρουν στην κοινωνία θα δούμε ότι θα ξεφεύγουν από τα ατομοκεντρικά καταναλωτικά πρότυπα της κοινωνικής επίδειξης Στην καταναλωτική μπανιέρα ξεπλένουμε τα ονείρατα της επίδειξης και φρεσκάρουμε το φαντασιακό της δημοκρατικής κοινωνίας της ατομικής κανιβαλικής και μητροκτόνας ανάδειξής μας

δημοκρατική ταξική διαστρωμάτωση και η κομματική λειτουργίαΒλέποντας κανείς κριτικά τη μαρξιστική φιλοσοφία δεν μπορεί να αποφύγει το

θαυμασμό για την έμπνευση του Μαρξ σχετικά με το υποκείμενο της ιστορίας το προλεταριάτο Τούτο το υποκείμενο για πρώτη φορά ερχόταν σε αντίθεση με τις ελίτ που κινούσαν την ιστορία στο πρόσωπο βασιλέων ή άλλων επωνύμων

Συχνά όμως σήμερα τίθεται μεταμαρξιστικά η αμφιβολία εν τη εξελίξει της κοινωνίας για τη λειτουργία του προλεταριάτου -με τη στενή έννοια- ως υποκείμενο της ιστορικής κίνησης Ειδικά στις μέρες μας όπως τονίζει και ο Jameson60 με τέτοιο πλουραλισμό των συλλογικών ομάδων όσο ριζοσπαστική κι αν είναι η εξαθλίωση ή η περιθωριοποίηση της ενδιαφερόμενης ομάδας αυτή δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί σε τέτοιο δομικό ρόλο για τον απλούστατο λόγο ότι η δομή έχει αλλάξει και ο ρόλος της έχει καταργηθεί Ο μεταβατικός χαρακτήρας της νέας παγκόσμιας οικονομίας δεν έχει ακόμα επιτρέψει να μορφοποιηθούν οι τάξεις της με κάποια σταθερότητα κατά πόσο μάλλον να αποκτήσουν γνήσια ταξική συνείδηση Η διάλυση της οποιασδήποτε αντίληψης παραγωγής ή οικονομικής υποδομής και η αντικατάστασή της από τη δεδομένα ανθρωπομορφική έννοια ενός θεσμού σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλέον κανενός είδους λειτουργική σύλληψη κυρίαρχης ομάδας πόσο μάλλον τάξης

Ο χαρακτήρας των θεωρητικών συζητήσεων από το 1960 δείχνει ότι η αδιαλλαξία των παλαιότερων μαρξιστικών ιδεολογικών διενέξεων δεν ήταν παρά το προοίμιο και

60 Fredric Jameson όπ σελ 171

25

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

η πρώτη χονδροειδής έκφανση της οικουμενικοποίησης μιας ldquoιδεολογικής κριτικήςrdquo που στόχο έχει τον αποπροσανατολιστικό της υποδήλωσης την ανισορροπία της περιγραφής και τις μεταφυσικές διαστάσεις της ίδιας της πράξης της έκφρασης Βέβαια όπως τονίζει και ο Jameson δεν πρέπει να πάψουμε να υπενθυμίζουμε ότι αυτό που αποκαλούμε ldquoτρόπο παραγωγήςrdquo δεν είναι μοντέλο βασισμένο στην παραγωγή Ή ακόμη ότι εμπεριέχει σειρά επιπέδων (ή τάξεων αφαίρεσης) τα οποία θα πρέπει να γίνουν σεβαστά αν δεν θέλουμε να εκφυλιστούν οι σχετικές συζητήσεις μας σε μάταιους αγώνες κραυγαλέας κριτικής61

Δε θέλουμε να μπλέξουμε στη φιλοσοφική αναζήτηση ενός ιστορικού τέτοιου υποκειμένου επειδή ακριβώς ο ιστορικός σκοινοβατεί επικίνδυνα μιλώντας φιλοσοφικά και πολιτικά για τέτοια θέματα Κινδυνεύει συνέχεια με το παραμικρό λάθος ή ανεπιτυχή έκφρασή του να απεμπολήσει τη σοβαρότητα που θέλει να προσδώσει στο κείμενό του ή ο ίδιος να τσακιστεί στο πεδίο της απλής γνώμης χωρίς καν την ύπαρξη προστατευτικού διχτυού

Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το μαρξιστικό προλεταριάτο σήμερα όχι μόνο περιορίζεται αριθμητικά και ανάλογα μεταφέρεται στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο δυτικό κόσμο με τον εκδημοκρατισμό και το πλατύτερο άνοιγμα σε κοινωνικές ομάδες της μόρφωσης και το δημοκρατικό οικονομικό μετασχηματισμό αυξήθηκαν τα μεσαία στρώματα που βέβαια οικονομικά και κοινωνικά έχασαν την παλιά τους δύναμη και σταδιακά προλεταριοποιούνται Ωστόσο ούτε έχουν συνείδηση ταξικού σχηματισμού -αποφεύγοντας την ιδέα της προλεταριοποίησης- ούτε και είναι τόσο συμπαγής αφού βλέπουν ελιτίστικα τους χειρώνακτες θεωρώντας ότι διαφέρουν ριζικά

Βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναζήτησαν το υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας Οι αναρχικοί και αργότερα πολλοί αριστεριστές έβλεπαν μία δυναμική στους εξαθλιωμένους λούμπεν62 ή άλλοτε σχηματικά προσομοιάζουν στο μαρξιστικό προλεταριάτο μικρά ετερογενή κοινωνικά και οικονομικά στρώματα63

Είναι όμως ολότελα λάθος να μένουμε στα σχηματικά -όπως πολλοί τα κατέληξαν- μαρξιστικά μοντέλα Εξάλλου ιστορικά φαίνεται ότι η ανθρώπινη ιστορία ποτέ δεν κινούνταν από τη συνθλιμένη βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλά από τα μεσαία και μόνο στρώματα Οι αρχαίοι βιοτέχνες και έμποροι πολέμησαν για πολιτική ελευθερία και για δημοκρατία και όχι οι δούλοιmiddot οι αστοί στο Μεσαίωνα και όχι οι δουλοπάροικοι αντέδρασαν στις μοναρχικές πολιτικές αξιώσεις και τον φεουδαλικό οικονομικό στραγγαλισμό τους Τα μεσαία στρώματα ιστορικά έχουν και τη μόρφωση και την ορατή δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία που τους απαγορεύεται ενώ οικονομικά πάντοτε ασφυκτιούσαν υπό την πίεση των δούλων-δουλοπάροικων-εργατών φοβούμενοι μη βρεθούν σε τέτοια θέση64 και αρνούμενοι να υπακούσουν στις απαιτήσεις (οικονομικές και πολιτικές) της εκάστοτε ελίτ

61 Fredric Jameson όπ σελ 24862 Κάτι που βέβαια παρά τη γεωμετρικής προόδου αριθμητικής τους αύξηση ειδικά στις G8 δεν έχει πολιτική ρεαλιστική βάση εφόσον η συγκέντρωσή τους εντοπίζεται σε 10 μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς γενικότερη αντιπροσωπευτική παρουσία και γιατί λείπει η μόρφωση και η συνειδητοποίηση της ταξικής καχεξίας τους ως απόρροια της απογοήτευσης και της μοιρολατρίας τους63 πχ φοιτητές μικροαστούς κτλ64 βλ σεισάχθεια Σόλωνος ή νόμους Λυκούργου στην Αραιότητα θεσμοί υποταγής των εμπόρων στους φεουδάρχες και τον πόλεμο των ιταλικών πόλεων ενάντια σε Γερμανούς και Ιταλούς βασιλείς

26

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Στη δημοκρατία η εμπορευματοποιημένη Τέχνη παύει να προκαλεί την αμφισβήτηση και την κρίση Ειδικά στη σύγχρονη δημοκρατία το εμπόριο της καλλιτεχνικής ανησυχίας και η επιβολή της μόδας θυμίζουν την προμηθεϊκή συνολική ανασυγκρότηση της κοινωνίας Η δημοκρατική Τέχνη του μεταμοντέρνου άντλησε τη δύναμη και τις δυνατότητές της λειτουργώντας ως αναχαιτιστικό αντέρεισμα μέσα σε μια εκσυγχρονιζόμενη οικονομία

Ωστόσο το πρόβλημα δεν μπορεί αν συγκεντρωθεί μόνο στην ηθική πλευρά της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού αλλά κυρίως οφείλουμε να δούμε πώς αυτή διαμορφώνει τη σκέψη μιας ολόκληρης κοινωνίας Ο φετιχισμός του εμπορεύματος συχνότατα μοιάζει τόσο πολύ με μία άλλου τύπου ειδωλολατρία ώστε η καλλιτεχνική παραγωγή έχει σήμερα ενσωματωθεί στην εμπορευματική παραγωγή Η ίδια βέβαια η μεταμοντέρνα αντίληψη της Τέχνης απηχεί καθαρά εμπορικές και καταναλωτικές φετιχιστικές σκέψεις για το εμπόρευμα από την εποχή ακόμη του Ουώρχολ57 Η δημοκρατία αφήνει τα στίγματά της στην Τέχνη με την ταξική κουλτούρα των ανδροκρατούμενων λευκών ελίτ του δυτικού κόσμου μέσα στην οικουμενικοποιημένη βιτρίνα του μεταμοντέρνου

Ο δημοκρατικός πολιτισμός στοχεύοντας μόνο στο βιομηχανικό κι εμπορικό κέρδος παύει να καλλιεργεί ανησυχίεςmiddot προβάλλει το ευκαιριακό την ταχεία συγκίνηση με το ψεύτικο θέαμα των ειδικών εφέ και γενικότερα τον φαύλο εντυπωσιασμό Το μεταμοντέρνο δεν είναι τίποτε άλλο από την ποπ Τα ειδικά εφέ γίνονται χοντροκομμένο συστατικό αναγκαίο καρύκευμα κάθε παραγωγής εικόνας που προσελκύει την προσοχή μας στο φαίνεσθαι και όχι στο είναιmiddot δεν επιτρέπει τον θεατή να κρίνει όσα βλέπει εφόσον δεν προλαβαίνει να αντιληφθεί το ίδιο το περιεχόμενο εξαιτίας του εντυπωσιακού περιτυλίγματος Δεν είναι λοιπόν καθόλου ατυχής η φράση του Adorno και του Horkheimer το πραγματικό γεγονός ότι -(ο κινηματογράφος και το ράδιο)- δεν είναι παρά επιχειρήσεις μετατρέπεται σε ιδεολογία προκειμένου να δικαιολογήσουν τα σκουπίδια που παράγουν58 Σήμερα βέβαια αυτή την ιδέα (όχι και τόσο δύσκολα) μπορούμε να τη μεταφέρουμε σε όλα τα ηλεκτρονικά -και συχνά και έντυπα- μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας

Ο καταναλωτικός αντιπερισπασμός της δημοκρατίας δεν είναι κάτι διαφορετικό από τη λαϊκίστικη τέχνη των διαφημιστών (είτε στη μουσική είτε στον κινηματογράφο είτε στο θέατρο και την ποίηση) Δεν είναι μάλιστα τυχαί0 ότι ενώ η μοντέρνα -επίσης δημοκρατική- Τέχνη κήρυττε πολιτικές ιδέες η μεταμοντέρνα Τέχνη υποστηρίζει μια απολίτικη δυναμική μία κατάρρευση της πολιτικής ζωής και μία επίσης παρακμιακή απογοήτευση από ιδεολογίες και εξουσίες Σε τέτοιο σημείο μάλιστα ο δημοκρατικός πολιτισμός αλλοτριώνει τη σκέψη ώστε η λεγόμενη εκλογική απάθεια συναντάται στα στρώματα εκείνα που δε διαθέτουν μέσα ψυχαγωγίας59 και μόνο περιορίζονται στη λαϊκή και δημοφιλή τέχνη ενώ από την άλλη έρευνες συνδέουν τα τροχαία ατυχήματα με την υποκουλτούρα που έχει κατακυριεύσει τους ατυχήσαντες

Το θέμα βέβαια είναι χιλιοειπωμένο αλλά τελικά το ερώτημα και κυρίως η εφαρμογή της απάντησής του μένουν αναπάντητα χρειαζόμαστε όσα καταναλώνουμε και αγοράζουμε Γιατί όλες αυτές οι πλασματικές ανάγκες Είναι σαφές ότι οι ευθύνες βαρύνουν κυρίως τις βιομηχανίες που παράγουν όλο και περισσότερα και προωθούν νέα -τάχα βελτιωμένα- αγαθά οδηγώντας σε κορεσμό το κοινό Ευθύνες αναλογούν και στα ΜΜΕ τα ηλεκτρονικά κυρίως που πουλώντας

57 βλ τα έργα του Ουώρχολ παπούτσια κόκα-κόλα κτλ58 T W Adorno- M Horkheimer Dialectic of Enlightenment (Διαλεκτική του Διαφωτισμού) Νέα Υόρκη σελ 12159 Fredric Jameson όπ σελ 128

24

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τηλεοπτικό κοινό σε διαφημιστές διαμορφώνουν την τάση να αγοράζουμε καινούρια και άχρηστα προϊόντα

Δε θέλουμε να αναφερθούμε στη συνεπαγόμενη οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών (δάνεια από τραπεζικούς τοκογλύφους) και την επερχόμενη αφαίμαξή τους ούτε να μείνουμε στο κόμπλεξ και το ρατσισμό από και προς όποιους δεν έχουν πολλά αγαθά (τελευταίας τεχνολογίας κινητό καλό αμάξι χρυσά στολίδια και άλλες φανφάρες) ούτε και να μιλήσουμε για τα σκουπίδια που παράγουμε

Απλά τίθεται η ερώτηση γιατί δουλεύουμε Η απάντηση φαντάζει εύκολη για να κερδίσουμε χρήματα και να αγοράσουμε αγαθά Αυτός είναι ο σκοπός της εργασίας Είμαστε πεπεισμένοι ότι αν η εργασία ή δουλειά άλλαζε κατεύθυνση και στόχευση θα άλλαζε όλη η υφή της κοινωνίας μας Αν θελήσουμε και αν αγωνιστούμε μέσα από την εργασία να προσφέρουμε στην κοινωνία τότε θα επιφέρουμε σημαντικές βελτιώσεις Χρειάζεται απλά να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας

Η κοινωνική συναίσθηση της προσφοράς μας δε συνεπάγεται την αυταπάρνηση των ατομικών απολαβών Αλλάζοντας όμως τη στόχευση θα υποχρεωθούμε να σκεφτόμαστε συλλογικά Στην ίδια λογική η εργασία πρέπει να στοχεύει και στη βελτίωση των ικανοτήτων μας Βλέπουμε όμως ότι είναι λίγοι εκείνοι που αποζητούν την ατομική τους πνευματική ανάπτυξη και εκείνη των δεξιοτήτων τους

Οι αλλαγές βέβαια στην εργασία και ο συλλογικός της προσανατολισμός απαιτούν και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Έχουν ανάγκη τη διαμόρφωση ανθρώπων που θα παρακολουθούν τους ιθύνοντες -κεντρικής και τοπικής- πολιτικής σκηνής και θα τους κρίνουν συνεχώς προτείνοντας όπου είναι δυνατό λύσεις

Η υπερκατανάλωση είναι πρωτίστως θέμα συνείδησης της ύπαρξής μας και του ρόλου μας στην κοινωνία Πολίτες με συμμετοχή στα κοινά εργαζόμενοι που θα θέλουν να αναπτυχθούν οι ίδιοι και να προσφέρουν στην κοινωνία θα δούμε ότι θα ξεφεύγουν από τα ατομοκεντρικά καταναλωτικά πρότυπα της κοινωνικής επίδειξης Στην καταναλωτική μπανιέρα ξεπλένουμε τα ονείρατα της επίδειξης και φρεσκάρουμε το φαντασιακό της δημοκρατικής κοινωνίας της ατομικής κανιβαλικής και μητροκτόνας ανάδειξής μας

δημοκρατική ταξική διαστρωμάτωση και η κομματική λειτουργίαΒλέποντας κανείς κριτικά τη μαρξιστική φιλοσοφία δεν μπορεί να αποφύγει το

θαυμασμό για την έμπνευση του Μαρξ σχετικά με το υποκείμενο της ιστορίας το προλεταριάτο Τούτο το υποκείμενο για πρώτη φορά ερχόταν σε αντίθεση με τις ελίτ που κινούσαν την ιστορία στο πρόσωπο βασιλέων ή άλλων επωνύμων

Συχνά όμως σήμερα τίθεται μεταμαρξιστικά η αμφιβολία εν τη εξελίξει της κοινωνίας για τη λειτουργία του προλεταριάτου -με τη στενή έννοια- ως υποκείμενο της ιστορικής κίνησης Ειδικά στις μέρες μας όπως τονίζει και ο Jameson60 με τέτοιο πλουραλισμό των συλλογικών ομάδων όσο ριζοσπαστική κι αν είναι η εξαθλίωση ή η περιθωριοποίηση της ενδιαφερόμενης ομάδας αυτή δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί σε τέτοιο δομικό ρόλο για τον απλούστατο λόγο ότι η δομή έχει αλλάξει και ο ρόλος της έχει καταργηθεί Ο μεταβατικός χαρακτήρας της νέας παγκόσμιας οικονομίας δεν έχει ακόμα επιτρέψει να μορφοποιηθούν οι τάξεις της με κάποια σταθερότητα κατά πόσο μάλλον να αποκτήσουν γνήσια ταξική συνείδηση Η διάλυση της οποιασδήποτε αντίληψης παραγωγής ή οικονομικής υποδομής και η αντικατάστασή της από τη δεδομένα ανθρωπομορφική έννοια ενός θεσμού σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλέον κανενός είδους λειτουργική σύλληψη κυρίαρχης ομάδας πόσο μάλλον τάξης

Ο χαρακτήρας των θεωρητικών συζητήσεων από το 1960 δείχνει ότι η αδιαλλαξία των παλαιότερων μαρξιστικών ιδεολογικών διενέξεων δεν ήταν παρά το προοίμιο και

60 Fredric Jameson όπ σελ 171

25

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

η πρώτη χονδροειδής έκφανση της οικουμενικοποίησης μιας ldquoιδεολογικής κριτικήςrdquo που στόχο έχει τον αποπροσανατολιστικό της υποδήλωσης την ανισορροπία της περιγραφής και τις μεταφυσικές διαστάσεις της ίδιας της πράξης της έκφρασης Βέβαια όπως τονίζει και ο Jameson δεν πρέπει να πάψουμε να υπενθυμίζουμε ότι αυτό που αποκαλούμε ldquoτρόπο παραγωγήςrdquo δεν είναι μοντέλο βασισμένο στην παραγωγή Ή ακόμη ότι εμπεριέχει σειρά επιπέδων (ή τάξεων αφαίρεσης) τα οποία θα πρέπει να γίνουν σεβαστά αν δεν θέλουμε να εκφυλιστούν οι σχετικές συζητήσεις μας σε μάταιους αγώνες κραυγαλέας κριτικής61

Δε θέλουμε να μπλέξουμε στη φιλοσοφική αναζήτηση ενός ιστορικού τέτοιου υποκειμένου επειδή ακριβώς ο ιστορικός σκοινοβατεί επικίνδυνα μιλώντας φιλοσοφικά και πολιτικά για τέτοια θέματα Κινδυνεύει συνέχεια με το παραμικρό λάθος ή ανεπιτυχή έκφρασή του να απεμπολήσει τη σοβαρότητα που θέλει να προσδώσει στο κείμενό του ή ο ίδιος να τσακιστεί στο πεδίο της απλής γνώμης χωρίς καν την ύπαρξη προστατευτικού διχτυού

Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το μαρξιστικό προλεταριάτο σήμερα όχι μόνο περιορίζεται αριθμητικά και ανάλογα μεταφέρεται στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο δυτικό κόσμο με τον εκδημοκρατισμό και το πλατύτερο άνοιγμα σε κοινωνικές ομάδες της μόρφωσης και το δημοκρατικό οικονομικό μετασχηματισμό αυξήθηκαν τα μεσαία στρώματα που βέβαια οικονομικά και κοινωνικά έχασαν την παλιά τους δύναμη και σταδιακά προλεταριοποιούνται Ωστόσο ούτε έχουν συνείδηση ταξικού σχηματισμού -αποφεύγοντας την ιδέα της προλεταριοποίησης- ούτε και είναι τόσο συμπαγής αφού βλέπουν ελιτίστικα τους χειρώνακτες θεωρώντας ότι διαφέρουν ριζικά

Βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναζήτησαν το υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας Οι αναρχικοί και αργότερα πολλοί αριστεριστές έβλεπαν μία δυναμική στους εξαθλιωμένους λούμπεν62 ή άλλοτε σχηματικά προσομοιάζουν στο μαρξιστικό προλεταριάτο μικρά ετερογενή κοινωνικά και οικονομικά στρώματα63

Είναι όμως ολότελα λάθος να μένουμε στα σχηματικά -όπως πολλοί τα κατέληξαν- μαρξιστικά μοντέλα Εξάλλου ιστορικά φαίνεται ότι η ανθρώπινη ιστορία ποτέ δεν κινούνταν από τη συνθλιμένη βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλά από τα μεσαία και μόνο στρώματα Οι αρχαίοι βιοτέχνες και έμποροι πολέμησαν για πολιτική ελευθερία και για δημοκρατία και όχι οι δούλοιmiddot οι αστοί στο Μεσαίωνα και όχι οι δουλοπάροικοι αντέδρασαν στις μοναρχικές πολιτικές αξιώσεις και τον φεουδαλικό οικονομικό στραγγαλισμό τους Τα μεσαία στρώματα ιστορικά έχουν και τη μόρφωση και την ορατή δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία που τους απαγορεύεται ενώ οικονομικά πάντοτε ασφυκτιούσαν υπό την πίεση των δούλων-δουλοπάροικων-εργατών φοβούμενοι μη βρεθούν σε τέτοια θέση64 και αρνούμενοι να υπακούσουν στις απαιτήσεις (οικονομικές και πολιτικές) της εκάστοτε ελίτ

61 Fredric Jameson όπ σελ 24862 Κάτι που βέβαια παρά τη γεωμετρικής προόδου αριθμητικής τους αύξηση ειδικά στις G8 δεν έχει πολιτική ρεαλιστική βάση εφόσον η συγκέντρωσή τους εντοπίζεται σε 10 μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς γενικότερη αντιπροσωπευτική παρουσία και γιατί λείπει η μόρφωση και η συνειδητοποίηση της ταξικής καχεξίας τους ως απόρροια της απογοήτευσης και της μοιρολατρίας τους63 πχ φοιτητές μικροαστούς κτλ64 βλ σεισάχθεια Σόλωνος ή νόμους Λυκούργου στην Αραιότητα θεσμοί υποταγής των εμπόρων στους φεουδάρχες και τον πόλεμο των ιταλικών πόλεων ενάντια σε Γερμανούς και Ιταλούς βασιλείς

26

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τηλεοπτικό κοινό σε διαφημιστές διαμορφώνουν την τάση να αγοράζουμε καινούρια και άχρηστα προϊόντα

Δε θέλουμε να αναφερθούμε στη συνεπαγόμενη οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών (δάνεια από τραπεζικούς τοκογλύφους) και την επερχόμενη αφαίμαξή τους ούτε να μείνουμε στο κόμπλεξ και το ρατσισμό από και προς όποιους δεν έχουν πολλά αγαθά (τελευταίας τεχνολογίας κινητό καλό αμάξι χρυσά στολίδια και άλλες φανφάρες) ούτε και να μιλήσουμε για τα σκουπίδια που παράγουμε

Απλά τίθεται η ερώτηση γιατί δουλεύουμε Η απάντηση φαντάζει εύκολη για να κερδίσουμε χρήματα και να αγοράσουμε αγαθά Αυτός είναι ο σκοπός της εργασίας Είμαστε πεπεισμένοι ότι αν η εργασία ή δουλειά άλλαζε κατεύθυνση και στόχευση θα άλλαζε όλη η υφή της κοινωνίας μας Αν θελήσουμε και αν αγωνιστούμε μέσα από την εργασία να προσφέρουμε στην κοινωνία τότε θα επιφέρουμε σημαντικές βελτιώσεις Χρειάζεται απλά να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας

Η κοινωνική συναίσθηση της προσφοράς μας δε συνεπάγεται την αυταπάρνηση των ατομικών απολαβών Αλλάζοντας όμως τη στόχευση θα υποχρεωθούμε να σκεφτόμαστε συλλογικά Στην ίδια λογική η εργασία πρέπει να στοχεύει και στη βελτίωση των ικανοτήτων μας Βλέπουμε όμως ότι είναι λίγοι εκείνοι που αποζητούν την ατομική τους πνευματική ανάπτυξη και εκείνη των δεξιοτήτων τους

Οι αλλαγές βέβαια στην εργασία και ο συλλογικός της προσανατολισμός απαιτούν και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Έχουν ανάγκη τη διαμόρφωση ανθρώπων που θα παρακολουθούν τους ιθύνοντες -κεντρικής και τοπικής- πολιτικής σκηνής και θα τους κρίνουν συνεχώς προτείνοντας όπου είναι δυνατό λύσεις

Η υπερκατανάλωση είναι πρωτίστως θέμα συνείδησης της ύπαρξής μας και του ρόλου μας στην κοινωνία Πολίτες με συμμετοχή στα κοινά εργαζόμενοι που θα θέλουν να αναπτυχθούν οι ίδιοι και να προσφέρουν στην κοινωνία θα δούμε ότι θα ξεφεύγουν από τα ατομοκεντρικά καταναλωτικά πρότυπα της κοινωνικής επίδειξης Στην καταναλωτική μπανιέρα ξεπλένουμε τα ονείρατα της επίδειξης και φρεσκάρουμε το φαντασιακό της δημοκρατικής κοινωνίας της ατομικής κανιβαλικής και μητροκτόνας ανάδειξής μας

δημοκρατική ταξική διαστρωμάτωση και η κομματική λειτουργίαΒλέποντας κανείς κριτικά τη μαρξιστική φιλοσοφία δεν μπορεί να αποφύγει το

θαυμασμό για την έμπνευση του Μαρξ σχετικά με το υποκείμενο της ιστορίας το προλεταριάτο Τούτο το υποκείμενο για πρώτη φορά ερχόταν σε αντίθεση με τις ελίτ που κινούσαν την ιστορία στο πρόσωπο βασιλέων ή άλλων επωνύμων

Συχνά όμως σήμερα τίθεται μεταμαρξιστικά η αμφιβολία εν τη εξελίξει της κοινωνίας για τη λειτουργία του προλεταριάτου -με τη στενή έννοια- ως υποκείμενο της ιστορικής κίνησης Ειδικά στις μέρες μας όπως τονίζει και ο Jameson60 με τέτοιο πλουραλισμό των συλλογικών ομάδων όσο ριζοσπαστική κι αν είναι η εξαθλίωση ή η περιθωριοποίηση της ενδιαφερόμενης ομάδας αυτή δεν είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί σε τέτοιο δομικό ρόλο για τον απλούστατο λόγο ότι η δομή έχει αλλάξει και ο ρόλος της έχει καταργηθεί Ο μεταβατικός χαρακτήρας της νέας παγκόσμιας οικονομίας δεν έχει ακόμα επιτρέψει να μορφοποιηθούν οι τάξεις της με κάποια σταθερότητα κατά πόσο μάλλον να αποκτήσουν γνήσια ταξική συνείδηση Η διάλυση της οποιασδήποτε αντίληψης παραγωγής ή οικονομικής υποδομής και η αντικατάστασή της από τη δεδομένα ανθρωπομορφική έννοια ενός θεσμού σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλέον κανενός είδους λειτουργική σύλληψη κυρίαρχης ομάδας πόσο μάλλον τάξης

Ο χαρακτήρας των θεωρητικών συζητήσεων από το 1960 δείχνει ότι η αδιαλλαξία των παλαιότερων μαρξιστικών ιδεολογικών διενέξεων δεν ήταν παρά το προοίμιο και

60 Fredric Jameson όπ σελ 171

25

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

η πρώτη χονδροειδής έκφανση της οικουμενικοποίησης μιας ldquoιδεολογικής κριτικήςrdquo που στόχο έχει τον αποπροσανατολιστικό της υποδήλωσης την ανισορροπία της περιγραφής και τις μεταφυσικές διαστάσεις της ίδιας της πράξης της έκφρασης Βέβαια όπως τονίζει και ο Jameson δεν πρέπει να πάψουμε να υπενθυμίζουμε ότι αυτό που αποκαλούμε ldquoτρόπο παραγωγήςrdquo δεν είναι μοντέλο βασισμένο στην παραγωγή Ή ακόμη ότι εμπεριέχει σειρά επιπέδων (ή τάξεων αφαίρεσης) τα οποία θα πρέπει να γίνουν σεβαστά αν δεν θέλουμε να εκφυλιστούν οι σχετικές συζητήσεις μας σε μάταιους αγώνες κραυγαλέας κριτικής61

Δε θέλουμε να μπλέξουμε στη φιλοσοφική αναζήτηση ενός ιστορικού τέτοιου υποκειμένου επειδή ακριβώς ο ιστορικός σκοινοβατεί επικίνδυνα μιλώντας φιλοσοφικά και πολιτικά για τέτοια θέματα Κινδυνεύει συνέχεια με το παραμικρό λάθος ή ανεπιτυχή έκφρασή του να απεμπολήσει τη σοβαρότητα που θέλει να προσδώσει στο κείμενό του ή ο ίδιος να τσακιστεί στο πεδίο της απλής γνώμης χωρίς καν την ύπαρξη προστατευτικού διχτυού

Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το μαρξιστικό προλεταριάτο σήμερα όχι μόνο περιορίζεται αριθμητικά και ανάλογα μεταφέρεται στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο δυτικό κόσμο με τον εκδημοκρατισμό και το πλατύτερο άνοιγμα σε κοινωνικές ομάδες της μόρφωσης και το δημοκρατικό οικονομικό μετασχηματισμό αυξήθηκαν τα μεσαία στρώματα που βέβαια οικονομικά και κοινωνικά έχασαν την παλιά τους δύναμη και σταδιακά προλεταριοποιούνται Ωστόσο ούτε έχουν συνείδηση ταξικού σχηματισμού -αποφεύγοντας την ιδέα της προλεταριοποίησης- ούτε και είναι τόσο συμπαγής αφού βλέπουν ελιτίστικα τους χειρώνακτες θεωρώντας ότι διαφέρουν ριζικά

Βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναζήτησαν το υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας Οι αναρχικοί και αργότερα πολλοί αριστεριστές έβλεπαν μία δυναμική στους εξαθλιωμένους λούμπεν62 ή άλλοτε σχηματικά προσομοιάζουν στο μαρξιστικό προλεταριάτο μικρά ετερογενή κοινωνικά και οικονομικά στρώματα63

Είναι όμως ολότελα λάθος να μένουμε στα σχηματικά -όπως πολλοί τα κατέληξαν- μαρξιστικά μοντέλα Εξάλλου ιστορικά φαίνεται ότι η ανθρώπινη ιστορία ποτέ δεν κινούνταν από τη συνθλιμένη βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλά από τα μεσαία και μόνο στρώματα Οι αρχαίοι βιοτέχνες και έμποροι πολέμησαν για πολιτική ελευθερία και για δημοκρατία και όχι οι δούλοιmiddot οι αστοί στο Μεσαίωνα και όχι οι δουλοπάροικοι αντέδρασαν στις μοναρχικές πολιτικές αξιώσεις και τον φεουδαλικό οικονομικό στραγγαλισμό τους Τα μεσαία στρώματα ιστορικά έχουν και τη μόρφωση και την ορατή δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία που τους απαγορεύεται ενώ οικονομικά πάντοτε ασφυκτιούσαν υπό την πίεση των δούλων-δουλοπάροικων-εργατών φοβούμενοι μη βρεθούν σε τέτοια θέση64 και αρνούμενοι να υπακούσουν στις απαιτήσεις (οικονομικές και πολιτικές) της εκάστοτε ελίτ

61 Fredric Jameson όπ σελ 24862 Κάτι που βέβαια παρά τη γεωμετρικής προόδου αριθμητικής τους αύξηση ειδικά στις G8 δεν έχει πολιτική ρεαλιστική βάση εφόσον η συγκέντρωσή τους εντοπίζεται σε 10 μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς γενικότερη αντιπροσωπευτική παρουσία και γιατί λείπει η μόρφωση και η συνειδητοποίηση της ταξικής καχεξίας τους ως απόρροια της απογοήτευσης και της μοιρολατρίας τους63 πχ φοιτητές μικροαστούς κτλ64 βλ σεισάχθεια Σόλωνος ή νόμους Λυκούργου στην Αραιότητα θεσμοί υποταγής των εμπόρων στους φεουδάρχες και τον πόλεμο των ιταλικών πόλεων ενάντια σε Γερμανούς και Ιταλούς βασιλείς

26

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

η πρώτη χονδροειδής έκφανση της οικουμενικοποίησης μιας ldquoιδεολογικής κριτικήςrdquo που στόχο έχει τον αποπροσανατολιστικό της υποδήλωσης την ανισορροπία της περιγραφής και τις μεταφυσικές διαστάσεις της ίδιας της πράξης της έκφρασης Βέβαια όπως τονίζει και ο Jameson δεν πρέπει να πάψουμε να υπενθυμίζουμε ότι αυτό που αποκαλούμε ldquoτρόπο παραγωγήςrdquo δεν είναι μοντέλο βασισμένο στην παραγωγή Ή ακόμη ότι εμπεριέχει σειρά επιπέδων (ή τάξεων αφαίρεσης) τα οποία θα πρέπει να γίνουν σεβαστά αν δεν θέλουμε να εκφυλιστούν οι σχετικές συζητήσεις μας σε μάταιους αγώνες κραυγαλέας κριτικής61

Δε θέλουμε να μπλέξουμε στη φιλοσοφική αναζήτηση ενός ιστορικού τέτοιου υποκειμένου επειδή ακριβώς ο ιστορικός σκοινοβατεί επικίνδυνα μιλώντας φιλοσοφικά και πολιτικά για τέτοια θέματα Κινδυνεύει συνέχεια με το παραμικρό λάθος ή ανεπιτυχή έκφρασή του να απεμπολήσει τη σοβαρότητα που θέλει να προσδώσει στο κείμενό του ή ο ίδιος να τσακιστεί στο πεδίο της απλής γνώμης χωρίς καν την ύπαρξη προστατευτικού διχτυού

Ωστόσο οφείλουμε να τονίσουμε ότι το μαρξιστικό προλεταριάτο σήμερα όχι μόνο περιορίζεται αριθμητικά και ανάλογα μεταφέρεται στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο δυτικό κόσμο με τον εκδημοκρατισμό και το πλατύτερο άνοιγμα σε κοινωνικές ομάδες της μόρφωσης και το δημοκρατικό οικονομικό μετασχηματισμό αυξήθηκαν τα μεσαία στρώματα που βέβαια οικονομικά και κοινωνικά έχασαν την παλιά τους δύναμη και σταδιακά προλεταριοποιούνται Ωστόσο ούτε έχουν συνείδηση ταξικού σχηματισμού -αποφεύγοντας την ιδέα της προλεταριοποίησης- ούτε και είναι τόσο συμπαγής αφού βλέπουν ελιτίστικα τους χειρώνακτες θεωρώντας ότι διαφέρουν ριζικά

Βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναζήτησαν το υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας Οι αναρχικοί και αργότερα πολλοί αριστεριστές έβλεπαν μία δυναμική στους εξαθλιωμένους λούμπεν62 ή άλλοτε σχηματικά προσομοιάζουν στο μαρξιστικό προλεταριάτο μικρά ετερογενή κοινωνικά και οικονομικά στρώματα63

Είναι όμως ολότελα λάθος να μένουμε στα σχηματικά -όπως πολλοί τα κατέληξαν- μαρξιστικά μοντέλα Εξάλλου ιστορικά φαίνεται ότι η ανθρώπινη ιστορία ποτέ δεν κινούνταν από τη συνθλιμένη βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλά από τα μεσαία και μόνο στρώματα Οι αρχαίοι βιοτέχνες και έμποροι πολέμησαν για πολιτική ελευθερία και για δημοκρατία και όχι οι δούλοιmiddot οι αστοί στο Μεσαίωνα και όχι οι δουλοπάροικοι αντέδρασαν στις μοναρχικές πολιτικές αξιώσεις και τον φεουδαλικό οικονομικό στραγγαλισμό τους Τα μεσαία στρώματα ιστορικά έχουν και τη μόρφωση και την ορατή δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία που τους απαγορεύεται ενώ οικονομικά πάντοτε ασφυκτιούσαν υπό την πίεση των δούλων-δουλοπάροικων-εργατών φοβούμενοι μη βρεθούν σε τέτοια θέση64 και αρνούμενοι να υπακούσουν στις απαιτήσεις (οικονομικές και πολιτικές) της εκάστοτε ελίτ

61 Fredric Jameson όπ σελ 24862 Κάτι που βέβαια παρά τη γεωμετρικής προόδου αριθμητικής τους αύξηση ειδικά στις G8 δεν έχει πολιτική ρεαλιστική βάση εφόσον η συγκέντρωσή τους εντοπίζεται σε 10 μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς γενικότερη αντιπροσωπευτική παρουσία και γιατί λείπει η μόρφωση και η συνειδητοποίηση της ταξικής καχεξίας τους ως απόρροια της απογοήτευσης και της μοιρολατρίας τους63 πχ φοιτητές μικροαστούς κτλ64 βλ σεισάχθεια Σόλωνος ή νόμους Λυκούργου στην Αραιότητα θεσμοί υποταγής των εμπόρων στους φεουδάρχες και τον πόλεμο των ιταλικών πόλεων ενάντια σε Γερμανούς και Ιταλούς βασιλείς

26

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Κοινό χαρακτηριστικό της νέας μεσαίας τάξης65 είναι η μόρφωση που ενισχύει την ήδη υπάρχουσα ελιτίστικη στάση τους Παρά την κοινή οικονομική αδυναμία της η μεσαία τάξη διαχωρίζεται σε τόσα πολλά στρώματα που φαντάζει αδύνατη η ταξική συνύπαρξή τους εφόσον πολλά ανώτερα μεσαία στρώματα66 ταυτίζουν (με τρόπο πραγματικά αντι-οικονομικό και αντι-κοινωνικό) τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα με εκείνα της δημοκρατικής τάξης Εξάλλου η ανταγωνιστική στάση τους προς τα κατώτερα στρώματα67 είναι αξιοσημείωτη (κάτι που ενισχύεται και από την καταναλωτική ικανότητά τους ως αποτέλεσμα της καλύτερης οικονομικής τους θέσης)

Τι γίνεται όμως με τα κατώτερα μεσαία στρώματα όλους εκείνους τους πτυχιούχους που συχνότατα είναι σε δυσχερέστερη οικονομικά θέση από τους μικροαστούς Ουσιαστικά στο δημοκρατικό παγκοσμιοποιημένο μετασχηματισμό το φαινόμενο είναι πια οικουμενικό

Τα στρώματα τούτα (η λίγο κάτω του συνόλου πλειοψηφία τους) οικονομικά απειλούνται με σύνθλιψη στη βάση της πυραμίδας ενώ στο δυτικό κόσμο αυξάνεται επικίνδυνα η παραμονή τους στην ανεργία Ωστόσο για πρώτη φορά μια τόσο μεγάλη ομάδα έχει το εγγενές στοιχείο της μόρφωσης ώστε να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο Της λείπει βέβαια η τοπική συγκέντρωση (που είδε θετικά ο Μαρξ στις αγγλικές βιομηχανίες για το προλεταριάτο) αλλά τα νέα μέσα επικοινωνίας ουσιαστικά εξαλείφουν την αναγκαιότητα συνύπαρξης Η μόρφωση αυτή που ο Μαρξ έβλεπε ουσιαστικά να εξασφαλίζεται στα σωματεία και ο Λένιν με τα λαϊκά σχολεία είναι πια δομικό στοιχείο των κατώτερων στρωμάτων Αυτή η παιδεία επιτρέπει τη συνειδητοποίηση της μελλοντικής ανέχειας και συχνά οδηγεί στην απογοήτευση για την αποκτηθείσα μόρφωση ακαδημαϊκά ενώ καθιστά ορατή την προλεταριοποίησή τους Η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας και η ίδια η γλωσσομάθεια ως απόρροια της μόρφωσης και τα δύο επιτρέπουν όχι μόνο την ταυτόχρονη επικοινωνία αλλά και το σχηματισμό ιδεών και θέσεων μέσα στην παγκοσμιοποιημένη πια κοινωνίας μας

Μεταμαρξιστικά -από μόνος του ο όρος θεωρείται αιρετικός68- και μέσα στο νέο κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς οι αντικειμενικές πια συνθήκες δημιουργίας μιας ταξικής σύγκρουσης με υποκείμενο τα στρώματα αυτά έχουν δημιουργηθεί Εκλείπουν μόνο οι υποκειμενικές συνθήκες της πλήρους συνειδητοποίησης που ωστόσο βλέπουμε ότι εμφανίζονται όλο και περισσότερο

65 σσ Αξίζει θεωρούμε να διαχωρίσουμε -για χάρη των μη μυημένων στην πολιτική και οικονομική φιλοσοφία- τα ταξικά στρώματα για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου

Έτσι σήμερα στη βάση της πυραμίδας είναι η αγροτική τάξη και ακολουθεί η εργατική (εδώ μπορούμε να εντάξουμε σήμερα και μεγάλο μέρος των εμποροϋπαλλήλων) Έπεται η μικροαστική τάξη (με όλα τα συντεχνιακά τεχνικά επαγγέλματα που συνέχισαν να υπάρχουν και μετά το Μεσαίωνα) Στην κορυφή στέκεται το 3-5 του πληθυσμού που απαρτίζει την αστική τάξη

Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας στέκεται η μεσαία τάξη που στηρίζεται επαγγελματικά στις υπηρεσίες (επιστημονικά επαγγέλματα εκπαίδευση τουρισμός) και κυρίως σε όλες τις οικονομικές και διευθυντικές ασχολίες Ουσιαστικά πρόκειται για επαγγέλματα που δημιούργησε η βιομηχανική εξέλιξη έμμεσα ή άμεσα από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέχρι και τις απασχολήσεις πάνω σε εφευρέσεις μετά το 19ο αιώνα και το γραφειοκρατικό οπλοστάσιο του Κράτους66 Στα ανώτερα στρώματα των μεσοαστών εντάσσονται οι χρηματιστές οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι οι διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων κτλ67 Εδώ μπορούμε να εντάξουμε σχηματικά όλο το κατώτερο μορφωμένο προσωπικό τους δημόσιους υπαλλήλους κάθε είδους τους εκπαιδευτικούς όσους απασχολούνται με βασικούς μισθούς στον τουρισμό και τις άλλες υπηρεσίες68 Αν και το παρόν κείμενο ξεπερνά πολύ αιρετικά την πάλη των τάξεων και απλά μιλά για βελτίωση της κοινωνίας και σταδιακή μετατροπή της μέσα από τη συλλογική στοχευμένη δράση -παρά τις όποιες ομοιότητες με τη θεωρία της πάλης των τάξεων

27

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

τόσο στις ldquoανεπτυγμένεςrdquo δυτικές κοινωνίες όσο και στις ldquoυπό ανάπτυξηrdquo Τούτο εύκολα αποδεικνύεται με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης όπως εκφράστηκε βιαίως στο Σιάτλ στη Γένοβα και αλλού και αποτελούσε καθαρά ταξική σύγκρουση τόσο με μαρξιστικούς όσο και με μεταμαρξιστικούς όρους

Οι δημοκρατικές ιδεολογίες με την έννοια των κωδίκων και των συστημάτων λόγων δεν είναι πλέον καθοριστικές Αλλά αν η ιδεολογία τελείωσε πλέον δεν είναι επειδή τελείωσαν οι ταξικοί αγώνες και δεν υπάρχει τίποτα το ταξικοϊδεολογικό για το οποίο να αγωνιστούμε Όταν λέμε δε ιδεολογίες εννοούμε ότι οι συνειδητές ιδεολογίες και οι πολιτικές απόψεις τα ιδιαίτερα συστήματα σκέψης και τα επίσημα φιλοσοφικά συστήματα που έθεταν θέμα ευρύτερης οικουμενικότητας έπαψαν πια να είναι λειτουργικά ως προς τη διαιώνιση και την αναπαραγωγή του δημοκρατικού συστήματος69

Το αμερικάνικο όνειρο με το οποίο ποτίζεται η μεσαία και η μικροαστική τάξη είναι τελικά η ίδια η χειραγώγησή τους Οι κυβερνώντες προσπαθούν να ελέγχουν κάθε πιθανή αντίδρασή τους κάθε επιθυμία τους μέσα από μεγαλόσχημα όνειρα απατηλών παραδείσων και ανέξοδων ιδεολογικών και θρησκευτικών σχημάτων Ο τραγέλαφος όμως των κατώτερων στρωμάτων της μεσοαστικής αυταπάτης είναι ότι θεωρούν πώς έχουν δικαιώματα Ωστόσο το μόνο δικαίωμα που τους αναγνωρίζει η δημοκρατία είναι να καταναλώνουν προϊόντα άχρηστα τα οποία εκείνη τους προμηθεύει μέσα από τα ποικιλόμορφα όργανα των διαφημιστών και των εμπόρων τα ΜΜΕ Σαφώς όμως και η κατανάλωση δεν είναι κάτι κακό Κακή είναι η αίσθηση ότι αυτός είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας λες και ο αγώνας επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι να κερδίζουν οι άλλοι και εκείνος να χάνεται στο όνειρο της κοινωνικής προβολής και της τηλεοπτικής εμφάνισης Δυστυχώς όμως το μεγαλείο της μεσαίας τάξης χάνεται στο δαιδαλώδες όνειρο της κοινωνικής επίδειξης και στην ικάρεια τελικά γοητεία της καταναλωτικής μανίας

Βέβαια έχουμε και την αίσθηση ότι καθορίζουμε τους διοικούντες του τόπου μας μα όταν ξυπνάμε από το λήθαργο της προπαγάνδας μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα Στόχος της δημοκρατίας είναι απλά να έχουν τα κατώτερα στρώματα -και κυρίως η μεσαία τάξη- μία θολωμένη εικόνα ελευθερίας που αφήνει ελεύθερο το έδαφος να θησαυρίζουν οι δημοκράτες και να εξουσιάζουν τα πολιτικά τους όργανα όταν μέσα από το κάτοπτρο της διαφανούς κάλπης συγκεντρώνονται κάλπικες ελπίδες μιας καλύτερης διαχείρισης της μοίρας τους από άλλους

αντι-δημοκρατική ρητορείαΔεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στη μεσοαστική ζάλη του ευχολογίου και της

φοβίας των κινητοποιήσεων -μη χαθούν τα όποια απατηλά κεκτημένα- πολλοί αναμένουν τη χαρισματική εκείνη προσωπικότητα που θα αλλάξει τον πολιτικό ρου του τόπου Δυστυχώς όμως χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν Η έννοια τούτη δημιουργήθηκε στον Κ΄ αιώνα των δυτικών δημοκρατιών για να δείξει στο λαό ότι η ενασχόληση με την πολιτική είναι θέμα χαρίσματος και συγκεκριμένων ειδικών ομάδων Ουσιαστικά ο τίτλος του χαρίσματος λειτούργησε ιστορικά και πολιτικά για να αποθαρρύνει τη λαϊκή συμμετοχή από τον έλεγχο της εξουσίας με το σόφισμα ότι δε γνωρίζει ενώ οι ειδικοί οι πολιτικοί κατέχουν την αλήθεια τη γνώση και την ικανότητα

Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι κάποιοι πολιτικοί είναι ικανότεροι από άλλους Ο ίδιος όμως ο όρος χαρισματικός είναι ιδεαλιστικός και μεταφέρει τις ικανότητες διακυβέρνησης -των σωστών πολιτικών αποφάσεων όταν άλλοι δεν έβλεπαν το πρακτέο αλλά κινούνταν θεωρητικά- στο χάρισμα και όχι στην κοινωνία που

69 Fredric Jameson όπ σελ 237

28

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

διαμόρφωσε την προσωπικότητα που έδωσε κουλτούρα και πολιτική κρίση στον κάθε πολιτικό

Σαφώς και σε μία δημοκρατία στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν σε μικρές κοινότητες και έχουν άμεση πρόσβαση στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας χωρίς να αποθαρρύνονται ούτε ως μη ειδήμονες ούτε ως οικονομικά αδύναμοι -είναι ακριβή είπαμε ήδη η εκλογική συμμετοχή- οι χαρισματικοί ηγέτες δεν έχουν θέση γιατί ο ίδιος ο λαός θα συμμετέχει Και αν ακόμα κάποιος ξεχωρίσει (πχ Περικλής) και παραμείνει στην εξουσία ενώ ο λαός συνέχεια τον ελέγχει απλά εκείνος θα φανεί αντάξιος των κοινωνικών απαιτήσεων (μιλάμε για ενιαύσια θητεία πάντα και σπάνια διετή)

Από την άλλη δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αστικής προπαγάνδας ή όσων φοβούνται την κοινωνική αντίσταση και προβάλλουν ιδέες ενάντια σε κινητοποιήσεις παραδοσιακής μορφής (διαδηλώσεις κτλ) Σαφώς και νομίζουμε ότι γίνεται αντιληπτό πως καμία μορφή κινητοποίησης δεν μπορεί να αποκλειστεί Μάλιστα οι παραδοσιακές αν και είναι πιο δυσκίνητες και αποθαρρύνουν τη συμμετοχή (αν και σε τούτο φταίνε πασιφανώς οι κυβερνώντες που χρησιμοποιούν βία αλλά και κόμματα της αριστεράς που αγωνίζονται να επιδείξουν τη δύναμή τους ως αυτοσκοπό και να φανούν ως οι μοναδικοί εκφραστές του λαϊκού κινήματος) είναι ωστόσο οι πιο ηχηρές Πέραν τούτων και σαφώς της χρήσης νέων τεχνολογιών για καλύτερη επικοινωνία διαμόρφωση ιδεών και άσκησης κριτικής άλλες προτάσεις δεν μπορούν να γίνουν Το ίδιο το μεσοαστικό κίνημα όταν επιτέλους έλθει σε πραγματικό δημιουργικό διάλογο θα βρει μόνο του το δρόμο εκείνο που προάγει καλύτερα τα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συλλογικά συμφέροντά της

Δεν τίθεται βέβαια θέμα επανάστασης ή ρεβιζιονισμού Είναι δυνατόν όμως να επέλθει μία αλλαγή μπορεί να συμβεί πολύ πιο εύκολα από τα πολιτικά ευχολόγια των δημοκρατών ψηφοθηρών ή των αρνητών της δυνατότητας να αλλάξουμε κάτι σε ένα κόσμο που βιάζει την προσωπικότητα την κουλτούρα και τα δικαιώματά μας για να τον ωραιοποιήσουμε μέσα από το φάσμα της δημοκρατίας ένα φάσμα που μετατρέπεται σε φάντασμα τελικά

Η σύγχρονη εικόνα της τοπικής μεσαίας τάξης συχνά μοιάζει να ενθαρρύνει εκείνους που τη θέλουν ως υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής Η μετακίνησή της αριστερότερα στον πολιτικό-κομματικό χάρτη αλλά και τα πρωτοφανή χαρακτηριστικά ριζοσπαστικοποίησης που έχει δείξει μπροστά στις επιθέσεις που δέχεται δίνουν την εντύπωση ότι κάτι φαίνεται να αλλάζει Ωστόσο η ριζοσπαστικοποίηση αυτή έχει μόνο κινηματική λογική και δεν αποκτά κάποια έκφραση προς το όραμα ενός άλλου συστήματος κι ούτε καν προς το σχεδιασμό της διαχείρισης της δημοκρατίας προς το δικαιότερο Η μετακίνησή της ως εκλογική επιθυμία αριστερότερα ιδεολογικά-πολιτικά φαίνεται να στέκει απλά στο συντεχνιακό επίπεδο

Αυτό όμως είναι και το πρόβλημα της μόνης ταξικής δύναμης που θα μπορούσε να αλλάξει τη δημοκρατία Της λείπει το όραμα μιας κινηματικής δημοκρατίας που θα ελέγχεται από την ίδια τη βάση της Ακόμα η μεσαία τάξη μένει δεμένη στη δημοκρατία και τα κέρδη (οικονομικά και συντεχνιακά-θεσμικά) που απέκτησαν από το κόμματά της Η μετακίνησή της προς τα αριστερά δε δείχνει επιθυμία αλλαγών αλλά μόνο διατήρησης του status quo με μία καταναλωτικότερη μισθολογική προοπτική και διεκδίκηση Φαίνεται ότι ακόμα ο αποπροσανατολισμός αλλά και η μη συνειδητοποίηση της πολιτικής της δύναμης την κλειδώνει στην απουσία οράματος για το μέλλον Η εικόνα των δημοσκοπήσεων μπορεί να ενθουσιάζει την

29

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

αριστερά ή να ενοχλεί το δικομματισμό αλλά το μόνο που δείχνει είναι η απουσία οράματος προς μία κινηματική δημοκρατία αυτοδιαχείρισης70

Ένα άλλο ερώτημα όμως που οφείλουμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι για την ίδια τη δομή των δημοκρατικών -και όχι μόνο τελικά- κομμάτων Χωρίς να αναζητούμε επιχειρήματα για την παντελή άρνησή τους είμαστε υποχρεωμένοι ηθικά να εξετάσουμε την καταστατική τους λειτουργία από τη σκοπιά της λαϊκής βάσης και δικής της άποψης προς την κυβέρνηση Κάποιοι μιλάνε για το τέλος της Μεταπολίτευσης Και τι ακολουθεί Νέος χρονικός προσδιορισμός Το θέμα στην πολιτική δεν είναι τα ονόματα των πολιτικών αρχηγών ή των συνεργατών τους -εδώ στις ΗΠΑ το όνομα δεν παίζει ρόλο

Το πολιτικό σύστημα έχει περάσει σε μία άλλη φάσηmiddot στη μετακινηματική λογική που διέπει τα ελληνικά κόμματα το παιχνίδι πια παίζει στα πρότυπα των ευρωπαϊκών δημοκρατικών κομμάτων Με οργανωτικές δομές που πνίγουν κάθε λαϊκή φωνή των μελών τους στοχεύουν στην άμεση εξόντωση της κινηματικής λογικής-σκέψης

Τα μεγάλα κόμματα -και με τις καταστατικές προτάσεις που ακούγονται στο ΠΑΣΟΚ- διαχειριζόμενα τις πληροφορίες δοσίλογων δημοσιογράφων επιβάλλονται με την επίφαση μιας ψευδότιτλης δημοκρατικής λειτουργίας στα μέλη τους Όλα τα κόμματα ωστόσο διατηρούν τη λενινιστική λογική του laquoκόμματος νέου τύπουraquo Ένα κόμμα όμως Νέου Τύπου71 έχει νόημα μόνο σε καταστάσεις παρανομίας ή ισχυρού κινήματος που πρέπει προστατευτεί από τα δημοκρατικά στοιχεία72

Στις σημερινές όμως συνθήκες -με το κίνημα να περιορίζει την οραματική του διεκδίκηση σε αμυντική-συντεχνιακή στάση στις παλιές κατακτήσεις- το Κόμμα Νέου Τύπου απλά σκοτώνει τη φωνή της βάσης Αν στα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης αυτή η δομή φίμωνε τη φωνή της βάσης στη δημοκρατία τη σκοτώνει Χωρίς όραμα χωρίς επιθυμία για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα οι κομματικές αυτές δομές στοχεύουν απλά και μόνο στον έλεγχο του μέλους Στόχος στο εσωτερικό των νεοτυπικών δημοκρατικών κομμάτων είναι η διατήρηση των ίδιων προσώπων στην εξουσία και ο έλεγχος του κομματικού μηχανισμού εξυπηρέτησης

Αν πραγματικά ήθελαν τα κόμματα μία υγιή βάση στις δομές της τότε θα επέτρεπαν την καταστατικά κατοχυρωμένη αυτοδιαχείρισή τους Μέσα στην αυτοδιαχείριση -με το αυτεξούσιο που προϋποθέτει τούτο και χωρίς ανώτερες φωνές που θα στραγγαλίζουν το αυτονόητο δικαίωμα ανάκλησης των αιρετών θέσεων εφόσον οι εκλεγμένοι δε λειτουργούν σωστά Μόνο μέσα από την ελεύθερη δράση και την επιλογή ή την άμεση ανάκληση κομματικών στελεχών μπορεί ένα κόμμα να παινεύεται ότι εκφράζει τη λαϊκή του βάση Τα όργανα βάσης δεν μπορούν να καθοδηγούνται σε δράσεις με τις οποίες διαφωνούν τα μέλη τους

Η πολιτική δράση δε χτίζεται από τα πάνω με δράση ανεξάρτητη που πηγάζει από ένα όραμα (σχηματικό ή ουτοπικό ρεαλιστικό στο σήμερα και ονειρικό στο μέλλον) Όταν όμως στόχος είναι ο έλεγχος των μελών και το όραμα φθίνει μπροστά στην κατάκτηση της εξουσίας και τη διαχείριση της δημοκρατίας δεν ξέρω τι

70 Βέβαια οι δημοσιογράφοι ως γνήσιοι δημοκράτες βλέπουν άλλες προοπτικές αποπροσανατολίζοντας και συκοφαντώντας τις όποιες αντιδράσεις του κινήματος και εμμένουν στην προπαγάνδιση των σταθερών κυβερνήσεων που επιτρέπει των καλύτερο έλεγχο της δημοκρατίας και της εξυπηρέτησης των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων71 Όλα τα ελληνικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά διατηρούν με όργανα βάσης ανώτερα νομαρχιακά ή συντονιστική τομεακά και περιφερειακά και κεντρική επιτροπική και πολιτικό συμβούλιο72 Εξάλλου το ΚΚΕ χάρη στην οργάνωση αυτή επέζησε από τόσες διώξεις

30

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μπορούμε ακόμα να περιμένουμε παρά την κομματική μετατροπή του Κράτους που φυλακίζει την αιρετική άποψη

Έτσι το άλλο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι ldquoποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη δημοκρατία αυτήrdquo Και εμμένουμε βέβαια στην αριστερά αφού τελικά είναι ο μόνος πολιτικός φορέας της δημοκρατίας που την αντιμάχεται Είναι όμως έτσι Όπως τονίζει και ο Chomsky αν το σημερινό κύμα καταστολής απωθηθεί αν η αριστερά καταφέρει να ξεπεράσει τις αυτοκτονικές τάσεις της και συνεχίσει στο δρόμο των επιτεύξεων των προηγούμενων δεκαετιών το πρόβλημα της οργάνωσης της βιομηχανικής κοινωνίας σε πραγματικά δημοκρατικές γραμμές με δημοκρατικό έλεγχο θα πρέπει να είναι κύριο θέμα προβληματισμού για εκείνους που είναι ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας73

Οι συνδικαλιστικές και κοινωνικές παρεμβάσεις κομμάτων της αριστεράς στην ουσία ακολουθούν πρακτικές βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας Μπορεί να υπάρχουν στηρίγματα ιδεολογικά στην ορθόδοξη πολιτική θεωρία του Μαρξ74 αλλά ουσιαστικά κινούνται στα επικίνδυνα μονοπάτια του δημοκρατικού δάσους των μεταρρυθμίσεων καθιστώντας όμως την ορθόδοξη αριστερά ουσιαστικά ακόλουθο των κατακριτέων πρακτικών της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας

Διαφέρουν βέβαια και εδώ είναι ένας αξιόλογος διαχωρισμός στη μαχητικότητα για κατακτήσεις ή υπεράσπισή τους στις φιλελεύθερες επιθέσεις Η ορθόδοξη αριστερά πιο δυναμική πιο επιθετική και πιο διεκδικητική είναι πρωτοπόρα των διεκδικήσεων εκθέτοντας παράλληλα τις αδυναμίες του συστήματος Ωστόσο δε θα φτάσουμε στη μοιρολατρική αντίληψη ώστε να μιλάμε για μία απλή σημασία της ύπαρξή της αλλά για μια πρωτοπορία που την κρατά διαιτητή στη δημοκρατική διελκυστίνδα της πλειοψηφίας του εξαπατημένου λαού και της μειοψηφίας των οικονομικών εθνικών ή παγκοσμιοποιημένων ελίτ

Από την άλλη η σοσιαλοδημοκρατία διέρχεται τη δική της κρίση ταυτότητας Μέλος εξαρχής του δημοκρατικού παιχνιδιού είδε τον εαυτό της να νικά όσο ακριβώς στηρίζονταν από τη μειοψηφία Έζησε όμως και ήττες όταν η ολιγαρχία στρέφονταν σε συντηρητικότερες λύσεις και πιο συμφέρουσες οικονομικά Όταν το κοινωνικό κράτος καταντούσε δαπανηρό για την ελίτ τότε φιλελεύθερες δυνάμεις (μέσα από αποκάλυψη σκανδάλων) ανέρχονταν στην εξουσία

Και βέβαια η κουβέντα για τη σοσιαλοδημοκρατία δεν οδηγεί παρά στη σκέψη ότι και τούτη είναι ένα γρανάζι που κινεί την ιστορία της αγοράς Στην παρούσα πάντως δημοκρατική μεταμοντέρνα εξέλιξη η σοσιαλοδημοκρατία όφειλε να βρει τον ιδιαίτερό της δρόμο Χωρίς να απεμπολούμε τις ιδιαίτερες κατακτήσεις της σε επίπεδο Κράτους Πρόνοιας βλέπουμε σήμερα να τις εξοστρακίζει στα σύνορα της προεκλογικής παρελθοντολογίας Χωρίς την κρατούσα ανατολικοευρωπαϊκή αριστερή πίεση οι σοσιαλοδημοκράτες ενσωματώνονται όλο και πιο ισχυρά με τους παράγοντες της αγοράς και τη δημοκρατία ξεχνώντας τις ρίζες της -έστω κι αν ήταν απατηλές τελικά

Όσο βέβαια στόχος της είναι μόνο η εξουσία τόσο η κεντρώα πολιτική αντίληψη θα στρέφεται σε δεξιές και οικονομικά ακροδεξιές75 πρακτικές διαχείρισης του συστήματος Έτσι όμως συγχέεται και το παρελθόν της και η δύναμή της με τα δεξιότερα κόμματα αφού πια η διαφοροποίηση είναι δυσδιάκριτη επειδή ακριβώς υπηρετούνται τα ίδια δημοκρατικά οικονομικά συμφέροντα

73 Noam Chomsky όπ σελ 3374 Βλ Μισθός τιμή κέρδος του Μαρξ και γενικότερα την ldquoορθόδοξηrdquo Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ75 πχ νέο ή παλιό φιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης

31

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

Η σοσιαλοδημοκρατία θα μπορούσε να επιτελέσει έναν αξιόλογο ρόλο αν ιδεολογικά στρεφόταν σε μία αντιιμπεριαλιστική ρητορεία Η σύγκρουση με την αμερικάνικη παγκόσμια επιβολή και η προσέγγιση και η συνεργασία με τον αραβικό και τον ευρωπαϊκό κόσμο θα ενίσχυε τη θέση της στο εξουσιαστικό παιχνίδι Κινήσεις φιλειρηνικές και στάσεις αντιπολεμικής πολιτικής όχι μόνο θα δημιουργούσαν συνθήκες ευνοϊκές για τη βελτίωση της πραγματικής δημοκρατίας αλλά θα δημιουργούσε και τους τριγμούς εκείνους που θα προκαλούσαν ndashμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις- τη συνειδητοποίηση του λαού Παράλληλα όμως οι κορώνες αυτές και η επαφή με την τρομοκρατία θα πρόσφεραν στην παγκόσμια δημοκρατία μία άλλη εναλλακτική επιλογή Επιπρόσθετα με την προσπάθεια αυτή να ενταχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η σοσιαλοδημορκατία στο εσωτερικό των κρατών θα μπορούσε να ενισχύσει την προνοιακή στήριξη των πολιτών και πιο δημοκρατικές λύσεις στην υιοθέτηση προτάσεων ακούγοντας τις προτάσεις της λαϊκής βάσης

Το ζήτημα βέβαια είναι αν θέλει η σοσιαλοδημορκατία να ξεφύγει από τη στήριξη που παρέχει στη δημοκρατία Αν οι προαναφερθείσες αντιρρήσεις θα άφηναν ελεύθερο το λαό ή θα τον εγκλώβιζαν σε ακόμα πιο στέρεες αντιλήψεις αφού η Ιστορία μέχρι τώρα απέδειξε μόνο αυτό

Από την άλλη αξίζει να τονίσουμε πως ανθρωπολογικά έχει φανεί ότι κανένα σύστημα δεν πέθανε με μία απλή ή αιματηρή επανάσταση Οι επαναστάσεις απλά τόνιζαν και εξέθεταν τις αδυναμίες του συστήματος Κάθε σύστημα όξυνε τις αντιθέσεις του ώστε η επανάσταση απλά να γίνει ένας μοχλός που τόνιζε την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων προς το βελτίον Η φεουδαρχία σαφώς και ήταν ανώτερη οικονομικά και πολιτιστικά από την αρχαία οικονομία και σκέψηmiddot η σύγχρονη δημοκρατία είναι καλύτερη από τα φεουδαλικά συστήματα Και τούτο είναι απόλυτα λογικά αφού η εξέλιξη είναι σταθερά ανοδική στηριζόμενη στο πλατύσκαλο της ατομικής ιδιοκτησίας που ουσιαστικά οριοθετεί την πρωτόγονη κοινωνία από τη σύγχρονη (παρά τις όποιες διαφορετικές ιστορικές φάσεις των τελευταίων 7-9 χιλιάδων ετών)

Η κατάρρευση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα άλλο μοντέλο είναι μαθηματικά βέβαιη Η σύγχρονή μας δημοκρατία θα γίνει πιο δημοκρατική θα έρθει πιο κοντά στην κοινωνική και την οικονομική της έννοια Ωστόσο το σύστημα αντέχει Έχει όλα εκείνα τα εγγενή στοιχεία που του επιτρέπουν να αφομοιώνει τα γύρω χρώματα και χαμαιλεόντεια να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες ή να δημιουργεί εξελίξεις που τις ελέγχει

Όλα αυτά ίσως δίνουν στον υποψιασμένο αναγνώστη μια μεταφυσική εικόνα Ωστόσο η αστική δημοκρατία -με ότι συνεπάγεται οικονομικά και κοινωνικά για τις λαϊκές μάζες παγκοσμίως- είναι ένας ζωντανός οργανισμός αποτελούμενος από πολλούς εθνικούς ιστούς (με τον εγκέφαλο και την καρδιά στη Δύση και τα άκρα στους λούμπεν τριτοκοσμικούς πληθυσμούς) που απαρτίζονται από τα κύτταρα των αστικών τάξεων Μόνο που κάθε οργανισμός ασθενεί από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Όσο κι αν το σύστημα της αγοράς φαίνεται ισχυρό αυτοάνοσες ασθένειες εμφανίζονται τακτικά (ακραίες αντιθέσεις πείνα πόλεμοι και εξαθλίωση) που τα αντιβιοτικά των μέσων χειραγώγησης και προπαγάνδας δε βοηθούν να καταπολεμηθούν

Αξίζει να θυμηθούμε τον Καστοριάδη76 που τόνιζε ότι για περισσότερο από ένα αιώνα οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κανονικότητα οιονεί φυσικού φαινομένου παράγοντας εξαθλίωση ανεργία παράλογη καταστροφή του πλούτου Βλέποντας λίγο βαθύτερα τις αντιθέσεις αυτές σε οικονομικό επίπεδο διακρίνουμε τη μεγέθυνση του άπορου πληθυσμού -που στέκει ακόμα άβουλη

76 Κορνήλιος Καστοριάδης Η άνοδος της ασημαντότητας Ύψιλον 2000 σελ 56

32

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

μοιρολατρικά- και την ένταση της απελπισίας του Τα στοιχεία εκείνα που διατηρούσαν τη συνοχή του δημοκρατικού κοινωνικού ιστού εκλείπουν

Σε ιδεολογικό επίπεδο βλέπουμε μία ιδεολογική ένδεια ακόμα και στο χώρο της αριστεράς Κόμματα και πολιτικοί φορείς σκέψεων κινδυνεύουν με ιδεολογική ασιτία εξαιτίας της μεταρρυθμιστικής τους πρακτικής αφού τώρα όντας σε άμυνα στηρίζουν αστικές κατακτήσεις χωρίς άλλη πολιτική προώθηση Φιλελεύθερη ιδεολογική ένδεια από την άλλη μηρυκάζει παλιές θεωρίες ως νέες Κινήματα που άλλαξαν τον κόσμο δεν μπορούν πια να αμφισβητήσουν την ολιγαρχία αφού προσαρμόστηκαν στο άρμα της Ακόμα και οι σχηματισμοί της αριστεράς αποκτούν όλο και περισσότερα χαρακτηριστικά λόμπι Μόνο που τα λόμπι και δη τα οικονομικά διαμορφώνουν -με την ανταγωνιστική τους δράση και τα επιθετικά τους συμφέροντα- μία τροχοπέδη της αγοράς

Και φυσικά η ιδεολογική πτώση εμπεριέχεται ή και ξεκινά από το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όπου τα παιδιά ενώ πιστεύουν στην αναγκαιότητα της οικογένειας φτάνουν στον άμορφο αποπροσανατολισμό από τις παραδοσιακές και αδιαμφισβήτητες δημοκρατικές αξίες Και τούτο είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την ολιγαρχία δείχνοντας όμως και τα ετερογενή ιδεολογήματά της επιβάλλει την αμφισβήτηση και την κρίση Η μειοψηφία αναζητά αποκούμπι στην κριτική της πλειοψηφίας και στην αμφισβήτησή της Δημιουργεί μια άμορφη μάζα μαθητών με μόνο κοινό ιδεολογικό γνώρισμα την αμφισβήτηση που άλλοτε γίνεται πολιτική απάθεια και ενίοτε ριζοσπαστικοποίηση ή ανομία -όπως αρέσκονται να τη βαφτίζουν οι εντολοδόχοι δημοσιογράφοι

Θα ήταν όμως λάθος όπως τονίζει και ο Καστοριάδης να πούμε πως η κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών στο σύγχρονο κόσμο σημαίνει πολύ απλά μια απο-αλλοτρίωση μιαν αποδέσμευση ένα άνοιγμα της κοινωνίας προς την ίδια την αμφισβήτηση77 Δεν αμφισβητεί η κοινωνία -ορώσα ως μεταφυσικό στοιχείο- τον εαυτό της αλλά τα μέλη της την αμφισβητούν διαρραγώντας τη συναίνεση Και τούτο φαίνεται από την αδυναμία και την αδιαφορία των κοινωνών της να στηρίξουν τις δομές της Αποδέχονται μόνο όποιες αξίες τους επιβάλλονται διαμορφώνοντάς τις υπό τη σκέπη της αξίας της αμφισβήτησης (προς την οικογένεια το σχολείο τη θρησκεία το Κράτος) και τις εξατομικεύει Εξάλλου όχι μόνο αποκοινωνικοποιείται αλλά το άτομο κατηγορεί την κοινωνία -ή το Κράτος πιο πολιτικά- για τα προβλήματά του

Ας μην ξεχνάμε ότι σε παλαιότερες κοινωνίες η ένταξη στον κοινωνικό ιστό ήταν αξία επιθυμητή Ούτε ο αρχαίος ούτε ο άνθρωπος των Μέσων Χρόνων μπορούσε να δει τον εαυτό του έξω από το την κοινωνία την οποία έκρινε αλλά δεν αμφισβητούσε Την άλλαζε κριτικά χωρίς να την απορρίπτει και την έβλεπε μέσα από μία λογική αντίληψη Ο σημερινός αποκοινωνικοποιητικός ατομικιστικός ωχαδερφισμός αποτελεί μια τελείως αντίθετη έκφραση της κρίσης των δημοκρατικών κοινωνιών που διαλύονται

Βέβαια μέσα στις φάσεις του κινήματος δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που επαναστατικές δράσεις συσπείρωναν την κοινωνία Ήταν όμως όλα μέσα στο πλαίσιο της αντίδρασης Και όσο αναζητούνταν λύσεις διεξόδου αυτές εκφράζονταν μέσα στην ίδια δημοκρατική ζωή που κατηγορούσαν Τέτοια κοινωνικοποίηση εμφανίστηκε στη Γαλλία το rsquo68 και την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ με τα νέγρικα κινήματα και σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά εθνικά κινήματα

η αμφισβήτηση όπλο στον αντι-δημοκρατικό αγώναΣτη δημοκρατία το άτομο ξεγλιστρά μέσα στη συλλογικότητα και αποκτά νόημα

η ύπαρξή του μόνο μέσα από αυτή Η ατομικότητα αλληλεπιδρά στο σύνολο και η

77 Κορνήλιος Καστοριάδης όπ σελ 27

33

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

συλλογική μας αυτονομία -οξύμωρο και διαλεκτικό σχήμα μας ανέκφραστο στη σημερινή δημοκρατία- αμφισβητεί σε κάθε βήμα την κοινωνία Μία κοινωνία χωρίς αμφισβήτηση είναι νεκρή Μία κοινωνία που αντιλαμβάνεται τη θνησιμότητά της αγωνίζεται για το μέλλον της αμφισβητεί αξίες και δομές και ξαναγεννιέται

Ο ατομισμός και ο ωχαδερφισμός μας είναι δημιουργία πυρήνων σε κατάσταση σχάσης Ο σεβασμός όμως πλάι στην αυτόνομη παρουσία μας απειλεί τη θνησιμότητα και λειτουργεί αφοριστικά προς τον ατομισμό Η ελευθερία είναι η ίδια η αμφισβήτηση Κανένα ον δεν μπορεί να αυτονομηθεί και να εξελιχθεί αν δεν αμφισβητήσει τη θνησιμότητά του

Η αμφισβήτηση η δημιουργική δηλαδή σκέψη και η επακόλουθη δράση θα είναι οι τριγμοί στα θεμέλια ενός συστήματος που προβάλει μια εξωραϊσμένη -δημοκρατική- αριστοκρατία Αυτό που τόσο εύλογα αποφεύγεται είναι εκείνο που θέλουμε Η αμφιβολία και η διαφωνία θα δημιουργήσει γενιές που θα ατενίζουν το χάος της άρνησής τους να υποταχθούν αλλά θα είναι δοσμένες στο χάος τούτο και θα δημιουργούν ρομαντικά Από την άλλη η δημοκρατία είναι το ίδιο το χάος που με μανδύα ιδεολογίες αντικοινωνικές και ατομοκεντρικές συγκαλύπτει την ασχήμια και τη μαυρίλα του

Η ρήξη είναι η μόνη διέξοδος από τη δημοκρατία Μία ρήξη που σταδιακά θα κορυφώνεται για να αγγίξει ως συνοδοιπόρους την ελευθερία την ισότητα και την πάντα αναγκαία αμφισβήτηση Πρωτεργάτες σε αυτή τη ρήξη όφειλαν να είναι οι διανοούμενοι -όπως κι αν αυτό εκλαμβάνεται Ωστόσο η κρίση που διέρχεται η κριτική και ο εκφυλισμός της κριτικής και φιλοσοφικής σκέψης πίσω από θρησκευτικά ή άλλα εξουσιαστικά προσωπεία μας οδηγεί στην υποχρέωση να δια-νοούμεθα εμείς Το κάθε άτομο μέσα στη συλλογικότητά του οφείλει να αμφιβάλλει και να κρίνει τα πάντα τις κατεστημένες παραδοσιακά συλλογικές παραστάσεις την αναγκαιότητα θεσμών τις ιδέες για τον κόσμο και το σύμπαν

Η αληθινή δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από διανοούμενους που θα εκλογικεύσουν τον υπαρκτό κόσμο όπως οι δημοκράτες φιλόσοφοι Η δημοκρατία απαιτεί την απενσωμάτωση του ατόμου από το σύστημα και την ενσωμάτωσή του στη συλλογική οντότητα που ονομάζουμε κοινωνία

Μια δημοκρατική κοινωνία δημιουργεί μόνη τους θεσμούς της Το άτομο είναι ενεργό μέλος της συλλογικής συνείδησης και αυτοαμφισβητείται Οδηγεί με την ενεργή του δράση με το δραστήριο έργο του (σε χιαστό σχήμα) σε αμφισβήτηση όλης της δομής και της δράσης Αλλάζει την κενότητα με σκέψη πολιτική και αντικομφορμιστική επηρεάζοντας το σύνολο Γιατί το σύνολο του επιτρέπει να δρα και να αμφισβητεί

Με την αμφισβήτηση συνεχώς στο κέντρο η κοινωνία δε σταματά την εξέλιξή της δεν περιορίζεται σε παραδοσιακές μορφές Οδηγείται προς ένα άγνωστο καθόλου γραμμικό μέλλον του οποίου την κίνηση καμία μαθηματική επιστήμη δε θα μπορεί να προβλέψει Η ανατροπή θα ορίζει κάθε αλλαγή που θα επέρχεται μόνη αβίαστα ή βιαίως Το μέλλον της δημοκρατίας θα είναι χαώδες όπως το χάος είναι απρόβλεπτο επειδή ακριβώς η αμφισβήτηση οδηγεί σε χαώδεις συνειρμούς Εξάλλου η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα αλλά η ίδια η αυτοθέσμιση και η αυτοαξιολόγηση και ο έλεγχος της κοινωνίας

Η αμφισβήτηση -η ρίζα αυτή της δημοκρατίας (στην αρχαία πόλιν και στις μεσαιωνικές πόλεις)- καλλιεργημένη από το φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην αμφισβήτηση της αριστοκρατικής ελληνικής υπεροχής και στον κοινωνικό αγώνα για αλλαγή στο status quo Σήμερα και αύριο μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση των δημοκρατικών ονείρων της κατανάλωσης και της ατομικής κυριαρχίας του κοινωνικού κανιβαλισμού Μπορεί να αναπτύξει μια ιδεολογική αντίληψη ενάντια στη θεσμισμένη κοινωνική παράσταση προτείνοντας συνέχεια συνειδητές αλλαγές

34

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35

Δήμου Χλωπτσιούδη η δημαγωγία της δημοκρατίας

στον κοινωνικό βία που πια να εξυπηρετούν άμεσα την πλειοψηφία Μπορεί γρήγορα να οδηγήσει τη δημοκρατία στο θάνατο

Είναι όμως μία βιωματική και συμμετοχική διαδικασία Μόνο η ενεργή συμμετοχή στην αυτοδιαχείριση και την κοινωνική ανασυγκρότηση θα μπορούσε να οδηγήσει τις μάζες οι οποίες είχαν εξαχρειωθεί από αιώνες ldquoδημοκρατικήςrdquo κυριαρχίας στην πλήρη πνευματική μεταμόρφωση78 Αλλά η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνιστά απειλή για τη δημοκρατία79 Μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την άμεση ενασχόληση με τα πράγματα και αναπτύσσεται με την καθημερινή τριβή καθώς αναζητά τρόπους να αλλάξει τις εσφαλμένες πρακτικές και τους παραδοσιακούς θεσμούς -κατά γενική δημοκρατικά εκτίμηση

Σαφώς και η αμφισβήτηση δε γεννάται με τη γνώση της διανόησης ούτε αποκτάται άπαξ σε κάποιο παιδευτικό κέντροmiddot είναι δημιούργημα της δια-προσωπικής και υπερ-ατομικής διεργασίας για βελτίωση της ζωής μας μέσα από τη δράση και τη βιωματική πράξη συμμετέχοντας σε λαϊκά αντι-δημοκρατικά κέντρα αποφάσεων Η ίδια η πάλη για βελτίωση όταν γίνεται συλλογικά επιβάλλει μόνο τη συλλογική έκφραση της αμφισβήτησης και για το λόγο αυτό -άλλοτε λιγότερο και βραχυπρόθεσμα και άλλοτε περισσότερο ή τοπικά- πάντα έχει επιτυχίες

Η αμφισβήτηση όμως δεν καλλιεργείται μέσα από τη θεοποιημένη τηλεοπτική προβολή πολιτικών αναλύσεων ή ειδήσεων Η άρνηση και η πολιτική ιδέα για αλλαγές αναπτύσσονται στους αγρούς της αγοράςmiddot όχι στο θερμοκήπιο της πλασματικής -και συχνά σκανδαλοθηρικής- δημοσιογραφικά κοινής γνώμης ούτε στο φυτώριο της διαδικτυακής οθόνης των λίγων μορφωμένων και ψαγμένων ή αναζητούντων Η αμφισβήτηση οφείλει να είναι καθημερινή πρακτική κρίσης μέσο στο χρόνο και αγοραία στο χώρο

Να αμφιβάλλεις για όλα80

78 Ρόζα Λούξεμμπουργκ Organizational Questions of the Russian Social Democracy στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpwwwmarxistitsorgarchive luxemburg1904questions-rsdindexhtm79 Noam Chomsky όπ σελ 5680 Κάρολος Μαρξ το κεφάλαιο

35