ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ,

ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

& ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠ/ΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Β΄ ΤΑΞΗ

ΓΕΝΙΚΟΥ

ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

Τόμος 6ος

ΑΡΧΕΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Β΄ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

Τόμος 6ος

Συγγραφείς: Στέλιος Βιρβιδάκης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλης Καρασμάνης, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Χαρινέλα Τουρνά, Δρ. Φιλ., Καθηγήτρια Δ/θμιας Εκπαίδευσης

Επιτροπή κρίσης: Βάσω Κιντή, Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών Ζωή Αντωνοπούλου, Σχολική Σύμβουλος Χριστίνα Σακελλίου, Καθηγήτρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Υπεύθυνη για το Π.Ι.: Χριστίνα Βέικου, Σύμβουλος Π.Ι.

Συνεργάτις: Δέσποινα Μωραΐτου, Δρ. Φιλ., Φιλόλογος αποσπασμένη στο Π.Ι.

Γλωσσική επιμέλεια: Μαιρίτα Κλειδωνάρη

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

& ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Στέλιος Βιρβιδάκης

Βασίλης Καρασμάνης

Χαρινέλα Τουρνά

ΑΡΧΕΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Β΄ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

Τόμος 6ος

Εξώφυλλο:

Ρενέ Μαγκρίτ,

Η ανθρώπινη κατάσταση, 1935.

Η πραγματικότητα και η αναπαρα- γωγή της αναμειγνύονται. Η θά-

λασσα και η αμμουδιά συνεχίζονται στο καβαλέτο, σχεδόν χωρίς δια-

χωριστική γραμμή.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΟΡΑΣΗ

Ομάδα Εργασίας του

Ινστιτούτου Εκπ/κής Πολιτικής

Μετατροπή (Μαριαλένα Ξενάκη)

Επιμέλεια Ρεββέκα Χρουσαλά

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ποια είναι η επιτυχέστερη μορ- φή πολιτικής οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών; Μας φαίνεται αυτονόητο το ότι εί- μαστε πολίτες ενός σύγχρονου κράτους. Προτού καν ενηλικιωθού- με και αποκτήσουμε το δικαίωμα να ψηφίζουμε και να εκλέγουμε τους αντιπροσώπους μας από τους ο- ποίους σχηματίζεται η κυβέρνηση της χώρας, μαθαίνουμε αρκετά πράγματα για τον τρόπο λειτουργί- ας του κράτους μας. Θεωρούμε προφανές ότι κάποια μέλη της κοι- νωνίας μας έχουν την εξουσία να παίρνουν και να εκτελούν σημαντι- κές αποφάσεις, που επηρεάζουν τη ζωή μας σε διάφορους τομείς.

5 / 168

Υπάρχουν όμως ορισμένα βασικά ερωτήματα που δε θα αργήσουν να μας απασχολήσουν, για τη διερεύ- νηση των οποίων θα καταφύγουμε στη φιλοσοφική σκέψη: Γιατί οι άν- θρωποι ζουν σε κράτη σαν το δικό μας; Ποιες μορφές οργάνωσης της κοινωνικής συμβίωσης είναι προτι- μότερες και γιατί; Ποιοι είναι οι κυ- ριότεροι στόχοι της δημιουργίας θεσμών όπως η βουλή, η κυβέρνη- ση, τα δικαστήρια της χώρας; Aπό πού αντλούν την εξoυσία τους αυ- τοί που κυβερνούν και γιατί οι υπό- λοιποι πολίτες οφείλουν να σέβο- νται τις αποφάσεις τους και να τους υπακούουν; Ποιες είναι οι αξίες που πρέπει να προ-στατεύονται σε μια ευνομούμενη πολιτεία; Στη σύντομη διερεύνηση που ακο- λουθεί δεν μπορούμε βέβαια να α- ναλύσουμε σε βάθος και να απα-

6 / 168

ντήσουμε ικανοποιητικά σε όλα αυ- τά τα καίρια ερωτήματα. Θα αρκε- στούμε σε ορισμένες αφετηριακές τοποθετήσεις που μπορούν να δι- ευκολύνουν την περαιτέρω διερεύ- νησή τους.

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Σύνθεση, 1979. Συλλογή Κώστα Ιωαννίδη, Α- θήνα, Χρωματιστά μολύβια και κολάζ σε χαρτί.

7 / 168

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

1. Η ανάγκη συγκρότησης οργα- νωμένων κοινωνιών

Από την αρχαία εποχή οι φιλό- σοφοι περιγράφουν τον άνθρωπο ως “ζώο κοινωνικό”. Η ίδια η επι- βίωση του ατόμου δε θα ήταν δυνα- τή, αν δε συγκροτούνταν κοινωνίες οι οποίες επιτρέπουν την αποτελε- σματική αντιμετώπιση βασικών α- ναγκών. Οι στοιχειώδεις δραστη- ριότητες του ανθρώπου, που απο- βλέπουν στην προστασία του από τις δυνάμεις της φύσης και από τα άγρια ζώα και στην εξασφάλιση τροφής με την καλλιέργεια της γης, το κυνήγι και το ψάρεμα, διευκολύ- νονται σημαντικά από την κοινή,

8 / 169

ομαδική προσπάθεια και τον κατα- μερισμό της εργασίας. Με την πά- ροδο του χρόνου διαμορφώνονται βαθμιαία σταθερές οργανωτικές δομές που αποτελούν τους πυρή- νες ανάπτυξης των πρώτων πόλε- ων και των πρώτων μορφών κρά- τους. Ιδιαίτερα το εμπόριο, η α- νταλλαγή και η διακίνηση αγαθών, δίνει αποφασιστική ώθηση στην ε- ξέλιξη των αστικών κέντρων των διάφορων πολιτισμών της Ασίας, της Μέσης Ανατολής και ιδιαίτερα της Αρχαίας Ελλάδας. Οι άνθρωποι απαρτίζουν κοινωνικές ομάδες, που συνεργάζονται, αλλά και συ- γκρούονται μεταξύ τους, και σιγά σιγά δημιουργούν θεσμούς, που αντανακλούν τις βασικές ηθικές τους αντιλήψεις και καθιστούν δυ- νατή τη διακυβέρνησή τους και τη συστηματική επιδίωξη των στόχων

9 / 169

τους. Ο σημαντικότερος ίσως από αυτούς τους θεσμούς είναι το δί- καιο, το σύνολο των κανόνων οι ο- ποίοι ρυθμίζουν με τρόπο υποχρεω- τικό τις σχέσεις των μελών μιας ορ- γανωμένης κοινωνίας. Σε κάθε περί- πτωση, οι οργανωμένες κοινωνίες χρειάζεται να αντιμετωπίσουν τους διάφορους εξωτερικούς κινδύνους, να αξιοποιήσουν σωστά τους υ- πάρχοντες πόρους, που είναι συ- νήθως ανεπαρκείς, και να εξυπηρε- τήσουν όσο γίνεται καλύτερα τα συμφέροντα των μελών τους, να αποφύγουν ή έστω να διευθετή- σουν ειρηνικά τις ενδεχόμενες με- ταξύ τους αντιπαλότητες και να προάγουν την ευημερία τους σε κάθε επίπεδο. Από τις πρώτες φά- σεις της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης τίθεται το πρόβλημα της εξουσίας, της επιβολής κά-

10 / 169

ποιων ατόμων ή ομάδων πάνω σε άλλους. Στον ευρωπαϊκό πολιτισμό ο σοβαρός