ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ15ος - 16ος αιώνας

Οι Ανακαλύψεις

Κύρια σημεία της ενότητας

1. Τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις

2. Τα εξερευνητικά ταξίδια

3. Η γέννηση ενός Νέου Κόσμου

4. Η Ευρώπη και ο Νέος Κόσμος

1. Τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις

Κίνητρα

Οικονομικά

Πολιτικά

Θρησκευτικά

Επιστημονικά

Το ταξίδι του Μάρκο Πόλο προς την Κίνα.

Λεπτομέρεια από ισπανικό χάρτη του 14ου αι (Μαδρίτη, Ναυτικό Μουσείο).

Τα πλούτη της Ασίας

Υπάρχουν επίσης πολλά ακριβά καρυκεύματα διαφόρων ειδών…… Το χρυσάφι βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες , το ίδιο και οι πολύτιμοι λίθοι. Πραγματικά είναι αξιοθαύμαστο πόσο φθηνά είναι το χρυσάφι και τα άλλα πανάκριβα προϊόντα στα νησιά αυτά. Μόνο που το ταξίδι είναι πάρα πολύ μακρινό και επικίνδυνο».

Από το «Βιβλίο των Θαυμάτων» του Μάρκο Πόλο

«Στο νησί αυτό, καθώς και στα άλλα γύρω δεν υπάρχει φυτό που να μην ευωδιάζει και να μη χρησιμεύει σε κάτι , όπως η αλόη για να αρκεστούμε σ΄ αυτήν.

Ο τρίτος λόγος ήταν ότι θα έστελλε τους άνδρες του με σκοπό να πληροφορηθεί μέχρι πού έφθανε η δύναμη των απίστων. Ο τέταρτος λόγος υπήρξε ο εξής: θα ήθελε να μάθει αν σ’ εκείνες τις περιοχές υπήρχαν μερικοί ηγεμόνες χριστιανοί αρκετά ισχυροί για να τον βοηθήσουν εναντίον των απίστων. Ο πέμπτος λόγος ήταν η μεγάλη του επιθυμία να συντελέσει στην ενίσχυση της χριστιανικής πίστης και να οδηγήσει στο χριστιανισμό όλες τις ψυχές που ήθελαν να σωθούν»

Gomes Eanes de Azurara, Χρονικά της ανακάλυψης και κατάκτησης της Γουινέας, 1543

Οι Στόχοι του Ερρίκου Θαλασσοπόρου

«Ήθελε να μάθει ποιες χώρες υπήρχαν πέρα από τα Κανάρια νησιά και από το ακρωτήριο Μπαγιατόρ. Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι αν σ’ αυτές τις χώρες βρίσκονταν χριστιανικοί πληθυσμοί ή κάποια λιμάνια που μπορούσαν να τα πλησιάσουν χωρίς κίνδυνο, θα μπορούσαν να φέρουν στο βασίλειο πολλά και φθηνά προϊόντα.

Οι Προϋποθέσεις

Αντίληψη για τη σφαιρικότητα της γης

Τεχνολογικές καινοτομίες στη ναυσιπλοΐα

Τεχνικά μέσα για τον προσανατολισμό των ναυτικών

Αστρολάβος του 15ου αιώνα Παλιά κινέζικη πυξίδα.

Λαϊκό Αρχαιολογικό Μουσείο Πεκίνου

Χαρακτηριστικός τύπος καραβέλας

Μέσα ναυσιπλοΐας

Ο ναυτικός χάρτης

Ο πιο ενημερωμένος ίσως χάρτης του τέλους του 15ου αιώνα συντάχτηκε στη Λισσαβόνα και ανέφερε επίσημα τις ανακαλύψεις των Πορτογάλων θαλασσοπόρων. Σε ό,τι αφορά στις περιοχές πέρα από την Ινδία, βασίστηκε στις πληροφορίες του Πτολεμαίου, αλλά παρουσιάζει με ακρίβεια το σχήμα της Αφρικής και σκιαγραφεί επίσης τις ακτές της Βραζιλίας, που κατέκτησε για λογαριασμό της Πορτογαλίας ο Πέντρου Καμπράλ το 1500, καθώς και τις ανακαλύψεις του Κολόμβου στις Δυτικές Ινδίες. Ο χάρτης αυτός, καθώς αποτελούσε κλειδί για θησαυρούς και για εμπορικές προοπτικές, φυλαγόταν ζηλότυπα, αλλά όχι πάντα με επιτυχία. Αυτό το αντίτυπο πουλήθηκε το 1502 για 12 χρυσά σε πράκτορα του δούκα της Φεράρας.

Παγκόσμιος χάρτης, μέσα 15ου αι..

Έχει συνταχθεί πάνω σε ένα δίκτυο

από γραμμές ανεμολογίου κατά τον

τρόπο ενός χάρτη πορτολάνας.

Χρησιμοποιώντας τις πιο

πρόσφατες πληροφορίες, δίνει ένα

ακριβές περίγραμμα της Μεσογείου

και αντανακλά τις πρώτες

ανακαλύψεις των Πορτογάλων

εξερευνητών, αποδίδοντας τις

βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής.

Στο εσωτερικό, ο χαρτογράφος

δείχνει την έρημο Σαχάρα και τους

ποταμούς Νείλο και Νίγηρα

Ο ναυτικός χάρτης

Ο ναυτικός χάρτης

2. Τα εξερευνητικά ταξίδια

Βάσκο ντε Γκάμα

Η ανακάλυψη της Αμερικής

Παρασκευή 26 Οκτωβρίου (1492).

«Από εδώ που έχουμε αγκυροβολήσει θα βάλω πλώρη για την Κούβα. Αν κρίνω από τις πληροφορίες των Ινδιάνων ότι το νησί αυτό έχει μεγάλη έκταση και είναι προικισμένο με αφθονία χρυσού και πολύτιμων λίθων, πρόκειται σίγουρα για την Ιαπωνία».

Από το Ημερολόγιο Καταστρώματος του Χριστόφορου Κολόμβου, 1492

Ο Κολόμβος ξεκινά από το Πάλος. Αριστερά του ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα.

Η ανακάλυψη της Αμερικής

Ο Κολόμβος αντικρίζει τον Νέο Κόσμο.

Η ανακάλυψη της Αμερικής

Ο Κολόμβος στον Νέο Κόσμο.

Ο θρίαμβος του Κολόμβου

Ο Κολόμβος παρουσιάζει στους βασιλείς της Ισπανίας Φερδινάνδο και Ισαβέλλα ιθαγενείς της Αμερικής

(Μωσαϊκό, Σεβίλλη, Πλατεία της Ισπανίας)

Ο πρώτος περίπλους της γης από τον Φερδινάνδο Μαγγελάνο

(1519-1522)

Από τα προβλήματα του ταξιδιού…

«Την Τετάρτη, 28 Νοεμβρίου του 1520 ξεμπουκάραμε από εκείνο το στενό και βουτήξαμε στη θάλασσα του Ειρηνικού. Περάσαμε τρεις μήνες χωρίς να βάλουμε στο στόμα μας φρέσκια τροφή κανενός είδους. Τρώγαμε γαλέτα που μόνο γαλέτα δεν ήταν πια αλλά σκόνη με χούφτες σκουλήκια που είχαν φάει το καλύτερο. Μύριζε διαολεμένα ποντικοκάτουρο. Και πίναμε νερό κιτρινισμένο και μουχλιασμένο από την πολυκαιρία συμπληρώνοντας τη διατροφή μας με τα λουριά από βοδινά δέρματα (…) του μεγάλου καταρτιού. Βάζοντας τα να μουσκέψουν στη θάλασσα τέσσερις πέντε μέρες και αφήνοντάς τα μετά λίγο πάνω στα κάρβουνα δεν ήταν κι άσχημη τροφή».

Αντόνιο Πιγκαφέτα, 'Μαγγελάνος, Το πρώτο ταξίδι γύρω από τον κόσμο', εισαγωγή-μετάφραση Ν. Πρατσίνης, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα 1999, σελ. 78.

3. Η γέννηση ενός Νέου Κόσμου

Βίαιη κατάκτηση νέων χωρών

Εξαφάνιση προκολομβιανών πολιτισμών στην Αμερική

Διανομή των αποικιών μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας με τη Συνθήκη της Τορντεζίλας (1494)

Προσθήκη Ολλανδίας, Αγγλίας και Γαλλίας στους διεκδικητές των αποικιών από το τέλος του 16ου αιώνα

Τα όρια του κόσμου με βάση τη Συνθήκη της Τορντεζίλας (1494)

Η Αμερική και οι ιθαγενείς πληθυσμοί της

Οι πρώτοι Ευρωπαίοι

εξερευνητές και κατακτητές

που έφτασαν στην κεντρική

και νότια Αμερική καθώς και

οι κυριότεροι αυτόχθονες

λαοί που ζούσαν στην περιοχή

Ο ειρηνικός χαρακτήρας των Ινδιάνων και η απάνθρωπη συμπεριφορά των κατακτητών

«Ενώ οι Ινδιάνοι είχαν φιλικά αισθήματα, οι Ευρωπαίοι εισέβαλαν στις περιοχές της Αμερικής σαν πεινασμένοι λύκοι. Οι λόγοι για τους οποίους σκοτώθηκαν τόσο πολλοί ιθαγενείς είναι οι εξής: Πρώτο γιατί οι Ευρωπαίοι που έφτασαν εδώ, είχαν την πεποίθηση ότι, επειδή οι ντόπιοι δεν πίστευαν στη χριστιανική θρησκεία, νομιμοποιούνταν να τους σκοτώνουν ή να τους αιχμαλωτίζουν… Δεύτερο, οι ιθαγενείς αυτοί ήταν οι πιο ήσυχοι και πιο ειρηνικοί άνθρωποι του κόσμου, εντελώς άοπλοι. Τρίτο, πρέπει να σημειωθεί ότι η πλειονότητα αυτών που έχουν έρθει εδώ από την Ισπανία είναι ληστές. αποβράσματα της κοινωνίας, συρφετός κακοποιών».

Από τη Σύντομη Αναφορά για την καταστροφή των Δυτικών Ινδιών, 1552, του Επισκόπου Βαρθολομαίου Λας Κάζας (Las Casas)

Η δημογραφική εξέλιξη του ιθαγενούς πληθυσμού της Κεντρικής Αμερικής

Μια ματιά στους προκολομβιανούς πολιτισμούς

Αστεροσκοπείο των Μάγια. Οι λαοί της προκολομβιανής Αμερικής και ιδίως οι Μάγια είχαν ασχοληθεί συστηματικά με τη μελέτη του ουρανού και των άστρων. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι είχαν προσδιορίσει με μεγάλη ακρίβεια το ηλιακό έτος και χρησιμοποιούσαν ένα ημερολόγιο που ήταν ακριβέστερο από αυτό που χρησιμοποιούνταν στην Ευρώπη έως το 1582.

Η κεντρική πλατεία τελετών της πρωτεύουσας των Αζτέκων Τενοτστιτλάν.

Οι Ίνκας

Οι κονκισταδόρες

Η δολοφονία του Μοντεζούμα, αυτοκράτορα των Αζτέκων. Ο Μοντεζούμα δολοφονήθηκε από τα στρατεύματα του Κορτές, το 1520. Στη συνέχεια, το πτώμα του ρίχτηκε σε ένα κανάλι, όπως δείχνει η απεικόνιση

Και τα θύματά τους…….

Η απόβαση του Κορτές στο Μεξικό. Αξίζει να επισημανθεί η βαριά θωράκιση των ανδρών του Κορτές, ο επίσης βαρύς οπλισμός τους καθώς και το ότι χρησιμοποιούν ιθαγενείς για τη μεταφορά των εφοδίων τους (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

Οι Αζτέκοι περιγράφουν μια επιδημία πανούκλας

«Όταν οι Ισπανοί εγκατέλειψαν την πόλη του Μεξικού και πριν κάνουν άλλα σχέδια για να μας επιτεθούν ξανά, έπεσε ανάμεσά μας μια μεγάλη αρρώστια, η πανούκλα. Μας σάρωσε σκοτώνοντας τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Τα σώματα πολλών άλλων καλύφθηκαν με πληγές … πολλοί πέθαναν από την αρρώστια και πολλοί άλλοι από την πείνα, καθώς δεν υπήρχε κανείς ζωντανός για να τους φροντίσει … πολλοί είχαν τα πρόσωπά τους παραμορφωμένα, άλλοι είχαν σημάδια που τους έμειναν για πάντα. Άλλοι έχασαν την όρασή τους, έμειναν τυφλοί» .

Φλωρεντινός Κώδικας,

Ιστορία της κατάκτησης, γραμμένη το 1550 από Αζτέκους, για τον μοναχό Μπερναρντίνο ντε Σαχαγκούν.

4. Η Ευρώπη και ο Νέος Κόσμος

Μετατόπιση κέντρου ευρωπαϊκής οικονομίας στον Ατλαντικό και τη Βόρεια Θάλασσα

Ανάπτυξη νέων λιμανιών σε βάρος της Βενετίας και της Γένουας

Εισαγωγή πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

Αύξηση εμπορικών και τραπεζικών συναλλαγών

Εντατική εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των αποικιών

Επιβολή της αρχής των άνισων ανταλλαγών

Α. Οικονομικές συνέπειες:

Οι οικονομικές συνέπειες σε γραφικές απεικονίσεις

Άνοδος της αστικής τάξης στην Ευρώπη

Υπανάπτυξη και φτώχεια στις αποικίες από την υπερεκμετάλλευση των ιθαγενών και την έξαρση της δουλείας

Β. Κοινωνικές συνέπειες:

Ένας Ισπανός αξιωματούχος, ξαπλωμένος στο κρεμαστό κρεβάτι του, υπηρετείται από Ινδιάνους που έχουν συλληφθεί αιχμάλωτου (Παρίσι, Εθνική

Βιβλιοθήκη).

Η περιγραφή των πρώτων αφρικανών δούλων από έναν Πορτογάλο

«Ποια καρδιά μπορεί να είναι τόσο σκληρή που να μη νιώσει οίκτο βλέποντας αυτή τη συνοδεία; (…) Μερικοί είχαν τα κεφάλια τους σκυμμένα και τα πρόσωπα λουσμένα στα δάκρυα, κοιτώντας ο ένας τον άλλον· άλλοι στέκονταν στενάζοντας με πόνο, κοιτώντας ψηλά τον ουρανό. (…) Κάθε φορά που έβαζαν χώρια τους γιους, όταν αυτοί έβλεπαν τους πατέρες τους αλλού, σηκώνονταν με μεγάλη ορμή και έτρεχαν κοντά τους. Οι μητέρες έσφιγγαν τα άλλα παιδιά στην αγκαλιά τους και έπεφταν μαζί τους κάτω, αψηφώντας τα κτυπήματα που δέχονταν, φτάνει μόνο να μην τους τα έπαιρναν (…)».

Κόμης Εάνες ντε Ζουράρα, βιογράφος του Ερρίκου του Θαλασσοπόρου.

Γ. Πολιτισμικές συνέπειες:

Κλονισμός προκαταλήψεων και αξιών του παρελθόντος

Ανάπτυξη επιστημονικών κλάδων

(Γεωγραφία, Αστρονομία, Ζωολογία, Βοτανική, Εθνολογία κ.ά.)

Απαξιωτική αντιμετώπιση και καταστροφή ιθαγενών πολιτισμών

Οι Ευρωπαίοι μαθαίνουν για τον υπόλοιπο κόσμο

Αλλά οργανώνουν τον κόσμο με κέντρο την Ευρώπη…

Η πρώτη χριστιανική λειτουργία στα νησιά Μπαχάμες της Καραϊβικής.

Εκμεταλλευτηκαν οικονομικά τις περιοχές που κατέλαβαν.

Θέλησαν να διαδώσουν, συχνά με τη βία, και τη θρησκεία τους

Επέβαλαν τη γλώσσα, τον τρόπο διοίκησης και τα έθιμά τους, περιφρονώντας τις συνήθειες και τις αντιλήψεις των ιθαγενών

Ο Βεσπούτσι αναφέρεται στην «ανηθικότητα»

των ιθαγενών της Αμερικής

«Όλοι αυτοί κυκλοφορούν γυμνοί όπως ήρθαν στη γη, χωρίς να ντρέπονται καθόλου. Κι αν έπρεπε να σας διηγηθώ πόσο λίγο ντρέπονται, θα έπρεπε να αρχίσω να λέω απρέπειες, γι’ αυτό είναι καλύτερα να σιωπήσω».

Αμέρικο Βεσπούτσι, 'Ο Νέος Κόσμος, Επιστολές προς τον Λαυρέντιο των Μεδίκων',

Και ο αντίλογος…«Η Εξοχότητά του θα πρέπει να ξέρει ότι βρήκαμε τις χώρες αυτές σε μια κατάσταση, όπου δεν υπήρχαν κλέφτες, κακοί άνθρωποι ή αργόσχολοι. Εμείς μεταμορφώσαμε αυτούς τους ντόπιους που έχουν τόση σοφία και διαπράττουν τόσο λίγα εγκλήματα. Τότε δεν υπήρχε καθόλου κακό, αλλά τώρα δεν υπάρχει τίποτα καλό».

Μάντσιο Σιέρρα, κονκισταδόρ στην υπηρεσία του Πιθάρο,

Έκθεση προς τον βασιλιά της Ισπανίας, 1589.