1

H Λακωνία

O Νοµός

Ο Νοµός Λακωνίας είναι ο νοτιότερος της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Έχει συνολικό πληθυσµό

γύρω στις 100.000 κατοίκους µε το µεγαλύτερο µέρος αυτών να είναι αγροτικός. Συνορεύει

προς Βορρά µε την Αρκαδία και προς ∆υσµάς µε τον Νοµό Μεσσηνίας. Ανατολικά βρέχεται

από το Μυρτώο Πέλαγος ενώ Νότια του απλώνεται ο Λακωνικός Κόλπος. Στον Νοµό

υπάγεται η Ελαφόνησος αλλά όχι και τα Κύθηρα παρά το γεγονός ότι βρίσκονται Νότια της

Λακωνίας.

Ως αγροτικός νοµός, η Λακωνία είναι ονοµαστή για το λάδι που παράγει, το οποίο µαζί µε τα

εσπεριδοειδή και τα κηπευτικά αποτελούν τις κύριες παραγωγές του. Πρόκειται για ένα Νοµό

όπου το χαρακτηρίζει µεγάλη ποικιλία ως προς τη φυσική του διαµόρφωση, συνδυάζοντας

εκπληκτικά ορεινά τοπία, µε µοναδικά διαµορφωµένα παράλια. Λαµβάνοντας υπόψη και τη

δυναµική παρουσία στον ιστορικό χάρτη της χώρας, η Λακωνία είναι σπαρµένη κυριολεκτικά

µε µνηµεία και αποµεινάρια του παρελθόντος, στοιχείο που την καθιστά ένα σηµαντικό

τουριστικό πόλο. Η ήπια τουριστική ανάπτυξη και οι εξαιρετικές προτάσεις για τις διάφορες

µορφές εναλλακτικού τουρισµού, µοιάζουν να δίνουν στη Λακωνία κυριολεκτικά νέα

δυναµική. Έτσι λίγα χρόνια µετά τη ΦΑΡΜΑ, το δηµοφιλές ριάλιτυ που παρουσίασε το ΜEGA

CHANNEL και το οποίο γυρίστηκε στην περιοχή της Σελλασίας, βορείως της Σπάρτης, φέτος

[2006] ο γνωστός σκηνοθέτης Μανούσος Μανουσάκης γύρισε την γνωστή και επιτυχηµένη

σειρά "Κρυφά Μονοπάτια" σε πολλά σηµεία της Λακωνίας αναδεικνύοντας µε ένα µοναδικό

τρόπο τη σύνθετη φυσιογνωµία του Νοµού.

Στόχος της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λακωνίας είναι ο Τουρισµός να αναπτυχθεί

δηµιουργικά και χωρίς τα σφάλµατα που παρατηρήθηκαν σε άλλες περιοχές και να

αναδειχθεί ως ο νέος πυλώνας Ανάπτυξης και Οικονοµίας του Νοµού.

Πρόσβαση

Η Λακωνία, αν και Νοτιότερος Νοµός της Ηπειρωτικής Ελλάδας, δεν απέχει πολύ από την

Αθήνα. Με ΙΧ η απόσταση Αθήνας - Σπάρτης καλύπτεται σε 2 ώρες και 45΄ µέσω της νέας

Εθνικής Οδού Αθήνας - Τρίπολης, της οποίας την συνέχεια προς Καλαµάτα παρακάµπτουµε

για να µπούµε στο δρόµο Τρίπολης - Σπάρτης. Η διαδροµή αυτή είναι ιδιαίτερα καλή και

διαθέτει αρκετά σηµεία στα οποία ο ταξιδιώτης µπορεί να σταµατήσει για φαγητό.

2

Ως συνέχεια αυτού του άξονα, ο δρόµος από την Σπάρτη και έως το Γύθειο είναι εξίσου καλός

ενώ το υπόλοιπο εντός του Νοµού δίκτυο είναι το κλασσικό επαρχιακό δίκτυο που συνδέει

µικρότερες πόλεις και χωριά. Οι διαδροµές που περιλαµβάνουν παλαιότερα και πιο σύγχρονα

κοµµάτια, ανταµείβουν τον ταξιδιώτη µε ένα διαρκώς εναλλασσόµενο τοπίο.

Στη Σπάρτη, καρδιά και κέντρο του Νοµού, µπορεί επίσης ο επισκέπτης να φτάσει µέσω

Ταϋγέτου από την Καλαµάτα. Πρόκειται για µια διαδροµή που έχει σηµαντικό βαθµό

δυσκολίας, δεν παύει ωστόσο να είναι από τις πλέον όµορφες ορεινές διαδροµές

πανελλαδικά. Ιδιαίτερη προσοχή σαφώς χρειάζεται κατά τους χειµερινούς µήνες. Από την

Μεσσηνία µπορείς να εισέλθεις στη Λακωνία µέσω Μάνης, στο Νότιο άκρο του Νοµού - από

την "αποσκιερή" [∆υτική] Μάνη στην "προσηλιακή" [Ανατολική] Μάνη. Άλλη µια

εναλλακτική "είσοδος" στην Λακωνία είναι από τα ανατολικά παράλια και προς τον Νότο µε

κατεύθυνση προς τον Κοσµά και τις Καριές ή το Γεράκι. Σε αυτό το κοµµάτι υπάρχουν

αρκετές εναλλακτικές διαδροµές που συνιστώνται σε αυτούς που λειτουργούν ως περιηγητές,

επιζητώντας µια ουσιαστική γνωριµία µε τον τόπο.

Για τους ταξιδιώτες που επιλέγουν το ΚΤΕΛ, υπάρχουν πολλά καθηµερινά δροµολόγια που

συνδέουν την Αθήνα µε τις πόλεις της Λακωνίας, Σπάρτη, Γύθειο, Αρεόπολη, Γερολιµένα

καθώς επίσης Νεάπολη και Μονεµβασία. Λιγότερο συστηµατική σύνδεση υπάρχει µεταξύ

Σπάρτης και Πάτρας καθώς επίσης και Σπάρτης - Θεσσαλονίκης. Καθηµερινή τέλος είναι η

σύνδεση µέσω ΚΤΕΛ Σπάρτης - Τρίπολης και Σπάρτης - Καλαµάτας µέσω Ταϋγέτου. Το καλό

δίκτυο των δροµολογίων του ΚΤΕΛ θα σας εξυπηρετήσει στις εντός του Νοµού µετακινήσεις

σας µε τον καλύτερο τρόπο.

Από τον Πειραιά ο επισκέπτης µπορεί να έρθει στη Λακωνία µε Ιπτάµενο ∆ελφίνι κατά τη

διάρκεια των καλοκαιρινών µηνών καί ειδικότερα στο Γέρακα καί στη Μονεµβάσια.

Στα δυο βασικά λιµάνια του Νοµού, το Γύθειο καί την Νεάπολη οι κάτοχοι σκαφών θα βρουν

σταθµούς ανεφοδιασµού και καύσιµα. Το Γύθειο συνδέεται µε τα Κύθηρα καί την Κρήτη ενώ

υπάρχει σύνδεση Νεάπολης καί Κυθήρων.

ΚΤΕΛ ΣΠΑΡΤΗΣ: 2731026441

ΚΤΕΛ ΑΘΗΝΑΣ: 2105124913

ΚΤΕΛ ΓΥΘΕΙΟΥ: 2733022228

ΛΙΜΕΝΑΡΧΕΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ: 2104124585

ΛΙΜΕΝΑΡΧΕΙΟ ΓΥΘΕΙΟΥ: 2733022262

ΛΙΜΕΝΑΡΧΕΙΟ ΝΕΑΠΟΛΗΣ: 2734022228

ΛΙΜΕΝΑΡΧΕΙΟ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ: 2732061266 / ΙΠΤ. ∆ΕΛΦΙΝΙΑ:2732061219

3

Ιστορία

Η Λακωνία αποτελεί ένα από τα µεγάλα ιστορικά και πολιτιστικά Κέντρα της Ελλάδας. Με

αρκετά ίχνη ανθρώπινης παρουσίας ήδη από την προϊστορική εποχή, η περιοχή γνωρίζει την

πρώτη µεγάλη της ανάπτυξη κατά την µυκηναϊκή εποχή. Η αρπαγή της Ωραίας Ελένης και ο

πρωταγωνιστικός ρόλος του Σπαρτιάτη Βασιλιά Μενελάου στα Οµηρικά Έπη αντανακλούν

τον πρωταγωνιστικό ρόλο της περιοχής στα "Ελληνικά πράγµατα". Ο θολωτός τάφος του

Βαφειού, και τα συγκροτήµατα της Πελλάνας και του Μενελαίου είναι δείγµατα της περιόδου

αυτής. Γύρω στα 1100 π.Χ. οι ∆ωριείς καταλήγουν στην κοιλάδα της Λακωνίας για να δώσουν

µια νέα δυναµική στην περιοχή. Η Σπάρτη σταδιακά αναπτύσσεται περιλαµβάνοντας

διάφορα στρατηγικά σηµεία εντός του σηµερινού Νοµού και αργότερα και εκτός αυτού.

Η κατάκτηση µέσω των Μεσσηνιακών Πολέµων της Μεσσηνίας και η δηµιουργία αποικιών σε

όλη την Μεσόγειο, µετέτρεψαν την Σπάρτη σε µεγάλο κέντρο που πρωτοστατούσε στις

εξελίξεις. Η εισβολή των Περσών ενώνει στην πρώτη της φάση τους Έλληνες. Αν και οι

Σπαρτιάτες δεν έλαβαν µέρος στη µάχη του Μαραθώνα, έπαιξαν στον συνολικότερο αγώνα

πρωταγωνιστικό ρόλο µε αποκορύφωµα την Μάχη των Θερµοπυλών. Οι Πελοποννησιακοί

Πόλεµοι που θα ακολουθήσουν θα αποτελέσουν και το αποκορύφωµα της διαµάχης µεταξύ

Αθήνας και Σπάρτης, η οποία και τελικά θα επικρατήσει το 404 µ.Χ. Η αποστολή στρατού

στην Μικρά Ασία, οι εσωτερικές διαµάχες και αντιπαλότητες, οι νοµοθετικές ρυθµίσεις είναι

µερικοί από τους παράγοντες που έβαλλαν το προφίλ της Σπάρτης και την οδήγησαν έως την

συντριβή της από τους Θηβαίους στην µάχη των Λεύκτρων.

Τόσο κατά τη διάρκεια της επικράτησης στον Ελλαδικό χώρο των Μακεδόνων αλλά και

αργότερα στους ελληνιστικούς χρόνους, η Σπάρτη θα περιοριστεί και θα αποµονωθεί. Παρά

κάποια διαλλείµατα κατά τα οποία η Σπάρτη θα ανακτήσει την χαµένη της αίγλη [όπως µε

τον Κλεοµένη τον Γ΄] η πόλη φαίνεται να χάνει οριστικά τον σηµαίνοντα ρόλο της. Η

επικράτηση των Ρωµαίων θα σηµάνει µια µακρά περίοδο άνθησης και ηρεµίας για την

Σπάρτη και όλους τους οικισµούς της στην Λακωνία, γεγονός που θα διακόψουν µόνον οι

εισβολές βαρβάρων.

Η έλευση του Χριστιανισµού και η δηµιουργία νέων κέντρων [όπως η Μονεµβασιά τον 6ο αι.

µ.Χ.] βάζει την Λακωνία σε νέα τροχιά. Εµβληµατική είναι η θέση και η δράση του Οσίου

Νίκωνος του Μετανοείτε στα τέλη του 10ου αιώνα. Η Φραγκοκρατία θα αφήσει έντονα τα

σηµάδια της στο Νοµό µε τη δηµιουργία των κάστρων του Γερακίου, της Μονεµβασίας και

του Μιστρά. Το πέρασµα αυτών των κέντρων στα χέρια των βυζαντινών Παλαιολόγων θα

σηµατοδοτήσει µια νέα εποχή άνθησης για την περιοχή µε τον Μιστρά να λειτουργεί ως

κέντρο και την Μονεµβασιά ως επίνειο. Η ακµή αυτή θα λάβει τέλος αρχικά µε την πτώση της

4

Κωνσταντινούπολης και εν συνεχεία την κατάκτηση του ίδιου του Μιστρά από τον Μωάµεθ

τον Β΄ το 1460.

Η Τουρκοκρατία ήταν µια δύσκολη περίοδος για την Λακωνία η οποία ωστόσο κατάφερε να

κρατήσει σε αρκετά σηµεία την ανεξαρτησία της. Η κατά περιόδους σύµπραξη µε συµµάχους

ενάντια στους Τούρκους έδωσε αποτελέσµατα στον Αγώνα τα οποία έγιναν πιο ουσιαστικά

από την στιγµή που στις 17 Μαρτίου του 1821 οι Μανιάτες ύψωσαν το λάβαρο της

Επανάστασης στην Αρεόπολη. Με την ίδρυση του Νεοελληνικού Κράτους, η Λακωνία µπαίνει

σε νέα τροχιά. Τα ορεινά κέντρα ατονούν, η νέα Σπάρτη θα κτιστεί µε διάταγµα του Όθωνα

και µε Βαυαρούς αρχιτέκτονες το 1843, ενώ η Λακωνία θα περάσει για πολλές δεκαετίες

περίοδο δοκιµασίας και χαµηλής ανάπτυξης µε αποκορύφωµα φυσικά την σκληρή περίοδο

του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου. Οι δύσκολες συνθήκες θα οδηγήσουν µαζικά τους Λάκωνες

στην µετανάστευση η οποία συνεχίστηκε έως και το 1960. Ωστόσο ο 20ος αιώνας συνολικά

έδωσε νέες δυνατότητες στον Νοµό ο οποίος κατάφερε να δηµιουργήσει ένα έντονο στίγµα

και να ανακτήσει αρκετό από το χαµένο έδαφος.

Κλίµα

Ως νοτιότερος Νοµός της Ηπειρωτικής Ελλάδας, η Λακωνία διαθέτει αυτό που

χαρακτηρίζεται ως τυπικό Μεσογειακό κλίµα. Ο Χειµώνας είναι σε γενικές γραµµές ήπιος µε

το χιόνι να ντύνει τις κορυφές του Ταϋγέτου και σπάνια να φτάνει έως την κοιλάδα του

Ευρώτα. Οι Λάκωνες θεωρούν µάλιστα πιο κρύες τις ηµέρες εκείνες που και τα δύο βουνά -

Ταΰγετος και Πάρνωνας - είναι χιονισµένα, ενώ το κλίµα στα νότια είναι σαφώς πολύ πιο

ήπιο. Η Λακωνία είναι ένας Νοµός πλούσιος σε νερά και οι βροχοπτώσεις στις πεδινές

περιοχές κατά τη διάρκεια του χειµώνα είναι ένα φαινόµενο που δεν σπανίζει. Από Νοέµβριο

έως και Φεβρουάριο είναι η περίοδος συγκοµιδής των πορτοκαλιών και των ελιών, ιδανική

για όσους ο τουρισµός ταυτίζεται µε τον αγροτουρισµό.

Η Άνοιξη είναι αναµφίβολα η ωραιότερη περίοδος για την Λακωνία, µε τον καιρό να γίνεται

πιο ξηρός και την ηλιοφάνεια να κάνει την Φύση να πάλλεται στους ρυθµούς της

αναγέννησης. Οι πορτοκαλεώνες ανθίζουν και ένα µεθυστικό άρωµα γεµίζει τον αέρα ενώ η

άγρια βλάστηση και τα αγριολούλουδα δηµιουργούν ανεπανάληπτα σκηνικά.

Το καλοκαίρι σε γενικές γραµµές είναι ξηρό και ιδιαίτερα θερµό. Οι πεδινές περιοχές µάλιστα

είναι πολύ θερµές, σε αντίθεση µε τα ορεινά και τα παραθαλάσσια κέντρα που αποτελούν

κέντρα παραθερισµού και αναψυχής. Έχει αναγνωριστεί ωστόσο ότι ακόµα και στη Σπάρτη,

η οποία είναι µια ζεστή πόλη, οι νυχτερινές ώρες του καλοκαιριού είναι ιδιαίτερα

5

ανακουφιστικές. Η φυσική διαµόρφωση του Νοµού είναι τέτοια που δεν επιτρέπει εκδήλωση

έντονων φαινοµένων, ακόµα και τα Αυγουστιάτικα µελτέµια µοιάζουν να "εκτονώνονται" σε

επί µέρους περιοχές προσελκύοντας έτσι φίλους εξειδικευµένων σπόρ [λχ windsurfing στο

Γύθειο].

Η περίοδος του Φθινοπώρου είναι άλλη µια εκπληκτική εποχή για την Λακωνία µε πολύ

χαρακτηριστικό την "καθαρή ατµόσφαιρα και το έντονο φως". Η εποχή είναι ιδανική για

δραστηριότητες στη Φύση και δεν χαρακτηρίζεται από έντονα φαινόµενα.

H Σπάρτη

H πόλη

Η σύγχρονη Σπάρτη χτίστηκε ουσιαστικά στην ίδια θέση µε την αρχαία πόλη. Η επίσηµη

δηµιουργία και οικοδόµηση της Νέας Σπάρτης έγινε µε την υπογραφή αντίστοιχου

διατάγµατος από τον Βασιλιά Όθωνα τον Οκτώβριο του 1834, ο οποίος και όρισε οµάδα

πολεοδόµων για τον σχεδιασµό της. Οι Βαυαροί πολεοδόµοι µε τον Fr. Stauffert επί κεφαλής,

σχεδίασαν µια πόλη που θα µπορούσε να στεγάσει 100.000 κατοίκους µε σαφή την επιρροή

από το νεοκλασσικό πρότυπο/ µοντέλο που κυριαρχούσε τότε στην Ευρώπη. Αυτό το

αρχικό σχέδιο κρατήθηκε σε ένα σηµαντικό ποσοστό του, κάνοντας την Σπάρτη να

ξεχωρίζει και σήµερα χάρη στην καλή της ρυµοτοµία που την καθιστά απόλυτα

φιλική στον επισκέπτη.

H Σπάρτη είναι µια µικρή επαρχιακή πόλη µε καταγεγραµµένους 15000 περίπου κατοίκους

το 2001 που ξεχωρίζει µε τη ζωντάνια της και το φιλικό της χαρακτήρα. Είναι το απόλυτο

κέντρο των δραστηριοτήτων του Νοµού αφού αποτελεί το διοικητικό, οικονοµικό και

πολιτιστικό κέντρο της Λακωνίας. Καίριας σηµασίας για την ανάπτυξη της πόλης είναι η

φιλοξενία τα τελευταία δύο χρόνια Πανεπιστηµιακών τµηµάτων. Ειδικότερα στη Σπάρτη

φιλοξενούνται δυο Σχολές του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου. Η Σχολή Επιστηµών

Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητας Ζωής [Τµήµα Οργάνωσης και ∆ιαχείρισης

Αθλητισµού - Πληροφορίες: 2731089658] και η Νοσηλευτική Σχολή [Πληροφορίες:

2731089720]. Επίσης λειτουργεί ΤΕΙ και ειδικότερα η Σχολή Τεχνολογίας Πληροφορικής

και Τηλεπικοινωνιών [Πληροφορίες: 27310 82240].

Η Σπάρτη είναι µια πόλη µε ιδιαίτερη κινητικότητα, µε τις πρωινές και τις απογευµατινές

ώρες, ώρες πραγµατικής κυκλοφοριακής αιχµής. Γι αυτό ο ∆ήµος Σπάρτης έχει εφαρµόσει

σύστηµα ελεγχόµενης στάθµευσης σε µια µεγάλη ζώνη του Κέντρου, µέτρο που έχει

6

διευκολύνει τη στάθµευση αλλά, καί την κυκλοφορία. Το µέτρο ισχύει από ∆ευτέρα έως και

Σάββατο από τις 8 το πρωί έως τις 3 το µεσηµέρι. Σύµφωνα µε αυτό επιτρέπεται η στάθµευση

στην συγκεκριµένη ζώνη µε τη χρήση της ειδικής κάρτας. Οι επισκέπτες ενηµερώνονται για

το µέτρο από τα ξενοδοχεία τους και µπορούν να προµηθεύονται κάρτα στάθµευσης τόσο

από αυτά όσο και από τα περίπτερα της πόλης.

Η κεντρική λεωφόρος στον άξονα Βορρά - Νότου είναι η Λεωφόρος Κωνσταντίνου

Παλαιολόγου, η λεωφόρος µε τους φοίνικες που φυτεύτηκαν τη δεκαετία του 1930.

Η συγκεκριµένη λεωφόρος είναι πραγµατικά σήµα κατατεθέν της πόλης και είναι ένας

δρόµος στον οποίο συγκεντρώνονται πολλά από τα ενδιαφέροντα διατηρητέα της πόλης,

µεγάλα ξενοδοχεία καθώς και όλα σχεδόν τα υποκαταστήµατα των τραπεζών. Στο Βορρά η

λεωφόρος οδηγεί στο χώρο της Αρχαίας Σπάρτης την οποία άτυπα σηµατοδοτεί προ του

σταδίου το άγαλµα του Λεωνίδα ενώ στο νότιο άκρο έχουµε την έξοδο της πόλης προς το

Γύθειο.

Ο δεύτερος µεγάλος άξονας - κάθετος στην Κ. Παλαιολόγου - είναι η Λυκούργου που στο

∆υτικό της άκρο ξεκινάει από το χώρο που στεγάζεται το ΚΤΕΛ για να καταλήξει δυτικά στην

έξοδο της πόλης προς Μυστρά [αριστερά] και προς Καλαµάτα [δεξιά]. Από αυτό το

σταυροδρόµι µάλιστα ξεκινά το µονοπάτι που οδηγεί στον Μυστρά. Στη λεωφόρο

αυτή θα συναντήστε το ναό και το πάρκο του Οσίου Νίκωνα - πολιούχου της πόλης - το

Αρχαιολογικό Μουσείο, την Κεντρική Πλατεία µε το ιστορικό ∆ηµαρχείο [κτήριο του 1908]

και αρκετά πιο ψηλά το πάρκο των ∆ικαστηρίων µε το Παλαιό ∆ικαστικό Μέγαρο [το

παλαιότερο δηµόσιο κτήριο της πόλης, έργο του 1837] και ακριβώς απέναντί του το νέο

κτήριο. Στην περιοχή του πάρκου δεσπόζει η Μητρόπολη [η Ευαγγελίστρια] το

Μητροπολιτικό Μέγαρο στο οποίο στεγάζεται το Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης και τέλος η

∆ηµόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης που φιλοξενεί το αρχείο του ποιητή Νικηφόρου

Βρεττάκου.

Αξιοθέατα

Η Σπάρτη ήταν στην αρχαιότητα µια πόλη χωρίς µνηµειακή αρχιτεκτονική αντίστοιχη της

Αθήνας. Ήδη στην εποχή του Παυσανία ήταν τόσο λίγα τα αποµεινάρια της µεγάλης - από

όλες τις απόψεις - αυτής πόλης που ήταν πολύ δύσκολο για τον επισκέπτη να ανασυνθέσει

την εικόνα της. Έτσι καί ο σηµερινός περιηγητής πρέπει να αφουγκραστεί κυριολεκτικά την

Ιστορία µέσα από ελάχιστα αρχιτεκτονικά υπολείµµατα. Το τοπίο, η ατµόσφαιρα καί το

"απόλυτο µνηµείο της Σπάρτης", ο ίδιος ο Ταύγετος συµπληρώνουν ωστόσο αποτελεσµατικά

τα κενά και του επιτρέπουν να ανασυστήσει το µεγαλείο αυτής της ιδιαίτερης πόλης.

7

H Ακρόπολη της Σπάρτης βρίσκεται σε ένα ψηλό λόφο βόρεια της σύγχρονης πόλης,

ουσιαστικά ήταν ανοχύρωτη καί συγκέντρωνε σηµαντικά κτήρια καθιστώντας τη

κυριολεκτικά το απόλυτο κέντρο της. Αξιοσηµείωτο είναι ότι Πολιούχος θεά, όπως και στην

Αθήνα, ήταν η θεά Αθηνά. Πρωτεύουσας σηµασίας ήταν ο ναός αφιερωµένος στη θεά,

γνωστός ως ναός της Χαλκιοίκου αφού οι τοίχοι του ήταν καλυµµένοι µε φύλλα χαλκού. Ο

ναός φιλοξενούσε το άγαλµα της θεάς και ήταν κέντρο πολλών και ποικίλων εκδηλώσεων της

αρχαίας πόλης. Σήµερα ελάχιστα είναι τα σωζόµενα αρχιτεκτονικά υπολείµµατα.

Πολύ κοντά, στα νοτιοδυτικά του λόφου βλέπουµε το κοίλο που στην αρχαιότητα

φιλοξενούσε το αρχαίο Θέατρο της Σπάρτης. Το εντυπωσιακό αυτό σε διαστάσεις θέατρο

χτίστηκε τον 1ο αι. π.Χ. καί λειτούργησε αδιαλείπτως για 500 χρόνια. Είχε χωρητικότητα

16000 θεατών και ήταν το τρίτο µεγαλύτερο της αρχαιότητας.

∆ίπλα στα δυο αυτά µνηµεία σώζονται τα εξίσου λίγα ερείπια της Βασιλικής του Σωτήρος

Χριστού, ενός ναού η ανέγερση του οποίου αποδίδεται στον πολιούχο της Σπάρτης, Όσιο

Νίκωνα τον Μετανοείτε. Ο ναός µετασκευάστηκε και συµπληρώθηκε στη διάρκεια της

χρήσης του που υπήρξε µακραίωνη.

Ο δεύτερος ναός ιδιαίτερης σηµασίας για την Αρχαία Σπάρτη είναι εκείνος της Ορθίας

Αρτέµιδας. Κοντά στον Ευρώτα και στην είσοδο της πόλης σώζονται τα υπολείµµατα του

σηµαντικού αυτού θρησκευτικού κέντρου απόλυτα ταυτισµένου µε την Σπάρτη. Στο χώρο

αυτό γίνονταν οι τελετές που είχαν σχέση µε την ενηλικίωση αγοριών και κοριτσιών και η

γνωστή διαµαστίγωση. Ο ναός έφτασε στην κορύφωση της φήµης του στους ρωµαϊκούς

χρόνους οπότε και κτίστηκε µικρό θέατρο δίπλα στο ναό και το βωµό της θεάς.

Λίγο πριν φτάσει ο επισκέπτης στη Γέφυρα του Ευρώτα και σε απόσταση πέντε περίπου χλµ

στα νοτιοανατολικά βρίσκεται το Μενελάιον. Στην κορυφή ενός λόφου που επιτρέπει µια

πανοραµική θέαση όλης της κοιλάδας του Ευρώτα βρίσκονται τα ερείπια αυτού του ναού το

οποίο είχε τέτοια χρήση από πολύ παλιά έως και τα κλασσικά χρόνια και ήταν αφιερωµένος

στον Μενέλαο και την Ελένη. Ο χωµατόδροµος που συνδέει το χώρο µε τον δρόµο είναι

σχετικά δύσβατος γιαυτό προτείνουµε να αφήσετε το αυτοκίνητο σε ένα σηµείο καί να

συνεχίσετε µε τα πόδια. Η εκπληκτική θέα θα σας αποζηµιώσει.

Πολιτισµός

Η Σπάρτη είναι το Πολιτιστικό Κέντρο της Λακωνίας και διαθέτει µια ικανοποιητική για τα

µέτρα της πόλης πολιτιστική κίνηση. Κορυφαίος Πολιτιστικός Θεσµός της πόλης που

προσελκύει όχι µόνον Λάκωνες αλλά και κατοίκους των γειτονικών Νοµών αλλά και

8

Αθηναίους είναι το Φεστιβάλ του Σαϊνοπουλείου Αµφιθεάτρου, ένας πολιτιστικός θεσµός που

έχει ταυτιστεί µε την Σπάρτη βάζοντας κυριολεκτικά την πόλη στον Πολιτιστικό χάρτη της

χώρας. Χτισµένο τη δεκαετία του 1980 µέσα σε ένα κατάφυτο άλσος 4 χλµ δυτικά της πόλης

από τον πρώην ∆ήµαρχο Σπάρτης Γεώργιο Σαϊνόπουλο, το Σαϊνοπούλειο φιλοξενεί

επιλεγµένες παραστάσεις µε ρυθµό περίπου µιας εκδήλωσης την εβδοµάδα καθ’ όλη τη

διάρκεια του καλοκαιριού. Μεγάλες παραγωγές Θεάτρου και συναυλίες σηµαντικών

ερµηνευτών από όλους τους χώρους θα σας φέρουν στο κοίλο του θεάτρου, το οποίο είναι σε

µια προνοµιακή θέση αντικρίζοντας τον Ταΰγετο και τον Μυστρά. Στη διοργάνωση του

φεστιβάλ συµµετέχουν εκτός από το Σαϊνοπούλειο Ίδρυµα, ο ∆ήµος Σπάρτης, η Νοµαρχιακή

Αυτοδιοίκηση Λακωνίας και η Τοπική Ένωση ∆ήµων και Κοινοτήτων Νοµού Λακωνίας.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Σαϊνοπούλειο Ίδρυµα: Κων/νου Παλαιολόγου 86, τηλ. 2731082470.

Κορυφαία εκδήλωση για την Σπάρτη µε σύνθετο αθλητικό - πολιτιστικό χαρακτήρα είναι ο

υπερµαραθώνιος Αθήνας - Σπάρτης, γνωστός ως ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ. Πραγµατοποιείται κάθε

χρόνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτεµβρίου µε αθλητές από 35 χώρες να ξεκινούν

τον αγώνα από το Ηρώδειο στην Αθήνα καί να τερµατίζουν µετά από 24 ώρες καί πλέον στο

άγαλµα του Λεωνίδα στη Σπάρτη. Ο αγώνας που αποτελεί µια αναβίωση του δρόµου που

κάλυψε ο αρχαίος ηµεροδρόµος - αγγελιοφόρος Φειδιππίδης για να ζητήσει ως απεσταλµένος

των Αθηναίων στρατηγών, τη βοήθεια των Σπαρτιατών ενόψει της Μάχης του Μαραθώνα,

είναι ένα γεγονός µε παγκόσµια αναγνώριση καί ακτινοβολία, ένας αγώνας που συνοψίζει τη

φιλοσοφία του ευ αγωνίζεσθαι. Η ιδέα για την ανασύσταση αυτού του δρόµου υπό την µορφή

µιας δοκιµασίας αθλητικού χαρακτήρα ανήκει στον Ελληνολάτρη Βρεταννό σµήναρχο της

RAF John Foden ο οποίος ήταν ο πρώτος µαζί µε κάποιους συναδέλφους του που έτρεξε για

πρώτη φορά στα χνάρια του Φειδιππίδη. Το 1983 πραγµατοποιείται το Ά ∆ιεθνές Σπάρταθλον

ενώ το 1984 δηµιουργείται ο ∆ιεθνής Σύνδεσµος Σπάρταθλον.

Όλοι οι αθλητές που λαµβάνουν µέρος στο σκληρό αυτό υπερµαραθώνιο των 250 χλµ καί

τερµατίζουν, στεφανώνονται µε ένα στεφάνι ελιάς καί τιµώνται για την υπεράνθρωπη

προσπάθειά τους. Ο αγώνας συνδιοργανώνεται από το ∆ήµο Σπάρτης καί τον Σύνδεσµο

"Σπάρταθλον", ενώ η καταληκτήρια τελετή βράβευσης λαµβάνει χώρα στην κεντρική πλατεία

της πόλης. Με δεδοµένο ότι το Σπάρταθλον ολοκληρώνεται µε εκδήλωση ψυχαγωγικού

χαρακτήρα από γνωστούς καλλιτέχνες, γίνεται εύκολα αντιληπτό γιατί η Σπάρτη καί η καρδιά

της "χτυπά στους ρυθµούς" του Σπάρταθλον στο τέλος κάθε Σεπτέµβρη.

Κατά τη διάρκεια του Χρόνου πολλοί φορείς και οργανώσεις της πόλης διοργανώνουν

σηµαντικές εκδηλώσεις ή κύκλους εκδηλώσεων. Τέτοιοι φορείς είναι ενδεικτικά η

Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση της Λακωνίας, ο ∆ήµος Σπάρτης, η Κουµαντάρειος Πινακοθήκη, η

9

∆ηµόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, Πνευµατική Εστία Σπάρτης, οι Εφορείες Κλασσικών και

Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, το Σαϊνοπούλειο Ίδρυµα, το Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου,

Λαογραφικοί Σύλλογοι, οι Μουσικές Σχολές, οι Χορωδίες και τα Ωδεία, η Φωτογραφική

Λέσχη. Μέσα από το www.visitlakonia.com θα προσπαθήσουµε να ενηµερώνουµε έγκαιρα το

κοινό που θα βρεθεί στην Σπάρτη για τις πιο σηµαντικές και έγκαιρα προγραµµατισµένες

πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Στην Σπάρτη υπάρχει Κινηµατογραφική Λέσχη και δυο κινηµατογραφικές αίθουσες. Το

παλαιότερο κινηµατοθέατρο ΑΝΕΣΙΣ και ο κινηµατογράφος CINEMA CENTER στο

Σαϊνοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο [αµφότερα στο κέντρο της πόλης].

Σηµαντικές εκδηλώσεις φιλοξενούνται στην Αίθουσα του Πνευµατικού Κέντρου

[συστεγάζεται µε τη ∆ηµόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Σπάρτης] ενώ αναµένεται η Αίθουσα

Πολλαπλών Εκδηλώσεων στο χώρο του Σαϊνοπουλείου Πολιτιστικού Κέντρου.

Ένας καλός τρόπος για τον επισκέπτη της πόλης για να ενηµερωθεί για το τι γίνεται στην

πόλη είναι οι τοπικές εφηµερίδες, τις οποίες µπορεί εύκολα να προµηθευτεί. Μιλάµε για τον

ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΤΥΠΟ, τον ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ και την ΛΑΚΩΝΙΚΗ

ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ. Τις Κυριακές µπορεί να βρει επίσης το κυριακάτικο φύλλο της

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ, µιας ειδικής έκδοσης που περιλαµβάνει και πολλά Λακωνικά

θέµατα.

Περιβάλλον

Το καλό πολεοδοµικό της σχέδιο και η θέση της καθιστούν την Σπάρτη µια πόλη "πράσινη"

που καλωσορίζει τον επισκέπτη που θέλει να την περιηγηθεί. Οι δρόµοι είναι κατάφυτοι από

νεραντζιές και πορτοκαλιές, σε αρκετά σηµεία υπάρχουν πνεύµονες πρασίνου και στην

περιφέρειά της πόλης µπορείτε εύκολα να βρεθείτε στη Φύση.

Στο βόρειο άκρο της πόλης θα βρεθείτε εύκολα και γρήγορα στον αρχαιολογικό χώρο της

Αρχαίας Σπάρτης ο οποίος δεν περιφράσσεται και είναι ένα ιδανικό σηµείο περιπάτου. Μέσα

στους ελαιώνες και δίπλα στα αποµεινάρια του χθες, o περιηγητής αφουγκράζεται

κυριολεκτικά την Ιστορία. Μια ανάπαυλα στη ∆εξαµενή πάνω από το αρχαίο Θέατρο είναι

µια καλή ευκαιρία για να ταξιδέψει η µατιά στον ορίζοντα από τον Πάρνωνα έως και την

τελευταία κορυφή του Ταϋγέτου.

10

Στα δυτικά της πόλης και σε δύο σηµεία µπορείτε να βγείτε στο παρόχθιο σύστηµα του

Ευρώτα. Εκεί µπορεί πλέον οι νέοι να µην ασκούνται στους καλαµιώνες, είναι ωστόσο άλλο

ένα σηµείο που νιώθεις ότι µέσα σε ένα ιδιαίτερο φυσικό τοπίο θα συναντήσεις την Ιστορία.

Ο πιο οργανωµένος ωστόσο περίπατος που οφείλει ο επισκέπτης να ακολουθήσει είναι το

µονοπάτι από την Σπάρτη στο Μυστρά, το οποίο έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό µονοπάτι Ε4.

Το λιθόστρωτο µονοπάτι ξεκινάει από το τέρµα της Λεωφόρου Λυκούργου και µέσα από µια

ιδιαίτερου κάλλους διαδροµή [κάτω από πλατάνια, δίπλα σε µικρά ποτάµια και µε

ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία και αποµεινάρια] οδηγεί τόσο στον Αρχαιολογικό χώρο

όσο και στην πλατεία του νέου Μυστρά. Ο περίπατος αυτός διάρκειας µιας ώρας περίπου

είναι άλλη µια εκπληκτική ανάσα.

Στο Σαϊνοπούλειο Άλσος. Μόλις 4 χλµ από την πόλη της Σπάρτης στο δρόµο προς Καλαµάτα

και αφού αφήσετε πίσω σας τον οικισµό της Μαγούλας, βρίσκεται το πάρκο του

Σαϊνοπουλείου το οποίο είναι ένας ιδανικός χώρος για περπάτηµα και αναψυχή. Με µερικές

"κεντρικές" διαδροµές όπως η "οδός των ποιητών" που οδηγεί στο Σαϊνοπούλειο Αµφιθέατρο

µε την εκπληκτική θέα στο Μυστρά και τον Ταΰγετο ή τη λεωφόρο των φοινίκων που οδηγεί

στην παιδική χαρά αλλά και άλλες πιο εναλλακτικές, το περπάτηµα µέσα στο πράσινο, µακριά

από τον µηχανοκίνητο πολιτισµό και µια µοναδική πάντα θέα, αποζηµιώνει µε το παραπάνω

τον επισκέπτη. Οι κάτοικοι της περιοχής επιλέγουν το ανοιχτό αυτό πάρκο για jogging αλλά

και για βόλτα, το πέταγµα του Καθαροδευτεριάτικου χαρταετού κοκ.

Αγορά

Η Σπάρτη είναι το εµπορικό κέντρο της Λακωνίας και η αγορά της καλύπτει πλήρως τις

ανάγκες των Λακώνων. Ο επισκέπτης µπορεί να κάνει ενδιαφέρουσες επιλογές στα

καταστήµατα της πόλης, τα οποία είναι ένας συνδυασµός τοπικών επιχειρήσεων µε

καταστήµατα των γνωστών αλυσίδων που συναντάς πλέον σε όλη την Ελλάδα.

Σήµα κατατεθέν ωστόσο της Σπάρτης και της Λακωνίας είναι σαφώς τα ιδιαίτερα αγροτικά

της προϊόντα γιαυτό και µη φύγετε από την πόλη χωρίς να έχετε κάνει τις προµήθειές σας.

Κάθε Τετάρτη και Σάββατο σε κεντρικό σηµείο της πόλης γίνεται το παζάρι των αγροτικών

προϊόντων, στο οποίο εκτός από τα γνωστά φρούτα και λαχανικά, θα βρείτε άγρια χόρτα,

αρωµατικά φυτά καθώς και βότανα.

Πολλοί επισκέπτες έρχονται στην περιοχή για Σαββατοκύριακο και αγοράζουν βιολογικό λάδι

καθώς και επιλεγµένα αγροτικά προϊόντα που προέρχονται από όλη την Λακωνία όπως λχ

κηπευτικά από την περιοχή της Σκάλας, γνωστής και ως ο "Κήπος της Ευρώπης". Τα

11

φηµισµένα Λακωνικά πορτοκάλια, το εξαιρετικό λάδι, η µεγαλύτερη παραγωγή πιπεριάς και

µελιτζάνας στην Ελλάδα αλλά, επίσης τα παραδοσιακά ζυµαρικά, τα βιολογικά κρασιά, τα

γλυκά του κουταλιού και τα αρτοσκευάσµατα, παξιµάδια κλπ µε τελευταίο το φηµισµένο

χωριάτικο λουκάνικο [παραδοσιακό λουκάνικο που περιέχει φλούδες πορτοκαλιού και έχει

καπνιστεί µε παραδοσιακή τεχνική] και το σύγκλινο [παστό χοιρινό µε καταγωγή από την

Μάνη και ευρέως διαδεδοµένο στη Λακωνία] είναι µερικά από τα είδη που ο επισκέπτης θα

πάρει µαζί του. Στην πόλη υπάρχουν δύο οργανωµένα καταστήµατα βιολογικών προϊόντων

[δες βιολογικά προϊόντα], πολλά ωστόσο από τα παραπάνω προϊόντα και καλούδια µπορείτε

να βρείτε µεµονωµένα σε µικρά καταστήµατα και επιχειρήσεις.

Η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λακωνίας µέσα από την παρούσα ιστοσελίδα θα παρουσιάζει

και θα προτείνει ένα κατάλογο µε παραγωγούς και προϊόντα τα οποία θα διακρίνονται για τον

παραδοσιακό τους χαρακτήρα και τον βιολογικό τρόπο καλλιέργειας / παρασκευής.

∆ιασκέδαση

Η Σπάρτη είναι µια µικρή πόλη που µπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη ποιοτικό χρόνο και

χαλάρωση. Η περιήγηση στην πόλη [αρχαία και νέα] και η επαφή µε τη Φύση µέσα από

εκδροµές στην ευρύτερη γύρω περιοχή είναι οι ιδανικές επιλογές για αυτόν που θα διαλέξει

την Σπάρτη ως προορισµό διακοπών.

Η πόλη διαθέτει ωραία καφέ που καλύπτουν όλα τα γούστα. Από τα παραδοσιακό καφενεία

που είναι πιο περιφερειακά στην πόλη, στέκια που χαρακτηρίζονται ως "Κλασσικά" και έχουν

λειτουργήσει ως σηµείο αναφοράς για την ιστορία της πόλης έως πιο lounge επιλογές, όπως

τα καφέ των ξενοδοχείων αλλά, καί το καφέ του Μουσείου της Ελιάς καί του Λαδιού. Τα

στέκια στα οποία συγκεντρώνεται η νεολαία είναι βέβαια σαφώς περισσότερα µε αρκετά από

τα καφέ να µετατρέπονται το βράδυ σε µπαράκια.

Η οργανωµένη εστίαση στην Σπάρτη κάνει τα τελευταία χρόνια κάποια αισθητά βήµατα

προόδου. Μέσα στην πόλη µπορείτε να βρείτε ψητοπωλεία, µεζεδοπωλεία, ουζερί καθώς και

εστιατόρια µε µαγειρευτό φαγητό [τα περισσότερα είναι στην κεντρική πλατεία και στις δύο

λεωφόρους]. Επίσης µια εξαιρετική λύση προσφέρουν τα εστιατόρια των µεγάλων

ξενοδοχείων τα οποία είναι ανοικτά για το ευρύτερο κοινό. Για τους Σπαρτιάτες ωστόσο το

φαγητό είναι κατεξοχήν συνδεδεµένο µε τις εκτός Σπάρτης ταβέρνες στον Μυστρά, την

Μαγούλα, τον Άγιο Ιωάννη, τη Ριβιώτισσα, το Ξηροκάµπι, το Θεολόγο. Στις ταβέρνες αυτές

είναι πιο εύκολο να απολαύσετε παραδοσιακές συνταγές.

12

Ως προς την νυχτερινή διασκέδαση, εκτός από τα Καφέ - µπαρ, υπάρχουν κάποια µικρά

κλαµπ και πιο καθαρόαιµα µπαράκια στα οποία συχνά φιλοξενούνται µουσικά happenings.

Πολιτιστικός Τουρισµός

Η Λακωνία είναι ένας Νοµός γεµάτος ίχνη της Ιστορίας. Με κεντρικό άξονα την Σπάρτη που

χάρη στην ιστορία της έχει αναδειχθεί σε ένα διαχρονικό και παγκόσµιο σύµβολο, ο Νοµός

ανέπτυξε µέσα στους αιώνες πολλά σηµαντικά ιστορικά κέντρα, τα οποία όλα ανεξαιρέτως

έχουν αφήσει έντονα τα αποτυπώµατα τους. Σηµαντικά ευρήµατα, µνηµεία, κτήρια

θρησκευτικού ενδιαφέροντος, ιδιαίτερα αρχιτεκτονήµατα, όλα αποτελούν ψηφίδες ενός

ιδιαίτερου "µωσαϊκού" το οποίο για πρώτη φορά η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λακωνίας

επιχειρεί να συνθέσει και να προτείνει στους επισκέπτες "πολιτιστικούς περιπάτους" που µε

τρόπο δηµιουργικό και συνθετικό θα βοηθήσουν ακόµα και τον πλέον αδαή να δηµιουργήσει

µια εικόνα αυτού του ιστορικού τόπου.

Μέσα από την παρούσα ιστοσελίδα θα προτείνουµε τέτοιες διαδροµές, άλλες περισσότερο

"θεµατικού χαρακτήρα" και άλλες βάσει της γεωγραφικής τους θέσης. Οι διαδροµές αυτές θα

προστίθενται σταδιακά. Ξεκινάµε µε τρεις τέτοιες σηµαντικές διαδροµές όπου καλύπτουν σε

πρώτη φάση το µεγαλύτερο µέρος της Λακωνίας.

Α. Με κέντρο την Σπάρτη, µια πολιτιστική διαδροµή που φέρνει τον επισκέπτη από την

αρχαία πόλη έως τον Βυζαντινό Μυστρά, µε ιδιαίτερους σταθµούς και διαδροµές µέσα από

την ιδιαίτερη Λακωνική Φύση.

Β. Η Μάνη. Ένα ιστορικό, αρχιτεκτονικό και Φυσικό θεµατικό πάρκο, ένας τόπος και µια

ταξιδιωτική εµπειρία σαφώς µοναδική.

Γ. Στον Πάρνωνα και στα µοναδικά χωριά του Ζάρακα.

Με κέντρο την Σπάρτη

Η Σπάρτη είναι σίγουρα µια πόλη που αξίζεις να την περπατήσεις. Από την αρχαία πόλη, στο

χώρο βόρεια της σύγχρονης, έως τα µουσεία και τα αξιοθέατα, η βόλτα σας µπορεί να γίνει µε

τα πόδια, δίνοντας σας έτσι τη δυνατότητα να δείτε από κοντά αρκετά ενδιαφέροντα κτήρια

αλλά, και να αφουγκραστείτε την πόλη. Προτείνουµε να ξεκινήσετε από το Αρχαιολογικό

Μουσείο στο κέντρο της πόλης, στο οποίο θα βιώσετε ένα συνοπτικό ταξίδι στη διαδροµή

αυτής της ιστορικής πόλης µε την παγκόσµια ακτινοβολία. Στη συνέχεια αξίζει να µπείτε στο

Ναό του Οσίου Νίκωνα - πολιούχου της πόλης - που βρίσκεται ουσιαστικά απέναντι και

13

στη συνέχεια να κατευθυνθείτε προς την Κουµαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης, το

αξιόλογο [και πρώτο εκτός Αθηνών] παράρτηµα της Εθνικής Πινακοθήκης µε µόνιµη συλλογή

και σηµαντικές περιοδικές εκθέσεις.

Ακολουθώντας την βορεινή κατεύθυνση της λεωφόρου Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, θα

συναντήστε το Άγαλµα του Λεωνίδα, το οποίο οριοθετεί νοερά την αρχαία πόλη.

Παίρνοντας τον λιθόστρωτο δρόµο δίπλα στο Στάδιο θα βρεθείτε στον ανοικτό Αρχαιολογικό

χώρο, ένα µοναδικό ύψωµα µε τα αποµεινάρια της αρχαίας ακρόπολης και του θεάτρου και

κατάσπαρτο από ελιές. Από το πιο ψηλό σηµείο - γνωστό ως "∆εξαµενή" - θα αντικρύσετε την

σύγχρονη πόλη ενώ προ των ποδών σας απλώνεται ο χώρος του αρχαίου θεάτρου το οποίο

δεν διασώζεται, εντυπωσιάζει ωστόσο µε τις διαστάσεις του. Αντί να επιστρέψετε στο κέντρο

µέσω της λεωφόρου. αναζητείτε την οδό Λεωνίδου κοντά στην οποία θα εντοπίσετε τον

"Τάφο του Λεωνίδα", ένα συγκρότηµα από µεγάλες λαξευµένες πέτρες στο οποίο θέλει ο

µύθος να έχει ταφεί ο αρχαίος βασιλιάς. Στην συνέχεια ανηφορίζετε για να συναντήστε στο

άλλο άκρο της πόλης το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού, το καινούργιο

απόκτηµα της πόλης που εντυπωσιάζει µε την αρχιτεκτονική του και την εκθεσιακή του δοµή

/ παρουσίαση.

Ανηφορίζοντας στην οδό Άγιδος θα βρεθείτε στην Μητρόπολη της Ευαγγελίστριας [ένα

µεγαλοπρεπή ναό Νεοκλασσικού ρυθµού] και στο Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης στο

οποίο φυλάσσονται πολύτιµα και σπάνια εκκλησιαστικά κειµήλια. Βγαίνοντας από το Μέγαρο

της Αρχιεπισκοπής που βρίσκεται και το Μουσείο, θα επισκεφθείτε το παρακείµενο κτήριο

της Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης, όχι µόνον για να ρίξετε µια µατιά στην πλούσια

βιβλιογραφία για τη Λακωνία αλλά, καί για να δείτε το εκεί φυλασσόµενο Αρχείο

Νικηφόρου Βρεττάκου.

Οι υπόλοιπες διαδροµές µπορούν κάλλιστα να γίνουν µε ποδήλατο ή µπορείτε να συνδυάστε

το αυτοκίνητο µε µια ήπια πεζοπορία. Στην έξοδο της πόλης προς την Τρίπολη, σε µια µικρή

στροφή καί ακολουθώντας ένα χωµατόδροµο θα βρεθείτε στο ιερό της Ορθίας Αρτέµιδος.

Ένα µνηµείο που δεν εντυπωσιάζει µε τα αποµεινάρια του αλλά, είναι ένα αναµφισβήτητο

"σύµβολο" της Αρχαίας Σπάρτης. Μετά τη γέφυρα του Ευρώτα παίρνουµε το δρόµο προς τα

Νοτιοδυτικά για να συναντήσουµε το Μενελάιον. Η ανάβαση µέσα από ένα στενό

χωµατόδροµο µπορεί να είναι δύσκολη για το αυτοκίνητο, γιαυτό σας προτείνουµε να το

αφήσετε στην εκκλησία χαµηλά καί να συνεχίσετε µε τα πόδια. Μετά από 10 λεπτά φτάνετε

σε αυτό το ιδιόρρυθµο κτήριο της Μυκηναϊκής περιόδου, χτισµένο πραγµατικά σε µια

προνοµιακή θέση που σου επιτρέπει να "ελέγξεις" όλη την κοιλάδα του Ευρώτα. Επιστροφή

στην πόλη για να κατευθυνθούµε Νότια, στις Αρχαίες Αµύκλες που βρίσκονται πάνω στο

δρόµο Σπάρτης - Γυθείου. Θα αναζητείστε το θολωτό Τάφο του Βαφειού και θα ανεβείτε

14

στο λόφο του Αµυκλαίου Απόλλωνα. ∆ίπλα στις αρχαιότητες, ένας µικρός ναός [όπως και

στο Μενελάιον] και όλα αυτά πάνω σε ένα µικρό λόφο που τον περιτριγυρίζουν κτήµατα

γεµάτα ελιές και πορτοκαλιές.

Το επόµενο κοµµάτι της πολιτιστικής διαδροµής µπορείτε να το συνεχίσετε την επόµενη

µέρα. Ξεκινάτε µε κατεύθυνση προς Καλαµάτα. Στη Μαγούλα του ∆ήµου Μυστρά

[ουσιαστικά προέκταση της Σπάρτης] κάνετε µια πρώτη στάση στο Σαϊνοπούλειο Άλσος

καί το οµώνυµο θέατρο που φιλοξενεί ένα από τα σηµαντικότερα θερινά φεστιβάλ της

περιφέρειας. Αν βρεθείτε καλοκαίρι οφείλετε να βιώσετε τη µοναδική εµπειρία µιας

παράστασης ή µιας συναυλίας σε αυτό το θέατρο το οποίο ο Μάνος Χατζιδάκις είχε

χαρακτηρίσει "ως το ωραιότερο της Ελλάδας". Τις υπόλοιπες εποχές του χρόνου αξίζει καί

µόνον να δείτε αυτό το µικρό αρχιτεκτονικό διαµάντι απέναντι από τον Μυστρά. Χτισµένο σε

ένα φυσικό κοίλο και σύµφωνα µε το αρχαιοελληνικό πρότυπο, το Σαϊνοπούλειο Αµφιθέατρο

αλλά, και ολόκληρο το Σαϊνοπούλειο Άλσος µε την οδό των ποιητών είναι ένας από τους πιο

σηµαντικούς σταθµούς του πολιτιστικού περιηγητή. Αφήνοντας το Σαϊνοπούλειο

κατευθύνεστε προς το χωριό Τρύπη µε τα µοναδικά νερά και στη συνέχεια µέσω των

Πικουλιάνικων φτάνετε στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά. Το σηµαντικότερο βυζαντινό

µνηµείο - συγκρότηµα της χώρας που γνώρισε την απόλυτη ανάπτυξη τον 13ο αιώνα είναι

πασίγνωστο και επιφυλάσσει στους επισκέπτες πολλές εκπλήξεις. Μοναδικές εκκλησίες,

εσωτερικά µε µυσταγωγική ατµόσφαιρα, αξεπέραστες τοιχογραφίες, ποιητική ατµόσφαιρα. Ο

Μυστράς παραµένει µια ανεπανάληπτη, πνευµατική εµπειρία. Επισκεφθείτε τα εκπληκτικά

Παλάτια, την Μητρόπολη του Αγίου ∆ηµητρίου και φυσικά το Μουσείο. Πικουλιάνικα,

Μυστράς, Άγιος Ιωάννης προσφέρουν µοναδικές δυνατότητες στάσης, ξεκούρασης και

ποιοτικού φαγητού. Από τον Άγιο Ιωάννη θα ανεβείτε µέσα από ένα φιδίσιο δρόµο στην

Αναβρυτή, το χωριό - καρδιά του Ταΰγετου. Το φηµισµένο µοναστήρι της Φανερωµένης,

το µικρό Βοτανολογικό Μουσείο που αποκαλύπτει την µοναδικότητα της χλωρίδας του

Ταΰγετου είναι δύο µόνον στάσεις σε αυτό το χωριό που αν και τόσο κοντά στην Σπάρτη

µοιάζει να ακουµπάει την κορυφή του βουνού. Ιστορία, µνηµεία, αστική αλλά, και

παραδοσιακή αρχιτεκτονική, µνηµεία της Φύσης, χώροι Πολιτισµού καί µοναδικές φυσικές

διαδροµές κάνουν αυτό τον πολιτιστικό περίπατο µε κέντρο την πόλη της Σπάρτης µοναδικό.

Η Μάνη

Άνυδρη, σκληρή, πετρώδης, ανεµοδαρµένη, ιδιαίτερη, είναι µερικοί από τους χιλιάδες

επιθετικούς χαρακτηρισµούς που συνοδεύουν αυτό τον ξεχωριστό τόπο που κάθε γωνιά του

είναι και µια ξεχωριστή εµπειρία, την Μάνη. Παρόλο που οι πιο "δύσκολες και άγριες" εποχές

είναι πια πίσω και η ανάπτυξη έχει χτυπήσει για τα καλά την πόρτα της Μάνης, εντούτοις

15

ολόκληρη αυτή η περιοχή µοιάζει µε ένα θεµατικό πάρκο, µε ένα ταξίδι στο χρόνο καί στην

Ιστορία, µια διαδροµή σε ένα µοναδικό απείραχτο κοµµάτι Ελλάδας.

Μετά την Σπάρτη, φτάνετε στο Γύθειο καί κατόπιν κατευθύνεστε στην Αρεόπολη, µια

ανεπτυγµένη επαρχιακή πόλη µε παραδοσιακό χρώµα, καλντερίµια, εκκλησιές καί φυσικά

πύργους. Κοιτίδα του γένους των Μαυροµιχαλαίων καί άλλων ιστορικών οικογενειών, η

Αρεόπολη είναι το ιστορικό σηµείο εκκίνησης της Επανάστασης, στις 17 Μαρτίου του 1821.

Πολύ κοντά στην Αρεόπολη, ο µικρός κόλπος µε το Λιµένι, βραχώδες αλλά, και τόσο

γραφικό, είναι πλέον ένα ορόσηµο για την Μάνη. Λίγο πιο βόρεια το Οίτυλο είναι άλλο ένα

χωριό µε ιστορία που χάνεται κυριολεκτικά στα βάθη των αιώνων, από την εποχή της ένδοξης

Σπάρτης έως το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία. Ο γραφικός οικισµός του Γερολιµένα

µπορεί εκτός από την Αρεόπολη να είναι άλλο ένα σηµείο εκκίνησης για ολόκληρη τη

χερσόνησο που περιλαµβάνει φυσικά µια στάση στο Ακρωτήρι Τηγάνι µε το σεληνιακό

τοπίο καί φυσικά το Ακρωτήρι Ταίναρο. Ο αρχαίος ναός του Ποσειδώνα καί ο ερειπωµένος

ναός των Ασωµάτων καί φυσικά το άνοιγµα από το οποίο "κατέβαιναν οι ψυχές στον Άδη,

γνωστό ως Πόρτο Στέρνες" είναι σηµεία που θα σταθεί ο επισκέπτης. Ολόκληρη όµως η

διαδροµή, έως το Φάρο στον οποίο καταλήγει σηµατοδοτώντας το νοτιότερο σηµείο της

ηπειρωτικής Ευρώπης, σε συνεπαίρνει µε τις εναλλαγές της καί την άγρια οµορφιά της.

Μάνη είναι και η Βάθεια µε τους εκπληκτικούς πύργους, ένα πυκνοχτισµένος οικισµός

σκαρφαλωµένος σε ένα ύψωµα που δεσπόζει πάνω από τη θάλασσα δηµιουργώντας µια

εικόνα σήµα - κατατεθέν της Μάνης, το Παγκοσµίου φήµης Σπήλαιο του ∆υρού, ένα

σπήλαιο που σου κόβει την ανάσα µε την οµορφιά του αλλά, και το Πόρτο Κάγιο, κόλπος

που φιλοξενούσε πειρατές. Η Μάνη είναι όλα µαζί και καθένα ξεχωριστά. Μακριά από κάθε

έννοια "τουριστικά ωραίου" ο τόπος αυτός σε συγκλονίζει µε την αφαιρετικότητα, τη λιτότητά

του και τον αυθεντικό του χαρακτήρα. ∆εν είναι µια απλή πολιτιστική διαδροµή που ενώνει

µνηµεία και σηµεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Είναι µια ολοκληρωµένη πολιτιστική

εµπειρία.

Στον Πάρνωνα και στα µοναδικά χωριά του Ζάρακα

Η Ανατολική Λακωνία, εκεί που ο Πάρνωνας σµίγει µε το Μυρτώο Πέλαγος είναι άλλο ένα

µοναδικό κοµµάτι του Νοµού που φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή µε ανθρώπους ιδιαίτερους,

οικισµούς πανέµορφους καί µια Φύση που εντυπωσιάζει µε τον πλούτο και τις εναλλαγές της.

Μετά τους Μολάους φτάνουµε στην Ρηχειά, έδρα του ∆ήµου Ζάρακα, γνωστό κέντρο για την

γεωργία και την κτηνοτροφία του. Η µακραίωνη αυτή παράδοση συνοψίζεται στο

βραβευµένο Λαογραφικό Μουσείο της Ρηχειάς που διασώζει σκευή, εργαλεία, τοπικές

ενδυµασίες και ντοκουµέντα. Ο Χάρακας είναι ένας µικρός αλλά, ιστορικός βυζαντινός

16

οικισµός µε χαρακτηριστικό σηµείο το Μεσαιωνικό κάστρο της Παλαιοχώρας και το µικρό

εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στο οποίο φτάνουµε πριν το γνωστό πλέον Κυπαρίσσι. Το

µικρό παραθαλάσσιο χωριό µε τους τρεις οικισµούς είναι ένα µικρό και ιδιαίτερο θέρετρο που

κερδίζει τους επισκέπτες µε την γαλήνη του, την αρχιτεκτονική του καί την ιδιαίτερη τοπική

του κουζίνα. Ταυτισµένο µε την αρχαία πόλη Κύφαντα, το Κυπαρίσσι και η περιοχή

χαρακτηρίζεται από τις όµορφες εκκλησίες του και τα ιδιαίτερα σπήλαια.

Πιο νότια, βρίσκεται ο αρχαίος Ζάρακας, πάνω από το σηµερινό λιµάνι του Γέρακα. Το

λιµάνι αυτό, χάρη στη µοναδική του θέση, αναπτύχθηκε εµπορικά και υπήρξε αντικείµενο

διαµάχης µεταξύ της Αρχαίας Σπάρτης καί του Άργους. Με µοναδική αρχιτεκτονική που

διατηρεί έντονα πολλά νησιωτικά στοιχεία, ο Γέρακας είναι ένα από τα πιο γραφικά λιµάνια

της Λακωνίας και η λιµνοθάλασσα που σχηµατίζεται είναι το µοναδικό φιόρδ της χώρας,

σηµείο συγκέντρωσης των αποδηµητικών και αξιοπρόσεκτης πανίδας. Τα χωριά και η

ευρύτερη περιοχή του Ζάρακα είναι ένα κοµµάτι της Λακωνίας µε αυθεντικό χαρακτήρα και η

σχετική αποµόνωσή του ουσιαστικά συντέλεσε στη διάσωση της µοναδικής φυσιογνωµίας της

περιοχής. Είτε χρησιµοποιήσεις την περιοχή ως ορµητήριο είτε απλώς την περιηγηθείς, ο

Ζάρακας είναι ένα κοµµάτι της Λακωνίας που κυριολεκτικά αιχµαλωτίζει τον πολιτιστικό

περιηγητή.

Μουσεία

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ

Οσίου Νίκωνος 71. Τηλ. 2731028575

Καθηµερινά εκτός ∆ευτέρας 8.30 - 15.00

Είσοδος: 2 ευρώ

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης είναι το πρώτο Μουσείο που δηµιουργήθηκε σε πόλη της

περιφέρειας το 1875, στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό κτήριο στο κέντρο της πόλης το οποίο και

αποδίδεται στο ∆ανό αρχιτέκτονα Χριστιανό Χάνσεν. Στον προαύλιο χώρο του σηµερινού

µουσείου υπάρχουν ακέφαλα αγάλµατα, σαρκοφάγοι και αρχιτεκτονικά στοιχεία. Στο

εσωτερικό µπορούµε να δούµε ευρήµατα από την αρχαϊκή έως και την ρωµαϊκή περίοδο,

προερχόµενα από τα τόσο από την ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης όσο καί από τα

περισσότερα σηµεία της Λακωνίας.

Στα σηµαντικότερα εκθέµατα του Μουσείου συµπεριλαµβάνονται:

Πήλινος αµφορέας µε ανάγλυφη διακόσµηση. Τέλη 7ου αιώνα π.Χ.

Αµφίγλυφη στήλη µε παράσταση ζεύγους µορφών. Στη µία ίσως ο Μενέλαος µε την Ελένη,

στην άλλη ο Αγαµέµνων µε την Κλυταιµνήστρα. Στις στενές πλευρές, φίδια. Άριστο δείγµα

17

ανάγλυφου του λεγόµενου λακωνικού τύπου (τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.). Άγαλµα

οπλιτοδρόµου µε κράνος αττικού τύπου, ο λεγόµενος Λεωνίδας. Βρέθηκε στο ιερό της

Χαλκιοίκου Αθηνάς, στην ακρόπολη της Σπάρτης. Σώζεται το άνω µέρος του κορµού χωρίς τα

χέρια και χρονολογείται στο β' τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.

Αναθηµατικά ανάγλυφα µε παράσταση ∆ιοσκούρων που ανήκουν ως τεχνοτροπία στην ίδια

κατηγορία των επιπεδόγλυφων παραστάσεων λακωνικού τύπου. Χρονολογούνται από τους

αρχαϊκούς έως τους ρωµαϊκούς χρόνους.

Πήλινες µάσκες από το ιερό της Ορθίας Αρτέµιδος στην Σπάρτη. Χάλκινα ειδώλια από τα ιερά

του Μενελάιου και της Ορθίας Αρτέµιδος σε διάφορους τύπους που χρονολογούνται από τους

γεωµετρικούς έως τους ρωµαϊκούς χρόνους.

Τµήµατα ψηφιδωτών δαπέδων των ρωµαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων. "Η αρπαγή της

Ευρώπης", "Ο Ορφέας µε τη λύρα και τα ζώα", "Η αναγνώριση του Αχιλλέα", ο Τρίτων, ο

Αλκιβιάδης κ.α.

∆ύο αµφορείς ανακτορικού ρυθµού από το βασιλικό τάφο της Πελλάνας. Χρονολογούνται στο

1450 π.Χ.

Μικρό και περιεκτικό το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης, είναι ένας χώρος τον οποίο ο

επισκέπτης οφείλει να συµπεριλάβει στη διαδροµή του προκειµένου να καταφέρει να φτιάξει

µια εικόνα του αρχαίου µεγαλείου της πόλης. Το Μουσείο αυτό αναµφίβολα αδυνατεί να

αξιοποιήσει τον τεράστιο αρχαιολογικό πλούτο µιας ιστορικής πόλης όπως η Σπάρτη, γεγονός

ωστόσο µπορεί να χαρακτηριστεί πια η δηµιουργία ενός νέου Μουσείου στην είσοδο της

πόλης, το οποίο ωστόσο βρίσκεται ακόµα στη φάση του σχεδιασµού.

∆ΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΣΠΑΡΤΗΣ

ΑΡΧΕΙΟ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ

Οδός Λυκούργου 135

Τηλ. 2731026853 και 2731021180

Επικοινωνήστε για να ενηµερωθείτε για τις ώρες που είναι ανοικτή στο κοινό.

Η Βιβλιοθήκη ιδρύθηκε το 1972 και το 1989 µεταστεγάστηκε σε σύγχρονο ιδιόκτητο κτήριο.

Περιλαµβάνει: Τµήµα Λακωνικής Βιβλιογραφίας, Τµήµατα για ενήλικες και παιδιά, Κέντρο

Πληροφόρησης, Τµήµα Οπτικοαουστικών Μέσων µε δισκοθήκη και βιντεοθήκη, Τµήµα

περιοδικών και εφηµερίδων, Τµήµα Κινητών Μονάδων.

Το έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό που υπάρχει στη διάθεση του κοινού αποτελείται από

70.000 βιβλία, 130 τίτλους τοπικών εφηµερίδων και περιοδικών, 250 τίτλους περιοδικών,

2.000 CD µουσικής, 800 βιντεοκασέτες, 300 CD-ROM κ.ά. Σε χώρους που χαρακτηρίζει η

υψηλή αισθητική, ο επισκέπτης θα µπορέσει να ενηµερωθεί για την πλούσια βιβλιογραφία

18

πάνω στη Σπάρτη αλλά και όλη τη Λακωνία και ταυτοχρόνως να επισκεφθεί τον ειδικά

διαµορφωµένο χώρο µε το Αρχείο του µεγάλου Λάκωνα ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου.

Η επιλογή της Βιβλιοθήκης ως φορέα υπευθύνου για το Αρχείο Νικηφόρου

Βρεττάκου έγινε από τον ίδιο τον ποιητή λίγο πριν το θάνατό του. Το Αρχείο

εγκαινιάστηκε το 2000 και περιλαµβάνει την οικογενειακή αλληλογραφία και επιστολές από

την προσωπική του αλληλογραφία, φωτογραφίες, τιµητικές διακρίσεις και προσωπικά του

αντικείµενα, καθώς και το µεγαλύτερο τµήµα της Βιβλιοθήκης του. Το Αρχείο φυσικά είναι

ανοιχτό κατά τις ώρες που η Βιβλιοθήκη είναι ανοικτή στο κοινό και η είσοδος είναι ελεύθερη.

Τον Ιανουάριο του 2002 κυκλοφόρησε αφιέρωµα στον ποιητή σε µορφή CD-ROM.

ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΙΟΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΣΠΑΡΤΗΣ

Κωνσταντίνου Παλαιολόγου 123

Τηλ. 2731081557 & 2731081822

Καθηµερινά: 9 -3 & Κυριακή:10 - 2

∆ευτέρα κλειστά.

Είσοδος ελεύθερη

Πρώτο παράρτηµα εκτός Αθηνών της Εθνικής Πινακοθήκης, η Κουµαντάρειος Πινακοθήκη

εγκαινιάστηκε το 1982 και αποτελεί ένα σηµαντικό πολιτιστικό οργανισµό της Σπάρτης. Στο

υπέροχο νεοκλασσικό στεγάζεται η µόνιµη συλλογή, δωρεά του Γεωργίου Κουµάνταρου και

της αδελφής του Ντόλλυς Γουλανδρή προς τιµή του φιλότεχνου πατέρα τους Ιωάννη

Κουµάνταρου, η οποία αποτελείται από σηµαντικά δείγµατα δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής.

Πέραν της συλλογής [14 σηµαντικές ελαιογραφίες δυτικοευρωπαίων ζωγράφων, τέλος 16ου

αι. έως αρχές 20ού αι.] η Πινακοθήκη φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις κυρίως από τις συλλογές

της Εθνικής Πινακοθήκης, φέρνοντας το κοινό της περιφέρειας σε επαφή µε σηµαντική

νεοελληνική Τέχνη. Σηµαντικό σκέλος του έργου της Πινακοθήκης αποτελούν τα

εκπαιδευτικά προγράµµατα.

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑ∆ΙΟΥ

∆ιεύθυνση: Όθωνος-Αµαλίας 129, Σπάρτη

Τηλέφωνο: 27310 89315

Ώρες λειτουργίας: 1η Μαρτίου-15 Οκτωβρίου: 10.00' - 18.00' & 16 Οκτωβρίου-28

Φεβρουαρίου: 10.00΄- 17.00΄

Κλειστό: Κάθε Τρίτη - 1η Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (µέχρι 12.00΄), Κυριακή του Πάσχα,

1η Μαΐου, 15 Αυγούστου, 26 Νοεµβρίου (εορτή πολιούχου Οσίου Νίκωνος), 25-26 ∆εκεµβρίου

Ηµέρες ελεύθερης Εισόδου: 18 Μαΐου (∆ιεθνής ηµέρα µουσείων), 5 Ιουνίου (Παγκόσµια

ηµέρα περιβάλλοντος), τελευταίο Σ/Κ Σεπτεµβρίου (Ευρωπαϊκές ηµέρες πολιτιστικής

19

κληρονοµιάς)

Εισιτήρια: Κανονικό 2 ευρώ - Μειωµένο 2

Το πιο σύγχρονο µουσειακό απόκτηµα της πόλης [άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το

∆εκέµβριο του 2002], το Μουσείο αυτό είναι έργο του Πολιτιστικού Ιδρύµατος Οµίλου

Τραπέζης Πειραιώς και δηµιουργήθηκε µε τις πλέον σύγχρονες µουσειακές επιταγές. Ένα

µουσείο που εντυπωσιάζει µε την αρχιτεκτονική του, την εκθεσιακή του παρουσίαση, το

περιεχόµενο και την αισθητική του. Είναι το πρώτο µουσείο αφιερωµένο στην ελιά

πανελλαδικά και αυτό όχι άδικα αφού η Λακωνία είναι η παραγωγός περιοχή ενός από τα

ποιοτικότερα λάδια της Ελλάδας καί ένας από τους πέντε παραγωγικότερους σε λάδι Νοµούς

της χώρας. Στα δυο επίπεδα του Μουσείου ο επισκέπτης θα παρακολουθήσει µέσα από µια

δηµιουργική παρουσίαση τη διασύνδεση της ελιάς µε τη ζωή και την οικονοµία των Ελλήνων

από την αρχαιότητα έως σήµερα. Ιδιαίτερης σηµασίας είναι διασωθέντες µηχανισµοί καθώς

και εντυπωσιακές οι µακέτες που στόχο έχουν να δείξουν στον επισκέπτη όλη τη διαδικασία

παραγωγής του ελαιόλαδου. Εξωστρεφές, φιλικό και σε µια προνοµιακή θέση στην Σπάρτη µε

τους ελαιώνες να το προσεγγίζουν, το Μουσείο της Ελιάς είναι πραγµατικά για τον επισκέπτη

µια µοναδική εµπειρία.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ: Λυσάνδρου 5.

Πληροφορίες: 2731026580 - 1 και 2731026481.

Επισκέψεις µετά από συνεννόηση µε τη Μητρόπολη

Είσοδος ελεύθερη

Το Μουσείο της Ιεράς Μητρόπολης Μονεµβασίας και Σπάρτης ιδρύθηκε το 1992,

µε πρωτοβουλία του Μητροπολίτη, κ. Ευσταθίου και στεγάζεται στο δεύτερο

όροφο του Μητροπολιτικού Μεγάρου. Η πλούσια συλλογή του που µαρτυρεί το

υψηλό επίπεδο της θρησκευτικής καλλιτεχνικής παραγωγής των πέντε τελευταίων

αιώνων, αποτελείται από αξιόλογες φορητές εικόνες, δείγµατα χρυσοκεντητικής

και αργυροχρυσοχοίας, λειτουργικά και ιερατικά άµφια καθώς και από µια σειρά

χειρόγραφων εικονογραφηµένων κωδίκων.

Αν και η Πελοπόννησος, από το 1461, που κατακτήθηκε για πρώτη φορά από τους Τούρκους,

και µετά, δεν είχε να επιδείξει ισάξια της Κρητικής Σχολής έργα, η παραγωγή των ανώνυµων

κυρίως αγιογράφων, των οποίων έργα υπάρχουν στη συλλογή, µαρτυρεί βαθιά γνώση και

επιρροή από τη σχολή των µεγάλων Κρητικών δηµιουργών.

20

Ένα από τα έργα στα οποία είναι εµφανής η επίδραση της ζωγραφικής παραγωγής της

Κρήτης είναι το βηµόθυρο του τέλους του 16ου ή των αρχών του 17ου αι., µε τον Ευαγγελισµό

της Θεοτόκου και τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο (αρ. 1).

Ανάµεσα στις εικόνες της συλλογής υπάρχουν έργα που φανερώνουν επίδραση από πρότυπα

της εποχής των Παλαιολόγων, όπως, πάλι, ο Ευαγγελισµός του 18ου αι. (αρ. 5), έργα µε

εµφανή λαϊκότροπα στοιχεία, όπως µία απεικόνιση της Θεοτόκου ως Ζωοδόχου Πηγής (αρ.

9), ο Άγιος Γεώργιος έφιππος ∆ρακοκτόνος (αρ. 28) και η Ανάσταση του Χριστού (αρ. 35), και

έργα που είχαν πρότυπα επηρεασµένα από τη δυτική τέχνη, όπως η πολύµορφη εικόνα της

Σταύρωσης (αρ. 10).

Αξιόλογες είναι η εικόνα της Ανάληψης του Χριστού, του 19ου αι., (αρ. 34), η πολυπρόσωπη

εικόνα µε την Αγία Τριάδα και τις δεκατέσσερις άλλες εικονογραφικές συνθέσεις (αρ. 42) και

οι έξι εικόνες ρωσικής τέχνης του 17ου, 18ου και 19ου αι. (αρ. 79-84).

Στην ίδια ενότητα περιλαµβάνονται µερικά εικονίδια τέµπλου µε αποστόλους, προφήτες και

ευαγγελιστές, δύο λυπηρά (εικόνες από την επίστεψη τέµπλου) και δύο βηµόθυρα. Από τη

συλλογή των ιερών σκευών του µουσείου αξίζει να προσέξετε ένα ναόσχηµο εξάπλευρο

αρτοφόριο µε πλούσια φυτική και εικονογραφική διακόσµηση, µία αργυρή πόρπη αµφίων,

και το ρωσικής προέλευσης ευαγγέλιο µε τις πέντε µικρές εικόνες και τη διακόσµηση από

σµάλτο και ηµιπολύτιµους λίθους στο κάλυµµά του.

Από τα ιερατικά και λειτουργικά άµφια ξεχωρίζουν δύο επιµανίκια και ένα επιγονάτιο, που

είναι κεντηµένα µε κλωστές από χρυσό, ασήµι και µετάξι. Τα εικονογραφηµένα χειρόγραφα

του µουσείου προέρχονται από δύο σπουδαία βιβλιογραφικά εργαστήρια της περιοχής, που

λειτουργούσαν στη Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και στη Μονή Ζερµπίτσας

αντίστοιχα. Το παλαιότερο από αυτά είναι ένας περγαµηνός κώδικας του 11ου αι., που

περιέχει κείµενα των ευαγγελιστών. Από το 12ο αι. χρονολογούνται άλλοι δύο παρόµοιοι

κώδικες, ενώ από τους µεταγενέστερους µεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα γνωστών

κωδικογράφων, όπως του Βρεσθένη Παρθένιου από την Αναβρυτή, του ιεροµόναχου

πρωτοσύγκελου Γαλακτίωνος και του ιεροµόναχου Ιγνάτιου από την Τζίντζινα.

Επισκεπτόµενοι το Μουσείο, να µην παραλείψετε να επισκεφθείτε και τον Μητροπολιτικό

Ναό της Σπάρτης που βρίσκεται ακριβώς δίπλα. Ο ναός της Ευαγγελίστριας είναι ένα

εξαιρετικό δείγµα νεοκλασσικού ναού, µε µοναδικό τοιχογραφικό πρόγραµµα που εντάσσεται

στο πνεύµα της Σχολής του Μονάχου και όχι µε την γνωστή βυζαντινή τεχνοτροπία. Ο ναός

είναι επιβλητικός και προκαλεί δέος, ο δε εξωτερικός του χώρος είναι εξίσου φροντισµένος.

21

Είναι σαφώς το εκκλησιαστικό επίκεντρο για την πόλη της Σπάρτης και ένα ιδανικό

προσκύνηµα για το Πάσχα.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ

Κάστρο, Πλατεία Ελκόµενου Χριστού.

Πληροφορίες για το ωράριο: 2732061403

Είσοδος ελεύθερη

Η Συλλογή της Μονεµβασίας στεγάζεται σε ένα ιστορικό καί διατηρητέο κτήριο το οποίο

βρίσκεται µέσα στο βράχο καί ειδικότερα στην πλατεία του Ελκόµενου Χριστού.

Η µόνιµη αυτή έκθεση οργανώθηκε για να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό αρχαιολογικά

ευρήµατα, που προέκυψαν από περισυλλογές και ανασκαφικές διερευνήσεις στο χώρο της

Μονεµβασίας. Αποτελούν ιστορικές µαρτυρίες της ανθρώπινης δραστηριότητας και

καλλιτεχνικής ζωής που αναπτύχθηκε εδώ, από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια µέχρι την όψιµη

Τουρκοκρατία, αλλά και υποδηλώνουν την επικοινωνία της Μονεµβασίας µε άλλες περιοχές.

Στόχος της έκθεσης είναι να δώσει στοιχεία τόσο για το δηµόσιο όσο καί για τον ιδιωτικό βίο

ιδιαίτερα µέσα από την παρουσίαση αντικειµένων κεραµικής και µικροτεχνίας.

Η προτεινόµενη για τον επισκέπτη διαδροµή αρχίζει από τη βόρεια εσωτερική όψη του

κτιρίου, µε µία οµάδα γλυπτών του εξωτερικού χώρου: τα οικόσηµα, δυτική συνήθεια που

εισάγεται κατά τη Φραγκοκρατία (ανάγλυφο µε το λέοντα της Βενετίας, πλάκα του 1525 µε

ανάγλυφο θυρεό) και τα γλυπτά που έχουν σχέση µε το ζωτικό για την καστροπολιτεία θέµα

του νερού και της ύδρευσης (στόµιο στέρνας, πλάκα κρήνης κ.ά.).

Άλλη οµάδα αποτελούν αρχιτεκτονικά γλυπτά εκκλησιών µε προεξέχοντα τα προερχόµενα

από την Αγία Σοφία, 12ου αιώνα µ.Χ., τα οποία όµως, λόγω των µετατροπών που υπέστη ο

ναός, δεν είναι δυνατόν σήµερα να επανατοποθετηθούν (περιθύρωµα, τµήµα εικονοστασίου

κ.ά.).

Ιδιαίτερη µνεία γίνεται για τα γλυπτά στα οποία είναι φανερή και δεύτερη χρήση, και κατά

συνεκδοχή για την ανακύκλωση του µαρµάρου, υλικού δυσεύρετου και οικονοµικά

δαπανηρού, καθώς και για τα θέµατα τοπικών συνεργείων µαρµαρογλυπτών, τοπικών

λατοµείων κ.ά.

Στο νότιο εσωτερικό τοίχο έχει ανασυντεθεί και εκτίθεται µαρµάρινο τέµπλο του τέλους του

11ου αιώνα, που προέρχεται από µεσοβυζαντινών χρόνων ναό, τον παλαιότερο από τους

22

ναούς του Κάστρου, ο οποίος αποκαλύφθηκε τα τελευταία χρόνια µετά από ανασκαφική

διερεύνηση.

Η έκθεση ολοκληρώνεται στις προθήκες µε τα κεραµικά, τα οικιακά σκεύη και τα αντικείµενα

προσωπικής χρήσης, τα είδη καπνιστού. Με ένα πέρασµα δηλαδή σε αντικείµενα του

ιδιωτικού βίου και σε πληροφόρηση για την καθηµερινή ιδιωτική ζωή. Περιλαµβάνονται τρεις

οµάδες αντικειµένων:

α) τα επιτραπέζια σκεύη,

β) τα σχετικά µε τα υγρά, και

γ) τα σχετικά µε τη φωτιά.

Η λειτουργία της Αρχαιολογικής Συλλογής και ως χώρου υποδοχής και προσανατολισµού του

επισκέπτη µέσα στο Κάστρο υποστηρίζεται από το χάρτη στο κέντρο της αίθουσας, µε τα

κυριότερα µνηµεία και µε προτεινόµενες διαδροµές.

Αν και ο διαθέσιµος για την έκθεση χώρος είναι σχετικά µικρός, οι δυνατότητες

πληροφόρησης του επισκέπτη µπορούν να λάβουν µεγαλύτερες διαστάσεις µέσω των

σχετικών συνοδευτικών εκδόσεων.

ΒΟΤΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΑΫΓΕΤΟΥ

Αναβρυτή

Επισκέψεις µετά από συνεννόηση µε το ∆ήµο Μυστρά

Τηλέφωνο: 27310-81866

Είσοδος ελεύθερη

Tο Μουσείο στεγάζεται σε δύο αίθουσες του παλαιού σχολείου της Αναβρυτής. Προς το

παρόν λειτουργεί η συλλογή της Βοτανικής, η οποία αποτελείται από πίνακες µε πλούσιο

εποπτικό υλικό, σκίτσα και φωτογραφίες για τις ζώνες βλάστησης του Ταΰγετου.

Παρουσιάζεται επίσης η µοναδική ποικιλία ενδηµικών και σπάνιων ειδών που φύονται σε

αυτό το όµορφο βουνό της Πελοποννήσου. Από τα πρώτα υπάρχουν εκτενέστερες αναφορές

για τα Campanula Papilloso, Hypericum Taygeteum, Micromeria Taygetea και Onosma

Leptantum, ενώ από τα σπάνια για τα Juniperus Drupecea και Onosma Visiani.

Η γεωλογική συλλογή, µε πετρώµατα και απολιθώµατα από την ευρύτερη περιοχή,

παρουσιάζεται στη δεύτερη αίθουσα και εµπλουτίζεται συνεχώς σε συνεργασία µε το

Πανεπιστήµιο Αθηνών.

23

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ∆ΥΡΟΥ

Στην είσοδο του σπηλαίου Αλεπότρυπα

Πύργος ∆υρού

Τηλέφωνο: 27330-52233

Προτού επισκεφθείτε την Αλεπότρυπα, ένα από τα οµορφότερα και σηµαντικότερα σπήλαια

της Ελλάδας, θα ήταν πολύ χρήσιµο να δείτε πρώτα το µουσείο που εδώ και λίγα χρόνια

λειτουργεί στην είσοδό του.

Μέσα από τα εκθέµατα αυτού του µοναδικού στην Ελλάδα µουσείου θα γνωρίσετε τον τρόπο

ζωής, τις καθηµερινές και τελετουργικές συνήθειες και τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις των

ανθρώπων που το κατοίκησαν κατά τη διάρκεια της νεότερης και τελικής νεολιθικής εποχής,

από το 4800 π.Χ. έως το 3200 π.Χ. περίπου.

Το σπήλαιο κατοικήθηκε αρχικά από µια µικρή οµάδα ναυτικών, για το πόσιµο νερό που

υπάρχει στο εσωτερικό του και για την ασφάλεια που παρείχε. Σταδιακά εξελίχθηκε σε

σηµαντικό οικιστικό κέντρο, το οποίο διέθετε λατρευτικά ιερά, καθώς και νεκροταφείο.

Τα ευρήµατα, που εκτίθενται στις δύο αντικριστές σειρές προθηκών, παρουσιάζουν ιδιαίτερο

επιστηµονικό ενδιαφέρον. Προέρχονται αποκλειστικά από το σπήλαιο και δίνουν µια πολύ

κατατοπιστική εικόνα µιας σχετικά κλειστής κοινότητας της νεολιθικής εποχής. Σε αυτό

βοηθάει πολύ και ο τρόπος παρουσίασης των εκθεµάτων, που έχει και εκπαιδευτικό

χαρακτήρα.

∆εξιά της εισόδου έχει αναρτηθεί το σχεδιάγραµµα του σπηλαίου και αµέσως µετά ένας

χάρτης µε τα κυριότερα κέντρα νεολιθικού πολιτισµού που έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα.

Ακολουθούν οι προθήκες µε ευρήµατα από τον πολύτιµο για την εποχή εκείνη οψιανό της

Μήλου, µε λίθινα και οστέινα εργαλεία, σύνεργα υφαντικής, οστά ζώων, αγγεία καθηµερινής

χρήσης, καθώς επίσης και ειδώλια, κοσµήµατα και διάφορα άλλα µικροαντικείµενα.

Στο βάθος της αίθουσας, εκτός προθήκης, εκτίθενται θραύσµατα πήλινων αγγείων και

µεγάλοι πίθοι µε ανάγλυφη διακόσµηση.

Στη δεύτερη σειρά προθηκών παρουσιάζονται πήλινα αγγεία από ενδιαιτήµατα στο

εσωτερικό του σπηλαίου, ευρήµατα από µία ταφή, αγγεία µε ζωγραφιστή διακόσµηση και,

τέλος, µία σειρά ευρηµάτων της τελευταίας περιόδου κατοίκησης του σπηλαίου, προτού

κλείσει η είσοδός του από µεγάλο σεισµό γύρω στο 3200 π.Χ.

24

Σε ξεχωριστή προθήκη, στο κέντρο της αίθουσας, εκτίθεται, όπως ακριβώς βρέθηκε, ο

σκελετός µιας νεαρής γυναίκας.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΝΗΣ

Νησίδα Κρανάη, Γύθειο

Τηλέφωνο: 27330-22676

Από 1η Ιουνίου έως 31 Οκτωβρίου, καθηµερινά 9:00-21:00

Από 1η Νοεµβρίου έως 31 Μαΐου, καθηµερινά 9:00-17:00

Tο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της Μάνης στεγάζεται από το 1993 στον πύργο του

στρατηγού του απελευθερωτικού αγώνα Τζανετάκη Γρηγοράκη, ο οποίος χτίστηκε το 1829

και πρόσφατα αναπαλαιώθηκε.

Ο όµορφος αυτός πύργος δεσπόζει στη νησίδα Κρανάη ή Μαραθονήσι, που βρίσκεται

µπροστά από το λιµάνι του Γυθείου, µε το οποίο ενώνεται από το 1898 µε µια λωρίδα γης 170

µ. Στην Κρανάη, σύµφωνα µε την οµηρική παράδοση, διανυκτέρευσαν ο Πάρις µε την ωραία

Ελένη πριν από το µακρινό τους ταξίδι στην Τροία.

Η έκθεση, που παρουσιάζεται στον πρώτο όροφο του κυρίως κτιρίου και στις τρεις µικρές

αίθουσες του τριώροφου πύργου, φέρει τον τίτλο "Περιηγητές στη Μάνη από το 15ο έως το

19ο αιώνα" και διοργανώθηκε από το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύµατος

Ερευνών. Μέσα από τα χειρόγραφα, τα διάφορα έντυπα, τα εικαστικά έργα, τα ιστορικά

κειµήλια, τις σπάνιες εκδόσεις και τους παλαιούς χάρτες σκιαγραφούνται τα δροµολόγια

εβδοµήντα ξένων περιηγητών που πέρασαν από τη Μάνη από την εποχή της Αναγέννησης

έως και το 19ο αι. Παράλληλα, σε σύγχρονους χάρτες σηµειώνονται όλοι οι σταθµοί του

ταξιδιού των πιο γνωστών από αυτούς τους περιηγητές, όπως ήταν ο Vincenzo Coronelli και ο

Evliya Celebi, για τους οποίους δίνονται και περισσότερες πληροφορίες.

Επίσης, σε ξεχωριστές ενότητες, λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τους, παρουσιάζεται το

έργο της Γαλλικής Επιστηµονικής Αποστολής στο Μοριά (1829-1832) και η εξέλιξη των

οχυρωµατικών εγκαταστάσεων στη χερσόνησο της Μάνης.

Ο φάρος που υπάρχει στην άκρη της νησίδας βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανακαίνισής του

και πρόκειται να στεγάσει το Ναυτικό Μουσείο Μάνης.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΥΣΤΡΑ

Μέσα στον Αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά,δίπλα στην Μητρόπολη του Αγίου ∆ηµητρίου

Πληροφορίες για ωράρια και εισιτήριο εισόδου: 27310 83377

25

Το Μουσείο του Αρχαιολογικού χώρου του Μυστρά στεγάζεται στο διώροφο κτήριο της

δυτικής πτέρυγας της βόρειας αυλής της Μητρόπολης (ναός Αγίου ∆ηµητρίου Μυστρά).

Ιδρύθηκε το 1951. Στα χρόνια που µεσολάβησαν από τότε, η συλλογή του Μουσείου

εµπλουτίστηκε σηµαντικά. Στις συλλογές του Μουσείου περιλαµβάνονται: Γλυπτά, έργα

Μικροτεχνίας, Κεραµικά, Νοµίσµατα, Σπαράγµατα τοιχογραφιών, Εικόνες, Υφάσµατα και

οργανικές ύλες.

Από τα σηµαντικότερα εκθέµατα του Μουσείου είναι:

• Κοµµάτια µεταξωτού υφάσµατος και πλεξούδα µαλλιών.

• Μαρµάρινη πλάκα, 14ου αιώνα. Προέρχεται από το δάπεδο του ναού της

Περιβλέπτου του Μυστρά και παριστάνει την Ανάληψη του Μεγάλου

Αλεξάνδρου. Σκάλισµα επιπεδόγλυφο. Στα διακοσµητικά θέµατα και στην

τεχνική υπάρχει έντονη µουσουλµανική επίδραση.

• ∆ύο τµήµατα επιστυλίων τέµπλου από την Παντάνασσα του Μυστρά.

• Μαρµάρινο προσκυνητάρι µε την ανάγλυφη και εγχάρακτη εικόνα του ένθρονου

Χριστού.

• 'Έργα µικροτεχνίας: Χάλκινο θυµιατήρι (κατζί) του 14ου-15ου αιώνα, µε

σφαιρικό σώµα και πλατιά λαβή µε κεντρικό θέµα της διακόσµησης το

κρινάνθεµο. Εκτίθενται επίσης νοµίσµατα, δακτυλίδια, πόρπες σκουλαρίκια κ.α.

• Αντικείµενα κεραµικής: ∆ύο αγγεία από ανασκαφές ενός τρίκογχου βυζαντινού

ναού της Σπάρτης: ποτήρι µε πόδι και εγχάρακτη παράσταση λαγού εσωτερικά

(12ος αιώνας), πήλινη πρόχους από κόκκινο πηλό µε διακόσµηση από γραπτές

σπείρες στον ώµο (τέλη 12ου αιώνα).

• Σπαράγµατα τοιχογραφιών από τα ερειπωµένα παρεκκλήσια του Μυστρά.

• Θωράκια µε µονογράµµατα της οικογένειας των Καντακουζηνών, ∆εσποτών του

Μυστρά από το 1348 έως το 1384.

• Μεταβυζαντινές εικόνες: α) Εικόνα του Κρητικού Ζωγράφου Θεόδωρου Πουλάκη

µε παράσταση του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόµου β) Εικόνα ζωγράφου Βίκτωρος µε

παράσταση "Εγώ ειµί η 'Άµπελος".

• Μαρµάρινη στρογγυλή πλάκα µε παράσταση αετού που κατασπαράσσει λαγό και

πυκνή ανθεµωτή διακόσµηση στην ταινία του πλαισίου, 11ου-12ου αιώνα.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΗΧΙΑΣ

Πληροφορίες: 27320 51121

Τον Ιούλιο του 1988 έγιναν τα εγκαίνια του Λαογραφικού Mουσείου της Pηχιάς, ενός

Μουσείου που οφείλει την ύπαρξή του στις πολύχρονες και άοκνες προσπάθειες του

26

Iδρύµατος Γεωργίου και Παναγιώτας Mπέλεση, που γι' αυτή τους την προσπάθεια

βραβεύτηκαν το 1990 από την Aκαδηµία Aθηνών.

Tο 1979 ο Γιώργος Mπέλεσης είχε πραγµατοποιήσει στην Aµερική την πρώτη συνάντηση

οµογενών εκθέτοντας φωτογραφικό υλικό από το χωριό και συγκεντρώνοντας τα πρώτα

χρήµατα. Tο 1983 επιλέχθηκε ως χώρος του Mουσείου ένα κτίσµα του 1875 που είχε στεγάσει

το πρώτο σχολείο της Ρηχιάς και το οποίο, µε την προσωπική εργασία του ∆ηµητρίου και

Xαρίκλειας Mπέλεση, πήρε τη σηµερινή µορφή του. φιλοξενεί µεγάλη ποικιλία

κτηνοτροφικών εργαλείων αργαλειούς, υφαντά καί πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Από ένα έντυπο του Μουσείου παραθέτουµε ένα απόσπασµα για τη Ρηχιά, τον τόπο και τους

ανθρώπους:

H Pηχιά (από τη λέξη ράχη, Pειχιά από το θάµνο ρείκι) είναι ένας ορεινός

γεωργοκτηνοτροφικός οικισµός 318 σπιτιών, κτισµένος σ' ένα κλειστό από βουνά οροπέδιο

της οροσειράς του Πάρνωνα, 20 χιλιόµετρα µακριά από τους Mολάους, την πρωτεύουσα της

επαρχίας Eπιδαύρου Λιµηράς, που ανήκει.

H ύπαρξή της χάνεται στους τελευταίους Mεσοβυζαντινούς αιώνες ως βίγλας -

παρατηρητηρίου, όπως δείχνουν µερικά λείψανα επάνω στη Pάχη του Mίνι, ένα επίκαιρο

στρατηγικό σηµείο µε θέα στο Mυρτώο πέλαγος, απ' όπου µπορούν να ελεγχθούν τ' ανατολικά

παράλια της Λακωνικής. Στην Tουρκοκρατία είχε µεταφερθεί ο οικισµός χαµηλότερα στο

προφυλαγµένο οροπέδιο, που βρίσκεται µέχρι σήµερα. Mαζί µε τ' άλλα χωριά της περιοχής

του πρώην ∆ήµου Zάρακα αποτελούσε µια ηµιανεξάρτητη ζώνη, όπως η Mάνη και άλλες

ορεινές και δυσπρόσιτες ελληνικές περιοχές, όπου δύσκολα έφθανε η τουρκική εξουσία.

Στο τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα αναπτύσσεται µ' έντονο ρυθµό, ενώ

µεταπολεµικά έχει τη µοίρα της ελληνικής επαρχίας, δηλ. έντονη εγκατάλειψη και

αποµόνωση, ιδιαίτερα στον εµφύλιο πόλεµο, που οι θυσίες της υπήρξαν υπέρµετρες και

οδυνηρές.

Σήµερα η Pηχιά βρίσκεται σε µια ιδιαίτερη καµπή της ζωής της: πρόσφατα συνδέθηκε µε τον

έξω κόσµο µε το αυτοκίνητο, το τηλέφωνο και την τηλεόραση, µπήκε δηλαδή καθυστερηµένα

και απότοµα από την προβιοµηχανική στην ηλεκτρονική εποχή. Έτσι η αλλαγή στη µορφή

της ζωής των κατοίκων της µε την εισβολή των αγαθών του πολιτισµού -αυτοκίνητο, τσιµέντο,

ψυγείο, τηλεόραση κ.ά.- γίνεται ήδη µε τη γνωστή σύγχρονη ταχύτητα του καιρού µας. Ήδη

τα πρώτα νεότροπα σπίτια έχουν κτισθεί, ενώ το αυτοκίνητο στριµώχνεται άβολα στους

στενούς µουλαρότοπους, που έχουν ήδη αποκτήσει τσιµεντένια επίστρωση.

27

Προτού, λοιπόν, η ταχύτατη αυτή αλλαγή εξαφανίσει την προηγούµενη οικιστική εικόνα της

Pηχιάς, προσπάθειες Pηχιωτών της διασποράς µε πρωτοπόρο τον Γεώρ. Xρ. Mπέλεση

δηµιούργησαν το µικρό αυτό µουσείο, που φιλοξενεί µερικά από τα εργαλεία, τα σκεύη, τις

φορεσιές (κτηνοτροφικά εργαλεία, γεωργικά αλέτρια, στροβίλια, αργαλειούς, κάπες,

γιουρντιά, υφαντά κ.ά.) και µια σειρά φωτογραφιών µε τους ανθρώπους, το χώρο και το

τοπίο, όπως ήταν στην παραδοσιακή του µορφή. H οικιστική αυτή εικόνα του χωριού είναι

έκφραση ενός άνυδρου, έντονα πετρώδους και "κακοτράχαλου" τόπου. Tα

περιβαλλοντολογικά αυτά δεδοµένα δηµιουργούν µια αντίστοιχη µορφή ζωής, που το κύριο

γνώρισµά της είναι η οριακή λιτότητα: στέρηση πηγών νερού (µόνο βρόχινο και στέρνες

υπάρχουν), στέρηση δάσους, στέρηση υλικού πλούτου και εύφορης γης, στέρηση εύκολης

επικοινωνίας µε τον υπόλοιπο κόσµο, δηµιουργούν µιαν αντίστοιχη στέρηση στην

αρχιτεκτονική των σπιτιών, στον εξοπλισµό της εργασίας και στα σκεύη της καθηµερινής

ζωής. ∆οµικά υλικά είναι η πέτρα, ένας άφθονος ασβεστόλιθος που τρώγεται και διαπερνιέται

από το νερό της βροχής, η άµµος και ο ασβέστης, βγαλµένος από τα τοπικά, πρωτόγονα

ασβεστοκάµινα. Τα κεραµίδια και η εντελώς απαραίτητη ξυλεία µεταφέρονταν από µεγάλες

αποστάσεις µε ζώα. Περιορισµένη ήταν επίσης η χρήση του γυαλιού και του σίδερου, που

επίσης επεξεργαζόταν ο τοπικός σιδεράς µε το φυσερό, το σφυρί και το αµόνι µέχρι το 1950.

Σ' αυτό το πλαίσιο της στέρησης διαµορφώθηκε αντίστοιχα και ο άνθρωπος της περιοχής.

Aκραία έκφραση κι αυτός της λιτότητας σε ανάγκες και απολαύσεις. Aνεµοδαρµένες και

χαρακωµένες από τις σκληρές συνθήκες µορφές, στεγνές και οξείες στην αντίληψη και την

έκφραση. Oι κάτοικοί της ήταν λιτοδίαιτοι αλλά αυτάρκεις, µονοκόµµατοι όσο και ευαίσθητοι,

καταδικασµένοι να γίνουν σκληροτράχηλοι µαχητές της περιβαλλοντολογικής αντιξοότητας,

που τους ανάγκαζε να δηµιουργήσουν ένα ολόκληρο σύστηµα πρωτόγονης ίσως, αλλά

ευρηµατικής και πρακτικής οργάνωσης και τεχνολογίας, που ελάχιστα δείγµατα διασώζονται

στα εκθέµατα του µικρού αυτού µουσείου.

H Pηχιά είναι ένας από τους τελευταίους ίσως οικισµούς του ελλαδικού χώρου, που αφήνει

την παραδοσιακή οργάνωση ζωής να µπει στη σύγχρονη πραγµατικότητα του µοντέρνου

κόσµου µας. H διάσωση όµως της περασµένης εικόνας της µέσα από τα εργαλεία, τα σκεύη,

τις µορφές των ανθρώπων και του τοπίου της αποτελεί µια πολύτιµη µαρτυρία για την ιστορία

της. Πολύτιµη και για τους κατοίκους -ντόπιους και ξενιτεµένους- και για τους επισκέπτες της

Pηχιάς.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Πληροφορίες: 2731057748, 57850

28

Ιδρύθηκε το 1998 και εδρεύει στο Καστρί του ∆ήµου Πελλάνας. Στεγάζεται ειδικότερα στο

∆ηµοτικό Σχολείο και στη συλλογή του περιλαµβάνονται περίπου 450 εκθέµατα. Μικρά

δείγµατα ορνιθοπανίδας, τοπικά ορυκτά και πετρώµατα καθώς επίσης και νοµίσµατα.

Μοναστήρια

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΩΝ

H Ιερά µονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μεγαλοµαρτύρων βρίσκεται αρκετά κοντά στην πόλη

της Σπάρτης, σε µια απόσταση περίπου 20' της ώρας µε το αυτοκίνητο, µέσα σε ένα

καταπράσινο φυσικό περιβάλλον, όπου κυριαρχούν το πουρνάρι και η ελιά και δεσπόζουν

ολόγυρα υψηλοί λόφοι και απόκρηµνα βουνά. Ο χώρος στον οποίο είναι κτισµένη η Μονή

είναι ιδανικός για περισυλλογή και ησυχαστική ζωή. H Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα

αποτελείται από το Ναό, µεγαλόπρεπο κτίσµα του 1620, κόσµηµα της µεταβυζαντινής

εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, ο οποίος είναι ρυθµού σταυροειδούς βασιλικής µετά

οκταγωνικού τρούλου και στη µοναστηριακή γλώσσα ονοµάζεται Καθολικόν. Γύρω από το

Καθολικό στη συνέχεια υπάρχουν τα κελιά των µοναχών και ο πύργος της Μονής. Από µακριά

η Μονή δίνει την εντύπωση απόρθητου κάστρου και αυτό γιατί υπήρξαν εποχές που η

ασφάλεια των µοναχών από τους πολυάριθµους επιδροµείς - κυρίως Αλβανούς - επέβαλε το

χτίσιµο ενός τέτοιου ισχυρού και οχυρού κτιρίου.

Εξαιρετικής τέχνης και µεγαλόπνοης εκτέλεσης είναι οι περίφηµες αγιογραφίες του

Καθολικού, έργο, του ονοµαστού αγιογράφου Γεωργίου Mόσχου από το Nαύπλιο. Μια

τεράστια ποικιλία στα θέµατα της εικονογράφησης, ένας εκπληκτικός ρεαλισµός στην

απόδοση των µορφών, και ένας σπάνιος χρωµατικός πλούτος που δίνει ζωντάνια στα

εικονιζόµενα πρόσωπα διακρίνουν τις αγιογραφίες του Καθολικού. Ο Mόσχος υπήρξε ένας

δεξιοτέχνης προσωπογράφος και η µεγάλη του κλάση φαίνεται κατ' εξοχήν στα πρόσωπα των

εικονιζόµενων µορφών, ενώ δε λείπουν από τα έργα του και πολλές άλλες ζωγραφικές αρετές.

∆ίπλα από το Καθολικό βρίσκεται το παρεκκλήσιο της Ζωοδόχου Πηγής, κτίσµα του 1707. Σ'

αυτό το παρεκκλήσιο λειτούργησε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας Κρυφό Σχολειό. Η

Μονή εξάλλου ανέπτυξε µεγάλη εθνική δράση στους δύσκολους εκείνους χρόνους της

δουλείας. Λόγω των εξαιρετικών προνοµίων µε τα οποία την είχαν επιδαψιλεύσει

Οικουµενικοί Πατριάρχες (Iερεµίας B' ο Tρανός, Γρηγόριος E' κ.ά.) και Σουλτάνοι (ανάµεσα

στους άλλους "υψηλούς ορισµούς" των Σουλτάνων ιδιάζουσα και εξέχουσα θέση κατέχει ο

Aχτιναµές του Μωάµεθ, του ιδρυτού του Μωαµεθανισµού), η Μονή κατόρθωσε να αποκτήσει

µεγάλη κτηµατική και χρηµατική περιουσία, την οποία διέθεσε χωρίς φειδώ για την εξαγορά

αιχµαλώτων, την αγορά τροφίµων και πολεµοφοδίων, την οργάνωση συσσιτίων για τους

29

φτωχούς και την παροχή οικονοµικής βοήθειας σε στρατιωτικούς αρχηγούς του Αγώνα

(οπλαρχηγούς) και άλλους. Σώζονται ορισµένες επιστολές του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη προς

τον Ηγούµενο και τους Αδελφούς της Mονής µε τις οποίες ο θρυλικός Γέρος του Mωριά

εκφράζει τη βαθιά του ευγνωµοσύνη και την έννοιά του προς τη Μονή των Αγίων

Τεσσαράκοντα, στην οποία πολλές φορές βρήκε καταφύγιο µε τα παλικάρια του, καθώς

επίσης τροφή και χρήµατα.

Ωστόσο, η Μονή γνώρισε και µεγάλες δοκιµασίες και πολλές φορές απειλήθηκε µε

ολοκληρωτική καταστροφή.

Στα 1770, στα Oρλωφικά, η Μονή πυρπολήθηκε από στίφη Αλβανών, ενώ στα 1826 οι

Αιγύπτιοι του Ιµπραήµ την παρέδωσαν στο πυρ για δεύτερη φορά. Οι αλλεπάλληλες αυτές

πυρκαγιές είχαν ως αποτέλεσµα να καταστραφούν εν µέρει οι υπέροχες αγιογραφίες του

Καθολικού.

Στα 1943 οι Γερµανοί του Χίτλερ έκαψαν και πάλη τη Μονή, αυτή τη φορά όχι το Καθολικό,

αλλά τα γύρω κελιά των µοναχών και άλλους χώρους. Μετά από αυτήν την τελευταία

καταστροφή, η Μονή χάρη στην επιµονή και προθυµία των µοναχών της και των κατοίκων

των γύρω χωριών, άρχισε να ανοικοδοµείται και να ανασυγκροτείται.

Σε απόσταση περίπου µισής ώρας µε τα πόδια, πάνω στο βουνό, βρίσκεται η Παλαιά Μονή

των Aγίων Τεσσαράκοντα (Παλαιοµονάστηρο), κτίσµα του 1250. Πρόκειται για έναν υπέροχο

σπηλαιώδη Ναό, κατάγραφο από υψηλής καλλιτεχνικής στάθµης αγιογραφίες του

Λακεδαιµονίου αγιογράφου Κωνσταντίνου Mανασσή.

Πάνω από το Καθολικό σώζονται ερείπια από ένα κτίσµα, το οποίο προφανώς ήταν η

Τραπεζαρία (Tράπεζα) της Μονής. Παντού γύρω από το Καθολικό σώζονται κτίσµατα ή

ερείπια κτισµάτων, τα οποία συνθέτουν την εικόνα ενός µεγαλοπρεπούς µοναστικού

συγκροτήµατος µε οργανωµένη µοναστική ζωή. Σε κάποια απόσταση από το

Παλαιοµονάστηρο σώζονται τα παρεκκλήσια του Τιµίου Προδρόµου και της Αναλήψεως,

αριστουργήµατα και τα δύο της µοναστηριακής αρχιτεκτονικής.

H εγκατάλειψη του Παλαιοµονάστηρου και η µετάβαση και οριστική εγκατάσταση των

µοναχών στη νέα Μονή υπαγορεύτηκαν από δύο κυρίως λόγους: α) τις δυσµενείς

κλιµατολογικές συνθήκες της περιοχής, οι οποίες δυσχέραιναν τη ζωή των µοναχών, ιδίως

κατά τη διάρκεια του χειµώνα, οπότε από τα νερά των βροχών πληµµύριζε ο γειτονικός

ποταµός Σωφρόνης, και β) τις συνεχείς επιδροµές Αλβανών και άλλων κακοποιών στοιχείων,

οι οποίες έθεταν σε κίνδυνο την ίδια τη ζωή των µοναχών, και γι' αυτό καθιστούσαν αναγκαία

30

την άµεση εγκατάλειψη της Μονής. Σ' όλη τη µακραίωνη ιστορία της ποτέ, εκτός από

ελάχιστες περιπτώσεις, η Μονή δεν ερηµώθηκε πλήρως ποτέ.

Η Μονή πανηγυρίζει στις 9 Μαρτίου, εορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μεγάλων Μαρτύρων,

και δέχεται εκείνη την ηµέρα πλήθη προσκυνητών, τα οποία συρρέουν από παντού για να

εκφράσουν την πίστη και την ευλάβειά τους στους Αγίους.

IEPA MONH AΓIΩN ANAPΓYPΩN ΠAPNΩNOΣ

Αρχαιότερη Μονή της Λακωνίας είναι αυτή των Αγίων Αναργύρων Πάρνωνος, κοντά στα

χωριά Bασσαράς, Bέρροια και Tσίντζινα. Οι ρίζες της χάνονται στους αιώνες. Σύµφωνα µε

αξιόπιστη ιστορική µαρτυρία, η Μονή ήδη υπήρχε τον 9ο αιώνα. Σηµαντική πηγή για την

ιστορία της είναι και το χρυσόβουλο τους αυτοκράτορα Ανδρονίκου B' του Παλαιολόγου,

έτους 1293.

Το ιστορικό αυτό Μοναστήρι βρίσκεται κτισµένο σ' ένα πανέµορφο και επί µονίµου βάσεως

καταπράσινο οροπέδιο του Πάρνωνος, στο οποίο ο επισκέπτης-προσκυνητής µπορεί να

φτάσει από τον εθνικό δρόµο Τρίπολης-Σπάρτης. Είκοσι πέντε χιλιόµετρα πριν την

πανάρχαια πρωτεύουσα της Λακεδαίµονος, ειδική πινακίδα καθοδηγεί ως εκεί. Ο ανηφορικός

αµαξιτός δρόµος φέρνει τον προσκυνητή στον προορισµό του µέσα από ένα φυσικό

παράδεισο πρασίνου, που ζωογονείται από αστείρευτες πηγές και ρυάκια. Η οργιαστική

βλάστηση εξ άλλου που περικλείει το µοναστήρι θυµίζει έντονα στον επισκέπτη το εσωτερικό

τµήµα της Αγιορείτικης χερσονήσου.

Το Μοναστήρι πέρασε από πολλές περιπετειώδεις φάσεις στη ροή του χρόνου. Το Καθολικό

καταστρέφεται και ξανακτίζεται στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας και συγκεκριµένα το

1611. Ο ναός είναι "µονόχωρος σταυροειδής τρουλλαίος, άστυλος, τρίκοχος" και έχει τα

χαρακτηριστικά της υστεροβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Αγιογραφείται από την περίφηµη

οικογένεια των Kακαβάδων, ονοµαστών αγιογράφων από το Ναύπλιο. Η κτητορική επιγραφή

εντός του ναού αναφέρει ότι ιστορήθηκε το 1621 και υπογράφεται από τον κορυφαίο της

οικογένειας ∆ηµήτριο Kακαβά. Τα θέµατα, περισσότερα από εκατό, καλύπτουν όλες τις

επιφάνειες των τοίχων, από το δάπεδο ως την οροφή. Κατά τον Φ. Kόντογλου, οι µορφές

"έχουν έντονον λαϊκήν πνοήν, ασκητικήν λιτότητα και είναι συχνά πλήρεις πάθους και

αποπνέουν θρησκευτικότητα βαθυτέραν πολλάκις και των αγιορειτικών αγιογραφιών...".

Κατά δε τον T. Γριτσόπουλο, στο ναό της Mονής "ασυνειδήτως συµπλέκονται ο εθνικός και

λαϊκός βίος µε τον χριστιανικόν. Έτσι οι αγέλαστες µορφές συναντώνται µε το περιβάλλον της

εθνικής κατηφείας". Από την προαναφερθείσα κτητορική επιγραφή διαπιστώνεται επίσης ότι

31

η Μονή είναι Σταυροπηγιακή και αναφέρεται το όνοµα του τότε Πατριάρχου

Κωνσταντινουπόλεως Kυρίλλου Λουκάρεως.

Λίγα έτη µετά, γύρω στο 1685, η Μονή πλήττεται καταστροφικά τόσο από τους Βενετούς του

Mοροζίνι, όσο και από τους Τούρκους, επειδή και από τις δύο πλευρές η εθνική και

θρησκευτική της δράση ήταν ασυγχώρητη. Παρ' όλη την καταστροφή όµως, η Μονή

ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε την ποικιλόµορφη προσφορά της. Το υπάρχον ξυλόγλυπτο

τέµπλο της είναι έργο του 1711 και πιστοποιεί περίτρανα τη δεύτερη περίοδο ακµής της

Μονής.

Ήδη από το 17ο αιώνα λειτουργεί συστηµατικά σ' αυτή "Κρυφό Σχολειό" ως την

απελευθέρωση. Ίσως και αυτός να ήταν και ο λόγος που τον Ιούλιο του 1826 απετέλεσε στόχο

των τουρκοαιγυπτιακών ορδών του Ιµπραήµ, οι οποίες έκαψαν το µοναστήρι, χωρίς όµως

µεγάλη επιτυχία, αφού ο ναός σώθηκε µε ελάχιστες φθορές.

Η σηµαντικότατη θέση της Μονής µέσα στο χρόνο, αποδεικνύεται και από την ύπαρξη ενός

µη ευκαταφρόνητου αριθµού πατριαρχικών σιγγιλίων που αποδεικνύουν περίτρανα το

σπουδαίο έργο που επιτελούσε για τη διάσωση της ελληνορθοδόξου παράδοσης στο

χειµαζόµενο λαό της περιοχής.

Περίφηµος είναι ο Κανονισµός λειτουργίας της Μονής, που αναφέρεται στο σιγγίλιο του

Πατριάρχου Γαβριήλ του Γ' (1707). Ο Κανονισµός ορίζει: "... ίνα έχωσι κοινοβιακήν την

πολιτείαν τοσούτον εις τα της τροφής αναγκαία όσον και εις τα λοιπά πάντα µηδενός τούτων

ίδιον τι έχειν νοµίζοντος, αλλά πάντα... κατ' έθος αποστολικόν συνδιάζοντες,... µηδέποτε

γυναίκας εισέρχεσθαι, ου µένειν και συνασκείσθαι εν τω αυτώ µοναστηρίω ει µη µόνον τη

ηµέρα της πανηγύρεως και τότε χάριν προσευχής και προσκυνήσεως, ... εν είναι το

πουγγείον...". Επίσης καθορίζει το προνοµιακόν καθεστώς της Μονής και την εξάρτησή της

από το Οικουµενικό Πατριαρχείο.

Η φιλανθρωπική δράση της Μονής ανά τους αιώνες ήταν πραγµατικά αξιοθαύµαστη. Σε όλες

τις δύσκολες στιγµές του Γένους η Μονή, εκτός από πνευµατικός φάρος, ήταν και καταφύγιο

για τους απόρους των πολυπληθών τότε γύρω χωριών. Στη διάρκεια δε της M. Εβδοµάδος, οι

µοναχοί προσέφεραν στους φτωχούς µεγάλες ποσότητες τροφίµων. Η Μονή ανέκαθεν ήταν

γνωστή για την φιλοξενία της προς τους διαβάτες και τους προσκυνητές που συνέρρεαν

ιδιαίτερα κατά τις πανηγύρεις της.

Η συµβολή της Μονής στην επανάσταση του 1821 υπήρξε σηµαντική. Εκτός από τη

λειτουργία "Κρυφού Σχολειού" και την προσφορά της ως καταφυγίου πενοµένων,

διωκωµένων και ονοµαστών αγωνιστών, οι µοναχοί συµµετείχαν και προσωπικά στον

32

απελευθερωτικό αγώνα. Αυτό επιβεβαιώνεται, όπως αναφέρει και ο Φαίδων Kουκουλές, από

την ύπαρξη στο αρχείο των αγωνιστών έξι ονοµάτων µοναχών, αδελφών της Μονής στους

οποίους απονεµήθηκαν και τιµητικά αριστεία.

Από τους πολλούς και πολύτιµους παλαιούς µοναστηριακούς θησαυρούς δεν διασώθηκε

τίποτε. Άλλοι εκλάπησαν και άλλοι λεηλατήθηκαν κατά τη φοβερή επιδροµή των ναζιστικών

στρατευµάτων τον Νοέµβριο του 1943, κατά την οποία ερηµώθηκε ο ιερός χώρος.

O τελευταίος ηγουµενεύων της Μονής Αρχιµανδρίτης Nικόδηµος Γρουµπός (1900-1964)

κατάφερε να την ανακαινίσει σηµαντικά. Αναστήλωσε το κωδωνοστάσιο του Καθολικού,

έκτισε το παρεκκλήσι των αγίων Αποστόλων (µε τα µεγάλης αξίας έργα του Φώτη

Kόντογλου), έκτισε εκ βάθρων το µετοχιακό ναό της Αναλήψεως του Σωτήρος στην κορυφή

της Σταµατήρας (Πάρνωνος), κ.ά. O Γέροντας Nικόδηµος ζώντας ασκητικά, µόνος του, µε την

αγιότητα του βίου του έδωσε νέα πνευµατική αίγλη στο ιστορικό αυτό µοναστήρι. Μετά την

κοίµησή του η Μονή παρακµάζει, µένει χωρίς µοναχούς και χρησιµοποιείται σαν χώρος

κατασκηνώσεων της Ιεράς Μητροπόλεως.

Το 1991, χάρη στη µέριµνα του Mητροπολίτου Ευσταθίου και του λάκωνος φιλολόγου και

συγγραφέως Σαράντου Kαργάκου, εγκαθίσταται νέα µοναστική αδελφότητα. Το ησυχαστικό,

κοινοβιακό και πιστό στην Ορθόδοξη Παράδοση πρόγραµµα της Μονής, ελκύει αρκετούς

ανθρώπους ιδιαίτερα νέους. Έτσι σήµερα, µετά από 11 αιώνες λειτουργίας της, η Μονή

συνεχίζει το πολυσχιδές έργο της, πιστή στις ιστορικές ιερές παρακαταθήκες της που την

ήθελαν ανέκαθεν φάρο και κάστρο της Ορθοδοξίας.

Εκτός όµως από την πνευµατική αναγέννηση της Μονής που συνοδεύεται και µε αξιόλογες

εκδόσεις, σηµαντική είναι και η προσπάθεια αναστηλώσεως, ανακαινίσεως και

ανοικοδοµήσεώς της. Αναστηλώθηκε και εκ βάθρων ανοικοδοµήθηκε η ανατολική πτέρυγα µε

πέτρινα παραδοσιακά κτίσµατα (παρεκκλήσιο αγίας Άννης, αρχονταρίκι, βιβλιοθήκη) και

επιβλητικό πύργο, ανακαινίστηκαν αρκετά κελιά και δηµιουργήθηκαν νέοι λειτουργικοί

χώροι (τράπεζα κ.ά.). Με τα νέα αυτά έργα, η Μονή ολοκληρώθηκε αρχιτεκτονικά δίνοντας

την εντύπωση φρουριακής κατασκευής µε ολόπλευρα κτίσµατα και στη µέση το Καθολικό.

Η Ιερά Μονή τιµάται στη µνήµη των αγίων Αναργύρων Κοσµά και ∆αµιανού και της µητρός

αυτών Θεοδότης των εκ της M. Ασίας (1η Νοεµβρίου). Αλλά πανηγυρίζει, και την 1η Ιουλίου

στην εορτή των αγίων Αναργύρων Κοσµά και ∆αµιανού εκ των Ρώµης λόγω των δύσκολων

καιρικών συνθηκών του Νοεµβρίου.

Η Μονή είναι ανοικτή για τους προσκυνητές από ανατολής µέχρι δύσεως ηλίου, πλην των

ωρών 12 µ.µ.- 4 µ.µ.

33

Tαχυδροµική ∆ιεύθυνση:

Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων Πάρνωνος

Τ.θ. 74 / 231 00 Σπάρτη

τηλ. 27310 73225

Ηµέρες Πανηγύρεων: Αγίων Αναργύρων

(1η Nοεµβρίου και 1η Iουλίου)

TO MONAΣTHPI THΣ ΓOΛAΣ

Το µοναστήρι είναι κτισµένο στην περιοχή της Γόλας στην οµαλή πλευρά του Mύτικα.

Βρίσκεται σε υψόµετρο 1.000, σε περιοχή µε κλίµα υγιεινό, γεµάτη υπεραιωνόβιες καστανιές,

πεύκα, έλατα αλλά και απότοµους βράχους.

Το µοναστήρι από το 1912 ανήκει στην κοινότητα Γοράνων.

Γιορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής ή Xρυσοπηγής και µαζί µε το µοναστήρι του Kούµπαρη και

της Kαταφυγιώτισσας, που βρίσκονται σε µια νοητή ευθεία, καθώς και µε της Zερµπίτσας και

της Φανερωµένης είναι όλα αφιερωµένα στην Παναγία.

Αν ληφθεί υπόψη ότι η Kουµουστά κατοικείται από την αρχαία εποχή και ότι η βασιλική οδός,

που συνέδεε στα χρόνια του Αυγούστου τη Σπάρτη µε την Kαρδαµύλη, διερχόταν από το

γεφύρι της Pασίνας κοντά στο Ξηροκάµπι θα υπέθετε κανείς ότι το µοναστήρι ίσως είναι

κτισµένο σε θέση αρχαίου ναού όπως πολλά άλλα. Μορφολογικά όµως στοιχεία οικοδοµής

δεν υπάρχουν παρά την εύρεση θραυσµάτων πήλινων αγγείων. Την περίοδο της

Τουρκοκρατίας και την εποχή των καταφυγίων του Tαϋγετου κτίστηκαν τα περισσότερα

µοναστήρια και σ' αυτή την εποχή έχει τις ρίζες του και το µοναστήρι της Γόλας.

Πρώτη µαρτυρία είναι η κτητορική επιγραφή στην εσωτερική πρόσοψη της θύρας διά χειρός

∆ηµητρίου Kακαβά, που αναφέρει ότι ανακτίστηκε και αποπερατώθηκε το 1632. Είναι µια

εποχή που ο Ελληνισµός έχει ανακάµψει και είναι σε θέση να κτίσει έργα στην περιοχή, όπως

ο ναός Kούµπαρη (1602), Αγίων Τεσσαράκοντα (1620), Αγίων Αναργύρων (1621), Γόλας

(1632) και Zερµπίτσας (1639). Κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους αποτελεί σηµείο

συνάντησης των κατοίκων όλων των γύρω χωριών και στα τέλη του 18ου αιώνα δοκιµάστηκε

σκληρά από τους µουσουλµάνους Βαρδουνιώτες.

∆εν είναι γνωστό αν στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας λειτούργησε στο µοναστήρι σχολείο,

επειδή όµως δεν βρίσκεται µακριά από τα χωριά των Γοράνων και της Kουµουστάς µπορούµε

να υποθέσουµε ότι χρησίµευε ως σχολείο. Το 1830 όµως στέγασε το πρώτο αλληλοδιδακτικό

σχολείο της Κάτω Ρίζας, και στο νάρθηκά του εικονίζονται οι µορφές των: Οµήρου, Πλάτωνα,

34

Αριστοτέλη, Θουκυδίδη και άλλων αρχαίων σοφών που βρίσκονται και σε άλλα µοναστήρια

που υπήρξαν εστίες παιδείας.

Στη διάρκεια της Αντιβασιλείας (1833-35) η Γόλα και η Zερµπίτσα υπάγονται στην επισκοπή

Λακεδαίµονας. Tο 1834 διαλύεται και η περιουσία της Μονής εκποιείται. Στη συνέχεια το

1844 δέχεται επιδροµή ληστών και λεηλατείται. Στη διαδροµή του χρόνου γνώρισε και νέα

δεινά. Tο 1922 προσαρτήθηκε στην Zερµπίτσα και ενώ οι µοναχοί διασκορπίστηκαν, ο

ηγούµενος Iερόθεος αρνήθηκε την υπαγωγή του και παρέµεινε εκεί µόνος ως το 1943.

Κατά τα έτη 1962-68 ο ηγούµενος της Zερµπίτσας Θεόφιλος Σιµόπουλος αγωνίζεται για τη

διάσωσή του και καταφέρνει ώστε τα µοναστήρια Γόλας και Zερµπίτσας να χαρακτηριστούν

διατηρητέα µνηµεία. Tο 1974 επισκευάστηκαν τρία κελιά και ακολούθησε ανακεράµωση του

Καθολικού.

Tο Καθολικό, ο ναός και ο νάρθηκας της Μονής είναι γεµάτο από τοιχογραφίες που σώζονται

σε καλή κατάσταση και σύµφωνα µε τις υπάρχουσες µαρτυρίες το εικονογραφικό έργο δεν

ανήκει στον ίδιο αγιογράφο και στην ίδια χρονική περίοδο.

O αγιογράφος, λοιπόν, του ναού είναι ο ζωγράφος ∆ηµήτριος Kακαβάς, ο οποίος είναι

επηρεασµένος από την Κρητική σχολή. Είναι γνωστός στη Λακωνία σπουδαίος ζωγράφος και

σύµφωνα µε µαρτυρίες εικονογραφεί το 1590 τη Μονή Θεοτόκου στη Λοκρίδα, το 1607 την

Αγία Μαρίνα στην Κορινθία, το 1611 τον Άγιο ∆ηµήτριο στην Κορινθία, το 1621 τους Αγίους

Αναργύρους στη Λακεδαίµονα και τον Άγιο Βλάση στα Tσίντζινα, το 1625 τον Άγιο Νικόλαο

και ∆ηµήτριο στην Aναβρυτή, το 1632 τη Γόλα. Αµφισβητείται η µαρτυρία του Kόντογλου για

την εργασία του στην Μονή Kούµπαρη το 1602 και στη Zερµπίτσα το 1639. Πάντως το έργο

του είναι ωραιότατο, αρκετά καλά διατηρηµένο και αξίζει να επισκεφθεί κανείς τη µονή και

γι' αυτό.

ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΜΟΝΑΣΤΗΡΟ ΣΤΟ ΒΡΟΝΤΑΜΑ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ 1825

Βόρεια από τη Σκάλα, στο δρόµο για το Γεράκι, στα δυτικά του µεγάλου οικισµού Βρονταµάς

του ∆ήµου Σκάλας, ο Ευρώτας κυλάει τα νερά του στο βάθος ενός φαραγγιού, µε τις

καταπράσινες πλαγιές του να κόβονται ψηλά από πέτρινους όγκους. Εδώ, µέσα στα βράχια,

είναι χτισµένο το Παλαιοµονάστηρο, του 12ου αιώνα, σπηλαιώδης ναός τρισυπόστατος -της

Θεοτόκου, του αγίου Νικολάου και του µεγαλοµάρτυρα Νικήτα- µνηµείο θρησκευτικό και

ιστορικό.

Εδώ κλεισµένοι περίπου 300 Βρονταµίτες, υπό την ηγεσία του παπα-∆ηµήτρη

Παπαδηµητρίου και του οπλαρχηγού Γιαννάκη Καραµπά, αρνήθηκαν να παραδοθούν στα

35

στίφη του Αιγύπτιου Ιµπραήµ πασά, που κατέστρεφαν την Πελοπόννησο, προσπαθώντας να

πνίξουν τον απελευθερωτικό Αγώνα των Ελλήνων. Στις 15 Σεπτεµβρίου 1825, αδυνατώντας

να καταλάβουν τον οχυρό αυτό χώρο, οι πολιορκητές ανατίναξαν το λόφο-οροφή του

µοναστηριού και από τα ανοίγµατα έκαψαν ζωντανούς όλους τους έγκλειστους.

Η µνήµη εκείνης της θυσίας κυριαρχεί στο ιερό αυτό µνηµείο, το τρίτο µετά το Κούγκι και το

Αρκάδι µνηµείο ηρωισµού και αυτοθυσίας. Παράλληλα ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να

θαυµάσει τις µοναδικές τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, που διακοσµούν το εσωτερικό του. Στις

15 Σεπτεµβρίου, του µεγαλοµάρτυρος Νικήτα, ο ∆ήµος Σκάλας τελεί στον τόπο της θυσίας

µνηµόσυνο για τους ήρωες Βρονταµίτες. Το µοναστήρι εορτάζει και την άνοιξη, της Ζωοδόχου

Πηγής.

IEPA MONH ΖΕΡΜΠΙΤΣΑΣ

Η Μονή είναι αφιερωµένη στην Κοίµηση της Θεοτόκου και επονοµάζεται της Ζερµπίτσας.

Βρίσκεται πάνω σε ένα από τα ανατολικά προβούνια του Ταϋγέτου σε υψόµετρο 700, νότια

από το Ξηροκάµπι, την ωραία κωµόπολη. Από τη Σπάρτη φτάνει κανείς στη Μονή µε

αυτοκίνητο, έπειτα από διαδροµή 20 χιλιοµέτρων.

Ο επισκέπτης µπορεί να πάρει µια ιδέα για το παρελθόν, τον πλούτο και την πνευµατική

ακτινοβολία της Μονής αν, µετά το Καθολικό µε τις ενδιαφέρουσες αγιογραφίες, επισκεφθεί

το µικρό µουσείο της, όπου εκτίθενται θυµιατήρια, χρυσοκέντητες παραστάσεις, άµφια,

αληθινά κειµήλια από το 1500 και ύστερα, όπως το Λάβαρο της Μονής και ο Επιτάφιος.

Η Μονή από την όλη αρχιτεκτονική διάταξη των κτισµάτων της και φυσικά από τα

χαρακτηριστικά του καθολικού ανήκει στο λεγόµενο αγιορείτικο ή αθωνίτικο τύπο µε

βυζαντινή καταγωγή και χαρακτηριστικά µικρογραφίας πόλης. Το ωραίο Καθολικό της του

1639, σύµφωνα µε την κτητορική επιγραφή, αγιογραφήθηκε το 1669. Ο ναός είναι

σταυροειδής και το εσωτερικό του χωρίζεται σε τρία κλίτη από τέσσερις πεσσούς. Η ιδιοτυπία

του οφείλεται στις δύο, εκτός από εκείνην του ιερού, ηµικυκλικές κόγχες, που ονοµάζονται

χοροί επειδή εκεί στέκεται ο χορός των ψαλτών και διαθέτει ευρύχωρο νάρθηκα ή λιτή όπως

λέγεται.

Οι αγιογραφίες της Μονής είναι εξαίσιες και παρατηρώντας τες θα διαπιστώσει κανείς ότι ο

αγιογράφος του Καθολικού της Ζερµπίτσας φρόντισε ιεραρχικά να ζωγραφίσει πρώτα την

ποδέα µε τα γεωµετρικά σχήµατα, έπειτα τις µορφές των ολόσωµων αγίων, πιο πάνω τη ζώνη

µε τα µαρτύριά τους, ψηλότερα τους οίκους του Ακαθίστου Ύµνου και τελευταία τη ζώνη µε

τα θαύµατα του Κυρίου. Φυσικά ο αγιογράφος δεν είναι ένας αλλά περισσότεροι, και απ' ό,τι

φαίνεται πρόκειται για µαθητές του ∆ηµητρίου Κακαβά.

36

Μεγάλη ήταν η πνευµατική ακτινοβολία της Μονής, από το 1690 και µετά, ειδικότερα στον

τοµέα της χειρόγραφης παράδοσης, µε την παρουσία ενός αξιόλογου βιβλιογράφου από την

Αναβρυτή, του ιεροµόναχου Γαλακτίωνα, ο οποίος γράφει τον "Κώδικα Νοµικής Ύλης" καθώς

και σπουδαία ποιήµατα.

Ο πλάτανος της Μονής, µοναχικός, µεγαλοπρεπής, µε το βαρύ καθιστό κορµό του απλώνει

τους κυκλώπειους βραχίονές του µε την άνεση υπερφυσικού όντος. Σίγουρα πρέπει να έχει

την ηλικία του Καθολικού (350 χρόνων) και τον κορµό του αγκαλιάζουν πέντε άνδρες.

Η ιστορία της Μονής αρχίζει από παλαιούς χρόνους, κάπου στο 12 αι. Πριν από αυτή την

εποχή πρέπει να υπήρχε στο χώρο αυτό κάποιος πρόχειρος ξυλόστεγος, γιατί έχουν βρεθεί

λείψανα ειδωλικού ναού. Ανάγλυφα του αρχαίου ιερού βλέπουµε σήµερα εντοιχισµένα στο

Καθολικό της Μονής ενώ κάποια άλλα βρίσκονται στο µουσείο της. Εδώ οι λάτρεις του

Απόλλωνα και της Αθηνάς είχαν στήσει κάποτε ένα µικρό δωρικό ναό.

Η ονοµασία Ζερµπίτσα, προτού δοθεί στο µοναστήρι, είχε δοθεί στην περιοχή, ίσως µάλιστα

πριν από το 12ο αι. Η παράδοση έχει διαφορετικές εκδοχές για το τοπωνύµιο: άλλοτε το

αποδίδει στην εδαφολογική διαµόρφωση και άλλοτε σε ένα φυγάδα, Μεγάλο ∆ιερµηνέα της

Πόλης (τον Η. Ζερβό), ο οποίος κατέφυγε στην περιοχή.

Η Μονή ακµάζει από το 1639 έως το 1770 και µπαίνει σε κρίσιµη περίοδο κατά τους διωγµούς

και τις σφαγές που ακολούθησαν τα Ορλωφικά. Όπως και άλλα µοναστήρια, λεηλατήθηκε

από τους Αλβανούς και, αφού διασκορπίστηκαν οι µοναχοί και τα κειµήλιά της,

πυρπολήθηκε. Αλλά και όταν αποχώρησαν οι Αλβανοί, προβλήµατα συνέχισαν να

δηµιουργούν και οι Βαρδουνιώτες που κατοικούσαν στην περιοχή. Αργότερα, η Μονή

συµµετείχε στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 µε τον ηρωικό µοναχό Γαβριήλ

Ζερµπιτσιώτη, ο οποίος πήρε το όνοµά του από τη Μονή.

Μετά την πυρπόληση του µοναστηριού από τους Αιγύπτιους του Ιµπραήµ το 1826, ο

ηγούµενος Γρηγόριος και επτά µοναχοί επισκεύασαν µερικούς χώρους και έτσι η Μονή

κατάφερε να στεγάσει το περιφερόµενο σχολείο και να περιθάλψει τα ορφανά. Από το 1928

και µετά λειτουργεί ως ίδρυµα περίθαλψης µε σηµαντική προσφορά, ακόµη και για παιδιά

που έρχονται από την Αίγινα.

Μετά την Επανάσταση του 1821 συνεχίστηκε χωρίς διακοπή η µοναστική παράδοση. Το 1962

έγινε ηγούµενος της Μονής ο αρχιµανδρίτης Θεόφιλος Σιµόπουλος, που εργάστηκε µε ζήλο

και συγκέντρωσε όλα τα λείψανα της Μονής, από αρχαία ανάγλυφα έως ιερά άµφια και

λειτουργικά σκεύη, και ίδρυσε το µικρό µουσείο της Μονής. Από το 1965 η Μονή ξαναέγινε

γυναικεία µε την οσιολογιωτάτη καθηγουµένη Παρθενία Βασιλάκη. Μια µικρή οµάδα

37

µοναχών καταγίνεται µε την αγιογραφία, µε αξιόλογα αποτελέσµατα. Η κοινοβιακή ζωή

ακολουθεί τους αυστηρούς κανόνες της ορθόδοξης παράδοσης του µοναχισµού και το

αγιορείτικο τυπικό.

Η Μονή εορτάζει στις 23 Σεπτεµβρίου την Απόδοση της Κοιµήσεως της Θεοτόκου, οπότε

τελείται λιτάνευση της θαυµατουργής εικόνας, η οποία, κατά την παράδοση, είναι του 17ου

αιώνα.

Εναλλακτικός Τουρισµός

Η Λακωνία είναι ένας πραγµατικός "Παράδεισος" για τους λάτρεις του Εναλλακτικού

Τουρισµού. Ταΰγετος, Πάρνωνας και τα δυο ακρωτήρια δηµιουργούν ένα µοναδικό πλέγµα

αναρίθµητων κυριολεκτικά επιλογών για όσους λατρεύουν την πεζοπορία, την ορειβασία, την

αναρρίχηση και την περιήγηση µε ποδήλατο. Το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4 και το Εθνικό

Μονοπάτι Ε32 και πιο συγκεκριµένα τα τµήµατά τους στη Λακωνία είναι δύο εκπληκτικές

διαδροµές που αξίζει να καλύψετε.

Ανάβαση στην κορυφή του Ταϋγέτου - Προφήτης Ηλίας 2404 µ.

Στοιχεία: Eλληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Σπάρτης

Η πιο συνηθισµένη διαδροµή για την κορυφή ξεκινά από τη Σπάρτη και ακολουθεί αρχικά την

Εθνική οδό προς Γύθειο. Στο 7ο χλµ. συναντά ενδεικτική πινακίδα προς Ανώγεια -

Παλαιοπαναγιά - Καταφύγιο. Στρίβοντας δεξιά, σε 3 χλµ. φτάνει στα Ανώγεια κι έπειτα στην

Παλαιοπαναγιά. Μετά την πλατεία συναντά ενδεικτική πινακίδα προς Τόριζα - Πολιάνα

(Κρυονέριο)-Καταφύγιο.

Ακολουθώντας τον ασφαλτοστρωµένο δασικό δρόµο, αγνοεί δεξιά του διασταύρωση για τα

∆ιπόταµα και αριστερά του για την Τόριζα. Περνά τον εποχιακό οικισµό Πολιάνα (Κρυονέριο

- 850 µ.) και φτάνει στη θέση "Μαγγανιάρης", όπου υπάρχει πηγή νερού.

Αριστερά του δρόµου αρχίζει το σηµατοδοτηµένο µονοπάτι για το Καταφύγιο (από

Παλαιοπαναγιά ως εδώ, η απόσταση είναι περίπου 2,30 ώρες µε τα πόδια).

Ακολουθώντας την κόκκινου χρώµατος και τετραγώνου σχήµατος σήµανση του µονοπατιού,

φτάνει στην πηγή "Βαρβάρα". ∆έκα λεπτά πιο ψηλά, κι αφού έχει ολοκληρώσει πορεία

µιάµισης ώρας, φτάνει στο ορειβατικό καταφύγιο του ΕΟΣ Σπάρτης (υψόµετρο 1.550).

38

Αριστερά, πίσω από το Καταφύγιο το σηµατοδοτηµένο µονοπάτι οδηγεί στις θέσεις "Γούβες"

(αµφιθεατρική θέση µε λιβάδια), "Κρατήρα" (χαρακτηριστικό τρίεδρο σχηµατισµό), "Πλάκες"

(συνεχές "πλακόστρωτο" µονοπάτι µικρής κλίσης) και, τέλος, στις "Πόρτες" (διάσελο σε

υψόµετρο 2.200), µετά από πορεία 2-2.30 ωρών.

Από εδώ το µονοπάτι οδηγεί στην κορυφή σε 20 λεπτά περίπου. Ανεβαίνοντας προς την

κορυφή, κοντά στη ΒΑ κόψη, υπάρχει µικρό σπηλαιοβάραθρο, επισηµασµένο από τον ΕΟΣ

Σπάρτης, που αποτελεί παγίδα του χειµώνα για τον απρόσεκτο ορειβάτη.

Στην κορυφή υπάρχει το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και πρόχειρα πετρόχτιστα κελιά.

Κάθε χρόνο, το βράδυ της 19ης Ιουλίου, παραµονή της γιορτής του Αγίου, προσέρχονται

δεκάδες προσκυνητές από τη Λακωνία και τη Μεσσηνία και όχι µόνον. Η κορυφή του

Ταϋγέτου, µια φυσική πυραµίδα που έχει πυροδοτήσει πολλές συζητήσεις και εικασίες σε

προσκαλεί να την κατακτήσεις. Η θέα από ψηλά είναι συγκλονιστική και αν η τύχη σε φέρει

να βρεθείς εκεί είτε στην Ανατολή του Ηλίου είτε στη ∆ύση, µπορείς εύκολα να παρατηρήσεις

την σκιά της πυραµίδας στον αντίστοιχο κόλπο [Ανατολή Ηλίου - Μεσσηνιακός, ∆ύση -

Λακωνικός κόλπος].

ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΤΑΫΓΕΤΟΥ

ΘEΣH: "Βαρβάρα" Ταϋγέτου, υψόµετρο 1550 µ.

∆YNAMIKOTHTA ∆IANYKTEPEYΣHΣ: 24 άτοµα

ΘEPMANΣH: θερµάστρες πετρελαίου

Y∆PO∆OTHΣH: οµβροδεξαµενή και πηγή "Bαρβάρα" σε απόσταση 200 µέτρων

KOYZINA: οργανωµένη

TOYAΛETEΣ: χωριστό οίκηµα εκτός Καταφυγίου

ΠPOΣΠEΛAΣH: από Σπάρτη - Ανώγεια - Παλαιοπαναγιά - Μπολιάνα - πηγή

Mαγγανιάρη (22 χλµ. ασφαλτοστρωµένου δρόµου) και από εκεί σηµατοδοτηµένο

µονοπάτι ως το Καταφύγιο (διαδροµή 1.30 ώρα).

Πληροφορίες: ΕΟΣ Σπάρτης (τηλ. 27310 22574) http://www.oreivatikosspartis.gr.

Αναρριχητικό πάρκο Λαγκάδας Ταϋγέτου

Στην περιοχή της Λαγκάδας Ταϋγέτου, λίγα χιλιόµετρα µετά τον οικισµό της Τρύπης, σ' ένα

χώρο υψηλής αισθητικής και οικολογικής αξίας, έχουν ολοκληρωθεί από το καλοκαίρι του

1999 οι εργασίες για τη δηµιουργία αναρριχητικού πάρκου µε το άνοιγµα άνω των 50

διαδροµών αθλητικού χαρακτήρα στα πλαίσια του προγράµµατος "Προστασία-∆ιαχείριση και

Ήπια Τουριστική Αξιοποίηση Ταϋγέτου".

39

Οι διαδροµές αναπτύσσονται σε τέσσερα πεδία: Αλώνι, Πετσάνες, Τουρλίτσα και Στάνη και

κινούνται κυρίως σε πλάκες και αρνητικά. Όλες οι διαδροµές είναι επαρκώς ασφαλισµένες µε

ανοξείδωτα βύσµατα 10 χιλιοστών (και σε κάποιες περιπτώσεις 12 χιλιοστών) και η

επιστροφή γίνεται µε ραπέλ από ρελέ εξοπλισµένα µε δύο ασφάλειες. Είναι υψηλής

αισθητικής και δυσκολίας και απευθύνονται σε αναρριχητές που θέλουν να έρθουν

σε επαφή µε υψηλό επίπεδο αναρριχητικών προβληµάτων.

Καλύτερη εποχή για αναρρίχηση θεωρείται το διάστηµα από τα µέσα Μαΐου ως τα µέσα

Οκτωβρίου χωρίς να αποκλείεται επιµήκυνση της περιόδου αυτής. Το υψόµετρο (περίπου

800µ.), η θέση και ο προσανατολισµός των πεδίων δηµιουργούν ευχάριστες συνθήκες

αναρρίχησης ακόµα και τις πιο ζεστές µέρες του καλοκαιριού.

Πώς θα πάτε εκεί: Είτε µε ΙΧ, ακολουθώντας την εθνική οδό Σπάρτης -Καλαµάτας,

περνώντας τον οικισµό της Τρύπης (απ' όπου πρέπει να εφοδιαστείτε µε νερό) και

τερµατίζοντας στο χώρο στάθµευσης του Α.Π. Λαγκάδας (15ο χλµ. ΕΟ). Είτε µε λεωφορείο

(ΚΤΕΛ) της γραµµής Σπάρτης -Καλαµάτας (εκτελούνται 2 δροµολόγια ηµερησίως, πρωί και

µεσηµέρι / πληροφορίες: ΚΤΕΛ Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ 2731026441).

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε την αναρρίχηση στο Α.Π. Λαγκάδας µπορείτε να

επικοινωνήσετε µε τον

Ελληνικό Ορειβατικό Σύλλογο Σπάρτης

Γκορτσολόγου 97, Σπάρτη,

τηλ/fax: 2731022574,

email: info@oreivatikosspartis.gr

ιστοσελίδα www.taygetus.com

Ανάβαση στη κορυφή του Πάρνωνα µεγάλη τούρλα ή κρόνιον, 1935 µ.

Στοιχεία: Eλληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Σπάρτης

Η συνηθέστερη πρόσβαση γίνεται από την εθνική οδό Τριπόλεως-Σπάρτης ακολουθώντας τη

διαδροµή Καρυές-Βαρβίτσα - Βαµβακού ή τη διαδροµή Βρέσθενα - Μεγάλη Βρύση -

Βαµβακού.

Από τη Βαµβακού αρχίζει το σηµατοδοτηµένο από τον ΕΟΣ Σπάρτης µονοπάτι, που οδηγεί

µετά από πορεία 1 1/2-2 ωρών, στο ορειβατικό καταφύγιο "Γεώργιος Παπαθεοδώρου -

George Pierce" σε υψόµετρο 1450. Στο Καταφύγιο οδηγεί και αυτοκινητόδροµος (26 χλµ.).

40

Από το Καταφύγιο βαδίζουµε 500 µέτρα περίπου στο δασικό δρόµο και συναντάµε τη

σηµατοδοτηµένη διαδροµή για την κορυφή. Αρχικά κατηφορίζουµε, περνάµε από πηγή και

ρεµατιά και στη συνέχεια αρχίζουµε να ανεβαίνουµε σταθερά µέχρι να συναντήσουµε δασικό

δρόµο, τον οποίο ακολουθούµε (βόρεια) ως το τέλος του. Συνεχίζουµε σε µονοπάτι µέσα σε

στενή ρεµατιά για να καταλήξουµε στο οροπέδιο του Κάµπου (ως εδώ πορεία περίπου

δυόµισι ωρών µέσα σε υπέροχο δάσος). Στο οροπέδιο βρισκόµαστε πια στην υποαλπική ζώνη

µε το λιβάδι και τα πολύχρωµα λουλούδια που το σκεπάζουν µόλις λιώσουν τα χιόνια.

Μισή ώρα ακόµη ανάβαση χωρίς µονοπάτι στο γυµνό όγκο της κορυφής, που βρίσκεται δεξιά

µας (ανατολικά), για να βρεθούµε στο ψηλότερο σηµείο του Πάρνωνα.

OPEIBATIKO KATAΦYΓIO ΠΑΡΝΩΝΑ

ΘEΣH: "Aρνόµουσγα" Πάρνωνα, υψόµετρο 1400 µέτρα.

∆YNAMIKOTHTA ∆IANYKTEPEYΣHΣ: 34 άτοµα.

ΘEPMANΣH: θερµάστρες πετρελαίου, τζάκι.

Y∆PO∆OTHΣH: οµβροδεξαµενή και πηγή σε απόσταση 200 µέτρων.

KOYZINA: οργανωµένη.

TOYAΛETEΣ: µέσα στο Καταφύγιο.

ΠPOΣΠEΛAΣH: α) από Άργος - Άστρος Κυνουρίας - Άγιο Πέτρο - Καταφύγιο (75 χλµ.). β)

από Τρίπολη - µέσω Kαρυών - Bαρβίτσας - Bαµβακούς - Καταφύγιο (75 χλµ.). γ) από Σπάρτη

- Bρέσθενα - Bαµβακού - Καταφύγιο (75 χλµ.). δ) από Τρίπολη - Καστρί - Άγ. Πέτρο -

Καταφύγιο (56 χλµ.). Πληροφορίες: ΕΟΣ Σπάρτης (τηλ. 27310 22574).

4x4

Για τους λάτρεις της τετρακίνησης, η Λακωνία διαθέτει ακόµη δυσπρόσιτες τοποθεσίες

µεγάλης οµορφιάς που µπορεί κανείς να επισκεφτεί µε αυτοκίνητα 4x4, διασχίζοντας

ορεινούς δρόµους, ποταµάκια και τρεχούµενα νερά, τόσο στον ορεινό όγκο του Πάρνωνα

γύρω από τον Άγιο Πέτρο ή στο δήµο του Ζάρακα, όσο και στον Ταΰγετο από τη βόρεια

πλευρά του έως την περιοχή της δύσκολης Μάνης

Ορεινή ποδηλασία

Στο νοµό υπάρχουν κατάλληλες τοποθεσίες ακόµη και για ορεινή ποδηλασία. Πρόσφατα

ολοκληρώθηκε η σήµανση της ορεινής ποδηλατικής διαδροµής από την Ταϋγέτη έως την

Πηγή Μαγγανιάρη (µέσω Λακκωµάτων) πάνω στον οδικό άξονα του κινείται κατά µήκος του

βουνού. Στην περιοχή γύρω από τη Σπάρτη γίνονται ποδηλατικοί αγώνες, µε κορυφαία

41

εκδήλωση τη "Σπαρτακιάδα" (Αθήνα Σπάρτη), που γίνεται κάθε χρόνο το Σεπτέµβρη. Πολύ

σύντοµα θα γίνουν µέσα από την παρούσα ιστοσελίδα πιο εκτενείς παρουσιάσεις διαδροµών

όπου ο περιηγητής µπορεί να καλύψει τις διαδροµές του µε ήπια ποδηλασία αλλά και

διαδροµές µε πιο αγωνιστικό χαρακτήρα.

Ιστιοπλοΐα

Για τους φίλους των θαλάσσιων σπορ δραστηριοποιείται ο Ναυτικός Όµιλος Λακωνίας, µε

έδρα το Γύθειο, που διεξάγει ιστιοπλοϊκούς αγώνες (ανάµεσα στους οποίους και το Ράλι

Νοτίου Ελλάδος), µε συµµετοχή πολλών Ελλήνων και ξένων. Ο θαλάσσιος περίπλους της

Λακωνίας για όποιον διαθέτει σκάφος είναι ιδιαίτερα γοητευτικός, µε προσβάσεις σε:

Κυπαρίσσι, Γέρακα, Μονεµβάσια, Νεάπολη, Ελαφόνησο, Πλύτρα, Γύθειο, Κότρωνας, Πόρτο

Κάγιο, ακόµη και σε Γερολιµένα και Καραβοστάσι Οιτύλου. Στον κόλπο της Νεάπολης και

στην παραλία του Μαυροβουνίου δίνουν ραντεβού κάθε χρόνο οι φίλοι του σέρφιγκ.

Πάρνωνας / Χιονοβούνι: από Κρεµαστή στο Κυπαρίσσι

Από την Κρεµαστή ακολουθούµε το δρόµο προς τα Πελετά µέχρι την περιοχή Τούµπαλη,

όπου στρίβει δεξιά δασικός δρόµος. Στο αδιέξοδό του αρχίζει το µονοπάτι ανάµεσα σε πυκνό

ελατόδασος, που οδηγεί σε µικρό οροπέδιο, το Ριγκάνθι (υψόµετρο 1000). Από εδώ µπορεί να

γίνει και η ανάβαση στο Φουστανελά, τη µεγάλη κορυφή στο Χιονοβούνι. Μικρή ανάβαση

στα 1030 µ. και µετά συνεχώς κατηφορική πορεία µέχρι τη διασταύρωση που το 33 µονοπάτι

συνεχίζει δεξιά νότια προς Χάρακα, Γέρακα Μονεµβασιά κ.λπ. Βαδίζοντας προς τα

ανατολικά, συναντάµε τις Φόρες και τη Λάκκα, διασχίζουµε το πυκνό ελατόδασος και

φτάνουµε σ' ένα εντυπωσιακό µπαλκόνι στη θέση Πέτρα του Κερατά. Απότοµη πλαγιά οδηγεί

στο φαράγγι Χαβόσι, που καταλήγει στις παραλίες του Κυπαρισσιού κοντά στο Λιµανάκι του

Αϊ-Νικόλα µε τα άσπρα-µαύρα-γκρίζα βότσαλα και τα γαλαζοπράσινα νερά.

Κατεβαίνοντας προς την Αγία Βαρβάρα, συναντάµε το χαρακτηριστικό όγκο της

Παλαιόχωρας που µοιάζει µε δίλοβη καµήλα, καθώς και γκρεµούς, φαράγγια, σπηλιές. Η

περιοχή είναι κατάφυτη από κουµαριές, κουτσουπιές, πουρνάρια, σχίνα, βότανα και

λουλούδια, από τα οποία πολλά είναι ενδηµικά και σπάνια, όπως η κιτρινοπορτοκαλί τουλίπα

φαναράκι, η ρίγανη (origanum scambrum), η υµεττιά (Hymettia) κ.ά. Στη συνέχεια

πλησιάζουµε το Κυπαρίσσι µε τους τρεις οικισµούς Βρύση, Παραλία και Μητρόπολη.

∆ιαβάστε περισσότερα σε κείµενο του Γιάννη Κοφινά που δηµοσιεύτηκε στον

ΒΙΓΛΑΤΟΡΑ 8-9-10/03

42

Πάρνωνας / Λογγάρι δήµου Ζάρακος

Λίγο πριν από την είσοδο του χωριού Αϊ-Γιάννης Μονεµβασίας ξεκινά ένας χωµατόδροµος

που οδηγεί στο φαράγγι Λαγκάδα και στη ρεµατιά Μποριά, η οποία οδηγεί σε ένα διάσελο.

Στα ανατολικά σε µια µικρή κοιλάδα, στο νότιο τµήµα της κορυφογραµµής Κουλοχέρα,

βρίσκεται µια νεκρή πολιτεία, το Λογγάρι, που εγκαταλείφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες,

λόγω της µετανάστευσης.

Τα πετρόχτιστα ζαρακίτικα σπίτια αντέχουν ακόµα στις επιθέσεις του χρόνου. Σε πολλά έχουν

πέσει οι σκεπές ή έχουν ανοίξει τα τοιχία. Είναι συνήθως δίπατα, µε το στάβλο κάτω και τη

σάλα πάνω. ∆ίπλα είναι η αποθήκη µε πετρόχτιστη καµάρα και ακριβώς πάνω η κουζίνα µε το

τζάκι. Η σκεπή είναι συνήθως τετράριχτη µε λασπωτά κεραµίδια. Απέξω η πέτρινη σκάλα

οδηγεί πάντα στο λιακό και δίπλα βρίσκεται το φουρνάκι.

H άγρια βλάστηση είναι πλούσια, κυρίως πουρνάρια, σφεντάµια, αγριοφυστικιές, ακόµη και

βελανιδιές µε βρώσιµους καρπούς. Εδώ φυτρώνουν και σπάνια ενδηµικά φυτά, όπως η

υµµετιά. Τα δέντρα που είχαν φυτέψει οι κάτοικοι ελιές, συκιές, χαρουπιές, αχλαδιές

λόγγεψαν και µαζί µε την άγρια βλάστηση σκέπασαν τα περισσότερα σπίτια. Η αγριοβρώµη

και τα χόρτα πήραν τη θέση της ζουλίτσας, µιας σπάνιας ποικιλίας ενός πολύκλωνου ορεινού

σταριού, που έβγαζε νόστιµο λευκό αλεύρι για κάθε χρήση. Οι Λογγαρίτες πρόσφατα ίδρυσαν

Σύλλογο και ελπίζουν στη διάνοιξη του δρόµου που οδηγεί στο χωριό. Οι ντόπιοι ανεβάζουν

τα γίδια για βοσκή, µαζεύουν χόρτα και γιορτάζουν πανηγυρικά τον Αϊ-Λιά, στην

καλοδιατηρηµένη εκκλησίτσα. Η στέρνα του Αϊ-Λιά, ακόµη και σήµερα, έχει δροσερό πόσιµο

νερό.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδροµή Αϊ-Γιάννη-Λογγάρι-Γέρακα, και η διαδροµή

στην κορυφή Κουλοχέρα από το Λογγάρι. Η θέα προς τη Μονεµβασιά, τον Κάβο-Μαλιά και

τον Γέρακα, µε το µοναδικό φιόρδ, είναι υπέροχη.

Μονοπάτια του Μαλέα

∆7. Άνω Καστανιά - Κάτω Καστανιά

Το παλιό µονοπάτι που ένωνε τα δύο χωριά κατηφορίζει αρχικά στην ανατολική και µετά στη

δυτική πλευρά µιας ρεµατιάς, περνώντας δίπλα σε µικρά καλλιεργηµένα χωράφια και

πεζούλες µε ελιές. Είναι αρκετά φαρδύ και πολύ καλά σχεδιασµένο, κάνοντας συνεχείς

στροφές για να ξεπεράσει την υψοµετρική διαφορά µεταξύ των χωριών. Έτσι στο σύνολό της

43

η διαδροµή είναι όµορφη και ενδιαφέρουσα και βέβαια πιο µικρή σε απόσταση από το

σηµερινό αυτοκινητόδροµο.

∆8. Κάτω Καστανιά - Άγιος Νικόλαος

Η διαδροµή προσφέρει αρκετές εναλλαγές. Ξεκινά από τον οικισµό της Κάτω Καστανιάς, που

είναι αποµονωµένη και αθέατη από τη θάλασσα, στην ανατολική πλευρά της Χερσονήσου του

Μαλέα προς το Αιγαίο, και καταλήγει στη δυτική και το Λακωνικό Κόλπο. Στο πρώτο τµήµα

της διαδροµής το µονοπάτι περνά από ηµιορεινά µέρη µε εγκαταλελειµµένα χωράφια και

σηµεία εξαιρετικής θέας προς τη θάλασσα. Το θέαµα από τη χαράδρα του ρέµατος της Αγίας

Αικατερίνης είναι εντυπωσιακό. Μετά τη διάσχιση του διάσελου της Βαβίλας το µονοπάτι

κατηφορίζει προς τον Άγιο Νικόλαο, µε µαγευτική θέα προς τα Κύθηρα και την Ελαφόνησο.

Το χωριό εδώ είναι εντελώς διαφορετικό. Προστατευµένο από τους ανέµους, µε ανοιχτό

ορίζοντα και νοτιοδυτικό προσανατολισµό, είναι το κεφαλοχώρι της περιοχής και έχει κίνηση

και ζωή. Η διαδροµή διασταυρώνεται µε άλλα µονοπάτια του δικτύου. Πρώτα µε το µονοπάτι

προς Βελανίδια (∆9), µετά µε αυτό προς Φαρακλό, Παραδείσι και Νεάπολη (∆5β) και τέλος

µε αυτό προς Παραδείσι και Νεάπολη από το εξωκλήσι της Αγίας Αικατερίνης (∆5α). Επίσης

περνά κοντά σε δύο πολύ ενδιαφέροντα σηµεία της περιοχής, το σπήλαιο του Αγίου Ανδρέα,

µε σπάνιο σταλακτικό διάκοσµο, και τη βυζαντινή εκκλησία, παλαιά µονή, του Αγίου

Γεωργίου.

ΤΑΫΓΕΤΟΣ: Άρνας – Παναγία Γιάτρισσα και ‘Αρνα – ∆άσος Βασιλικής

Στοιχεία: Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Σπάρτης

∆ύο διαδροµές µε επίκεντρο το όµορφο ορεινό χωριό της Άρνας πάνω στο νέο τµήµα του

Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε4. Τις διαδροµές καθοδηγεί µε άνεση και ασφάλεια η ποιότητα

της σήµανσης που πρόσφατα ολοκλήρωσε ο Ορειβατικός Σύλλογος της Σπάρτης.

Η πρώτη διαδροµή ξεκινώντας από την πλατεία της Άρνας κατηφορίζει και ανηφορίζει

διαδοχικά µε σχετικά ήπια κλίση στην αρχή, για να κατηφορίσει τελικά πιο έντονα φθάνοντας

στο ρέµα της Αγίας Μαρίνας. (Αν θέλουµε να επισκεφθούµε τη σπηλιά µε τις πηγές της Αγίας

Μαρίνας πρέπει να κάνουµε µία παρέκβαση νότια, νοτιοανατολικά περίπου 15 λεπτών). Από

'κει, ανηφορίζοντας συνεχώς, πάνω σε όµορφο καλντερίµι, για το µεγαλύτερο µέρος της

πορείας µας, φθάνουµε στο νεόδµητο εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων, πάνω σε δασικό

δρόµο, 10 λεπτά από το Μοναστήρι της Παναγίας της Γιάτρισσας (συνολική διάρκεια πορείας

περίπου 3 - 3.30 ώρες).

44

Η δεύτερη διαδροµή, ξεκινώντας πάλι από την πλατεία της Άρνας, ακολουθεί αρχικά τον

ασφαλτόδροµο µέχρι το γειτονικό χωριό Σπαρτία, ύστερα τον χωµατόδροµο µέχρι το

εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και στη συνέχεια παίρνει το µονοπάτι που ανηφορίζει ήπια.

Περνά τον Κοµµένο Βράχο, φτάνει στο εκκλησάκι το Αϊ -Γιάννη και κατηφορίζει µέχρι το

δασικό δρόµο που τον ακολουθεί για λίγο ως τη ρεµατιά και ανηφορίζοντας (βόρεια) φθάνει

στον Άγιο ∆ηµήτριο, στην καρδιά του δάσους της Βασιλικής, όπου και πηγή νερού. (Συνολική

διάρκεια πορείας περίπου 4 - 4.30 ώρες).

Ταΰγετος: 'Αρνα - πηγή Αγίας Μαρίνας - Άγιος Νικόλαος

Ξεκινώντας από την πλατεία της Άρνας, τη Φτιαλίνα, κατηφορίζουµε το µονοπάτι που οδηγεί

στις πηγές της Αγ. Μαρίνας. Μετά από µια διαδροµή ήπιας ανάβασης και κατάβασης

απολαύσαµε το άρωµα από θυµάρι, θρούµπι και φασκόµηλο. Το φαράγγι γεµάτο πουρνάρια,

θάµνους, βελανιδιές. Μετά από πορεία µιάµισης ώρας από την Άρνα, φτάνουµε στις πηγές

της Αγ. Μαρίνας, που τα νερά της δηµιουργούν τον ποταµό Σµήνο και υδρεύουν όλα τα γύρω

χωριά της Μάνης. Στο φαράγγι το τοπίο αλλάζει: κυριαρχούν πλατάνια, φτέρες, βάτα, κισσοί,

µε πλήθος πεταλούδες, έντοµα, νερόφιδα, καβούρια και άλλα µικρά και µεγάλα ζώα.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαδροµής οι µικροί καταρράκτες. Από εκεί µετά από περίπου

4 ώρες πορεία, από τις πηγές της Αγ. Μαρίνας, µέσω του ποταµού, φτάνουµε στο χωριό Αγ.

Νικόλαος. Χαρακτηριστικά το σηµείο των Μύλων µε παλαιούς υδρόµυλους, το στένεµα του

φαραγγιού, το τρικάµαρο τοξωτό γεφύρι της Στάρας µε τα σταροχώραφα.

∆ιαβάστε περισσότερα στο κείµενο "'Αρνα - πηγή Αγίας Μαρίνας - Σµήνος ποταµός -

'Αγιος Νικόλαος" των Μαργαρίτα Καρλάφτη - Γιάννη Κοφινά που δηµοσιεύτηκε στο

ΜΑΝΗ 11-12/03

Ταΰγετος / ο Πολυάραβος

Ο Πολυάραβος είναι χτισµένος στους πρόποδες του Ταϋγέτου, σε υψόµετρο 840, και

αποτελεί το ψηλότερο χωριό της Μάνης. Απέχει από το Γύθειο 26 χλµ. Έχει χαρακτηριστεί

Παραδοσιακός Οικισµός. Για να φτάσει κανείς εκεί θα περάσει από τα χωριά Μυρσίνη και

Σιδηρόκαστρο. Από το Σιδηρόκαστρο και πάνω συνεχίζει βατός χωµατόδροµος (4 χλµ.) ως τις

υπώρειες του χωριού.

∆ιαβάστε περισσότερα στο άρθρο "Πολυάραβος" του Donald McPhail, Εκδότη της

τοπικής διµηνιαίας εφηµερίδας "Καπετάν Ζαχαριάς".

Νύφι - Μονή Παναγιάς Κρουνού - Κιόνια

45

Ένα παλιό καλντερίµι συνδέει το Νύφι του δήµου Ανατολικής Μάνης µε την εντυπωσιακή

µονή της Παναγιάς του Κουρνού (ή Κρουνού) και από εκεί στα Κιόνια όπου βρίσκονται

καταγής δυο αρχαίοι ναοί.

Ξεκινάµε από την επάνω πλατεία στο Νύφι και φτάνουµε σε άγρια ράχη από βράχους. Εκεί

υπάρχει εκκλησάκι και οχυρωµατικές εγκαταστάσεις παλαιών µεγαλιθικών πύργων.

Συνεχίζοντας την ανάβαση στην επόµενη πλαγιά συναντάµε τις διάσπαρτες πρώτες

βελανιδιές, θάµνους, αγριολούλουδα και φασκόµηλο.

Αργότερα οι βελανιδιές πυκνώνουν γύρω από το καλντερίµι, που σε πορεία 1,5 ώρας οδηγεί

στη Μονή της Παναγιάς του Κρουνού. Η Μονή είναι πλέον ακατοίκητη. ∆ύο κρουνοί ρίχνουν

το νερό της πηγής σε λεκάνες µαρµάρινες, ενώ ανοξείδωτος σωλήνας το µεταφέρει στο Νύφι.

Συνεχίζοντας την ανάβαση προς τα νότια σε µισή ώρα πορείας φτάνουµε σε λάκκες µε

πεζούλες δίπλα από άγρια ράχη µε επιβλητικούς βράχους, τις Βασιλικές Πέτρες όπως

ονοµάζονται. Στον ίσκιο των βελανιδιών βρίσκονται διάσπαρτοι δύο αρχαίοι ναοί. Κίονες

κιονόκρανα, τρίγλυφα το ένα δίπλα στο άλλο, τα Κιόνια. Η θέα στο Λακωνικό κόλπο

απεριόριστη. Με καθαρό καιρό φαίνεται η Ελαφόνησος, τα Κύθηρα, ακόµα και η Κρήτη στο

βάθος της θάλασσας. Η καλύτερη επιλογή για ανάβαση εδώ είναι η άνοιξη.

∆ιαβάστε περισσότερα στο άρθρο "ΑΙΓΙΛΑ - H σπουδαία αρχαία πολιτεία στην

Προσηλιακή Μάνη" του Γ.Η.Βενιζελέα

Περιβάλλον

Οι άγνωστες πτυχές του Ευρώτα

Το ∆έλτα του ποταµού Ευρώτα αποτελεί έναν από τους τελευταίους σηµαντικούς

υγροβιότοπους στη νότια Ελλάδα. Αν και σήµερα, µετά από µια µακρά περίοδο καταστροφής

των οικοσυστηµάτων και συρρίκνωσης της έκτασής του, έχει χάσει µεγάλο µέρος της αξίας

του, εξακολουθεί να παραµένει µια περιοχή εξαίρετης σηµασίας για την άγρια ζωή.

Οι υγροβιότοποι, ένα από τα πιο παραγωγικά οικοσυστήµατα, φιλοξενούν µία από τις

εντυπωσιακότερες ποικιλίες άγριας ζωής στον πλανήτη. ∆υστυχώς, παρά τη µεγάλη αξία που

έχουν για τον άνθρωπο, οι ελληνικοί υγροβιότοποι γνώρισαν µεγάλες καταστροφές κυρίως

εξαιτίας της επέκτασης των καλλιεργειών και των αποξηράνσεων. Τα τελευταία 100 χρόνια, η

Ελλάδα έχασε περισσότερο από το 60% των υγροβιότοπών της. Το λυπηρό είναι ότι, ενώ τα

έργα αυτά είχαν µηδαµινό οικονοµικό όφελος, δηµιούργησαν µε τη σειρά τους

46

σηµαντικότατα προβλήµατα όπως υποβάθµιση του εδαφικού πλούτου, υποχώρηση του

υδροφόρου ορίζοντα, καταστροφικές πληµµύρες κ.ά.

Στο ∆έλτα του ποταµού Ευρώτα περισσότερα από 210 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί, πολλά

από αυτά σπάνια και απειλούµενα, ενώ το ∆έλτα έχει χαρακτηριστεί ως "Σηµαντική για τα

Πουλιά Περιοχή της Ελλάδας".

Oλο το µήκος της παραλίας του Ευρώτα αποτελεί έναν από τους τελευταίους τόπους

αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Καρέττα kαρέττα στη Μεσόγειο. Στη ζώνη των

αµµόλοφων, τη µεγαλύτερη στη νότια Πελοπόννησο, συναντώνται σπάνια είδη φυτών, όπως

το Linum phitosianum, είδος µοναδικό στον κόσµο. Αλλά και στα ποτάµια της περιοχής

απαντώνται µοναδικά είδη, όπως τα ψαράκια Leuciscus keadicus και Pseudophoxinus

stymphalicus.

Στην περιοχή του Ευρώτα, η οποία περιλαµβάνεται στον ευρωπαϊκό κατάλογο περιοχών υπό

προστασία "ΦΥΣΗ 2000", βρίσκεται σε εξέλιξη κοινοτικό πρόγραµµα LIFE, το οποίο διεξάγει

ο Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας σε συνεργασία µε την Ελληνική

Ορνιθολογική Εταιρεία και µε την υποστήριξη του Υ.Πε.Χω.∆.Ε. Στόχος του προγράµµατος

αυτού είναι η µελέτη της περιοχής του Ευρώτα µε σκοπό την προστασία και ορθότερη

ανάπτυξή του.

Αυτός λοιπόν είναι ο Ευρώτας και κάποιες από τις άγνωστες πτυχές του. Ένα ποτάµι που

αποτελεί όχι µόνο σηµαντικό µέρος αλλά ζωντανό κοµµάτι της πλούσιας ιστορικής και

φυσικής κληρονοµιάς της Λακωνίας.

Ο Ευρώτας είναι βατός στον επισκέπτη σε πολλά σηµεία. Το χειµώνα, όταν έχει αρκετό νερό,

πολλοί φίλοι του ποταµίσιου κανό επιδίδονται στο προσφιλές τους σπορ από τον Ιανουάριο

έως τον Απρίλιο. Ξεκινώντας από την περιοχή της Βορδόνιας, στρίβοντας δεξιά στον κεντρικό

δρόµο µετά το 2ο µικρό γεφυράκι µετά τον Καραβά (τηλ. Γ. Μάζης 0731-22386 Σπάρτη).

Ακόµη, βατός είναι και στην περιοχή του Πυρί, στρίβοντας ένα χιλιόµετρο µετά το

στρατόπεδο του ΚΕΕΜ, αριστερά, όπου δείχνει η πινακίδα προς Αερολιµένα, στον δρόµο

Σπάρτης - Γυθείου.

Βιότοποι

Ενάµισι χιλιόµετρο νοτιοανατολικά του χωριού Άγιος Γεώργιος απέναντι από την Ελαφόνησο,

βρίσκεται η Στρογγύλη Λίµνη, που αποτελεί σηµαντικό βιότοπο.

47

Είναι λιµνοθάλασσα και συνεχίζεται κατά µήκος της παραλίας µε τις δύο µικρές λίµνες του

Μάγγανου και του Νεραντζιώνα.

Στον περίγυρο της Λίµνης, από τη µεριά της θάλασσας, υπάρχουν θαλαµωτοί τάφοι της

προϊστορικής εποχής και στο βυθό της θάλασσας, µπροστά από την παραλία µε τους τάφους

και απέναντι από το νησάκι Παυλοπέτρι, βρίσκεται µια ολόκληρη προϊστορική πόλη που

ανακαλύφθηκε το 1968 κι έγινε διεθνώς γνωστή ύστερα από έρευνα του Ινστιτούτου

Ωκεανογραφίας του Πανεπιστηµίου του Κέµπριτζ.

Η Λίµνη είναι αναγνωρισµένος υγρότοπος και έχει συµπεριληφθεί στο πρόγραµµα NATURA

2000. Η χλωρίδα γύρω από τη λίµνη αλλά και στην Ελαφόνησο είναι αξιόλογη και

περιλαµβάνει ένα σπάνιο και απειλούµενο είδος Κέδρου. Θα πρέπει να σηµειώσουµε ότι στην

ευρύτερη περιοχή των Βατίκων είχαν βρεθεί από τον περίφηµο βοτανολόγο Κωνσταντίνο

Γουλιµή, τρία µοναδικά στον κόσµο φυτικά είδη: η Τουλίπα Γουλιµή, η Λινάρια Hellenica και

το Θυµάρι Linum Leucanthemum, µε µελιτζανιά ή κόκκινα φύλλα.

Στις αµµουδερές παραλίες τέλος, συχνή είναι η παρουσία της χελώνας caretta-caretta. Στην

περιοχή του Μαλέα υπάρχει ένα µνηµείο της φύσης παγκόσµιας σηµασίας. Πρόκειται για το

περίφηµο απολιθωµένο δάσος, που βρίσκεται κοντά στη θάλασσα και εντυπωσιάζει τον

επισκέπτη µε τους ηλικίας εκατοµµυρίων ετών κορµούς του, καθώς υψώνονται µέσα από το

έδαφος που το αποτελεί τεράστιος αριθµός απολιθωµένων κοχυλιών, δηµιουργώντας έτσι ένα

φυσικό ψηφιδωτό.

Η µικρή παραθαλάσσια λίµνη του Αστερίου θεωρείται σηµαντικός βιότοπος, καθώς

συγκεντρώνει πολλά είδη αποδηµητικών πουλιών. Επίσης θεαµατικός υδροβιότοπος είναι και

η λιµνοθάλασσα του Γέρακα.

Οι όµορφες παράλιες του Λακωνικού κόλπου

Στα ανατολικά οι παραλίες ανοίγονται στο Μυρτώο πέλαγος. Μέσα στο Λακωνικό κόλπο

υπάρχουν µεγάλες και µικρές, ρηχές και βαθιές παραλίες, όπου χιλιάδες χρόνια τώρα οι

θαλάσσιες χελώνες ζουν και αναπαράγονται. Φωλεοποίηση παρατηρείται στην παραλία του

Ευρώτα, από την Κοκκινιά έως τα Τρίνησα. Η παραλία διακόπτεται περίπου στο µέσο της

από τους ποταµούς Ευρώτα και Βασιλοπόταµο. Στο ανατολικό τµήµα της παραλίας βρίσκεται

µικρή λιµνοθάλασσα, το ∆ιβάρι, η οποία αποτελεί -µαζί µε τους δύο ποταµούς- βασικό

σταθµό των αποδηµητικών πτηνών που ακολουθούν το µεταναστευτικό µονοπάτι ανατολική

Πελοπόννησος - Λακωνία - Κύθηρα - Κρήτη - Αφρική. Ωοτοκία παρατηρείται επίσης στις

παραλίες Βαθύ, Μαυροβούνι, Σελινίτσα και Βαλτάκι. Στη θάλασσα του Λακωνικού µε τα

48

εκτεταµένα λιβάδια φυκών Ποσειδωνία (Posidonia), συχνά εµφανίζονται µεγάλα θαλάσσια

κητώδη (δελφίνια και φαλαινοειδή), καθώς και πράσινες θαλάσσιες χελώνες που

αναπαράγονται στις παραλίες της Κύπρου, της Τουρκίας και της Β. Αφρικής.

Στο Μυρτώο πέλαγος

Από βόρεια προς νότια, οι παραλίες του δήµου Ζάρακα είναι η Μητρόπολη, η παραλία

Κυπαρισσίου, το λιµανάκι του Αγ. Νικολάου, η παραλία του ∆ριµίσκου, η παραλία Γλυφάδας

και το Μπαλοκαίρι από τη Ρειχιά, ο Γέρακας, η Αριάνα και ο κόλπος του Κρεµµυδίου.

Στη συνέχεια, στην περιοχή της Μονεµβασίας συναντάµε το "Πορί", την παραλία της

Γέφυρας, το "Πορτέλο" στο κάστρο και την παραλία του Ξιφιά.

Νοτιότερα, στο δήµο Βοιών, η παραλία της Παναγίας, του Βαρκό και τα Βελανίδια.

Στα ανατολικά του Λακωνικού κόλπου

Από τον παραλιακό δρόµο που ενώνει το δήµο Έλους µε το δήµο Βοιών υπάρχει η µεγάλη

παραλία από το Έλος, το Αστέρι και την Κοκκινιά, µε ρηχά νερά. Συνεχίζοντας σχεδόν δίπλα

στη θάλασσα, βρίσκουµε τις παραλίες του δήµου Μολάων: το Μακρύ Γιαλό, τον Κάβο και το

λιµανάκι της Ελιάς, την παραλία της Βιανδίνης, τα Τηγάνια και τη Γλυφάδα.

Εξαιρετικές είναι και οι παραλίες του δήµου Ασωπού: οι παραλίες Πούλιας, Μποζά, Κρυανής,

Σαραντινού, Καραβοστασίου και Πλύτρας, Αµούλης, Χαρακιάς, Πηλά, Σολωµού και του

γραφικού Αρχαγγέλου. Κάποιες από αυτές αποτελούν γνωστά παραθεριστικά κέντρα της

Λακωνίας.

Ανηφορίζοντας προς την Ελίκα στο δήµο Βοιών υπάρχει παράκαµψη που οδηγεί στις

παραλίες Παχιά Άµµος και Παναρίτης του Μαραθιά, ενώ από την Παντάνασσα φτάνουµε

στις Λίµνες και τον Πλατανιστό.

Στους Αγ. Αποστόλους στρίβουµε προς Ελαφόνησο, και συναντάµε την παραλία της Πούντας

και κατόπιν τη Στρογγύλη Λίµνη που συνεχίζει στην τεράστια παραλία του Μάγγανου, του

Νερατζιώνα και καταλήγει στην παραλία της Νεάπολης, η οποία βραβεύτηκε µε τη γαλάζια

σηµαία. Στην Ελαφόνησο θα βρούµε τις ονοµαστές παραλίες του Σίµου.

Νοτιότερα της Νεάπολης, βρίσκονται οι παραλίες: Αµίτσα, Λίµνες, Αγ. Νικόλαος και Αγιάτσα.

Στα δυτικά του Λακωνικού κόλπου

49

Από το Έλος προς τα δυτικά του Λακωνικού κόλπου συναντάµε τη µεγάλη παραλία των

Τρινήσων µε τους εκτεταµένους αµµόλοφους, όπου βρίσκονται οι εκβολές του Ευρώτα. Στη

συνέχεια, στα όρια του δήµου Kροκεών, κατηφορικά µονοπάτια οδηγούν σε µικρούς όρµους

απέναντι από τα τρία µικρά νησιά που δίνουν την ονοµασία στην περιοχή (Τρίνησα).

Ακολουθεί το Bαλτάκι και η µεγάλη παραλία της Σελινίτσας, που πλησιάζοντας στο Γύθειο

ενώνεται µε την ανατολική ∆ηµοτική παραλία. Στα δυτικά υψώνεται ο βράχος του

Mαυροβουνίου. Στη βάση του αρχίζει µια µεγάλη ανοιχτή παραλία, κατά µήκος της οποίας

βρίσκονται κάµπιγκ, ενοικιαζόµενα δωµάτια, χώροι αναψυχής και φαγητού καθώς και

κεντρικός σταθµός σέρφιγκ.

Στο δρόµο προς Aρεόπολη αποµακρυνόµαστε από τη θάλασσα, αλλά την ξαναβρίσκουµε στα

αριστερά µας µε τις παραλίες στο Bαθύ, στον Aγερανό, στις Kαµάρες, συνεχίζοντας στα

Kαλύβια και στην Πηγανέα και καταλήγοντας στον όρµο του Σκουταρίου, µε τα βαθιά νερά

και τα άφθονα ψάρια για τους λάτρεις του ψαροντούφεκου.

Ξεκινώντας από τον Κότρωνα, και κάνοντας το γύρο της Μάνης, συναντάµε πολλές παραλίες

µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: Χαλικιά Βάτα, Αλύπα και Γιαλός στο Νύφι, Μάραθος και

Σολοτέρι στην Κοκκάλα, Πόρτο Κάγιο και Μαρµάρι στο ακρωτήριο Ταίναρο, παραλία της

Βάθειας, Αλµυρός της Κυπαρίσσου, Γερολιµένας, ∆ιρός, Λιµένι, Οίτυλο και Καραβοστάσι.

Ταΰγετος

Είναι το ψηλότερο βουνό της Πελοποννήσου. Ουσιαστικά είναι µια οροσειρά που αποτελείται

από τρεις ορεινούς όγκους, το Βόρειο Ταΰγετο, τον Κεντρικό Ταΰγετο και το όρος Ταίναρο ή

Σαγγιά. Στην περιοχή του Ταΰγετου διακρίνουµε πέντε ζώνες βλάστησης:

Οι µεσογειακοί θαµνώνες συγκροτούνται από πουρνάρια (Quercus coccifera), αγριελιές (Olea

europaea ssp. Oleaster), (Arbutus unedo), σχίνα (Pistacia lentiscus), ρείκια ((Erica

manipuliflora, Erica arborea) και άλλα είδη θάµνων και µικρών δέντρων.

Ορεινή ζώνη - δάση Κωνοφόρων: σε αυτές τις πλαγιές αναπτύσσονται τα δάση του

Ταϋγέτου, που σχηµατίζονται βασικά από δύο είδη Κωνοφόρων: το Ελληνικό έλατο (Abies

cephalonica) και τη Μαύρη πεύκη (Pinus nigra).

Υποαλπική ζώνη: Τελειώνοντας τα δάση, σε ύψος πάνω από 1600-1700 µ., αρχίζουν τα

γυµνά λιβάδια και οι βραχώδεις σχηµατισµοί, όπου δεν φυτρώνουν δέντρα ή µεγάλοι θάµνοι,

παρά µόνο µικρά φυτά, συνήθως πολυετή.

50

Αλπική ζώνη: Αρχίζει περίπου στα 2000 µ. και φτάνει ως τις ψηλότερες κορφές του βουνού.

Στη ζώνη αυτή ουδέποτε υπήρξαν δέντρα.

Αζωνική βλάστηση των ρεµατιών: Στις ρεµατιές και στα φαράγγια, που το κλίµα είναι πιο

δροσερό, αναπτύσσεται µια ιδιόµορφη βλάστηση που δεν επηρεάζεται τόσο από τη διαφορά

υψοµέτρου. Κυρίαρχο είδος είναι το Πλατάνι (Platanus orientalis), η Μυρτιά (Myrtus

communis), ο Κισσός (Hedera helix) και η Λυγαριά(Vitex agnus-castus).

Γαστρονοµία

H Λακωνία είναι ένας εύφορος τόπος µε πολλές καλλιέργειες, µοναδική ποικιλία προϊόντων

και µια αξιόλογη παράδοση όσον αφορά στην τοπική Κουζίνα. Όλα τα παραπάνω την

καθιστούν ένα ενδιαφέροντα προορισµό για όσους προσέχουν τη διατροφή τους και

επιθυµούν να προµηθεύονται αγροτικά προϊόντα υψηλής ποιότητας αλλά, και για όσους

επιθυµούν να συνδυάζουν την ταξιδιωτική περιήγησή τους µε µια ουσιαστική γνωριµία µε την

εκάστοτε τοπική γαστρονοµική κουλτούρα. Όλοι γνωρίζουµε τη Λακωνία ως γη των

εσπεριδοειδών [τα πορτοκάλια της είναι ονοµαστά] το ευρύτερο κοινό ωστόσο δεν γνωρίζει

ότι η Λακωνία βγάζει υπέροχο λάδι που έχει αναγνωριστεί διεθνώς. Μέσα από αυτή την

ενότητα ελάτε να γνωρίστε την πλούσια γκάµα των λακωνικών προϊόντων.

Λακωνικά προϊόντα

Οι υψοµετρικές διαφορές και το µικροκλίµα της Λακωνίας, σε συνδυασµό µε το έδαφος και

τις τεχνικές καλλιέργειας είναι οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την παραγωγή προϊόντων

άριστης ποιότητας. Η ελιά, το αµπέλι, η πορτοκαλιά έχουν τον πρώτο ρόλο. Σε

ορισµένες περιοχές ωστόσο κυριαρχούν τα κηπευτικά. Στη Λακωνία καλλιεργείται η

αθηνολιά, που δίνει λάδι εξαιρετικής ποιότητας, η κορωνέικη και άλλες ποικιλίες.

Καλλιεργούνται όµως και βρώσιµες ελιές, δηλαδή Καλαµών.

Τα εσπεριδοειδή, µανταρίνια, πορτοκάλια, λεµόνια, είναι καλλιέργεια µε ιδιαίτερη

οικονοµική σηµασία για το νοµό. Υπάρχει µάλιστα και βιοµηχανική µονάδα χυµοποίησης

πορτοκαλιών, απ' τις µεγαλύτερες της χώρας. Η επωνυµία ΧΥΜΟΙ ΛΑΚΩΝΙΑ έχει να

παρουσιάσει χυµούς υψηλής ποιότητας και µάλιστα µια µεγάλη ποικιλία. Είναι εύκολο να

τους γευθείτε οπουδήποτε µέσα στο Νοµό αλλά, να τους βρείτε και σε όλη την Ελλάδα.

Στα Βάτικα, τη Μονεµβάσια, τη Γράµµουσα, το Μαυροβούνι, το ∆αφνί, την Ποταµιά και τις

Αµύκλες υπάρχουν τα περισσότερα λακωνικά αµπέλια. Τα τελευταία χρόνια οινοποιίες

αξιοποιούν την τοπική παραγωγή µε εξαιρετικές ετικέτες εµφιαλωµένων κρασιών. Οι

51

ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι αρκετές, όπως Μανδηλαριά, Φωκιανός, Ροδίτης,

Αγιωργίτικο, Κυδωνίτσα, Μαυρούδι, Μονεµβάσια, Πετρουλιανός, Μαλαγουζιά, Μαυράκι,

Θράψα κ.λ.π.

Στον κάµπο από τη Στεφανιά ως τη Γλυκόβρυση, εκτός από πορτοκάλια, καλλιεργούνται και

κηπευτικά - ντοµάτα, πιπεριά, µελιτζάνα. Η Σκάλα Λακωνίας εξάλλου είναι γνωστή ως "ο

Κήπος της Ευρώπης". Στην περιοχή των Μολάων και του Ασωπού αξιόλογη είναι η παραγωγή

σύκου. Στα Βάτικα παράγεται εύγευστο κόκκινο κρεµµύδι.

Στα ορεινά χωριά του Πάρνωνα υπάρχει µικρή παραγωγή κάστανου και καρυδιού. Πέρα από

τα καλλιεργούµενα είδη η λακωνική γη προσφέρει και αυτοφυή. Ποικίλα και νόστιµα είναι

τα άγρια χόρτα. Αξεπέραστα τα αρωµατικά φυτά όπως η ρίγανη και το τσάι του

βουνού (Ταΰγετου και Πάρνωνα). Οι πλούσιες ανθοφορίες αυτοφυών και

καλλιεργούµενων φυτών, καθώς και το ευνοϊκό κλίµα σε όλο το νοµό επιτρέπουν την

παραγωγή άριστης ποιότητας µελιού.

Στην κτηνοτροφία κυριαρχούν τα αιγοπρόβατα, από το γάλα των οποίων παράγεται

εξαιρετική φέτα, καθώς και παραδοσιακό γιαούρτι. Υπάρχουν επίσης χοιροτροφικές

µονάδες και µονάδες παραγωγής καπνιστού λουκάνικου και παστού χοιρινού µε άρωµα

πορτοκαλιού. Μην ξεχάσετε να δοκιµάσετε την τοπική γουρουνοπούλα (µπουζοπούλα).

Οι τοπικοί φούρνοι παράγουν πολλά αρτοσκευάσµατα και εξαιρετικά παξιµάδια. Τα

τελευταία χρόνια έχουν δηµιουργηθεί µικρές βιοτεχνίες που παρασκευάζουν παραδοσιακά

ζυµαρικά (τραχανά, χυλοπίτες κ.ά.), µε τοπικές πρώτες ύλες. Τα αµυγδαλωτά της

Μονεµβάσιας είναι παραδοσιακά γλυκά του οικισµού του Κάστρου. Κάθε νοικοκυριό είχε,

παλιότερα, δικές του αµυγδαλιές και έφτιαχνε τα γλυκά του, µε πολύ αγνά υλικά -αµύγδαλα,

βούτυρο, ζάχαρη και ανθόνερο- φυσικά χωρίς κανένα συντηρητικό. Τα κατανάλωναν µάλιστα

επιτόπου, χωρίς καν να ψηθούν. Τη δεκαετία του '50, η Ευαγγελία Χαραµή έφτιαξε περίφηµα

αµυγδαλωτά µε δική της συνταγή και στη συνέχεια τα τυποποίησε και τα διέθεσε στην αγορά.

Αυτά τα γλυκά διατηρούν τη γεύση τους αναλλοίωτη περίπου ένα µήνα. Θεωρείται γλυκό µε

λεπτή και φινετσάτη γεύση και δεν συγκρίνεται µε αντίστοιχα άλλων περιοχών. Αυτά τα

γλυκά, καθώς και άλλα τοπικά γλυκά, όπως οι σαµουσάδες, σήµερα έχουν τυποποιηθεί.

Βιολογικά προϊόντα

Ο νοµός Λακωνίας κατέχει µια από τις πρώτες θέσεις πανελλαδικά στη βιολογική

γεωργία. Καλλιεργούνται πολλά στρέµµατα, κυρίως µε ελιές, πορτοκαλιές, αµπέλια και

λιγότερα µε σύκα, καρύδια, λεµόνια. Επίσης εκτρέφονται σε βιολογικά πιστοποιηµένους

χώρους καλλιέργειας, αιγοπρόβατα, χοιρινά και πουλερικά. Τα τυποποιηµένα βιολογικά

52

προϊόντα του νοµού είναι: λάδι, ελιές, κρασιά, µέλι (τα περισσότερα βραβευµένα),

καθώς και το πρώτο βιολογικό κοτόπουλο της χώρας.

Τα βιολογικά και τα παραδοσιακά προϊόντα [όπως τα ζυµαρικά των µικρών βιοτεχνιών καί τα

αρτοσκευάσµατα] της Λακωνίας θα τα βρείτε µεµονωµένα στις µικρές καί της µεγάλες

επιχειρήσεις της Σπάρτης αλλά, και σε όλο τον Νοµό. Αξίζει τον κόπο να τα ψάξετε όπως

αξίζει να επιχειρήσετε να τα προµηθευθείτε και από τους ίδιους τους παραγωγούς. Στη

Σπάρτη βιολογικά προϊόντα [λάδι, ελιές, κρασιά, όσπρια, ζυµαρικά, µέλι, βότανα]

µπορείτε να βρείτε στα καταστήµατα:

Κατάστηµα Βιολογικών Προϊόντων ΠΕΙΡΑΝ

Θερµοπυλών 113, Σπάρτη

Τηλ: 2731024130

Προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας - παραδοσιακά προϊόντα: ΟΙΚΟΘΕΝ

Γκορτσολόγου και Κλεοµβρότου, Σπάρτη

Τηλ: 2731089504.

Στο Γύθειο παραδοσιακά προϊόντα και µια σηµαντική ποικιλία βιολογικών µπορείτε να

βρείτε:

Παραδοσιακά Προϊόντα ΓΗ ΘΕΩΝ / ∆. Πετροπουλάκης.

Στην είσοδο του Γυθείου

Τηλ. 27330 22307

Βιολογικά προϊόντα καί χαρακτηριστικά προϊόντα της Λακωνίας µπορείτε ωστόσο

να βρείτε µεµονωµένα σε πολλές επιχειρήσεις του Νοµού. Τα τυποποιηµένα

βιολογικά προϊόντα είναι:

ΛΙΘΟΣ / Αφοι Παπαδάκου.

Παρθένο Ελαιόλαδο - Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας. Σουστιάνοι ∆ήµου Μυστρά. Τηλ.

2731098008.

ΑΡΜΟΝΙΑ / Κτήµατα Σακελλαρόπουλου.

Τηλ. 2731081118. Βρώσιµες ελιές καί βιολογικό παρθένο Ελαιόλαδο.

ΟΡΓΑΝΟΝ: Αγροτικός Συνεταιρισµός Βιοκαλλιεργητών Κροκεών Λακωνίας.

Ελαιόλαδο, Ελιές Καλαµών, Μέλι, Πορτοκάλια, Σύκα. Τηλ. 2735071654.

53

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΟΦΗ.

Προϊόντων - Βιολογικό ελαιόλαδο, ελιές, κάστανα, καρύδια, πορτοκάλια Μέρλιν,

Βαλσαµέλαιο, Θυµάρι, Φασκόµηλο, Βαλσαµόχορτο.

Τηλ: 2731026870 www.spartandiet.gr

ΝΤΑΡΜΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ.

Σκάλα Λακωνίας, τηλ. 2735093408: πορτοκάλια, λάδι, ελιές Καλαµών µε την

ονοµασία "ΑΣΗΜΕΝΙΟ ΦΥΛΛΟ".

∆ΗΜΗΤΡΙΑ∆ΗΣ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ.

Αιγιές, τηλ. 2733091492: λάδι, ελιές Καλαµών και πράσινες, κάπαρη, πατέ ελιάς

(µαύρης, πράσινης και µε αντσούγια) µε την ονοµασία "ΕΛΙΑΝΘΟΣ".

ΚΕΦΑΛΑΣ-ΣΠΑΡΤΗ Α.Ε.

Κεφαλάς ∆ήµου Θεραπνών - "ένα χωριό που καλλιεργεί βιολογικά", 2731077181,

2731077182: λάδι και βρώσιµες ελιές Καλαµών µε την ονοµασία "ΘΕΡΑΠΝΗ".

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΚΑΡΑΜΠΑΜΠΑΣ, Γιώργος Γερµανάκος.

Πασσαβάς Γυθείου, τηλ. 2733022381. Λάδι, ελιές, βιολογικό µέλι, κάπαρη

(καπαρώνη), πατέ ελιάς, πατέ κάπαρης, ξίδι µε βότανα, θαλασσινό αλάτι, εποχιακές

µαρµελάδες.

Ι. ΜΑΚΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ.

Γκοριτσά Θεραπνών, τηλ. 2731074100: ελαιόλαδο και ελιές µε την ονοµασία

"MARTINI".

ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ.

Σπάρτη, τηλ. 2731024940. Ελιές καί εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο µε την επωνυµία

"∆ΩΡΙΚΟ".

Βιολογικά κρασιά. Οινοποιείο ΤΑΫΓΕΤΟΣ - Γιώργος Θεοδωρακάκος.

Λευκός και ερυθρός οίνος µε την ονοµασία "Λυκοβουνό" και "Κτήµα

Θεοδωρακάκου". ∆αφνί, 17ο χλµ. Εθνικής Οδού Σπάρτης - Γυθείου. Τηλέφωνο:

2731036555.

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ - ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ.

Μαυροβούνι Γυθείου, τηλ. 2733023930 /1. Ερυθρός οίνος µε την ονοµασία

"Μέλανας Οίνος" και "Μαυρούδι".

54

ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ - Γ. ΤΣΙΜΠΙ∆ΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε.

Βελιές-Ασωπός, τηλ. 2732053096, 2732061128: Λευκός και ερυθρός οίνος µε την

ονοµασία το "Λαλούδι της Μονεµβασιάς" και λευκός µε την ονοµασία

"Λαµπρίτσα" και "Μαλεάτης bio".

ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ ΗΡΑΚΛΗ ΤΡΙΧΕΙΛΗ.

Ασωπός Λακωνίας, τηλ. & fax: 27320 83093, 82283.

Λευκός οίνος µε την ονοµασία "Λευκός Μονεµβάσιος Τοπικός Οίνος".

ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ ΓΙΑΝΝΗ ΒΑΤΙΣΤΑ. Οι αµπελώνες του Γιάννη Βατίστα βρίσκονται στο

νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου, καλύπτοντας έκταση µεγαλύτερη από 220

στρέµµατα. Οι ποικιλίες σταφυλιών που καλλιεργούνται είναι: Πετρουλιανός,

Ασπρούδι, Μοσχοφίλερο, Θράψα, Μαυρούδι, Μονεµβασιά, Σµυρναίικο, Κυδωνίτσα,

Ροδίτης, Μαντηλαριά, Ασύρτικο, Αϊδάνι, Αθήρι, Αγιωργήτικο, Μαλαγουζιά,

Μαλβάζια, καθώς και οι ξένες ποικιλίες, Chardonnay, Sauvignon Blanc, Cabernet

Sauvignon και Merlot.

Λάχι Νεαπόλεως, Λακωνία

Γραφεία Αθηνών: Πλούτωνος 9, 162 74 Βάρη. Τηλ.: 2109653847

Web-site: www.vatistas-wines.gr

Λακωνικό Ιχθυοτροφείο Πέστροφας καί Σολωµού.

Οικογένεια Γεροντίδη. Από το 1969. Με τη χρήση της παραδοσιακής µεθόδου

καπνίσµατος σε ξύλο οξιάς.

Πληροφορίες: www.g-fish.gr

Κατάστηµα Σπάρτης, Τηλ. 2731026164.

ΜΑΝΙΑΤΙΚΑ ΛΟΥΠΙΝΑ. Επεξεργασία, συσκευασία, εµπορία: Ελένη Χριστοδούλου,

Πλάτανος Γυθείου, τηλ. 2733023569

H Λακωνία είναι πασίγνωστη για τα µοναδικά της πορτοκάλια. Ο Συνεταιρισµός

Αµυκλών ΛΑΚΩΝΙΑ συγκεντρώνει, χυµοποιεί και συσκευάζει αυτά τα πορτοκάλια

[και όχι µόνον] παράγοντας από το 1965 τους χυµούς ΛΑΚΩΝΙΑ, από τους πλέον

γνωστούς και επιτυχηµένους πανελλαδικά. Αναζητείστε τη µοναδική ποικιλία χυµών

τόσο στη Λακωνία όσο και σε επιχειρήσεις πανελλαδικά.

ΧΥΜΟΙ ΛΑΚΩΝΙΑ - Αµύκλες Σπάρτης, Τηλ. 2731044781.

BIO GRECO: Κοτόπουλα προϊόν βιολογικής πτηνοτροφίας. Φιλέτο κοτόπουλου,

καπνιστό και µεσογειακό. Τραπεζοντή Λακωνίας, Τηλ. 2731035667

55

Γεύσεις και τοπική κουζίνα

Η µαγειρική στη Λακωνία έχει δεχτεί σηµαντικές αλλαγές µε το πέρασµα του χρόνου. Σήµερα

τα φαγητά παρασκευάζονται πιο απλά και πιο υγιεινά. Έχουν προστεθεί αρκετά είδη

διατροφής (π.χ. το κρέας, που σπάνιζε παλιότερα, σήµερα τρώγεται 2-3 φορές την

εβδοµάδα), ενώ άλλα εξαφανίστηκαν.

∆ιατηρούνται όµως ζωντανοί πολλοί από τους παραδοσιακούς τρόπους για τη

συντήρηση των τροφίµων, όπως το παστό χοιρινό µε τη µέθοδο που ξεκίνησε από

τη Mάνη και διαδόθηκε σε όλη τη Λακωνία. Στα χωριά του Πάρνωνα αποξηραίνουν

ακόµη τα άγρια χόρτα που χρησιµοποιούν το καλοκαίρι. H διατήρηση της ντοµάτας σε πάστα

είναι γνωστή από παλιά σε όλο το νοµό. Oι νοστιµότατες λακωνικές ελιές διατηρούνται

µε διάφορους τρόπους. Φτιάχνουν τσακιστές, χαραχτές, παστολιές (θρούµπες) και

νερολιές. H παρασκευή και η διατήρηση των ζυµαρικών (τραχανάς, ξινός και γλυκός, και

χυλοπίτες) είναι διαδεδοµένες σε όλα τα χωριά.

Στην περιοχή της Mάνης την Παραµονή των Xριστουγέννων φτιάχνουν τα λαλάγγια ή

λαλαγγίδες. Σε άλλα χωριά του Tαϋγέτου τις φτιάχνουν την παραµονή των Φώτων.

Eπίσης τα Xριστούγεννα σε µερικά χωριά συνηθίζουν να ζυµώνουν µια κουλούρα ψωµένια, το

χριστόψωµο, και πάνω µε ζυµάρι τοποθετούν ένα σταυρό και τον στολίζουν µε καρύδια. Tην

κουλούρα αυτή παλιότερα την έκοβε ο παπάς που περνούσε από σπίτι σε σπίτι και ευχόταν τα

χρόνια πολλά τη δεύτερη µέρα των Xριστουγέννων.

Tο Πάσχα φτιάχνουν τη λαµπροκουλούρα, µια κουλούρα ψωµένια γαρνιρισµένη µε σχέδια

από ζυµάρι και στολισµένη µε κόκκινα αυγά. Φτιάχνουν ακόµα κουλουράκια αµµωνίας και

µαγειρεύουν µαγειρίτσα και αρνάκι στο φούρνο µε φρέσκια ρίγανη.

H ζαχαροπλαστική δεν έχει υποστεί αλλαγές. Φτιάχνουν τα παραδοσιακά γλυκά

και συγχρόνως δοκιµάζουν ποικιλία άλλων συνταγών.

Σε µια περιοχή της Mάνης τη ∆ευτέρα του Πάσχα όλοι οι χωριάτικοι φούρνοι θα καπνίσουν

για να ψήσουν, εκτός από το αρνί, και τη γαλόπιτα. H γαλόπιτα είναι ένα γλύκισµα γνωστό

από παλιά, στο οποίο αξιοποιείται το άφθονο γάλα και τα αυγά που υπάρχουν αυτή την εποχή

σε κάθε αγροτικό σπίτι. (Kάνουν µια κρέµα από αυγά, γάλα και αλεύρι και λίγο βούτυρο,

όπως το γαλακτοµπούρεκο, και τη ρίχνουν σε λαδωµένο ταψί χωρίς φύλλο. Όταν ψηθεί, την

πασπαλίζουν επάνω µε ζάχαρη άχνη.)

56

Oι δίπλες, που φτιάχνονται και σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου, συνοδεύουν τα

χαρµόσυνα γεγονότα της ζωής των Λακώνων. Όταν γεννηθεί γιος, οι συγγενείς θα τον

"κεράσουν", όπως λένε, µε δίπλες. Στη γέννηση κόρης, όµως, δε θα δοθούν ποτέ δίπλες για να

µη "διπλιάσει" η κόρη, να µην ξαναγεννηθεί δηλαδή κορίτσι! Στους γάµους, τα βαφτίσια, τις

ονοµαστικές εορτές οι δίπλες είναι στην ηµερήσια διάταξη. Στο γάµο, τον κουµπάρο που θα

στεφανώσει το νέο ζευγάρι θα τον καλέσουν µε δίπλες. Xαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που

τις προσφέρουν: τις τοποθετούν µέσα σ' ένα µεγάλο πανέρι, τις στολίζουν µε κουφέτα και τις

ραίνουν µε άνθη.

Η συνταγή για τη δηµιουργία του ονοµαστού Χοιρινού Παστού της Λακωνίας

Σφάζουµε το χοίρο, τον καθαρίζουµε και κρεµούµε να στεγνώσει και παγώσει. Την άλλη µέρα

τον κόβουµε στη µέση κατά µήκος και µετά κόβουµε λωρίδες πλάτους 8-10 εκ. Κάθε λωρίδα

τη χαράζουµε τετράγωνα κοµµάτια χωρίς να χωρίσουν τελείως αλλά µέχρι το λίπος.

Αλατίζουµε τις λωρίδες σε αναλογία 3% και τις βάζουµε σε ξύλινη σκάφη. Αφήνουµε 5 ηµέρες

για απορροφηθεί το αλάτι. Κρεµούµε τις λωρίδες σε ξύλινο κύκλο ή µέσα στο τζάκι και καίµε

κάτω κλαδιά ελιάς, πορτοκαλιάς, κυπαρισσιού, θυµαριού, σφάκας. Πρέπει να εισχωρήσει η

φωτιά και ο καπνός µέσα στο κρέας µε σκοπό να το αφυδατώσει για να διατηρηθεί και να

δώσει ωραίο άρωµα. Το κάπνισµα σε ξύλινο κύκλο διαρκεί 2 ηµέρες και στο τζάκι µία

εβδοµάδα. Όπως είναι καπνισµένο το χοιρινό διατηρείται πολύ καιρό. Μετά κόβουµε τα

χαραγµένα τετράγωνα κοµµάτια, τα πλένουµε µε ζεστό νερό και τα βράζουµε σε καζάνι µε

λίγο νερό και αρκετό λίπος. Όταν πλησιάζει να βράσει το κρέας προσθέτουµε φλούδες

πορτοκαλιού, µπαχαρικά και κανελογαρίφαλα. Όταν βράσει, το σβήνουµε µε κρασί σε

αναλογία 1%, κατεβάζουµε το καζάνι από τη φωτιά, αφήνουµε να κρυώσει καλά και

τοποθετούµε το παστό µε σειρά σε πήλινες στάµνες. Προσθέτουµε αρκετό λίπος για να

σκεπαστεί το κρέας και φυλάσσουµε σε δροσερό και σκοτεινό µέρος. ∆ιατηρείται ένα χρόνο.

Το ονοµαστό Σύγκλινο µε καπνιστό χοιρινό "Τσικάκη-Γιαννόπουλου"

Αγοράζετε καπνιστό χοιρινό, το πλένετε µε ζεστό νερό, στο οποίο έχετε ρίξει δαφνόφυλλα και

δεντρολίβανο, και το κόβετε σε κοµµάτια. Το βάζετε σε µια κατσαρόλα µε κρασί, νερό και

λίγο λάδι. Το βράζετε σε µέτρια φωτιά και ρίχνετε πιπέρι, µπαχάρι, γαρίφαλα και φλούδες

πορτοκαλιού. Όταν το κρέας βράσει (πρέπει να "κρατάει" λίγο), το βγάζετε, το στραγγίζετε

και το αφήνετε να κρυώσει. Μετά το βάζετε σε καλό λάδι, που πρέπει να το σκεπάζει εντελώς.

∆ιατηρείται έτσι για 3-4 µήνες.

Παραδοσιακές συνταγές

57

Κολοκυθοκορφάδες

1 ΜΑΤΣΟ ΚΟΡΦΑ∆ΕΣ (ΓΥΡΩ ΣΤΟ 1 ΚΙΛΟ)

ΜΙΑ ΧΟΥΦΤΑ ΛΟΥΛΟΥ∆ΙΑ

3-4 ΜΙΚΡΑ ΚΟΛΟΚΥΘΑΚΙΑ

1 ΚΡΕΜΜΥ∆Ι ΨΙΛΟΚΟΜΜΕΝΟ

2-3 ΣΚΕΛΙ∆ΕΣ ΣΚΟΡ∆Ο

2 ΝΤΟΜΑΤΕΣ ΨΙΛΟΚΟΜΜΕΝΕΣ προαιρετικά

1/2 ΦΛΙΤΖΑΝΙ ΛΑ∆Ι

ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ ΠΙΠΕΡΙ

ΛΙΓΑ ΦΡΕΣΚΑ ΦΥΛΛΑ ∆ΥΟΣΜΟΥ

Καθαρίζετε τις κορφάδες και τις πλένετε. Αφαιρείτε το σκληρό που έχουν τα λουλούδια στο

εσωτερικό τους. Στο µισό λάδι τσιγαρίζετε λίγο το κρεµµύδι. Ρίχνετε στην κατσαρόλα πάνω

στο κρεµµύδι, τις πλυµένες κορφάδες, τα λουλούδια και τα κολοκυθάκια καθώς και το σκόρδο

κοµµένο φετάκια. Σκεπάζετε την κατσαρόλα και αφήνετε τα λαχανικά να "πέσουν", δηλαδή

να αχνιστούν µε τα νερά τους. Όταν µαραθούν λίγο, προσθέστε τις ντοµάτες, το υπόλοιπο

λάδι και λίγο αλάτι. Αν χρειάζεται νερό, προσθέστε λίγο κάθε φορά και, κατά προτίµηση,

βραστό για να µη σταµατάει η βράση του φαγητού. Όταν µαλακώσουν, αφαιρέστε το καπάκι

της κατσαρόλας για να εξατµιστούν τα υγρά και να µείνει το φαγητό µε τη σάλτσα του.

∆οκιµάστε, αν χρειάζεται να προσθέσετε αλάτι. Βάλτε και το πιπεράκι. Σερβίρετε τις

κορφάδες χλιαρές µε σκληρό κατσικίσιο τυρί.

Λαλάγγια

180 ΓΡ. ΛΑ∆Ι

1 ΚΙΛΟ ΑΛΕΥΡΙ

1 ΚΟΥΤΑΛΑΚΙ ΜΑΓΙΑ ΜΠΙΡΑΣ

1 ΚΟΥΤΑΛΑΚΙ ΑΛΑΤΙ

ΑΡΚΕΤΟ ΛΑ∆Ι ΓΙΑ ΤΟ ΤΗΓΑΝΙΣΜΑ

∆ιαλύουµε τη µαγιά µε λίγο νερό και κάνουµε µια ρευστή ζύµη µε ένα ποτήρι αλεύρι.

Αφήνουµε τη ζύµη να γίνει και να διπλασιαστεί σε όγκο. Τρίβουµε το υπόλοιπο αλεύρι µε το

λάδι αρκετά και το αφήνουµε 2 ώρες για να απορροφήσει όλο το αλεύρι. Αφού ετοιµαστούν

όλα διαλύουµε τη µαγιά µε λίγο νερό, προσθέτουµε λίγο λίγο το τριµµένο µε το λάδι αλεύρι

µέχρι να το πάρει όλο και να γίνει ζύµη κανονική (όπως το ψωµί). Σκεπάζουµε και αφήνουµε

να φουσκώσει 2 ώρες περίπου. Κατόπιν κόβουµε µικρά µικρά κοµµατάκια και πλάθουµε

λεπτά κορδόνια. Τα διπλώνουµε σε θηλιές και τα ρίχνουµε σε κατσαρόλα µε αρκετό λάδι

58

καυτό να ψηθούν. Τα βγάζουµε µε τρυπητή κουτάλα και τα τοποθετούµε σε τρυπητό να

στραγγίσουν το λάδι. Σερβίρονται ζεστά ή κρύα µε τυρί

Πιταρούδες - παραδοσιακή συνταγή

1 1/2 ΚΙΛΟ ∆ΙΑΦΟΡΑ ΛΑΧΑΝΙΚΑ, ΟΠΩΣ ΣΠΑΝΑΚΙ (ΠΕΡΙΠΟΥ 3/4 ΤΟΥ ΚΙΛΟΥ),

ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ, ΚΑΥΚΑΛΙ∆ΕΣ, ΠΕΘΕΡΟΚΙΑ, ΣΕΛΙΝΑ, ΚΡΕΜΜΥ∆ΟΦΥΛΛΑ,

ΜΑΡΟΥΛΙΑ, ΑΝΤΙ∆ΙΑ, ∆ΥΟΣΜΟ

1/2 ΚΙΛΟ ΑΛΕΥΡΙ

1/2 ΚΙΛΟ ΛΑ∆Ι

ΑΛΑΤΙ

Με τη δόση αυτή ετοιµάζονται 50 κοµµάτια περίπου. Χρειάζονται 5 φύλλα. Καθαρίζουµε,

πλένουµε, στεγνώνουµε και κόβουµε πολύ ψιλά τα χόρτα. Ετοιµάζουµε ζύµη και ανοίγουµε

φύλλα. Επάνω στο µισό φύλλο βάζουµε λίγα χόρτα, τα απλώνουµε οµοιόµορφα στην

επιφάνεια, ραντίζουµε µε 2-3 κουταλιές λάδι τα χόρτα και σκεπάζουµε µε το άλλο µισό φύλλο

πιέζοντας και γυρίζοντας τις άκρες προς τα πάνω ώστε να µη φύγουν τα χόρτα στο ψήσιµο.

Ανάβουµε φωτιά µε ξύλα, βάζουµε τη σιδεροστιά και τοποθετούµε µια πλάκα πέτρινη πάχους

2-3 εκ. να κάψει καλά. Επάνω στην πλάκα βάζουµε την πιταρούδα και όταν ροδίσει από τη

µία πλευρά τη γυρίζουµε από την άλλη. Έτσι τελειώνουµε όλη τη ζύµη µε τα χόρτα. Κάθε

πιταρούδα που ετοιµάζουµε τη σκεπάζουµε µε λαδόχαρτο και χοντρό ύφασµα για να

διατηρείται ζεστή. Όταν ψηθούν όλες, τις βάζουµε σε ένα ταψί και τις ραντίζουµε µία µία µε

αρκετό λάδι (µισό κιλό περίπου για όλες), τις αφήνουµε να απορροφήσουν το λάδι και τις

κόβουµε σε τετράγωνα κοµµάτια µε πλευρά 10 εκ. περίπου. Είναι πολύ νόστιµες.

Τσιγαρολάχανα

1 ΚΙΛΟ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΑΓΡΙΑ ΧΟΡΤΑ (ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΒΑΖΕΤΕ ΣΤΙΣ ΠΙΤΕΣ: ΛΑΠΑΤΑ,

ΑΓΡΙΟΣΠΑΝΑΚΑ, ΣΚΑΤΖΙΚΙΑ, ΜΥΡΩΝΙΑ, ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ Κ.ΛΠ.)

1 ΚΡΕΜΜΥ∆Ι ΨΙΛΟΚΟΜΜΕΝΟ

1 ΚΟΥΤΑΛΙΑ ΠΕΛΤΕ

1/2 ΦΛΙΤΖΑΝΙ ΕΛΑΙΟΛΑ∆Ο

ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ ΠΙΠΕΡΙ

1 ΦΛΙΤΖΑΝΑΚΙ ΤΟΥ ΚΑΦΕ ΑΣΠΡΟ ΡΥΖΙ

Καθαρίστε και πλύνετε καλά τα χόρτα. Τσιγαρίστε το κρεµµύδι στο µισό λαδάκι µε προσοχή,

να µαραθεί χωρίς να µαυρίσει. Ρίξτε τα χόρτα µε τα νερά που έχουν συγκρατήσει από το

πλύσιµο, σκεπάστε την κατσαρόλα και αφήστε τα σε σιγανή φωτιά να αχνιστούν. Αν

χρειαστεί, προσθέτετε και λίγο νεράκι να µισοβράσουν. Τότε αραιώστε τον πελτέ σε λίγο

59

καυτό νερό και ρίξτε τον στα χόρτα µαζί µε το υπόλοιπο λάδι και λίγο αλάτι. Παρακολουθείτε

διαρκώς το φαγητό για να προσθέτετε νεράκι αν χρειάζεται. Όταν τα χόρτα είναι σχεδόν

έτοιµα, φροντίστε να έχουν λίγο νεράκι για να πιει το ρύζι και προσθέστε το. Πασπαλίστε µε

πιπέρι ανάλογα µε το γούστο σας. Αφήστε τα να βράσουν µέχρι να γίνει το ρύζι (10-15 λεπτά)

αλλά να µην παραβράσει. ∆οκιµάστε το αλάτι. Τρώγονται ζεστά, χλιαρά ή κρύα και είναι το

ίδιο καλά.

Τσιγαρολάχανα µε µαυροµάτικα φασόλια

Ξεκινήστε µε τον ίδιο τρόπο και τα ίδια υλικά όπως στα "Τσιγαρολάχανα" αλλά χωρίς να

βάλετε ντοµάτα. ∆εν θα προσθέσετε ρύζι αλλά 1 φλιτζάνι φασόλια µαυροµάτικα (µετρηµένα

στεγνά) που θα τα έχετε βράσει σε νερό µε λίγο αλατάκι. Προσέξτε να µη βράσουν τελείως.

Θα τα σουρώσετε και θα τα βάλετε στα χόρτα όταν είναι µισοβρασµένα για να τελειώσουν το

βράσιµο µαζί και να πάρουν τη γεύση και το άρωµα των χόρτων.

Παρουσιάσεις

"Άνοιξη και Κατάνυξη": Πάσχα στη Λακωνία

Πάσχα. Η κορυφαία Γιορτή της Ορθοδοξίας είναι µια ιδανική ευκαιρία για τον άνθρωπο της

πόλης να έρθει ξανά σε επαφή την γνήσια ελληνική Παράδοση και τα έθιµα της και

παράλληλα να χαρεί την υπέροχη Ελληνική Φύση. Η Λακωνία αυτή την εποχή του Χρόνου

γνωρίζει πραγµατικά την ωραιότερη της περίοδο. Η κοιλάδα του Ευρώτα και όλος ο Νοµός

στα νότια είναι γεµάτος ανθισµένες πορτοκαλιές µε ένα άρωµα µοναδικό να ποτίζει τον αέρα,

τα χαµοµήλια και οι µαργαρίτες ντύνουν στα λευκά τα λιβάδια, αγριολούλουδα δίνουν

χρωµατικές πινελιές µέσα στο οργιώδες πράσινο της Φύσης, νέοι χυµοί και µια νέα ενέργεια

παντού. Η Φύση κυριολεκτικά στη κάθε της γωνιά σε καλεί να την περπατήσεις και να τη

χαρείς.

Η Μεγάλη Εβδοµάδα στη Σπάρτη, τις µικρές πόλεις αλλά και τα χωριά στα βουνά αλλά και

δίπλα στη θάλασσα δηµιουργεί µια άλλη ατµόσφαιρα και κορυφώνεται µετά τη Μεγάλη

Πέµπτη. ∆οκιµάστε να ζήστε την µοναδική ευκαιρία στα µοναστήρια της Λακωνίας, στις

µικρές εκκλησίες και εκεί που ο Επιτάφιος κάνει την περιφορά του σε στενοσόκακα που τα

φωτίζουν τα κεριά των πιστών. Όσο για τη Λαµπρή... ο λαός µας συνοψίζει τα πάντα στην

έκφραση "χαρά Θεού...".

∆ιαβάστε ολόκληρο το άρθρο

60

Το βραβευµένο "Μουσείο της Ελιάς καί του Ελληνικού Λαδιού" στη Σπάρτη

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑ∆ΙΟΥ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ. ΕΝΑ

ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΕΝΟΣ

ΝΟΜΟΥ ΠΟΥ ΦΗΜΙΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΟΝΑ∆ΙΚΟ ΤΟΥ ΛΑ∆Ι.

Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού το οποίο δηµιούργησε το Πολιτιστικό

Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς στην Σπάρτη είναι αδιαµφισβήτητα το τελευταίο και "ακριβό"

απόκτηµα της πόλης. Η βράβευση του από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής ως

ένα από τα καλύτερα και αρτιότερα κτήρια της τελευταίας πενταετίας στην Ελλάδα

επιβεβαιώνει τις ποιότητες του τόσο ως κτήριο όσο και ως Μουσείο, ποιότητες τις οποίες

άµεσα αντιλαµβάνεται ο κάθε επισκέπτης.

Το κτήριο διατήρησε τον εξωτερικό τοίχο της Πρώτης Ηλεκτρικής Εταιρείας της Σπάρτης των

Αδελφών Παπαδολιά, συµπληρώνοντας το µε µια κατασκευή έντεχνου βιοµηχανικού κτηρίου

όπου έντονη είναι η παρουσία του ξύλου, του τούβλου και του µετάλλου. Το διώροφο κτήριο

χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια επιτρέποντας στον επισκέπτη να έχει µια ολοκληρωµένη

αίσθηση του κτηρίου και ταυτόχρονα να νιώθει τη σύνδεσή του µε τον περιβάλλοντα χώρο

τον οποίο αποτελούν οι εκτεταµένοι ελαιώνες και σφραγίζει η µοναδική θέα του Ταϋγέτου.

Η ανάπτυξη του υλικού και η όλη παρουσίαση είναι τέτοια που προσφέρει µια άκρως

ευχάριστη, δηµιουργική και εποικοδοµητική περιήγηση στην ιστορία της ελιάς και τη

διασύνδεσή της µε όλες τις όψεις της ζωής των Ελλήνων από την Αρχαιότητα έως σήµερα,

αναδεικνύοντας το διαχρονικό πολιτισµικό ρόλο της Ελιάς και του Λαδιού στην

Ελλάδα. Αυθεντικά αντικείµενα και µηχανοκίνητες µακέτες γοητεύουν τον επισκέπτη ο

οποίος δεν µπορεί παρά να ξαφνιαστεί από τη δηµιουργία ενός τέτοιου έργου στην

περιφέρεια. Το Μουσείο είναι κατά κάποιο τρόπο µια µορφή δικαίωσης για την Λακωνία, το

61

λάδι της οποίας έχει ξεχωρίσει, αναγνωριστεί και βραβευτεί χωρίς ωστόσο να έχει πάρει στη

συνείδηση του ευρέως κοινού τη θέση που του αξίζει.

Το σίγουρο είναι πως το Μουσείο από µόνο του είναι ένας επαρκής λόγος για να

ταξιδέψετε στην Σπάρτη [2.30 - 3.00 ώρες από Αθήνα] συνδυάζοντας αυτή την επίσκεψη

µε την αγορά εξαιρετικού λαδιού από την περιοχή.

Αξίζει να τονίσουµε ότι στο Μουσείο λειτουργεί ένα προσεγµένο και υψηλής αισθητικής

πωλητήριο, ενώ υπάρχει µια µεγάλη προθήκη µε δείγµατα ελαιολάδου της περιοχής της

Λακωνίας τα οποία µπορείτε να προµηθευθείτε σε επιχειρήσεις της Σπάρτης και της

Λακωνίας.

Τέλος, να σταθούµε στη δηµιουργία υπαίθριας έκθεσης που θα περιλαµβάνει την

εγκατάσταση τριών ελαιοτριβείων [Προϊστορικών, Κλασσικών και Βυζαντινών Χρόνων] και

τα οποία θα τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραµµάτων και

δραστηριοτήτων. Προς το παρόν το έργο αυτό βρίσκεται σε εξέλιξη.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

ΒΡΑΒΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ 2004

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΙΙ: ΕΡΓΑ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ

ΠΡΩΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ: ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑ∆ΙΟΥ ΣΤΗ

ΣΠΑΡΤΗ.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ: ΠΛΕΙΑΣ ΕΠΕ - ∆ηµήτρης ∆ιαµαντόπουλος, Ορέστης

Βιγγόπουλος, Κατερίνα Γκιουλέκα.

ΕΡΓΟ∆ΟΤΗΣ: Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς

Ι∆ΙΟΚΤΗΤΗΣ: ∆ήµος Σπάρτης.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑ∆ΙΟΥ

Όθωνος - Αµαλίας 129, 23100 Σπάρτη

Τηλ. 2731089315

www.piop.gr

ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: Καθηµερινά 10 πµ - 6 µµ. Τρίτη κλειστά.

Η "Αρχόντισσα" του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυστρά "ξαναζεί".

Η ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ - Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ∆ΙΑΣΗΜΟΥ ΕΝ∆ΥΜΑΤΟΣ

62

Η ιστορία αρχίζει στο Μυστρά το 1955 µε την ανασκαφή τάφου στη βόρεια στοά της Αγίας

Σοφίας του Μυστρά από τον επιµελητή αρχαιοτήτων και µετέπειτα καθηγητή του

Πανεπιστηµίου Αθηνών Νικόλαο ∆ρανδάκη. Τότε αποκαλύπτεται η ταφή της "Βυζαντινής

Αρχόντισσας" που έµελλε µετά από αιώνες να επανέλθει στον κόσµο των ζωντανών,

κεντρίζοντας τη φαντασία και τον ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής, της επιστηµονικής

κοινότητας και των επισκεπτών του χώρου. Ακολουθεί στοιχειώδης συντήρηση του ευρήµατος

και έκθεσή του στο νεοσύστατο τότε Μουσείο του Αρχαιολογικού Χώρου Μυστρά, ενώ

παράλληλα η τοπική προφορική παράδοση αποδίδει - χωρίς επιστηµονικά ερείσµατα - στη

νεαρή γυναίκα (απεβίωσε γύρω στα 18 της χρόνια) το όνοµα της Κλεόπα Μαλατέστα,

συζύγου του δεσπότη του Μυστρά Θεόδωρου Β'. Η Ιστορία συνεχίζεται στο Μουσείο

Ιστορίας και Τέχνης της Γενεύης, την περίοδο 1999 - 2000, όπου µεταφέρθηκε η φορεσιά

της νεκρής για συντήρηση και έκθεση, στο πλαίσιο συνεργασίας του Ελληνικού Υπουργείου

Πολιτισµού µε το Ελβετικό Μουσείο.

Το εύρηµα επιστρέφει στον τόπο του για να αποτελέσει κεντρικό έκθεµα του ανακαινισµένου

Μουσείου Μυστρά, το 2001, όπου και εκτίθεται έκτοτε σύµφωνα µε τις σύγχρονες αρχές της

συντήρησης και της Μουσειολογίας. Το 2005 το ένδυµα της "Βυζαντινής Αρχόντισσας"

επανέρχεται στο προσκήνιο. Η εταιρεία ΑΤΟΠΟΣ και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της

Βασίλης Ζιδιανάκης, που αναλαµβάνει να παράγει ένα καλλιτεχνικό βίντεο για τον

Αρχαιολογικό χώρου του Μυστρά, επιλέγει ως σηµείο αναφοράς της τη γυναικεία φορεσιά

και δηµιουργεί µε συνεργάτη τον Marcus Tomlinson, το βίντεο "Χθες - Σήµερα -

Αύριο", που εστιάζει στην έννοια του Χρόνου µε αφορµή το αρχαιολογικό αντικείµενο.

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ, ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ ΣΕ ΕΝΑ Ι∆ΙΑΙΤΕΡΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ

ΕΥΡΗΜΑ

Η δηµιουργία του Marcus Tomlinson /ΑΤΟΠΟΣ πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου

"Μουσειακές παρεµβάσεις στον Αρχαιολογικό Χώρο Μυστρά" που

πραγµατοποιήθηκε από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ. µε

συγχρηµατοδότηση του Γ' Κ.Π.Σ. και ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2005.

Οι "Μουσειακές παρεµβάσεις" στο χώρο του Μυστρά, ο οποίος συνιστά µνηµείο της

Παγκόσµιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, αποσκοπούσαν να καταστήσουν τα µνηµεία και την

ιστορία της περιώνυµης βυζαντινής πολιτείας προσιτά και κατανοητά από τους χιλιάδες

επισκέπτες της. Αποτέλεσαν το επιστέγασµα µιας µεγάλης προσπάθειας για το "άνοιγµα" του

χώρου στο ευρύ κοινό που ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του '90, στο πλαίσιο της

περιοδικής έκθεσης "Ώρες Βυζαντίου" του Υπουργείου Πολιτισµού, κατά την οποία

63

τοποθετήθηκαν ενηµερωτικές πινακίδες στο χώρο, υλοποιήθηκε η επανέκθεση του µουσείου

και έγιναν σχετικές εκδόσεις για ενήλικες και για παιδιά.

Η παραγωγή ενός καλλιτεχνικού βίντεο στο πλαίσιο των παραπάνω δράσεων αποφασίστηκε

µε στόχο να αποτελέσει µια εναλλακτική - όχι αναγκαστικά ερµηνευτική - µατιά στο

αρχαιολογικό αντικείµενο και συνακόλουθα να ευαισθητοποιήσει µε ένα διαφορετικό τρόπο

τους επισκέπτες του χώρου σε θέµατα της Πολιτιστικής µας Κληρονοµιάς. Το καλλιτεχνικό

βίντεο του Marcus Tomlinson /ΑΤΟΠΟΣ, ανταποκρίθηκε επάξια στην πρόσκληση.

ΕΝΑ ΦΟΡΕΜΑ ΠΟΥ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ ΤΗ ∆ΙΚΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα υπολείµµατα της ολοµέταξης γυναικείας φορεσιάς µαρτυρούν ότι η νεαρή γυναίκα

φορούσε δύο υπερκείµενα φορέµατα. Το εξωτερικό, ένα µακρύ φόρεµα χωρίς µανίκια µε

βαθιά λαιµόκοψη µορφής "V", εφαρµοστό στο στέρνο, το οποίο φάρδαινε κάτω από το

στήθος, που ακολουθεί τη δυτική µόδα των αρχών του 15ου αιώνα, τεκµηριώνει την εισαγωγή

δυτικών συνηθειών στο γυναικείο βυζαντινό βεστιάριο. Το µεταξωτό από το οποίο

κατασκευάστηκε το φόρεµα, ένα µονόχρωµο αλλά περίτεχνα διακοσµηµένο κατά την ύφανση

δαµασκηνό ύφασµα των αρχών του 15ου αιώνα µε φυτικά µοτίβα, είναι ιταλικής

προέλευσης. Πρόκειται για ένα πολυτελές, ακριβό ύφασµα, φτιαγµένο σε αργαλειό

ανελκύσεως που εισήχθηκε στο Βυζαντινό ∆εσποτάτο.

Το εσωτερικό φόρεµα, το υποκάµισο, σώθηκε επίσης σε αποσπασµατική κατάσταση. Είναι

ένα µακρύ, φαρδύ φόρεµα µε µακριά, φαρδιά, κυλινδρικά µανίκια, που παρέµεναν εµφανή

δεδοµένου ότι το εξωτερικό φόρεµα ήταν αµάνικο. Τα περίτεχνα διακοσµηµένα µεταξωτά

υφάσµατα από τα οποία ήταν κατασκευασµένο το φόρεµα παρουσιάζουν οµοιότητες µε

ισπανικά υφάσµατα της εποχής και πιθανότατα έφθασαν στο Μυστρά µε τη διαµεσολαβηση

Ιταλών εµπόρων. Υπολείµµατα της γυναικείας κόµης και των υποδηµάτων της νεαρής

γυναίκας συµπλήρωναν το εύρηµα.

"Τσίντζινα", εναλλακτικός τουρισµός στην καρδιά του Πάρνωνα

ΤΑ ΤΣΙΝΤΖΙΝΑ, ΕΝΑ ΓΡΑΦΙΚΟ, ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΦΙΛΟΞΕΝΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ

ΕΠΙΦΥΛΑΣΣΕΙ ΜΙΑ Ι∆ΑΝΙΚΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΝΩΝΑ - ΤΟ ΒΟΥΝΟ ΤΟΥ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Τα Τσίντζινα είναι ένα από τα πανέµορφα εκείνα ελληνικά χωριά µε βαθιά ριζωµένη ιστορία,

κατοίκους που συνδέθηκαν πολύ έντονα µε τον τόπο τους και οι οποίοι δούλεψαν σκληρά για

να το φέρουν στο παρελθόν σε περίοδο µεγάλης άνθησης και οι οποίοι σε κατοπινούς καιρούς

δύσκολους δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν την επερχόµενη παρακµή. Ιστορικό χωριό που

64

πρωτοεµφανίζεται σε ιστορική πηγή του 1295 µ.Χ. τα Τσίντζινα γνώρισαν µεγάλη άνθηση σε

αρκετές φάσεις της ιστορίας τους και µπορούµε µάλιστα να µιλάµε για περιόδους που εκτός

από την ευρωστία υπήρχε και υπερπληθυσµός.

Τον 18ο αιώνα οι Τσιντζινιώτες είχαν αναπτύξει σηµαντικό εµπόριο τυροκοµικών, σταφυλιού

και κρασιών καθώς και ξυλείας. Ειδικότερα γνωρίζουµε σήµερα ότι η βιοτεχνία επεξεργασίας

κτηνοτροφικών προϊόντων και προϊόντων ξυλείας ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγµένη. Η

επεξεργασία των δερµάτων γινόταν κατά µήκος του ρέµατος (η τέχνη αυτή απαιτεί επάρκεια

νερού). Παράλληλα, η κλωστοϋφαντουργία, τόσο µε πρώτη ύλη το µαλλί, όσο και το λινό και

βαµβάκι γνώριζε άνθηση. Τα τσιντζινιώτικα υφαντά και ενδύµατα θεωρούνταν περιζήτητα

και πουλιόντουσαν στα πανηγύρια της Τεγέας και του Μιστρά, ίσως και αρκετά µακρύτερα.

Το χωριό άρχισε σταδιακά ωστόσο να φθίνει από την στιγµή που οι κάτοικοι άρχισαν να

εγκαθίστανται σε χαµηλότερο υψόµετρο δηµιουργώντας νέα χωριά αλλά και από τη

δηµιουργία ενός σοβαρού µεταναστευτικού ρεύµατος, αρχικά προς την Αίγυπτο και αργότερα

προς την Αµερική. Αυτό όµως που έµοιαζε καταδίκη για το χωριό ήταν τελικά που του έδωσε

κυριολεκτικά µια νέα ανάσα ζωής. Τα εµβάσµατα και η επιστροφή των ξενιτεµένων τα

καλοκαίρια έβαλαν τα Τσίντζινα σε µια νέα φάση µεγάλης ακµής. Με αποκορύφωµα τη

δεκαετία 1930, τα Τσίντζινα γίνονται γρήγορα ίσως χωρίς υπερβολή, ένα από τα

πλέον αξιοζήλευτα θέρετρα ορεινού παραθερισµού της Ελλάδας. Ας

παρακολουθήσουµε πως περιγράφει την ατµόσφαιρα εκείνης της εποχής σε πρόσφατο άρθρο

του στην εφηµερίδα "ΤΑ ΤΣΙΝΤΖΙΝΑ" ο Παναγιώτης Ντόσκας (ΗΠΑ).

"Όσο και να προσπαθήσω να περιγράψω τα Τσίντζινα εκείνης της εποχής στους νεότερους,

δεν νοµίζω να συλλάβουν εύκολα το πραγµατικό τους µεγαλείο... δεν επρόκειτο για χωριό,

αλλά για µια πόλη... Στο κέντρο του χωριού, σε µικρή απόσταση το ένα από το άλλο,

λειτουργούσαν τέσσερα παντοπωλεία. Εκεί µπορούσες να βρεις τα πάντα και όχι µόνο

τρόφιµα. Στο ισόγειο του διπλανού από την εκκλησία σπιτιού… λειτουργούσε φούρνος. Ή

µάλλον, κανονικό αρτοποιείο θα έπρεπε να πω. Κάθε µέρα µπορούσε ο καθένας να

προµηθευτεί το ψωµί του (άσπρο, µαύρο ή πολυτελείας), παξιµάδια και διάφορα γλυκίσµατα.

Η αίθουσα του σηµερινού "Καφέ-Μοτίβο" ήταν χωρισµένη στα δύο. Στο ένα µέρος

στεγαζόταν το φαρµακείο του φαρµακοποιού Γεωργίου Ανδριτσάκη… Λειτουργούσαν

διάσπαρτες στο χωριό περίπου 15-20 ταβέρνες… Στην ταβέρνα του µπάρµπα-Σαράντου

Τσελέκη (πατέρα του "Πανούλη"), µπορούσες να απολαύσεις το κρασί σου µε µπριζολάκια ή

κοκορέτσι στα κάρβουνα. Στην ταβέρνα του Θανάση Φαρµάκη (στο Γιαννουκέϊκο"), έβρισκες

κάθε µέρα (εκτός από ψητές µπριζόλες και ψητό µε πατάτες στο φούρνο) την περίφηµη

πατσά µε αυγολέµονο. Στην πέρα γειτονιά (Αγία Κυριακή), στης "Μαρίνας" που διέθετε και

µεγάλη εξέδρα… απολάµβανες ρεµβάζοντας το καλό κρασί µε ψητό στη σχάρα, συνοδεία

65

µουσικής γραµµοφώνου. Βούιζαν οι ρεµατιές µε όλα τα σύγχρονα τραγούδια εκείνης της

εποχής... Ρεµπέτικα, καντάδες, τραγούδια χορού, αµανέδες, τσάµικα και δηµοτικά.

Εκείνης της εποχής τα Τσίντζινα ήταν πολύ ζωντανά τις νύχτες. Ο Κώστας Χατζής, χρυσοχόος

από τη Σπάρτη και ένας από τους πολλούς Σπαρτιάτες παραθεριστές στα Τσίντζινα, είπε

κάποτε ότι τα Τσίντζινα είναι η Χονολουλού της Πελοποννήσου..."

Ο Πόλεµος και το νέο µεταναστευτικό ρεύµα έβαλαν τέλος σε αυτές τις ωραίες µέρες του

χωριού το οποίο πάλευε να κρατήσει τη φυσιογνωµία του. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά

περιηγητής που τα επισκέφθηκε τότε, στην Αθηναϊκή επιθεώρηση "ΗΩΣ" το 1963.

"Τα Τσίντζινα σε άλλα καλά χρόνια υπήρξαν το αγαπητό και πολυσύχναστο θέρετρο των

ξενιτεµένων στην Αµερική, στην Αίγυπτο και αλλού παιδιών τους, που έφεραν εδώ µαζί µε τη

νοσταλγία και τα πλούτη τους. Στον περίπατο του 'Πλάτανου' και στο 'Ψητό' ήταν σα να

έβλεπες το Λουτράκι και τις Σπέτσες. Οι εσωτερικές αναταραχές και τα κατοχικά χρόνια

έχουν αισθητά ανακόψει το ρεύµα. Μα ωστόσο το χωριό διατηρεί και σήµερα κάποιες

αναλαµπές από το ευτυχισµένο εκείνο παρελθόν του κάθε φορά που τα βράδια,

συγκεντρωµένα τα νιάτα, Τσιντζινιωτοπούλες και παλικάρια του χωριού, γύρω σε αναµµένες

φωτιές, τραγουδάνε και χορεύουνε."

Όσο για την απαράµιλλη φυσική τους οµορφιά, ο ίδιος αρθρογράφος που υπογράφει µε το -

µάλλον ψευδώνυµο- Μ. Καλλοναίος, µας αναφέρει το εξής περιστατικό: "Κάποτε ο

Χατζόπουλος, ο αξέχαστος "πεζοπόρος" βρέθηκε µε Νορβηγούς στην Αράχωβα. Οι

ξένοι τουρίστες άρχισαν να εξυµνούν επίµονα την οµορφιά της. Ο Χατζόπουλος το

πήρε για ειρωνεία. Και ξέροντας τα περίφηµα φιόρδ τους, τους έφερε τότε στα

Τσίντζινα που τα θεωρούσε το ωραιότερο Ελληνικό χωριό. Οι ξένοι µόλις

βρέθηκαν εδώ έµειναν καταγοητευµένοι και εξέφραζαν µε µεγάλη συγκίνηση τις

ευχαριστίες τους. Και ο Χατζόπουλος τους απαντά: ∆εν σας έφερα εδώ για να µε

ευχαριστήσετε, αλλά για να σας... εκδικηθώ!"

Τα σηµερινά Τσίντζινα, τα οποία υπάγονται στο ∆ήµο Θεραπνών, µοιάζουν αργά αλλά

σταθερά να αφήνουν µια µακρά και παρατεταµένη περίοδο κρίσης και αποµόνωσης και να

µπαίνουν σε µια νέα φάση ζωής. Έτσι, οι απόδηµοι επιστρέφουν τα καλοκαίρια για άλλη µια

φορά, τα σπίτια έχουν αρχίσει και ανακαινίζονται και η δηµιουργία τα τελευταία χρόνια ενός

ξενώνα µε ιδιαίτερο χρώµα στο χώρο του παλαιού σχολείου έχουν ξαναδώσει ζωή στο

υπέροχο χωριό του Πάρνωνα. Με σηµείο αναφοράς τον ξενώνα ΣΧΟΛΑΡΧΕΙΟ [που κρατά

ζωντανό και περήφανο το υπέροχο παλαιό πέτρινο κτήριο του σχολείου, δωρεά το 1891 ενός

µεγάλου Τσιτζινιώτη ευεργέτη που δηµιούργησε σηµαντικά έργα σε όλη τη Λακωνία, του

66

Ιωάννου Γρηγορίου] αρχίζουν να δηµιουργούνται γραφικές ταβέρνες και το χωριό πλέον να

παραµένει "ενεργό" καθόλη τη διάρκεια του χρόνου.

Στον ορεινό όγκο του Πάρνωνα στον οποίο βρίσκονται τα Τσίντζινα συναντά κανείς τοπία

µοναδικού φυσικού κάλλους τα οποία περιµένουν τους φίλους της πεζοπορίας και της

ορειβασίας. Από την πλατεία των Τσιντζίνων ξεκινούν 9 πεζοπορικά µονοπάτια

χαρτογραφηµένα και σηµατοδοτηµένα και µε διαφορετικό βαθµό δυσκολίας και

τα οποία οδηγούν σε πηγές ή σε εκκλησιές. Για τους ορειβάτες, η κορυφή του Πάρνωνα,

η Μεγάλη Τούρλα στα 1942 µέτρα υψόµετρο τους περιµένει πραγµατικά πολύ κοντά και τους

προκαλεί να διασχίσουν το πανέµορφο φαράγγι για να την συναντήσουν. Για αυτούς που

συνδέουν τις περιηγήσεις τους µε mountain bikes, Enduro µηχανές ή Jeep υπάρχουν

διαδροµές που µπορούν να ακολουθήσουν και να ζήσουν την περιπέτεια µέσα στο δάσος που

απλώνεται γύρω από το χωριό. Τέλος εκτός από τις διάσπαρτες γραφικές εκκλησιές, κοντά

στα Τσίντζινα βρίσκεται και ένα υπέροχο ιστορικό µοναστήρι, η Μονή των Αγίων Αναργύρων

την οποία βάζει πάντα στο πρόγραµµά του ο περιηγητής της περιοχής.

Τα Τσίντζινα µπορούµε να πούµε ότι συνοψίζουν τις οµορφιές της Ορεινής Λακωνίας.

Γραφικά το Χειµώνα, εντυπωσιακά την Άνοιξη, ολόδροσα και καταπράσινα το Καλοκαίρι,

ποιητικά το Φθινόπωρο. Τα Τσίντζινα και η Λακωνία σας προσκαλούν!

∆ΗΜΟΣ ΘΕΡΑΠΝΩΝ: 2731074400 & 2731074112

∆ΑΣΑΡΧΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ: 2731026511 & 2731021393

ΞΕΝΩΝΑΣ "ΣΧΟΛΑΡΧΕΙΟ": 2731096276 [www.sholarxio.com]

ΓΙΑΤΙ ΛΑΚΩΝΙΑ ?

Γιατί είναι ένας τόπος σπαρµένος από µεγάλης αξίας βυζαντινά µνηµεία και εκκλησιές µε

πρώτο το Μυστρά µε τη µυθική ατµόσφαιρα και το υπέροχο Γεράκι και το κάστρο του.

Για τους λάτρεις των σπηλαίων. Ο διεθνούς φήµης ∆υρός στη Μάνη είναι µόνον η αρχή.

Γνωρίζετε το Σπήλαιο της Καστανιάς Βοιών ή το Σπήλαιο των Αυγών;

Για τη µοναδική χλωρίδα της. Πάνω από εκατό είναι τα ενδηµικά φυτά τα οποία φύονται

στον Ταΰγετο και σε όλο το Νοµό και πουθενά αλλού στο κόσµο.

Για το µοναδικό φιόρδ της Ελλάδας που βρίσκεται στο γραφικό Γέρακα. Ένας

σηµαντικότατος βιότοπος και σταθµός σπάνιων αποδηµητικών πουλιών.

Γιατί είναι τόσο ''κοντά'' στα µεγάλα αστικά κέντρα [2.30 ώρες από Αθήνα] και ταυτοχρόνως

τόσο απίστευτα ''µακριά''.

67

Γιατί αν λατρεύετε το περπάτηµα και το ποδήλατο [απλό ή αγωνιστικό του βουνού] η

Λακωνία ''είναι φτιαγµένη για σας''!

Για τα αξεπέραστα βιολογικά της προϊόντα. Λάδι, ελιές, ολοένα και πιο αναγνωρίσιµα κρασιά, προϊόντα βιολογικής κτηνοτροφίας και πτηνοτροφίας Γιατί είναι κυριολεκτικά ''Παράδεισος'' για τους λάτρεις του Εναλλακτικού Τουρισµού και για

όσους ''περιήγηση'' και ''ταξίδια'' σηµαίνουν επαφή µε τη Φύση.

Για το βραβευµένο ''Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού'' του Πολιτιστικού

Ιδρύµατος Οµίλου Πειραιώς στη Σπάρτη. Ένα µουσειολογικό ''διαµάντι''.

Λακωνία…αµέτρητες επιλογές…αξέχαστες διακοπές!

Σας περιµένουµε !!!