Ο καταποντισμός του εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ

του ΜπέρτολτΜπρεχτ

«Aυτοεξαναγκασμός, που παρουσιάζεται ως ελευθερία»Η «αποσυγκρουσιοποίηση» πρέπει να ειδωθεί σε συνάρτηση με τη γενική θε-τικοποίηση της κοινωνίας που φέρνει μαζί της την αποϊδεολογικοποίησή της. Τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα δεν καθορίζονται πλέον από τον (απαρχαιωμένο για μας) ανταγωνισμό μεταξύ ιδεολογιών και τάξεων. Όμως η θετικοποίηση της κοινωνίας δεν καταργεί τη βία. Η βία δεν εκπηγάζει από την αρνητικότητα του ανταγωνισμού ή της σύγκρουσης, αλλά και από τη θετικότητα της συναίνεσης. Αυτή τη στιγμή, ο ολοκληρωτισμός του κεφαλαίου, που δείχνει να απορροφά τα πάντα, αντιπροσωπεύει τη συναινετική βία. Το γεγονός ότι, σήμερα, δεν είναι οι ομάδες, οι ιδεολογίες ή οι τάξεις που παλεύουν μεταξύ τους, αλλά τα άτομα, δεν είναι τόσο καθοριστικό όσο το πιστεύει ο Ehrenberg ως προς την κρίση του επιδοσιακού υποκειμένου.*

Καθαυτό προβληματικός δεν είναι ο ατομικός ανταγωνισμός, αλλά η αυτοανα-φορικότητά του, που τον οξύνει σε σημείο που γίνεται απόλυτος. Το επιδοσιακό υποκείμενο βρίσκεται σε ανταγωνισμό με τον εαυτό του και υποκύπτει στον ολέ-θριο εξαναγκασμό να πρέπει συνεχώς να τον υπερβαίνει. Να προσπερνάει και την ίδια του τη σκιά. Αυτός ο αυτοεξαναγκασμός, που παρουσιάζεται ως ελευ-θερία, καταλήγει μοιραίος.Αντί σκηνοθετικού σημειώματος.

Μπιουνγκ-Τσουλ, Χαν, Η κοινωνία της κόπωσης, μτφ. Ανδρέας Κράουζε, εκδ. Opera, Αθήνα 2015

* «Στη θέση της πάλης των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, έχουμε σήμερα προσωπικούς ανταγωνισμούς που επηρεάζουν τα άτομα με διαφορετικό τρόπο. Παρακολουθούμε ένα διπλό φαινόμενο: μιας διευρυνό-μενης αλλά αφηρημένης καθολικοποίησης (την παγκοσμιοποίηση), και μιας αυξημένης, αλλά πολύ συγκε-κριμένα βιούμενης, εξατομίκευσης. Μπορεί κανείς να πολεμήσει συλλογικά ένα αφεντικό ή την αντίπαλη κοινωνική τάξη, αλλά τι μπορεί να κάνει στην περίπτωση της “παγκοσμιοποίησης”;». Ehrenberg, Alain, Η κού-ραση να είσαι ο εαυτός σου, μτφ. Βασιλική Δημουλά, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1998.

Σίμος ΚακάλαςΝοέμβριος 2018

Ο καταποντισμός τουεγωιστή Γιόχαν Φάτσερ

18-19

του ΜπέρτολτΜπρεχτ

Πειραματική Σκηνή -1

Υπεύθυνη παραγωγήςΦρύνη Λάλα

Υπεύθυνος σκηνήςΧρήστος Τζιούκαλιας

ΗχολήπτηςΔημοσθένης Λιβιτσάνος

Ηλεκτρολόγος σκηνήςΓιώργος Καλαντζής

ΦροντιστήςΚωνσταντίνος Μαυροβουνιώτης

ΒεστιάριοΕυδοκία ΧλουβεράκηΙωάννα ΓαρδίκουΣάκης ΞαξίρηςΜαρία Τσιώτη

Τεχνίτες σκηνογράφοιΦρέντυ ΓκίζαςΚώστας ΚυράναςΜάης ΠολύζοςΔήμητρα ΣπυρίδωνοςΤάκης ΣτεφανίδηςΔημήτρης ΤουρήςΘανάσης Φωτεινιάς

Ξύλινες κατασκευέςΜιχαήλ ΚώσταςΠερικλής ΚαλογιάννηςΗλίας ΚαλύβαςΓιώργος ΚανδαλέπαςΓιάννης ΚρεμμύδαςΗλίας Πλαστήρας

ΡαπτικήΑναστασία Γκανή-ΔημάκηΡίτσα ΒανούσηΓιώτα ΓιαλούΔέσποινα ΜουτάφηΚατερίνα ΤζόκαΜαρία Τσαμπούκου

Υποδοχή κοινούΦανή Βρακοπούλου

Ο καταποντισμός του εγωιστήΓιόχαν Φάτσερτου Μπέρτολτ Μπρεχτ

Καλλιτεχνικός ΔιευθυντήςΣτάθης Λιβαθινός

ΑναπληρωτήςΚαλλιτεχνικός ΔιευθυντήςΘοδωρής Αμπαζής

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΠρόεδροςΒασίλης Πουλαντζάς

ΑντιπρόεδροςΡήγας Αξελός

Μέλη Λεωνίδας ΒαρδαρόςΑλεξία ΓαβρίληΜιχάλης ΣταθόπουλοςΚώστας ΤσιάνοςΓιάννης Χρυσούλης

Διοικητικός – Οικονομικός ΔιευθυντήςΝίκος Ματθαιακάκης

ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΟΣΈνας παγετώνας στο τραπέζι μας, 2013Άργιλος ψημένος και υαλωμένος στους +1100 βαθμούς Κελσίου, ξύλινο οικιακό έπιπλο230 X 180 X 100 εκ.Δωρεά από τον καλλιτέχνη, 2017Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ΑΡ. ΕΙΣ. 1073/17

Η γλυπτική εγκατάσταση Ένας παγετώνας στο τραπέζι μας (2013) του Νίκου Τρανού εκκινεί από το τραγικό συμβάν της πυρηνικής καταστροφής στο εργοστάσιο στη Φουκουσίμα το 2011, προ-κειμένου να πραγματευτεί την έννοια του «πυρηνικού χειμώνα», όπως ονομάζεται ο όρος που αναφέρεται στην επιστημονική υπόθεση γύρω από την καθολική περιβαλλοντική καταστροφή που θα επιφέρουν πυρηνικές εκρήξεις σε έναν πυρηνικό πόλεμο.

Το έργο δομείται ως μια συσσώρευση επάλληλων πυκνών στρωμάτων μεταλλαγμένων φυτικών και ζωικών οργανισμών, ανθρωπόμορφων και τερατόμορφων-μυθικών όντων, καθώς και αρχιτε-κτονημάτων, τα οποία βρίσκονται σε εύθραυστη ισορροπία που τελεί υπό μόνιμη απειλή κατάρ-ρευσης. Πρώτη ύλη για τη δημιουργία τους είναι ο άργιλος, ως το πρωταρχικό υλικό που αξιο-ποίησε ο άνθρωπος με τη χρήση της φωτιάς, ο οποίος έχει ψηθεί και υαλωθεί πολλαπλές φορές σε 1100 βαθμούς Kελσίου. Ο καλλιτέχνης δανείζεται το ροζ χρώμα από τη σήμανση στις νοσο-κομειακές πτέρυγες στις οποίες νοσηλεύτηκαν εργάτες του εργοστασίου μετά την πυρηνική έκρηξη. Η γλυπτική «συνάρθρωση» από τις ρέουσες γκροτέσκο φόρμες τοποθετείται από τον καλλιτέχνη σε ένα παλιό ξύλινο οικιακό τραπέζι, επαναφέροντας την απειλούμενη καταστροφή και κοσμολογική κατάρρευση σε μια ανθρωπομετρική και –τελικά– οικεία κλίμακα.

Γεννήθηκε στους Ζάρακες Ευβοίας το 1957. Σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Κα-λών Τεχνών της Αθήνας και στην École des Beaux-Arts στο Παρίσι. Διδάσκει γλυπτική στην A.Σ.K.T. από το 1995. Έχει πραγματοποιήσει αρ-κετές ατομικές εκθέσεις σε Αθήνα και Θεσσα-λονίκη, και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδι-κές εκθέσεις και διεθνείς διοργανώσεις στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Για τ

ο επ

ικοι

νωνι

ακό

υλικ

ό τη

ς θε

ατρι

κής

περι

όδου

20

18-2

019

επιλ

έχθη

καν

εικό

νες

έργω

ν απ

ό τη

Συλ

λογή

το

υ Εθ

νικο

ύ Μ

ουσε

ίου

Σύγχ

ρονη

ς Τέ

χνης

.

ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Η ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ -1 ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΔΩΡΕΑ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ

Πειραματική Σκηνή -1YπεύθυνοιΑνέστης ΑζάςΠρόδρομος Τσινικόρης

Υπεύθυνη θεατρολόγοςΕύα Σαραγά

www.n-t.gr

Κτίριο RexΠειραματική Σκηνή -1 (Σκηνή «Κατίνα Παξινού»)Πανεπιστημίου 48Τ: 210 3301881, 210 3305074

Τιμή: 2€

ΧΟΡΗΓΟΙ EΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

EKΔΟΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Συντονισμός – Υπεύθυνη προγράμματοςΜαρία Καρανάνου

Επιμέλεια ύληςEύα Σαραγά

Επιμέλεια κειμένωνΚατερίνα Χάλκου

Καλλιτεχνική επιμέλειαbusybuilding

ΦωτογραφίεςKarol Jarek

Φωτογραφία έργου Νίκου ΤρανούΕΜΣΤ

ΕκτύπωσηΤυπογραφείο Πλέτσας / Κάρδαρη

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ

Το Εθνικό Θέατρο είναι μέλος της:

Πρόλογος στο Υλικό Φάτσερ

Δύο περίπου δεκαετίες αφότου έγραψα και πρωτοδημοσίευσα ένα εκτενές σημείωμα για τον Φάτσερ και τη σχέση του τόσο με τα διδα-κτικά έργα του Μπρεχτ όσο και με τους σύγ-χρονους σκηνικούς προβληματισμούς, αντιμε-τωπίζω το Υλικό Φάτσερ ως μεταφράστρια και προτείνω μια σκηνική εκδοχή για την Πειραμα-τική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Η γλώσσα του Μπρεχτ ήταν το πρώτο μέλημά μου όταν περιπλανήθηκα στον γλωσσικό, λυρικό και δραματικό λαβύρινθο που έχει αφήσει ο συγ-γραφέας, παραθέτοντας βασικά, από το 1926 μέχρι το 1931, διάφορα σχέδια σκηνών και δια-λόγων, σκίτσα για τα δραματικά πρόσωπα και τον μύθο, χορικά, αποσπάσματα ποιημάτων, πολιτικούς και φιλοσοφικούς στοχασμούς, χω-ρίς ποτέ να οριστικοποιήσει και να ολοκληρώ-σει μια δραματουργική πρόταση.Ποιος είναι ο τόνος των διαλογικών σκηνών και ποιο το ύφος που αναδύεται στα χορικά και λυρικά κομμάτια; Η εργασία της μετάφρασης παρακολουθεί επακριβώς τα διάφορα είδη κειμένου και μορφών που κινητοποιεί ο Μπρεχτ σε μια εποχή κατά την οποία αναζητούσε νέες φόρμες για ένα νέο περιεχόμενο.Η διασκευή που προτείνω έδωσε το προβάδι-σμα στο Ντοκουμέντο Φάτσερ, δηλαδή στις σκηνές, στους διαλόγους, στα χορικά, όχι για-τί θα ήθελε να συγκροτήσει ένα δράμα γύρω από το πρόσωπο Φάτσερ, αλλά γιατί θα ήθε-λε να στοιχειοθετήσει μια ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΦΑΤΣΕΡ. Δουλεύοντας με την μπρεχτική δρα-ματική κατασκευή, η οποία από τον ίδιο τον Μπρεχτ ονομάστηκε Ντοκουμέντο, επειδή είχε πρόθεση να καταθέσει για το μέλλον μια μαρ-τυρία γύρω από τους ανθρώπινους τύπους, τις περιστάσεις, τα δεδομένα μιας εποχής, ο θίασος διαβάζοντας, παίζοντας, τραγουδώ-ντας, καταθέτει ένα δικό του Ντοκουμέντο. Ο συγγραφέας επέστρεφε σε όσα είχε γράψει για να τα σχολιάσει και να διευρύνει τους ορί-

ζοντες του Ντοκουμέντου με νέες σκέψεις. Το Σχόλιο Φάτσερ, ένα είδος εγχειριδίου, ήταν από την πλευ-ρά του συγγραφέα μια ιδιότυπη περφόρμανς, αντίστοιχη με εκείνη των ηθοποιών όταν στην παράσταση εμπλουτίζουν το Ντοκουμέντο με δικά τους σύγχρονα σχόλια.

Η διασκευή προτάσσει ένα χορικό όπου οι ηθοποιοί απευθυνόμενοι στο κοινό δη-λώνουν πως δεν γνωρίζουν το νόημα των όσων διαδραματίστηκαν. Έτσι εμβαίνει στην παράσταση το θέατρο αυτό καθεαυτό: με τη λειτουργία του, την τεράστια δυνητικότητά του, τις δυνατότητες να παράγει νοήματα μέσα από τις χειροπιαστές πραγματικότητες και υλικότητες της παράστασης, μέσα από τη ζωντανή ανταλλαγή με τους θεατές. Το κοινό είναι αυτό που συμπληρώνει τελικά το νόημα.

Ο καταποντισμός του εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ σηματοδοτεί την κίνηση μιας σταδι-ακής καθόδου, μια καταβύθιση. Ο Φάτσερ βουλιάζει, κι αυτό το βούλιαγμα είναι διαφορετικό από την πτώση κάποιου που πέφτει από ψηλά ή έχει ζήσει μιαν άνοδο. Σ’ αυτή την ιστορία που σχετίζεται με τον πόλεμο, τη λιποταξία, την παρανομία, την εμπειρία της πόλης, τη ματαίωση της επανάστασης, την προδοσία, την αυτοδικία, την αντιπαράθεση μεταξύ ατομικής και συλλογικής ανάγκης, την άσκηση βίας, ο φίλαυτος, ισχυρογνώμων και ευρηματικός Φάτσερ καταποντίζεται, αφού πρώτα με τη συμπεριφορά του έχει αποκλίνει από τα συμφέροντα της ομάδας, ανοίγοντας τους ασκούς του Αιόλου για κάθε είδους αντιπαλότητα ανάμεσα στον ίδιο και στους άλλους λιποτάκτες.

Τα μπρεχτικά κείμενα που συγκροτούν το Υλικό Φάτσερ είναι μεταιχμια-κά, αφού δηλώνουν ένα πέρασμα από τα θεατρικά της πρώιμης περιό-δου προς το μοντέλο των διδακτικών έργων, ενώ οι όψιμες παραλλαγές του Φάτσερ, το 1929, συνδέονται και με τις Ιστορίες των σκεπτόμενων από τις οποίες προέκυψαν Οι ιστορίες του κυρίου Κόινερ. Τα κείμε-να, ως ατελείωτα και διακεκομμένα, συνιστούν ένα είδος δραματικού Fragment κι αυτή η φόρμα της σπουδής, του σκίτσου είναι ενταγμένη στο πρόγραμμα μιας αποσπασματικής γραφής που απασχολούσε τον Μπρεχτ. Ο ίδιος αντιλαμβανόταν το ημιτελές και αποσπασματικό ως ιδιαίτερη αισθητική: από τα ημιτελή αριστουργήματα της γερμανικής λογοτεχνίας θαύμαζε τον Βόιτσεκ του Μπύχνερ για τον οποίον έγραφε, στο τέλος της δεκαετίας του ’20, ότι αγγίζει τεχνικά την τελειότητα, ενώ για τον δικό του Φάτσερ και Το ψωμάδικο επεφύλαξε μια πολύ θε-τική παρατήρηση όσον αφορά την τεχνική της γραφής, την οποία χα-ρακτήριζε ανώτερη κι από την επική γραφή του Γαλιλαίου (Ημερολόγιο Εργασίας 25.2.1939).

Ελένη ΒαροπούλουΝοέμβριος 2018

Μοναδική προοπτική τους ήταν μια γενική εξέγερση του λαού που θα έβαζε τέρμα στον παράλογο πόλεμο και θα δικαίωνε τη λιποταξία. Και οι τέσσερις ήλπιζαν να μπορέσουν να συμπράξουν σ’ αυτήν, την αναμενόμενη κι από τους ίδιους, εξέγερση.

Μετάφραση – Διασκευή Ελένη Βαροπούλου

Σκηνοθεσία Σίμος Κακάλας

Μουσική – Ελεύθερη απόδοση στίχων (πάνω στη μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου) Γιάννης Αγγελάκας

Σκηνικά – Κοστούμια Κέννυ Μακ Λέλλαν

Επιμέλεια ήχου Coti K.

Μάσκες Μάρθα Φωκά

Φωτισμοί Παναγιώτης Λαμπής

Βοηθός σκηνοθέτη Δημήτρης Καλακίδης

Πρώτη παράσταση:1 Δεκεμβρίου 2018

Παίζουν (με αλφαβητική σειρά)

Μιχάλης ΒαλάσογλουΝίκος ΓιαλελήςΣίμος ΚακάλαςΧαρά ΚότσαληΚωνσταντίνος ΜωραΐτηςΕμμανουήλ ΠετράκηςΦελίς Τόπη

Γερμανία, Νοέμβριος 1918Κάτω από την πίεση μιας λαϊκής εξέγερσης που απλώνεται σ’ όλη τη Γερμανία, η πρωσική κυβέρνηση απο-σύρεται, ο Κάιζερ παραιτείται κι ο πλειοψηφών σοσιαλδημοκράτης Φρίντριχ Έμπερτ αντικαθιστά τον καγκε-λάριο Μαξ φον Μπάντεν.

9 Νοεμβρίου 1918. Εκθρονίζεται ο Κάιζερ Γουλιέλμος Β΄, και ο σπαρτακιστής Καρλ Λίμπκνεχτ ανακηρύσσει από το μπαλκόνι του Δημαρχείου του Βερολίνου, την Ελεύθερη Σοσιαλιστική Δη-μοκρατία της Γερμανίας, έχοντας για πρότυπο τη Ρωσία μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Δύο ώρες πριν, ο Φίλιπ Σάιντεμαν, σοσιαλδημοκράτης της πλειοψηφίας, είχε ανακηρύξει απ’ το βήμα του Ράιχσταγκ στο Βερολίνο τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Μετά από δύο μέρες λήγει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Συγκρούσεις στους δρόμους. Η πρώτη γερμανική δημοκρατία διαμορφώνεται σ’ ένα καθεστώς με έντονη την κληρονομιά της προηγούμενης Γερμανίας. Οι σπαρτακιστές αποφασίζουν να ξεκόψουν από τους ανεξάρτητους σοσιαλδημοκράτες και να ιδρύσουν κομουνιστικό κόμμα.

30 Δεκεμβρίου 1918. Αρχίζει τις εργασίες του στο Βερολίνο το ιδρυτικό συνέδριο του Κομουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας. Από τα ιδρυτικά μέλη, η Ρόζα Λούξε-μπουργκ και ο Καρλ Λίμπκνεχτ.

5-15 Ιανουαρίου 1919. Εξέγερση των σπαρτακιστών για την εγκαθίδρυση κομουνι-στικού καθεστώτος στη Γερμανία. Στις 15 Ιανουαρίου πυροβολείται και δολοφονεί-ται ο Καρλ Λίμπκενχτ από μέλη των ακροδεξιών οργανώσεων Freikorps (Ελεύθερα Σώματα). Την ίδια μέρα, και από την ίδια οργάνωση, δολοφονείται και η Ρόζα Λού-ξεμπουργκ. Το πτώμα της θα βρεθεί τον Μάιο της ίδιας χρονιάς στην όχθη του καναλιού Λάνβεχρ.

Ο άνθρωπος είναι ο εχθρός και πρέπειΝα πάψει.

Η βία του πολέμου δεν κόπασε. Μεταμορφώθηκε σε βία στις εσωτερικές υποθέ-σεις – σε εθνικιστική πολεμική, φυλετικές προκαταλήψεις, ταξικές συγκρούσεις και εμφύλιο πόλεμο. Η Ευρώπη της δεκαετίας του 1920 και ιδίως της δεκαετίας του 1930 εισήλθε στη ζώνη του λυκόφωτος ανάμεσα στη λήξη ενός πολέμου και στον διαφαινόμενο επόμενο πόλεμο.1

Αφύπνιση του θεατή από τη «μαγεία» του θεάτρουΧρειαζόμαστε θέατρο που δεν περιορίζεται να μας δίνει μόνο συναισθήματα, από-ψεις και αυθορμητισμούς, που επιτρέπει κάθε φορά το ιστορικό πεδίο των ανθρώπι-νων σχέσεων, όπου διαδραματίζονται οι υποθέσεις, αλλά ένα θέατρο όπου θα χρη-σιμοποιούνται σκέψεις και αισθήματα που παίζουν ρόλο στη μεταβολή του πεδίου.2

Πρέπει τα γεγονότα να συνδεθούν έτσι μεταξύ τους ώστε να είναι οι κόμποι φανεροί. Δεν πρέ-πει τα γεγονότα να περνούν απαρατήρητα το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο, μα να μπορεί να παρεμβάλ-λεται ο θεατής ανάμεσά τους με την κρίση του. […] Τα τμήματα, συνεπώς, του μύθου πρέπει να τοποθετηθούν προσεκτικά το ένα πλάι στο άλλο, δίνοντας στο καθένα τη δική του δομή, δηλαδή τη δομή ενός μικρού έργου μέσα στο έργο.3

Κριτική διάθεση για ό,τι συμβαίνει εντός και εκτός σκηνήςΙδανική αντίδραση από μέρους των θεατών είναι εκείνη που προκύπτει από την έκπληξη, το ξάφνιασμα, το ΠΑΡΑΞΕΝΙΣΜΑ, το ξαναντίκρισμα των πραγμάτων. Η αντίδραση αυτή μπορεί να παραχθεί αν ο ηθοποιός αντί να ενσαρκώνει το πρόσωπο, το επιδεικνύει. Αν αντί να πλάθει έναν εσωτερικό άνθρωπο, εκθέτει κα-ταστάσεις και τις κοινωνικές αιτίες τους. Αν αντί για παθητικός και συγκινησιακός, γίνει ένας ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΝΟΗΤΗΣ.4

Η διπλή ταύτιση ηθοποιού και θεατή με το πρόσωπο αποφεύγεται όταν ο ηθοποιός αφηγείται τον μύθο, συνοψίζει το περιεχόμενο κάθε σκηνής σε GESTUS, δηλώνει τις αντιφάσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς και παίρνει αποστάσεις από αυτές.5

«Το ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ GESTUS είναι το σύνολο των χειρονομιών, των εκφράσεων του προσώπου και των συμπεριφορών ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας, απέναντι στους άλλους». Για παράδειγμα: ένα άτομο που πουλά ψάρια δείχνει το gestus της πώλη-σης... ένας αστυνομικός που ξυλοφορτώνει ένα διαδηλωτή... ένας άνθρωπος που συντάσσει τη διαθήκη του. Παντού και πάντα υπάρχει ένα κοινωνικό gestus.6

Από πολιτισμική και ανθρωπολογική σκοπιά ο περφόρμερ είναι ένα «πολυ-σώμα». Ένα ανοιχτό πεδίο, τρόπος κυκλοφορίας της ενέργειας, πέρα από το κωμικό και το τραγικό, πέρα επίσης από την ταύτιση και τη συγκίνηση. Με τον χρόνο του ηθοποιού σε πρωτεύουσα θέση αλλά και με τους διάφορους χρόνους του ρόλου παιγμένους σε βάθος, τονισμένους μάλιστα έτσι ώστε το μοντάζ να είναι έκδηλο. Η αναφορά, η παραπομπή, το «τσιτάτο» είναι το σημείο όπου ο ΠΕΡΦΟΡΜΕΡ διασταυρώνεται με τον επικό ηθοποιό. Και οι δύο προστρέχουν στη μεγέθυνση, το πάγωμα, το ζουμ. Παίζουν με την εγγύτητα και την απόσταση σχεδόν κινηματογραφικά. Όπως ο επι-κός ηθοποιός αποζητούσε την αποστασιοποίηση, έτσι και ο περφόρμερ είναι ένας ηθοποιός της απο-ξένωσης, «ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ» και αυτός των θεατών, όπως ήθελε ο Μπρεχτ τον ηθοποιό του.7

1 Judt, Tony, Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο, μτφ. Νικηφόρος Σταματάκης, Ελένη Αστερίου, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012, σ. 6.2 Μπρεχτ, Μπέρτολτ, Μικρό όργανο για το θέατρο, μτφ. Δημήτρης Μυράτ, εκδ. Πλειάς, Αθήνα 1974, σ. 67.3 Μπρεχτ, ό.π., σ. 105.4 Βαροπούλου, Ελένη, «Επικός ηθοποιός και περφόρμερ», στο Το ζωντανό θέατρο. Δοκίμιο για τη σύγχρονη σκηνή, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2002, σσ. 319-322: 319-220.5 Βαροπούλου, ό.π., σ. 320.6 Thoss, Michael και Boussignac, Patrick, Μπρεχτ για αρχαρίους, μτφ. Γιώργος Παπαπαναγιώτου, εκδ. Επιλογή, Αθήνα 2008, σ. 99.7 Βαροπούλου, ό.π., σ. 321.