1

"…Ας πάρουµε, τις έξι µέρες της Γένεσης σαν εικόνα για την αναπαράσταση

εκείνου, που στη πραγµατικότητα πραγµατοποιήθηκε σε τέσσερα δισεκατοµµύρια

χρόνια. Μια µέρα της Γένεσης αντιστοιχεί, εποµένως, σε εξακόσια εξήντα εκατοµµύρια

χρόνια . Ο πλανήτης µας γεννήθηκε τη ∆ευτέρα, την ώρα µηδέν. Τη ∆ευτέρα, την Τρίτη

και την Τετάρτη µέχρι το µεσηµέρι η Γη σχηµατίζεται. Η ζωή αρχίζει την Τετάρτη το

µεσηµέρι κι αναπτύσσεται σ' όλη της την οργανική οµορφιά στη διάρκεια των τριών

εποµένων ηµερών. Το Σάββατο στις τέσσερις, το απόγευµα µόλις, εµφανίζονται τα

µεγάλα ερπετά.

Πέντε ώρες αργότερα στις εννιά το βράδυ, όταν τα δέντρα Σενγκόια βγαίνουν από τη Γη,

τα µεγάλα ερπετά εξαφανίζονται. Ο άνθρωπος δεν εµφανίζεται παρά το Σάββατο το

βράδυ, τα µεσάνυχτα παρά τρία λεπτά. Ένα τέταρτο του δευτερολέπτου πριν από τα

µεσάνυχτα γεννιέται ο Χριστός. Ένα τεσσαρακοστό του δευτερολέπτου πριν από τα

µεσάνυχτα αρχίζει η βιοµηχανική επανάσταση. Τώρα, είναι µεσάνυχτα, Σάββατο βράδυ,

και περιτριγυριζόµαστε από ανθρώπους που πιστεύουν ότι αυτό που κάνουν εδώ και ένα

µόλις τεσσαρακοστό του δευτερολέπτου µπορεί να διαρκέσει επ' αόριστο….."

DAVID BROWER

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ………………………………………………………. σελ. 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ…………………………………………………… σελ 4

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ……………………………… σελ 5

∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑ∆ΑΣ… σελ 6

ΕΝΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ………………………………. σελ 8

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ……………………………… .. σελ 10

ΚΛΙΜΑ……………………………………………………………. σελ 11

ΠΑΓΕΤΩ∆ΕΙΣ ΠΕΡΙΟ∆ΟΙ……………………………………… σελ 15

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ……………………………… σελ 17

∆ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΕΡΟΖΟΛ………………………………………….. σελ 21

ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ………………………………………… σελ 22

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ……………….. σελ 24

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ………………………………. σελ 33

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ;………………………………… σελ 38

ΑΚΡΑΙΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α…………… σελ 40

∆ΙΑΣΚΕΨΕΙΣ……………………………………………………… σελ 41

∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ Π.Ο. Β' ΜΕΡΟΣ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΕΚ∆ΡΟΜΗ ΣΤΟ ΚΠΕ ΣΤΥΛΙ∆ΑΣ-ΥΠΑΤΗΣ… σελ 43

ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚ∆ΡΟΜΗ…………………….. σελ 50

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ………… σελ 51

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ……………………… σελ 54

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ……………………… σελ 56

Ο∆ΗΓΟΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ……………………… σελ 58

ΕΠΙΛΟΓΟΣ……………………………………………………………σελ 62

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………σελ 63

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το δραµατικό στοιχείο της σύγκρουσης Ανθρώπου και Φύσης έγκειται στην παρακάτω

αντίφαση: αφενός είναι παραπάνω από φανερό πως το ανθρώπινο είδος εξαρτάται από τις

φυσικοχηµικές και βιολογικές διεργασίες• αφ' ετέρου είναι, επίσης, φανερό πως σήµερα όλα τα

φυσικά οικοσυστήµατα, από τα οποία εξαρτάται ο άνθρωπος, υποβαθµίζονται µε διάφορους

τρόπους, ακυρώνοντας, ως ένα βαθµό, τη δυνατότητα αυτής της ίδιας παραγωγής τροφής και

όχι µόνο: η καλλιεργήσιµη γη χάνει τη γονιµότητά της, η υπερβόσκηση και η υπεραλίευση (σε

συνδυασµό µε τον υπερπληθυσµό) µειώνουν συνέχεια την κατακεφαλήν παραγωγή τροφής, ενώ

τα φυσικά δάση- που αποθηκεύουν νερό, σταθεροποιούν το κλίµα και παρέχουν καταφύγιο στη

βιοποικιλότητα- ξυλεύονται µε ρυθµούς καταστροφικούς.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στο σχολείο γνωρίζει στους µαθητές του τις θεµελιακές

εξαρτήσεις του ανθρώπου από τη φύση, µέσα από τα κοινωνικά-οικολογικά προβλήµατα του

περιβάλλοντός του.

Στην εργασία αυτή η περιβαλλοντική οµάδα του ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ αναζήτησε,

εντόπισε, συνέλεξε, ανέλυσε και συνέθεσε ιδέες, γνώσεις και υλικά από διάφορες πηγές

πληροφόρησης.

Με σκοπό αυτήν την εργασία, οι µαθητές είχαν την ευκαιρία να διαµορφώσουν απόψεις,

στάσεις ευαισθησίας και αντιλήψεις οικολογικής χροιάς ως προς το περιβάλλον, συµπεριφορές

στην ελληνική κοινωνία αλλά και να συνδυάσουν γνώσεις µαθηµάτων του σχολείου µε την

πράξη.

4

Ευχαριστούµε…………….

Ευχαριστούµε για τη σηµαντική βοήθεια που µας πρόσφεραν τους:

1. κ. Μαρία Παπαδηµητρίου, ∆ιευθύντρια του Γυµνασίου Καρπενησίου, για την ηθική και

οικονοµική στήριξή της σε όλη τη διάρκεια του προγράµµατος της Περιβαλλοντικής

Εκπαίδευσης.

2. κ.Οικονοµίδη, υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη ∆/νση ∆ευτεροβάθµιας

Εκπαίδευσης Ν. Ευρυτανίας.

3. κ. Ράγκου Πολυξένη, υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη ∆/νση

∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης Ν. Φθιώτιδος, για τις σηµαντικές της υποδείξεις στον

τρόπο διεξαγωγής του προγράµµατος.

4. Κ.Π.Ε. Στυλίδας -Υπάτης.

5. κ. Παπαδοπούλου, καθηγήτρια των Τ.Ε.Ι. Καρπενησίου, για την για την πρόθυµη

συνδροµή της στη συλλογή πληροφοριών.

6. κ. Προϊστάµενο του ∆ασαρχείου για τις πληροφορίες που παρείχε στην Π.Ο., σχετικά µε

τη σύνθεση και την έκταση των δασών της Ευρυτανίας καθώς επίσης και το κλίµα της .

7. κ. Προϊστάµενο της Πυροσβεστικής, για τη παροχή πληροφοριακού υλικού.

8. κ. Σοφία Λουκά, για την βοήθειά της στην εκδροµή της Π. Ο. στο ΚΠΕ Στυλίδας-

Υπάτης.

9. κ. Αναστασία Θεοδωρίδου για την καλλιτεχνική επιµέλεια του εξώφυλλου της εργασίας

της Π.Ο. και του poster.

10. κ. Χριστίνα Φιλίππου για τη συνεργασία της .

11. κ. Βασίλη Ντάφο, για την βοήθεια του στη παρουσίαση της εργασίας σε Power Point και

την µεταφορά της σε ηλεκτρονική µορφή στην ιστοσελίδα του σχολείου.

12. κ. Εφη Ρουκουνιώτη για την φιλολογική επιµέλεια της εργασίας.

13. Τέλος, ευχαριστούµε όλους εκείνους τους συναδέρφους του Γυµνασίου Καρπενησίου,

που έδειξαν πραγµατικό ενδιαφέρον για την πορεία και εξέλιξη του προγράµµατος της

Π.Ο., και µε προθυµία θέλησαν να βοηθήσουν.

Οι υπεύθυνες καθηγήτριες

Καγκαρά Μαρίνα, ΠΕ04

Αλτάνη Σοφία, ΠΕ04

5

Στόχοι του Προγράµµατος

Τα κριτήρια επιλογής του θέµατος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Γυµνάσιο

Καρπενησίου είναι :

Να γνωρίσουν οι µαθητές, στα πλαίσια των αντίστοιχων µαθηµάτων της τάξης τους,

έννοιες σχετικές µε το περιβάλλον και τα προβλήµατά του.

Να συνειδητοποιήσουν την αλληλεξάρτηση των οικολογικών, κοινωνικών, οικονοµικών

και πολιτικών παραγόντων που βρίσκονται στη βάση κάθε περιβαλλοντικού

προβλήµατος

Να προβληµατιστούν για τις επιπτώσεις µιας δραστηριότητας, ατοµικής και συλλογικής,

στο περιβάλλον.

Να συνειδητοποιήσουν ότι η υποβάθµιση του περιβάλλοντος δεν είναι γεγονός

αναπόφευκτο. Είναι αποτέλεσµα και αντανάκλαση των οικονοµικών και κοινωνικών µας

επιλογών.

Να αποκτήσουν µια κριτική στάση στην πληροφόρηση σχετικά µε τα περιβαλλοντικά

θέµατα..

Να επαναπροσδιορίσουν µε περιβαλλοντικά κριτήρια, έννοιες, αντιλήψεις και αξίες της

ανθρώπινης κοινωνίας

Να αποκτήσουν τη διάθεση της ενεργητικής συµµετοχής στην αντιµετώπιση ενός

περιβαλλοντικού προβλήµατος στο δήµο τους ή στη κοινότητά τους.

Να αναπτύξουν τρόπους προσέγγισης και έρευνας ενός περιβαλλοντικού προβλήµατος.

Να µάθουν να χρησιµοποιούν διάφορες πηγές πληροφόρησης (π.χ. άρθρα περιοδικών

και εφηµερίδων, βιβλία , ∆ιαδίκτυο κ.λ.π ).

Να επιτύχουν να συνεργάζονται, να αναπτύσσουν επιχειρήµατα, να σέβονται τις απόψεις

των άλλων .

Να µάθουν να έρχονται σε επαφή µε αρµόδιους τοπικούς φορείς, να συζητούν µαζί τους

και να αντλούν από αυτούς το κατάλληλο πληροφοριακό υλικό.

Να αναζητούν πάντα εναλλακτικές λύσεις για κάθε περιβαλλοντικό πρόβληµα που

µελετούν.

6

∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

της Π.Ο. του Γυµνασίου του Καρπενησίου

Α) Η περιβαλλοντική οµάδα: κατά τις οποίες :

- προγραµµάτισε συναντήσεις και επέλεξε το θέµα "το Φαινόµενο του

Θερµοκηπίου" , κυρίως γιατί αποτελεί απειλή για ολόκληρο τον πλανήτη µας.

- Με την βοήθεια των υπεύθυνων καθηγητριών οι µαθητές της Π.Ο χωρίστηκαν σε

οµάδες. Κάθε οµάδα ανέλαβε να ερευνήσει, να αναλύσει, να παρουσιάσει µία

συγκεκριµένη θεµατική ενότητα του Προγράµµατος.

- Πραγµατοποιούνταν τακτική συνεργασία και αλληλοενηµέρωση των οµάδων και των

υπεύθυνων καθηγητριών, ώστε να υπάρχει συνολική εικόνα της πορείας του

προγράµµατος.

Β) Πραγµατοποίησε επίσκεψη στο Κ.Π.Ε Στυλίδας-Υπάτης, όπου ενηµερώθηκε για το

φαινόµενο του θερµοκηπίου και για τον τρόπο λειτουργίας του µετεωρολογικού του

Κέντρου από τους υπεύθυνους : Γ. Χάψα, Α. Κρανιώτη, Β. Μαρκατσέλη και

Χ. Χονδραλή.

Γ) Έκανε δηµοσκόπηση στους κατοίκους του Καρπενησίου σχετικά µε τους τρόπους

εξοικονόµησης ενέργειας στην καθηµερινή τους ζωή.

∆) Έκανε διάφορες µετεωρολογικές µετρήσεις π.χ. µέτρηση θερµοκρασίας, µέτρηση ύψους

βροχής (µε βροχόµετρο).

Ε) Παρακολουθούσε σε τακτά χρονικά διαστήµατα ενηµερωτικές ταινίες του Υπουργείου

Παιδείας σχετικά µε τη ρύπανση του περιβάλλοντος και συζητούσε στη συνέχεια γι' αυτές.

ΣΤ)Με πρωτοβουλία µια µαθήτρια της Π.Ο., η Κατερίνα Τσιούµα (Γ' Τάξη), δηµιούργησε µία

ταινία µικρού µήκους µε θέµα "Ρύπανση του Περιβάλλοντος ", στην οποία

καταγράφονται και κάποιες υποβαθµισµένες από τη ρύπανση περιοχές της πόλης.

Η ταινία είναι διαθέσιµη και στην ιστοσελίδα του σχολείου.

Ζ)∆ηµιούργησε ένα poster µε θέµα το "Φαινόµενο του Θερµοκηπίου", το οποίο θα εκτίθεται

µόνιµα στους χώρους του σχολείου, προς πληροφόρηση των υπολοίπων µαθητών του.

Η) Επίσης η Π.Ο. µετέτρεψε την εργασία σε ηλεκτρονική µορφή και την ενσωµάτωσε στην

ιστοσελίδα του σχολείου.

Θ) Τέλος, στο σχολείο πραγµατοποίησε παρουσίαση του Προγράµµατος της Περιβαλλοντικής

Εκπαίδευσης σε Power Point πρόγραµµα .

7

Η περιβαλλοντική οµάδα του Γυµνασίου Καρπενησίου αποτελείται από τους παρακάτω

µαθητές της:

Β' Γυµνασίου Γ΄ Γυµνασίου 1. Ρεβέκα Φούκα 1. Κατερίνα Τσιούµα 2. Μαρία Τσουκαλά 2. Ελλη Καλύβα 3. Ειρήνη Τσέτσου 3. Γεωργία Κατσούλη 4. Ολγα Τσουκαλά 4. Αγάπη Αντωνίου 5. Βούλα Φλώρου 5. Μαρία Σπυράκη 6. Ανδρονίκη Γιαννοπούλου 6. Σπύρος Ευθυµίου 7. Ελενα Τσουκαλά 7. Λεωνίδας Γερονίκος 8. Αλεξάνδρα Τασιού 8. Γιάννης ∆ηµητρόπουλος 9. Ευγενία Τασιού 9. Αριστείδης ∆όσης 10. Ευαγγελία Τάσιου 10 ∆ηµήτρης Αναστασάκης 11. Αθανασία Τσιούµα. 11. Μιλτιάδης Ελ Ταχάν 12. Πωλίνα Πριοβόλου 13. Αννα Μακρή 14. Τσιτσάνης Αλέξανδρος 15. Τσιώνης Ανέστης 16. Τσιτούρης Παναγιώτης 17. Χειµάρας Χρήστος Οι υπεύθυνες καθηγήτριες

Αλτάνη Σοφία, ΠΕ04

Καγκαρά Μαρίνα, ΠΕ04

8

ΕΝΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ 4.000 ΕΤΩΝ

Από την εποχή του χαλκού ως τον Οµηρο και από την κλασσική Αρχαιότητα ως τις

µέρες µας, γεγονότα και θρύλοι γύρω από την έννοια "περιβάλλον"

Πέρασαν πάνω από 2.000 χρόνια από τότε που για πρώτη φορά ο Ξενοφών έθετε το

θέµα της ορθολογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων. Ο Ιπποκράτης επισήµανε ότι ο

χαρακτήρας και η δηµιουργικότητα των λαών διαµορφώνεται από τις συνθήκες

περιβάλλοντος, ο Πλάτων περιέγραφε τις καταστροφές του οικοσυστήµατος της Αττικής και

οι ποιητές της Αρχαίας Ρώµης έγραφαν για το "φαιόχρωµο νέφος της πόλης".

"Οι Ελληνες " έγραφε χρόνια µετά ο Σίλερ, "παρατηρούν τη φύση µε το µυαλό τους ",

καθώς στην αρχαία Ελλάδα συναντά κανείς τα πρώτα κείµενα µε σοβαρές σκέψεις για το

περιβάλλον, αλλά συναντά και τα πρώτα δείγµατα περιβαλλοντικής νοµοθεσίας.

Αν όµως σπέρµατα οικολογικής σκέψης και συµπεριφοράς συναντάµε 3000 χρόνια πριν,

τα οικολογικά προβλήµατα ξεκινούν πολύ πιο νωρίς. Τα προβλήµατα άλλωστε αυτά

συνετέλεσαν, όπως λένε πολλοί µελετητές, στην παρακµή πολλών αρχαίων πολιτισµών.

Η µεταλλουργία π.χ., που άρχισε πριν από 6.000 περίπου χρόνια στη γη, έφερε

επαναστατικές αλλαγές. Εκτός από τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις στον καταµερισµό της

εργασίας και της εξουσίας, χαρακτηρίστηκε και από τις καταστροφικές για το περιβάλλον

επεµβάσεις, που επιταχύνθηκαν µε την υλοτόµηση των δασών για καυσόξυλα και για τη

ναυπήγηση πλοίων. Χαρακτηριστική είναι η παρατήρηση του Οµήρου ότι "ο σιδερένιος

πέλεκυς" υπήρξε σοβαρό µέσο καταστροφής για την εποχή του.

Πριν από 6000 χρόνια, η παραγωγή τροφίµων παρουσίασε σηµαντική µείωση στη Μεσοποταµία

και ο πολιτισµός των Σουµερίων παρήκµασε, καθώς οι χρησιµοποιούµενες πρακτικές άρδευσης

οδήγησαν στην αλατοποίηση τεραστίων εκτάσεων γης.

Και ενώ κανείς δεν µπορεί να προσδιορίσει µε ακρίβεια το πρώτο οικολογικό γεγονός,

σίγουρα όµως οικολογικό γεγονός είναι αυτό που καταγράφει η αρχαιολόγος Ρουθ Τράινγκχαµ.

Αναφέρει λοιπόν, ότι την τρίτη χιλιετία π.Χ. ο αφανισµός της πρώτης βιοµηχανίας χαλκού στις

κοιλάδες του ∆ούναβη οφείλεται στην καταστροφή των δασών από την υπερβολική ξύλευση για

διασφάλιση της αναγκαίας ύλης για την τήξη του µεταλλεύµατος.

9

Ας τρέξουµε, όµως, λίγο το ρολόι της Ιστορίας για να φτάσουµε στην Αρχαία Ελλάδα, όπου η

αναγνώριση της φύσης ως υποδειγµατικού µέτρου για την κοινωνική συµπεριφορά των

ανθρώπων βρίσκεται στη βάση της φιλοσοφικής, ηθικής, αισθητικής, κοινωνικής και

οικονοµικής θέσης των αρχαίων Ελλήνων. Αναφέρουµε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγµατα:

Ο Αριστοτέλης θεωρεί αντικείµενο της οικονοµίας την παραγωγή αγαθών για άµεση

χρήση και προτείνει τον αποτελεσµατικό χειρισµό των πόρων και την ορθή σχέση των

ανθρώπινων ενεργειών προς τη φύση. Επισηµαίνει τους κινδύνους που συνεπάγεται η

υπερβολική παραγωγή αγαθών, πέρα από το επίπεδο αυτάρκειας, η οποία οδηγεί στον

άσκοπο πλουτισµό που µε τη σειρά του παρασύρει στον ευδαιµονισµό, την

εκµετάλλευση των ανθρώπων, την κατασπατάληση πόρων, τη δηµιουργία πλαστών

αναγκών και τελικά τη διατροφή του ανθρώπου.

Ο Θεόφραστος έκανε συναρπαστικές παρατηρήσεις που αναφέρονται στις κλιµατικές

αλλαγές, οι οποίες προξενούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες της αποστράγγισης

και της δασικής αποψίλωσης.

Ο Ξενοφών ασχολείται µε την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων και τη

µελέτη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, ώστε οι ανθρώπινες ενέργειες να

προσαρµόζονται πρακτικά προς το καλύτερο αποτέλεσµα της σχέσης πόρων-εδάφους-

ανθρώπινης εργασίας. Είναι, δηλαδή, από τους πρώτους που εισάγει την έννοια της

οικονοµικής διαχείρισης του περιβάλλοντος.

Ο Ηράκλειτος έχει χαρακτηριστεί και ιδρυτής της οικολογίας. Περιέγραψε τη φύση ως

ένα πολύπλοκο σύστηµα από διαδικασίες, οι οποίες επενεργούν και εξαρτώνται η µία

από την άλλη.

Αξιόλογη είναι η µαρτυρία του Πλάτωνα για τις καταστροφές του οικοσυστήµατος της

Αττικής, για το ρόλο του γεωγραφικού περιβάλλοντος, για το "άριστο µέγεθος πόλης",

για το ρόλο των αναγκών και της σχέσης τους προς τους φυσικούς πόρους και το

περιβάλλον για "το καλό και ωραίο στις ανθρώπινες κατασκευές".

Ήταν από τους πρώτους που προειδοποίησαν ότι η αποψίλωση των δασών προκαλεί

διάβρωση των εδαφών, µεταβολή του κλίµατος και ζηµιές στην καλλιέργεια.

10

Α. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

Το 1957 οι Ρότζερ Ρίβιλ και Χανς Σουις, δύο εξέχοντες επιστήµονες του Ινστιτούτου

Ωκεανογραφίας του Σκριπς στις ΗΠΑ, διατύπωσαν την άποψη ότι: "Η ανθρωπότητα προωθεί

ένα τεράστιο γεωφυσικό πείραµα, όχι στο εργαστήριο ή στον υπολογιστή αλλά στο ίδιο της

τον πλανήτη, τα αποτελέσµατα αυτού του πειράµατος, το οποίο ουσιαστικά έχει αρχίσει µε

την Βιοµηχανική Επανάσταση, θα φανούν καθαρά µέσα στις επόµενες δεκαετίες".

Στις 23 Ιουνίου 1988, 31 χρόνια αργότερα από την πρόβλεψη των επιστηµόνων του

Σκρίπς, ο Τζειµς Χάνσεν, διευθυντής του Ινστιτούτου ∆ιαστηµικών Ερευνών της ΝΑΣΑ,

δήλωνε στη Γερουσία των ΗΠΑ σε ειδική ακρόαση:"Η παγκόσµια θέρµανση έχει αρχίσει''.

Ένα εξαιρετικά ευρύ δίκτυο από στατιστικά σταθµισµένες µετρήσεις δείχνει µια αναµφίβολη

πλέον αύξηση της µέσης ατµοσφαιρικής θερµοκρασίας κατά 0,6 0C.

Ταυτόχρονα, κατά τον Τζέιµς Χάνσεν, η δεκαετία του '80 αποδείχθηκε ότι ήταν η θερµότερη

από όσες µέχρι σήµερα καταγράφηκαν. Η δυσκολία µε την οποία µια αµερικανική κρατική

υπηρεσία θα τολµούσε να αρθρώσει µια τέτοια κατηγορηµατική πρόταση αποτελεί

αναµφισβήτητη απόδειξη της αλήθειας. Παράλληλα πολλοί επιστήµονες αρχίζουν να

προβληµατίζονται µήπως ήδη υποτιµώνται, αν δηλαδή η κατάσταση είναι περισσότερο

δυσµενής από ό,τι επιστηµονικά περιγράφεται. Το 1988 θα µείνει στην ιστορία ως εναρκτήριο

έτος θετικής απόκρισης της ανθρωπότητας στο "φαινόµενο του θερµοκηπίου".

Το 1986, η Επιστηµονική Επιτροπή για τα Περιβαλλοντικά Προβλήµατα (Scientific

Comitee of Problems of the Environment) επεσήµανε ότι η παγκόσµια υπερθέρµανση πρέπει να

ληφθεί ως ένα από τα σηµαντικότερα µακροπρόθεσµα προβλήµατα του πλανήτη. Η έρευνα που

πραγµατοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών επιβεβαίωσε το µέγεθος της

επερχόµενης απειλής. Το 1996, η ∆ιακυβερνητική Επιτροπή για τις κλιµατικές αλλαγές

(Intergovernmental Panel on Climate Change, εν συντοµία IPCC), ένα σώµα 2.500 και

πλέον επιστηµόνων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, επεσήµανε για πρώτη φορά ότι οι εκποµπές

αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα κατά το παρελθόν φαίνεται ότι έχουν πλέον "ορατές

επιπτώσεις στο παγκόσµιο κλίµα". Επιπλέον, η IPCC τόνισε ότι αν, συνεχιστούν οι υπάρχουσες

τάσεις στις εκποµπές του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, τότε τον επόµενο αιώνα θα προκληθεί

µια τέτοια αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη, ''που παρόµοια δεν έχει εµφανιστεί για

περισσότερα από 10000 χρόνια".

11

Β. ΚΛΙΜΑ Για να περιγράψουµε την ατµοσφαιρική κατάσταση χρησιµοποιούµε δύο έννοιες που διαφέρουν

σηµαντικά µεταξύ τους, τον καιρό και το κλίµα.

♦Καιρό ονοµάζουµε τις ατµοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν σε µια περιοχή σε µια

δεδοµένη στιγµή ή µέρα.

♦Κλίµα καλούµε το µέσο όρο των καιρικών συνθηκών που επικρατούν σε µια περιοχή

για µεγάλο χρονικό διάστηµα.

'Αµεση απόρροια των τεράστιων ρευµάτων θερµότητας που κυκλοφορούν σε ολόκληρη την

επιφάνεια του πλανήτη, το κλιµατικό σύστηµα της γης επηρεάζεται από αναρίθµητες

µεταβλητές που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση (Εικόνα 1).

Εικόνα 1: Παράγοντες επίδρασης του κλίµατος

1. Εισροή Ηλιακής Ενέργειας

Έχοντας ταξιδέψει 150 εκατοµµύρια χιλιόµετρα η ηλιακή ακτινοβολία προσκρούει στα

ανώτερα στρώµατα της ατµόσφαιρας µε ένταση περίπου 3 λαµπτήρων των 100 watt /m2.

Μεγάλο µέρος της αντανακλάται πίσω στο διάστηµα. Η υπόλοιπη ενέργεια θερµαίνει τη γη και

επηρεάζει το κλίµα της.

12

2. Σύσταση της ατµόσφαιρας

Μια λεπτή ισορροπία αερίων δίνει στη Γη µέση θερµοκρασία 15 0C. Όπως είναι γνωστό,

η ατµόσφαιρα της Γης αποτελείται κυρίως από Αζωτο και Οξυγόνο ενώ περιέχει σε

µικροποσότητες περίπου µια δεκάδα από ευγενή αέρια και διοξείδιο του άνθρακα

3. Οι Ωκεανοί

Καλύπτοντας το 70 % της γήινης επιφάνειας οι ωκεανοί είναι η κύρια πηγή των

υδρατµών που περιέχει ο αέρας. Οι ωκεανοί αποθηκεύουν αποτελεσµατικά θερµότητα και τη

µεταφέρουν σε απόσταση χιλιάδων χιλιοµέτρων. Όταν µία ποσότητα του θερµού νερού

συγκεντρώνεται σ' ένα συγκεκριµένο σηµείο, η εξάτµιση και οι νεφώσεις είναι πιθανό να

αυξηθούν. Οι θαλάσσιοι οργανισµοί καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του

άνθρακα.

Μία σηµαντική πηγή των διακυµάνσεων του κλίµατος σε παγκόσµιο επίπεδο αποτελεί το

φαινόµενο Ελ Νίνιο (το οποίο περιγράφει την περιοδική θέρµανση του Ειρηνικού ωκεανού και

τις σχετικές µεταβολές στην κυκλοφορία των ατµοσφαιρικών µαζών).

4. Ο Κύκλος του Νερού

Η άνοδος της θερµοκρασίας του αέρα συνεπάγεται αυξηµένη εξάτµιση του νερού καθώς

και τήξη των θαλάσσιων και χερσαίων πάγων. Ο σχηµατισµός των νεφών µπορεί να προκαλέσει

πτώση της θερµοκρασίας.

5.Σύννεφα

Ο ρόλος των νεφών παραµένει κατά µεγάλο µέρος άγνωστος, αλλά πιστεύεται ότι

αφενός µειώνουν τη θερµοκρασία της Γης, αντανακλώντας την ηλιακή ακτινοβολία, και

αφετέρου θερµαίνουν τη Γη, παγιδεύοντας τη θερµότητα που εκπέµπεται από την επιφάνειά της.

6.Πάγος και Χιόνι

Λευκές, αστραφτερές εκτάσεις πάγου και χιονιού αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία

πίσω στο ∆ιάστηµα, προκαλώντας πτώση της θερµοκρασίας του πλανήτη. Οι θαλάσσιοι πάγοι

που λιώνουν αντλούν θερµότητα από την θάλασσα. Στο Βόρειο Ηµισφαίριο η χιονοκάλυψη έχει

ελαττωθεί κατά 10 % περίπου τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν έχει παρατηρηθεί αξιόλογη τήξη

του παγετωνικού καλύµµατος της Ανταρκτικής.

7.Χερσαία Επιφάνεια

Όταν η ηλιακή ενέργεια διαπερνά τη χερσαία επιφάνεια, µετατρέπεται σε θερµότητα το

µεγαλύτερο µέρος της οποίας εκπέµπεται σύντοµα προς τα πάνω. Όµως, η τοπογραφία και οι

διάφορες χρήσεις της γης µπορεί να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο κλίµα. Οι οροσειρές

φράζουν το δρόµο στα σύννεφα δηµιουργώντας ξερά ρεύµατα αέρα.

13

Η κλίση του εδάφους επιτρέπει µεγαλύτερη απορροή, αφήνοντας τη γη και τον αέρα ξηρότερα.

Τα τροπικά δάση απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα, αλλά, αν αποψιλωθούν για να γίνουν

βοσκοτόπια, η ίδια γη µετατρέπεται σε πηγή µεθανίου.

Παράλληλα, οι γεωλογικές διεργασίες στο φλοιό της γης και ιδιαίτερα οι σεισµοί, τα ηφαίστεια

και οι λοιπές γεωθερµικές διεργασίες επηρεάζουν µεσοπρόθεσµα το κλίµα.

8.Ανθρώπινη Επίδραση

Η ανθρώπινη δραστηριότητα επιτείνει το φαινόµενο της ανόδου της θερµοκρασίας.

Τα καυσαέρια είναι η κύρια αιτία της αυξανόµενης συγκέντρωσης διοξειδίου του

άνθρακα.

H αστικοποίηση και η συνδεόµενη µε αυτή ρύπανση έχουν ως αποτέλεσµα την

αύξηση της θερµοκρασίας, η οποία οφείλεται σε µια σειρά παραγόντων όπως:

η επιβράδυνση των ανέµων από τα ψηλά κτίρια, η έκλυση θερµότητας

από ενεργειακές διεργασίες και η ελάττωση της εξάτµισης καθώς οι

βροχές καταλήγουν στις αποχετεύσεις (αντί να

κατακρατούνται από το έδαφος). Οι συνδυασµένες επιδράσεις της

αστικοποίησης στο τοπικό κλίµα είναι πολύ σηµαντικές.

Στην Αθήνα, η αστικοποίηση ευθύνεται για την αύξηση της

µέγιστης θερµοκρασίας κατά 1οC µέσα στα τελευταία 20 χρόνια (Metaxas and

others, 1991).

Η ερηµοποίηση ( δηλ. η υποβάθµιση της γης σε άνυδρες, ηµιάνυδρες και ξηρές µε

χαµηλή υγρασία περιοχές λόγω ανθρώπινης παρέµβασης)

οδηγεί στην αύξηση της µέγιστης ηµερήσιας θερµοκρασίας

και στη µείωση των βροχοπτώσεων.

Η υποβάθµιση της γης οδηγεί σε µείωση της υγρασίας του

εδάφους, γεγονός το οποίο οδηγεί µε τη σειρά του σε

µείωση της εξάτµισης. Το αποτέλεσµα είναι να µειωθούν οι βροχοπτώσεις και να

αυξηθούν οι µέγιστες θερµοκρασίες.

14

Η αποδάσωση οδηγεί σε παρόµοια αποτελέσµατα, καθώς µειώνονται οι ποσότητες του νερού

που αρχικά συγκρατούνται από τα φυτά και στη συνέχεια

ανακυκλώνονται µέσω της διαπνοής των φυτών και

δηµιουργούν βροχές.

Πειράµατα που πραγµατοποιήθηκαν στον Αµαζόνιο και στη

νότια Νιγηρία έδειξαν ένα σαφώς υψηλότερο εύρος θερµο-

-κρασιών πάνα από αποδασωµένες περιοχές. Εξάλλου, ο ρόλος των δασών στη δηµιουργία

βροχοπτώσεων είναι τεκµηριωµένος: περίπου το 50% των βροχοπτώσεων του Αµαζονίου

οφείλεται στην εξάτµιση και την αναπνοή των φυτών (Salati,1978).

H άρδευση και οι τεχνητές λίµνες έχουν τα αντίθετα αποτελέσµατα από την ερηµοποίηση,

καθώς οι βροχοπτώσεις αυξάνονται σε τοπικό επίπεδο λόγω της αύξησης

των υδατικών αποθεµάτων και οι ηµερήσιες θερµοκρασίες µειώνονται.

15

Γ. ΠΑΓΕΤΩ∆ΕΙΣ ΠΕΡΙΟ∆ΟΙ

Η ζωή ανθεί στη Γη εδώ και 4 δισεκατοµµύρια χρόνια. Στο διάστηµα αυτό έχουν

σηµειωθεί δραστικές αλλαγές του κλίµατος, από παγετώδεις περιόδους, που διήρκεσαν µυριάδες

χρόνια, µέχρι διαστήµατα αχνιστής ζέστης. Πολλοί οργανισµοί επωφελούνταν από κάθε αλλαγή,

άλλοι απλώς προσαρµόζονταν και άλλοι χάνονταν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από την πρώτη εποχή των παγετώνων, 160.000 χρόνια πριν,

µέχρι σήµερα η µέση θερµοκρασία της Γης δεν άλλαξε πάνω από 10οC.

Πιθανότερη αιτία της µείωσης της θερµοκρασίας κατά την πρώτη περίοδο των παγετώνων

φαίνεται να είναι η αλµατώδης αύξηση της φυτικής βιοµάζας στον πλανήτη, η οποία

απορρόφησε τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα από την ατµόσφαιρα, οι οποίες είχαν

προέλθει από την ηφαιστειακή δραστηριότητα και τις λοιπές γεωθερµικές διεργασίες της

προηγούµενης περιόδου.

Η αναθέρµανση που προέκυψε στη συνέχεια, στην µεταξύ των δύο παγετώνων περίοδο, µπορεί

κάλλιστα να ερµηνευτεί, κατά ένα µέρος, από µία ισορροπία δηµιουργίας νέας φυτικής βιοµάζας

-αποικοδόµησης της νεκρής.

Η νεότερη περίοδος παγετώνων, που άρχισε πριν από 18.000 χρόνια και ήταν σαφώς πιο ήπια

από την προηγούµενη, θα πρέπει να θεωρηθεί ως το ακρότατο µιας παρατεταµένης ψύξης της

Γης, προερχόµενη από µία συνεχή µείωση των ΄"αερίων θερµοκηπίου" στην ατµόσφαιρα.. Η

µείωση αυτή οφείλεται στην διαρκώς αυξανόµενη ηρεµία των γεωθερµικών διεργασιών στο

φλοιό της Γης, αλλά και σε µια αργή πλέον αύξηση της φυτικής βιοµάζας.

Η πρόσφατη, µετά τη δεύτερη περίοδο των παγετώνων, αναθέρµανση της Γης, που συµπίπτει

πρακτικά µε τη νεολιθική εποχή, θα πρέπει να ειδωθεί ως αποτέλεσµα καθαρά ανθρωπογενών

δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα µιας εκτεταµένης καταστροφής των δασών. Μολονότι αλλαγές

στη θερµοκρασία έχουν συµβεί αρκετές φορές από το τέλος της τελευταίας παγετώδους

Εποχής, (πριν από 10000 χρόνια περίπου) η αύξηση του 0,5 οC του 20ού αιώνα είναι ασυνήθιστα

µεγάλη, απότοµη και εκτεταµένη.

Μέχρι το 1860, η µέση θερµοκρασία του πλανήτη αυξήθηκε κατά 0,3-0,6 οC. Από τα µέσα

της δεκαετίας του 1970, όµως, η αύξηση της θερµοκρασίας ήταν ιδιαίτερα απότοµη, µε τα

οκτώ θερµότερα έτη να εµφανίζονται από το 1983 και µετά. Το 1996, η IPCC ανακοίνωσε

ότι αυτή η αύξηση της θερµοκρασίας "δε µπορεί να οφείλεται µόνο σε φυσικά αίτια".

16

Εικόνα 2: Στοιχεία από δείγµατα πάγων της Ανταρκτικής δείχνουν το συσχετισµό

διοξειδίου το άνθρακα και θερµοκρασίας.Τα τελευταία 200 χρόνια υπήρξε

τόσο µεγάλη όσο και η φυσική µεταβολή του κλίµατος από τις παγετώδεις

στις µεσοπαγετώδεις περιόδους

Εικόνα 3: Χάρτης εξάπλωσης των

παγετώνων στην Ευρώπη

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΚΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΠΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, ΜΠΟΟΥΛΝΤΕΡ, ΚΟΛΟΡΑΝΤΟ Εικόνα 4: Υποχώρηση των παγετώνων και µεταβολή της βλάστησης στις ΗΠΑ

17

∆. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Την ονοµασία φαινόµενο του θερµοκηπίου την καθιέρωσε το 1822 ο Γάλλος

µαθηµατικός Φουριέ, θεωρώντας πως ο µηχανισµός µε τον οποίο αυξάνεται η θερµοκρασία της

ατµόσφαιρας είναι παρόµοιος µε αυτόν που αυξάνει τη θερµοκρασία σε ένα θερµοκήπιο.

Εικόνα 5: Μηχανισµός του φαινοµένου του θερµοκηπίου

Η ηλιακή ακτινοβολία που πέφτει στην επιφάνεια της Γης- µε ενέργεια ίση µε περίπου 3

λαµπτήρες των 100 βατ/τετραγωνικό µέτρο - απορροφάται κατά ένα µέρος από αυτήν, ενώ κατά

το άλλο µέρος εκπέµπεται πίσω στη ατµόσφαιρα, µε τη µορφή της υπέρυθρης ακτινοβολίας.

Από το σύνολο της ακτινοβολίας αυτής ένα µέρος δεσµεύεται από τα αέρια του θερµοκηπίου

(διοξείδιο του άνθρακα, µεθάνιο, υδρατµούς, οξείδια του αζώτου και χλωροφθοράνθρακες)

που υπάρχουν στην ατµόσφαιρα, γεγονός που οδηγεί στην ήπια αύξηση της θερµοκρασίας της.

Το υπόλοιπο διαπερνά την ατµόσφαιρα και διαφεύγει στο διάστηµα.

Αν δεν δεσµευόταν η υπέρυθρη ακτινοβολία, η µέση θερµοκρασία της Γης θα ήταν -20οC, αντί

για τη µέση θερµοκρασία των 15 οC που είναι ευνοϊκή για τη ζωή.

Με αυτό τον µηχανισµό, τα αέρια του θερµοκηπίου παίζουν καθοριστικό ρόλο στη

διατήρηση της θερµοκρασιακής ισορροπίας της Γης.

Όµως καθώς οι συγκεντρώσεις των αερίων του θερµοκηπίου διαρκώς αυξάνονται, πολλοί

επιστήµονες πιστεύουν πλέον ότι αυτό το γεγονός θα οδηγήσει στην υπερθέρµανση του

πλανήτη.

18

Ο βαθµός απορρόφησης θερµικής ακτινοβολίας για το καθένα από τα αέρια θερµοκηπίου

είναι διαφορετικός, µε αποτέλεσµα η σχετική τους συνεισφορά στο φαινόµενο του θερµοκηπίου

να έχει ως εξής:

∆ιοξείδιο του άνθρακα : 57 %

Μεθάνιο : 12 %

Οξείδια του Αζώτου : 6 %

Χλωροφθοράνθρακες : 25 %

ή Φρέον

Σύνολο : 100%

Η τύχη, όµως, των προαναφερθέντων αερίων είναι διαφορετική για το καθένα:

α) Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2)

Ήδη από την νεολιθική εποχή µέχρι την πρώτη βιοµηχανική επανάσταση, στις αρχές του

19ου αιώνα, η συγκέντρωση του είχε ανέβει κατά 0,01% επηρεάζοντας την άνοδο της

θερµοκρασίας κατά 5 οC µέσα σε 10.000 χρόνια

Στα τελευταία περίπου 180 χρόνια, από τις αρχές του 19ου αιώνα µέχρι σήµερα, η µέση

συγκέντρωση του διοξειδίου του

άνθρακα ανέβηκε κατά 0,007%,

προκαλώντας ταυτόχρονα µια αύξηση

της γήινης θερµοκρασίας κατά 0,6 οC

Έπειτα από ένα µέσο χρόνο

παραµονής 4 ετών στην ατµόσφαιρα

το διοξείδιο του άνθρακα

απορροφάται από χερσαία και

θαλάσσια φυτά, για να εξυπηρετήσει

τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης,

καθώς επίσης και από το θαλασσινό

νερό, όπου και παγιδεύεται στα

ιζήµατα των ωκεανών. Οι ωκεανοί

αφαιρούν τουλάχιστον 2 εκατοµµύρια

τόνους από την ατµόσφαιρα κάθε χρόνο.

19

Η δραµατική άνοδος του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα οφείλεται κυρίως

στην αυξηµένη καύση διαφόρων ορυκτών

καυσίµων (άνθρακα, πετρελαίου και

φυσικού αερίου).

Μια άλλη σηµαντική πηγή διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα προέρχεται από την

εκχέρσωση των δασών για τη γεωργία και την ξυλεία.

Όταν τα δέντρα κόβονται και καίγονται ή αφήνονται να σαπίσουν, ο

άνθρακάς τους απελευθερώνεται ως διοξείδιο του άνθρακα.

Η απώλεια αυτών των δέντρων σηµαίνει επίσης απώλεια των

σηµαντικότερων καταναλωτών του διοξειδίου του άνθρακα (για τη

φωτοσύνθεση) οπότε προσλαµβάνεται λιγότερο αέριο από την ατµόσφαιρα.

Αυτό που γνωρίζουµε µε βεβαιότητα είναι ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα απελευθερώνει στην

ατµόσφαιρα 7 δισεκατοµµύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο, ποσότητα που

προστίθεται στους 750 δισεκατοµµύρια τόνους που υπάρχουν στον αέρα.

Αν ο ρυθµός αυτός συνεχιστεί, η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα θα

διπλασιαστεί σε σχέση µε τα προβιοµηχανικά επίπεδα ως το έτος 2060-και ως το τέλος του 21ου

αιώνα µπορεί να τετραπλασιαστεί.

β) Το µεθάνιο(CH4)

Προέρχεται κυρίως από τις βιολογικές διεργασίες αποδόµησης νεκρής φυτικής και

ζωικής οργανικής ύλης, αποσύνθεσης απορριµµάτων, από εκπνοή βοοειδών, από βακτήρια σε

ορυζώνες, καθώς και από διαρροές φυσικού αερίου.

Αποτελεί τελικό προϊόν των βιολογικών διεργασιών και κατά συνέπεια δεν µπορεί να

καταναλωθεί από καµία βιολογική διεργασία όπως συµβαίνει µε το διοξείδιο του άνθρακα.

Η αποµάκρυνσή του από την ατµόσφαιρα γίνεται µέσω οξειδωτικών διαδικασιών και ιδιαίτερα

µέσω αντίδρασής του µε τη ρίζα υδροξυλίου (ΟΗ)

Ο µέσος χρόνος παραµονής του στην ατµόσφαιρα ανέρχεται στα 11 χρόνια, οι δε 3,5χ10 9

τόνοι, που είναι συσσωρευµένοι στην ατµόσφαιρα, υφίστανται κάθε χρόνο µία προσθήκη

300χ10 6τόνων. Σήµερα είναι περίπου δυόµισι φορές πιο διαδοµένο από όσο ήταν τον 18ο αιώνα.

20

γ) Το φρέον ή χλωροφθοριωµένοι υδρογονάνθρακες (CFCs)

Προέρχεται αποκλειστικά από τις "µοντέρνες" λειτουργίες του πολιτισµού (σπρέϊ,

χηµικούς διαλύτες, ηλεκτρικά ψυγεία, ερ-κοντίσιον κ.ά.) και κατευθύνεται ταχύτατα στην

ατµόσφαιρα, δηµιουργώντας τόσο το φαινόµενο του θερµοκηπίου όσο και τη γνωστή "τρύπα

του όζοντος".

Η αποµάκρυνσή του από την ατµόσφαιρα και την στρατόσφαιρα πραγµατοποιείται κυρίως µέσα

από την οξείδωσή του, από όπου προκύπτουν άλλες χλωριοενώσεις µη δραστικές "για το

φαινόµενο του θερµοκηπίου" αλλά κρίσιµες για "την τρύπα του όζοντος".

Ο ιδιαίτερα αργός ρυθµός αποµάκρυνσή του λόγω οξείδωσης γίνεται αιτία συσσώρευσης, η

οποία παίρνει ιδιαίτερα ψηλούς ρυθµούς (5% το έτος). Αρκεί να ειπωθεί ότι σήµερα εκπέµπεται

ετησίως άνω των 30.000 τόνων πάσης φύσεως φρέον, το οποίο έχει συσσωρευτεί µέχρι στιγµής

στην ατµόσφαιρα σε ποσότητα άνω των 500.000 τόνων. Από αυτούς (τους 30.000),

καταστρέφονται περίπου 5.000 τόνοι το χρόνο ενώ οι υπόλοιποι εξακολουθούν να

συσσωρεύονται. Οι χλωροφθοράνθρακες είναι σήµερα απαγορευµένοι µε διεθνή συνθήκη λόγω

των επιβλαβών συνεπειών τους στο στρώµα του όζοντος.

δ) Τα οξείδια του αζώτου ( π.χ. υποξείδιο του αζώτου)

Προέρχονται από κάθε είδους καύση ορυκτών καυσίµων αλλά και από ορισµένες

βιολογικές διεργασίες (π.χ. αποσύνθεση αζωτούχων λιπασµάτων). Εισέρχονται στην

ατµόσφαιρα συνεισφέροντας τόσο στο φαινόµενο του θερµοκηπίου όσο και στη δηµιουργία της

τρύπας του όζοντος.

Τα οξείδια του αζώτου αποδοµούνται µε έναν βραδύτατο ρυθµό προς νιτρικά άλατα ή προς

άζωτο και οξυγόνο, δηµιουργώντας έτσι µια συγκέντρωση στην ατµόσφαιρα ύψους 700

εκατοµµυρίων τόνων.

Εικόνα 6: Πηγές των

αερίων του " φαινοµένου

του θερµοκηπίου "

21

1. ∆ράση των Αεροζόλ

Τα αερολύµατα, πιο γνωστά ως αεροζόλ, είναι µικροσκοπικά σωµατίδια ή σταγονίδια

αιωρούµενα στον αέρα και προέρχονται από διάφορα φυσικά φαινόµενα (όπως ανεµοθύελλες,

πυρκαγιές, ηφαιστειακές εκρήξεις) είτε από τις διάφορες δραστηριότητες του ανθρώπου.

Τα αερολύµατα παίζουν διπλό ρόλο. Η επίδρασή τους µπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της

θερµοκρασίας. Αντίθετα, άλλα αεροζόλ, όπως αυτά του θείου, πιστεύεται ότι προκαλούν µείωση

της θερµοκρασίας. Μερικά ευνοούν τους υδρατµούς του αέρα να συµπυκνώνονται σε

µικροσκοπικά σταγονίδια. Τα νέφη που προκύπτουν από την παραπάνω διεργασία είναι πυκνά

και στιλπνά και σκιάζουν την επιφάνεια επί ολόκληρες εβδοµάδες. Με παρόµοιο τρόπο,

σωµατίδια καπνού εµποδίζουν την ηλιακή ακτινοβολία να φτάσει στη Γη µέχρι να παρασυρθούν

από τη βροχή και να πέσουν στο έδαφος.

Επιπλέον, τα σωµατίδια του θείου συµµετέχουν στη δηµιουργία του φαινοµένου της όξινης

βροχής και η εκποµπή τους υπόκειται σε ελέγχους.

Σε κάθε περίπτωση, σύµφωνα µε την IPCC, η ψυκτική δράση των αεροζόλ "δεν

αντισταθµίζει την υπερθέρµανση που προκαλείται από τα αέρια του θερµοκηπίου".

Τα αεροζόλ έχουν µικρότερη διάρκεια ζωής στην ατµόσφαιρα από τα αέρια του θερµοκηπίου.

Ενώ τα αέρια του θερµοκηπίου παραµένουν στην ατµόσφαιρα για αιώνες, τα ηφαιστειακά

αεροζόλ παραµένουν µερικούς µόνο µήνες ή χρόνια και αυτά που προέρχονται από τις διάφορες

ανθρωπογενείς δραστηριότητες µόλις µερικές ηµέρες. Αυτό σηµαίνει ουσιαστικά ότι τα

αποτελέσµατά τους είναι τοπικά και περιορισµένα.

Έτσι, παραδόξως, η ρύπανση της ατµόσφαιρας, που προέρχεται από τη καύση του

γαιάνθρακα και πετρελαίου µε προσµείξεις θείου, είναι πιθανόν να µετριάσει κάποιες από τις

επιπτώσεις της αύξησης της θερµοκρασίας της Γης. Η Εθνική ∆ιεύθυνση Ωκεανών και

Ατµόσφαιρας (National Oceanic and Atmospheric Administration ή NOAA) των ΗΠΑ εκτιµά

ότι κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα τα αερολύµατα µείωσαν το ποσοστό αύξησης της

θερµοκρασίας, που σε διαφορετική περίπτωση θα ανερχόταν στο 20%.

Η επίδραση των αερολυµάτων ίσως µας βοηθήσει να δώσουµε κάποια εξήγηση για την

παράδοξη πτώση της θερµοκρασίας στα µέσα του 20ου αιώνα.

Μετά το 1970 οι µακροπρόθεσµες επιπτώσεις του διοξειδίου του άνθρακα και του µεθανίου

κατανίκησαν τη δράση των βραχύβιων αερολυµάτων, προκαλώντας έτσι την άνοδο της

θερµοκρασίας από τότε µέχρι σήµερα.

22

Εικόνα 7: Η ηφαιστειακή έκρηξη του όρους Πινατούµπο στις Φιλιππίνες το 1991 εκτόξευσε

µια τεράστια ποσότητα θειικών αλάτων στη στρατόσφαιρα προκαλώντας πτώση της

θερµοκρασίας σε παγκόσµιο επίπεδο, η οποία διήρκεσε 2 χρόνια

2. Κλιµατικά Μοντέλα και τα Όρια τους

Για την πρόβλεψη της µελλοντικής συµπεριφοράς του κλίµατος, οι επιστήµονες

χρησιµοποιούν ψηφιακές προσοµοιώσεις των αλληλεπιδράσεων µεταξύ της ξηράς, του αέρα,

του νερού, του πάγου και του ηλιακού φωτός. Αυτά τα λεγόµενα Μοντέλα Γενικής

Κυκλοφορίας (General Circulation Models ή GCM) στηρίζονται στους γνωστούς φυσικούς

νόµους που διέπουν τη κυκλοφορία των ανέµων και τη κίνηση των ωκεανών. Για κάθε τµήµα

του πλανήτη, υπολογίζουν την επίδραση διαφόρων παραγόντων, όπως είναι η θερµοκρασία του

αέρα, η περιστροφή της Γης, η επιφανειακή τριβή στο επίπεδο της θάλασσας, οι βροχοπτώσεις

και άλλες κλιµατικές συνθήκες.

Ένα τέλειο µοντέλο, αν είχε επαρκείς πληροφορίες για τις κλιµατικές συνθήκες που

επικρατούσαν στη Γη πριν από µερικές εκατοντάδες χρόνια, θα µπορούσε να δώσει µια ακριβή

περιγραφή του σηµερινού κλίµατος. Μόλις πρόσφατα κατασκευάστηκαν µοντέλα ικανά να

απεικονίσουν ρεαλιστικά το σηµερινό κλίµα της Γης χωρίς πολλές διορθώσεις και προσαρµογές.

Σύµφωνα µε το Εθνικό Κέντρο Έρευνας της Ατµόσφαιρας στο Μπόουλντερ του

Κολοράντο, όλα τα GCMs προβλέπουν αύξηση της θερµοκρασίας της Γης, αλλά µπορούν να

δώσουν µόνο τα όρια µέσα στα οποία θα κυµανθεί η προβλεπόµενη θερµοκρασιακή µεταβολή.

Βέβαια, όλα τα κλιµατικά µοντέλα εµπεριέχουν και ορισµένους περιορισµούς, µε

σηµαντικότερους τους ακόλουθους:

Η περιορισµένη διακριτική ικανότητα των παγκόσµιων κλιµατικών µοντέλων οδηγεί στο

23

να µη µπορούν να απεικονιστούν επακριβώς πολλά γεωγραφικά χαρακτηριστικά όπως επίσης

και οι αλληλεπιδράσεις ανάµεσα στην ατµόσφαιρα και την επιφάνεια της Γης.

Οι φυσικές διακυµάνσεις του κλίµατος σε τοπικό επίπεδο είναι πολύ µεγαλύτερες από αυτές

που προβλέπονται από το µέσο κλίµα ηπείρων ή ευρύτερων περιοχών.

Η δράση των αεροζόλ δεν µπορεί να ληφθεί υπόψη στα παγκόσµια µοντέλα, παρά µόνο µε

απλοποιηµένο τρόπο.

Οι αλλαγές στη χρήση της Γης -όπως η αποδάσωση και η ερηµοποίηση- δεν λαµβάνονται

συχνά υπόψη, παρόλο που επηρεάζουν καθοριστικά το κλίµα.

Παρόλο, όµως, που υπάρχουν οι προαναφερόµενοι περιορισµοί, οι επιστήµονες

υποστηρίζουν ότι τα αποτελέσµατα των GCMς είναι αξιόπιστα όσον αφορά στις

µακροπρόθεσµες κλιµατικές αλλαγές και παραµένουν τα καλύτερα εργαλεία για την πρόβλεψη

των µελλοντικών κλιµατικών αλλαγών σε τοπικό επίπεδο.

Εντούτοις τα αποτελέσµατα αυτών των µοντέλων "πρέπει να εκλαµβάνονται ως σενάρια

των πιθανών µελλοντικών κλιµατικών αλλαγών και όχι ως σίγουρες προβλέψεις". ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΚΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΠΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, ΜΠΟΟΥΛΝΤΕΡ, ΚΟΛΟΡΑΝΤΟ

Εικόνα 8: Με δεδοµένο τον αναµενόµενο διπλασιασµό του διοξειδίου του άνθρακα µέχρι το 2100, η µέση θερµοκρασία του Ιουλίου στις Ν.Α. ΗΠΑ αναµένεται να αγγίξει τους 37 οC, µια αύξηση 20% σε σχέση µε σήµερα Εικόνα 9: Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα για τα αέρια του θερµοκηπίου από το 1850, το µοντέλο της GFDL/NOAA έκανε εκτιµήσεις για τη θερµοκρασία, που πρoσεγγίζουν τις σηµερινές µετρήσεις. Με την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα, όπως προβλέπει το µοντέλο, οι θερµοκρασίες θα συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία.

24

Ε. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ¨ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ"

Οι αναµενόµενες µεταβολές στη θερµοκρασία

Οι περισσότεροι ειδικοί στο κλίµα θεωρούν σήµερα ως βασική επίπτωση µια µέση

αύξηση της θερµοκρασίας της Γης µε έµφαση στα άκρα του πλανήτη, µια αύξηση, δηλαδή, η

οποία θα είναι µικρή σχετικά στους Τροπικούς και θα αυξάνεται δραστικά καθώς µεγαλώνει το

γεωγραφικό πλάτος.

Οι διαρκώς αυξανόµενες συγκεντρώσεις των αερίων του θερµοκηπίου µπορούν από µόνες τους

να προκαλέσουν αύξηση της θερµοκρασίας στη Μεσόγειο, σε παρόµοια µάλιστα επίπεδα µε

αυτά που θα παρατηρηθούν σε παγκόσµια κλίµακα.

Τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από τέσσερις πρόσφατες µελέτες δείχνουν ότι οι

θερµοκρασίες στη Μεσόγειο µπορούν να αυξηθούν κατά 3,5 οC µέχρι το δεύτερο µισό του

21ου αιώνα, ως αποτέλεσµα του διπλασιασµού του CO2 (Wigley,1992). Σύµφωνα µε τρεις

µελέτες που υιοθετούν το µοντέλο της βαθµιαίας αύξησης των συγκεντρώσεων του CO2,

περίπου η µισή από αυτή την αύξηση - από 1,4 οC έως 2,6 οC - µπορεί να συµβεί µέχρι το

2020 (Rosenzweig and Tubiello, 1997)

Αν υποθέσουµε ότι οι εκποµπές των αεροζόλ σταθεροποιηθούν στα επίπεδα του 1990, τότε οι

θερµοκρασίες αναµένεται να αυξηθούν σε παγκόσµια κλίµακα από 1,6 εως 3,5 οC µέχρι το

2100, µε πιθανότερη τιµή αυτή των 2,5 οC. Από την άλλη πλευρά, αν οι εκποµπές των αερίων

του θερµοκηπίου πλησιάσουν τις µέγιστες τιµές που προβλέπονται στα σενάρια της IPCC, τότε

οι αναµενόµενες αυξήσεις στη θερµοκρασία θα είναι ακόµα µεγαλύτερες, φτάνοντας µέχρι και

4,5 οC το 2100.

25

Μεταβολές στην Εµφάνιση Ακραίων Φαινοµένων

Aκραίο καιρικό φαινόµενο ονοµάζεται ένα φαινόµενο το οποίο δεν έχει επαναληφθεί ή

έχει πολύ µικρό βαθµό επανάληψης, δηλαδή συµβαίνει µια φορά στα 50-100 χρόνια.

Καθώς µεταβάλλεται το κλίµα, η συχνότητα εµφάνισης ακραίων φαινοµένων στην περιοχή της

Μεσογείου αναµένεται να µεταβληθεί τόσο λόγω των αλλαγών του µέσου κλίµατος όσο και

λόγω των σχετικών κλιµατικών διακυµάνσεων.

Οι θερµότερες συνθήκες που αναµένεται να επικρατήσουν στην

περιοχή της Μεσογείου θα αυξήσουν τη συχνότητα εµφάνισης

εξαιρετικά υψηλών θερµοκρασιών και θα µειώσουν τα

περιστατικά εµφάνισης εξαιρετικά χαµηλών θερµοκρασιών.

Αναµένεται συχνότερη εµφάνιση καταρρακτωδών βροχών λόγω

των µεταβολών που θα υποστεί ο υδρολογικός κύκλος.

Πολλές πρόσφατες µελέτες κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η

υπερθέρµανση του πλανήτη αναµένεται να οδηγήσει σε

µεταβολές στο µέγεθος και τη συχνότητα των φάσεων του

φαινοµένου του Ελ Νίνιο.

Ανοδος του επιπέδου της θάλασσας

Η µέση αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη και

ιδιαίτερα των πόλων είναι πολύ πιθανόν να έχει ως

αποτέλεσµα τη µερική τήξη των πολικών πάγων.

Το επίπεδο της θάλασσας αυξήθηκε κατά 15 cm κατά τη

διάρκεια του 20ου αιώνα, ενώ εκτιµάται ότι θα αυξηθεί

1-3 µέτρα µέχρι το 2100 (Milliman, 1992; Warrick, 1996). Ωστόσο, η άνοδος αυτή δεν

οφείλεται

στην τήξη των πολικών πάγων, αλλά στη θερµική διαστολή που εµφανίζεται όταν το νερό

θερµαίνεται. Αν και η τήξη του πολικού πάγου δεν θεωρείται, βραχυπρόθεσµα τουλάχιστον,

σηµαντικός κίνδυνος, η παρούσα άνοδος του επιπέδου της θάλασσας, λόγω θερµικής

διαστολής, απειλεί ήδη τις χαµηλές παράκτιες περιοχές.

26

Εικόνα 10: Περιοχές του κόσµου απειλούµενες από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας

.Πολλές παραλιακές πόλεις θα κατακλυστούν από τα νερά, ενώ µεγάλες εκτάσεις

καλλιεργήσιµης γης θα χαθούν.

Οι περιοχές που αναµένεται να επηρεαστούν περισσότερο είναι τα δέλτα των µεγαλυτέρων

ποταµών π.χ του Νείλου, µεγάλο τµήµα του Μπαγκλαντές ,της Θεσσαλονίκης και της Βενετίας, τα

οποία έχουν τα τελευταία χρόνια καταβυθιστεί.

Η ίδια απειλή επικρέµεται πάνω από ολόκληρες οµάδες νησιών, κυρίως στις τροπικές

κοραλλιογενείς ατόλες, όπως τα νησιά Μαλβίδες στον Ινδικό Ωκεανό

Η άνοδος της θάλασσας θα επιφέρει σηµαντικές επιπτώσεις σε όλες τις περιοχές, καθώς θα

εµφανίζονται µε µεγαλύτερη συχνότητα φαινόµενα όπως πληµµύρες, υψηλότεροι ρυθµό

διάβρωσης και αυξηµένη διείσδυση αλµυρού νερού στα ποτάµια και τον υδροφόρο ορίζοντα.

27

Πολλά µνηµεία της εθνικής και πολιτιστικής παγκόσµιας κληρονοµιάς θα καταστραφούν π.χ.

άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά µισό µέτρο µπορεί να προκαλέσει σηµαντικές

καταστροφές στη Βενετία.

Aλλες Επιπτώσεις α. Αυξηση της Ερηµοποίησης

Η ερηµοποίηση θεωρείται σήµερα ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η

περιοχή της Μεσογείου. Οι κλιµατικές αλλαγές στην περιοχή θα

επιδεινώσουν το πρόβληµα της ερηµοποίησης και θα υπονοµεύσουν

σηµαντικά τις προσπάθειες αντιµετώπισής του.

Το βιολογικό και οικονοµικό κόστος είναι σηµαντικό διότι τα

παραγωγικά εδάφη µετατρέπονται σε λιγότερο παραγωγικά και ικανά

να στηρίξουν τις ανάγκες των κοινωνιών που εξαρτώνται από αυτά.

Οι περιοχές που απειλούνται περισσότερο από την ερηµοποίηση είναι

η βόρεια Αφρική, η Εγγύς Ανατολή και η Ευρώπη. Ειδικότερα για την

Ευρώπη, οι περιοχές που απειλούνται περισσότερο είναι η Ελλάδα, η

νότια Ιταλία, η Σικελία, η Κορσική και η Ιβηρική χερσόνησος (UNEP, 1987)

β. Η αύξηση της θερµοκρασίας και των συνθηκών ξηρασίας θα οδηγήσουν σε αύξηση των

δασικών πυρκαγιών

γ. Μείωση των υδατικών αποθεµάτων λόγω µεταβολών στις βροχοπτώσεις θα οδηγήσει σε

µείωση της στάθµης των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων σε όλη την Μεσόγειο, µε κίνδυνο

την κατάρρευση του υπάρχοντος συστήµατος ύδρευσης..

δ. Η ποιότητα του νερού µπορεί επίσης να επηρεαστεί άµεσα από τις κλιµατικές αλλαγές.

Οι υψηλότερες θερµοκρασίες και η αύξηση της εξάτµισης µπορεί να προκαλέσουν αυξήσεις

στην αλατότητα των λιµνών και των υδατοδεξαµενών, ενώ σε παράκτιες περιοχές η άνοδος

της στάθµης της θάλασσας αναµένεται να αυξήσει τη διείσδυση αλατιού στον υδροφόρο

ορίζοντα και τις εκβολές των ποταµών.

28

Η αυξηµένη ζήτηση νερού προκαλεί ήδη προβλήµατα διείσδυσης αλατιού στους υδροφόρους

ορίζοντες πολλών παράκτιων περιοχών της Ελλάδας, της νότιας Ιταλίας, της Ισπανίας και της

Βορείου Αφρικής. (Aru,1996).

ε. Οι συγκεντρώσεις ρύπων αναµένεται να αυξηθούν ως αποτέλεσµα της µείωσης της

στάθµης των λιµνών και των ποταµών. Η απόρριψη µεγάλου αριθµού αποβλήτων σε κανάλια

αποτελεί ήδη σηµαντική απειλή για την υγεία των κατοίκων της Μεσογείου, το πρόβληµα δε

αναµένεται να γίνει οξύτερο λόγω των κλιµατικών αλλαγών (MEDALUS II,1996). Έτσι, η

κατάσταση αναµένεται να γίνει κρίσιµη στη Βενετία, όπου απορρίπτονται ήδη τεράστιες

ποσότητες αστικών, βιοµηχανικών και γεωργικών αποβλήτων στη θάλασσα.

ζ. Οι µελλοντικές κλιµατικές αλλαγές αναµένονται να µειώσουν την παραγωγικότητα των

βοσκοτόπων και να περιορίσουν τις εκτάσεις που είναι κατάλληλες για βόσκηση ζώων. Τα

σηµαντικότερα προβλήµατα στη ζωική παραγωγή θα εµφανιστούν στη νότια Μεσόγειο, όπου οι

βοσκότοποι δέχονται ήδη µεγάλες πιέσεις από τις αλλαγές στις χρήσεις γης και την αύξηση του

πληθυσµού. Όπως επισηµαίνει η IPCC , "οι βοσκότοποι θα καταστούν περισσότερο ευάλωτοι σε

ακραία φαινόµενα όπως ξηρασίες, έντονες πληµµύρες και επιδροµές εντόµων " (Allen-Diaz,

1996).

Επιπτώσεις στη Γεωργία

Καθιερωµένες γεωργικές δραστηριότητες θα διαταραχθούν.

Οι ξηρασίες στη Σαχάρα και την υποσαχάρια Αφρική µπορεί να διαδοθούν ευρύτερα και να

γίνουν πιο συχνές.

Οι κλιµατικές αλλαγές ενδέχεται να προκαλέσουν µία µετατόπιση των καλλιεργήσιµων ζωνών

προς τα βόρεια. Μάλιστα, µερικές περιοχές αναµένεται να µετατραπούν βαθµιαία σε λιγότερο

κατάλληλες για την καλλιέργεια συγκεκριµένων γεωργικών προϊόντων και περισσότερο

κατάλληλες για άλλα προϊόντα.

Μερικές περιοχές θα επωφεληθούν από το θερµότερο και υγρότερο κλίµα, που επιτρέπει την

καλλιέργεια τροπικών ειδών, όπως αβοκάντο, µάνγκο, µπανάνα και ζαχαροκάλαµο, µε την

προϋπόθεση ότι θα υπάρχουν αρκετά αποθέµατα νερού

29

Παράλληλα, η αλλαγή του κλίµατος οδηγεί στην καταστροφή των καλλιεργειών και τη µείωση

της διαθέσιµης τροφής. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες έχουν µειώσει δύο φορές µέσα στη

δεκαετία του 1990 τις σοδειές των ΗΠΑ και της Κίνας, συνεισφέροντας στην ελάττωση των

διεθνών αποθεµάτων σιτηρών και απογειώνοντας τις τιµές.

Μελέτες που αφορούν την Ισπανία στη νότια Ιταλία και την Ελλάδα δείχνουν µείωση της

απόδοσης του αραβοσίτου, ακόµα και αν ληφθούν υπόψη τα ευεργετικά αποτελέσµατα του

διοξειδίου του άνθρακα ((υψηλότεροι ρυθµοί φωτοσύνθεσης) στη γεωργική παραγωγικότητα.

Για παράδειγµα, οι αποδόσεις στην Καρδίτσα θα µειωθούν κατά 8% µέχρι το 20030, ενώ η

πιθανότητα να έχουµε το 2050 τις σηµερινές αποδόσεις στην γεωργική παραγωγή πλησιάζουν

πρακτικά στο µηδέν (Kapetanaki and Rosenzweig, 1997). Σχεδόν διπλάσιες µειώσεις της

απόδοσης υπολογίστηκαν για την περιοχή της Νάουσας.

Οι µελλοντικές κλιµατικές αλλαγές αναµένεται να επηρεάσουν σηµαντικά την παραγωγή

τροφίµων στη περιοχή της Μεσογείου. Οι άµεσες επιπτώσεις θα προκληθούν τόσο από την

ίδια την αλλαγή του κλίµατος, όσο και από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας.

Όµως, σε πολλές περιοχές, η παραγωγή τροφίµων θα επηρεασθεί επιπροσθέτως και από άλλες

παραµέτρους των κλιµατικών αλλαγών, όπως την ερηµοποίηση, την αύξηση του κινδύνου

πυρκαγιών, την εξάπλωση των εντόµων και των µολυσµατικών ασθενειών, καθώς και τις

αλλαγές στις παγκόσµιες αγορές.

Είναι σαφές ότι αναµένονται να συµβούν κλιµατικές αλλαγές στις γεωργικές τεχνικές και

πολιτικές καθώς το κλίµα µεταβάλλεται . Κρίσιµο παραµένει το ερώτηµα του κατά πόσο

θα µπορέσουν να υιοθετηθούν αυτές οι αλλαγές. Η IPCC παραµένει εξαιρετικά

απαισιόδοξη σε αυτό το θέµα , καθώς υποστηρίζει ότι "σε περιόδους που παρατηρείται

έλλειψη νερού, υπάρχει µεγαλύτερη πιθανότητα να µειωθεί η γεωργική παραγωγή παρά να

στραφεί σε νέες χρήσεις".

30

Επιπτώσεις στα Φυσικά Οικοσυστήµατα

Εκτός από την αυτονόητη αξία που έχουν τα ίδια τα οικοσυστήµατα, σηµαντική είναι και

η αξία τους για την ανθρωπότητα, δεδοµένου ότι προσφέρουν µια µεγάλη ποικιλία αγαθών και

υπηρεσιών που κυµαίνεται από την παροχή καυσόξυλων ως την καταπολέµηση της διάβρωσης

του εδάφους και από το φιλτράρισµα της ρύπανσης ως την αναψυχή.

Η ικανότητα των φυσικών οικοσυστηµάτων να αντιµετωπίζουν τις αλλαγές του κλίµατος

εξαρτάται αρχικά από το ρυθµό των αλλαγών. Ενώ τα ζώα και τα πουλιά έχουν τη δυνατότητα

να ανταποκρίνονται σε αυτές τις αλλαγές ιδιαίτερα γρήγορα, όπως επισηµαίνει η IPCC ", είναι

µάλλον απίθανο να µπορέσουν να ανταποκριθούν τα φυτικά είδη στους ιδιαίτερα γρήγορους

ρυθµούς µετανάστευσης, που αναµένεται να απαιτηθούν λόγω των επιπτώσεων των κλιµατικών

αλλαγών". Έτσι, µια δραστική µείωση της βλάστησης και της πολύτιµης βιολογικής ποικιλίας

θα πρέπει να αναµένεται σε περίπτωση αύξησης κατά 4οC της µέσης θερµοκρασίας του

πλανήτη προς τα µέσα του 21ου αιώνα.

Οι υγρότοποι θα επηρεαστούν τόσο από την αύξηση της ξηρασίας όσο και την άνοδο της

στάθµης της θάλασσας. Η ιδιαίτερα αυξηµένη ευαισθησία των υγρότοπων στις υψηλές

θερµοκρασίες φαίνεται καθαρά από µια µελέτη που καταλήγει στο συµπέρασµα ότι µια αύξηση

της τάξης των 3-4 οC θα µείωνε την έκταση της βλάστησης των υγρότοπων της νότιας Ευρώπης

κατά 70-80% (Brock and van Vierssen, 1992). Η IPCC παρατηρεί ότι η άνοδος της στάθµης της

θάλασσας, σε συνδυασµό µε τις ανθρώπινες δραστηριότητες, µπορεί να απειλήσει το 50% του

παγκόσµιου συνόλου των παράκτιων υγρότοπων.

Τα θαλάσσια οικοσυστήµατα θα επηρεαστούν και αυτά από τις αλλαγές στη θερµοκρασία και

στα θαλάσσια ρεύµατα. Αυτές µπορεί να έχουν τεράστιες επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή και

τους τόπους αλιείας.

31

Οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία

Η απώλεια των ανθρώπινων ζωών είναι δεδοµένη σε καταστροφικά καιρικά φαινόµενα,

όπως οι τυφώνες και οι πληµµύρες.

Σύµφωνα µε τη Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας, η αύξηση της θερµοκρασίας µπορεί να

προκαλέσει την ένταση και την εξάπλωση της ελονοσίας, του δάγγειου πυρετού, του κίτρινου

πυρετού και άλλων τροπικών ασθενειών σε εκατοµµύρια ανθρώπων που σήµερα δεν

κινδυνεύουν.

Η αύξηση της συχνότητας εµφάνισης κυµάτων καύσωνα αναµένεται να συµβάλει στην

αύξηση τόσο των ασθενειών όσο και της θνησιµότητας. Η περίπτωση του καύσωνα που έπληξε

την Αθήνα το καλοκαίρι του 1993 αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα ευαισθησίας των

πληθυσµών σε παρόµοιες καταστάσεις: ο συνδυασµός της ρύπανσης και των υψηλών

θερµοκρασιών οδήγησαν περισσότερα από 1000 άτοµα στα νοσοκοµεία .

Η έλλειψη πόσιµου νερού και οι αυξηµένες συγκεντρώσεις ρύπων, σε συνδυασµό µε την

αυξηµένη θερµοκρασία, αυξάνουν τον κίνδυνο εµφάνισης χολέρας, σαλµονέλας και

δυσεντερίας. Το πρόβληµα ενδέχεται να επιδεινωθεί από τις ζηµιές που θα προκληθούν στα

συστήµατα αποστράγγισης και αποχέτευσης από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας

(Attard,1996)

Οι επιπτώσεις στην οικονοµία

Αλάτωση του υδροφόρου ορίζοντα όλων των περιοχών που θα πληµµυρίσουν είναι η πρώτη

οικονοµική συνέπεια της αύξησης της στάθµης της θάλασσας.

Τα αντισταθµιστικά µέτρα (φράγµατα-επιχωµατώσεις) απέναντι στην άνοδο της στάθµης

της θάλασσας, εκτιµάται ότι θα στοιχίσουν για το σύνολο των κατοίκων του πλανήτη ένα

ποσό αρκετών εκατοµµυρίων δολαρίων. Τα αντισταθµιστικά µέτρα, που συνίστανται βασικά

στη δηµιουργία ενός συστήµατος αναδιανοµής του νερού, θα κόστιζαν αρκετά τρισεκατοµµύρια

δολάρια.

32

Μερικές βιοµηχανίες (π.χ. εµφιάλωσης νερού) µπορεί να αυξήσουν τα κέρδη τους, ενώ άλλες

(π.χ. µεταποίησης τροφίµων ) θα ζηµιωθούν.

Αν αυξηθεί η συχνότητα εµφάνισης ξηρασιών και η εξάτµιση του νερού και παράλληλα

µειωθεί το σύνολο των βροχοπτώσεων, η παροχή υδροηλεκτρικής ενέργειας αναµένεται να

µειωθεί σηµαντικά. Αυτός ο κίνδυνος αναγνωρίστηκε ήδη στην Ελλάδα, όπου σχετική µελέτη

απέδειξε ότι αυξάνεται σηµαντικά η πιθανότητα να µην είναι δυνατό να παραχθεί η

προβλεφθείσα ενέργεια από τους υδροηλεκτρικούς σταθµούς (Μimikou ,1991).

Οι ζηµιές από καταστροφικά καιρικά φαινόµενα έφτασαν τα 162 δισεκατοµµύρια δολάρια την

περίοδο 1990-1995. Το ποσό αυτό είναι τρεις φορές µεγαλύτερο από το κόστος των αντίστοιχων

ζηµιών σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1980. Σύµφωνα µε µία έρευνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης,

το κόστος των αναµενόµενων κλιµατικών αλλαγών µέσα στις ερχόµενες δεκαετίες αναµένεται

να ξεπεράσει τα 900 τρισεκατοµµύρια δολάρια, ποσό που ισοδυναµεί µε 45 φορές το

ακαθάριστο εισόδηµα ολόκληρης της Γης!

Στις παράκτιες περιοχές βρίσκονται εγκατεστηµένοι πυρηνικοί αντιδραστήρες και

θερµοηλεκτρικοί σταθµοί παραγωγής ενέργειας καθώς επίσης λειτουργούν πλήθος µεγάλων

βιοµηχανιών • οι µονάδες αυτές διατρέχουν κίνδυνο από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας.

Στο εσωτερικό του Θερµαϊκού κόλπου, πολλές περιοχές που βρίσκονται στο επίπεδο της

στάθµης της θάλασσας, όπως η διαρκώς αναπτυσσόµενη βιοµηχανική περιοχή της Σίνδου και το

αεροδρόµιο της Μίκρας, θα αντιµετωπίσουν σοβαρότατα προβλήµατα (Georgas and

Perissoratis, 1992).

Πλήγµα σοβαρό θα δεχτεί και η τουριστική βιοµηχανία, αφού παράκτιες περιοχές

κινδυνεύουν να χάσουν τις παραλίες τους. Στη Κρήτη, για παράδειγµα, µια άνοδος της στάθµης

της θάλασσας κατά 50% εκατοστά θα απέφερε απώλεια του µισού πλάτους των υπαρχουσών

παραλιών τουριστικού ενδιαφέροντος.

Το πρόβληµα των περιβαλλοντικών προσφύγων ενδέχεται να αποτελέσει στο µέλλον ένα από

τα σηµαντικότερα προβλήµατα του πλανήτη, καθώς εκατοµµύρια ανθρώπων θα αναγκάζονται

να εγκαταλείψουν τη γη τους εξαιτίας της διάβρωσης των ακτών, των πληµµύρων που θα

παρατηρηθούν στις παράκτιες περιοχές και της καταστροφής της γεωργικής παραγωγής

33

ΣΤ. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

ΤΟΥ ¨ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ" Μέχρι στιγµής, η ανθρωπότητα έχει αντιδράσει µε τρεις τρόπους στην απειλούµενη

προοπτική της παγκόσµιας θέρµανσης:

Α) µε την αντίληψη "βλέποντας και κάνοντας"

Β) µε την προετοιµασία για "προσαρµογή"

Γ) µε την προετοιµασία αποτροπής του φαινοµένου.

Η στρατηγική "βλέποντας και κάνοντας" ξεκινά από την ενδόµυχη δυσπιστία ως προς

την ορθότητα των προβλέψεων για την κατεύθυνση του φαινοµένου. Οι ασθενείς και

παροδικές τάσεις µείωσης της παγκόσµιας θερµοκρασίας, που είχαν παρατηρηθεί κατά τις

προηγούµενες δεκαετίες, επέτειναν τη σύγχυση. Μετά όµως την "πανηγυρική " επιβεβαίωση του

φαινοµένου από τη ΝΑΣΑ, την Άνοιξη του 1988, η οποιαδήποτε εµµονή στη στρατηγική αυτή

βασίζεται πλέον στη µεσαιωνική υπόθεση "natura not facit salta" (η φύση δεν κάνει άλµατα) και

κατά συνέπεια οι επιπτώσεις του φαινοµένου θα είναι βαθµιαίες, ώστε να υπάρχει καιρός να

αντιδράσουµε. Οι καταστροφικές συνέπειες του "φαινοµένου του θερµοκηπίου" θα φανούν

σχετικά καθυστερηµένα, αλλά απότοµα και ενδεχοµένως αναντίστρεπτα.

Η παραπάνω στρατηγική υπαγορεύεται κυρίως από συντηρητικά και οικονοµικά συµφέροντα

που θίγονται από τη λήψη µέτρων αντιµετώπισης.

Η στρατηγική της προετοιµασίας για προσαρµογή ξεκινά από την αντίληψη ότι

πρακτικά είναι αδύνατο να ληφθούν όλα εκείνα τα µέτρα που αποτρέπουν την έλευση του

φαινοµένου και των συνεπειών του. Πράγµατι, µία κατά 70% µείωση των καύσεων στα επόµενα

χρόνια δεν είναι και τόσο εύκολη ιστορία. Κατά συνέπεια προτείνεται:

για την προσαρµογή στη µετακίνηση των ζωνών βροχοπτώσεων θα πρέπει να

εγκατασταθεί ένα σύστηµα επαναδιανοµής του νερού προς τις ζώνες που θα εµφανίζουν

απώλειες σε βροχοπτώσεις

αποθαρρύνεται η εγκατάσταση δραστηριοτήτων στις υπό ξηρασία περιοχές

δηµιουργία φραγµάτων και επιχωµατώσεων που θα αντισταθµίζουν τη χρόνο µε το

χρόνο άνοδο της στάθµης της θάλασσας.

34

∆ηµιουργία ειδικών βιότοπων, όπου θα συγκεντρωθούν και θα προστατευθούν τα

κνδυνεύοντα είδη φυτών και ζώων.

Η τακτική της προσαρµογής δεν λαµβάνει υπόψη την προοπτική της απότοµης αλλαγής των

συνθηκών και της παραγωγής βίαιων καιρικών φαινοµένων. Επιπλέον, σε καµία περίπτωση

δεν µπορεί να ονοµαστεί ''προσαρµογή" η εικόνα ενός κόσµου ξηρού και ερηµωµένου, που

τον διασχίζουν εκατοµµύρια χιλιόµετρα αρδευτικά δίκτυα, ενός κόσµου "κάτω από τη

θάλασσα", µε τεχνητούς βιότοπους και µε πόλεις όπου οι άνθρωποι θα ζουν µέσα σε

κλιµατιζόµενα κλουβιά.

Η στρατηγική της αποτροπής του φαινοµένου βασίζεται στη λήψη µέτρων που θα

µειώσουν τη συσσώρευση των αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, στοχεύοντας στη

διατήρηση των υπαρχουσών κλιµατικών συνθηκών του πλανήτη.

Συγκεκριµένα περιλαµβάνει µεσοπρόθεσµες παρεµβάσεις :

α)στις διαδικασίες από όπου προκύπτουν εκποµπές αερίων θερµοκηπίου

Για τη σταθεροποίηση των σηµερινών συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην

ατµόσφαιρα είναι αναγκαίο να περικοπούν οι συνολικές εκποµπές κατά 50-80% , να

επιστρέψουµε, δηλαδή, πίσω στο επίπεδο της δεκαετίας του '50. Μια ρεαλιστική

στρατηγική θα ξεκινούσε από τη περικοπή των εκποµπών από τους ανεπτυγµένους λαούς

που ευθύνονται για το 70% αυτών.

Εικόνα 11:Παγκόσµια παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας

35

Από πολλούς έχει προταθεί, για µια µεταβατική φάση, η υποκατάσταση του κάρβουνου

από φυσικό αέριο, το οποίο για το ίδιο θερµικό περιεχόµενο εκπέµπει το 57 % του

διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα από ότι το κάρβουνο.

Η χρήση βιοµάζας µε τη µορφή ξύλου καθώς και του µεθανίου από τις χωµατερές είναι

δυνατόν να υποκαταστήσει τα συµβατικά καύσιµα των ηλεκτροπαραγωγικών σταθµών ή

των αυτοκινήτων.

Εξοικονόµηση ενέργειας µε την βελτίωση της απόδοσης των µηχανών εσωτερικής

καύσης και των ηλεκτρικών συσκευών. Προχωρά η εφαρµογή των νέων κινητήρων

αυτοκινήτων και αεροτουρµπινών ηλεκτροπαραγωγής µε αποδόσεις 40-50 %

µεγαλύτερες από τις µέχρι πρότινος. Παράλληλα, νέες βελτιώσεις στους

ηλεκτροκινητήρες, τα ηλεκτρικά ψυγεία και τους ηλεκτρικούς λαµπτήρες τείνουν να

µειώσουν την κατανάλωση ρεύµατος από 40 % έως 70%).

Εξοικονόµηση ενέργειας µέσω της θερµοµόνωσης και της ανακύκλωσης.

Η χρήση εναλλακτικών µορφών ενέργειας ( π.χ. αιολική, ηλιακή )

Η υιοθέτηση νέων ήπιων τεχνολογιών

Είναι φανερό ότι τα δυνατά µέτρα εξοικονόµησης ενέργειας και αλλαγών στα καύσιµα

είναι εφαρµόσιµα κατά το µεγαλύτερο µέρος τους, δεδοµένου ότι συνδυάζουν την

οικονοµική αποδοτικότητα µε τη προστασία του περιβάλλοντος.

Είναι λοιπόν δυνατόν να οδηγηθεί η ανθρωπότητα κατά την επόµενη εικοσαετία σε µια

ελαφριά µείωση των εκποµπών (<20 %), χωρίς να θιγεί η ανάπτυξη.

β)στην αύξηση της απορροφητικότητας των οικοσυστηµάτων

Αύξηση του παγκόσµιου ρυθµού αναδάσωσης .

∆ιατήρηση των υπαρχόντων τροπικών δασών.

∆ηµιουργία δασών πολλαπλών χρήσεων και ιδιαίτερα δασών αναπαραγωγής των

οποίων το προϊόν θα µπορεί να υποκαθιστά µεγάλο µέρος των ορυκτών καυσίµων.

36

γ) τις αναγκαίες οικονοµικές και πολιτικές ανακατατάξεις.

Ως κεντρικό εργαλείο οικονοµικής πολιτικής για την αντιµετώπιση του φαινοµένου

προτείνεται ένας "φόρος άνθρακα" . Ένας τέτοιος φόρος θα µπορούσε να αποδώσει

πολλά δισεκατοµµύρια δολάρια το χρόνο, ποσό ικανό για να χρηµατοδοτήσει

µια παγκόσµια στρατηγική περιορισµού των εκποµπών.

Η προσφορότερη πολιτική θα ήταν ίσως η δωρεάν παροχή βασικών προϊόντων

τεχνολογικής καινοτοµίας ή χρηµατοδότηση έργων αποτροπής του φαινοµένου του

θερµοκηπίου. Παράδειγµα αποτελεί η δωρεάν εγκατάσταση ηλιακών ή αιολικών

πάρκων στο Τρίτο Κόσµο και η χρηµατοδότηση προγραµµάτων αναδάσωσης και

δηµιουργίας δασών αναπαραγωγής.

Έλεγχος του υπερπληθυσµού των Χωρών του Τρίτου Κόσµου, γιατί διαφορετικά όλα τα

τεχνολογικά σενάρια αποτροπής του φαινοµένου τείνουν να ανατραπούν.

37

Ζ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ;

1.Εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου στην Ελλάδα

Οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου στην Ελλάδα αυξήθηκαν την περίοδο 1990-1998

κατά 18%. Συγκεκριµένα, από 105 εκατοµµύρια. τόνους το 1990, έφτασαν τα 124,3

εκατοµµύρια τόνους το 1998, τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν επίσηµα στοιχεία.

Παρόλο που η Ελλάδα είχε διεκδικήσει το "δικαίωµα" αύξησης των εκποµπών της κατά 25 %

µέχρι το 2010, οι σηµερινές προβλέψεις µιλάνε για αύξηση της τάξης του 50% .

Η σηµαντικότερη πηγή όλων των αερίων του θερµοκηπίου για την Ελλάδα είναι ο ενεργειακός

τοµέας. Οι εκποµπές του ενεργειακού τοµέα προέρχονται από τη χρήση των ορυκτών καυσίµων,

δηλαδή του λιγνίτη, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Παρόλο που η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα προικισµένη σε δυναµικό παραγωγής ενέργειας από

ανανεώσιµες πηγές (από τον άνεµο και τον ήλιο), το δυναµικό αυτό παραµένει

ανεκµετάλλευτο. Απουσιάζει µια ουσιαστική πολιτική προώθησης των ανανεώσιµων πηγών και

της εξοικονόµησης ενέργειας.

2.Κλιµατικές αλλαγές στην Ελλάδα "Έχουν έρθει τα πάνω κάτω στο κλίµα της Ελλάδας. Άλλαξαν οι εποχές……

Μπερδεύτηκε ο καιρός και η φύση….." ακούγεται πια µόνιµη επωδός.

Οι µοναδικές αξιόπιστες καταγραφές θερµοκρασία ς που καλύπτουν µια µακρά περίοδο για την

Ελλάδα (1890 έως σήµερα), έχουν πραγµατοποιηθεί από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

(ΕΑΑ). Σύµφωνα µε αυτές:

το διάστηµα 1890-2000 παρατηρείται στατιστικώς σηµαντική αυξητική τάση στην Αθήνα

της τάξης των 0,05 βαθµών Κελσίου ανά δεκαετία, µε αξιοσηµείωτες τις ιδιαίτερα υψηλές

τιµές των τριών τελευταίων ετών της περιόδου, οι οποίες καθορίζονται από ιδιαίτερα θερµά

καλοκαίρια, µε το 1999 να αποτελεί το θερµότερο έτος του 20ου αιώνα για την Αθήνα.

Αντιθέτως, οι ετήσιες θερµοκρασίες στη Θεσσαλονίκη για το

38

διάστηµα 1930-2000 παρουσιάζουν διαφορετική συµπεριφορά και µάλιστα εµφανίζουν

πτωτική τάση.

Τον Σεπτέµβριο του 2002 στο συνέδριο της Μετεωρολογίας-Κλιµατολογίας και Φυσικής της

Ατµόσφαιρας, σύµφωνα µε την εργασία των Χ.Φείδα , Τ. Μακρογιάννη και Ε. Μπόρα-Σέντα,

όπου αναλύθηκαν οι χρονοσειρές θερµοκρασίας από 1955-2000, η Ελλάδα ως σύνολο δεν

παρουσιάζει σαφή τάση θέρµανσης ή ψύξης για τις ετήσιες τιµές της περιόδου.

Αντίθετα µάλιστα, ο χειµώνας εµφανίζει σηµαντική τάση ψύξης για την ίδια περίοδο, ενώ για το

καλοκαίρι διακρίνεται µια τάση θέρµανσης αλλά όχι στατιστικώς σηµαντική.

Τα αποτελέσµατα αυτά, καθώς δεν αναφέρονται σε µια µεγάλη χρονική περίοδο, δεν θα

βοηθούσαν στην εξαγωγή συµπερασµάτων, αν δεν γινόταν η σύγκριση µε τις αντίστοιχες τάσεις

που παρουσιάζει συνολικά το βόρειο ηµισφαίριο και οι οποίες είναι σηµαντικά αυξητικές..

Και η σύγκριση αυτή υποδεικνύει ότι συνολικά η Ελλάδα δεν παρακολούθησε, τουλάχιστον

για το δεύτερο ήµισυ του 20υ αιώνα, τη σηµαντική τάση θέρµανσης του βόρειου

ηµισφαιρίου.

Παρ' όλα αυτά φαίνεται ότι από το 1980 και µετά η Ελλάδα αρχίζει σταδιακά να συµβαδίζει µε

τις παγκόσµιες τάσεις, εισερχόµενη σε µια περίοδο θέρµανσης. Χαρακτηριστικά είναι τα

τελευταία 3 έτη του 20ου αιώνα που χαρακτηρίζονται ως τα πιο θερµά, µε ιδιαίτερα θερµά

καλοκαίρια.

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα οι βροχοπτώσεις στη Βόρεια Ευρώπη αυξήθηκαν κατά

10-50% και στη Μεσόγειο µειώθηκαν από 5-20%. Στην Ελλάδα, οι καταγραφές του ΕΑΑ για

την περίοδο 1960-1990 έδειξαν ότι υπάρχει σαφής πτωτική τάση των βροχοπτώσεων στη Αθήνα

και στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας και εν γένει στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Η συχνότητα εµφάνισης ακραίων καιρικών φαινοµένων δεν είναι µεγάλη και έτσι δεν

µπορούν οι επιστήµονες να εντοπίσουν καµία τάση αυξητική. Οτιδήποτε έχει συµβεί φαίνεται

προς το παρόν ότι εµπίπτει στη φυσική µεταβλητότητα του κλίµατος.

Όµως, δεν µπορούµε να εφησυχάσουµε θεωρώντας ότι η χώρα µας δεν επηρεάζεται

από καµιά κλιµατική αλλαγή. Η Ελλάδα, αν και διαφοροποιείται από τις τάσεις θέρµανσης

σε παγκόσµιο επίπεδο, βρίσκεται γεωγραφικά σε µια µεθοριακή περιοχή µεταξύ δύο

κλιµατικών ζωνών, της εύκρατης και της υποτροπικής.

39

Αυτό σηµαίνει ότι οποιαδήποτε κλιµατική αλλαγή µπορεί πολύ εύκολα να τη µεταθέσει

βαθύτερα στη µία ή στην άλλη. Και στις δύο περιπτώσεις θα υπάρξουν σηµαντικές

µεταβολές που θα επηρεάσουν το φυσικό περιβάλλον, την οικονοµική αλλά και την

κοινωνική ζωή του τόπου.

3. Ακραία καιρικά φαινόµενα στην Ελλάδα "Ξεφυλλίζοντας" τα µηνιαία δελτία µετεωρολογικών παραµέτρων για την χώρα µας (που

εκδίδει το Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιµης Ανάπτυξης του Εθνικού

Αστεροσκοπείου Αθηνών και συντάσσουν και επιµελούνται οι ερευνητές κ. Κ. Λαγουβάρδος

και η κ. Β. Κοτρώνη) των δύο τελευταίων ετών (2001-2002) δεν µπορούµε να µην σχολιάσουµε

το γεγονός ότι και οι δύο χρονιές "σηµαδεύτηκαν από την εκδήλωση έντονων καιρικών

φαινοµένων.

Μάρτιος 2001 : Ο θερµότερος των τελευταίων 105 ετών.

Οκτώβριος 2001 : Ο ξηρότερος των τελευταίων 105 ετών.

∆εκέµβριος 2001 : Πολύ χαµηλές θερµοκρασίες και εξαιρετικά αυξηµένη

βροχόπτωση

Ιούνιος -Ιούλιος 2002 : Ένταση και διάρκεια καιρικών φαινοµένων µε

χαρακτηριστικά φθινοπωρινού συστήµατος

Σεπτέµβριος 2002 : Πολύ βροχερός µήνας (ύψος βροχής 218 χιλιοστά).

.

40

Η. ∆ιασκέψεις για τις κλιµατικές αλλαγές

1992 ∆ιάσκεψη για τη Γη στο Ρίο : ∆ιάσκεψη για την βιοποικιλότητα, την ερήµωση

και το κλίµα

1997 ∆ιάσκεψη στο Κιότο : Κατέληξε στον καθορισµό του Πρωτόκολλου,

σύµφωνα µε το οποίο οι βιοµηχανικά

ανεπτυγµένες χώρες δεσµεύονταν να µειώσουν τις

εκποµπές 6 " αερίων του θερµοκηπίου " την

περίοδο 2008-2012, σε ποσοστό 5,2% σε σχέση µε

τα επίπεδα του 1990.

2002 Γιοχάνεσµπουργκ :Το πρωτόκολλο του Κιότο πήρε νέα ώθηση όταν η

Ρωσία ανακοίνωσε ότι θα το επικυρώσει. Για να

τεθεί σε εφαρµογή το πρωτόκολλο του Κιότο έπρεπε

να το υπογράψουν χώρες που είναι υπεύθυνες

συνολικά για το 55 % των εκποµπών των "αερίων

του θερµοκηπίου". Επειδή οι Η.Π.Α.- ο µεγαλύτερος

"µεγαλοπαραγωγός" των αερίων αυτών- δεν

υπέγραφαν, το ποσοστό ήταν δύσκολο να

επιτευχθεί. Με την επικύρωση της Ρωσίας όµως

επιτυγχάνεται., και το πρωτόκολλο αποκτά ισχύ

διεθνούς δικαίου.

Η ανάπτυξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας εµφανίζει πολύ γρήγορους ρυθµούς. Η

εµµονή της κυβέρνησης Μπους και του λόµπι του πετρελαίου στην εξάρτηση από τα

ορυκτά καύσιµα µοιάζει περισσότερο µε απελπισµένη προσπάθεια των κεκτηµένων

41

ΒΒΒ''' ΜΜΜΕΕΕΡΡΡΟΟΟΣΣΣ

∆∆∆ΡΡΡΑΑΑΣΣΣΤΤΤΗΗΗΡΡΡΙΙΙΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΕΕΕΣΣΣ ΤΤΤΗΗΗΣΣΣ

ΠΠΠΕΕΕΡΡΡΙΙΙΒΒΒΑΑΑΛΛΛΛΛΛΟΟΟΝΝΝΤΤΤΙΙΙΚΚΚΗΗΗΣΣΣ ΟΟΟΜΜΜΑΑΑ∆∆∆ΑΑΑΣΣΣ

42

Α . ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ 3Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΠΕ ΣΤΥΛΙ∆ΑΣ-ΥΠΑΤΗΣ

Η περιβαλλοντική οµάδα του Γυµνασίου του Καρπενησίου συµµετείχε το Νοέµβριο του

2002 στο ηµερήσιο πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο Κέντρο Περιβαλλοντικής

Εκπαίδευσης Στυλίδας-Υπάτης που τιτλοφορείται: ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ…ΦΥΣΙΚΕΣ

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ.

Το πρόγραµµα εξέταζε τη σχέση των καταστροφών µε άλλα φαινόµενα που έχουν τελικά σχέση

µε ανθρώπινες δραστηριότητες όπως : Φαινόµενο Θερµοκηπίου, Αλλαγή κλίµατος, Ακραία

καιρικά φαινόµενα, Παρεµβάσεις στο περιβάλλον, το Πρόβληµα της ενέργειας κ.λ.π

1.Οι στόχοι του προγράµµατος ήταν:

Να προσεγγίσουν βιωµατικά το θέµα.

Να εξασκηθούν στην οµαδική εργασία, στη συλλογή πληροφοριών και να αναπτύξουν πνεύµα

συνεργασίας.

Να αντιληφθούν την αναγκαιότητα της προστασία της φύσης για τη συνέχιση της ζωής.

Να διαπιστώσουν ανθρώπινες παρεµβάσεις και τα αποτελέσµατά τους.

Να µάθουν να χρησιµοποιούν όλες τις αισθήσεις τους προκειµένου να µπορούν να

περιγράψουν το χώρο.

Να εξερευνήσουν, να συσχετίσουν και να κατανοήσουν κάποιες από τις λειτουργίες της

φύσης.

Η επίτευξη των στόχων πραγµατοποιήθηκε µε:

Με παρουσίαση του γνωστικού µέρους χρησιµοποιώντας σύγχρονη τεχνολογία.

Με προβληµατισµούς, συζητήσεις και επεξηγήσεις πάνω στο θέµα του προγράµµατος.

Με χρήση χαρτών, αεροφωτογραφιών.

Με συµπλήρωση φύλλων εργασίας.

Με επίσκεψη και δραστηριότητες στο πεδίο κάτω από την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών του

κέντρου : Β. Μαρκατσέλη, Α. Κρανιώτη, Γιώργο Χάψα, Χ. Χονδραλή.

43

Με καταγραφή και παρουσίαση στη συνέχεια από τους ίδιους τους µαθητές των

δραστηριοτήτων, εντυπώσεων και συµπερασµάτων τους.

2. Στάδια υλοποίησης του προγράµµατος

Αφιξη της µαθητικής οµάδας στις εγκαταστάσεις του κέντρου στη Στυλίδα.

Φωτογραφία 1

Υποδοχή και ξενάγηση στους χώρους του (φωτ.1)

Οι µαθητές ενηµερώθηκαν για τη γεωγραφική θέση του Κ.Π.Ε. και της περιοχής διεξαγωγής

του προγράµµατος µε την βοήθεια χαρτών σε διαφάνειες και slides .

Παρουσίαση του γνωστικού µέρους µε χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Οι εκπαιδευτικοί του προγράµµατος εξοικείωσαν τους µαθητές µε βασικούς

περιβαλλοντικούς όρους όπως: περιβάλλον, ποτάµι, κλίµα, καιρός, βιοποικιλότητα,

οικοσύστηµα, ερηµοποίηση, ακραίο καιρικό φαινόµενο κ.λ.π.

Επίσης µε τη βοήθεια video-προβολών παρουσιάστηκε στους µαθητές ο µηχανισµός του

φαινοµένου του Θερµοκηπίου, τα αίτια που το προκαλούν, οι επιπτώσεις που αναµένονται από

την υπερθέρµανση του πλανήτη στα οικοσυστήµατα και στο κλίµα της Γης, τα προτεινόµενα

µέτρα για την αντιµετώπισή του καθώς επίσης και το πρόβληµα της ενεργειακής κατανάλωσης

(φωτ.2,φωτ.3)

Οι µαθητές είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν επίσης ταινία που παρουσίαζε ένα

σύνολο ακραίων καιρικών φαινοµένων που συνέβησαν στη Ελλάδα αλλά και παγκοσµίως.

44

Τέλος, πραγµατοποιήθηκε ενηµέρωση των µαθητών σχετικά µε το 5ο πρόγραµµα της

µετεωρολογικής εκπαίδευσης, µαθαίνοντας έτσι για τις µετεωρολογικές µετρήσεις που

λαµβάνονται καθηµερινά από τους δύο µετεωρολογικούς σταθµούς της Στυλίδας.

Ακολούθησε ξενάγηση-συζήτηση σχετικά µε διάφορα οικολογικά θέµατα που είχε

παρουσιάσει το ΚΠΕ στη µορφή poster (φυσικές καταστροφές-πληµµύρες, χάρτες υγρότοπων )

Φωτογραφία 2: Παρουσίαση του "φαινοµένου θερµοκηπίου" στους µαθητές της οµάδας

Φωτογραφία 3: Παρουσίαση του "φαινοµένου θερµοκηπίου" µε σύγχρονη τεχνολογία

Στη συνέχεια έγινε χωρισµός των µαθητών σε οµάδες και εφοδιασµός τους µε καρτελάκια που

απεικονίζουν το όνοµα της οµάδας τους.

45

Στις 11:30 π.µ. η περιβαλλοντική οµάδα και οι εκπαιδευτικοί του ΚΠΕ Στυλίδας

Φωτογραφία 4 : Πορεία της οµάδας

επιβιβάστηκαν στα λεωφορεία και αναχώρησαν για την εργασία πεδίου. Για την πρόσβαση στο

οικοσύστηµα µελέτης απαιτήθηκε πεζοπορία 15 λεπτών (φωτ.4).

Το πεδίο εργασίας αποτελούσε η λοφώδης περιοχή Β.∆. της Στυλίδας (εικόνα 5) από

όπου διέρχεται ο χείµαρρος Κοκκινοσαράς, που προκάλεσε τις σοβαρές πληµµύρες και

καταστροφές στην πόλη, στις 23/11/1998.

Φωτογραφία 5: Περιοχή επίσκεψης της οµάδας

46

Πρόκειται για ένα φρυγανικό οικοσύστηµα σηµαντικά υποβαθµισµένο από τις συχνές

πυρκαγιές και την υπερβόσκηση, µε έντονα τα σηµάδια της διάβρωσης του εδάφους .

Οι υπεύθυνοι του Κέντρου βοήθησαν τους µαθητές, µέσα από τις παρατηρήσεις τους και τις

απορίες τους για το συγκεκριµένο οικοσύστηµα, να:

Φωτογραφία 5 : Παρατήρηση και συζήτηση α) διακρίνουν τον τύπο του οικοσυστήµατος (π.χ. δασικό, µακκίας βλάστησης,θαµνώδες-

φρυγανικό κ.λ.π)

β) παρατηρήσουν τον τύπο της βλάστησης και να γνωρίσουν τη χλωρίδα που την αποτελεί.

γ) καταγράψουν το είδος και το µέγεθος των ανθρώπινων παρεµβάσεων σε αυτό π.χ

πυρκαγιές, αποδάσωση, υπερβόσκηση, φράξιµο της κοίτης του χειµάρρου

δ) ανακαλύψουν και να αναλύσουν τα προβλήµατα που προκύπτουν από αυτή την ανθρώπινη

παρέµβαση και κάθε ανάλογη.

Φωτογραφία 6: Τα

όρια της ανθρώπινης

παρέµβασης

47

ε)διαπιστώσουν το µέγεθος της καταστροφής που προκάλεσε η πληµµύρα στην πόλη της

Στυλίδας, ως συνέπεια της υποβάθµισης του οικοσυστήµατος του χειµάρρου και

µετατροπής της κοίτης του σε οικόπεδα (ανέγερση σχολείου και Κέντρου Υγείας).

Έτσι, ήταν σε θέση να αξιολογήσουν τα µέτρα που ελήφθησαν για την αποφυγή

παρόµοιων καταστροφών στο µέλλον. Στη συγκεκριµένη περιοχή δηµιουργήθηκαν

µικρά φράγµατα ορεινής υδρονοµίας, για κατακράτηση φερτών υλών και µείωσης ορµής

νερού.

στ) προτείνουν λύσεις αναβάθµισης της περιοχής, π.χ αναδάσωση, ορθολογική διευθέτηση

του χειµάρρου κ.α.

ζ ) Συγκρίνοντας το µελετούµενο οικοσύστηµα µε τα οικοσυστήµατα της περιοχής που ζουν,

να διαπιστώσουν την τεράστια σηµασία τους, να κατανοήσουν την ανάγκη διαφύλαξής τους

από την αλόγιστη παρέµβαση, όπως πυρκαγιές, υπερβόσκηση, αποδάσωση, ρύπανση,

άναρχη δόµηση και µπαζώµατα χειµάρρων, που θα οδηγούσαν στο µέλλον σε φαινόµενα

πληµµύρων, διάβρωσης και ερηµοποίησης .

Μετά την επιστροφή στην Στυλίδα η οµάδα ξεναγήθηκε σε έναν από τους δύο

µετεωρολογικούς σταθµούς της πόλης, που βρίσκεται εγκατεστηµένος στην οροφή του

1ου ∆ηµοτικού Σχολείου (Εικόνες 7, 8, 9 ). Έτσι δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσουµε τα

µέρη από τα οποία αποτελείται ένας µετεωρολογικός σταθµός.

Περιλαµβάνει βροχόµετρο (µέτρηση ύψους βροχής /5 λεπτά/24 ώρες),ανεµόµετρο (µέτρηση

ταχύτητας και διεύθυνσης ανέµου, ειδικούς ανιχνευτές θερµοκρασίας (µέγιστης-ελάχιστης-

µέσης /1ώρα), ειδικούς ανιχνευτές υγρασίας και όργανο καταγραφής διαστηµάτων βροχής.

Φωτογραφία 7: Τι είναι µετεωρολογικός σταθµός

48

Αργότερα στο Περιβαλλοντικό Κέντρο, οι οµάδες ελέγχουν την ορθότητα των σηµειώσεων

τους στα φύλλα εργασίας και συµπλήρωσαν το έντυπο αξιολόγησης του Προγράµµατος.

Φωτογραφία 8 : Πως λειτουργεί Φωτογραφία 9: Μετρήσεις ανέµου, υγρασίας

Φωτογραφία 10 : Πως λειτουργεί το βροχόµετρο

49

…..Όσα είδαµε εκεί µας έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση και προκάλεσαν τον θαυµασµό όλων µας, πλουτίζοντας έτσι

τις γνώσεις µας.

….Η επίσκεψη αυτή αποδείχτηκε για µας πολύ ενδιαφέρουσα και επιµορφωτική.

…..Γενικά, αυτή η εκδροµή ήταν µια εκδροµή η οποία πρόσφερε πολλές γνώσεις στα παιδιά σχετικά µε το περιβάλλον και κατά τη γνώµη µου καλό θα ήταν τέτοιου είδους εκδροµές να γίνονται συχνότερα.

…Κατά τη γνώµη µου, από την εκδροµή αυτή αποκόµισα πολλές γνώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και τους τρόπους διατήρησής του, απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωσή µας στη Γη.

Ο λόγος, που συµµετείχα σε αυτή την εκδροµή, δεν ήταν για να χάσω σχολείο, αλλά για να µάθω περισσότερα πράγµατα για τον κόσµο που ζούµε και πώς µπορούµε να τον κάνουµε καλύτερο. Ευχαριστώ για την ευκαιρία και την βοήθεια.

...Η επίσκεψή µας στο ΚΠΕ Στυλίδας -Υπάτης ήταν εξαιρετικά ενηµερωτική. Οι υπεύθυνοι ήταν αρκετά φιλικοί και µας πρόσφεραν πολλές γνώσεις µε το πλούσιο ενηµερωτικό τους υλικό για το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Επίσης, µας έδωσαν την ευκαιρία να διατυπώσουµε τις απορίες µας και φρόντισαν να µας απαντήσουν πρόθυµα και µε απλό τρόπο.

…Από αυτή την εκδροµή έµαθα πάρα πολλά πράγµατα, τα οποία δεν γνώριζα, και ενθουσιάστηκα πολύ.

…Ευχαριστούµε τις καθηγήτριές µας, που οργάνωσαν και µας συνόδεψαν σε αυτή την εκδροµή, όπου µάθαµε τόσα πολλά για το περιβάλλον και πως ο άνθρωπος το καταστρέφει.

50

Β . ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Κάθε φορά που ανοίγουµε τον διακόπτη του ηλεκτρικού, κάθε φορά που

µαγειρεύουµε, που ανοίγουµε το ψυγείο ή την τηλεόραση καταναλώνουµε ενέργεια. Ενέργεια

που έχει παραχθεί σε κάποιο σταθµό ηλεκτροπαραγωγής ρυπαίνοντας το περιβάλλον.

Στα πλαίσια αυτών των σκέψεων, η περιβαλλοντική οµάδα έφτιαξε ένα ερωτηµατολόγιο

δραστηριοτήτων χρήσης ενέργειας στο οποίο καλείται κανείς να απαντήσει σχετικά µε την

καθηµερινή εφαρµογή τους .

Όλοι οι µαθητές της οµάδας ζήτησαν από συγγενείς, φίλους και γείτονες να απαντήσουν στο

ερωτηµατολόγιο αυτό, ώστε να αποκτήσουµε µία ενδεικτική εικόνα του τρόπου χρήσης της

ενέργειας από τους κατοίκους του Καρπενησίου.

Το πλήθος των ερωτηθέντων ανέρχεται στους 38 και είναι στο σύνολό τους ενήλικοι.

1 . ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ : ΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩ ΤΗΝ

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

1.Όταν έχω χρόνο περπατώ ή πηγαίνω µε το ποδήλατο

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

2. Σβήνω την κουζίνα και το θερµοσίφωνα όταν δεν τα χρειάζοµαι

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

3. Κλείνω τη βρύση όταν κάνω σαπουνάδα στη µπανιέρα

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

4. Αφήνω τη βρύση ανοιχτή όταν βουρτσίζω τα δόντια µου

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

8 1615

33 5 0

625 7

10 21 8

51

5. Κλείνω τα φώτα του σπιτιού που δεν χρειάζονται άµεσα

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

6. Όταν είναι ενεργοποιηµένη η κεντρική θέρµανση αφήνω τα παράθυρα ανοικτά

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

7. Η τηλεόραση, το στερεοφωνικό κ.λ.π δεν κλείνουν ποτέ αλλά παραµένουν σε αναµονή , µέχρι την

επόµενη χρήση

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

8. Μαγειρεύω διαφορετικό φαγητό για κάθε γεύµα

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

9.Συνοµιλώ στο τηλέφωνο πολύ συχνά και για αρκετή ώρα

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

10. Γράφω πάντοτε και στις δύο πλευρές της σελίδας

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

12.Συλλέγω τα άχρηστα χαρτιά, περιοδικά, τα γυάλινα µπουκάλια και αλουµινένια κουτιά

και τα στέλνω για ανακύκλωση

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

13.Αγοράζω προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον, π.χ σπρέι που δεν βλάπτουν το Οζον

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

28 5 5

1 33 4

6 26 6

22 6 10

9 22 7

20 126

5 25 8

19 11 8

52

14. ∆εν καταναλώνω άσκοπα βενζίνη

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

15. Καίω συχνά τα ξερά κλαδιά και τα ξερά φύλλα της αυλής ή του κτήµατός µου

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

16. Χρησιµοποιώ την ηλιακή ενέργεια για θέρµανση νερού

ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

17. Μου αρέσει να αγοράζω προϊόντα τα οποία πολλές φορές δεν χρειάζοµαι απαραίτητα ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

24 7 7

8 22 8

15 17 6

9 17 12

53

2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

54

55

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων έχει συνείδηση της εξοικονόµησης ενέργειας

και νερού, αλλά υπάρχει και ένα ποσοστό, µικρό σχετικά, το οποίο αδιαφορεί

ή αγνοεί το κόστος που έχει στο περιβάλλον η σπατάλη ενέργειας.

Παρατηρείται ότι ένα σηµαντικό ποσοστό των ερωτηθέντων προτιµούν τη

µετακίνηση στη πόλη µε το αυτοκίνητο (>40% συµπεριλαµβανοµένων και

αυτών που απάντησαν µερικές φορές). Όµως επίσης, ένα 40% προτιµά να

περπατήσουν ή να κινηθούν µε ποδήλατο για τις σύντοµες διαδροµές.

Είναι γνωστό ότι οι ελληνικοί δρόµοι δε διευκολύνουν τους ποδηλάτες και

τους πεζούς! Είναι αναµενόµενο, λοιπόν, να χρησιµοποιείται το αυτοκίνητο

πολύ συχνά, προκαλώντας κυκλοφοριακή συµφόρηση στο κέντρο της πόλης

µας. Αυτή η συνήθεια συµβάλλει στην αύξηση των εκπεµπόµενων αερίων του

θερµοκηπίου.

Σχετικά µε τη χρήση του τηλεφώνου, της θέρµανσης και των ηλεκτρικών

συσκευών, παρατηρείται ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων δρα

συνετά και ορθολογικά. Αυτό πιθανώς να συµβαίνει λόγω κόστους,

ενώ σχετικά µε τη διατροφή τους συµπεριφέρονται τελείως διαφορετικά, αφού

η ποικιλία του φαγητού στα γεύµατα αυξάνει την καταναλισκόµενη ενέργεια.

Αφού δεν υπάρχει Πρόγραµµα Ανακύκλωσης στην πόλη του Καρπενησίου, το

µεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων του δεν ανακυκλώνει το χαρτί, το γυαλί, το

αλουµίνιο κ.λ.π. Εποµένως, η ανακύκλωση δεν έχει γίνει προς το παρόν µία

συνειδητή καθηµερινή δραστηριότητα. Ποιος φταίει; Ο ∆ήµος…….; Η έλλειψη

ενηµέρωσης του πολίτη……;

Οσο αφορά στην καταναλωτική συµπεριφορά σε προϊόντα φιλικά στο

περιβάλλον (π.χ σπρέι που δεν βλάπτουν το Οζον, προϊόντα σε ανακυκλώσιµες

συσκευασίες, οικολογικά απορρυπαντικά κ.λ.π.), οι µισοί αδιαφορούν και οι

56

άλλοι µισοί εµφανίζονται προσεκτικοί και επιλεκτικοί στα προϊόντα που

αγοράζουν. Βέβαια, πολλά από τα οικολογικά προϊόντα δεν είναι ευρέως

γνωστά στους καταναλωτές, λόγω έλλειψης διαφήµισης, ή είναι πιο ακριβά,

καθώς επίσης µπορεί και η παραγωγή τους να είναι µικρή και τα σηµεία

πώλησή τους περιορισµένα.

Αν και το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων χρησιµοποιεί πολύ συχνά

αυτοκίνητο, παρόλ' αυτά προσπαθούν να οδηγούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να

µην την καταναλώνουν άσκοπα βενζίνη.

Αν και είναι συχνό φαινόµενο να καίνε οι αγρότες ξερά κλαδιά και χόρτα, το

µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (58%) είπαν όχι σε αυτή τη τακτική.

Υπάρχει ένα σηµαντικό ποσοστό (40%) ατόµων που απάντησε θετικά.

Η άσκοπη καύση νεκρής φυτικής ύλης αυξάνει τα αέρια του θερµοκηπίου στην

ατµόσφαιρα, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πολύ συχνή αιτία πυρκαγιάς.

Είναι γεγονός ότι οι πολίτες αυτής της χώρας δεν ενηµερώνονται επαρκώς για

τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους στο περιβάλλον ή, αν γνωρίζουν,

απλώς τις αγνοούν, συµβάλλοντας µακροπρόθεσµα στη ρύπανση του πλανήτη

µας.

Η υπερκατανάλωση ακολουθείται ως πρακτική, συνειδητά και όχι, από το 50%

περίπου των ερωτηθέντων. Είναι γνωστό ότι υπερκαταναλώνοντας αγαθά

ουσιαστικά συµβάλλουµε στην αύξηση της ενέργειας που δαπανάται για την

παραγωγή τους, άρα αυξάνονται και οι εκποµπές αέριων ρύπων στην

ατµόσφαιρα. Γι' αυτό, σκεφτείτε πριν αγοράσετε.!! Προτού ψωνίσετε,

καταγράψτε τι έχετε και τι πραγµατικά χρειάζεστε. Μην πετάτε τα

αντικείµενα που αγοράσατε κάποια δεδοµένη στιγµή και δεν χρειάζεστε

πλέον. Μπορεί να είναι χρήσιµα για κάποιον φίλο σας.

Η χρήση της ηλιακής ενέργειας, που είναι πολύ σηµαντική ως τρόπος µείωσης

εκποµπής των αερίων του θερµοκηπίου, δεν είναι διαδοµένη στο Καρπενήσι

αρκετά . Μόνο το 39 % φαίνεται να εκµεταλλεύεται συστηµατικά την ενέργεια

του ήλιου. Πιθανώς λόγω των επικρατούντων καιρικών συνθηκών;

57

4. ΕΝΑΣ Ο∆ΗΓΟΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Για κάθε κιλοβατώρα που καταναλώνουµε, πάνω από ένα κιλό διοξειδίου του

άνθρακα εκλύεται στην ατµόσφαιρα.

Εξοικονοµώντας λοιπόν ενέργεια, όχι απλώς κερδίζουµε χρήµατα, αλλά συµβάλλουµε και στην

προστασία του περιβάλλοντος.

Σε παλιές κατοικίες µπορούµε να µειώσουµε τη κατανάλωση ενέργειας µέχρι και 60%, ενώ σε

νέες κατοικίες η κατανάλωση µπορεί να µειωθεί ακόµα και σε ποσοστό 90% µε σωστό

σχεδιασµό. Πολλά από τα µέτρα αυτά κοστίζουν ελάχιστα, ενώ αποδίδουν άµεσα.

Οι δυνατότητες για εξοικονόµηση ενέργειας είναι σχεδόν απεριόριστες. Ας δούµε κάποιες απλές

συµβουλές που µπορούµε να εφαρµόσουµε όλοι µας:

Φωτισµός

Το φυσικό φως είναι αναντικατάστατο. Μην το εµποδίζετε να µπαίνει στο

εσωτερικό του κτιρίου σας. Μην ξεχνάτε να σβήνετε όσα φώτα δε σας χρειάζονται. Οι ανοιχτόχρωµοι τοίχοι φωτίζουν τους χώρους και κάνουν το τεχνητό φωτισµό

λιγότερο απαραίτητο.

Τοποθετείστε τους πάγκους εργασίας ή τα γραφεία δίπλα στα παράθυρα. Αλλάξτε τους κοινούς λαµπτήρες πυρακτώσεως µε νέους συµπαγείς λαµπτήρες

φθορισµού χαµηλής κατανάλωσης. Οι νέοι οικονοµικοί λαµπτήρες καταναλώνουν

4-5 φορές λιγότερη ενέργεια και διαρκούν 8-10 φορές περισσότερο.

Η αντικατάσταση των λαµπτήρων, σε ένα µεσαίου µεγέθους σπίτι, θα σήµαινε

3,5 τόνους λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα. Ακόµη και µε τις σηµερινές -σχετικά

υψηλές- τιµές τους συµφέρουν µακροπρόθεσµα, λόγω της οικονοµίας σε ηλεκτρικό

ρεύµα.

58

Ενέργεια από τον ήλιο

Τοποθετήστε ηλιακό θερµοσίφωνα. Πετυχαίνετε µέχρι

και 40% µείωση στο λογαριασµό του ηλεκτρικού και

εξοικονοµείτε µέχρι και 1500 κιλοβατώρες το χρόνο.

Κάθε φορά που κάνετε ένα ντους µε ζεστό νερό από τον

ήλιο, αποφεύγεται η έκλυση 3 κιλών διοξειδίου του

άνθρακα στην ατµόσφαιρα.

Σκεφτείτε σοβαρά να βάλετε ένα φωτοβολταϊκό σύστηµα

στο σπίτι σας. Τα φωτοβολταϊκά µετατρέπουν την ηλιακή

ενέργεια απ' ευθείας σε ηλεκτρική, χωρίς να ρυπαίνουν.

Θερµοµόνωση

Προσθέστε θερµοµόνωση. Ένα καλά µονωµένο σπίτι των 100 τ.µ.

έχει κέρδος 1.700 λίτρα πετρελαίου το χρόνο. Βάλτε διπλά κουφώµατα και τζάµια (ιδίως στα βόρεια ανοίγµατα). Κλείστε τις χαραµάδες.

Μονώστε το θερµοσίφωνα σας και τις σωληνώσεις τυλίγοντας τα µε

ένα στρώµα µονωτικού.

Θέρµανση

Μια θερµοκρασία γύρω στους 18-19 βαθµούς είναι αρκετή για να

νιώθουµε άνετα στο χώρο µας. Η περιττή ζέστη, όχι µόνο αποτελεί

σπατάλη αλλά µπορεί να προκαλέσει ακόµα και δυσφορία.

Μειώνοντας τη θερµοκρασία του λέβητα κατά ένα µόλις βαθµό,

εξοικονοµούµε 7% των καυσίµων.

Φροντίστε για τη συντήρηση του λέβητα-καυστήρα δύο φορές το

χρόνο. Αν η απόδοσή του δεν ξεπερνά το 70%, είναι καιρός να τον

59

αλλάξετε. Σε δύο-τρία χρόνια θα έχετε κάνει απόσβεση των εξόδων

αγοράς του από την οικονοµία στα καύσιµα.

Μη χρησιµοποιείτε άσκοπα ηλεκτρικά θερµαντικά σώµατα και

θερµοσυσσωρευτές. Καταναλώνουν διπλάσια ενέργεια.

Μη σκεπάζετε τα καλοριφέρ.

Το χειµώνα κλείνετε τα πατζούρια και τις κουρτίνες το βράδυ, για

να κρατήσετε τη ζέστη στο χώρο σας. Σε αντίθεση µε το χειµώνα,

το καλοκαίρι κρατάτε κλειστές τις εσωτερικές πόρτες.

∆ροσισµός

Το καλοκαίρι, κρατήστε τον ήλιο έξω από τα κτίρια τοποθετώντας

σκίαστρα κάθε τύπου.

Αντί για air-condition αξιοποιήστε τις δυνατότητες του φυσικού

δροσισµού. Αν παρόλ' αυτά διαθέτετε ήδη κλιµατιστικό, φροντίστε

να τοποθετήσετε ένα σύστηµα αυτοµατισµού που µπορεί να µειώσει

την κατανάλωσή σας κατά 20% περίπου.

Προτιµήστε ανεµιστήρες οροφής, που µπορούν να ρίξουν εύκολα τη

θερµοκρασία στον χώρο σας κατά 3 βαθµούς, χωρίς να καταναλώσουν

τόσο πολλή ενέργεια, όπως τα κλιµατιστικά.

Φυτέψτε φυλλοβόλα δένδρα σε αυλές, κήπους, πεζοδρόµια,

ακάλυπτους χώρους. Αφήστε αναρριχώµενα φυτά να αγκαλιάσουν

πέργκολες και τοίχους.

Προτιµάτε ανοιχτόχρωµα χρώµατα για το βάψιµο των εξωτερικών

σας τοίχων. Αποµακρύνουν τη ζέστη.

60

Ηλεκτρικές συσκευές

Όταν αγοράζετε ηλεκτρικές συσκευές προσέχετε την ενεργειακή τους

κατανάλωση. Θα εκπλαγείτε µε τις διαφορές που έχουν µεταξύ τους

οι διάφορες µάρκες. Στα ψυγεία π.χ. υπάρχει επιπλέον ειδική

σήµανση για την απόδοσή τους, που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κάνετε συχνά απόψυξη του ψυγείου σας και µην ανοίγετε άσκοπα τις

πόρτες του.

Οι 60 βαθµοί είναι αρκετοί για να καθαρίσουν τα ρούχα σας στο

πλυντήριο. Η πρόπλυση δεν είναι πάντα αναγκαία. Ο κάδος του

πλυντηρίου σας να είναι πάντα γεµάτος.

Μην αφήνετε την τηλεόραση, το στερεοφωνικό ή άλλες ηλεκτρικές

συσκευές σε κατάσταση αναµονής (stand by). Καταναλώνουν ρεύµα!

61

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

….ΜΜΜόόόνννοοο εεεγγγωωω !!! ΚΚΚαααιιι τττιιι θθθααα κκκαααττταααφφφέέέρρρωωω;;;………...

ΠΠΠίίίσσσωωω αααπππόόό τττοοο """ΕΕΕΓΓΓΩΩΩ""" κκκρρρύύύβββεεεττταααιιι τττοοο """ ΕΕΕµµµεεείίίςςς""",,, γγγιιιααατττίίί αααννν οοο κκκαααθθθέέέννναααςςς κκκάάάνννεεειιι µµµιιιααα

εεελλλάάάχχχιιισσστττηηη,,, µµµιιιααα µµµιιικκκρρρήήή πππρρροοοσσσπππάάάθθθεεειιιααα,,, τττόόότττεεε τττααα σσσυυυνννοοολλλιιικκκάάά αααππποοοτττεεελλλέέέσσσµµµααατττααα θθθααα

εεείίίννναααιιι τττεεερρράάάσσστττιιιααα κκκαααιιι θθθεεεαααµµµααατττιιικκκάάά...

ΑΑΑννν,,, λλλοοοιιιπππόόόννν,,, αααρρρχχχίίίσσσωωω ΕΕΕΓΓΓΩΩΩ κκκαααιιι µµµεεετττάάά σσσυυυνννεεεχχχίίίσσσεεειιιςςς ΕΕΕΣΣΣΥΥΥ κκκαααιιι αααρρργγγόόότττεεερρρααα

ΑΑΑΥΥΥΤΤΤΟΟΟΣΣΣ κκκαααιιι ΑΑΑΥΥΥΤΤΤΗΗΗ,,, σσστττοοο τττέέέλλλοοοςςς όόόλλλοοοιιι µµµαααζζζίίί θθθααα κκκάάάνννοοουυυµµµεεε τττοοο βββρρράάάχχχοοο χχχαααλλλίίίκκκιιι,,,

τττααα αααδδδύύύνννααατττααα δδδυυυνννααατττάάά... ΤΤΤοοο µµµόόόνννοοο ππποοουυυ χχχρρρεεειιιάάάζζζεεεττταααιιι εεείίίννναααιιι ηηη λλλήήήψψψηηη µµµιιιαααςςς

αααπππόόόφφφααασσσηηηςςς κκκαααιιι µµµίίίααα µµµιιικκκρρρήήή πππρρροοοσσσπππάάάθθθεεειιιααα...

………ΕΕΕννντττάάάξξξεεειιι!!! ΤΤΤιιι λλλεεεςςς,,, αααρρρχχχίίίζζζοοουυυµµµεεε;;;………………......

Κατερίνα Τσιούµα

Μαθήτρια Γ' Γυµνασίου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

62

1. Αλέξανδρος Γεωργόπουλος:"Γη, ένας µικρός και εύθραυστος πλανήτης" ,εκδόσεις

Gutenberg, 2001

2. Συλλογικό: Κλιµατικές αλλαγές στη Μεσόγειο Greenpeace, 1997.

3. ∆ηµήτρης Παπαϊωάννου: Πολιτικές αντιµετώπισης του "φαινοµένου του

θερµοκηπίου", 1996.

4. Συλλογικό: Κλιµατικές συνθήκες Ν. Ευρυτανίας, ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε , 1985-1995

5. Μαρία Κοκόνου:Ακραία καιρικά φαινόµενα, Περιοδικό "Περισκόπιο της

Επιστήµης", Νο 266,2002.

6. Συλλογικό: Θέµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, έκδοση Κέντρου Περιβαλλοντικής

Εκπαίδευσης Μουζακίου

7. Αλέξανδρος Γεωργόπουλος, Ελισάβετ Τσαλίκη:"Περιβαλλοντική εκπαίδευση,

Αρχές-Φιλοσοφία-Μεθοδολογία", εκδόσεις Gutenberg, 2002

8. Συλλογικό: Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Νο 22,έκδοση Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε., 2001.

9. Περιοδικό Γαιόραµα: "Εξιχνιάζοντας το µυστήριο του κλίµατος"ΝΟ30, 1999.

10. Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ'Λυκείου,2002

11. Γεωγραφία Γ' Γυµνασίου, 2002.

12. Βιολογία Γ' Γυµνασίου,2002

13. Περιοδικό «Ενέργεια», εκδόσεις ∆ήλος Επικοινωνίες.

14. Περιοδικό «Νέα Οικολογία»

15. Κρις Μπράϊτ: Αποτυπώνοντας την οικολογία της κλιµατικής αλλαγής, στο "Η

κατάσταση του πλανήτη" εκδόσεις Σαββάλας 1996.

16. Εφηµερίδες: Καθηµερινή, Βήµα, Ελευθεροτυπία