Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄...

ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΔΘΝΗΚΖ ΠΑΗΓΔΗΑ ΚΑΗ ΘΡΖΚΔΤΜΑΣΩΝ

ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΟ ΗΝΣΗΣΟΤΣΟ

Δπαγγειία Μαπξηθάθε Μαξηάλλα Γθνύβξα

Αλαζηαζία Κακπνύξε

Βηνινγία

ΣΔΣΡΑΓΗΟ ΔΡΓΑΗΩΝ

Γ΄ ΓΤΜΝΑΗΟΤ

ΒΗΟΛΟΓΗΑ



Γ΄ Κ.Π.. / ΔΠΔΑΔΚ ΗΗ / Δλέξγεηα 2.2.1 / Καηεγνξία Πξάμεσλ 2.2.1.α: «Αλακόξθσζε ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδώλ θαη ζπγγξαθή λέσλ εθπαηδεπηηθώλ παθέησλ» ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΟ ΗΝΣΗΣΟΤΣΟ

Γεκήηρηος Γ. Βιάτος, Οκόηηκνο Καζ. ηνπ Α.Π.Θ, Πξόεδξνο ηνπ Παηδαγσγ. Ηλζηηη. Πξάμε µε ηίηιν: «πγγξαθή λέσλ βηβιίσλ θαη παξαγσγή ππνζηεξηθηηθνύ εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ µε βάζε ην ΓΔΠΠ θαη ηα ΑΠ γηα ην Γπκλάζην» Δπηζηεκνληθόο Τπεύζπλνο Έξγνπ

Αληώληος . Μποκπέηζες ύκβνπινο ηνπ Παηδαγσγ. Ηλζηηηνύηνπ Αλαπιεξσηέο Δπηζηεµ. Τπεύζ. Έξγνπ

Γεώργηος Κ. Παιεός ύκβνπινο ηνπ Παηδαγσγ. Ηλζηηηνύηνπ

Ιγλάηηος Δ. Υαηδεεσζηραηίοσ Μόληκνο Πάξεδξνο ηνπ Παηδαγ. Ηλζηηη. Έξγν ζπγρξεµαηνδνηνύµελν 75% από ην Δπξσπατθό Κνηλσληθό Σακείν θαη 25% από εζληθνύο πόξνπο.

ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΔΘΝΗΚΖ ΠΑΗΓΔΗΑ ΚΑΗ ΘΡΖΚΔΤΜΑΣΩΝ ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΟ ΗΝΣΗΣΟΤΣΟ

Δπαγγειία Μαπξηθάθε

Μαξηάλλα Γθνύβξα

Αλαζηαζία Κακπνύξε

ΑΝΑΓΟΥΟ ΤΓΓΡΑΦΖ ΔΚΓΟΔΗ ΠΑΣΑΚΖ

ΒΗΟΛΟΓΗΑ



ΤΓΓΡΑΦΔΙ Δπαγγειία Μαπξηθάθε, Δπίθ. Καζεγήηξηα

ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Γπηηθήο Μαθεδνλίαο Μαξηάλλα Γθνύβξα, Βηνιόγνο Δθπαηδεπηηθόο

B/ζκηαο Δθπ/ζεο Αλαζηαζία Κακπνύξε, Βηνιόγνο Δθπαηδεπηηθόο

B/ζκηαο Δθπ/ζεο

ΚΡΙΣΔ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΔ Νηθόιανο Μνζρνλάο Καζεγεηήο

ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ Μηράιεο Θενραξόπνπινο ρνιηθόο ύκβνπινο εβαζηή Βακβαθνπνύινπ Βηνιόγνο,

Δθπαηδεπηηθόο B/ζκηαο Δθπ/ζεο

ΔΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΗ Δηξήλε Ννκηθνύ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΔΠΙΜΔΛΔΙΑ Κσλζηαληίλα Κνπηζνπξνύκπα, Φηιόινγνο

ΤΠΔΤΘΤΝΗ ΣΟΤ ΜΑΘΗΜΑΣΟ ΚΑΙ ΣΟΤ ΤΠΟΔΡΓΟΤ ΚΑΣΑ ΣΗ ΤΓΓΡΑΦΗ

Βαζηιηθή Πεξάθε, ύκβνπινο ηνπ Π.Η.

ΔΞΩΦΤΛΛΟ Γεώξγηνο Γθνιθίλνο, Εσγξάθνο

ΠΡΟΔΚΣΤΠΩΣΙΚΔ ΔΡΓΑΙΔ Βηβιηνζπλεξγαηηθή ΑΔΠΔΔ

ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ ΣΟΤ ΒΙΒΛΙΟΤ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΔ ΜΔ ΜΔΙΩΜΔΝΗ ΟΡΑΗ

Οκάδα Δξγαζίαο Απνθ. 16158/6-11-06 θαη 75142/Γ6/11-7-07 ΤΠΔΠΘ

ΗΜΔΙΩΜΑ ΓΙΑ ΣΟΝ/ΣΗ ΜΑΘΗΣΗ/ΣΡΙΑ

Ζ βηνινγία είλαη κηα επηζηήκε ηόζν δσληαλή όζν θαη ην αληηθείκελν πνπ κειεηά, δειαδή ε ίδηα ε δσή. Γελ είλαη δπλαηό λα πεξηνξίδεηαη ζηνλ ζηελό ρώξν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Απιώλεηαη ζην επξύηεξν πεξηβάιινλ, θπζηθό θαη αλζξσπνγελέο, όπνπ ζπλαληηέηαη κε ηηο άιιεο επηζηήκεο αιιά θαη ηελ θαζεκεξηλή δσή.

Σν Σεηξάδην εξγαζηώλ δεκηνπξγήζεθε κε ζθνπό λα ζαο ζπληξνθέςεη ζε έλα ηαμίδη αλαθάιπςεο ηεο νκνξθηάο ηόζν ηεο Βηνινγίαο όζν θαη ηεο ίδηαο ηεο δσήο. Μέζα ζηηο ζειίδεο ηνπ ζα βξείηε πνιιέο πιεξνθνξίεο πνπ δελ ππάξρνπλ ζην Βηβιίν ηνπ καζεηή, θαζώο θαη νδεγίεο πνπ ζα ζαο βνεζήζνπλ λα αλαηξέμεηε ζε άιινπο ρώξνπο (Βηβιηνζήθεο, δηάθνξνπο θνξείο, θπζηθό πεξηβάιινλ θηι.), όπνπ ζα αλαθαιύςεηε λέεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθέο κε ηα βηνινγηθά θαηλόκελα θαη ηηο αιιειεπηδξάζεη ηνπο. Οξηζκέλεο από ηηο εξγαζίεο πνπ πξνηείλνληαη είλαη νκαδηθέο, γεγνλόο πνπ ζα ζαο βνεζήζεη λα επηθνηλσλήζεηε θαη λα ζπλεξγαζηείηε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ζαο. Δπηπιένλ, ζα ζαο δνζεί ε δπλαηόηεηα λα ιύζεηε πηζαλέο απνξίεο ζαο θαη λα δηακνξθώζεηε απόςεηο ηηο νπνίεο ζα ππνζηεξίμεηε θαη ζα παξνπζηάζεηε ζηνπο ζπκκαζεηέο ζαο ή θαη ζε άιινπο ρώξνπο εθηόο ζρνιείνπ.

Πηζηεύνπκε όηη ην Σεηξάδην εξγαζηώλ ζα θάλεη πην επράξηζην ην ηαμίδη ζαο ζηνπο δξόκνπο ηεο γλώζεο.

Οη ζπγγξαθείο

5 / 5

ΔΝΟΣΗΣΑ 1 7 / 6

Οη θπζηθνρεκηθέο ηδηόηεηεο ηνπ λεξνύ… ζώδνπλ δσέο

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Όηαλ ζεξκαίλεηαη νξηζκέλε κάδα λεξνύ από ηνπο

0 oC σο ηνπο 4

oC, ν όγθνο ηνπ λεξνύ ζπλερώο ειαηηώ-

λεηαη αληί λα απμάλεηαη. Όηαλ ζπλερηζηεί ε ζέξκαλζε ηνπ λεξνύ, ώζηε ε ζεξκνθξαζία ηνπ λα παίξλεη ηηκέο

κεγαιύηεξεο από ηνπο 4 oC, ν όγθνο ηνπ ζπλερώο

1ε ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ

8 / 7

απμάλεηαη. Παξαηεξνύκε όηη ην λεξό παξνπζηάδεη αλσκαιία ζηε δηαζηνιή ηνπ, κε απνηέιεζκα νξηζκέλε

κάδα ηνπ λα έρεη ηνλ κηθξόηεξν όγθν ζηνπο 4 oC θαη όρη

ζηνπο 0 oC, όπσο ζα ζπλέβαηλε αλ δηαζηειιόηαλ

θαλνληθά. Να αλαθαιέζεηε ηηο γλώζεηο ζαο από ηε θπζηθή ζρεηηθά κε ηνλ ππνινγηζκό ηεο ππθλόηεηαο θαη λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ. α. Γηαηί επηπιέεη ν πάγνο ζην λεξό; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. β. Πνηα είλαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ πάγνπ θαη πνηα ε ζεξκνθξαζία ηνπ λεξνύ ζην βπζό ηεο ιίκλεο; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. γ. Πνηα είλαη ε ζεκαζία ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αλώκαιεο δηαζηνιήο ηνπ λεξνύ γηα ηελ επηβίσζε ησλ νξγαληζκώλ πνπ δνπλ ζην λεξό ηεο ιίκλεο; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

9 / 8

Από ηα κόξηα ζηα καθξνκόξηα

ηελ επόκελε ζειίδα ζάο δίλνληαη ηα 20 δηαθνξεηηθά ζρήκαηα ηα νπνία ζπκβνιίδνπλ ηα ακηλνμέα πνπ δνκνύλ ηηο πξσηεΐλεο. Ζ ζεηξά απηή ησλ 20 «ακηλνμέσλ» δίλεηαη ηξεηο θνξέο, ώζηε λα κπνξέζεηε λα ρξεζηκνπνηήζεηε θάπνηα από απηά πεξηζζόηεξεο θνξέο. (ηελ πξαγκαηηθόηεηα, ζε κία πξσηεΐλε κπνξνύκε λα ζπλαληήζνπκε ην ίδην ακηλνμύ πνιιέο θνξέο. Δμάιινπ ζην θπηηαξόπιαζκα ηνπ θπηηάξνπ ηα 20 δηαθνξεηηθά ακηλνμέα ππάξρνπλ ζε αθζνλία.)

Να επηιέμεηε θαη λα θόςεηε 30 «ακηλνμέα». ηε ζπλέρεηα, λα ηα θνιιήζεηε κε ηε ζεηξά πνπ επηζπκείηε ζην πιαίζην πνπ ζα βξείηε ζηε ζειίδα 11 θαη λα δεκηνπξγήζεηε ηε δηθή ζαο «πξσηεΐλε». Όηαλ νινθιεξώζεηε ηελ εξγαζία ζαο, λα ζπγθξίλεηε ηελ «πξσηεΐλε» ζαο κε απηέο ησλ ζπκκαζεηώλ ζαο. Βξήθαηε θακία «πξσηεΐλε» ίδηα κε ηε δηθή ζαο;


10 / 9

10 / 10 11 / 9

12 / 10

Από ηα κόξηα ζηα καθξνκόξηα

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................


13 / 11

Σα είδε ησλ θπηηάξσλ: πξνθαξπσηηθό θαη επθαξπσηηθό, δσηθό θαη θπηηθό ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... Σα παξαθάησ ζρήκαηα, όηαλ νινθιεξώζεηε ηελ

εξγαζία ζαο, ζα πξέπεη λα παξηζηάλνπλ έλα πξνθαξπσηηθό θαη έλα επθαξπσηηθό θύηηαξν. Να ζρεδηάζεηε ζην θάζε «θύηηαξν» ηέζζεξηο δνκέο θαη ζηε ζπλέρεηα λα ηηο νλνκάζεηε κε θαηάιιειεο ελδείμεηο. Οη δνκέο πνπ ζα επηιέμεηε λα είλαη ηέηνηεο, ώζηε λα είλαη ζαθήο ε δηαθνξά κεηαμύ πξνθαξπσηηθνύ θαη επθαξπσηηθνύ θπηηάξνπ.


14 / 13

Σα παξαθάησ ζρήκαηα, όηαλ νινθιεξώζεηε ηελ

εξγαζία ζαο, ζα πξέπεη λα παξηζηάλνπλ έλα δσηθό θαη έλα θπηηθό θύηηαξν. Να ζπκπιεξώζεηε ζην θάζε «θύηηαξν» πέληε δνκέο, ζρεκαηηθά θαη αλαγξάθνληαο

15 / 13-14

ην όλνκά ηνπο, έηζη ώζηε λα είλαη ζαθήο ε δηαθνξά κεηαμύ θπηηθνύ θαη δσηθνύ θπηηάξνπ.

16 / 14

Πόζν δεη ε «κνλάδα ηεο δσήο»; ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... Πνιιά θύηηαξα ηνπ νξγαληζκνύ καο πεζαίλνπλ θαη

ρξεηάδεηαη λα αληηθαηαζηαζνύλ από λέα θύηηαξα. Ο παξαθάησ πίλαθαο δείρλεη πόζν δνπλ νξηζκέλα θύηηαξα ηνπ αλζξώπνπ.

ΚΤΣΣΑΡΟ

ΓΗΑΡΚΔΗΑ ΕΩΖ (ζε εκέξεο)

α επαηηθό θύηηαξν 250

β κπτθό θύηηαξν 240

γ εξπζξό αηκνζθαίξην 100

δ θύηηαξν επηδεξκίδαο 18

1. Υξεζηκνπνηώληαο ηα δεδνκέλα ηνπ πίλαθα, λα θαηαζθεπάζεηε έλα δηάγξακκα ζην νπνίν λα θαίλεηαη ε δηάξθεηα δσήο ησλ θπηηάξσλ. ηνλ νξηδόληην άμνλα ζα παξνπζηάδεηαη ν ηύπνο ησλ θπηηάξσλ θαη ζηνλ θαηαθόξπθν ν ρξόλνο δσήο ηνπο (ζε εκέξεο).


17 / 15

2. Να δηαβάζεηε πξνζεθηηθά ηηο παξαθάησ πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνύλ ηα λεπξηθά θύηηαξα:

Σα λεπξηθά θύηηαξα αλαπηύζζνληαη όηαλ ν άλζξσπνο είλαη ζε πνιύ λεαξή ειηθία. Οη πεξηζζόηεξνη άλζξσπνη ζηελ Διιάδα δνπλ πεξηζζόηεξν από 70 ρξόληα. Όζν νη άλζξσπνη γεξλνύλ, δπζθνιεύνληαη λα ζπκεζνύλ πνιιά πξάγκαηα. Σα πξάγκαηα πνπ ζπκόκαζηε «απνζεθεύνληαη» ζηα λεπξηθά θύηηαξα ηνπ εγθεθάινπ καο. Σα λεπξηθά θύηηαξα δελ αληηθαζίζηαληαη πνηέ.

Να εμεγήζεηε ηη ζπκπέξαζκα βγάδεηε γηα ηε δηάξθεηα δσήο ησλ λεπξηθώλ θπηηάξσλ. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

18 / 15-16

Ζ δνκή ησλ νηθνζπζηεκάησλ

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Να παξαηεξήζεηε ην νηθνζύζηεκα πνπ απεηθνλίδε-ηαη παξαθάησ θαη ζηε ζπλέρεηα λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

α. Να αλαθέξεηε ηξεηο αβηνηηθνύο θαη ηξεηο βηνηηθνύο παξάγνληεο ηνπ νηθνζπζηήκαηνο.


19 / 17

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

β. Να αλαθέξεηε αιιειεπηδξάζεηο κεηαμύ ησλ νξγαληζκώλ ηνπ νηθνζπζηήκαηνο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

γ. Να νλνκάζεηε έλα θπηηθό θαη έλα δσηθό πιεζπζκό. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

20 / 18

ΔΝΟΣΖΣΑ 2

Ζ δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Ο άλζξσπνο έρεη δεκηνπξγήζεη κεραληζκνύο νη νπνίνη κπνξνύλ θαη ελεξγνπνηνύληαη ζηηο πεξηπηώζεηο κεηαβνιήο παξαγόλησλ ηνπ πεξηβάιινληνο. Με ηνλ ηξόπν απηό δηαηεξεί ζηαζεξνύο άιινπο παξάγνληεο νη νπνίνη δηεπθνιύλνπλ ηελ επηβίσζή ηνπ. Υάξε ζε έλαλ αλάινγν κεραληζκό ξπζκίδεηαη ε ιεηηνπξγία ηεο θεληξηθήο ζέξκαλζεο ελόο ζπηηηνύ. Σνλ ρεηκώλα, όηαλ κεηώλεηαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, έλαο αηζζεηήξαο ζην ζπίηη καο θαηαγξάθεη ηε κείσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη έηζη ελεξγνπνηείηαη ν θεληξηθόο κεραληζκόο ειέγρνπ. ηε ζπλέρεηα, ηίζεηαη ζε ιεηηνπξγία ν θαπζηήξαο, κε απνηέιεζκα, κε ηελ θαύζε πεηξειαίνπ (ή άιινπ θαπζίκνπ), λα εθιύεηαη ελέξγεηα θαη λα δηαηεξείηαη ζηαζεξή ε ζεξκνθξαζία ηνπ ζπηηηνύ.


22 / 21

Να ζπζρεηίζεηε ηελ πην πάλσ δηαδηθαζία κε ηνπο κεραληζκνύο απηνξξύζκηζεο ελόο νηθνζπζηήκαηνο. Γηα ηνλ ζθνπό απηό λα πεξηγξάςεηε ζε κία παξάγξαθν έλα παξάδεηγκα κεραληζκνύ κε ηνλ νπνίν δηαηεξείηαη ε ηζνξξνπία θαη ζπλεπώο ε δνκή ελόο νηθνζπζηήκαηνο. Να απνδώζεηε ζρεκαηηθά, ζην πιαίζην ηεο ζειίδαο 22, ηνλ κεραληζκό απηνξξύζκηζεο πνπ ζα πεξηγξάςεηε. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

ΚΑΣΟΗΚΗΑ

ΚΔΝΣΡΗΚΖ ΘΔΡΜΑΝΖ

ΚΔΝΣΡΟ ΔΛΔΓΥΟΤ

ΑΗΘΖΣΖΡΑ

23 / 21-22

24 / 22

Ζ θαηαζθεπή ελόο ηξνθηθνύ πιέγκαηνο

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ -ΣΜΖΜΑ: ...................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Να παξαηεξήζεηε ην παξαπάλσ ηξνθηθό πιέγκα. ηε ζπλέρεηα, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

1. Πνηνη νξγαληζκνί είλαη παξαγσγνί; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................


25 / 23

2. Πνηνη νξγαληζκνί είλαη θαηαλαισηέο πξώηεο ηάμεο; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 3. Πνηνη νξγαληζκνί αλήθνπλ ζε πεξηζζόηεξεο από κία ηξνθηθέο αιπζίδεο; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 4. Να γξάςεηε ηηο ηξνθηθέο αιπζίδεο πνπ κπνξείηε λα παξαηεξήζεηε ζε απηό ην ηξνθηθό πιέγκα. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 5. Ση ζα ζπκβεί ζηνλ πιεζπζκό ησλ θνπθνπβαγηώλ αλ εμαθαληζηνύλ ηα πνληίθηα; Να ηεθκεξηώζεηε ηελ απάληεζε ζαο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

26 / 24

Σξνθηθή ππξακίδα, ηξνθηθό πιέγκα, ηξνθηθή αιπζίδα ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ -ΣΜΖΜΑ: ...................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... Με βάζε ηελ παξαθάησ ηξνθηθή ππξακίδα λα

θαηαζθεπάζεηε έλα ηξνθηθό πιέγκα, ην νπνίν ζα ζρεδηάζεηε ζην πιαίζην ηεο ζειίδαο 26. ηε ζπλέρεηα, λα γξάςεηε όιεο ηηο ηξνθηθέο αιπζίδεο πνπ πξνθύπηνπλ από ην ηξνθηθό πιέγκα πνπ δεκηνπξγήζαηε.

ηξνθηθή ππξακίδα


27 / 25

Σροθηθό πιέγκα

ηξνθηθέο αιπζίδεο

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

28 / 26

Ο θύθινο ηνπ άλζξαθα θαη ε παξέκβαζε ηνπ αλζξώπνπ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ -ΣΜΖΜΑ: ...................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Να κειεηήζεηε πξνζεθηηθά ηελ παξαπάλσ

ζρεκαηηθή παξάζηαζε ηνπ θύθινπ ηνπ άλζξαθα θαη λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

CO2

2. 1.

Α. Β.

Γ.


29 / 27

1. Πνηνη από ηνπο νξγαληζκνύο Α, Β θαη Γ είλαη απηόηξνθνη θαη πνηνη εηεξόηξνθνη; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 2. Να ζπκπιεξώζεηε παξαθάησ ην όλνκα ησλ δηαδηθαζηώλ 1 θαη 2, θαζώο θαη ηηο ζσζηέο ιέμεηο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνπο νξγαληζκνύο Α, Β θαη Γ.

1..……………………………………… 2..……………………………………… Α. ……………………………………… Β..……………………………………… Γ..………………………………………

3. Λακβάλνληαο ππόςε ζαο όηη ηα βέιε δείρλνπλ ηελ απειεπζέξσζε ή ηε δέζκεπζε ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, λα γξάςεηε ηηο νπζίεο πνπ απαηηνύληαη θαη απηέο πνπ παξάγνληαη ζηηο δηαδηθαζίεο 1 θαη 2. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

30 / 27-28

4. Να αλαθέξεηε δύν δξαζηεξηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα δηαηαξαρηεί ν θύθινο ηνπ άλζξαθα. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 5. Πνηνη ξύπνη είλαη ρεκηθέο ελώζεηο ηνπ άλζξαθα; ηελ πξόθιεζε πνησλ θαηλνκέλσλ ζπληεινύλ απηνί νη ξύπνη; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

28 / 28 31 / 28

Ο θύθινο ηνπ αδώηνπ θαη ε παξέκβαζε ηνπ αλζξώπνπ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... 1. Ζ αθόινπζε ζρεκαηηθή παξάζηαζε παξνπζηάδεη ηνλ θύθιν ηνπ αδώηνπ. Να ηε κειεηήζεηε πξνζεθηηθά θαη λα ζπκπιεξώζεηε ζε θάζε θελό ηεηξάγσλν ην γξάκκα πνπ αληηζηνηρεί ζηε ζσζηή πξόηαζε.

α. Μηθξννξγαληζκνί πνπ ζπκβηώλνπλ ζηηο ξίδεο ησλ ςπραλζώλ.

β. Σν άδσην απνηειεί πεξίπνπ ην 80% ηεο αηκόζθαηξαο.

γ. Μηθξννξγαληζκνί πνπ δεζκεύνπλ ην άδσην θαη δνπλ ειεύζεξνη ζην έδαθνο.


32 / 29

δ. Υαξαθηεξίδνληαη θαη σο «λεθξή νξγαληθή ύιε».

ε. Σα θπηά απνξξνθνύλ από ην έδαθνο ληηξηθά ηόληα.

ζη. Μηθξννξγαληζκνί πνπ επηηξέπνπλ ζην άδσην λα επαλέιζεη ζηνλ αηκνζθαηξηθό αέξα. 2. Να αλαθέξεηε δύν δξαζηεξηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα δηαηαξαρηεί ν θύθινο ηνπ αδώηνπ. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 3. Πνηνη ξύπνη είλαη ρεκηθέο ελώζεηο ηνπ αδώηνπ; ηελ πξόθιεζε πνησλ θαηλνκέλσλ ζπληεινύλ απηνί νη ξύπνη; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

33 / 30

Ο θύθινο ηνπ λεξνύ θαη ε παξέκβαζε ηνπ αλζξώπνπ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

ηελ παξαπάλσ ζρεκαηηθή παξάζηαζε

απεηθνλίδεηαη ν θύθινο ηνπ λεξνύ. Με ηε βνήζεηα ησλ γλώζεσλ πνπ έρεηε απνθνκίζεη από ηε θπζηθή λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

34 / 31


1. Με πνηνλ ηξόπν ζπκβάιιεη ν ήιηνο ζηνλ θύθιν ηνπ λεξνύ; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 2. Πώο νλνκάδεηαη ην θπζηθό θαηλόκελν κε ην νπνίν ην λεξό ηεο ζάιαζζαο, ησλ σθεαλώλ, ησλ ιηκλώλ θαη ησλ πνηακώλ επαλέξρεηαη ζηελ αηκόζθαηξα; .............................................................................................. 3. Με πνηα κνξθή ηνπ βξίζθεηαη ην λεξό ζηα ζύλλεθα; .............................................................................................. 4. Πώο νλνκάδεηαη ην θπζηθό θαηλόκελν κε ην νπνίν ην λεξό από ηα ζύλλεθα επηζηξέθεη ζην έδαθνο κε ηε βξνρή; .............................................................................................. 5. Πώο νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ησλ θπηώλ κε ηελ νπνία απηά ρξεζηκνπνηνύλ ην λεξό γηα ηε ζύλζεζε νξγαληθώλ ελώζεσλ; .............................................................................................. 6. Να αλαθέξεηε δύν ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο ην λεξό πνπ ππάξρεη ζην έδαθνο επηζηξέθεη ζηνλ αηκνζθαηξηθό αέξα. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

35 / 32

7. Πώο νλνκάδεηαη ε ιεηηνπξγία ησλ θπηώλ κε ηελ νπνία ειεπζεξώλνπλ κόξηα λεξνύ ζηνλ αηκνζθαηξηθό αέξα; .............................................................................................. 8. Πνηεο δξαζηεξηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ ζπληεινύλ ζηε ξύπαλζε ησλ λεξώλ; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

36 / 32

Αλαλεώζηκεο πεγέο ελέξγεηαο ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ -ΣΜΖΜΑ: ...................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Αθνύ ζπκβνπιεπηείηε ην θείκελν πνπ αθνινπζεί θαη αλαηξέμεηε θαη ζε άιιεο πεγέο, λα ζπληάμεηε κία ζύληνκε αλαθνξά ζρεηηθά κε ηηο αλαλεώζηκεο κνξθέο ελέξγεηαο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη (αλ ρξεζηκνπνηνύ-ληαη) ζηε ρώξα καο.

Ο ζύγρξνλνο πνιηηηζκόο ζηεξίδεηαη, γηα ηελ

εμαζθάιηζε ελέξγεηαο, θαηά έλα κεγάιν κέξνο ζηα νξπθηά θαύζηκα (γαηάλζξαθεο, πεηξέιαην, θπζηθό αέξην). ηελ θαύζε απηώλ ησλ νπζηώλ βαζίδεηαη ε βηνκεραλία, ε ζέξκαλζε ησλ νηθηώλ θαη ε ιεηηνπξγία ησλ νηθηαθώλ ζπζθεπώλ, ε θίλεζε ησλ νρεκάησλ (απηνθίλεηα, δίθπθια, αεξνπιάλα, πινία). Μία επηζηεκνληθή κειέηε πνπ δεκνζηνπνηήζεθε ην 1972 κε ηίηιν «Σα όξηα ηεο αλάπηπμεο» εμέηαδε ην κέιινλ ηνπ πιαλήηε από ηελ άπνςε ηεο επηηαρπλόκελεο εθβηνκεράληζεο, ηεο ηαρείαο αύμεζεο ηνπ πιεζπζκνύ, ηεο δηαηξνθήο ηνπ αλζξώπηλνπ πιεζπζκνύ, ηεο εμάληιεζεο ησλ κε αλαλεώζηκσλ θπζηθώλ πόξσλ θαη ηεο ξύπαλζεο.

Σν ζπκπέξαζκα ζην νπνίν θαηέιεγε ήηαλ όηη ε απεξηόξηζηε αύμεζε ηνπ πιεζπζκνύ θαη ηεο βηνκεραλη-θήο παξαγσγήο είλαη αδύλαηε επεηδή νη θπζηθνί πόξνη ζηνλ πιαλήηε καο είλαη πεπεξαζκέλνη. Οη γαηάλζξαθεο,


37 / 33

ην πεηξέιαην θαη ην θπζηθό αέξην είλαη κε αλαλεώζηκεο θαη κε αλαθπθιώζηκεο ελεξγεηαθέο πεγέο θαη ζα εμαληιεζνύλ ζε ιίγεο δεθαεηίεο. Ο άλζξαθαο, πνπ είλαη πην άθζνλνο από ηα άιια νξπθηά θαύζηκα, έρεη ππνινγηζηεί όηη ζα εμαληιεζεί ζε 400 ρξόληα πεξίπνπ, ην πεηξέιαην ζε 40 ρξόληα, ην θπζηθό αέξην ζε 39 ζηηο βηνκεραλνπνηεκέλεο θαη ζε 155 ρξόληα ζηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο (αλ νη πνζόηεηεο εθκεηάι-ιεπζήο ηνπο κείλνπλ ζηαζεξέο). Δπεηδή απηά ηα νξπθηά θαύζηκα ζα εθιείςνπλ, έρνπλ πξνηαζεί δηάθνξεο ιύζεηο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο απαξαίηεηεο γηα ηηο αλζξώπηλεο δξαζηεξηόηεηεο ελέξγεηαο. Απηέο είλαη: ε εμνηθνλόκεζε ελέξγεηαο, ε ππξεληθή ελέξγεηα θαη ε ελέξγεηα πνπ εμαζθαιίδεηαη από αλαλεώζηκεο πεγέο.

Δμνηθνλόκεζε ελέξγεηαο έρνπκε όηαλ θαιύπηνπκε ηηο θαζεκεξηλέο καο αλάγθεο ρξεζηκνπνηώληαο ιηγόηεξε ελέξγεηα. Απηό κπνξνύκε λα ην επηηύρνπκε αιιάδνληαο απιέο θαζεκεξηλέο καο δξαζηεξηόηεηεο. Μπνξνύκε, γηα παξάδεηγκα, λα ρξεζηκνπνηνύκε ην πνδήιαην καο ή ηηο δεκόζηεο ζπγθνηλσλίεο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο καο, λα κνλώζνπκε ηα παξάζπξα ηνπ ζπηηηνύ καο ώζηε λα ζεξκαίλεηαη απνηειεζκαηηθόηεξα ην ρεηκώλα θηι. Έηζη κπνξνύκε λα έρνπκε θαιύηεξε πνηόηεηα δσήο, ιηγόηεξε

38 / 34

ξύπαλζε, εμνηθνλόκεζε κε αλαλεώζηκσλ θπζηθώλ πόξσλ θαη θπζηθά εμνηθνλόκεζε ρξεκάησλ. Καηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ ’60 θαη ηνπ 70 θάλεθε όηη ε ππξεληθή ελέξγεηα ζα έιπλε πνιιά ελεξγεηαθά πξνβιήκαηα ηνπ πιαλήηε καο. Ζ άπνςε απηή εληνύηνηο γξήγνξα εγθαηαιείθζεθε εμαηηίαο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγεί ε ρξεζηκνπνίεζή ηεο. Μεξηθά από ηα πξνβιήκαηα απηά ζρεηίδνληαη κε ζνβαξά αηπρήκαηα, όπσο απηό πνπ ζπλέβε ζην Σζεξλνκπίι ηεο Οπθξαλίαο ην 1986. Δπηπιένλ, παξνπζηάδεη κεηνλεθηήκαηα, όπσο είλαη ην πςειό θόζηνο θαηαζθεπήο ησλ ππξεληθώλ αληηδξαζηήξσλ θαη ε αδπλακία πξνζδηνξηζκνύ θνηλώο απνδεθηώλ κεζόδσλ θαη ηόπσλ ελαπόζεζεο θαη δηαθύιαμεο ησλ ππξεληθώλ απνβιήησλ. Αλαλεώζηκεο πεγέο ελέξγεηαο είλαη ε ειηαθή, ε αηνιηθή (αλεκνγελλήηξηεο), ε πδξνειεθηξηθή θαη ε γεσζεξκηθή.

Με ηελ εθαξκνγή θαη ηελ αλάπηπμε ησλ παξαπάλσ ηξόπσλ εμαζθάιηζεο ελέξγεηαο κπνξνύκε λα επηηύρνπκε κηα βηώζηκε (αεηθνξηθή) αλάπηπμε. Μηα αλάπηπμε ε νπνία, όπσο όξηζε ην 1987 ε επηηξνπή γηα ην πεξηβάιινλ ηνπ ΟΖΔ, ζα ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ παξόληνο, ρσξίο λα κεηώλεη ηελ ηθαλόηεηα ησλ κειινληηθώλ γελεώλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο.

ΟΗ ΑΝΑΝΔΩΗΜΔ ΜΟΡΦΔ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

39 / 34

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

40 / 34

ΔΝΟΣΖΣΑ 3

Σν ηζνδύγην ηεο ελέξγεηαο ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Αο ππνζέζνπκε όηη, γηα λα δηαηεξήζεη έλαο άλζξσ-πνο ηε κάδα ηνπ, πξέπεη ε ελέξγεηα πνπ πξνζιακβάλεη κε ηελ ηξνθή ηνπ λα ηζνύηαη κε ηελ ελέξγεηα πνπ απαηηείηαη γηα ηηο θαζεκεξηλέο ηνπ δξαζηεξηόηεηεο. Αλ ε ελέξγεηα ηεο ηξνθήο ππεξηεξεί ησλ ελεξγεηαθώλ αλαγθώλ ηνπ αηόκνπ, ηόηε γίλνληαη πεξηζζόηεξεο αληηδξάζεηο αλαβνιηζκνύ θαη ην άηνκν παραίλεη, ελώ, αλ ε ελέξγεηα πνπ παίξλεη από ηελ ηξνθή ηνπ δελ επαξθεί γηα λα θαιύςεη ηηο ελεξγεηαθέο ηνπ αλάγθεο, ηόηε γίλνληαη πεξηζζόηεξεο αληηδξάζεηο θαηαβνιηζκνύ γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθώλ ηνπ. Με βάζε ηα παξαπά-λσ, θη αθνύ ζπκβνπιεπηείηε ηνλ παξαθάησ πίλαθα, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

ΠΔΡΙΔΚΣΙΚΟΣΗΣΑ ΦΑΓΗΣΩΝ Δ ΔΝΔΡΓΔΙΑ

Δίδος θαγεηού Δλέργεηα (ζε τηιηοζερκίδες)

Μαθαξνλάδα κε θηκά 675

Παγσηό (δύν κπάιεο) 240

Πξάζηλε ζαιάηα 123

Υάκπνπξγθεξ 400


42 / 37

ΔΝΔΡΓΔΙΑ ΠΟΤ ΑΠΑΙΣΔΙΣΑΙ ΓΙΑ ΓΙΑΦΟΡΔ ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΔ ΔΝΟ ΜΔΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ

Γξαζηεξηόηεηα (γηα κηζή ώξα)

Δλέξγεηα (ζε ρηιηνζεξκίδεο)

35

200

70

α. Πόζε ώξα πξέπεη λα θνιπκπήζεηε γηα λα «θάςεηε» ηηο ζεξκίδεο κηαο καθαξνλάδαο; .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

43 / 38

β. Πόζε ώξα πξέπεη λα δηαβάζεηε γηα λα «θάςεηε» ηηο ζεξκίδεο ελόο παγσηνύ;

.............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

γ. Πόζεο κεξίδεο ζαιάηα πξέπεη λα θάηε γηα λα πάξεηε ηηο ζεξκίδεο πνπ ζα ζαο έδηλε έλα ράκπνπξγθεξ;

.............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

44 / 38

Δλέξγεηα θαη θίλεζε - Δλέξγεηα θαη νξγάλσζε ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... Γηα λα θηλεζνύκε, απαηηείηαη ελέξγεηα.

Να ιπγίζεηο ηνλ αγθώλα

ηνπ δεμηνύ ζνπ ρεξηνύ πηάλνληαο κε ηελ αξηζηεξή ζνπ παιάκε ην εκπξόο κέξνο ηνπ βξαρίν-λά ζνπ. Να επαλαιάβεηο ηελ θίλεζε πηάλνληαο ην πίζσ κέξνο ηνπ βξαρίνλα. Ση παξαηεξείο;

Ο δηθέθαινο κπο πνπ βξίζθεηαη ζηελ πξόζζηα πιεπξά ζπζηέιιεηαη (ζαλ έλα ειαηήξην πνπ ζπζπεηξώλεηαη), ελώ ν ηξηθέθαινο πνπ βξίζθεηαη ζηελ πίζσ δηαζηέιιεηαη (ζαλ έλα ειαηήξην πνπ ηεληώλεηαη). Οη κεηαβνιέο απηέο είλαη ην απνηέιεζκα δηάθνξσλ αληηδξάζεσλ πνπ ζπκβαίλνπλ κέζα ζηα κπτθά θύηηαξα, όηαλ θαηαιήμνπλ ζε απηά λεπξηθά εξεζίζκαηα πνπ μεθηλνύλ από ηνλ εγθέθαιν. Οη αληηδξάζεηο απηέο απαηηνύλ ελέξγεηα.


45 / 39

Γηα λα δηαηεξεζεί ε θπηηαξηθή νξγάλσζε, απαηηείηαη ελέξγεηα.

Έρνπκε ήδε κειεηήζεη ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ θπηηάξσλ. Γλσξίδνπκε, γηα παξάδεηγκα, όηη ηα θπηηαξηθά νξγαλίδηα απνηεινύληαη ή πεξηβάιινληαη από κεκβξάλεο. Ση ζα ζπκβεί αλ, γηα παξάδεηγκα, θάπνηα κόξηα ιηπηδίσλ ή πξσηετλώλ ηεο πιαζκαηηθήο κεκβξάλεο θαηαζηξαθνύλ; Αλ ην θύηηαξν δελ «κπαιώ-ζεη ηελ ηξύπα», ηόηε ε κεκβξάλε δελ ζα κπνξεί λα επηηειέζεη ηνλ ξόιν ηεο, κε απνηέιεζκα θάπνηεο νπζίεο λα εηζέξρνληαη αλεμέιεγθηα ζην θύηηαξν, ην νπνίν πηζαλόηαηα ζα θαηαζηξαθεί. Πώο κπνξεί ην θύηηαξν λα αληηθαηαζηήζεη ηα ζπζηαηηθά απηά; Οη «επηδηνξζώζεηο» απηέο απαηηνύλ ελέξγεηα. Αθνύ δηαβάζεηε ην παξαπάλσ θείκελν, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

α. Πώο εμαζθαιίδνπλ ηα θύηηαξα ηελ απαξαίηεηε ελέξγεηα;

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

46 / 39-40

β. Πώο εμαζθαιίδνπλ ηα κπτθά θύηηαξα ηελ απαξαίηεηε ελέξγεηα;

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

γ. Ση κεηαηξνπέο ελέξγεηαο κπνξνύκε λα παξαηεξήζνπκε θαηά ηελ θίλεζε ησλ κπτθώλ θπηηάξσλ; Τπάξρνπλ «απώιεηεο»;

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

47 / 40

ΔΝΟΣΖΣΑ 4

Αληηγόλα θαη αληηζώκαηα

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Να ππνζέζεηε όηη ηα ζρήκαηα ηεο εηθόλαο 1 απεηθνλίδνπλ βαθηήξηα θαη όηη ηα ζρήκαηα ηεο εηθόλαο 2 απεηθνλίδνπλ αληηζώκαηα. Δπίζεο, λα ππνζέζεηε όηη ηα «βαθηήξηα» θαηάθεξαλ λα πεξάζνπλ από ηνπο εμσηεξη-θνύο ακπληηθνύο κεραληζκνύο ηνπ αλζξώπνπ θαη λα πξνθαιέζνπλ αλνζνινγηθή απόθξηζε. Να θόςεηε ηα «αληηζώκαηα» ηεο εηθόλαο 2 θαη λα ηα ηαηξηάμεηε κε ηα θαηάιιεια «αληηγόλα» ησλ «βαθηεξίσλ» ηεο εηθόλαο 1, γηα λα δείμεηε ηνλ ηξόπν δξάζεο ησλ αληηζσκάησλ.

ΔΗΘΟΝΑ 1: «Βαθηήξηα»

ΔΗΘΟΝΑ 2: «Αληηζώκαηα»


49 / 43

50 / 42

Κάπνηα θνπλνύπηα δελ πξνθαινύλ κόλν θαγνύξα ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ -ΣΜΖΜΑ: ...................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Μία από ηηο αζζέλεηεο πνπ έρεη ηαιαηπσξήζεη θαη αθόκα ηαιαηπσξεί ηελ αλζξσπόηεηα είλαη ε εινλνζία. ήκεξα, αλ θαη ε λόζνο απηή έρεη πεξηνξηζηεί αξθεηά, ππάξρνπλ 280 εθαηνκκύξηα άλζξσπνη ζε όιν ηνλ θόζκν πνπ ππνθέξνπλ από εινλνζία, από ηνπο νπνίνπο πεζαίλνπλ θάζε ρξόλν πεξίπνπ 2 εθαηνκκύξηα. Σν πξσηόδσν πνπ ηελ πξνθαιεί νλνκάδεηαη πιαζκώδην (Plasmodium) θαη δελ κεηαδίδεηαη από άηνκν ζε άηνκν παξά κόλν κε ην ηζίκπεκα ελόο είδνπο θνπλνππηνύ (Culex anopheles).

Σν θνπλνύπη, όηαλ ηζηκπά ηνλ άλζξσπν, γηα λα κπνξέζεη λα ξνπθήμεη θαιύηεξα ην αίκα, εηζάγεη, ηελ ώξα πνπ ηνλ ηζηκπάεη, θάπνηα έλδπκα πνπ απνηξέπνπλ ηελ πήμε ηνπ αίκαηνο,

ώζηε λα κπνξεί λα ην ξνπθήμεη θαιύηεξα. Αλ ην θνπλνύπη απηό είρε πξνεγνπκέλσο ηζηκπήζεη θάπνηνλ άλζξσπν πνπ ήηαλ θνξέαο ηνπ πιαζκσδίνπ ηεο εινλνζίαο, ηόηε ηελ ώξα εθείλε εηζάγεη ην πιαζκώδην ζην άηνκν πνπ ηζηκπά.

Σν πιαζκώδην ηεο εινλνζίαο πξνζβάιιεη ην ζθώηη θαη ζηε ζπλέρεηα ηα εξπζξά αηκνζθαίξηα, ηα νπνία πεξηνδηθά θαηαζηξέθνληαη. Σόηε ην άηνκν εθδειώλεη


51 / 45

ηα ζπκπηώκαηα ηεο εινλνζίαο, πνπ είλαη: ξίγε, ζπαζκνί, ππξεηόο, έληνλε εθίδξσζε θαη θπζηθά αλαηκία ιόγσ ηεο θαηαζηξνθήο ησλ εξπζξώλ αηκνζθαη-ξίσλ. Γπζηπρώο ηα θάξκαθα πνπ

ππάξρνπλ ζήκεξα δελ κπνξνύλ λα θαηαζηξέςνπλ ηα πιαζκώδηα πνπ έρνπλ ήδε πξνζβάιεη ην ζπθώηη. πλε-πώο, έλα άηνκν πνπ έρεη πξνζβιεζεί από ηε λόζν ζα είλαη πάληα θνξέαο. Δπεηδή αλαπηύζζνληαη ζπλερώο αλζεθηηθέο κνξθέο ηνπ πιαζκσδίνπ, νη πξνζπάζεηεο θαηαπνιέκεζεο ηεο λόζνπ ζηξέθνληαη θπξίσο ζηελ εμάιεηςε ηνπ θνπλνππηνύ πνπ ην κεηαθέξεη. Αθνύ κειεηήζεηε πξνζεθηηθά ην παξαπάλσ θείκελν, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

α. Μπνξνύλ όια ηα θνπλνύπηα λα κεηαδώζνπλ ηελ εινλνζία; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

β. Γηαηί πηζηεύεηε όηη ε εινλνζία εμαπιώλεηαη θπξίσο γύξσ από ειώδεηο πεξηνρέο; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

52 / 46

.............................................................................................. ..............................................................................................

γ. Θεξαπεύνληαη ηα άηνκα πνπ πάζρνπλ από εινλνζία; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

δ. Να αλαηξέμεηε ζε θαηάιιειεο πεγέο θαη λα ζπιιέμεηε ζηνηρεία ζρεηηθά κε θξνύζκαηα εινλνζίαο ζηε ρώξα καο. Τπάξρνπλ; Τπήξμαλ ζην παξειζόλ; Αλ λαη, πνηα γεγνλόηα ζπλέβαιαλ ζηελ εμάιεηςε ηεο;

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

52 / 46

Καξθίλνο ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Σα θύηηαξα ηνπ αλζξώπηλνπ νξγαληζκνύ δηαηξνύ-ληαη άιια κε γξήγνξνπο θαη άιια κε αξγνύο ξπζκνύο, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ ζώκαηνο (αλάπηπμε, αληηθαηάζηαζε θπηηάξσλ πνπ γεξλνύλ, επνύισζε πιεγώλ θ.ά.) θαη πάληα ππό έιεγρν. ε κεξηθέο όκσο πεξηπηώζεηο είλαη δπλαηόλ θάπνηα θύηηαξα λα δηαηξνύληαη αλεμέιεγθηα, ελώ ηαπηόρξνλα ράλνπλ ηνλ αξρηθό ηνπο ξόιν κέζα ζηνλ νξγαληζκό. πλεπώο, δεκηνπξγείηαη έλα ζπζζσκάησκα άρξεζησλ θπηηάξσλ. Απηά ηα θύηηαξα νλνκάδνληαη θαξθηληθά θαη ε κάδα πνπ δεκηνπξγνύλ νλνκάδεηαη όγθνο.

Ο θαξθίλνο απνηειεί ζήκεξα ηε δεύηεξε αηηία ζαλάηνπ κεηά ηηο θαξδηνπάζεηεο. Γηα θάζε είδνο θαξθίλνπ έρνπλ ελνρνπνηεζεί δηάθνξνη παξάγνληεο, όπσο πεξηβαιινληηθνί (π.ρ. αθηηλνβνιίεο, ακίαληνο, θάπληζκα), θάπνηνη ηνί, ελώ ηα ηειεπηαία ρξόληα βξέζε-θε όηη ππάξρεη θαη θάπνηα θιεξνλνκηθόηεηα. Απηό δελ ζεκαίλεη όηη θάπνηνο ηνπ νπνίνπ νη γνλείο ή άιια ζηελά ζπγγεληθά πξόζσπα έπαζραλ από θαξθίλν ζα λνζήζεη θη απηόο, αιιά κπνξεί λα ζεκαίλεη όηη ηα θύηηαξα ηνπ είλαη πην επάισηα ζε ζρέζε κε ηα θύηηαξα ελόο άιινπ αηόκνπ ζε παξάγνληεο πνπ επζύλνληαη γηα θαξθηλνγέλεζε.


54 / 47

Σν ζίγνπξν είλαη όηη, εθόζνλ δελ έρεη βξεζεί αθόκα θάπνην απνηειεζκαηηθό θάξκαθν θαηά ηνπ θαξθίλνπ, ν κόλνο ηξόπνο αληηκεηώπηζήο ηνπ είλαη ε πξόιεςε θαη ε έγθαηξε δηάγλσζε. Αλ κία θαξθηληθή θαηάζηαζε εληνπηζηεί εγθαίξσο, ηόηε ν γηαηξόο, πάληα αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε, κπνξεί λα αθαηξέζεη ηα θαξθηληθά θύηηαξα θαη λα πξνιάβεη κία πηζαλή κεηάζηαζε, δειαδή ηε δεκηνπξγία λένπ όγθνπ ζε άιιν κέξνο ηνπ ζώκαηνο από θαξθηληθά θύηηαξα πνπ πέξαζαλ ζην θπθινθνξηθό ζύζηεκα.

Αθνύ κειεηήζεηε πξνζεθηηθά ην παξαπάλσ θεί-κελν, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

α. Ο θαξθίλνο είλαη ζήκεξα πνιύ πην ζπρλόο απ’ ό,ηη πξηλ από εθαηό ρξόληα. Πνύ λνκίδεηε όηη νθείιεηαη απηό; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

55 / 47

β. Έλαο θαξθίλνο πνπ εκθαλίδεηαη ζε κηθξή ειηθία ζεσξείηαη δπζθνιόηεξε πεξίπησζε από θάηη αληίζηνηρν ζε έλαλ ειηθησκέλν άλζξσπν. Να δώζεηε κηα πηζαλή εμήγεζε. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

56 / 48

Αζζέλεηεο θαη απνκόλσζε ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ -ΣΜΖΜΑ: ...................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Μέρξη ην 1906 ν ηπθνεηδήο ππξεηόο επζπλόηαλ γηα ηνλ ζάλαην 25.000 πεξίπνπ αηόκσλ εηεζίσο ζηηο ΖΠΑ. Σν θαινθαίξη εθείλνπ ηνπ έηνπο εκθαλίζηεθε έλα πεξίεξγν μέζπαζκα θξνπζκάησλ ζην Λνλγθ Άηιαλη ηεο Νέαο Τόξθεο. Έλα θνξίηζη πέζαλε θαη πέληε άιια άηνκα πξνζβιήζεθαλ από ηελ αζζέλεηα, αιιά νύηε ην λεξό νύηε θάπνηα ηξνθή κπόξεζαλ λα εληνπηζηνύλ σο πη-ζαλά αίηηα. Σειηθά πξνζέιαβαλ έλαλ εηδηθό, ηνλ όπεξ, ν νπνίνο κεηά από έξεπλεο πνπ δηεμήγαγε εζηίαζε ηηο ππνςίεο ηνπ ζηε Μαίξε Μαιόλ, κηα θαηλνκεληθά πγηή καγείξηζζα, ε νπνία είρε εμαθαληζηεί ηξεηο εβδνκάδεο κεηά ην μέζπαζκα ηεο αζζέλεηαο. Ο όπεξ ήηαλ εμνηθεησκέλνο κε ηε ζεσξία ηνπ Κνρ όηη αζζέλεηεο όπσο απηή ζα κπνξνύζαλ λα εμαπιώλνληαη από άηνκα πνπ θέξνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνύο. Άξρηζε ινηπόλ λα ςάρλεη απηή ηε γπλαίθα, πνπ ζα γηλόηαλ πιένλ γλσζηή σο «Σπθνεηδήο Μαίξε».

Οη έξεπλέο ηνπ ηνλ νδήγεζαλ δέθα ρξόληα πίζσ, ηόηε πνπ ε γπλαίθα απηή δηεηέιεζε καγείξηζζα ζε δηάθνξα λνηθνθπξηά. Δίθνζη νθηώ πεξηπηώζεηο ηπθνεηδνύο ππξεηνύ είραλ εκθαληζηεί ζε εθείλα ηα λνηθνθπξηά θαη θάζε θνξά ε καγείξηζζα έθεπγε ακέζσο κεηά ην μέζπαζκα ηεο αζζέλεηαο. Μία επηδεκία ην 1903


57 / 49

ζηελ Ηζάθα ηεο Νέαο Τόξθεο εμαπιώζεθε ζηελ θνηλόηεηα θαη πέζαλαλ 1.300 άηνκα.

Σειηθά εληόπηζε ηε Μαίξε κέζα από ηα δηάθνξα πξαθηνξεία αλεύξεζεο εξγαζίαο θαη ήξζε πξόζσπν κε πξόζσπν κε απηήλ ηνλ Μάξηην ηνπ 1907. Υξεζηκνπνηνύζε άιιν όλνκα θαη δνύιεπε ζε κηα νηθνγέλεηα όπνπ είρε εθδεισζεί ηπθνεηδήο ππξεηόο. Ο όπεξ εμήγεζε ηε ζεσξία ηνπ, όηη δειαδή ήηαλ θνξέαο ηεο αζζέλεηαο, θαη ηελ παξαθάιεζε λα εμεηαζηεί γηα ηα ζπγθεθξηκέλα βαθηήξηα. Όηαλ αξλήζεθε λα εμεηαζηεί, ε αζηπλνκία ηε κεηέθεξε δηά ηεο βίαο ζε έλα θξαηηθό λνζνθνκείν ζε έλα λεζί έμσ από ηηο αθηέο ηνπ Μπξνλμ. Οη εμεηάζεηο έδεημαλ όηη ηα θόπξαλά ηεο ήηαλ γεκάηα κε ηνπο νξγαληζκνύο πνπ πξνθαινύλ ηνλ ηπθνεηδή ππξεηό, αιιά θνβνύκελε όηη ζα θηλδύλεπε ε δσή ηεο αξλήζεθε λα ππνβιεζεί ζε εγρείξεζε αθαίξεζεο ρνιεδόρνπ θύζηεο πνπ ζα ηελ απάιιαζζε από ηα κηθξόβηα. Καζώο εμαπιώλνληαλ ηα λέα ηεο θξάηεζήο ηεο, άξρηζε λα γίλεηαη δηάζεκε. Σειηθά, εμαηηίαο ελόο λόκνπ πνπ απαγόξεπε ηελ θξάηεζε ησλ θνξέσλ, απειεπζεξώζεθε ην 1910.

Ωζηόζν, ν ζξύινο ηεο Μαίξεο δελ είρε ηειεηώζεη. Σν 1915 εκθαλίζηεθε ζε λνζνθνκείν ηεο Νέαο Τόξθεο, όπνπ εξγαδόηαλ σο καγείξηζζα κε άιιν πάιη όλνκα. Σόηε 8 άηνκα πέζαλαλ από ηπθνεηδή ππξεηό, ηα πεξηζζόηεξα από ηα νπνία ήηαλ γηαηξνί θαη λνζνθόκνη. Ζ Μαίξε κεηαθέξζεθε πάιη ζην λεζί, απηή ηε θνξά κε ρεηξνπέδεο. Καη πάιη όκσο αξλήζεθε ηελ εγρείξεζε θαη δελ δέρηεθε λα αιιάμεη επάγγεικα. Οη γηαηξνί ηελ έβαιαλ ζε απνκόλσζε πξνζπαζώληαο λα απνθαζίζνπλ ηη ζα θάλνπλ. Έηζη πέξαζαλ αξθεηέο εβδνκάδεο. Σειηθά ε Μαίξε άιιαμε γλώκε θαη δέρηεθε κηα κόληκε δηακνλή ζε κηα θαιύβα ζην λεζί. ηαδηαθά απνδέρηεθε ηε κνίξα ηεο θαη άξρηζε λα βνεζά ζε

58 / 49

θαζεκεξηλέο δνπιεηέο ηνπ λνζνθνκείνπ. Όκσο ηεο είρε επηβιεζεί λα ηξώεη κόλε ηεο θαη ηεο επηηξέπνληαλ πνιύ ιίγνη επηζθέπηεο. Πέζαλε ην 1938, ζε ειηθία 70 εηώλ, εμαηηίαο εγθεθαιηθνύ, ζάθηεθε ζε έλα ηνπηθό λεθξνηαθείν.

Αθνύ δηαβάζεηε ην παξαπάλσ θείκελν, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

α. Γηαηί είλαη απαξαίηεην όζνη εξγάδνληαη ζε καγεηξεία λα ππνβάιινληαη ζε απζηεξό πγεηνλνκηθό έιεγρν; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

β. Παιαηόηεξα ηνπο αζζελείο πνπ έπαζραλ από κεηαδνηηθέο αζζέλεηεο, όπσο ε ιέπξα, ηνπο απνκόλσλαλ ζε εηδηθνύο ρώξνπο, όπσο λεζηά θηι. Πνηα είλαη ε γλώκε ζαο γηα ηελ απνκόλσζε από ην θνηλσληθό ζύλνιν αηόκσλ πνπ είλαη θνξείο αζζελεηώλ; Να ζπγθεληξώζεηε ζηνηρεία ζρεηηθά κε παξόκνηεο πεξηπηώζεηο απνκόλσζεο αζζελώλ ζην παξειζόλ θαη ζήκεξα. Ση ήηαλ ε πηλαιόγθα;

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

59 / 50

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

60 / 50

Κάπληζκα ή πγεία;

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Αθνύ δηαβάζεηε ηα παξαθάησ δεδνκέλα γηα ην θάπλη-ζκα, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

ηνπο 1.000 έθεβνπο πνπ θαπλίδνπλ, 250 πεξίπνπ ζα

πεζάλνπλ λσξίο από αζζέλεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θάπληζκα θαη ζα ράζνπλ 7-15 ρξόληα από ηε δσή ηνπο. Σν 95% ησλ αλζξώπσλ πνπ πάζρνπλ από

βξνγρίηηδα είλαη θαπληζηέο. Σν 90% ησλ αλζξώπσλ πνπ πεζαίλνπλ από θαξθίλν

ηνπ πλεύκνλα είλαη θαπληζηέο. Οη θαπληζηέο 20 ηζηγάξσλ ηελ εκέξα ζπληνκεύνπλ ηε

δσή ηνπο θαηά 5 ρξόληα ή, αιιηώο, θάζε ηζηγάξν «θνζηίδεη» 5,5 ιεπηά δσήο. Οη θαπλίζηξηεο γελλνύλ κσξά κε βάξνο ιηγόηεξν

θαηά 200 γξακκάξηα πεξίπνπ από ηηο κε θαπλίζηξηεο. Σέζζεξα ζηα πέληε παηδηά πνπ θαπλίδνπλ αθόκε θαη

έλα κόλν ηζηγάξν ηελ εβδνκάδα θαηαιήγνπλ ηζόβηνη θαπληζηέο. Οη ππεξεζίεο πγείαο πιεξώλνπλ εηεζίσο

εθαηνληάδεο εθαηνκκύξηα επξώ γηα ηελ πεξίζαιςε αζζελώλ νη νπνίνη πάζρνπλ από αζζέλεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θάπληζκα.


61 / 51

Οη θαπλνβηνκεραλίεο μνδεύνπλ εηεζίσο εθαηνληάδεο

εθαηνκκύξηα επξώ γηα ηε δηαθήκηζε ησλ πξντόλησλ ηνπο.

α. Πόζν ρξόλν από ηε δσή ηνπ ζα ράζεη έλαο θαπλη-ζηήο πνπ θαπλίδεη 20 ηζηγάξα ηελ εκέξα γηα είθνζη ρξόληα; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

β. Δθηόο από ηνπο ιόγνπο θνηλσληθήο πξόλνηαο, πνηνη άιινη ιόγνη πηζηεύεηε όηη σζνύλ ην θξάηνο λα θάλεη κεγάιε αληηθαπληζηηθή εθζηξαηεία; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

γ. Να αλαηξέμεηε ζε πεγέο θαη λα ζπιιέμεηε ζηνηρεία γηα ηηο αζζέλεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θάπληζκα. Να γξάςεηε έλα ζρεηηθό θείκελν θαη λα ην παξνπζηάζεηε ζηελ ηάμε.

62 / 51-52

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

δ. Να ζπλεξγαζηείηε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ζαο, θαη κε ηε βνήζεηα ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπιιέμαηε λα δεκηνπξγήζε-ηε έλα θπιιάδην γηα ηηο επηπηώζεηο ηνπ θαπλίζκαηνο ζηελ πγεία ηνπ αλζξώπνπ. Απηό ην θπιιάδην λα ην θσηνηππήζεηε θαη λα ην κνηξάζεηε ζηνπο ζπκκαζεηέο ζαο ηελ παγθόζκηα εκέξα θαηά ηνπ θαπλίζκαηνο.

63 / 52

Αληη-δηαθήκηζε ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Βαζηθές ηετληθές ποσ τρεζηκοποηούλ οη δηαθεκηζηές

1. Πξνβνιή ζεκαληηθώλ πξνζώπσλ πνπ ρξεζηκνπνη-νύλ ην πξντόλ. «Αλ ην ρξεζηκνπνηεί απηόο, ζα πξέπεη λα είλαη θαιό». 2. Υξήζε εηθόλσλ θαη ήρνπ πνπ δηεγείξνπλ ηηο αηζζήζεηο. Ο αγνξαζηήο αξρίδεη λα «ληώζεη» ην πξντόλ θαη ηείλεη λα ην απνθηήζεη. 3. Όκνξθα, δεκνθηιή, ειθπζηηθά άηνκα παξνπζηάδνληαη λα ρξεζηκνπνηνύλ ην πξντόλ. Ο θαηαλαισηήο πηζηεύεη όηη ζα ηνπο κνηάζεη, αλ ρξεζηκνπνηήζεη θη απηόο ην ίδην πξντόλ. 4. Ζ δηαθήκηζε ηνλίδεη όηη «όινη ρξεζηκνπνηνύλ ην πξντ-όλ». Ο θαηαλαισηήο δελ ζέιεη λα απνηειεί εμαίξεζε. 5. Υξεζηκνπνηνύληαη ιέμεηο θαη εθθξάζεηο, όπσο «θαιύηεξν», «κνλαδηθό», «δελ κπνξείο λα αξθεζηείο κόλν ζε έλα», νη νπνίεο δίλνπλ έκθαζε ζηηο πξαγκαηηθέο ή θαληαζηηθέο ηδηόηεηεο ηνπ πξντόληνο. Έηζη, δεκηνπξγείηαη ζηνλ θαηαλαισηή κηα απνιύησο ζεηηθή εηθόλα ηνπ πξντόληνο. 6. Απνδίδνληαη ζην πξντόλ θαληαζηηθέο θαηαζηάζεηο θαη δπλάκεηο. Ο θαηαλαισηήο ζπλδέεη ηηο ηδηόηεηεο απηέο κε ηελ θαηαλάισζε ηνπ πξντόληνο.


64 / 53

7. «Δπηζηεκνληθέο κειέηεο έδεημαλ όηη...»: Ο θαηαλαισηήο εληππσζηάδεηαη, αιιά ε δηαθήκηζε δελ αλαθέξεη ηνλ επηζηεκνληθό θνξέα πνπ δηεμήγαγε ηελ έξεπλα, νύηε άιια επηζηεκνληθά δεδνκέλα. 8. Οη δηαθεκίζεηο παξνπζηάδνπλ κόλν ηε ζεηηθή πιεπξά ηνπ πξντόληνο. 9. Μηα άπνςε ε νπνία δελ έρεη ή δελ κπνξεί λα απνδεηρηεί εκθαλίδεηαη σο γεγνλόο, αλ ν παξνπζηαζηήο θαίλεηαη ή αθνύγεηαη πεηζηηθόο ζηνλ θαηαλαισηή.

Αμίδεη λα ζεκεηώζνπκε όηη πνιιέο απ’ απηέο ηηο ηερληθέο ρξεζηκνπνηνύληαη ζε κία θαη κόλν δηαθήκηζε.

Αθνύ κειεηήζεηε πξνζεθηηθά ην παξαπάλσ θείκελν, λα ρσξηζηείηε ζε ηξεηο νκάδεο. Δπηιέγνληαο έλα από ηα ηξία ζέκαηα: θάπληζκα, θαηάρξεζε αιθνόι, πνιπθαξκαθία: Να ζρεδηάζεηε κηα αθίζα πνπ ζα ηνπνζεηήζεηε ζην πνιηηηζηηθό θέληξν ηεο πεξηνρήο ζαο θαη ε νπνία ζα απεπζύλεηαη ζε θάπνηα από ηηο ηξεηο αθόινπζεο ειηθηαθέο νκάδεο: α) ζε παηδηά 6-10 εηώλ, β) ζε εθήβνπο, γ) ζε κέιινπζεο κεηέξεο. Σν πεξηερόκελν ηεο αθίζαο ζα πξέπεη ηειηθά λα απνηξέπεη ηε ρξήζε θαη ηελ θαηάρξεζε εμαξηεζηνγόλσλ νπζηώλ. Να γξάςεηε έλα ζελάξην κηαο ηειενπηηθήο δηαθήκηζεο ε νπνία ζα απεπζύλεηαη ζε θάπνηα από ηηο ηξεηο αθόινπζεο ειηθηαθέο νκάδεο: α) ζε παηδηά 6-10 εηώλ, β) ζε εθήβνπο, γ) ζε κέιινπζεο κεηέξεο. Ζ δηαθήκηζε ζα πξέπεη λα απνηξέπεη ηε ρξήζε θαη ηελ θαηάρξεζε εμαξηεζηνγόλσλ νπζηώλ.

65 / 53-54

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. Να γξάςεηε θαη λα καγλεηνθσλήζεηε έλα ζελάξην ξαδηνθσληθήο εθπνκπήο ε νπνία ζα απεπζύλεηαη ζε θάπνηα από ηηο ηξεηο αθόινπζεο ειηθηαθέο νκάδεο: α) ζε παηδηά 6-10 εηώλ, β) ζε εθήβνπο, γ) ζε κέιινπζεο κεηέξεο. Σν ζελάξην ζα πξέπεη λα απνηξέπεη ηε ρξήζε θαη ηελ θαηάρξεζε εμαξηεζηνγόλσλ νπζηώλ.

66 / 54

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

67 / 54

Αιθνόι θαη πγεία

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Αθνύ δηαβάζεηε ην παξαθάησ θείκελν, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

Ζ θαηαλάισζε νηλνπλεπκαησδώλ πνηώλ είλαη θνηλσληθή ζπλήζεηα ηεο νπνίαο ε έλαξμε ζπκπίπηεη κε ηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο ηνπ αλζξώπνπ, όηαλ ηπραία αλα-θαιύθζεθε ε δξάζε νξηζκέλσλ ρπκώλ θξνύησλ πνπ είραλ ππνζηεί θάπνηα δύκσζε. ηελ αξραία Διιάδα θαηαλάισλαλ νηλνπλεπκαηώδε πνηά ζε πνιιέο ζξε-ζθεπηηθέο θαη εζηκνηππηθέο ηειεηνπξγίεο. Ο Γηόλπζνο ήηαλ ν ζεόο ηεο ακπέινπ θαη ηνπ νίλνπ. ηε Βαβπιώλα ηνπ 1500 π.Υ., ν Βαζηιηάο Υακνπξακπί ζπλέηαμε ζεηξά λόκσλ γηα λα πεξηνξίζεη ην κεζύζη ησλ ππεθόσλ ηνπ.


68 / 55

Σν «ζάθε», πνπ ζεκαίλεη «λεξό ηεο δσήο», ήηαλ έλα ηεξό νηλνπλεπκαηώδεο πνηό γηα ηνπο αξραίνπο Κηλέδνπο θαη ηνπο Ηάπσλεο. Οη Ίλθαο παξαζθεύαδαλ από θξηζάξη έλα είδνο κπίξαο, ηελ «Σζίηζα», γηα ηηο ζξεζθεπηηθέο ηνπο ηειεηέο. Σξεηο θπιέο θαίλεηαη όηη αγλννύζαλ ηα νηλνπλεπκαηώδε πνηά, ώζπνπ ηα εηζήγαγαλ νη θαηαθηεηέο: νη Δζθηκώνη, νη Ηλδηάλνη ηεο Β. Ακεξηθήο θαη νη ηζαγελείο ηεο Απζηξαιίαο.

ηα ηέιε ηνπ 18νπ αηώλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ πεξηγξάθεθαλ ιεπηνκεξώο ηα ζπκπηώκαηα πνπ πξνθαινύληαη από ηελ θαηαλάισζε νηλνπλεύκαηνο θαη κόιηο ηόηε αλαγλσξίζηεθε ν αιθννιηζκόο σο «αζζέλεηα», όρη κόλν γηα ηνλ ίδην ηνλ ρξήζηε αιιά θαη γηα ηνλ θνηλσληθό ηνπ πεξίγπξν. Παξάιιεια, άξρηζαλ γηα πξώηε θνξά λα επηβάιινληαη λόκνη πνπ θαζόξηδαλ ηνλ ηξόπν ρξήζεο ησλ απνζηαθηήξσλ, ηελ απνζή-θεπζε θαη ηε δηάζεζε ησλ νηλνπλεπκαησδώλ πνηώλ.

ΤΜΠΣΩΜΑΣΑ ΓΗΛΗΣΗΡΙΑΗ ΜΔ ΟΙΝΟΠΝΔΤΜΑ

σγθέληρωζε αιθοόιες

ζε mg/dL αίκαηος σκπηώκαηα

κέρξη 50 άλζξσπνη ζπλήζσο λεθάιηνη,

ειαθξέο δηαηαξαρέο

50 - 100 άξζε θπζηνινγηθώλ

αλαζηνιώλ, επθνξία, θιπαξία

100 - 200 κείσζε ηθαλνηήησλ, ζύγρπζε,

δηαηαξαρέο ζηελ νκηιία

200 - 300 ειάηησζε ησλ αλαθιαζηηθώλ,

απώιεηα ησλ αηζζήζεσλ

300 - 350 αλαηζζεζία, θαηαζηνιή ησλ

αλαθιαζηηθώλ

>350 θώκα, ζάλαηνο

70 / 56 69 / 56

Ζ ηαρύηεηα απνξξόθεζεο ηεο αιθνόιεο, επνκέλσο θαη ν ρξόλνο εκθάληζεο ησλ επηπηώζεώλ ηεο, εμαξηώληαη από πνιινύο παξάγνληεο: Από ηελ πιεξόηεηα ηνπ ζηνκάρνπ (ην γεκάην κε ηξνθή ζηνκάρη επηβξαδύλεη ηελ απνξξόθεζε). Από ην είδνο ηνπ πνηνύ θαη ηελ πεξηεθηηθόηεηα ηνπ ζε αιθνόιε. Από ην βάξνο ηνπ ζώκαηνο. Από ηελ ςπρηθή δηάζεζε ηνπ ρξήζηε (θνύξαζε, άγρνο). Από ηνλ κεηαβνιηζκό ηνπ ρξήζηε (ε κεηαβνιηθή δηαδηθαζία, θαζώο θαη ε δηαπεξαηόηεηα ηνπ γαζηξηθνύ θαη ηνπ εληεξηθνύ βιελλνγόλνπ δηαθέξνπλ από άλζξσπν ζε άλζξσπν).

Οη παζήζεηο πνπ πξνθαιεί ε ρξόληα ρξήζε αιθνόιεο είλαη πνιπάξηζκεο, όπσο ρξόληα θαη νμεία παγθξεαηίηηδα, ρξόληα γαζηξίηηδα, δηαηαξαρέο ηνπ λεπξηθνύ ζπζηήκαηνο θαη εγθεθαιηθέο βιάβεο. Δπεηδή ν κεηαβνιηζκόο ηεο αιθνόιεο γίλεηαη θπξίσο ζην ήπαξ, ε ζπρλή θαη καθξόρξνλε ρξήζε λεθξώλεη ηα θύηηαξά ηνπ (θίξξσζε ηνπ ήπαηνο). νβαξέο επίζεο βιάβεο πξνθαινύληαη ζην έκβξπν από ηελ θαηαλάισζε αιθνόιεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εγθπκνζύλεο, όπσο δηαλνεηηθή θαζπζηέξεζε, επαηηθέο βιάβεο, λεπξνινγηθά ζύλδξνκα. Ύζηεξα από ρξόληα ρξήζε νηλνπλεύκαηνο ρξεηάδνληαη πςειόηεξα επίπεδα αιθνόιεο ζην αίκα, γηα λα επηηεπρζεί ην επηζπκεηό απνηέιεζκα. Ζ θαηάζηαζε απηή νδεγεί ζε πξννδεπηηθή αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο νηλνπλεπκαησδώλ πνηώλ. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ ν άλζξσπνο απνθηά εμάξηεζε (αιθννιηζκόο). Ζ δηαθνπή ηεο αιθνόιεο ηόηε πξνθαιεί δπζάξεζηα ζπκπηώκαηα, όπσο θεθαιαιγίεο, λεπξηθόηεηα, λαπηία, εθηδξώζεηο, ςεπδαηζζήζεηο,

επηιεπηηθέο θξίζεηο, ηξνκώδεο παξαιήξεκα (Delirium tremens). Ο αιθννιηζκόο έρεη θνηλσληθέο, λνκηθέο θαη ηαηξηθέο επεθηάζεηο. Αιθννιηθόο είλαη ν άλζξσπνο πνπ ιόγσ ηεο ρξόληαο ρξήζεο αιθνόιεο αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ζε επίπεδν πγείαο, εξγαζίαο θαη θνηλσληθνύ πεξηβάιινληνο. 1. Αλ δύν άηνκα θαηαλαιώζνπλ ηελ ίδηα πνζόηεηα ελόο ζπγθεθξηκέλνπ αιθννινύρνπ πνηνύ, αιιά ν έλαο είλαη πνιύ πην κεγαιόζσκνο από ηνλ άιιν, ζα έρνπλ ηα ίδηα ζπκπηώκαηα από ηελ θαηαλάισζε ηνπ πνηνύ; Να αηηηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. 2. Να ζπδεηήζεηε κεηαμύ ζαο ζρεηηθά κε ηηο ζπλέπεηεο ηνπ αιθννιηζκνύ ζηελ θνηλσλία.

71 / 58

Άλζξσπνο θαη πγεία ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... 1. ην θείκελν πνπ αθνινπζεί πεξηγξάθεηαη έλαο ηξόπνο κε ηνλ νπνίν κπνξεί ε βνπβσληθή παλώιε λα πέξαζε από ηελ Αζία ζηελ Δπξώπε.

Σν 1343, θαζώο νη Σάηαξνη πνιηνξθνύζαλ ηελ Κόθα ηεο Κξηκαίαο, κηα νκάδα Γελνβέδσλ εκπόξσλ βξέζεθε εγθισβηζκέλε πίζσ από ηα ηείρε ηεο πόιεο. Γηα ηξία ρξόληα ζπλερηδόηαλ ε πνιηνξθία, όηαλ κηα κέξα νη Σάηαξνη άξρηζαλ λα πεηνύλ πάλσ από ηα ηείρε ηα ζώκαηα ησλ αλδξώλ ηνπο πνπ είραλ πεζάλεη από βνπβσληθή παλώιε. ύληνκα όιε ε πόιε κνιύλζεθε. Όκσο, ζρεδόλ ακέζσο εμαθαλίζηεθαλ θαη νη Σάηαξνη, πηζαλόλ θνβνύκελνη ηελ παλώιε. Οη Γελνβέδνη έκπνξνη έηξεμαλ ζηα πινία ηνπο θαη ζάιπαξαλ καθξηά. Πνιινί από απηνύο πέζαλαλ ζην πινίν, αιιά νη επηβηώζαληεο θαηάθεξαλ λα κνιύλνπλ άιινπο ζε όπνην ιηκάλη ζηακαηνύζαλ, θαζώο επέζηξεθαλ ζηελ παηξίδα ηνπο.

α. Να ζθεθηείηε ηη ζα ζπλέβαηλε αλ θάηη παξόκνην γηλόηαλ ζηα ρξόληα καο, όπνπ νη απνζηάζεηο έρνπλ εθκεδεληζηεί θαη ηα ηαμίδηα ζε όιν ηνλ θόζκν είλαη πιένλ πνιύ εύθνιε ππόζεζε. Να ζπδεηήζεηε ζρεηηθά ζηελ ηάμε. Να ζπιιέμεηε ζηνηρεία θαη γηα ηηο θνηλσληθέο,


72 / 57

νηθνλνκηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο αιιαγέο πνπ επέθεξε ε βνπβσληθή παλώιε. Να ζπδεηήζεηε ηα επξήκαηα ζαο ζηελ ηάμε.

β. Να ζπγθξίλεηε ηελ πεξίπησζε πνπ αλαθέξεηαη ζην θείκελν κε ηα πεξηζηαηηθά άηππεο πλεπκνλίαο άγλσζηεο αηηηνινγίαο (SARS) πνπ εκθαλίζηεθαλ ην 2003 θαη ηα νπνία πξνθάιεζαλ θόβνπο γηα εμάπισζε ηεο αζζέλεηαο ζε όιν ηνλ θόζκν. Να αλαηξέμεηε ζε πεγέο ζην δηαδίθηπν (βι. ηζηνζειίδα ηνπ Παγθόζκηνπ Οξγαληζκνύ Τγείαο - WHO) θαη λα ζπιιέμεηε πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν ν Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Τγείαο (WΖΟ) πξνζπάζεζε λα πεξηνξίζεη ην SARS. Σέινο, λα ζπδεηήζεηε γηα ηηο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο πνπ επέθεξε απηή ε αζζέλεηα.

2. Να αλαηξέμεηε ζε πεγέο θαη λα ζπιιέμεηε πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε αζζέλεηεο πνπ κπνξεί λα νθείινληαη: α. ζε θαθή δηαηξνθή β. ζε θαζηζηηθή δσή γ. ζε θαηαλάισζε αιθνόι δ. ζην θάπληζκα ε. ζηε ξύπαλζε ηεο αηκόζθαηξαο. Να ηηο θαηαγξάςεηε θαηά πεξίπησζε θαη λα ζπδεηήζεηε πνηεο από απηέο ζα κπνξνύζαηε εύθνια λα απνθύγεηε. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

73 / 57

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

74 / 58

ΔΝΟΣΗΣΑ 5

Σαμηλόκεζε ρξσκνζσκάησλ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Να θόςεηε ηα ρξσκνζώκαηα πνπ βξίζθνληαη ζηε ζειίδα 79 θαη, αθνύ ηα ηαηξηάμεηε ζε δεπγάξηα (νκόινγα), λα ηα θνιιήζεηε ζην παξαθάησ ηεηξάγσλν, θαηά ειαηηνύκελν κέγεζνο. Όηαλ ηειεηώζεηε, ζα έρεηε θαηαζθεπάζεη ηνλ θαξπόηππν ελόο αλζξώπνπ. ηε ζπλέρεηα, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ βξίζθνληαη ζην πίζσ κέξνο.


76 / 61

1. Πώο κπνξείηε λα εμαθξηβώζεηε όηη ηα ρξσκνζώκαηα ηνπ θαξπόηππνπ πνπ θαηαζθεπάζαηε αλήθνπλ ζε άλζξσπν θαη όρη ζε θάπνην άιιν είδνο; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 2. Σα ρξσκνζώκαηα ηνπ θαξπόηππνπ πνπ θαηαζθεπά-ζαηε αλήθνπλ ζε άλδξα ή ζε γπλαίθα; Να αηηηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 3. Να παξαηεξήζεηε πξνζεθηηθά ηνπο αθόινπζνπο θαξπόηππνπο:

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19 20

Υ 21 22

Α

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 Υ Τ

Β

77 / 62

α. Πόζα ρξσκνζώκαηα κεηξάηε ζηελ εηθόλα Α; ………… Πόζα ρξσκνζώκαηα κεηξάηε ζηελ εηθόλα Β; ……………

β. Αλήθνπλ ζηνλ ίδην νξγαληζκό ή ζε δηαθνξεηηθνύο; Να αηηηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

γ. Να ζπγθξίλεηε ηα ρξσκνζώκαηα ηνπ θαξπόηππνπ πνπ θαηαζθεπάζαηε κε απηά ηεο εηθόλαο Α θαη ηεο εηθόλαο Β θαη λα ζρνιηάζεηε ηηο δηαθνξέο πνπ παξαηεξείηε. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

78 / 62

79 / 63

80 / 64

Καηαζθεπή κνληέισλ κεηαγξαθήο θαη κεηάθξαζεο

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... Ζ έλσζε δύν ακηλνμέσλ κε πεπηηδηθό δεζκό δεκηνπξγεί έλα δηπεπηίδην. Πξνζζήθε ελόο αθόκα ακηλνμένο δεκηνπξγεί έλα ηξηπεπηίδην θ.ν.θ. Οη πξσηεΐλεο απνηεινύληαη από κία ή πεξηζζόηεξεο πνιππεπηηδηθέο αιπζίδεο (πνιππεπηίδηα). Να αλαηξέμηε ζην παξάξηεκα πνπ ππάξρεη ζην ηέινο ηνπ Σεηξαδίνπ θαη αλαθέξεηαη ζηνλ γελεηηθό θώδηθα γηα λα δηαπηζηώζεηε ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν ε αιιεινπρία ησλ βάζεσλ ησλ ξηβνλνπθιενηηδίσλ ελόο mRNA κεηαηξέπεηαη-κεηαθξάδεηαη ζε αιιεινπρία ακηλνμέσλ κηαο πξσηεΐλεο. Να ρξεζηκνπνηήζεηε ηηο γλώζεηο ζαο ζρεηηθά κε ηε δνκή ηνπ DNA θαη ηε κεηαγξαθή θαη λα ζπκπιεξώζεηε ηελ παξαθάησ άζθεζε. Α. Έζησ όηη έλα ηξηπεπηίδην απνηειείηαη από ηελ αθόινπζε αιιεινπρία ακηλνμέσλ: γιπθίλε αιαλίλε βαιίλε 1. Αιιεινπρία βάζεσλ ζην mRNA: __ __ __ __ __ __ __ __ __ 2. Γίθισλν ηκήκα DNA: __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __


81 / 65

Β. Πνην ζα είλαη ην ηξηπεπηίδην πνπ ζα πξνθύςεη όηαλ ε αιιεινπρία ησλ δενμπξηβνλνπθιενηηδίσλ ηνπ DNA, πνπ ζα κεηαγξαθεί ζε mRNA, είλαη: CAT CCA CGA mrna: __ __ __ __ __ __ __ __ __ ηξηπεπηίδην: …………… - …………… - ……………

γιπθίλε

Φ Ρ G

U

Φ Ρ

Φ Ρ

G

αιαλίλε

Φ Ρ G

U

Φ Ρ

Φ Ρ

C

βαιίλε

Φ Ρ G

A

Φ Ρ

Φ Ρ

U

82 / 65

Καηαζθεπή κνληέισλ δνκήο DNA, κεηαγξαθήο θαη κεηάθξαζεο ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

ηε ζειίδα 86 ζαο δίλεηαη έλαο αξηζκόο «δενμπξηβνλνπ-θιενηηδίσλ» κε ζθνπό λα δεκηνπξγήζεηε έλα «δίθισλν DΝΑ». Να θόςεηε ηα «λνπθιενηίδηα», λα ηα ζπλδπάζεηε θαη λα δεκηνπξγήζεηε ην «DΝΑ» ζαο ζηε ζειίδα 85. Όηαλ νινθιεξώζεηε ηελ εξγαζία ζαο, λα «μεηπιίμηε» ην «DΝΑ» θαη κε ηα «ξηβνλνπθιενηίδηα», πνπ ζαο δίλνληαη ζηελ ίδηα ζειίδα, λα δεκηνπξγήζεηε έλα «mRNA». Γη’ απηήλ ηε δηαδηθαζία ηεο κεηαγξαθήο κπνξείηε λα επηιέμεηε, ζαλ θαινύπη, όπνηνλ από ηνπο δύν θιώλνπο ηνπ «DΝΑ» επηζπκείηε.

1. Να γξάςεηε ηελ αιιεινπρία ησλ «δενμπξηβνλνπθιεν-ηηδίσλ» πνπ απνηεινύλ ην δίθισλν «DΝΑ» ζαο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

2. Να γξάςεηε ηελ αιιεινπρία ησλ «ξηβνλνπθιενηηδίσλ» πνπ απνηεινύλ ην «mRNA» ζαο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................


83 / 67

Σώξα, θαη αθνύ έρεηε νινθιεξώζεη ηε δηαδηθαζία ηεο κεηαγξαθήο, λα πξνζπαζήζεηε λα πινπνηήζεηε ηε δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο. Υξεζηκνπνηώληαο ηνλ γελεηηθό θώδηθα πνπ βξίζθεηαη ζην παξάξηεκα ηνπ Σεηξαδίνπ ζαο, λα αλαδεηήζεηε ηηο αιιεινπρίεο ηνπ «mRΝΑ» ζαο. Να πξνζδηνξίζεηε ηα ακηλνμέα πνπ αληηζηνηρνύλ ζε απηέο θαη λα ζεκεηώζεηε ηα νλόκαηά ηνπο ζην θαηάιιειν ζεκείν, ζηα θπθιηθά ραξηάθηα πνπ έρεηε θόςεη. Με «νδεγό» ηελ αιιεινπρία ηνπ «mRΝΑ» πνπ έρεηε θαηαζθεπάζεη, λα ηνπνζεηήζεηε ηα ακηλνμέα ζηε ζεηξά θαη λα δεκηνπξγήζεηε κία «πξσηεΐλε». 3. Να γξάςεηε ηελ αιιεινπρία ησλ ακηλνμέσλ. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

84 / 67

85 / 68

θσζθνξηθή νκάδα ξηβόδε δενμπξηβόδε

νπξαθίιε αδελίλε γνπαλίλε ζπκίλε θηηνζίλε

1ν ΑΜΗΝΟΞΤ ………………………



86 / 69

Μνπζηθόο… θώδηθαο ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ................................................................... Ζ αληηγξαθή ηνπ DΝΑ, ε κεηαγξαθή θαη ε κεηάθξαζε ζηεξίδνληαη ζε αληηζηνηρίζεηο: Καηά ηελ αληηγξαθή νη αδσηνύρεο βάζεηο ησλ δενμπξηβνλνπθιενηηδίσλ ηεο λέαο αιπζίδαο είλαη ζπκπιεξσκαηηθέο κε εθείλεο ηεο παιηάο. Καηά ηε κεηαγξαθή νη αδσηνύρεο βάζεηο ησλ ξηβνλνπθιενηηδίσλ ηεο αιπζίδαο ηνπ RΝΑ είλαη ζπ-κπιεξσκαηηθέο κε εθείλεο ηεο κηαο αιπζίδαο ηνπ DΝΑ. Καηά ηε κεηάθξαζε θάζε ακηλνμύ ηεο πξσηεΐλεο πνπ ζπληίζεηαη ζην ξηβόζσκα αληηζηνηρεί ζε κηα ηξηάδα δηαδνρηθώλ αδσηνύρσλ βάζεσλ ησλ ξηβνλνπθιενηηδί-σλ ηεο αιπζίδαο ηνπ mRΝΑ πνπ θηάλεη ζην ξηβόζσκα (βι. παξάξηεκα ζην ηέινο ηνπ Σεηξαδίνπ εξγαζηώλ: Ο γελεηηθόο θώδηθαο).

Μία αληηζηνίρεζε ησλ αδσηνύρσλ βάζεσλ ζε λόηεο ζα κπνξνύζε λα νλνκαζηεί «κνπζηθόο θώδηθαο» θαη λα καο βνεζήζεη λα «παίμνπκε» κνπζηθή κε... ηηο αδσηνύρεο βάζεηο ηνπ DΝΑ.


87 / 71

Μοσζηθός θώδηθας

Αδωηούτες βάζεης Μοσζηθές λόηες Αδελίλε (Α) κη

Θπκίλε (Σ) ζνι

Γνπαλίλε (G) ια

Κπηνζίλε (C) ζη

Ο παξαθάησ πίλαθαο πεξηέρεη κηα πνιύ γλσζηή

κνπζηθή θξάζε. ηελ πξώηε γξακκή ππάξρεη ν αξηζκόο ηνπ κέηξνπ, ζηε δεύηεξε ε αδσηνύρνο βάζε-λόηα θαη κέζα ζε παξέλζεζε ε αμία ηεο. Να απνθξππηνγξαθήζεηε ηνλ «κνπζηθό θώδηθα», δειαδή λα αληηζηνηρίζεηε ηηο αδσηνύρεο βάζεηο ζε λόηεο, λα ηηο γξάςεηε ζην πεληάγξακκν πνπ βξίζθεηαη θάησ από ηνλ πίλαθα θαη λα «παίμεηε» ηε κνπζηθή θξάζε ζε ξπζκό 4/4. Γηα ηνλ ζθνπό απηό κπνξείηε λα δεηήζεηε ηε βνήζεηα ηνπ θαζεγεηή ηεο Μνπζηθήο. Μπνξείηε λα παξνπζηάζεηε ην ηξαγνύδη ζηελ ηάμε «δσληαλό» ή καγλεηνθσλεκέλν.

Μέηξν 1 2

Νόηα(αμία) Α(1/2) Σ(1/4) G(1/4) G(1/8) T(1/8) A(1/4)

T(1/4) G(1/4)

Μέηξν 3 4

Νόηα(αμία) G.(1/4+1/8) T(1/8)

A(1/2)

T(1/2) A(1/2)

Μέηξν 5 6

Νόηα(αμία) T(1/4) G(1/8) C(1/4)

C(1/4)

C(1/8) G(1/8) T(1/2)

T(1/8) G(1/8)

Μέηξν 7 8

Νόηα(αμία) G.(1/4+1/8) G(1/8)

G(1/8) T(1/8) C(1/8)

G(1/8)

G.(1/4+1/8) T(1/8)

A(1/2)

88 / 72

Πνην είλαη ην ηξαγνύδη;

..............................................................................................

89 / 72

Απηόο είκαη εγώ

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

ην παξαθάησ ζρήκα λα δσγξαθίζεηε ηα ραξαθηε-ξηζηηθά ζαο (ρξώκα θαη ζρήκα καιιηώλ, ζρήκα θαη κέγεζνο κύηεο, θνξπθή ηξηρνθπΐαο, ινβνύο απηηώλ, πηύρσζε γιώζζαο θ.ά.). Με θόθθηλν ρξώκα λα δσγξαθίζεηε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ έρεηε πάξεη από ηε κεηέξα ζαο θαη κε κπιε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ έρεηε πάξεη από ηνλ παηέξα ζαο. Με πξάζηλν ρξώκα λα δσγξαθίζεηε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη «απνθιεηζηη-θά δηθά ζαο», δειαδή δε ζπκίδνπλ νύηε ηε κεηέξα ζαο νύηε ηνλ παηέξα ζαο.


90 / 73

91 / 73

Κπηηαξηθή δηαίξεζε ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Έλαο καζεηήο, πνπ νινθιεξώλεη κηα κειέηε ζρεηηθά κε ηελ θπηηαξηθή δηαίξεζε κπέξδεςε ηηο θσηνγξαθίεο πνπ βιέπεηε παξαθάησ. Να ηνλ βνεζήζεηε λα ηηο ηνπνζεηήζεη θαηάιιεια, ώζηε λα απεηθνλίδεηαη κε ηε ζσζηή ζεηξά ε δηαδηθαζία ηεο θπηηαξηθήο δηαίξεζεο.

Ζ ζσζηή ζεηξά είλαη: ..........................................................

Πνην είδνο θπηηαξηθήο δηαίξεζεο απεηθνλίδεηαη; ..............................................................................................

α β

γ δ


92 / 75

ΔΝΟΣΖΣΑ 7

Αληηβηνηηθά θαη Φπζηθή Δπηινγή ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Αθνύ δηαβάζεηε ην παξαθάησ θείκελν, λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνύλ.

Από ηελ αλαθάιπςε ηεο πεληθηιίλεο, ζηα ηέιε ηεο

δεθαεηίαο ηνπ 1920, από ηνλ Αιέμαλδξν Φιέκηλγθ (Alexander Fleming, 1881-1955) κέρξη ζήκεξα, δεθάδεο αληηβηνηηθά έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ηελ θαηαπνιέκεζε πνιιώλ κηθξνβηαθώλ κνιύλζεσλ. Γηα παξάδεηγκα, αλ θαη ππήξρε ε πξόβιεςε όηη νη πεξηζζόηεξεο βαθηεξηα-θέο κνιύλζεηο ζύληνκα ζα κπνξνύζαλ λα εμαιεηθζνύλ, ε πξνζδνθία απηή δπζηπρώο απνδείρζεθε ιαλζαζκέλε. ήκεξα, θάζε κηθξννξγαληζκόο πνπ πξνθαιεί θάπνηα αζζέλεηα εκθαλίδεη κεηαιιαγκέλα ζηειέρε ηθαλά λα αληηζηαζνύλ ζε έλα από ηα εθαηό θαη πιένλ αληηβηνηηθά πνπ ρξεζηκνπνηνύλ νη γηαηξνί. Σα βαθηήξηα, γηα παξάδεηγκα, αλαπηύζζνπλ αληίζηαζε ζηα αληηβηνηηθά, επηβηώλνπλ θαη πεξλνύλ ηελ αληίζηαζε απηή ζηηο επό-κελεο γεληέο. Παξ’ όια απηά, ην αληηβηνηηθό θαηαζηξέθεη ηα πεξηζζόηεξα από ηα βαθηήξηα, αιιά ην κεηαιιαγκέ-λν βαθηήξην επηβηώλεη θαη παξάγεη ηελ επόκελε γεληά, ε νπνία είλαη ηώξα αλζεθηηθή ζην αληηβηνηηθό.

Δλώ ηα βαθηήξηα «απνθηνύλ δύλακε» κε ηελ εμειηθηηθή έλλνηα (αλζεθηηθόηεηα), γηαηξνί θαη αζζελείο


94 / 79

θαίλεηαη όηη «δηεπθνιύλνπλ» ηα βαθηήξηα ζε απηή ηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζηα αληηβηνηηθά. Οη γηαηξνί πνιιέο θνξέο πηέδνληαη λα γξάςνπλ κηα ζπληαγή γηα ηνλ θαζέλα πνπ ληώζεη αζζελήο. Έηζη, αλ θαη ηα αληηβηνηηθά είλαη άρξεζηα ζηηο ηνγελείο κνιύλζεηο, όπσο ην θξπνιόγεκα θαη ε γξίπε, νη αζζελείο ζπρλά δεηνύλ από ηνπο γηαηξνύο αληηβηνηηθά γηα θάζε αζζέλεηα. Απηή ε ππεξθαηαλάισζε ησλ αληηβηνηηθώλ δηεπθνιύλεη ηελ εμάπισζε αλζεθηηθώλ βαθηεξίσλ. Πνιιέο θνξέο, εμάιινπ, ρνξεγνύληαη, ρσξίο ζνβαξό ιόγν, αληηβηνηηθά κε επξύ θάζκα δξάζεο, πνπ έρνπλ δειαδή επίδξαζε ζε πνιιά είδε βαθηεξίσλ. Με απηό ηνλ ηξόπν αληηκεησπίδεηαη ε αζζέλεηα ζε ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα, αιιά ε επίδξαζε επεθηείλεηαη θαη ζηα βαθηήξηα ηεο θπζηνινγηθήο ρισξίδαο ηνπ νξγαληζκνύ. Οη θηελνηξόθνη είλαη επίζεο ππεύζπλνη γηα θαηάρξεζε αληηβηνηηθώλ. Υνξεγνύλ ζηα δώα αληηβηνηηθά θαη άιια θάξκαθα, γηα λα απνθύγνπλ ηηο κνιύλζεηο ή γηα λα ππνβνεζήζνπλ ηε γξήγνξε αλάπηπμε ησλ δώσλ. Καζώο εκθαλίδνληαη αλζεθηηθά ζηειέρε ζηα δώα, όπσο αθξηβώο θαη ζηνλ άλζξσπν, κεξηθά από απηά πεξλνύλ ζηνλ άλζξσπν κέζσ ηνπ κηζνςεκέλνπ θξέαηνο θαη άιισλ δσηθώλ πξντόλησλ.

α. Πόηε ζα είλαη ζνβαξόηεξεο νη επηπηώζεηο ζηελ πγεία ζαο, αλ θνιιήζεηε θπκαηίσζε από έλα άηνκν πνπ πάζρεη από ηελ αλζεθηηθή κνξθή ηνπ βαθηεξίνπ ή αλ θνιιήζεηε από έλα άηνκν πνπ πάζρεη από ηε κε αλζεθηηθή κνξθή; Να αηηηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

95 / 80

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

β. Οξηζκέλεο θνξέο είλαη απαξαίηεηε ε ρνξήγεζε αληηβηνηηθώλ ζε πεξηπηώζεη ηώζεσλ ηνπ αλαπλεπζηη-θνύ ζπζηήκαηνο. Μπνξείηε λα πηζαλνινγήζεηε γηαηί; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

96 / 80

Λακαξθηζηέο ή δαξβηληζηέο;

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Να δηαβάζεηε ην παξαθάησ θείκελν ζρεηηθά κε ηνλ Λακάξθ θαη ηε ζεσξία ηνπ γηα ηελ εμέιημε. Δπίζεο, λα αλαθαιέζεηε ζηε κλήκε ζαο όζα κάζαηε γηα ηε ζεσξία ηεο εμέιημεο, όπσο απηή δηαηππώζεθε από ηνλ Γαξβίλν. ηε ζπλέρεηα: α. Να ζπκπιεξώζεηε ηα θελά ζην θείκελν πνπ αθνινπζεί. β. Να παξαηεξήζεηε πξνζεθηηθά ηηο ζηήιεο ησλ εηθόλσλ ζηε ζειίδα 99 θαη λα γξάςεηε ζην θελό πιαίζην ην όλνκα ηνπ επηζηήκνλα πνπ αληηζηνηρεί ζε θαζεκία από απηέο.

ΛΑΜΑΡΚ

Ο Ιακάξθ (Jean Baptiste de Monet, Chevalier de Lamark, 1744-1829) δεκνζίεπζε ην 1809 κία αξθεηά αληηθαηηθή ζεσξία ζρεηηθά κε ηελ εμέιημε. Πξνζπαζνύζε λα εμεγήζεη ηηο νκνηόηεηεο κεηαμύ δηαθνξεηηθώλ δώσλ, ππνζηεξίδνληαο όηη όιεο νη κνξθέο δσήο μεθίλεζαλ αξρηθά από απιά ζθνπιήθηα θαη είραλ κηα εζσηεξηθή ηάζε λα εμειηρζνύλ ζε πνιππινθόηεξνπο νξγαληζκνύο. Τειηθά, κέζα από απηή ηελ εμειηθηηθή δύλακε πξνέθπςαλ ηα ζειαζηηθά, θαζώο θαη νη άλζξσπνη. Ζ ζεσξία ηνπ Ιακάξθ όηη νη νξγαληζκνί κεηέβαηλαλ από ηνλ έλα ηύπν ζηνλ άιιν


97 / 81

απνηειεί αθόκα θαη ζήκεξα ηελ θεληξηθή ηδέα πνιιώλ ζύγρξνλσλ απόςεσλ ζρεηηθά κε ηελ εμέιημε. Όκσο ην γεγνλόο όηη ηα ζσκαηηθά όξγαλα κεηαβάιινληαη αλάινγα κε ηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζην πεξηβάιινλ (θιεξνλόκεζε επίθηεησλ ραξαθηεξηζηηθώλ) δελ είλαη απνδεθηό από ηελ επηζηεκνληθή θνηλόηεηα.

ύκθσλα κε ηνλ ......................, νη θακεινπαξδάιεηο εμειίρζεθαλ ηεληώλνληαο ηνλ ιαηκό ηνπο, γηα λα κπνξέζνπλ λα θηάζνπλ ηα ςειά θύιια ζηα δέληξα, κε απνηέιεζκα θάζε γεληά λα γελληέηαη κε έλαλ ειαθξά καθξύηεξν ιαηκό. ύκθσλα κε ηνλ ......................, κεηαμύ ησλ θακεινπαξδάιεσλ ππάξρνπλ θάπνηεο κε καθξύηεξνπο θαη θάπνηεο κε θνληύηεξνπο ιαηκνύο. Απηέο πνπ έρνπλ ην πξώην ραξαθηεξηζηηθό είλαη επλνεκέλεο έλαληη ησλ άιισλ, γηαηί κπνξνύλ θαη βξίζθνπλ επθνιόηεξα ηξνθή ζηα ςειά θιαδηά ησλ δέληξσλ. πλεπώο, νη θακεινπαξδάιεηο πνπ έρνπλ απηό ην ραξαθηεξηζηηθό θαη επηβηώλνπλ είλαη πεξηζζόηεξεο από ηηο άιιεο θαη ηαπηόρξνλα κπνξνύλ λα θάλνπλ πεξηζζόηεξνπο απνγόλνπο, απμάλνληαο ηε ζπρλόηεηα απηνύ ηνπ ραξαθηεξηζηηθνύ ζηηο επόκελεο γεληέο.

98 / 81

99 / 82

Πόζν ζπγγελείο είκαζηε κε ηα άιια δώα;

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ: ..........................................................

ΣΑΞΖ - ΣΜΖΜΑ: ..................................................................

ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ: ...................................................................

Σήκεξα είκαζηε ζε ζέζε λα θαηαζθεπάζνπκε κε

κεγάιε βεβαηόηεηα ην θπινγελεηηθό δέληξν ησλ νξγαληζκώλ. Πξόθεηηαη γηα έλα δηάγξακκα πνπ απεηθνλίδεη ηηο εμειηθηηθέο ζρέζεηο ησλ νξγαληζκώλ ζαλ ηα θιαδηά ελόο δέληξνπ θαη ην νπνίν δείρλεη πώο δηαθνξεηηθά είδε εμειίρζεθαλ από θάπνην θνηλό πξνγνληθό είδνο. Σην παξά-δεηγκα πνπ αθνινπζεί νη νξγαληζκνί Γ, Γ θαη Δ είλαη πεξηζ-ζόηεξν θνληά εμειηθηηθά ζε ζρέζε κε ηνπο ππόινηπνπο. Οκνίσο, νη Α θαη Β είλαη ζπγγελέζηεξνη, ελώ πην απνκα-θξπζκέλνο εμειηθηηθά από όινπο είλαη ν νξγαληζκόο Ε.

Δθαηνκκύξηα ρξόληα πξηλ ήκεξα

A

B

Γ Γ

Δ

Ε


100 / 85

Με βάζε ηα παξαπάλσ θαη ζύκθσλα κε ην θπινγελεηηθό δέληξν πνπ αθνινπζεί λα απαληήζεηε ζηηο εξσηήζεηο:

1. Πνηνη νξγαληζκνί βξίζθνληαη πην θνληά εμειηθηηθά: ν Γ κε ηνλ Γ, ν Γ κε ηνλ Δ ή ν Γ κε ηνλ Δ; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. 2. Ση ζπκπεξάζκαηα βγάδεηε γηα ηνλ νξγαληζκό Β; .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

Γ

Ε Ζ

Γ Δ

Α Β

101 / 85-86

Ο γελεηηθόο θώδηθαο

Ζ γελεηηθή πιεξνθνξία πνπ βξίζθεηαη ζην DNΑ κεηαγξάθεηαη ζε έλα κόξην mRΝΑ. Όηαλ απηό πξνζδεζεί ζε έλα ξηβόζσκα, μεθηλά ε δηαδηθαζία ηεο πξσηετλνζύλζεζεο (κεηάθξαζεο), από ηελ νπνία ζα πξνθύςεη ηειηθά ε πξσηεΐλε. Ζ αιιεινπρία ησλ ακηλνμέσλ ζε κηα πξσηεΐλε θαζνξίδεηαη από ηελ αιιε-ινπρία ησλ βάζεσλ ηνπ mRΝΑ. Ζ πξσηετλνζύλζεζε είλαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα κηα δηαδηθαζία «κεηάθξα-ζεο» από ηε «γιώζζα» ησλ βάζεσλ ζηε «γιώζζα» ησλ ακηλνμέσλ. Ζ αληηζηνίρεζε ησλ βάζεσλ ηνπ mRΝΑ κε ακηλνμέα νλνκάδεηαη γελεηηθόο θώδηθαο, θαη κάιηζηα έρεη βξεζεί όηη κηα ηξηάδα βάζεσλ ηνπ mRΝΑ αληηζηνηρεί ζε έλα ακηλνμύ κε βάζε ηνλ παξαθάησ πίλαθα.

… έθηαθην…

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

102 / 87

Γελεηηθόο θώδηθαο

Γεύηεξν γξάκκα

U C

Πξ

ώην

γξ

άκ

κα

U UUU UUC UUA UUG

UCU UCC UCA UCG

U C A G

Σξ

ίην γ

ξά

κκ

α

C CUU CUC CUA CUG

CCU CCC CCA CCG

U C A G

Α AUU AUC AUA AUG

ACU ACC ACA ACG

U C A G

G GUU GUC GUA GUG

GCU GCC GCA GCG

U C A G

θαηλπιαιαλίλε

ιεπθίλε

ιεπθίλε

ηζνιεπθίλε

κεζεηνλίλε

έλαξμε

βαιίλε

ζεξίλε

πξνιίλε

ζξενλίλε

αιαλίλε

103 / 87

Γελεηηθόο θώδηθαο

Γεύηεξν γξάκκα

A G

Πξ

ώην

γξ

άκ

κα

U UAU UAC UAA UAG

UGU UGC UGA UGG

U C A G

Σξ

ίην γ

ξά

κκ

α

C CAU CAC CAA CAG

CGU CGC CGA CGG

U C A G

A AAU AAC AAA AAG

AGU AGC AGA AGG

U C A G

G GAU GAC GAA GAG

GGU GGC GGA GGG

U C A G

αξγηλίλε

θπζηεΐλε

ιήμε

θξππηνθάλε

ζεξίλε

γιπθίλε

αξγηλίλε

γινπηακηληθό

νμύ

ηζηηδίλε

γινπηακίλε

ηπξνζίλε

ιήμε

ιήμε

αζπαξαγγίλε

αζπαξηηθό νμύ

ιπζίλε

104 / 87

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

ΗΜΔΙΩΜΑ ΓΙΑ ΣΟΝ/ΣΗ ΜΑΘΗΣΗ/ΣΡΙΑ .................... 5

ΔΝΟΣΗΣΑ 1 ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 1: Οη θπζηθνρεκηθέο ηδηόηεηεο ηνπ λεξνύ... ζώδνπλ δσέο ................................................. 8

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 2: Από ηα κόξηα ζηα καθξνκόξηα ...................................... 10

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 3: Σα είδε ησλ θπηηάξσλ: πξνθαξπσηηθό θαη επθαξπσηηθό, δσηθό θαη θπηηθό ..... 14

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 4: Πόζν δεη ε «κνλάδα ηεο δσήο»; ..................................... 17

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 5: Ζ δνκή ησλ νηθνζπζηεκάησλ ........................................ 19

ΔΝΟΣΗΣΑ 2

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 1: Ζ δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ ...................................................... 22

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 2: Ζ θαηαζθεπή ελόο ηξνθηθνύ πιέγκαηνο........................ 25

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 3: Σξνθηθή ππξακίδα, ηξνθηθό πιέγκα, ηξνθηθή αιπζίδα ................................ 27

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 4: Ο θύθινο ηνπ άλζξαθα θαη ε παξέκβαζε ηνπ αλζξώπνπ ................................... 29

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 5: Ο θύθινο ηνπ αδώηνπ θαη ε παξέκβαζε ηνπ αλζξώπνπ ................................... 32

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 6: Ο θύθινο ηνπ λεξνύ θαη ε παξέκβαζε ηνπ αλζξώπνπ ................................... 34

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 7: Αλαλεώζηκεο πεγέο ελέξγεηαο ... 37

ΔΝΟΣΗΣΑ 3

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 1: Σν ηζνδύγην ηεο ελέξγεηαο .......... 42

105

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 2: Δλέξγεηα θαη θίλεζε-Δλέξγεηα θαη νξγάλσζε .................................................................. 45

ΔΝΟΣΗΣΑ 4

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 1: Αληηγόλα θαη αληηζώκαηα ........... 49

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 2: Κάπνηα θνπλνύπηα δελ πξνθαινύλ κόλν... θαγνύξα ................................... 51

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 3: Καξθίλνο ...................................... 54

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 4: Αζζέλεηεο θαη απνκόλσζε ......... 57

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 5: Κάπληζκα ή πγεία; ...................... 61

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 6: Αληη-δηαθήκηζε ............................ 64

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 7: Αιθνόι θαη πγεία ......................... 68

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 8: Άλζξσπνο θαη πγεία ................... 72

ΔΝΟΣΗΣΑ 5 ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 1: Σαμηλόκεζε ρξσκνζσκάησλ ..... 76

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 2: Καηαζθεπή κνληέισλ κεηαγξαθήο θαη κεηάθξαζεο ......................................... 81

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 3: Καηαζθεπή κνληέισλ δνκήο DΝΑ, κεηαγξαθήο θαη κεηάθξαζεο ................................ 83

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 4: Μνπζηθόο... θώδηθαο ................... 87

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 5: Απηόο είκαη εγώ ........................... 90

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 6: Κπηηαξηθή δηαίξεζε ..................... 92

ΔΝΟΣΗΣΑ 7 ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 1: Αληηβηνηηθά θαη Φπζηθή Δπηινγή .................................... 94

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 2: Λακαξθηζηέο ή δαξβηληζηέο; ........................................... 97

ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ 3: Πόζν ζπγγελείο είκαζηε κε ηα άιια δώα; ............................................................. 100

...ΔΚΣΑΚΣΟ... ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ......................................... 102

Ο ΓΔΝΔΣΙΚΟ ΚΩΓΙΚΑ .............................................. 103

106

Με απόθαζε ηεο Διιεληθήο Κπβέξλεζεο ηα δηδαθηηθά βηβιία ηνπ Γεκνηηθνύ, ηνπ Γπκλαζίνπ θαη ηνπ Λπθείνπ ηππώλνληαη από ηνλ Οξγαληζκό Δθδόζεσο Γηδαθηηθώλ Βηβιίσλ θαη δηαλέκνληαη δσξεάλ ζηα Γεκόζηα ρνιεία. Σα βηβιία κπνξεί λα δηαηίζεληαη πξνο πώιεζε, όηαλ θέξνπλ βηβιηόζεκν πξνο απόδεημε ηεο γλεζηόηεηάο ηνπο. Κάζε αληίηππν πνπ δηαηίζεηαη πξνο πώιεζε θαη δε θέξεη βηβιηόζεκν, ζεσξείηαη θιεςίηππν θαη ν παξαβάηεο δηώθεηαη ζύκθσλα µε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 7, ηνπ Νόκνπ 1129 ηεο 15/21 Μαξηίνπ 1946 (ΦEK 1946, 108, A΄). Απαγνξεύεηαη ε αλαπαξαγσγή νπνηνπδήπνηε ηκήκαηνο απηνύ ηνπ βηβιίνπ, πνπ θαιύπηεηαη από δηθαηώκαηα (copyright), ή ε ρξήζε ηνπ ζε νπνηαδήπνηε κνξθή, ρσξίο ηε γξαπηή άδεηα ηνπ Παηδαγσγηθνύ Ηλζηηηνύηνπ.

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄...

Documents

Transcript of Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄...