Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

263

ΕΝΟΤΗΤΑ 16 - «πολιτικά» Τραγούδι 1

Ένα το χελιδόνι Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή, για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή. Θέλει νεκροί χιλιάδες να 'ναι στους τροχούς. θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίµα τους. Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έχτισες µέσα στα βουνά! Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έκλεισες µες στη θάλασσα! Πάρθηκεν1 από τους µάγους το σώµα του Μαγιού2. Το 'χουνε θάψει σ' ένα µνήµα του πέλαγου, σ' ένα βαθύ πηγάδι, το 'χουνε κλειστό µύρισε το σκοτάδι κι όλη η άβυσσος. Θεέ µου Πρωτοµάστορα µέσα στις πασχαλιές και Συ! Θεέ µου Πρωτοµάστορα µύρισες την Ανάσταση!

Λεξιλόγιο

Χελιδόνι: µικρό πουλί µε µαύρη ράχη, άσπρη κοιλιά και ουρά χωρισµένη στα δυο, που ο ερχοµός του ταυτίζεται µε την άνοιξη. Π.χ.: Κάθε φορά που βλέπαµε τα χελιδόνια, ξέραµε ότι η άνοιξη ήταν πολύ κοντά. Προσέχαµε πώς έχτιζαν τις φωλιές τους και πώς τάιζαν τα µικρά τους… Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το χελιδόνι,-ιού) Κλίση: το χελιδόνι τα χελιδόνια του χελιδονιού των χελιδονιών το χελιδόνι τα χελιδόνια - χελιδόνι - χελιδόνια Πολλή: αρκετά µεγάλη σε έκταση (τόπος) ή ένταση. Π.χ.: Η πολλή ζάχαρη βλάπτει την υγεία σου. Μην βάζεις τόση! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (πολύς, πολλή, πολύ) Κλίση: πολύς πολλή πολύ πολλής πολύ πολλή πολύ πολύ πολλή πολύ

1 πάρθηκε 2 του Μαΐου

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

264

πολλοί πολλές πολλά πολλών πολλών πολλών πολλούς πολλές πολλά πολλοί πολλές πολλά Τροχούς: όργανο σε κυκλικό σχήµα κυρίως από µέταλλο, ρόδα. Π.χ.: Άννα µου, θα γυρίσει ο τρόχος, θα καλυτερέψει η ζωή σου! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο τροχός,–ού) Κλίση: ο τροχός οι τροχοί του τροχού των τροχών τον τροχό τους τροχούς - τροχέ - τροχοί Ζωντανοί: αυτοί που βρίσκονται στην ζωή, που ζουν, που έχουν µια έντονη διάθεση για ζωή, κίνηση, δράση. Π.χ.: Είναι τόσο ζωντανός άνθρωπος, που όλοι χαίρονται να δουλεύουν µαζί του! Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (ζωντανός-ή-ό) Κλίση: ζωντανός ζωντανή ζωντανό ζωντανού ζωντανής ζωντανού ζωντανό ζωντανή ζωντανό ζωντανέ ζωντανή ζωντανό ζωντανοί ζωντανές ζωντανά ζωντανών ζωντανών ζωντανών ζωντανούς ζωντανές ζωντανά ζωντανοί ζωντανές ζωντανά ‘χουνε θάψει: τοποθετώ ένα νεκρό σώµα µέσα στην γη, µέσα σε τάφο. Π.χ.: Έπρεπε να θάψουν τους νεκρούς µετά την µάχη. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (θάβω) Αρχικοί χρόνοι: θάβω, έθαβα, θα θάβω, θα θάψω, έθαψα, έχω θάψει, είχα θάψει, θα έχω θάψει Μνήµα: ο τάφος. Π.χ.: Σε αυτή την πλευρά του νεκροταφείου υπάρχουν τα µνήµατα αυτών που σκοτώθηκαν στον πόλεµο. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µνήµα,–µατος)

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

265

Κλίση: το µνήµα τα µνήµατα του µνήµατος των µνηµάτων το µνήµα τα µνήµατα - µνήµα - µνήµατα Πηγάδι: βαθύ και στενό άνοιγµα, από το οποίο πηγάζει νερό. Π.χ.: Για να ποτίσουν τα χωράφια τους, παίρνουν νερό από το κοντινότερο πηγάδι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το πηγάδι,-ιού) Κλίση: το πηγάδι τα πηγάδια του πηγαδιού των πηγαδιών το πηγάδι τα πηγάδια - πηγάδι - πηγάδια Άβυσσος: µεγάλο αθέατο βάθος, χάσµα. Π.χ.: Ποτέ δεν θα καταλάβεις τι πραγµατικά θέλει. Άβυσσος η ψυχή του! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η άβυσσος,-ου) Κλίση: η άβυσσος οι άβυσσοι της αβύσσου των αβύσσων την άβυσσο τις αβύσσους - άβυσσε - άβυσσοι Πασχαλιές: η γιορτή του Πάσχα, φυτό µε µικρά άσπρα ή µοβ λουλούδια που ανθίζει την άνοιξη, την εποχή που γιορτάζεται το Πάσχα. Π.χ.: Εκείνη την εποχή, θυµάµαι, πλησιάζοντας το Πάσχα, είχαν ανθίσει τα πάντα στον κήπο µας: τριαντάφυλλα, µαργαρίτες, πασχαλιές… Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η πασχαλιά,- άς) Κλίση: η πασχαλιά οι πασχαλιές της πασχαλιάς των πασχαλιών την πασχαλιά τις πασχαλιές - πασχαλιά - πασχαλιές Ανάσταση: επαναφορά ενός νεκρού στην ζωή, η γιορτή της ανάστασης του Χριστού. Π.χ.: Οι Χριστιανοί πιστεύουν στην ανάσταση του Χριστού, αλλά και στην µελλοντική ανάσταση των νεκρών. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ανάσταση,- ης) Κλίση: η ανάσταση οι αναστάσεις

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

266

της ανάστασης των αναστάσεων την ανάσταση τις αναστάσεις - ανάσταση - αναστάσεις

Ασκήσεις Λεξιλογίου

1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. µνήµα νέα ζωή β. πηγάδι χάσµα γ. άβυσσος µοβ λουλούδια δ. πασχαλιές τάφος ε. ανάσταση πηγή νερού 2. Βρείτε τις λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: λίγη ……………………………………… νεκρός ……………………………………… να παίρνουν ……………………………………… ανοιχτό ……………………………………… φως ……………………………………… Γραµµατική

α. Θεωρία

Ενεργητική - Παθητική Σύνταξη Σε κάθε πρόταση η λέξη που φανερώνει ποιος κάνει αυτό που λέει το ρήµα, λέγεται υποκείµενο, ενώ η λέξη που φανερώνει σε ποιον ή σε τι πηγαίνει η ενέργεια του ρήµατος, λέγεται αντικείµενο. Παραδείγµατα: Η Μαρία γράφει την άσκηση. Ποιος γράφει την άσκηση; Η Μαρία (υποκείµενο) Τι γράφει η Μαρία; Την άσκηση (αντικείµενο) Οι προτάσεις που ακολουθούν την δοµή αυτή και φανερώνουν ότι κάποιος ενεργεί (µε το ρήµα στην ενεργητική φωνή) ανήκουν στην ενεργητική σύνταξη. Υπάρχουν, όµως, και οι περιπτώσεις, στις οποίες το υποκείµενο παθαίνει κάτι ή δέχεται την ενέργεια από κάτι ή από κάποιον. Το ρήµα βρίσκεται στην παθητική φωνή και η δοµή της πρότασης ανήκει στην παθητική σύνταξη.

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

267

Έτσι, το παραπάνω παράδειγµα γίνεται ως εξής: υποκείµενο ρήµα αντικείµενο Η Μαρία γράφει την άσκηση. υποκείµενο ρήµα ποιητικό αίτιο (από + αιτιατική) Η άσκηση γράφεται από τη Μαρία.

Ενεστώτας Παθητικής Φωνής

β΄ συζυγία

α΄ συζυγία

α΄ τάξη β΄ τάξη

διαβάζ - οµαι διαβάζ - εσαι διαβάζ - εται διαβαζ - όµαστε διαβαζ - όσαστε (διαβάζ-εστε) διαβάζ - ονται

αγαπ - ιέµαι αγαπ - ιέσαι αγαπ - ιέται αγαπ - ιόµαστε αγαπ - ιόσαστε (αγαπ-ιέστε) αγαπ - ιούνται

οδηγ - ούµαι οδηγ - είσαι οδηγ - είται οδηγ - ούµαστε οδηγ - είστε οδηγ - ούνται

Στην α΄ συζυγία, όµοια µε το διαβάζοµαι, ανήκουν και τα: ανοίγοµαι, βάφοµαι, γράφοµαι, δένοµαι, κλείνοµαι, λύνοµαι, ντύνοµαι, πλένοµαι κ.ά. Στην β΄ συζυγία και στην α΄ τάξη, όµοια µε το αγαπιέµαι, ανήκουν και τα: απαντιέµαι, γεννιέµαι, κρεµιέµαι, κυνηγιέµαι, ξεχνιέµαι, πετιέµαι, ρωτιέµαι, χαιρετιέµαι κ.ά. Στην β΄ συζυγία και στη β΄ τάξη, όµοια µε το οδηγούµαι, ανήκουν και τα: αποτελούµαι, αφαιρούµαι, δηµιουργούµαι, θεωρούµαι, καλούµαι, συγχωρούµαι, χρησιµοποιούµαι κ.ά. Τα ρήµατα ακούω, λέω κλπ. κλίνονται όπως τα ρήµατα της α΄ συζυγίας και σχηµατίζουν την παθητική τους φωνή ως εξής: ακούω → ακούγοµαι λέω → λέγοµαι καίω → καίγοµαι κλαίω → κλαίγοµαι τρώω → τρώγοµαι (το πάω και το φταίω δεν σχηµατίζουν παθητική φωνή) Παρατηρήσεις: 1. Κάποια ρήµατα της β΄ συζυγίας και α΄ τάξης σχηµατίζουν τον ενεστώτα της

παθητικής φωνής κατά την β΄ τάξη: Παραδείγµατα: ευχαριστώ → ευχαριστιέµαι παρηγορώ → παρηγοριέµαι στενοχωρώ → στενοχωριέµαι τηλεφωνώ → τηλεφωνιέµαι

2. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν τον ενεστώτα παθητικής φωνής και κατά τις δύο τάξεις Παραδείγµατα: αδικώ → αδικιέµαι & αδικούµαι

δικαιολογώ → δικαιολογιέµαι & δικαιολογούµαι

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

268

3. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν ενεστώτα στην παθητική φωνή, χωρίς να έχουν στην ενεργητική. Παραδείγµατα: Σε -ιέµαι: αναρωτιέµαι, βαριέµαι, χασµουριέµαι, αρνιέµαι (και αρνούµαι), παραπονιέµαι (και παραπονούµαι) κ.ά. Σε -ούµαι: ασχολούµαι, διηγούµαι, µιµούµαι, περιποιούµαι κ.ά.

β. Ασκήσεις

1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του ενεστώτα της παθητικής φωνής: α. Κάθε πρωί ο Κώστας ……………………………… αρκετά νωρίς για την δουλειά του. (σηκώνοµαι) β. ……………………………… ιδιαίτερα αξιόπιστος άνθρωπος. Μπορείς να ζητήσεις την γνώµη του για το πρόβληµά σου.(θεωρούµαι) γ. ……………………………… πάρα πολύ για ασήµαντα πράγµατα! Θα δείτε που όλα θα πάνε καλά! (στενοχωριέµαι) δ. Αυτό το πρόβληµα δεν ……………………………… µε τίποτα! Τόση ώρα προσπαθώ! (λύνοµαι) ε. ∆υστυχώς δεν θα µπορέσουµε να βγούµε απόψε. ……………………………… για το ταξίδι µας. Φεύγουµε νωρίς το πρωί.(ετοιµάζοµαι) 2. Μετατρέψτε τις παρακάτω προτάσεις από την ενεργητική στην παθητική σύνταξη: α. Εµείς ακούµε την µουσική. …………………………………………………………………… β. Ο παππούς λέει την ιστορία. …………………………………………………………………… γ. Ο θυρωρός ανοίγει τις πόρτες. …………………………………………………………………… δ. Οι µαθητές λύνουν τα προβλήµατα. …………………………………………………………………… ε. Εσείς χρησιµοποιείτε το µηχάνηµα. …………………………………………………………………… Τραγούδι 2

Ο δρόµος Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου

Μουσική: Μάνος Λοΐζος

Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, κάποιος την έγραψε στον τοίχο µε µπογιά. Ήταν µια λέξη µοναχά ελευθερία κι ύστερα είπαν πως την έγραψαν παιδιά. Κι ύστερα κύλησε ο καιρός κι η ιστορία, πέρασε εύκολα απ' τη µνήµη στην καρδιά. Ο τοίχος έγραφε µοναδική ευκαιρία εντός3 πωλούνται πάσης4 φύσεως υλικά.

3 µέσα 4 πας - πάσα - παν: καθένας, κάθε· «πάσης φύσεως»: κάθε είδους

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

269

Τις Κυριακές από νωρίς στα καφενεία έπειτα γήπεδο, στοιχήµατα, καβγάς. Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, είπανε όµως πως την έγραψαν παιδιά.

Λεξιλόγιο

Τοίχο: κατασκευή από πέτρες, τούβλα, ή άλλο υλικό που χτίζεται για να κλείσει έναν χώρο. Π.χ.: Ο τοίχος της κουζίνας είναι σε άσχηµη κατάσταση. Πρέπει να τον βάψουµε το συντοµότερο. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο τοίχος, -ου) Κλίση: ο τοίχος οι τοίχοι του τοίχου των τοίχων τον τοίχο τους τοίχους - τοίχε - τοίχοι Μπογιά: το χρώµα, η βαφή. Π.χ.: Πρέπει να πάρεις άσπρη µπογιά για την πόρτα, Κώστα µου! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µπογιά,- άς) Κλίση: η µπογιά οι µπογιές της µπογιάς την µπογιά τις µπογιές - µπογιά - µπογιές Μοναχά: µόνο. Π.χ.: Ήξερε µοναχά το όνοµά του, τίποτα άλλο… Επίρρηµα τροπικό Μνήµη: η ικανότητα του ανθρώπου να διατηρεί αυτό που µαθαίνει, να µην ξεχνάει. Π.χ.: Έχει πολύ καλή µνήµη! Θυµάται ακόµη και τις µικρότερες λεπτοµέρειες! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µνήµη, -ης) Κλίση: η µνήµη οι µνήµες της µνήµης την µνήµη τις µνήµες - µνήµη - µνήµες

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

270

Μοναδική: µόνη, χωρίς να υπάρχει άλλη. Π.χ.: Είναι ο µοναδικός κληρονόµος ολόκληρης της περιουσίας. Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (µοναδικός-ή-ό) Κλίση: µοναδικός µοναδική µοναδικό µοναδικού µοναδικής µοναδικού µοναδικό µοναδική µοναδικό µοναδικέ µοναδική µοναδικό µοναδικοί µοναδικές µοναδικά µοναδικών µοναδικών µοναδικών µοναδικούς µοναδικές µοναδικά µοναδικοί µοναδικές µοναδικά Πωλούνται: πουλιούνται, δίνω κάτι και παίρνω χρήµατα γι’ αυτό. Π.χ.: Φέτος τα αυτοκίνητα πωλούνται φτηνότερα από κάθε άλλη χρονιά. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄(πωλούµαι) Αρχικοί χρόνοι: πωλούµαι (πουλιέµαι), πουλιόµουν, θα πωλούµαι (πουλιέµαι), θα πουληθώ, πουλήθηκα, έχω πουληθεί, είχα πουληθεί, θα έχω πουληθεί Καφενεία: καταστήµατα που προσφέρουν καφέ ή άλλα ποτά και γλυκά. Π.χ.: Μου αρέσει να πηγαίνω σε µικρά παραδοσιακά καφενεία. Τέτοια βρίσκεις συνήθως σήµερα σε µικρά χωριά. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το καφενείο,-ου) Κλίση: το καφενείο τα καφενεία του καφενείου των καφενείων το καφενείο τα καφενεία - καφενείο - καφενεία Γήπεδο: χώρος που γίνονται τα αθλήµατα, στάδιο. Π.χ.: Πού τον χάνεις πού τον βρίσκεις στο γήπεδο, κάθε Κυριακή για την οµάδα του! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το γήπεδο, -ου) Κλίση: το γήπεδο τα γήπεδα του γηπέδου των γηπέδων το γήπεδο τα γήπεδα - γήπεδο - γήπεδα

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

271

Στοιχήµατα: συµφωνίες µεταξύ προσώπων, όπου εκείνος που η γνώµη του για κάτι θα αποδειχτεί ορθή, παίρνει ποσό ή κάτι άλλο που ορίζεται από πριν. Π.χ.: Βάλαµε στοίχηµα µε τους φίλους µου ότι θα τελειώσω πρώτος την εργασία του µαθήµατος. Έτσι κατάφερα να συγκεντρώσω όλα αυτά τα χρήµατα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το στοίχηµα, -µατος) Κλίση: το στοίχηµα τα στοιχήµατα του στοιχήµατος των στοιχηµάτων το στοίχηµα τα στοιχήµατα - στοίχηµα - στοιχήµατα Καβγάς: µάλωµα, τσακωµός. Π.χ.: Πάντα ζητάει αφορµές για καβγά! ∆εν τον αντέχω άλλο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο καβγάς, -ά) Κλίση: ο καβγάς οι καβγάδες του καβγά των καβγάδων τον καβγά τους καβγάδες - καβγά - καβγάδες

Ασκήσεις Λεξιλογίου

1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. µοναχά µετά β. καβγάς χρώµα γ. µπογιά µάλωµα δ. γήπεδο στάδιο ε. ύστερα µόνο 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: σκλαβιά ……………………………… ησυχία ……………………………… ηλικιωµένοι ……………………………… δύσκολα ……………………………… αγοράζονται ………………………………

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

272

Γραµµατική α. Θεωρία

Χρονικές προτάσεις

Είναι οι προτάσεις που φανερώνουν χρόνο. Εισάγονται µε τους χρονικούς συνδέσµους όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (να), µόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο, όποτε και τις φράσεις την στιγµή που, την ώρα που κλπ. Ανάλογα µε την χρονική στιγµή στην οποία αναφέρονται σε σχέση µε την κύρια πρόταση, δηλώνουν το σύγχρονο, το προτερόχρονο και το υστερόχρονο. Παραδείγµατα: σύγχρονο

Ο Γιάννης διάβαζε. Την ίδια στιγµή άκουγε µουσική.

Ο Γιάννης διάβαζε, ενώ άκουγε µουσική.

προτερόχρονο

Πρώτα διάβασε την εφηµερίδα του. Έπειτα ήπιε τον καφέ του.

Πριν (να) πιει τον καφέ του, διάβασε την εφηµερίδα του.

υστερόχρονο

Ο Περικλής τελείωσε την δουλειά. Ύστερα βγήκε έξω. Ο Περικλής βγήκε έξω, αφού τελείωσε την δουλειά.

β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε χρονικές προτάσεις, ενώνοντας τις προτάσεις που σας δίνονται: α. Πρώτα ζήτησα την άδεια του διευθυντή µου. Έπειτα έφυγα από την δουλειά. (πριν) ……………………………………………………………………………………………………………………………… β. Η γραµµατέας ζήτησε τα ονόµατα των µαθητών. Έπειτα έφτιαξε τους καταλόγους. (αφού) ……………………………………………………………………………………………………………………………… γ. Η µητέρα µαγείρευε. Την ίδια στιγµή µιλούσε στο τηλέφωνο. (ενώ) ……………………………………………………………………………………………………………………………… δ. Έφυγα από την δουλειά. Συνάντησα τους φίλους µου. (αφού) ……………………………………………………………………………………………………………………………… ε. Κοιµήθηκε. Εκείνη την στιγµή ο δάσκαλος έγραφε στον πίνακα. (ενώ) ………………………………………………………………………………………………………………………………

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

273

2. Αντιστοιχίστε: α. Σήκωσα το τηλέφωνο, νόµιζα ότι τα πάντα τελείωσαν για µένα. β. Πριν γυρίσω σπίτι, θα έχω τελειώσει την δουλειά µου. γ. Την ώρα που µου µιλούσες, αµέσως µόλις χτύπησε. δ. Καθώς µε χαιρετούσε, το µυαλό µου έτρεχε αλλού. ε. Ώσπου να επιστρέψεις, θα περάσω από το κοµµωτήριο. Κείµενο

Μίκης Θεοδωράκης

Ο Μίκης Θεοδωράκης, κρητικής καταγωγής, γεννιέται στην Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925. Ζει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας για να καταλήξει στην Αθήνα, στην οποία από τότε διαµένει. Από το 1954 έως το 1960 εργάζεται στο Παρίσι και το Λονδίνο γράφοντας συµφωνική µουσική, µπαλέτα και µουσική για ταινίες. Το 1960 συνθέτει κύκλους τραγουδιών, ορατόρια, µουσική για το αρχαίο ελληνικό δράµα, προσπαθώντας να ενώσει την ποίηση µε την µουσική. Η προσπάθεια αυτή συνδέεται και µε τα πολιτικά γεγονότα της εποχής, που στοχεύουν εκτός απ’ τον εκδηµοκρατισµό της κοινωνικής ζωής σε µια βαθύτερη και ευρύτερη

αναγέννηση του ελληνικού λαού. Βρίσκεται συχνά στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής και συµµετέχει ενεργά κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-74), γεγονός που τον οδηγεί σε εξορίες και κακουχίες. Ο Θεοδωράκης ασχολείται µε όλα τα είδη της µουσικής, το δε έργο του επεκτείνεται σε τοµείς όπως η ποίηση, η πεζογραφία, η φιλοσοφία, η µουσικολογία, ακόµα και σε πολιτικά δοκίµια. Οι πρώτες του συνθέσεις βασίζονται σε στίχους του Σολωµού, του Παλαµά, του ∆ροσίνη, του Βαλαωρίτη. Με τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου, το 1958, εισάγει το «λαϊκό» τραγούδι, τον λαϊκό τραγουδιστή, τα λαϊκά όργανα και την λαϊκή συναυλία ως νέα µορφή επικοινωνίας µε το κοινό του. Ακολουθεί το «Άξιον εστί», το πρώτο µεγάλο έργο του µε χορωδία, το οποίο ο συνθέτης ονοµάζει «λαϊκό ορατόριο-µετασυµφωνικό», ένα είδος ξεχωριστό µε πηγή έµπνευσης την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και το δηµοτικό τραγούδι µε την ταυτόχρονη παρουσία του αφηγητή-ψάλτη και του λαϊκού τραγουδιστή αλλά και της κλασικής και της λαϊκής ορχήστρας. Το 1963, δηµιουργεί µαζί µε τον Μάνο Χατζιδάκι την «Μικρή Ορχήστρα Αθηνών» και παράλληλα γράφει µουσική για τις κινηµατογραφικές ταινίες «Φαίδρα» (1961) και «Zorba the Greek» (1964), που τον κάνουν γνωστό σε ολόκληρο τον κόσµο. Στο διάστηµα 1967 έως 1980 στρέφεται ιδιαίτερα στην σύνθεση κύκλων τραγουδιών. Συνθέτει 22 κύκλους, ανάµεσά τους και τα «Τραγούδια του αγώνα», «Ο ήλιος και ο χρόνος», «Μυθιστόρηµα» κ.ά. Είναι η εποχή των φυλακίσεων στην Ελλάδα, της διαφυγής στο Παρίσι, της σύνθεσης του «Canto General», αλλά και των πρώτων χρόνων της µεταπολίτευσης. Χρόνια έντονα δηµιουργικά, όπου η µουσική του είναι ταυτόσηµη µε την αντίσταση κατά της δικτατορίας. Από το 1981 έως το 1988, επιστρέφει στην συµφωνική µουσική µε κύρια έργα την «Τρίτη Συµφωνία», την «Εβδόµη Συµφωνία», την πρώτη του όπερα «Κώστας Καρυωτάκης» (Οι µεταµορφώσεις του ∆ιονύσου) και το µπαλέτο «Ζορµπάς». Τέλος, από το 1989 έως σήµερα συνθέτει τις όπερές του (λυρικές τραγωδίες) «Μήδεια»,

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

274

«Ηλέκτρα» και «Αντιγόνη». Την Τριλογία αυτή συµπληρώνει η καινούργια του όπερα «Λυσιστράτη». Με τα έργα αυτά ο Θεοδωράκης εγκαινιάζει την εποχή του Λυρικού Βίου, δηλαδή την ολοκληρωτική στροφή του προς τον λυρισµό και την λυρική µουσική έκφραση.

(www.orchestra.mikistheodorakis.gr, «βιογραφία Μίκη Θεοδωράκη», µε αλλαγές www.mmb.org.gr, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος - Λίλιαν Βουδούρη,

«80 χρόνια Μίκης Θεοδωράκης», µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο

Καταγωγής: ο τόπος αпό τον οποίο κατάγεται κάποιος. Π.χ.: Η καταγωγή της είναι από ένα µακρινό χωριό της Μακεδονίας, πάνω στην Βόρεια Ελλάδα. Να καταλήξει: να τελειώσει σε ένα σηµείο, να φτάσει στο τέρµα. Π.χ.: Όσο κι αν προσπάθησε δεν µπόρεσε να καταλήξει σε καµία απόφαση. ∆ιαµένει: µένει κάπου για ένα χρονικό διάστηµα, κατοικεί. Π.χ.: Ο αδελφός µου διαµένει εδώ και χρόνια στο Παρίσι. Στοχεύουν: βάζουν κάτι ως στόχο, σκοπεύουν. Π.χ.: Ο γιος µου στοχεύει να σπουδάσει φυσική στην Αθήνα. Εκδηµοκρατισµό: οι προσπάθειες για την εδραίωση της δηµοκρατίας. Π.χ.: Ο εκδηµοκρατισµός όλων των θεσµών είναι από τους βασικούς στόχους µιας ελεύθερης κοινωνίας. Αναγέννηση: αναβίωση, αναζωογόνηση. Π.χ.: Τον 18ο αιώνα σηµειώνεται η Αναγέννηση στην τέχνη και τα γράµµατα. Επίκεντρο: το κέντρο, το σηµείο όπου κάτι εκδηλώνεται πιο έντονα. Π.χ.: Το επίκεντρο των πολιτιστικών δραστηριοτήτων για το 2006 ήταν η Πάτρα, ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Εξορίες: αποµάκρυνση από τον τόπο κατοικίας, που επιβάλλεται σε κάποιον, προς ένα ορισµένο σηµείο της ίδιας χώρας ή στο εξωτερικό. Π.χ.: Οι εξορίες στα χρόνια της δικτατορίας ήταν πολύ συχνές και σκληρές. ∆εν κατάφεραν όµως να σταµατήσουν τον αγώνα του λαού. Κακουχίες: σωµατικές ταλαιπωρίες. Π.χ.: Όσοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν στην περίοδο της δικτατορίας πέρασαν πολλά βάσανα και κακουχίες. Επεκτείνεται: µεγαλώνει σε µήκος, αναπτύσσεται, εξαπλώνεται. Π.χ.: Η εταιρεία της επεκτείνεται όλο και περισσότερο στην Ευρώπη και έχει περισσότερους εργάτες από ποτέ.

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

275

Χορωδία: όµιλος ατόµων που τραγουδά. Π.χ.: Τα παιδιά µας είναι στην χορωδία του σχολείου και συµµετέχουν σε κάθε σχολική γιορτή. Ψάλτη: αυτός που ψέλνει εκκλησιαστικούς ύµνους. Π.χ.: Ο παππούς µου ήταν ψάλτης στην εκκλησία της γειτονιάς µας. Φυλακίσεων: κλείσιµο κάποιου στην φυλακή. Π.χ.: Η φυλάκιση χωρίς αιτία είναι παράνοµη. ∆ιαφυγής: απόδρασης από κάπου. Π.χ.: Η µόνη διέξοδος για τους πνευµατικούς ανθρώπους εκείνης της περιόδου ήταν η διαφυγή τους στο Παρίσι. Μεταπολίτευσης: της αλλαγής πολιτεύµατος. Π.χ.: Η µεταπολίτευση δεν άργησε να έρθει. Η δικτατορία σύντοµα έπεσε, έπειτα από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ταυτόσηµη: µε την ίδια σηµασία µε άλλη, όµοια. Π.χ.: Φυσικά και δεν είναι ταυτόσηµος ο έρωτας µε την αγάπη! Αντίσταση: αντίδραση, άρνηση. Π.χ.: Παρά την ηρωική αντίσταση, η χώρα µας δεν κατάφερε να αποφύγει την Γερµανική Κατοχή. Εγκαινιάζει: κάνει εγκαίνια, χρησιµοποιεί κάτι για πρώτη φορά. Π.χ.: Ο ιερέας εγκαινίασε τις νέες εγκαταστάσεις του εργοστασίου. Ολοκληρωτική: αυτή που αποτελεί ολοκλήρωση, ώστε να είναι πλήρης, γεµάτη. Π.χ.: Η καταστροφή στο δάσος του χωριού µας από την πυρκαγιά ήταν ολοκληρωτική. ∆εν έµεινε ούτε ένα δέντρο… Λυρισµό: που χαρακτηρίζει την λυρική ποίηση µε την υποκειµενική έκφραση συναισθηµάτων. Π.χ.: Στο ποιητικό του έργο υπάρχουν έντονα στοιχεία λυρισµού.

Ο Μίκης Θεοδωράκης µε τον Μάνο Χατζιδάκι.

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

276

Άσκηση Κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση:

1. Ο Μίκης Θεοδωράκης συµµετέχει στα πολιτικά γεγονότα της εποχής του, που στοχεύουν στην ……………… του ελληνικού λαού. α. αναγέννηση β. εξορία γ. καταγωγή

2. Το 1960 ο Μίκης Θεοδωράκης συνθέτει κύκλους τραγουδιών, ορατόρια, µουσική για ……………… . α. τις ελληνικές γιορτές β. το αρχαίο ελληνικό δράµα γ. το θέατρο

3. Οι πρώτες συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη βασίζονται σε στίχους του ……………… .

α. Οδυσσέα Ελύτη β. Γιάννη Ρίτσου γ. Σολωµού, Παλαµά 4. Το 1963, δηµιουργεί µαζί µε τον Μάνο Χατζιδάκι την «Μικρή Ορχήστρα Αθηνών» και

παράλληλα γράφει µουσική για τις ταινίες «Φαίδρα» και ……………… . α. «Zorba the Greek» β. «Λυσιστράτη» γ. «Μυθιστόρηµα»

5. Από το 1989 έως σήµερα, ο Μίκης Θεοδωράκης κάνει ολοκληρωτική στροφή προς

τον ……………… . α. λυρισµό β. εκδηµοκρατισµό γ. ρεαλισµό

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο:

3

1

2

1

2

Παιχνιδόλεξα

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

277

Οριζόντια 1. Φυτό µε µικρά άσπρα ή µοβ λουλούδια. 2. Αναβίωση, αναζωογόνηση.

Κάθετα 1. Το χρώµα διαφορετικά. 2. Βάζω κάτι ως στόχο, σκοπεύω. 3. Το κλείσιµο κάποιου στην φυλακή.

2. Κρεµάλα

Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Αυτός που βρίσκεται στην ζωή, που ζει. 2. Μάλωµα, τσακωµός.

3. Άνοιγµα από το οποίο πηγάζει νερό.

Ζ _ _ _ _ _ _ _ Κ _ _ _ _ _ Π _ _ _ _ _

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…το πουλί του πρώτου τραγουδιού…):

1. Σωµατική ταλαιπωρία. 2. Κατάστηµα όπου προσφέρεται καφές ή άλλα ποτά. 3. Ό,τι χαρακτηρίζει την λυρική ποίηση. 4. Αντίδραση, άρνηση. 5. … είχε την δική του ιστορία. 6. Μεγάλο και αθέατο βάθος. 7. Επαναφορά ενός νεκρού στην ζωή. 8. Μένω κάπου, κατοικώ.

1

2

3

4

5

6

7

8

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

278

4. Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Ένα το χελιδόνι

Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Ένα το …………………… κι η άνοιξη ακριβή, για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά …………………… . Θέλει νεκροί χιλιάδες να 'ναι στους …………………… . θέλει κι οι …………………… να δίνουν το αίµα τους. Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έχτισες µέσα στα βουνά! Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έκλεισες µες στη θάλασσα! Πάρθηκεν από τους µάγους το σώµα του Μαγιού. Το …………………… σ' ένα …………………… του πέλαγου, σ' ένα βαθύ …………………… , το 'χουνε κλειστό µύρισε το σκοτάδι κι όλη η …………………… . Θεέ µου Πρωτοµάστορα µέσα στις …………………… και Συ! Θεέ µου Πρωτοµάστορα µύρισες την …………………… !

Ο δρόµος

Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου

Μουσική: Μάνος Λοΐζος

Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, κάποιος την έγραψε στον …………………… µε …………………… . Ήταν µια λέξη …………………… ελευθερία κι έπειτα είπαν πως την έγραψαν παιδιά. Κι ύστερα κύλησε ο καιρός κι η ιστορία, πέρασε εύκολα απ' τη …………………… στην καρδιά. Ο τοίχος έγραφε …………………… ευκαιρία εντός …………………… πάσης φύσεως υλικά. Τις Κυριακές από νωρίς στα …………………… έπειτα …………………… , …………………… , …………………… . Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, είπανε όµως πως την έγραψαν παιδιά.

Λεξιλόγιο ενότητας

Άβυσσος, η Αναγέννηση, η Ανάσταση, η

Αντίσταση, η Γήπεδο, το ∆ιαµένω

Τραγουδώ ελληνικά ενότητα 16 - «πολιτικά»

279

∆ιαφυγή, η Εγκαινιάζω Εκδηµοκρατισµός, ο Εξορία, η Επεκτείνοµαι Επίκεντρο, το Ζωντανός-ή-ό Θάβω Καβγάς, ο Κακουχία, η Καταγωγή, η Καταλήγω Καφενείο, το Λυρισµός, ο Μεταπολίτευση, η Μνήµα, το Μνήµη, η

Μοναδικός-ή-ό Μοναχά Μπογιά, η Ολοκληρωτικός-ή-ό Πασχαλιά, η Πηγάδι, το Πολύς-πολλή-πολύ Πωλούµαι Στοίχηµα, το Στοχεύω Ταυτόσηµος-η-ο Τοίχος, ο Τροχός, ο Φυλάκιση, η Χελιδόνι, το Χορωδία, η Ψάλτης, ο