ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΘΕΜΑ

Η κοινωνική ευαισθητοποίηση από τα ΜΜΕ και ο ρόλος της

συµβουλευτικής εργασίας

ΣΠΟΥ∆ΑΣΤΕΣ: ΓΕΝΙΤΣΑΡΙ∆Η ΞΑΝΘΙΠΠΗ ΤΣΙΛΙΒΑΡΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2004

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µελέτη των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) ως ιδιαιτέρου αντικειµένου έρευνας και ερµηνείας αποτελεί ένα σχετικά πρόσφατο φαινόµενο. Η εµφάνιση και εξάπλωση του ραδιοφώνου κατά τον µεσοπόλεµο, η ακόλουθη εφεύρεση και ραγδαία εξάπλωση της τηλεόρασης στη µεταπολεµική περίοδο έστρεψαν την προσοχή διαφόρων µελετητών πάνω στο ρόλο και σηµασία των επικοινωνιακών αυτών Μέσων. Παρ’ ότι το φαινόµενο της µαζικής επικοινωνίας είχε εµφανιστεί αρκετούς αιώνες νωρίτερα µε την εφεύρεση της τυπογραφίας και τη διάδοση του Τύπου και των βιβλίων, η µετάδοση µεγάλης ποσότητας πληροφοριών σε µαζικό κοινό και σε µικρό χρονικό διάστηµα, γίνεται αντικείµενο συστηµατικής µελέτης µε την εµφάνιση και κυριαρχία πολλών "Μέσων". (π.χ. Τύπος, κινηµατογράφοι, ραδιόφωνο, τηλεόραση, DVD κ.λ.π.). Τα Μ.Μ.Ε. και η µαζική επικοινωνία γενικότερα, (σε αντιδιαστολή µε τη διαπροσωπική επικοινωνία) αποτελούν ένα φαινόµενο που σηµαδεύει τη µετάβαση στον καπιταλισµό και γίνονται ιδιαίτερο αντικείµενο έρευνας όταν ο τελευταίος βρίσκεται πλέον στη φάση της ωριµότητάς του. Η χρήση του ραδιοφώνου από το Ναζιστικό καθεστώς στη Γερµανία και ο ρόλος του στην επικράτησή του αποτέλεσε µια σηµαντική αφορµή για έρευνα και προβληµατισµό πάνω στο ρόλο, δύναµη και επιρροή των Μ.Μ.Ε. (Κοµνηνού Μ. –Λυρίντζης Χ., Αθήνα 1989, σελ. 17) Η µαζική µετάδοση και κυκλοφορία πληροφοριών εκτός από τη διάδοση γνώσεων µεταξύ των συµµετεχόντων στην επικοινωνιακή διαδικασία περιλαµβάνει και τη διασπορά ενός συνόλου από ιδέες, πεποιθήσεις και απόψεις που επηρεάζουν, αν δεν προσδιορίζουν, τη στάση των ανθρώπων απέναντι στον κόσµο, στην κοινωνία και την πολιτική. ∆εν είναι βέβαια τυχαίο το γεγονός ότι η µαζική επικοινωνία, και η ραγδαία εξέλιξη και εξάπλωση των "Μέσων" που την πραγµατοποίησαν έγιναν µέσα στο πλαίσιο της ανάπτυξης καπιταλιστικών κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων. Η εκβιοµηχάνηση, η αστικοποίηση, η εµφάνιση νέων κοινωνικών κινηµάτων και πολιτικών συγκρούσεων και κυρίως η "κοινωνία της αφθονίας" και ο καταναλωτισµός είναι φαινόµενα άµεσα ή έµµεσα συνδεδεµένα µε την εντυπωσιακή αύξηση της ποσότητας και ταχύτητας µετάδοσης των πληροφοριών σε µαζικό κοινό. Στο σηµείο αυτό αρκεί να σηµειωθεί ότι το ενδιαφέρον για τη µελέτη των Μ.Μ.Ε. συνδέεται µε το γεγονός ότι, αν και το τελικό προϊόν των Μ.Μ.Ε. µπορεί να µην είναι γνώσεις µε τη στενή έννοια του όρου, οι πληροφορίες και τα µηνύµατα που µεταδίδονται από τα Μ.Μ.Ε. επηρεάζουν και διαµορφώνουν τις γνώσεις και στάσεις των ανθρώπων για µία µεγάλη ποικιλία θεµάτων (π.χ. κοινωνία, πολιτική, τέχνη, οικονοµία, διασκέδαση, ελεύθερος χρόνος) και έτσι αποτελούν και αυτά µηχανισµούς κοινωνικοποίησης και µετάδοσης γνώσεων και αξιών, αντίστοιχους µε το σχολείο, την εκκλησία ή την οικογένεια. Είναι αυτό το χαρακτηριστικό των Μ.Μ.Ε. που ώθησε στη συστηµατική µελέτη του ρόλου κα της λειτουργίας του στις σύγχρονες κοινωνίες. ∆εδοµένου ότι η επικοινωνία σχετίζεται µε πολλές, ίσως µε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής και ότι τα Μ.Μ.Ε. θίγουν µια τεράστια ποικιλία ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, είναι λογικό ότι η µελέτη τους προκάλεσε το ενδιαφέρον επιστηµόνων από διαφορετικούς κλάδους. Η τηλεόραση - µαζί µε την ατοµική ενέργεια, την αυτοµατοποίηση και τη µεγάλη ταχύτητα στις συγκοινωνίες - αποτελεί τη σπουδαιότερη τεχνολογική εξέλιξη της εποχής µας. Κι όπως είναι πια γνωστό, αυτή έχει αναγνωριστεί σήµερα σαν το πιο σηµαντικό µέσο µαζικής επικοινωνίας. Σύµφωνα µε τους επικοινωνιολόγους η τηλεόραση επηρεάζει πλατιά όχι µόνο τους τηλεθεατές, αλλά και το περιβάλλον µέσα στο οποίο λειτουργεί. Κάποιοι µάλιστα

ισχυρίζονται πως αυτή η ίδια γίνεται σιγά-σιγά περιβάλλον. (Κοµνηνού Μ. –Λυρίντζης Χ., Αθήνα 1989, σελ. 17) Η τηλεόραση ήταν και θα είναι µια από τις σηµαντικότερες ανακαλύψεις. Είναι µέσο ενηµέρωσης, ψυχαγωγίας, πληροφόρησης, µόρφωσης. ∆ε θα µπορούσε λοιπόν να µην είναι αντικείµενο µελέτης, θαυµασµού, κρίσης, αµφιβολίας. Ο λόγος που επιλέξαµε ν’ ασχοληθούµε-µελετήσουµε, την τηλεόραση και γενικότερα τα Μέσα Μαζικής ενηµέρωσης, είναι ο ρόλος τους στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων. Πιο συγκεκριµένα θ’ ασχοληθούµε µε την κατασκευή της πραγµατικότητας και τα Μ.Μ.Ε., µε την κοινωνική κατασκευή της πραγµατικότητας. Κατά πόσο είναι αληθινά όλα αυτά που παρουσιάζονται ως "ειδήσεις"; Κατά πόσο οι "ειδήσεις" δεν κατασκευάζονται για χάρη της τηλεθέασης και των χρηµατικών απολαβών; Θ’ ασχοληθούµε µε την κοινή γνώµη. Η έκφραση "κοινή γνώµη" συνδέεται µε τη ∆ηµοκρατία και τον φιλελευθερισµό. Κάποιες φορές όµως η "χειραγώγηση" της κοινής γνώµης από τα Μ.Μ.Ε. υποδεικνύει τον τρόπο αντίδρασης της κοινής γνώµης σ’ ένα γεγονός. Θα δούµε τον ρόλο των στερεοτύπων στην κοινή γνώµη. Τα στερεότυπα είναι προϊόν του πολιτισµού της κάθε χώρας. Αντανακλούν ορισµένους κώδικες ηθικής συµπεριφοράς. Θα ασχοληθούµε µε τον έλεγχο του ραδιοτηλεοπτικού συµβουλίου ως προς την ιδιωτική τηλεόραση και κυρίως ως προς τα δικαιώµατα των Ελλήνων τηλεθεατών και ως προς του σεβασµού της αξιοπρέπειας των ατόµων αυτών. "Νοµικά" προστατεύεται ο Έλληνας τηλεθεατής; Υπάρχουν κυρώσεις ή πρόστιµα όταν καταπατούνται τα δικαιώµατα των Ελλήνων; Θα µελετήσουµε τις αξίες που θίγονται κατά τη διαδικασία της κοινωνικής ευαισθητοποίησης του ατόµου αλλά και µε την επεξεργασία των θεµάτων που ασχολούνται τα Μ.Μ.Ε. κατά τη διάρκεια της κοινωνικής ευαισθητοποίησης.

Η µεθοδολογία της έρευνας που επιλέξαµε είναι η ποσοτική. Το ερευνητικό εργαλείο είναι η συµπλήρωση του δοµηµένου ερωτηµατολογίου. Η µορφοποίηση του ερωτηµατολογίου και η επεξεργασία του πραγµατοποιήθηκε µέσα από δεκαπέντε στάδια. Συµπληρώθηκαν 110 ερωτηµατολόγια από άτοµα ηλικίας 23-65 ετών. Τα θέµατα στα οποία ερωτήθηκαν αφορούν τα εξής: αν παρακολουθούν κοινωνικές εκποµπές, πόσο συχνά, ποιες είναι αυτές οι εκποµπές, κατά πόσο θεωρούν ότι συµβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού ή όχι, κατά πόσο σέβονται την αξιοπρέπεια των ατόµων, αλλά και για το µε ποια θέµατα θα ήθελαν ν’ ασχολούνται οι συγκεκριµένες εκποµπές. Υπάρχουν πολλά άλλα θέµατα τα οποία θα δούµε αναλυτικότερα στο κεφάλαιο της έρευνας. Προσπαθήσαµε να δώσουµε ιδιαίτερη έµφαση στις απόψεις των ατόµων που συµµετείχαν στην έρευνα και να τις συγκρίνουµε µε το φύλο, την ηλικία, το µορφωτικό τους επίπεδο αλλά και µε την επαγγελµατική τους ιδιότητα. Προσπαθήσαµε ν’ αποτυπώσουµε στο χαρτί όλα αυτά που είδαµε κι ακούσαµε κατά τη διάρκεια της έρευνας αλλά και κατά τη διάρκεια της πραγµατοποίησης όλης της εργασίας. Τέλος, πρέπει να προσθέσω τους ιδιαίτερους εκείνους λόγους που µας οδήγησαν στην επιλογή του πρωτότυπου, αυτού του θέµατος. Είναι η ανησυχία αυτή των νέων κοινωνικών επαγγελµατιών που θέλουν ν’ ασχοληθούν µε κάτι πιο σύγχρονο, πιο δύσκολο αλλά και πιο πολύπλοκο θέµα. Είναι η αναζήτηση αυτή για το τι µας "σερβίρεται" και πως µπορούµε να εξασφαλίσουµε την αξιοπρέπεια µας. Είναι οι τύψεις και οι ενοχές για το τι θα παραδώσουµε, όταν έρθει η ώρα, στους επόµενους.

Είναι η αληθινή µας θέληση να συµβάλλουµε στην αναζήτηση τρόπων για τη βελτίωση της ποιότητας των µέσων µαζικής επικοινωνίας. Είναι, επίσης, η ανάγκη να δώσουµε το έναυσµα για µια µεγαλύτερη, καλύτερη, πιο προσεγµένη και ουσιαστικότερη έρευνα η οποία θα είναι για µας η "απάντηση" σε κάτι που µελετήσαµε και ερευνήσαµε.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΑ Μ.Μ.Ε. 1.1. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ένας κινέζικος µύθος…

…Στα πολύ παλιά χρόνια, ένας µεγάλος Κινέζος αυτοκράτορας αποφάσισε να φτιάξει ένα µεγαλόπρεπο παλάτι καταπώς του ταίριαζε. Με τοίχους ψηλούς και αυλές και αµέτρητα δωµάτια και αίθουσες τελετών και κουζίνες και αποθήκες. Το αυτοκρατορικό υπνοδωµάτιο έβλεπε στη µεγάλη αυλή όπου χιλιάδες τριανταφυλλιές και γιασεµιές και αµέτρητα λουλούδια άνθιζαν και γέµιζαν τον αγέρα µε αρώµατα µεθυστικά και τα µάτια µε χρώµατα πανέµορφα. Όµως η αυλή αυτή έκλεινε απέναντι µ’ έναν ψηλό τοίχο. Φτιαγµένα µε σκούρα κοκκινωπή πέτρα, χωρίς ανοίγµατα, µε µια σειρά οδοντωτές πολεµίστρες, φαινόταν σκληρός, βαρύς και µελαγχολικός. Κάθε φορά που το βλέµµα του έπεφτε στον τοίχο αυτό, µελαγχολούσε, έχανε το κέφι του και γκρίνιαζε αφόρητα. Τότε ο αρχιζωγράφος της αυλής του πρότεινε να του ζωγραφίσει ένα τοπίο και να το γεµίσει µε το γαλάζιο του ουρανού, το πράσινο των δέντρων, τα χρώµατα των λουλουδιών και των πουλιών. Και ανάµεσα τους να του ζωγραφίσει ένα µεγαλόπρεπο καταρράκτη. Έτσι κι έγινε. Ο αυτοκράτορας θαύµασε το πανέµορφο τοπίο πάνω στον τοίχο, ηµέρωσε η ψυχή του και κάθε φορά που η µατιά του έπεφτε εκεί έµενε µε τις ώρες να χαίρεται, να στοχάζεται, να γαληνεύει. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 205) Καλόκεφος ο αυτοκράτορας κάλεσε σε µια γιορτή κόσµο πολύ. Όλοι θαυµάσανε το ζωγραφισµένο τοπίο κι ανάµεσα τους στάθηκε ένας γέρος δάσκαλός του. Κοίταξε µια-δυο φορές το ζωγραφισµένο τοπίο και χαµηλόφωνα παραπονέθηκε πως ο καταρράκτης κάνει πολύ θόρυβο και απορούσε πως µπορούσε ο αυτοκράτορας να τον αντέχει ολοµερίς κι ολονυχτίς. Από την ώρα εκείνη ο αυτοκράτορας άρχισε ν’ ακούει το θόρυβο του καταρράκτη. Τη νύχτα δε µπορούσε να κοιµηθεί. Και την άλλη µέρα πρωί πρωί έβαλε τον ζωγράφο να σβήσει τον καταρράκτη. Στην ιστορία του ανθρώπου και του πολιτισµού, ο 20ός αιώνας θα πρέπει να ονοµαστεί χωρίς αµφιβολία "αιώνας της επικοινωνίας". Ποτέ άλλοτε τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν επικοινωνούσαν µε τόσο πολλούς, µε τόση άνεση, τόση ευκολία, τόσο µικρό οικονοµικό κόστος. Και ποτέ άλλοτε, ένα ή περισσότερα οποιαδήποτε άτοµα, οπουδήποτε σχεδόν στον κόσµο, δε µπορούσαν να επικοινωνήσουν µε άλλο ή άλλα άτοµα, σχεδόν οπουδήποτε στον κόσµο, όπου δηλαδή η σύγχρονη τεχνολογία της επικοινωνίας έχει εφαρµοστεί, έχει εξελιχθεί και αναπτύσσεται. Η επικοινωνία αυτή, η κυρίαρχη επικοινωνία του 20ου αιώνα είναι όµως διαφορετική. Μια επικοινωνία που δεν µπορεί να πραγµατοποιηθεί αν δεν χρησιµοποιηθούν µία ή περισσότερες τεχνικές διαδικασίες και τεχνολογικές εφαρµογές, ένα ή περισσότερα µηχανήµατα, συσκευές ή συστήµατα δικτύων. Μια επικοινωνία που δεν ολοκληρώνεται από τα άτοµα που θέλουν να επικοινωνήσουν, που δεν µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε τη δική τους µονάχα πρωτοβουλία, τη δική τους πράξη, που χρειάζεται, πέρα από τα µέσα, τα µηχανήµατα, τις συσκευές και τα δίκτυα, άλλα άτοµα, ως ενδιάµεσους, χειριστές, προγραµµατιστές ελεγκτές και βέβαια επιχειρηµατίες – κεφαλαιούχους και ιδιοκτήτες. Μια επικοινωνία που αλλάζει ταυτότητα, που αλλάζει τρόπους και, το σηµαντικότερο, αλλάζει στόχους και προορισµούς. Αλλά στον αιώνα αυτό και κυρίως στο δεύτερο µισό του, ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η εξέλιξη των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) που δέχτηκαν και

αφοµοίωσαν µε εκρηκτικούς ρυθµούς προσαρµογής τις πιο εξελιγµένες µορφές τεχνολογικής προόδου και κυρίως τις ηλεκτρονικές και δορυφορικές εφαρµογές και τις εφαρµογές αυτοµατισµού. Στα µέσα αυτά θα µπορούσαµε να κατατάξουµε κυρίως τα έντυπα µέσα µαζικής επικοινωνίας (εφηµερίδες, περιοδικά, βιβλία και αφίσες µεγάλης κυκλοφορίας), τα ηλεκτρονικά µέσα µαζικής επικοινωνίας (δίκτυα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά) και τα δίκτυα µαζικής επικοινωνίας (τηλεοπτικά εθνικά και διεθνής τα πολυεθνικά internet κ.ά.). Τα µέσα µαζικής επικοινωνίας έχουν επιτύχει µια τεράστια επικοινωνιακή ισχύ και πρακτική, µε την αναµφισβήτητη διάδοση, την επικράτηση αλλά και την επιβολή τόσο ως το κυρίαρχο σύστηµα επικοινωνίας, µε παγκόσµια επιρροή και αναγνώριση. Πέρα όµως από την αναγνώριση αυτή, τα Μ.Μ.Ε. απέκτησαν επίσης τη θεωρητική τους κάλυψη και την ανάλογη αναγνώριση καθώς σηµαντικές θεωρητικές µελέτες άρχισαν στο δεύτερο µισό του αιώνα µας ν’ αφιερώνονται σ’ αυτά. Η θεωρητική αυτή κάλυψη προσέφερε στα Μ.Μ.Ε. και το τεράστιο κύρος της νέας, πολυδύναµης κοινωνικής λειτουργίας, µε τις δικές της πρακτικές και τις αξίες, τις αρετές και τα ελαττώµατα, τις αδυναµίες και τις επιτεύξεις, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της αλλά, πάνω απ’ όλα, µε την τεράστια, την αναµφισβήτητη και γι’ αυτό επίφυση εξουσία της. Μια εξουσία που της επιτρέπεται να προσεγγίζει τεράστια πλήθη ατόµων, να τους προτείνει τα µηνύµατά της, να τους υποβάλλει τις ιδέες της, και τελικά να τους επηρεάζει στις ποικίλες επιλογές της ζωής και της δραστηριότητάς τους. Αντί να προβάλλει ως οφειλές τα ποικίλα µηνύµατά της, πληροφορίες, δεδοµένα, ιδέες, προτάσεις, απόψεις κ.λ.π., διαπιστώνοντας τις ανάλογες αντιδράσεις, πράξεις και αποφάσεις, ουσιαστικά αρνείται κάθε κοινωνική πραγµατικότητα. Επιδιώκει κάθε φορά να διαµορφώσει µια άλλη πραγµατικότητα, να διαπλάσει µια άλλη κοινωνία, της οποίας καθορίζει τα χαρακτηριστικά και την ταυτότητα, διαπιστώνει τις ανάγκες και τις αδυναµίες, υπαρκτές ή ανύπαρκτες, και της προτείνει λύσεις κάθε είδους. Ενώ π.χ. όπως κάθε οµάδα ατόµων, κάθε κοινωνία ατόµων έχει ανάγκη κάποιων υλικών αγαθών και προϊόντων για να επιβιώσει, αλλά και να προοδεύσει και να εξελιχθεί, η σηµερινή κοινωνία κατέληξε να θεωρείται κατ’ εξοχήν η "καταναλωτική κοινωνία" που τα Μ.Μ.Ε. καθόριζαν και καθορίζουν αδιάκοπα την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά της, τις καταναλωτικές της απαιτήσεις και ανάγκες που πρέπει οπωσδήποτε να ικανοποιηθούν µε ποικίλα αγαθά και υπηρεσίες, προϊόντα και λύσει αλλά και µε άτοµα, οµάδες, παρατάξεις, κόµµατα που τα ίδια επιλέγουν, υποδεικνύουν, προωθούν, υποστηρίζουν, κατευθύνουν και επιβάλλουν µε στόχο τα δικά τους οφέλη, τα δικά τους κέρδη – οικονοµικά, πολιτικά ή και άλλα ανοµολόγητα. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 215, 230) Από το σύνολο των Μ.Μ.Ε. η τηλεόραση είναι αναµφισβήτητα στα χρόνια αυτά το περισσότερο δηµοφιλές και το περισσότερο διαδεδοµένο. Ελάχιστα σπίτια και στ η χώρα µας δε διαθέτουν τηλεοπτική συσκευή, πολλά διαθέτουν περισσότερες από µία, ενώ διαθέτουν συσκευή όλα τα µεγάλα οχήµατα, τα φορτηγά, τα λεωφορεία των υπεραστικών γραµµών, τα αεροπλάνα, τα πλοία, διαδίδονται δε και οι φορητές συσκευές αυτόνοµης λειτουργίας. Στις περισσότερες στατιστικές βεβαιώνεται πως ο µέσος χρόνος καθηµερινής θέασης-ακρόασης των τηλεθεατών αγγίζει τις 3 ώρες και είναι εύκολο να διαπιστωθεί πως ελάχιστο άτοµο διαθέτουν χρόνο περισσότερο σε άλλο µέσο επικοινωνίας και στη χώρα µας και στις άλλες χώρες ανάλογης ή µικρότερης τηλεθέασης. Από την άλλη µεριά, µόνο ένας στους δέκα Έλληνες αγοράζει εφηµερίδα και διαθέτει το πολύ 30 λεπτά κατά µέσο όρο για την ανάγνωσή της. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ.242)

Για τον Karl Popper η τηλεόραση είναι αυτή που, µέσα στο σύστηµα των µέσων µαζικής επικοινωνίας της εποχής µας, µοιάζει καθαρά ν’ απειλεί την "ανοιχτή κοινωνία" και κάθε δηµοκρατική κοινωνία αφού, καθώς γράφει σ’ ένα από τα τελευταία κείµενά του "η τηλεόραση έχει γίνει σήµερα κολοσσιαία εξουσία· µπορούµε µάλιστα να πούµε ότι είναι δυνητικά η πιο σηµαντική από όλες τις εξουσίες σαν να έχει αντικαταστήσει τη φωνή του Θεού". Αυτή η ολοένα αυξανόµενη εξάρτηση της καθηµερινής ζωής σε κάθε της δραστηριότητα από τα Μ.Μ.Ε. και η αδυναµία αντίδρασης του µεγάλου πλήθους στην εξάρτηση αυτή είναι που ουσιαστικά χαρακτηρίζει την εποχή µας και είναι ιδιαίτερα ανησυχητική η κατάσταση αυτή επειδή η σχέση Μ.Μ.Ε. και κοινωνίας, έτσι όπως διαµορφώνεται, δεν είναι κανονική, δεν είναι φυσιολογική, δεν είναι αληθινή. Είναι φανερό πως τα Μ.Μ.Ε., µε αφετηρία και συγχρόνως στόχο το πλήθος των αποδεκτών, ακροατών-θεατών, την "ακροαµατικότητα", τη "θέαση", την "αποδοχή", και προτείνοντας και κυρίως επιβάλλοντος "λύσεις", ασκούν µια νέας µορφής εξουσία. Και η κοινωνία εντός της οποίας ιδρύονται και δρουν αποδέχεται σχεδόν χωρίς αντίδραση τη νέα κατάσταση, τη νέα πραγµατικότητα, που είναι "φανερή", "φωτεινή", "πιεστική" και το σπουδαιότερο "έτοιµη". ∆εν χρειάζεται να κουραστεί κανείς για να την "αναζητήσει" και να τη "γνωρίσει". Έχει έτοιµη αυτήν που του προτείνεται, και αρκεί µονάχα να την αποδεχτεί, να την εφαρµόσει, να αγοράσει και … να ησυχάσει! Αυτής της πραγµατικότητας "εικόνα" είναι τελικά ότι φαίνεται, ακούγεται και γράφεται στις οθόνες, στους δέκτες ή τις σελίδες των µέσων αυτών. Και εικόνα είναι, διευκρινίζει το λεξικό µας, το οµοίωµα, η υλική αναπαράσταση πραγµατικού ή φανταστικού αντικειµένου µε διάφορα πλαστικά µέσα (ιδιαίτερα ζωγραφικά). Εικόνα είναι και η αναπαράσταση αντικειµένου ή γεγονότος στη φαντασία. Και είναι ακόµη το είδωλο του καθρέπτη. Ασφαλώς δε µπορεί να είναι εξαντλητική η περιγραφή της ταυτότητας αυτής της άλλης πραγµατικότητας, της πραγµατικότητας των Μ.Μ.Ε.. Και η εικόνα της δεν είναι µια και µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Αλλάζει κάθε φορά που κρίνεται συµφέρουσα η αλλαγή της και εµφανίζονται διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάλογα µε τα επιδιωκόµενα από τα Μ.Μ.Ε. οφέλη. Η εικόνα της τεχνητής πραγµατικότητας των Μ.Μ.Ε. είναι µια σύνθετη εικόνα, ένα κολάζ από διαφορετικές εικόνες, που άλλοτε εµφανίζονται περιοριστικά και αποσπασµατικά και άλλοτε ταυτόχρονα και συνδυαστικά. Ναι, η κατασκευή της πραγµατικότητας από τα µέσα υφίσταται. Οι πλέον σύγχρονες αντιλήψεις διέκοψαν τις σχέσεις τους µε την υποκρισία που είχε ονοµαστεί "αντικειµενικότητα των Μ.Μ.Ε.". Οι δηµοσιογραφικές προσεγγίσεις δε θεωρούνται παρά απλές προσωπικές "αφηγήσεις", δηλαδή υποκειµενικές µατιές. Και η πραγµατικότητα αναπόφευκτα δεν αποτελεί παρά κατασκευή. ∆ηλαδή άθροισµα

πολυάριθµων προσωπικών "αφηγήσεων". (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ.245) Ναι υφίσταται µια εκδοχή της κατασκευής πραγµατικοτήτων" και η οποία δε µπορεί να ενταχθεί στις "αφηγήσεις". Γι’ αυτό κι έχει καταλυτικές συνέπειες στην ενηµέρωση. Εµφανίζεται µάλλον για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία και δεν περιορίζεται σε κατασκευή κάποιων πτυχών της πραγµατικότητας. Στην πραγµατικότητα ούτε καν διαστρεβλώνει. Κάνει κάτι χειρότερο: αδυνατεί πλήρως να συλλάβει την κίνηση των υποκειµένων που κινούν τις εξελίξεις. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 245.)

1.2. ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ Η έκφραση "κοινή γνώµη" φέρνει αµέσως στο νου την έννοια της δηµοκρατίας και του φιλελευθερισµού. Για ορισµένους µάλιστα, ταυτίζεται µε το ίδιο το δηµοκρατικό καθεστώς δυτικού τύπου, µια και η έννοια της κοινής γνώµης αντιτίθεται σε κάθε µορφή απολυταρχικής κι ολοκληρωτικής διακυβέρνησης. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ. 40) Σε άλλες περιπτώσεις, βλέπουµε την κοινή γνώµη ν’ αποφαίνεται για µια δίκη εγκλήµατος, το πιο συχνά για να πετύχει την αθώωση ή τη χάρη. Η γνώµη είναι ένας διαιτητής, µια συνείδηση, θα λέγαµε σχεδόν ένα δικαστήριο, χωρίς βέβαια δικαστική εξουσία, αλλά δικαστήριο αυστηρό. Είναι η εσωτερική φωνή ενός έθνους. Η κοινή γνώµη, η ισχυρή αυτή ανώνυµη, είναι συχνά µια πολιτική δύναµη, µια πολιτική δύναµη που δεν προβλέπεται από κανένα σύνταγµα. Η κοινή γνώµη εκφράζει µια ορισµένη στάση ενός τµήµατος του πληθυσµού ενός λαού (δείγµα), µικρότερου ή µεγαλύτερου επιλεγµένου τυχαία ή σχεδιασµένα, απέναντι σ’ αυτό που αποτελείται κάθε φορά "∆ηµόσιες ή κοινές υποθέσεις". (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ. 43) Η κοινή γνώµη, στο βαθµό που χαρίζει κανείς στο ρόλο της µια αξιοπιστία, διαµορφώνεται και λειτουργεί σ’ αυτές τις κοινωνίες ως µια "αρχή", η οποία ασκεί έλεγχο στην πολιτική εξουσία, που διαχειρίζεται τις ανθρώπινες υποθέσεις και παίρνει σχετικές αποφάσεις. Με την έννοια αυτή, και κάτω από προϋποθέσεις η "κοινή" γνώµη µπορεί να λειτουργήσει διορθωτικά για την οµάδα που διαχειρίζεται την εξουσία. Σε κάποια περίπτωση, η κοινή γνώµη δεν αποτελεί ένα αµετάτρεπτο γεγονός και είναι (όπως και η ατοµική γνώµη) εκτεθειµένη στον επηρεασµό των µέσων µαζικής επικοινωνίας, κυρίως όταν αυτά από µέσα ενηµέρωσης µετατρέπονται σε µέσα µαζικής χειραγώγησης του κοινού. Είναι εκτός αµφιβολίας, ότι ο µεγαλύτερος κίνδυνος για τη χειραγώγηση της "κοινής" γνώµης προέρχεται κυρίως από τα κρατικά µέσα µαζικής επικοινωνίας (ραδιόφωνο, τηλεόραση), τα οποία συχνά βρίσκονται κάτω από τον ασφυκτικό έλεγχο του κράτους-διαχειριστή. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ. 44) Ένα γεγονός που δηµοσιοποιείται (π.χ. ένα οικονοµικό σκάνδαλο), αυτονόητο υπόκειται στην κοινωνική κριτική, δηλαδή σε προσφυγή στην ετυµηγορία της κοινής γνώµης. Κατά την άποψη του Althusser τα µέσα µαζικής επικοινωνίας αποτελούν (µαζί µε το εκπαιδευτικό σύστηµα) τον κυριότερο κρατικό ιδεολογικό µηχανισµό και καθορίζουν τους όρους και την κατεύθυνση, προς την οποία διαµορφώνεται κάθε φορά η λεγόµενη κοινή γνώµη. Τα µέσα µαζικής επικοινωνίας, στο βαθµό που εµφανίζουν κατασκευασµένες (πλαστές) πραγµατικότητες ή συγκαλύπτουν άλλες, ενισχύουν και πριµοδοτούν την παραγωγή ενός µονοδιάστατου και αντικριτικού τρόπου σκέψης, γι’ αυτό και κατηγορήθηκαν δίκαια, ότι συνιστούν το πιο δραστικό "κοινωνικό ναρκωτικό" στην εποχή µας. Έτσι µπορεί να εξηγηθεί γιατί, ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος κατακλύζεται από πληροφορίες, στην ουσία, "από τις δηµόσιες υποθέσεις ο καθένας µας βλέπει πολύ λίγα, και συνεπώς, αυτές παραµένουν θαµπές και άκαρπες", κατά την έκφραση του Lippmann. Μένει, συνεπώς, να ερευνηθεί κάτω από ποιους όρους και σε ποιο βαθµό η λεγόµενη κοινή γνώµη, που τυχαίνει ιδιαίτερης δηµοσιογραφικής προσοχής κυρίως στις δυτικές κοινωνίες, είναι, σε τελευταία ανάλυση, ένα καλό "άλλοθι", που χρησιµεύει για τον αποπροσανατολισµό του κοινού ή µπορεί να λειτουργήσει, στα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας για την περαιτέρω διερεύνηση της. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ.52)

ΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ Η επίδραση των δηµόσιων γεγονότων στο κοινό είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Η γνώµη που διαµορφώνει το κοινό σε σχέση µε τα γεγονότα, φιλτράρεται µέσα από µια σειρά κοινωνικών φίλτρων, που παρεµβάλλονται ανάµεσα στην πηγή (ποµπός) και στο κοινό (αποδέκτης). Η ίδια η µορφολογία του µέσου και η γλώσσα που χρησιµοποιεί για την περιγραφή ή το σχολιασµό του γεγονότος προσδιορίζει σε µεγάλη έκταση την κοινωνική σηµασία του γεγονότος. Επιπλέον, η γνώµη φιλτράρεται σ’ ένα δεύτερο επίπεδο µέσα από στερεότυπα σχήµατα κοινωνικής σκέψης, τα οποία καθορίζονται ιστορικά και πολιτισµικό πράγµα που ελάχιστα γίνεται συνειδητό στο κοινό. Για να γίνει κατανοητός ο τρόπος, µε τον οποίο λειτουργούν τα στερεότυπα στη διαµόρφωση της λεγόµενης κοινής γνώµης, θα γίνει αναφορά σε δύο παραδοχές. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ.59) Πρώτη παραδοχή: Ατοµικές γνώµες, στάσεις και πεποιθήσεις δεν υπάρχουν στο άτοµο αυτόνοµες. Αυτές είναι θεµελιωµένες σε ένα γενικό πλέγµα κοινωνικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων. Το ίδιο ισχύει και µε τη σκέψη γενικότερα: µολονότι η σκέψη είναι ατοµικό ενέργηµα, όπως και η οµιλία, ωστόσο αποτελεί κοινωνικό προϊόν. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ.59-61) ∆εύτερη παραδοχή: Το κοινό δεν έχει µια ιεραρχικά οργανωµένη δοµή, γύρω από την οποία να µπορεί να συσπειρωθεί για να αναπτύξει µια σχεδιασµένη δράση. Το κοινό είναι διασκορπισµένο, ετερογενές και αδιαµόρφωτο· είναι ένα κοινό χωρίς εσωτερική οργάνωση και συνοχή. Η αντίδραση του κοινού απέναντι στα γεγονότα, που γίνονται ειδήσεις, καθορίζεται περισσότερο από τη µορφή της επικοινωνίας και λιγότερο ή και καθόλου από µια οργανωµένη κοινωνική δράση. Το κοινό των µαζικών µέσων χαρακτηρίζεται από µια παθητικότητα, αλλά και ανοχή απέναντι στην εξουσία του µέσου. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ.62) Τα στερεότυπα, που λειτουργούν σε µια κοινωνία, παίζουν ένα σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης. Είναι γνωστό ότι σε όλες τις κοινωνίες λειτουργούν στερεότυπα σχήµατα (µιας παραδοσιακής) σκέψης, τα οποία, για µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού, ισχύουν ως λογικά σχήµατα (είναι αυτά που λέµε αυτονόητα πράγµατα). Αυτά είναι προϊόν του πολιτισµού και αντανακλούν ορισµένους κώδικες ηθικής συµπεριφοράς και λειτουργούν σταθεροποιητικά για την κοινότητα. Αυτά λειτουργούν ως "ερµηνευτικά πλαίσια αναφοράς" µε βάση τα οποία οι άνθρωποι, που ανήκουν στον ίδιο πολιτισµό, ορίζουν κι ερµηνεύουν τα φαινόµενα της πραγµατικότητας. Κάθε πολιτισµός (κουλτούρα) παράγει έναν ορισµένο τρόπο σκέψης, που είναι τυπικό για τη συγκεκριµένη κουλτούρα και αντανακλάται µέσα από συγκεκριµένες κοινωνικές πρακτικές. Αυτό, που εγγράφεται σε ένα πολιτισµό ως ιδιαίτερο γνώρισµα, δεν είναι µόνο τα έργα τέχνης, η τεχνοτροπία και τα µνηµεία του, αλλά είναι και µια µορφή τυπικής σκέψης που χαρακτηρίζει την εποχή στο σύνολό της. Άλλωστε, αυτή η σκέψη αντανακλάται και στη φιλοσοφία της εποχής. Με την έννοια αυτή, κάθε κοινωνικοποιηµένο άτοµο σκέφτεται ήδη µέσα σε µια κουλτούρα κι έναν πολιτισµό. Έξω από τον ίδιο τον πολιτισµό η σκέψη που τον χαρακτηρίζει γίνεται ανενεργός, γίνεται ιστορία του πολιτισµού. Η στερεότυπη αυτή σκέψη, αφορά διάφορους τοµείς της δηµόσιας ζωής, όπως την ηθική, τη θρησκεία, την πολιτική. Τα στερεότυπα που λειτουργούν µέσα σε µια κοινωνία (µαζί και οι προκαταλήψεις), ευθύνονται πριν και από τα ίδια τα πραγµατικά γεγονότα για το σχηµατισµό της λεγόµενης κοινής γνώµης. Πρόκειται γι’ αυτό που κάθε φορά πλανιέται µέσα στα "όρια" της "επωχούµενης" επικαιρότητας, που συνιστά την εικόνα µιας πραγµατικότητας, µέσα στην οποία είµαστε προσαρµοσµένοι (κοινωνικοποιηµένοι).

Υπάρχουν λοιπόν στερεότυπα που γέννησε ο ίδιος ο δυτικός πολιτισµός και τα οποία άσκησαν µεγάλη επιρροή στη δυτική σκέψη. Για παράδειγµα, οι έννοιες "πρόοδος" και "εξέλιξη" έχουν συνδεθεί µε τη βιοµηχανική ανάπτυξη και είναι κατ’ αρχήν προϊόντα του δυτικού πολιτισµού. Επίσης, στερεότυπα όπως "απόδοση", "επιτυχία" κυριαρχούν στη δυτική σκέψη και προσδιορίζουν, σε µεγάλη έκταση, τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Πρόκειται για κοινωνικά "φίλτρα", που διαµεσολαβούν ανάµεσα στον πολιτισµό και στα µεµονωµένα άτοµα και διαµορφώνουν την "κοινή" γνώµη, πριν ακόµη τα µέσα µαζικής επικοινωνίας ν’ ασκήσουν τη δική τους επιρροή. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ.70)

1.3. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΟΜΟΙΩΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ

Η ηλεκτρονική εικόνα σήµερα δεσµεύει τον θεατή, τον ακινητοποιεί, τον καθιστά δεσµώτη στον δέκτη της τηλεόρασης. Η "κατασκευή" της πραγµατικότητας και τα Μ.Μ.Ε. αποκτά µια συστηµατική δυσκολία, η οποία δυσχεραίνει τους ερευνητές να διακρίνουν εννοιολογικά την κατασκευή από την πραγµατικότητα. Αυτό συµβαίνει για λόγους που αφορούν το ίδιο το αντικείµενο της µελέτης, δηλαδή τα Μ.Μ.Ε. τα οποία κατασκευάζουν πραγµατικότητα και συνιστούν πραγµατικότητα, αλλά κι επειδή κατασκευή και πραγµατικότητα ενέχονται σε ότι ονοµάζουµε γλώσσα δεν µπορεί να υπάρξει πραγµατικότητα χωρίς κατασκευή· και κατασκευή είναι η ίδια η γλώσσα. Το ερώτηµα που τίθεται δεν είναι η αυτοαναφορική λειτουργία των media, ότι δηλαδή αναφέρονται σε µια πραγµατικότητα την οποία συγκροτούν τα ίδια και η οποία εν τέλει επάγει αποτελέσµατα πραγµατικότητας, αλλά το πλαίσιο που επιτρέπει στα Μ.Μ.Ε. την κατασκευή των πραγµατικοτήτων. Το πλαίσιο αυτό είναι οι "αποφάνσεις" και οι "ορατότητες". Ο όρος "απόφανση" χρησιµοποιείται για να δηλώσει ένα "καθορισµένο σύνολο λόγων", στο οποίο δεν πρέπει να αναζητείται η πρόθεση του οµιλούντος υποκειµένου αλλά οι κανόνες υπό τους οποίους έχει συγκροτηθεί, το γιατί δηλαδή εµφανίζεται µια "απόφανση" κι όχι µιαν άλλη στη θέση της. Πράγµα που σηµαίνει ότι αναζητείται κάθε φορά σύµφωνα µε ποιους κανόνες διαµορφώνεται η συγκεκριµένη "απόφανση". Οι κανόνες δηλαδή που θέτει µια κοινωνία για να ελέγχει, να αναδιανέµει και να απαγορεύει την παραγωγή του λόγου. Στην περίπτωση των Μ.Μ.Ε. θα µπορούσε κανείς να εννοήσει τις "αποφάνσεις" πέραν της σηµειολογίας, πέραν δηλαδή του δεσµού των λέξεων και των προγραµµάτων, ως το καθιερωµένο τύπο λόγου από κανονικότητες και εξουσίες που ορίζουν το κανονικό επιτρεπτό και τις κανονικές απαγορεύσεις του λόγου στην τηλεόραση. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 280) Ο όρος "ορατότητες" χρησιµοποιείται για να δείξει ότι υπάρχουν αντίστοιχες µε τις "αποφάνσεις" κανονικότητες της όρασης κι όχι του λόγου, οι οποίες δεν αφορούν την αίσθηση της όρασης, αλλά υποδεικνύουν τα πολυαισθητηριακά συµβάντα δράσεων και αντιδράσεων που έρχονται στο φως από τόπους "ορατότητας" και συνεπώς επιτήρησης όπως η φυλακή και η τηλεόραση. Υπό αυτή την έννοια η τηλεόραση οµοιάζει µε το περιβόητο "πανοπτικόν" του Bencham, δηλαδή την ουτοπία µιας επιτηρούσας εξουσίας που παράγει πραγµατικότητα. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ.282) Οι "ορατότητες" δεν αφορούν µια συγκεκριµένη εικόνα της τηλεόρασης, αλλά είναι η εικόνα της τηλεόρασης: το πολυαισθητηριακό συµβάν (απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις) εικόνων, χρωµάτων, φωτεινότητας, ήχων κατανοµής σωµάτων, τρόπου λήψεων. Συγκεκριµένα, η αρχαιολογική µέθοδος του M. Foucault θα αποτελέσει το "παράδειγµα" βάσει του οποίου εισηγείται ότι η κατασκευή της πραγµατικότητας από τα Μ.Μ.Ε. συντελείται από το συνδυασµό "αποφάνσεων" και "ορατοτήτων" όπως προσδιορίστηκαν. Πολλοί ορίζουν την τηλεόραση ως "οπτικοακουστικό αρχείο". Φανταστείτε µια οθόνη προβολής εικόνων όπου οι λέξεις απουσιάζουν. Η ακολουθία τους είναι απειλητική γιατί εκλείπει εκείνος ο µηχανισµός που ο Barthes θα ονόµαζε "αγκύρωση" και που αφορά το λόγο. Αντίστροφα δε, η αλυσίδα των λέξεων χαλαρώνει την προσοχή χωρίς τη ζώσα πληρότητα των εικόνων. Φανταστείτε ακόµη µια τηλεόραση που εξαφανίζουµε τον ήχο διατηρώντας την εικόνα ή εντείνοντας τον

ήχο εξαφανίζουµε την εικόνα. Ωστόσο ο Foucault θεωρεί εσφαλµένη την εντύπωση ότι η σύγκλιση λέξεων και εικόνων διαµορφώνει το οπτικο-ακουστικό. Η σύνθεση των αποφάνσεων ως κάτι παραπάνω από εικόνες, σε κάθε εποχή, είναι αυτή που παράγει την "αλήθεια" της εποχής. Σήµερα η παραγωγή της αλήθειας δίνεται στη γνώση δια µέσου προβληµατοποιήσεων και οι προβληµατοποιήσεις αυτές γεννιούνται από τις "αποφάνσεις" και τις "ορατότητες". Παράδειγµα: (α) Όσον αφορά τις "αποφάνσεις" και η παραµικρή, µικρόβια είδηση προβληµατοποιείται, διερευνάται και σχολιάζεται σχολαστικά το νόηµα και της πιο έκδηλης απουσίας νοήµατος. Κι αυτό συµβαίνει όχι από λόγους επικοινωνίας ή επαφής µε τη λεπτοµέρεια της ανθρώπινης ζωής, αλλά για να αναλυθεί µια δήθεν κοινωνικότητα! Η ανάλυση της λεπτοµέρειας, της κοινοτοπίας και της ασηµαντότητας της ιδιωτικής ζωής είναι για την τηλεόραση το µέσον, δηλαδή "εικόνες δεύτερης κατηγορίας" που έχουν "την ικανότητα να αναπαριστούν την πρωτοβάθµια εικόνα των κοινωνικών προσώπων" της κοινωνικής ζωής. Τα ιδιωτικά πρόσωπα είναι ψευδαισθήσεις: "αυτό που επενδύεται µε διάµεσο την οικογένεια είναι πάντα το κοινωνικό, οικονοµικό πολιτικό και πολιτιστικό πεδίο". (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 286) (β) Ένα δεύτερο παράδειγµα για τον άλλο πόλο αυτού του οπτικοακουστικού αρχείου που ονοµάζεται τηλεόραση και αφορά τις "ορατότητες": Ο έλεγχος των πληροφοριών µέσα από σφυγµοµετρήσεις, τεστ, εξοµολογήσεις εµπρός στην κάµερα µεγεθύνεται µέσω της πανταχού παρουσίας του αδιάκριτου τηλεοπτικού φακού, ο οποίος δεν επιτρέπει ν’ αποκλείσουµε αυτό που θα ήταν άνευ σηµασίας. Έτσι δηµιουργείται προβληµατισµός και κρίση γύρω από ασήµαντα περιστατικά, τα οποία δε θα γίνονταν αντιληπτό χωρίς το φωτισµό τους. Το ζήτηµα της σχέσης αυτών των πρακτικών, του λόγου και της όρασης, είναι περίπλοκο επειδή "το να µιλάς δε σηµαίνει να βλέπεις". Όπως παρατηρεί ο Deleuze, την πρωτοκαθεδρία στις ασήµαντες αυτή σχέση έχουν οι "αποφάνσεις". Η διαπίστωση ως προς την προτεραιότητα του αποφαντικού πεδίου γίνεται άµεσα αντιληπτή όταν ο Τύπος σχολιάζει σε τηλεοπτικές στήλες το τι δείχνει και κυρίως τι αποκρύβει η τηλεόραση. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 287) Η τηλεόραση διαταράσσει την όραση εµφανίζοντας το ψευδές ως αληθές, διαβάλλει τους λόγους και τα γεγονότα, δηµιουργεί οµοιώµατα, φαντάσµατα, σκιές.

1.4. ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ Μ.Μ.Ε.

Τις τελευταίες δεκαετίες, και κυρίως λόγω της αυξανόµενης δυναµικής θεωρητικών ρευµάτων όπως ο µεταστρουκτουραλισµός διάφορες θεωρίες του λόγου και θεωρίες περί κατασκευής, η άποψη ότι κάθε αντίληψη της πραγµατικότητας είναι κοινωνικά κατασκευασµένη, δηλαδή προϊόν µιας διαδικασίας συνάρθρωσης στο επίπεδο του λόγου και του νοήµατος, τείνει να αποκτήσει ηγεµονικό χαρακτήρα στο χώρο των κοινωνικών επιστηµών. Στα πλαίσια αυτά τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης αναγνωρίζονται ως οι κυριότεροι ίσως "κατασκευαστές" πραγµατικότητας στις σύγχρονες κοινωνίες. Η αυξανόµενη ηγεµονία του κονστρουκτιβισµού, των θεωριών περί κοινωνικής κατασκευής, ακολουθεί την εξάρθρωση του ουσιαστικού αντικειµενικού παραδείγµατος. Το παράδειγµα αυτό εδράζεται στην ιδέα ότι κάθε ταυτότητα (ατόµου, συλλογικότητας ή πράγµατος θεµελιώνεται σε µια µοναδική, αληθινή-πραγµατική ουσία που θεωρείται αναλλοίωτη και φυσική και την οποία ο ουσιοκράτης ισχυρίζεται πως γνωρίζει πλήρως. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 343) Είναι αυτονόητο ότι η κατασκευή της φύσης όπως και η κοινωνική κατασκευή κάθε πραγµατικότητας λαµβάνει χώρα σε συγκεκριµένα κοινωνικά πεδία. ∆εδοµένης δε της κοµβικής σηµασίας των Μ.Μ.Ε. στις σύγχρονες κοινωνίες, και ιδιαίτερο όσον αφορά την παραγωγή και µετάδοση νοηµατικών κατασκευών. Τα Μ.Μ.Ε. καθίστανται ένας από τους σηµαντικότερους "κατασκευαστές της πραγµατικότητας. Τα Μ.Μ.Ε. δεν είναι απλοί µεταφορείς ή ποµποί µηνυµάτων, αλλά µε τη δράση τους δοµούν την ίδια την πραγµατικότητα, δοµούν προσωπικότητες και κοινωνικά ζητήµατα παράγοντας συγκεκριµένες εικόνες της κοινωνίας στην οποία λειτουργούν. Τα Μ.Μ.Ε. κατασκευάζουν µια συνεκτική εικόνα της κοινωνικής ή της φυσικής πραγµατικότητας (την οποία µάλιστα επενδύουν µε το ένδυµα της αντικειµενικότητας), η οποία είναι ιδιαίτερα προσιτή στο κοινό και συµβάλλει σηµαντικά στη δόµηση της αντίληψης του κοινού για την πραγµατικότητα. Όπως παρατηρεί ο Chaney, η κοινωνία είναι µια κοινωνικά κατασκευασµένη νοηµατική πραγµατικότητα που δηµιουργείται (εν µέρει) και διατηρείται µέσω της επικοινωνίας. Ο Τύπος για παράδειγµα "παράγει οριοθετήσεις καταστάσεων και κοινωνικά κατασκευασµένες πραγµατικότητες" οι οποίες µας προσανατολίζουν στον κόσµο. Από τη στιγµή µάλιστα που η κοινωνική παραγωγή δεν παράγει µια πραγµατικότητα αλλά πολλές ανταγωνιστικές πραγµατικότητες, τα µέσα καθίστανται "ένας τύπος στα πλαίσια του οποίου διάφορες κοινωνικές οµάδες, θεσµοί και ιδεολογίες ανταγωνίζονται γύρω από τον προσδιορισµό και την κατασκευή της κοινωνικής πραγµατικότητας". (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 354) Η ηγεµονία του επιχειρήµατος της κατασκευής, τόσο στο γενικότερο πεδίο των κοινωνικών επιστηµών όσο και στο ειδικότερο πεδίο της µελέτης των Μ.Μ.Ε., δε σηµαίνει όµως ότι το κονστρουκτιβιστικό εγχείρηµα δεν αντιµετωπίζει προβλήµατα. Ένα βιαστικό συµπέρασµα αυτού του είδους µας οδηγεί στην παγίδα να πιστέψουµε ότι το πεδίο της κατασκευής εξαντλεί την ολότητα του πραγµατικού, ότι ο κόσµος µας όπως τον αποκαλύπτει η καθηµερινή µας εµπειρία δεν αποτελείται παρά από µια πολλαπλότητα κατασκευών. Ο κίνδυνος που ενέχει µια άποψη αυτής της µορφής είναι σοβαρότατος. Μετατρέπει το εγχείρηµα της κατασκευής σε µια ακόµη µορφή ουσιοκρατικού-αντικειµενιστικού λόγου καθιστώντας την κατασκευή ουσία του κόσµου µας, και µάλιστα µια ουσία την οποία γνωρίζουµε στην ολότητά της αφού καµιά εξωτερικότητα ως προς αυτήν δε µας διαφεύγει. Καθιστά έτσι αδύνατη κάθε

µη ουσιοκρατική θεµελίωση του κονστρουκτισισµού. Με άλλα λόγια αναιρεί τον ουσιώδη αντιουσιοκρατικό χαρακτήρα του επιχειρήµατος περί της κατασκευής της πραγµατικότητας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΡΑ∆ΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

2.1. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΡΑ∆ΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

Μέχρι το 1975 το νοµικό καθεστώς της τηλεόρασης ρύθµιζαν ο νόµος 2312/1975 (όπως τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε µε πολλά νοµοθετικά διατάγµατα µέχρι το 1974). Το Ε.Ι.Ρ., σύµφωνα µε τον ίδιο νόµο (άρθρο 21), διαθέτει το αποκλειστικό δικαίωµα µετάδοσης προγραµµάτων ραδιοφωνίας καθώς και το ραδιοφωνικό µονοπώλιο. Από το 1986 ο υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης χορηγούσε άδεια λειτουργίας "τοπικών" ραδιοφωνικών σταθµών µε την προϋπόθεση ότι το Ε.Ι.Ρ. δε µπορούσε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της περιοχής όπου λειτουργούσε ο τοπικός σταθµός. Παρ’ όλα αυτά επιτρεπόταν η εγκατάσταση και λειτουργία ραδιοφωνίας ή τηλεόρασης από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αµύνης. Οι ραδιοφωνικοί σταθµοί των Ενόπλων ∆υνάµεων δεν υπάγονταν σε κανέναν κοινοβουλευτικό έλεγχο σύµφωνα µε τον προγενέστερο αλλά ισχύοντα α.ν.1663/1951. Το 1970 µε το ν.δ. 722/1970, όπως τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε µε το ν.δ. 1307/1972, ιδρύθηκε η ΥΕΝΕ∆ καταργώντας το µονοπώλειο του Ε.Ι.Ρ. Το Ε.Ι.Ρ. µετονοµάζεται σε Ε.Ι.Ρ.Τ. και εξασφαλίζει οικονοµική και διοικητική αποκέντρωση κι αυτοδιοίκηση. Ο υπουργός Προεδρίας της κυβέρνησης µπορεί ν’ ασκήσει έλεγχο στο µεταδιδόµενο από το ίδρυµα πρόγραµµα, καθώς και στο διορισµό προσωπικού. Η δικτατορία καταργεί µε την πρωθυπουργική απόφαση 10627/1606 της 6ης Οκτωβρίου / 15ης Νοεµβρίου 1972 "περί συγκροτήσεως επιτροπής καθορισµού επί των θεµάτων των όρων λειτουργίας και εκµεταλλεύσεως των Σταθµών Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης" την έστω και περιορισµένη διοικητική αυτονοµία του Ε.Ι.Ρ.Τ. όχι µόνο de Facto αλλά de jure. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 139-140) Η ΥΕΝΕ∆ µε τη σειρά της, κατά την ίδια περίοδο, µπορεί να εγκαταστήσει και να λειτουργήσει σταθµούς ραδιοφωνίας και τηλεόρασης. Αναγνωρίζεται στην ΥΕΝΕ∆ ένας ρόλος πληροφόρησης και προπαγάνδας, αφού διαπαιδαγωγεί και προβάλλει εθνικές θέσεις και θέµατα. Κατά την περίοδο 1975-1987 έγιναν δύο ρυθµιστικές απόπειρες. Η µία το 1975 (ν.23) "περί ιδρύσεως Ανωνύµου Εταιρείας υπό την επωνυµία ΕΡΤ", και η δεύτερη το 1982 µε τους νόµους 230 και 1288 αντιστοίχως. Ο νόµος του 1975 για πρώτη φορά ανέθεσε ρητώς το µονοπώλιο της ενηµέρωσης και ψυχαγωγίας από κοινού στην ΕΡΤ και σ την ΥΕΝΕ∆ και προέβλεψε τη συγχώνευση της ΥΕΝΕ∆ στην ΕΡΤ. Το 1982 η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ουσιαστικά την αναδιοργάνωσε ως αποκεντρωµένη δηµόσια υπηρεσία του υπουργείου Προεδρίας της Κυβέρνησης, µετονοµάζοντας την ΥΕΝΕ∆ σε ΕΡΤ-2 και την ΕΡΤ σε ΕΡΤ-1 (σηµερινή ΝΕΤ). Τα διοικητικά όργανα της ΕΡΤ αποτελούσαν το ∆ιοικητικό Συµβούλιο, ο γενικός διευθυντής και η εικοσαµελής Γενική συνέλευση. Στην ΕΡΤ αρµοδιότητα ελέγχου είχαν (1) ο υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών (τεχνικός), (2) ο υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης και η Γενική Συνέλευση (οικονοµικός), (3) ο υπουργός Προεδρίας (γενικός έλεγχος). Η αποστρατικοποιηση -και όχι η συγχώνευση- της ΥΕΝΕ∆ ολοκληρώθηκε το

1982.

Η νοµοθετική ρύθµιση του 1987 (ν. 1730) θεωρείται καµπή για την ελληνική ραδιοτηλεόραση γιατί προαναγγέλλει µια νέα εποχή: αυτή της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης. Επίσης ο νόµος αυτός εισήγαγε µερικές επιπλέον καινοτοµίες.

- Καθορίζονται για πρώτη φορά οι γενικές αρχές εκποµπών και διαφηµίσεων - Πραγµατοποιείται η συγχώνευση της ΕΡΤ-1 και της ΕΡΤ-2 σ’ ένα ενιαίο φορέα

την "Ελληνική Ραδιοφωνία-Τηλεόραση, Ανώνυµη Εταιρεία". - Προβλέπεται η έκδοση δεοντολογικών κωδικών και κανονισµών της ΕΡΤ-Α.Ε.

αλλά και των µη κρατικών τοπικών ραδιοσταθµών. - Ορίζεται ότι η ΕΡΤ-Α.Ε. δε θα υπάγεται µόνο σε κρατικό αλλά και σε "κοινωνικό

έλεγχο" για την άσκηση του οποίου ιδρύεται µια "Αντιπροσωπευτική Συνέλευση Κοινωνικού Ελέγχου Τηλεθεατών - Ακροατών". Ο νόµος του 1987 δεν υπαγορεύει τη διευκόλυνση και λήψη ραδιοτηλεοπτικών προγραµµάτων διαµέσου δορυφόρου και επίγειων τεχνικών εγκαταστάσεων. ∆υο χρόνια αργότερα εκδίδεται ο νόµος 1866/1989, ο οποίος επιτρέπει επίσηµα τη λειτουργία τέτοιων σταθµών και σηµαίνει τη δυνατότητα εισόδου του ιδιωτικού φορέα και στην τηλεόραση. Με τον ίδιο νόµο ιδρύεται και το Εθνικό Συµβούλιο ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), το οποίο παίρνει την τελική του µορφή το 1993 µε το ν.2173. Ο ίδιος νόµος ιδρύει και την Εθνική Επιτροπή Ηλεκτρονικών Μέσων Επικοινωνίας (Ε.Ε.Η.Μ.Ε.).

Η Ελληνική έννοµη τάξη εξοπλίζεται πρόσφατα µ’ ένα βασικό θεσµικό νοµοθέτηµα, το ν.2328/1955. Με το νόµο αυτό επιτρέπεται η ίδρυση, εγκατάσταση και λειτουργία ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθµών που εκπέµπουν σήµα κοινής λήψης από οικιακούς δέκτες στους διαθέσιµους για το σκοπό αυτό διαύλους ή τις διαθέσιµες ραδιοσυχνότητες, µόνο µετά από άδεια που χορηγείται σύµφωνα µε τις διατάξεις του νόµου αυτού. Η ραδιοτηλεόραση επίσης συνιστά δηµόσια λειτουργία.

2.2. ΕΠΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ Ι∆ΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ

Είναι γεγονός ότι η αναδιάρθρωση και η "εξυγίανση" της ΕΡΤ απασχολεί πλέον ιδιαίτερα τους υπεύθυνους της κρατικής τηλεόρασης, γι’ αυτό και προωθείται το σχέδιο αυτό από τον Πρόεδρό της. Άλλωστε όπως είδαµε και παραπάνω µε την παράθεση των νοµοθετικών διαταγµάτων, η ραδιοτηλεόραση ήταν ένα από τα κύρια µελήµατα του νοµοθέτη της µεταπολίτευσης. Χαρακτηριστικό όµως είναι ότι οι δύο βασικοί νόµοι 230/1975 και 1730/1987, παρά τις επιµέρους διαφορές τους διαπνέονται από την ίδια φιλοσοφία: τον πλήρη κυβερνητικό έλεγχο στη δηµόσια τηλεόραση. Στο σύνταγµα του 1975 η επίµαχη φράση αναφέρει "κάθε ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό πρόγραµµα οφείλει ν’ αποβλέπει στην πραγµάτωση των αρχών της αντικειµενικότητας, της ισοτιµίας και της ποιότητας και προς τούτο η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άµεσο έλεγχο του κράτους". Όσες προσπάθειες κι αν έγιναν για να κατοχυρωθούν οι τρεις βασικές αρχές της ραδιοτηλεόρασης, δεν έπαψαν στην πράξη να υπόκεινται στις ρυθµίσεις του άµεσου κρατικού και κατ’ επέκτασιν κυβερνητικού ελέγχου. (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ. 141) Η παραπάνω αρχή έχει σφραγίσει τη διαµόρφωση των πολιτικών και πολιτιστικών προτύπων που προβάλλει η τηλεόραση, τόσο δια µέσου της ενηµέρωσης όσο και διαµέσου των ψυχαγωγικών και εν γένει των προγραµµάτων µυθοπλασίας που µας παρέχει. Όσον αφορά το πρώτο σκέλος της "αντικειµενικότητας", µετά τη µεταπολίτευση το άρθρο 15 του συντάγµατος του 1975 θέτει ορισµένες γενικές αρχές δεοντολογίας έτσι ώστε ν’ αποφεύγονται ακραίες παραβιάσεις απροκάλυπτης προπαγάνδας της προ-µεταπολιτευτικής περιόδου. Εάν όµως αναρωτηθούµε για το βαθµό "κατασκευής της παρεχόµενης πληροφόρησης ή για το βαθµό διατήρησης των αρχών της "αντικειµενικότητας, ης ισοτιµίας και της ποιότητας" που θέτει το

σύνταγµα του `75, θα µπορούσαµε να πούµε ότι τα "ειδησεογραφικά" και "πληροφορικά" µηνύµατα της κρατικής τηλεόρασης, τουλάχιστον µέχρι το τέλος της δεκαετίας του `90, είναι µονοσήµαντα και δεν επιδέχονται πολλές ερµηνείες. Η ροή της πληροφόρησης χαρακτηρίζεται από µια έντονη προβολή των "χαρισµατικών" ιδιοτήτων του εκάστοτε κυβερνώντος κόµµατος και ειδικά του αρχηγού του. Τα µηνύµατα αυτά κυριαρχούνται από κοινοτοπίες και αυτονόητους υπαινιγµούς οδηγώντας σε γενικευµένα και απλουστευτικά συµπεράσµατα. Σήµερα λόγω του ανταγωνισµού των ιδιωτικών καναλιών έχουν επέλθει µεταβολές στο κρατικό τηλεοπτικό πεδίο. Η πολυσηµία καθώς και η διαφορετική χρήση της εικόνας και του λόγου είναι προφανείς. Η κρατική τηλεόραση, ακολουθώντας τις συνταγές της ιδιωτικής, προσπαθεί κι αυτή να εισέλθει στον ιδιωτικό χώρο και να τον συνδέσει µε το δηµόσιο, να γίνει πιο αληθοφανής και να "προσωποποιήσει την πολιτική". Ο πολιτικός δεν είναι πλέον ο απόµακρος χαρισµατικός ηγέτης. Ο πολιτικός που εµφανίζεται στην τηλεόραση αποποιείται των προσωπικών του χαρακτηριστικών και δηµιουργεί µια εικόνα θελκτική στο κοινό αλλά την ίδια στιγµή και αντιπροσωπευτική του κόµµατός του. Μ’ αυτόν τον τρόπο "ταλαντούχος πολιτικός" είναι εκείνος που διαθέτει τις "προδιαγραφές" για να στήσει µια "πλαστή" εικόνα ή ένα "ψευδογεγονός" το οποίο να επιτρέπει την πλήρη ταύτιση του θεατή. Όµως η κατασκευή της πραγµατικότητας, δεν περιορίζεται στην ενηµέρωση, αλλά επεκτείνεται και στα προγράµµατα ψυχαγωγικού χαρακτήρα ή στα προγράµµατα µυθοπλασίας (σίριαλ, κωµωδίες, αστυνοµικές σειρές, ταινίες κ.λ.π.). Η τηλεόραση ο µαγικός φορέας µηνυµάτων κατάφερε να συνδυάσει τις ανάγκες του παραλήπτη του µηνύµατος µε τις επιθυµίες του δρώντος, τόσο στο επίπεδο του πραγµατικού όσο και στο επίπεδο του φαντασιακού. Ερµηνεύοντας αυτό το γεγονός ως επιδοκιµασία και επιτυχία της επιλογής του µηνύµατος, ο ποµπός καταφέρνει να χρησιµοποιεί κάθε εκποµπή αποκαλούµενη "εκποµπή υψηλής θεαµατικότητας" για να σηµασιοδοτήσει επαναλαµβανόµενα πρότυπα. Η πρακτική αυτή δηµιουργεί χαρακτήρες µε διχοτοµικά ηθοπλαστικά γνωρίσµατα, όπως λ.χ. "κακός" / "καλός", "πλούσιος χωρίς πτυχίο" / "φτωχός µε πτυχίο", "φτωχός και τίµιος", "πλούσιος και διεφθαρµένος", "χωριάτης" / "αστός" κ.ά. πρότυπα χαρακτήρων άκρως δελεαστικά προς ταύτιση µε τον δέκτη. Σ’ αυτό το σηµείο δε θα πρέπει να παραλείψουµε τον πλέον επιτυχηµένο τρόπο προσέλκυσης του δέκτη, δηλαδή την προβολή της καταστροφής ως µέσο κάθαρσης. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το κοινό προσλαµβάνει τα µηνύµατα των Μ.Μ.Ε. ανάλογα µε τις αντιλήψεις του. Η αποδοχή των µηνυµάτων προϋποθέτει ένα κοινό που διαθέτει έναν ορίζοντα προσδοκιών, από άποψη παιδείας κοινωνικών, ψυχολογικών και ιδεολογικών παραγόντων, άµεσα συνδεδεµένα µε το περιεχόµενο του µηνύµατος. Από την άλλη µεριά πολλοί πιστεύουν ότι η βιοµηχανία του θεάµατος δεν δίνει απλός στον κόσµο αυτό που θέλει να δει, αλλά διαµορφώνει τις προσληπτικές του προτιµήσεις. Το ρόλο της αναβάθµισης των προσληπτικών ικανοτήτων του κοινού καλείται ν’ αναλάβει η κρατική τηλεόραση. Για όλα αυτά πρέπει να συµπράξει η πολιτεία, αλλά καθότι, όπως υποστηρίζεται, η "εθνική ποιότητα" µιας τηλεόρασης πηγάζει τελικά από τις τεχνικές, πνευµατικές και ψυχολογικές "συντεταγµένες" της παράδοσης ενός λαού, η ελληνική τηλεόραση, όπως τα περισσότερα "έργα" στη χώρα µας, ξεκίνησε χωρίς υποδοµή, χωρίς µελέτη του περιβάλλοντος (πολιτισµικού, πολιτικού, κοινωνικού, φυσικού ή ανθρώπινου) µε µόνο στόχο, όπως και η ανοικοδόµηση, την εκµετάλλευση του "τετραγωνικού µέτρου" στον ελληνικό ηλεκτρονικό χώρο υπό µορφή εργολαβιών. Οι περισσότεροι άνθρωποι χάνουν τις πνευµατικές ανησυχίες τους γιατί δεν έχουν τον καιρό ή την ευκαιρία να καλλιεργήσουν το πνεύµα τους, και συνηθίζουν σε ευτελέστερες απολαύσεις. Μολονότι η ποιότητα είναι δύσκολο -αν όχι αδύνατο- να

µετρηθεί, το πρόγραµµα της τηλεόρασης είναι υποχρεωµένο να στέκεται "πάνω" και όχι "κάτω" από το µέσο επίπεδο του κοινού και να προσφέρει δυνατότητες για πνευµατική καλλιέργεια και επιµόρφωση.

2.3. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Στα πλαίσια του πολιτικού πλουραλισµού και του ανταγωνισµού των ιδεών, η "κοινή" γνώµη αναδεικνύεται σε σηµεία αναφοράς των δηµοσιογραφικών αναλύσεων, κυρίως σε ότι αφορά τις πολιτικές εξελίξεις. Η έννοια της "κοινής" γνώµης, στη σηµερινή της κατανόηση, είναι προϊόν του συστήµατος της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας και της επινόησης της καθολικής ψηφοφορίας. Πίσω από την αντίληψη του συστήµατος του πολιτικού πλουραλισµού αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες, ΄που µια από αυτές, που είναι και η κυρίαρχη, είναι η πίστη ότι, "στον ανταγωνισµό των γνωµών, η πιο αληθινή θα κερδίσει, επειδή υπάρχει µια ιδιάζουσα ισχύς στην αλήθεια". (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ., Αθήνα 1996, σελ.147) Όλος ο µέχρι σήµερα πολιτισµός χτίστηκε µέσα από µια τροµοκρατία και καταστολή της ελευθερίας της σκέψης. Οι ιδέες που χαρακτηρίζονται ως αιρετικές έπρεπε να πεταχτούν στην πυρά. Η λεγόµενη κοινή γνώµη έπρεπε κάθε φορά να εξοικειωθεί µε νέες µορφές παραγωγής της αλήθειας, που ήταν κατά κανόνα, αρµοδιότητα µιας περιορισµένης ελίτ της εξουσίας, η οποία όριζε και την κατάσταση. Στην εποχή µας, εποχή της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας και των µαζικών πληροφοριών, η αρµοδιότητα αυτή της παραγωγής και διανοµής της αλήθειας µεταβιβάστηκε στα µέσα µαζικής επικοινωνίας, πίσω από τα οποία εξακολουθούν να υπάρχουν οι κατεστηµένες δυνάµεις, που ελέγχουν και ορίζουν την πραγµατικότητα. Η διαφορά είναι ότι αυτές οι κατεστηµένες δυνάµεις, που ελέγχουν και ορίζουν την πραγµατικότητα. Η διαφορά είναι ότι αυτές οι κατεστηµένες δυνάµεις στη σύγχρονη κατακερµατισµένη κοινωνία, γίνονται αδιόρατες στο γυµνό µάτι· χρειάζεται ένας µεγεθυντικός φακός για να ανακαλύψει κανείς την ύπαρξή τους και τη λειτουργία τους πίσω από τα µαζικό µέσα επικοινωνίας. Ο Milliband παρατηρεί ότι, "ο τύπος, η έκδοση περιοδικών και βιβλίων, οι κινηµατογράφοι, τα θέατρα, ακόµη και το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, όπου δεν ανήκουν στο κράτος, περιέχονται ολοένα περισσότερο στην ιδιοκτησία και στον έλεγχο ενός µικρού και σταθερά µειωµένου αριθµού γιγάντιων επιχειρήσεων, µε συνδυασµένα συµφέροντα σε διαφορετικά µέσα επικοινωνίας, αλλά και συχνά, σε πολλά άλλα πεδία δραστηριότητας της καπιταλιστικής επιχείρησης". Όλο και περισσότερο τα µέσα µαζικής επικοινωνίας, και όχι µόνο στις καπιταλιστικές χώρες, εκτελούν έναν εξαιρετικά λειτουργικό ρόλο: "είναι ταυτόχρονα έκφραση ενός συστήµατος κυριαρχίας και µέσα για την ενίσχυση του". ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 90)

Η έµµονη ιδέα, που τελικά γίνεται προκατάληψη, ότι τα µέσα µαζικής επικοινωνίας προσφέρουν ανιδιοτελώς την αλήθεια στο κοινό, σχετίζεται µε την αντίληψη ότι αυτά είναι προορισµένα να υπηρετούν την αλήθεια και να ενηµερώνουν αντικειµενικά την κοινή γνώµη, για ότι συµβαίνει στον κόσµο. Σίγουρα κανείς δε θα µπορούσε να αρνηθεί ότι τα µέσα µαζικής επικοινωνίας (κυρίως τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση) προσφέρουν στο κοινό µια πλατιά και άµεση ενηµέρωση για τις παγκόσµιες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις.

Κατά την άποψη του Hamelink, οι ειδήσεις δεν ταυτίζονται οπωσδήποτε µε την αλήθεια. "Η λειτουργία των ειδήσεων είναι να επισηµαίνουν ένα συµβάν, η λειτουργία της αλήθειας είναι να φέρνει στο φως τα κρυµµένα γεγονότα, να τα συσχετίζει αναµεταξύ τους και να διαµορφώνει µια εικόνα για την πραγµατικότητα, σύµφωνα µε την οποία να µπορούν να ενεργούν οι άνθρωποι". Ωστόσο, κανένα καθεστώς, ακόµη και το πιο φιλελεύθερο, δεν επιτρέπει ν’ αποκαλυφθεί ολόκληρη η

αλήθεια µέχρι την τελευταία λεπτοµέρειά της στους πολίτες, ιδιαίτερα όταν αυτή αφορά σε πολιτικοοικονοµικά σκάνδαλα προσώπων που στέκονται ψηλά στην ιεραρχία. ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 92) Ο ίδιος ο Hamelink µας πληροφορεί ότι, "ο έλεγχος της λειτουργίας ενός πληροφοριακού συστήµατος αποτελεί παγκόσµιο χαρακτηριστικό όλων των κοινωνιών, ανεξάρτητα από το πολιτικο-οικονοµικό σύστηµα και τις αρχές που διέπουν την κάθε κοινωνία. Ο έλεγχος υφίσταται σε ελεύθερες, ολοκληρωτικές, ανεπτυγµένες και υποανάπτυκτες κοινωνίες. Αποτελεί απλό, µέρος των γενικών κοινωνικών ελέγχων, οι οποίοι αντανακλούν τους κυρίαρχους πολιτιστικούς προσανατολισµούς της κοινωνίας. Κάθε κοινωνία διαθέτει νόµους και κανόνες οι οποίοι προστατεύουν από την παραγωγή και διανοµή πληροφοριών, που παραβιάζουν την ηθική και δηµόσια τάξη, την κρατική ασφάλεια και τους εθνικούς και κοινωνικούς θεσµούς". Με άλλα λόγια, µια πληροφορία, που χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνη για τη δηµόσια τάξη και την κρατική ασφάλεια, δε µεταδίδεται ποτέ. Όπως επίσης µια πληροφορία, που δεν πρέπει να µεταδοθεί για λόγους χ, χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνη για η δηµόσια τάξη και την κρατική ασφάλεια. Ένας κρατικός έλεγχος επιβάλλεται κατ’ αρχήν σε όλα τα συστήµατα πληροφοριών, ο οποίος, κατά τη διαδικασία παραγωγής και διανοµής των πληροφοριών, µετατρέπεται σε κοινωνικό έλεγχο της "κοινής γνώµης". Η "κοινή" γνώµη που είναι µια εννοιολογική κατασκευή, κατάλληλη για το πολιτικό παιχνίδι της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας, χρησιµεύει συγχρόνως ως άλλοθι για η δικαιολόγηση των αποφάνσεων της πολιτικής εξουσίας. Οι λεγόµενες σφυγµοµετρήσεις (γκάλοπ) που είναι εµπειρική µέθοδος έρευνας "κοινής" γνώµης, αποτελούν συγχρόνως ένα πρόσφορο υλικό για τη χειραγώγηση της "κοινής" γνώµης. Τα αποτελέσµατα µιας σφυγµοµέτρησης, όσο αξιόπιστα και αντικειµενικά κι αν χαρακτηρίζονται, δεν αντανακλούν σε καµία περίπτωση στην πραγµατικότητα. Συµπεραίνεται, λοιπόν ότι τα Μ.Μ.Ε., που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή και διανοµή πληροφοριών, έχουν εγκαθιδρύσει πάνω στις σύγχρονες κοινωνίες µια δοµή κυριαρχίας, που επεκτείνεται σε όλους τους τοµείς της κοινωνικής δραστηριότητας. Ο δηµόσιος και κοινωνικός σκοπός της πληροφόρησης παραβιάζεται από εκείνες τις οµάδες που ελέγχουν τα µαζικά µέσα. Κατά την άποψη του Hamelink η έρευνα για τα µέσα µαζικής επικοινωνίας στις δυτικές εκβιοµηχανισµένες χώρες παρέχει µια πληθώρα στοιχείων, τα οποία αποδεικνύουν ότι "στην πραγµατικότητα, τα µέσα ενηµέρωσης τείνουν ν υπερασπίζονται το κυρίαρχο πολιτικό και οικονοµικά συµφέροντα". Αυτό, µέχρι ένα βαθµό, εξηγείται γιατί "ο έλεγχος της τεχνολογίας αποτελεί στοιχείο καθοριστικής σηµασίας για τις παγκόσµιες οικονοµικές, πολιτικές και πολιτιστικές σχέσεις, ο έλεγχος αυτός ασκείται αποκλειστικά από τις γιγάντιες βιοµηχανικές εταιρείες, οι οποίες µονοπωλούν τις πατέντες και διαθέτουν αποκλειστικά δικαιώµατα στη χρήση της τεχνολογίας". ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 94) Συµπεραίνεται ότι ολόκληρη η διαδικασία της παραγωγής και διανοµής πληροφοριών, βρίσκεται στα χέρια µιας επαγγελµατικής ελίτ, η οποία έχει στην εξουσία της και τη µονοπώληση των πληροφοριακών συστηµάτων. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και µια ορισµένη δηµοσιογραφική ελίτ, που λίγο-πολύ, φανερά ή συγκαλυµµένα, υπηρετεί τα συµφέροντα του µαζικού µέσου, που σηµαίνει τα συµφέροντα της οµάδας η οποία βρίσκεται πίσω από το µέσο. Έτσι, στην πράξη, διαπιστώνεται µια αντίφαση ανάµεσα σ’ αυτό που λέγεται "ελευθερία του τύπου",

που είναι και συνταγµατικά κατοχυρωµένη, και στην ελευθερία της πληροφόρησης. ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 98) Σ’ ένα µεγάλο βαθµό, αυτή η επιχείρηση της κατασκευής ευπειθών ακροατηρίων, συµβάλλει στη διαµόρφωση της "κοινής" γνώµης, που λειτουργεί για τα ίδια τα ακροατήρια ως µια ανώνυµη εξουσιαστική αρχή, προς την κατεύθυνση να παράγει οµοιοµορφία διαθέσεων και να µπλοκάρει την κριτική σκέψη. Έτσι η κριτική σκέψη, που είναι η µόνη παραγωγική σκέψη, εκεί όπου εκδηλώνεται, συνθλίβεται και καταστέλλεται κάτω από την πίεση της "κοινής" γνώµης, η οποία λειτουργεί στο πλαίσιο της στερεότυπης σκέψης που παράγει η ίδια η κοινωνία. Ο Hamelink υποδεικνύει, ότι "Για ν’ αποφευχθεί η µονοπώληση των πληροφοριακών συστηµάτων από µια µικρή, αλλά ικανή και µορφωµένη ελίτ, η δοµή των πληροφοριακών συστηµάτων έχει ανάγκη από µια πλατύτερη και δηµοκρατικότερη µορφή ελέγχου. ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 100) 2.4. ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ Αν η παιδαγωγική είναι µια επιστήµη θα πρέπει σήµερα, επειγόντως, ν’ αναθεωρήσει ριζικά τις µεθόδους προσέγγισης του αντικειµένου της. Αυτό προκύπτει ως συνέπεια από τη ραγδαία εξέλιξη της επιστηµονικής γνώσης για τον άνθρωπο, για τη φύση, για την κοινωνία και από τις συντελούµενες αλλαγές στις δοµές των παραδοσιακών θεσµών αγωγής του ανθρώπου. Η σύγχρονη οικογένεια χάνει συνεχώς την παιδαγωγική της λειτουργία, γιατί βρέθηκε ξαφνικά αντιµέτωπη µε νέες πραγµατικότητες, νέους θεσµούς, που γεννήθηκαν µέσα από τη διαδικασία εκβιοµηχάνισης της κοινωνίας. Το σύγχρονο σχολείο, µε τις παραδοσιακές παιδαγωγικές µεθόδους και τα παραδοσιακά µέσα διδασκαλίας, είναι ανήµπορο ν’ ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις αγωγής και κοινωνικοποίησης του παιδιού. Συχνά, βρίσκεται απροετοίµαστο ν’ αντιµετωπίσει επείγοντα µεθοδολογικά και διδακτικά προβλήµατα, γιατί δεν έχει στη διάθεσή του τις ανάλογες θεωρίες και µεθόδους της παιδαγωγικής επιστήµης. Η προσπάθεια να ενσωµατώσει στη διδασκαλία τη σύγχρονη τεχνολογία (τηλεόραση, video, computers) είναι αποσπασµατική και δε στηρίζεται σε καµιά θεωρητική / ερευνητική θεµελίωση του ρόλου, που µπορεί να παίξει η τεχνολογία στη µάθηση. Αυτά τα τεχνολογικά µέσα αντιµετωπίζονται άλλοτε ως µαζική ράβδος, που µπορεί να λύσει όλα τα διδακτικά / µαθησιακά προβλήµατα και άλλοτε µε σκεπτικισµό και επιφυλακτικότητα. Τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν για το σύγχρονο άνθρωπο τις πρωταρχικές πηγές πληροφοριών και µε την έννοια αυτή είναι φορείς κοινωνικοποίησης. Επιτελούν πολύπλοκες λειτουργίες της κοινωνίας και του πολιτισµού και καθορίζουν σε µεγάλη έκταση την κοινωνική συµπεριφορά και τη σκέψη των ανθρώπων. Έτσι, ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος έχει µια άµεση και πληρέστερη ενηµέρωση για τα σηµαντικά γεγονότα που συµβαίνουν στον κόσµο, συγχρόνως, ζει τη µεγαλύτερη σύγχυση ιδεών και αξιών της εποχή του. Όσο προχωρούν οι κοινωνίες σε υψηλότερες βαθµίδες πολιτισµικής οργάνωσης, η διαδικασία οργάνωσης της κοινωνικής εµπειρίας και της ζωής, γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη και εξαιρετικά εύθραυστη. Έτσι εξηγείται, γιατί οι παραδοσιακές αξίες κοινωνικής επικοινωνίας των ανθρώπων βρίσκονται σε κρίση, ενώ οι νέες µορφές επικοινωνίας υποκαθιστούν την προσωπική και αυθεντική εµπειρία του ανθρώπου. Η καταθλιπτική εικόνα του σχολικού θεσµού στις σύγχρονες βιοµηχανικές κοινωνίες, είναι ακριβής αποτέλεσµα µιας µονότονης και καταθλιπτικής κοινωνιολογικής έρευνας προσανατολισµένης στην ταξική, που σηµαίνει αναπαραγωγική λειτουργία του ρόλου του σχολείου. Όµως, µέσα σ’ ένα κοινωνικό και οικονοµικό περίγυρο όπου

το µεγαλύτερο ποσοστό πληροφοριών, που δέχεται ο µαθητής, προέρχεται από τα Μ.Μ.Ε., η παιδαγωγική και ιδεολογική λειτουργία του σχολικού θεσµού τείνει να συρρικνώνεται. Παρ’ όλα αυτά, επειδή "Το περιεχόµενο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα ουσιώδες ιδεολογικό και κοινωνικό πεδίο συγκρούσεων", για τις οµάδες, οι οποίες ανταγωνίζονται για την κατάληψη του διαθέσιµου κοινωνικού χώρου εξουσίας, η εισαγωγή µιας παιδαγωγικής των µέσων µαζικής επικοινωνίας στην εκπαίδευση, που πρέπει ν’ αποτελέσει πρωταρχική µέριµνα των φορέων της εκπαιδευτικής πολιτικής. (Σεραφετινίδου Μ. Αθήνα 1995, σελ. 134) Μια παιδαγωγική των Μ.Μ.Ε. συνίσταται, κατ’ αρχήν, σε µια θεωρητική προσέγγιση του πολύπλευρου ρόλου, τον οποίο παίζουν τα Μ.Μ.Ε. στις σύγχρονες κοινωνίες κατά δεύτερο λόγο, συνιστάται στην αναζήτηση πρακτικών πεδίων εφαρµογών στην εκπαίδευση και αξιοποίηση όλων των εκπαιδευτικών δυνατοτήτων που προσφέρουν. Στην εποχή της τεχνολογίας, που διανύουµε, όλα τα παιδιά ζουν µια νέα πραγµατικότητα, την τεχνολογική πραγµατικότητα. Όλες οι εργασίες και οι επικοινωνιακές σχέσεις των ανθρώπων διαµεσολαβούνται από την τεχνολογία. Τα παιδιά από πολύ νωρίς οφείλουν να εξοικειωθούν µε τον νέο κόσµο της τεχνολογίας, να µάθουν τη λειτουργία και τη χρήση του, γιατί αναπόφευκτα όλες οι λύσεις των προβληµάτων τους θα διαµεσολαβούνται (και ήδη διαµεσολαβούνται) από την τεχνολογία. Πέρα από τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε., τα παιδιά κατακλύζονται από νέες τεχνολογίες και νέες πηγές πληροφοριών, οι οποίες είναι προϊόντα του αιώνα µας, όπως, τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, κοµπιούτερς, βίντεο. Το καθένα από αυτά έχει τις δικές του δυνατότητες να συµβάλλει στην ανάπτυξη της γνωστικής και ψυχοσυναισθηµατικής κατάστασης των παιδιών. Σίγουρα, "κάθε µέσο επικοινωνίας έχει τις δικές του δυνάµεις κι αδυναµίες και το καθένα δίνει έµφαση σε συγκεκριµένο τύπο πληροφοριών, τρόπων σκέψης και ειδών αντίληψης. ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 145) Μια παιδαγωγική θεωρία για τα Μ.Μ.Ε. θα πρέπει να λάβει υπόψη της τις σηµερινές συνθήκες του ανθρώπου στα πλαίσια του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισµού και το χαρακτήρα των θεµελιακών αλλαγών, οι οποίες συµβαίνουν στις δοµές των σύγχρονων βιοµηχανικών κοινωνιών. Πρέπει ν’ αφοµοιωθούν τα καινούρια δεδοµένα της επιστηµονικής γνώσης, που θα συµβάλλουν στις επόµενες δεκαετίες στο µετασχηµατισµό του κόσµου, προς την κατεύθυνση της ανατροπής των σχέσεων κυριαρχίας κι εκµετάλλευσης. Στο βαθµό που διεισδύουµε στη σηµερινή πραγµατικότητα, ανακαλύπτουµε ένα νέο κόσµο επιστηµονικής γνώσης, ο οποίος πρέπει ν’ αποτελέσει το µοχλό ανάπτυξης ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήµατος, µε νέες µεθόδους διδασκαλίας και νέους τρόπους προσέγγισης των πολύπλοκων προβληµάτων του ανθρώπου. ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 146) Τα Μ.Μ.Ε. µπορούν να συµβάλλουν στην κατανόηση της διαλεκτικής σχέσης του ανθρώπου µε την φύση και την κοινωνία και ν’ αποτελέσουν τον κύριο µοχλό ανάπτυξης της κριτικής σκέψης, αν χρησιµοποιηθούν για τη χειραφέτηση του ανθρώπου. Η πρόοδος, η οποία συντελέστηκε στον αιώνα µας στην επιστήµη και στην τεχνολογία, κάνει το έργο την εκπαίδευσης του σύγχρονου ανθρώπου ακόµη πιο περίπλοκο, µε την έννοια ότι τον υποχρεώνει να παρακολουθεί σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του τις νέες εξελίξεις και να ενηµερώνεται αδιάκοπα. Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων, που προσφέρει η εκπαιδευτική τεχνολογία, θα συµβάλλει σηµαντικά προς τη συνεχούς ενηµέρωσης του ανθρώπου πάνω στα προβλήµατα του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισµού, που εµφανίζονται ως πιεστικά προβλήµατα επιβίωσης. ("Η κουλτούρα των Μέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία". Αθήνα 1991, σελ. 149)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο

Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο της πτυχιακής εργασίας κρίνεται σκόπιµο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον να πραγµατοποιηθεί σχετική αναφορά στη φιλοσοφία και στον τρόπο και τη µέθοδο παρουσίασης των τηλεοπτικών εκποµπών κοινωνικής ευαισθητοποίησης καθώς και των άρθρων που αναλύουν κοινωνικά θέµατα και στοχεύουν στην διαµόρφωση κοινωνικής αντίληψης των αναγνωστών τους. Μέσω της ενότητας αυτής επιδιώκουµε να γίνει φανερή η διαδικασία κοινωνικής ευαισθητοποίησης και η διαµόρφωση κοινωνικής πραγµατικότητας από τα Μ.Μ.Ε. και συγκεκριµένα από την τηλεόραση και τον τύπο. Στην αναφορά µας τόσο στα τηλεοπτικά όσο και στα έντυπα µέσα θα επιχειρήσουµε να παρουσιάσουµε τις αξίες που θίγονται όταν τα Μ.Μ.Ε. ασχολούνται µε θέµατα κοινωνικού περιεχοµένου ενώ στο ίδιο κεφάλαιο θα επεξεργαστούµε τα θέµατα τα οποία αποτελούν την κύρια θεµατολογία τόσο για την τηλεόραση όσο και για τον τύπο.

3.1. ∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ

Είναι γενικά αποδεκτό ότι τα Μ.Μ.Ε. τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αποκτήσει ιδιαίτερα σηµαντική δύναµη και επιρροή η οποία έχει πλέον τη δυνατότητα να διαµορφώνει κοινωνικές αντιλήψεις, να προκαλεί αλλαγές σε κοινωνικές νόρµες και αξίες καθώς επίσης και να αναφέρεται σε κοινωνικά ζητήµατα της ανθρώπινης καθηµερινότητας τα οποία στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση και την ενηµέρωση του ατόµου. Είναι άλλωστε γνωστός ο χαρακτηρισµός που δίνεται στα Μ.Μ.Ε. ως «τέταρτη εξουσία». Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κυρίως από τα τηλεοπτικά και έντυπα µέσα µια τάση για προσωπική αναφορά σε κοινωνικά προβλήµατα που απασχολούν ένα πλήθος ατόµων τα οποία απευθύνονται στα συγκεκριµένα Μ.Μ.Ε. προκειµένου να αναζητήσουν λύση στα προσωπικά-κοινωνικά τους ζητήµατα και να στηριχτούν στη συµβουλή και στην καθοδήγηση από κάποιον ειδικό που να σχετίζεται µε το θέµα που τους απασχολεί. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα της προαναφερθείσας τάσης του τύπου και της τηλεόρασης για κοινωνική ευαισθητοποίηση του ατόµου όσον αφορά εξειδικευµένα κοινωνικά προβλήµατα που τα απασχολούν είναι η ένταξη στον τύπο στηλών «επικοινωνίας» στις οποίες ειδικοί συµβουλεύουν τους αναγνώστες που απευθύνονται σ’ αυτούς µέσω γραµµάτων και στην τηλεόραση η προβολή εκποµπών που έχουν ως θεµατολογία την ανάπτυξη συζήτησης όσον αφορά σηµαντικά κοινωνικά προβλήµατα τα οποία αντιµετωπίζει στην καθηµερινή του ζωή ο σύγχρονος άνθρωπος καθώς και η πρόσκληση σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές ατόµων ώστε να αφηγηθούν στους ειδικούς και στο τηλεοπτικό κοινό προσωπικά τους βιώµατα και να αναζητήσουν συναισθηµατική, οικονοµική ή οποιαδήποτε άλλου είδους στήριξη. Τα παραπάνω τηλεοπτικά προγράµµατα ονοµάζονται µε τον αγγλικό όρο «reality shows», αφού αναφέρονται και επιχειρούν να απεικονίσουν τη σύγχρονη πραγµατικότητα. Το ερώτηµα όµως που σε κάθε περίπτωση προκύπτει είναι ο τρόπος µε τον οποίο παρουσιάζεται από την τηλεόραση και τον τύπο η κοινωνική πραγµατικότητα ώστε να ευαισθητοποιήσουν το πλήθος των τηλεθεατών και των αναγνωστών τους. Τόσο η τηλεόραση όσο και ο τύπος προκειµένου να ευαισθητοποιήσουν κοινωνικά τους τηλεθεατές και τους αναγνώστες τους θέτουν ως κύρια βάση τους την επικοινωνία και τον ελεύθερο διάλογο. Τόσο στις συµβουλευτικές στήλες περιοδικών και εφηµερίδων, όσο και στα τηλεοπτικά προγράµµατα κοινωνικού περιεχοµένου η επικοινωνία δεν περιορίζεται µόνο σ’ αυτό που "λέγεται" ή "γράφεται" και τα µηνύµατα τα οποία µεταφέρονται µέσω λεκτικών ή γραφικών υπαινιγµών. Η ανταλλαγή πληροφοριών και µηνυµάτων στοχεύει συνήθως στην ενίσχυση των υπαρκτών πεποιθήσεων και στάσεων του πληθυσµού παρά στην κατάρριψή τους. Σ’ ένα καθεστώς όπου ο διάλογος είναι ελεύθερος τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης δε φαίνεται να επιφέρουν άµεσες και σε ευρεία κλίµακα αλλαγές στην κοινή γνώµη. Η κοινή γνώµη παρουσιάζει παραλλαγές ευαισθησίας αναφορικά µε τις επιδράσεις ατόµου προς άτοµο. Ωστόσο σ’ αυτές τις διανθρώπινες επιδράσεις φάνηκε ότι σε ορισµένα άτοµα, που τα ονόµασαν "ταγούς της κοινής γνώµης", παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο. (Ζακνέβ Ζ., Αθήνα 1979, σελ. 75) Η πολιτική αυτή των Μ.Μ.Ε. να υποστηρίζουν τα πιστεύω και τις αξίες της πλειοψηφίας του πληθυσµού οφείλεται στο γεγονός ότι το µεγαλύτερο µέρος των ανθρώπων συγκρατεί τα µηνύµατα που επιβεβαιώνουν την άποψή τους από εκείνα που την αντιστρατεύονται. Γι’ αυτό το λόγο γίνεται εν γένει αποδεκτό πως τ' αποτελέσµατα των "µας µήντια" τείνουν, τις περισσότερες φορές, να ενδυναµώσουν

και να σταθεροποιήσουν τις ήδη διαµορφωµένες γνώµες. (Ζακνέβ Ζ., Αθήνα 1979, σελ. 77) Εκείνο όµως που αποτελεί ιδιαίτερα βασικό ερώτηµα και αντικείµενο µελέτης τόσο για τα άτοµα που ασχολούνται µε τα Μ.Μ.Ε. όσο και για µελετητές της ανθρώπινης συµπεριφοράς είναι τι ακριβώς προσδοκούν τα άτοµα που παρακολουθούν ή απευθύνονται σε τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου και σε στήλες εντύπων µέσων και ποια ανάγκη τους προσπαθούν να ικανοποιήσουν. Υποστηρίζεται από πολλούς ότι το άτοµο που παραµένει στην παρακολούθηση των εκποµπών αυτού του είδους και στην ανάγνωση άρθρων σχετικών µε κοινωνικά ζητήµατα ή ανθρώπινες ιστορίες προσπαθούν να ξεφύγουν από την καθηµερινή τους ζωή και τα προβλήµατα που τους απασχολούν και να νιώσουν για µικρές στιγµές χρονικά, παρατηρητές και κριτές των συνανθρώπων τους που µπορεί να βρίσκονται στην ίδια ή σε χειρότερη κατάσταση απ’ αυτούς. Τα Μ.Μ.Ε. είτε διαδραµατίζουν το ρόλο εµπόρου αυταπάτης είτε κατακλυσµού καταστροφών συντελούν ώστε το άτοµο να ξεφύγει από τον εαυτό του. Μ’ αυτή την έννοια τα Μ.Μ.Ε. αποκτούν διαστάσεις παράγοντα φυγής του ατόµου από τη καθηµερινή του πραγµατικότητα ή ακόµα και υποτίµησης των ατοµικών του προβληµάτων σε σχέση µε αυτά που παρακολουθεί ή διαβάζει. Από την άλλη πλευρά θεωρείται ότι τόσο τα άτοµα που απευθύνονται σε τηλεοπτικά ή έντυπα µέσα για να εκφράσουν τον πόνο τους όσο και τα άτοµα που δεν συµµετέχουν και απλώς παρακολουθούν ή διαβάζουν προσωπικά βιώµατα άλλων ατόµων αναζητούν και σ’ αρκετές περιπτώσεις βρίσκουν ένα θέµα ή µια διάσταση ενός θέµατος που τους απασχολεί το οποίο σ’ αρκετές περιπτώσεις δεν θα το σκέπτονταν από µόνοι τους και δεν θα έµπαιναν στη διαδικασία να το ερευνήσουν. Συχνά λοιπόν δίνεται η ευκαιρία στο άτοµο από τα Μ.Μ.Ε. να ανακαλύψει αλήθειες και προβλήµατα στις σχέσεις του µε την κοινωνία, µε την οικογένειά του, στον επαγγελµατικό του χώρο ή ακόµα και µε τον ίδιο τον εαυτό του. Η παραδοχή όµως αυτής της πραγµατικότητας που είναι δυνατό να προσφέρουν τα Μ.Μ.Ε. στον καθένα δεν αποτελεί ιδιαίτερα εύκολη υπόθεση. Τόσο ο τηλεθεατής όσο και ο αναγνώστης δεν συµµετέχουν άµεσα στο πρόβληµα που αναφέρεται αλλά περιορίζονται στην παρακολούθηση ή στην ανάγνωσή του. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσµα να αποκτά το άτοµο… τη συνήθεια του µεσάζοντα ανάµεσα στο υποκείµενο και στο αντικείµενο… Επί πλέον, εάν η λήψη των µηνυµάτων είναι καθαρά παθητική και στερεότυπη, η συµµετοχή παραµένει απατηλή. (Ζακνέβ Ζ., Αθήνα 1979, σελ. 164) Στην παραπάνω περίπτωση το άτοµο τηλεθεατής η αναγνώστης δεν επεξεργάζεται τα προσωπικά του προβλήµατα αφού περιορίζεται αποκλειστικά στην παρακολούθηση ή στην ανάγνωση των ιστοριών των συνανθρώπων του που απευθύνονται στην τηλεόραση ή στον τύπο προκειµένου να ζητήσουν βοήθεια. Υπάρχουν όµως και περιπτώσεις που οι τηλεθεατές των τηλεοπτικών κοινωνικών εκποµπών καθώς και οι αναγνώστες των άρθρων που πραγµατεύονται ανθρώπινες καταστάσεις και προβλήµατα, να ενταχθούν στην διαδικασία της λεγόµενης "ταύτισης-προβολής". Κατά τη διαδικασία αυτή το άτοµο ταυτίζεται µε το πρόβληµα που αναλύεται και µε τον συνάνθρωπό του που το αντιµετωπίζει, µπαίνει στη θέση του, συγκρίνει την κατάσταση στην οποία ζει και το πρόβληµα που αντιµετωπίζει και αυτό το κάνει να προβάλλει την αλήθεια και την πραγµατικότητα στον ίδιο του τον εαυτό. Όταν συµβαίνει αυτό το άτοµο πραγµατικά είναι δυνατό να βοηθηθεί και να προχωρήσει σε µια πιο προσεκτική και πιο ώριµη επεξεργασία του προβλήµατός του. Αν δανειστούµε µάλιστα έναν όρο από την αρχαία τραγωδία, θα µπορούσαµε να πούµε ότι το άτοµο συχνά οδηγείται στην λεγόµενη "κάθαρση", αφού ξεκαθαρίζει τι συµβαίνει στην προσωπική του ζωή και πολλές φορές αντιλαµβάνεται την ανάγκη να

αποτανθεί σε κάποιον ειδικό - και όχι στα Μ.Μ..Ε - προκειµένου να στηριχτεί ψυχοσυναισθηµατικά µε επάρκεια, ώστε να αποβάλλει αρνητικές σκέψεις και να αποκτήσει την εσωτερική δύναµη, ώστε να βελτιώσει τη ζωή του και να εξαλείψει τα προσωπικά του προβλήµατα. Η ανάγκη αυτή του ατόµου να λάβει απαντήσεις και κατευθύνσεις για κάποια σηµαντικά προβλήµατά του έχει γίνει φανερή από τα Μ.Μ.Ε.. Αν εξαιρέσουµε τα άτοµα που εµφανίζονται στο τηλεοπτικό κοινό για να αφηγηθούν προσωπικά τους βιώµατα, υπάρχει ένα πλήθος ατόµων που είτε επικοινωνούν µέσω γραµµάτων µε ειδικούς που αρθρογραφούν σε στήλες περιοδικών των εφηµερίδων είτε συµµετέχουν σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου µέσω της τηλεφωνικής συνοµιλίας. Και στις δύο περιπτώσεις το άτοµο παραµένει στην αφάνεια και αποκρύπτει τα προσωπικά του στοιχεία. Το πιο σηµαντικό όµως είναι ότι νιώθει πιο ασφαλές γιατί δεν φαίνεται το πρόσωπό του και δεν είναι αναγνωρίσιµο. Η ασφάλεια αυτή που νιώθει λόγω της ανωνυµίας το ωθεί να µιλήσει αρκετές φορές "ανοιχτά" και µε ειλικρίνεια αλλά δεν δίνεται η κατάλληλη προσοχή που ίσως να αρµόζει στο πρόβληµά του γιατί δεν υπάρχει εικόνα, και η εικόνα για την τηλεόραση είναι ένα συστατικό στοιχείο που δεν µπορεί να απουσιάζει. Παρόλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις η τηλεφωνική συµµετοχή των ατόµων περιορίζεται στην έκφραση γενικών απόψεων για κάποια θέµατα µε τα οποία ασχολείται η εκποµπή, µε τέτοιο τρόπο ώστε να δίνεται βάση και στην άποψη της κοινής γνώµης. Παρόλα αυτά, κάτι τέτοιο δεν ισχύει αφού ο αριθµός των ατόµων που παρεµβαίνουν τηλεφωνικά στην επεξεργασία ενός κοινωνικού θέµατος µε το οποίο ασχολείται κάποια εκποµπή, δεν αντιπροσωπεύει την κοινή γνώµη, αφού οι απόψεις τους µπορεί να προέρχονται από προσωπικές τους εµπειρίες ή από τη γενική αντίληψη που µπορεί να έχουν όσον αφορά το συγκεκριµένο θέµα. Εν πάση περιπτώσει, το πρόβληµα της συµµετοχής του κοινού στις εκποµπές παραµένει πρακτικά άλυτο και δεν µπορεί παρά να οδηγήσει σε αδιέξοδα ή σε αυταπάτες. Το κοινό συντίθεται από µερικές δεκάδες εκατοµµύρια ανθρώπων, κάθε ηλικίας, πολλών απόψεων και διαφορετικών προτιµήσεων, που συχνά είναι αντίθετες. ∆εν µπορεί λοιπόν, να συµµετέχει παρά µε πληρεξούσιους, µέσω "εκπροσώπων". Αλλά ποιος µπορεί να το εκπροσωπήσει; Όσοι αυθόρµητα γράφουν, τηλεφωνούν; Γνωρίζουµε πως δεν εκφράζουν παρά µια µειονότητα κρίσεων και συχνά δύστροπες. (Ζακνέβ Ζ., Αθήνα 1979, σελ. 174) Και συνεχίζοντας, µπορούµε να αναρωτηθούµε εάν αυτή η µορφή συµµετοχής δεν είναι, ίσως, απατηλή, αφού κάθε φορά µόνον µερικά άτοµα επεµβαίνουν σ’ αυτή τη διαδικασία. Και αυτά τα άτοµα δεν είναι διόλου αντιπροσωπευτικά του συνόλου δεδοµένου ότι ενεργούν µε την προσωπική τους ιδιότητα. Κάτω απ’ αυτές τις προϋποθέσεις, το άνοιγµα των κυµάτων στις τηλεφωνικές κλήσεις δεν φαίνεται να τροποποιεί κατά πολύ τις συνθήκες που θα επέτρεπαν τη δηµιουργία ή την ανάπτυξη µιας πραγµατικής συµµετοχής του κοινού στην επεξεργασία των µεταδιδόµενων από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Εν τούτοις, το ουσιαστικό πρόβληµα ξεπερνάει κατά πολύ τα στενά περιθώρια αυτής της µελέτης µας, αφού πρόκειται για τις σχέσεις µεταξύ της κοινωνίας και της πολιτιστικής έκφρασης όπως την αντιµετωπίζουν η κοινωνιολογία της τέχνης, η κοινωνιολογία της φιλολογίας και γενικότερα η κοινωνιολογία της γνώσης. (Ζακνέβ Ζ., Αθήνα 1979, σελ. 168-169) Εκείνο πάντως που παρατηρείται τόσο από τα τηλεοπτικά όσο και από τα έντυπα µέσα είναι ότι ασχολούνται µε θέµατα τα οποία αποτελούν υπαρκτά και καθηµερινά προβλήµατα του ατόµου και γι’ αυτό το λόγο υπάρχει και η ανάλογη απήχηση και ενδιαφέρον από το τηλεοπτικό κοινό καθώς και από τον αριθµό των αναγνωστών. Τα κοινωνικά ζητήµατα τα οποία πραγµατεύονται τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης έχουν

τη δυνατότητα να ευαισθητοποιήσουν το άτοµο και να διαµορφώσουν τις αξίες του και τις κοινωνικές τους πεποιθήσεις ανάλογα µε τον τρόπο που επεξεργάζονται και αναλύουν τα ζητήµατα µε τα οποία ασχολούνται ενώ ταυτόχρονα κατορθώνουν να σηµειώσουν µεγάλη ακροαµατικότητα οι τηλεοπτικές εκποµπές και σηµαντικές πωλήσεις τα έντυπα µέσα. Σ’ αρκετές περιπτώσεις τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης έχουν κατηγορηθεί για έντονο λαϊκισµό όταν αναφέρονται σε κοινωνικά προβλήµατα και ιδιαίτερα όταν γίνεται προσωποποίηση του προβλήµατος σε κάποια άσχηµη κατάσταση την οποία πιθανόν αντιµετωπίζει ένα άτοµο και αυτό προβάλλεται τόσο από την τηλεόραση όσο και από τον τύπο. Είναι άλλωστε γνωστός ο χαρακτηρισµός που δίνεται σ’ αυτού του είδους την ενηµέρωση ως "κίτρινη δηµοσιογραφία" ενώ είναι αρκετές οι περιπτώσεις που το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συµβούλιο έχει προβεί σε απαγόρευση προβολής τηλεοπτικών εκποµπών κοινωνικού περιεχοµένου οι οποίες προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο άκρατος λαϊκισµός που χαρακτηρίζει τη λεγόµενη "κίτρινη δηµοσιογραφία" ασκεί ιδιαίτερα µεγάλη επιρροή στα άτοµα εκείνα τα οποία ούτε το ανάλογο µορφωτικό επίπεδο διαθέτουν προκειµένου να αξιολογήσουν την ποιότητα του άρθρου που διαβάζουν ή της εκποµπής που παρακολουθούν καθώς και στους καθηµερινούς βιοπαλαιστές που αντιµετωπίζουν προσωπικό πρόβληµα και λόγω της άγνοιάς τους δεν απευθύνονται σε κάποια αρµόδια κοινωνική υπηρεσία ενώ λόγω της έλλειψης οικονοµικών πόρων δεν έχουν τη δυνατότητα να απευθυνθούν σε ένα ιδιώτη κοινωνικό επιστήµονα. … οι µη ευνοούµενες τάξεις έχουν τη µεγαλύτερη ανάγκη απ’ αυτού του είδους τις ικανοποιήσεις για αντιστάθµισµα. Ποιος µπορεί να το βεβαιώσει; Μήπως, οι ευνοούµενες τάξεις, περισσότερο εκτεθειµένες σε µια ζωή υπερέντασης από τον κοινωνικό ανταγωνισµό και τη διατήρηση ενός κοινωνικο-πολιτισµικού επιπέδου, δεν αισθάνονται και αυτές την ανάγκη ενός υποκατάστατου αποζηµίωσης – µιας φυγής; Η αλήθεια είναι ότι βρίσκουν, αλλού, ευκολότερα αυτό το αντιστάθµισµα παρά µπροστά στη µικρή οθόνη. (Ζακνέβ Ζ., Αθήνα 1979, σελ. 84-85)

Ο τηλεθεατής ή ο αναγνώστης στην προσπάθειά του να βρει λύσεις στα δικά του προβλήµατα ταυτίζεται µε τις απόψεις που ακούει ή διαβάζει, επηρεάζεται απ’ αυτέ και προσπαθεί να τις εφαρµόσει στην προσωπική του ζωή. Η σοβαρότητα και η αξιοπιστία των συµβουλών και των απόψεων που διατυπώνονται από τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, διασφαλίζεται από την συµµετοχή ειδικών κοινωνικών επιστηµόνων σε τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ή από την αρθρογράφησή τους σε περιοδικά ή εφηµερίδες. Παρόλα αυτά, παραγνωρίζεται από το άτοµο ότι σε περιπτώσεις ατοµικών προβληµάτων που απαιτείται συστηµατική συµβουλευτική παρέµβαση δεν ισχύει η µετάβαση από το γενικό στο ειδικό, αφού η φύση του προβλήµατος µπορεί να είναι η ίδια αλλά οι συνθήκες συνήθως διαφοροποιούνται.

3.2. ΑΞΙΕΣ ΠΟΥ ΘΙΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

Πολλοί έχουν τη γνώµη, ότι η τηλεόραση υποβοηθεί στην απονεύρωση της ευαισθησίας, στην αποδυνάµωση των αξιών, στην παρουσίαση παραπλανητικών εικόνων για την έννοια του κόσµου, στη νοµιµοποίηση της συµπεριφοράς που αποκλίνει από τις νόρµες εξαιτίας της δηµοσιότητας που γνωρίζουν οι εγκληµατίες, στην αυξανόµενη ετοιµότητα για την αναγνώριση της αδικίας, του κακού και της βίας όπως και στην πρόσκληση εγκληµατικής ή άλλης µορφής αποκλίνουσας συµπεριφοράς. (Βουϊδάσκη Β., Αθήνα 1992, σελ. 164) Από την άλλη πλευρά σκιαγραφώντας ο M. Weber κατά το τέλος της πρώτης δεκαετίας του αιώνα µας στο Πρώτο Γερµανικό Συνέδριο των Κοινωνιολόγων για την τεράστια επίδραση που άσκησε ο τύπος στη ζωή του ανθρώπου, εκτός των άλλων παρατήρησε και τα εξής: Αναµφίβολα είναι ισχυρές οι µετατοπίσεις, τις οποίες δηµιουργεί ο τύπος στις ανταγωνιστικές συνήθειες, και ως συνέπεια δυναµικής, οι µετατοπίσεις στη διαµόρφωση γενικά του τρόπου, µε τον οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος δέχεται τα µηνύµατα από το περιβάλλον του. Η συνεχής αλλαγή και συνειδητοποίηση των µαζικών αλλαγών της κοινής γνώµης, των γενικά ανεξάντλητων δυνατοτήτων, των απόψεων και των ενδιαφερόντων έχει µεγάλη βαρύτητα για την ιδιορρυθµία του σύγχρονου ανθρώπου. (Βουϊδάσκη Β., Αθήνα 1992, σελ. 165) Από τις παραπάνω αναφορές καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι τόσο η τηλεόραση µε τις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου όσο και ο τύπος µε την ανάλυση κοινωνικών θεµάτων και την παροχή συµβουλευτικής υποστήριξης σε αναγνώστες για ατοµικά τους προβλήµατα έχουν την ικανότητα να επηρεάζουν άµεσα κοινωνικές αξίες, στάσεις και αντιλήψεις του σύγχρονου ατόµου - τηλεθεατή, αναγνώστη. Η δυνατότητα αυτή των Μ.Μ.Ε. να επιδρά καθοριστικά στον τρόπο ζωής του ατόµου εκ πρώτης όψεως δεν είναι δυνατό να γίνεται πάντα αντιληπτή. Παρόλα αυτά, µε µια πιο προσεκτική παρατήρηση και επεξεργασία του τρόπου λειτουργίας τους και παρέµβασής τους συµβουλευτικά στα ατοµικά – κοινωνικά προβλήµατα του ανθρώπου τηλεθεατή ή αναγνώστη µπορούµε να καταλήξουµε σε ιδιαίτερα σηµαντικά συµπεράσµατα. Ιδιαίτερα για την τηλεόραση θα µπορούσαµε να αναφέρουµε την δυνατότητα που έχει περισσότερο από τα υπόλοιπα Μ.Μ.Ε. να προκαλεί σύγχυση στην καθηµερινή πραγµατικότητα του τηλεθεατή και να επιβάλλει νέες στάσεις και αξίες ζωής. Πέρα όµως απ’ αυτή τη συµβατική και δικαιολογηµένη σύγχυση µεταξύ της κοινωνικής και της τηλεµορφικής πραγµατικότητας υπάρχει µερικές φορές µια συνειδητή, συστηµατική, προγραµµατισµένη και προσχεδιασµένη προσπάθεια από τη µεριά του επικοινωνού να επηρεάσει την κοινωνική στάση και ν’ αλλάξει τη γνώµη του τηλεθεατή. Εδώ πρόκειται για µια καθαρά δυσλειτουργική κοινωνικοποιητική τηλεοπτική διαδικασία πειθαναγκαστικής πνευµατικής χειραγώγησης, τη “Manipulation”. Κατά τη διαδικασία αυτή µε τη βοήθεια της επιτηδευµένης διαφήµισης, της µονόπλευρης επιλογής πληροφοριών και της διαρκώς επαναλαµβανόµενης προπαγάνδας προδιαµορφώνονται γνώµες, επιβάλλονται επιθυµίες και προκαλούνται συγκινήσεις. (Βουϊδάσκη Β., Αθήνα 1992, σελ. 168-169) Στο συγκεκριµένο σηµείο, τίθεται το ερώτηµα κατά πόσο επηρεάζονται και διαµορφώνονται οι ανθρώπινες αξίες, στάσεις και συµπεριφορές κατά τη διαδικασία κοινωνικής ευαισθητοποίησης από τα Μ.Μ.Ε.. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω τόσο η τηλεόραση όσο και ο τύπος κατέχουν τέτοια δύναµη και ασκούν τόση επιρροή -

άλλοτε συνειδητή και άλλοτε ασυνείδητη - που είναι ικανά να προκαλέσουν σύγχυση στην κοινή γνώµη και είτε να ενισχύσουν γνώµες των ατόµων για κάποια κοινωνικά προβλήµατα είτε να τις µεταβάλλουν, ανάλογα µε τον τρόπο παρουσίασης του κάθε θέµατος και των συµφερόντων που υπάρχουν για την αύξηση της ακροαµατικότητας ή των πωλήσεων σε τεύχη των τηλεοπτικών καναλιών και των έντυπων µέσων. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό, ότι το ευρύτερο φάσµα αξιών και πεποιθήσεων του ατόµου, είναι δυνατό να διαµορφωθεί από τα Μ.Μ.Ε.. Τα Μ.Μ.Ε. έχουν γίνει αυταξία και είναι ικανά να ανατρέψουν την ισορροπία της αξιολογικής ιεράρχησης και να επιφέρουν σηµαντικές αλλαγές και ανακατατάξεις στο κανονιστικό οικογενειακό και κοινωνικό σύστηµα. Όχι µόνο νέες αξίες αλλά και νόρµες κοινωνικής συµπεριφοράς µεταφέρει η τηλεοπτική οθόνη στους τηλεθεατές και συγχρόνως είναι δυνατόν να αποδυναµώσει εκείνες, που είναι αναγκαίες σαν στοιχειώδεις προϋποθέσεις για την κοινωνική συµβίωση. Η παράνοµη συµπεριφορά και η εκτροπή από τους γραπτούς ή και άγραφους νόµους εµφανίζεται συνήθως µε τέτοιο τρόπο, ώστε να παίρνει τη µορφή νόµιµης και αναγκαίας ηθικής πρόκλησης. Έτσι δηµιουργείται ο πρώιµος εγκληµατικός τύπος, που παρουσιάζει την εκτροπή σαν στοιχείο καλλιέργειας των νέων µε ορισµένους ροµαντικούς και φιλοπρόοδους συνδυασµούς, έτσι ώστε να παρουσιάζονται σαν πρόκληση νόµιµη στην υπάρχουσα κοινωνική τάξη. (Βουϊδάσκη Β., Αθήνα 1992, σελ. 247) Το σύµπαν των µαζικών επικοινωνιών - είτε το αναγνωρίζουµε είτε όχι - είναι το δικό µας σύµπαν· κι αν θέλουµε να µιλήσουµε για αξίες, οι αντικειµενικές συνθήκες των επικοινωνιών είναι αυτές που παρέχει η ύπαρξη των εφηµερίδων, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης, της µουσικής που αναπαράγεται και που µπορεί να αναπαραχθεί, των νέων µορφών οπτικής και οπτικοακουστικής επικοινωνίας. Από τις συνθήκες αυτές δεν ξεφεύγει κανείς, ούτε καν ο ενάρετος που, αγανακτισµένος από την απάνθρωπη φύση αυτού του σύµπαντος πληροφοριών, µεταδίδει τη διαµαρτυρία του µέσα απ’ τα κανάλια της µαζικής επικοινωνίας, στις στήλες των µεγάλων εφηµερίδων ή στις σελίδες των λινοτυπικά τυπωµένων χαρτόδετων τόµων που βρίσκονται στα περίπτερα των σταθµών. (Έκο Ο., σελ. 29-30) Το αν οι επονοµαζόµενες µάζες συµµετέχουν στο παιχνίδι, αν στην πραγµατικότητα το στοµάχι τους είναι πιο γερό απ’ όσο πιστεύουν οι χειραγωγοί τους, αν γνωρίζουν πως ν’ ασκήσουν µια διακριτική ικανότητα στα προϊόντα που τους προσφέρονται για κατανάλωση, αν ξέρουν να καταλήξουν σε θετικά κίνητρα, µετατοπίζοντας σε απρόβλεπτες θέσεις µηνύµατα που στάλθηκαν µε εντελώς διαφορετικές προσθέσεις - αυτό είναι ένα άλλο πρόβληµα. Η ύπαρξη µιας κατηγορίας εργατών του πνεύµατος που παράγουν για τις µάζες αλλά στην πραγµατικότητα χρησιµοποιούν τις µάζες κερδοσκοπικά, αντί να τους προσφέρουν ουσιαστικές ευκαιρίες κριτικής εµπειρίας, αποτελεί αναµφισβήτητο γεγονός: και οι λειτουργίες του πολιτισµού κρίνονται τόσο για τις προθέσεις που επιδεικνύουν, όσο και για τον τρόπο µε τον οποίο δοµούν τα µηνύµατά τους. Ωστόσο, ασκώντας κριτική στα φαινόµενα αυτά, θα πρέπει διαρκώς να αντιτάσσουµε στον κήνσορα (που µας βοηθά στην κριτική αυτή) τον µόνο ισχυρισµό που δεν αποδέχεται, το ίδιο ισχυρισµό που αντέτασσε ο Μάρξ στους θεωρητικούς της µάζας: «Εφόσον ο άνθρωπος διαµορφώνεται από τις συνθήκες, οφείλουµε να καταστήσουµε τις συνθήκες ανθρώπινες». (Έκο Ο., σελ. 38) Η επίδραση όµως που ασκείται από τα Μ.Μ.Ε. δεν αναφέρονται αποκλειστικά στο κοινωνικό σύνολο αλλά προκαλεί σηµαντικές αλλαγές και επιρροές στα πλαίσια των ανθρώπινων σχέσεων καθώς και στην ίδια τη λειτουργικότητα του ατόµου. Προκύπτει λοιπόν, ένα ιδιαίτερα σηµαντικό ηθικό ζήτηµα, αφού η επιρροή που δέχεται το άτοµο όσον αφορά τις αξίες του, τις στάσεις ζωής του και τις σχέσεις που

αναπτύσσει δεν έχει πάντα σαν στοιχείο το ανθρώπινο ενδιαφέρον, αλλά αποσκοπεί στην οικονοµική ενίσχυση και στην αύξηση της δύναµης των Μ.Μ.Ε.. Η διείσδυση λοιπόν στα ατοµικά προβλήµατα και στις ανθρώπινες σχέσεις, αποτελεί ακόµα µια προσβολή ηθών και αξιών του ατόµου, η οποία είναι προσωποποιηµένη στο ίδιο το άτοµο. Συχνά στα τηλεοπτικά προγράµµατα οι κοινωνικές νόρµες φαίνονται ανίκανες να αντικαταστήσουν την κοινωνική τάξη που διασαλεύτηκε και να δώσουν λύσεις στις ενδοανθρώπινες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Σαν µόνη και περισσότερο αποτελεσµατική λύση παρουσιάζεται η προσφυγή σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και το δικαίωµα της ιδιωτικής ζωής ή σε έντυπα µέσα στα οποία συχνά δίνονται επιπόλαιες απαντήσεις από ειδικούς – ανειδίκευτους. Και µάλιστα οι παραπάνω λύσεις προβάλλονται σαν τα ταχύτερα και πιο αποτελεσµατικά µέσα για την επίλυση ατοµικών και κοινωνικών διενέξεων και προβληµάτων. Ιδιαίτερα στα έντυπα µέσα, όπου η ανάγνωση ανθρώπινων ιστοριών και προσωπικών προβληµάτων δεν είναι τόσο «ζωντανή» όπως στα τηλεοπτικά µέσα, είναι χαρακτηριστική η επίδραση που ασκείται στο άτοµο, το οποίο αναθεωρεί απόψεις του για διάφορα ζητήµατα, αναιρεί πάγιες γι’ αυτό αξίες και αντιλήψεις του ενώ πολλές φορές καταλήγει στην απραξία, έχοντας την πεποίθηση ότι τα προβλήµατά του σε σχέση µε αυτά που διαβάζει δεν είναι τόσο σοβαρά και κατά συνέπεια δεν είναι απαραίτητη η άµεση επίλυσή τους. Όποιος έχει διαβάσει τις επιστολές που δηµοσιεύονται στις σελίδες των αναγνωστών των εφηµερίδων ή των περιοδικών θα έχει εντυπωσιαστεί σίγουρα από το φάσµα αντιδράσεων που προκαλεί ένα συγκεκριµένο άρθρο ή δηµόσιο θέµα. Το φαινόµενο αυτό δεν πρέπει να µας εκπλήσσει, επειδή οι ατοµικοί µας αστερισµοί εικόνων και απόψεων λειτουργούν σαν µοναδικά φίλτρα µέσα από τα οποία ο καθένας µας επεξεργάζεται µε το δικό του τρόπο τις εµπειρίες του. Αυτά τα προσωπικά φίλτρα µας βοηθούν να αντεπεξερχόµαστε στο καθηµερινό καταιγισµό πληροφοριών, µας παρέχουν αµυντικά µέσα για τα αδύνατα σηµεία µας και µας επιτρέπουν να εκφραζόµαστε µε τρόπους που κάνουν ορατή τη µοναδικότητά µας στους άλλους. (Μακκόµης Μ., Εϊνσιντελ Ε., Ουίβερ Ν. Αθήνα 1996, σελ.101) Από την άλλη πλευρά, η επιρροή της τηλεόρασης είναι πιο άµεση αφού µέσω της εικόνας είναι δυνατό να αποτυπώνονται στις ανθρώπινες συνειδήσεις, απόψεις και αντιλήψεις οι οποίες µπορεί να είναι ευ διαµέτρου αντίθετες µε τις απόψεις των ατόµων – τηλεθεατών, παρόλα αυτά όµως επηρεάζονται απ’ αυτές και κατά συνέπεια διαστρεβλώνεται η πραγµατικότητα που υπάρχει στον εσωτερικό τους κόσµο και οι αντιδράσεις τους σε προβλήµατα της καθηµερινότητάς τους είτε ατοµικής είτε διαπροσωπικής φύσης. Η τηλεόραση παρουσιάζει ιδιωτικές συγκρούσεις π.χ. µεταξύ ζευγαριών, γονέων και παιδιών, µεταξύ κακοποιών και υπερασπιστών του νόµου, σαν να µην είναι τίποτε περισσότερο από συγκρούσεις µεταξύ µεµονωµένων ατόµων. Το γεγονός ωστόσο ότι αυτές οι «εξατοµικεύσεις» υπακούουν σε κοινωνικούς καταναγκασµούς και ότι τα ιδιωτικά προβλήµατα των τηλεοπτικών ζευγαριών είναι δυνατό να βρεθούν σε πραγµατικές κοινωνικές καταστάσεις, αφαιρεί από αυτές τις συγκρούσεις, κατά την παρουσίασή τους από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας, τον εξωπραγµατικό τους χαρακτήρα και την ατοµική γνώµη και αντίληψη… (Βουϊδάσκη Β., Αθήνα 1992, σελ. 169-170) Καταλήγουµε στο συµπέρασµα από τις παραπάνω αναφορές, ότι στα πλαίσια των αξιών που θίγονται κατά τη διαδικασία κοινωνικής ευαισθητοποίησης από τα Μ.Μ.Ε. πραγµατοποιούνται µε ασυνείδητο τρόπο αλλαγές σε επίπεδο ατόµου, οικογένειας και ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Η επιρροή που ασκείται από τα Μ.Μ.Ε. είτε αυτά

είναι τηλεοπτικά είτε έντυπα είναι τόσο έντονη και περιέχει τέτοια δυναµική που θίγεται συνολικά η αξία της ανθρώπινης ύπαρξης και σ’ ορισµένες πιο ακραίες περιπτώσεις η αξία της ανθρώπινης ζωής. Το δικαίωµα της προσωπικής ζωής καταπατείται µε τέτοιο τρόπο που χάνεται κάθε είδος σεβασµού της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξιοπρέπειας. Η καταπάτηση του παραπάνω δικαιώµατος δεν οφείλεται αποκλειστικά στο ίδιο το άτοµο που επιλέγει να απευθυνθεί σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ή σε έντυπα µέσα που αναφέρονται σε κοινωνικά θέµατα αλλά και στα ίδια τα Μ.Μ.Ε., τα οποία επικαλούµενα το δικαίωµα της ελεύθερης επιλογής για την διασφάλιση ή όχι από τη δηµοσιότητα των προσωπικών προβληµάτων του καθενός, συχνά χειρίζονται υποθέσεις ανθρώπινου πόνου και δυστυχίας µε τρόπο χλευαστικό και αντιεπιστηµονικό που δεν σχετίζεται σε καµία περίπτωση µε µεθόδους συµβουλευτικής προσέγγισης, αν και οι κατευθύνσεις συνήθως δίνονται τόσο στα τηλεοπτικά όσο και στα έντυπα µέσα από ειδικούς κοινωνικούς επιστήµονες, οι οποίοι καταπατούν ως ένα βαθµό αρχές της επαγγελµατικής τους δεοντολογίας, την διατήρηση του απορρήτου των περιπτώσεων που ασχολούνται. Και όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η προσέγγιση που γίνεται σ’ αρκετές περιπτώσεις δεν στηρίζεται στην ευαισθησία και στο ανθρώπινο ενδιαφέρον και καταλήγουµε στον κίνδυνο τη προσβολής της αξίας της ανθρώπινης ζωής. «Το τηλεοπτικό νυστέρι πρέπει να χρησιµοποιείται µε τέτοια µαεστρία που να επιφέρει την εξυγίανση και όχι τη σφαγή». Τι ακριβώς επιτρέπεται, από ποιόν και πώς εννοείται αυτό στην πρακτική όταν η τηλεόραση - τη δύναµη της οποίας διαθέτει ο εργαζόµενος σ’ αυτήν δηµοσιογράφος - αποφασίζει να εµπλακεί σ’ ένα οικογενειακό δράµα; Οι αφορµές γι’ αυτόν τον προβληµατισµό που τον τελευταίο καιρό επαναλαµβάνεται χωρίς να βρίσκει απαντήσεις δεν είναι λίγες, δεν σταµατούν να τον τροφοδοτούν. Τέσσερις άνθρωποι ως τώρα, στο δρόµο προς το θάνατο, «πέρασαν είτε µε πρωτοβουλία τους είτε εν αγνοία τους από την τηλεόραση». ((∆ιεύθ. Internet): http:/www.hri.org) Οι αναφορές στο σηµείο αυτό, επικεντρώνονται στην τηλεόραση και στις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου αφού η επίδρασή τους στην ανθρώπινη ζωή και στις αξίες τόσο τις κοινωνικές όσο και τις ατοµικές είναι πιο άµεση και πιο ζωντανή λόγω της εικόνας, στην οποία προβάλλεται το άτοµο που αντιµετωπίζει προσωπικά, οικογενειακά ή άλλου είδους προβλήµατα και ταυτόχρονα καλύπτεται ένα χαρακτηριστικό γνώρισµα του ανθρώπου ή της πλειοψηφίας των ανθρώπων, η περιέργεια. Γενικά, έχουν διατυπωθεί και επικρατούν διάφορες απόψεις και τάσεις για τις τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου, οι οποίες επονοµάζονται και ως “reality”. Συγκεκριµένα, υπάρχουν επτά µύθοι γύρω από τα ριάλιτι: 1. Ο θρίαµβος του απλού ανθρώπου: «Μικροί ήρωες της καθηµερινότητάς µας».

Αλήθεια µισή γιατί αποσιωπά το πόσο µίζερη, ρηχή, γκρίζα, απελπισµένη και χειραγωγήσιµη - είναι η καθηµερινότητα των πολλών, των µη ηρώων, οι οποίοι ξεχνιούνται µε τέτοιους σκηνοθετηµένους ηρωισµούς.

2. Αγνοήστε τα: «Μην ανακατεύεστε µε τα πίτουρα, γιατί θα σας φάνε οι κότες». Κάθε αναφορά στα ριάλιτι ισοδυναµεί µε έµµεση διαφήµισή τους. Οι ψύχραιµοι, οι «κουλ» και οι υπεράνω, επικαλούµενοι κάποιες µεµονωµένες υστερικές

αντιδράσεις, υποστηρίζουν ότι η κριτική στα ριάλιτι είναι πιο γελοία και γραφική και απ’ το ίδιο το φαινόµενο.

3. Μια ευκαιρία στους ανθρώπους: Υποσχέσεις για µια καλύτερη ζωή.

4. Υπάρχουν και «καλά ριάλιτι»: Σύγκριση µε ριάλιτι του εξωτερικού.

5. Αυτά θέλει ο λαός: Είναι ένα επιχείρηµα ανάλογο µε τον παλιοµοδίτικο κυνικό αφορισµό, «ο λαός έχει την κυβέρνηση ή και την αντιπολίτευση που του αξίζει». Αν περιοριστούµε στους αριθµούς, φαίνεται ότι τα ριάλιτι τα αποδέχεται και τα επιβραβεύει ο κυρίαρχος λαός…

6. Υπάρχουν και χειρότερα: Πράγµατι, υπάρχουν εκποµπές, όπως τα «Παρατράγουδα» ή το «Ζευγάρι της χρονιάς», που προσβάλλουν κατάφωρα τη νοηµοσύνη και την αξιοπρέπεια του κοινού και των παικτών… Σε τελευταία ανάλυση, υπάρχουν και τα προβλήµατα της αληθινής ζωής, µε τα οποία οφείλουµε να ασχολούµαστε.

Πράγµατι υπάρχουν τα µεγάλα προβλήµατα, αλλά κανένας από εµάς δεν διαθέτει τον απαραίτητο ιεραποστολικό ζήλο ώστε να αφιερώνει όλο το 24ώρο στη µελέτη και στην προσπάθεια επίλυσής τους. Η υποτίµηση ενός προβλήµατος επειδή πάντα θα υπάρχει ένα µεγαλύτερο και σοβαρότερο πρόβληµα είναι µια πανάρχαιη, δοκιµασµένη µέθοδος για τη διαιώνισή του, για την εξαφάνιση κάθε κριτικής.

7. Το φαινόµενο είναι παγκόσµιο: Πράγµατι η απήχηση των ριάλιτι είναι παγκόσµιο φαινόµενο, όµως αυτό δεν σηµαίνει ότι σε τοπική, σε εθνική κλίµακα πρέπει να σηκώσουµε τα χέρια ψηλά και να περιµένουµε την ολοκλήρωση της επέλασης των βαρβάρων. Ιδίως η κρατική τηλεόραση, που έχει µικρότερη εξάρτηση από τις διαφηµίσεις, θα µπορούσε να ανταποκριθεί στην πρόκληση και να αξιοποιήσει τόσο την παγκόσµια πείρα όσο και το εγχώριο καλλιτεχνικό δυναµικό, παράγοντας εκείνα τα ψυχαγωγικά προγράµµατα που αντιστοιχούν στον δυναµισµό, στις υποσχέσεις και στις ελπίδες της εποχής µας. ((∆ιεύθ. Internet): www.kathimerini.gr)

3.3. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΤΑ Μ.Μ.Ε. ΚΑΤΑ ΤΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Στην ενότητα αυτή κρίνεται χρήσιµο να εξεταστεί η θεµατολογία στην οποία

αναφέρονται τηλεοπτικά και έντυπα µέσα προκειµένου να ευαισθητοποιήσουν το

κοινό και τους αναγνώστες τους και να προσφέρουν λύσεις µέσω συµβουλευτικής

εργασίας από ειδικούς κοινωνικούς επιστήµονες ή δηµοσιογράφους στα άτοµα που

απευθύνονται σ’ αυτά.

Πρέπει να σηµειωθεί ότι τόσο στην τηλεόραση όσο και στον τύπο η επιλογή των θεµάτων και ειδικότερα των αναφορών σε εξειδικευµένα καθηµερινά ανθρώπινα προβλήµατα δεν είναι τυχαία. Η αύξηση της τηλεθέασης όσον αφορά την τηλεόραση και η αύξηση των πωλήσεων στον τύπο αποτελούν έναν ιδιαίτερα σηµαντικό παράγοντα για τη βιωσιµότητα και τη λειτουργία των Μ.Μ.Ε., ο οποίος συχνά µετατρέπει τον ανθρώπινο πόνο και δυστυχία σε µια καλά οργανωµένη «βιοµηχανία του κέρδους». Το 1965 οι Johan Galtung και Marie Holmboe Ruge, στο άρθρο τους «The Structure of Foreign News», έγραψαν χαρακτηριστικά ότι «όσο πιο αρνητικές είναι οι συνέπειες ενός γεγονότος, τόσο πιο πιθανόν είναι να γίνει είδηση». Η θέση αυτή που έγινε γνωστή ως «bad news are good news» ανταποκρίνεται στην περίπτωση της παρουσίασης της εγκληµατικότητας και της βίας από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Η εγκληµατικότητα και η βία συνιστούν αρνητικά γεγονότα και εκπληρώνουν, εποµένως, µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες των µέσων µαζικής ενηµέρωσης. (Λαµπροπούλου Ε., σελ. 116) Η θεµατολογία των τηλεοπτικών εκποµπών κοινωνικής ευαισθητοποίησης και των έντυπων µέσων που αναλύουν κοινωνικά θέµατα ή προσφέρουν συµβουλευτική σε άτοµα που εκφράζουν σ’ αυτά τα προβλήµατά τους, προσαρµόζονται σ’ ένα µεγάλο βαθµό στην καθηµερινότητα των αναγνωστών και των τηλεθεατών οι οποίοι στην πλειοψηφία τους συνδυάζουν την παρακολούθηση τέτοιου είδους εκποµπών και την ανάγνωση τέτοιων άρθρων µε ώρες χαλάρωσης και ξεκούρασης και µε την επιβεβαίωση ότι βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τα άτοµα που απευθύνονται στα Μ.Μ.Ε., προκειµένου να επιλύσουν προσωπικές τους δυσκολίες. …δεν είναι σκόπιµο να καταστήσουµε την τηλεόραση αποδιοποµπαίο τράγο της µαζικής επικοινωνίας. Ο κόσµος της τηλεόρασης είναι ένα µείγµα των εννοιών του αληθούς και του ψευδούς. Από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας παρέχεται πληροφόρηση σε ευρέα τµήµατα του πληθυσµού· από την άλλη πλευρά, τα µέσα µαζικής επικοινωνίας κάνουν τη ζωή πιο γρήγορη, πιο εντυπωσιακή, πιο ενδιαφέρουσα, αλλά ταυτόχρονα ποιοτικά πιο επίπεδη. Οι εικόνες της τηλεόρασης απλοποιούν και συντοµεύουν πολύπλοκα γεγονότα και καταστάσεις µε την ένταξή τους σε καθιερωµένα πρότυπα. Τυποποιήσεις, διαχωρισµοί σε καλό και κακό σε σωστό και λάθος, σε αληθές και ψευδές µειώνουν την κοινωνική πολυπλοκότητα και λειτουργούν ανακουφιστικά για τους ανθρώπους. (Λαµπροπούλου Ε., σελ. 81-82) Η βία ως κοινωνικό φαινόµενο αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα για ανάλυση από τα Μ.Μ.Ε. αφού αναφέρεται στις ανθρώπινες σχέσεις, παρουσιάζει συνέπειες οι οποίες προκαλούν την περιέργεια των τηλεθεατών και αναγνωστών ενώ ταυτόχρονα από την πλευρά τους τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να επιδείξουν κοινωνική ευαισθητοποίηση παραγνωρίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις οποιεσδήποτε αρνητικές συνέπειες που µπορεί να προκαλεί η εξατοµικευµένη αναφορά σε συγκεκριµένα πρόσωπα και η προσβολή του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής η οποία αντιτίθεται τόσο µε τη δεοντολογία της δηµοσιογραφίας όπως και µε τη δεοντολογία κάθε άλλης επιστήµης που συνδέεται µε τη συµβουλευτική εργασία και προσφέρεται από τα Μ.Μ.Ε. Οι έρευνες που εξετάζουν τη βία στα µέσα µαζικής επικοινωνίας, σπανίως προσδιορίζουν την έννοιά της, πράγµα που δηµιουργεί αρκετές δυσκολίες για την αξιολόγηση των συµπερασµάτων τους. Η βία διακρίνεται σε πραγµατική και φανταστική. Η πραγµατική βία περιλαµβάνει τις συµπεριφορές που προκαλούν φυσικές ή ψυχικές βλάβες σε άλλα ζωντανά όντα ή πράγµατα, ή αποσκοπούν στο να τις προκαλέσουν. Η φανταστική βία αφορά πράξεις που εµφανίζονται ότι τελούνται χωρίς να τελούνται πραγµατικά. Η πραγµατική βία προβάλλεται από τις ειδήσεις, τα ντοκιµαντέρ, τις εφηµερίδες, τις ταινίες και τις ανταποκρίσεις, ενώ η φανταστική βία προβάλλεται από τις ταινίες και τα περιοδικά. (Λαµπροπούλου Ε., σελ. 61)

Αξίζει να σηµειωθεί ότι τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης επιλέγουν να ασχοληθούν και να αναλύσουν θέµατα τα οποία δεν απαιτούν χρονικές αναδροµές και µελλοντικές προβλέψεις. Μακροχρόνια προβλήµατα δεν ενδιαφέρουν, και συνήθως παρουσιάζονται συνοπτικά λίγες φορές το χρόνο γίνονται είδηση µόνο σε σχέση µε ασυνήθιστα γεγονότα που µπορεί να προκύψουν. Η εγκληµατικότητα αποτελεί ένα τέτοιο αγαπητό θέµα για τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, διότι εµπεριέχει κυρίως το στοιχείο του καινούργιου που αιφνιδιάζει και το στοιχείο της σύγκρουσης. Από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης εκφράζεται µια απλοποιητική άποψη για το εγκληµατικό φαινόµενο, το οποίο παρουσιάζεται µε επιφανειακές αναλύσεις χωρίς αναφορά στο κοινωνικό πλαίσιο και τα πολύπλοκα κίνητρα της ανθρώπινης ύπαρξης, ενώ δίνεται έµφαση στη βία. (Λαµπροπούλου Ε., σελ. 115) Από την άλλη πλευρά η προβολή της βίας και της εγκληµατικότητας από την τηλεόραση και τον τύπο, βρίσκει τους υποστηρικτές της σ’ εκείνους που θεωρούν ότι όταν τονίζεται η ανθρώπινη δυστυχία από τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να ενεργοποιηθεί το κοινωνικό σύνολο στο να βοηθήσει τους συνανθρώπους του ηθικά και υλικά. Η παραπάνω άποψη διερευνήθηκε και επιβεβαιώθηκε το φθινόπωρο του 1992 σε τρεις εκποµπές του RTL από την ενηµερωτική σειρά «Notruf» (κλήση ανάγκης). Υπάρχουν ωστόσο πολλά προβλήµατα και αντιρρήσεις. Επίσης, από µιαν άλλη οπτική τονίζεται ότι οι τηλεοπτικές ειδήσεις µε τα δυσάρεστα γεγονότα, την ανθρώπινη δυστυχία, την πολιτική διαφθορά, το µολυσµένο περιβάλλον, την εγκληµατικότητα, καλλιεργούν την απαισιοδοξία στα άτοµα, τα οδηγούν στην παθητικότητα και την αδιαφορία για κοινωνικές αλλαγές. Τα αρνητικά γεγονότα – ιδιαίτερα εάν συµβαίνουν µακριά από εµάς – µας βοηθούν να είµαστε ευχαριστηµένοι µε την κατάστασή µας, την οποία στην πραγµατικότητα αγνοούµε. Κάνοντας σύγκριση µε την κατάσταση του άλλου, νιώθουµε ικανοποιηµένοι και ταυτόχρονα προσπαθούµε να προστατεύσουµε τον χώρο που ζούµε µε κάθε µέσον, αδιαφορώντας για τις γενικότερες συνθήκες που επικρατούν. (Λαµπροπούλου Ε., σελ. 120-121) Αξίζει να σηµειωθεί ότι θέµατα που αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις, σε προβλήµατα των νέων, σε κοινωνικά φαινόµενα που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο όπως η ανεργία, τα ναρκωτικά και άλλα καθώς και ο θεσµός της οικογένειας αποτελούν βασική θεµατολογία των Μ.Μ.Ε. αφού έχουν τη δυνατότητα να τα αναπτύξουν µε σχετική ευκολία, να ευαισθητοποιήσουν τηλεθεατές και αναγνώστες και ταυτόχρονα να αυξήσουν το κέρδος τους τόσο σε τηλεθέαση όσο και σε πωλήσεις. ∆εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τέτοιου είδους θέµατα συνήθως παρουσιάζονται από τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικής ευαισθητοποίησης και αναλύονται από σχετικά άρθρα, αφού αποτελούν προβλήµατα που αντιµετωπίζει η πλειοψηφία των ανθρώπων και είναι λοιπόν πιο εύκολο να καταφύγουν στα Μ.Μ.Ε. για να καταθέσουν τις προσωπικές τους εµπειρίες και να αναζητήσουν λύσεις στα προβλήµατά τους µέσω της δηµοσιότητας που θα τους δοθεί από την παρουσίαση των προβληµάτων τους. Τέλος, η ψυχική υγεία αποτελεί ένα θέµα το οποίο φιλοξενείται συχνά σε στήλες περιοδικών και σε τηλεοπτικές εκποµπές. Παρόλα αυτά, το συγκεκριµένο θέµα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή τόσο ως προς την ανάλυσή του όσο και ως προς τον τρόπο παρουσίασης του ψυχικά αρρώστου - όταν γίνεται εξατοµικευµένη αναφορά σ’ αυτόν. Όταν τα Μ.Μ.Ε. αναφέρονται στην ψυχική ασθένεια και ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ψυχικά ασθενών που διέπραξαν κάποιο αδίκηµα ή αντιµετωπίζουν κάποια ιδιαίτερα σηµαντικά κοινωνικά προβλήµατα είναι απαραίτητο να επιδεικνύει ο παρουσιαστής, ο δηµοσιογράφος ή ο ειδικός ιδιαίτερη προσοχή προκειµένου να µη βλάψει την προσωπικότητα του ψυχικά αρρώστου κάνοντας µια επιπόλαιη διάγνωση της προσωπικότητάς του και δίνοντάς του έναν στιγµατισµό όπως για παράδειγµα

«µανιακός δολοφόνος» ενώ ταυτόχρονα είναι σηµαντικό να λαµβάνονται υπόψιν οι αντιδράσεις και τα αισθήµατα που προκαλούνται από αυτή την κατάσταση στο οικογενειακό του περιβάλλον. Ενδείκνυται ιδιαίτερα µεγάλη προσοχή από την πλευρά του συντονιστή της εκάστοτε κοινωνικής εκποµπής ή του αρθρογράφου του οποιοδήποτε άρθρου που σχετίζεται µε την ψυχική ασθένειας γιατί εδώ… ο δηµοσιογράφος παίζει έναν διπλό ρόλο. Από τη µία είναι εκφραστής της κοινής γνώµης, δηλαδή αυτής της κοινής γνώµης που θέλει να διώξει από πάνω της το βάρος της ενοχής, της ντροπής, του φόβου, αποδίδοντας κάθε αποτρόπαια, απωθητική και δυσεξήγητη πράξη στην ψυχική ασθένεια του δράστη, που µπορεί να είναι πραγµατική αλλά µπορεί να είναι και υποθετική. Από την άλλη µεριά, ο ίδιος αυτός δηµοσιογράφος είναι και αυτός που διαµορφώνει τη στάση της κοινής γνώµης. (Τοµαράς Β., Πλουµπίδης ∆., Πετραλιά Φ., Αθήνα 1999, σελ. 50-51) Είναι πάντως γενικά αποδεκτό ότι τόσο η τηλεόραση όσο και ο τύπος µε βάση τα κοινωνικά θέµατα τα οποία παρουσιάζουν και αναλύουν, αποτελούν καθρέφτη της κοινωνίας ο οποίος άλλοτε αντικατοπτρίζει την πραγµατικότητα και άλλοτε την παραµορφώνει εκφράζοντας συνήθως την κατεστηµένη τάξη πραγµάτων για εµπορικούς λόγους. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια µε την ιδιωτική τηλεόραση το στοιχείο της προβολής της κατεστηµένης τάξης πραγµάτων είναι πολύ πιο έντονο καθώς η διαφήµιση δρα κατασταλτικά και καθοριστικά στην επιτυχία του προϊόντος που παρουσιάζει ο κάθε δηµοσιογράφος. Οι καθηµερινές µετρήσεις της A.G.B. δείχνουν το σηµαντικό ρόλο της διαφήµισης στο δηµοσιογραφικό ρεπορτάζ που θα προβληθεί. Είναι επόµενο λοιπόν να απαιτεί η διαφήµιση την ικανοποίηση όσο το δυνατόν ευρύτερων κοινωνικών οµάδων µέσω της παρουσίασης κάποιου κοινωνικού προβλήµατος. Αξίζει όµως να σηµειωθεί ότι τόσο στην τηλεόραση όσο και στον τύπο κάθε θέση που αναπτύσσεται απέναντι σε κάποιο κοινωνικό πρόβληµα έχει ορισµένα σιωπηρά όρια. Τα όρια αυτά, συνδέονται µε την αρχή ότι δεν θίγονται βασικές αξίες. Για παράδειγµα µια αξία που δεν θίγεται είναι αυτή της ατοµικής ιδιοκτησίας. ∆ηλαδή δεν λέµε για τους τρελούς «κάψτε τους», αλλά αν ο τρελός κάψει ένα αυτοκίνητο είναι επικίνδυνος. Ξαφνικά το αγαθό της ατοµικής ιδιοκτησίας αποκτά µεγαλύτερη σηµασία απ’ ό,τι η φιλελεύθερη οικονοµία ή το λεγόµενο γενικό καλό, το οποίο είναι συζητήσιµο τι ακριβώς αντιπροσωπεύει και ποιους αφορά αυτό το γενικό καλό. Τι θα πει γενικό καλό; Υπάρχει γενικό καλό; (Τοµαράς Β., Πλουµπίδης ∆., Πετραλιά Φ., Αθήνα 1999, σελ. 51-52) Από τις παραπάνω αναφορές προκύπτει το ερώτηµα κατά ποσό τα Μ.Μ.Ε. έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν συµβουλευτική εργασία µέσω ειδικών που είτε αρθρογραφούν στα έντυπα µέσα είτε συντονίζουν τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Είναι βέβαιο ότι τα κοινωνικά θέµατα που επιλέγονται για ανάλυση είναι εύπεπτα και προσιτά τόσο προς το αναγνωστικό όσο και προς το τηλεοπτικό κοινό και θεωρείται ότι βασικός στόχος είναι η κοινωνική του ευαισθητοποίηση. Παρόλα αυτά, η αίσθηση που υπάρχει και το ερώτηµα που προκύπτει είναι κατά πόσο οι ειδικοί µέσω των Μ.Μ.Ε. παρέχουν ορθή συµβουλευτική εργασία και κατά συνέπεια ευαισθητοποιούν ουσιαστικά κοινό και αναγνώστες αντί να προσφέρουν ψήγµατα ευαισθητοποίησης µε απώτερο στόχο την αύξηση της ακροαµατικότητας και των πωλήσεων. Σε κάθε περίπτωση τόσο για τον τύπο όσο και για την τηλεόραση, τίθενται τρία βασικά ζητήµατα: Το πρώτο έχει να κάνει µε εκείνον που διευθύνει την εκποµπή (ή συντάσσει το άρθρο) και ο οποίος παίζει το ρόλο ψυχολόγου – συµβούλου – θεραπευτή. Το ερώτηµα είναι πόσο επιτυχώς ή ακινδύνως τα καταφέρνει «αντιποιούµενος» έναν τέτοιο ρόλο ειδικού. Το δεύτερο ζήτηµα έχει να κάνει µε τα πρόσωπα ή τις οικογένειες που πρωταγωνιστούν. Η ιστορία που

αφηγούνται είναι η αµιγώς δική τους ιστορία ή µια συγκατασκευή που προκύπτει και από τις ανάγκες της εκποµπής (ή του άρθρου) και των θεατών (ή των αναγνωστών); Το αποτέλεσµα θα αποβεί υπέρ αυτών που αποκάλυψαν τα µυστικά τους και που «απογυµνώθηκαν» στην οθόνη; Το τελευταίο ζήτηµα αφορά τη µεγάλη θεαµατικότητα που έχουν αυτές οι εκποµπές (ή τις µεγάλες πωλήσεις που έχουν τέτοιους είδους περιοδικά και εφηµερίδες). Με ποιο άραγε από τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν ταυτίζεται ο θεατής (ή ο αναγνώστης) και γιατί; Με τον θύτη, µε το θύµα ή µε την ανθρώπινη δυστυχία; (Τοµαράς Β., Πλουµπίδης ∆., Πετραλιά Φ., Αθήνα 1999, σελ. 103)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο

ΕΡΕΥΝΑ Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στην έρευνα. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε τρεις πόλεις της Ελλάδας: Αθήνα, Ηράκλειο, Καλαµάτα. Βασικό ερώτηµα της έρευνας είναι η κοινωνική ευαισθητοποίηση από τα Μ.Μ.Ε. και ο ρόλος της συµβουλευτικής εργασίας προς τ’ άτοµα που απευθύνονται σ’ αυτά προκειµένου να λύσουν ατοµικά, οικογενειακά κ.λ.π. προβλήµατα. Η µεθοδολογία της έρευνας είναι το ερωτηµατολόγιο. Η δοµή του ερωτηµατολογίου και η ανάλυση του γίνεται µε βάση κάποια στάδια.

ΤΑ ΣΤΑ∆ΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ:

ΠΡΩΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Προσδιορισµός του αντικειµένου της έρευνας. Περιορίζεται η έκταση των διαφόρων εννοιών, οι οποίες υπεισέρχονται µε το ξεκίνηµα της έρευνας. ∆ΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Εξεύρεση κι επιλογή των υλικών µέσων της έρευνας. Σ’ αυτό το στάδιο λαµβάνονται υπόψη κάποια βασικά πράγµατα όπως: (α) το χρήµα που απαιτείται και δαπανάται σε µια έρευνα. (β) το χρόνο που χρειάζεται αν λάβουµε υπόψη ότι σε µία οµάδα σπουδαστών των δύο ατόµων η αναλογία είναι γύρω στα 50-60 ερωτηµατολόγια για τον καθένα. (γ) το προσωπικό - το γεγονός ότι το προσωπικό της έρευνας είναι δύο φοιτητές µας οδηγεί αµέσως στο συµπέρασµα ότι οι δυσκολίες θα είναι πολλές καθώς η εµπειρία, η πείρα αλλά και ο αριθµός των συνεντευκτών, είναι ελάχιστα. Από ποσοτική και ποιοτική πλευρά λοιπόν υπάρχουν αρκετές ελλείψεις. (δ) επιπλέον διαθέσιµες πληροφοριακές πηγές: αυτές µπορούν να χρησιµεύσουν για τη δειγµατοληψία, τη διατύπωση υποθέσεων εργασίας. (ε) διάφορα υλικά µέσα: τρόποι εκτύπωσης ερωτηµατολογίων, µεταφορικά µέσα για τους συνεντευκτές, σφράγισµα φακέλων, γραµµατόσηµα κ.λ.π.

Μ’ αυτό το στάδιο συνδέεται και το πρόβληµα χορήγησης των απαραίτητων

αδειών για την πραγµατοποίηση της έρευνας. Ας µη λησµονούµε την έγκαιρη επαφή

µε τους αρµόδιους φορείς.

ΤΡΙΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Προηγούµενες έρευνες. Η συγκέντρωση πληροφοριών, η προσφυγή για συµβουλές σε αρµόδια άτοµα (έχοντα πείρα από επιτόπιες έρευνες ή ειδικά στον υπό µελέτη τοµέα, η περισυλλογή χρήσιµων αριθµητικών στοιχείων κ.λ.π., όλες αυτές οι διάφορες αναζητήσεις µπορεί ν’ αποδειχτούν πολύ αναγκαίες για τη µελλοντική διεξαγωγή της έρευνας. Οι συλλεγµένες πληροφορίες επιτρέπουν να καθορίσουµε το νοηµατικό πλαίσιο της έρευνας, την οποία διεξάγουµε. Χρησιµεύουν κυρίως:

- Στην ακριβή περιγραφή του πεδίου της έρευνας: πρέπει να ληφθούν υπόψη προηγούµενες έρευνες, οι οποίες έχουν τυχόν διεξαχθεί στο ίδιο θέµα, οι µέθοδοι, που χρησιµοποιήθηκαν από άλλους ερευνητές κ.λ.π.

- Στην επεξεργασία των υποθέσεων εργασίας: µπορούµε, π.χ. να εµπνευστούµε από τα συµπεράσµατα άλλων ερευνητών, οι οποίοι εργάστηκαν πάνω στο ίδιο θέµα ή σε κάποιο παρεµφερές και να επιδιώξουµε να τα επιβεβαιώσουµε ή διαψεύσουµε.

- Στη δηµιουργία βιβλιογραφίας πάνω στο θέµα, η οποία πρέπει να "δεσπόζει" στην αναφορά της έρευνας.

ΤΕΤΑΡΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Καθορισµός των σκοπών και υποθέσεων εργασίας.

Για να επιτευχθούν οι καθορισµένοι στόχοι της έρευνας, πρέπει να θέσει κάποιος µια σειρά υποθέσεων εργασίας, τις οποίες θα επαληθεύσει. Μόνο οι σωστά διατυπωµένες υποθέσεις εργασίας θα επιτρέψουν στον συντάκτη του ερωτηµατολογίου να διατυπώσει σαφείς ερωτήσεις, που θα ανταποκρίνονται στους σκοπούς για τους οποίους προορίζονται. ΠΕΜΠΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Επιλογή του πληθυσµού. Το "δείγµα", δηλαδή το σύνολο των ατόµων που πρόκειται να ερωτηθούν, είναι µέρος ενός ευρύτερου πληθυσµού, καλούµενου "πληθυσµός - µητέρα" ή απλά "πληθυσµός".

Ο καθορισµός του πληθυσµού εξαρτάται από:

1. Το ίδιο το αντικείµενο της έρευνας 2. Τις επιλεγµένες υποθέσεις εργασίας 3. Τον τύπο του υιοθετηµένου δείγµατος 4. Τα υλικά-τεχνικά εµπόδια που προκύπτουν.

ΕΚΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Κατασκευή του δείγµατος. Υπάρχουν δύο είδη δηµοσκοπήσεων. (α) Ατοµικές δηµοσκοπήσεις: Τα δεδοµένα δεν αφορούν παρά µεµονωµένα άτοµα, αποσυνδεδεµένα από το κοινωνικό τους περιεχόµενο. Πρόκειται κυρίως για δηµοσκοπήσεις της κοινής γνώµης. (β) Οµαδικές δηµοσκοπήσεις: Τα δεδοµένα επιτρέπουν να εκτιµήσουµε τη συµπεριφορά συγκεκριµένων κοινωνικών οµάδων. ΕΒ∆ΟΜΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Σύνταξη του ερωτηµατολογίου. Τύπος των ερωτήσεων: (α) Κλειστές ερωτήσεις (β) Ανοικτές ερωτήσεις

(γ) Ηµιανοικτές – Ηµίκλειστες ερωτήσεις.

ΟΓ∆ΟΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Η δοµή του ερωτηµατολογίου έχει σαν σκοπό τη διαπίστωση της αποτελεσµατικότητας του εργαλείου που σχεδιάσαµε. Σαν δοκιµαστικό στάδιο πρόκειται να µετρηθεί ο βαθµός κατανόησης, "αποδοχής" καθώς και ερµηνείας του ερωτηµατολογίου. ΕΝΑΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Σύνταξη του οριστικού ερωτηµατολογίου. Σ’ αυτό το στάδιο, κατά την τελική σύνταξη του ερωτηµατολογίου γίνεται προσπάθεια να ληφθούν υπόψη οι πληροφορίες του προηγούµενου σταδίου. Σ’ αυτό το στάδιο γίνεται: (α) Η οριστική σύνταξη των ερωτήσεων, εισαγωγικών και συνδετικών κειµένων (β) Ο καθορισµός της σωστότερης σειράς των ερωτήσεων (γ) Η τελική σελιδοποίηση, εκτύπωση, γραφική παρουσίαση, τύπος χαρτιού, σχήµα κ.λ.π. (δ) Ο καθορισµός των τρόπων εισήγησης του ερωτηµατολογίου στον ερωτώµενο πληθυσµό (ε) η προ-κωδικοποίηση. ∆ΕΚΑΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Εκπαίδευση των ερευνητών. Σ’ αυτό το στάδιο πραγµατοποιείται η εκπαίδευση των ερευνητών καθώς η συµµετοχή των επαγγελµατιών ερευνητών δεν είναι πάντοτε εφικτή. Οι απαιτούµενες ικανότητες ενός ερευνητή ποικίλλουν ανάλογα µε τον τύπο έρευνας, που επιχειρείται. Οι απαιτούµενες γνώσεις πρέπει να είναι σχετικές µε: τους σκοπούς της έρευνας, τις κύριες υποθέσεις εργασίας, το πλαίσιο αναφοράς της έρευνας, την επιλεγµένη µεθοδολογία δειγµατοληψίας, τον τρόπο συµπλήρωσης του ερωτηµατολογίου. ΕΝ∆ΕΚΑΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Πραγµατοποίηση της έρευνας.

Εδώ λαµβάνεται υπόψη: (α) Η επίβλεψη των συνεντευκτών. (β) Η συγκέντρωση των ερωτηµατολογίων. (γ) Ο έλεγχος των ερωτηµατολογίων. (δ) Η απαρίθµηση των ερευνητών. ∆Ω∆ΕΚΑΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Κωδικογράφηση των ερωτηµατολογίων. Εδώ πραγµατοποιείται η κωδικοποίηση των απαντήσεων, δηλαδή η µεταφορά τους σ’ έναν κώδικα, ο οποίος αποτελεί ειδικό γλωσσικό σύστηµα µε σκοπό την καταχώρηση τους σ’ έναν κατάλληλο φορέα για µηχανογραφική ή ηλεκτρονική επεξεργασία. ∆ΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Ανίχνευση των ερωτηµατολογίων. Μετά την κωδικογράφηση και µεταφορά στον φορέα, κατάλληλο για µηχανογραφική επεξεργασία, πρέπει να προχωρήσει κανείς στην ανίχνευση τους, δηλαδή να βγάλει προς τα έξω τ’ αποτελέσµατα, που ενδιαφέρουν, σύµφωνα µε τις προδιαγραφές των υποθέσεων εργασίας. ∆ΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Εγκυρότητα του δείγµατος και ανάλυση αποτελεσµάτων. Επειδή είναι γενικά αποδεκτό ότι υπάρχει µία τέτοια πιθανότητα το δείγµα να µην είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικό, το πρώτο πράγµα, που οφείλουµε να κάνουµε, είναι να εξακριβώσουµε αν η κατανοµή των επιλεγµένων µεταβλητών είναι περίπου η ίδια στο δείγµα, το οποίο πήραµε, µ’ εκείνη του όλου πληθυσµού. ∆ΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΣΤΑ∆ΙΟ: Σύνταξη της έκθεσης της έρευνας: (α) Η έκθεση της έρευνας περιλαµβάνει την ουσία των αναλυµένων

αποτελεσµάτων του προηγούµενου σταδίου. (β) Μια έκθεση δε γράφεται σαν µυθιστόρηµα αλλά δεν απαγορεύεται να είναι

σαφής, ακριβής και ευχάριστη στη γραφή. (γ) Μία έκθεση συνιστάται λίγο-πολύ στο σχολιασµό των πινάκων. (δ) Οι πίνακες πρέπει να παρουσιάζονται µε τον πιο απλό και εύχρηστο, κατά το

δυνατόν, τρόπο.

Τα δεκαπέντε παραπάνω στάδια στάθηκαν σύµβουλος - οδηγός στην προσπάθεια µας να συντάξουµε, κωδικοποιήσουµε και γενικότερα στο να φτάσουµε στο τελικό σηµείο να καταγράψουµε τα αποτελέσµατα της έρευνας.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ

∆ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ

Η έρευνα µας πραγµατοποιήθηκε σε τρεις µεγάλες πόλεις της Ελλάδας, Αθήνα – Ηράκλειο – Καλαµάτα. Ρωτήθηκαν 110 άτοµα από τα οποία τα 70 είναι γυναίκες ενώ τα 40 είναι άνδρες. Οι ηλικίες κυµαίνονται από 21 ετών έως 60 ετών. Οι 52 από τους 110 είναι ηλικίας από 21 έως 30, Οι 27 από τους 110 είναι ηλικίας από 31 έως 40 Οι 22 από τους 110 είναι ηλικίας από 41 έως 50 και Οι 9 από τους 110 είναι ηλικίας από 51 έως 60. Όσον αφορά το µορφωτικό επίπεδο οι 6 από τους 110 είναι απόφοιτοι δηµοτικού, οι 10 από τους 110 είναι απόφοιτοι γυµνασίου, οι 33 από τους 110 είναι απόφοιτοι λυκείου, οι 11 από τους 110 είναι απόφοιτοι τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. και οι 49 από τους 110 είναι απόφοιτοι Ανώτατης σχολής. Όσον αφορά την επαγγελµατική ιδιότητα, οι 40 από τους 110 είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι 8 από τους 110 είναι δηµόσιοι υπάλληλοι, οι 8 από τους 110 είναι άνεργοι / φοιτητές, οι 13 από τους 110 είναι ελεύθεροι επαγγελµατίες, οι 10 από τους 110 είναι εκπαιδευτικοί, οι 8 από τους 110 είναι επιχειρηµατίες, οι 13 από τους 110 ασχολούνται µε κοινωνικά επαγγέλµατα και επαγγέλµατα υγείας ενώ οι 10 από τους 110 ασχολούνται µε τα οικιακά ή είναι συνταξιούχοι. Τέλος, όσον αφορά την οικογενειακή κατάσταση, οι 57 από τους 110 είναι παντρεµένοι ή συµβιώνουν µε κάποιο άτοµο, ο ένας από αυτούς είναι χήρος, οι 5 από αυτούς είναι διαζευγµένοι ή σε διάσταση και οι 46 από αυτούς είναι ελεύθεροι.

Φύλο

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Άνδρας 40 36,4 Γυναίκα 70 63,6 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Ηλικία

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

21-30 52 47,3 31-40 27 24,5 41-50 22 20,0 51-60 9 8,2 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Μορφωτικό επίπεδο

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ηµοτικό 6 5,5 Γυµνάσιο 10 9,2 Λύκειο 33 30,3 Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 11 10,1 Ανώτερη/Ανώτατη 49 45,0 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0

Επάγγελµα

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Ιδ. Υπάλληλος 40 36,4 ∆ηµ. Υπάλληλος 8 7,3 Άνεργος/Φοιτητής 8 7,3 Ελεύθ. Επαγγελµατίας 13 11,8 Εκπαιδευτικός 10 9,1 Επιχειρηµατίας 8 7,3 Κοινωνικά Επαγγέλµατα – Υγείας 13 11,8 Οικιακά/Συνταξιούχος 10 9,1 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Οικογενειακή κατάσταση

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Παντρεµένος/σε συµβίωση 57 52,3 Χήρος 1 ,9 ∆ιαζευγµένος/σε διάσταση 5 4,6 Ελεύθερος 46 42,2 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0

Τόπος κατοικίας

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Καλαµάτα 31 28,2 Αττική 30 27,3 Ηράκλειο 49 44,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; 1. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 34 30,9 Ναι 76 69,1 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτούνται αν παρακολουθούν εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα. Οι 34 απάντησαν ότι δεν παρακολουθούν ενώ οι 76 απάντησαν ότι παρακολουθούν. Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές βοηθάνε στην επίλυση ατοµικών προβληµάτων;

2. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Όχι 38 35,2 Ναι 70 64,8 ΣΥΝΟΛΟ 108 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν για το αν οι εκποµπές αυτές βοηθούν στην επίλυση ατοµικών προβληµάτων. Οι 38 απάντησαν ότι δε βοηθούν ενώ οι 70 απάντησαν ότι βοηθούν.

ΕΡΩΤ. 3 3. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% ∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 49 44,5 Άµεση επαφή µε ειδικό 1 ,9 Γενικευµένα συµπεράσµατα 21 19,1 Επίπεδο εκποµπής/παρουσιαστή 15 13,6 Καταλληλότητα του ειδικού 5 4,5 Παροχή συµβουλών 14 12,7 Τραγικοποίηση προβληµάτων 5 4,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν θα απευθυνόντουσαν σε µια τέτοιου είδους εκποµπή και αν δεν απευθυνόντουσαν για ποιο λόγο δε θ’ απευθυνόντουσαν. Οι 49 από τους 110 είτε δεν απάντησαν καθόλου είτε απάντησαν ότι θ’ απευθυνόντουσαν. Ο ένας απ’ αυτούς που απάντησαν ότι δεν θ’ απευθυνόντουσαν απάντησε ότι θα προτιµούσε άµεση επαφή µε κάποιον ειδικό, οι 21 απάντησαν ότι τα συµπεράσµατα που βγαίνουν είναι πολύ γενικευµένα. Οι 15 απ’ αυτούς απάντησαν ότι το επίπεδο της εκποµπής και του παρουσιαστή είναι χαµηλό, οι 5 από αυτούς απάντησαν για την καταλληλότητα του ειδικού, οι 14 απάντησαν ότι δεν τους παρέχονται συµβουλές, ενώ οι υπόλοιποι 5 απάντησαν ότι γίνεται τραγικοποίηση των προβληµάτων. Θα απευθυνόσασταν εσείς σε µία τέτοιου είδους εκποµπή; 4. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

%

Όχι 85 77,3 Ναι 25 22,7 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν θα συµµετείχαν σε µια τέτοιου είδους εκποµπή. Οι 85 απάντησαν ότι δε θα απευθυνόντουσαν, ενώ οι 25 απάντησαν ότι θα απευθυνόντουσαν. Έχετε απευθυνθεί ποτέ σε εκποµπή που ασχολείται µε κοινωνικά θέµατα; 5. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 104 94,5 Ναι 6 5,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν έχουν απευθυνθεί σε εκποµπή που ασχολείται σε κοινωνικά θέµατα. Οι 104 απάντησαν ότι δεν έχουν απευθυνθεί ενώ οι 6 απάντησαν ότι έχουν απευθυνθεί. Έχετε ακολουθήσει ποτέ συµβουλές ή οδηγίες που έχουν δοθεί από αυτές τις εκποµπές για τα ατοµικά σας προβλήµατα; 6. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 57 53,3 Ναι 50 46,7 ΣΥΝΟΛΟ 107 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν έχουν ακολουθήσει ποτέ συµβουλές ή οδηγίες που δοθεί, για τα ατοµικά τους προβλήµατα. Οι 57 απάντησαν θετικά και 50 αρνητικά.

ΕΡΩΤ. 7

7. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 70 63,6 Άµεση επαφή µε ειδικό 2 1,8 Γενικευµένα συµπεράσµατα 14 12,7 Ειδικός σχετικός µε το θέµα 2 1,8 Με αφορά το θέµα 17 15,5 Χρήσιµες συµβουλές 5 4,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Όσοι από αυτούς απάντησαν ότι δεν έχουν ακολουθήσει ποτέ συµβουλές ή οδηγίες, οι 70 δεν είπαν τον λόγο, οι 2 απάντησαν ότι προτιµούν άµεση επαφή µε κάποιον ειδικό, οι 14 απάντησαν ότι βγαίνουν γενικευµένα συµπεράσµατα, οι 2 απάντησαν ότι

ο ειδικός δεν ήταν σχετικός µε το θέµα, οι 17 απάντησαν όχι γιατί δεν τους αφορά το θέµα, ενώ οι 5 απάντησαν ότι δε δίνονται χρήσιµες συµβουλές. Θεωρείτε ότι δίνονται οι κατάλληλες κατευθύνσεις για την επίλυση κοινωνικών θεµάτων από αυτές τις εκποµπές; 8. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 47 44,3 Ναι 59 55,7 ΣΥΝΟΛΟ 106 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν θεωρούν ότι δίνονται οι κατάλληλες κατευθύνσεις για την επίλυση κοινωνικών θεµάτων από αυτές τις εκποµπές. Οι 47 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 63 θετικά. Πιστεύετε ότι καλούνται οι αρµόδιοι ειδικοί σε αυτού του είδους εκποµπές; 9. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 46 42,2 Ναι 63 57,8 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι καλούνται οι αρµόδιοι ειδικοί σε αυτού του είδους τις εκποµπές. Οι 46 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 63 θετικά. Θα προτιµούσατε ο ειδικός να είναι ψυχίατρος; 10. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 72 66,1 Ναι 37 33,9 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 37 από τους 109 θα προτιµούσαν να βλέπουν ψυχίατρο σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές. Θα προτιµούσατε ο ειδικός να είναι ψυχολόγος; 11. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 22 20,2 Ναι 87 79,8 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Οι 87 από τους 109 θα προτιµούσαν να βλέπουν ψυχολόγο σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές. Θα προτιµούσατε ο ειδικός να είναι κοινωνικός λειτουργός;

12. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Όχι 38 34,9 Ναι 71 65,1 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Οι 71 από τους 109 θα προτιµούσαν να βλέπουν κοινωνικό λειτουργό σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές. Θα προτιµούσατε ο ειδικός να είναι οικογενειακός σύµβουλος; 13. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 37 33,9 Ναι 72 66,1 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Οι 72 από τους 109 θα προτιµούσαν να βλέπουν οικογενειακό σύµβουλο σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές. Θα προτιµούσατε ο ειδικός να είναι δικηγόρος; 14. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 83 76,1 Ναι 26 23,9 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Οι 26 από τους 109 θα προτιµούσαν να βλέπουν δικηγόρο σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές. Θα προτιµούσατε κάποιον άλλο ειδικό; 15. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 100 91,7 Ναι 9 8,3 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Οι 9 από τους 109 θα προτιµούσαν να βλέπουν κάποιον άλλον ειδικό σ’ αυτού του είδους τις εκποµπές.

Σηµείωση: πολλοί από τους ερωτώµενους έχουν δώσει και παραπάνω από µία

απάντηση.

Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές βοηθούν το άτοµο να αντιληφθεί το πρόβληµα που αντιµετωπίζει;

16. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Όχι 40 36,7 Ναι 69 63,3 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι οι εκποµπές αυτές βοηθούν το άτοµο ν’ αντιληφθεί το πρόβληµα που αντιµετωπίζει. Οι 40 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 69 θετικά. Πιστεύετε ότι στις εκποµπές αυτές υπάρχει ο απαραίτητος σεβασµός στην αξιοπρέπεια του ατόµου; 17. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 62 59,6 Ναι 42 40,4 ΣΥΝΟΛΟ 104 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν, στις εκποµπές αυτές, υπάρχει ο απαιτούµενος σεβασµός για την αξιοπρέπεια του ατόµου. Οι 62 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 42 απάντησαν θετικά.

ΕΡΩΤ. 18

18. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 53 48,2 Επίπεδο εκποµπής/παρουσιαστή 47 42,7 Προσωπικό απόρρητο 9 8,2 Συµπεριφορά συµµετέχοντα 1 ,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Από αυτούς που απάντησαν αρνητικά οι 47 είπαν ότι δεν υπάρχει ο απαιτούµενος σεβασµός επειδή το επίπεδο του παρουσιαστή και της εκποµπής είναι χαµηλό, οι 9 απάντησαν ότι δεν τηρείται το ιατρικό απόρρητο. Ενώ ένας απάντησε ότι εξαρτάται από τη συµπεριφορά του συµµετέχοντα. Ο λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η δηµόσια προβολή

19. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Όχι 34 30,9 Ναι 76 69,1 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 76 από τους 110 απάντησαν ότι δεν θα συµµετείχαν σε µια κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή εξ’ αιτίας της δηµόσιας προβολής.

Ο λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η µη ουσιαστική ανάλυση των ατοµικών προβληµάτων 20. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 62 56,4 Ναι 48 43,6 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 48 από τους 110 απάντησαν ότι δεν θα συµµετείχαν σε µια κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή εξ’ αιτίας της µη ουσιαστικής ανάλυσης των ατοµικών προβληµάτων. Ο λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η ανεπαρκής καθοδήγηση 21. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 80 72,7 Ναι 30 27,3 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 30 από τους 110 απάντησαν ότι δε θα συµµετείχαν σε µια κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή εξ’ αιτίας της ανεπαρκής καθοδήγησης. Ο λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η οικονοµική επιβάρυνση 22. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 99 90,0 Ναι 11 10,0 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 11 από τους 110 απάντησαν ότι δε θα συµµετείχαν σε µια κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή εξ’ αιτίας της οικονοµικής επιβάρυνσης. Ο λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι ο ελάχιστος χρόνος επεξεργασίας θέµατος 23. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 60 54,5 Ναι 50 45,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 90 από τους 110 απάντησαν ότι δε θα συµµετείχαν σε µια κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή εξ’ αιτίας του ελάχιστου χρόνου επεξεργασίας των θεµάτων.

Ο λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η έλλειψη πραγµατικού ανθρώπινου ενδιαφέροντος 24. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 65 59,1 Ναι 45 40,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 45 από τους 110 απάντησαν ότι δε θα συµµετείχαν σε µια εκποµπή κοινωνικού ενδιαφέροντος εξ’ αιτίας της έλλειψης πραγµατικού ανθρώπινου ενδιαφέροντος. Υπάρχει άλλος λόγος που ∆ΕΝ θα συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή 25. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 105 95,5 Ναι 5 4,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 5 από τους 105 απάντησαν ότι υπάρχει κάποιος άλλος λόγος που δε θα συµµετείχαν σε µια κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή. Ο λόγος που ΘΑ συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η επιρροή της δηµοσιότητας για την επίλυση των προβληµάτων 26. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 90 81,8 Ναι 20 18,2 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 20 από τους 110 απάντησαν ότι θα συµµετείχαν σε µια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου εξ’ αιτίας της επιρροής της δηµοσιότητας για την επίλυση των προβληµάτων. Ο λόγος που ΘΑ συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η ελπίδα για παροχή υλικών και κοινωνικών αγαθών 27. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 95 86,4 Ναι 15 13,6 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 15 από τους 110 απάντησαν ότι θα συµµετείχαν σε µια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου εξ’ αιτίας της ελπίδας για παροχή υλικών και κοινωνικών αγαθών.

Ο λόγος που ΘΑ συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η άγνοια όσον αφορά την ύπαρξη αρµοδίων κοινωνικών υπηρεσιών 28. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 77 70,0 Ναι 33 30,0 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 33 από τους 110 απάντησαν ότι θα συµµετείχαν σε µια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου εξ’ αιτίας της άγνοιας όσον αφορά την ύπαρξη αρµοδίων, κοινωνικών υπηρεσιών. Ο λόγος που ΘΑ συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η έλλειψη κοινωνικών υπηρεσιών που ασχολούνται µε τα αντίστοιχα θέµατα 29. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 76 69,1 Ναι 34 30,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 34 από τους 110 απάντησαν ότι θα συµµετείχαν σε µια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου εξ’ αιτίας της έλλειψης κοινωνικών υπηρεσιών που ασχολούνται µε τ’ αντίστοιχα θέµατα. Ο λόγος που ΘΑ συµµετείχα σε µία κοινωνικού περιεχοµένου εκποµπή είναι η έλλειψη οικονοµικών πόρων για χρήση υπηρεσιών ιδιωτικού τοµέα 30. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 82 74,5 Ναι 28 25,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 28 από τους 110 απάντησαν ότι θα συµµετείχαν σε µια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου εξ’ αιτίας της έλλειψης οικονοµικών πόρων για χρήση υπηρεσιών ιδιωτικού τοµέα. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε οικογενειακά θέµατα; 31. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 66 60,0 Ναι 44 40,0 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 44 από τους 110 απάντησαν ότι θα ήθελαν οι εκποµπές αυτές ν’ ασχολούνται µε οικογενειακά θέµατα. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε θέµατα σχέσεων; 32. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

%

Όχι 73 66,4 Ναι 37 33,6 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 37 από τους 110 απάντησαν ότι θα ήθελαν οι εκποµπές αυτές ν’ ασχολούνται µε θέµατα σχέσεων. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε σεξουαλικά θέµατα; 33. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 78 70,9 Ναι 32 29,1 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 32 από τους 110 απάντησαν ότι θα ήθελαν οι εκποµπές αυτές ν’ ασχολούνται µε σεξουαλικά θέµατα. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε θέµατα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος; 34. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 33 30,0 Ναι 77 70,0 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 77 από τους 110 απάντησαν ότι θα ήθελαν οι εκποµπές αυτές ν’ ασχολούνται µε θέµατα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε θέµατα ψυχικής υγείας; 35. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 60 54,5 Ναι 50 45,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 50 από τους 110 απάντησαν ότι θα ήθελαν οι εκποµπές αυτές ν’ ασχολούνται µε θέµατα ψυχικής υγείας. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε άλλα θέµατα; 36. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 104 94,5 Ναι 6 5,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 6 από τους 110 απάντησαν ότι θα ήθελαν οι εκποµπές αυτές ν’ ασχολούνται µε άλλους είδους θέµατα. Σηµείωση: πολλοί από τους ερωτώµενους έδωσαν παραπάνω από µία απάντηση.

Πιστεύετε ότι η παρακολούθηση και συµµετοχή σε τέτοιες εκποµπές σχετίζεται µε το µορφωτικό επίπεδο; 37. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 48 44,0 Ναι 61 56,0 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν ερωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι η παρακολούθηση και συµµετοχή σε προγράµµατα κοινωνικού περιεχοµένου σχετίζονται µε το µορφωτικό επίπεδο. Οι 48 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 61 απάντησαν θετικά. Τα άτοµα που καταφεύγουν σε αυτού του είδους εκποµπές έχουν: 38. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Υψηλό µορφωτικό επίπεδο 1 1,6 Μέσο µορφωτικό επίπεδο 19 29,7 Χαµηλό µορφωτικό επίπεδο 44 68,8 ΣΥΝΟΛΟ 64 100,0 Από αυτούς που απάντησαν ότι σχετίζεται µε το µορφωτικό επίπεδο ο 1 πιστεύει ότι έχουν υψηλό µορφωτικό επίπεδο, οι 19 ότι έχουν µέσο µορφωτικό επίπεδο, ενώ οι 44 ότι έχουν χαµηλό µορφωτικό επίπεδο. Πιστεύετε ότι πρέπει το Ραδιοτηλεοπτικό συµβούλιο να ασκεί έλεγχο στο περιεχόµενο αυτών των εκποµπών; 39. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 9 8,7 Ναι 95 91,3 ΣΥΝΟΛΟ 104 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν θα έπρεπε το ραδιοτηλεοπτικό συµβούλιο ν’ ασκεί έλεγχο σ’ αυτές τις εκποµπές. Οι 95 απάντησαν θετικά ενώ µόλις οι 5 απάντησαν αρνητικά.

ΕΡΩΤ. 40

40. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 28 25,5 ∆ιαφύλαξη της αξιοπρέπειας του ατόµου 43 39,1 Εκµετάλλευση συµµετεχόντων 22 20,0 Ποιότητα εκποµπών 17 15,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 28 δεν απάντησαν, οι 43 απάντησαν ότι πρέπει ν’ ασκείται έλεγχος για τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του ατόµου, οι 22 απάντησαν ότι πρέπει ν’ ασκείται έλεγχος για να µην υπάρχει η εκµετάλλευση των συµµετεχόντων, ενώ οι 17 απάντησαν ότι πρέπει ν’ ασκείται έλεγχος για να εξασφαλίζεται η καλή ποιότητα των εκποµπών.

Θεωρείτε ότι αυτές οι εκποµπές συµβάλλουν στην αλλαγή διαµόρφωσης της κοινής γνώµης; 41. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 48 44,4 Ναι 60 55,6 ΣΥΝΟΛΟ 108 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν οι εκποµπές αυτές συµβάλλουν στην αλλαγή διαµόρφωσης της κοινής γνώµης. Οι 48 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 60 απάντησαν θετικά.

ΕΡΩΤ. 42

42. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 56 50,9 Επιρροή 23 20,9 Ευαισθητοποίηση 24 21,8 Τρόπος προβολής 7 6,4 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Από αυτούς που απάντησαν ότι συµβάλλουν στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης οι 23 απάντησαν ότι επηρεάζουν, οι 24 ότι ευαισθητοποιούν και οι 7 ότι ο τρόπος προβολής επηρεάζει. Πιστεύετε ότι η παρουσίαση κοινωνικών θεµάτων από αυτές τις εκποµπές απεικονίζουν την πραγµατικότητα;

43. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Όχι 57 53,3 Ναι 50 46,7 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν η παρουσίαση των κοινωνικών θεµάτων από αυτές τις εκποµπές απεικονίζουν την πραγµατικότητα. Οι 57 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 50 θετικά.

ΕΡΩΤ. 44

44. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 29 26,4 ∆ιαφέρουν από άτοµο σε άτοµο 5 4,5 Είναι η πραγµατικότητα 24 21,8 Επιφανειακή προσέγγιση 11 10,0 Καθηµερινά προβλήµατα 13 11,8 Μεγαλοποιούνται/τραγικοποιούνται 28 25,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Τους ζητήθηκε να αιτιολογήσουν τις απαντήσεις τους. Οι 29 απ’ αυτούς δεν απάντησαν. Οι 5 απ’ αυτούς απάντησαν ότι διαφέρουν από άτοµο σε άτοµο, οι 24 ότι είναι η πραγµατικότητα, οι 11 ότι είναι επιφανειακή προσέγγιση, οι 13 ότι ασχολούνται µε καθηµερινά προβλήµατα ενώ οι 28 ότι µεγαλοποιούνται η τραγικοποιούνται τα γεγονότα. Πιστεύετε ότι δίνονται ευκαιρίες στα άτοµα, που συµµετέχουν σε αυτές τις εκποµπές, να επιλύσουν τα προβλήµατά τους; 45. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 47 44,3 Ναι 59 55,7 ΣΥΝΟΛΟ 106 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι δίνονται ευκαιρίες στα άτοµα, που συµµετέχουν σε αυτές τις εκποµπές, να επιλύσουν τα προβλήµατα τους. Οι 4 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 59 απάντησαν θετικά.

ΕΡΩΤ. 46

46. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 17 15,5 Ανάλογα µε το πρόβληµα και την

εκποµπή 1 ,9 Ευαισθητοποίηση αρµοδίων 13 11,8 Μη ουσιαστική επίλυση 41 37,3 Συνεργασία µε ειδικούς 38 34,5 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Εδώ τους ζητείται να αιτιολογήσουν την απάντηση τους στην παραπάνω ερώτηση. Οι 17 απ’ αυτούς δεν απάντησαν. Ο ένας απάντησε ότι εξαρτάται από το πρόβληµα και την εκποµπή, οι 13 ότι εξαρτάται από την ευαισθητοποίηση των αρµοδίων, οι 41 ότι δεν υπάρχει ουσιαστική επίλυση ενώ οι 38 ότι αν υπάρχει συνεργασία µε ειδικούς τότε ναι. Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές προκαλούν την κρατική παρέµβαση για την επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων; 47. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 77 72,0 Ναι 30 28,0 ΣΥΝΟΛΟ 107 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν οι εκποµπές αυτές προκαλούν την κρατική παρέµβαση για την επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων. Οι 77 από αυτούς απάντησαν αρνητικά ενώ οι 30 θετικά.

Γνωρίζετε κάποια παρέµβαση της πολιτείας ως αποτέλεσµα µιας τέτοιας εκποµπής; 48. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 95 88,0 Ναι 13 12,0 ΣΥΝΟΛΟ 108 100,0

Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν γνωρίζουν κάποια παρέµβαση της πολιτείας ως αποτέλεσµα µιας τέτοιας εκποµπής οι 95 απάντησαν αρνητικά ενώ οι 13 θετικά.

Πιστεύετε ότι οι συµµετέχοντες στις εκποµπές αυτές προβάλλονται ως ήρωες; 49. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 28 27,2 Ναι 50 48,5 ∆ε γνωρίζω 25 24,3 ΣΥΝΟΛΟ 103 100,0

Σ’ αυτόν τον πίνακα ρωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι οι συµµετέχοντες σ’ αυτές τις εκποµπές προβάλλονται σαν ήρωες.

ΕΡΩΤ. 50

50. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 79 71,8 Λόγους προσωπικών συµφερόντων 15 13,6 Λόγους τηλεθέασης/εµπορικότητας 14 12,7 Μεγαλοποιείται το πρόβληµα 2 1,8 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Εδώ τους ζητήθηκε να αιτιολογήσουν την απάντηση τους στην παραπάνω ερώτηση. Οι 79 δεν απάντησαν, οι 19 απάντησαν "ναι" λόγω προσωπικών συµφερόντων, οι 14 "ναι" για λόγους τηλεθέασης και εµπορικότητα και οι 2 ότι µεγαλοποιείται το πρόβληµα.

Οι παρακάτω τρεις πίνακες αντιστοιχούν µε τις τρεις απαντήσεις στην ερώτηση ποια εκποµπή συνηθίζουν να παρακολουθούν.

51 α. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 37 33,6 "Άκουσέ µε" 1 ,9 "Αθέατος κόσµος" 1 ,9 "Εξάντας" 1 ,9 "Ζούγκλα" 1 ,9 "Κοινωνία" 1 ,9 "Μπορώ" 64 58,2 "Παρατράγουδα" 1 ,9 "Σεξ & Υγεία" 1 ,9 "Στριπτήζ" 1 ,9 "Φως στο τούνελ" 1 ,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Ποιες εκποµπές συνηθίζεται να παρακολουθείτε; 51 β. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% ∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 87 79,1 "Άκουσέ µε" 4 3,6 "Άµεση επέµβαση" 1 ,9 "Αθέατος κόσµος" 1 ,9 "Άνθρωπος & σεξ" 1 ,9 "Έχω θέµα" 3 2,7 "Η ζωή είναι ωραία" 1 ,9 "Λόγια σταράτα" 1 ,9 "Μπορώ" 2 1,8 "Παρατράγουδα" 1 ,9 "Σεξ & Υγεία" 3 2,7 "Το κουτί της Πανδώρας" 1 ,9 "Φάκελοι" 1 ,9 "Φως στο τούνελ" 1 ,9 "Χατζηνικολάου" 1 ,9 Αν. Μικρούτσικου 1 ,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Ποιες εκποµπές συνηθίζεται να παρακολουθείτε; 51 γ. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% ∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 102 92,7 "Αθέατος κόσµος" 1 ,9 "Άνθρωπος & σεξ" 1 ,9 "Καληµέρα Ελλάδα" 1 ,9 "Πρόσωπα" 1 ,9 "Τριανταφυλλόπουλος" 1 ,9 "Χωρίς Μοντάζ" 1 ,9 "Χωρίς µοντάζ" 1 ,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Ποια εκποµπή θεωρείται ότι επιτελεί κοινωνικό έργο; 52. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% ∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 69 62,7 "Αθέατος κόσµος" 3 2,7 "Έχω θέµα" 1 ,9 "Ζούγκλα" 1 ,9 "Μπορώ" 33 30,0 "Σεξ & Υγεία" 2 1,8 "Τριανταφυλλόπουλος" 1 ,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν για το ποια εκποµπή θεωρούν ότι αποτελεί κοινωνικό έργο. Οι 69 από αυτούς δεν απάντησαν, οι 3 απάντησαν το "Αθέατος κόσµος". Ο ένας το "Έχω θέµα", ο ένας το "Ζούγκλα", οι 33 το "Μπορώ", οι 2 το "Σεξ & Υγεία" και ο ένας τον Τριανταφυλλόπουλο. Ποια εκποµπή θεωρείται ότι δε θα έπρεπε να προβάλλεται;

53. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 62 56,4 "Έχω θέµα" 2 1,8 "Μπορώ" 1 ,9 "Παρατράγουδα" 40 36,4 Reality παιχνίδια 2 1,8 Μικρούτσικος/Ράγιου 1 ,9 Σεφανίδου/Λαµπίρη 2 1,8 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτό τον πίνακα ερωτήθηκαν για το ποια εκποµπή δε θα έπρεπε να προβάλλονται. Οι 62 δεν απάντησαν οι 2 απάντησαν το "Έχω θέµα", ο ένας το "Μπορώ", οι 40 τα "Παρατράγουδα", οι 2 τα reality παιχνίδια, ο ένας την εκποµπή του Μικρούτσικου και της Ράγιου, οι 2 την εκποµπή της Στεφανίδου και της Λαµπίρη. Θα ενθαρρύνατε ένα δικό σας άτοµο να συµµετάσχει σε µία τέτοια εκποµπή;

54. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

Θα το ενθάρρυνα 26 25,7 Θα το απέτρεπα 75 74,3 ΣΥΝΟΛΟ 101 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν θα ενθάρρυναν έναν δικό τους άτοµο να συµµετάσχει σε µία τέτοια εκποµπή. Οι 26 απάντησαν ότι θα το ενθάρρυναν και οι 75 ότι θα το απέτρεπαν.

ΕΡΩΤ. 55

55. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 18 16,4 Άµεση επαφή µε ειδικό 18 16,4 Αν δεν υπάρχουν αρµόδιες υπηρεσίες 2 1,8 Αν δεν υπήρχε άλλη λύση 3 2,7 Αν η εκποµπή ήταν σοβαρή 7 6,4 Είναι αναξιόπιστες 10 9,1 Λόγω δηµόσιας προβολής 20 18,2 Παροχή συµβουλών 13 11,8 Υπάρχουν καλύτεροι τρόποι επίλυσης

προβληµάτων 19 17,3

ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Εδώ τους ζητήθηκε να αιτιολογήσουν την απάντηση τους στην παραπάνω ερώτηση. Οι 18 δεν απάντησαν, οι 18 απάντησαν ότι προτιµούν άµεση επαφή µε ειδικά, οι 2 απάντησαν ότι θα το ενθάρρυναν αν δεν υπήρχαν αρµόδιες υπηρεσίες, οι 3 ότι θα το ενθάρρυναν αν δεν υπήρχε άλλη λύση, οι 7 ότι θα το ενθάρρυναν αν η εκποµπή ήταν σοβαρή οι 10 ότι θα το αποθάρρυναν επειδή είναι αναξιόπιστες εκποµπές, οι 20 ότι θα το απέτρεπαν λόγω της δηµόσιας προβολής, οι 13 λόγω της παροχής συµβουλών ενώ οι 19 επειδή υπάρχουν καλύτεροι τρόποι επίλυσης προβληµάτων.

ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ

Θα προτιµούσε ο συγγραφέας να είναι δηµοσιογράφος; 56. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 32 47,8 Ναι 35 52,2 ΣΥΝΟΛΟ 67 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 35 από τους 67 απάντησαν ότι θα προτιµούσαν να είναι δηµοσιογράφος ο ειδικός που γράφει το θέµα. ∆ιαβάζετε άρθρα που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; 57. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 27 24,8 Ναι 82 75,2 ΣΥΝΟΛΟ 109 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν διαβάζουν άρθρα που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα. Οι 82 απάντησαν θετικά και οι 27 αρνητικά. ∆ίνετε σηµασία στην ιδιότητα του αρθρογράφου; 58. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 15 19,2 Ναι 63 80,8 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0

Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν δίνουν σηµασία στην ιδιότητα του αρθρογράφου. Οι 63 απάντησαν θετικά και οι 15 αρνητικά.

ΕΡΩΤ. 59

59. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ %

∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 56 50,9 Ειδικός σχετικός µε το θέµα 32 29,1 Σοβαρότητα / κύρος συγγραφέα 22 20,0 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Εδώ τους ζητήθηκε να αιτιολογήσουν την απάντηση τους στην παραπάνω ερώτηση. Οι 56 δεν απάντησαν, οι 32 απάντησαν για να ξέρουν αν είναι σχετικός µε το θέµα ή όχι ενώ οι 22 για την σοβαρότητα και το κύρος του συγγραφέα. Ο συγγραφέας να είναι ψυχολόγος; 60. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 15 22,4 Ναι 52 77,6 ΣΥΝΟΛΟ 67 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 52 από τους 67 απάντησαν ότι θα προτιµούσαν να είναι ψυχολόγος ο ειδικός που γράφει το θέµα. Ο συγγραφέας να είναι ψυχίατρος; 61. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 48 71,6 Ναι 19 28,4 ΣΥΝΟΛΟ 67 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 19 από τους 67 απάντησαν ότι συναντούν ψυχίατρο ως ειδικός που υπογράφουν το θέµα Ο συγγραφέας να είναι κοινωνικός λειτουργός; 62. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 42 62,7 Ναι 25 37,3 ΣΥΝΟΛΟ 67 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 25 από τους 67 συναντούν κοινωνικούς λειτουργούς ως ειδικούς που υπογράφουν το θέµα.

Ο συγγραφέας να είναι οικογενειακός σύµβουλος; 63. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 43 64,2 Ναι 24 35,8 ΣΥΝΟΛΟ 67 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα οι 24 από τους 67 συναντούν οικογενειακούς συµβούλους που υπογράφουν το θέµα. Ο συγγραφέας να είναι κάποιας άλλης ειδικότητας; 64. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% Όχι 63 94,0 Ναι 4 6,0 ΣΥΝΟΛΟ 67 100,0 Σ’ αυτό τον πίνακα οι 4 από τους 67 συναντούν άτοµα άλλης ειδικότητας να υπογράφουν το θέµα. Ποια θα θέλατε να είναι η ιδιότητα των ατόµων που γράφουν τέτοιου είδους θέµατα; 65. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% ∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 33 30,0 Ανάλογα µε το θέµα 30 27,3 Ανάλογα µε το κύρος της ειδικότητας 45 40,9 Οικογενειακός σύµβουλος 1 ,9 Όλοι από τη δική τους σκοπιά 1 ,9 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν ποια θα ήθελαν να είναι η ιδιότητα των ατόµων που γράφουν τέτοιου είδους θέµατα. Οι 33 δεν απάντησαν, οι 30 απάντησαν ανάλογα µε το θέµα, οι 45 ανάλογα µε το κύρος της ειδικότητας, ο ένας προτιµά οικογενειακό σύµβουλο, ενώ ο ένας απάντησε όλους από τη δική τους σκοπιά ο καθένας. Πιστεύετε ότι η αξιοπιστία των άρθρων είναι µεγαλύτερη από αυτή των τηλεοπτικών προγραµµάτων; 66. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

%

Όχι 11 14,3 Ναι 54 70,1 Ισάξια 12 15,6 ΣΥΝΟΛΟ 77 100,0 Σ’ αυτόν τον πίνακα ερωτήθηκαν αν πιστεύουν ότι η αξιοπιστία των άρθρων είναι µεγαλύτερη από αυτή των τηλεοπτικών προγραµµάτων. Οι 11 απάντησαν αρνητικά, οι 54 θετικά ενώ οι 12 απάντησαν ότι είναι ισάξια.

ΕΡΩΤ. 67 67. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

% ∆ΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ 54 49,1 Ανάλογα µε το θέµα 2 1,8 ∆ιαφορετικές µέθοδοι προσέγγισης 1 ,9 Εξαρτάται από τον

παρουσιαστή/συγγραφέα 6 5,5 Η συγγραφή άρθρων απαιτεί µελέτη 9 8,2 Ο γραπτός λόγος µένει 10 9,1 Στην τηλεόραση τραγικοποιούνται 2 1,8 Στην τηλεόραση υπάρχει διάλογος 1 ,9 Στην τηλεόραση υπάρχει εικόνα 4 3,6 Τα έντυπα άρθρα είναι πιο αξιόπιστα 21 19,1 ΣΥΝΟΛΟ 110 100,0 Εδώ τους ζητήθηκε να αιτιολογήσουν την απάντηση τους στην παραπάνω ερώτηση. Οι 54 δεν απάντησαν, οι 2 απάντησαν ανάλογα µε το θέµα, ο ένας απάντησε ότι υπάρχουν διαφορετικές µέθοδοι προσέγγισης, οι 6 ότι εξαρτάται από τον παρουσιαστή ή τον συγγραφέα, οι 9 ότι η συγγραφή άρθρων απαιτεί µελέτη, οι 10 ότι ο γραπτός λόγος µένει, οι 2 ότι στην τηλεόραση τα γεγονότα τραγικοποιούνται, ο ένας ότι στην τηλεόραση υπάρχει διάλογος, οι 4 ότι στην τηλεόραση υπάρχει εικόνα, ενώ οι 21 ότι τα έντυπα άρθρα είναι αναξιόπιστα.

ΣΥΝ∆ΥΑΣΤΙΚΕΣ Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; % ανάλογα µε το φύλο 1. Φύλο Άνδρας Γυναίκα Σύνολο

ΟΧΙ 50,0% 20,0% 30,9% ΝΑΙ 50,0% 80,0% 69,1% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ παρουσιάζονται όσοι παρακολουθούν εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου σχετικά µε το φύλλο. Το 50% των ανδρών παρακολουθεί ενώ το άλλο 50% δεν παρακολουθεί ενώ το 80% των γυναικών παρακολουθεί σε αντίθεση µε το 20% που δεν παρακολουθεί.

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig (2-sided)

Pearson Chi-Square 10,728* 1 ,001 Continuity Correction 9,369 1 ,002 Likelihood Ratio 10,534 1 ,001 Linear-by-Linear Association 10,630 1 ,001

N of Valid Cases 110

*Επειδή η τιµή είναι µικρότερη από 0,050 αυτό µας δείχνει ότι υπάρχουν αρκετά στατιστικά δεδοµένα έτσι ώστε να επαληθεύεται η αρχική υπόθεση ότι υπάρχουν διαφορές ανάµεσα στις 2 κατηγορίες. Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; % ανάλογα µε την ηλικία 2.

Ηλικία Όχι ΝΑΙ Σύνολο

21-30 25,0% 75,0% 100,0% 31-40 48,1% 51,9% 100,0% 41-50 31,8% 68,2% 100,0% 61-60 11,1% 88,9% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ παρουσιάζονται ανάλογα µε την ηλικία, πόσοι παρακολουθούν εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Από 21-30 το 25% δεν παρακολουθεί ενώ το 75% παρακολουθεί, από 31-40 το 48,1% δεν παρακολουθεί ενώ το 51,9% παρακολουθεί, από 41-50 το 31,8% δεν παρακολουθεί ενώ το 68,2 παρακολουθεί, από 51 έως 60 το 11,9% δεν παρακολουθεί ενώ το 88,9% παρακολουθεί. Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; % ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο 3.

Ηλικία Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµοτικό 2,9% 6,7% 5,5%

Γυµνάσιο 5,9% 10,7% 9,2% Λύκειο 26,5% 32,0% 30,3% Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 5,9% 12,0% 10,1% Ανώτερη/Ανώτατη 58,8% 38,7% 45,0% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι παρακολουθούν εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου και ποιοι όχι. Το 2,9% των απόφοιτων δηµοτικού δεν παρακολουθεί ενώ το 6,7% παρακολουθεί. Το 5,9% των απόφοιτων Γυµνασίου δεν παρακολουθεί ενώ το 10,7% παρακολουθεί. Το 26,5% των αποφοίτων λυκείου δεν παρακολουθεί ενώ το 32% παρακολουθεί. Το 5,9% των αποφοίτων τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. δεν παρακολουθεί ενώ το 12% παρακολουθεί. Το 58,8% των αποφοίτων ανώτερης ή ανώτατης σχολής δεν παρακολουθεί ενώ το 38,7% παρακολουθεί. Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές βοηθάνε στην επίλυση ατοµικών προβληµάτων;

% ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο 4.

Μορφωτικό επίπεδο Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµοτικό 2,6% 7,2% 5,6% Γυµνάσιο 5,3% 11,6% 9,3% Λύκειο 26,3% 33,3% 30,8% Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 10,5% 10,1% 10,3% Ανώτερη/Ανώτατη 55,3% 37,7% 43,9% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ, ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι πιστεύουν ότι οι εκποµπές αυτές βοηθούν στην επίλυση ατοµικών προβληµάτων και ποιοι όχι. Το 2,6% τα ων αποφοίτων ∆ηµοτικού δεν το πιστεύουν ενώ το 7,2% το πιστεύουν. Το 5,3% των αποφοίτων Γυµνασίου δεν το πιστεύουν ενώ το 11,6% το πιστεύουν. Το 26,3% των αποφοίτων Λυκείου δεν το πιστεύουν ενώ το 33,3% το πιστεύουν. Το 10,5% των αποφοίτων τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. δεν το πιστεύουν ενώ το 10,1% το πιστεύουν. Το 55,3% των αποφοίτων ανώτερης / ανώτατης σχολής δεν το πιστεύουν ενώ το 37,7% το πιστεύουν. Πιστεύετε ότι στις εκποµπές αυτές υπάρχει ο απαραίτητος σεβασµός στην αξιοπρέπεια του ατόµου;

% ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο 5.

Μορφωτικό επίπεδο Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµοτικό 1,6% 9,8% 4,9% Γυµνάσιο 4,8% 17,1% 9,7% Λύκειο 32,3% 31,7% 32,0% Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 9,7% 12,2% 10,7% Ανώτερη/Ανώτατη 51,6% 29,3% 42,7% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι πιστεύουν ότι στις εκποµπές αυτές υπάρχει ο απαιτούµενος σεβασµός για την αξιοπρέπεια του ατόµου.

Το 1,6% των απόφοιτων ∆ηµοτικού πιστεύει ότι δεν υπάρχει ενώ το 9,8% πιστεύει ότι υπάρχει. Το 4,8% των αποφοίτων Γυµνασίου πιστεύει ότι δεν υπάρχει ενώ το 1,1% ότι υπάρχει. Το 32,3% των αποφοίτων Λυκείου πιστεύει ότι δεν υπάρχει ενώ το 31,7% ότι υπάρχει. Το 9,7% των αποφοίτων Τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. πιστεύει ότι δεν υπάρχει ενώ το 12,2% πιστεύει ότι υπάρχει. Το 51,6% πιστεύει ότι δεν υπάρχει ενώ το 29,3% πιστεύει ότι υπάρχει.

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig (2-sided)

Pearson Chi-Square 10,210* 4 ,037 Likelihood Ratio 10,282 4 ,036 Linear-by-Linear Association 8,043 1 ,005

N of Valid Cases 103

*Επειδή η τιµή είναι µικρότερη από 0,050 αυτό µας δείχνει ότι υπάρχουν αρκετά στατιστικά δεδοµένα έτσι ώστε να επαληθεύεται η αρχική υπόθεση ότι υπάρχουν διαφορές ανάµεσα στις 2 κατηγορίες. Θεωρείτε ότι αυτές οι εκποµπές συµβάλλουν στην αλλαγή διαµόρφωσης της κοινής γνώµης;

% ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο 6.

Μορφωτικό επίπεδο Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµοτικό 2,1% 6,7% 4,7% Γυµνάσιο 4,3% 13,3% 9,3% Λύκειο 31,9% 30,0% 30,8% Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 8,5% 11,7% 10,3% Ανώτερη/Ανώτατη 53,2% 38,3% 44,9% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι πιστεύουν ότι οι εκποµπές αυτές συµβάλλουν στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης και ποιοι όχι. Το 2,1% των αποφοίτων ∆ηµοτικού πιστεύουν ότι δε συµβάλλει ενώ το 6,7% ότι συµβάλλει. Το 4,3% των αποφοίτων Γυµνασίου πιστεύουν ότι δεν συµβάλλει ενώ το 13,3% ότι συµβάλλει. Το 31,9% των αποφοίτων Λυκείου ότι δεν συµβάλλει ενώ το 30% ότι συµβάλλει. Το 8,5% των αποφοίτων τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. ότι δε συµβάλλει ενώ το 11,7% ότι συµβάλλει. Το 53% των αποφοίτων Ανώτατης / ανώτερης σχολής ότι δε συµβάλλει ενώ το 38,3% ότι συµβάλλει. Πιστεύετε ότι πρέπει το Ραδιοτηλεοπτικό συµβούλιο να ασκεί έλεγχο στο περιεχόµενο αυτών των εκποµπών;

% ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο 7.

Μορφωτικό επίπεδο Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµοτικό 11,1% 5,3% 5,8% Γυµνάσιο 22,2% 8,5% 9,7% Λύκειο 11,1% 34,0% 32,0% Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 22,2% 8,5% 9,7%

Ανώτερη/Ανώτατη 33,3% 43,6% 42,7% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ, ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι πιστεύουν ότι πρέπει το Ραδιοτηλεοπτικό συµβούλιο να ασκεί έλεγχο στο περιεχόµενο αυτών των εκποµπών και ποιοι όχι. Το 11,1% των αποφοίτων ∆ηµοτικού πιστεύουν ότι δεν πρέπει ενώ το 5,3% ότι πρέπει. Το 22,2% των αποφοίτων Γυµνασίου ότι δεν πρέπει ενώ το 8,5% ότι πρέπει. Το 11,1% των αποφοίτων Λυκείου ότι δεν πρέπει ενώ το 34% ότι πρέπει. Το 22,2% των αποφοίτων τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. ότι δεν πρέπει, ενώ το 8,5% ότι πρέπει. Το 33,3% των αποφοίτων Ανώτερης / ανώτατης ότι δεν πρέπει ενώ το 43,6% ότι πρέπει. Πιστεύετε ότι η αξιοπιστία των άρθρων είναι µεγαλύτερη από αυτή των τηλεοπτικών προγραµµάτων;

% ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο 8.

Μορφωτικό επίπεδο Όχι ΝΑΙ Ισάξια Σύνολο

∆ηµοτικό 18,2% 1,9% 3,9 Γυµνάσιο 18,2% 5,6% 8,3% 7,8 Λύκειο 9,1% 22,2% 50,0% 24,7 Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 27,3% 3,7% 16,7% 9,1 Ανώτερη/Ανώτατη 27,3% 66,7% 25,0% 54,5 ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ, ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι πιστεύουν ότι η αξιοπιστία των άρθρων είναι µεγαλύτερη από αυτή την τηλεοπτικών προγραµµάτων. Το 18,2% των απόφοιτων ∆ηµοτικού πιστεύει ότι δεν είναι ενώ το 1,9% ότι είναι. Το 18,2% των αποφοίτων Γυµνασίου πιστεύει ότι δεν είναι ενώ το 5,6% ότι είναι. Το 9,1% των αποφοίτων Λυκείου πιστεύει ότι δεν είναι ενώ το 22,2% ότι είναι. Το 27,3% των αποφοίτων Τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. πιστεύει ότι δεν είναι ενώ το 3,7% ότι είναι. Το 27,3% των απόφοιτων ανώτερης / ανώτατης σχολής ότι δεν είναι ενώ το 66,7% ότι είναι.

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig (2-sided)

Pearson Chi-Square 24,373* 8 ,002 Likelihood Ratio 21,165 8 ,007 Linear-by-Linear Association ,261 1 ,609

N of Valid Cases 77

*Επειδή η τιµή είναι µικρότερη από 0,050 αυτό µας δείχνει ότι υπάρχουν αρκετά στατιστικά δεδοµένα έτσι ώστε να επαληθεύεται η αρχική υπόθεση ότι υπάρχουν διαφορές ανάµεσα στις 2 κατηγορίες. Έχετε ακολουθήσει ποτέ συµβουλές ή οδηγίες που έχουν δοθεί για τα ατοµικά σας προβλήµατα;

% ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο

9.

Μορφωτικό επίπεδο Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµοτικό 3,6% 8,0% 5,7% Γυµνάσιο 3,6% 16,0% 9,4% Λύκειο 23,2% 40,0% 31,1% Τεχνική Σχολή/ΙΕΚ 8,9% 12,0% 10,4% Ανώτερη/Ανώτατη 60,7% 24,0% 43,4% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το µορφωτικό επίπεδο παρουσιάζονται ποιοι έχουν ακολουθήσει συµβουλές ή οδηγίες που έχουν δοθεί για τα ατοµικά τους προβλήµατα. Το 3,6% των αποφοίτων ∆ηµοτικού δεν έχουν ακολουθήσει ενώ το 8% έχουν. Το 3,6% των αποφοίτων Γυµνασίου δεν έχουν ακολουθήσει ενώ το 16% έχουν. Το 23,2% των αποφοίτων Λυκείου δεν έχουν ακολουθήσει ενώ το 40% έχουν. Το 8,9 των αποφοίτων Τεχνικής σχολής / Ι.Ε.Κ. δεν έχουν ενώ το 12% έχουν. Το 60,7% των αποφοίτων Ανώτερης ή ανώτατης σχολής δεν έχουν ενώ το 24% έχουν.

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig (2-sided)

Pearson Chi-Square 16,076* 4 ,003 Likelihood Ratio 16,747 4 ,002 Linear-by-Linear Association 13,940 1 ,000 N of Valid Cases 106

*Επειδή η τιµή είναι µικρότερη από 0,050 αυτό µας δείχνει ότι υπάρχουν αρκετά στατιστικά δεδοµένα έτσι ώστε να επαληθεύεται η αρχική υπόθεση ότι υπάρχουν διαφορές ανάµεσα στις 2 κατηγορίες. Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; % ανάλογα µε το επάγγελµα 10.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 31,3% 68,8% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 50,0% 50,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 33,3% 66,7% 100,0% Εκπαιδευτικός 50,0% 50,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 23,1% 76,9% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 30,9 69,1% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποια παρακολουθούν εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα. Το 31,3% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δεν παρακολουθεί ενώ το 68,8% παρακολουθεί. Το 50% ανέργων / φοιτητών δεν παρακολουθεί ενώ το 50% παρακολουθεί. Το 33% των ελευθ. Επαγγ. ∆εν παρακολουθεί ενώ το 66,7% παρακολουθεί. Το 50% των εκπαιδευτικών δεν παρακολουθούν ενώ το 50% παρακολουθούν. Το 23,1% των επαγγελµάτων υγείας /

κοινωνικών δεν παρακολουθούν ενώ το 76,9% παρακολουθούν. Το 100% των συνταξιούχων / νοικοκυριών παρακολουθούν. Θα προτιµούσε ο ειδικός να είναι δικηγόρος; % ανάλογα µε το επάγγελµα 11.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 78,8% 21,2% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 75,0% 25,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 78,6% 21,4% 100,0% Εκπαιδευτικός 80,0% 20,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 60,0% 40,0% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 78,9% 21,1% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι προτιµούν ο ειδικός να είναι δικηγόρος. Το 21,2% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων τον προτιµούν ενώ το 78,8% όχι. Το 75% των ανέργων / φοιτητών δεν τον προτιµούν ενώ το 25% ναι. Το 78% των ελευθ. Επαγγ. δεν τον προτιµούν ενώ το 221,4% ναι. Το 80% των εκπαιδευτικών δεν τον προτιµούν ενώ το 20% ναι. Το 60% των κοιν. επαγγ. υγείας δεν τον προτιµούν ενώ το 40% ναι. Το 100% των συνταξιούχων - νοικοκυριών δεν τον προτιµούν. Θα προτιµούσατε κάποιον άλλο ειδικό; % ανάλογα µε το επάγγελµα 12.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 90,9% 9,1% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 75,0% 25,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 100,0% 100,0% Εκπαιδευτικός 80,0% 20,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 100,0% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 93,4% 6,6% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα προτιµούσαν άλλο ειδικό. Οι 90,9% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δεν προτιµούν άλλο ειδικό ενώ το 9,1% ναι. Το 75% των ανέργων / φοιτητών δεν προτιµούν άλλο ειδικό ενώ το 25% ναι. Το 100% των ελευθ. επαγγ. δεν προτιµούν άλλο ειδικό. Το 80% των εκπαιδευτικών δεν προτιµούν άλλο ειδικό ενώ το 20% ναι. Το 100% των κοινωνικών επαγγελµάτων / υγείας δεν προτιµούν άλλο ειδικό. Το 100% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δεν προτιµούν άλλο ειδικό. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε οικογενειακά θέµατα; % ανάλογα µε το επάγγελµα 13.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 54,2% 45,8% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 50,0% 50,0% 100,0%

Ελεύθ. Επαγγελµατίας 71,4% 28,6% 100,0% Εκπαιδευτικός 50,0% 50,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 76,9% 23,1% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 60,0% 40,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 60,0% 40,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα ήθελαν οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ν’ ασχολούνται µε οικογενειακά θέµατα. Το 54,2% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δεν θα ήθελε ενώ το 45,8% θα ήθελε. Το 50% των ανέργων / φοιτητών δεν θα ήθελε ενώ το 50% θα ήθελε. Το 71,4% των ελευθ. επαγγ. δεν θα ήθελε ενώ το 28,6% θα ήθελε. Το 50% των εκπαιδευτικών δεν θα ήθελε ενώ το 50% θα ήθελε. Το 76,9% των κοιν. επαγγελµ. / υγείας δεν θα ήθελε ενώ το 23,1% θα ήθελε. Το 60% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δεν θα ήθελε ενώ το 40% θα ήθελε. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε θέµατα σχέσεων; % ανάλογα µε το επάγγελµα 14.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 66,7% 33,3% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 50,0% 50,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 76,2% 23,8% 100,0% Εκπαιδευτικός 80,0% 20,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 61,5% 38,5% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 50,0% 50,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 66,4% 33,6% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα ήθελαν οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ν’ ασχολούνται µε θέµατα σχέσεων. Το 66,7% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δε θα ήθελε ενώ το 33,3% θα ήθελε. Το 50% των ανέργων / φοιτητών δε θα ήθελε ενώ το άλλο 50% θα ήθελε. Το 76,2% των ελευθ. επαγγελµατιών δε θα ήθελε ενώ το 23,8% θα ήθελε. Το 80% των εκπαιδευτικών δε θα ήθελε ενώ το 20% θα ήθελε. Το 61,5% των κοιν. επαγγελµατιών / υγείας δε θα ήθελε ενώ το 38,5% θα ήθελε. Το 50% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δε θα ήθελε ενώ το άλλο 50% θα ήθελε. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε σεξουαλικά θέµατα; % ανάλογα µε το επάγγελµα 15.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 64,6% 35,4% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 37,5% 62,5% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 90,5% 9,5% 100,0% Εκπαιδευτικός 80,0% 20,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 69,2% 30,8% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 80,0% 20,0% 100,0%

ΣΥΝΟΛΟ 70,9% 29,1% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα ήθελαν οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ν’ ασχολούνται µε σεξουαλικά θέµατα. Το 64,6% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δε θα ήθελε ενώ το 35,4% θα ήθελε. Το 37,5% των ανέργων / φοιτητών δε θα ήθελε ενώ το 62,5% θα ήθελε. Το 90,5% των ελευθ. επαγγελµατιών δε θα ήθελε ενώ το 9,5% θα ήθελε. Το 80% των εκπαιδευτικών δε θα ήθελε ενώ το 20% θα ήθελε. Το 69,2% των κοιν. επαγγελµάτων / υγείας δε θα ήθελε ενώ το 30,8% θα ήθελε. Το 80% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δε θα ήθελε ενώ το 20% θα ήθελε. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε θέµατα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος; % ανάλογα µε το επάγγελµα 16.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 29,2% 70,8% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 25,0% 75,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 33,3% 66,7% 100,0% Εκπαιδευτικός 60,0% 40,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 15,4% 84,6% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 20,0% 80,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 30,0% 70,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα ήθελαν οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ν’ ασχολούνται µε θέµατα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος και ποιοι όχι. Το 29,2% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δε θα ήθελε ενώ το 70,8% θα ήθελε. Το 25% των ανέργων / φοιτητών δε θα ήθελε ενώ το 75% θα ήθελε. Το 33,3% των ελευθ. επαγγελµατιών δε θα ήθελε ενώ το 66,7% θα ήθελε. Το 60% των εκπαιδευτικών δε θα ήθελε ενώ το 40% θα ήθελε. Το 15,4% των κοιν. επαγγελµάτων / υγείας δε θα ήθελε ενώ το 84,6% θα ήθελε. Το 20% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δε θα ήθελε ενώ το 80% θα ήθελε. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε θέµατα ψυχικής υγείας; % ανάλογα µε το επάγγελµα 17.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 47,9% 52,1% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 50,0% 50,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 61,9% 38,1% 100,0% Εκπαιδευτικός 50,0% 50,0% 100,0% Κοινωνικά 61,5% 38,5% 100,0%

επαγγέλµατα – Υγείας Οικιακά / Συνταξιούχος 70,0% 30,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 54,5% 45,5% 100,0% Εδώ, ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα ήθελαν οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ν’ ασχολούνται µε θέµατα ψυχικής υγείας. Το 47,9% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δε θα ήθελε ενώ το 52,1% θα ήθελε. Το 50% των ανέργων / φοιτητών δε θα ήθελε ενώ το 50% θα ήθελε. Το 61,9% των ελευθ. επαγγελµατιών δε θα ήθελε ενώ το 38,1. Το 50% των εκπαιδευτικών δε θα ήθελε ενώ το 50% θα ήθελε. Το 61,5% των κοιν. επαγγελµάτων /υγείας δε θα ήθελε ενώ το 38,5% θα ήθελε. Το 70% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δε θα ήθελε ενώ το 30% θα ήθελε. Θα θέλατε οι εκποµπές αυτές να ασχολούνται µε άλλα θέµατα; % ανάλογα µε το επάγγελµα 18.

Επάγγελµα Όχι ΝΑΙ Σύνολο

∆ηµ. / Ιδ.Υπάλληλος 95,8% 4,2% 100,0% Άνεργος / Φοιτητής 100,0% 100,0% Ελεύθ. Επαγγελµατίας 100,0% 100,0% Εκπαιδευτικός 70,0% 30,0% 100,0% Κοινωνικά

επαγγέλµατα – Υγείας 92,3% 7,7% 100,0%

Οικιακά / Συνταξιούχος 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 94,5% 5,5% 100,0% Εδώ, ανάλογα µε το επάγγελµα παρουσιάζονται ποιοι θα ήθελαν οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ν’ ασχολούνται µε άλλα θέµατα. Το 95,8% των ∆ηµ./Ιδ. Υπαλλήλων δε θα ήθελε ενώ το 4,2% θα ήθελε. Το 100% των ανέργων / φοιτητών δε θα ήθελε. Το 100% των ελευθ. επαγγελµατιών δε θα ήθελε. Το 70% των εκπαιδευτικών δε θα ήθελε ενώ το 30% θα ήθελε. Το 92,3% των κοιν. επαγγελµάτων /υγείας δε θα ήθελε ενώ το 7,7% θα ήθελε. Το 100% των συνταξιούχων / νοικοκυριών δε θα ήθελε. Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; % ανάλογα µε την οικογενειακή κατάσταση 19.

Οικογενειακή κατάσταση Όχι ΝΑΙ Σύνολο

Παντρεµένος / σε συµβίωση 64,7% 46,7% 100,0% Χήρος 1,3% 100,0% ∆ιαζευγµένος / σε διάσταση 5,9% 4,0% 100,0% Ελεύθερος 29,4% 48,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ, ανάλογα µε την οικογενειακή κατάσταση παρουσιάζονται ποιοι παρακολουθούν εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα και ποιοι όχι. Το 64,7% των παντρεµένων / σε συµβίωση δεν παρακολουθεί ενώ το 46,7% παρακολουθεί. Το 1,3% των χήρων παρακολουθεί.

Το 5,9% των διαζευγµένων / σε διάσταση δεν παρακολουθεί ενώ το 4% παρακολουθεί. Το 29,4% των ελεύθερων δεν παρακολουθούν ενώ το 48% παρακολουθεί. Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα; % ανάλογα µε τον τόπο κατοικίας 20.

Τόπος κατοικίας Όχι ΝΑΙ Σύνολο

Καλαµάτα 25,8% 74,2% 100,0% Αττική 20,0% 80,0% 100,0% Ηράκλειο 40,8% 59,2% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% Εδώ ανάλογα µε τον τόπο κατοικίας παρουσιάζονται ποιοι παρακολουθούν εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα και ποιοι όχι. Το 25,8% των κατοίκων της Καλαµάτας δεν παρακολουθούν ενώ το 74,2 παρακολουθούν. Το 20% των κατοίκων της Αττικής δεν παρακολουθούν ενώ το 80% παρακολουθούν, Το 30,9% των κατοίκων του Ηρακλείου Κρήτης δεν παρακολουθούν ενώ το 69,1% παρακολουθούν. Στα πλαίσια της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε, όσον αφορά τη στάση του δείγµατός µας απέναντι στην κοινωνική ευαισθητοποίηση από τα Μ.Μ.Ε. και το ρόλο της συµβουλευτικής εργασίας προς τα άτοµα που απευθύνονται σ’ αυτά, προκειµένου να επιλύσουν προσωπικά, οικογενειακά ή άλλου είδους προβλήµατα που τους απασχολούν, είναι χρήσιµο να µελετηθεί κατά πόσο η θεωρία επαληθεύεται από την έρευνα και αντιστρόφως. Η επαλήθευση που θα προκύψει ή όχι θα είναι ιδιαίτερα σηµαντική, αφού µέσω αυτής θα γίνει κατανοητή η ερευνητική αξία της µελέτης που πραγµατοποιήθηκε.

• Τηλεοπτικά Προγράµµατα

1. Παρακολουθείτε εκποµπές που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα;

Στην ερώτηση αυτή παρατηρούµε ότι η πλειοψηφία του δείγµατος (69,1%) παρακολουθεί εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Το στοιχείο αυτό επαληθεύεται και από τις βιβλιογραφικές πηγές που χρησιµοποιήθηκαν, στις οποίες αναφέρεται ότι τέτοιου είδους τηλεοπτικά προγράµµατα παρακολουθούνται από ένα µεγάλο ποσοστό του τηλεοπτικού κοινού.

2. Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές βοηθάνε στην επίλυση ατοµικών προβληµάτων;

Το ποσοστό που απάντησε θετικά όσο αφορά την αποτελεσµατικότητα των κοινωνικών εκποµπών στην επίλυση ατοµικών προβληµάτων αγγίζει τα όρια του 64,8%. Παρατηρώντας όµως το περιεχόµενο των απαντήσεων γίνεται αντιληπτό ότι η πλειοψηφία του δείγµατος (19,1%) θεωρεί ότι είναι δυνατό να δοθούν ορισµένα

γενικά συµπεράσµατα και κατευθύνσεις αλλά όχι η αντιµετώπιση του προβλήµατος. Αυτό το στοιχείο που προκύπτει επαληθεύεται από τη θεωρία, αφού τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να ευαισθητοποιήσουν κοινωνικά τους τηλεθεατές µέσω της ενηµέρωσης και όχι µέσω της συµβουλευτικής εργασίας.

3. Θα απευθυνόσασταν εσείς σε µία τέτοιου είδους εκποµπή; Η πλειοψηφία των απαντήσεων (77,3%) είναι αρνητική ως προς την δηµόσια προβολή των ατοµικών τους προβληµάτων σε τηλεοπτικά προγράµµατα κοινωνικού περιεχοµένου. Υπάρχει επαλήθευση της θεωρίας µε την έρευνα, αφού οι περισσότεροι άνθρωποί συνήθως παρακολουθούν τέτοιου είδους εκποµπές, αλλά δεν καταφεύγουν σ’ αυτές.

4. Έχετε απευθυνθεί ποτέ σε εκποµπή που ασχολείται µε κοινωνικά θέµατα;

Το 94,5% δεν έχει απευθυνθεί σε κάποια εκποµπή που ασχολείται µε κοινωνικά θέµατα. Όπως και στην παραπάνω ερώτηση, το δεδοµένο που προκύπτει από την έρευνα επαληθεύει τη θεωρία, σύµφωνα µε την οποία τις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου κυρίως τις παρακολουθεί το τηλεοπτικό κοινό χωρίς να συµµετέχει σ’ αυτές.

5. Έχετε ακολουθήσει ποτέ συµβουλές ή οδηγίες που έχουν δοθεί από κάποια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου, για τα ατοµικά σας προβλήµατα;

Το 53,3% δεν έχει ακολουθήσει συµβουλές που δίνονται από ειδικούς που συµµετέχουν σε τέτοιου είδους εκποµπές. Στη θεωρία αναφέρεται, ότι η φύση του προβλήµατος µπορεί να είναι η ίδια, αλλά η αντιµετώπισή του και οι συνθήκες στις οποίες θα αναπτυχθεί η συµβουλευτική προσέγγιση και η θεραπευτική αντιµετώπιση του κάθε ατόµου διαφοροποιούνται. Κατά συνέπεια υπάρχει σχετική επαλήθευση της θεωρίας από την έρευνα.

6. Θεωρείτε ότι δίνονται οι κατάλληλες κατευθύνσεις για την επίλυση κοινωνικών θεµάτων από αυτές τις εκποµπές;

Το 55,7% του δείγµατος θεωρεί ότι δίνονται κατάλληλες κατευθύνσεις από τις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Στη θεωρία προκύπτει το συµπέρασµα ότι τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να δώσουν σωστές και αποτελεσµατικές κατευθύνσεις, όταν επικεντρώνονται στην ενηµέρωση των τηλεθεατών και παραπέµπουν σε κοινωνικές υπηρεσίες τα άτοµα που αντιµετωπίζουν κοινωνικά προβλήµατα.

7. Πιστεύετε ότι καλούνται οι αρµόδιοι ειδικοί σε αυτού του είδους τις εκποµπές; Το 57,8% κρίνει ότι οι ειδικοί που καλούνται σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου είναι κατάλληλοι. Η θεωρία συνδέεται µε το συγκεκριµένο δεδοµένο της έρευνας, αφού ανάλογα µε το θέµα που αναπτύσσεται, καλούνται και οι αρµόδιοι ειδικοί, ώστε να υπάρχει αξιοπιστία των όσων λέγονται.

8. Θα προτιµούσατε ο ειδικός να είναι:

- ψυχίατρος - ψυχολόγος - κοινωνικός λειτουργός

- οικογενειακός σύµβουλος - δικηγόρος - άλλος ειδικός

Η πλειοψηφία του δείγµατος (79,8%) προτιµά τη συµµετοχή ψυχολόγων σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Παρόλα αυτά, η φύση της συγκεκριµένης ερώτησης δεν συνδέεται µε τη θεωρία αλλά µε την προβολή που έχει η κάθε ειδικότητα από τα Μ.Μ.Ε. και η αναγνωρισιµότητα που έχουν ορισµένα άτοµα που τις ασκούν.

9. Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές βοηθούν το άτοµο να αντιληφθεί το πρόβληµα που αντιµετωπίζει;

Το 63,3% των ερωτηθέντων, απάντησε ότι οι τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου βοηθούν το άτοµο να αντιληφθεί το πρόβληµα που αντιµετωπίζει. Η θεωρία επαληθεύεται, αφού όπως αναφέρεται µέσω της ταύτισης και της προβολής, είναι δυνατό ο τηλεθεατής να συνειδητοποιήσει το πρόβληµα που αντιµετωπίζει και να απευθυνθεί σε κάποιο αρµόδιο ειδικό ή αρµόδια κοινωνική υπηρεσία.

10. Πιστεύετε ότι στις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου υπάρχει ο απαραίτητος σεβασµός στην αξιοπρέπεια του ατόµου;

Η πλειοψηφία του δείγµατος (59,6%) θεωρεί ότι δεν υπάρχει ο απαιτούµενος σεβασµός στην αξιοπρέπεια του ατόµου από τις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Παρόλα αυτά, αν παρατηρήσουµε τις απαντήσεις, διακρίνουµε ότι το 42,7% αναφέρει ότι το επίπεδο της εκάστοτε εκποµπής και του παρουσιαστή της διαµορφώνει το ύφος και τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζονται οι τηλεθεατές. Η θεωρία συγκλίνει µε το συγκεκριµένο ερευνητικό δεδοµένο που προκύπτει αφού υπάρχουν αξιόλογες εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου που επικεντρώνονται σ την κοινωνική ευαισθητοποίηση των τηλεθεατών µέσω της ενηµέρωσης και δεν εξευτελίζουν την αξιοπρέπεια του ατόµου.

11. Για ποιο λόγο δεν θα συµµετείχατε σε µία εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου;

- δηµόσια προβολή - µη ουσιαστική ανάλυση των ατοµικών προβληµάτων - ανεπαρκής καθοδήγηση - οικονοµική επιβάρυνση (π.χ. χρήση τηλεφωνικής γραµµή) - ελάχιστος χρόνος επεξεργασίας θέµατος - έλλειψη πραγµατικού ανθρώπινου ενδιαφέροντος - άλλος λόγος

Το 69,1% των ερωτηθέντων, προβάλλει ως λόγο που δεν θα συµµετείχε σε µία εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου, τη δηµόσια έκθεση των προσωπικών του προβληµάτων. Ωστόσο ιδιαίτερα σηµαντικά είναι και τα ποσοστά των απαντήσεων οι οποίες σχετίζονται µε την µη ουσιαστική ανάλυση των ατοµικών προβληµάτων (43,6%), ελάχιστος χρόνος επεξεργασίας θέµατος (45,5%) και έλλειψη πραγµατικού ανθρώπινου ενδιαφέροντος (40,9%). Από τις απαντήσεις αυτές επαληθεύονται τρία βασικά σηµεία της θεωρίας: α) Η δηµόσια προβολή των ατοµικών προβληµάτων δεν αποτελεί µέσο για την κοινωνική ευαισθητοποίηση των τηλεθεατών. β) ∆εν είναι δυνατό να παρέχεται οποιαδήποτε µορφή συµβουλευτικής εργασία αφού βασική προϋπόθεση είναι η τήρηση του απορρήτου της κάθε περίπτωσης ενώ σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται µακροχρόνια θεραπευτική παρέµβαση, η οποία δεν είναι δυνατό να προσφερθεί κατά τη χρονική διάρκεια µιας τηλεοπτικής εκποµπής. γ)

Υπάρχουν εκποµπές στις οποίες προσφέρονται ψήγµατα κοινωνικής ευαισθητοποίησης, ώστε να αποκαλούνται κοινωνικές, αλλά στην ουσία δεν υπάρχει αυθεντικό ανθρώπινο ενδιαφέρον αλλά αντιθέτως προσβάλλεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τίθεται ως πρωταρχικός στόχος η αύξηση των κερδών του τηλεοπτικού σταθµού που την προβάλλει.

12. Για ποιο λόγο θα συµµετείχατε σε µία εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου;

- επιρροή της δηµοσιότητας για την επίλυση των προβληµάτων - ελπίδα για παροχή υλικών και κοινωνικών αγαθών - άγνοια όσον αφορά την ύπαρξη αρµόδιων κοινωνικών υπηρεσιών - έλλειψη κοινωνικών υπηρεσιών που ασχολούνται µε τα αντίστοιχα θέµατα - έλλειψη οικονοµικών πόρων για χρήση υπηρεσιών ιδιωτικού τοµέα

Αν και στην ερώτηση αυτή, προσδιορίζονται οι λόγοι για τους οποίους θα συµµετείχαν οι ερωτώµενοι σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου, παρατηρούµε ότι τα ποσοστά που συγκεντρώνουν οι λόγοι που αναφέρονται δεν είναι ιδιαίτερα σηµαντικά, γεγονός που αποδεικνύει σταθερότητα στη στάση του δείγµατος όσον αφορά την αρνητική αίσθηση που υπάρχει για συµµετοχή σε τέτοιου είδους τηλεοπτικές εκποµπές. Παρόλα αυτά τα σηµαντικότερα ποσοστά που σηµειώνονται είναι όσον αφορά την έλλειψη κοινωνικών υπηρεσιών που ασχολούνται µε αντίστοιχα θέµατα (30,9%) και την άγνοια για την ύπαρξη αρµόδιων κοινωνικών υπηρεσιών (30,0%). Απ’ τα δεδοµένα αυτά προκύπτει το συµπέρασµα ότι δεν υπάρχει αυξηµένη ενηµέρωση σχετικά µε την ύπαρξη και τη λειτουργία κοινωνικών υπηρεσιών, που αντιµετωπίζουν εξειδικευµένα κοινωνικά προβλήµατα. Η σύνδεση της θεωρίας µε την έρευνα εφαρµόζεται στο γεγονός ότι η συµµετοχή σε τηλεοπτικές εκποµπές που παρουσιάζουν τα προβλήµατα της προσωπικής ζωής των ατόµων που απευθύνονται σ’ αυτές, δεν αντιµετωπίζεται θετικά από την πλειοψηφία παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία συνηθίζει να τις παρακολουθεί.

13. Θα θέλατε οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου να ασχολούνται µε:

- οικογενειακά θέµατα - θέµατα σχέσεων - σεξουαλικά θέµατα - θέµατα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος - θέµατα ψυχικής υγείας - άλλα θέµατα

Η πλειοψηφία του δείγµατος (70%) προτιµά να προβάλλονται από τις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου, θέµατα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος. Το στοιχείο αυτό συνδέεται άµεσα µε τη θεωρία, αφού σε τέτοιου είδους εκποµπές παρουσιάζονται θέµατα τα οποία είναι «εύπεπτα» για το τηλεοπτικό κοινό και είναι δυνατό να προκληθεί το ενδιαφέρον σ’ ορισµένα άτοµα, ώστε να συµµετέχουν σ’ αυτές.

14. Πιστεύετε ότι η παρακολούθηση και συµµετοχή σε τέτοιες εκποµπές σχετίζεται µε το µορφωτικό επίπεδο;

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (56%) υποστηρίζει ότι η παρακολούθηση και συµµετοχή σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου σχετίζεται µε το µορφωτικό επίπεδο. Υπάρχει επαλήθευση από θεωρητική άποψη, αφού αναφέρεται ότι το µορφωτικό επίπεδο και η ύπαρξη παιδείας από την πλευρά των τηλεθεατών είναι

δυνατό να τους προφυλάξει από τηλεοπτικές εκποµπές που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

15. Τα άτοµα που καταφεύγουν σε αυτού του είδους τις εκποµπές έχουν:

- υψηλό µορφωτικό επίπεδο - µέσο µορφωτικό επίπεδο - χαµηλό µορφωτικό επίπεδο

Το µεγαλύτερο µέρος του δείγµατος (68,8%) θεωρεί ότι τα άτοµα που απευθύνονται σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου, ώστε να επιλύσουν προσωπικά τους προβλήµατα και να συµβουλευτούν ειδικούς που συµµετέχουν σ’ αυτές, έχουν χαµηλό µορφωτικό επίπεδο. Η σύνδεση µε τη θεωρία προκύπτει από το στοιχείο ότι τα άτοµα που συνήθως προσβάλλονται και γελοιοποιούνται από τέτοιου είδους εκποµπές, δεν έχουν παιδεία µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να διαφυλάξουν την αξιοπρέπεια τους και να κατανοήσουν ότι για την επίλυση των προσωπικών τους προβληµάτων είναι αρµόδιες οι κοινωνικές υπηρεσίες.

16. Πιστεύετε ότι πρέπει το Ραδιοτηλεοπτικό Συµβούλιο να ασκεί έλεγχο στο περιεχόµενο αυτών των εκποµπών;

Η συντριπτική πλειοψηφία του δείγµατος (91,3%) κρίνει ότι είναι απαραίτητο να ασκείται έλεγχος από το Ραδιοτηλεοπτικό Συµβούλιο στο περιεχόµενο των εκποµπών κοινωνικού περιεχοµένου. Ως σηµαντικότερος λόγος που κρίνεται σκόπιµος ο έλεγχος αυτών των εκποµπών, είναι η διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του ατόµου (39,1%). Τα δεδοµένα αυτά επαληθεύουν τη θεωρία, στην οποία κρίνεται απαραίτητη η επιβολή κυρώσεων σε εκποµπές που δεν διαφυλάσσουν την αξιοπρέπεια τόσο των συµµετεχόντων σ’ αυτές όσο και των τηλεθεατών.

17. Θεωρείτε ότι αυτές οι εκποµπές συµβάλλουν στην αλλαγή διαµόρφωσης της κοινής γνώµης;

Το 55,6% του δείγµατος θεωρεί ότι οι τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου είναι δυνατό να συµβάλλουν στην αλλαγή διαµόρφωσης της κοινής γνώµης. Μέσο µε το οποίο επιτυγχάνεται η διαµόρφωση της κοινής γνώµης, είναι η ευαισθητοποίηση των τηλεθεατών για τα εκάστοτε θέµατα που αναλύονται (21,8%). Το σηµείο σύνδεσης µε τη θεωρία σηµειώνεται στην αποδοχή του δεδοµένου, ότι τα Μ.Μ.Ε. έχουν την ικανότητα µέσω των εκποµπών κοινωνικού περιεχοµένου να κατευθύνουν και να διαµορφώσουν την στάση της κοινής γνώµης απέναντι σε σηµαντικά κοινωνικά ζητήµατα, άλλοτε µε θετικό τρόπο και άλλοτε µε αρνητικό.

18. Πιστεύετε ότι η παρουσίαση κοινωνικών θεµάτων από αυτές τις εκποµπές απεικονίζουν την πραγµατικότητα;

Το 53,3% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου δεν απεικονίζουν την πραγµατικότητα. Από τις αιτιολογήσεις που δόθηκαν το 25,5% υποστηρίζει ότι τα προβλήµατα που αναλύονται µεγαλοποιούνται και τραγικοποιούνται. Η σύνδεση µε τη θεωρία παρατηρείται στο δεδοµένο ότι σε πολλές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου, προβάλλονται πολλά προβλήµατα σε µεγαλύτερες διαστάσεις από τις πραγµατικές και διογκώνονται για λόγους τηλεθέασης και εµπορικότητας.

19. Πιστεύετε ότι δίνονται ευκαιρίες στα άτοµα που συµµετέχουν σε αυτές τις εκποµπές, να επιλύσουν τα προβλήµατά τους;

Η πλειοψηφία του δείγµατος (55,7%) τάσσεται υπέρ της άποψης, ότι οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου δεν δίνουν ευκαιρίες στα άτοµα που συµµετέχουν σ’ αυτές, να επιλύσουν τα προβλήµατά τους. Αν παρατηρηθούν ωστόσο οι απαντήσεις, σηµειώνεται µια διχογνωµία. Η πρώτη κρίνει ότι δεν γίνεται ουσιαστική επίλυση των προβληµάτων (37,3%) ενώ η δεύτερη θεωρεί ότι είναι δυνατό να επιλυθούν τα προβλήµατα των ατόµων που απευθύνονται σε τέτοιου είδους τηλεοπτικές εκποµπές, όταν υπάρχει συνεργασία µε ειδικούς που συµµετέχουν σ’ αυτές και µετά τη λήξη τους (34,5%). Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ταύτιση µε τη θεωρία, αφού αναφέρεται ότι τα προσωπικά προβλήµατα των ανθρώπων δεν είναι εφικτό να επιλυθούν σ τα πλαίσια του τηλεοπτικού χρόνου και κατά συνέπεια δεν είναι δυνατό να προσφέρεται συµβουλευτική εργασία κατά τη διάρκεια προβολής των συγκεκριµένων τηλεοπτικών εκποµπών.

20. Πιστεύετε ότι οι εκποµπές αυτές προκαλούν την κρατική παρέµβαση για την επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων;

Το 72% του δείγµατος θεωρεί ότι οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου δεν προκαλούν την παρέµβαση του κράτους για την επίλυση των κοινωνικών προβληµάτων. Όπως και στη θεωρία έτσι και στην έρευνα προκύπτει δυσπιστία όσον αφορά την αποτελεσµατικότητα που έχουν τέτοιου είδους εκποµπές σε επίπεδο κοινωνικής ενεργοποίησης και κρατικής παρέµβασης.

21. Γνωρίζετε κάποια παρέµβαση της πολιτείας ως αποτέλεσµα µιας τέτοιας εκποµπής;

Το 88% των ερωτηθέντων δεν γνωρίζει να έχει παρέµβει η πολιτεία έπειτα από την προβολή κάποιου κοινωνικού προβλήµατος από µία εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου. Η σύνδεση µε τη θεωρία - όπως και στην ερώτηση 20 - είναι η έλλειψη εµπιστοσύνης για την αξιοπιστία και την αποτελεσµατικότητα που έχουν σε κοινωνικό επίπεδο οι εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου.

22. Πιστεύετε ότι οι συµµετέχοντες στις εκποµπές αυτές προβάλλονται ως ήρωες; Το 48,5% του δείγµατος θεωρεί ότι οι συµµετέχοντες στιες εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου προβάλλονται ως ήρωες. Αν και η πλειοψηφία δεν αιτιολόγησε την άποψη αυτή (71,8%), ωστόσο το 13,6% θεωρεί ότι προβάλλονται ως ήρωες για λόγους προσωπικών συµφερόντων ενώ το 12,7% για λόγους τηλεθέασης και εµπορικότητας. Τα συµπεράσµατα αυτά σηµειώνονται και στη θεωρία, σύµφωνα µε την οποία εξιδανικεύονται οι συµµετέχοντες σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου, ώστε να προωθηθούν συµφέροντα κυρίως των τηλεοπτικών σταθµών και όχι τόσο των ατόµων που εκθέτουν σ’ αυτές τα προσωπικά τους προβλήµατα.

23. Ποιες εκποµπές συνηθίζεται να παρακολουθείται;

Το 58,2% του δείγµατος απάντησε ότι συνηθίζει να παρακολουθεί την κοινωνική εκποµπή «Μπορώ». Πέρα απ’ την οποιαδήποτε εκτίµησή µας για τη συγκεκριµένη τηλεοπτική εκποµπή, η άµεση σύνδεση µε τη θεωρία αναφέρεται στο κατά πόσο θεωρούνται εµπορικοί ορισµένοι παρουσιαστές και προβάλλονται από την τηλεόραση, ώστε να αποκτούν την εύνοια του τηλεοπτικού κοινού.

24. Ποια εκποµπή θεωρείτε ότι επιτελεί κοινωνικό έργο;

Το 30% των ερωτηθέντων, θεωρεί ότι η εκποµπή «Μπορώ» επιτελεί κοινωνικό έργο. Και εδώ η σύνδεση µε τη θεωρία σχετίζεται µε την προβολή και προώθηση παρουσιαστών και τηλεοπτικών προγραµµάτων από τα Μ.Μ.Ε.

25. Ποια εκποµπή θεωρείτε ότι δεν θα έπρεπε να προβάλλεται; Το 36,4% του δείγµατος απάντησε ότι η εκποµπή που δεν θα έπρεπε να προβάλλεται είναι τα «Παρατράγουδα». Παρατηρείται σ’ αυτό το σηµείο η επαλήθευση της θεωρίας, σύµφωνα µε την οποία η πλειοψηφία των τηλεθεατών συνηθίζει να παρακολουθεί τηλεοπτικά προγράµµατα που προσβάλλουν την νοηµοσύνη τους και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, για λόγους ψυχαγωγίας και διασκέδασης

26. Θα ενθαρρύνατε ένα δικό σας άτοµο να συµµετάσχει σε µια εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου;

Η πλειοψηφία του δείγµατος (74,3%) απάντησε ότι θα απέτρεπε ένα δικό του άτοµο να συµµετέχει σε µία εκποµπή κοινωνικού περιεχοµένου. Η επικρατέστερη αιτιολόγηση για την περίπτωση της αποτροπής για συµµετοχή σε µία τέτοιου είδους εκποµπή, είναι η δηµόσια προβολή (18,2%). Η ταύτιση µε τη θεωρία σηµειώνεται στην αναφορά που γίνεται για καταπάτηση του δικαιώµατος της προσωπικής ζωής των συµµετεχόντων σ’ αυτές τις εκποµπές, που ακόµα και αν κρατάνε την ανωνυµία τους, παρόλα αυτά χρησιµοποιούν ως µέσο την έκθεση της προσωπικής τους ζωής για την αύξηση των κερδών των Μ.Μ.Ε. έχοντας την ελπίδα ότι ίσως µ’ αυτό τον τρόπο θα καταφέρουν να επιλύσουν προσωπικά τους προβλήµατα.

• Έντυπα Μέσα

27. ∆ιαβάζετε άρθρα που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα;

Το 75,2% του δείγµατος απάντησε, ότι συνηθίζει να διαβάζει άρθρα που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα.

28. ∆ίνετε σηµασία στην ιδιότητα του αρθρογράφου; Το 80,8% των ερωτηθέντων δίνει σηµασία στην ιδιότητα του αρθρογράφου, ώστε να βεβαιωθούν, ότι είναι σχετικός µε το θέµα που αναλύει (29,1%). Η θεωρία επιβεβαιώνεται, όσον αφορά την ανάγκη τέτοιου είδους κοινωνικά άρθρα, να συγγράφονται από τους αρµόδιους κοινωνικούς επιστήµονες και όχι από ειδικούς-ανειδίκευτους που πιθανόν να έχουν κάποιες γενικές γνώσεις.

29. Θα προτιµούσατε ο συγγραφέας να είναι:

- ψυχολόγος - ψυχίατρος - κοινωνικός λειτουργός - οικογενειακός σύµβουλος - δηµοσιογράφος - κάποιας άλλης ειδικότητας.

Η πλειοψηφία του δείγµατος (77,6%) προτιµά ο συγγραφέας άρθρων κοινωνικού περιεχοµένου να είναι ψυχολόγος. Η απάντηση αυτή θεωρητικά σχετίζεται µε την προβολή που έχει κάθε κλάδος από τους παραπάνω από τους αντιπροσώπους της στα Μ.Μ.Ε.

30. Ποια θα θέλατε να είναι η ιδιότητα των ατόµων που γράφουν τέτοιου είδους θέµατα;

Το 40,9% του δείγµατος θεωρεί ότι η ιδιότητα των ατόµων που συγγράφουν άρθρα κοινωνικού περιεχοµένου, πρέπει να επιλέγεται ανάλογα µε το κύρος της ειδικότητας. Όπως και στην παραπάνω ερώτηση, έτσι και σ’ αυτήν η πλειοψηφική απάντηση που δίνεται σχετίζεται θεωρητικά µε την προβολή και την προώθηση που έχουν ορισµένες κοινωνικές - ανθρωπιστικές επιστήµες από τα Μ.Μ.Ε.

31. Πιστεύετε ότι η αξιοπιστία των άρθρων είναι µεγαλύτερη από αυτή των τηλεοπτικών προγραµµάτων;

Το 70,1% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι τα άρθρα µε κοινωνικό περιεχόµενο είναι πιο αξιόπιστα από τις ανάλογες τηλεοπτικές εκποµπές. Η σύνδεση µε τη θεωρία εναπόκειται στην αναφορά ότι η τηλεόραση λόγω του ανταγωνισµού που υπάρχει σε µεγαλύτερο ποσοστό απ’ ότι στα έντυπα µέσα, χρησιµοποιεί την ανθρώπινη δυστυχία δίνοντάς της µεγαλύτερη έκταση και διστάσεις από τις πραγµατικές, ώστε να προκαλέσει το ενδιαφέρον του τηλεοπτικού κοινού. Κατά συνέπεια χάνεται η αξιοπιστία της.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την παραπάνω ανάλυση των ερωτήσεων που πραγµατοποιήθηκε και τη σύνδεση των δεδοµένων που προέκυψαν µε τη θεωρία, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι τα αποτελέσµατα της συγκεκριµένης έρευνας βρίσκουν άµεση εφαρµογή µε τα όσα αναλύθηκαν θεωρητικά. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό, αφού αποδεικνύεται η ερευνητική αξία που υπάρχει, κάτι που θα αλλοιωνόταν σε περίπτωση που υπήρχε διάσταση ή και αντίθεση των ερευνητικών δεδοµένων που προέκυψαν σε σχέση µε τη θεωρία που αναλύθηκε. Τα ερευνητικά ερωτήµατα που είχαν τεθεί προς απάντηση στα πλαίσια της υλοποίησης της έρευνας, θεωρούµε ότι απαντήθηκαν στο γενικότερο σύνολό τους και το βασικό συµπέρασµα που προκύπτει, το οποίο είναι ότι η συµβουλευτική εργασία δεν είναι δυνατό να χρησιµοποιηθεί ως µέσο για κοινωνική ευαισθητοποίηση τηλεθεατών και αναγνωστών από τα Μ.Μ.Ε., συγκλίνει θεωρητικά µε τις θέσεις που αναπτύχθηκαν στα προηγούµενα κεφάλαια. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι δεν υπάρχει πλήθος σχετικών ή ανάλογων ερευνών που έχουν πραγµατοποιηθεί στα πλαίσια της σχολής παρά το γεγονός ότι το συγκεκριµένο θέµα σχετίζεται άµεσα µε κοινωνικές - ανθρωπιστικές επιστήµες, όπως η κοινωνική εργασία και κρίνουµε ότι τα συµπεράσµατα που προέκυψαν θα ήταν ενδιαφέρον να χρησιµοποιηθούν ως ερέθισµα για εξέταση και έρευνα του συγκεκριµένου θέµατος και από άλλες οπτικές γωνίες.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ Μ.Μ.Ε. Συµπληρωµατικά στην ποσοτική έρευνα που πραγµατοποιήθηκε, θεωρήθηκε σκόπιµο να προστεθεί και ποιοτική έρευνα, η οποία έγινε ενδεικτικά µε την πραγµατοποίηση συνεντεύξεων µε άτοµα-παράγοντες που σχετίζονται µε τη λειτουργία των Μ.Μ.Ε. και συγκεκριµένα µε την τηλεόραση και τον τύπο. Αν και τα µέσα στα οποία αναφερόµαστε -τόσο η εφηµερίδα όσο και ο τηλεοπτικός σταθµός- είναι τοπικής εµβέλειας, ωστόσο από τις απόψεις των ατόµων που προσεγγίσαµε µπορούµε να καταλήξουµε σε σηµαντικά συµπεράσµατα, τα οποία συνδέονται και µε τη θεωρητική ανασκόπηση-επεξεργασία της εργασίας. Αρχικά, τόσο στα έντυπα όσο και στα τηλεοπτικά µέσα που ασχολούνται µε θέµατα κοινωνικού περιεχοµένου, δίνεται ιδιαίτερη σηµασία στην επιλογή των ειδικών που αναλύουν τέτοιου είδους θέµατα προκειµένου να φαίνονται αλλά και να είναι αξιόπιστα τόσο προς το αναγνωστικό όσο και προς το τηλεοπτικό κοινό. Παρατηρείται µάλιστα, ότι σε περιπτώσεις που γίνει εξειδικευµένη αναφορά σε ανθρώπινες ιστορίες, η επιλογή των κατάλληλων ειδικών που παρέχουν συµβουλές κρίνεται ακόµα πιο σηµαντική. Όσον αφορά την δυνατότητα κοινωνικής ευαισθητοποίησης από τα Μ.Μ.Ε., οι θέσεις που αναπτύσσονται στις συνεντεύξεις σχετίζονται µε την ύπαρξη αυτής, όταν δίνονται οι πραγµατικές διαστάσεις των κοινωνικών θεµάτων και προβληµάτων που αναλύονται, γίνεται σωστή επεξεργασία και δεν υπάρχει παραπληροφόρηση. Και απ’ την πλευρά του τύπου καθώς και απ’ την πλευρά της τηλεόρασης, επικαλείται το επιχείρηµα της δύναµης των Μ.Μ.Ε., η οποία αποδεικνύεται µέσω «της προβολής κοινωνικών µηνυµάτων δωρεάν, έπειτα από σχετική απόφαση του Ε.Ρ.Σ.». Ωστόσο, είναι δυνατό να παρατηρήσουµε µια σχετική διάσταση απόψεων ανάµεσα στον τύπο και στην τηλεόραση όταν αφορά την εξατοµικευµένη αναφορά σε άτοµα που αντιµετωπίζουν κοινωνικά προβλήµατα και παρέχουν συµβουλές σ’ αυτά ειδικοί επιστήµονες. Η διαφορά αυτή δεν αφορά τόσο τις θέσεις που αναπτύσσονται από τους παράγοντες των Μ.Μ.Ε., αφού σε γενικές γραµµές υποστηρίζεται ότι είναι δυνατό να λειτουργήσει ωφέλιµα η αναφορά σε συγκεκριµένες ανθρώπινες ιστορίες και η παρουσίασή τους σε αναγνώστες και τηλεθεατές, αλλά κυρίως στη δυναµική µε την οποία υποστηρίζονται οι απόψεις αυτές και η διαλλακτικότητα την οποία περιέχουν. Συγκεκριµένα από την πλευρά των έντυπων µέσων κρίνεται χρήσιµη η εξατοµικευµένη αναφορά σε προσωπικά προβλήµατα συγκεκριµένων πολιτών, όταν είναι δυνατό να ωφεληθεί το άτοµο και να επιλυθεί το πρόβληµά του µέσω της επιρροής της δηµοσιότητας. Παρόλα αυτά βασική προϋπόθεση θεωρείται η διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του ατόµου και η διατήρηση «της διακριτικότητας στις ιδιαίτερες συνθήκες και δυσκολίες τις οποίες µπορεί να αντιµετωπίζει» από την πλευρά της τηλεόρασης αν και γίνεται αποδεκτός ο κίνδυνος που υπάρχει όταν γίνεται εξειδικευµένη αναφορά σε πρόσωπα και ότι είναι απαραίτητο να µην προβάλλονται κάποια κοινωνικά προβλήµατα «παρά το γεγονός ότι θα εξυπηρετούσαν στην ενηµέρωση εάν τα ίδια ανέλυαν το θέµα που ήταν προς συζήτηση». Απ’ την άλλη πλευρά δεν θεωρείται γόνιµη η παρέµβαση του Ε.Ρ.Σ. σε τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου αφού: «∆εν υπάρχει έλεγχος σε τηλεοπτική εκποµπή. Ο κάθε έλεγχος αγγίζει τα όρια της λογοκρισίας. Είναι στην ικανότητα του δηµοσιογράφου-συντονιστή της εκποµπής να προστατεύει τους τηλεθεατές από λανθασµένες ή επικίνδυνες απόψεις. Ωστόσο έλεγχος υπάρχει από την υπάρχουσα νοµοθεσία και είναι ιδιαίτερα αυστηρός». Από τα παραπάνω παρατηρείται, ότι η τηλεόραση τείνει περισσότερο στην εξατοµικευµένη αναφορά σε άτοµα που αντιµετωπίζουν κοινωνικά προβλήµατα ενώ ταυτόχρονα θεωρείται λανθασµένη η επιβολή νοµικών µέτρων και ο έλεγχος σε

τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου. Απ’ την άλλη πλευρά ο τύπος φαίνεται πιο ουδέτερος και διαλλακτικός ως προς την αντιµετώπιση του συγκεκριµένου θέµατος. Η διάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εικόνα για την τηλεόραση αποτελεί ένα συστατικό στοιχείο το οποίο την κάνει πιο άµεση, πιο ζωντανή και της προσδίδει µια σχετική παντοδυναµία σε σχέση µε τα υπόλοιπα Μ.Μ.Ε.. Ως εκ τούτου η παρουσίαση εξειδικευµένων κοινωνικών προβληµάτων που αντιµετωπίζουν συγκεκριµένοι πολίτες δίνει το πλεονέκτηµα στις αντίστοιχες εκποµπές αφ’ ενός να παρουσιάζουν ζωντανά παραδείγµατα στο τηλεοπτικό κοινό και να το ευαισθητοποιούν πιο έντονα, αφετέρου αυξάνεται η τηλεθέαση και κατ’ επέκταση τα κέρδη τους από τις διαφηµίσεις που ως γνωστόν αποτελούν τα βασικότερα οικονοµικά έσοδα της τηλεόρασης. Αντίθετα ο τύπος και να προσωποποιήσει πρόσωπα και κοινωνικά προβλήµατα παραµένει περιγραφικός στην ουσία του -ακόµα και αν υπάρχουν φωτογραφίες των ατόµων που τα αντιµετωπίζουν. Η παρουσίαση του γεγονότος είναι πιο έµµεση και δεν εµπεριέχει τους αντίστοιχους σε µέγεθος κινδύνους -µ’ αυτούς που υπάρχουν στην τηλεόραση- για την διαπόµπευση της προσωπικής ζωής των ατόµων που βιώνουν σηµαντικά κοινωνικά προβλήµατα. Συνοψίζοντας, από την ανάλυση των συνεντεύξεων που πραγµατοποιήθηκαν, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να αποτελέσουν φορέα κοινωνικής ευαισθητοποίησης όχι µόνο για αναγνώστες και τηλεθεατές αλλά και για την ίδια την Πολιτεία και τις αρχές της, ώστε να λάβει µέτρα για την εξυγίανση και την επίλυση κοινωνικών προβληµάτων που αντιµετωπίζουν άτοµα ή οµάδες. Η ύπαρξη δεοντολογίας και η πραγµατοποίηση διακριτικής, υπεύθυνης και σοβαρής έρευνας και επεξεργασίας του εκάστοτε θέµατος που αναλύεται εξαρτάται αρχικά από τον ίδιο τον δηµοσιογράφο-συγγραφέα του άρθρου ή συντονιστή της εκποµπής καθώς και από τους σκοπούς και τα συµφέροντα που υπηρετεί η ύπαρξη τέτοιων άρθρων στο τύπο και τέτοιων εκποµπών στην τηλεόραση.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ – ΑΠΟΨΕΙΣ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ

Μ.Μ.Ε. Στα πλαίσια της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε, κρίθηκε σκόπιµο να

πραγµατοποιηθούν ορισµένες συνεντεύξεις µε παράγοντες που σχετίζονται µε τα

τηλεοπτικά και έντυπα µέσα. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι παρακάτω

συνεντεύξεις εναπόκειται στο γεγονός ότι καταγράφεται η άποψη των ατόµων των

µέσων µαζικής ενηµέρωσης για την διαδικασία κοινωνικής ευαισθητοποίησης και

συµβουλευτικής εργασίας µέσω της τηλεόρασης του τύπου.

• Συνέντευξη µε κ. Λέφα, εκδότη της τοπικής εφηµερίδας «Σηµαία» στην Καλαµάτα.

Ερ.: Εντάσσετε στην εφηµερίδα σας άρθρα που αναφέρονται σε θέµατα οικογένειας,

σχέσεων, ψυχικής υγείας και γενικότερα κοινωνικά θέµατα;

Απ.: Στην εφηµερίδα που εκδίδω, υπάρχει κάθε εβδοµάδα ένα κοινωνικό θέµα το οποίο αναλύεται από κάποιον ειδικό σχετικό µ’ αυτό. Θεωρώ ότι οι αναγνώστες έχουν ανάγκη να διαβάζουν τέτοιου είδους άρθρα αφού τους δίνεται η δυνατότητα να διαµορφώνουν αντίληψη για επίκαιρα κοινωνικά θέµατα, τα οποία είναι δυνατό να τους απασχολούν και σε προσωπικό επίπεδο.

Ερ.: Ποια είναι συνήθως η ειδικότητα των ατόµων που συντάσσουν άρθρα τα οποία αναφέρονται σε θέµατα κοινωνικού περιεχοµένου; Κατά την πείρα σας πως θα πρέπει να γίνεται η επιλογή αυτών των ατόµων;

Απ.: Συνήθως δηµοσιογράφοι αναλαµβάνουν την σύνταξη άρθρων που αναφέρονται σε κοινωνικά θέµατα. Παρόλα αυτά, συνεργαζόµαστε και µε ελεύθερους επαγγελµατίες όπως εκπαιδευτικούς, ιατρούς, συγγραφείς και κοινωνιολόγους. Η επιλογή των ατόµων που αρθρογραφούν τέτοιου είδους θέµατα θα πρέπει να γίνεται µε το σκεπτικό τα άτοµα αυτά να έχουν ανοιχτούς ορίζοντες και να διατυπώνουν ελεύθερα τις απόψεις τους, οι οποίες είναι σηµαντικό να µην έχουν υβριστική διάθεση.

Ερ.: Πιστεύετε ότι µέσω της ανάγνωσης ενός άρθρου που αναλύει κάποιο κοινωνικό ζήτηµα είναι δυνατό να δοθούν σωστές κατευθύνσεις σε άτοµα που πιθανόν να το αντιµετωπίζουν;

Απ.: Θεωρώ ότι η ανάγνωση ενός άρθρου είναι δυνατό να επιδράσει στη συµπεριφορά και στη διαµόρφωση αντίληψης των αναγνωστών του, ιδιαίτερα όταν αυτό βασίζεται σε πραγµατικά στοιχεία και έχει επιστηµονική επιχειρηµατολογία για όσα παραθέτει. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει ανταπόκριση από τους αναγνώστες για περαιτέρω ανάλυση και επεξεργασία του θέµατος.

Ερ.: Θεωρείτε ότι τα έντυπα µέσα µαζικής ενηµέρωσης είναι περισσότερο αξιόπιστα όταν επεξεργάζονται ζητήµατα κοινωνικού περιεχοµένου σε σχέση µε την τηλεόραση; Αιτιολογείστε την απάντησή σας.

Απ.: ∆εν µπορώ να κάνω κάποιον διαχωρισµό όσον αφορά το ζήτηµα της αξιοπιστίας. Ο τύπος παρουσιάζει στοιχεία τα οποία δεν περιέχει η τηλεόραση. Συγκεκριµένη στον τύπο υπάρχει πιο προσεγµένη έκφραση, σωστή δόµηση του γραπτού λόγου και το κείµενο παραµένει και δεν χάνεται η αξία του.

Ερ.: Πιστεύετε ότι µε την αναφορά σε κοινωνικά θέµατα που απασχολούν τους ανθρώπους στην καθηµερινότητά τους, πραγµατοποιείται κοινωνική ευαισθητοποίηση µέσω των Μ.Μ.Ε.;

Απ.: Σε περίπτωση που το άρθρο αναλύει ένα κοινωνικό θέµα στη σωστή του βάση και από την σωστή οπτική γωνία είναι δυνατό να πραγµατοποιηθεί κοινωνική ευαισθητοποίηση των αναγνωστών γύρω από διάφορα ζητήµατα που ανήκουν στη σφαίρα της κοινωνίας.

Ερ.: Θεωρείτε ωφέλιµη την εξατοµικευµένη αναφορά στα κοινωνικά προβλήµατα κάποιων ατόµων που τα αντιµετωπίζουν; Ποια είναι τα οφέλη και ποιοι οι κίνδυνοι της αναφοράς σε συγκεκριµένα άτοµα;

Απ.: Η εξατοµικευµένη αναφορά σε προσωπικά προβλήµατα συγκεκριµένων πολιτών εξαρτάται από τη φύση του θέµατος που αναλύεται. ∆εν θα πρέπει να γίνεται σε περιπτώσεις που θίγεται η αξιοπρέπεια του ατόµου όπως για παράδειγµα όταν έχει διαπράξει αξιόποινες πράξεις. Τα οφέλη της εξατοµικευµένης αναφοράς είναι ότι το άτοµο που γίνεται αναφορά στο πρόβληµα που αντιµετωπίζει µπορεί να το επιλύσει πιο εύκολα µε την επιρροή της δηµοσιότητας. Οι κίνδυνοι ελλοχεύουν αν γίνεται επεξεργασία των προσωπικών προβληµάτων του ατόµου χωρίς σεβασµό και διακριτικότητα στις ιδιαίτερες συνθήκες και δυσκολίες τις οποίες µπορεί να αντιµετωπίζει.

Ερ.: Κατά το παρελθόν, µέσω της αναφοράς της εφηµερίδας σας σε ένα κοινωνικό πρόβληµα ατόµου ή ολόκληρης κοινωνικής οµάδας, έχετε συντελέσει ώστε να ενεργοποιηθεί θετικά η πολιτεία και ευαισθητοποιηθούν οι κάτοικοι και οι Αρχές της περιοχής;

Απ.: Μέσω της αναφοράς της εφηµερίδας σε προβλήµατα που αντιµετωπίζουν διάφοροι πολίτες έχουν ληφθεί διάφορα µέτρα από την Πολιτεία όπως η παροχή σ’ αυτούς επιδοµάτων απ’ την Πρόνοια, η ανεύρεση εργασία καθώς και η εξασφάλιση στέγης. Σε επίπεδο κοινωνικών οµάδων ιδιαίτερη έκταση είχε λάβει η αποκάλυψη του θέµατος, ότι σε µια πυκνοκατοικηµένοι περιοχή της πόλης γινόταν χρήση χηµικών από γειτονικό εργοστάσιο µε αποτέλεσµα να υπάρχει κίνδυνος για κρούσµατα καρκίνου. Η Πολιτεία είχε λάβει τα κατάλληλα µέτρα και το θέµα επιλύθηκε µε ικανοποιητικό τρόπο.

Ερ.: Συχνά εφηµερίδες και περιοδικά εντάσσουν στήλες στις οποίες οι αναγνώστες ζητούν συµβουλές για τα προβλήµατα που τους απασχολούν από διάφορους ειδικούς. Οι συµβουλές και οι κατευθύνσεις που παρέχονται από τους ειδικούς – συνεργάτες των έντυπων µέσων θεωρείτε ότι είναι σωστές ή θα έπρεπε να ασκείται κάποιος έλεγχος σ’ αυτές και αν ναι τι είδους έλεγχος θα πρέπει να είναι αυτός;

Απ.: Θεωρώ ότι η άσκηση ελέγχου είναι απαραίτητη σε τέτοιου είδους άρθρα και ιδιαίτερα όταν πραγµατεύονται θέµατα ιατρικά, οικογενειακά και ανθρώπινων σχέσεων. Το κάθε έντυπο µέσο που εντάσσει τέτοιες στήλες στη θεµατολογία του είναι χρήσιµο να δίνει έµφαση και βαρύτητα στους ειδικούς που προσφέρουν συµβουλές στους αναγνώστες, ώστε αυτοί να είναι οι κατάλληλοι.

• Συνέντευξη µε κ. Φλαούνα, διευθυντή του τηλεοπτικού σταθµού «ΝΕΤ» στην Καλαµάτα

Ερ.: Εντάσσετε στο πρόγραµµα του τηλεοπτικού σας σταθµού εκποµπές που αναφέρονται σε θέµατα οικογένειας, σχέσεων, ψυχικής υγείας και γενικότερα κοινωνικά θέµατα;

Απ.: Στο τηλεοπτικό πρόγραµµα του σταθµού είναι ενταγµένες εκποµπές που απευθύνονται στην κοινωνία και ασχολούνται µε κοινωνικά προβλήµατα. Άλλωστε όλες τις πρώτες θέσεις. Επίσης στα δελτία ειδήσεων γίνεται επεξεργασία διάφορων κοινωνικών θεµάτων και συχνά προβάλλονται ειδικές εκποµπές στις οποίες αναλύονται κοινωνικά θέµατα της επικαιρότητας. Όσον αφορά τις ειδήσεις γίνεται η κάλυψη του θέµατος από το τηλεοπτικό συνεργείο για την ανάπτυξη του σχετικού ρεπορτάζ να λαµβάνονται απόψεις από κάθε φάσµα σχετικών ειδικών και ανάλογα µε το κοινωνικό θέµα.

Στις εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου υπάρχει η ακόλουθη θεµατολογία: α) Ιατρικά θέµατα τα οποία θίγονται µε βάση την κοινωνική και την επιστηµονική τους διάσταση και β) εκποµπές που σχετίζονται µε την επικαιρότητα. Σχετικά µε κοινωνικά θέµατα που προκαλούν ενδιαφέρον καλούνται ειδικοί για το κάθε κοινωνικό θέµα και αναπτύσσεται συζήτηση, ώστε να πληροφορηθεί ο πολίτης σφαιρικά.

Ερ.: Ποια είναι συνήθως η ειδικότητα των ατόµων που συµµετέχουν σε εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου; Κατά την πείρα σας πως θα πρέπει να γίνεται η επιλογή αυτών των ατόµων;

Απ.: Η επιλογή των ατόµων που συµµετέχουν σε κοινωνικές εκποµπές γίνεται µε βάση τη γνώση που έχουν σε κάθε θέµα. Για παράδειγµα δηµοσιογράφοι µε εξειδίκευση σε κοινωνικά θέµατα, ιατροί, επιστήµονες, φορείς της πολιτείας καθώς και απλοί πολίτες που έχουν αντιµετωπίσει ανάλογα κοινωνικά θέµατα ή προβλήµατα.

Ερ.: Πιστεύετε ότι µέσω της παρακολούθησης µιας εκποµπής που αναλύει κάποια κοινωνικά ζητήµατα είναι δυνατό να δοθούν σωστές κατευθύνσεις σε άτοµα που πιθανόν να το αντιµετωπίζουν;

Απ.: Είναι εφικτό να δοθούν σωστές κατευθύνσεις όταν η ενηµέρωση είναι πλήρης και ουσιαστική. Άλλωστε αυτός είναι και ο επιδιωκόµενος στόχος των συγκεκριµένων εκποµπών.

Ερ.: Θεωρείτε ότι τα τηλεοπτικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης είναι περισσότερο αξιόπιστα όταν επεξεργάζονται ζητήµατα κοινωνικού περιεχοµένου σε σχέση µε τα έντυπα µέσα; Αιτιολογείστε την απάντησή σας.

Απ.: Κάθε µέσο µαζικής ενηµέρωσης έχει ξεχωριστή διείσδυση στον πολίτη. Ένα γραπτό κείµενο από ειδικό επιστήµονα µπορεί να είναι πληρέστερο από µια τηλεοπτική ή ραδιοφωνική εκποµπή αλλά να µην επιτευχθεί ο στόχος του σ’ ένα ευρύ κοινό. Η απλοποίηση ενός κειµένου, από µόνη της ξεφεύγει από τον βασικό της στόχο. Η τηλεόραση ή το ραδιόφωνο τα απλοποιεί γιατί απευθύνεται σε ευρύτερες µάζες αλλά περικλείει τον κίνδυνο να αναπτύξουν τα θέµατα αυτά ειδικοί που δεν έχουν τις σωστές βάσεις και για να αποφευχθεί αυτό πρέπει να υπάρχει σωστή επιλογή καλεσµένων που εκτός από γνώσεις σχετικές µε το θέµα που αναλύεται είναι απαραίτητο να διαθέτουν και µεταδοτικότητα.

Ερ.: Πιστεύετε ότι µε την αναφορά σε κοινωνικά θέµατα που απασχολούν τους ανθρώπους στην καθηµερινότητά τους, πραγµατοποιείται κοινωνική ευαισθητοποίηση µέσω των Μ.Μ.Ε.;

Απ.: Πραγµατοποιείται κοινωνική ευαισθητοποίηση από τα Μ.Μ.Ε., αφού όλοι οι φορείς που ασχολούνται µε κοινωνικά θέµατα απευθύνονται πρώτα στα Μ.Μ.Ε. προκειµένου να γίνει γνωστό άµεσο το θέµα που θέλουν να κοινοποιηθεί στη µάζα. Αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η πολιτεία µέσω του Ε.Ρ.Σ. ζητά τη δωρεάν προβολή κοινωνικών µηνυµάτων.

Ερ.: Θεωρείτε ωφέλιµη την εξατοµικευµένη αναφορά στα κοινωνικά προβλήµατα κάποιων ατόµων που τα αντιµετωπίζουν; Ποια είναι τα οφέλη και ποιοι οι κίνδυνοι της αναφοράς σε συγκεκριµένα άτοµα;

Απ.: Υπάρχουν διάφορες κατευθύνσεις. Άλλοτε είναι απαραίτητη και άλλοτε όχι. Είναι απαραίτητο σε κοινωνικά θέµατα που έχουν να κάνουν µε πολύ ουσιαστικά θέµατα όπως για παράδειγµα το AID’S και τα ναρκωτικά διότι ξεπερνώντας τα ταµπού γίνεται ευκολότερη η ενηµέρωση και από τους ίδιους τους παθόντες.

Άλλες φορές είναι επικίνδυνο να γίνεται εξειδικευµένη αναφορά σε πρόσωπα

διότι µπορεί να οδηγήσει σε άλλου είδους κοινωνικά προβλήµατα όπως για

παράδειγµα θέµατα για ανηλίκους ή άτοµα που στην καθηµερινότητά τους θα

είχαν προσωπικό πρόβληµα παρά το γεγονός θα εξυπηρετούσαν στην

ενηµέρωση εάν τα ίδια ανέλυαν το θέµα που ήταν προς συζήτηση.

Ερ.: Κατά το παρελθόν, µέσω της αναφοράς του τηλεοπτικού καναλιού σας σε ένα κοινωνικό πρόβληµα ατόµου ή ολόκληρης κοινωνικής οµάδας, έχετε συντελέσει ώστε να ενεργοποιηθεί θετικά η πολιτεία και να ευαισθητοποιηθούν οι κάτοικοι και οι Αρχές της περιοχής;

Απ.: Σ’ αρκετές περιπτώσεις έχουµε συντελέσει στην ευαισθητοποίηση της Πολιτείας. Ξεπερνιούνται από τέτοιου είδους εκποµπές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις σχετικές µε την πολιτεία και ο κόσµος ευαισθητοποιείται. Για παράδειγµα θέµατα που σχετίζονται µε τον Ερυθρό Σταυρό και γίνεται

ευαισθητοποίηση των πολιτών σε καλέσµατά του. Το ίδιο ισχύει και για απλά κοινωνικά προβλήµατα που σχετίζονται µε πρόσωπα και κοινωνικές οµάδες.

Ερ.: Συχνά προβάλλονται εκποµπές στις οποίες απευθύνονται πολίτες και ζητούν συµβουλές για τα προβλήµατα που τους απασχολούν από διάφορους ειδικούς. Οι συµβουλές και οι κατευθύνσεις που παρέχονται από τους ειδικούς που συµµετέχουν στις εκποµπές αυτές θωρείτε ότι είναι σωστές ή θα έπρεπε να ασκείται κάποιος έλεγχος σ’ αυτές και αν ναι τι είδους έλεγχος θα πρέπει να είναι αυτός;

Απ.: ∆εν υπάρχει έλεγχος σε τηλεοπτική εκποµπή. Ο κάθε έλεγχος αγγίζει τα όρια της λογοκρισίας. Είναι στην ικανότητα του δηµοσιογράφου - συντονιστή της εκποµπής να προστατεύσει τους τηλεθεατές από λανθασµένες ή επικίνδυνες απόψεις. Ωστόσο έλεγχος υπάρχει από την υπάρχουσα νοµοθεσία και είναι ιδιαίτερα αυστηρός.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Φτάνοντας στο τέλος της συγκεκριµένης µελέτης, θα ήταν χρήσιµο να συνοψίσουµε ορισµένα βασικά συµπεράσµατα που προκύπτουν τόσο από θεωρητικής όσο και από ερευνητικής πλευράς. Είναι βέβαιο, ότι τα Μ.Μ.Ε. κατέχουν τέτοια δυναµική ως προς τον τρόπο λειτουργίας τους, η οποία είναι δυνατό να επηρεάσει τη στάση της κοινής γνώµης όσον αφορά διάφορα σηµαντικά κοινωνικά ζητήµατα και κατ’ επέκταση να ευαισθητοποιήσει γύρω απ’ αυτά τηλεθεατές και αναγνώστες. Το πρόβληµα προκύπτει στον τρόπο παρουσίασης και ευαισθητοποίησης σχετικά µε µείζονα κοινωνικά θέµατα που απασχολούν τους ανθρώπους στην καθηµερινότητά τους. Όταν η παρουσίαση ενός κοινωνικού προβλήµατος εξατοµικεύεται, δηλαδή όταν προβάλλεται η προσωπική ιστορία ενός ατόµου, καταπατούνται τα όρια της κοινωνικής ευαισθητοποίησης. Όταν χρησιµοποιούνται τέτοιου είδους στρατηγικές από τα Μ.Μ.Ε., συνήθως προσφέρονται ψήγµατα κοινωνικής ευαισθητοποίησης µε απώτερο σκοπό την αύξηση της ακροαµατικότητας για την τηλεόραση και των πωλήσεων για τις εφηµερίδες και τα περιοδικά. Είναι βέβαιο, πως η παραπάνω τακτική των Μ.Μ.Ε. προσβάλλει και στιγµατίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια χωρίς να προσφέρει ουσιαστικές λύσεις στα άτοµα που εκθέτουν τα προσωπικά τους προβλήµατα και χωρίς να ενδιαφέρονται ουσιαστικά για την κοινωνική ευαισθητοποίηση του κοινού. Είναι απαραίτητο λοιπόν και είναι υποχρέωση και των Μ.Μ.Ε., να προστατεύσουν τα άτοµα εκείνα που χρησιµοποιούν ως βήµα τους την τηλεόραση και τον τύπο προκειµένου να βρουν λύσεις στα προσωπικά τους προβλήµατα µέσω της δηµοσιότητας. Παρόλα αυτά, τα Μ.Μ.Ε. συνήθως επικαλούνται το δικαίωµα της ελεύθερης επιλογής που έχει ο καθένας, ώστε να διαφυλάξει την προσωπική του ζωή και κατ’ αυτό τον τρόπο, αποποιούνται των ευθυνών τους. Προκειµένου να προστατευθούν άτοµα και κοινωνικές οµάδες από την πολιτική ορισµένων οργανισµών των Μ.Μ.Ε. που ασχολούνται µε κοινωνικής φύσης θέµατα, ώστε να αυξήσουν τα κέρδη τους, έχει θεσµοθετηθεί τα τελευταία χρόνια µια σχετικά αυστηρή ασφαλιστική δικλείδα από το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συµβούλιο, -η οποία επιβάλλει χρηµατικά πρόστιµα σε τηλεοπτικά προγράµµατα και στήλες έντυπων µέσων που δεν σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ενώ σε αρκετές περιπτώσεις έχει πραγµατοποιηθεί και η διακοπή τηλεοπτικών προγραµµάτων που ασχολούνται µε κοινωνικά ζητήµατα γιατί το περιεχόµενό τους κρίνεται ακατάλληλο. Παρόλα αυτά οι νοµοθετικές ρυθµίσεις που έχουν θεσπιστεί δεν φαίνεται να περιορίζουν την δύναµη των Μ.Μ.Ε., τα οποία έχουν τη δυνατότητα να εκµεταλλεύονται ορισµένες εξαιρέσεις, οι οποίες τους επιτρέπουν να συνεχίζουν να παράγουν τηλεοπτικά ή έντυπα «προϊόντα» τα οποία προσβάλλουν τη νοηµοσύνη τόσο των τηλεθεατών όσο και των ατόµων που απευθύνονται σ’ αυτά, ώστε να επιλύσουν προσωπικά τους προβλήµατα που έχουν κοινωνικές ρίζες. Τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να προσφέρουν κοινωνική ευαισθητοποίηση αλλά σε καµία περίπτωση συµβουλευτική εργασία. Οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήµες που σχετίζονται µε την συµβουλευτική εργασία έχουν ως βασική αρχή στη δεοντολογία τους, την διατήρηση του απορρήτου κάθε περίπτωσης και της διαφύλαξης των προσωπικών δεδοµένων. Τηλεοπτικές εκποµπές κοινωνικού περιεχοµένου ή άρθρα, που χρησιµοποιούν προσωπικά στοιχεία κάποιου ατόµου προκειµένου να αναφερθούν σ’ ένα κοινωνικό πρόβληµα, δεν προσφέρουν συµβουλευτική εργασία, αλλά αντίθετα την παραβιάζουν. Ακόµα και αν οι συµβουλές δίνονται από κάποιον ειδικό και πάλι η διαδικασία αυτή δεν συνδέεται µε τη συµβουλευτική εργασία.

Τα Μ.Μ.Ε. θα µπορούσαν να προσφέρουν κοινωνική ευαισθητοποίηση πιο ουσιαστικά και πιο ανθρώπινα αν επικεντρώνονταν στην ενηµέρωση των τηλεθεατών και των αναγνωστών για τις συνέπειες σηµαντικών κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών ψυχικής υγείας στις οποίες θα µπορούσαν να απευθυνθούν, ώστε να συµβουλευτούν κάποιον ειδικό για την αντιµετώπιση προσωπικών τους προβληµάτων. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα προφυλασσόταν η ανθρώπινη αξιοπρέπεια από τα συµφέροντα του κέρδους και ταυτόχρονα τα Μ.Μ.Ε. θα περιορίζονταν στην βασική τους λειτουργία που είναι η ενηµέρωση, ενώ το κοµµάτι της συµβουλευτικής εργασίας αναπτύσσεται και εφαρµόζεται από τους ειδικούς επιστήµονες που την ασκούν και γνωρίζουν το αντικείµενό της. Τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατόν να επικεντρωθούν στο στόχο τους, την πληροφόρηση και ταυτόχρονα να προσφέρουν κοινωνική ευαισθητοποίηση που δεν θα είναι λαϊκίστικη µόνο αν καλλιεργηθεί ιδεολογικά στα πλαίσιά τους µια παιδαγωγική, η οποία θα σέβεται τον τηλεθεατή και κατ’ επέκταση την ανθρώπινη ζωή. Είναι σηµαντικό, οι λειτουργίες των Μ.Μ.Ε. να διαποτιστούν από ένα πνεύµα που να παρέχει και να εµπνέει σεβασµό στην αξία της προσωπικής ζωής και να τη διαφυλάσσει από την εκµετάλλευση και την διαπόµπευση που γίνονται µε σκοπό το κέρδος και την οικονοµική άνοδο των οργανισµών των Μ.Μ.Ε. Θεωρείται απαραίτητο να υιοθετηθεί µια παιδαγωγική των µέσων, αφού τις τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα µε την αύξηση της δύναµης της τηλεόρασης, τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν έναν από τους κύριους θεσµούς -µετά την οικογένεια και το σχολείο- που έχουν την ικανότητα να κοινωνικοποιήσουν, να ευαισθητοποιήσουν και να προσφέρουν παιδεία στον σύγχρονο άνθρωπο. Ερευνητικά οι παραπάνω θέσεις επαληθεύονται, αν λάβουµε υπόψιν µας την πλειοψηφία του δείγµατος. Παρόλα αυτά, η αντίφαση στα αποτελέσµατα της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε, παρατηρείται στο γεγονός ότι ενώ οι τηλεοπτικές εκποµπές και τα έντυπα µέσα που ασχολούνται µε ανθρώπινες ιστορίες και δεν διαφυλάσσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια θεωρούνται ακατάλληλες ως προς το περιεχόµενό τους και «κοινωνικά επικίνδυνες», η πλειοψηφία συνηθίζει να παρακολουθεί τέτοιου είδους τηλεοπτικά προγράµµατα και διαβάζει ανάλογες στήλες σε εφηµερίδες και περιοδικά. Θεωρητικά και ερευνητικά καταλήγουµε στο συµπέρασµα, ότι οι συγκεκριµένες τάσεις των Μ.Μ.Ε., αντιµετωπίζονται από ένα µεγάλο ποσοστό των τηλεθεατών ως δυνατότητα για ψυχαγωγία παρά ως δυνατότητα για κοινωνική ευαισθητοποίηση και προβληµατισµό. Το γεγονός αυτό δεν εξαλείφει τον επαπειλούµενο κίνδυνο, αφού η απραξία και η παθητική πρόσληψη τέτοιων είδους προϊόντων από τα Μ.Μ.Ε. δεν πλουτίζει την ανθρώπινη παιδεία, ούτε διευρύνει τους πνευµατικούς ορίζοντες. Αντίθετα, δηµιουργεί παθητικοποιηµένους δέκτες, οι οποίοι δεν αλληλεπιδρούν µεταξύ τους -αφού η πρόσληψη των προϊόντων των Μ.Μ.Ε. απευθύνεται σε ένα τεράστιο αριθµό αποδεκτών- και λαµβάνουν άκριτα τις πληροφορίες και τα γεγονότα που τους παρουσιάζονται. Κλείνοντας την εργασία αυτή, θα ήταν χρήσιµο να παρατεθεί ένα απόσπασµα από την οµιλία της Ν. Νταουντάκη σε συνέδριο της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας µε θέµα: «Ψυχική Υγεία και Μ.Μ.Ε.». Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Ν. Νταουντάκη διετέλεσε γενική γραµµατέας της Ένωσης Συντακτών. Τα λεγόµενά της έχουν ως εξής: «Πριν από λίγο καιρό είδα µια εκποµπή σε ένα κανάλι, δεν θα πω ποια και µόνο για τον λόγο ότι δεν θα ήθελα να αναφέρω ένα µεµονωµένο περιστατικό, αν και δεν είναι το µόνο. Εν πάση περιπτώσει, ο δηµοσιογράφος παρουσιάζει σε ένα από αυτά τα λεγόµενα ριάλιτι σόους, µία γυναίκα η οποία είχε ένα πρόβληµα ψυχικής διαταραχής, και την οποία είχαν διώξει απ’ το σπίτι που έµενε µετά από 11 χρόνια. ∆ηλαδή, το πρόβληµα δεν τους πείραζε πριν, µέσα στα 11 χρόνια, τους πείραζε µετά.

Μιλούσαν οι γείτονες, µιλούσαν διάφοροι και ο δηµοσιογράφος συνέχιζε: «Είναι επικίνδυνη;» Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί ρωτούσαν και ξαναρωτούσαν εάν είναι επικίνδυνη µια γυναίκα η οποία ζούσε 11 χρόνια σ’ αυτή τη γειτονιά, δεν υπήρχε πρόβληµα, και ήταν προφανές ότι την έβγαλαν γιατί ήθελαν το σπίτι. Αυτή είναι όλη η ιστορία. Η ίδια δεν µίλησε ποτέ… Ξαναγυρίζω σ’ αυτή την εκποµπή που σας ανέφερα, στην οποία είχα τηλεφωνήσει για να διαµαρτυρηθώ. Πρώτη φορά που το έχω κάνει. Και πήρα να εκφράσω την αγανάκτησή µου. ∆εν κατάφερα ποτέ να µιλήσω, διότι πέρασα από 15 κύµατα και είµαι συνάδελφος. Όταν έφτασα κάποια στιγµούλα στον άνθρωπο που είναι δίπλα σ’ αυτόν που παρουσιάζει είχε τελειώσει η εκποµπή.

Τέλος πάντων, µίλησα µετά µε τον συνάδελφο, αλλά θέλω να σας δείξω τη δυνατότητα παρέµβασης που θα είχα, γιατί δεν χρησιµοποίησα τον τίτλο της τότε γενικής γραµµατέως, στην Ένωση Συντακτών. Ήθελα να έχω το ίδιο δικαίωµα να παρέµβω και να εκφράσω, την αγανάκτησή µου. Η αγανάκτησή µου ήταν για τον εξής λόγο: Έδειχνε σε µαγνητοσκόπηση αυτή τη δυστυχισµένη γυναίκα που την είχαν πετάξει έξω και ζούσε κάπου στα παγκάκια µε τα λιγοστά υπάρχοντά της σε σακούλες. Την έδειχνε να µαζεύει τις σακούλες της, ήταν µια σπαραχτική σκηνή πραγµατικά, να ταΐζει κάποιες γάτες, και µετά να πηγαίνει στη βρύση να πλυθεί. Αυτό το βίντεο το έδειξε πάνω από δέκα φορές. Όταν άρχισα να µετράω είχε παιχτεί ήδη µία, δύο, τρεις φορές. Γιατί δηλαδή τέτοια διαπόµπευση και κατ’ επανάληψη; Να το εµπεδώσουµε; Μην το ξεχάσουµε; ∆εν κατάλαβα τι προσφέρει αυτή η επανάληψη των ίδιων σκηνών αυτής της γυναίκας στην οποία ποτέ δεν δόθηκε ο λόγος να µιλήσει. Κάποια στιγµή εµφανίστηκε ζωντανά την ώρα που µιλούσαν οι γείτονες και έλεγαν ότι την έχουν εγκαταλείψει οι δικοί της και δεν ενδιαφέρονται. Κανένας δεν ρωτήθηκε, εσείς γιατί δεν ενδιαφέρεστε; Εντάξει, την έχουν εγκαταλείψει. Εσείς που είστε γείτονες; Και τι σας πειράζει; Λοιπόν, ήρθε η ίδια, κάποια στιγµούλα πήγε να πλησιάσει η ρεπόρτερ µε φόβο, από µακριά, λες και θα την δάγκωνε, ήταν έτσι η σκηνή και ήταν µία ήσυχη γυναίκα, και το έβλεπες και στην ταινία. Κάτι πήγε να πει εκείνη «γιατί δεν ρωτάτε αυτούς που θέλουν µε διώξουν», από µακριά από το µικρόφωνο, και ο παρουσιαστής της είπε «άστο, άστο, φύγε». Και εκεί αγανάκτησα και άρχισα να παίρνω τηλέφωνο. ∆εν το κατάλαβα αυτό το «άστο, άστο, φύγε». Γιατί να φύγει; ∆ηλαδή, δεν ξέρω αν υπάρχει δικαιολογία του να παρουσιάζει κανείς έτσι και να διαποµπεύει έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αλλά ακόµα και αν το αποδεχθώ όπως µου είπε ο συνάδελφος ότι επιτελούν κοινωνικό έργο, ε, δεν θα έπρεπε να έχει λόγο αυτός ο έρηµος άνθρωπος που τον αφορά; Νοµίζω ότι θα έπρεπε». (Τοµαράς Β., Πλουµπίδης ∆., Πετραλιά Φ., Αθήνα 1999, σελ. 53-5)

Η κοινωνική ευαισθητοποίηση από τα Μ.Μ.Ε. είναι δυνατό να λειτουργήσει διττά. Ως ευλογία και ως κατάρα. Ως κατάρα όταν χρησιµοποιούνται µέθοδοι συµβουλευτικής εργασίας, ώστε να δοθούν άµεσες και επιπόλαιες λύσεις και

κατευθύνσεις σε σηµαντικά προβλήµατα κοινωνικής φύσης τα οποία απασχολούν τα άτοµα που απευθύνονται σ’ αυτά. Και αποτελεί κατάρα γιατί προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και σ’ ορισµένες περιπτώσεις ακόµα και την αξία της ανθρώπινης ζωής, προς χάριν του κέρδους και της εµπορευµατοποίησης του ανθρώπινου πόνου. Ως ευλογία, όταν ενηµερώνει, ευαισθητοποιεί και κατευθύνει το κοινό προς τους αρµόδιους που θα µπορούσαν να συντελέσουν στην εξυγίανση των προβληµάτων τους, στην ανακούφιση του ψυχικού τους πόνου και κυρίως στο σεβασµό και στη διαφύλαξη της προσωπικής τους ζωής, η οποία δεν αποτελεί ούτε τροφή ούτε µέσο για την προβολή δηµοσιογράφων ή άλλων ειδικών που έχουν ως στόχο την προσωπική τους ανάδειξη και την αύξηση του κέρδους στα Μ.Μ.Ε. στα οποία υπάγονται.

ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ Μ.Μ.Ε. Ν. 2328/1995

Νοµικό Καθεστώς της Ιδιωτικής Τηλεόρασης και της Τοπικής Ραδιοφωνίας, Ρύθµιση Θεµάτων της Ραδιοτηλεοπτικής Αγοράς και άλλες διατάξεις.

(ΦΕΚ Α' 159/3-8-1995)

Αθήνα 1995 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α' Ι∆ΙΩΤΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Άρθρο 3

Αρχές εκποµπών και διαφηµίσεων ∆ικαίωµα απάντησης Προστασία της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου - Προστασία της παιδικής ηλικίας - Ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας Σεβασµός των διατάξεων και αρχών του άρθρου 15 παρ. 2 Συντ. και της Οδηγίας "Τηλεόραση χωρίς σύνορα" 1. α) Οι εκποµπές όλων των τηλεοπτικών σταθµών διέπονται από τις αρχές και τους κανόνες εκποµπών και διαφηµίσεων που ισχύουν για τις εκποµπές της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης Α.Ε., στο πλαίσιο του άρθρου 15 παράγραφος 2 του Συντάγµατος και της Οδηγίας 89/552/Ε.Ο.Κ. του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 3.10.1989 (Ε.Ε.Κ., L.298/24/ 17.10.89), όπως αυτή έχει µεταφερθεί στην ελληνική έννοµη τάξη. Η τήρηση των σχετικών υποχρεώσεων αποτελεί θεµελιώδη όρο της άδειας λειτουργίας του τηλεοπτικού σταθµού. Σε περίπτωση αµφιβολίας ως προς την υπαγωγή ενός τηλεοπτικού σταθµού σε ορισµένες υποχρεώσεις ισχύει ό,τι ισχύει και για την Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε. β) Οι κάθε είδους εκποµπές (συµπεριλαµβανοµένων και των διαφηµίσεων), που µεταδίδουν οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθµοί πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα, την τιµή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελµατική, κοινωνική, επιστηµονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη συναφή δραστηριότητα κάθε προσώπου, η εικόνα του οποίου εµφανίζεται στην οθόνη ή το όνοµα του οποίου ή στοιχεία επαρκή για τον προσδιορισµό του οποίου µεταδίδονται.

Σήµα του σταθµού

2. Κάθε σταθµός υποχρεούται να µεταδίδει διαρκώς το λογότυπό του (σήµα).

Κανόνες σχετικοί µε το περιεχόµενο της τηλεοπτικής διαφήµισης

3. α) Η τηλεοπτική διαφήµιση πρέπει να αναγνωρίζεται εύκολα ως διαφήµιση και να διακρίνεται σαφώς από το υπόλοιπο πρόγραµµα µε τη χρησιµοποίηση οπτικών ή και ακουστικών µέσων επισήµανσης. Τα µεµονωµένα διαφηµιστικά µηνύµατα πρέπει να προβάλλονται µόνο κατ' εξαίρεση. β) Η διαφήµιση δεν πρέπει να χρησιµοποιεί τεχνικές που απευθύνονται στο υποσυνείδητο. Απαγορεύεται η συγκεκαλυµµένη διαφήµιση. γ) Η τηλεοπτική διαφήµιση δεν πρέπει: αα) να θίγει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ββ) να εισάγει διακρίσεις λόγω φυλής, φύλου, θρησκείας ή ιθαγένειας, γγ) να προσβάλλει θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις, δδ) να ενθαρρύνει τρόπους συµπεριφοράς επιζήµιους για την υγεία ή την ασφάλεια των ατόµων, εε) να ενθαρρύνει τρόπους συµπεριφοράς επιζήµιους για την προστασία του περιβάλλοντος. δ) Η τηλεοπτική διαφήµιση δεν πρέπει να θίγει ηθικά ή σωµατικά τους ανηλίκους και συνεπώς οφείλει να τηρεί τα ακόλουθα κριτήρια για την προστασία τους: αα) να µην παρακινεί ευθέως τους ανηλίκους στην αγορά προϊόντος ή υπηρεσίας, εκµεταλλευόµενη την απειρία και την ευπιστία τους, ββ) να µην παρακινεί ευθέως τους ανηλίκους να πείσουν τους γονείς τους ή τρίτους να αγοράσουν τα

διαφηµιζόµενα προϊόντα ή υπηρεσίες, γγ) να µην εκµεταλλεύεται την ιδιαίτερη εµπιστοσύνη των ανηλίκων προς τους γονείς τους, τους δασκάλους τους ή άλλα πρόσωπα δδ) να µην παρουσιάζει ανηλίκους σε κατάσταση επισφαλή χωρίς να συντρέχει λόγος. ε) Η τηλεοπτική διαφήµιση αλκοολούχων ποτών πρέπει να τηρεί τα ακόλουθα κριτήρια: αα) να µην απευθύνεται ειδικά στους ανηλίκους ούτε ιδίως να εµφανίζει ανηλίκους να καταναλώνουν τέτοια ποτά, ββ) να µη συσχετίζει την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών µε βελτιωµένες σωµατικές επιδόσεις ή την οδήγηση οχηµάτων, γγ) να µην προκαλεί την εντύπωση ότι η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών ευνοεί την κοινωνική η σεξουαλική επιτυχία, δδ) να µην αφήνει να υπονοηθεί ότι τα αλκοολούχα ποτά έχουν θεραπευτικές ιδιότητες ή ότι επιδρούν ως διεγερτικά, ηρεµιστικά ή καταπραϋντικά, εε) να µην ενθαρρύνει την άµετρη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και να µη δίνει αρνητική εικόνα της αποχής από την κατανάλωσή τους ή της µετρηµένης κατανάλωσής τους, στστ) να µην τονίζει ως προτέρηµα των ποτών την υψηλή περιεκτικότητά τους σε οινόπνευµα. Οι τηλεοπτικοί σταθµοί έχουν την υποχρέωση να µη µεταδίδουν διαφηµίσεις που παραβιάζουν τους κανόνες και τις αρχές αυτής της παραγράφου, καθώς και διαφηµίσεις που αναφέρονται άµεσα ή έµµεσα σε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο ή πολιτικό κόµµα ή θα µπορούσαν να προκαλέσουν σχετικούς συνειρµούς και θα δικαιολογούσαν την άσκηση δικαιώµατος απάντησης από αυτούς στους οποίους αναφέρονται.

Απαγορευµένες διαφηµίσεις 4. Απαγορεύεται η διαφήµιση τσιγάρων ή άλλων προϊόντων καπνού, φαρµάκων ή θεραπευτικών αγωγών που διατίθενται µόνο µε ιατρική συνταγή, καθώς και τηλεπικοινωνιακών ή άλλων υπηρεσιών σεξουαλικού χαρακτήρα. Οι τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές διαφηµίσεις παροχής άλλων υπηρεσιών µέσω τηλεπικοινωνιακών ή άλλων συναφών µέσων πρέπει να αναφέρουν στην ελληνική γλώσσα και σε δραχµές την τιµή χρέωσης ανά πρώτο λεπτό της ώρας, µε τρόπο ώστε να παρέχεται στον καταναλωτή η πραγµατική δυνατότητα να πληροφορείται την τιµή των υπηρεσιών. Η ανακοίνωση της τιµής πρέπει να γίνεται σταθερά και τουλάχιστον µε την ίδια συχνότητα, ένταση, διάρκεια και µορφή που ανακοινώνεται ο αριθµός της τηλεπικοινωνιακής γραµµής που παρέχει τις υπηρεσίες. Αν η χρέωση για τη διαφηµιζόµενη παροχή των υπηρεσιών δεν γίνεται απευθείας στην τηλεπικοινωνιακή γραµµή που χρησιµοποιεί ο καταναλωτής, η ανακοίνωση της τιµής ανά πρώτο λεπτό της ώρας πρέπει να γίνεται σταθερά και τουλάχιστον µε την ίδια συχνότητα, ένταση, διάρκεια και µορφή που ανακοινώνεται ο τρόπος χρέωσης. Οι διαφηµίσεις πρέπει να αναφέρουν ρητά και µε τρόπο ευδιάκριτο αν οι υπηρεσίες συνίστανται σε ζωντανό τηλεφωνικό διάλογο ή σε αναµετάδοση µηχανογραφικής αναπαραγωγής της ανθρώπινης φωνής µέσω δίσκου, κασέτας ή άλλου παρεµφερούς µέσου. Η µετάδοση άλλων διαφηµιστικών µηνυµάτων επιτρέπεται υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που ορίζονται από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και από τις ισχύουσες για την τηλεοπτική διαφήµιση ειδικότερες διατάξεις της εθνικής νοµοθεσίας.

Προδιαγραφές µετάδοσης των τηλεοπτικών διαφηµίσεων 5. α) Η διαφήµιση πρέπει να παρεµβάλλεται µεταξύ των εκποµπών. Με την επιφύλαξη των προϋποθέσεων που ορίζονται στις περιπτώσεις β' έως ε' της παραγράφου αυτής, η διαφήµιση µπορεί να παρεµβάλλεται και κατά τη διάρκεια των εκποµπών, εφόσον δεν θίγονται η αρτιότητα και η αξία των εκποµπών, λαµβάνοντας υπόψη τις φυσικές διακοπές του προγράµµατος, καθώς και τη διάρκεια και τη φύση του και έτσι ώστε να µην θίγονται τα δικαιώµατα των δικαιούχων τους. β) Στις

εκποµπές που αποτελούνται από αυτόνοµα µέρη ή στις αθλητικές εκποµπές και στα γεγονότα και θεάµατα ανάλογης διάρθρωσης που περιλαµβάνουν διαλείµµατα, η διαφήµιση µπορεί να παρεµβάλλεται µόνο µεταξύ των αυτόνοµων µερών ή στα διαλείµµατα. γ) Η µετάδοση οπτικοακουστικών έργων, όπως τα κινηµατογραφικά έργα και τα έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση (εκτός από τις σειρές αυτοτελών εκποµπών, τα σήριαλ, τις ψυχαγωγικές εκποµπές και τα ντοκιµαντέρ), µπορεί να διακόπτεται µία φορά για κάθε πλήρες χρονικό διάστηµα 45 λεπτών, υπό τον όρο ότι η προγραµµατισµένη διάρκειά τους υπερβαίνει τα 45 λεπτά. Στις περιπτώσεις αυτές η διακοπή για µετάδοση διαφηµίσεων µπορεί να έχει διαρκεί εννέα το πολύ πρώτων λεπτών (9') της ώρας. ’λλη διακοπή επιτρέπεται, εάν η προγραµµατισµένη διάρκεια τους υπερβαίνει κατά 20 λεπτά τουλάχιστον τη διάρκεια δύο ή περισσότερων πλήρων χρονικών διαστηµάτων 45 λεπτών. δ) Όταν διακόπτονται από διαφηµίσεις, εκποµπές άλλες από εκείνες που καλύπτονται από την περίπτωση β', πρέπει να παρέρχεται διάστηµα 20 τουλάχιστον λεπτών µεταξύ δύο διαδοχικών διακοπών κατά τη διάρκεια της εκποµπής. ε) Στις µεταδόσεις θρησκευτικών τελετών δεν πρέπει να παρεµβάλλονται διαφηµίσεις. Τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, οι ενηµερωτικές εκποµπές (όπως οι εκποµπές πολιτικού διαλόγου), τα προγράµµατα επικαίρων, τα ντοκιµαντέρ, οι εκποµπές θρησκευτικού περιεχοµένου και οι παιδικές εκποµπές, µε προγραµµατισµένη διάρκεια κάτω των 30 λεπτών, δεν πρέπει να διακόπτονται από διαφηµίσεις. Όταν τα παραπάνω προγράµµατα έχουν προγραµµατισµένη διάρκεια 30 τουλάχιστον λεπτών, εφαρµόζονται οι διατάξεις των προηγούµενων περιπτώσεων. στ) Η αναγραφή του σήµατος προϊόντος ή υπηρεσίας ή της επωνυµίας ή του διακριτικού τίτλου επιχείρησης, ή η αναγγελία γεγονότος καλλιτεχνικού και εµπορικού χαρακτήρα στην οθόνη κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε εκποµπής, συνιστά διαφήµιση που εµπίπτει σε όλους τους σχετικούς περιορισµούς ως προς το περιεχόµενο και τη διάρκειά της. Οι αναγγελίες για εκποµπές ή άλλες δραστηριότητες του ίδιου του τηλεοπτικού σταθµού (τρέηλερς), που παρεµβάλλονται κατά τη διάρκεια εκποµπής, υπολογίζονται στο συνολικό επιτρεπόµενο χρόνο διαφηµίσεων και αριθµό και ρυθµό διακοπών. Επιτρέπεται υπέρβαση κατά είκοσι τοις εκατό (20%) του επιτρεπόµενου χρόνου διακοπής για τη µετάδοση διαφηµίσεων, για τη µετάδοση παρόµοιων αναγγελιών. Όταν παρεµβάλλονται µεταξύ εκποµπών οι αναγγελίες αυτές µπορούν να µεταδίδονται µε υπέρβαση κατά είκοσι τοις εκατό (20%) του χρόνου µετάδοσης διαφηµίσεων, όπως αυτός προσδιορίζεται κατά την επόµενη παράγραφο. Οι αναγγελίες αυτές απαγορεύεται να µεταδίδονται στις ζώνες εκείνες στις οποίες απαγορεύεται να µεταδοθεί η εκποµπή στην οποία αναφέρονται, σύµφωνα µε τις διακρίσεις της παραγράφου 15 του άρθρου αυτού.

Χρονική διάρκεια των διαφηµίσεων και των διακοπών του προγράµµατος για µετάδοση διαφηµίσεων 6. α) Ο χρόνος µετάδοσης που αφιερώνεται στις διαφηµίσεις δεν πρέπει να υπερβαίνει το δεκαπέντε τοις εκατό (15%) του καθηµερινού χρόνου µετάδοσης. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό µπορεί να φθάνει το είκοσι τοις εκατό (20%) όταν πρόκειται για διαφηµίσεις, όπως οι άµεσες προσφορές στο κοινό µε σκοπό την πώληση, την αγορά ή την ενοικίαση προϊόντων ή την παροχή υπηρεσιών, υπό τον όρο ότι τα διαφηµιστικά µηνύµατα δεν υπερβαίνουν το δεκαπέντε τοις εκατό (15%). β) Ο χρόνος µετάδοσης, που αφιερώνεται στα διαφηµιστικά µηνύµατα µέσα σε δεδοµένο διάστηµα µιας ώρας, δεν πρέπει να υπερβαίνει το είκοσι τοις εκατό (20%). Κάθε διακοπή προγράµµατος για τη µετάδοση διαφηµίσεων δεν µπορεί να υπερβαίνει τα τέσσερα πρώτα λεπτά (4') της ώρας, µε εξαίρεση την ειδικότερη ρύθµιση της περίπτωσης γ' της παραγράφου 5 του άρθρου αυτού. γ) Με την επιφύλαξη των

διατάξεων της περίπτωσης α', οι µορφές διαφήµισης, όπως οι άµεσες προσφορές στο κοινό µε σκοπό την πώληση, την αγορά ή την ενοικίαση προϊόντων ή την παροχή υπηρεσιών, δεν πρέπει να υπερβαίνουν τη µία (1) ώρα την ηµέρα.

Άρνηση µετάδοσης διαφηµίσεων 7. Ο τηλεοπτικός σταθµός δεν µπορεί να αρνηθεί τη µετάδοση διαφηµιστικών µηνυµάτων, που αφορούν οµοειδή προϊόντα ή υπηρεσίες µε ίσους όρους, εκτός και αν η επίµαχη διαφήµιση αντιβαίνει στις διατάξεις του άρθρου αυτού ή στις σχετικές διατάξεις στις οποίες γίνεται παραποµπή.

Χορηγίες τηλεοπτικών προγραµµάτων 8. Τα τηλεοπτικά προγράµµατα που αποτελούν αντικείµενο χορηγίας πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α) Ο χορηγός δεν µπορεί να επηρεάζει το περιεχόµενο και τον προγραµµατισµό µιας εκποµπής που χορηγεί, έτσι ώστε να θίγεται η ευθύνη και η συντακτική επεξεργασία του ραδιοτηλεοπτικού οργανισµού ως προς τις εκποµπές. β) Πρέπει να µπορούν να αναγνωρίζονται καθαρά ως προγράµµατα που αποτελούν αντικείµενο χορηγίας από το όνοµα ή και το λογότυπο του χορηγού, που εµφανίζεται στην αρχή ή και στο τέλος των προγραµµάτων. Η διαρκής ή κατά διαστήµατα αναγραφή της επωνυµίας ή του διακριτικού τίτλου του χορηγού και κατά µείζονα λόγο του σήµατος προϊόντων ή υπηρεσιών, που προσφέρει ο χορηγός στην οθόνη κατά τη διάρκεια της εκποµπής, απαγορεύεται και πάντως συνιστά διαφήµιση που υπάγεται σε όλους τους σχετικούς περιορισµούς ως προς την οικονοµική της µεταχείριση, το περιεχόµενο και τη διάρκειά της. γ) ∆εν πρέπει να παρακινούν στην αγορά ή µίσθωση των προϊόντων ή υπηρεσιών του χορηγού ή τρίτων, ιδίως µε συγκεκριµένες διαφηµιστικές αναφορές σε αυτά τα προϊόντα ή σε αυτές τις υπηρεσίες.

Απαγορευµένες χορηγίες 9. Τα τηλεοπτικά προγράµµατα δεν µπορούν να αποτελούν αντικείµενο χορηγίας από φυσικά ή νοµικά πρόσωπα, των οποίων η κύρια δραστηριότητα συνίσταται στην κατασκευή ή πώληση προϊόντων ή στην παροχή υπηρεσιών των οποίων η διαφήµιση απαγορεύεται. 10. ∆εν µπορούν να αποτελούν αντικείµενο χορηγίας τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων και οι πολιτικές ενηµερωτικές εκποµπές. 11. Οι παράγραφοι 12, 13 και 14 του άρθρου 3 του ν. 1730/1987 αντικαθίστανται ως εξής: ∆ικαίωµα απάντησης του θιγοµένου και υποχρέωση επανόρθωσης εκ µέρους του τηλεοπτικού σταθµού "Κάθε πρόσωπο του οποίου η προσωπικότητα ή η τιµή ή η υπόληψη ή ο ιδιωτικός και οικογενειακός βίος ή η επαγγελµατική, κοινωνική, επιστηµονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη συναφής δραστηριότητα προσβάλλεται από τηλεοπτική ή ραδιοφωνική εκποµπή, ο σύζυγος και οι συγγενείς µέχρι τετάρτου βαθµού νεκρού, η µνήµη του οποίου προσβάλλεται, καθώς και ο νόµιµος εκπρόσωπος νοµικού προσώπου του οποίου προσβάλλεται η φήµη ή το επιχειρηµατικό συµφέρον, δικαιούται να ζητήσει επανόρθωση από το σταθµό που µετέδωσε την επίµαχη εκποµπή, µέσα σε αποκλειστική προθεσµία δέκα (10) ηµερών από τη µετάδοση ή την αναµετάδοση της εκποµπής. ∆ικαίωµα επανόρθωσης έχει και κάθε πολιτικό κόµµα ή στέλεχός του, καθώς και κάθε συνδικαλιστική οργάνωση ή στέλεχός της, όταν οι απόψεις τους παραποιούνται ή αποσιωπούνται κατά τρόπο που αλλοιώνεται η εντύπωση του ακροατή ή τηλεθεατή. Αν ο θιγόµενος κατοικεί ή είναι εγκατεστηµένος στο εξωτερικό, η προθεσµία αυτή παρεκτείνεται για άλλες δέκα (10) ηµέρες. Η προθεσµία αυτή αναβιώνει µετά από επανάληψη της εκποµπής ή των

επίµαχων σηµείων της. Το σχετικό αίτηµα υποβάλλεται στο σταθµό µε οποιονδήποτε πρόσφορο τρόπο µε τον οποίο µπορεί να βεβαιωθεί η υποβολή του και ιδίως µε τηλεοµοιοτυπία (fax), τηλετύπηµα (telex), τηλεγράφηµα, συστηµένη επιστολή, εξώδικη δήλωση και πρέπει να περιέχει: α) τα πλήρη στοιχεία του φυσικού ή του νοµικού προσώπου που βλάπτεται, καθώς και τα στοιχεία του συζύγου ή του συγγενή του νεκρού ή του νόµιµου εκπροσώπου νοµικού προσώπου, β) την ηµέρα και την ώρα της επίµαχης εκποµπής, γ) τους λόγους για τους οποίους η συγκεκριµένη εκποµπή ή αναφορά υπήρξε βλαπτική, δ) το κείµενο της επανόρθωσης ή το αίτηµα για εµφάνιση στην ίδια ή ανάλογη εκποµπή ή για µαγνητοσκόπηση ανάλογης απάντησης. Η απάντηση δεν πρέπει να συνιστά αξιόποινη πράξη ή να γεννά αστική ευθύνη του σταθµού ή να είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη. Ανάλογη είναι η απάντηση όταν διαρκεί ίσο τουλάχιστον χρόνο µε τη βλαπτική αναφορά και µεταδίδεται σε αµέσως επόµενη εκποµπή σε περίπτωση σειράς όµοιων εκποµπών ή σε ανάλογο από πλευράς ώρας µετάδοσης δελτίο ειδήσεων ή σε ανάλογη από πλευράς ώρας µετάδοσης και τηλεθέασης ή ακροαµατικότητας εκποµπή. Το δικαίωµα του θιγόµενου για επανόρθωση και η αντίστοιχη υποχρέωση του σταθµού είναι ανεξάρτητα από την ύπαρξη τυχόν αστικής ή ποινικής ευθύνης. Εάν η επανόρθωση είναι πλήρης, µπορεί κατά την κρίση του δικαστηρίου να συνιστά έµπρακτη µετάνοια ως προς την ποινική ευθύνη και εύλογη αποζηµίωση σε είδος ως προς την αστική ευθύνη. "13. Ο σταθµός αποφασίζει για το αίτηµα µέσα σε σαράντα οκτώ (48) ώρες και ειδοποιεί τον ενδιαφερόµενο κατά τρόπο ανάλογο µε τον τρόπο υποβολής του αιτήµατος. Επανόρθωση µπορεί να γίνει και χωρίς την τήρηση της διαδικασίας αυτής µε πρωτοβουλία του σταθµού ή του ενδιαφεροµένου, που γίνεται δεκτή από το σταθµό. Αρµοδιότητα του Ε.Σ.Ρ. ως προς την άσκηση του δικαιώµατος απάντησης του θιγοµένου "14. Αν ο σταθµός απορρίψει το αίτηµα, υποχρεώνεται να το διαβιβάσει αµέσως και το αργότερο µέσα σε είκοσι τέσσερις (24) ώρες στο Ε.Σ.Ρ. Το Ε.Σ.Ρ. και σε περίπτωση κατεπείγοντος ο Πρόεδρός του αποφασίζει µέσα σε τρεις (3) ηµέρες χωρίς να δεσµεύεται από διαδικαστικούς τύπους, δικαιούται δε να ζητήσει περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες. Η απόφαση του Ε.Σ.Ρ. ή του Προέδρου του είναι υποχρεωτική για το σταθµό. Η διοικητική αυτή διαδικασία είναι ανεξάρτητη από την τυχόν ύπαρξη ποινικής ή αστικής ευθύνης του σταθµού και ιδίως από τις διατάξεις τις σχετικές µε την προστασία της προσωπικότητας των θιγοµένων κατά τον Αστικό Κώδικα και τον Κώδικα Πολιτικής ∆ικονοµίας".

Υποχρεωτική τήρηση αρχείων εκ µέρους των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθµών

12. Οι παράγραφοι 12 έως 14 του άρθρου 3 του ν.1730/1987, όπως αντικαθίστανται, ισχύουν για την Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε., την τοπική ραδιοφωνία και τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθµούς. Οι τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθµοί υποχρεούνται να διατηρούν στο αρχείο τους µαγνητοφωνήσεις ή µαγνητοσκοπήσεις όλων των εκποµπών τους, όπως αυτές µεταδίδονται ή αναµεταδίδονται, στην τελική τους µορφή µε τις τυχόν διακοπές για µετάδοση διαφηµίσεων κ.ο.κ. και ως τρεις (3) τουλάχιστον µήνες από την ηµέρα µετάδοσης. Οι σταθµοί υποχρεούνται να αποστέλλουν αυτές τις µαγνητοφωνήσεις ή µαγνητοσκοπήσεις στο Ε.Σ.Ρ. µόλις τους το ζητήσει ή να χορηγούν αντίγραφα στους ενδιαφεροµένους, προκειµένου αυτοί να ασκήσουν το δικαίωµα απάντησης ή το δικαίωµα δικαστικής προστασίας τους. Σε περίπτωση αµφισβήτησης ως προς τα έξοδα, αυτά βαρύνουν το σταθµό. Η παράγραφος 8 του άρθρου 6 του ν.1866/1989 καταργείται.

Οργάνωση της ραδιοτηλεοπτικής προεκλογικής περιόδου

13. Στο τέλος του δεύτερου εδαφίου της παραγράφου 9 του άρθρου 3 του ν. 1866/1989, όπως αυτή αντικαταστάθηκε µε την παράγραφο 5 του άρθρου 1 του ν. 2173/1993 και µετά τις λέξεις "ραδιοτηλεοπτικά µέσα" προστίθενται οι λέξεις "κρατικά και ιδιωτικά". Πριν το τελευταίο εδάφιο της ίδιας παραγράφου παρεµβάλλεται εδάφιο ως εξής: "Με το προεδρικό αυτό διάταγµα µπορεί να προβλέπεται η δωρεάν µετάδοση ή να καθορίζεται ειδικό τιµολόγιο για τη µετάδοση ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών µηνυµάτων των κοµµάτων και των συνδυασµών τους κατά την προεκλογική περίοδο. Με το ίδιο προεδρικό διάταγµα ρυθµίζονται και όλες οι αναγκαίες λεπτοµέρειες σχετικά µε τη µετάδοση των µηνυµάτων αυτών. Η µετάδοση παρόµοιων µηνυµάτων από υποψήφιους βουλευτές ή υποψηφίους συνδυασµών των εκλογών της τοπικής αυτοδιοίκησης απαγορεύεται."

Προστασία των ανηλίκων * Απαγόρευση της δραµατοποιηµένης αναπαράστασης ειδήσεων 14. α) Η Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε. και οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθµοί οφείλουν να µη µεταδίδουν προγράµµατα, τα οποία ενδέχεται να βλάψουν σοβαρά τη σωµατική, διανοητική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων και ιδίως προγράµµατα που περιέχουν πορνογραφικές σκηνές ή σκηνές άσκοπης βίας ή να µεταδίδουν στα ειδησεογραφικά τους προγράµµατα φυσικές σκηνές βίας χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο για την πληροφόρηση του κοινού ως προς κάποιο γεγονός. Η δραµατοποιηµένη αναπαράσταση είδησης στα δελτία ειδήσεων απαγορεύεται. * Μέτρα για το ρατσισµό, την ξενοφοβία και το κοινωνικό µίσος Τα προγράµµατα της Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε. και των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθµών δεν πρέπει να περιλαµβάνουν καµία παρότρυνση σε µίσος λόγω διαφοράς φυλής, φύλου, θρησκείας ή ιθαγένειας. * Ζώνες προγράµµατος Προγράµµατα που ενδέχεται να βλάψουν (απλώς και όχι σοβαρά) τη σωµατική, πνευµατική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων µπορούν να µεταδίδονται ανάλογα µε το περιεχόµενό τους και την κλιµάκωση αυτής της ενδεχόµενης βλάβης µετά την 21.30' ώρα τα πιο ήπια και µετά από την 00.00' ώρα τα υπόλοιπα (άρθρο 22 Οδηγίας 89/592/Ε.Ο.Κ. του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 3.10.1989), ανάλογα και µε τις ηλικιακές οµάδες που παρακολουθούν τις εκποµπές αυτές, σύµφωνα µε τις µετρήσεις τηλεθέασης. β) Η παρουσίαση ανήλικων µαρτύρων ή θυµάτων εγκληµατικών ενεργειών ή δυστυχηµάτων από τις ειδησεογραφικές και άλλες ενηµερωτικές εκποµπές τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθµών απαγορεύεται. Επιτρέπεται µόνο κατ' εξαίρεση, εφόσον είναι αναγκαία για την ενηµέρωση του κοινού και δεν προκαλεί πόνο ή βλάβη στην προσωπικότητα του ανηλίκου και µόνον ύστερα από γραπτή άδεια αυτού που ασκεί τη γονική µέριµνα ή την επιµέλεια. Η παρουσίαση ανήλικου δράστη εγκληµατικών ενεργειών ή υπαίτιου δυστυχήµατος απαγορεύεται απολύτως.

Κώδικες δεοντολογίας - Κύρωση 15. Με προεδρικό διάταγµα, που εκδίδεται µέσα σε έξι (6) µήνες από τη θέση σε ισχύ του νόµου αυτού, µετά από πρόταση του Υπουργού Τύπου και Μ.Μ.Ε., κυρώνονται Κώδικες δεοντολογίας: α) ειδησεογραφικών και άλλων δηµοσιογραφικών και πολιτικών εκποµπών, β) ψυχαγωγικών και επιµορφωτικών προγραµµάτων, γ) διαφηµίσεων, που ισχύουν για όλους τους ραδιοφωνικούς και τους τηλεοπτικούς σταθµούς και καταρτίζονται µε απόφαση του Ε.Σ.Ρ., µετά από γνώµη της Πανελλήνιας Οµοσπονδίας Ενώσεων Συντακτών, του Συνδέσµου ∆ιαφηµιζοµένων Ελλάδας, της Ένωσης Ελληνικών ∆ιαφηµιστικών Εταιρειών, της Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε., των τηλεοπτικών σταθµών που λειτουργούν νόµιµα και των δύο πιο αντιπροσωπευτικών Ενώσεων Τοπικών Ραδιοφωνικών Σταθµών. Έως την έκδοση αυτού του προεδρικού

διατάγµατος εξακολουθούν να ισχύουν οι Κώδικες ∆εοντολογίας που έχουν εκδοθεί κατά την παράγραφο 2 του άρθρου 3 του ν.1866/1989. Κώδικες δηµοσιογραφικής δεοντολογίας ενσωµατωµένοι στα καταστατικά των αναγνωρισµένων Ενώσεων Συντακτών, καθώς και Κώδικες διαφήµισης (όπως ο Ελληνικός Κώδικας ∆ιαφήµισης και τα παραρτήµατά του), που έχουν συνταχθεί από την Ένωση ∆ιαφηµιστικών Εταιρειών Ελλάδας µε τη συνεργασία του Συνδέσµου ∆ιαφηµιζοµένων Ελλάδας ή ανάλογοι κώδικες που έχουν συνταχθεί από αντιπροσωπευτικές οργανώσεις διαφηµιστών και διαφηµιζοµένων εφόσον δεν αντιβαίνουν σε διατάξεις του νόµου αυτού ή της σχετικής εθνικής νοµοθεσίας ή της σχετικής νοµοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή διεθνών συµβάσεων, µπορούν να λαµβάνονται υπόψη από το Ε.Σ.Ρ. κατά την άσκηση των αρµοδιοτήτων του και ιδίως για την επιβολή και την επιµέτρηση των διοικητικών κυρώσεων που προβλέπει ο νόµος.

Κώδικες δεοντολογίας - Αυτοπεριορισµός των σταθµών και των σχετικών επαγγελµατικών οργανώσεων 16. Κώδικες δεοντολογίας, κανονισµοί προγραµµάτων, εκποµπών και διαφήµισης και οποιοδήποτε άλλο συναφές κείµενο που είναι προϊόν αυτοδέσµευσης ή συλλογικής διαπραγµάτευσης ή καταστατικής ρύθµισης ραδιοτηλεοπτικών σταθµών ή των ενώσεών τους ή των ενώσεων συντακτών ή άλλων εργαζοµένων στη ραδιοτηλεόραση ή των ενώσεων διαφηµιστών και διαφηµιζοµένων, που αφορά το περιεχόµενο ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκποµπών, υποβάλλονται στο Ε.Σ.Ρ., το οποίο τους λαµβάνει υπόψη κατά την άσκηση των αρµοδιοτήτων του. Όργανα που προβλέπονται από τους παραπάνω Κώδικες, κανονισµούς ή συναφή κείµενα, όταν επιλαµβάνονται σχετικών υποθέσεων, ενηµερώνουν εγγράφως το Ε.Σ.Ρ., στο οποίο και κοινοποιούν τις τυχόν αποφάσεις τους ή άλλα σχετικά έγγραφα. Κάθε τηλεοπτικός σταθµός που ζητά άδεια ή ανανέωση της άδειάς του είναι υποχρεωµένος να υποβάλλει στο Ε.Σ.Ρ. τον Κώδικα δηµοσιογραφικής δεοντολογίας και δεοντολογίας προγραµµάτων και διαφηµίσεων για τους οποίους αυτοδεσµεύεται. Τηλεοπτικοί σταθµοί που κατέχουν άδεια ή ζητούν άδεια ή ανανέωση της άδειάς τους µπορούν να συµφωνήσουν σε κοινό κώδικα που τους αυτοδεσµεύει και ισχύει ως προς όλους αυτούς τους σταθµούς. Οι κώδικες αυτοί θεωρούνται πρόσθετοι όροι της άδειας. Κάθε τροποποίησή τους πρέπει να υποβληθεί στο Ε.Σ.Ρ. και να εγκριθεί από αυτό.

Οι ακροατές του ραδιοφώνου και οι τηλεθεατές ως καταναλωτές 17. Οι ακροατές του ραδιοφώνου και οι τηλεθεατές θεωρούνται καταναλωτές των υπηρεσιών που προσφέρουν οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθµοί αντίστοιχα και έχουν όλα τα δικαιώµατα που προβλέπει η νοµοθεσία για την προστασία των καταναλωτών. Οι ενώσεις ακροατών του ραδιοφώνου και τηλεθεατών έχουν ως προς τις υπηρεσίες των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθµών, αντίστοιχα, τα δικαιώµατα των ενώσεων καταναλωτών σύµφωνα µε τους ορισµούς της σχετικής νοµοθεσίας.

Μέτρα για την ελληνική γλώσσα: * Μέριµνα για την ορθή χρήση της γλώσσας 18. Η Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε., οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθµοί και οι τοπικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί έχουν την υποχρέωση να λαµβάνουν όλα τα αναγκαία µέτρα (πρόσληψη ειδικών επιστηµόνων, διορθωτών κειµένων και διοργάνωση σεµιναρίων) για την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας από τους δηµοσιογράφους και τους συντελεστές των ενηµερωτικών ή επιµορφωτικών εκποµπών, κατά τη διατύπωση των κειµένων που εκφωνούνται κατά την παρουσίαση των ψυχαγωγικών εκποµπών και κατά τη µεταγλώττιση ή τον υποτιτλισµό των ξενόγλωσσων εκποµπών. * Το 25%

τουλάχιστον του προγράµµατος καλύπτεται µε έργα που έχουν ως πρωτότυπο γλώσσα την ελληνική Η Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε. και οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθµοί υποχρεούνται να εκπέµπουν έργα µε πρωτότυπη γλώσσα την ελληνική σε ποσοστό µεγαλύτερο του είκοσι πέντε τοις εκατό (25%) του χρόνου εκποµπής τους, εκτός του χρόνου των ειδήσεων, των αθλητικών εκδηλώσεων, των τηλεοπτικών παιχνιδιών, των διαφηµίσεων ή των υπηρεσιών τηλεειδησεογραφίας.

Οργάνωση ειδικών εκποµπών 19. Η Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε., οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθµοί ή οι ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθµοί έχουν την υποχρέωση να οργανώνουν µια σειρά τουλάχιστον δεκαπέντε εκποµπών, ελάχιστης διάρκειας τριάντα λεπτών (30') η µία, κάθε εξάµηνο, για την προβολή της ορθής χρήσης της ελληνικής γλώσσας ή την εκµάθησή της από ξένους ή αναλφάβητους.

Μέριµνα για τα κωφά άτοµα 20. Οι τηλεοπτικοί σταθµοί υποχρεούνται να περιλαµβάνουν στο ηµερήσιο πρόγραµµά τους ένα τουλάχιστον πεντάλεπτο δελτίο ειδήσεων στη νοηµατική γλώσσα µε ταυτόχρονη αναγραφή υποτίτλων για την ενηµέρωση των κωφών ατόµων. Οι τηλεοπτικοί σταθµοί υποχρεούνται να περιλαµβάνουν στο πρόγραµµά τους, µία τουλάχιστον φορά το δεκαπενθήµερο, ενηµερωτικό ή ψυχαγωγικό ή εκπαιδευτικό πρόγραµµα ηµίωρης τουλάχιστον διάρκειας στη νοηµατική γλώσσα µε ταυτόχρονη αναγραφή υποτίτλων για τα κωφά άτοµα. Οι διερµηνείς νοηµατικής γλώσσας επιλέγονται από τους τηλεοπτικούς σταθµούς µετά από γνώµη της Οµοσπονδίας Κωφών Ελλάδος. Οι παραπάνω ελάχιστες υποχρεώσεις δεν εµποδίζουν τους τηλεοπτικούς σταθµούς και ιδίως την Ε.Ρ.Τ.-Α.Ε. στην ανάληψη πρόσθετων πρωτοβουλιών προς εξυπηρέτηση των κωφών ατόµων.

∆ωρεάν µηνύµατα κοινωνικού περιεχοµένου 21. Οι τηλεοπτικοί σταθµοί υποχρεούνται να µεταδίδουν δωρεάν µηνύµατα κοινωνικού περιεχοµένου διάρκειας δύο πρώτων λεπτών της ώρας καθηµερινά ιδίως για θέµατα υγείας, πρόνοιας και µέριµνας για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Σε περίπτωση πληθώρας παρόµοιων µηνυµάτων η επιλογή γίνεται µε κλήρωση. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Τύπου και Μ.Μ.Ε. ρυθµίζονται όλες οι αναγκαίες τεχνικές λεπτοµέρειες. Η εφαρµογή της παραγράφου αυτής δεν εξαρτάται από την έκδοση της κοινής αυτής υπουργικής απόφασης.

Σεβασµός της πολιτικής πολυφωνίας και του δικαιώµατος πρόσβασης των κοµµάτων στις τηλεοπτικές εκποµπές

22. Οι τηλεοπτικοί σταθµοί, στη συνολική διάρθρωση του προγράµµατος και ιδίως των ειδησεογραφικών τους εκποµπών και των εκποµπών πολιτικού διαλόγου, έχουν την υποχρέωση να διασφαλίζουν την πολιτική πολυφωνία και την παρουσίαση των απόψεων των πολιτικών κοµµάτων, που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, για κάθε ζήτηµα που καθίσταται αντικείµενο πολιτικής αντιδικίας. 23. Οι κανόνες των προηγούµενων παραγράφων συνιστούν όρο της άδειας που χορηγείται στους τηλεοπτικούς σταθµούς.

Ενίσχυση του κινηµατογράφου

24. Η προβλεπόµενη στην παράγραφο 1 του άρθρου 7 του ν. 1866/1989 υποχρέωση των τηλεοπτικών σταθµών συνιστά όρο της άδειάς τους. Η παράβαση της υποχρέωσης αυτής, καθώς και η µη έγκαιρη γνωστοποίηση των στοιχείων στην επιτροπή του π.δ/τος 285/1993 επιφέρουν τις διοικητικές κυρώσεις του άρθρου 4 του νόµου αυτού. 25. Με προεδρικό διάταγµα, που εκδίδεται µετά από πρόταση του Υπουργού Τύπου και Μ.Μ.Ε., ρυθµίζονται όλες οι λεπτοµέρειες που είναι τυχόν αναγκαίες για την εφαρµογή των θεµάτων του άρθρου αυτού, εκτός από εκείνα για τα οποία έχουν παρασχεθεί άλλες νοµοθετικές εξουσιοδοτήσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κοµνηνού Μαρία – Χρήστος Λυρίντζης «Κοινωνία εξουσία και Μέσα

µαζικής επικοινωνίας", εκδόσεις Παπαζήση Αθήνα 1989. Κάστορας Σταύρος "Οπτικοακουστικά Μ.Μ.Ε., εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

1990. GLAUDE JAVEAU "Η έρευνα µε ερωτηµατολόγιο, εκδόσεις Τυπωθήτω, Αθήνα 1996. A.E. IVEY & N.B. GLUCKSTERN "Συµβουλευτική, βασικές ∆εξιότητες επιρροής", εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1999 . Η κατασκευή της πραγµατικότητας και τα Μ.Μ.Ε., Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ., Νοτάρης Σ.. Αθήνα 1996 Μακκόµης Μάξουελ, Εϊνσιντελ Εντινα, Ουίβερ Ντέϊβιντ, Τα Μ.Μ.Ε. και η διαµόρφωση της κοινής γνώµης, Αθήνα 1996. "Η κουλτούρα των µέσων, µαζική κοινωνία και πολιτιστική βιοµηχανία", Αθήνα 1991. Σεραφετινίδου Μελίνα, Κοινωνιολογία των Μ.Μ.Ε., Αθήνα 1995. Ζάν Ζακνέβ, Ο άνθρωπος τηλεθεατής, εκδόσεις Πύλη, Αθήνα 1979. Βασίλη Κ. Βουϊδάσκη, Η τηλεοπτική βία και επιθετικότητα και οι επιδράσεις τους στα παιδιά και στους νέους, εκδόσεις Μ. Π. Γρηγόρης, Αθήνα 1992. Η τηλεοπτική βία και εγκληµατικότητα και οι επιδράσεις τους στα παιδιά και στους νέους, εκδόσεις Μ.Π. Γρηγόρη, Αθήνα 1992. Ουµπέρτο Έκο, Κήνσορες και θεράποντες, εκδόσεις Γνώση. Μάξουελ Μακ – Κόµος και Έντνα Εϊνσιντέλ και Ντέϊβιντ Ουίβερ, Τα Μ.Μ.Ε. και η διαµόρφωση της κοινής γνώµης, κεφ. 8., εκδόσεις Καστανιώτη. Έφη Λαµπροπούλου, Η κατασκευή της κοινωνικής πραγµατικότητας και τα

µέσα µαζικής επικοινωνίας, εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα Ψυχική Υγεία και Μ.Μ.Ε., Επιµέλεια έκδοσης Β. Τοµαράς, ∆. Πλουµπίδης, Φ. Πετραλιά, Αθήνα 1999 ALTHEIDE D. L., SNOW R. P., Media Worlds in the Postjournalism Era,

New York: Aldine/de Gruyter, 1991. BELL, A., The Language of News Media, Oxford: Blackwell, 1991. CASHMORE, E., And there was Television, London: Routledge, 1994. COHEN, S., YOUNG, J., (eds), The Manufacture of News, London:

Constable, 1973. COMSTOCK, G., The Evolution of American Television, London: Sage,

1989, 2nd edition. CORNER, J., Television Form and Public Address, London: Edward Arnold,

1995. DARNTON, R., Writing News and Telling Stories, Daedalus, No. 104, 1975. EPSTEIN, Ε.J., News from Nowhere: Television and the News, New York:

Vintage Books, 1973. GERBNER, G., GROSS, L., SIGNORIELLI, N., MORGAN, M., Ageing

With Television: Images on Television Drama and Conceptions of Television Reality, Journal of Communication, Vol. 30, 1979. GIDDENS Α., Modernity and Self - Identity, Self and Society in the Late

Modernity Age, Cambridge: Polity Press, 1991. GITLIN T., The Whole World Is Watching, University of California Press,

1980. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ∆ΟΥ, Χ., ∆ηµοσιογραφικές Αρχές και Αξίες: Η Ιδεολογία ενός Επαγγέλµατος, Αθήνα: Θεωρία και Κοινωνία, Ιανουάριος, 1992.

McCARTNEY, H. P., Applying Fiction Conflict Situations to Analysis of News Stories, Journalism Quarterly, 64, 1987. McCOMBS, Μ., EINSIEDEL, E., WEAVER, D., Contemporary Public

Opinion Issues and the News, New York: Lawrence Erlbaum, 1991. McLUHAN, M., Understanding Media, London: Routledge and Kegan Paul,

1964. McQUAIL D., WINDAHL S., Communication models for the study of mass

communication, London: Longman, 1991. McQUAIL, D., Mass Communication Theory - An introduction, London:

Sage, 1994, 3rd edition. NIMMO, D., COMBS, J., Mediated Political Realities, London: Longman,

1990. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Σ., Απελευθερώνοντας την Τηλεόραση, Αθήνα: Καστανιώτης, 1993. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Σ., Η ∆ύναµη της Τηλεόρασης, Αθήνα: Καστανιώτης, 1997. ΠΟΙΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 848, 2001. POSTMAN, N., Amusing Ourselves to Death: Public Discourse in the Age of

the Show Business, New York: Penguin Books, 1985. POSTMAN, N., POWERS, S., How to Watch TV News, New York: Penguin

Books, 1992. ΣΕΡΑΦΕΤΙΝΙ∆ΟΥ, Μ., Κοινωνιολογία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, Αθήνα: Gutenberg, 1987. SHOEMAKER, P. J., REESE, S. D., Mediating the Message: Theories of

Influence on Mass Media Content, London: Longman, 1991. SIMONSON P., Mediated Sources of Public Confidence: Lasarsfeld and

Merton Revisited, Journal of Communication, Spring, 1999. THOMPSON, J. B., Ideology and Modern Society - Critical Social Theory in

the Era of Mass Communication, London: Polity Press, 1990. THOMPSON, J. B., The Media and Modernity - A Social Theory of the

Media, London: Polity Press, 1995. Internet

http:/www.hri.org www.kathimerini.gr http://www.greeknewsonline.com http://www.theseis.com

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ........................................................................................................................2 ⊇⊕√ℑ⊄ℑ⊃∉ 1⎪

Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΑ Μ.Μ.Ε...........................................5 1.1. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.........................................5

1.2. ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ – ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ ............................................9

1.3. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΟΜΟΙΩΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ .........................................................................................................12

1.4. ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Ο

ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ Μ.Μ.Ε. ................................................................................................14

⊇⊕√ℑ⊄ℑ⊃∉ 2⎪

Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΡΑ∆ΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ............................................................................16

2.1. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΡΑ∆ΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α..16

2.2.ΕΠΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ Ι∆ΕΟΛΟΓΙΚΩΝ

ΠΡΟΤΥΠΩΝ .............................................................................................................17

2.3. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ......................................................20

2.4. ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ .....................................................................22

⊇⊕√ℑ⊄ℑ⊃∉ 3⎪

3.1. ∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΑΠΟ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΑ

ΜΕΣΑ........................................................................................................................25

3.2. ΑΞΙΕΣ ΠΟΥ ΘΙΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΑ ΜΕΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗ

∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ .......................29

3.3. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΤΑ Μ.Μ.Ε. ΚΑΤΑ ΤΗ

∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ.................................................33

⊇⊕√ℑ⊄ℑ⊃∉ 4⎪

ΕΡΕΥΝΑ .........................................................................................................................38

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .................……………………………………………………………………. 99

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ..............................................................................................................99