ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Νικόλαος Μπεζαντάκος Αμφιλόχιος ΠαπαθωμάςΕυαγγελία Λουτριανάκη Βασίλειος Χαραλαμπάκος

Α΄

ΓΥ

ΜΝ

ΑΣ

ΙΟΥ

Αρχ

αία

Ελλη

νική

Γλώ

σσα

Αρχαία Ελληνική ΓλώσσαΑ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ISBN 978-960-06-2654-4

Κωδικός βιβλίου: 0-21-0006

Βιβλίο Εκπαιδευτικού

Βιβλ

ίο Ε

κπαι

δευτ

ικού

(01) 000000 0 21 0006 7

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Αʹ ΓυμνΑσιου

BIBΛIO EKΠAIΔEYTIKOY

Νικόλαος Μπεζαντάκος, Καθηγητής του Παν/μίου ΑθηνώνΑμφιλόχιος Παπαθωμάς, Επίκουρος Καθηγητής του Παν/μίου ΑθηνώνΕυαγγελία Λουτριανάκη, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Βʹ/θμιας ΕκπαίδευσηςΒασίλειος Χαραλαμπάκος, Φιλόλογος

Αλέξανδρος Κεσίσογλου, Αναπληρωτής Καθηγητής του Παν/μίου Ιωαννίνων Μαρίνα Δεδούλη, Σχολική ΣύμβουλοςΓεωργία Κατσαγάνη - Γιαννακοπούλου, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Βʹ/θμιας Εκπαίδευσης

Σπυρίδων Καράμπαλης, Φιλόλογος

Σωτήριος Γκλαβάς, Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Σεβαστιανή Μακρή, Ζωγράφος

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΚΡΙΤΕΣ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΑΙ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΕΡΓΟΥ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ´ Κ.Π.Σ. / ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ / Ενέργεια 2.2.1 / Κατηγορία Πράξεων 2.2.1α: «Αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και συγγραφή νέων εκπαιδευτικών πακέτων»

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ Μιχάλης Αγ. Παπαδόπουλος Ομότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πράξη με τίτλο: «Συγγραφή νέων βιβλίων και παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού με βάση το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ για το Γυμνάσιο»

Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου Αντώνιος Σ. Μπομπέτσης Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναπληρωτές Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Έργου Γεώργιος Κ. Παληός Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ιγνάτιος Ε. Χατζηευστρατίου Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Έργο συγχρηματοδοτούμενο 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 25% από εθνικούς πόρους.

ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Αʹ ΓυμνΑσιου

BIBΛIO EKΠAIΔEYTIKOY

Νικόλαος Μπεζαντάκος Αμφιλόχιος ΠαπαθωμάςΕυαγγελία Λουτριανάκη Βασίλειος Χαραλαμπάκος

7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή ................................................................................................................................................................... 9

Α. Γενικές αρχές του μαθήματος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

και γραμματείας από το πρωτότυπο

1.Οσκοπόςτηςδιδασκαλίαςτουμαθήματος ...................................................................................... 9

2.Οιεπιμέρουςστόχοιτηςδιδασκαλίαςτουμαθήματος................................................................. 9

Β. Γενικές προτάσεις αξιοποίησης του διδακτικού υλικού .............................................................10

1.Ηδομήκαιηχρήσητωνβιβλίωνμαθητή ........................................................................................10

1.1Ηεπιλογήτωνκειμένων .................................................................................................................10

1.2ΗδιάρθρωσητωνΕνοτήτων ..........................................................................................................11

2.Οργάνωσηκαιμέθοδοςτηςγλωσσικήςδιδασκαλίας .................................................................12

3.Διδακτικέςαρχέςκατάτονσχεδιασμότουμαθήματος .............................................................15

4.ΟδηγίεςγιατηδιδασκαλίατωνεπιμέρουςΕνοτήτων ...............................................................15

5.Αξιοποίησητηςβιβλιογραφίαςκαιδικτυογραφίας ...................................................................16

Γ. Προτάσεις αξιολόγησης ..............................................................................................................................18

1.Γενικέςαρχές ...............................................................................................................................................18

2.Αξιολόγησητουμαθητή .........................................................................................................................19

Διδακτικές Προτάσεις

Ενότητα1 ..........................................................................................................................................................21

Ενότητα2 ..........................................................................................................................................................30

Ενότητα3 ..........................................................................................................................................................32

Ενότητα4 ..........................................................................................................................................................37

Ενότητα5 ..........................................................................................................................................................42

Ενότητα6 ..........................................................................................................................................................47

Ενότητα7 ..........................................................................................................................................................51

Ενότητα8 ..........................................................................................................................................................56

Ενότητα9 ..........................................................................................................................................................60

Ενότητα10 ........................................................................................................................................................65

Ενότητα11 ........................................................................................................................................................68

Ενότητα12 ........................................................................................................................................................72

Ενότητα13 ........................................................................................................................................................76

Ενότητα14 ........................................................................................................................................................80

Ενότητα15 ........................................................................................................................................................83

Ενότητα16 ........................................................................................................................................................87

Ενότητα17 ........................................................................................................................................................90

Ενότητα18 ........................................................................................................................................................94

Κριτήρια αξιολόγησης ......................................................................................................................................99

8

9

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ

[ΜεβάσητοΑναλυτικόΠρόγραμμαΣπουδών(Α.Π.Σ.)καιτοΔιαθεματικόΕνιαίοΠλαίσιοΠρογράμμα-τοςΣπουδών(Δ.Ε.Π.Π.Σ.)γιατηδιδασκαλίατουμαθήματοςτηςαρχαίαςελληνικήςγλώσσαςκαιγραμματείαςαπότοπρωτότυποστοΓυμνάσιο]

1. Ο σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματοςΤοπνεύματηςεποχήςκαιοισύγχρονεςανάγκεςευνοούντηνεξειδίκευση,επιβάλλουνόμωςκαι

τηναπόκτησηγενικής παιδείας.Κάτωαπόαυτότοπρίσμα,ηεκπαίδευσηπρέπεινααποβλέπειστηδιάπλασηανθρώπωνσκεπτόμενων,καλλιεργημένωνκαιδημιουργικώνμεσφαιρικήγνώσηβασικών αρχών και στοιχείων των ανθρωπιστικών και των θετικών επιστημών.

Τομορφωτικόαγαθόπουπροσφέρειτοσχολείοεπιβάλλεταιναεξασφαλίζειολόπλευρη και ισόρροπη ανάπτυξητουανθρώπουπουζειτοπαρόνκαιοραματίζεταικαισυνδιαμορφώνειτομέλλονωςελεύθεροςκαιδημοκρατικόςπολίτηςτηςχώραςτου,αλλάκαιτηςΕνωμένηςΕυρώπης.Τομάθημα των αρχαίων ελληνικώνμπορεί–καιοφείλει–ναδιαδραματίσειουσιαστικόρόλοστηδιαμόρφωσηπολιτώνμεαίσθηση αυτοσυνειδησίας,τόσοσεεθνικόόσοκαισεευρωπαϊκόεπίπεδο.Επιπλέον,λαμβάνονταςωςδεδομένοτογεγονόςότιηαρχαίαελληνικήγραμματείαδίνειεναύσμα-ταγιαπροεκτάσειςκαιαναλογίεςσεκάθετομέατουεπιστητούτηςσύγχρονηςεποχής(π.χ.στηνπολιτική,τηνεπιστήμη,τηντέχνη)καιότιπεριλαμβάνειδιαχρονικάμηνύματα,κρίνεταιαναγκαίαηδιασύνδεση του μαθήματοςμεάλλαμαθήματα(διαθεματική προσέγγιση):ιστορία,νεοελληνικήγλώσσα,κοινωνικήκαιπολιτικήαγωγή,τεχνολογίακ.ά.Τααρχαίαελληνικάκείμενα,πέρααπότηνανθρωπιστικήπαιδείαπουπαρέχουν,συμβάλλουνστηνανάπτυξητηςκριτικής σκέψηςκαιστηδιαμόρφωσηελεύθερης και υπεύθυνης προσωπικότητας.

ΠιστεύουμεότιηδιδασκαλίατηςαρχαίαςελληνικήςκαιμεταγενέστερηςγραμματείαςαπότοπρωτότυπομπορείναπροσφέρειστονσύγχρονομαθητήκαιμελλοντικόΕυρωπαίοπολίτηδιπλή ωφέλεια:πρώτον,τηβεβαιότηταότιηανθρώπινησκέψηέχειθεμέλιαπουμένουνακλόνηταμέσαστουςαιώνεςκαιμπορούννααποτελέσουνπολύτιμοοδηγόγιατομέλλον·δεύτερον,τηνάμεσηεπαφήμετηναρχαίαελληνικήγλώσσα,ώστενακατανοήσειτησυνέχειατωνδιαφόρωνμορφώντηςελληνικήςγλώσσας,απότηναρχήτηςμέχρισήμερα,μέσωτηςφυσιολογικήςεξέλιξήςτης.Έτσι,ουσιαστικάημελέτητηςΑρχαίαςΕλληνικήςείναιμιαπορείαπροςτηγλωσσική αυτογνωσίατουμαθητή.

2. Οι επιμέρους στόχοι της διδασκαλίας του μαθήματοςΜετηδιδασκαλίακειμένωντηςαρχαίαςελληνικήςγλώσσαςκαιγραμματείαςαπότοπρωτότυπο

επιδιώκεταιοιμαθητές:•Ναγνωρίσουντηνπνευματική δημιουργία των αρχαίων Ελλήνων,μετηνοποίασυνδέεταιάρρηκταονεοελληνικόςπολιτισμόςκαιηοποίααποτέλεσετηβάσηγιατηδιαμόρφωσητου

10

ελληνορωμαϊκούκαι,αργότερα,τουδυτικοευρωπαϊκούπολιτισμού.Ησυνεισφοράαυτήαπόμόνητηςεπιβάλλειτημελέτητης–όχιόμωςκαιτημυθοποίησήτης.

•Ναεπικοινωνήσουνμεκείμενα που προβάλλουν τη σπουδαιότητα του αρχαίου κόσμου,δηλαδήφωτίζουνσημαντικέςστιγμέςτηςαρχαίαςπολιτισμικήςδραστηριότηταςκαιπεριλαμβάνουντακύριασημείαγιατηδημιουργίαμιαςεικόναςτουαρχαίουκόσμου–κατάτοδυνατόνσφαιρικής.

•Ναανακαλύψουνκαιναεκτιμήσουντηλογοτεχνική αξίατωνέργωντωναρχαίωνΕλλήνωνσυγγραφέων.Αυτόθαγίνειανγνωρίσουντουςβασικούςκανόνεςκαιτηδομήτηςαρχαίαςελληνικήςγλώσσαςμέσααπόταπρωτότυπακείμενα,χωρίςτημεσολάβησητουμεταφραστή,καιαποκτήσουνέτσιμιαπρώτηαίσθησητηςαρμονίας,τηςπυκνότητας,τηςακρίβειαςκαιτηςποικιλίαςαυτήςτηςγλώσσας,όπωςχρησιμοποιήθηκεστακείμενατηςκλασικήςεποχής.Νομίζουμεότιηκατανόησητηςδομήςενόςαρχαίουκειμένουέχειτηνίδιαπαιδευτικήαξίαμετηνκατανόησητηςλύσης,π.χ.,μιαςαλγεβρικήςεξίσωσης.Εξάλλου,είναιαυτονόητοότιμελετάκανείςκαλύτεραέναλογοτεχνικόκείμενοστοπρωτότυπότουπαράμεταφρασμένο.

ΕιδικάγιατηνΑ´Γυμνασίου,αποτελείπρόκλησηηπρώτηθετικήεπαφήτωνμαθητώνμετηνΑρχαίαΕλληνική.Οιμαθητέςθαπρέπεινασυνειδητοποιήσουνότιμιλούνμιαμεταγενέστερημορφήτηςελληνικήςγλώσσας,ηοποίαεξελίχθηκεσεσυνάρτησημετονπολιτισμό.Οδιδάσκωνπρέπειναπροβάλλεισυνεχώςτηστενή σχέση Αρχαίας και Νέας Ελληνικήςσεόλαταεπίπεδα.

Β. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

1. Η δομή και η χρήση των βιβλίων μαθητήΗδομήτωνδιδακτικώνεγχειριδίωντωντριώντάξεωντουΓυμνασίουυπαγορεύθηκεαπότουςγενι-

κούςσκοπούςκαιτουςειδικότερουςστόχουςτουμαθήματος,όπωςαυτοίκαθορίζονταιστοδιαθεματικόπλαίσιοκαιστοαναλυτικόπρόγραμμασπουδών.Ταεγχειρίδιαεισάγουντουςμαθητέςσταδιακάστηναρχαίαελληνικήγλώσσα,ημάθησητηςοποίαςπαρουσιάζεταιόχιωςαυτοσκοπόςαλλάωςμέσογιανααποκτήσειομαθητήςάμεσηπρόσβασηστηναρχαίαελληνικήγραμματείακαιστονπολιτισμόπουτηδημιούργησε,απόόπουπηγάζεικαιογλωσσικόςπλούτοςτηςΑρχαίαςΕλληνικήςκαικατ’επέκτασητηςΝέας.Ησύνδεση,μάλιστα,με τη Νέα Ελληνική αποτελείβασικήαφόρμησηγιατηδιδασκαλίατουλεξιλογίου,τηςετυμολογίας,τηςγραμματικήςκαιτουσυντακτικού.

Τοεγχείρημάμαςβασίζεταισευλικόπουστόχοέχεινασυγκινήσειτουςμαθητές,νατουςευαισθη-τοποιήσει,ναπροκαλέσει–καιναδιατηρήσει–τοενδιαφέροντους.Ηδιδακτικήπράξηέχειαποδείξειότιμαθητέςπουσυμμετέχουνενεργάκαιβιωματικάστημαθησιακήδιαδικασίαείναισεθέσηνακατακτήσουνκαλύτερατηγλώσσακαινακατανοήσουνσεμεγαλύτεροβαθμότηναρχαίαελληνικήγραμματείακαιτονπολιτισμό,καθώςκαιτοσυσχετισμότουςμεσύγχρονεςμορφέςλογοτεχνίαςκαιπολιτισμού.Γι’αυτόκαιγίνεταιεκτεταμένηπροσπάθειαναενταχθούνδιαθεματικέςκαιδημιουργικές δραστηριότητεςσεόσοτοδυνατόνπερισσότερεςΕνότητες.

1.1 Η επιλογή των κειμένωνΤακείμεναπουεπιλέξαμεφροντίσαμεναείναιελκυστικάκαιταυτοχρόνωςαποτελεσματικά,με

στόχονααγαπήσουνοιμαθητέςτομάθημακαινααποκτήσουντιςγνώσειςπουθατουςεπιτρέψουννακατανοήσουντιςρίζεςτηςγλώσσαςπουμιλούν.

ΌσοναφοράστακείμενατουβιβλίουτηςΑϘ Γυμνασίου,ηεπιλογήτους,προκειμένουναπλη-ρούνόλεςτιςπροδιαγραφέςκαιεπιπλέονναείναιεύκολακαικατανοητάσεεπίπεδογλωσσικό,

11

αποδείχθηκεδύσκολοέργο.Μερικάκείμενατουβιβλίουίσωςδυσκολέψουντονμαθητή,ωστόσοτοπρόβλημααυτόαντιμετωπίζεταιμετηβοήθειατωνΓλωσσικώνσχολίων,ταοποίαείναιεκτενέστατα.Παρακάτωδίνονταιοδηγίεςγιατηνπρώτηπροσπέλασητουκειμένου.

Ηεπιλογήτωνκειμένωνβασίστηκεακόμηστιςδυνατότητεςπουπροσφέρουνπολλάαπόαυτάγια διαθεματικές προσεγγίσεις.Έγινεπροσπάθειαναεπιλεγούνκείμεναπουνασυνδέονταιμετησύγχρονηπραγματικότητα,μεθέματαπουαφορούντηνκαθημερινήζωήκαιανταποκρίνονταισταενδιαφέροντατωνμαθητών.Δίνεταιέτσιηευκαιρίαστονκαθηγητήναεφαρμόσειμιαβιωματική μέθοδο διδασκαλίας,πουθακαταστήσειτημαθησιακήδιαδικασίαπιοενδιαφέρουσακαιαποτε-λεσματική.Έμφασηδόθηκεστιςέννοιεςτηςαλληλεπίδρασης,τηςεπικοινωνίας,τηςμεταβολής,τηςομοιότητας-διαφοράςκαιτουπολιτισμού.Είναιευνόητοότιδενπροσφέρονταιόλατακείμεναγιατέτοιουείδουςπροσεγγίσεις,καθώςεπιλέχθηκανβάσεικαιάλλωνκριτηρίων,πουαφορούνκυρίωςτηγλωσσικήδιδασκαλία.

Επίσης,οιαφορμέςπουδίνειένακείμενογιαδημιουργικές δραστηριότητεςαποτέλεσεβασικόκριτήριοεπιλογής.ΣεαρκετέςΕνότητεςπροτείνονταιδημιουργικέςδραστηριότητεςτιςοποίεςμπο-ρούνοιδιδάσκοντες,ανυπάρχειχρόνος,νααναθέτουνστουςμαθητές,ώστενααποκτούναυτοίβιωματικήσχέσημετοκείμενο.

Τέλος,ακολουθήθηκεηοδηγίατωνπροδιαγραφώνσυγγραφήςπουπροβλέπειαφόρμησηαπότοκείμενογιατηδιδασκαλίατηςγραμματικής,τηςσύνταξηςκαιτουετυμολογικού.Ωστόσο,ησυγγρα-φικήομάδαδεναντιμετώπισεαυτήτηνπροδιαγραφήωςαυτοσκοπό.Έτσι,θεωρήθηκαναρκετέςδύοήτρειςαφορμήσειςαπότοκείμενοκαισυμπληρωματικάπαρέχονταιπαραδείγματαεκτόςκειμένουγιαεμπέδωσητουεξεταζόμενουκάθεφοράφαινομένου.

1.2 Η διάρθρωση των ΕνοτήτωνΣτόχοςτουεγχειριδίουείναιαφενόςναγνωρίσουνοιμαθητέςβασικέςδομέςτηςαρχαίαςελλη-

νικήςγλώσσας,αφετέρουνααποκτήσουντηδυνατότηταναχρησιμοποιούναυτήτηγνώσηγιατηνκατανόησηαρχαίωνελληνικώνκειμένων.

Αξίζει,επίσης,νασημειωθείότιοιπληροφορίεςγιατηναρχαίαελληνικήγλώσσακαιτονπολι-τισμότηςμεταφέρονταιόχιμόνομέσααπότονγραπτόλόγο,αλλάκαιμέσααπότηχρήσηπλούσιουεικονιστικούυλικού,τοοποίοστοχεύειστηνανάπτυξητου«οπτικού/εικονικούγραμματισμού»(visualliteracy)τωνμαθητών.

ΗδομήκάθεΕνότηταςτουεγχειριδίουδιακρίνεταισετρίαμέρη:ΤοΑϘ Μέρος (Κείμενο)περιλαμβάνει:

–Κείμενο(κατάτοδυνατόναυτούσιοήμετιςελάχιστεςαναγκαίεςδιασκευές).–Σύντομηεισαγωγήήενημερωτικόσημείωμαγιατοδιδασκόμενοκείμενο.–Σχόλιαγλωσσικάήερμηνεύματααπαραίτηταγιατηνκατανόησητουκειμένου.Σεπολλέςπε-ριπτώσειςυπάρχεισύνδεσημετηΝέαΕλληνικήμεαφορμήκοινέςλέξειςκαιφράσεις.

–Ερμηνευτικάσχόλιακαιστοιχείαπραγματολογικήςφύσεωςγιατηνπληρέστερηκατανόησητουκειμένου.

–Ερωτήσειςπουσυμβάλλουνστηνκατανόησητουπεριεχομένουτουκειμένου.–Διαθεματικέςερωτήσειςπουωθούνστηναξιοποίησηγνώσεωνκαιδεξιοτήτωναπόάλλαμαθήμα-ταήπουσυνδέουντοιστορικόπαρελθόνμετοπαρόν.

ΤοΒϘ Μέρος (Λεξιλογικός Πίνακας – Ετυμολογικά)περιλαμβάνει:–Λεξιλογικόπίνακα,οοποίοςαφορμάταιαπόλέξητουκειμένουτηςΕνότηταςκαιπεριλαμβάνει

12

ομόρριζα,απλάκαισύνθετα,τηςλέξηςστηνΑρχαίαΕλληνικήκαιτηΝέαΕλληνική.Οπίνακαςπε-ριέχειτρειςστήλες:στηνπρώτηκαταχωρίζονταιλέξειςτηςΑρχαίαςΕλληνικής,στηδεύτερηλέξειςτηςΑρχαίαςΕλληνικήςπουχρησιμοποιούνταιμέχρικαισήμεραστηΝέαΕλληνικήκαιστηντρίτηστήληλέξειςτηςΝέαςΕλληνικής.

–Ασκήσειςεμπέδωσηςτουπίνακακαιπεραιτέρωλεξιλογικέςεπίτουκειμένου.–ΣταδιακήδιδασκαλίατηςπαραγωγήςλέξεωνστηνΑρχαίαΕλληνική.–ΑσκήσειςεμπέδωσηςκαιασκήσειςσύνδεσηςμετηΝέαΕλληνική.

Το ΓϘ Μέρος (Γραμματική – Σύνταξη)περιλαμβάνει:–ΑφόρμησηαπότοκείμενοτηςΕνότηταςγιατηδιδασκαλίατωνφαινομένων.–Συστηματικήδιδασκαλίαβασικώνστοιχείωντηςγραμματικήςκαιτουσυντακτικού,βάσειχα-ρακτηριστικώνπαραδειγμάτων,συνοδευόμενηαπόεποπτικάδιαγράμματακαιπίνακες.ΠολύχρήσιμοςκρίνεταιοσυσχετισμόςμετααντίστοιχαφαινόμενατηςΝέαςΕλληνικής,όπουαυτόείναιδυνατό.

–Ποικίλεςασκήσεις,κυρίωςαντικειμενικούτύπου(πολλαπλήςεπιλογής,μετασχηματιστικές,συμπλήρωσηςκενών,αντιστοίχισηςκ.ά.),γιατηνκατανόησηκαιεμπέδωσητωνδιδασκόμενωνγλωσσικώνστοιχείων.

ΤοΕπίμετροστοτέλοςτουβιβλίουπεριλαμβάνειμικράπαράλληλακείμενα,χρήσιμαγιασύντο-μεςασκήσειςσυγκριτικήςανάγνωσης.Τακείμενααυτάσυνοδεύονταιαπόσύντομογλωσσικόήερμηνευτικόσχολιασμόγιατηνκαλύτερηαξιοποίησήτους.Ακολουθούντολεξιλόγιοτωνκειμένων,πίνακεςαρχικώνχρόνωνρημάτωνκαισυγκεντρωτικοίπίνακεςφαινομένωντηςγραμματικής,τηςσύνταξηςκαιτηςετυμολογίας.

2. Οργάνωση και μέθοδος της γλωσσικής διδασκαλίαςΌσοναφοράτιςΔιδακτικές Προτάσεις,στοΒιβλίοτουΚαθηγητήυπάρχουνοδηγίεςδιδασκαλίας

γιαόλαταμέρη,οιοποίεςδίνουνέμφασηστιςεπισημάνσειςπουπρέπειναγίνουνεπίτουκειμένουήτωνφαινομένων.Οδιδάσκων,βέβαια,καλείταιναεμπλουτίσειτηδιδασκαλίαανάλογαμετιςανάγκες,ταενδιαφέροντακαιτιςδυνατότητεςτηςτάξης.

ΑϘ Μέρος (Κείμενο)Οτίτλοςείναιτοπρώτοστοιχείομετοοποίοέρχεταισεεπαφήομαθητήςπριναπότηνανάγνωση

τουκειμένου.Ησχέσητουμετοκείμενοείναιάμεση·προϊδεάζειτονμαθητήγιατοπεριεχόμενοτουκειμένουκαισυνοψίζειταβασικάθέματάτου.Αποτελείτηναφόρμησηγιατηνπρώτηεπαφήμετοθέματουκειμένουήμετηνοηματικήπροσέγγισήτουστησυνέχεια.

Τοεισαγωγικό σημείωμαείναιευσύνοπτοκαιπαρέχειβασικέςπληροφορίεςγιατονσυγγραφέακαιτηνεποχήτου,καθώςκαικάποιεςδιευκρινίσειςπουκαθιστούντηνανάγνωσηκαιεπεξεργασίατουκειμένουευκολότερη.ΣτοΒιβλίοτουΚαθηγητήπαρατίθενταισυμπληρωματικάσχόλιαγιατονσυγγραφέακαιτοέργοτου,ταοποίαοδιδάσκωνμπορείνααξιοποιήσειεφόσοντοκρίνειαπαραίτητο.

Ταγλωσσικά σχόλιαείναισύντομακαιπεριεκτικά.Δίνουντημετάφρασηόλωντωνλέξεωνκαιφράσεωνπουείναιαπαραίτητεςγιατηνκατανόησητουκειμένου,καθώςκαιομόρριζαβασικώνλέξεωνστηΝέαΕλληνική.

Ταερμηνευτικά σχόλιαυποβοηθούντηνκατανόησητουκειμένου.ΗέκτασήτουςκυμαίνεταιανάλογαμετουςδιδακτικούςστόχουςπουέχουντεθείστηναρχήτηςΕνότητας.ΣτοΒιβλίοτουΚα-θηγητήπαρατίθενταικαικάποιασυμπληρωματικάσχόλιαγιατοκείμενοκάθεΕνότητας.

13

Οιερωτήσειςπουσυνοδεύουντοκείμενοστοχεύουντόσοστηνκατανόησηόσοκαιστησύνδεσημεάλλαμαθήματαήτησύγχρονηπραγματικότητα.Επίσηςδίνουν,σεορισμένεςπεριπτώσεις,έναυσμαγιαδημιουργικήεργασίαήέρευνασχετικήμετηθεματολογίατουκειμένου.

ΒϘ Μέρος (Λεξιλογικός Πίνακας – Ετυμολογικά)

Β1. Λεξιλογικός ΠίνακαςΣτηνΑϘ ΓυμνασίουηπαράθεσητωνΛεξιλογικώνΠινάκωνυπηρετείτηνπροσπάθειαναδοθούν

στονμαθητήλέξειςομόρριζες, απλές και σύνθετες,τόσοστηνΑρχαίαόσοκαιστηΝέαΕλληνική,μεβασικόσκοπότηνεξοικείωσήτουμετηνελληνικήγλώσσακαιπαράλληλατονεμπλουτισμότουλεξιλογίουτου.

ΟΛεξιλογικόςΠίνακας,όπωςαναφέρθηκεκαιπαραπάνω,αποτελείταιαπό τρεις στήλες.ΣτηνπρώτηστήληδίνονταιλέξειςπουχρησιμοποιούνταιμόνοστηνΑρχαίαΕλληνικήκαι,αντίστοιχα,στηντρίτηστήληλέξειςπουχρησιμοποιούνταιμόνοστηΝέαΕλληνική.Ημεσαίαστήληαποτελείταιαπόλέξειςκοινέςκαιστιςδύομορφέςτηςγλώσσας.ΟμαθητήςθασυνειδητοποιήσειαπότηστήληαυτήότιλέξειςτηςΑρχαίαςχρησιμοποιούνταιαυτούσιεςκαιστηΝέαΕλληνικήκαιαπότονίδιο,μετηδιαφοράότικάποιεςαπόαυτέςέχουνδιαφοροποιημένησημασία,θέμαστοοποίοσυστήνεταιναεπιμείνειοεκπαιδευτικόςστηντάξη(οισημασίεςαρκετώνλέξεωνδίνονταιτόσοστηνΑρχαίαόσοκαιστηΝέαΕλληνική).

ΣτονΛεξιλογικό Πίνακαέχουνεπιλεγείλέξειςοιοποίες:α)Απαντούνστοκείμενο(οιίδιεςήομόρριζέςτους)τουλάχιστονμίαφορά.Κατ’αυτότοντρόποδίνεταιηδυνατότηταστονεκπαιδευτικόναδείξειστοκείμενοτιςλέξειςπουθέλειναδιδάξει.Επιπλέον,σεαρκετέςπεριπτώσειςοδιδάσκωνμπορείναχρησιμοποιήσειλέξειςτουκειμένουωςαφετηρίαγιαευχάριστοπαιχνίδι,τοοποίοθαοδηγήσειτοπαιδίστηνανακάλυψηλέξεωντηςίδιαςοικογένειας.

β)ΈχουνσυνάφειαμετοδιδασκόμενοαντικείμενοτωνΕτυμολογικώνστοίδιοκεφάλαιο.Επιλέχθη-κανλέξειςστονΠίνακαπουμπορούνναδώσουνυλικόκαινατεκμηριώσουνμεπαραδείγματατοδιαφορετικόκάθεφοράφαινόμενοτωνΕτυμολογικών.

ΣτηναρχήτουΠίνακακαταγράφονταιοιλέξειςστονσυγκεκριμένοτύποπουαπαντούνστοκείμενο.Μεαφορμήαυτόνεπιχειρείταιηλεξιλογικήενασχόλησημετησυγκεκριμένηγλωσσικήοι-κογένεια,απότηνοποίαδίνονταικυρίως(γιαλόγουςοικονομίαςχώρου)οιβασικέςλέξεις.

ΚάθεΠίνακαςσυνοδεύεταικατάκανόνααπόποικιλία ασκήσεων,πουαφορούντόσοτηνΑρχαίαόσοκαιτηΝέαΕλληνική,καιομαθητήςκαλείταιναεφαρμόσειδιάφορουςπαιδαγωγικούςμηχα-νισμούςσκέψης.Οιασκήσειςαυτέςσυχνάζητούντηδημιουργίαπροτάσεων,άλλοτεαντιστοίχισηκαιάλλοτεσυμπλήρωσηκενώνμετηνκατάλληληλέξηαπότονΠίνακα.ΣτοΒιβλίοτουΚαθηγητήοεκπαιδευτικόςμπορείναβρει,κατάπερίπτωση,περισσότερεςασκήσειςγιαεμπέδωση.

ΣτοΒιβλίοτουΚαθηγητή,γιαδιευκόλυνσητουεκπαιδευτικού,δίνονταιεπιλεκτικάκαιαντιπρο-σωπευτικάοιαπαντήσειςορισμένωνασκήσεων.Επίσηςδίνονταιστονεκπαιδευτικό,σεμερικέςΕνότη-τες,κάποιεςετυμολογικέςή/καισημασιολογικέςπληροφορίεςήλέξειςπουπαρουσιάζουνξεχωριστόενδιαφέρον.Ετυμολογίαλέξεων,χρήσηλόγιωνεκφράσεωνκαιφράσεωντηςΑρχαίαςΕλληνικής(π.χ.από καταβολής κόσμου, ειρήσθω εν παρόδω)πουέχουνδιατηρηθείζωντανέςκαιστηΝέαΕλληνική,άλλοτεχρησιμοποιούνταιγιαασκήσειςκαιάλλοτεαποτελούνμικράενδιαφέροντασχόλια,σεμιαπροσπάθειαηΑρχαίαΕλληνικήναγίνειπροσιτήκαινακινήσειτοενδιαφέροντωνμαθητών.

14

Β2. ΕτυμολογικάΣτομέροςαυτότουεγχειριδίουεπιδιώκεταιμιαπρώτησφαιρικήπροσέγγισητωνετυμολογικών

φαινομένων.Σκόπιμαδίνονταισεκάθεκεφάλαιοταβασικάθέματατηςθεωρίαςτουμεκάποιααντι-προσωπευτικάπαραδείγματα.Γιαπεραιτέρωστοιχείασυνιστάταιηαξιοποίησητωναντίστοιχωνκεφαλαίωντηςγραμματικής.

ΗπαραγωγήθααποτελέσειτοαντικείμενοτηςετυμολογίαςτηςΑϘΓυμνασίου.Σεσχεδιαγραμματικό πίνακα παρατίθενταιοιπαραγωγικέςκαταλήξειςμεκατάλληλαπαρα-

δείγματα,κατάκανόναμέσααπότοκείμενο,γιατηντεκμηρίωσηκάθεετυμολογικούφαινομένου.Οιασκήσειςπουακολουθούναποσκοπούνστηνεμπέδωσητουδιδασκόμενουκάθεφοράφαι-

νομένου.Συχνάδίνονταιασκήσειςμεπαραδείγματααπότηναρχαίακαιτηνέαελληνικήγλώσσα,προκειμένουναπαρακολουθήσουνοιμαθητέςτησημασιολογικήεξέλιξητωνλέξεων.

ΣεαρκετέςασκήσειςσυνιστάταιηχρήσηλεξικώντηςΑρχαίαςκαιτηςΝέαςΕλληνικής.Οεκπαι-δευτικόςκρίνεταισκόπιμοναενθαρρύνειτουςμαθητέςπροςαυτήτηνκατεύθυνση.Οιμαθητέςθαπρέπειναεξοικειωθούνμετηχρήσητωνλεξικώντηςγλώσσας(τόσοτηςΑρχαίαςόσοκαιτηςΝέαςΕλληνικής)καιναγνωρίσουντηλειτουργίατωνπολύτιμωναυτώνεγχειριδίων,κάτιπουσίγουραθατουςφανείπολλέςφορέςχρήσιμοστηγνωστικήτουςδιαδρομή.

Καισεαυτήτηνενότητα,δίνονταιστοΒιβλίοτουΚαθηγητήγιαδιευκόλυνσητουεκπαιδευτικούεπιλεκτικάκαιαντιπροσωπευτικάοιαπαντήσειςορισμένωνασκήσεων.

ΓϘ Μέρος (Γραμματική – Σύνταξη)Ηοργάνωσητηςγλωσσικήςδιδασκαλίαςστηρίζεταισεμιαπλατιάαντίληψηηοποίαυπαγο-

ρεύειμιασυνολική και πολυεπίπεδη προσέγγιση του αρχαιοελληνικού λόγου.Σύμφωναμεαυτή,επιδιώκεταιναγνωρίσειομαθητήςικανοποιητικάταβασικάστοιχείατηςΑρχαίαςΕλληνικής,μεπαράλληληάσκησησετρίαεπίπεδα:

–στοεπίπεδοτουγλωσσικούσυστήματος(γραμματικήςκαισύνταξης)–στοσημασιολογικόεπίπεδο(λεξιλόγιο)–στοεπίπεδοτηςπρόσληψηςτουκειμένου(οργανωμένοςλόγος).Αξιοποιώνταςαναλογικάτηνεμπειρίααπότηδιδασκαλίατωνομιλούμενωνγλωσσών,δεδιδάσκουμε

ταγλωσσικάστοιχείααυτόνομακαιανεξάρτητααπότογλωσσικόπεριβάλλοντους(παράμόνοπροςστιγμήν)αλλάενταγμένασεσυγκεκριμένημονάδατουλόγου(πρόταση,παράγραφο,μικροκείμενο).

Παράλληλακαισυμπληρωματικάπροςτηνκάθετηδιάταξητωνφαινομένων,προβλέπονταικαιοριζόντιεςδιασυνδέσειςτωνγλωσσικώνστοιχείων,ώστεναπροβάλλειεναργέστεραηλειτουργίατουςστονλόγο,αλλάκαιημεταξύτουςσχέση.

ΙδιαίτερααξιοποιείταιηγνώσητωνβασικώνγραμματικώνκαισυντακτικώνκατηγοριώντηςΝέαςΕλληνικήςγιατηδιδασκαλίατωναντίστοιχωντηςΑρχαίας.Ηπορείααυτή από τη συγχρονία στη διαχρονία,καιόχιαντίστροφα,είναιαποτελεσματικότερηκαιασφαλέστερη,αφούξεκινάαπόοικείεςπροςτονμαθητήδομέςκαιπροχωρείσεμορφέςπουδενείναιάμεσααναγνωρίσιμες.

Συνοργάνωση των γνώσεωνΗσυνολικήμύησητωνμαθητώνστοναρχαίολόγοσυνδυάζεταιπάντοτεμετηνάσκησήτουςστη

γλωσσικήκατανόησητωνκειμένων.Δεδομένουότιτονόημαδεβρίσκεταιστημεμονωμένηλέξηήφράση,στρέφουμεσυστηματικάτηνπροσοχήτωνμαθητώνόχισεανεξάρτητεςλέξειςήτύπουςαλλάσεοργανωμένο λόγοκαιτουςασκούμεστηγλωσσικήκατανόησήτου.

15

Οδιδάσκωνσυνδυάζειταγλωσσικάσχόλιαμετογλωσσικόαίσθηματωνμαθητών,προκειμένου

νααποδώσειμαζίτους,τουλάχιστονδύοφορέςμέσαστηντάξη,τονόηματουκειμένου.

Ηπρωτοβάθμια κατανόησητουκειμένου,πουεπιχειρείταιστηνΑ´,συμπληρώνεταικαιολο-

κληρώνεταιστιςεπόμενεςτάξειςμετημετάφραση,πουείναισύνθετηπνευματικήγλωσσικήάσκηση

κατάτηνοποίαδεμεταγλωττίζεταιτυπικάτοαρχαίοκείμενο,αλλάαναζητούνταιοινοηματικά

ισοδύναμεςεκφράσειςτηςΝέαςΕλληνικής,γιανααποδοθείτονόημακαιτοχρώματουαρχαίουλόγου.

3. Διδακτικές αρχές κατά τον σχεδιασμό του μαθήματοςΟδιδάσκωνοφείλεινατηρείστονσχεδιασμότουμαθήματοςτιςβασικέςδιδακτικέςαρχέςπου

αναπτύσσονταιπαρακάτω:

Παρώθηση: Ησυναίσθησηπροόδουκαιεπίτευξηςστόχωνείναιθεμελιώδεςστοιχείοπαρώθησης,

γιανασυνεχίσουνοιμαθητέςνασυμμετέχουνενεργάστημαθησιακήδιαδικασία.

Ενεργός συμμετοχή και αυτόνομη μάθηση:Οδιδάσκωνπαροτρύνειτουςμαθητέςκατάτηδιάρκεια

τουμαθήματοςνααναλαμβάνουνπρωτοβουλίες,είτεεργαζόμενοιαυτόνομαείτεσυμμετέχονταςσε

ομάδεςεργασίας,χωρίςωστόσοναπαραλείπεινατουςενθαρρύνειναζητούνβοήθειαείτεαπότον

ίδιοείτεαπόάλλουςσυμμαθητέςτους(peerlearning),όπουαυτόκρίνεταιαναγκαίο.

Ολιστική (σφαιρική) προσέγγιση:Τακείμεναπουπεριέχονταιστοεγχειρίδιοδενεξυπηρετούν

μόνοτηνκατανόησητηςγλώσσαςκαιτηναπόκτησηγνώσεωνγιατιςγλωσσικέςδομέςτηςΑρχαίας

Ελληνικής.Βασικόςσκοπόςτουμαθήματοςείναιεπίσηςηεπικοινωνίατωνμαθητών,μέσααπότα

παρατιθέμενακείμενα,μεσημαντικέςστιγμέςτηςαρχαίαςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιτουπολιτισμού

πουτηνπαρήγαγε.

Εναλλαγή και ποικιλία στη διδακτική πράξη:Παρόλοπουτοεγχειρίδιοακολουθείσταθερή

δομήστηνπροσέγγισητωνεπιμέρουςΕνοτήτων,αυτόδεσημαίνειότιηδιδακτικήπροσέγγισητων

Ενοτήτωνπρέπειναείναιπάντοτεηίδια.Οδιδάσκωνοφείλειναβρίσκειτρόπουςπουκάνουντο

μάθημαελκυστικόκαιενδιαφέρονγιατουςμαθητές.Έτσι,γιαπαράδειγμα,μπορείνακρίνειότι

αφόρμησηγιατηνπροσέγγισητουκειμένουμπορείνααποτελέσειηανάλυσηοπτικούυλικούήη

συζήτησητουτίτλου,ανάλογαμετοποιατεχνικήεξυπηρετείκαλύτερατησυγκεκριμένηΕνότητα.

4. Οδηγίες για τη διδασκαλία των επιμέρους ΕνοτήτωνΣτουςδιδακτικούςστόχουςκάθεΕνότηταςστοΒιβλίοτουΚαθηγητήδίνονταιοιδιδακτικοί στόχοι

ξεχωριστάγιατατρίαμέρη.Εξυπακούεται,βέβαια,ότιοδιδάσκωνπαραλλάσσεικαιεμπλουτίζει

αυτούςτουςστόχουςμεδικήτουπρωτοβουλίακαιακολουθώνταςτηδυναμικήτηςτάξης.

ΑϘ Μέρος (Κείμενο)

ΣτοΒιβλίοτουΚαθηγητήδίνεταιστιςπερισσότερεςπεριπτώσειςενδεικτική αφόρμηση,καθώς

καικάποιαπρώταεισαγωγικά στοιχεία,πουσκοπόέχουννατοποθετήσουνπρωτογενώςτονμαθητή

στοντόπο,στονχρόνοκαιστηνυπόθεση.Ιδιαίτερησημασίαέχειναυπενθυμίζεταιστουςμαθητέςη

εποχήτουσυγγραφέα,ώστεναμπορέσουνσταδιακάναμάθουντιπερίπουχαρακτηρίζεικάθεεποχή,

τόσοσεγλωσσικόεπίπεδοόσοκαισεεπίπεδοείδουςκειμένων.ΣτοπαρόνΒιβλίοτουΚαθηγητή

δίνονταιενδεικτικάολοκληρωμένασχέδιαμαθήματοςστιςΕνότητες1,2,15και17.

Ηπαρουσίασητουνέου(ανάγνωσηαπότονδιδάσκοντακαιπρώτηαπόδοσητουνοήματοςμε

τηβοήθειατωνμαθητών,πουσυμβουλεύονταιταγλωσσικάσχόλια)πρέπειναείναιόσοτοδυνατόν

16

πιοπαραστατικήκαινατονίζειτιςλέξειςεκείνεςπουθαπροξενήσουντηνεπιθυμητήεντύπωσημέσαστηντάξη.

Οιερωτήσεις κατανόησηςπουακολουθούνμπορούννααπαντηθούνείτεμελέξειςκαιφράσειςτουκειμένου,οπότευπηρετείταικαιοστόχοςτηςεκμάθησηςτηςσημασίαςτωνλέξεων,είτεκαιελεύθερα,στηΝέαΕλληνική.

Ταερμηνευτικά σχόλιααποτελούνβοηθητικόυλικόγιατηνκατανόησητουκειμένου,αλλάσεκαμίαπερίπτωσηδενείναιεξαντλητικά.Συχνάγίνονταικαισχόλιαπραγματολογικήςφύσης,γιαναυπηρετηθούνκαιοιαρχαιογνωστικοίστόχοιτουμαθήματοςκαιναδοθείέναυσμαγιαπεραιτέρωέρευνατωνμαθητών.

Τοεικονογραφικό υλικό τουΒιβλίουτουΜαθητήδενπρέπειναμένειανεκμετάλλευτο.Υπάρχουνπροτάσειςγιααφόρμησηαπόμιαεικόναήγιαπραγματοποίησηδραστηριότηταςήγιασύγκρισηκαισχολιασμόεικόνων.

ΣτοτέλοςκάθεΕνότηταςδίνεταιμιαφράσημεχαρακτήραρητού,πουσυχνάσυνδέεταιάμεσαμετοκείμενοκαιαποτελείέναυσμαγιαπεραιτέρωσυζήτησηπάνωσεθέματατηςαρχαίαςελληνικήςζωήςκαισκέψης.

ΒϘ Μέρος (Λεξιλογικός Πίνακας – Ετυμολογικά)ΤοΒϘ ΜέροςκάθεΕνότηταςπεριλαμβάνειλεξιλογικούς-σημασιολογικούςπίνακεςκαιστοιχεία

γιατηνπαραγωγήλέξεωνστηνΑρχαίαΕλληνικήμεασκήσεις.ΗαξιοποίησηαντίστοιχωνστοιχείωντηςΝέαςΕλληνικής,όπωςαναφέρθηκεκαιστιςγενικέςαρχέςτουμαθήματος,πρέπεινααποτελείπάγιατακτικήτουδιδάσκοντος.ΛέξειςτουκειμένουπουχρησιμοποιούνταικαισήμερασεκείμενατουΤύπουήλογοτεχνικάκ.ά.μπορούνναλειτουργήσουνωςαφόρμηση.ΣτοΒιβλίοτουΚαθηγητήδίνονταικαιπρόσθετες ασκήσεις,ορισμένεςαπότιςοποίεςμπορούννααποτελέσουνμέροςενόςολιγόλεπτουήωριαίουκριτηρίουαξιολόγησης.

ΑρκετάσυχνάστοΒιβλίοτουΜαθητήκαιστοΒιβλίοτουΚαθηγητήδίνονταιασκήσειςπουστο-χεύουνστοναδιαπιστώσουνοιμαθητέςότιπολλέςλέξειςτηςΑρχαίαςΕλληνικήςχρησιμοποιούνταικαισήμεραστηΝέαΕλληνικήμετηνίδιαήδιαφορετικήσημασία.Συχνάζητείταιαπόταπαιδιάηχρήσηλεξικώνμέσαστηντάξη,σεμιαπροσπάθειαναεξοικειωθούνμεταβοηθητικάεγχειρίδιαΑρχαίαςκαιΝέαςΕλληνικής.

ΓϘ Μέρος (Γραμματική – Σύνταξη)ΤοΓϘΜέροςκάθεΕνότηταςπεριλαμβάνειαναλυτική παρουσίαση γραμματικών και συντα-

κτικών φαινομένων.ΞεκινώνταςαπόσυγκεκριμένεςλέξειςήφράσειςτουκειμένουτηςΕνότηταςπουπροσφέρονταιγιατονσκοπόαυτό,οδιδάσκωνκαλείταιναμυήσειτουςμαθητέςτουστοσυ-γκεκριμένογραμματικόήσυντακτικόφαινόμενο.Στοεγχειρίδιοκαλύπτονται,κατάτοδυνατόν,μετηναπαιτούμενηπληρότηταταφαινόμεναπουπαρουσιάζονταικαιδίνονται,όπουείναιπρόσφορο,πίνακες,διαγράμματακαιάλλαβοηθητικάστοιχεία.Ακολουθούνασκήσειςπουέχουνσκοπόναυποστηρίξουντηδιδασκαλίακαιναυποβοηθήσουντονέλεγχοεπίτευξηςτουγλωσσικούστόχου.

5. Αξιοποίηση της βιβλιογραφίας και δικτυογραφίαςΗπαρατιθέμενηστοΒιβλίοτουΚαθηγητήβιβλιογραφίακαιδικτυογραφίαμπορείνααξιοποι-

ηθείπολλαπλά:–Γιατηνάντλησηπεραιτέρωπληροφοριώναπότηνπλευράτουκαθηγητήκαιτηνπαρουσίασήτους

17

στουςμαθητές.–Γιατηναναζήτησηυλικούαπότουςμαθητέςπουαναλαμβάνουνδιαθεματικέςδραστηριότητεςήεργασίεςαναζήτησης.

–Γιατηνενημέρωσημαθητώνοιοποίοιεκδηλώνουνπροσωπικόενδιαφέρονναμάθουνκάτιπε-ρισσότερο.Είναιχρήσιμοναγράφεταιστονπίνακαμιαδιεύθυνσηιστοσελίδαςήέναςτίτλοςβιβλίου,προ-

κειμένουναέχουνκίνητραοιμαθητέςνααυτενεργήσουν.Αςσημειωθείότιοιδικτυακοίτόποιανανεώνονταιήκαικαταργούνταισυνεχώς,ενώνέοιγίνο-

νταιδιαθέσιμοικαθημερινά.Γιατονλόγοαυτόείναιεπιβεβλημένοναγίνεταιέλεγχοςπροτούδοθούνστουςμαθητέςκαινααναζητούνταινέοιμέσααπόμηχανέςαναζήτησης,όπωςτοGoogleκαιτοYahoo.

Ενδεικτικές διευθύνσεις στο Διαδίκτυο και τίτλοι εκπαιδευτικού λογισμικού για αναζήτηση πηγών και φωτογραφικού υλικού:α. Αναζήτηση πληροφοριών http://www.perseus.tufts.edu/ http://www.classics.mit.edu/ http://www.csad.ox.ac.uk/ http://www.geocities.com/Athens/4752/ http://www.gnomon.ku-eichstaett.de/Gnomon/Gnomon.html(Βιβλιοθήκηγιατονκλασικόκόσμο) http://argos.evansville.edu/(μηχανήαναζήτησηςγιααρχαίουςπολιτισμούς-κλασικήαρχαιολογία) http://www.tlg.uci.edu/~tlg/index/resources.htmlβ. Μουσεία και εικονικές περιηγήσεις ΕλληνικάΜουσείακαιΣυλλογές–ΥπουργείοΠολιτισμού:http://www.culture.gr ΕλληνικάΜουσεία:http://www.monopoli.gr/museums.html ICOM:http://www.icom.org/ ICOM:ΔιεθνέςΣυμβούλιοΜουσείων –ΕλληνικήΕπιτροπή: http://www.otenet.gr/icom/ index.

html/ http://www.comlab.ox.ac.uk/archive/other/museums.html http://www.museumlink.com/virtual.htm http://www.museums.reading.ac.uk/vlmp/world.html http://archive.comlab.ox.ac.uk/other/museums.html http://www.elsas.demon.nl/indexμe.htm http://www.dreamscape.com/frankvad/museums.html http://metalab.unc.edu/louvreγ. Τίτλοι εκπαιδευτικού λογισμικού Η Άρτεμις στην Αρχαία Αθήνα,MLSMultimedia/Exodus,1999. Ελληνική μυθολογία:Ένα ταξίδι στη φαντασία,VirtualReality,1997. Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός-Ελληνική Μυθολογία,LIBROCOM. Η Αθήνα στα χρόνια του Περικλή,εκδ.Ερμής,1999. Mythology,ΕΜΜΕInteractive. Portraits of Byzantium,LambrakisResearchFoundation,1997. Μύθοι της αρχαίας Ελλάδας:Οι γνωστοί και άγνωστοι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι ζωντανεύουν

με έναν πρωτότυπο θεατρικό πολυμεσικό τρόπο,Ι.Ε.Κ.Όμηρος,περιοδικόRΑΜ,122(1999).

18

Το Μουσείο του Αιώνα. Ψηφιακό ταξίδι στο Μουσείο του Μέλλοντος,περιοδικόRΟΜ,16(2000).δ. Βασικές εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέωνΌσοναφοράτιςεκδόσειςτωναρχαίωνελληνικώνκειμένων,υπάρχουνοιδύοβασικέςσειρέςτης

Οξφόρδης(OxfordClassicalTexts)καιτηςΛιψίας(Teubner),πουπεριέχουνεισαγωγή(σταλατινικάσυνήθως),τοκείμενοκαικριτικόυπόμνημα(κριτικέςεκδόσεις).ΧρηστικέςείναιοιεκδόσειςLoebClassicalLibraryκαιBudé(Sociétéd'éditionLesBellesLettres)μεεισαγωγήγιατονσυγγραφέακαιτοέργοτου,κείμενομελίγασχόλιακαιμετάφρασηαγγλικήκαιγαλλικήαντίστοιχα.Ελληνικέςχρηστικέςσειρέςυπάρχουνπολλές:

ΒιβλιοθήκηΦέξηΑρχαίωνΕλλήνωνΣυγγραφέων(ΦΕΞΗ)ΤαΆπαντατωνΑρχαίωνΕλλήνωνΣυγγραφέων(ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ)ΒιβλιοθήκηΑρχαίωνΣυγγραφέων(ΠΑΠΥΡΟΣ)ΑρχαίοΕλληνικόΘέατρο(ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ)ΑρχαίοιΈλληνεςΛυρικοί(ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ)ΑρχαίοιΣυγγραφείς(ΕΞΑΝΤΑΣ)ΑρχαίοιΣυγγραφείς(ΖΗΤΡΟΣ)ΒιβλιοθήκητωνΕλλήνων(ΕΛΛΗΝΙΚΟΣΕΚΔΟΤΙΚΟΣΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ)ΕλληνικήΒιβλιοθήκη(ΑΚΑΔΗΜΙΑΑΘΗΝΩΝ)ΒιβλιοθήκηΕλλήνωνΣυγγραφέων(ΑΚΑΔΗΜΙΑΑΘΗΝΩΝ–ΚΕΝΤΡΟΝΕΚΔΟΣΕΩΣΕΡΓΩΝΕΛΛΗΝΩΝΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ)ΟιΈλληνες(ΚΑΚΤΟΣ)ΑρχαίοιΈλληνεςΣυγγραφείς(ΕΚΔΟΣΕΙΣΠΑΤΑΚΗ)ΜικρήΒιβλιοθήκηΑρχαίωνΣυγγραφέων(ΤΟΛΙΔΗ)ΒιβλιοθήκηΑρχαίωνΣυγγραφέων(ΣΤΙΓΜΗ)Παλαιότερακυκλοφόρησανλίγουςφροντισμένους,αλλάδυσεύρετουςπιατόμουςκαιοιεκδόσειςΔ.Δημητράκου.

Γ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

[ΜεβάσητοΑναλυτικόΠρόγραμμαΣπουδών(Α.Π.Σ.)καιτοΔιαθεματικόΕνιαίοΠλαίσιοΠρογράμματοςΣπουδών(Δ.Ε.Π.Π.Σ.)γιατηδιδασκαλίατουμαθήματοςτηςαρχαίαςελληνικήςγλώσσαςκαιγραμματείαςαπότοπρωτότυποστοΓυμνάσιο]

1. Γενικές αρχέςΗαξιολόγησητουμαθητήαποτελείμιασυνεχήπαιδαγωγικήδιαδικασία,μεβάσητηνοποίαπα-

ρακολουθείταιηπορείατηςμάθησης,προσδιορίζονταιτατελικάαποτελέσματάτηςκαιεκτιμώνται,παράλληλα,άλλαχαρακτηριστικάτουμαθητήταοποίασχετίζονταιμετοέργοτουσχολείου,π.χ.ηανάπτυξητηςκριτικήςικανότητας,ηκαλλιέργειαερευνητικούπνεύματος,ηδυνατότητασυνεργασίαςμεάλλουςμαθητέςκ.ά.Πρόκειταιγιαοργανικόστοιχείοτηςδιδακτικής–μαθησιακήςδιαδικασίας,ηοποίααρχίζειμετονκαθορισμότωνστόχωνκαιολοκληρώνεταιμετονέλεγχοτηςεπίτευξήςτους.Πρώτιστοςστόχοςτηςείναιησυνεχήςβελτίωσητηςδιδασκαλίαςκαιτηςγενικότερηςλειτουργίαςτουσχολείου,καθώςκαιησυνεχήςενημέρωσηεκπαιδευτικώνκαιεκπαιδευόμενωνγιατοαποτέλεσματωνπροσπαθειώντους,ώστεναεπιτυγχάνονταιτακαλύτεραδυνατάμαθησιακάαποτελέσματα.

19

Ηαξιολόγησητουμαθητήδιακρίνεταισετρία στάδια:Στηναρχικήήδιαγνωστικήαξιολόγηση,κατάτηνοποίαβασικόςστόχοςείναιναδιαπιστωθούν

τοεπίπεδοεπάρκειαςτουμαθητήκαιτααίτιατωνελλείψεωνστιςγνώσειςτου.Εφαρμόζεταικατάτηναρχήτηςμαθησιακήςδιαδικασίας,αλλάκαικατάτηδιάρκειάτης.

Στηδιαμορφωτικήήσταδιακήαξιολόγηση,πουστοχεύειστονέλεγχοτηςπορείαςτουμαθητήπροςτηνεπίτευξησυγκεκριμένωνεκπαιδευτικώνστόχων.Εφαρμόζεταικατάτηδιάρκειατηςδι-δασκαλίαςκαιέχεικυρίωςπληροφοριακόχαρακτήρα.Οιτελικέςδιαπιστώσειςπροκύπτουναπότονπαιδαγωγικόδημιουργικόμαθησιακόδιάλογομεταξύεκπαιδευτικούκαιμαθητή,μεσκοπόναεξαχθούνοιπληροφορίεςπουαπαιτούνταιγιατηνπιθανήτροποποίησητουσχεδιασμούήτηςδιδακτικήςμεθόδου.

Στηντελικήήσυνολικήαξιολόγηση.Πρόκειταιγιαανακεφαλαιωτικήαλλάκαιανατροφοδοτικήδιαδικασία,προκειμένουναεκτιμηθείοβαθμόςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνκαιπαιδαγωγικώνστόχωνσεσχέσημετουςπροκαθορισμένουςτελικούςστόχους.Ουσιαστικάσυγκρίνεταιτομαθησιακόεπίπεδοκάθεμαθητήμεαυτόπουδιέθετεπρινκαιηομαδικήεπίδοσητηςτάξηςσεσχέσημετηνπροσδοκώμενηκαιεπιδιωκόμενη.

2. Αξιολόγηση του μαθητήΓενικάοτρόποςαξιολόγησηςτουμαθήματοςμέσαστοσχολείοπρέπειναστοχεύειστηναποτίμηση

τηςπροσωπικήςστάσηςτωνμαθητώναπέναντιστακείμενα,τηςεπικοινωνίαςτουςμετοπεριεχόμενοκαιτασυμφραζόμενατωνκειμένων,τηςκριτικήςτοποθέτησήςτουςαπέναντισεερωτήματαπουαναδύονται,αλλάκαιτηςαρχαιογνωσίαςτουςκαιτουβαθμούκατάκτησηςτηςγλώσσας.

Αναλυτικότερα:Οιερωτήσεις αξιολόγησηςβρίσκονταισεαντιστοιχίαμετουςδιδακτικούςστόχουςκαιτημέθοδο

διδασκαλίαςκαιεντάσσονταιοργανικάστηδιδακτικήδιαδικασίατηνοποίαανατροφοδοτούν,ώστεναείναιαποτελεσματικότερη.Στομάθηματηςαρχαίαςελληνικήςγραμματείας,δεδομένουότιέναλογοτεχνικόκείμενοεπιδέχεταιπολλαπλέςερμηνευτικέςαναγνώσειςκαιδιδακτικέςπροσεγγίσεις,χρησιμοποιείταιποικιλίαερωτήσεων.

Ηποικιλίακαιηδιαβάθμισητωνερωτήσεωνεπιτρέπειτονευρύτεροκαιουσιαστικότεροέλεγχοτωναποτελεσμάτωντηςδιδασκαλίαςμεβάσητιςαποκτηθείσεςγνώσειςτωνμαθητών.

Ησυγκέντρωσηκαιεπεξεργασίατουυλικούγιατηνεκπόνησηθεματικώνκαισυνθετικώνδη-μιουργικώνεργασιώνσυνεχίζεταικατάτηδιάρκειατηςδιδασκαλίαςτωνδιδακτικώνΕνοτήτωνοιοποίεςαναφέρονταισεαυτές.

Στουςμαθητέςανατίθενταιδιαθεματικούτύπουεργασίες,οιοποίεςαφορμώνταιαπότοκείμενοκαιτοσυσχετίζουνμεάλλαγνωστικάαντικείμενααναδεικνύονταςενδιαφέρουσεςπτυχέςτους.

Ειδικότερακατά τη διδακτική δραστηριότηταενδείκνυταιηχρησιμοποίησητωνακόλουθωντρόπωναξιολόγησης:

Για τον έλεγχο της γλωσσικής κατάρτισηςτωνμαθητώντουΓυμνασίουοιερωτήσεις-ασκήσειςαξιολόγησηςπρέπεινακαλύπτουνόλαταεπίπεδατηςγλωσσικήςδιδασκαλίας,δηλαδήτηγνώσητηςγραμματικήςκαιτηςσύνταξης,τηνκατάκτησητουλεξιλογίουκαιτηνικανότητακατανόησηςκειμένου.Έτσι,απαιτούνταιτρειςκατηγορίεςασκήσεων:

α)Γιατηγνώσητηςγραμματικήςκαιτηςσύνταξης,αντικειμενικούτύπου:–πολλαπλήςεπιλογήςδιαφόρωντύπων,συμπλήρωσηςκενών,αντιστοίχισης,διάζευξηςκ.ά.–μετασχηματισμούφράσεωνήολόκληρωνπροτάσεων(π.χ.απότονέναναριθμόστονάλλο).

20

β)Γιατηνκατάκτησητουσημασιολογικούεπιπέδουτηςγλώσσας:–αναγνώρισηςτηςσημασίαςτωνλέξεωναπότασυμφραζόμενα.–κυριολεκτικήςήμεταφορικήςχρήσηςτηςκατάλληληςλέξηςσεπροτάσειςπουκατασκευάζουνοιμαθητέςήπουτουςδίνονταιαπότοδιδάσκοντα.

–αντιστοίχισηςλέξεωνωςπροςτησημασίαήτογραμματικότύπο.–ετυμολογίας:δημιουργίαςοικογενειώνομόρριζωνλέξεων,παραγωγής,σύνθεσηςήανάλυσηςλέξεωνστασυνθετικάτουςμέρη.

γ)Γιατηνκατανόησητουπεριεχομένουτωνκειμένων:–ανοικτούήκλειστούτύπου,κατάπερίπτωση,πουαπαιτούνμιαπροσωπικήστάσηήεκτίμησητουμαθητήγιατοθέματουκειμένου,τηδράσηήγιατηστάσητωνπροσώπωνκαιταπερι-γραφόμεναστοιχεία.

–ελέγχουτουβαθμούκατανόησηςτουπεριεχομένουτουδιδαγμένουκειμένου.Πρόκειταιστηνουσίαγιαγενικήαπόδοσητουνοήματοςτουκειμένουστην.ε.,καθώςδενπροβλέπεταισεαυτήτηντάξηπιστήμετάφραση.

–ανάγνωσηςσύντομωνπαράλληλωνκειμένωντουίδιουήάλλωνσυγγραφέωνγιααπλέςεπι-σημάνσεις,ανάλογεςμετηνηλικίατωνμαθητώνκαισυμβατέςμετουςσκοπούςτηςγλωσσικήςδιδασκαλίας.

ΟιδοκιμασίεςπουπεριλαμβάνονταιστοΒιβλίοτουΚαθηγητή,τόσοοιολιγόλεπτεςόσοκαιοιωριαίες,έχουνωςστόχοναδιαπιστωθείπεριοδικάεάνκαικατάπόσοοιμαθητές:α)έχουνκατανοήσειτοπροσφάτωςδιδαχθένυλικό,β)έχουνανάγκηαπόεπιπρόσθετηβοήθειακαισεποιαεπιμέρουςσημεία,γ)αντιμετωπίζουνδυσκολίεςστηνκατανόησητουλεξιλογίουκαιτωνγραμματικώνκαισυντα-

κτικώνφαινομένωνοιοποίεςμπορείνααποτελούνεμπόδιοστηνπρόοδότους,δ)μπορούνναεργαστούναυτόνομασεσυνθήκεςανάλογεςμεεκείνεςτωνεξετάσεων.

21

Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ

ENOTHTA 1

Εισαγωγή στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο

\Ενδεικτικό σχέδιο οργάνωσης μαθήματος

Διδακτικοί στόχοι (για όλη την ενότητα)

Με τη διδασκαλία της εισαγωγικής Ενότητας επιδιώκεται:•να γνωρίσουν οι μαθητές βασικά στοιχεία της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας,•να καλλιεργηθεί σε ένα βαθμό αίσθηση οικειότητας προς την Αρχαία Ελληνική μέσα από τη

χρήση αρχαίων λέξεων και φράσεων σε προτάσεις της Νέας Ελληνικής,•να προβληθεί με έμφαση η συμβολή της αρχαιότητας στον ευρωπαϊκό πολιτισμό με διαχρονικά

σύμβολα· συγκεκριμένα, να τονιστεί και η χρήση χιλιάδων λέξεων ελληνικής προέλευσης στην ορολογία πολλών τομέων του επιστητού.

Οδηγίες διδασκαλίας – Διδακτικές επισημάνσεις

Οιδύο πρώτες σελίδεςτηςΕνότηταςθαχρησιμεύσουνωςαφόρμησηγιασυζήτησημέσαστηντάξησχετικάμετουςτρόπουςπουτααρχαίαελληνικάεπιβιώνουνστησύγχρονηγλωσσικήπραγ-ματικότητατηςΕλληνικήςκαιάλλωνευρωπαϊκώνγλωσσών.

ΟτίτλοςτηςΕνότηταςείναιεπίσηςενδεικτικός.Οιμαθητέςμπορούνναεπανέλθουνστηδι-καιολόγησήτουαφούθαέχουνσυζητήσειτιςδύοπρώτεςσελίδεςήαφούθαέχουνδιαβάσεικαιταστοιχείαγιατημακραίωνηπορείατηςΕλληνικής.Ησυμβολικήλέξη«ταξίδι»πρέπειναγίνεικατανοητόαπότουςίδιουςτουςμαθητέςότιδενυπονοείένατέλοςπαράμόνοσταθμούς,εφόσονηελληνικήγλώσσασυνεχίζειναυπάρχεικαιναεξελίσσεται.

Μετάτηνπρώτηανάγνωσηαπότονδιδάσκοντα,δίνεταιστουςμαθητέςχρόνος2-3λεπτώνγιαναδιαβάσουνμόνοιτουςτιςφράσειςκαιτίθενταιοιεξής(προτεινόμενες)ερωτήσεις:

1.Πόσεςαπότιςφράσειςκαιλέξειςαυτήςτηςσελίδαςχρησιμοποιείτεήέχετεακούσει;(ακουστικήεντύπωσηα.ε.)

2.ΠώςκαταλαβαίνετεότιείναιφράσειςτηςΑρχαίαςΕλληνικής;(μορφολογικήεντύπωσηα.ε.–πολυτονικόσύστημα)

3.Ποιοιχρησιμοποιούνσυνήθωςλέξειςκαιφράσειςτέτοιουείδουςκαισεποιεςπεριστάσεις;(Αναφοράστηνκαθαρεύουσακαιστολόγιούφος,αλλάκαιστηνεπίσημηγλώσσατουκράτουςστηγλώσσατηςΕκκλησίαςκαισεαυτήνπουχρησιμοποιείταισεκάποιαεπαγγέλματα,π.χ.τανομικά.Επίσης,μπορείνααναφερθείηαίσθησητουεπίσημουεπικοινωνιακούπλαισίουπουσυνεχίζειναεμπνέειηκαθαρεύουσα.Δεναποκλείεταιοιμαθητέςναεκφράσουναπορίαγιατημορφήκαιτοάκουσματωνκειμένωναυτών,οπότεθαπρέπεινααναφερθείότιμόλιςτριάνταχρόνιαπριν,το1976,επισημοποιήθηκεηχρήσητηςαπλήςδημοτικήςστηνεκπαίδευσηκαιμόλιςτο1982καθιερώθηκεηχρήσητουμονοτονικούσυστήματοςγραφής.)

4.Έχετεδιαβάσειλογοτεχνικάκείμεναπουείχαντύπουςκαιλεξιλόγιοτηςλόγιαςγλώσσας;(μπορείναδιαβαστείτοκείμενοτουΕμμ.Ροΐδη,βλ.παρακάτω)

5.Τιείδουςφράσειςείναι;(ρητά,ιστορικέςφράσεις,παροιμίες,καθημερινέςφράσεις...Μπορείναεπισημανθείότιδενυπάρχειτομέαςκαιείδοςλόγουστοοποίοναμησυναντάκανείςλέξειςκαι

22

φράσειςτηςα.ε.,αφού,πέραντωνεπιβιώσεώντης,μετονπλούτοτηςβοήθησετην.ε.ναπλάσεινέεςλέξεις.ΤολεξικότουΣτέφανουΚουμανούδηΣυναγωγὴ νέων λέξεων ὑπὸ τῶν λογίων πλασθεισῶν ἀπὸ τῆς ῾Αλώσεως μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων[Αθήνα,1900]προσφέρειαμέτρηταπαραδείγματααυτήςτης«τεχνητής»,θαλέγαμε,αλλάδημιουργικήςκαιδικαιωμένηςσυνέχειαςτηςα.ε.:ἐξόντωσις [1766],χειροκροτῶ).

Αναλυτικά η προέλευση μερικών από τις φράσεις που δίνονται και η σημερινή σημασία τους:τὰ παιδία παίζει

(πβ.τηναναφοράτηςφράσηςαπότονΙωάννηΓαληνόσταΣχόλια εἰς τὴν ᾿Ιλιάδα)Στερεότυποπαράδειγμαγιατηναττικήσύνταξη.Ειρωνικήαναφοράσεόσουςδεφέρονται

σοβαρά,ανάλογαμετηνηλικίατους,καιπαλιμπαιδίζουν.ἔπεα πτερόεντα(῞Ομηρος,᾿ΙλιάςΑ201)

ΣτονΌμηροηφράσησημαίνειταλόγιαπουταπαίρνειοάνεμος,πουπετούν,«ανεμάρπαστα»(μετάφρασηΝ.Καζαντζάκη–Ι.Θ.Κακριδή).Σήμεραχρησιμοποιείταιγιαναχαρακτηρίσειλόγιααπατηλάήασήμαντα.

Εὕρηκα! Εὕρηκα!ΗαναφώνησητουΑρχιμήδηότανανακάλυψετονόμοτηςάνωσηςτωνσωμάτων.Σήμεραχρησι-

μοποιείταισεπεριπτώσειςπουανακαλύπτουμεξαφνικάλύσησεέναπρόβλημα.εὖ ζῆν

ΑυτόθεωρούσεοΜ.ΑλέξανδροςότιχρωστούσεστονδάσκαλότουΑριστοτέλη.Κατ’αρχάςσημαίνειτοντρόποζωήςπουχαρακτηρίζεταιαπόηθικέςκαιπνευματικέςαρετές·σήμεραέχειπε-ρισσότεροτηνέννοιατηςάνετηςκαιποιοτικήςζωής(συχνάκαιεκείνηςπουχαρακτηρίζεταιαπόπολυτέλειακαιαπολαύσεις).

μολὼν λαβέ!ΗαπάντησητουΛεωνίδαπροςτονΞέρξηστιςΘερμοπύλες(Πλούταρχος,̓Αποφθέγματα Λακω-

νικά),πουσημαίνει«Έλαναταπάρεις(ενν.ταόπλα)».Χρησιμοποιείταικαισήμεραμεανάλογησημασία,προκειμένουναδηλώσειαπροθυμίαυποταγής.

μή μου ἅπτου!(μήμουἅπτου,οὔπωγὰρἀναβέβηκαπρὸςτὸνπατέρα...,Κατὰ ᾿Ιωάννην Εὐαγγέλιον20.17)ΦράσηπουαπηύθυνεοΙησούςστηΜαρίαμετάτηνανάστασήΤου(=μημεαγγίζεις).Σήμερατη

χρησιμοποιούμεγιαναχαρακτηρίσουμεέναπρόσωποήπράγμαπολύευαίσθητο.καινὰ δαιμόνια

(Πλάτων,᾿Απολογία Σωκράτους24c)ΦράσηπουπεριλαμβανότανστηνεπίσημηκατηγορίαπουδιατυπώθηκεεναντίοντουΣωκράτη,

ηοποίαανέφερεότιασπαζότανάλλεςθεότητεςαπόαυτέςπουλατρεύοντανστηνΑθήνακαιότιδιέφθειρετουςνέους.Σήμεραχρησιμοποιείταιγιαναπεριγράψεινεωτεριστικέςιδέεςπουανατρέπουντηνκρατούσατάξη.

στήλη ἅλατος(καὶἐπέβλεψενἡγυνὴαὐτοῦεἰςτὰὀπίσωκαὶἐγένετοστήληἅλατος,Γένεσις19.26)

ΑπότηβιβλικήαφήγησηγιατηνκαταστροφήπουυπέστησανταΣόδομακαιταΓόμορρα(άλλημιαφράσηπουχρησιμοποιείταισήμερα...).ΚαθώςοΛωτκαιηοικογένειάτουαπομακρύνονταναπότηνπόληακολουθώνταςθεϊκήεντολή,ησύζυγόςτου,παράτηνπροειδοποίηση,γύρισεκαικοίταξεμελαχτάραγιαταυλικάαγαθάπουάφηνεπίσωτηςκαιέγινε«στήληάλατος».Στιςμέρεςμαςχρη-σιμοποιείταιγιαναδηλώσειτηναπόλυτηέκπληξη.

23

ἆρον ἆρον(ἆρονἆρον,σταύρωσοναὐτόν,Κατὰ ᾿Ιωάννην Εὐαγγέλιον19.15)

ΗκραυγήμετηνοποίαοόχλοςπροέτρεψετονΠιλάτονακαταδικάσειτονΧριστόσεσταυρικόθάνατο.Ηεπαναλαμβανόμενηπροστακτικήτουρ.αἴρω(«ἆρονἆρον»)ήολόκληρηηφράσηχρησι-μοποιούνταιστιςμέρεςμαςμεεπιρρηματικήσημασία,γιαναδηλωθείιδιαίτερησπουδή,βιασύνη.ΣτοΚατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον (27.24)αναφέρεταιότι«οΠιλάτοςἀκολούθωςλαβὼνὕδωρἀπενίψατοτὰςχεῖρας»·σήμεραηφράση«νίπτωταςχείραςμου»χρησιμοποιείταιμετησημασία«αποποιούμαιτιςευθύνεςμου».

ἀπὸ μηχανῆς θεός[ἀπὸμηχανῆςθεὸςἐπεφάνης,Μένανδρος,απόσπ.227(kock)]

Ηφράσηπροέρχεταιαπότοαρχαίοθέατροκαιστηναρχικήτηςσημασίααναφέρεταιστονθεόπουπαρουσιαζότανμεειδικόμηχάνημα(μηχανήήαἰώρημα)απόψηλάκαιμετηνπαρέμβασήτουέδινελύσηστοδράμα.Σήμεραχρησιμοποιείταιγιαναδηλώσεικάποιονήκάτιπουπαρουσιάζεταιαπρόσμενακαιδίνειλύσησεμιαδύσκοληκατάσταση.

γόρδιος δεσμόςΟδεσμόςπουβρισκότανστοΓόρδιοντηςΦρυγίαςκαιπουοΜ.Αλέξανδροςέκοψεμετοσπαθί

τουαντίνατονλύσει.Ηφράσηχρησιμοποιείταιστιςμέρεςμαςγιαναπεριγράψειπερίπλοκεςκα-ταστάσειςκαιδυσεπίλυταπροβλήματα.

Σεσυνδυασμόμετησυζήτησητωνπαραπάνωφράσεωνκαιτηδημιουργίαπροτάσεωνστην.ε.μεαυτές,μπορείναδοθείέμφασημέσααπόσχετικέςδραστηριότητεςστιςφράσεις,στιςλέξεις,αλλάκαιστιςιδέεςκαισταστοιχείατουαρχαίουελληνικούπολιτισμούπουσυναντώνταισεεκπομπέςστηντηλεόραση,σταπεριοδικάκαιστιςεφημερίδες,στονχώροτηςδιαφήμισηςκαιτουκινηματογράφουκ.α.

Τονόμισμα του ευρώπουαπεικονίζεταιστηδεύτερησελίδασυνδέειγλωσσικάκαιπολιτισμικάτηναρχαιότηταμετησύγχρονηΕλλάδακαιΕυρώπη.Επιπλέον,το φόντο των δύο πρώτων σελίδων,πουπαρουσιάζειμιαπαράστασηαρχαίαςτραγωδίαςστηνΕπίδαυρο,αναδεικνύειένααπόταστοιχείατουαρχαίουελληνικούπολιτισμούπου,στονίδιοχώροκαι–τηρουμένωντωναναλογιών–στηνίδιαγλώσσα,συνεχίζειναεμπνέεικαινασυγκινεί.

Μετουλικότηςδεύτερης σελίδαςεπιδιώκεταιέναςακόμησκοπός:νακαταδειχθείότιηΑρχαίαΕλληνικήμπορείναμηνείναιομιλούμενηγλώσσα,επιζείόμωςόχιμόνομέσααπότην.ε.,αλλάκαιμέσααπόπολλέςευρωπαϊκέςγλώσσες.ΌλοιοιμαθητέςθααναγνωρίσουνκάποιεςλέξειςτηςΑγγλικήςστοκείμενοτουΞενοφώνταΖολώτα.Πρόκειται,βεβαίως,γιατεχνητόκείμενο,πουέχεισκοπόναδείξειτηνπληθώρατωνελληνικώνλέξεωνστολεξιλόγιοτηςΑγγλικής.

Τέλος,πρέπεινατονιστείιδιαίτεραησύνδεσητηςα.ε.μετιςσύγχρονεςεπιστήμες:(αγγλ.)cardiomyopathy=καρδιομυοπάθεια,(γαλλ.)cardiographe=καρδιογράφος.

Έχειιδιαίτερησημασίαναενθαρρυνθούνοιμαθητέςνασυμπληρώσουν,γράφονταςκαιστοτετράδιότους,ανάλογεςλέξειςκαιφράσειςαπόξένεςγλώσσεςπουγνωρίζουν.Όσοπερισσότερεςακουστούν,τόσοπιοπρόσφοροκλίμαθαδημιουργηθείγιατηνπλήρηεπίτευξητωνστόχωντηςεισαγωγικήςΕνότητας.

Οπωσδήποτεθαήτανενδιαφέρονναενθαρρυνθούνοιμαθητές,ιδιαιτέρωςοιπολύγλωσσοιήοιαλλοδαποί,ανυπάρχουν,ναδημιουργήσουνδικότουςκείμενομελέξειςελληνικές,πιθανόνκαιμεσυγκεκριμένοθέμα,π.χ.τημουσική.

24

Το κείμενο του Ξ. Ζολώτα κρίνεται σκόπιμο να δοθεί ολόκληρο στους μαθητές:Kyrie,ItisZeus’anathemaonourepochforthedynamismofoureconomiesandtheheresyofoureconomic

methodsandpolicies,thatweshouldagonizebetweentheScyllaofnumismaticplethoraandtheCharybdisofeconomicanaemia.

Itisnotmyidiosyncrasytobeironicorsarcastic,butmydiagnosiswouldbethatpoliticiansarerathercryptoplethorists.Althoughtheyemphaticallystigmatizenumismaticplethora,theyenergizeitthroughtheirtacticsandpractices.Ourpoliciesshouldbebasedmoreoneconomicandlessonpoliticalcriteria.Ourgnomonhastobeametronbetweeneconomic,strategicandphilanthropicscopes.Politicalmagichasalwaysbeenantieconomic.

Inourepoch,characterizedbymonopolies,oligopolies,monop