πρακτικές για το παιδί - Family, school, local societies: Policies and ...

AIFREF2013

- 1 -

Οικογένεια, σχολείο, τοπικές κοινωνίες: Πολιτικές και πρακτικές για το παιδί

Family, school, local societies: Policies and practices about the child

Famille, école, sociétés locales: Politiques et pratiques pour l’enfant

- 2 -

Επιμέλεια προγράμματος: Γεωργία Σπηλιοπούλου Διονύσης Παπαδόπουλος

AIFREF2013

- 3 -




- 4 -

AIFREF2013

- 5 -

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / CONTENTS / TABLE DES MATIÈRES

ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ / KEYNOTE SPEAKERS / GRANDS

INTERVENANTS

Barnes Jacqueline, University of London

Promoting community connections: the relevance of intervening with local

communities for enhancing child well-being 20

Chalmel Loïc, Université de Nancy 2, France

L’autre ment ? Vérités et mensonges du pédagogique 20

Garreta-Bochaca Jordi, Université de Lleida, Espagne Les politiques éducatives en Espagne: évolution et défis 21

Μαλικιώση-Λοΐζου Μαρία, Πανεπιστήμιο Αθηνών Τα παιδιά στηρίζουν τα παιδιά: Μια απάντηση στην επιθετικότητα και τον σχολικό

εκφοβισμό 22

Pramling - Samuelsson Ingrid, University of Göteborg, UNESCO Chair in ECE

and SD, World President of OMEP (World Organization for Early Childhood

Education)

Childhoods in Sweden and the role of Early Childhood Education & Care 22

Σιδέρης Νίκος, Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής

Κρίση: Γονεϊκή απορία και ψυχολογική επαναρρύθμιση 23

Terrisse Bernard, Université du Québec à Montréal, Canada Bientraitance et multiculturalité

Quelles sont les limites du soutien à la parentalité? 23

ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ / ORAL PRESENTATIONS / COMMUNICATIONS

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ / LECTURES IN GREEK /

COMMUNICATIONS EN GREC

Αποστόλου Ζωή, Βελλοπούλου Αγγελική, Καμπεζά Μαρία, Μισιρλή Αναστασία,

Παπαπάνου Ιωάννα, Τζαβάρα Αγγελική, Πανεπιστήμιο Πατρών Στάσεις και αντιλήψεις μελλοντικών νηπιαγωγών για τη συνεργασία ανάμεσα στο

σχολείο και την οικογένεια και για τις επικοινωνιακές τους ικανότητες 25

Αρβανιτάκη Σουλτάνα, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Αλληλεπίδραση γονιών και εκπαιδευτικών (Εκπαιδευτικοί μαθαίνουν στους γονείς

και γονείς μαθαίνουν στους εκπαιδευτικούς) 26




- 6 -

Βελλοπούλου Αγγελική, Γκολφινοπούλου Γεωργία, Καμπεζά Μαρία,

Πανεπιστήμιο Πατρών Διευκολύνοντας τη συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων στη μαθησιακή

διαδικασία: μια εφαρμογή στο νηπιαγωγείο 27

Βέρρα Μαριλίνα, Νηπιαγωγός Τρέχουσα κρίση και συνέπειες στην οικογένεια και στο παιδί 27

Βουδούρη Αγγελική, Μπούρας Αντώνιος, Τριανταφύλλου Ευπραξία, Εθνικό

Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντιλήψεις εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για τη συνεργασία τους

με την οικογένεια των μαθητών/-τριών τους 28

Γαλάνης Γεώργιος, Γαλάνη Ζαφειρία, Στελλάκης Νεκτάριος, Πανεπιστήμιο

Πατρών Κατασκευή εργαλείου για την αποτύπωση των εμπειριών των παιδιών για τις

πρακτικές γραμματισμού στο οικογενειακό τους περιβάλλον 29

Γούγα Γεωργία, Καμαριανός Ιωάννης, Πανεπιστήμιο Πατρών Ελληνικές Γονεϊκές Στρατηγικές και Κρίση Χρέους: η μεταλλαγή της θεσμικής

αφήγησης 30

Δήμου Πασχάλης, Καραφύλλης Αθανάσιος, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική και οι πρακτικές για τον Ελληνισμό της

Διασποράς 31

Διαμαντοπούλου Αλεξάνδρα, Κυπριανός Παντελής, Πανεπιστήμιο Πατρών Η παιδονομία στο Ν. Αχαϊοηλίδας όπως παρουσιάζεται στον τοπικό τύπο 32

Δροσινού – Κορέα Μαρία, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Ανάγνωση πράξεων παραβατικής συμπεριφοράς και οικογενειακή παιδαγωγική. Η

περίπτωση Asperger από το Κονέκτικατ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής 33

Ζαφειροπούλου Ελένη, Φραγκουλίδου Παναγιώτα, Εκπαιδευτικοί Συνεργασία ανάμεσα στην οικογένεια και το διαπολιτισμικό σχολείο 34

Καινούργιου Ελένη, ΤΕΙ Ηπείρου Σχέσεις γονέων και βρεφονηπιοκόμων. Ερευνητική προσέγγιση 34

Καλέμης Κωνσταντίνος, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ισότιμη αντιμετώπιση των μαθητών στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο: Μύθος ή

πραγματικότητα; 35

Καλεράντε Ευαγγελία, Κοντοπούλου Άννα, Κολτσάκη Νίκη, Πανεπιστήμιο

Δυτικής Μακεδονίας

AIFREF2013

- 7 -

Αναπαράσταση της οικονομικής κρίσης στο οικογενειακό περιβάλλον, όπως

παρουσιάζεται στην εικαστική απεικόνιση των παιδιών του νηπιαγωγείου 36

Καλεράντε Ευαγγελία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Επανεγράφοντας το θεσμό της οικογένειας, στην Ελλάδα, την περίοδο της

οικονομικής κρίσης 36

Καπετανίδου Μαριάννα, Mεταπτυχιακή Φοιτήτρια Διαγενεακά σχολεία 37

Καπραβέλου Αλεξία, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικές της εκπαίδευσης μέσα από μυθιστορήματα και διηγήματα της Έλλης

Αλεξίου 38

Καραβίδα Βασιλική, ΤΕΙ Ηπείρου Βρεφονηπιακός σταθμός και οικογένεια: δημιουργώντας γέφυρες συνεργασίας 40

Καρούντζου Γεωργία, Υποψήφια Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Διδάσκοντας ανθρώπινα δικαιώματα στο δημοτικό σχολείο 40

Κοντοπούλου Μελανθία, Μπιρμπίλη Μαρία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκης Τι λένε τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας για την οικονομική κρίση 41

Κοντοπούλου Μελανθία, Σοφιανοπούλου Ιωάννα, Χριστοδούλου Ιφιγένεια,

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Συνεργασία εκπαιδευτικών-γονιών με στόχο την προώθηση της συναισθηματικής

αυτορρύθμισης των παιδιών 41

Κουστουράκης Γεράσιμος, Ασημάκη Άννυ, Πανεπιστήμιο Πατρών Οικογενειακό κεφάλαιο και σχολείο. Μια μελέτη σε Αλβανούς μετανάστες στην

Ελλάδα 42

Κουστουράκης Γεράσιμος, Σπηλιοπούλου Γεωργία, Ασημάκη Άννυ,

Πανεπιστήμιο Πατρών Η οικογένεια στην επιστημονική αρθρογραφία του περιοδικού British Journal of

Sociology of Education: Τάσεις και προοπτικές για το πεδίο της κοινωνιολογίας της

εκπαίδευσης κατά την 1η δεκαετία του 21ου αιώνα 43

Κουτίβα Αναστασία, Λαμπροπούλου Νίκη, Πίτσου Χαρίκλεια,

Παναγιωτόπουλος Γεώργιος, Πανεπιστήμιο Πατρών

Υιοθέτηση ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων και εφαρμογή

καλών πρακτικών για την ενίσχυση του δημιουργικού κλίματος στις σχολικές

μονάδες της Δυτικής Ελλάδας-Ο αντίκτυπός τους στο παιδί-μαθητή 44

Κωνσταντίνου Ειρήνη, Πούμπρου Μαρία, Βασαλάκη Στέλλα, Βρεφονηπιοκόμοι Ας ακούσουμε τα μικρά παιδιά…γνωρίζουν καλύτερα το δρόμο προς την ευτυχία

τους 45




- 8 -

Νικολακοπούλου Κατερίνα, Λαμπροπούλου Αθηνά, Εκπαιδευτικοί Πολυπολιτισμικό σχέδιο στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας-Μια μελέτη περίπτωσης

στο δημοτικό σχολείο Καρυάς 47

Μίχα Παρασκευή, Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Μουσικολογίας Προτάσεις για την αποδοχή της διαφορετικότητας των μαθητών πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης μέσα από τη μουσική, σε μια μικρή πολυπολιτισμική μαθητική

κοινότητα 48

Μίχαλου Αιμιλία, Μάνεσης Νίκος, Πανεπιστήμιο Πατρών Η τεχνική της ενεργούς ακρόασης: συμβουλευτική παρέμβαση σε ομάδα γονέων 49

Μουσένα Ελένη, Σιδηροπούλου Τρυφαίνη, Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής -

ΤΕΙ Αθήνας Πολιτικές για την ποιότητα στην προσχολική εκπαίδευση και αγωγή στην Ευρώπη

και στην Ελλάδα 49

Μπάλιας Στάθης, Πανεπιστήμιο Πατρών Ο ρόλος της σύγχρονης οικογένειας στην ενίσχυση της

δημοκρατικής πολιτειότητας 51

Ντεροπούλου – Ντέρου Ευδοξία, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Διερευνώντας ζητήματα συνεργασίας οικογενειών παιδιών με αναπηρία

και σχολείου 51

Ντόκα Αντιγόνη, Πανεπιστήμιο Πατρών Νοητικές αναπαραστάσεις παιδιών προσχολικής ηλικίας για το σχολείο, που

διαμορφώνονται στο πλαίσιο της οικογένειας 52

Παπαγεωργάκης Παναγιώτης, Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Κορινθίας –Υποψήφιος Διδάκτωρ Η συνεργασία του Διευθυντή του Δημοτικού σχολείου με το σύλλογο Γονέων και

Κηδεμόνων ως παράγοντας αποτελεσματικής λειτουργίας του 53

Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Ασύνδετοι Κρίκοι Ασυνάρτητων Πολιτικών: το παράδειγμα των τσιγγάνων 53

Παπανδρέου Μαρία, Καλογιαννίδου Αναστασία, Καραγιώργου Ιωάννα,

Σοφιανοπούλου Ιωάννα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μαθηματικός γραμματισμός και συνεργασία σχολείου – οικογένειας: ένα πρόγραμμα

εμπλοκής των γονέων στη μάθηση των παιδιών τους 54

Παπαχριστόπουλος Νίκος, Πάντειο Πανεπιστήμιο Γονεϊκότητα και ψυχανάλυση 55

AIFREF2013

- 9 -

Παρπαρούση Γεωργία, Τσιλήρας Ανδρέας, Πανεπιστήμιο Πατρών Η μουσική εκπαίδευση των παιδιών στην πόλη της Πάτρας: μια αποτύπωση των

δομών και των φορέων τυπικής και άτυπης μουσικής εκπαίδευσης 55

Πασσάς Ευάγγελος, Σαλαγιάννη Διαμάντω, Εκπαιδευτικοί Η σχέση τοπικής αυτοδιοίκησης, οικογένειας και παιδιού: Η περίπτωση του Δήμου

Πατρέων 56

Πέττα Ηλιάννα, Φιλόλογος Πολιτικές ένταξης των Ρομά μαθητών στην εκπαίδευση: δυνατότητες, εμπόδια και

προοπτικές 57

Πίλουρης Παναγιώτης, Παπαγεωργίου Γεώργιος, Σχολικοί Σύμβουλοι Πώς οι δάσκαλοι βιώνουν τις σχέσεις τους με τους γονείς των

ρομά μαθητών τους 58

Ρήγα Βασιλική, Λαβίδας Κωνσταντίνος, Βούλγαρη Ηρώ, Πανεπιστήμιο Πατρών Τα χαρακτηριστικά του παιχνιδιού στη μέση παιδική ηλικία και την εφηβεία για την

αναδόμηση και τη διαπραγμάτευση της σημερινής τοπικής κοινωνίας 59

Σακελλαρίου Μαρία, Ρέντζου Κωνσταντίνα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αποτίμηση των Τύπων Γονεϊκής Εμπλοκής σε Προσχολικά Περιβάλλοντα Μάθησης

μέσα από την Οπτική των Παιδαγωγών 60

Σαμαρτζή Κυριακή, Κλινικός ψυχολόγος Οικογένεια, κρίση, απώλεια: ένας δύσκολος επαναπροσδιορισμός ρόλων

και θέσεων 61

Σταυροπούλου Αφροδίτη, Χριστοδούλου Μιχάλης, Κυπριανός Παντελής,

Πανεπιστήμιο Πατρών Μπορούμε με διαφορετικές λέξεις να εννοούμε το ίδιο πράγμα; Μορφές συνεργασίας

γονέων και εκπαιδευτικών στην προσχολική ηλικία 61

Στεργίου Βιργινία, Διδάκτωρ Μαθηματικός Εκπαιδευτική κοινωνική πολιτική για το παιδί από τους διεθνείς οργανισμούς,

προκλήσεις και επιτεύγματα 62

Στεργίου Λήδα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Από την πυρηνική οικογένεια στην οικογένεια της ανθρωπότητας: Το σχολείο ως

ενδιάμεσος χώρος και λόγος δημοκρατίας 63

Συμεού Λοΐζος, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Oι εμπειρίες των παιδιών Ρομά, μιας γηγενούς πολιτισμικής ομάδας της Κύπρου 63

Τζιώγα Αικατερίνη, Νηπιαγωγός Η συμμετοχή της οικογένειας στην αξιολόγηση του μαθητή 64

Τσιμπούκης Χρήστος, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Το θεσμικό πλαίσιο της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού 65

Τσοκάνα Νίκη, Σιακαμπένη Αργυρώ, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου




- 10 -

Το παιδί στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες:

προκλήσεις και προβλήματα 66

Φακίδου Αναστασία, Σχολική Σύμβουλος Συνεργασία σχολείου και οικογένειας: οι αντιλήψεις των γονέων για τη γονεϊκή

ανάμειξη στην εκπαιδευτική διαδικασία 68

Φάκου Αιμιλία, Ασκούνη Νέλλη, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οικογενειακές πρακτικές οργάνωσης της κοινωνικότητας των παιδιών: ταξικές

διαφοροποιήσεις και κοινωνικό κεφάλαιο 68

Φάκου Αιμιλία, Βουβουσίρα Στεφανία, Ασκούνη Νέλλη, Εθνικό Καποδιστριακό

Πανεπιστήμιο Αθηνών Ταξικές διαφορές στο ελληνικό δημόσιο νηπιαγωγείο: πολιτισμικό κεφάλαιο και

σχέση των παιδιών με το σχολείο 69

Χαλκιαδάκη Άβα, Πολίτης Δημήτρης, Πανεπιστήμιο Πατρών Το δικαίωμα στην ανάγνωση: Ευρωπαϊκές πολιτικές για την προώθησή της στα

παιδιά και στους εφήβους 70

Χριστοπούλου Σοφία, Προϊσταμένη επιστημονικής και παιδαγωγικής

καθοδήγησης Δ.Ε. Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας "Παιδί: Σημείο τομής ή ένωσης μεταξύ οικογένειας και σχολείου;" 71

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ / LECTURES IN ENGLISH /

COMMUNICATIONS EN ANGLAIS

Aida Urrea Monclús, Balsells Bailon M. Angels, Alsinet Mora Carles, Coiduras

Rodríguez Jordi L., Universidad de Lleida, Spain Children right's in terms of its players 71

Apostolou Zoe, Stellakis Nektarios, University of Patras, Greece Discussing the parameters of current crisis in Greece

with preschool aged children 71

Arvanitis Eugenia, University of Patras, Greece Developing learning synergies between schools and family in diverse contexts:

The Learning by Design approach 73

Bouchard Camil, University du Québec à Montréal, Canada Quebec (Canada) early intervention national policy: successes and pitfalls 73

Engels-Kritidis Rozalina, University of Sofia, Bulgaria The similarity between Greek and Bulgarian proverbs and sayings as a tool for

intercultural education 74

AIFREF2013

- 11 -

Fourlemadi Dimitra, University of Athens, Greece The effects of pull-out programmes for gifted children - a case study 74

Iliadou-Tachou Sofia, Mpetsas Ioannis, University of Western Macedonia, Greece Children in the maelstrom of the Greek civil war. Educational and social practices at

the beginning of the cold war 75

Kilinc F. Elif, Baysal University, Turkey A case of effective Mother - Child Interaction Program 75

Konidari Victoria, University of Patras, Greece Coping with school context and economic strain: the adolescent perspective of

educational contracts 76

Lafantaisie Vicky, PhD student, Université du Québec à TroisRivières, Canada Promoting empowerment - Based practice in child neglect intervention 76

Lehrer S. Joanne, Bigras Nathalie, Lemay Lise, University of Quebec in Montreal,

Canada Childcare quality, parent perceptions and educator employment satisfaction 77

Lehrer S. Joanne, Gilles Cantin, Morache Carole, University of Quebec in

Montreal, Canada Working with families: diverse conceptual frameworks in the field of early chiildhood

education 78

Morgado Alice Murteira, Vale Dias Maria da Luz, University of Coimbra,

Portugal Antisocial behaviours in adolescence: the role of family environment 78

Nadeau Danielle, Girard Isabelle, Université de Montréal, Canada Co-operation between Families, School, Health & Social Services Networks for

Students with Serious Behavior Problems: A Local Implementation of National Policy

Guidelines 79

Pasian Mara Silvia, Bazon Rezende Marina, Universidade de São Paulo, Brazil The impact of family neglect on the development of children psychological in early

schooling 79

Peixoto Carla, Leal Teresa, University of Coimbra, Portugal Home literacy experiences: understanding the influence

of maternal characteristics 80

Petrogiannis Konstantinos, Penderi Efthymia, Open University, Greece Mothers and kindergarten teacher's beliefs about relationship: The issues of Trust and

Communication 81

Rerak-Zampou Monika, Lempesi Georgia-Eleni, University of Patras, Greece The role of school choice in the information of migrant family strategies 81




- 12 -

Santos Patricia, University of Sao Paolo, Brazil Differences in family characteristics of children with low and high academic

performance 82

Santos Patricia, University of Sao Paolo, Brazil Risk for mental health problems among preschool 82

Serbati Sara, Ius Marco, Di Masi Diego, Zanon Ombretta, Carbonin Claudia,

Milani Paola, University of Padova, Italy Giving voice to parents and children: users' participation in care planning 83

Šulová Lenka, Škrábová Michala, Charles university, Prague, Czech Republic Psychological Aspects of Home Preparation of Czech Children in First two Years of

Schooling 83

Tantaros Spyros, University of Athens, Greece Dimensions of identity formation in adolescence and their relations to parenting 84

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΓΑΛΛΙΚΑ / LECTURES IN FRENCH /

COMMUNICATIONS EN FRANÇAIS

Aguilar Carmen, Leiva J. Juan, Urbano Antonio, Université de Malaga, Espagne La participation de la famille à l’école numérique : le regard des enseignants 84

Ailincai Rodica, Université de la Polynésie Française - Polynésie Française Sociétés locales et éducation. Les Amérindiens wayãpi 85

Beauregard France, Université de Sherbrooke, Québec, Canada Pratiques de parents immigrants lors de leur engagement dans le cheminement

scolaire de leur enfant au Québec 85

Belhandouz Halima, Université Paris Ouest-Nanterre, France Ordre et désordre dans l’organisation sexuée de l’espace chez les minorités originaires

du Maghreb et d’Afrique subsaharienne en France 86

Besnard Thérèse, Université de Sherbrooke, Québec, Canada Différences entre les éducateurs et les éducatrices de CPE et leurs impact sur les

enfants. Existe-t-il des différences entre les hommes et les femmes éducatrices en

petite enfance ? La présence d’hommes éducateurs est-elle bénéfique au

développement des jeunes enfants ? 87

Cantin Gilles, Université du Québec à Montréal, Canada Approche centrée sur la famille : étude de cas de pratiques novatrices d’un milieu

d’accueil de jeunes enfants au Québec 87

AIFREF2013

- 13 -

Chamberland Claire, Lacharité Carl, Lessard Danielle, Université de Montréal,

Canada L’ initiative AIDES : l’implantation du FACNF au Québec et son évaluation 88

Clément Marie-Ève, Léveillé Sophie, Julien Gilles, Sioui-Trudel Hélène,

Université du Québec en Outaouais, Canada Aider les familles dans le besoin: description et particularités de l’approche des

centres de pédiatrie sociale en communauté selon les territoires d’implantation 88

Clément Marie-Ève, Lavergne Chantal, Turcotte Geneviève, Léveillé Sophie,

Moreau Jacques, Gendron Sylvie, Université du Québec en Outaouais, Canada Les centres de pédiatrie sociale au Québec : enjeux de collaboration, intégration des

services et modalités partenariales pour mieux venir en aide aux familles en situation

de vulnérabilité psychosociale 89

Clément Marie-Ève, Cardarello Andrea, Lavergne Chantal, Université du

Québec en Outaouais, Canada Pour l’intégration des enfants de familles immigrantes en difficulté : l’approche des

centres de pédiatrie sociale en communauté 90

Cojocaru Stefan, Université d' Iasi, Roumanie L'éducation appréciative des parents comme le soutien aux familles vulnérables 90

Coimbra Susana, Oliveira Maria Raquel, Pereira Da Silva Diana, Fontaine Anne

Marie, Université de Porto, Portugal Étude de la solidarité inter-générationnelle entre la “génération sandwich” et leurs

enfants “adultes émergents” 91

Cotnoir Marie-Josée, Étudiante, Canada Coopération entre la famille et l’école, l’importance de commencer

avant la rentrée! 91

Coutu Sylvain, Université du Québec à Montréal, Canada La socialisation des émotions dans les services de garde 92

Doucet Nathalie, Tetreault Sylvie, Université de Sherbrooke, Canada Actualiser le partenariat entre les familles et les intervenants à l’intérieur d’un

contexte organisationnel en transformation grâce à l’implantation de pratiques

cliniques favorisant l’appropriation et l’implication des familles dans les services à

l’enfant 92

Dreyer Nicole, Adjointe au Maire chargée de la Petite, Enfance, Strasbourg Strasbourg (France) se dote d’une charte qualité pour l’accueil des enfants en

structures collectives 93

Dujardin Céline, Ferring Dieter, Université du Luxembourg, Luxembourg Récits de parents en situation vulnérable : Trajectoires de résilience familiale? 93

Ekofo-Isinga Godelive, Conseillère au Ministère des affaires Etrangères

Département des Affaires Sociale et Famille, Congo




- 14 -

“Adoption au Congo”. Problème d’adoptions à la République Démocratique du

Congo 94

Favez Nicolas, Widmer Eric, Doan Minh-Thuy, Université de Genève, Suisse Le coparentage dans les familles de première union et dans les familles recomposées:

différences, similarités et impact sur l’enfant 95

Francis Véronique, Université d’Orléans, France Les vacances en famille. Ecritures familiales et sens des expériences 95

Franco-Borges Graciete, Pires Ana, Vale Dias Maria da Luz, Vaz-Rebelo

Piedade, Université de Coimbra, Portugal Le rôle du père dans la perception du soutien social et l’ajustement psychologique et

scolaire de l’enfant 96

Frascarolo France, Lavanchy Chloé Scaiola, Tissot Hervé, Favez Nicolas,

Université de Genève, Suisse Liens entre dépressivité parentale et satisfaction conjugale : étude longitudinale

pendant les 18 premiers mois de l’enfant 97

Freitas Daniela, Coimbra Susana, Gato Jorge, Fontaine Anne Marie, Université

de Porto, Portugal Résilience de minorités ethniques et sexuelles face à la discrimination 97

Gato Jorge, Fontaine Anne Marie, Université de Porto, Portugal Effet de l’orientation sexuelle dans la parentalité :

une étude exploratoire au Portugal 98

Guerdan Viviane, Haute école pédagogique du canton de Vaud (Lausanne), Suisse Participation des familles, responsabilité des professionnels. Ou comment renforcer

l’implication des parents d’enfants handicapés 98

Hamelin-Brabant Louise, Damant Dominique, Lessard Geneviève, Lapierre

Simon, Dube-Quenum Melissa, Fournier Claudia, Université Laval, Canada Enfants d’ici venus d’ailleurs : L’expérience de la violence et les stratégies

d’adaptation pour faire face à l’adversité 99

Jutras Sylvie, Lanoue Coralie, Université du Québec à Montréal, Canada Soutien de la famille, de l’entourage et de l’école aux jeunes traités pour une tumeur

cérébrale 100

Kalubi Jean-Claude, Université de Sherbrooke, Canada

Engagement des parents dans une communauté stratégique : concepts et conditions de

soutien à l’inclusion 100

AIFREF2013

- 15 -

Kanouté Fasal, Gosselin - Gagné Justine, Rachédi Lilyane, Université de

Montréal, Canada Logiques d'intervention dans des écoles pluriethniques et défavorisées de Montréal:

regards croisés d'élèves et de parents sur la prise en charge de leurs besoins 101

Kettani Myriam, Université du Québec en Outaouais, Canada Expérience paternelle et problèmes intériorisés des jeunes enfants en situation de

précarité socioéconomique 102

Kingue Nuama Michelle Véronique, Université de Douala, Cameroun L’éducation de base, fondement du développement durable des sociétés africaines : le

cas du Cameroun 103

Larivée J. Serge, Université de Montréal, Canada Continuité et discontinuité entre les rôles éducatifs et les types d’implication parentale

attendus des enseignants et des parents dans le cheminement scolaire des enfants 103

Lévesque Jean-Yves, Université du Québec, Canada Pour un monde outillé, scolarisé et en santé : la naissance et le développement d’une

communauté ouverte et solidaire dans la région bas-laurentienne du Québec 104

Mainpin Mazza Aurore, Minary Jean-Pierre, Étudiante, France La posture des enfants accueillants : accueil ou travail familial? 104

Matias Marisa, Fontaine Anne Marie, Université de Porto, Portugal L’intention d'avoir un enfant: influences dyadiques sur les motivations pour la

parentalité et le soutien institutionnel 105

Milani Paola, Serbati Sara, Ius Marco, Di Masi Diego, Zanon Ombretta,

Université de Padoue, Italie Le programme P.I.P.P.I.: l’implantation du FACNF en Italie et son évaluation 105

Minxolli Dashuri, Enseignant spécialisé et formateur d'adultes, Formateur

d’adultes, Albanie Un frère « pas comme les autres », mais mon frère! L’expérience de vivre avec un(e)

frère/sœur handicapé(e) 106

Morache Carole, College Montmorency Laval, Canada Enseigner la collaboration et le partenariat avec les parents en services de garde

éducatifs 107

Moukouta Charlemagne Simplice, Université de Picardie, France L’enfant au cœur d’un système éducationnel hybridé : entre ici et ailleurs 107

Ogay Tania, Conus Xavier, Université de Fribourg, Suisse Relation familles-école dans un contexte de diversité culturelle : des conceptions de

l’éducation à négocier 107

Papakonstantinou Antigoni Alba, Université de Patras, Grèce




- 16 -

Les associations de parents dans les écoles multiculturelles. A l’étude d’un partenariat

complexe ou d’un moyen de ségrégation implicite? 108

Pelchat Diane, Université de Montréal, Canada En quoi la culture familiale contribue t-elle à la perception que l’enfant aura de lui-

même? 108

Pithon Gerard, Kouremenou Sofia-Eleni, Danko Marianna, Université de

Montpellier 3, France Transmission des valeurs selon le genre au sein des familles sur trois générations en

Grèce 109

Prévôt Olivier, Université de Franche-Comté, France Accompagnement des parents dans le cadre de l’enfance en danger : la création d’un

nouveau service de Placement à domicile (PAD) 110

Prévôt Olivier, Jehannin Guillaume, Malbert Thierry, Université de Franche-

Comté, France L’enfant enfermé dans sa culture d’origine ? La part entre déterminations sociales et

déterminations culturelles dans les transmissions familiales de valeurs éducatives en

France 110

Robert Christelle, Clément Marie-Ève, Cyr Katie, Chamberland Claire,

Université du Québec en Outaouais, Canada Victimisation et profils des jeunes victimes. Étude d'un échantillon d'enfants

québécois âgés de 2 à 11 ans 111

Rodi Anne, Lami Viktor, Haute Ecole Pédagogique, Lausanne, Suisse Formation continue des parents et des professionnels en Albanie : une expérience

originale 111

Rodi Anne, Lami Viktor, Haute Ecole Pédagogique, Lausanne, Suisse Et si un âne changeait tout ? 112

Rodi Anne, Lami Viktor, Minxolli Dashuri, Haute Ecole Pédagogique, Lausanne,

Suisse Présentation de l’ouvrage «une heure avec…» 112

Scroccaro Nathalie, Doctorante Université Rennes II, France Les conduites addictives chez les adolescents en France : Quelles prises en charges

psychologiques envisagées pour les parents d’adolescents? 113

Simard Raymonde, Université du Québec à Rimouski, Québec, Canada

AIFREF2013

- 17 -

La famille et l'école : deux réalités aux formes uniques et essentielles au

développement du citoyen en devenir. Mieux comprendre la dynamique, les enjeux de

chaque système 114

Tattarletti Cristina et équipe AEF, Fribourg, Suisse

Quels enfants laisserons-nous à la terre? Entrée à l'école et coordination

interinstitutionnelle 114

Tétreault Sylvie, Desmarais Chantal, Piérart Geneviève, Haelewyck Marie

Claire, Université de Laval, Canada Famille, migration et handicap : Mieux comprendre la position des intervenants en

réadaptation et en éducation 114

Tétreault Sylvie, Gascon Hubert, Beaupré Pauline, Piérart Geneviève, Boucher

Normand, Carrière Monique, Université de Laval, Canada Famille et handicap : Quand le soutien rime avec qualité de vie! 115

Tobon Berrio Luz Estela, Doctorante, Université du Nord, Colombia L'éducation familiare sous tension 115

Turcotte Daniel, Saint-Jacques Marie-Christine, Trocmé Nico, Université de

Laval, Canada Structure familiale et nature des cas de négligence et de violence

envers les enfants 116

Vale-Dias Maria da Luz, Cavadas Sucie, Franco-Borges Graciete, Vaz-Rebelo

Piedade, Université de Coimbra, Portugal La relation entre le soutien social et les comportements antisociaux des adolescents :

le rôle de la famille, des amis et des professeurs 117

Vaz-Rebelo Piedade, Borges Graciete Franco,Vale-Dias Maria Luz, Université de

Coimbra, Portugal Les différentes facettes de l’hostilité parentale 117

Verlaan Pierrette, Université de Sherbrooke, Canada Détection précoce des garçons et des filles qui ont des troubles du comportement

extériorisés au primaire et probabilité de recevoir des services spécialisés 118

Zacopoulou A., Roufidou I., Ziogkou V., Siantou A., Iut d' Athènes, Départment

d' Education Préscolaire

La crise et la multi-culturalité : Maman, ma maîtresse ne parle pas comme moi…Une

étude de cas 118

Zanon Ombretta, Serbati Sara, Ius Marco, Di Masi Diego, Milani Paola,

Université de Padoue, Italie

Les groupes des parents: un dispositif pour soutenir la parentalité des familles

négligentes 119

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ / LECTURES IN SPANISH / DISCOURS EN

ESPAGNOL




- 18 -

Cánovas Paz, Alzate Teresa, Universitat de València, España La influencia de los estilos edcuativos parentales en la obesidad infantil 120

Cánovas Paz, Aroca Inmaculada, Sahuquillo Piedad, Universitat de València,

España Violencia filio-parental y estilos educativos 120

Madariaga José-Maria, Huguet Angel, Lapresta Cecilio, Arribillaga Ana,

Universitat de València, España El reto de la diversidad linguistica en sociedades multiculturales. Familla, escuela y

actitudes lingüisticas 121

Martín Quintana Juan Carlos, Cabrera Montesdeoca Ylenia Samantha,

Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, España Escala sobre la percepcion de proteccion y violencia intrafamiliar en los y las

adolescentes 121

Mateos Inchaurrondo Ainoas, Universidad de Barcelona, España El uso de las las TIC como herramienta educativa en el programa GENER@T 122

Pulido Josefa Rodríguez, Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, España La escuela, la familia y la integracion del alumnado inmigrante en la educacion

secundaria obligatoria 122

Sahuquillo Piedad, Paz Cánovas, Universitat de València, España El desarrollo de las competencias parentales a traves de la orientacion familiar 123

Santana Hernández Rafael, Martín Quintana Juan Carlos, Universidad de Las

Palmas de Gran Canaria, España

La discapacidad: un módulo de educación parental a través de entornos virtuales 123

Vaquero Tió Eduard, M. A. Balsells Bailon, Universidad de Lleida, España La resiliencia de los adolescentes y los adolescentes en situación de riesgo social: Un

análisis comparativo 124

ΣΥΜΠΟΣΙΑ / SYMPOSIUMS / SYMPOSIUMS

Amorós Pere Marti, Rodrigo Maria José, Molina Mª Cruz, Balsells M. Angeles,

Fuentes-Peláez Nuria, Université de Barcelone, Espagne

Nouveaux besoins, nouveaux défis. Soutien aux familles en situation de vulnérabilité.

Résultats et proposition 124

AIFREF2013

- 19 -

Barcia Moreno Manuela, Muñoz Carmona Aurora, Alarcón Orozco Marta,

Acedo Tapia Mª Eugenia, Martínez Gómez Máximo, Universidad de Sevilla,

España

Familia, escuela y comunidad: corresponsabilidad educativa 128

Bigras Nathalie, Lemay Lise, Lemire Julie, Tremblay Mélissa, Tardif Geneviève,

Coutu Silvain, Université du Québec à Montréal, Canada

Petite enfance, services de garde éducatifs et développement des enfants : état des

connaissances 129

Chapon Nathalie, Lambert Guy, Sellenet Catherine, Pourtois Jean-Pierre,

Desmet Huguette, Université Aix-Marseille, France

La recherche filmique en protection de l’enfance 132

Dubeau Diane, De Montigny Francine, Devault Annie, Lacharité Carl, Parent

Claudine, Saint-Jacques Marie-Christine, St-Arneault Kate, Besnard Thérèse,

Brodeur Normand, Deslauriers Jean-Martin, Tremblay Gilles, Villeneuve

Raymond, Université du Québec en Outaouais, Canada

Accompagner les pères en contextes de vulnérabilité et leurs enfants : Mieux

connaître ces pères, les services qu’ils fréquentent et leur place dans les politiques

sociales 133

Véronique Francis, Mª Carmen Aguilar, Hubert Gascon, Livia Cadei, Chiara

Sità, Université d'Orléans, France

Familles et connexions électroniques. Pratiques, enjeux et défis pour les parents, les

enfants et les professionnels 136

Madrid Vivar Dolores, Bernal Vázquez Julia, Rodríguez Blanco Africa, Ruiz

Rodríguez Carlos, Universidad de Málaga, España

La Educación Familiar y su contribución al éxito escolar y social 139

Pourtois Jean-Pierre, Humbeeck Bruno, Desmet Huguette, Chalmel Loic,

Aguilar-Ramos Marie-Carmen, Madrid-Vivar Dolores, Schrèque Marie -

France, Cadei Livia, Catarsi Enzo, Goussot Alain, Franco-Borges Graciete,

Bouchard Jean-Marie, Simard Raymonde, Lévesque Jean-Yves, Décoret

Ludovic, Kiprianos Pantelis, Université de Mons, Belgique

De la relation éducative à la Cité de l’Education 140

Sellenet Catherine, Doucet-Dahlgren Anne-Marie, Sità Chiara, Mortari Luigina,

Cojocaru Daniella, Université de Nantes, France

Le placement en famille d’accueil vu par les enfants : Une approche comparative

(France, Italie, Roumanie) 141

ΠΟΣΤΕΡ / POSTERS / POSTERS

Γκόργκα Βασιλική, Σαλαγιάννη Χριστίνα, Πανεπιστήμιο Πατρών




- 20 -

Δράσεις και εμπειρίες υποψήφιων νηπιαγωγών κατά τη διάρκεια της πρακτικής τους

άσκησης σε νηπιαγωγεία του δάσους στην Κοπεγχάγη 142

Mundet Bolós Anna, Fuentes-Peláez Nuria, Pastor Crescencia, University of

Barcelona, Spain

An educational experience to promote children's right to enhance their expression 142

Olabarrieta Fernando, Arranz Enrique, Gallarín Enriquez Miriam (Groupe

HAEZI, UPV/EHU), Université du Pays Basque, Espagne

Une expérience académique plurilingue : la guide didactique de Psychologie de la

Famille 142

Olabarrieta Fernando, Arranz Enrique, Iturbide Luquin Louis Maria (Groupe

HAEZI, UPV/EHU), Martín J.L., Manzano, A. (Groupe ETXADI), Université du

Pays Basque, Espagne

L’analyse qualitative des besoins d’orientation psychologique des familles de la

Communauté Autonome du Pays Basque 142

Παναγιώτου Εύα, Πανεπιστήμιο Πατρών

Δημοτικές Αρχές και παρεμβάσεις στην προσχολική αγωγή 142

Παπατριανταφύλλου Σπύρος, Γιαννακοπούλου Λένα, Ασημάκης Παναγιώτης,

Πρόγραμμα εκπαίδευσης εκπαιδευτών γονέων 142

Ρουγκάλα Κωνσταντίνα, Αγγελοπούλου Ευφροσύνη, Νηπιαγωγοί, 61ο

Νηπιαγωγείο Πατρών

Εμπειρίες και διαπιστώσεις από την λειτουργία της σχολής γονέων, με

εθελοντική συμμετοχή εκπαιδευτικών και γονέων της ίδιας σχολικής μονάδας 142

ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ / KEYNOTE SPEAKERS / GRANDS

INTERVENANTS

Barnes Jacqueline, University of London

Promoting community connections: the relevance of intervening with local

communities for enhancing child well-being

Over the past two decades, inspired primarily by Bronfenbrenner’s (1979) ecological

theory of development, research has increasingly demonstrated that aspects of the

local community can have a marked impact on child and family wellbeing. With

concerns about the disconnect in society and the social milieu in which the next

generation are growing up, there have been a range of interventions to make change at

the community level. These have been designed to enhance parenting behaviour,

parental mental health, child academic achievement and the mental health and

AIFREF2013

- 21 -

wellbeing of children and young people. They include major interventions in the UK,

Australia, Canada and the United States, as well as many smaller scale interventions

for specific populations. This paper will outline some of the issues faced by

community interventions and give details of those that have made headway in

establishing a paradigm for positive change.

Chalmel Loïc, Université de Nancy 2, France

L’autre ment ? Vérités et mensonges du pédagogique

Sur quelles épaules sommes-nous juchés ?

Homo sum et nihil humanum me alienum a puto (Térence)

(Je suis homme et rien de ce qui concerne l’humanité ne m’est étranger)

Les débats contemporains en éducation familiale de sauraient échapper à la

thématique de l’Autre, dans l’histoire et la philosophie, qui résonne pour l’historien

des idées pédagogiques avec l’invitation faites jadis par Bernard de Chartres à ses

élèves :

Nous sommes comme des nains sur des épaules de géants. Nous voyons mieux et plus

loin qu'eux, non que notre vue soit plus perçante ou notre taille plus élevée, mais

parce que nous sommes portés et soulevés par leur stature gigantesque1.

Invitation à prendre de la hauteur donc, sauf à risquer une vision rasante, atrophiée et

singulière de l’ Autre, sans rapport à la pensée universelle. Certes, mais encore faut-il

s’installer sur les « bonnes » épaules, suffisamment hautes pour s’élever au-dessus des

réseaux d’idées et de pratiques qui parcourent l’histoire des idées pédagogiques,

suffisamment stables pour y asseoir les fondations d’un édifice théorique singulier,

dans son rapport à l’héritage. Choisir c’est aussi renoncer… même si l’on peut, pour

des besoins rhétoriques, se permettre de changer d’épaules afin d’adopter un angle de

vue différent.

Dès lors que l’on considère la pédagogie comment un enveloppement dialectique et

mutuel de la théorie et de la pratique sur et par la même personne, son champ d’action

n’est pas celui de la science ou même des sciences (fussent-elles de l’éducation), mais

bien de l’éthique, d’une Weltanschauung, comme manière d’être avec les autres et

avec les objets du monde.

Nous avons donc choisi de bâtir le cadre théorique de notre réflexion autour de quatre

entrées : une entrée théologique, une entrée philosophique, une entrée

psychanalytique, une entrée pédagogique enfin. Pour ce qui concerne les deux

premières, toute reconstitution historique exhaustive des débats sur le statut de

l’Autre, parent, enfant, adolescent, disciple, élève, apprenant etc. qui traversent le

champ de l’histoire des idées, est naturellement hors de propos.

Nous souhaitons par contre soumettre au conflit des interprétations, deux controverses

fondamentales autour d’un concept voisin : celui de « libre arbitre » pour les

théologiens, qui se sécularise en « autonomie » chez les philosophes. Quatre épaules

(quatre « belvédères » comme disent les italiens) seront donc nécessaires :

successivement celles d’Erasme de Rotterdam et de Martin Luther, puis celles de

Jean-Jacques Rousseau et d’Emmanuel Kant.

1 Citation de Bernard de Chartres (1120) à ses élèves. In Riché, P., Verger, J. (2006). Des nains sur les épaules de

géants. Maîtres et élèves au Moyen Age. Paris : Tallandier




- 22 -

La perspective psychanalytique qui s’ouvre ensuite à nous du haut des épaules de

Sigmund Freud, nous semble propre à complexifier le modèle relationnel, tout en

l’éclairant d’un jour nouveau, autour du concept central de transfert.

Garreta-Bochaca Jordi, Université de Lleida, Espagne, [email protected]

Les politiques éducatives en Espagne: évolution et défis

Le système éducatif espagnol a vécu nombreux changements dans le période

démocratique : de public (avec l’augmentation des scolarisés et leur diversité

socioculturelle) ; de discours (de l’égalité des chances ; de la reconnaissance de la

diversité culturelle ; de la reconnaissance de la importance de la collaboration de la

famille en l’école et l’importance de la relation et la communication entre les deux

institutions) ; et des lois et politiques (les quelles sont nombreuses). Malgré tout ça,

c’est possible voir dans les rapports de l’OCDE, EUROSTAT et UNESCO (2012) des

points forts (amélioration du niveau éducatif, réduction d’analphabétisme,

amélioration des opportunités selon de l’origine socioculturel, le genre et l’ethnicité)

mais aussi faibles qui peuvent se résumer en que les points forts doivent encore

améliorer. En plus, actuellement une des principales préoccupations c’est adapter

mieux la formation aux demandes du marché de travail.

La présentation, à partir de cette première approximation de l’évolution faite pour le

système éducatif espagnol et ses principaux défis, présente la difficulté de traduire

dites discours en pratiques. Traduction plus difficile en une situation de crise

économique. La crise a représenté la réduction des budgets publics pour l’éducation et

les services sociaux en tous les niveaux de l’administration et fait plus difficile la

traduction des discours en pratiques. Ce décalage c’est aussi visible au troisième

secteur, les entités et associations qui travaillent de forme parallèle à l’administration

pour aider à l’ scolarisation. Encore, en ce moment, a l’Espagne la gestion locale des

services éducatifs (et aussi sociales) et misse en question et le gouvernement espagnol

est entrain de discuter une loi qui réduise le rôle des administrations locales. En

synthèse le chemin fait est clairement menacé.

Finalement, à partir des recherches que nous avons faites sur le rôle de la famille à

l’école, leur participation individuelle et collective, nous présenterons, brièvement,

comme a amélioré la présence réelle des familles à l’école et aussi les principaux

points faibles de leur implication.

Μαλικιώση-Λοΐζου Μαρία, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Τα παιδιά στηρίζουν τα παιδιά: Μια απάντηση στην επιθετικότητα και τον

σχολικό εκφοβισμό

Έχει διαπιστωθεί ότι η αποτελεσματική ή μη, αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων

οφείλεται εν πολλοίς σε εσωτερικά αποθέματα ανθεκτικότητας που διαθέτει ο

άνθρωπος, διαμορφώνονται όμως και επηρεάζονται σημαντικά και από προσωπικές

και κοινωνικές περιβαλλοντικές καταστάσεις. Έτσι, η θετική προσαρμογή δεν

στηρίζεται μόνο στα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του ανθρώπου αλλά και στα

mailto:[email protected]

AIFREF2013

- 23 -

διαθέσιμα προς μίμηση πρότυπα, όπως και στο βαθμό στον οποίο αισθάνεται ότι

ανήκει, ότι γίνεται αποδεκτός και υποστηρίζεται από τους ομότιμούς του.

Ζούμε σε μια εποχή με όλο και αυξανόμενα περιστατικά βίας, συγκρούσεων και

επιθετικότητας, τα οποία έχουν παρεισφρήσει στο σχολείο ήδη από τις πρώτες τάξεις

του νηπιαγωγείου. Το σχολείο καλείται να προστατέψει τους μαθητές από αυτά τα

φαινόμενα και οι έρευνες δείχνουν ότι η στήριξη από συνομήλικους συμβάλει

ουσιαστικά στην αντιμετώπισή τους. Οι συμμαθητές αποτελούν ισχυρούς

διαμεσολαβητές στην προφύλαξη και την αποφυγή επικίνδυνης συμπεριφοράς. Η

όλη φιλοσοφία της στήριξης ομηλίκων, πηγάζει από την έμφυτη ανάγκη του

ανθρώπου γενικά, και του αναπτυσσόμενου ανθρώπου ειδικότερα, να δρα

συνεργατικά και φιλικά στις σχέσεις του με συνομήλικα άτομα. Η στήριξη από

συνομήλικους σε δύσκολες καταστάσεις μπορεί να εκφραστεί κατά ποικίλους

τρόπους. Τα σχολεία που υιοθετούν αυτή τη στρατηγική για την αντιμετώπιση της

επιθετικότητας και των συγκρούσεων συντελούν στη δημιουργία ενός κλίματος

ασφάλειας στους μαθητές. Επιπλέον, η εφαρμογή συστημάτων στήριξης ομηλίκων

φαίνεται να προσδίνει νόημα στην έκφραση των αλτρουιστικών αισθημάτων πολλών

μαθητών για την αντιμετώπιση των αδικιών και την εσκεμμένη περιθωριοποίηση

κάποιων συμμαθητών τους. Στόχος της εισήγησης είναι να ορίσει και να περιγράψει

το εύρος των συστημάτων στήριξης ομηλίκων, να αναλύσει τα στοιχεία που

εγγυώνται την επιτυχία τους και να επισημάνει τη σημασία της εμπλοκής

εκπαιδευτικών και γονέων σ’αυτά.

Pramling - Samuelsson Ingrid, University of Göteborg, UNESCO Chair in ECE

and SD, World President of OMEP (World Organization for Early Childhood

Education)

Childhoods in Sweden and the role of Early Childhood Education & Care

(ECEC)

In Sweden, one of the most multicultural countries in Europe with a long tradition and

international reputation in the field of preschool education, the vast majority of

children between the age of 1 and 5 years share the experience of participating in a

preschool at almost free of charge. Preschool in Sweden include day-care and part

time activities, with the same curriculum and tertiary educated teachers. It offers a

safe and instructive place for children to learn, explore and, most importantly, play.

At the age of 6 children begin preschool classes, which are linked to the compulsory

primary schools. Both preschool and preschool classes are part of the official school

system under the Ministry of Education. This presentation will focus on the

childhoods children participate within the early childhood educational system. The

fact that children in Sweden, as in other countries, have very different childhoods

depending on both the families and the quality of the preschool is going to be

emphasized.

Σιδέρης Νίκος, Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής

Κρίση: Γονεϊκή απορία και ψυχολογική επαναρρύθμιση

Η εμπειρία της ελληνικής κρίσης συμπυκνώνεται καίρια σε μία παράδοξη στάση:

Στην τραγική ευχή των γονέων να δουν τα παιδιά τους να φεύγουν για να ζήσουν σε

άλλη χώρα.




- 24 -

Αυτή η παράδοξη ευχή αντιπροσωπεύει εύγλωττο σύμπτωμα μιας βαθιάς διεργασίας.

Που αντιστοιχεί σε μετάβαση από το παιδί-υπερνάρκισσο στο παιδί-αντικείμενο

πένθους, τόσο με όρους κοινωνικής παράστασης όσο και με όρους πραγματολογικής

υπόστασης.

Η γονεϊκή απορία που υπόκειται αυτής της ευχής και η ψυχολογική επαναρρύθμιση

ως ζητούμενο σε σχέση με την εν λόγω μετάβαση διερευνώνται με άξονα την

επιβεβλημένη συνομιλία των ενηλίκων με το παιδί σχετικά με την κρίση, ιδίως στο

πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου.

Terrisse Bernard, Université du Québec à Montréal, Canada

Bientraitance et multiculturalité

Quelles sont les limites du soutien à la parentalité?

Welfare and multiculturalism

What are the limits of parenting support?

Πρόνοια και πολυπολιτισμικότητα

Ποια είναι τα όρια της υποστήριξης στη γονεϊκότητα

L’émergence des approches s’inspirant du modèle écosystémique et écologique

(Bronfenbrenner, 1979) a profondément modifié dans les années 80 les interventions

socio-éducatives en direction des enfants à risque. Jusque-là, la responsabilité

d’assurer l’égalité des chances en éducation ainsi que la prévention de l’échec scolaire

et des difficultés d’adaptation sociale incombait principalement l’école et était

presque exclusivement centrée sur l’enfant. Les approches écosystémiques ont amené

la prise de conscience que l’enfant était au cœur d’un écosystème et qu’il était

nécessaire de prendre en compte les interactions entre les différents systèmes et lui-

même dans toute intervention afin que les résultats de celle-ci soient efficaces et

surtout durables. Ces observations ont été largement confirmées par toutes les

évaluations (Berrueta-Clement et coll, 1984) qui ont été faites dans la foulée des

grands projets d’éducation compensatoire telle qu’ Head Start aux États-Unis

(Shonkoff et Meisels, 1990). D’où le constat qu’il était nécessaire d’agir aussi auprès

des différents acteurs en interaction avec l’enfant dans son milieu de vie, et, en

premier lieu, auprès des parents, pour soutenir ceux-ci dans l’exercice de leur

parentalité. Celle-ci consiste à assurer leurs responsabilités parentales, qu’il s’agisse

de subvenir aux besoins primaires de l’enfant (abri, nourriture, soins, protection) ou

aux besoins psycho-sociaux, (cognitifs, affectifs, sociaux et de valeurs) (Pourtois,

Desmet et Lahaye, 1994) afin d’assurer la bientraitance de l’enfant.

Nous définissons la bientraitance comme l’ensemble des comportements en direction

de l’enfant émanant des parents (et de la communauté…) permettant à celui-ci de

s’adapter de façon harmonieuse aux conditions de vie qui prévalent dans leur

écosystème. Les critères de bientraitance peuvent donc entièrement varier selon

l’environnement physique, culturel, économique et social dans lequel évolue la

famille. Ainsi les valeurs, les attitudes et les pratiques éducatives sont différentes

selon les classes sociales dans une même culture (Baumrind, 1973, Schaeffer et

AIFREF2013

- 25 -

Bailey, 1963) et selon les cultures et les environnements des différents peuples

(Levine, Miller et West, 1991, Le Thanh, 1991) Une pratique considérée comme

bientraitante dans un milieu de vie ne l’est pas toujours dans un autre…

Si la bientraitance de l’enfant constitue le but du soutien à la parentalité (parent

hood), et, surtout du soutien au parentage (parenting), il s’agit d’aider les parents à

atteindre les compétences nécessaires à son adaptation aux normes dans notre propre

culture, ce qui implique de leur proposer des modèles éducatifs, issus des travaux de

la psychologie, de la sociologie ou des sciences de l’éducation dans les pays

occidentaux, auxquels souvent certains d’entre eux n’adhèrent pas. Ces modèles sont

l’expression des valeurs et de la culture dominantes dans le pays où ils vivent, mais ce

ne sont pas toujours les leurs.

Or, la plupart des interventions en soutien à la parentalité s’adressent aux parents

considérés comme plus à risque que d’autres en raison de leurs conditions de vie

précaires et de leur défavorisation socio-économique, ou se retrouvent par ailleurs un

grand nombre de familles issues de l’immigration récente. Leurs valeurs et leurs

pratiques éducatives considérées comme bientraitantes dans leurs groupes sociaux ou

leurs sociétés d’origine sont souvent rejetées par la morale de la société dominante ou

ils vivent, car elles y sont considérées comme obsolètes ou inadmissibles.

C’est là, à notre avis, que nous touchons aux limites des interventions en soutien à la

parentalité. Comment, en effet, soutenir ces parents dans l’actualisation des

compétences éducatives favorisent la bientraitance de l’enfant dans notre société si

leurs conceptions des pratiques bientraitantes sont à l’opposé des notres? Toutes les

recherches évaluatives récentes (Larivée, 2011) montrent d’ailleurs que les parents

des groupes les plus ciblés sont ceux qui participent le moins aux activités proposées

dans ce domaine. La question se pose donc de savoir quels sont les parents réellement

rejoints et quelles sont les stratégies à mettre en place pour tenter de remédier à ce

problème. C’est là un objet de réflexion que nous vous proposons.

ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ / ORAL PRESENTATIONS / COMMUNICATIONS

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ / LECTURES IN GREEK /

COMMUNICATIONS EN GREC




- 26 -

Αποστόλου Ζωή, Βελλοπούλου Αγγελική, Καμπεζά Μαρία, Μισιρλή Αναστασία,

Παπαπάνου Ιωάννα, Τζαβάρα Αγγελική, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Στάσεις και αντιλήψεις μελλοντικών νηπιαγωγών για τη συνεργασία ανάμεσα

στο σχολείο και την οικογένεια και για τις επικοινωνιακές τους ικανότητες

Η σημασία της συνεργασίας σχολείου – οικογένειας για την εκπαίδευση και αγωγή

των παιδιών νηπιακής ηλικίας αναδεικνύεται από τη σύγχρονη ερευνητική

αρθρογραφία και αποτυπώνεται στα κείμενα των Προγραμμάτων Σπουδών που

ισχύουν στις περισσότερες χώρες. Οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί νηπιακής ηλικίας

καλούνται να επιδιώκουν, να οργανώνουν και να ανταποκρίνονται σε συμμετοχικές

εκπαιδευτικές διαδικασίες, ώστε να παρέχουν στα παιδιά εκπαίδευση που θα

ικανοποιεί τις διαφορετικές εκπαιδευτικές τους ανάγκες, όπως αυτές προσδιορίζονται

από τα διαφορετικά οικογενειακά και κοινωνικο-πολιτισμικά περιβάλλοντα.

Προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να ενισχύσουν τον εκπαιδευτικό και επαγγελματικό

τους ρόλο σε σχέση με τα παραπάνω είναι απαραίτητο να διαθέτουν, αφενός θετική

στάση απέναντι στη συνεργασία με τους γονείς, και αφετέρου ανεπτυγμένες

ικανότητες επικοινωνίας.

Η παρούσα εργασία μελετά τις στάσεις και αντιλήψεις μελλοντικών εκπαιδευτικών

για τη συνεργασία ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και την οικογένεια, καθώς και τις

αντιλήψεις τους για την επάρκειά τους σε βασικές επικοινωνιακές ικανότητες. Πιο

συγκεκριμένα διερευνήθηκαν οι στάσεις και αντιλήψεις τεταρτοετών φοιτητών/τριών

του Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. του Πανεπιστημίου Πατρών, σχετικά με τη σημασία και το είδος

που προτιμούν α) της επικοινωνίας ανάμεσα στους γονείς και τις νηπιαγωγούς, β) της

σχέσης των γονέων με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Επίσης επιχειρήθηκε η

διερεύνηση της αντίληψης των φοιτητών/τριών για την επάρκειά τους σε βασικές

επικοινωνιακές ικανότητες και σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας, στο

πλαίσιο συνεργασίας νηπιαγωγού-γονέα. Για τη συλλογή των δεδομένων

χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο αποτύπωσης του βαθμού συμφωνίας των

φοιτητών/τριών με ορισμένες προτάσεις, σε κλίμακα αθροιστικής βαθμολόγησης έξι

σημείων. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με το Στατιστικό Πακέτο Κοινωνικών

Επιστημών (SPSS 20) και στην παρούσα φάση της έρευνας επιλέχθηκε η

περιγραφική στατιστική ανάλυση. Τα αποτελέσματα της έρευνας σχολιάζονται σε

σχέση με την εκπαίδευση των μελλοντικών νηπιαγωγών στα πλαίσια της Πρακτικής

τους Άσκησης και σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις του Προγράμματος Σπουδών για

το ελληνικό νηπιαγωγείο.

Apostolou Zoi, Vellopoulou Ageliki, Kampeza Maria, Misirli Anastasia,

Papapanou Ioanna, Tzavara Ageliki, University of Patras, [email protected]


AIFREF2013

- 27 -

Pre-service teachers’ perceptions and beliefs concerning teacher-parents

partnership and communication skills

The body of literature on the importance of partnership with parents has raised rich

insights and implications for improved practice and is now firmly established world-

wide within current early childhood education curricula. Pre-service teachers of early

childhood education are expected to respond to the needs of participatory educational

procedures focused on providing children with a diverse learning environment

according to their socio-cultural background. In order for teachers to facilitate the

development of their educational and professional role they need to have a positive

attitude towards working in partnership with parents and enhance communication

skills.

This study presents pre-service teachers’ perceptions of their attitudes and

communication skills towards parental involvement. The questionnaire which was

completed by fourth–year students in the Department of Educational Science and

Early Childhood Education in the University of Patras comprised of a set of

statements constructed in two axes: a) the importance and different forms of teacher

and parents partnership and b) parental involvement and early childhood curriculum.

Moreover it was attempted to point out the degree pre-service teachers have

confidence in their communication skills within different contexts of teacher –parent

partnership. Respondents had to indicate the degree they agree or disagree to a six-

point Likert scale. The data were analyzed in a descriptive way by the software

statistical tool SPSS 20. Implications of the research findings to teaching practicum

and the Greek early childhood curriculum are discussed.

Αρβανιτάκη Σουλτάνα, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, [email protected]

Αλληλεπίδραση γονιών και εκπαιδευτικών (Εκπαιδευτικοί μαθαίνουν στους

γονείς και γονείς μαθαίνουν στους εκπαιδευτικούς)

Η οικογένεια και το σχολείο είναι τα δύο σημαντικά μικροσυστήματα που

επηρεάζουν την ανάπτυξη του παιδιού. Αυτά τα συστήματα επικοινωνούν και

αλληλεπιδρούν, τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον τους. Έτσι λοιπόν η

γονεϊκή συμμετοχή στις σχολικές διαδικασίες είναι αναπόφευκτη και αν κρίνουμε

από τις ωφέλειες που αποκομίζουν όλοι οι εμπλεκόμενοι (γονείς, μαθητές,

εκπαιδευτικοί και κοινωνία), είναι και απαραίτητη. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο

στις μέρες μας είναι η πολυπολιτισμικότητα που χαρακτηρίζει την ελληνική κοινωνία

και μας υπαγορεύει την ανάγκη να υιοθετήσουμε νέες προσεγγίσεις και τακτικές στο

χώρο της εκπαίδευσης. Μια τέτοια προσέγγιση τολμήσαμε τη σχολική χρονιά 2011-

2012 να εφαρμόσουμε στο 7ο Δημοτικό Σχολείο Ορεστιάδας. Ένα πρόγραμμα

συμμετοχής των γονέων στη σχολική ζωή των παιδιών αλλά και αλληλεπίδρασής

τους με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Κύριος στόχος ήταν να ανοίξουμε το

σχολείο στην τοπική κοινωνία. Προϋπόθεση υπήρξε η σχέση εμπιστοσύνης που

αναπτύξαμε εμείς οι δάσκαλοι με τους γονείς του σχολείου μας. Με εβδομαδιαίες

συγκεντρώσεις στο χώρο του σχολείου κατέστη εφικτή η καλύτερη γνωριμία μεταξύ

μας και η ανταλλαγή προβληματισμών για τα παιδιά μας. Το πρόγραμμα είχε πολύ

ικανοποιητική συμμετοχή με καλή συνεργασία και ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης.

Το πρόγραμμα αφορούσε τη συμμετοχή γονιών και εκπαιδευτικών σε εβδομαδιαίες

συνεδρίες όπου αναπτύσσονταν διάφορα θέματα. Δάσκαλοι του σχολείου δίδασκαν

αντικείμενα με διδακτικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο που ενδιέφεραν τους γονείς,




- 28 -

ενώ οι γονείς δίδασκαν και ανέπτυσσαν θέματα που είχαν άμεση σχέση με την

ειδικότητά, το επάγγελμα, την κουλτούρα και τα ενδιαφέροντά τους.

Βελλοπούλου Αγγελική, Γκολφινοπούλου Γεωργία, Καμπεζά Μαρία, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Διευκολύνοντας τη συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων στη μαθησιακή

διαδικασία: μια εφαρμογή στο νηπιαγωγείο

Ο σημαντικός ρόλος της εμπλοκής των γονέων στη βελτίωση των επιδόσεων και στη

μάθηση των παιδιών έχει αναγνωριστεί εκτενώς τα τελευταία χρόνια τόσο μέσα από

τη σχετική έρευνα όσο και μέσα από τις προτάσεις πολλών Προγραμμάτων Σπουδών

που απευθύνονται σε παιδιά νηπιακής ηλικίας. Επιπλέον, σύμφωνα με την

κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση, είναι σημαντικό να αναγνωρίζονται και να

αξιοποιούνται διδακτικά οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους επικοινωνούν και

μαθαίνουν τα παιδιά και οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τις εμπειρίες που

αποκτούν στο πολυδιάστατο οικογενειακό και κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον στο

οποίο ζουν.

Σε αυτή την έρευνα παρουσιάζουμε τη δομή και τα αποτελέσματα ενός

προγράμματος συνεργασίας οικογένειας-σχολείου που εφαρμόστηκε κατά τη σχολική

χρονιά 2012-2013 σε δύο τάξεις νηπιαγωγείου του νομού Αχαΐας. Σημαντικές

επιδιώξεις του προγράμματος ήταν η ενημέρωση των γονέων για το πρόγραμμα

σπουδών και τη μαθησιακή διαδικασία στο νηπιαγωγείο προκειμένου να

διευκολυνθεί τόσο η επικοινωνία νηπιαγωγού-γονέα, όσο και η επικοινωνία γονέα-

παιδιού με βάση τις μαθησιακές εμπειρίες στο νηπιαγωγείο και επιπλέον η

ενημέρωση των εκπαιδευτικών από τους γονείς για συνήθεις πρακτικές και εμπειρίες

των παιδιών στο οικογενειακό περιβάλλον. Οι βασικές επικοινωνιακές δράσεις του

προγράμματος στηρίχθηκαν σε ομαδικές συναντήσεις με τους γονείς και στους

«ατομικούς φακέλους του προγράμματος», έναν για κάθε παιδί που συμμετείχε στο

πρόγραμμα. Οι φάκελοι αυτοί περιελάμβαναν ειδικά σχεδιασμένο υλικό με στόχο την

άντληση πληροφοριών από τους γονείς, την ενημέρωσή τους για μαθησιακές δράσεις

που μπορούσαν να υλοποιήσουν με τα παιδιά τους, την πληροφόρησή τους για το

θέμα που πραγματεύονταν κάθε φορά, την καταγραφή σχολίων ανατροφοδότησης

από τους γονείς, τις εκπαιδευτικούς και τα παιδιά.

Βέρρα Μαριλίνα, Νηπιαγωγός, [email protected]

Τρέχουσα κρίση και συνέπειες στην οικογένεια και στο παιδί

Τα τελευταία χρόνια είμαστε αντιμέτωποι με μία πολύ δυσμενή συγκυρία, την

παγκόσμια οικονομική κρίση. Μία κατάσταση που έχει επηρεάσει ασφαλώς και τη

χώρα μας και έχει πλήξει και τον πρωτογενή ανθρώπινο πυρήνα της κοινωνίας,

την οικογένεια. Και φυσικά μαζί με την οικογένεια έχει πληγεί και το πιο

«ζωντανό» και ευαίσθητο κομμάτι της, το παιδί. Χρειάζεται από μέρους μας

σύνεση και ψυχραιμία, ώστε να ενημερώσουμε τα παιδιά για τις δυσκολίες, χωρίς

να τα πανικοβάλουμε ή να τα «θυματοποιήσουμε». Η κρίση μάς αγγίζει όλους –

άλλους λιγότερο και άλλους περισσότερο – και είναι αναγκαίο να βρούμε τη

AIFREF2013

- 29 -

δύναμη να δημιουργήσουμε ένα σταθερό κι ασφαλές περιβάλλον για τη νεότερη

γενιά. Οφείλουμε να περάσουμε το μήνυμα στα παιδιά μας ότι - παρά τις όποιες

δυσχέρειες - είμαστε εδώ, μαζί τους, κοντά τους και μπορούμε να προσπαθήσουμε

από κοινού για το μέλλον. Στα δύσκολα «οπλιζόμαστε» με υπομονή κι

επιστρατεύουμε όλες μας τις δυνάμεις, για να προσφέρουμε στα παιδιά μας ελπίδα

και πίστη ότι «ξημερώνει» ένα καλύτερο αύριο.

Verra Marilina, Preschool teacher, [email protected]

The current crisis and its consequences for the family and the child

In recent years we have been facing a really unfavorable situation: the global

economic crisis. A situation that has certainly influenced our country, Greece, and

has also affected the primary core of human society, the family. There is no doubt

that along with the family, the child, as society’s most “vital” and sensitive

member, has suffered as well. Thus, good sense and composure are needed on our

part so as to inform children about difficulties to come, without causing them to

panic or "victimizing" them. The crisis affects us all – perhaps some of us more

than others - and it is necessary for us to find the strength to create a stable and

secure environment for the younger generation. We need to get the message across

to our children that - despite adversity - we are here with them, we stand by them

and we can make a joint effort for the future. In hard times we arm ourselves with

patience and we muster up all our forces to offer our children hope and faith that a

new – better – day is dawning.

Βουδούρη Αγγελική, Μπούρας Αντώνιος, Τριανταφύλλου Ευπραξία, Εθνικό

Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

Αντιλήψεις εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για τη συνεργασία

τους με την οικογένεια των μαθητών/-τριών τους

Ένα από τα ζητήματα που απασχολεί συχνά την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και

τους ίδιους τους γονείς είναι ο ρόλος της οικογένειας στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Αποτελεί ένα ιδιαίτερα «λεπτό» θέμα, καθώς οι σχέσεις που θα αναπτυχθούν μεταξύ

του σχολείου και των γονέων θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την έκβαση της

εκπαιδευτικής διαδικασίας καθώς και την επίδοση των παιδιών. Για το λόγο αυτό

αρκετοί ερευνητές έχουν διερευνήσει τις απόψεις τόσο των εκπαιδευτικών όσο και

των γονέων σχετικά με τη γονεϊκή εμπλοκή.

Οι έρευνες αυτές αποτυπώνουν τόσο το φόβο των εκπαιδευτικών πώς να

διαχειριστούν τη σχέση τους με τους γονείς των μαθητών/-τριών τους όσο και τους

λόγους που αρκετοί γονείς δεν συμμετέχουν στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Ωστόσο, τα τελευταία δύο χρόνια η ελληνική κοινωνία έχει δεχτεί πολλές αλλαγές. Η

οικονομική κρίση συνδυάστηκε με την αποδυνάμωση ορισμένων κοινωνικών

υπηρεσιών και με την αβεβαιότητα των πολιτών για το μέλλον.

Με βάση τα παραπάνω αποφασίσαμε στην παρούσα εργασία να ερευνήσουμε πώς οι

αλλαγές στην κοινωνία μας αλλά και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα έχουν επηρεάσει

τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης όσον αφορά τη

συνεργασία τους με την οικογένεια των μαθητών/-τριών τους. Ακόμη, θελήσαμε να

ερευνήσουμε αν έχουν «ξεπεραστεί» τα εμπόδια για την εμπλοκή των γονέων στην

εκπαιδευτική διαδικασία των παιδιών τους.





- 30 -

Voudouri Angeliki, Bouras Antonios, Triantafyllou Efpraxia, National

Kapodistrian University of Athens, [email protected]

Perceptions of primary school teachers for their cooperation with the family of

their students

One of the issues that often employs the educational community as well as the parents

are the role of the family in the educational process. It is a very «thin» issue, because

the relationships developed between the school and parents will greatly affect the

outcome of the educational process as well as the performance of children. For this

reason, several researchers have explored the views of both teachers and parents on

parental involvement.

These surveys capture both the fear of teachers how to manage the relationship with

the parents of their students and the reasons that many parents are not involved in

educational activities. However, in the last two years the Greek society has received

many changes. The economic crisis coupled with the weakening of certain social

services and the uncertainty of citizens for the future.

On this basis we decided in this study to investigate how changes in our society as

well as our educational system have influenced the perceptions of primary school

teachers about their collaboration with the family of their students. Still, we wanted to

investigate whether they have «overcome» barriers to parental involvement in the

educational process of their children.

Γαλάνης Γεώργιος, Γαλάνη Ζαφειρία, Στελλάκης Νεκτάριος, Πανεπιστήμιο

Πατρών, [email protected]

Κατασκευή εργαλείου για την αποτύπωση των εμπειριών των παιδιών για τις

πρακτικές γραμματισμού στο οικογενειακό τους περιβάλλον

Η παρούσα εργασία εκκινεί από τη διαπίστωση ότι η μέχρι σήμερα επιστημονική

διερεύνηση του οικογενειακού γραμματισμού από την οπτική των παιδιών είναι

περιορισμένη. Το γεγονός αυτό συνιστά ουσιώδη παράλειψη στην προσπάθεια που

καταβάλλεται για ολόπλευρη κατανόηση του φαινομένου του γραμματισμού, καθότι

τα παιδιά αποτελούν τους βασικούς αποδέκτες βασικό παράγοντα αυτού και κάθε

προσπάθεια παρέμβασης που αφορά στον οικογενειακό γραμματισμό στοχεύει προς

την υποβοήθηση και συνδρομή τους. Στη βάση αυτή, κατόπιν διερεύνησης της

σχετικής βιβλιογραφίας κατασκευάστηκε ένα πλάνο ημιδομημένης συνέντευξης μέσω

του οποίου θα δίνονταν η ευκαιρία στα παιδιά να κοινοποιήσουν τις εμπειρίες τους

στο πλαίσιο μιας φιλικής κι ανοικτής συζήτησης με τον ερευνητή. Συγκεκριμένα,

περιλαμβάνονται 13 ανοικτού τύπου ερωτήσεις, κατανεμημένες σε έξι άξονες, μέσω

των οποίων διερευνάται η παρατήρηση ή συμμετοχή των παιδιών σε περιστατικά

γραμματισμού (συγγραφής κειμένων, ανάγνωσης), η κατοχή έντυπου υλικού, ο

εντοπισμός του έντυπου λόγου στο περιβάλλον και, τέλος, τα αγαπημένα τραγούδια

και ταινίες καθώς και η χρήση βιντεοπαιχνιδιών ή υπολογιστή.

Η πρώτη δοκιμαστική εφαρμογή πραγματοποιήθηκε σε έναν μικρό αριθμό νηπίων

(Ν=12), μαθητών δύο νηπιαγωγείων της Αχαΐας, το Νοέμβριο του 2012, που

διακρίνονταν για το κοινωνικομορφωτικό στρώμα προέλευσης των μαθητών τους.


AIFREF2013

- 31 -

Τα αποτελέσματα έδειξαν πως κάθε παιδί που συμμετείχε στην έρευνα ήταν σε θέση

να κατανοήσει τα ερωτήματα και να εκφράσει τις απόψεις του αναφορικά με τις

πρακτικές και τα συμβάντα γραμματισμού που παρακολουθεί ή συμμετέχει στο

οικογενειακό του περιβάλλον. Επιπλέον, επιβεβαιώθηκε η συσχέτιση μεταξύ του

μορφωτικού επιπέδου των προσώπων του οικογενειακού περιβάλλοντος των παιδιών

και των πρακτικών γραμματισμού που εφαρμόζονται στα πλαίσια της οικογένειας.

Ειδικότερα, φάνηκε ότι οι γονείς που τυγχάνουν φορείς υψηλότερου μορφωτικού

κεφαλαίου υιοθετούν τις αρχές του κοινωνικοπολιτισμικού μοντέλου (έμφαση στην

επικοινωνία και την ευχαρίστηση) ενώ οι γονείς που έχουν χαμηλότερη μόρφωση

προκρίνουν πρακτικές που εντάσσονται στο πλαίσιο του γνωστικού μοντέλου

(έμφαση στις τεχνικές απο-κωδικοποίησης).

Galanis Georgios, Galani Zafiria, Stellakis Nektarios, University of Patras, [email protected]

Construction of a tool for mapping the children's experiences about the literacy

practices in their family settings

Given that the existing research about family literacy practices from children’s

perspective is limited, this research attempts to offer the chance to children to

communicate their own experiences. Data were collected through a semi-structured

interview in the context of a friendly and open discussion with the researcher.

Specifically, thirteen (13) open-ended questions were included, allocated in six (6)

axes, through which we study the observation or the participation of children in

literacy events (writing, reading), ownership of printed discourse, localization of

environmental print and, finally, their favorite songs and movies, as well as, the use

of videogames or computer.

Theresultsshowedthateverychildwhoparticipatedintheresearchwas able to understand

the questions and to express its perspectivesabout the literacy practices and the

literacy events(s) he witnesses or participates in in her/his family setting.

Additionally, weconfirmedthecorrelationbetweentheeducationallevelof people in the

family of childrenand the literacy practices applied in their family context.

Specifically, itseemsthatparentswithhighereducationallevel are more likely

toadopttheprinciplesof socio-cultural model (emphasis on communication and

pleasure) whereas parents with lower educationallevelencourage practices which are

closerto thecognitive model (emphasis on decoding techniques).

Γούγα Γεωργία, Καμαριανός Ιωάννης, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Ελληνικές Γονεϊκές Στρατηγικές και Κρίση Χρέους: η μεταλλαγή της θεσμικής

αφήγησης

Κεντρικό άξονα της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας αποτελεί η μεταλλαγή του

οικογενειακού θεσμού εξαιτίας της επιτάχυνσης της υποχώρησης του Κοινωνικού

Κράτους. Η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη συνοδεύτηκε από την

ανάδυση νέων ιδιωτικών ή /και ημι-κρατικών θεσμικών μορφωμάτων που

αναλαμβάνουν σημαντικές λειτουργίες για τις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Η κρίση χρέους επιτάχυνε αυτές τις αναδύσεις, ενώ επέτρεψε και την αναδιατύπωση

των αφηγήσεων για τη σημασία και το ρόλο των θεσμών αλλά και τη δράση των

υποκειμένων στα θεσμικά πλαίσια.






- 32 -

Αφετηρία της παρούσας εισήγησης αποτελεί η παραδοχή πως το τέλος των μεγάλων

αφηγήσεων και η κυριαρχία στο κοινωνικό πεδίο αποκομμένων αφηγήσεων

μετανεωτερικού τύπου διαφοροποιεί και επαναπροσδιορίζει οικογενειακές

στρατηγικές και πρακτικές.

Η ανάλυση της δυναμικής που έχει αναπτύξει ο θεσμός αποτελεί άλλωστε κοινό τόπο

της επιστημονικής κοινότητας εδώ και δεκαετίες. Στα πλαίσια αυτά των αναλύσεων

έχει επισημανθεί ήδη από τη δεκαετία του 1970 η διαφοροποίηση που προκάλεσε στη

λειτουργία του οικογενειακού θεσμού ο λόγος της Αγοράς. Σήμερα, ακολουθώντας

και το θεωρητικό σχήμα του J. Habermas θα μπορούσαμε να επισημάνουμε την

κυριαρχία του λόγου της αγοράς και την κανονικοποίηση που αυτός επιφέρει σε

επίπεδο οργανωτικής λογικότητας του θεσμού.

Για την τεκμηρίωση του προβληματισμού στα πλαίσια αυτής της εισήγησης θα

επιχειρήσουμε να αναδείξουμε και να αναλύσουμε το φαινόμενο των θεσμικών

αφηγήσεων μετανεωτερικού τύπου και για το θεσμό της οικογένειας επικεντρώνοντας

παραδειγματικά στη σύνδεση οικογένειας και σχολείου. Είναι άλλωστε

χαρακτηριστική, η πρόσφατη προσπάθεια μεταρρύθμισης της ελληνικής ανώτατης

εκπαίδευσης στη σύνδεσή της με τις οικογενειακές στρατηγικές καθώς αναδεικνύει

εμφατικά την πολυπλοκότητα των νέων δομήσεων.

Δήμου Πασχάλης, Καραφύλλης Αθανάσιος, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, [email protected]

Η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική και οι πρακτικές για τον Ελληνισμό της

Διασποράς

Αντικείμενο αυτής της έρευνας είναι η καταγραφή της μέχρι σήμερα ελληνόγλωσσης

εκπαίδευσης για τον Ελληνισμό της Διασποράς και η διερεύνηση της μελλοντικής

της προοπτικής.

Η συγκεκριμένη έρευνα αποκτάει ιδιαίτερη αξία σε μία περίοδο κρίσης, όπως η

τρέχουσα, σημαδεμένη από την αβεβαιότητα και την αποδυνάμωση των κοινωνικών

υπηρεσιών, ανάμεσά τους και αυτών που αφορούν την εκπαίδευση των Ελλήνων

μεταναστών.

Στο πρώτο μέρος της έρευνας παρουσιάζεται η μεθοδολογία καθώς και η παρουσίαση

εκείνων των βασικών εννοιών που κρίνονται αναγκαίες για την καλύτερη κατανόησή

της.

Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζεται το διασπορικό τρίπολο (χώρα προέλευσης-

διασπορά-χώρα διαμονής), μέσα στο οποίο εδράζεται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση

της όποιας εκπαιδευτικής πολιτικής και η κοινωνικοποίηση των νέων γενεών

ελληνικής καταγωγής.

Ακολουθεί μια συστηματική παρουσίαση της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στη

σύγχρονη ελληνική διασπορά σε χώρες με σημαντική παρουσία Ελλήνων και με

οργανωμένη ελληνόγλωσση εκπαίδευση. Επίσης παρουσιάζονται η πορεία και τα

αποτελέσματα του προγράμματος «Παιδεία Ομογενών» το οποίο χρηματοδοτήθηκε

στο πλαίσιο των Β΄ και Γ΄ ΚΠΣ και υλοποιήθηκε, με μικρές ενδιάμεσες διακοπές, το

χρονικό διάστημα Ιούνιος 1997-Αύγουστος 2008.


AIFREF2013

- 33 -

Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μια ανασκόπηση και αποτίμηση της εκπαιδευτικής

πολιτικής της Ελλάδας για τη διασπορά, μετά το 1974.

Στο τέλος, συνοψίζονται τα γενικά αποτελέσματα της όλης μελέτης, στα οποία

στηρίζονται οι προτάσεις που μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για επανεξέταση και

επανασχεδιασμό της εκπαιδευτικής προσφοράς του κέντρου προς τη διασπορά.

Διαμαντοπούλου Αλεξάνδρα, Κυπριανός Παντελής, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Η παιδονομία στο Ν. Αχαϊοηλίδας όπως παρουσιάζεται στον τοπικό τύπο

Ένα από τα πολλά μέσα αγωγής των παιδιών κατά τον 19ο και το πρώτο μισό του

20ού αιώνα αποτελούσε η παιδονομία, θεσμός που είχε τις ρίζες του στην αρχαία

Σπάρτη. Έργο της ήταν η επίβλεψη των παιδιών στις κοινωνικές τους συναναστροφές

από τη μια και η συνέτιση των άτακτων παιδιών από την άλλη, τα οποία έχοντας

απόλυτη ελευθερία είχαν καταστεί πληγή για την κοινωνία. Επομένως η συμβολή της

παιδονομίας στην ηθική διαπαιδαγώγηση των νέων θεωρείτο παράγοντας

καθοριστικής σημασίας που ερχόταν αρωγός στην ανατροφή των παιδιών από τους

γονείς και στο έργο του σχολείου. Αν και η λειτουργία της δεν ήταν συνεχόμενη

καθώς οικονομικά προβλήματα επέβαλλαν συχνά τη διακοπή της λειτουργίας της,

ωστόσο, αναδείχτηκε σε ένα από τα σπουδαιότερα ζητήματα που απασχόλησαν τον

εκπαιδευτικό χώρο στα τέλη του 19ου

και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Το ζήτημα της παιδονομίας απασχόλησε έντονα και τον τοπικό τύπο. Μέσα από τις

σελίδες του μας δίνεται μια αναλυτική παρουσίαση της πορείας της παιδονομίας και

των ποικίλων απόψεων που διατυπώθηκαν γύρω από το συγκεκριμένο αυτό ζήτημα.

Από το 1880 έως το 1936 29 πρωτοσέλιδα άρθρα τοπικών εφημερίδων αφιερώνονται

στο παιδονομικό ζήτημα (λειτουργία της παιδονομίας, παιδονόμοι, οικονομικά

προβλήματα, διεξαγωγή εράνων και συνδρομή των γονέων, παιδονομικό συνέδριο

στον Πειραιά το 1919).

Στην παρούσα έρευνα θα εξετάσουμε το παιδονομικό ζήτημα δίνοντας ιδιαίτερη

έμφαση στα πρωτοσέλιδα άρθρα του Πατραϊκού Τύπου που αναφέρονται στο ζήτημα

αυτό.

Diamantopoulou Alexandra, Kiprianos Pandelis, University of Patras, [email protected]

Paedonomia in the country of Achaias as presented in the local press

One of the many means of children’s upbringing used in the 19th and the first half of

the 20th century was “paedonomia”, an institution that had its roots in ancient Sparta.

Its task was to supervise children during their social interactions on the one hand, and

to bring the naughty ones to their senses on the other hand. The latter having a

complete freedom of action had become a social evil. Therefore the contribution of

“paedonomia” in the moral education of the youth was considered to be supportive in

the children’s upbringing by the parents and in the education offered by school.

Although the institution of “paedonomia” was not continuous as financial problems

often imposed shutdowns, however, it became one of the major issues of the

educational field in the late 19th and early 20th century.




- 34 -

The local Press dedicated a lot of headlines to this issue as well. Within its pages a

detailed presentation of “paedonomia” is given to the public. From 1880 till 1936

twenty-nine headlines of various local newspapers are dedicated to this issue (its

functioning, financial problems of the institution, money raising and parents’

contribution, the “paedonomic” conference in Piraeus in 1919).

In this study we will examine the issue of “paedonomia” focusing on the headlines of

the local Press concerning this issue.

Δροσινού – Κορέα Μαρία, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, [email protected]

Ανάγνωση πράξεων παραβατικής συμπεριφοράς και οικογενειακή

παιδαγωγική. Η περίπτωση Asperger από το Κονέκτικατ των Ηνωμένων

Πολιτειών Αμερικής

Οι παραβατικές συμπεριφορές και πράξεις είναι άμεσα συνδεδεμένες με την

οικογενειακή παιδαγωγική και το σύστημα αξιών που πρεσβεύουν οι γονείς.

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία για την ειδική αγωγή και εκπαίδευση (2008) οι

μαθητές με σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες,

παραβατική συμπεριφορά λόγω κακοποίησης, γονεϊκής παραμέλησης και

εγκατάλειψης ή λόγω ενδοοικογενειακής βίας, ανήκουν στα άτομα με ειδικές

εκπαιδευτικές ανάγκες. Στο νόμο αυτό, προβλέπονται μεταξύ άλλων, η φοίτηση σε

σχολεία ή τμήματα που λειτουργούν είτε ως αυτοτελή είτε ως παραρτήματα άλλων

σχολείων σε νοσοκομεία, κέντρα αποκατάστασης, ιδρύματα αγωγής ανηλίκων,

ιδρύματα χρονίως πασχόντων ή Υπηρεσίες εκπαίδευσης και αποκατάστασης των

Μονάδων Ψυχικής Υγείας.

Στη παρούσα μελέτη επιδιώκουμε να αναδείξουμε τη σχέση της οικογενειακής

παιδαγωγικής, και της δόμησης της παραβατικής συμπεριφοράς. Η παιδαγωγική της

οικογένειας προσδιορίζεται από τις στρατηγικές επιλογές στη διαχείριση και

ρύθμιση προβλημάτων. Ειδικότερα επιχειρούμε μία ‘’ειδική παιδαγωγική’’ ανάγνωση

των όσων έχουν δει το φως της δημοσιότητας, μελετώντας την περίπτωση εφήβου με

Asperger από το Κονέκτικατ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Με δεδομένο ότι

οι ενδοοικογενειακές σχέσεις επηρεάζονται από το μέλος με Asperger επιχειρούμε να

αναδείξουμε στις υποθέσεις εργασίας τις πιθανές συσχετίσεις με την Ειδική

παιδαγωγική.

Στα συμπεράσματα, σε πρώτο επίπεδο οι κοινωνικές δυσκολίες αποδίδονται στο

τριαδικό Φάσμα του Αυτισμού και συζητούνται στη βάση του ισχυρού οικογενειακού

αιτήματος για ένταξη στην κοινότητα. Σε δεύτερο επίπεδο διακρίνουμε τη

παραβατική συμπεριφορά από τις συμπεριφορές Asperger με κοινή παράμετρο το

λανθασμένο περιεχόμενο της παιδαγωγικής διαχείρισης. Τέλος, η επιλογή της

οικογένειας να ‘’βγει έξω’’ και να ζητήσει βοήθεια αξιολογείται στη βάση των

γενικών και ειδικών παιδαγωγικών αρχών.

Drossinou-Korea Maria, University of Peloponnese, [email protected]

Relationship of Family pedagogy with Delinquent behavior. Another

reading in case the young person with Asperger's from Connecticut, USA

AIFREF2013

- 35 -

The delinquent behaviors and the actions are directly connected with the values of

family and the educational system which parents want. According the Greek law for

the special education and training (2008) students with complex cognitive, emotional

and social problems, delinquent behavior because of abuse, neglect and parental

neglect or domestic violence, they belong to people with special educational needs. In

this context of law provides the inclusive educational model was proposed with the

attendance at schools or departments to other schools in hospitals, in prisons and in

rehabilitation centers of Units Mental Health.

In this study we aim to find the parameters that define the relationship between

Family pedagogy with the structure of the offending behavior. The pedagogy of the

family is determined by the strategic choices in managing and regulating problems.

The ''special'' pedagogy emphasize of reading a case study of Asperger from

Connecticut, USA. In our work we examine the assumptions about autism and its

possible correlations with delinquency under specific pedagogy focusing on family

relationships for young people with Asperger.

In conclusion, in the first level of the social problems attributed to ternary Spectrum

of Autism and discussed on the basis of strong family request to join the community.

In the second level we distinguish the behavior of delinquent behaviors with Asperger

focuses in the common parameters and the wrong pedagogical content. Finally, the

choice of the family ''to go out'' and ask help evaluated on the basis of general and

special pedagogical principles.

Ζαφειροπούλου Ελένη, Φραγκουλίδου Παναγιώτα, Εκπαιδευτικοί, [email protected]

Συνεργασία ανάμεσα στην οικογένεια και το διαπολιτισμικό σχολείο

Η παρούσα εργασία εξετάζει το θεωρητικό πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στην

οικογένεια και το διαπολιτισμικό σχολείο. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται και

ερμηνεύονται τα μοντέλα και τα πλαίσια ανάπτυξης τα οποία επικρατούν στη

συνεργασία σχολείου και οικογένειας σε διεθνές επίπεδο. Γίνεται αναφορά στα

μοντέλα ερμηνείας των σχέσεων οικογένειας και διαπολιτισμικού σχολείου.

Εντοπίζονται τα εμπόδια (εκ μέρους του σχολείου, της οικογένειας και των μαθητών)

τα οποία παρουσιάζονται στην προσπάθεια ομαλής σύμπραξης των παραπάνω

εταίρων. Τέλος γίνεται αναφορά στους τρόπους και στις τεχνικές οι οποίες οδηγούν

στην αλληλοκατανόηση σχολείου-οικογένειας και στην ευκολότερη συνεργασία τους

η οποία οδηγεί στο κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον και διευκολύνει το παιδί στην

εκπαιδευτική του ζωή.

Zafiropoulou Eleni, Fragoulidou Panagiota, Educators, [email protected]

Cooperation between the family and the intercultural school

This paper presents the theoretical framework for cooperation between the family and

the intercultural school.

Specifically, it shows the scool-family partnership models, the obstacles encountered

in their dealings (by the side of school, family and children) as well as the ways for

better collaboration between the educational partners.

Finally, the conclusions of this work, lead to a wondering of the educational

community about matters of cooperation between intercultural school and the family.





- 36 -

Καινούργιου Ελένη, ΤΕΙ Ηπείρου, [email protected]

Σχέσεις γονέων και βρεφονηπιοκόμων. Ερευνητική προσέγγιση

Η παρούσα μελέτη έχει ως σκοπό τη διερεύνηση των σχέσεων επικοινωνίας που

δημιουργούνται μεταξύ των γονέων βρεφονηπίων και των βρεφονηπιοκόμων, στις

μορφές συνεργασίας, τα οφέλη από τη συνεργασία τους όπως επίσης τις προσδοκίες

των δύο πλευρών. Η έρευνα υλοποιήθηκε σε δείγμα 84 βρεφονηπιοκόμων και 241

γονέων από Δημοτικούς Βρεφονηπιακούς Σταθμούς των Δήμων Ιωαννίνων και

Πρέβεζας, με τη χρήση ερωτηματολογίων. Από τη στατιστική ανάλυση προέκυψε ότι

η θετική σχέση που μπορεί να έχουν οι γονείς με τον/την βρεφονηπιοκόμο σε

περιβάλλοντα προσχολικής αγωγής προωθεί την κοινωνικο - συναισθηματική

ανάπτυξη του παιδιού, ενώ αντίθετα η αρνητική σχέση συμβάλλει στην αύξηση των

προβλημάτων στη συμπεριφορά του. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η συνεχής επαφή

και επικοινωνία αποτελούν βασικές προϋποθέσεις της επιτυχούς συνεργασίας γονέων

- βρεφονηπιοκόμων κι ότι η συχνότητα επικοινωνίας συντελεί στην ενεργητική

αλληλεπίδρασή τους. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι ότι απαιτείται ο

συντονισμός των ενεργειών των δύο φορέων και η αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ

τους με τη δημιουργία ενός κλίματος φιλίας και συνεργασίας για την αρμονική

εξέλιξη κι ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού.

Kainourgiou Eleni, TEI Epeirou, [email protected]

Relations between parents and early childhood. A Researching approach

The present study scoped at investigating the communicational relationships created

between infants' parents and nursery teachers, their particular forms of cooperation,

benefits extracted from this collaboration, as well as the expectations stated by both

sides. The survey was implemented in a sample comprised of 84 nursery teachers and

241 parents from municipal nurseries in Ioannina and Preveza, by the use of

questionnaires. Through statistical analysis we showed that the positive relationship

that a parent can have with his / her child early childhood nursery teacher in the

context of a preschool education environment promotes its the social and emotional

development, whereas the opposite relationship contributes to negatively increased

problems in behavior. Furthermore, it was found that continuous contact and

communication are key conditions for a successful cooperation among parents -

nursery teachers whereas the frequency of this communication contributes to their

energetic interaction. The conclusion reached is that both coordinated action and

conflicts avoidance between them, in a friendship and cooperation frame, can

guarantee a harmonious development and evolution in child's personality.

Καλέμης Κωνσταντίνος, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

Ισότιμη αντιμετώπιση των μαθητών στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο: Μύθος ή

πραγματικότητα;


AIFREF2013

- 37 -

Η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών, κατοπτρίζεται και στο σύγχρονο

σχολείο και αποτελεί μια πρόκληση στους εκπαιδευτικούς να στοχαστούν πάνω στις

πολιτισμικές τους αντιλήψεις, τις αξίες, τις προσδοκίες, τα οράματα καθώς επίσης για

τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και τις παρανοήσεις που επηρεάζουν το

περιεχόμενο της διδασκαλίας και τον τρόπο που τα μηνύματα μεταδίδονται και

προσλαμβάνονται από τους διαφορετικούς μαθητές. Η νέα πραγματικότητα, των

πολυεθνικών τάξεων επιβάλλει τη συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωση των

εκπαιδευτικών σε ζητήματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, γιατί αυτοί αποτελούν τον

κύριο μοχλό για την επιτυχία κάθε προσπάθειας αλλαγής. Οι εκπαιδευτικοί σήμερα

πρέπει να έχουν τα εφόδια για να αντιμετωπίσουν τα γλωσσικά προβλήματα που

αντιμετωπίζουν τα παιδιά των διάφορων εθνοπολιτισμικών ομάδων, διδακτικές

δεξιότητες κατάλληλες για εργασία σε ένα πολυεθνικό περιβάλλον, ικανότητα να

λύνουν συγκρούσεις που αφορούν στερεότυπα και προκαταλήψεις.

Καλεράντε Ευαγγελία, Κοντοπούλου Άννα, Κολτσάκη Νίκη, Πανεπιστήμιο

Δυτικής Μακεδονίας, [email protected]

Αναπαράσταση της οικονομικής κρίσης στο οικογενειακό περιβάλλον, όπως

παρουσιάζεται στην εικαστική απεικόνιση των παιδιών του νηπιαγωγείου

Στην έρευνα μας εξετάζουμε τα εικαστικά έργα των παιδιών ενός Νηπιαγωγείου της

Φλώρινας, με θέμα την οικογενειακή καθημερινότητα, τη σχολική περίοδο 2011-

2012. Ειδικότερα, με την εικαστική απεικόνιση και το συμπληρωματικό τους

αφηγηματικό λόγο παρουσιάζονται εικόνες από το οικογενειακό περιβάλλον, ως

διακριτά στοιχεία που δείχνουν την επίδραση της οικονομικής κρίσης στην

καθημερινότητα των παιδιών. Διαφαίνεται ένα ευρύ ρεπερτόριο επικοινωνίας των

παιδιών με το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο

κατασκευάζεται το οικονομικό υποκείμενο, δηλαδή η σχέση τους με την αγορά και

ευρύτερα την καταναλωτική κοινωνία, όπου η οικονομική κρίση παρουσιάζεται από

τα παιδιά ως μειωμένη πρόσβαση σε αγαθά. Παράλληλα, τα παιδιά περιγράφουν και

ερμηνεύουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών, όπως διαμορφώνονται μέσα σε ένα

περιβάλλον αβεβαιότητας και ανασφάλειας.

Η εκτεταμένη περίοδος μελέτης μέσα στο ίδιο νηπιαγωγείο, ως μελέτη περίπτωσης

μας δίνει τη δυνατότητα να διεισδύσουμε εις βάθος στο ζήτημα της οικονομικής

κρίσης και της αντίληψης της από τα ίδια τα παιδιά, τα οποία στο σχολικό

περιβάλλον παρουσιάζουν «οικογενειακά στιγμιότυπα», όπως εξελίσσονται στον

χρόνο, τα οποία επεξεργάζονται συναισθηματικά και αποδίδουν εικαστικά ή και με

λόγο, στοιχεία που αξιοποιούνται από την νηπιαγωγό και τις ερευνήτριες που

συμμετέχουν στην έρευνα, προκειμένου να προβληθεί η «αφήγηση» των παιδιών για

την οικονομική κρίση, όπου μέσα από το συγκινησιακό δεσμό με την οικογένεια

εκφράζονται οι βιωμένες διαδικασίες ανασφάλειας ή ανατροπής.

Η εικαστική αποτύπωση προσαρμόζεται στις ευρύτερες δυνατότητες του αναλυτικού

προγράμματος του νηπιαγωγείου, ώστε να αναδυθεί ο συγκινησιακός λόγος και η

οικειότητα των παιδιών με το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Μέσα από τον συνδυασμό θεωρίας για την εκπαίδευση των νηπίων και την

κοινωνιολογική οπτική για τις εμπειρίες των νηπίων στο κοινωνικό περιβάλλον,

επιδιώκουμε την ανάδειξη της καθημερινότητας του οικογενειακού περιβάλλοντος με

παράλληλη αξιοποίηση των μεταβλητών, όπως φύλο, κοινωνική τάξη και εθνική





- 38 -

ταυτότητα, προκειμένου να κατηγοριοποιηθούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την

οικονομική κρίση στο οικογενειακό περιβάλλον αλλά και το πώς το ίδιο το

οικογενειακό περιβάλλον διαπραγματεύεται με τα μέλη του διαμορφώνοντας

δυναμικές διαδικασίες εξισορρόπησης.

Καλεράντε Ευαγγελία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, [email protected]

Επανεγράφοντας το θεσμό της οικογένειας, στην Ελλάδα, την περίοδο της

οικονομικής κρίσης

Η περίοδος της οικονομικής κρίσης έχει συνέπειες στην κοινωνική ζωή των ατόμων.

Η καθημερινότητα τους αλλάζει και καλούνται διαρκώς να αναπροσαρμόζουν

στόχους και σχέδια ζωής σε ένα μεταβαλλόμενο, ασταθές, οικονομικό πεδίο. Αν

μπορεί να οριστεί ένα περιβάλλον σταθερών σχέσεων και δομών, αυτό είναι το

οικογενειακό περιβάλλον, στο οποίο τα άτομα στο μικρο-επίπεδο ενδυναμώνονται

συναισθηματικά, ενισχύονται κοινωνικά και μεταφέρουν τις εμπειρίες τους από το

οικογενειακό περιβάλλον στο διευρυμένο κοινωνικό, ώστε να κατορθώσουν τη

περίοδο της οικονομικής κρίσης να μην περιθωριοποιηθούν, να ορίσουν στόχους και

να αξιοποιήσουν δομές ευκαιρίας, που θα τους επιτρέψουν την ατομική

αυτοπραγμάτωση και τη συμβολή στην κοινωνική πρόοδο. Στην Ελλάδα η οικογένεια

ως θεσμός, την περίοδο της οικονομικής κρίσης, φαίνεται να διευρύνει τις προνοιακές

της στρατηγικές για την ενίσχυση των μελών της, υποκαθιστώντας την αδύναμη

προνοιακή κρατική πολιτική. Η οικογένεια σε μια τόσο ιδιόμορφη και ιδιότυπη

κατάσταση, ατομική και κοινωνική, που διαμορφώνεται ως συνέπεια της οικονομικής

κρίσης, προσπαθεί να επανορίσει ισορροπίες, αναστοχάζεται αναφορικά με τα

ζητήματα των επιλογών και στόχων για την ένταξη των μελών της στην κοινωνία με

καλύτερους όρους. Φαίνεται να επαναδιαπραγματεύεται κοινωνικές συμβάσεις

αναζητώντας τη σταθερότητα σε κοινωνικές συνθήκες, που θα επιτρέψουν στα άτομα

να μην περιθωριοποιηθούν, να μην είναι «οι χαμένοι του συστήματος» αλλά αυτοί

που σε περίοδο οικονομικής κρίσεις θα μεγιστοποιήσουν το όφελος με οικονομικούς

και κοινωνικούς όρους. Επομένως, η ελληνική κοινωνία σχεδιάζει ένα πλαίσιο

δράσης, εκτιμά και συνυπολογίζει και ειδικά για τα κατώτερα στρώματα που βιώνουν

και περισσότερο τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, οι επιλογές της θα είναι

καθοριστικές μέσα σε ένα «παίγνιο» αναπροσαρμογών και ανακατατάξεων.

Καπετανίδου Μαριάννα, Mεταπτυχιακή Φοιτήτρια, [email protected]

Διαγενεακά σχολεία

Σύμφωνα με εκπαιδευτικά προγράμματα που εφαρμόζονται, ως επί το πλείστον, στις

Η.Π.Α. η Διαγενεακή προσεγγίση στα σχολεία ανέδειξε θετική αλληλεπίδραση

ανάμεσα στα παιδιά και τους ηλικιωμένους. Ερχόμενες σε επαφή οι δύο διαφορετικές

γενιές κατέληξαν να καλύπτει η μια ανάγκες της άλλης. Η ωριμότητα, η εμπειρία και

η ανάγκη προσφοράς και ενεργής συμμετοχής στα κοινά των ηλικιωμένων συμβάλει

σημαντικά στην εκπαιδευτική διαδικασία καθώς και στην ίδια την παιδική ζωή. Από

την άλλη πλευρά, τα παιδιά μεταδίδουν την αστείρευτη ενέργεια τους, τον

ενθουσιασμό τους και την αγάπη τους, υποστηρίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο τη ζωή


AIFREF2013

- 39 -

των ηλικιωμένων, που ζουν συνήθως στο περιθώριο ξεχασμένοι και παραμελημένοι.

Η αναγκαιότητα και η αποτελεσματικότητα επαφής ανάμεσα στους νεότερους και

τους ηλικιωμένους υποστηρίζεται τα τελευταία 15 χρόνια και ιδιαίτερα τα τελευταία

χρόνια από ερευνητές στο χώρο αυτό των διαγενεακών σχέσεων (π.χ. Brabazon &

Disch 1997, Hawkins et al. 1998, Henkin and Kingson 1998/99, Kaplan et al. 1998,

Kuehne 1999, Newman et al. 1997, Winston, 2001). Σε όλες αυτές τις δημοσιεύσεις

υπάρχει μια αυξανόμενη αναγνώριση του γεγονότος ότι οι προσπάθειες για τη

διευκόλυνση της ουσιαστικής επαφής ανάμεσα στις γενεές θα βελτιώσει την ποιότητα

της ζωής των ανθρώπων, την ενίσχυση των τοπικών κοινοτήτων και θα συμβάλει

στην ομαλότερη κοινωνικοποίηση του παιδιού και στην εξάλειψη της απομόνωσης

των ηλικιωμένων που πολλές φορές τους δημιουργεί ή τους αυξάνει προβλήματα

υγείας.

Σκοπός αυτής της εισήγησης είναι να παρουσιάσει πως αυτές οι νέες σχέσεις

λαμβάνουν χώρα και αναπτύσσονται μέσα στη σχολική κοινότητα και πως

αποβαίνουν θετικές για τη ζωή και τη μάθηση και των δύο μερών.

Kapetanidou Marianna, Post-graduate student, [email protected]

Intergenerational schools

According to educational programmes, which are mainly used in the United States,

the intergenerational approach applied at schools has shown positive interaction

between children on the one part and older people on the other. Bringing people of

different generations together leads to meeting one another's needs. Older people's

maturity, experience and the need for active participation in the life of the community

contribute significantly to the educational process and children's life in general.

Children, in turn, may transmit their limitless energy, enthusiasm and love to the older

people, who often feel socially isolated, thereby having a positive influence on the life

of the elderly. The necessity and effectiveness of the contact between the younger and

the older generations has been demonstrated for the past 15 years by researchers in the

field of intergenerational schools (e.g. Brabazon & Disch 1997, Hawkins et al.1998,

Henkin and Kingson 1998/99, Kaplan et al. 1998, Kuehne 1999, Newman et al. 1997,

Winston 2001). All published works show that there is a growing recognition of the

importance of meaningful contact between generations seeing that it may contribute

to the improvement of the quality of life, strengthen the bonds among people within

local communities, promote a smoother socialization process for the children and

eliminate the sense of isolation often felt by the elderly, which is known for causing

or aggravating various health problems.

The purpose of this paper is to present how these new relationships occur and develop

within the school community and how these can affect the life and learning processes

of both parts in a beneficial way.

Καπραβέλου Αλεξία, Πάντειο Πανεπιστήμιο, [email protected]

Πολιτικές της εκπαίδευσης μέσα από μυθιστορήματα και διηγήματα της Ἐλλης

Αλεξίου




- 40 -

Η λογοτέχνις και εκπαιδευτικός Έλλη Αλεξίου στο πεζογραφικό της έργο θίγει

προβλήματα της ελληνικής εκπαιδευτικής πολιτικής του 20ου αι. και προτείνει λύσεις

για μια εναλλακτική, απελευθερωτική παιδεία. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στα

προπαγανδιστικά βιβλία, στις διώξεις και θανατώσεις αγωνιστών εκπαιδευτικών και

μαθητών που φέρνει ο πόλεμος, ο φασισμός, η δικτατορία αλλά και η

κοινοβουλευτική δημοκρατία, καθώς και στον αυταρχισμό με την υποχρέωση

εκπαιδευτικών και μαθητών να περιμένουν επισήμους για να τους υποδεχθούν και να

τους χειροκροτούν. Θίγει τις ταξικές ανισότητες στην εκπαίδευση λόγω διδάκτρων

και επειδή οι μαθητές είναι άνισοι ως προς την εξοικείωσή τους με την ανάγνωση και

τη γραφή, οι περιζήτητες σχολές είναι αποτρεπτικές για την εργατική τάξη και δεν

βελτιώνεται συνήθως η κοινωνική θέση των φτωχών με τις σπουδές, παρά τα όνειρα

των γονέων. Επισημαίνει ακόμη το πρόβλημα της εντατικοποίησης των σπουδών και

της εργασίας, με τη συνεχή αύξηση των απαιτούμενων προσόντων. Στα προβλήματα

του σχολείου συγκαταλέγει επίσης τη μετάδοση εκτός πραγματικότητας αξιών

(ιδεαλισμός), την άγονη εκμάθηση κανόνων στα μαθήματα, την ανεπαρκή

υλικοτεχνική υποδομή, τη γραφειοκρατία, τις υποχρεώσεις και τον φόρτο εργασίας

εκπαιδευτικών και μαθητών, τα απομακρυσμένα-δυσπρόσιτα σχολεία μακριά από τον

τόπο κατοικίας των εκπαιδευτικών και τις χαμηλές αμοιβές των εκπαιδευτικών.

Δέχεται την κατ’ οίκον εργασία για την εμπέδωση του μαθήματος και την

αλληλοδιδακτική μέθοδο. Θεωρεί αναγκαία την επιδοκιμασία του μαθητή που έχει

πρωτότυπες ιδέες και δημιουργική σκέψη και αναλύει πώς η διδασκαλία δεν θα είναι

απλώς πρακτική αλλά εμπνευσμένη, ριζοσπαστική και χειραφετητική σε ένα

ελκυστικό περιβάλλον και ολιγομελή τμήματα. Προτείνει ως σχολική ύλη στη

Δημοτική Γλώσσα τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου και τη σύνδεση του μαθήματος

με καλλιτεχνικά μαθήματα, ενώ στην Ιστορία μεγάλα επαναστατικά πολιτικά

γεγονότα: ο όρκος των Φιλικών, αγώνες για την ελευθερία, μελέτη των κοινωνικών

τάξεων, ιστορία των επαναστάσεων. Απαιτεί από τον δάσκαλο των μαθηματικών

άριστη μεταδοτικότητα, ώστε το μάθημα να είναι οργανωμένο και κατανοητό και να

μην οδηγεί τον μαθητή στην αποτυχία. Είναι υπέρμαχος της πολυπολιτισμικής

εκπαίδευσης, της γλωσσομάθειας, της επαγγελματικής εκπαίδευσης, της εσπερινής ή

διά βίου εκπαίδευσης για την επαγγελματική βελτίωση, της προόδου των μαθητών

ανάλογα με τις κλίσεις τους.

Kapravelou Alexia, Panteion University of Social and Political Sciences, Athens, [email protected]

Education policies through Elli Alexiou’s novels and short stories

The litterateur and teacher Elli Alexiou, through her fictional writings, refers to 20th

century Greek school problems, and recommends solutions for an alternative,

liberating paideia. She mentions the propagandistic schoolbooks, the pogroms and

executions of struggling teachers and students during war, fascism, dictatorship, and

even during parliamentary democracy, as well as the educational autarchy as

educators and pupils were forced to wait for the Authorities, in order to welcome and

clap for them. She also raises a point to social class inequalities in education because

of a) the attendance fees, b) students’ unequal performance in reading and writing

AIFREF2013

- 41 -

acquisition, c) working class exclusion from the coveted university departments, and

d) prohibition of upward social mobility for the poor, despite university studies and

parental dreams.

She also underlines the problem of acceleration of studies and work, through the

continuous increase of requested qualifications. She includes idealism (impartation of

unreal values in the classroom), unfruitful learning of rules in school courses,

inadequate technical-material infrastructure, bureaucracy, tasks and heavy load of

work for teachers and students, far distance and dis-accessible schools, away from

teachers’ home, and low salary for teachers, among the school problems.

She also accepts mutual teaching method and homework for learning consolidation.

She views students’ approval as vital, if they share innovative ideas and creative

thought, and she analyzes how teaching would be not only practical but also inspiring,

radical and emancipatory, in an attractive environment with small learning groups. In

relation with school lessons, she suggests enrichment of vocabulary and connection

with Art, for Language, teaching struggles for freedom, study of social classes and

history of revolts and revolutions, for History, absolutely organized and understanding

techniques in teaching Mathematics, which would not lead students to failure. She

also supports multicultural education, polyglottism, vocational-evening-lifelong

education for professional improvement, students’ progress according to their

aptitudes.

Καραβίδα Βασιλική, ΤΕΙ Ηπείρου, [email protected]

Βρεφονηπιακός σταθμός και οικογένεια: δημιουργώντας γέφυρες συνεργασίας

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 το θέμα της συνεργασίας οικογένειας και

σχολείου παρουσιάζει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Συζητείται όχι μόνο η αξία

σύγκλησης των απόψεών τους, αλλά και η δημιουργία επικοινωνιακών δεσμών με

σκοπό την αποτελεσματικότερη συνεργασία τους.

Τις περισσότερες πληροφορίες που χρειάζεται ο/η βρεφονηπιοκόμος για κάθε παιδί

τις παίρνει από τους γονείς του. Μέσω αυτών θα γνωρίσει τις ανάγκες και τις

ιδιαιτερότητές του και θα προσαρμόσει ανάλογα το πρόγραμμα και τη συμπεριφορά

του απέναντι στο συγκεκριμένο παιδί. Αλλά και οι γονείς μπορούν να πάρουν

πληροφορίες από τον/την βρεφονηπιοκόμο σχετικά με το παιδί τους. Πρόκειται

λοιπόν για μια σχέση αμφίδρομη.

Η συνεργασία του Βρεφονηπιακού Σταθμού με τους γονείς αυξάνει το ενδιαφέρον

των τελευταίων για τα δρώμενα στο Β.Ν.Σ., τους δίνει ευκαιρίες να ενημερωθούν για

τις παιδαγωγικές αντιλήψεις και για τη σπουδαιότητα που έχουν τα πρώτα χρόνια της

ζωής του ανθρώπου για τη μελλοντική του ζωή. Μέσα από συζητήσεις ο/η

βρεφονηπιοκόμος μπορεί να δώσει γενικές κατευθύνσεις στους γονείς πάνω σε

ζητήματα αγωγής. Η ενημέρωση και διαφώτιση τους συμβάλλει στο να εισχωρήσουν

καινούριες αντιλήψεις μέσα στην οικογένεια και να ανεβάσει την πνευματική στάθμη

των γονέων.

Η συνεργασία αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστούμε πόσο λίγοι γονείς

ξέρουν να αντιμετωπίσουν σωστά τις δυσκολίες και τα προβλήματα που

δημιουργούνται καθημερινά κατά την ανάπτυξη του παιδιού. Σ’ αυτό το σημείο

μπορούν να τους βοηθήσουν σημαντικά οι βρεφονηπιοκόμοι.

Η συνεργασία τους μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, όπως:

Σύντομες συζητήσεις




- 42 -

Προγραμματισμένες συναντήσεις

Τηλεφωνική επικοινωνία.

Πίνακας ανακοινώσεων

Διαλέξεις

Καρούντζου Γεωργία, Υποψήφια Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, [email protected]

Διδάσκοντας ανθρώπινα δικαιώματα στο δημοτικό σχολείο

Η διδασκαλία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποσκοπεί στην καλλιέργεια θετικών

στάσεων, σεβασμού και αξιοπρέπειας απέναντι στη ανθρώπινη ύπαρξη. Η

θεμελιώδης σχέση ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα και την υπευθυνότητα του

ατόμου πρέπει να αποτελεί αντικείμενο μάθησης σε όλες τις βαθμίδες της εκπ/σης.

Το άρθρο 7 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Παιδιού αναφέρει ότι πρέπει να

δοθεί μια εκπ/ση που θα το βοηθήσει στη βάση ίσων ευκαιριών να αναπτύξει τις

ικανότητες τους, την ατομική του κρίση και την αίσθηση ηθικής και κοινωνικής

ευθύνης, να γίνει χρήσιμο μέλος της κοινωνίας. Για την επίτευξη αυτών των στόχων

πολύ ουσιαστικά στοιχεία είναι η κατανόηση και ο σεβασμός των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων. Τα χρόνια στο δημοτικό σχολείο καλύπτουν μια περίοδος της ζωής

πολύ σημαντική, όχι μόνο επειδή σε αυτές τις ηλικίες το παιδί διαμορφώνει στάσεις

που μεταφέρει και στην μετέπειτα ζωή του ως ενήλικας, αλλά κυρίως επειδή η

πλειονότητα των παιδιών σε όλο τον κόσμο δε συνεχίζουν την εκπ/ση πέρα αυτής της

βαθμίδας. Για την συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών η Α/θμια Εκπ/ση προσφέρει

την ευκαιρία να γνωρίσουν και να μάθουν «για» άλλους λαούς, για τον τρόπο ζωής

τους, τον πολιτισμό τους, να ακούσουν για τα παγκόσμια προβλήματα, να

ευαισθητοποιηθούν σε αυτά και να διδαχτούν τις αρχές των δικαιωμάτων του

ανθρώπου. Να διαμορφώσουν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και στάσεις

όπως η ειρηνιστική διάθεση, η κατανόηση άλλων ανθρώπων, η ετοιμότητα

συνεργασίας με τους άλλους. Με αφορμή τη διαφορετικότητα και τις σημερινές

πολυπολιτισμικές κοινωνίες ο εκπαιδευτικός μπορεί να εξηγήσει ότι υπάρχουν

διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες, ότι οι άνθρωποι

έχουν διαφορετικές συνήθειες και γλωσσικές ιδιαιτερότητες, γιατί οι ιστορικές, οι

πολεμικές,γεωγραφικές και κοινωνικές συνθήκες όπου ζουν είναι διαφορετικές. Αυτή

η πολυμορφία της πολιτισμικής ταυτότητας και της ανθρώπινης εμπειρίας αποτελεί

μια ανεξάντλητη πηγή του παγκόσμιοι πολιτισμού μας. Επισημαίνεται με αυτόν τον

τρόπο η έννοια της πολιτισμικής ετερότητας που προστατεύεται από τα ανθρώπινα

δικαιώματα και αποτελεί βασικό στοιχείο της πανανθρώπινης συνείδησης.

Κοντοπούλου Μελανθία, Μπιρμπίλη Μαρία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκης, [email protected]

Τι λένε τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας για την οικονομική κρίση

H κρίση που βιώνουμε στη χώρα μας σήμερα είναι ένα φαινόμενο με πολλές

διαστάσεις, σε επίπεδο οικονομικό, κοινωνικό και ψυχικό. Επιπλέον η κατάσταση


AIFREF2013

- 43 -

αυτή θέτει νέα δεδομένα σε επίπεδο πληροφοριών και εννοιών. Τα παιδιά

προσχολικής ηλικίας είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιπτώσεις της κρίσης λόγω των

γνωστικών και συναισθηματικών αναπτυξιακών χαρακτηριστικών τους. Για να

μπορέσουν οι ενήλικοι να στηρίξουν τα παιδιά, είναι σημαντικό να διερευνηθεί ο

τρόπος με τον οποίο εισπράττουν και ερμηνεύουν αυτά που συμβαίνουν γύρω τους.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η έρευνα που παρουσιάζεται στόχο της έχει να διερευνήσει

τις αντιλήψεις των παιδιών, τα συναισθήματα που εκφράζουν και τα σχόλια που

κάνουν σε σχέση με ζητήματα της σύγχρονης οικονομικής κρίσης. Το δείγμα

αποτελούν 60 παιδιά νηπιακής ηλικίας που φοιτούν σε δημόσια νηπιαγωγεία τα οποία

εξυπηρετούν οικογένειες διαφορετικού μορφωτικού-οικονομικού επιπέδου. Η

συλλογή δεδομένων έγινε με ατομικές και ομαδικές συνεντεύξεις στα παιδιά και τις

νηπιαγωγούς. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε

ένα πλήθος πληροφοριών τις οποίες κατανοούν με ένα συγκεχυμένο τρόπο και συχνά

τους αποδίδουν υπερβολικές κι απειλητικές διαστάσεις. Η εργασία τελειώνει με

συζήτηση και προτάσεις για το χειρισμό παρόμοιων θεμάτων από τους

εκπαιδευτικούς στο νηπιαγωγείο.

Κοντοπούλου Μελανθία, Σοφιανοπούλου Ιωάννα, Χριστοδούλου Ιφιγένεια,

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, [email protected]

Συνεργασία εκπαιδευτικών-γονιών με στόχο την προώθηση της

συναισθηματικής αυτορρύθμισης των παιδιών

Η προώθηση της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών αποτελεί πρωταρχικό

στόχο της προσχολικής αγωγής και αποκτά ιδιαίτερη σημασία τη σημερινή εποχή. Η

συμβολή των γονιών και η συνεργασία τους με το σχολείο είναι μια σημαντική

παράμετρος για την επίτευξη του στόχου αυτού. Μια σημαντική διάσταση της

ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης αποτελεί η ικανότητα αυτορρύθμισης που αναφέρεται

στην διαχείριση συναισθημάτων και συμπεριφοράς. Στο πλαίσιο αυτό οργανώθηκε

ένα πρόγραμμα συστηματικής συνεργασίας των εκπαιδευτικών με τους γονείς, με

στόχο την ενίσχυση της ικανότητας αυτορρύθμισης των παιδιών. Ως επιμέρους

στόχοι ορίσθηκαν: η υποστήριξη των γονιών στη διαχείριση θεμάτων που συνδέονται

με την αυτορρύθμιση και η εμπλοκή τους σε σχετικές δραστηριότητες. Το πρόγραμμα

υλοποιήθηκε σε δύο κλασσικά νηπιαγωγεία της Θεσσαλονίκης. Διήρκεσε πέντε μήνες

και συμμετείχαν 27 γονείς. Αρχικά διερευνήθηκαν οι απόψεις και οι πρακτικές των

γονέων. Στη συνέχεια, μέσω ομαδικών συναντήσεων κι άλλων μορφών επικοινωνίας,

επιδιώχθηκε η ενημέρωση, η καθοδήγηση και ο αναστοχασμός. Προτάθηκαν τεχνικές

για την προώθηση της αυτορρύθμισης και υλοποιήθηκαν παράλληλες

δραστηριότητας στο σχολείο και στο σπίτι. Τέλος έγινε αξιολόγηση του

προγράμματος από γονείς και εκπαιδευτικούς που βασίσθηκε στις καταγραφές από

τις δραστηριότητες και στο συνολικό σχολιασμό του προγράμματος. Στην εισήγηση

αυτή παρουσιάζεται η διαδικασία που ακολουθήθηκε στο πρόγραμμα και

σχολιάζονται τα αποτελέσματα.

Κουστουράκης Γεράσιμος, Ασημάκη Άννυ, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Οικογενειακό κεφάλαιο και σχολείο. Μια μελέτη σε Αλβανούς μετανάστες στην

Ελλάδα





- 44 -

Η εργασία αυτή αποτελεί μια εθνογραφική μελέτη στην οποία αξιοποιούνται οι

θεωρητικές απόψεις του Coleman με στόχο τη διερεύνηση της επίδρασης των

μορφών του κεφαλαίου που υπάρχει σε οικογένειες μεταναστών και της σχολικής

πορείας των παιδιών τους. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα αυτή επικεντρώνεται σε δύο

οικογένειες Αλβανών μεταναστών, που διαμένουν για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο

της εικοσαετίας στην Πάτρα, και αναλύει τη σχέση μεταξύ του υλικού (physical), του

ανθρώπινου (human) και του κοινωνικού κεφαλαίου (social capital), που υπάρχει στις

συγκεκριμένες οικογένειες και της εκπαιδευτικής διαδρομής των παιδιών τους. Η

ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων έδειξε ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων,

η επαγγελματική τους ενασχόληση στην Ελλάδα, οι προσδοκίες τους για το μέλλον

της οικογένειας και των παιδιών τους, όπως και οι προσπάθειές τους για προσαρμογή

και ενσωμάτωση στην ελληνική κοινωνία συνέβαλαν στην ενεργοποίηση του

οικογενειακού κεφαλαίου με τρόπο που καθόρισε τελικά την εκπαιδευτική πορεία

των παιδιών τους.

Koustourakis Gerasimos, Assimaki Anny, University of Patras, [email protected]

Family capital and schooling. A study to Albanian immigrants in Greece

In this ethnographical study the Coleman’s theory on family capital is exploited in

order to investigate the influence of the forms of capital of immigrant families that

affects the schooling of their children. Specifically, this research focuses on two

families of Albanian immigrants staying for longer than twenty years in Patras and

analyses the relationship between their physical, human and social capital and the

educational route of their children. The analysis of the research data showed that the

educational level of parents, their professional occupation in Greece, expectations for

the future of the family’s children, as well as their efforts to adapt and integrate into

Greek society, contributed to the activation of family’s capital in a such way that the

educational course of their children was ultimately determined.

Κουστουράκης Γεράσιμος, Σπηλιοπούλου Γεωργία, Ασημάκη Άννυ, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Η οικογένεια στην επιστημονική αρθρογραφία του περιοδικού British Journal of

Sociology of Education: Τάσεις και προοπτικές για το πεδίο της κοινωνιολογίας

της εκπαίδευσης κατά την 1η δεκαετία του 21ου αιώνα

Στην εργασία αυτή επιχειρείται η ανίχνευση των ζητημάτων που αφορούν τη σχέση

μεταξύ οικογένειας και εκπαίδευσης, όπως αυτή αναπτύσσεται στην επιστημονική

αρθρογραφία που αντλείται από το περιεχόμενο του έγκυρου Βρετανικού περιοδικού

British Journal of Sociology of Education (BJSE) κατά τη διάρκεια της πρώτης

δεκαετίας του 21ου

αιώνα. Στην έρευνα αυτή αξιοποιείται η μέθοδος της ανάλυσης

περιεχομένου για την προσέγγιση και ανάλυση των άρθρων, που δημοσιεύτηκαν στις

σελίδες του BJSE με στόχο την προσέγγιση των εξής ερευνητικών ερωτημάτων: (α)

Ποιος είναι ο προσανατολισμός και η θεματολογία των μελετών που δημοσιεύονται

στο BJSE και αναφέρονται στην οικογένεια; (β) Ποια είναι τα θεωρητικά και


AIFREF2013

- 45 -

μεθοδολογικά εργαλεία που αξιοποιούνται για την πραγματοποίηση των

συγκεκριμένων μελετών που έχουν ως αντικείμενο της οικογένεια; (γ) Σε ποιες

γεωγραφικές περιοχές (λ.χ. ηπείρους, χώρες κλπ.) εστιάζονται οι μελέτες για την

οικογένεια και ποια θέση κατέχει η Ελλάδα και η Κύπρος; (δ) Ποια είναι η ταυτότητα

των ερευνητών ή των ερευνητικών ομάδων ως προς το φύλο, που δημοσίευσαν άρθρα

με αντικείμενο την οικογένεια στο περιοδικό BJSE; Και (δ) Ποιες είναι οι τάσεις και

οι προοπτικές που διαμορφώνονται για το επιστημονικό πεδίο της κοινωνιολογίας της

εκπαίδευσης με αφορμή τις ερευνητικές εργασίες που δημοσιεύτηκαν στο BJSE με

θέμα την οικογένεια;

Koustourakis Gerasimos, Spiliopoulou Georgia, Assimaki Anny, University of

Patras, [email protected]

The family to the scientific literature of the British Journal of Sociology of

Education: Trends and Prospects for the field of sociology of education during

the first decade of the 21st century

In this paper is attempted the detection of issues concerning the relationship between

the family and education, such as it is developed in the literature of the British Journal

of Sociology of Education (BSJE) during the first decade of the 21st century. In this

study the method of the content analysis is used for approaching and analyzing the

published articles in the BJSE in order to give answers and discuss the following

research questions: a) what is the orientation and the subject matter of the articles that

are published in the content of BJSE concerning family? b) What are the theoretical

and methodological tools utilized to carry out these studies concerning family? c) To

which geographic areas (e.g. continents, countries, etc.) are the studies on family

focused on and what is the position that Greece and Cyprus hold? And d) what are the

arisen trends and prospects for the discipline of the sociology of education according

to the outcomes of the research papers on family issues published in the BJSE?

Κουτίβα Αναστασία, Λαμπροπούλου Νίκη, Πίτσου Χαρίκλεια,

Παναγιωτόπουλος Γεώργιος, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Υιοθέτηση ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων και

εφαρμογή καλών πρακτικών για την ενίσχυση του δημιουργικού κλίματος στις

σχολικές μονάδες της Δυτικής Ελλάδας-Ο αντίκτυπός τους στο παιδί-μαθητή

Το δημιουργικό σχολικό κλίμα συνδέεται με την ποιότητα του σχολικού

περιβάλλοντος και επηρεάζεται άμεσα από τη συμπεριφορά που εκδηλώνουν τα μέλη

του (Hangreaves, 1994). Η υποστήριξη και ενίσχυσή του εξασφαλίζει την

αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας, όσον αφορά την εκπαιδευτική

διαδικασία, καθώς επίσης και την πρόληψη συμπεριφορών που σχετίζονται με

φαινόμενα παραβατικότητας και παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς (Lezotte, 1991).

Κατ’ επέκταση προωθεί υγιείς και ισορροπημένες συμπεριφορές από τους

εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία, άρα και των παιδιών-μαθητών.

Η Ομάδα Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων (ΟΕΠ) στην Περιφερειακή Διεύθυνση

Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας ακολουθώντας τις κατευθύνσεις του Συμβουλίου της

Ευρώπης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Δημιουργική Τάξη 2020, καθώς και τις

πολιτικές του ΥΠΑΙΘΠΑ παίρνει ενεργό μέρος στο σχεδιασμό και υλοποίηση

ευρωπαϊκών προγραμμάτων δίνοντας νέα διάσταση στις μεθοδολογικές προσεγγίσεις




- 46 -

που εφαρμόζονται ήδη στην εκπαιδευτική διαδικασία για την υποστήριξη του

δημιουργικού σχολικού κλίματος.

Κύριος στόχος της ΟΕΠ, είναι η ενθάρρυνση και η ενεργοποίηση ανταλλαγής και

διάχυσης σχετικών καλών πρακτικών σε ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο,

προσπαθώντας να εμπλέξει τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας με σκοπό την

άμεση εφαρμογή τους στην καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική και τη διαμόρφωση

ενεργών προσωπικοτήτων. Αυτές οι καλές πρακτικές, που πλέον εφαρμόζονται σε

ένα σεβαστό αριθμό σχολικών μονάδων, έχουν προταθεί και εξαχθεί από τις εκθέσεις

των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων των σχολικών μονάδων που λαμβάνουν

συμμετοχή στα Ευρωπαϊκά Προγράμματα. Έτσι υποστηρίζουν το δημιουργικό και

ομαδοσυνεργατικό περιβάλλον της τάξης και κατά συνέπεια, λειτουργούν

προληπτικά στην εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών εκ μέρους των παιδιών-

μαθητών, ενισχύοντας το αίσθημα του «ανήκειν» στις σχολικές τους κοινότητες.

Koutiva Anastasia, Lambropoulos, Niki, Pitsou Charikleia, Panagiotopoulos

Georgios, University of Patras, [email protected]

European educational methodological approaches and best practices adoption

and implementation in order to enhance the creative climate in the Western

Greek Schools: The impact on the child-student

The creative school climate is associated with the quality of the entire school

environment and is directly affected by its members’ behaviours (Hangreaves, 1994).

The associated support and reinforcement ensures the educational processes

effectiveness, as well as it prevents misbehaviours and deviant behavioural

phenomena (Lezotte, 1991). Thus, it can promote a healthy and balanced behaviour of

those involved in the educational process, and consequently, the students as children.

The European Projects Team, created at the Regional Education of Western Greece

(EU-PDEDE), follows the directions provided by the Council of Europe, the

European Association for the Creative Classroom 2020, and the Greek governmental

educational policies, and actively participates in designing and implementing related

European programs. In this way, it provides new dimensions to the pedagogical

methodological approaches already implemented in the everyday educational

processes in order to support the needed creative school climate, also revolving

around students’ psychological safety.

Therefore, one main EU-PDEDE objective is to encourage and enable the exchange

and dissemination of relevant best practices on a European, national and local level,

by involving the educational community members in the direct implementation of

such best practices. These best practices, now applied to a considerable number of

schools, have been proposed and extracted by the teachers actively participating in

European projects. These best practices promote a creative and collaborative

environment also supporting misbehaviour prevention by the children-students

themselves and enhancing the feeling of "belonging" in their own educational

communities within their schools.

AIFREF2013

- 47 -

Κωνσταντίνου Ειρήνη, Πούμπρου Μαρία, Βασαλάκη Στέλλα, Βρεφονηπιοκόμοι, [email protected]

Ας ακούσουμε τα μικρά παιδιά…γνωρίζουν καλύτερα το δρόμο προς την ευτυχία

τους

Οι σύγχρονες θεωρίες για την προσχολική εκπαίδευση θέτουν στο επίκεντρο τα ίδια

τα παιδιά ως δρώντα υποκείμενα. Η ενεργητική ακρόαση των παιδιών, είναι μια

ανοιχτή διαδικασία στους πολυάριθμους δημιουργικούς τρόπους που έχουν τα παιδιά,

να εκφράζουν τις απόψεις, τα θέλω, τις επιθυμίες, τα συναισθήματα, τις εμπειρίες

τους. Η ακρόαση είναι μια συνεργατική διαδικασία που περιλαμβάνει όχι μόνο το

άκουσμα, αλλά και την ερμηνεία, τη διαμόρφωση νοήματος και την ανταπόκριση

(Clark & Moss, 2001).

Αναγνωρίζει το δικαίωμα των μικρών παιδιών να ακουστεί η «φωνή» τους και

φυσικά να ιδωθεί ο κόσμος μέσα από τα μάτια τους. Έτσι, παιδιά, γονείς και

παιδαγωγοί γίνονται συνδιαμορφωτές στην εκπαιδευτική διαδικασία∙ προϋπόθεση για

μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία, όπου η ηθικοπνευματική και ψυχική ανάπτυξη των

παιδιών γίνεται πραγματικότητα και τα παιδιά αναπτύσσουν αυτοπεποίθηση και

αυτοεκτίμηση σε μια διαλεκτική σχέση επικοινωνίας.

Σε αυτή την εισήγηση παρουσιάζεται η σχέση ανάμεσα στις παιδαγωγούς και τα

βρέφη, όπου, αν και η γλωσσική τους επικοινωνία βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο

στάδιο, ωστόσο συζητούν για την έννοια της ‘τιμωρίας’, προσεγγίζουν κατά κάποιον

τρόπο τα δικαιώματά τους και τις υποχρεώσεις τους, συνειδητοποιούν αξίες όπως η

συνεργασία, ο αλληλοσεβασμός, η δικαιοσύνη και αποκτούν ενσυναίσθηση

εκφράζοντας και τα δικά τους συναισθήματα.

Η έρευνα αποτελεί μια μελέτη περίπτωσης, η οποία σχεδιάστηκε και

πραγματοποιήθηκε με τη μορφή της έρευνας δράσης. Η συλλογή ερευνητικών

δεδομένων έγινε με τη χρήση της πολυμεθοδικής ερευνητικής προσέγγισης. Ως

ερευνητικά εργαλεία, χρησιμοποιήθηκαν η συμμετοχική παρατήρηση, η ημιδομημένη

συνέντευξη, η οποία επιτρέπει μια ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ παιδαγωγών, παιδιών

και γονέων, το portfolio των παιδιών και τέλος, το ερευνητικό ημερολόγιο. Το δείγμα

της διερεύνησης αποτέλεσαν 17 βρέφη ηλικίας 2-2,5 ετών (με τους γονείς τους), 27

προνήπια ηλικίας 4-4,5 ετών (με τους γονείς τους) και οι 3 υπεύθυνες παιδαγωγοί των

τμημάτων. Οι βασικές υποθέσεις της έρευνας αφορούν στον τρόπο με τον οποίο

γονείς, παιδαγωγοί και παιδιά προσχολικής ηλικίας (βρέφη και προνήπια)

αντιλαμβάνονται και δρουν σε σχέση με:

Τα συναισθήματα και τη δημιουργική λύση προβλημάτων

Τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ παιδιών, παιδαγωγών-

παιδιών, παιδαγωγών-γονιών, γονιών-παιδιών και συναδέλφων

παιδαγωγών

Τις αξίες της συνεργασίας, του αλληλοσεβασμού, της

δικαιοσύνης, της ελευθερίας έκφρασης

Τη συνεργασία, την επικοινωνία και την από κοινού

διαμόρφωση (παιδιών-παιδαγωγών-γονιών) της εκπαιδευτικής

διαδικασίας

Τα αποτελέσματα της έρευνας συνηγορούν στην επιβεβαίωση των υποθέσεων και

καταδεικνύουν την επιτακτική ανάγκη για ενεργητική ακρόαση και συνεργασία

μεταξύ παιδαγωγών, παιδιών και γονιών. Ειδικότερα, μετά τη χρήση φωτογραφικού

υλικού, βιντεοσκοπήσεων, συζητήσεων και αναστοχασμών, οι γονείς γίνονται

συμμέτοχοι στην προσχολική δομή. Η επικοινωνία με τις παιδαγωγούς επεκτείνεται

και πέραν του μαθησιακού προγράμματος, όπου οι γονείς αυξάνουν τη δράση τους




- 48 -

εντός του σχολικού πλαισίου και αμφότεροι πραγματοποιούν αλλαγές μέσα στους

χώρους του σχολείου. Μέσω αυτής της διαδικασίας οι γονείς αναθεωρούν τις

αντιλήψεις τους για τα παιδιά τους και εν τέλει τους ‘επιτρέπουν’ να έχουν δική τους

άποψη και να ανεξαρτητοποιηθούν.

Στην εκπαιδευτική αυτή διαδικασία συμμετείχαν και παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, τα

οποία έχοντας καλύτερες επικοινωνιακές δεξιότητες, επέδρασαν θετικά στην ομάδα

των βρεφών. Δημιουργήθηκε ένα φιλικό, συνεργατικό και υποστηρικτικό

περιβάλλον, όπου τα παιδιά κατάφεραν να μοιραστούν θέματα που τα απασχολούν,

να αυξήσουν την αυτοπεποίθησή τους, να γίνει η μετάβασή τους στο νηπιακό τμήμα

πιο ομαλά και ακόμη και σήμερα το σύνολο των παιδιών αυτών να εκφράζουν τη

γνώμη τους και να μπορούν να υποστηρίζουν τα θέλω τους.

Konstantinou Eirini, Poumprou Maria, Vasalaki Stella, Preschool teachers,

[email protected]

Let's hear out young children…They know better their way to happiness

Modern theories on early childhood education bring children at the heart of

conversations. Active listening is a process open to the innumerable creative ways

children have to express opinions, desires, feelings, experiences, etc. The hearing is a

collaborative process among children, parents and teachers, which includes not only

listening, but also interpreting, giving meaning and response (Clark & Moss, 2001).

This perception recognizes the right of young children’s "voice" to be heard and

thereby have the world seen through their eyes.

This research was designed and implemented in the form of action research. The

research data was collected using a multi method research approach. Our research

tools were participatory observation, semi-structured interview, which enables an

open communication between teachers, children and parents, the portfolio of children

and finally, the research diary. The sample of the investigation consisted of 17 infants

aged 2 to 2.5 years (with their parents), 27 young children aged 4.5 to 5 years (with

their parents) and finally, the 3 educators who supervised these classes. The basic

assumptions of the research refer to the way in which parents, teachers and children

(infants and preschool) perceive and act in relation to:

The emotions and the creative problem solving

Interpersonal relationships between children, children-teachers, teachers-

parents, parents-children and colleague teachers

The values of cooperation, mutual respect, justice, freedom of expression

Cooperation, communication and conformation of the educational process where

children-educators-parents are all equally involved

The survey results confirm our assumptions and indicate the urgent need for active

listening and collaboration between teachers, children and parents. Specifically,

after using photographs, video recordings, etc., not only the cooperation among

parents and educators extends beyond the educational program, but parents revise

their perceptions of their children, as well.


AIFREF2013

- 49 -

Νικολακοπούλου Κατερίνα, Λαμπροπούλου Αθηνά, Εκπαιδευτικοί, [email protected]

Πολυπολιτισμικό σχέδιο στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας-Μια μελέτη

περίπτωσης στο δημοτικό σχολείο Καρυάς

Στα πλαίσια του προγράμματος αγωγής υγείας επιλέξαμε ως θέμα τα συναισθήματα

και το παρουσιάσαμε στην Α΄ και Β΄ τάξη του Δημοτικού Σχολείου Καρυάς. Το

τρίωρο που παρουσιάσαμε έχει ως τίτλο: «Βασικά συναισθήματα» και η υποενότητα

έχει τίτλο «Φόβος».

Οι λόγοι για τους οποίους αποφασίσαμε να αναπτύξουμε την υποενότητα αυτή μέσα

στην τάξη είναι ότι θέλαμε να απενεχοποιήσουμε το συναίσθημα του φόβου και να

καταλάβουν οι μικροί μαθητές ότι το να φοβάσαι, ουσιαστικά, είναι φυσιολογικό. Ο

φόβος λοιπόν μέσα στο τρίωρο θα γίνει παιχνίδι, βίωμα, έκφραση, θα αντιμετωπιστεί

και στο τέλος θα είναι απλά ένα συναίσθημα πολλών ανθρώπων.

Σκεφτόμενοι τα παραπάνω και συλλογιζόμενοι τα δικά μας βιώματα για τα

συναισθήματα και την ελλιπή συζήτηση περί συναισθηματικής αγωγής στα δημοτικά

σχολεία, θεωρήσαμε ότι το θέμα αυτό θα προσέφερε εμπειρίες χρήσιμες τόσο στα

παιδιά και ιδιαίτερα σε μια πολυπολιτισμική τάξη, όπου ο φόβος της απόρριψης από

την ομάδα είναι ιδιαίτερα έντονος.

Η γνωριμία των παιδιών με τον κόσμο των συναισθημάτων ας ξεκινήσει με τα λόγια

της Μ. Ιωαννίδου-Κουτσελίνη:

«Αν πρόκειται η Ευρώπη να επιτύχει τους σκοπούς που έθεσαν τα συμβούλια της

Ευρώπης στη Λισσαβόνα και την Μπαρτσελόνα, να κάνουμε την ήπειρό μας μια

ανταγωνίσιμη οικονομικά δύναμη βασισμένη στη γνώση και ένα παγκόσμιο σημείο

αναφοράς μέχρι το 2010, πρέπει να εισαχθούν στις χώρες τέτοιες μεταρρυθμίσεις που

θα προάγουν τη δια βίου μάθηση στην εκπαιδευτική πραγματικότητα. Πρόκληση όλων

θα πρέπει να είναι η συναισθηματική αγωγή και ανάπτυξη των αυριανών πολιτών του

κόσμου» (Μ. Ιωαννίδου-Κουτσελίνη, Αναλυτικά προγράμματα στο μικροεπίπεδο για

δια βίου μάθηση)

Θα παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα.

Μίχα Παρασκευή, Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Μουσικολογίας, [email protected]

Προτάσεις για την αποδοχή της διαφορετικότητας των μαθητών πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης μέσα από τη μουσική, σε μια μικρή πολυπολιτισμική μαθητική

κοινότητα

Η μουσική ως μια από τις βασικότερες διαδικασίες διαμόρφωσης του χαρακτήρα και

της συμπεριφοράς ενός μαθητή, είναι ένα κατάλληλο εργαλείο για την διαχείριση της

νέας πολυπολιτισμικής πραγματικότητας που έχει διαμορφωθεί στα Ελληνικά

σχολεία τα τελευταία χρόνια. Στα πλαίσια της ενότητας «Βιωματικές Δράσεις» που

εφαρμόζεται στα δημοτικά σχολεία με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό

Πρόγραμμα (ΕΑΕΠ), υλοποιήθηκαν πρωτότυπες προτάσεις για την ανάδειξη και την

αποδοχή της διαφορετικότητας των μαθητών μέσα από το μάθημα της μουσικής.






- 50 -

Σκοπός ήταν να μάθουν οι μαθητές να αναγνωρίζουν βασικά εσωτερικά στοιχεία της

προσωπικότητας τους, τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα τους, τις δυνατότητες και

τις αδυναμίες, ως βασικά στοιχεία της μοναδικής ταυτότητάς τους, καθώς και τα

διαφορετικά στοιχεία των άλλων παιδιών. Επίσης να μπορέσουν να κατανοήσουν και

να αποδεχθούν τη διαφορετικότητα συμμαθητών τους ( π.χ. Ρομά / αλλοδαπούς,

συμμαθητές με δυσκολίες στη μάθηση ή ακόμα και με κινητικές δυσκολίες). Τέλος

να μάθουν να αποδέχονται όχι μόνο τους φίλους τους αλλά να αναγνωρίζουν θετικά

στοιχεία και σε άλλους συμμαθητές τους. Οι προτάσεις υλοποιήθηκαν σε δυο

Δημοτικά σχολεία (1ο και 3

ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπάκτου) τη σχολική χρονιά 2011

-2012, στις τάξεις Ε’ και ΣΤ’. Στο άρθρο θα παρουσιαστούν προτάσεις για την

αποδοχή της διαφορετικότητας των μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μέσα από

τη μουσική, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε καθώς και τα χρήσιμα συμπεράσματα

που βγήκαν από την εφαρμογή των προτάσεων αυτών.

Micha Paraskevi, Educator, PhD Musicologist, [email protected]

Acceptance of the diversity of primary school students through music, in a small

multicultural student community

Music as one of the main processes shaping, character and behavior of students, is a

suitable tool for management the contemporary multicultural environment that is

configured in Greek elementary education last years. Under the heading "Experiential

Activities' applied in primary schools with a Unified Reformed Education Curriculum

(EAEP), a number of innovative proposals for the emergence and the acceptance of

diversity of students through the course of music, were implemented. The main goal

was to teach students how to recognize basic internal components of their personality,

their preferences their interests, their strengths and weaknesses, as key elements of

their unique identity, as well as the different characteristics of other classmates. Also

to be able to understand and accept pupils with diversity (eg Roma / foreigners

children, classmates with difficulties in learning or even with physical disabilities).

Finally to accept not only their close friends but to recognize positive aspects and

other classmates. The research took place in two provincial primary schools (1st and

3rd Primary Schools of Nafpaktos, Greece) during the school year of 2011 -2012 in

V and VI classes. The purpose of this paper is to present the proposals, the

methodology followed and the relevant conclusions drawn from the implementation

of these proposals.

Μίχαλου Αιμιλία, Μάνεσης Νίκος, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Η τεχνική της ενεργούς ακρόασης: συμβουλευτική παρέμβαση σε ομάδα γονέων

Τα τελευταία χρόνια, μετά την ίδρυση των Σχολών Γονέων οι οποίες εντάχθηκαν στις

κρατικές δομές Δια βίου Μάθησης με το Νόμο 3369/171/6-7-2005, όλο και

περισσότεροι γονείς αναγνωρίζουν τη σημασία της υποστήριξης του γονικού ρόλου,

τη βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας. αλλά και της

οικογένειας με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς για την έγκαιρη αντιμετώπιση και

διάγνωση προβληματικών συμπεριφορών των παιδιών.


AIFREF2013

51

Κατά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, στην διάρκεια της πρώτης ενημερωτικής

συνάντησης με τους γονείς, ζητήθηκε να καταγράψουν ανώνυμα τα θέματα τα οποία

θα τους απασχολούσαν και θα επιθυμούσαν να συζητήσουν ή ενημερωθούν σε

επερχόμενες συναντήσεις. Οι υποδείξεις- προτάσεις των γονέων αφού

συγκεντρώθηκαν ομαδοποιήθηκαν. Εστιάζοντας στην ομάδα των αιτημάτων –

αναγκών που αφορούσαν την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων

επικοινωνία του παιδιού αλλά και τις σχέσεις - επικοινωνία παιδιού.

Παρατηρήσαμε ότι οι γονείς εστίασαν το ενδιαφέρον τους κυρίως στο ζήτημα της

επικοινωνίας.

Θελήσαμε να ερευνήσουμε τον τρόπο που τα παιδιά αντιλαμβάνονται το ρόλο τον

γονέων τους μέσα από την επικοινωνία αλλά και το πώς οι γονείς βλέπουν τα παιδιά

τους. Εν συνεχεία προσπαθήσαμε να δείξουμε στους γονείς με βιωματικό τρόπο δυο

βασικές δεξιότητες που διευκολύνουν την επικοινωνία, την ενεργό ακρόαση και το

Εγώ μήνυμα και να τους ενθαρρύνουμε να τις εφαρμόσουν για ένα εύλογο χρονικό

διάστημα καταγράφοντας δυσκολίες, αποτελέσματα, αλλαγές κτλ.

Για το σκοπό αυτό οργανώθηκαν τέσσερις συναντήσεις με τους γονείς, μία ανά

δεκαπενθήμερο.

Θα παρουσιάσουμε την δράση της συμβουλευτικής παρέμβασης καθώς και την

αξιολόγηση του προγράμματος από τους γονείς.

Μουσένα Ελένη, Σιδηροπούλου Τρυφαίνη, Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής -

ΤΕΙ Αθήνας, [email protected]

Πολιτικές για την ποιότητα στην προσχολική εκπαίδευση και αγωγή στην

Ευρώπη και στην Ελλάδα

Η βελτίωση της ποιότητας στους θεσμούς αγωγής και εκπαίδευσης για την πρώιμη

παιδική ηλικία αποτελεί σημαντική πολιτική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

και του ΟΟΣΑ, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, στη βάση του προσανατολισμού ότι οι

επενδύσεις σε μικρές ηλικίες πληθυσμού αποδεικνύονται περισσότερο αποδοτικές,

για τα παιδιά, τις οικογένειες και τις κοινωνίες. Επιστημονικά και κοινωνικο-

οικονομικά δεδομένα, αναφέρουν ότι:

Η διεύρυνση της πρόσβασης στην προσχολική εκπαίδευση μπορεί να βελτιώσει τόσο

τη συνολική απόδοση και τη μείωση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων μεταξύ

των μαθητών, εάν η επέκταση της προσβασιμότητας δεν θέτει σε κίνδυνο την

ποιότητα των παροχών (ΟΟΣΑ, 2011).

Τα πρώτα χρόνια είναι κρίσιμα για τη γνωστική, συναισθηματική, γλωσσική και

κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, η οποία θέτει τα θεμέλια για την μετέπειτα επιτυχία

στο σχολείο, στις σπουδές και στον χώρο εργασίας, καθώς και για τη σωματική και

ψυχική του ευεξία.

Η συζήτηση για την ισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών παραμένει επίκαιρη σ’

ένα κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο πολιτισμικού πλουραλισμού και με

περιορισμένους οικονομικούς πόρους ταυτόχρονα.

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση των ευρωπαϊκών πολιτικών και των

θεσμικών ρυθμίσεων σε εθνικό πλαίσιο, για την ποιότητα στην προσχολική αγωγή

και εκπαίδευση. Η ανάλυση στηρίζεται σε γραπτά τεκμήρια και πρακτικές.

Εξετάζεται, ως η υπόθεση εργασίας, σε ποιο βαθμό οι πρόσφατες θεσμικές ρυθμίσεις

στην Ελλάδα (Υποχρεωτικότητα, Αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, Αξιολόγηση του

εκπαιδευτικού έργου, Νηπιαγωγεία ΖΕΠ, Νηπιαγωγεία ΝΕΑΠ), απαντούν στο

πλαίσιο ποιότητας που έχει προσδιοριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.


Οικογένεια, σχολείο, τοπικές κοινωνίες: Πολιτικές και πρακτικές για το παιδί - Family, school, local

societies: Policies and practices about the child - Famille, école, sociétés locales:

Politiques et pratiques pour l’enfant

52

Αρχικά γίνεται αναφορά στη μελέτη για την ποιότητα στις υπηρεσίες για μικρά

παιδιά, του Δικτύου παιδικής μέριμνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1996), στην

οποία προσδιορίζονται τα πεδία και οι στόχοι της ποιότητας. Στη συνέχεια

παρουσιάζονται οι πολιτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Ψήφισμα για την αποδοτικότητα

και την ισότητα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης (2006),

Στρατηγικό πλαίσιο για την ευρωπαϊκή συνεργασία στην εκπαίδευση και κατάρτιση

(2008) κά), αναλύονται οι πολιτικές για την προσχολική αγωγή και εκπαίδευση σε

εθνικό επίπεδο, υπογραμμίζονται τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες της, και τέλος,

τονίζονται τα βασικά σημεία για τη βελτίωσή της.

Mousena, Eleni, Sidiropoulou Trifeni, Preschool Advisor - Early Childhood Dept.

TEI of Athens, [email protected]

Policies for quality in early childhood education and councelling in Europe and

Greece

Improving quality in education and training institutions for early childhood is an

important policy priority for the European Union and the OECD, in recent decades,

based on the orientation that investment in younger populations proved more effective

for children, families and communities. Scientific and socio-economic data, report

that:

1. Widening access to preschool education can improve both overall

performance and reduce socio-economic inequalities between pupils, if

the extension of accessibility does not compromise the quality of

services (OECD, 2011).

2. The first year is critical for cognitive, emotional, language and social

development of the child, which lays the foundation for later success in

school, university and in the workplace, as well as for the child’s

physical and mental wellbeing.

3. The debate on equality of educational opportunity remains relevant in a

socio-economic context of cultural pluralism and limited financial

resources simultaneously.

The purpose of this work is the analysis of European policies and institutional

arrangements at national framework for quality in early childhood care and education.

The analysis is based on written documentation and practices. It is considered, as a

working hypothesis, to what extent the recent institutional arrangements in Greece

(obligatoriness, curricula, assessment of educational work, ZEP Kindergartens,

Kindergartens NEAP), respond in the quality framework that has been identified by

the European Commission.

Initially the study on the quality of services for young children are referenced, the

Childcare Network of the European Commission (1996), defining the scope and

objectives of quality. Then the policies at European level are presented (Resolution on

the efficiency and equity in European education (2006), Strategic framework for

European cooperation in education and training (2008) etc), the policies for early


AIFREF2013

53

childhood education and education at national level are analyzed, the strengths and

weaknesses and finally the key points for improvement are highlighted.

Μπάλιας Στάθης, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Ο ρόλος της σύγχρονης οικογένειας στην ενίσχυση της δημοκρατικής

πολιτειότητας

Ο παιδαγωγικός ρόλος της σύγχρονης οικογένειας είναι θεμελιώδης για τη

διαμόρφωση των μελλοντικών πολιτών «διότι η εμπειρία του δημοκρατικού τρόπου

ζωής ενισχύει την καλλιέργεια της ηθικής υπόστασης των μελών της»

(UnaBernardSait, Democracyandthefamily, Living,vol. 2, No 1, p.7). Η σύγχρονη

οικογένεια μπορεί, μέσα από τον συνδυασμό ορθολογικής και εμπειρικής γνώσης, να

αποτελέσει εργαστήριο για την ανάπτυξη ενός δημοκρατικού τρόπου ζωής, στον

πυρήνα του οποίου βρίσκεται η ελευθερία και ο ίσος σεβασμός κάθε ανθρώπινης

ύπαρξης (Dewey, J. (1989). Freedomand Culture, N. York, Prometheus Books, σ.

129).

Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, τα ζητήματα που εγείρονται για τον

παιδαγωγικό ρόλο της οικογένειας είναι η δυνατότητα συμμετοχής και

διαπραγμάτευσης μέσω της διαβούλευσης, οι οποίες αποτελούν καίρια

πλεονεκτήματα «για την οικοδόμηση της πιο μικρής δημοκρατίας στους κόλπους της

δημοκρατικής κοινωνίας», δηλαδή της οικογένειας. (Conseil de l’Europe, Évolution

du rôle des enfants dans la vie familiale : participation et négociation, Strasburg,

Actes, 1994).

Στη βάση αυτή, οι αποφάσεις των γονέων οφείλουν να λαμβάνονται με τη συναίνεση

/ συμμετοχή των παιδιών, ανάλογα με τον βαθμό της πνευματικής και της ηθικής τους

ωριμότητας. Τα ερωτήματα στα οποία θα επικεντρωθούμε είναι πώς είναι δυνατό να

καλλιεργηθεί η εμπειρία της δημοκρατίας στην οικογένεια, υπό ποιους όρους αυτή

είναι δυνατή και ποια είναι τα όριά της.

Ντεροπούλου – Ντέρου Ευδοξία, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

Διερευνώντας ζητήματα συνεργασίας οικογενειών παιδιών με αναπηρία και

σχολείου

Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα οι οικογένειες παιδιών με αναπηρίες

εμφανίζονται να μη συμμετέχουν ισότιμα ως προς τη λήψη αποφάσεων που αφορούν

την εκπαιδευτική πορεία των παιδιών τους. Οι εμπειρίες και τα βιώματά τους

παραμένουν αναξιοποίητα από τους ειδικούς επιστήμονες, μολονότι αποτελούν την

εγγύτερη προς το παιδί με αναπηρία πηγή πληροφοριών, εμπειριών και γνώσεων.

Στόχος της παρούσας ποιοτικής έρευνας συνεντεύξεων είναι η διερεύνηση των

απόψεων είκοσι (20) γονέων παιδιών με ποικίλες αναπηρίες αναφορικά με τη

συνεργασία σχολείου και οικογένειας. Ειδικότερα, μέσω της θεματικής ανάλυσης

περιεχομένου, παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς νοηματοδοτούν την

έννοια της συνεργασίας και σκιαγραφούν το ρόλο τους στη συνεργατική διαδικασία

επισημαίνοντας, μέσω των εμπειριών τους, τις προκλήσεις με τις οποίες βρέθηκαν

αντιμέτωποι σε διαφορετικές βαθμίδες εκπαίδευσης. Λέξεις κλειδιά: συνεργασία

σχολείου και οικογένειας, γονείς παιδιών με αναπηρία, ρόλος γονέα, απόψεις και

εμπειρίες συνεργασίας, προκλήσεις συνεργασίας.




54

Nteropoulou–Nterou Evdoxia, National Kapodistrian University of Athens, [email protected]

Families of children with disabilities and school: Researching issues of home-

school collaboration

In Greek reality families of children with disabilities seem not to participate equally in

decision making regarding education, intervention programs or support structures.

Their experiences remain untapped among scientists, despite being the source of

information, experience and knowledge closest to the child with disabilities.

The purpose of this qualitative semi structured interview research study is to explore

the views and experiences of twenty (20) parents of children with various disabilities

regarding home -school collaboration.

Specifically, through thematic content analysis, research study shows the way in

which parents perceive the meaning of collaboration and their role in the collaborative

process. Also elaborates the challenges experienced by parents in the context of

collaboration at different levels of education.

Ντόκα Αντιγόνη, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Νοητικές αναπαραστάσεις παιδιών προσχολικής ηλικίας για το σχολείο, που

διαμορφώνονται στο πλαίσιο της οικογένειας

Στην παρούσα ανακοίνωση διερευνώνται οι νοητικές παραστάσεις παιδιών

προσχολικής ηλικίας, σε σχέση με το νόημα και την λειτουργία του σχολείου, οι

οποίες έχουν διαμορφωθεί μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας του κάθε παιδιού.

Μελετάται η επίδραση που ενδεχομένως ασκεί η οικογένεια στο σχηματισμό ενός

νοηματικού περιεχομένου για το σχολείο, το οποίο υιοθετείται από τα παιδιά.

Βασιζόμενοι στην οικοσυστημική θεωρία του Urie Bronfenbrenner, η οποία

προσφέρει ερμηνευτικά πλαίσια αναφοράς για τις σχέσεις αλληλεπίδρασης του

αναπτυσσόμενου ατόμου και του περιβάλλοντος του, επιχειρούμε να διερευνήσουμε

τους άξονες που επιδρούν στην διαμόρφωση μιας στάσης για το σχολείο, ως νόημα,

αλλά και ως σύστημα μέσα στο οποίο συντελούνται σύνθετες διεργασίες. Για το

σκοπό αυτό ακολουθήθηκε μια συστηματική παρατήρηση των παιδιών μιας τάξης

νηπιαγωγείου, πραγματοποιήθηκαν ατομικές συνεντεύξεις στα παιδιά, καθώς και

μελετήθηκαν οι απόψεις των παιδιών, σε διάφορα σχετικά με το θέμα ερωτήματα. Η

εστίαση σε ένα συγκεκριμένο νηπιαγωγείο, οδηγεί σε μία ανάλυση που προσδιορίζει

τοπικές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.

Παπαγεωργάκης Παναγιώτης, Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Κορινθίας –Υποψήφιος Διδάκτωρ, [email protected]

Η συνεργασία του Διευθυντή του Δημοτικού σχολείου με το σύλλογο Γονέων και

Κηδεμόνων ως παράγοντας αποτελεσματικής λειτουργίας του



AIFREF2013

55

Στις επιδιώξεις του σημερινού σχολείου είναι και η σύνδεση του με την τοπική

κοινωνία. Η όσμωση αυτή εμπεριέχει αλληλοτροφοδότηση γνώσεων, επικοινωνίας,

επίδρασης και εμπλοκής προς αμοιβαίο όφελος έτσι ώστε να καθίσταται αναγκαία και

αμφίδρομα επωφελής η σύνδεση αυτή. Βέβαια στην τοπική κοινωνία ενυπάρχουν

πολλοί φορείς που ενδιαφέρονται για τα δρώμενα μιας σχολικής μονάδας, ωστόσο οι

γονείς είναι οι πιο άμεσα εμπλεκόμενοι λόγω και του γονικού δικαιώματος

αναφορικά με τα παιδιά τους. Επομένως, η παρουσία, συμμετοχή και εμπλοκή των

γονέων είναι μια κρίσιμη παράμετρος στην αποτελεσματική λειτουργία ενός

σχολείου. Στο πλαίσιο αυτό η πολιτεία έχει θεσμοθετήσει ως φορέα- συνολικό

εκπρόσωπο, το Σύλλογο Γονέων & Κηδεμόνων.

Όμως, τόσο το θεσμικό πλαίσιο που καθορίζει τη παρουσία των γονέων όσο και οι

ακολουθούμενες πρακτικές φαίνεται πως αφήνουν ασαφές το πεδίο των ρόλων του

καθενός και η υφιστάμενη συνεργασία δεν αποδίδει τα αναμενόμενα οφέλη. Συνεπώς,

το πλαίσιο, η ποιότητα, τα είδη και η θεματολογία συνεργασίας των δύο φορέων

προσδιορίζει τόσο τη λειτουργία όσο και τα αποτελέσματα του κάθε σχολείου. Έτσι

είναι διάχυτη η αίσθηση της απόστασης ή μιας τυπικής νομιμοποιητικής

επικοινωνίας-συνεργασίας μεταξύ τους.

Συνεπώς, θεωρείται χρήσιμο να εξεταστεί η αποτελεσματικότητα της εμπλοκής του

και ο ρόλος που διαδραματίζει ο ίδιος ο διευθυντής στην εξέλιξη αυτών των σχέσεων

σε σχέση με την αποτελεσματική λειτουργία της σχολικής μονάδας.

Συγκεκριμένα εξετάζονται:

α) Η ύπαρξη και λειτουργία του θεσμού του Συλλόγου Γονέων στο Δημοτικό Σχολείο.

β) Ο βαθμός αποτελεσματικής συμβολής του στη λειτουργία του σχολείου

γ) Παράγοντες όπως: αναγκαιότητα, ικανοποίηση, μορφές, θεματολογία, συχνότητα και

πρωτοβουλία επικοινωνίας και συνεργασίας.

Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Ασύνδετοι Κρίκοι Ασυνάρτητων Πολιτικών: το παράδειγμα των τσιγγάνων

Είτε μιλήσει κανείς, για λόγους παρηγοριάς, για μεταβατική περίοδο είτε

αναγνωρίσει τη βαθιά και πολύπλευρη παρακμή της χώρας, όπου η διαφθορά, η

ανομία και ο παραγοντισμός (clientelisme) κυριαρχούν, η αποδιάρθρωση της

ελληνικής κοινωνίας είναι ολοφάνερη και εκδηλώνεται σ’ όλες τις δομές και τους

θεσμούς που τη συνθέτουν.

Αν, λοιπόν, η νεοελληνική κοινωνική πραγματικότητα περιγραφεί ως μια έστω

χαλαρή αλληλουχία κρίκων, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει στην Oικογένεια, στο

Σχολείο και στις Tοπικές Kοινωνίες τόσο τη σαθρή υφή τους όσο και τη χαλαρή

μεταξύ τους διασύνδεση, ιδιαιτέρως στην περίπτωση των τσιγγάνων.

Στο νοερό τρίγωνο που συγκροτούν οι τρεις όροι του τίτλου του Συνεδρίου, το

παράδειγμα των τσιγγάνων συνιστά μια προνομιακή πίστα ανίχνευσης των

δυναμικών σχέσεων που συντηρούνται στο εκπαιδευτικό τοπίο. Η “παιδαγωγική

γνώση”, που προκύπτει από την εμπειρία υλοποίησης του έργου της σχολικής

ένταξης των τσιγγανοπαίδων, συγκροτείται από εμπειρικά δεδομένα, συστηματικές

παρατηρήσεις και χαρακτηριστικές καταστάσεις, που αναδεικνύουν τη στεγανότητα

και την αυτάρκεια των προαναφερομένων θεσμικών οντοτήτων. Οι δομές αυτές, όσο

βρίσκονται σε περιδίνηση και δεν διαπλέκονται δυναμικά μεταξύ τους, απλά

αναπαράγουν τα αδιέξοδά τους και αυτο-ακυρώνονται.

Προσπερνώντας αυτόκλητες επιφυλάξεις, παγιωμένη δυσπιστία και αμοιβαίες

προκαταλήψεις ο κάθε πόλος υπόκειται, ενεργοποιείται και κυρίως εμπλέκεται σε

ασυνάρτητες πολιτικές, που συγκλίνουν στη συνεχώς αναπαραγόμενη ζοφερή




56

κατάσταση του εκπαιδευτικού αποκλεισμού, ως συστατικού, οργανικού και υπαρκτού

στοιχείου της νεοελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας.

Εστιάζοντας σε συγκεκριμένες πρακτικές και αξιοποιώντας εμπειρικά στοιχεία αλλά

και “παρατηρήσεις” από τη διαχρονική διαπλοκή των προαναφερομένων κοινωνικών

δομών, στην ανακοίνωση αυτή αποτυπώνεται και τεκμηριώνεται τόσο η ζοφερή

πραγματικότητα, που βιώνεται καθημερινά από τους τσιγγάνους, όσο και η

αναποτελεσματικότητα των όποιων πολιτικών, που ασυντόνιστα ασκούνται μόνο για

να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους.

Παπανδρέου Μαρία, Καλογιαννίδου Αναστασία, Καραγιώργου Ιωάννα,

Σοφιανοπούλου Ιωάννα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, [email protected]

Μαθηματικός γραμματισμός και συνεργασία σχολείου – οικογένειας: ένα

πρόγραμμα εμπλοκής των γονέων στη μάθηση των παιδιών τους

Πλήθος ερευνητικών μελετών υποστηρίζουν ότι τα προγράμματα εμπλοκής των

γονέων στην μαθηματική εκπαίδευση των παιδιών τους έχουν θετικές επιδράσεις

στην ανάπτυξη του μαθηματικού γραμματισμού. Παρόλα αυτά η έρευνα σε αυτό το

πεδίο έχει δείξει ότι υπάρχουν ποικίλα εμπόδια που δυσχεραίνουν την ανάπτυξη

κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και πραγματικής συνεργασίας μεταξύ γονέων και

εκπαιδευτικών, καθώς και ουσιαστικής εμπλοκής των γονέων στην μαθηματική

μάθηση των παιδιών τους. Ένα από τα εμπόδια που αναφέρονται και από τις δυο

πλευρές είναι η έλλειψη χρόνου. Επιπλέον, οι γονείς συχνά διαμαρτύρονται ότι οι

στρατηγικές συνεργασίας των εκπαιδευτικών δεν προσαρμόζονται στις ανάγκες τους,

τα παιδιά τους δεν μοιράζονται μαζί τους την σχολική ζωή και επίσης δεν

αισθάνονται σωστά ενημερωμένοι σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να εμπλακούν

περισσότερο στην μαθηματική μάθηση των παιδιών τους. Με στόχο να

ανταποκριθούμε στις διαφορετικές ανάγκες των γονέων και να ενισχύσουμε το

μαθηματικό γραμματισμό των παιδιών δυο τάξεων νηπιαγωγείου σχεδιάσαμε ένα

πρόγραμμα συνεργασίας γονέων και εκπαιδευτικών. Στα πλαίσια μιας οικογενειο-

κεντρικής προοπτικής προσπαθήσαμε να αναπτύξουμε ένα γνήσιο ‘διάλογο’ ανάμεσα

στο σχολείο και την οικογένεια, να μοιραστούμε την επαγγελματική μας γνώση για

την μαθηματική σκέψη των παιδιών και τη μαθηματική εκπαίδευση στο νηπιαγωγείο

με τις ιδιαίτερες γνώσεις κάθε γονέα για το παιδί του και να επιτύχουμε ένα είδος

αμοιβαίας εμπλοκής στην μάθηση των παιδιών. Στην παρούσα μελέτη,

παρουσιάζουμε τους παράγοντες που επηρέασαν το σχεδιασμό αυτού του

προγράμματος, τη διαδικασία που ακολουθήσαμε, τις στρατηγικές συνεργασίας που

αναπτύξαμε και τέλος σχολιάζουμε ορισμένα αρχικά αποτελέσματα που προέκυψαν

από την διαδικασία αξιολόγησης του προγράμματος.

Παπαχριστόπουλος Νίκος, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Γονεϊκότητα και ψυχανάλυση


AIFREF2013

57

Η απώλεια τόσο ως γεγονός, ως ανεξέλεγκτο συμβάν στη ζωή του υποκειμένου, όσο

και ως διαδικασία σε επίπεδο διαχείρισης και εγγραφής της στον ανθρώπινο ψυχισμό

θεωρείται μια από τις καθοριστικότερες συνθήκες τις οποίες καλείται να υπερβεί το

άτομο και να αντιμετωπίσει ο ψυχοθεραπευτής στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής

σχέσης. Οι κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων στον

ελλαδικό χώρο, εκτός των άλλων αρνητικών επιπτώσεων, έχουν επιβάλει και μια

σειρά νέων μορφών απώλειας: το παιδί, ο έφηβος και ο ενήλικος βρίσκονται συνεχώς

μπροστά σε μια πολυδιάστατη έκπτωση της καθημερινής τους ζωής ―οικονομική

κατάσταση, βιοτικό επίπεδο, σύγχυση και απώλεια ρόλων, ματαίωση προσδοκιών και

σχεδίων κτλ― την οποία καλούνται να αναγνωρίσουν, να αποδεχτούν και να

ενσωματώσουν γρήγορα και αποτελεσματικά. Είναι όμως αυτό δυνατόν; Πώς μπορεί

η οικογένεια να προστατευτεί ως σύστημα ενώ παράλληλα προστατεύει και τα μέλη

της; Ποιος ο ρόλος των επαγγελματιών ψυχικής υγείας;

Παρπαρούση Γεωργία, Τσιλήρας Ανδρέας, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Η μουσική εκπαίδευση των παιδιών στην πόλη της Πάτρας: μια αποτύπωση των

δομών και των φορέων τυπικής και άτυπης μουσικής εκπαίδευσης

Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί μια παρουσίαση της μουσικής εκπαίδευσης

που παρέχεται στο παιδί στην ευρύτερη περιοχή της πόλης της Πάτρας. Ως μουσική

εκπαίδευση μπορεί να θεωρηθεί η τυπική που παρέχεται σε όλες τις βαθμίδες της

εκπαίδευσης από εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία τελούν υπό την κρατική εποπτεία,

αλλά και η άτυπη που παρέχεται από τοπικούς φορείς, ομίλους, συλλόγους κ.ά.

Το πρώτο μέρος αναφέρεται στην τυπική, όπου η μουσική εκπαίδευση παρέχεται

υποχρεωτικά από επαγγελματίες δασκάλους στα νηπιαγωγεία, τα δημοτικά σχολεία,

τα γυμνάσια αποσκοπώντας στην αισθητική καλλιέργεια των μαθητών, ενώ στο

Μουσικό Σχολείο η εκπαίδευση εκτός από την αισθητική καλλιέργεια αποβλέπει και

στην απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων. Τυπική εκπαίδευση παρέχουν, επίσης

εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως τα Ωδεία και οι Μουσικές Σχολές τα οποία στοχεύουν

στην ανάπτυξη και καλλιέργεια μουσικών δεξιοτήτων των σπουδαστών τους και των

οποίων οι σπουδές πιστοποιούνται με πτυχία και είναι επαγγελματικά

προσανατολισμένες.

Το δεύτερο μέρος επικεντρώνεται στην άτυπη εκπαίδευση. Εκτός από τις τυπικές

δομές εκπαίδευσης που μπορεί να είναι δημόσιες, δημοτικές ή ιδιωτικές, υπάρχουν

στην πόλη και άτυπες δομές μουσικής εκπαίδευσης, οι οποίες εποπτεύονται από το

δήμο ή γενικότερα την τοπική κοινωνία, όπως π.χ. χορωδίες. Εστιάζοντας σε αυτές

τις μορφές άτυπης εκπαίδευσης που απευθύνονται σε παιδιά χωρίς απαραίτητη την

προηγούμενη μουσική γνώση, θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά τους και να αναζητήσουμε τις δυνατότητες ανάπτυξης των δομών

αυτών με την υποστήριξη και τη συνεργασία της τοπικής κοινωνίας.

Parparoussi Georgia, Tsiliras Andreas, University of Patras, [email protected]

The music education of children in the city of Patras: a description of formal and

informal music education






58

In this paper we will present the music education that children can receive in the

wider municipality of the city of Patras. Music education can be considered as the

formal education provided at all levels of state education institutes and schools,

butalso includes the informal music education provided by local authorities,

municipal authorities, associations etc.

The first part refers to the formal music education that is compulsorily given by

professional teachers in primary and secondary schoolsaiming to the cultivation of an

aesthetic culture to students. Apart from this, education in Music School targets the

development of professional skills. Formal music education is also provided by

educational institutions -e.g. Conservatories- that focus on the development of music

performance skills, provide music certificates and are professionally oriented.

The second part focuses on non-formal education. In addition to the standard training

structures -which can be public, municipal or private-, there are in the city informal

music education structures and institutes, which are moderated by the municipality or

wider local community -such as choirs. Focusing on these forms of informal

education aimed at children (without the need of them having previous music

knowledge), we will try to offer insights on their specific characteristics and look into

the possibilities for development of these structures with the support and cooperation

of the local community.

Πασσάς Ευάγγελος, Σαλαγιάννη Διαμάντω, Εκπαιδευτικοί

Η σχέση τοπικής αυτοδιοίκησης, οικογένειας και παιδιού: Η περίπτωση του

Δήμου Πατρέων

Η εισήγηση έχει σκοπό να αναδείξει τη σύνθετη σχέση μεταξύ της τοπικής

αυτοδιοίκησης, της οικογένειας και του παιδιού στο πλαίσιο των τυπικών και μη

τυπικών τομέων παρέμβασης της τοπικής αυτοδιοίκησης και πιο συγκεκριμένα στους

τομείς της κοινωνικής πολιτικής, της εκπαίδευσης, της υποστήριξης της οικογένειας

και του παιδιού της προ-νηπιακής ηλικίας.

Με βάση τις προϋπάρχουσες και τις νέες αρμοδιότητες που περιήλθαν στην τ.α.

α΄βαθμού (Δήμοι) με τον ν. 3852/2010 (πρόγραμμα Καλλικράτης) εξετάζεται ποιες

αρμοδιότητες ασκούνται και ποιες όχι με το σχετικό μας θέμα, σε ποιο βαθμό και με

ποιο τρόπο στο Δήμο Πατρέων. Μέσα από τις δομές του Δήμου Πατρέων εξετάζεται

η παρέμβαση, η λειτουργία και προφορά στην κοινωνία της Πάτρας του Δημοτικού

Βρεφοκομείου, των 14 παιδικών σταθμών, και των 4 ΚΔΑΠ. Γίνεται προσπάθεια να

αναζητηθούν εάν υπάρχουν και ποια είναι τα οφέλη από τη λειτουργία των

συγκεκριμένων δομών και πως αυτά αντανακλώνται στην πατραϊκή κοινωνία.

AIFREF2013

59

Passas Evaggelos, Salagianni Diamanto, Educators

The connection of the local authorities with family and the child in the light of

the institutional framework of social policy, policies and practices of

municipalities in Sweden and Greece

The aim of this paper is to highlight the complex, many-faceted and multilayered

relationship between the local government, the family and the child in the framework

of both formal and non-formal sectors of intervention of local government, as far as

municipalities are concerned, both in Sweden and in Greece. More specifically, the

aforementioned relationship is focused on the areas of social policy, education and

family support, including the child up to the age of his school age. Based on the

existing institutional framework of social policy (the Local Government Act (1991) in

Sweden and both the pre-existing and the new responsibilities that were transferred to

the municipalities by the “Kallikrates” programme in Greece), this paper examines in

which way and to what extent, which of the –related to our topic- responsibilities are

exercised by the municipalities and which not. The intervention, the function, the

impact and the contribution that the latter have on society, family and the child are

examined through their structure.

Πέττα Ηλιάννα, Φιλόλογος, [email protected]

Πολιτικές ένταξης των Ρομά μαθητών στην εκπαίδευση: δυνατότητες, εμπόδια

και προοπτικές

Οι Ρομά είναι μία από τις πλέον αειπλανείς φυλές του πλανήτη μας. Βρίσκονται

διαρκώς σε κίνηση, αλλάζουν τόπο κατοικίας και επιδίδονται σε διάφορα

επαγγέλματα για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Με δεδομένη αυτή, αλλά και

άλλες ιδιαιτερότητες της κοινωνικής αυτής ομάδας, το θέμα της εκπαίδευσης των

Ρομά -κυρίως των παιδιών- έχει απασχολήσει εν πολλοίς την ευρωπαϊκή ακαδημαϊκή

έρευνα των τελευταίων χρόνων.

Η παρουσία των παιδιών Ρομά στο σχολείο είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Ειδικότερα,

ισχνή, ισχνότατη είναι η παρουσία τους στο νηπιαγωγείο, ικανοποιητική η πρόσβαση

στο δημοτικό, περιορισμένη η φοίτηση στο Γυμνάσιο και ανύπαρκτη η παρουσία

τους στο Λύκειο. Η διαρροή πλήττει κυρίως τα κορίτσια, που σταματούν πολύ νωρίς

τη σχολική φοίτηση για διάφορους λόγους, ο κυριότερος από τους οποίους είναι η

ένταξή τους στην έγγαμη ζωή.

Η οικογένεια δεν φαίνεται να αναγνωρίζει τη σημασία της σχολικής φοίτησης και να

την υποστηρίζει. Οι Ρομά γονείς δεν θα πιέσουν το παιδί τους να πάει στο σχολείο.

Είναι δύσκολο γι' αυτούς να μπουν στην καθημερινή ρουτίνα του σχολείου και σε

πολλές περιπτώσεις το αντιμετωπίζουν με φόβο και σκεπτικισμό. Προτάσσουν

διάφορα εμπόδια, όπως έλλειψη φαγητού και ρουχισμού, καθώς και αδυναμία (λόγω

ανέχειας) να προμηθευτούν το σχολικό εξοπλισμό.

Ένας αξιοσημείωτα σημαντικός αριθμός παιδιών μικρής ηλικίας επιδίδεται

καθημερινά στην επαιτεία και στην αναζήτηση τροφής, όχι μόνο για τη δική τους

επιβίωση, αλλά και για τη συντήρηση της οικογένειάς τους. Επίσης, εμπόδιο στη

μόρφωση των παιδιών Ρομά, αποτελούν και τα πολύμηνα ταξίδια, τα οποία

πραγματοποιούν οι οικογένειές τους κυρίως προς εύρεση εργασίας.

Στόχος της παρούσας εισήγησης, είναι αφενός μεν να καταδείξει την επικρατούσα

κατάσταση στη χώρα μας, αφετέρου δε, να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους

θα καταστεί δυνατόν να πειστούν οι Ρομά γονείς για την αναγκαιότητα της

εκπαίδευσης, η οποία θα δώσει στα παιδιά τους την ευκαιρία να διεκδικήσουν ένα




60

καλύτερο αύριο.

Petta Ilianna, Philologist, [email protected]

Political integration of Roma pupils in education: present situation and future

prospects

The Roma are one of the most continuously moving races of our planet. Being always

in constant motion, changing their place of residence and being engaged in various

professions to earn their living.

The issue of Roma's education, especially children's one has occupied in extent the

European academic research in recent years.

The presence of Romani children in school is very limited. In particular, weak, very

weak is their presence in the nursery, sufficient access to municipal school, limited

attendance at high school and lacking of presence in the senior high school. The leak

affects mainly girls, who stop too early to be educated for various reasons (mainly to

get married).

The family is not particularly supportive concerning school. Roma parents do not

push their child to go to school. It is difficult for them to enter the daily routine of

school and in many cases they face it with fear and skepticism. They prefix various

obstacles, such as lack of food and clothing, and weakness (due to poverty) to

purchase school equipment.

Young children are engaged in begging and daily foraging, not only for their own

survival, but also for the maintenance of their families. Also, a barrier to education of

Romani children is also the long period of their travelling, which carry the main

families in search of work.

The aim of this paper is firstly to demonstrate the situation and, secondly, to explore

the ways in which there will be a posibility to convince Roma parents about the

necessity of education, which in turn will give children the opportunity to claim a

better and hopeful future.

Πίλουρης Παναγιώτης, Παπαγεωργίου Γεώργιος, Σχολικοί Σύμβουλοι, [email protected]

Πώς οι δάσκαλοι βιώνουν τις σχέσεις τους με τους γονείς των ρομά μαθητών

τους

Το ενδιαφέρον μας για την κατανόηση της λειτουργίας του εκπαιδευτικού μας

συστήματος μας οδήγησε στη διατύπωση ερωτημάτων και υποθέσεων

κοινωνιολογικής υφής που αφορούν τον έλληνα δάσκαλο. Είναι κοινή πλέον

επιστημονική παραδοχή, αφενός ότι για την εκπαίδευση των μειονοτήτων έχουν

γίνει αρκετά μένει όμως πολύς δρόμος ακόμα, αφετέρου ότι η νέα πρόκληση για το

εκπαιδευτικό μας σύστημα μοιάζει να μην είναι η αποδοχή ή απόρριψη των

μειονοτικών ομάδων αλλά η ποιότητα της εκπαίδευσης που τους παρέχεται.

Τον προβληματισμό μας ξεκινήσαμε με μια σειρά ερωτήματα:

Ποια θεωρούν οι δάσκαλοι ως αντικείμενα και χαρακτηριστικά συνεργασίας με τους

γονείς των ρομά μαθητών τους;


AIFREF2013

61

Ποιο είναι το αποδεκτό πλαίσιο επικοινωνίας για τους δασκάλους και πώς αυτό

διαμορφώνεται;

Πώς οι ίδιοι οι δάσκαλοι αξιολογούν τις σχέσεις αυτές;

Πώς τις αιτιολογούν;

Και ένα γενικότερο ερώτημα: η βίωση αυτών των σχέσεων από τη μεριά των

δασκάλων επηρεάζει την παιδαγωγική τους πράξη;

Για την απάντηση κάθε ερωτήματος μπορούν να διατυπωθούν μια σειρά από

υποθέσεις εργασίας. Εμείς θελήσαμε να προσεγγίσουμε το όλο θέμα από τη μεριά

των δασκάλων και για το σκοπό αυτό οργανώνουμε έρευνα πεδίου σε τέσσερα

σχολεία της περιοχής Ζεφυρίου με διαφορετικό ποσοστό μαθητών ρομά.

Ρήγα Βασιλική, Λαβίδας Κωνσταντίνος, Βούλγαρη Ηρώ, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Τα χαρακτηριστικά του παιχνιδιού στη μέση παιδική ηλικία και την εφηβεία για

την αναδόμηση και τη διαπραγμάτευση της σημερινής τοπικής κοινωνίας

Έρευνες από το χώρο της παιδαγωγικής, της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής

ανθρωπολογίας τονίζουν τον ενεργητικό ρόλο του παιδιού στην κατανόηση και την

ανασυγκρότηση του πολιτισμού στον οποίο ανήκει. Στην προσπάθεια να αλλάξει το

κοινωνικο-πολιτισμικό του περιβάλλον, το παιδί χρησιμοποιεί και προσαρμόζει

διάφορα πολιτισμικά σύμβολα και εργαλεία, όπως είναι το παιχνίδι. Αντικείμενο της

ανακοίνωσης αποτελεί η διερεύνηση των χαρακτηριστικών του σημερινού παιχνιδιού

παιδιών διαφορετικών ηλικιακών ομάδων που ζουν σε ημιαστική περιοχή της

Ελλάδας, καθώς και η κατανόηση της αξίας που προσδίδουν στο παιχνίδι μέσα στην

καθημερινότητά τους, προκειμένου να αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο τα

παιδιά διαπραγματεύονται σήμερα το κοινωνικο-πολιτισμικό τους περιβάλλον. Για

τους στόχους της έρευνας πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα σε δημοτικά, γυμνάσια

και λύκεια της περιοχής του Ρίου Πατρών. Σχεδιάστηκε ερωτηματολόγιο με

ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου για τη συλλογή των δεδομένων, το οποίο

συμπληρώθηκε από 116 μαθητές. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προκύπτει

ότι η πλειονότητα των μαθητών του δείγματος επιλέγει το παιχνίδι στη γειτονιά από

το ηλεκτρονικό παιχνίδι στο σπίτι προσδίδοντας ιδιαίτερη αξία στη διά ζώσης

αλληλεπίδραση και στις διαπροσωπικές σχέσεις που καλλιεργούνται μέσω του

παιχνιδιού. Παρόλο που το παιχνίδι σε όλες τις ηλικίες είναι συνώνυμο της χαράς,

του ενθουσιασμού και της διασκέδασης, όσο αυξάνεται η ηλικία των παιδιών

μειώνεται η συχνότητα παιχνιδιού στη γειτονιά. Επιπλέον, όσο αυξάνεται η ηλικία, τα

παιδιά δεν επιλέγουν τους γονείς ή τα αδέλφια τους ως συντρόφους του παιχνιδιού

τους. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το παιχνίδι των παιδιών είναι κοινωνικά, ιστορικά και

πολιτισμικά προσδιορισμένο, τα αποτελέσματα αυτά μας δίνουν σημαντικά στοιχεία

για τη στάση των παιδιών απέναντι στο κοινωνικο-πολιτισμικό και οικονομικό

πλαίσιο της περιοχής τους.

Riga Vassiliki, Lavidas Konstantinos, Voulgari Iro, University of Patras, [email protected]

Play in Childhood and Adolescence: Features and Role in the Children’s

Reconstruction and Negotiation of the Local Community

Research in the fields of pedagogy, sociology and social anthropology emphasises the

active role of the children in understanding and reconstructing the culture of their

environment. In their attempt to change their socio-cultural environment, the children

employ and adapt a number of different cultural symbols and tools, such as the games.






62

The aim of this study is to explore the characteristics of contemporary children’s play

and examine the value that the children attribute to their everyday play, in order to

understand the way in which they negotiate their socio-cultural environment. Data

were collected from elementary and secondary school students, of different age

groups, in the semi-urban region of Rio, Patras, Greece, through a questionnaire

including open and closed questions (N=116). Our results indicated that the majority

of the students prefer to play outside the house, in the neighbourhood streets and

squares, than to play computer games at home. They seem to value the direct

interaction and interpersonal relationships that emerge through play. Although play in

all age groups is synonymous with joy, excitement and fun, older children play less

outside the house, in the neighbourhood, and they also choose their parents or siblings

as companions for play less than younger children. Considering that children’s play is

socially, historically and culturally defined, these results provide valuable insights on

the attitudes of the children towards the socio-cultural and economic context of their

area of residence and local community.

Σακελλαρίου Μαρία, Ρέντζου Κωνσταντίνα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, [email protected]

Αποτίμηση των Τύπων Γονεϊκής Εμπλοκής σε Προσχολικά Περιβάλλοντα

Μάθησης μέσα από την Οπτική των Παιδαγωγών

Σύμφωνα με τον Bronfenbrenner το παιδί συμμετέχει σε πολλαπλά πλαίσια, τα οποία

είναι αλληλένδετα και στα οποία επιτελούνται οι διαδικασίες ανάπτυξής του. Ένα

οικολογικό μοντέλο αναγνωρίζει ότι ο αριθμός και η ποιότητα των σχέσεων ανάμεσα

στα πλαίσια στα οποία συμμετέχει το παιδί ασκούν σημαντική επίδραση στην

ανάπτυξή του. Αυτό το χαρακτηριστικό αναφέρεται στις σχέσεις μεταξύ των

«σημαντικών ενηλίκων» στη ζωή του παιδιού. Η αποτελεσματικότητα των

διαδικασιών φροντίδας και ανατροφής του παιδιού, στην οικογένεια και σε άλλα

πλαίσια, προϋποθέτει την υιοθέτηση εξελισσόμενων μορφών ανταλλαγής

πληροφοριών, αμοιβαία επικοινωνία, αμοιβαίο σεβασμό και αμοιβαία εμπιστοσύνη

μεταξύ των κύριων πλαισίων στα οποία ζουν και δρουν τα παιδιά και οι γονείς.

Μάλιστα, η συνεργασία μεταξύ των σημαντικών για το παιδί μικροσυστημάτων,

ενέχει, σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, πολλαπλά πλεονεκτήματα για όλους τους

εμπλεκόμενους φορείς και όχι μόνο για το παιδί.

Ωστόσο, αν και τονίζεται πως το σύγχρονο σχολείο δεν μπορεί να λειτουργήσει «σε

απομόνωση» και πως είναι εκπαιδευτικός και επαγγελματικός παραλογισμός για τα

σχολεία να λειτουργούν αγνοώντας και σε απομόνωση από τις οικογένειες που

εξυπηρετούν, η βιβλιογραφική αναδίφηση καταδεικνύει πως στη χώρα μας το θέμα

της συνεργασίας σχολείου – οικογένειας έχει ελκύσει σε περιορισμένο βαθμό το

ερευνητικό ενδιαφέρον.

Η παρούσα μελέτη διερευνά τους τύπους γονεϊκής εμπλοκής που υιοθετούνται σε

προσχολικά περιβάλλοντα μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της παρούσας

έρευνας χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια σε 200 νηπιαγωγούς, που εργάζονται σε

νηπιαγωγεία της πόλης των Ιωαννίνων. Στόχος του ερωτηματολογίου ήταν να


AIFREF2013

63

διαπιστώσει ποιοι από τους έξι (6) τύπους γονεϊκής συμμετοχής που έχουν προταθεί

από την Epstein, εφαρμόζονται στα νηπιαγωγεία του δείγματος.

Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι οι γονείς συμμετέχουν και

εμπλέκονται σε μικρό βαθμό στο προσχολικό πρόγραμμα του παιδιού τους, ενώ η

συμμετοχή των γονέων είναι μάλλον «υποτυπώδης». Καθώς η συνεργασία γονέων –

παιδαγωγών συνδέεται ουσιαστικά με την ποιότητα της παρεχόμενης αγωγής, τα

αποτελέσματα τόσο της παρούσας μελέτης όσο και άλλων ερευνητικών δεδομένων

από την Ελλάδα, συνηγορούν στην ανάγκη επιμόρφωσης τόσο των παιδαγωγών όσο

και των γονέων, για τις μορφές γονεϊκής εμπλοκής στην εκπαίδευση των παιδιών

τους.

Σαμαρτζή Κυριακή, Κλινικός ψυχολόγος

Οικογένεια, κρίση, απώλεια: ένας δύσκολος επαναπροσδιορισμός ρόλων και

θέσεων

Η απώλεια τόσο ως γεγονός, ως ανεξέλεγκτο συμβάν στη ζωή του υποκειμένου, όσο

και ως διαδικασία σε επίπεδο διαχείρισης και εγγραφής της στον ανθρώπινο ψυχισμό

θεωρείται μια από τις καθοριστικότερες συνθήκες τις οποίες καλείται να υπερβεί το

άτομο και να αντιμετωπίσει ο ψυχοθεραπευτής στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής

σχέσης. Οι κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων στον

ελλαδικό χώρο, εκτός των άλλων αρνητικών επιπτώσεων, έχουν επιβάλει και μια

σειρά νέων μορφών απώλειας: το παιδί, ο έφηβος και ο ενήλικος βρίσκονται συνεχώς

μπροστά σε μια πολυδιάστατη έκπτωση της καθημερινής τους ζωής ―οικονομική

κατάσταση, βιοτικό επίπεδο, σύγχυση και απώλεια ρόλων, ματαίωση προσδοκιών και

σχεδίων κτλ― την οποία καλούνται να αναγνωρίσουν, να αποδεχτούν και να

ενσωματώσουν γρήγορα και αποτελεσματικά. Είναι όμως αυτό δυνατόν; Πώς μπορεί

η οικογένεια να προστατευτεί ως σύστημα ενώ παράλληλα προστατεύει και τα μέλη

της; Ποιος ο ρόλος των επαγγελματιών ψυχικής υγείας;

Σταυροπούλου Αφροδίτη, Χριστοδούλου Μιχάλης, Κυπριανός Παντελής, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Μπορούμε με διαφορετικές λέξεις να εννοούμε το ίδιο πράγμα; Μορφές

συνεργασίας γονέων και εκπαιδευτικών στην προσχολική ηλικία

Στην παρούσα εισήγηση θα παρουσιάσουμε ερευνητικά δεδομένα από έρευνα σε

μεγάλη πόλη της Ελλάδας αναφορικά με τις μορφές που παίρνει η συνεργασία

μεταξύ γονέων προσχολικής ηλικίας και νηπιαγωγών. Στόχος της έρευνας ήταν να

θέσει υπό εξέταση την ίδια την έννοια της συνεργασίας και να ανασύρει τα ποικίλα

νοήματα που γονείς και εκπαιδευτικοί της αποδίδουν και τις πρακτικές μέσω των

οποίων υλοποιείται. Η έρευνα βασίστηκε σε ημι-δομημένες συνεντεύξεις με γονείς

και εκπαιδευτικούς, ενώ η δειγματοληψία, ο οδηγός συνέντευξης και η ανάλυσή τους

βασίστηκε στην παράδοση της Grounded Theory.

Αν και η επίσημη ρητορική περί συνεργασίας, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται στα

ΑΠΣ, αναπαρίσταται ως προϋπόθεση για την πραγματοποίηση μαθησιακών σκοπών

και επιθυμητών κοινωνικοποιητικών αποτελεσμάτων, η έρευνα έδειξε τα εξής:

Πρώτον, τα διαφορετικά νοήματα που οι γονείς αποδίδουν στην συνεργασία και στις

πρακτικές με τις οποίες θεωρούν ότι αυτή συνδέεται (ή θα έπρεπε να συνδέεται) είναι

μια λειτουργία της διαφορετικής λογικής που διαπερνά τις προσδοκίες τους για το

παιδί, την ανάπτυξη και την κοινωνικοποίησή του. Δεύτερον, η ποικιλία των




64

νοημάτων που αποδίδουν στη συνεργασία οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί και των

πρακτικών που εφαρμόζουν, εξαρτάται τόσο από την βιογραφική τους τροχιά όσο και

από το είδος της επιστημονικής τους κοινωνικοποίησης. Τρίτον, η συνεργασία

γονέων και νηπιαγωγών εμπλέκει ζητήματα εξουσίας και ασύμμετρων σχέσεων τις

οποίες αυτές οι δυο ομάδες καλούνται να διαχειριστούν μέσω της επιβολής της

εκδοχής του διαφορετικού ορισμού περί συνεργασίας που η κάθε μια εξ αυτών

προβάλλει ως ιδεώδη και δέουσα.

Στεργίου Βιργινία, Διδάκτωρ Μαθηματικός, [email protected]

Εκπαιδευτική κοινωνική πολιτική για το παιδί από τους διεθνείς οργανισμούς,

προκλήσεις και επιτεύγματα

Τα θεμέλια της ανθρώπινης ανάπτυξης τοποθετούνται στην περίοδο των πρώτων

χρόνων ζωής του παιδιού. Στο στάδιο της πρώϊμης παιδικής ηλικίας, η ανάπτυξη είναι

άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αλληλεπιδράσεις και τα ερεθίσματα που δέχονται τα

παιδιά από το κοινωνικό και πνευματικό τους περιβάλλον και στο πλαίσιο αυτό, η

δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου φροντίδας και εκμάθησης στο στάδιο της

πρώϊμης παιδικής ηλικίας είναι προτεραιότητα.

Η κοινωνική ανάπτυξη στο στάδιο της προσχολικής ηλικίας κυρίως αφορά στην

αξιοποίηση των ατομικών χαρακτηριστικών των παιδιών, των ικανοτήτων και των

δεξιοτήτων τους και στοχεύει στη σύλληψη ολοκληρωμένης πολιτικής για την ένταξη

και την συμμετοχή τους στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Το παιδί αναπτύσσεται

κοινωνικά με την κατάλληλη διαμόρφωση των αντιλήψεων, των αξιών και των

σχέσεων του υπό το πρίσμα των κοινωνικών επιδράσεων του περιβάλλοντος.

Οι Διεθνείς Οργανισμοί στηρίζουν τα προγράμματα της πρώϊμης παιδικής ηλικίας,

δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη φροντίδα και εκπαίδευση των παιδιών που

προέρχονται από μειονεκτούντα κοινωνικά στρώματα, συμβάλλοντας στην καλύτερη

κοινωνική ένταξή τους και μειώνοντας τα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του

σχολείου. Στην εργασία αυτή περιγράφονται οι πολιτικές πέντε Διεθνών Οργανισμών

για την πρώϊμη παιδική ηλικία, ενώ φαίνεται να προσδιορίζονται τρεις βασικοί

άξονες, οι οποίοι παίζουν κυρίαρχο ρόλο και μπορούν να καθορίσουν μελλοντικά τη

ζωή των παιδιών, όπως: 1) η φυσική ανάπτυξη και ευημερία 2) η γνωστική –

γνωσιακή ανάπτυξη και 3) η κοινικο-συναισθηματική ανάπτυξη. Περιγράφονται

επίσης θέματα οργάνωσης που έχουν άμεση σχέση με τις διάφορες βαθμίδες της

κοινωνικής ανάπτυξης στα εκπαιδευτικά προγράμματα των Διεθνών Οργανισμών.

Τέλος, το άρθρο αυτό επιχειρεί μια ανάλυση των αναγκαίων ενεργειών και μέτρων

που απαιτούνται να ληφθούν για να επιτευχούν οι στόχοι του κοινού προγράμματος

των Διεθνών Οργανισμών «Εκπαίδευση για Όλους» και περιγράφει τις βασικές

απαιτήσεις που αφορούν στα θεμέλια της γνώσης και τους στόχους της πρακτικής της

κοινωνικής ανάπτυξης. Η ανάλυση των επιχειρημάτων αποκαλύπτει ότι επέκταση και

βελτίωση της αντίληψης για την φροντίδα και εκπαίδευση στην προσχολική ηλικία,

μπορεί να αποτρέψει ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα στο μέλλον.

Stergiou Virginia, PhD Mathematician, [email protected]



AIFREF2013

65

International organizations: Educational and social policies for child, challenges

and achievements

The social structure in terms of pre-school age of children is related to their

developmental characteristics, abilities and capabilities and aims at children’s

integration and adaptation in a sustainable society. In this framework, the child is

being socially developed through appropriate schematic perceptions and moral virtues

linked to social environments.

The International Organizations support and monitor programmes on Early Childhood

Care and Education, focusing on children’s education and care from marginalized

groups in order to achieve equal opportunities in social inclusion and moreover to

contribute to the reduction of the rates of children which stay out of school. This

paper discusses the programmes and policies of five main International Organizations,

and identifies three significant points for social development: 1) natural growth and

well-being 2) cognitive development and 3) social-emotional development. It

discusses organizational issues associated with the introduction of varying degrees of

social development included into educational programs of the International

Organizations.

This paper also provides an analysis of the requirements needed to reach EFA

(Education for All) targets and identifies the underlying assumptions, knowledge

base, and goals of social development practice. The analysis also shows that by

expanding and improving the perception of early childhood care and education, wider

social problems could be deflected.

Στεργίου Λήδα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Από την πυρηνική οικογένεια στην οικογένεια της ανθρωπότητας: Το σχολείο ως

ενδιάμεσος χώρος και λόγος δημοκρατίας

Η οικογένεια, ως πρώτη φυσική δομή συλλογικής συνύπαρξης, αλλά και ως κύρια

πηγή συναισθηματικής συγκρότησης παίζει πρωταρχικό ρόλο στη μετάδοση και

αφομοίωση από το παιδί θεμελιωδών αξιών. Ως δομή ωστόσο, η οικογένεια δεν

μπορεί να χαρακτηριστεί δημοκρατική δεδομένου ότι, για μικρότερο ή μεγαλύτερο

χρονικό διάστημα, η εξουσία ασκείται αποκλειστικά από τους γονείς. Ούτε και το

άνοιγμα προς τη διαφορετικότητα χαρακτηρίζει εγγενώς την οικογένεια, εφόσον έχει

την τάση να συντηρεί και να προστατεύει από έξωθεν κινδύνους την

ενδοοικογενειακή λειτουργία.

Το σχολείο, και ειδικότερα το νηπιαγωγείο, ως μεταβατικός χώρος μεταξύ

οικογένειας και κοινωνίας μπορεί και οφείλει να παίξει καθοριστικό ρόλο στη

μετάδοση ή/και εγκαθίδρυση αξιών όπως η ισότητα και ο σεβασμός της

ατομικότητας, που συνιστούν θεμέλια για μια δημοκρατική και λειτουργική

συνύπαρξη με τους πολιτισμικά, εθνοτικά, φυλετικά «Άλλους».

Η δράση του σχολείου, ωστόσο, δεν μπορεί να έχει αποτελέσματα εάν δεν

επιχειρήσει και επιτύχει μια ουσιαστική σχέση με την οικογένεια, μέσω της

διερευνητικής γνωριμίας, του προσδιορισμού των διαφορών, της διαπραγμάτευσης

και της συνεργασίας.

Αυτή την συγκροτημένη κίνηση σύνδεσης του οικογενειακού εντός και του

κοινωνικού εκτός που καλείται να υλοποιήσει ένα σχολείο, το οποίο διεκδικεί τον

χαρακτηρισμό του δημοκρατικού, θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε με την

παρέμβασή μας.




66

Συμεού Λοΐζος, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, [email protected]

Oι εμπειρίες των παιδιών Ρομά, μιας γηγενούς πολιτισμικής ομάδας της Κύπρου

Η παρούσα εισήγηση εξετάζει τις εμπειρίες των παιδιών Ρομά, μελών μιας από τις

γηγενείς πολιτισμικές ομάδες της Κύπρου, μέσα στο ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό

σύστημα. Στόχος της εισήγησης είναι η βαθύτερη κατανόηση των πολυπλοκοτήτων

των εμπειριών των παιδιών από μειονοτικές ομάδες γενικότερα, μέσα από τη

σκιαγράφηση των εμπειριών της συγκεκριμένης πολιτισμικής ομάδας. Η εισήγηση

παρουσιάζει και συζητά την περιθωριοποίηση που βιώνουν τα συγκεκριμένα παιδιά

στο σχολείο και πώς αυτή η περιθωριοποίηση συνδέεται με διαφορετικές διαστάσεις

της πολυσχιδούς και αμφίβολης θέσης των Ρομά σε σχέση με την κυρίαρχη

ελληνοκυπριακή ομάδα που εκδηλωνόταν στις διαφορετικές σχέσεις τους μέσα/με

σ/το σχολικό και ευρύτερο χώρο.

Symeou Loizos, European University Cyprus, [email protected]

The experiences of Roma children, an indigenous cultural group of Cyprus

This paper examines the experiences of Roma children in the Greek-Cypriot

educational system. Roma people are historically and politically linked to Cyprus as

an indigenous cultural group with common citizenship rights as the majority group

but with dissimilar cultural and religious traditions. The aim of the paper is to depict

the complexities of the experiences of children belonging in minority groups in

general by highlighting the experiences of this particular cultural group in Cyprus.

The paper presents the school marginalisation of Roma children as this is perceived

by the children themselves and discusses how their marginalisation is experienced

across different dimensions that are linked to Roma multilayered and dubious position

as both insiders and outsiders in relation to the dominant Greek-Cypriot majority

group manifested in different relationships in/within/outside the school and the local

community.

Τζιώγα Αικατερίνη, Νηπιαγωγός, [email protected]

Η συμμετοχή της οικογένειας στην αξιολόγηση του μαθητή

Η συμμετοχή της οικογένειας στην αξιολόγηση του μαθητή Αικατερίνη Τζιώγα

Νηπιαγωγός Απόφοιτη διδασκαλείου Τ.Ε.Π.Α.Ε. Α.Π.Θ. Περίληψη Ένας μεγάλος

αριθμός ερευνών αποδεικνύει ότι η οικογενειακή εμπλοκή παίζει σημαντικό ρόλο

στην ανάπτυξη και τη μάθηση του παιδιού καθώς επίσης και στη σχολική επιτυχία

του. Μία από τις μορφές που μπορεί να πάρει η εμπλοκή αυτή είναι η συμμετοχή των

γονέων στην παρατήρηση και την αξιολόγηση του παιδιού τους. Όπως επισημαίνει

και η ξένη βιβλιογραφία, οι γονείς αποτελούν «έγκυρη» πηγή πληροφοριών για τη

συμπεριφορά και τις γνώσεις του παιδιού έξω από το σχολείο και είναι ικανοί να την

περιγράψουν σε εκπαιδευτικούς ή άλλους ειδικούς που ασχολούνται με το παιδί. Αν ο

εκπαιδευτικός αξιοποιήσει τα δεδομένα αυτά τότε μπορεί να οργανώσει το

πρόγραμμα του έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες, την προσωπικότητα και


AIFREF2013

67

τους ρυθμούς κάθε παιδιού. Στην ελληνική πραγματικότητα, γίνονται πολλές

συζητήσεις για την αξία και το πλαίσιο που μπορεί να έχει η επικοινωνία σχολείου-

οικογένειας. Στην παρούσα εργασία διερευνούμε τις δυνατότητες συμμετοχής των

γονέων στην παρατήρηση και αξιολόγηση του παιδιού τους και τη διάθεση των

εκπαιδευτικών να αξιοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες. Κατασκευάσαμε τρία

εργαλεία με στόχο τη γραπτή επικοινωνία σχολείου-οικογένειας , θέλοντας να δούμε

την απήχηση που έχουν αυτά στην ελληνική πραγματικότητα. Επιχειρήσαμε, με άλλα

λόγια, να δούμε τη δυνατότητα εμπλοκής των γονέων και τη στάση των

εκπαιδευτικών απέναντι στη γραπτή επικοινωνία σχολείου – οικογένειας σε τάξεις

ελληνικού νηπιαγωγείου.

Τσιμπούκης Χρήστος, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

Το θεσμικό πλαίσιο της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού

Αποτελεί, αναντίλεκτα, βασικό ενδείκτη του πολιτισμικού επιπέδου κάθε

δημοκρατικά οργανωμένης κοινωνίας και βαρόμετρο της ποιότητας κάθε έννομης

τάξης, η θωράκιση των δικαιωμάτων του παιδιού. Αξίζει, παράλληλα, να τονισθεί η

αξία της παρούσας θεματικής, ως προς την σύγχρονη δυσμενή ιστορική συγκυρία,

καθώς οι πολλαπλές διαστάσεις της οικονομικής κρίσης ίσως και να διασαλεύσουν τη

πρωταρχική αξία της προστασίας της θέσης του παιδιού.

Τούτων δοθέντων, η ανάγκη σεβασμού του ισχύοντος σχετικού πλέγματος κανόνων

δικαίου αλλά και η περαιτέρω ενίσχυσή αυτού, αποτελεί sinequanon προϋπόθεση για

την προστασία των δικαιωμάτων.

Στη κατεύθυνση αυτή κινούνται και οι πρόνοιες της Σύμβασης για τα δικαιώματα του

παιδιού (UNICEF) (στην Ελλάδα επικυρώθηκε το 1992, ΦΕΚ 192/2.12.92). Τα 54

άρθρα τής συγκατηγοριοποιούνται σε τέσσερις ομάδες δικαιωμάτων: i) δικαιώματα

επιβίωσης, όπως το δικαίωμα στη ζωή (άρ. 6) και το ποιοτικό επίπεδο υγείας (άρ. 24),

ii) δικαιώματα προστασίας, που στοχεύουν στη προστασία από κάθε μορφής βία ή

εκμετάλλευση (άρ. 19), από τα ναρκωτικά, (άρ. 33), τη σεξουαλική εκμετάλλευση

(άρ. 34) κ.ά., iii) δικαιώματα ανάπτυξης της προσωπικότητας και του χαρακτήρα,

όπως δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρ. 28), στη ψυχαγωγία (άρ 31) κ.ά., iv)

δικαιώματα συμμετοχής, όπως ελευθερία έκφρασης (άρ. 13), σκέψης (άρ. 14) κ.ά.

Σε επίπεδο εθνικού νομικού πλαισίου, κάθε φυσικό πρόσωπο που βρίσκεται στην

ελληνική επικράτεια, ασχέτως ιθαγένειας, είναι φορέας δικαιωμάτων και τυγχάνει της

πλουραλιστικής, ιδίως μετά την αναθεώρηση του 2001, προστασίας των σχετικών

συνταγματικών διατάξεων (ενδεικτικά: άρ. 5 για τη προσωπικότητα, τη προστασία

της ζωής).

Ακολούθως, πέραν των διατάξεων του Συντάγματος 1975/86/01/08, καταλυτικής

σημασίας είναι κι οι πρόνοιες του τέταρτου βιβλίου του Αστικού Κώδικα (ΑΚ),

δηλαδή του οικογενειακού δικαίου (Ν.1329/83), ιδίως των άρθρων που ρυθμίζουν τα

σχετικά με τη γονική μέριμνα (άρ. 1510 ΑΚ επ.) και το δικαίωμα επικοινωνίας του

ανήλικου τέκνου με τον γονέα (άρ. 1520 ΑΚ). Εκ των ανωτέρω, προκύπτει μια σειρά

επιμέρους δικαιωμάτων για το τέκνο που αντιστοιχούν σε γονεϊκές υποχρεώσεις.

Επίσης, ιδιαίτερης μνείας χρήζει η λειτουργία κι η συμβολή του (Βοηθού) Συνηγόρου

του Παιδιού (Ν.3051/2002,Ν.3049/2003, άρ. 103, παρ. 9 κι άρ. 101ΑΣυντάγματος),

στη προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως διαφαίνεται διά των πορισμάτων

και των ειδικών εκθέσεων της Αρχής. Φυσικά πρέπει να επισημανθεί η ανάγκη

συντόμευσης των διαδικασιών κι απλούστευσης της πρόσβασης των παιδιών στην

Αρχή.




68

Διακριτή αναφορά πρέπει να γίνει και για τα ειδικότερα δικαιώματα των παιδιών

εκείνων που διαβιούν σε Ιδρύματα Παιδικής Προστασίας (Σύσταση (2005)5 της

Επιτροπής Υπουργών στα κράτη μέλη), καθώς οι ανάγκες αυτών είναι πολυσύνθετες,

σε υλικό και ψυχολογικό-ηθικό επίπεδο.

Τέλος απαραίτητη κρίνεται η αναφορά i) των βασικότερων ανεπαρκειών και

δυσλειτουργιών κάποιων θεσμών, όπως του Συνηγόρου του Παιδιού λ.χ.

περιορισμένη δημοσιότητα του έργου, χαμηλή διεισδυτικότητα, κυρωτική αδυναμία

κτλ, ii) νομοθετικών κενών, ιδίως ως προς τη προστασία του παιδιού έναντι του

διαδικτύου, iii) της πλημμελούς εφαρμογής των σχετικών κανόνων, τόσο από τη

πολιτεία όσο όμως και μέσα στην οικογένεια, όπως καταδεικνύεται από σχετικές

εκθέσεις και πορίσματα κυρίως ΜΚΟ (λ.χ. Ασπίδα, Θεόφιλος κ.ά), αλλά κι από τη

νομολογία.

Τσοκάνα Νίκη, Σιακαμπένη Αργυρώ, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, [email protected]

Το παιδί στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες: προκλήσεις και

προβλήματα

Αν επιχειρήσει κανείς να κάνει μια απλή επισκόπηση στους πληθυσμούς των χωρών

θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχουν πλέον χώρες με ομοιογενείς πληθυσμούς. Δεν

μιλάμε λοιπόν πλέον για «απλές» κοινωνίες, αλλά για πολυπολιτισμικές.

Η πολυπολιτισμικότητα δεν αποτελεί καινούριο γεγονός. Είναι ένα δυναμικό

φαινόμενο το οποίο εμφανίστηκε λόγω των μεταναστεύσεων και της

παγκοσμιοποίησης των πολιτισμών. Επομένως δεν είναι μόνο επίκαιρο αλλά και

προβληματικό και σίγουρα απασχολεί τον καθένα μας.

Με τον όρο πολυπολιτισμικότητα εννοούμε την συνύπαρξη διαφορετικών

πολιτισμικών ομάδων μέσα σε μια κοινωνία. Είναι μια κατάσταση αναπόφευκτη

χωρίς όμως να αποτελεί αρνητικό φαινόμενο.

Η ελληνική κοινωνία είναι μια πολυπολιτισμική κοινωνία καθώς μέσα σ αυτή

συμβιώνουν άτομα-φορείς διαφορετικών πληθυσμών. Αυτό συνεπάγεται ότι έρχονται

σε σύγκρουση διαφορετικοί πολιτισμοί και προσπαθούν να συνυπάρξουν άνθρωποι

με διαφορετικά γλωσσικά – θρησκευτικά, εθνικά, φυλετικά και κοινωνικοοικονομικά

χαρακτηριστικά. Κάθε πολίτης προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτιστική του

ταυτότητα, ώστε να αποφευχθεί η ομογενοποίηση, γεγονός που αποτελεί πρόκληση

στη σημερινή κοινωνία.

Πώς όμως ένα παιδί ζει και δρα σε μια τέτοια σύγχρονη κοινωνία;

Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι το

πρόβλημα είναι ίδιο είτε το παιδί ανήκει στον μειονοτικό πληθυσμό που

εγκαθίστανται σε μια χώρα, είτε ανήκει στη χώρα υποδοχής. Και τα δύο παιδιά

βιώνουν την διαφορετικότητα αλλά το καθένα σε διαφορετικό βαθμό.

Συγκεκριμένα το παιδί προσπαθεί να ενταχθεί στο νέο κοινωνικό περιβάλλον, να

γνωρίσει την κουλτούρα της χώρας υποδοχής, να την αποδεχτεί κατά αναλογία και να

την υιοθετήσει σε βαθμό που να μπορεί να είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας.

AIFREF2013

69

Δυστυχώς όμως η προσπάθεια του αυτή επισκιάζεται από τον κοινωνικό αποκλεισμό

και ρατσισμό που βιώνει καθιστώντας ανέφικτη την ομαλή κοινωνική συμβίωση.

Σ αυτό λοιπόν το σημείο παίζουν σημαντικό ρόλο η οικογένεια, το σχολείο και

γενικότερα η κοινωνία. Επομένως η συνεργασία αυτών είναι απαραίτητη ώστε να

βοηθήσει το παιδί στην κατανόηση της διαφορετικότητας και της κοινωνικής του

ταυτότητας. Μέσα από την αλληλεπίδραση της οικογένεια και του κοινωνικού

περιβάλλοντος γεννιέται η μοναδικότητα κάθε παιδιού.

Τον πιο σημαντικό ρόλο παίζει το σχολείο και γενικότερα το εκπαιδευτικό

πρόγραμμα. Το σχολείο είναι χώρος που αποτυπώνει αλλά και ενισχύει με πολλούς

τρόπους την κοινωνική ταυτότητα του παιδιού. Σκοπός του εκπαιδευτικού

προγράμματος θα πρέπει να είναι η διαπολιτισμική αγωγή ώστε να αναδείξει

πολίτες οι οποίοι θα είναι ικανοί να διατηρούν τους δεσμούς τους με την

πολυπολιτισμική τους κοινότητα και ταυτόχρονα να συμμετέχουν ενεργά στον κοινό

εθνικό πολιτισμό.

Συνολικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι για να μπορέσει ένα παιδί να

ανταπεξέλθει σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία θα πρέπει μέσω της οικογένειας-

σχολείου- κοινωνίας να κατανοήσει τη διαφορετικότητα και να μάθει να συμβιώνει

μη έχοντας αλλοιώσει τη δική του πολιτισμική ταυτότητα.

Κάθε παιδί είναι πράγματι μοναδικό και ξεχωριστό, η οποία μοναδικότητα παράγεται

σε ένα περιβάλλον με έντονο το στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας.

Tsokana Niki, Siakampeni Argiro, University of Peloponnese,

[email protected]

The child in the actual multicultural societies: challenges and problems

If somebody tries to study the countries’ populations he will make certain that there

are no countries with homogenous population. We are not talking for ‘simple’

societies, but for multicultural.

Multiculturalism is not a new fact. It’s a dynamic phenomenon, which appeared

because of immigration and globalisation. Therefore it is not only current but also

problematic and definitely concerns us all.

With the definition ‘multiculturalism’ we mean the coexistence of different cultures in

a society. It’s an inevitable situation without being a negative phenomenon.

Greek society is a multicultural society in which, people and organisations of different

population coexist. That means that different cultures conflict and people with

different language, religion, ethnicity, sex and socio-economic status try to exist

together. Every member of society tries to maintain his cultural identity, in order to

avoid homogenisation, a fact which is a challenge for modern societies.

But how the kid could live and take action in this society?

To answer this question we should consider that the problem is the same whether the

child belongs to the minority that settle down in a country or belongs to the reception

country. Both kids feel the diversity, each one in different ways.

Particularly, the child tries to join the new social environment, be aware of the host

country’s culture, accept it in proportion and adopt it to an extent, that the child could

be an active member of society. Unfortunately, his effort is overshadowed by the

social exclusion and the racism the child experiences, making impossible the normal

social coexistence.

At this point, the family the school and the society in general, play the major role.

Therefore, the cooperation between them is necessary to help the child understand his




70

diversity and his social identity. Through the interaction between the family and

social environment, the uniqueness of each child comes into existence.

The school plays the most important role and in general the educational program. The

school is a place that reflects and reinforces in many ways the social identity of the

child. The purpose of the educational program should be the intercultural education to

bring out citizens who will be able to maintain their bonds with the multicultural

community and simultaneously participating actively in the ordinary national culture.

All in all, we could say that a child in order to be able to withstand into a multicultural

society should understand the diversity through family-school-community and learn

to coexist without affecting its own cultural identity.

Every child is actually unique and special. This uniqueness is produced in an

environment with intense the element of multiculturalism.

Φακίδου Αναστασία, Σχολική Σύμβουλος, [email protected]

Συνεργασία σχολείου και οικογένειας: οι αντιλήψεις των γονέων για τη γονεϊκή

ανάμειξη στην εκπαιδευτική διαδικασία

Η συνεργασία οικογένειας-σχολείου εντάσσεται στη σχέση που διέπει τους δυο

θεσμούς οι οποίοι αν και έχουν διαφοροποιημένη λειτουργία κατέχουν

συμπληρωματικούς ρόλους στην αγωγή των παιδιών. Σύμφωνα με το οικοσυστημικό

μοντέλο για τη σχέση σχολείου-οικογένειας, η αλληλεξάρτηση και η αλληλεπίδρασή

τους θεωρείται αναμενόμενη και επιθυμητή. Υπάρχει διεθνώς μια αυξανόμενη τάση

στην ανάπτυξη προγραμμάτων και πρακτικών για την προώθηση και την ενίσχυση

της γονεϊκής ανάμειξης (involvement) στην εκπαιδευτική διαδικασία. Πολλές έρευνες

αναδεικνύουν την αναγκαιότητα της συνεργασίας γονέων και εκπαιδευτικών και την

αποτελεσματικότητα της συνεργασίας τους στη μάθηση. Δεν έχει διερευνηθεί αρκετά

ποιες είναι οι αντιλήψεις των γονέων για τους τύπους της γονεϊκής ανάμειξης.

Σκοπός της έρευνας ήταν να αναδειχθούν οι αντιλήψεις που έχουν οι γονείς για τα

είδη και τις πρακτικές ανάμειξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία που παρέχει το

σχολείο. Το δείγμα περιελάμβανε δηλώσεις από 186 γονείς μαθητών/ριών

πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 9 σχολικών μονάδων σε αγροτικές και ημιαστικές

περιοχές. Τα δεδομένα συλλέχτηκαν με ομαδικές ημιδομημένες συνεντεύξεις.

Διαπιστώσαμε ότι το εννοιολογικό περιεχόμενο που προσδίδουν στους όρους

«γονεϊκή ανάμειξη στο σχολείο» αναφέρεται στα επίπεδα ανάμειξης και στους

τρόπους υλοποίησής της. Οι αντιλήψεις τους αφορούν στην ανάμειξη των γονέων στο

σπίτι (έλεγχος και βοήθεια στις κατ’ οίκον εργασίες) και στο σχολείο (ενημέρωση

για την πρόοδο των παιδιών και συμμετοχή των γονέων στις σχολικές εκδηλώσεις).

Δεν αναφέρθηκαν στην ενεργό αξιοποίηση γνώσεων και δεξιοτήτων των γονέων κατά

τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας εντός του σχολείου ούτε στην ανάμειξή τους

στην διαπροσωπική σχέση παιδιού-εκπαιδευτικού. Παρουσιάζονται προτάσεις για την

ενίσχυση της γονεϊκής ανάμειξης στην εκπαιδευτική διαδικασία.

AIFREF2013

71

Φάκου Αιμιλία, Ασκούνη Νέλλη, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

Οικογενειακές πρακτικές οργάνωσης της κοινωνικότητας των παιδιών: ταξικές

διαφοροποιήσεις και κοινωνικό κεφάλαιο

Στην προτεινόμενη εισήγηση επιδιώκεται η ανάδειξη ταξικών διαφοροποιήσεων των

οικογενειακών πρακτικών. Υποστηρίζεται ότι η κοινωνική καταγωγή των γονέων

επιδρά και διαμορφώνει τις πρακτικές τους σε σχέση με την κοινωνικοποίηση των

παιδιών τους. Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρηθεί η διερεύνηση καθημερινών

οικογενειακών πρακτικών που σχετίζονται με τη διαχείριση και οργάνωση του

ελεύθερου χρόνου των παιδιών και ο συσχετισμός τους με την κοινωνική καταγωγή

των γονέων. Πιο συγκεκριμένα η εισήγηση θα εστιάσει στις φιλίες των παιδιών και το

ρόλο των γονέων στις σχέσεις αυτές. Τα πορίσματα τα οποία παρουσιάζονται

προκύπτουν από συνεντεύξεις με γονείς από μεσαία και λαϊκά στρώματα οι οποίες

πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2008- 2009 στο πλαίσο εκπόνησης διδακτορικής

διατριβής.

Το θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνας αντλεί από το θεωρητικό έργο του Bourdieu και

του Bernstein. Διαπιστώνεται ότι οι αντιλήψεις. οι πρακτικές και ο ρόλος των γονέων

σε σχέση με τις φιλίες των παιδιών τους συγκροτούνται ταξικά και αποκαλύπτουν την

επίδραση της κοινωνικής τάξης στην ενεργοποίηση και συσσώρευση κοινωνικού

κεφαλαίου. Χωρίς να παραγνωρίζονται οι εσωτερικές ταξικές διαφοροποιήσεις

υποστηρίζεται ότι οι πρακτικές ενίσχυσης και παρέμβασης των γονέων των μεσαίων

στρωμάτων στις φιλίες των παιδιών τους εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική

συγκρότησης κοινωνικού δικτύου και συσσώρευσης κοινωνικού κεφαλαίου. Αντίθετα

στις οικογένειες που προέρχονται από τα λαϊκά στρώματα φαίνεται ότι η ανάπτυξη της

φιλίας δεν αποτελεί μια πρακτική επένδυσης. Ο ρόλος του ενήλικα είναι ιδιαίτερα

περιορισμένος έτσι ώστε η δημιουργία φιλικών σχέσεων αφήνεται εξ ολοκλήρου στα

ίδια τα παιδιά ενώ ακόμα και όταν παρεμβαίνουν αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον

περιορισμό τους.

Fakou Aimilia, Askouni Nelli, National Kapodistrian University of Athens, [email protected]

Parents' practices and children's sociability : class diversity and social capital

Focusing in children's friendships and sociability this presentation reports and analyses

class differences in parental practices. We argue that social class forms the everyday

family practices in relation to children's socializing. Using data from interviews with

parents conducted for a PhD study which explores social class differences in family-

school relationships, during 2008-2009 this paper will focus on the formation of

children's friendships and the role that parents play in these particular relationships.

The paper employs ideas and concepts from Bourdieu's and Bernstein's work to

suggest that parents' perspectives and practices related to the formation and

development of their children's friendships and their role in the above procedure,

reveals the impact of social class in the possession, mobilization and accumulation of

social capital. Despite internal class differentiations, it is argued that while middle-

class parents practices of involvement should be analyzed and understood as part of a

wider strategy developing social network and thus social capital, working class

parents do not seem to invest (practically, emotionally or socially) in their children's

friendships. In working class families, the role of adults is quite limited, so that the

formation and maintenance of friendships are left to children who in turn are granted




72

more autonomy to manage their own affairs. Even when working class parents do

intervene this results to the restriction rather than the development of these

relationships.

Φάκου Αιμιλία, Βουβουσίρα Στεφανία, Ασκούνη Νέλλη, Εθνικό Καποδιστριακό

Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

Ταξικές διαφορές στο ελληνικό δημόσιο νηπιαγωγείο: πολιτισμικό κεφάλαιο και

σχέση των παιδιών με το σχολείο

Στην προτεινόμενη εισήγηση υποστηρίζεται η υπόθεση ότι οι κοινωνικοοικονομικές

συνθήκες και ειδικότερα το πολιτισμικό κεφαλαίο της οικογένειας επιδρούν

διαμορφωτικά στη σχέση που αναπτύσσουν τα παιδιά με την εκπαίδευση, ήδη από τα

πρώτα τους βήματα στο σχολείο. Τα πορίσματα τα οποία παρουσιάζονται

προκύπτουν από ποιοτική έρευνα - δράση η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη και

πραγματοποιείται σε δυο δημόσια νηπιαγωγεία στο κέντρο της Αθήνας με

διαφοροποιημένη κοινωνική σύνθεση. Η παρούσα συγκυρία της κρίσης κάνει πιο

ορατές τις οικονομικές διαφορές και τις απολήξεις τους στις καθημερινές πρακτικές

στο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Το θεωρητικό υπόβαθρο αντλεί από το έργο του Bourdieu

και του Bernstein αλλά και από τη «νέα κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας».

Η εισήγηση έχει διπλό στόχο:

α) προτείνει έναν τρόπο ανάγνωσης των ταξικών διαφοροποιήσεων, όπως αυτές

αποτυπώνονται στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις και στην «επίδοση» των παιδιών.

Η συλλογή και ανάλυση των δεδομένων στηρίζεται στους παρακάτω άξονες: i) η

χρήση του λόγου ως επικοινωνιακού εργαλείου και ως εργαλείου πρόσβασης στη

γνώση, ii) η σχέση με το πειθαρχικό / αξιακό πλαίσιο του σχολείου, iii) το σώμα των

νηπίων σε σχέση με τα κυρίαρχα κανονιστικά πρότυπα. Η ανάλυση λαμβάνει υπόψη

τα κοινωνικά και μορφωτικά χαρακτηριστικά των γονέων συσχετίζοντάς τα με τις

παρατηρούμενες διαφορές στις σχολικές συμπεριφορές των παιδιών.

β) παρουσιάζει τη λογική της έρευνας-δράσης: υιοθετώντας ένα αναστοχαστικό

πρίσμα επιχειρεί να αναλύσει συγκεκριμένες εκπαιδευτικές μας πρακτικές ως

νηπιαγωγών στην προοπτική άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Προτείνεται

ότι βασικό μεθοδολογικό εργαλείο της εκπαιδευτικής πράξης στην παραπάνω

κατεύθυνση αποτελεί η διαμορφωτική αξιολόγηση και ο αναστοχασμός.

Χαλκιαδάκη Άβα, Πολίτης Δημήτρης, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Το δικαίωμα στην ανάγνωση: Ευρωπαϊκές πολιτικές για την προώθησή της στα

παιδιά και στους εφήβους

Η διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών στην ανάγνωση αποτελεί υποχρέωση

των κοινωνιών μας απέναντι στις νεότερες γενιές αλλά και όρο επιβίωσης και

ανάπτυξης των ίδιων των κοινωνιών, ιδιαίτερα στην εποχή μας που χαρακτηρίζεται

από την έκρηξη της γνώσης και της τεχνολογίας. Στην Ευρώπη, την τελευταία κυρίως

δεκαετία, τόσο τα όργανα της Ε.Ε. όσο και οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών


AIFREF2013

73

επεξεργάζονται και υλοποιούν πολιτικές για την προώθηση της ανάγνωσης μέσα από

τα τυπικά εκπαιδευτικά συστήματα αλλά και πέρα από αυτά, ενώ σημαντικές

πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή αναπτύσσονται από βιβλιοθήκες και

άλλους οργανισμούς. Ωστόσο, σύμφωνα με τις έρευνες του προγράμματος PISA,

τουλάχιστον ένας στους πέντε Ευρωπαίους δεκαπεντάχρονους πολίτες έχει πολύ

χαμηλές δεξιότητες ανάγνωσης και δεν είναι σε θέση να κατανοήσει σωστά ακόμη

και βασικά γραπτά κείμενα. Το γεγονός αυτό δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες για το

μέλλον της Ευρώπης και, παράλληλα, αποτελεί τροχοπέδη για την προσωπική και

κοινωνική ολοκλήρωση μεγάλου αριθμού νέων ανθρώπων, καθώς και για την ενεργό

συμμετοχή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει το

ενδιαφέρον της στον ευρωπαϊκό χώρο και εξετάζει: α) τις ευρωπαϊκές θεσμικές

παρεμβάσεις που στοχεύουν στη βελτίωση των αναγνωστικών δεξιοτήτων στο

πλαίσιο της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, και β) τις πρωτοβουλίες φορέων και

οργανισμών για την αναγνωστική ευαισθητοποίηση των κοινωνιών, για την ενίσχυση

των κινήτρων ανάγνωσης των παιδιών και των εφήβων, για τη διευκόλυνση της

πρόσβασης μειονεκτούντων τμημάτων του πληθυσμού στο βιβλίο και, τελικά, για τη

διασφάλιση του δικαιώματος στην ανάγνωση.

Χριστοπούλου Σοφία, Προϊσταμένη επιστημονικής και παιδαγωγικής

καθοδήγησης Δ.Ε. Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας, [email protected]

Παιδί: Σημείο τομής ή ένωσης μεταξύ οικογένειας και σχολείου;

Το σχολείο και η οικογένεια σχηματίζουν ένα δίπολο στη μέση του οποίου συνήθως

βρίσκεται το παιδί. "Σχολείο" και "Οικογένεια" ή αλλιώς "Εκπαιδευτικοί" και

"Γονείς" εμφανίζονται πολλές φορές ως δύο αντίπαλα στρατόπεδα, ειδικά όταν

προκύπτει κάποιο πρόβλημα, εξαπολύοντας μια σειρά από αλληλοκατηγορίες.

Πώς όμως είναι ορθότερο να βλέπουμε τη σχέση Οικογένειας και Σχολείου; Μήπως η

αναζήτηση μιας γραμμικής σχέσης "αιτίου- αποτελέσματος" δεν βοηθάει το παιδί;

Μήπως το ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε είναι "Πώς θα παρέμβουμε

μαζί η οικογένεια και το σχολείο, ώστε να βοηθήσουμε το παιδί να λειτουργήσει με

σωστό τρόπο;"

Μήπως η απάντηση βρίσκεται στην αλληλοκατανόηση και τη συνεργασία

Οικογένειας και Σχολείου;

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ / LECTURES IN ENGLISH /

COMMUNICATIONS EN ANGLAIS

Aida Urrea Monclús, Balsells Bailon M. Angels, Alsinet Mora Carles, Coiduras

Rodríguez Jordi L., Universidad de Lleida, Spain, [email protected]

Children right's in terms of its players

The aim of the paper we present is to show the results of an investigation designed to

identify the perceptions and attitudes of children in situations where other children are

involved in order to verify their level of awareness of their rights. The starting point

of this analysis is the Convention of the Rights of the Child (CRC), adopted in 1989

which is the first legally binding international instrument to incorporate the full range

of human rights-civil, cultural, economic, political and social rights. This research

was conducted at the University of Lleida and it is part of a larger investigation of






74

UNICEF - Spanish Committee. The study sample involved 2,263 Spanish primary

and secondary school children. The instrument used was a questionnaire of moral

dilemmas with 4 open questions, 17 moral dilemmas and 8 dilemmas with

justification of the answer that have been analyzed qualitatively and quantitatively.

This instrument is an adaptation of the moral dilemmas questionnaire developed by

Casas, Saporiti et. al. in 2005. The result of this analysis has revealed that children are

aware of their rights and think they are paramount. We may conclude that knowledge

of the children rights by children themselves is a prevention mechanism that allows

them to recognize early situations of lack of participation, abandonment, neglect or

abuse and try to avoid them.

Apostolou Zoe, Stellakis Nektarios, University of Patras, Greece, [email protected]

Discussing the parameters of current crisis in Greece with preschool aged

children

The current crisis, which plagues both Greek and European society, has many effects

in organization and function of most social structures and institutions. People as

individuals as well as members of social groups feel the critical point and the possible

changes and they internalize these processes with various ways. Children, even those

who are in preschool age, reflect upon the current situation and they build their

identities by discussing and interpreting the new social context.

The investigation and record of their conceptions held through a semi-structured

interview, which took place in public kindergarten in the area of Patras. This was part

of a broader research procedure, which took part in many countries in both preschool

and primary school settings under the auspices of World Organization for Early

Childhood Education (OMEP). The aim of the project was the investigation of

children’s perceptions about sustainable developmentMore specifically children were

shown a picture in which some children were washing earth. Participants were asked

to comment this picture and reply some questions concerning three aspects of

sustainability: environmental, social and economic.

Even though the picture was more about the environmental aspect of sustainability in

Greece children expressed in many cases opinions about the current financial crisis

and its consequences.

Αποστόλου Ζωή, Στελλάκης Νεκτάριος, Πανεπιστήμιο Πατρών, [email protected]

Συζητώντας τις παραμέτρους της κρίσης στην Ελλάδα με τα παιδιά της

προσχολικής ηλικίας

Η κρίση που μαστίζει τη σύγχρονη ελληνική και διεθνή κοινωνία αποτυπώνει τα

σημάδια της με τον πλέον έκδηλο τρόπο στην οργάνωση και λειτουργία των

κοινωνικών δομών και θεσμών. Οι άνθρωποι και οι μεταξύ τους σχέσεις – μοχλοί και

κινητήρια δύναμη ολόκληρου του κοινωνικού οικοδομήματος – αφουγκράζονται τον

AIFREF2013

75

παλμό της παγκόσμιας κοινωνικής αλλαγής και τον εσωτερικεύουν ο καθένας με τον

δικό του τρόπο. Τα παιδιά, ακόμη κι αυτά της προσχολικής ηλικίας, ως καθρέφτης

των σαρωτικών ανακατατάξεων αποκρυσταλλώνουν αντιλήψεις και δομούν την

ταυτότητά τους μέσα στο νεοσύστατο κοινωνικό πλαίσιο.

Η διερεύνηση και καταγραφή των αντιλήψεών τους επιχειρήθηκε με μια

ημιδομημένη συνέντευξη η οποία πραγματώθηκε σε δημόσια νηπιαγωγεία της

Πάτρας. Η διαδικασία αυτή ενταγμένη σ’ ένα πλαίσιο μιας ευρύτερης ερευνητικής

διαδικασίας (Sustainable development) που διεξήχθη σε νηπιαγωγεία και δημοτικά

σχολεία πολλών χωρών από εκπαιδευτικούς – μέλη της ΟΜΕΡ (Παγκόσμιας

Οργάνωσης Προσχολικής Αγωγής) και είχε ως στόχο την αποτύπωση των

αντιλήψεων των παιδιών για την αειφόρο ανάπτυξη. Συγκεκριμένα με την επίδειξη

ενός λογότυπου που απεικονίζει παιδιά (διαφορετικά μεταξύ τους) «να πλένουν τη

γη» ζητήθηκε από τους συνεντευξιαζόμενους μαθητές να εκφραστούν απαντώντας σε

ερωτήσεις προσανατολισμένες στις 3 διαστάσεις που προβλεπόταν από το ερευνητικό

πλαίσιο (περιβαλλοντική-κοινωνική-οικονομική διάσταση).

Εύρημα αποτελεί το γεγονός ότι παρόλο που η στοχοθεσία του προγράμματος και ο

προσανατολισμός του λογότυπου (σχεδιασμένο από Σουηδούς – μέλη της ΟΜΕΡ)

αφορά περισσότερο την περιβαλλοντική διάσταση, εντούτοις στη χώρα μας τα νήπια

σε αρκετές περιπτώσεις εξέφρασαν απόψεις που αποτυπώνουν αντιλήψεις σαφώς

επηρεασμένες από την οικονομική δεινότητα της και τα συνεπαγόμενά της.

Arvanitis Eugenia, University of Patras, Greece, [email protected]

Developing learning synergies between schools and family in diverse contexts:

The Learning by Design approach

Family is regarded as the important milieu in which general learning and school

related attitudes are nurtured. It is the context, which influences children’s attitudes

to their education and learning and where broader educational mobility aspirations are

formed. This factor is also of particular interest in culturally diverse school

environments, as family constitutes the place where ethnicity maintenance, language

usage patterns/modeling (both national and mother tongue) and the ethnic

identification process are reinforced or constrained.

The important role of family environment in relation to students’ educational

achievements as well as their bilingual and bicultural skills and identity (Marjoribanks

1980; Meade 1982; Cahill 1985; Tsolidis 1995) is well documented. Several models

of parental involvement have been developed (Sakellariou, 2008), as modern schools

consider family-school partnerships and communication as a viable and essential way

to increase the learning opportunities for all their students. However, parental

engagement is a process of deliberate design in order to improve the learning

outcomes, secure the sense of belonging in the learning process and transforming

school into a vibrant learning community, where all actors have an active and

constructive role. This paper will present the outcomes of implementing the Learning

by Design approach in the nationwide Program Education of Repatriates and

Migrants. This approach was used by the Action7 of the Program (Connection

between Family and School) where lesson plans were developed to secure parental

involvement and highlight the fact that migrant parents and their cultural diverse

experiences constitute a valuable learning resource for modern schools.





76

Bouchard Camil, University du Québec à Montréal, Canada, [email protected]

Quebec (Canada) early intervention national policy: successes and pitfalls

Between 1996 and 2006, the rate of poverty among one-parent families with children

under 5 years old dropped by 43% in the state of Quebec (Canada). Poverty among

young two-parent families dropped by 52%. This was consequent to the adoption of a

new family policy (1997) and the development of a large and affordable (7$ a day)

educational child care service network. It has been demonstrated that by opening

150000 new day care slots for children this program has facilitated the insertion of

70000 women in the work place. Income taxes and sale taxes from this additional

group of workers and savings on social and unemployment assistance programs cover

more than the program annual cost. As this early intervention policy seems

successfull in terms of its impacts in conciliating work and family life, there are some

worries as for its capacity in providing equal opportunities for all children to develop

at their full potential. Indeed data show that impoverished children are

underrepresented in the educational child care network. More than 35% of Montreal

(Quebec metropole) 5 years old children still suffer from school unpreparedness. And

despite some new important investments in early public health programs and a

spectacular drop in the poverty rates, data show that the rate of child abuse and

neglect has continuously raised (52%) during that same period. Discussion of these

findings will examine various explanations for the successes and pitfalls of this

national early intervention policy.

Engels-Kritidis Rozalina, University of Sofia, Bulgaria, [email protected]

The similarity between Greek and Bulgarian proverbs and sayings as a tool for

intercultural education

This paper presents arguments supporting the necessity for development of

educational resources for intercultural education aimed at promoting cultural

tolerance and respect between Bulgarian migrant children in Greece and their Greek

peers. It details pedagogical directions for parents and teachers regarding the use of a

set of Greek and Bulgarian literally-corresponding proverbs and sayings, specially

selected for children aged 6-8 years old. The pedagogical technology aims to illustrate

a practical way for teachers and parents to show pupils that, regardless of their

differences, Bulgarians and Greeks have a lot in common, as neighbouring peoples.

Emphasis is put on the question of how the methods of pedagogical interaction on the

topic change with the age of the children, especially as they develop their two primary

new skills: reading and writing.

Fourlemadi Dimitra, University of Athens, Greece, [email protected]

The effects of pull-out programmes for gifted children - a case study




AIFREF2013

77

Gifted children is a very important issue that needs particular concern and further

exploration, since their development may affect the whole society.

At international level, there is a number of studies exploring the needs of gifted

children and how these could be best covered either through differentiated instruction

within same-ability groups or though pull-out programmes which consist of children

of the same abilities.

However, in Greece, this particularly important issue has been neglected. As a result,

Mensa, a non-profitable organization has started a pull out programme with gifted

children in order to cover the curriculum taught at school in a more profound way. At

the same time, the responses of these children are being explored thought interviews

and questionnaires so that the possible benefits or drawback both at educational and

social and emotional level will be explored.

The sample consists of randomly selected children of primary school throughout

Athens. So the children have different sociocultural background and attend different

schools. The children were chosen through an IQ test and an interview. The lessons

are held every Saturday.

What is expected through this small case study which is on process is to find out if

such programmes could be helpful for such children and initiate further research to be

held and further action to be taken within the official educational system for this

group of children who need special treatment and particular concern and are often

neglected because they are expected to succeed in their lives because they are clever.

But intelligence is not enough, if it is not adequately cultivated. Further, such children

often get marginalized because they cannot get socialized.

Iliadou-Tachou Sofia, Mpetsas Ioannis, University of Western Macedonia, Greece, [email protected]

Children in the maelstrom of the Greek civil war. Educational and social

practices at the beginning of the cold war

Contemporary historiography indicates an increasing interest in the mass evacuation

of the ‘war handicapped’ children of the Greek Civil War, in the aftermath of the

WWII, between government’s troops, backed by the United Kingdom and United

States, and rebel forces, the military branch of the Greek Communist Party. An

infinite valley of tears, raping of childhood innocence, violent rupture of family ties,

children taken by force from their parents are representations promoted by relevant

literary, academic and political discourses. The protection of the children victims of

the armed conflicts during the Greek Civil War had activated an international

humanitarian alert. Local, translocal and global dynamics, at the very beginning of the

Cold War, identified the formation and transformation of the social and educational

policies and practices towards the children victims of the Greek Civil War.

Consequently, our analysis revolves around the particular patterns of the social and

educational policy which had been adopted by the two opposing sides of the Cold

War and the United Nations themselves. Aiming at identifying those particular

patterns as perceptions and practices by the two sides on protections for children

victims caught up in high-intensity internal conflicts such as civil wars, our research

attempts a contrapuntal reading of diplomatic documents, manifests, press articles and





78

illustrations regarding the Greek children as victims in the maelstrom of the Civil

War.

Kilinc F. Elif, Baysal University, Turkey, [email protected]

A case of effective Mother - Child Interaction Program

Early childhood period includes many critical years in which development is very

fast. It is very important to know the children’s developmental characteristics and

their needs parallel to these characteristics in order to provide an effective education

to them. Especially providing an early support to a child, introducing the child to a

rich stimulating environment and educating the parents, first and usually only

educator of the child, in those first three years of life are very significant. This period

is also highly critical to interfere constructively to the development of the children

who are developmentally under high risk in a society. The purpose of this study is to

examine the results of an education program on these children and their mothers. For

this purpose 30 mothers who have 18-36 month old children and live in the socio –

culturally disadvantage neighborhoods of the city of Bolu were randomly selected.

Then they were randomly distributed among three working groups, ten mother-child

per group. This program was administered only three days of a week, Monday,

Wednesday and Friday and each working group meet only once a week. The

program lasted in 12 weeks and each week’s session was 2 hours long. Each

group was administered the Effective Mother-Child Interaction Program at the Pre-

School Education Research and Practice Center of AIBU. In line with the results of

the research, programs like the one used here are encouraged to be universalized in

order to plan intervention programs which aim to support children who are especially

developmentally challenged due to environmental conditions during their early years

and to prevent the negative effects of environmental conditions on them.

Konidari Victoria, University of Patras, Greece, [email protected]

Coping with school context and economic strain: the adolescent perspective of

educational contracts

This study tested three main parameters: students’ perception of risk, students’

perception of the adequacy of educational contracts and adolescent psychological

adjustment through four main research questions: to what extent the actual economic

strain impacts Greek secondary education students’ perception of risk? Do

adolescents experience economic stresses to the extent that their parents do? How

adolescent-reported economic stress is linked to the educational contracts in place?

What are the adolescent’ coping responses?

Using both secondary analysis of Greek official education policy texts (2000-2010)

and adolescents’ qualitative data from semi-directed interviews on perceived risks,

obstacles, time horizon, parameters to change and educational goals, responses were

examined in a sample of 134 adolescents of Greek public secondary education

students distributed equally in three age groups (12, 15 and 18 years old).



AIFREF2013

79

Four theoretical frameworks were used: a) Studies focusing on the importance of the

social and relational dimension of environment for teaching and learning (Dilley,

1999, p. 19; F.-G. Desprairies, 2003, p. 110; Erikson & Schultz, 1997, p.22; Crossant

et al., 2003; Bourdieu, 1982; McDougall,1920; Lewin, 1948; Ash, 1952; Bion, 1961;

G.H. Mead, 1963; Abric, 1996;Marcel Mauss, 1969; F. Flahault, 1978; C. Castoriadis,

1975; Dewey 1938; Piaget, 1947; Vygotski 1934; Moscovici, 1984; Johnson &

Johnson, 1989; Abric, 1988), b) Scholarship on risk and crisis management (Bauman,

2007; 2011; Boinm 2009, Wachtendorf, 2009; Falkheimer, 2008; Giddens, 2002;

Japp 2005, 83-84; Luhmann 1993), c) Scholarship on educational and general contract

theory (Evequoz, 1984; McCulloch, P. 1994, p. 10; Jackson, 1968; Morfaux &

Lefranc, 2010; Salanié, 1994), d) Stress and coping theory (O’Brien, Bahadur,

Gee,Balto, & Erber, 1997; Weisz, McCabe, & Dennig,1994; Roecker, Dubow, &

Donaldson, 1996; Compas, Connor-Smith, Saltzman, Thomsen, & Wadsworth,2001).

Results revealed that the economic hardship was related to the anxiety expressed by

the students primarily through two proximal stressors: fear of unemployment and

death anxiety. Family perception of risk fully confirmed the relation between

economic strain and adolescent adjustment, whereas school context through official

and teacher perception of risk seems to be at odds with adolescent needs of

adjustment and control, with student choosing disingegament coping towards school.

Moreover, analyses identified that sex, and age, unlike nationality, are statistically

significant variables in the perception of risk and adolescent coping strategies.

Lafantaisie Vicky, PhD student, Université du Québec à TroisRivières, Canada, [email protected]

Promoting empowerment - Based practice in child neglect intervention

Child neglect is the most frequent form of maltreatment in occidental societies.

It causes important harm to a child, especially when it comes to his global

development, affecting his academic progress and often leading to a delinquent

trajectory.

However, in spite of the importance of child neglect, it seems that no efficient

solution have been found to improve the situation of these families. The medical

model, in which the power belongs to the professional and the family is passive,

influences traditional interventions in child protection. The result is an asymmetrical

relation between the professionals and the family. Empowerment could be regarded as

the antithesis of traditional intervention. It recognizes families’ experiential expertise

and values the diversity of competences.

Several obstacles prevent developing empowerment-based practices, for example: the

strictness of the institutional executive, the authority role given to the professionals

and the social distance between families involved in a case of child neglect and the

professional. How can it be possible to intervene in a perspective of empowerment? A

participative approach, one valorizing the co-construction by exchanging, appears to

be an interesting practice to explore.

In this perspective, the researchers, the social services workers and the parents

developed the dialogue framework “Place aux parents”. This tool facilitates taking

into account the point of view of parents and it implicates them in the definition of

their child's needs as well as in the intervention.





80

Lehrer S. Joanne, Bigras Nathalie, Lemay Lise, University of Quebec in Montreal,

Canada, [email protected]

Childcare quality, parent perceptions and educator employment satisfaction

While quality in early childhood education and care has been studied in depth, there is

much less research on parental perceptions of quality (Barbarin et al., 2006; Fantuzzo

et al., 2006; Li-Grining& Coley, 2006). Previous research has identified greater parent

satisfaction with home childcare’s flexibility and accessibility (Li-Grining& Coley,

2006), a link between parent perceptions and educator satisfaction (Fenech, 2012),

and the importance of home-school collaboration in conceptualizing childcare quality

(Barbarin et al., 2006).

The purpose of the current study was to determine whether parent perceptions of

childcare quality were related to external quality ratings as well as educator ratings of

employment satisfaction. Participants were the parents and educators of 179 4-year

old children attending childcare centres (N= 141) and home childcare (N = 38) in

Montreal, Quebec. Parents were interviewed using the Childcare Satisfaction Rating

Scale (Emlen, 1999). The childcare centres andchildcare homes were evaluated by

research assistants using the Educational Quality Rating Scale (Bourgon&Lavallée,

2004). Educator employment satisfaction was measured through a socio-demographic

questionnaire (Bigras, 2009).

Results revealed that parental satisfaction with the childcare setting was positively

related to both educator employment satisfaction (r=.251, p≤.001) and childcare

quality (r=.226, p≤.001). Further analyses revealed that specific subscales of parent

perceptions of quality, such as parent perceptions of educator skills, and child health

and safety, were related to specific subscales of childcare quality, such as educator

interactions with children and educator interactions with parents. In addition, chi

square analyses revealed thatparental perceptions of the parent-educator relationship

and of the child’s feelings were stronger for children in home childcare than in centre-

based care.

This research provides a nuanced understanding of the relationship between elements

of parental satisfaction with specific aspects of childcare process quality, as well as

empirical support for Fenech’s (2012) qualitative case study which revealed that

parents considered educator employment satisfaction as an important aspect of

childcare quality.

Lehrer S. Joanne, Gilles Cantin, Morache Carole, University of Quebec in

Montreal, Canada, [email protected]

Working with families: diverse conceptual frameworks in the field of early

chiildhood education

Within the past two decades, a number of theoretical approaches with regards to

working with families have been elaborated within the field of early childhood

education. These approaches focus on reciprocal partnerships, shared power and

decision-making, and recognizing the strengths and funds of knowledge of diverse



AIFREF2013

81

families (Hedges & Lee, 2010; Forry, Moodie, Rothenberg &Simkins, 2011).

Concurrently, a number of researchers have outlined conceptual models for

understanding how parents and early childhood educators react to, and position

themselves within, these theoretical approaches, as well as within more traditional

approaches to parent involvement (Delvaux, Joseph &Mangez, 2002; Favre,

Jaeggi&Osiek, 2004; Hohl& Normand, 2000; Vatz-Laaroussi, 1996; Robin

&Rousseau, 2012). In particular,many of these authors have focused on workingwith

families who are identified or constructed as marginalized or ‘hard to reach’ (Mapp et

Hong, 2010). The purpose of the current presentation is to compare and contrast these

conceptual frameworks: family engagement (Halgunseth, Peterson, Stark &Moodie,

2009), collaborative partnerships (Knoche, Cline & Marvin, 2012), the family-centred

approach (Dunst, 2002; Keyser, 2006), and the family-sensitive approach (Bromer et

al., 2001). In addition, a conceptual model will be outlined that incorporates common

elements of these various approaches with an understanding of the role of both

families and educators as actors who make sense of, use, and adapt these theoretical

approaches in daily practice and interactions. Finally, the relevance of this model for

pre-service educator training will be discussed.

Morgado Alice Murteira, Vale Dias Maria da Luz, University of Coimbra,

Portugal, [email protected]

Antisocial behaviours in adolescence: the role of family environment

Family variables have an indisputably important role as protective and risk factors for

the development of antisocial behaviours. Structural stability, control, supervision,

consistency, good communication and emotional bonds have been proven essential

and consensual family characteristics that have the ability to promote adjusted social

behaviours and prevent antisocial tendencies.

In the context of a broader investigation aiming to understand, from a developmental

framework, how antisocial behaviours develop and manifest in adolescence, in this

paper we present and discuss data showing the importance of perceived family

environment and its differential influence on distinct behavioural manifestations in

different individuals. Our hypothesis, based on the state of the art in the field, is that

better quality in family environment works a protective factor against antisocial

conducts.

Data for this part of the study was collected in schools and educational centres in

Portugal using a socio-demographic questionnaire for adolescents and their parents

built specifically for this study, as well as the Portuguese versions of Youth Self-

Report (YSR, Achenbach, 1991), Child Behaviour Checklist (CBCL, Achenbach,

1991), and Family Environment Scale (Moos & Moos, 1986).

Hence, our data will allow to develop some important considerations regarding the

role of perceived family environment on antisocial behaviours in adolescence, in

particular, the role of cohesion, expressivity, conflict, independence, orientation

towards success, intellectual and cultural orientation, active-recreative orientation,

moral and religious aspects, organization and control. Moreover, we identify

important cues for designing effective prevention programs able to promote healthy

family environments for adolescents and their families.

Nadeau Danielle, Girard Isabelle, Université de Montréal, Canada, [email protected]






82

Co-operation between Families, School, Health & Social Services Networks for

Students with Serious Behavior Problems: A Local Implementation of National

Policy Guidelines

Transition from primary to high school could be very difficult for some children,

especially for those showing emotional disturbance and severe behavior problems

(“SBP”). Interventions at regular school thencallquickly the disciplinary angle,

without targetingthe real causesunderlying theSBP (that can beof various kindseg,

learning problems, anxietyproblems, socialization problemsetc.). Students showing

SBP have a very lowgraduation rate: In Quebec, less than 15% of themwill graduate

from high school. The Quebec Government has provided Education and Health &

Social networks with national guidelines regarding complementarity of services, for

allowing their staff to draw up agreements regardingservices provided jointly by the 2

networks to these children & youths and their families. We will present an

implementation study of a local-application of these guidelines through a research-

actionproject. Interagency intervention plans inspired by evidence-based practices in

SEB, had been offered to a cohort of 19 families of SEB children in late childhood

entering in a regular high school. Clinical and implementation processes, systematic

services trajectory, tools allowing clinical evaluation andmonitoring will be presented.

Issues related tovarious aspects ofinterdisciplinary collaborationwill be discussed, and

clinical data(using CBCL, WISC-IV, MACI) showing differences of some underlying

causes of the SEB will be discussed.Longitudinal data onthe absence rates and

youths’motivations at school will also be presented (for 3 years) as well asperceptions

ofteachers and professionals regarding these youthsinvolved in the program.

Pasian Mara Silvia, Bazon Rezende Marina, Universidade de São Paulo, Brazil, [email protected]

The impact of family neglect on the development of children psychological in

early schooling

Children around the world are victims of domestic abuse, been neglect the most

recurring category. The aims of the research presented were to investigate the

phenomenon of childhood neglect and its consequences to children on the early

schooling in Brazilian context. To these, we investigated the features of the caregivers

and children with ages ranging from six to eight years old, organized in three groups

constituted by thirty dyads of child-caretaker each: Group 1 was formed by cases of

neglect notified to the Child Protection Agencies; Group 2 was formed by suspect

cases of neglect, but not notified to the Child Protection Agencies, based on the

school teachers’ observation; Group 3 was formed by children not suspected to be

neglected (reference group), also indicated by the teachers. To the data collection we

use a Socio demographic Questionnaire; Child Abuse Potential Inventory (CAP);

Child and Youth Behavior Inventory - Teacher Report Form (TRF). Statistical

analyses were performed. The results show similarities between groups 1 and 2, but

these are quite different from Group 3 concerning the caregiver psychosocial’ risk for

abuse/neglect and concerning several characterization variables of the childhood


AIFREF2013

83

development. Based on these results, one can conclude that children notified as

neglected and those of suspect cases expressed equally significant developmental

problems during a sensitive period of their lives. The scenario reveled by the present

study point out the necessity of investments on children neglect prevention,

supporting by scientific investigations and protective actions.

Peixoto Carla, Leal Teresa, University of Coimbra, Portugal, [email protected]

Home literacy experiences: understanding the influence of maternal

characteristics

There is substantial research suggesting the importance of early literacy experiences

provided at home for children's literacy achievement (e.g., Hood et al., 2008; Weigel

et al., 2006). Over the last several years, parents’ educational level (Farver et al.,

2006; Phillips & Lonigan, 2009) and literacy beliefs (e.g., Bingham, 2007; Weigel et

al., 2006) have been explored as factors that affect home literacy experiences, but

most studies have been conducted in families of preschool-aged children.

The present study intends to extend previous work by investigating the relation among

mothers’ educational level and literacy-related beliefs, and literacy experiences

provided at home at two different times, when children were at the end of preschool

education (Time 1), and one year later, at the end of the first grade year (Time 2).

Participants were 48 Portuguese mother-child dyads. Mothers completed

questionnaires regarding sociodemographic information (Time 1 & 2), their beliefs

about reading aloud with children (Time 1), and their home literacy environment

(Time 1 & 2), as well as dyads were videotaped reading storybooks within their

homes (Time 1 & 2). The socioemotional and instructional quality of mothers’

behaviors during shared book reading were rated by trained coders.

Findings revealed that maternal characteristics explained part of the variance in

reported and observed home literacy experiences at Time 1 and Time 2. Moreover,

our results revealed that mothers’ beliefs about reading contribute independently to

the home literacy experiences, after controlling maternal education. Implications for

future research and intervention will be discussed.

Petrogiannis Konstantinos, Penderi Efthymia, Open University, Greece, [email protected]

Mothers and kindergarten teacher's beliefs about relationship:

The issues of Trust and Communication

The connection between the two primary contexts of the child’s life, the family and

the school setting, constitutes a field of abundant theoretical dialogue and empirical

work, while it is a priority in the agenda of the educational policy in many countries.

The positive outcomes of this interaction for all the stakeholders and primarily the

children are almost intuitively endorsed (Bakker & Denessen, 2007). However,

researchers are still striving to conceptualize this connection, as it is described by the

term “parental involvement” and to justify the contradictory results of a number of

studies that provide evidence for the negative relation between parental involvement

and children’s educational outcomes (Xu & Gulosino, 2006). It is argued that one






84

reason is the fact that researchers do not include in their studies the relationships that

parents develop with the teachers when they participate in their children’s education.

Parent-teacher relationship is considered herewith one of the two dimensions of

parental involvement (the qualitative) and is equally important as the second one

which refers to parents’ practices (the quantitative). There is a lack of evidence in the

literature concerning an instrument that measures parent-teacher relationship in the

kindergarten. The present study presents Greek mothers and kindergarten teachers’

beliefs about their relationship using a newly constructed measurement. Data was

provided by a nationally selected sample of 230 kindergarten teachers and 913

mothers. Results showed that participants maintain similar ideas that were represented

in two reliable dimensions that were evolved from the factor analysis: Trust and

Communication. Although, both mothers and teachers had very positive beliefs about

their relationship and these perceptions where positively related, mothers seemed to

be more satisfied than teachers.

Rerak-Zampou Monika, Lempesi Georgia-Eleni, University of Patras, Greece, [email protected]

The role of school choice in the information of migrant family strategies

The various forms of family-led mobility has been for some time a major component

of migration intakes worldwide: family-related mobility is named the main channel of

legal entry into the EU as well as to other, traditional immigration countries, such as

Australia, Canada and the United States (Kofman & Meetoo, 2008). Therefore, it has

become essential for mobility to be conceptualized in the broader spectrum of family.

The following research is intended to present case study on a Polish migrant family

and indicate the role of its members, including children, in the process of decision

making. Focus is placed on the importance of school choice for family strategies

formation.

Santos Patricia, University of Sao Paolo, Brazil, [email protected]

Differences in family characteristics of children with low and high academic

performance

The aim of this study was to make comparisons between a group of children with low

academic performance (LAP) and another with high performance (HAP), seeking to

identify potential risk factors, resources and protective factors in the family

environment that may explain differences between the two groups. Participants were



AIFREF2013

85

20 children in each group, students in 1st and 2nd grades, given by teachers as the

worst income group (LAP) and better income group (HAP). We applied the Academic

Performance Test, the Raven Test - Scale and Special Visomotor Bender Gestalt Test

in children and their mothers were interviewed about the family environment. For

both groups predominated families with up to 5 children, family income up to 5

minimum wages, low education and parental occupation. In the LAP group 55% of

the children are from families with a single parent, or not living with their parents,

while the HAP group that happens to 20% of children. Regarding the presence of

adverse family events, the LAP group presented higher incidence of mental health

problems (30% in the LAP versus 25% in the HAP), alcoholism (45% versus 25%)

and the parent drug addiction (20% versus 5% ). The groups also differed by the

presence of reading material (85% versus 50%), material for painting / coloring at

home (100% versus 65%), and attending religious activities (75% to 45%), always

favoring the HAP group. The results suggest the importance of attention to the family

to promote an appropriate child development.

Santos Patricia, University of Sao Paolo, Brazil, [email protected]

Risk for mental health problems among preschool

The aim of this study was to determine the occurrence of emotional and behavioral

problems in children aged between 3 and 7 years, aiming at identifying risk conditions

for mental health problems. The sample comprised 50 children, divided into groups of

10 for each age. We used a form that investigates data on family structure, education

and profession of parents and indicators of socioeconomic status of the families and

the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ-Por). Most children (58%) were

boys and 90% of them attending any educational institution. More than a third of

mothers (38%) did not work and both among the fathers (52%) and among mothers

(64%) predominated low instructional level. Families predominated by the presence

of two responsible adults and children (92%) and low income (between one and five

times the minimum wage - 76%). The SDQ showed a high rate of children with

suspected mental health problems (36%), especially emotional problems (40%),

followed by conduct (34%) and relationship problems (26%). We observed significant

differences between the sexes, predominantly boys of 4 items associated with

behavioral problems and relationship, and abnormal results as measured by the scale.

There were differences related to age for 2 items associated with concentration and

relationship. The study results suggest, like others researches, that boys exhibit greater

risk for mental health problems and, also, that low-level instructional and low income

are risk factors for mental health.

Serbati Sara, Ius Marco, Di Masi Diego, Zanon Ombretta, Carbonin Claudia,

Milani Paola, University of Padova, Italy, [email protected]

Giving voice to parents and children: users' participation in care planning

The paper aims at presenting 3 tools to promote child and parent’s participation in

care planning: the Triangle "The world of the child" (Italian adaptation of the

Assessment Framework), the Kit on parenting support “For Me, as a Parent"

(Lavigueur et al. 2010) and the Eco-map (Nastasi et al., 2000). These tools were used

in P.I.P.P.I. (Milani, Serbati & Ius, 2011), a research-training-intervention program

for neglecting families whose goal is preventing child placement out of home by






86

balancing risk and protective factors and by supporting parenting through multi-

professional and intensive intervention.

The tools were used by practitioners with children (0-11 years old) and parents, in

order to give them voice on their life, to collect their points of view, and therefore to

develop a shared care plan.

According to the bio-ecological perspective of human development (Bronfenbrenner,

2005), the tools promote practitioner/family relationship, foster child and parent

narratives, and explore child developmental dimension such as child needs, parental

skills and environmental factors.

While the Triangle covers all three dimensions, the Eco-map is a graphic portrayal

focussing on personal and family social relationship, and the Kit explores parenting

skills and child-parent relationship. All tools can be used with children and/or with

parents, depending on family circumstances.

Analyzing case-studies selected among the 91 families involved in P.I.P.P.I. and

showing textual, video and drawing material, the presentation will highlight and

discuss how practitioners collected and used child and parent’s narratives to co-define

goals, actions and responsibilities in each care plan.

Šulová Lenka, Škrábová Michala, Charles university, Prague, Czech Republic

Psychological Aspects of Home Preparation of Czech Children in First two Years

of Schooling

Topic of our paper is preliminary results of Czech part of Czech-French-Canadian

research. The research presents mainly results of children from 1st and 2nd classes

due to extent of paper and also because we consider entry to school an important

developmental breakpoint

that deserves specific attention. Research is focused on psychological aspects of

school preparation and homework. Among monitored aspects were: children's

attitudes to homework, perceived success of schoolchildren, self-regulation and help

with homework from their parents. We were also interested in differences among

boys and girls. To understand better the relationship of variables, regression analysis

was performed. It showed that differences between children with successful and less

successful feelings in school are determined mainly by behavioral strategies regarding

homework in the early years of schooling. It was also found that differences in self-

regulation of child are determined mainly by how a child feels regarding homework,

and by perceived success of the child.

Tantaros Spyros, University of Athens, Greece, [email protected]

Dimensions of identity formation in adolescence and their relations to parenting


AIFREF2013

87

Recent research has shown that parents play an important role on adolescents’ life and

that they influence the identity formation. This seems to be the case even in late

adolescence. This study aimed to investigate the relations of perceived parenting and

identity formation during adolescence. 139 adolescents (mean age 16.5) and 232

students of the first year at the University of Athens were asked to fill in a) the

Dimension of Identity Development Scale (Luyckx et al., 2008), measuring five

dimensions of identity formation (commitment making, exploration in breadth,

ruminative exploration, identification with commitment, exploration in depth), b) the

Parental Bonding Instrument (Parker, Tupling & Brown, 1979), measuring two

dimensions of parental bonding (care and overprotection), and c) a demographic

questionnaire. Results showed that females scored higher in Commitment,

Identification with Commitment, Exploration in Breadth and Exploration in Depth,

reporting higher levels of parental care and lower maternal control. Results also

showed that, overall, parental care seems to be important for the formation of identity,

as opposed to parental control.

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΓΑΛΛΙΚΑ / LECTURES IN FRENCH /

COMMUNICATIONS EN FRANÇAIS

Aguilar Carmen, Leiva J. Juan, Urbano Antonio, Université de Malaga, Espagne,

[email protected]

La participation de la famille à l’école numérique : le regard des enseignants

Cette communication a pour objectif de susciter le débat et la réflexion pédagogique

sur l'importance de la participation de la famille à l’école au moyen des technologies

de l'information et de la communication. À ce point-là, nous abordons les résultats de

la première partie de notre recherche intitulée « Ouvrir de nouveaux chemins de

participation de la famille à l'école avec les TIC ». Notre étude comprend deux phases

et il se mène en Espagne, à l'Université de Malaga. Il a pour but essentiel celui de

connaître la perception de la famille sur sa participation à l’école, y compris celle de

son niveau ou pas d'alphabétisation numérique, ainsi comme le regard des

enseignants. Le projet s’encadre dans une méthodologie mixte, comprenant la

méthodologie qualitative et quantitative. Pour la récolte de donnée les instruments

utilisés ont été des questionnaires et des entretiens, qui ont répondu les enseignants et

les parents. Ce travail présente les premiers résultats qui émergent de l’analyse du

questionnaire des enseignants. Dans ce sens, le regard des enseignants se montre entre

deux pôles, d’une part le désir de faciliter la participation de la famille au moyen de

l’usage numérique ainsi comme de sa réflexion pédagogique et d’autre son nul

engagement avec des mesures qui peuvent encourager notamment la participation de

la famille à l'école afin de construire une école plus inclusive et communautaire.

Ailincai Rodica, Université de la Polynésie Française - Polynésie Française, [email protected]

Sociétés locales et éducation. Les Amérindiens wayãpi

En se basant sur des observations ethnographiques longitudinales et des entretiens

compréhensifs, cet article propose une description du fonctionnement socioculturel et






88

une analyse des pratiques éducatives familiales de la population wayãpi, ainsi qu’un

regard sur l’évolution de ces facteurs dans le contexte mouvant du monde actuel. Un

modèle écologique du fonctionnement des Wayãpi est ainsi proposé. Une

connaissance des modes de transmission des savoirs et des pratiques éducatives de ce

groupe socioculturel pourrait fournir aux enseignants et spécialistes des pistes de

réflexion pour une meilleure prise en compte des besoins éducatifs des populations

amérindiennes vivant sur les sites isolés des fleuves amazoniens et une adaptation de

l’enseignement scolaire aux spécificités culturelles.

Beauregard France, Université de Sherbrooke, Québec, Canada, [email protected]

Pratiques de parents immigrants lors de leur engagement dans le cheminement

scolaire de leur enfant au Québec

La population immigrante augmente annuellement au Canada et au Québec. Elle se

compose principalement de familles dont la plupart ont des enfants d’âge scolaire.

Bon nombre de ces immigrants sont des familles avec des enfants d’âge scolaire.

Ainsi au Québec, le taux d’élèves provenant d’une famille immigrante est passé de

13,7 % en 1996-1997 à 18,1% en 2003-2004 (MELS, 2005). En 2003-2004, 85% de

ces élèves fréquentaient un établissement d’enseignement public et 77, 9 % de ces

enfants provenaient d’une famille dont la langue maternelle est autre que le français

ou l’anglais. Des auteurs se sont penchés plus spécifiquement sur la collaboration

famille immigrante-école. Certains constatent que l’engagement parentale est

bénéfique à la réussite scolaire des enfants des minorités ethniques et l’implication à

la maison est fortement liée à l’accomplissement scolaire des enfants immigrants

(Carréon, Drake & Barton, 2005 ; Lee & Bowen, 2006 ; Wong et Hughes, 2006).

D’autres constatent que les perceptions des parents immigrants de l’école et de leur

implication diffèrent souvent de celles de la société d’accueil (Delgado-Gaitan, 1991;

Garcia, et al., 2002 ; Kanouté, 2003 ; Kanouté, Vatz Laaroussi, Rachédi, &

Doffouchi, 2008 ; Orozco, 2008). Si nous avons des connaissances sur les perceptions

des parents immigrants quant à leur collaboration avec l’école, nous en avons peu sur

les pratiques qu’ils mettent en place lors de leur engagement dans le cheminement

scolaire de leur enfant. Les objectifs ciblés par cette étude sont : 1) répertorier les

pratiques qu’ils mettent en place lors de leur engagement dans le cheminement

scolaire de leur enfant ; 2) identifier les facteurs qui influent sur ces pratiques.

Pour cette recherche qualitative (Lincoln & Guba, 1985; Denzin et Lincoln, 2005),

deux outils ont été utilisés : un questionnaire de renseignements sociodémographiques

qui a permis de tracer un portrait des participants et une entrevue semi-dirigée qui

abordait entre autres les thèmes suivants : vision du contexte scolaire, vision du rôle

parental et pratiques mises en place. L’analyse de contenu par thématisation continue

de Paillé et Mucchielli (2008) a été privilégiée pour cette étude, car elle fait intervenir

des procédés de réduction des données en permettant un va-et-vient longitudinal et

transversal entre les entretiens. Les données ont été codées à l’aide du logiciel QDA

Miner (Provalis, 2008). Comme cette étude porte sur les pratiques parentales, nous

AIFREF2013

89

avons utilisé la typologie d’Epstein (200992, 2001) composé de 6 dimensions pour les

classer : 1) parenting; 2) communicating; 3) volunteering; 4) learning at home ; 5)

decision making; 6) collaborating with the community).

Vingt-huit parents immigrants ont participé à la recherche. Les parents devaient

répondre à deux critères de sélection : s’exprimer en français et l’enfant devait être au

primaire en classe ordinaire depuis une année au Québec. Ainsi, on s’assurait que les

parents avaient une certaine connaissance du milieu scolaire québécois. Ces parents

provenaient de trois groupes d’immigrants : latino-américain, Moyen-Orient et

Afrique noire. Ils étaient tous au Québec depuis plus de 3ans. Tous les parents sans

exception mentionnent l’importance de leur engagement auprès de leur enfant. Ils ont

d’ailleurs fait le choix d’immigrer au Canada pour faciliter l’éducation de leur enfant.

La typologie d’Epstein a permis de classer les différentes pratiques des parents

immigrants lors de leur engagement dans le parcours scolaire de leur enfant. Les

pratiques auxquelles les parents font le plus souvent allusion sont celles qui

correspondent à la deuxième dimension de la typologie d’Epstein soit celle de la

communication foyer-école. De plus, les pratiques parentales ne sont pas

indépendantes les unes des autres mais bien interreliées. Il ressort également que

l’intention visée par un parent peut être différente d’un autre même si la pratique est

la même. Enfin, des facteurs qui influent sur leurs pratiques ont été identifié. Nous les

avons regroupés en deux catégories : individuels et environnementaux. Les facteurs

individuels sont à la culture des parents, à leur parcours migratoire, à leur langue

d’origine, aux croyances, visions et attentes qu’ils ont à l’égard de leur enfant et de

l’école québécoise, alors que les facteurs environnementaux sont reliés aux valeurs de

la société d’accueil, aux structures du système scolaire, le soutien donné à leur enfant

et aux attitudes des autres intervenants.

Belhandouz Halima, Université Paris Ouest-Nanterre, France, [email protected]

Ordre et désordre dans l’organisation sexuée de l’espace chez les minorités

originaires du Maghreb et d’Afrique subsaharienne en France

Le multiculturalisme a une réalité sociale particulièrement importante en France car

c’est le pays européen qui a reçu au cours des deux derniers siècles le plus grand

nombre de populations étrangères sur son territoire pour diverses raisons historiques

(G. Noiriel, 1998).

Les institutions socioéducatives qui l’ont longtemps ignoré au nom du principe

républicain de « l’indifférence aux différences » considéré comme seul garant de

l’égalité des chances, sont pourtant confrontées dans leurs rapports à la diversité

culturelle de leurs usagers à de multiples compréhensions de l’acte de socialisation.

Le déni de cette variable par les professionnels peut entraîner des hiatus dans le

processus éducatif global (Bronfenbrenner, 1996) et un déficit en termes de

pédagogie.

L’étude se propose d’engager une lecture socioanthropologique de quelques points de

conflits entre familles et institutions judiciaires à partir de cas de jeunes d’origines

maghrébine et subsharienne en transgression sociale. Ces cas ont été présentés par les

juges pour enfants dans le séminaire: « Familles d’origines étrangères et pratiques

judiciaires » que j’anime à l’Ecole de la magistrature de Paris depuis l0 ans.

Nous analyserons en particulier les distinctions en termes de genre dans la

responsabilité éducative, l’appropriation de l’espace public, le sentiment de

culpabilité, la représentation de la réparation… puis les incidences de ces aspects sur




90

le phénomène des « tournantes » ou viol collectif dans lequel sont engagés les jeunes

de cette aire culturelle.

Besnard Thérèse, Université de Sherbrooke, Québec, Canada, [email protected]

Différences entre les éducateurs et les éducatrices de CPE et leurs impact sur les

enfants. Existe-t-il des différences entre les hommes et les femmes éducatrices en

petite enfance ? La présence d’hommes éducateurs est-elle bénéfique au

développement des jeunes enfants ?

Où que l’on soit dans le monde, l’enseignement préscolaire est dispensé presque

exclusivement par des femmes. Si d’un côté des auteurs sont d’avis qu’un nombre

accru d’éducateur masculin pourrait être bénéfique au développement des enfants, à

l’opposé, certains croient que les femmes sont mieux équipées pour leur enseigner.

Or, dans les faits, très peu de données scientifiques sont disponibles sur le sujet. La

présente étude a comparé les pratiques éducatives des éducateurs à celles des

éducatrices (n = 62) et a vérifié l’effet de la présence d’hommes éducateurs sur la

qualité de l’adaptation sociale des enfants garçons et filles (n = 216). Les données ont

été recueillies à partir d’observation directe en contexte de dyades éducateur-enfant,

ainsi qu’en contexte naturel de groupe selon le Classroom Assessment Scoring

System (CLASS, Pianta et al., 2008). L’adaptation sociale des enfants a été mesurée

selon les parents avec le Profil Socio-affectif (LaFreniere et Dumas, 1995). Les

données observationnelles révèlent peu de différences entre les éducateurs et les

éducatrices sur les approches éducatives, mais indiquent que les hommes passent

davantage de temps à jouer avec les enfants comparativement aux femmes qui elles

privilégient le rôle de surveillante. Des analyses multivariées indiquent que les enfants

qui ont été sous la responsabilité d’hommes éducateurs durant une année développent

moins de difficultés de comportement et ont une adaptation sociale accrue

comparativement à un groupe d’enfants qui ont été uniquement sous la responsabilité

de femmes éducatrices. Les résultats sont discutés en fonction des retombées

possibles pour l’éducation préscolaire.

Cantin Gilles, Université du Québec à Montréal, Canada, [email protected]

Approche centrée sur la famille : étude de cas de pratiques novatrices d’un

milieu d’accueil de jeunes enfants au Québec

Un large consensus existe dans le milieu de l'éducation quant à l'importance de la

collaboration entre le personnel éducatif et les parents. Au Québec (Canada),

plusieurs lieux d’accueil des jeunes enfants sont toutefois conçus comme des services

réservés avant tout aux enfants plutôt qu’à la famille. Il en résulte des difficultés dans

la mise en place et le maintien de liens de collaboration avec la famille puisque les

professionnels conçoivent leur travail en fonction des enfants seulement. Dans une

étude de cas portant sur un Centre de la petite enfance (CPE Parc-en-Ciel) se

AIFREF2013

91

démarquant par son approche novatrice, nous avons cherché à mieux comprendre la

nature et l’impact de pratiques de soutien aux parents mises en place dans ce milieu.

Notamment, ce milieu offre depuis plus d’une décennie des ateliers Parent-Soleil où

parents et éducatrices se rencontrent et échangent sur divers thèmes reliés à

l’éducation des jeunes enfants. Menée selon une méthodologie mixte (entrevues,

observations et questionnaires), cette étude a permis de constater des représentations

inhabituelles chez les éducatrices quant à leur rôle à l’égard de la famille. De leur

côté, les parents perçoivent très positivement le CPE, leur relation avec les éducatrices

ainsi que les divers services offerts. Cette étude met en lumière des pistes de travail

afin de généraliser de telles pratiques favorables à l’établissement de liens de

collaboration entre parent et éducatrice.

Chamberland Claire, Lacharité Carl, Lessard Danielle, Université de Montréal,

Canada, [email protected]

L’ initiative AIDES : l’implantation du FACNF au Québec et son évaluation

L’initiative AIDES (Action Intersectorielle pour le Développement des Enfants et leur

Sécurité) s’est grandement inspirée du cadre de référence britannique (FACNF), de

ses principes d’action et d’un des outils d’évaluation des besoins (CABE : Cahier

d’analyse des besoins de l’enfant). Les questions de recherche examinées dans cette

présentation sont reliées à l’évaluation l’implantation et des effets de l’Initiative

AIDES. Cent quatre-vingt enfants âgés de 9 ans et moins présentant de multiples

facteurs de risque ont été recrutés dans des services préventifs et de protection dont 99

sont exposés l’Initiative AIDES. Presque la moitié des enfants du groupe

expérimental a été suffisamment exposée aux actions prévues (groupe AIDES+).

L’évaluation d’implantation révèle que le CABE à favoriser la participation des

parents, ainsi qu’une démarche d’analyse, transparente et sans jugement, suscitant

l’ouverture de ces derniers à révéler certaines informations délicates sur leur situation

personnelle et sociale. L’analyse prétest-postest ne révèle aucune différence

quantitative entre les deux groupes sur la perception parentale à propos de la qualité

des pratiques des intervenants, du potentiel de victimisation, du stress parental du

soutien social formel de même que sur les indicateurs de développement socioaffectif

et cognitif chez les enfants. Cependant, alors qu’au prétest plusieurs mesures

défavorisaient les familles du groupe AIDES+, ces différences se sont estompées au

posttest. De plus, les parents du groupe AIDES+ rapportent être plus satisfait du

soutien de leur réseau informel ; la qualité de l’environnement familial s’est aussi

amélioré. Les résultats sont discutés dans le contexte des évaluations des interventions

auprès des enfants vulnérables et du modèle britannique.

Clément Marie-Ève, Léveillé Sophie, Julien Gilles, Sioui-Trudel Hélène, Université du Québec en Outaouais, Canada, [email protected]

Aider les familles dans le besoin: description et particularités de l’approche des

centres de pédiatrie sociale en communauté selon les territoires d’implantation

Issue d’une initiative européenne, la pédiatrie sociale s’est tranquillement implantée

au Québec dans les années ’90 (Fondation du Dr Julien, 2010 ; Julien, 2004). Cette

approche complémentaire vise à dépister les sources de stress toxiques chez les

enfants vulnérables afin de promouvoir leur développement optimal dans le respect de

leurs droits et de leurs intérêts. Depuis quinze ans, les centres de pédiatrie sociale en





92

communauté (CPSC) se sont installés dans divers quartiers où la précarité sociale et

financière prévaut, chacun offrant des services adaptés aux besoins spécifiques des

enfants et des familles et renforçant la mobilisation des communautés. Cette

communication vise à documenter les points communs et les particularités de

l’approche telle qu’implantée par les CPSC au Québec, et plus spécifiquement la

forme que prend l’organisation des services dans les différents territoires

d’implantation. Les neuf CPSC ouverts depuis plus de deux ans ont fait l’objet d’une

analyse de leurs pratiques et de leurs particularités. Deux modes de collecte de

données ont permis de les documenter, soit : 1) des entrevues semi-dirigées auprès

des répondants des CPSC; et 2) des journaux de bord compilés par les intervenants

des CPSC afin d’assurer un suivi quotidien des activités cliniques et des services

auxquels les enfants et les familles participent. Ensemble, ces résultats permettront de

mieux comprendre l’approche de la pédiatrie sociale en communauté par les CPSC,

leurs modalités de soutien aux familles et d’organisation des services de manière à

répondre distinctement aux besoins des enfants et de leurs familles selon les milieux.

Clément Marie-Ève, Lavergne Chantal, Turcotte Geneviève, Léveillé Sophie,

Moreau Jacques, Gendron Sylvie, Université du Québec en Outaouais, Canada, [email protected]

Les centres de pédiatrie sociale au Québec : enjeux de collaboration, intégration

des services et modalités partenariales pour mieux venir en aide aux familles en

situation de vulnérabilité psychosociale

Au Québec, l’approche de la pédiatrie sociale en communauté vise à favoriser

l’intégration sociale des enfants et des familles, le respect de leurs droits ainsi que la

réduction des impacts liés aux conditions de vie difficiles. Pour cela, elle s’appuie sur

le dépistage et l’intervention précoce, sur l’approche participative et collaborative

ainsi que sur l’intégration des services sociaux et de santé. La présente étude vise à

documenter et à analyser les collaborations et l’intégration des actions des Centres de

pédiatrie sociale en communauté (CPSC) implantés dans neuf territoires québécois

avec leurs partenaires locaux et régionaux agissant auprès des enfants et des familles

en situation de vulnérabilité psychosociale. Au total, près de 90 répondants (neuf

centres de pédiatrie sociale et 80 partenaires) ont pris part à une collecte de données

par sondage téléphonique. Deux questionnaires ont été administrés. Le premier

concerne une mesure de l’intégration des services développée et validée par Brown et

ses collègues (Brown, Roberts, & Loney, 2007) et le second concerne une mesure de

la perception de la qualité des collaborations entre les partenaires (Cormier, 2005).

Les résultats permettront de rendre compte de l’intégration des services de chacun des

neuf centres dans leur communauté (ex. : nombre de partenaires par secteur

d’activités, profondeur des liens actuels et souhaités) ainsi que la perception des

collaborations en regard des actions communes, de la coordination, du climat et du

rôle et de la participation des familles dans les actions conjointes. L’ensemble de ces

résultats seront mis en relation avec une analyse des enjeux et des défis quant aux

AIFREF2013

93

liens entretenus entre les CPSC et les partenaires des réseaux institutionnels et

communautaires.

Clément Marie-Ève, Cardarello Andrea, Lavergne Chantal, Université du

Québec en Outaouais, Canada, [email protected]

Pour l’intégration des enfants de familles immigrantes en difficulté : l’approche

des centres de pédiatrie sociale en communauté

La pédiatrie sociale en communauté telle que développée au Québec mise sur

l’intégration sociale et la réduction des impacts liés aux conditions de vie difficiles

des familles et des enfants en état de vulnérabilité. Cette approche comporte trois

branches - la médecine, le droit et le travail social - et priorise un partenariat avec les

groupes communautaires et différents établissements, notamment les écoles. À

Montréal, les Centres de pédiatrie sociale en communauté (CPSC) sont appelés à

desservir une clientèle immigrante importante. Cette étude qualitative est basée sur

des entrevues réalisées auprès d’une dizaine de parents immigrants et d’intervenants,

en plus de l’observation d’ateliers et d’activités qui sont offerts aux familles dans les

centres. Dans quelle mesure cette approche est-elle « transculturelle » au niveau des

contacts entre professionnels et familles? Dans cette présentation, nous comparons le

modèle des CPSC à d’autres pratiques d’intervention auprès de familles immigrantes

en pédiatrie interculturelle et transculturelle à Montréal. Les résultats préliminaires

nous permettent de constater que l’approche de la pédiatrie sociale en communauté est

plutôt axée sur l’intégration de ces familles à la société québécoise, sans

nécessairement porter sur une démarche « interculturelle ».

Cojocaru Stefan, Université d' Iasi, Roumanie, [email protected]

L'éducation appréciative des parents comme le soutien aux

familles vulnérables

L'éducation appréciative des parents (EAP) est une intervention sociale inspirée de la

théorie constructionnisme social et la pratique de l’enquête appréciative. La vision de

L'éducation appréciative des parents commence à partir de l'idée que les expériences

humaines sont médiatisées et façonné par la langue, interprétations individuelles qu'ils

ont des gens dans différents contextes sociaux. Le point de vue appréciative se

concentre sur l'identification et l'amplification des expériences positives dans

l'exercice des compétences parentales. Cette étude montre les moyens d'influencer la

façon dont les parents peuvent modeler l'exercice parental par abandonner

«paradigme du déficit». En outre, la recherche montre que les stratégies sont exploités

différents types de vulnérabilités dans des contextes sociaux spécifiques qui peuvent

être déconstruites pour renforcer de nouvelles interprétations des situations

contextuelles. Les parents de familles vulnérables ont tendance à interpréter leurs

expériences en termes de lacunes, insuffisances ou dysfonctionnements. Le méthode

EAP aide les parents à raffiner les attitudes et les comportements en termes

d'appréciation.





94

Coimbra Susana, Oliveira Maria Raquel, Pereira Da Silva Diana, Fontaine Anne

Marie, Université de Porto, Portugal, [email protected]

Étude de la solidarité inter-générationnelle entre la “génération sandwich” et

leurs enfants “adultes émergents”

Les changements démographiques et sociaux observés actuellement pourraient

favoriser une plus grande concurrence face à la perception de pénurie de ressources

ou, au contraire, accroître la nécessité de solidarité entre les générations, tant au

niveau social, comme au sein de la famille. Cette étude étudie certains facteurs qui

contribuent à la solidarité intergénérationnelle entre deux générations d'une même

famille. Elle évalue, d'une part, le soutien apporté par la génération sandwich (adultes

d'âge moyen), à la fois à leurs parents âgés et à leurs enfants adultes émergents, et

d’autre part, le soutien reçu et fourni au départ par ces adultes émergents à leurs

parents et grands-parents. À cette fin, nous avons recueilli des données sur , les

échanges de aide fonctionnelle, la satisfaction avec la relation, l'altruisme et les

valeurs (le familialisme et l'individualisme), ainsi que les caractéristiques

sociodémographiques d'un échantillon composé de dyades d'adultes émergents (âge

moyen = 19 ans) et un de leur parents (âge moyen = 48 ans). Les résultats suggèrent

que la génération sandwich soutient davantage ses enfants que ses parents et les

femmes de cette génération sont les principaux soutiens, soit de leurs parents, soit de

leurs descendants. La satisfaction de la relation dyadique semble être l’un des

prédicteurs importants de la solidarité intergénérationnelle pour les membres de ces

deux générations. Les résultats suggèrent également une transmission

intergénérationnelle de la solidarité intergénérationnelle, puisque le soutien que les

jeunes perçoivent que leurs parents fournissent aux grands-parents prédit le soutien

qu’ils offrent et sont prêts à offrir dans l'avenir à leurs parents et grands-parents.

Cotnoir Marie-Josée, Étudiante, Canada, [email protected]

Coopération entre la famille et l’école, l’importance de commencer avant la

rentrée!

L’entrée à l’école est une étape déterminante pour la plupart des enfants et

représenter un défi de taille particulièrement pour les enfants qui n’ont pas

dévelop les habiletés nécessaires pour commencer leur scolarisation. La

transition de l’enfa vers l’école constitue également un défi pour les parents

qui doivent notamme s’adapter à des contacts moins fréquents et plus formels

avec l’enseignant.

La présentation portera sur les activités favorisant l’entrée de l’enfant au

préscolai Une recension des différentes stratégies mise en place en Amérique

du Nord a é effectuée. L’analyse des résultats s’est basée sur le modèle

écosystémique Bronfenbrenner et plus spécifiquement selon le modèle scolaire

proposé par Pianta. L stratégies ont été regroupées selon qu’elles visent

AIFREF2013

95

directement l’enfant (ontosystèm les parents (microsystème), la collaboration

famille-école (mésosystème) ou communauté (macrosystème).

Ces différentes stratégies seront analysées selon les activités qui favorisent

l’adaptati de l’enfant et la réussite scolaire, mais également en identifiant les

barrières et l facilitateurs à leur implantation. Les résultats mettent en

évidence l’importan d’établir tôt la collaboration entre la famille et l’école et ceci

bien avant le premier jo d’école de l’enfant.

Une initiative pour faciliter la transition mise en place au Québec visant la

collaborati des différents systèmes sera présentée. En discussion, les défis et

les plus-valu observés pour tenir compte des recommandations scientifiques seront

étalés.

Coutu Sylvain, Université du Québec à Montréal, Canada, [email protected]

La socialisation des émotions dans les services de garde

Au cours des dernières années, de nombreuses études ont démontré que les

compétences reliées à l’expression, à la compréhension et à la régulation des émotions

acquises en bas âge jouent un rôle déterminant dans l’adaptation et la réussite scolaire

ultérieures des enfants (Eisenberg et al., 2010; Whitted, 2010). De tels résultats

incitent à bien cerner les facteurs susceptibles de favoriserl’acquisition de ces

compétences socio-émotionnelles au cours de la période préscolaire. Cependant, on

remarque que la plupart des connaissances disponibles se rapportent aux parents et

quel’influence des autres adultes rencontréesà l’extérieur de la maison a été très peu

étudiée. L'objectif général de notre étude(en phase de démarrage) consiste à mieux

comprendre le rôle joué par les éducatrices dans le développement socio-émotionnel

des enfants qui fréquentent un service de garde. L'approche méthodologique

préconisée est de type mixte et comporte une série de mesures qualitatives et

quantitatives : Des entrevues semi-dirigées; des observations directes ;une mesure de

littératie émotionnelle et un questionnaireévaluant les réactions des adultes face à

l’expression des émotions des enfants. La présentation portera sur la comparaison des

pratiqueséducatives des parents et des éducatrices en regard de la socialisation des

émotions. Les retombées attendues de ce projet sont nombreuses et visent différents

publics : révision et bonification des pratiques éducatives dans les services de garde,

amélioration des contenus de formation à l'intention des éducatrices, meilleure

préparation à l'école pour les jeunes enfants, etc.

Doucet Nathalie, Tetreault Sylvie, Université de Sherbrooke, Canada, [email protected]

Actualiser le partenariat entre les familles et les intervenants à l’intérieur d’un

contexte organisationnel en transformation grâce à l’implantation de pratiques

cliniques favorisant l’appropriation et l’implication des familles dans les services

à l’enfant

Comment actualiser nos valeurs organisationnelles et poursuivre notre engagement

auprès des familles dans un contexte de contraintes financières du réseau de santé et

de services sociaux? Comment mobiliser les familles, les intervenants et les

gestionnaires dans cette démarche? Comment susciter l’imagination pour augmenter

la qualité et l’efficience des services?




96

Pour répondre à ces questions, un projet d’essai synthèse a été proposé dans le cadre

d’un programme d’étude universitaire de 2e cycle en Pratiques de la réadaptation. Le

projet a pour but d’améliorer la qualité des services de réadaptation par l’actualisation

du partenariat entre les familles et les intervenants dans un contexte de transformation

organisationnelle. Cette démarche d’implantation de pratiques cliniques novatrices

visant l’appropriation et l’implication des familles est basée sur les meilleures

pratiques d’implantation recensées dans les écrits scientifiques. Le projet est en cours

dans le centre de réadaptation d’un centre hospitalier universitaire pédiatrique.

Dreyer Nicole, Adjointe au Maire chargée de la Petite, Enfance, Strasbourg

Strasbourg (France) se dote d’une charte qualité pour l’accueil des enfants en

structures collectives

Strasbourg compte aujourd’hui quelques 10 000 enfants de 0 à 3 ans et offre 2 900

possibilités d’accueil collectif pour environs 4100 enfants. Ces établissements sont

gérés directement par la ville pour 18 d’entre eux et les 46 autres par 29 associations.

A coté d’un projet ambitieux de créer en 6 ans 350 berceaux supplémentaires en

accueil collectif la ville de Strasbourg a souhaité initier une démarche qui vise à

garantir aux familles une offre de service cohérente et de qualité sur l’ensemble de

son territoire quel que soit le mode de gestion des établissements : municipal ou

associatif.

Cette charte est le résultat d’une démarche participative incluant le point de vue des

parents, des professionnels, des gestionnaires, de la Caisse d’Allocation Familiale.

Ce sont au total plus de 150 personnes qui, après une année de travail, ont défini 9

engagements adoptés à l’unanimité par le conseil municipal.

Cette démarche met en évidence un contenu riche, fruit d’une réflexion commune de

toutes les parties prenantes autour de valeurs partagées et d’objectifs pédagogiques

respectueux des enfants, des familles et des personnels.

Strasbourg, ville exemplaire en matière de politique de proximité

A travers la création de nouveaux berceaux et la mise en place de cette charte qualité,

nous réalisons concrètement nos engagements qui consistent à privilégier la vie

quotidienne, les équipements de proximité et à considérer les habitants au cœur de

notre action municipale.

L’attribution du titre de «Ville, amie des enfants» à la Ville de Strasbourg en mars

dernier par l’Unicef et l’Association des maires de France illustre, si besoin en était

encore à démontrer, la reconnaissance du travail accompli par notre collectivité pour

la politique menée dans ces domaines.

C’est une juste reconnaissance de pratiques continues, cohérentes, socialement justes

et responsables dans notre recherche de qualité dans l’accueil des enfants dans la ville.

Dujardin Céline, Ferring Dieter, Université du Luxembourg, Luxembourg, [email protected]

Récits de parents en situation vulnérable : Trajectoires de résilience familiale?

AIFREF2013

97

Dans la société actuelle, la famille est confrontée à plusieurs domaines d’action et

politiques visant l’épanouissement familial et l’amélioration de la situation socio-

économique et psycho-éducative, mais ceci en poursuivant différents objectifs à la

fois. Dans ces domaines, nous retrouvons l’encouragement de l’emploi des femmes, la

promotion de l’égalité des sexes, l’accueil de la petite enfance et l’école désirant

entrer en partenariat éducatif, l’aide à l’enfance et à la famille proposant des soutiens

à la parentalité etc. (cf. OCDE, 2011).

Mais que vivent les parents bénéficiant d’une intervention socio-éducative quant à

l’éducation des enfants ou quant aux difficultés intrafamiliales?

L’étude qualitative communiquéese centre sur les récits de vie de parents en situation

vulnérable dans le but de repérer leur élaboration de la notion de parentalité et

d’éducation familiale.Plus spécifiquement, la recherches’adresse aux difficultés

rencontrées par les parents, auxréponses trouvées face aux difficultés parentales voire

familiales, et auxtrajectoires familiales contenant un développement favorable pour la

famille. En outre, l'étude cherche à identifier des critères qualifiant les trajectoires

familiales positives comme caractéristiques résilientes. Par ailleurs, nous examinons

si le parent occupe un rôle central dans le processus de résilience familiale.

Le raisonnement avec le concept de résilience familiale, c’est-à-dire la possibilité de

trouver des résultats positifs préservant le développement de chaque membre et de

l’unité familiale (Delage, 2010), nous permet de refléter les aspects favorables des

trajectoires familiales, sans pour autant négliger les aspects vulnérables.

Ekofo-Isinga Godelive, Conseillère au Ministère des affaires Etrangères

Département des Affaires Sociale et Famille, Congo

“Adoption au Congo”. Problème d’adoptions à la République Démocratique du

Congo

Le nombre d’adoptions réalisées en République Démocratique du Congo a

spectaculairement augmenté en 2009 (42 adoptions contre 3 en 2007). A cela, deux

facteurs : le lancement du site Internet de l’ONG « La Charité Plus » qui a provoqué

une vague de candidatures individuelles, dont toutes ne respectaient pas les critères

imposés par la législation du pays (exigence de 5 ans de mariage, avec 2 enfants

biologiques au maximum) mais également l’accréditation de l’opérateur français

Vivre en Famille (9 adoptions finalisées en 2009). Une Commission mixte franco-

congolaise, instituée au niveau du Ministère de la Famille depuis septembre 2009,

contrôle et valide les procédures d’adoption finalisées en RDC. Les autorités

congolaises sont désormais intransigeantes sur le respect de la législation locale,

écartant les adoptants célibataires, mariés depuis moins de 5 ans, ou ayant déjà 3

enfants biologiques, et sanctionnant les magistrats ayant prononcé des jugements

d’adoption en faveur d’adoptants inéligibles à l’adoption au regard du Code de la

Famille congolais.

Lors du déplacement en RDC de la délégation conjointe SAI, AFA et OAA (Chemin

Vers l’Enfant –Enfants du Monde France) du 08 au 12 mars dernier, la Ministre de la

Famille s’est prononcée en faveur de l’interdiction des adoptions individuelles en

RDC, mesure annoncée pour fin juin 2010.

Suite à ce déplacement, un partenariat entre les opérateurs français et l’ONG « La

Charité Plus » est en cours de négociation, tandis que l’OAA Vivre en Famille,

présent en RDC depuis 2009, consolide son implantation locale.

-L’adoption en République du Congo connaît aujourd’hui un certain essoufflement.

Si les adoptions intrafamiliales restent majoritaires en nombre (21 sur 29 en 2009), le




98

paysage de l’adoption « classique a évolué en raison notamment de la diminution du

nombre d’enfants adoptables proposés par l’Orphelinat Béthanie et de la volonté des

autorités congolaises de réorienter les candidats à l’adoption vers des structures

d’accueil publiques.

La République du Congo amorce une réflexion sur les perspectives d’adhésion à la

CLH93, dont la mise en œuvre constituerait une opportunité unique de sécurisation

des procédures locales d’adoption.

Beaucoup reste encore à faire, notamment la désignation d’une Autorité Centrale

interministérielle dotée de réels moyens en termes d’identification d’enfants

adoptables et de gestion des procédures d’apparentement.

Dans cette perspective, le SAI s’apprête à renforcer son action de coopération dans le

domaine de l’enfance privée de famille et à soutenir l’implantation de nouveaux

opérateurs français dans le pays, où lumière des Enfants travaille déjà depuis 2002

(avec seulement 3 adoptions finalisées en 2009).

Favez Nicolas, Widmer Eric, Doan Minh-Thuy, Université de Genève, Suisse, [email protected]

Le coparentage dans les familles de première union et dans les familles

recomposées: différences, similarités et impact sur l’enfant

La qualité de la relation coparentale (le soutien que les adultes s’apportent pour élever

un enfant) est de première importance pour le développement de l’enfant. La plupart

des recherches sur le coparentage ont été consacrées à des familles de première union.

Le coparentage est cependant crucial dans d’autres types de familles, en particulier

dans les familles recomposées dans lesquelles plusieurs dyades d’adultes sont

impliquées auprès de l’enfant : parent-parent, parent(s) et beau(x)-parent(s). Les

risques de conflit sont ainsi démultipliés, avec leurs conséquences négatives sur le

développement de l’enfant. Le but de cette conférence est de présenter les résultats

d’une enquête menée sur le fonctionnement coparental dans les familles recomposées,

en interviewant les mères de familles (N=300 ; 150 familles de première union et 150

familles recomposées avec enfants entre 6 et 12 ans). Les mères ont répondu à un

ensemble de questionnaires visant à mesurer des variables psychologiques (p.ex. le

coparentage, le fonctionnement social et comportemental de l’enfant) et

sociologiques. Les résultats montrent entre autres : (i) que dans les familles de

première union, le coparentage négatif entre parents (conflit, dénigrement) est

prédictif d’un plus grand nombre de difficultés de l’enfant ; (ii) que dans les familles

recomposées, le coparentage positif et le coparentage négatif (paradoxalement) entre

parents sont prédictifs d’un meilleur fonctionnement de l’enfant ; (iii) que le

coparentage parents-beaux-parents n’a pas d’impact sur l’enfant. Ces résultats seront

discutés notamment en les mettant dans la perspective des politiques sociales sur les

droits de garde et le coparentage post-divorce.

Francis Véronique, Université d’Orléans, France, [email protected]

AIFREF2013

99

Les vacances en famille. Ecritures familiales et sens des expériences

Comme le font apparaître différents travaux, les écritures parentales (Fine, Labro et

Lorquin, 1993 ; Francis, 2006) ont pris la forme de récits d’épaisseurs variées au 20ème

siècle. Si elles ont longtemps conservé une certaine confidentialité, la récente

possibilité de créer des blogs a nettement fait évoluer leur portée en conviant une

communauté de lecteurs, appelés à jouer les rôles de témoins ou d’interlocuteurs pour

les parents (Francis & Cadéi, 2011). Les pratiques d’écriture occupent une place

privilégiée dans les contextes de tourisme : destinées à préparer le voyage, à en faire

part ou à en conserver des traces, quelles formes ont ces expériences au sein de la

famille et quels sens revêtent-elles pour les acteurs, parents et enfants ?

La communication portera sur un champ peu exploré en éducation familiale, celle des

pratiques éducatives parentales associées aux loisirs, ici en contexte de mobilité. Elle

s’appuie en partie sur l’analyse secondaire d’une étude portant sur les carnets de

voyage et journaux de bord tenus à l’occasion ou au retour de vacances en famille

(Francis, 2012). Le corpus est composé d’une soixantaine de journaux de bord, sous

leurs formes électronique, de carnets ou cahiers. L’étude de ces supports traditionnels

a été complétée par des entretiens approfondis auprès de leurs auteurs, parents et

enfants. La méthodologie adoptée pour l’analyse de ces données est celle de la

triangulation, abordée sous deux aspects : entre les contenus des journaux et les

entretiens réalisés auprès de parents et d’enfants, et entre les contenus des journaux

traditionnels et électroniques.

Les résultats de cette recherche de type qualitatif et comparatif font apparaître les

rôles que les parents et les enfants attribuent à ces pratiques de narration de soi et du

groupe familial, où écrit et image sont associés de manière étroite. Comme dans les

écrits qui soulignent le rôle du parent biographe (Francis, 2006) il s’agit de conserver

le souvenir de l’expérience dans des environnements inhabituels, tout en initiant les

enfants au voyage et à la découverte. D’autres visées apparaissent, notamment lorsque

les pratiques concernent les familles en recomposition, ou lorsque les carnets sous

formes de blogs s’adressent aux futurs voyageurs en famille. Les parents attribuent

aux pratiques d’élaboration et de consultation du carnet de voyage réalisé à plusieurs

mains, du fait de la participation des auteurs et de la communauté de lecteurs, un rôle

de passeur susceptible d’ouvrir la voie à une autre famille et à d’autres familles.

Franco-Borges Graciete, Pires Ana, Vale Dias Maria da Luz, Vaz-Rebelo

Piedade, Université de Coimbra, Portugal, [email protected]

Le rôle du père dans la perception du soutien social et l’ajustement

psychologique et scolaire de l’enfant

Compte tenu que la majorité de la recherche autour des variables parentales du

développement de l’enfant a privilégié les variables maternes, même devant

l’évidence de la spécificité du rôle du père (Veneziano & Rohner, 1998; Veneziano,

2003; Rohner & Khaleque, 2005; Coleman et al., 2004; Mezulis et al., 2004; Brown et

al., 2007), cette étude a exploré le rôle de chaque figure parental. Pour cela ont a

considéré les niveaux de rejection/acceptation materne et paterne perçus par l’enfant

(Rohner, 2004). Les données ont été recueillies auprès d’un échantillon de 44 enfants,

dont les âges étaient compris entre les 9 et les 11 ans, et ont révélé que le niveau de

rejection parental s’associede façon différentielle aux sources de soutien social perçus

par l’enfant, à l’ajustement psychologique et aux résultats scolaires en fonction de la

figure materne et paterne. On souhaite discuter les implications de cesdonnées pour




100

l’optimisationdes interventions dirigées versle développement personnel de l’enfant,

notamment au niveau de l’éducation familial.

Frascarolo France, Lavanchy Chloé Scaiola, Tissot Hervé, Favez Nicolas, Université de Genève, Suisse, [email protected]

Liens entre dépressivité parentale et satisfaction conjugale : étude longitudinale

pendant les 18 premiers mois de l’enfant

Différents auteurs ont montré que la satisfaction conjugale peut être péjorée suit à la

naissance d’un enfant (Cowan et Cowan, 1992). Par ailleurs, la satisfaction conjugale

est également associée à la dépression post-partum (Meighan et al. 1999). Considérant

l’importance de la qualité des relations entre les parents sur le développement de

l’enfant, nous avons étudié longitudinalement les liens entre la dépressivité parentale

(du père et de la mère) et la satisfaction conjugale dans un échantillon tout-venant.

68 familles volontaires, de milieu socio-culturel moyen à supérieur, enrôlées dans une

recherche plus large sur le développement des interactions familiales, ont participé à

cette étude. Lorsque leurs enfants avaient respectivement 3, 9 et 18 mois, les pères et

les mères ont rempli séparément le test de dépistage de la dépression parentale

intitulé « Edinburgh Postnatal Depression Scale » ainsi que le Marital Adjustment

Test.

Les résultats préliminaires indiquent, d’une part, que le taux de parents présentant des

symptômes dépressifs varie aux différents points de mesures, allant de 10.5 à 20.3%

pour les mères et de 5.3 à 9.4% pour les pères. D’autre part, la satisfaction conjugale

des pères est fortement corrélée à celles de mères à tous les âges.

Les liens entre dépressivité maternelle et dépressivité paternelle ainsi que les liens

entre dépressivité parental et satisfaction conjugale seront discutés à la lumière des

rôles respectifs du père et de la mère au sein de la famille.

Freitas Daniela, Coimbra Susana, Gato Jorge, Fontaine Anne Marie, Université

de Porto, Portugal, [email protected]

Résilience de minorités ethniques et sexuelles face à la discrimination

Dans ce travail, nous présentons les résultats préliminaires d'une étude qualitative

visant à identifier les mécanismes de protection face à la discrimination de

préadolescents, adolescents et jeunes appartenant à des familles de groupes

minoritaires en termes d'orientation sexuelle et ethniques.

De nombreuses études ont démontré que la discrimination a un effet négatif sur

diverses dimensions psychosociales, augmentant la dépression, l'anxiété et réduisant

l'estime de soi ou la satisfaction face à la vie. Par conséquent, la discrimination

constitue risque potentiel pour les jeunes issus de groupes minoritaires. En outre, on

observe que, non seulement les personnes qui présentent des caractéristiques objets de

AIFREF2013

101

discrimination sociale sont traitées injustement, mais il en va de même pour les

personnese qui leur sont proches (comme par exemple les amis ou la famille).

Toutefois, certains de ces jeunes manifestent un fonctionnement adaptatif ou

résilient. Tenant en compte que la résilience résulte d'une d'interaction entre

mécanismes de risque et mécanismes de protection, dans ce travail on explore le type

d’interaction qui favorise l'adaptation positive face à la discrimination.

Des entrevues ont été menées auprès de 12 adolescents et jeunes adultes (âgés de 10 à

20 ans) appartenant à des minorités ethniques et sexuelles au Portugal. Celles-ci

visaient à caractériser les expériences sociales négatives de ces jeunes et leur

signification pour ces jeunes et à identifier les mécanismes qui favorisent un

ajustement positif à la discrimination.

Les résultats préliminaires ont identifié plusieurs mécanismes de protection au niveau

individuel, familial et communautaire qui ont été discutés et interprétés à la lumière

de la littérature existante.

Gato Jorge, Fontaine Anne Marie, Université de Porto, Portugal, [email protected]

Effet de l’orientation sexuelle dans la parentalité : une étude exploratoire au

Portugal

Beaucoup de gays et lesbiennes sont déjà parents ou désirent de l’être. Ils se heurtent

aux appréhensions suscitées par l’homoparentalité qui portent essentiellement sur leur

compétence parentale et sur le développement psychologique de leurs enfants, bien

que la recherche en sciences sociales ne soit pas parvenue à confirmer le bien fondé

de telles inquiétudes.

Il semble ainsi que le risque majeur, pour ces familles, réside dans l’attitude

ségrégative de la société hétérosexuelle. Le préjugé contre l’homosexualité peut dès

lors représenter un facteur de stress additionnel pour ces familles. Dans le but de

mettre en évidence l’effet de ce type de préjugé, une étude comparative entre parents

hétérosexuels (n = 42) et non hétérosexuels (n = 25) portant sur le stress parental, le

soutien social de la famille et des amis et la satisfaction avec la vie a été menée au

Portugal.

Bien que les mères et les parents hétérosexuels se soient montrés plus satisfaits avec

leur vie, aucune différence n’a été identifiée entre le niveau de stress parental et de

soutien social entre les deux groupes.

L’importance de ces résultats pour la compréhension de l’homoparentalité a été

discutée et leurs implications pour la formation académique des professionnels qui

travaillent avec des familles ont été mises en évidence.

Guerdan Viviane, Haute école pédagogique du canton de Vaud (Lausanne),

Suisse, [email protected]

Participation des familles, responsabilité des professionnels. Ou comment

renforcer l’implication des parents d’enfants handicapés

La collaboration école-familles est sans conteste la pierre angulaire de la réussite

scolaire des élèves. Une importante littérature existe portant sur le rôle qui échoit aux

professionnels, celui de seconder les parents dans leur tâche éducative, à charge pour

ces derniers de souscrire à l’invitation qui leur est faite de s’impliquer. Or, si la

participation des parents est reconnue comme essentielle, et particulièrement





102

nécessaire lorsqu’un jeune présente un handicap, elle est loin d’être effective. Des

obstacles subsistent souvent dans sa mise en oeuvre. Quels sont ces obstacles? Les

professionnels ont-ils une part de responsabilité dans ceux-ci ? Peuvent-ils favoriser

l’implication des parents, par quels moyens? Quant aux parents, se sentent-ils

considérés comme des partenaires par les professionnels? Quels sont leurs désirs et

souhaits ?

Partant de l’hypothèse que l’implication des parents dépend des conditions de

collaboration qui leur sont offertes par les professionnels, nous avons mené une

recherche exploratoire et descriptive utilisant une méthodologie qualitative avec

questionnaires. Des parents d’enfants handicapés ont été interrogés ; des intervenants

également : enseignants spécialisés, certains en formation à la Haute école

pédagogique du canton de Vaud parallèlement à l’exercice de leur métier; directeurs,

adjoints de direction, chefs de secteur, responsables éducatifs ; éducateurs, éducatrices

; maîtres d’ateliers, moniteurs, monitrices ; spécialistes (musicothérapeute,

physiothérapeute, psychomotricien, psychologue, médecin, psychiatre).

Le dépouillement et l’analyse des questionnaires retournés contribue à nous éclairer

sur quelques-uns des facteurs qui font obstacle à l’implication des parents, et nous

suggère les pratiques qui seraient à promouvoir pour renforcer la participation et le

rôle des familles. L’atelier présentera les résultats de cette recherche exploratoire et

les soumettra à la discussion.

Hamelin-Brabant Louise, Damant Dominique, Lessard Geneviève, Lapierre

Simon, Dube-Quenum Melissa, Fournier Claudia, Université Laval, Canada, [email protected]

Enfants d’ici venus d’ailleurs : L’expérience de la violence et les stratégies

d’adaptation pour faire face a l’adversité

Dans le monde, il n'y a jamais eu autant de migrants qu'aujourd’hui et le Canada est

fort certainement l’un des pays les plus multiculturels de la planète : avec ses 6

millions d'immigrants, 1 enfant sur 5 de moins de 15 ans est né ailleurs. Ce

phénomène d'immigration opère des changements sur les portraits socioculturels de

nos sociétés et entraîne une considérable diversité sur les plans religieux et ethniques

et sociaux et interrelationnels faisant naître de nouveaux espaces de sociabilité et du

«vivre ensemble». Or, il se trouve que nombre d’enfants immigrants doivent

composer leur quotidien en affrontant plusieurs obstacles qui risquent de

compromettre leur processus d’adaptation sociale et leur santé.

Notre communication a l’ambition de donner corps à cette diversité par une entrée

particulière, celle de la culture des enfants immigrants. Plus spécifiquement, il s’agit

tout d’abord de voir si ces enfants sont victimes de différentes formes de violence

(directe, indirecte, symbolique ou sociale) à l’école pouvant se traduire par de la

discrimination, de l'exclusion sociale, de l'intimidation, etc. qui viennent jalonner leur

trajectoire de vie, et le cas échéant, peuvent affecter leur santé physique et leur santé

mentale. Puis, de comprendre les stratégies qu’ils mettent en œuvre pour faire face à

l’adversité

AIFREF2013

103

Cette communication s’appuiera sur la lecture sociale des données qualitatives de

terrain recueillies auprès de 42 jeunes québécois immigrants âgés entre 10 et 12 ans

dans le cadre d’un projet de recherche financé par le Conseil de recherche en sciences

humaines du Canada.(CRSH).

Jutras Sylvie, Lanoue Coralie, Université du Québec à Montréal, Canada, [email protected]

Soutien de la famille, de l’entourage et de l’école aux jeunes traités pour une

tumeur cérébrale

Les jeunes traités pour une tumeur cérébrale gardent souventd’importantes séquelles

et rencontrent diverses difficultés à court et à long terme (Laverdière et al., 2009;

Seigneur, 2004; Soanes et al., 2009; Upton & Eiser, 2006). Quel soutien ces jeunes

perçoivent-ils avoir reçuen raison du cancer? De quel soutien auraient-ils souhaité

bénéficier? Des personnestraitées pour une tumeur cérébrale pédiatrique (N=49, 8-35

ans) ont été interviewées sur l’aide reçue et souhaitée deleur famille, entourage et

milieu scolaire.Leurspropos ont fait l’objetd’une analyse de contenu.Le soutien reçu

de la famille et de l’entourage répondait d’abord à leurs besoins relationnels et

psychologiques,puis physiques et cognitifs.Dans l’ordre, les principales sources de

soutien étaient les parents et la fratrie, la famille élargie, les amis et les grands-

parents. Ce ne sont que des parents que les répondants auraient souhaité plus de

soutien, surtout sur les planspsychologique et relationnel. À l’école, le soutien

répondait d’abord aux besoins cognitifs, puis relationnels et psychologiques, et à un

moindre degréphysiques. Les enseignants, les élèves et l’établissement constituaient

les principales sources, suivis des professionnelsscolaires. De leurs enseignants, ils

auraient souhaité plus de soutien cognitif et psychologique. Les jeunes auraient aimé

plus d’aide de l’établissement pour leurs besoins cognitifs, mais aussi physiques,

psychologiques et relationnels.L’étude fait ressortir les apports de soutien distinctifs

selon les milieux et la contribution de quelques sources à des besoins spécifiques. Elle

met aussi en évidence les attentes de soutien additionnelrelativement faiblesenvers

certains acteurs.

Kalubi Jean-Claude, Université de Sherbrooke, Canada, [email protected]

Engagement des parents dans une communauté stratégique : concepts et

conditions de soutien à l’inclusion

Au cours de dernières années, deux courants ont marqué l’évolution des pratiques en

éducation et en réadaptation : l’inclusion et la participation sociale. Les interventions

professionnelles ont aussi connu des transformations majeures. La réorganisation des

services a fait émerger de nouvelles préoccupations. Différents paradigmes mis en





104

évidence récemment convergent vers l’amélioration continue des conditions de vie de

la personne, de l’âge préscolaire à l’âge adulte, dans toutes les sphères de la vie et des

services offerts. Un paradoxe s’impose toutefois autour des rôles et de l’engagement

des parents. En effet, cet engagement est jugé incontournable pour la réussite dans la

plupart des services offerts. Pourtant, il apparaît encore comme un épiphénomène. Au

cours de notre projet de recherche portant sur la participation active des parents dans

des communautés stratégiques, le concept d’engagement a été exploité comme

renvoyant à l’expression du pouvoir d’un parent, à ses gestes de mobilisation au sein

de sa communauté stratégique, à l’affirmation de ses idées et de ses valeurs, ainsi qu’à

sa prise des décisions, en vue de soutenir l’ajustement des services offerts à son

enfant. En mettant l’accent sur l’objectif de décrire les conditions d’engagement et de

participation des parents, la méthodologie de ce projet a eu recours à la

complémentarité de l’approche documentaire et des entretiens semi-dirigés, appuyant

l’étude de cinq cas. La présente communication mettra l’accent sur les résultats

d’analyses ainsi que sur l’explicitation des dimensions de l’engagement des parents,

ainsi que sur les stratégies de renforcement des sentiments positifs de participation.

Kanouté Fasal, Gosselin - Gagné Justine, Rachédi Lilyane, Université de

Montréal, Canada, [email protected]

Logiques d'intervention dans des écoles pluriethniques et défavorisées de

Montréal: regards croisés d'élèves et de parents sur la prise en charge de leurs

besoins

La diversité ethnoculturelle est régulièrement alimentée par l’immigration récente qui

se concentre dans les grandes villes dont Montréal (dont plus de 75% des immigrants

admis au Québec). D’autres villes expérimentent, également, les défis de

l’établissement de communautés immigrantes. C’est le cas de Laval et de Longueuil

(Montérégie), de plus en plus. Bien sûr, cette diversité ethnoculturelle se reflète dans

le profil des clientèles scolaires. Lorsqu’immigration et défavorisation se conjuguent,

le cumul de vulnérabilités devient plus grand et influe sur la réussite scolaire. Ainsi,

les familles immigrantes en milieu défavorisé rencontrent plus de pesanteurs dans la

mobilisation de leur capital socioculturel. Cette mobilisation permet une intégration

socioéconomique mais également le décodage de la culture scolaire et

l’accompagnement du projet scolaire de leurs enfants. Cette mobilisation a besoin

d’être soutenue par les milieux : scolaire, communautaire, social et gouvernemental. .

Le ministère de l'Éducation du Québec (2002) a souligné la nécessité de « services

éducatifs complémentaires » pour assurer la réussite éducative des élèves. Dans cette

optique, il est souhaité que la « frontière » entre les services d’enseignement et les

services complémentaires devienne plus perméable, tout en ne perdant pas de vue la

cohérence des interventions et le « respect du champ de compétence » de chacun. Le

ministère de la Santé et des Services sociaux du Québec a produit son plan d’action

2005-2010 dans une logique de mise en réseau des différents acteurs impliqués

(MSSS, 2005). Ces initiatives revêtent un caractère d’urgence dans les milieux où

immigration et défavorisation se conjuguent. Très souvent, le retour sur ces initiatives

AIFREF2013

105

met plutôt l’accent sur les rapports interinstitutionnels, inter-organismes, et sur

l’évaluation des objectifs. Ce qui est fondamental. Cependant, nous pensons que, pour

faire durer les acquis de ces initiatives et améliorer leur transférabilité, il est important

de se pencher sur l’articulation des logiques d’intervention des acteurs qui y sont

engagés. Une telle problématique soulève la question générale de la manière avec

laquelle travaillent différents intervenants (enseignant, travailleur social, intervenant

communautaire, psychologue, infirmier, etc.) pour répondre aux besoins des élèves

immigrants et de leur famille en contexte scolaire défavorisé. Et pour répondre à cette

question, le projet se donne les objectifs suivants : 1) Faire l’inventaire de la

délibération dans différents scénarios d’intervention relatifs au vécu d’élèves

immigrants en contexte de défavorisation; 2) Recueillir le point de vue d’organismes

et de personnels non scolaires sur l’arrimage de leur intervention avec les enjeux

scolaires ; 3) Recueillir le point de vue de parents et d’enfants sur la prise en charge

intégrée de leurs besoins par l’école et la communauté ; 4) Analyser comment les

différentes logiques d’intervention s’articulent dans ces scénarios documentés et ces

points de vue; 5) Proposer un modèle transférable dans plusieurs milieux

(francophones et anglophones) des articulations à partir des démarches réalisées (1 À

4) visant la réussite scolaire des jeunes issus de l’immigration.

L’approche méthodologique est qualitative (analyse documentaire, observation,

entrevue, récit de pratique, études de cas). Les sites de collecte de données sont 4

écoles dont deux à Montréal (Côte des Neiges et Parc Extension) 1 à Laval et 1 sur la

Rive-Sud de Montréal, auprès d’enseignants, directeurs d’école, travailleurs sociaux,

psychologues, infirmiers, travailleurs communautaires, parents et élèves. Les axes

d’analyse prévus sont structurés autour des concepts de décentration professionnelle

et de partenariat. Les 6 chercheures aux profils diversifiés (éducation, travail social,

anthropologie, psychosociologie, santé mentale) ont une expérience solide en

recherche dans la conjugaison immigration-défavorisation et en collaboration avec les

milieux communautaires et les centres de santé.

Au vu du consensus à propos de la synergie à créer entre l’école et son milieu pour

relever les défis scolaires, nous pensons que ce projet est d’une grande pertinence car

il cible une conjugaison (défavorisation et immigration) hautement problématique.

Les retombées anticipées se situent aux niveaux scientifique (modélisation des

collaborations ; compréhension affinée des objets de collaboration : apprentissage,

santé, intégration) et pratique (prise en charge des besoins des élèves et de leurs

famille ; bonification de la formation professionnelle des enseignants et des autres

intervenants). Le modèle pourrait être transférable dans d’autres milieux et d’autres

provinces.

Kettani Myriam, Université du Québec en Outaouais, Canada, [email protected]

Expérience paternelle et problèmes intériorisés des jeunes enfants en situation de

précarité socioéconomique

Une importante documentation scientifique a souligné le rôle fondamental du père

dans le développement socio-affectif de l’enfant. Quand les conditions

socioéconomiques sont difficiles, quand les pères ne connaissent pas ou connaissent

peu de stabilité socioprofessionnelle, comment vivent-ils leur expérience paternelle et

quelle influence cela a-t-il sur les conduites intériorisées des enfants? Quelques

travaux ont souligné l’importance du rôle de pourvoyeur de revenu pour les pères et

notent que les difficultés à subvenir aux besoins de la famille sont vécues, pour




106

beaucoup, comme un obstacle à l'épanouissement de leur paternité. Notre recherche se

propose d’étudier l’influence de l’expérience paternelle sur les conduites intériorisées

des jeunes enfants en situation de précarité.

Notre échantillon est constitué de 187 pères d’enfants âgés de 2 à 6 ans, qui ont

renseigné une série de questionnaires évaluant les conduites intériorisées,

l’engagement paternel, le stress paternel, le sentiment de compétence paternelle et la

situation socio-économique familiale. Les résultats révèlent que les pères qui

connaissent des difficultés socioéconomiques s’engagent auprès de leurs enfants,

autant que les pères plus aisés. En revanche, ils éprouvent des sentiments de stress et

d’incompétence paternels plus importants, ceux-ci expliquant une grande partie des

problèmes intériorisés des enfants. Il apparaît également que la perception paternelle

de la contrainte financière joue un rôle plus central dans l’explication des problèmes

intériorisés des enfants que des mesures plus objectives de précarité. C’est dire

l’importance de prendre en considération les aspects psychologiques de la précarité et

de la paternité, pour favoriser le bien-être des enfants de familles défavorisées.

Kingue Nuama Michelle Véronique, Université de Douala, Cameroun, [email protected]

L’éducation de base, fondement du développement durable des sociétés

africaines : le cas du Cameroun

Accéder à l’école et y rester en bénéficiant une éducation de base de qualité est

fondamental pour le bien-être personnel d’un enfant et pour la société dans laquelle il

vit. L’éducation de base doit donc avoir pour objectif la formation des citoyens en

mesure de comprendre l’enjeu de l’avenir et de conduire leur vie en conséquence. Le

Sommet mondial pour le développement durable, tenu à Johannesburg en 2002, a

reconnu que l’éducation peut en effet placer les préoccupations relatives à la

durabilité au centre du processus d’apprentissage des individus et donc de l’enfant.

Dans ce papier, notre ambition est de montrer comment l’éducation de base est un

rouage très important du développement durable dans les sociétés africaines

contemporaines. Pour ce faire, nous allons après une présentation critique des

différentes composantes de l’éducation de base et leurs impacts dans le

développement durable des sociétés africaines, proposer un construit théorique

exploratoire qui sera soumis par la suite à l’analyse à travers des études de cas. Mots

clés : l’enfant, éducation de base, développement durable, sociétés africaines.

Larivée J. Serge, Université de Montréal, Canada, [email protected]

Continuité et discontinuité entre les rôles éducatifs et les types d’implication

parentale attendus des enseignants et des parents dans le cheminement scolaire

des enfants



AIFREF2013

107

Les relations école-famille et des thématiques sous-jacentes (la collaboration école-

famille-communauté, l’implication parentale, la communication parent-enseignant,

etc.) ont fait l’objet de nombreuses recherches ces dernières décennies. Celles-ci ont,

entre autres, donné lieu à l’élaboration de plusieurs modèles et typologies sur les

relations école-famille ou sur l’implication des parents dans le suivi scolaire de leur

enfant (Bouve, 2005; Epstein, 2001; Hoover-Dempsey et Sandler, 1997; Smit et al.,

2007; etc.). Quoique ces modèles ou typologies mettent principalement en valeur des

aspects complémentaires (types, lieux, motivations de l’implication) ou proposent des

profils types de parents (parent absent, fusionnel, carriériste,…), aucun, à notre

connaissance, ne met en évidence la continuité et la discontinuité entre les rôles

éducatifs des parents et des enseignants, leurs attentes respectives, les contextes de

participation et leur dynamique relationnelle au regard de divers profils de parents et

d’enseignants. Pour tenter de combler partiellement cette lacune, nous avons entrepris

une étude sur le sujet et réalisé des entretiens individuels et de groupes auprès

d’enseignants et de parents d’élèves du préscolaire ou du primaire afin d’élaborer et

de valider un modèle théorique qui prend en compte plusieurs des dimensions

précédemment mentionnées. Dans cette communication, nous présenterons

l’avancement de nos travaux, particulièrement les résultats concernant la continuité et

la discontinuité entre les rôles éducatifs et les types d’implication parentale attendus

des enseignants et des parents. D’emblée, il se dégage davantage de continuité que de

discontinuité entre ceux-ci. Cependant, la mise en perspective de plusieurs dimensions

montre toute la complexité qui entoure les relations enseignant-parent.

Lévesque Jean-Yves, Université du Québec, Canada, jean-

[email protected]

Pour un monde outillé, scolarisé et en santé : la naissance et le développement

d’une communauté ouverte et solidaire dans la région bas-laurentienne du

Québec

Notre intervention exposera l’origine et le contexte de la création d’une Communauté

Ouverte et Solidaire pour un Monde Outillé, Scolarisé et en Santé (COSMOSS), de

même que son évolution, ses valeurs, pratiques et objets d’intérêt concernant les

enfants et les jeunes de moins 9 mois à 30 ans. Au cœur de cette aventure, « éduquer

ensemble », « former une seule et même communauté éducative », se révèle possible

par la mutualisation des partenaires et des ressources de divers services –scolaires,

sociaux, familiaux, municipaux, communautaires – . Le rapport de COSMOSS avec

d’autres initiatives sera abordé, tel celui avec Avenir d’Enfants, Organisme Sans But

Lucratif (OSBL) créé pour administrer un Fonds dédié au développement des enfants.

Le travail effectué au sein de cette communauté sera illustré par la présentation des

activités du Comité Petite Enfance dans le secteur Rimouski-Neigette qui s’active

pour une entrée scolaire réussie des enfants en première primaire. Ces activités

concernent le développement affectif et le développement cognitif et langagier qui

constituent des composantes éducatives correspondant à des besoins éducatifs à

combler chez les enfants, où les parents occupent une grande place en tant que

premiers éducateurs. La préoccupation de la Communauté concernant la dimension

scientifique sera abordée dans ses liens partenariaux avec la Chaire de recherche sur

la persévérance scolaire et la littératie. La démarche de cette Communauté, orientée

vers une responsabilité partagée de l’éducation, qui tente d’intégrer les mondes




108

pédagogique, politique et scientifique, s’inscrit dans le sillon de l’émergence du

mouvement international des Cités de l’Éducation.

Mainpin Mazza Aurore, Minary Jean-Pierre, Étudiante, France, [email protected]

La posture des enfants accueillants : accueil ou travail familial?

Si les enjeux du placement familial à titre permanent dans le cadre de l’Aide Sociale à

l’Enfance (plus de 61000 en 2011 en France) concernent évidemment en tout premier

lieu les enfants déplacés d’une famille à l’autre, ils constituent néanmoins un

événement singulier au regard du système familial et plus encore des enfants

accueillants. Notre travail de recherche vise à mieux saisir la singularité des

expériences fraternelles susceptibles de se tisser entre enfants (« accueillants » et «

accueillis »), au-delà des configurations relationnelles traditionnellement issues de la

filiation. On cherche plus précisément, dans la mesure où le cadre du placement

s’institue à la croisée des sphères familiales et professionnelles, à comprendre

comment ces expériences fraternelles insolites sont « habitées » par les dimensions du

travail ? Dans le cadre d’une thèse de doctorat, divers types de données (statistiques,

qualitatives) ont été recueillies auprès de 45 adolescents accueillants âgés de 11 à 18

ans. Dans le cadre de la communication envisagée, nous présenterons les résultats

d’une analyse des « univers lexicaux » menée via le logiciel Alceste, à propos des

modalités de positionnement adoptés par les « accueillants » à l’égard des enfants

accueillis. L’organisation du vocabulaire montre en effet clairement l’existence d’une

dynamique singulière de socialisation professionnelle des enfants, mais aussi un

certain enlisement dans l’éprouvé brut d’une relation marquée par des difficultés,

ainsi qu’une mise en tension des appartenances familiales.

Matias Marisa, Fontaine Anne Marie, Université de Porto, Portugal, [email protected]

L’intention d'avoir un enfant: influences dyadiques sur les motivations pour la

parentalité et le soutien institutionnel

La baisse de la fécondité est une préoccupation majeure dans les sociétés

industrialisées et la plupart des études consacrées à cette question ont été axées sur

l’analyse de facteurs structurels. Cependant, devenir parent est une décision très

personnelle au sein du couple, et donc l'analyse des mécanismes d’interaction

conjugale pour cette décision semble pertinente. Entre autres, les difficultés à

concilier les exigences du travail et de la famille ont été signalées comme un facteur

déterminant de la baisse de la fécondité et, au Portugal comme ailleurs, les structures

de garde d'enfants sontl’une des ressources utilisées pour faciliter la conciliation. Ce

travail vise à analyser comment i) l'utilisation de l'appui institutionnel et ii) les

motivations pour la parentalité affectent les intentions d'avoir un enfant. Les

influences du conjoint sur les motifs et sur la perception de l'utilisation d’appui

institutionnel sont la cible principale des analyses. En utilisant un échantillon de 161

AIFREF2013

109

couples de double revenu, nos résultats montrent que les intentions des maris sont

prédites par leur propre motifs en termes d'enrichissement émotionnel pour avoir un

enfant et par la faible utilisation par leur épouse d'un appui institutionnel ; les

intentions des femmes ont été prédites par une faible anticipation de problèmes

associés à la présence dun enfant et par la faible utilisation de l'appui institutionnel.

Ces résultats nous montrent, d’une part, que c’est l'engagement des femmes dans la

conciliation famille-travail, et non pas celle des hommes, qui détermine les intentions

d'avoir un enfant et, d’autre part, que l'utilisation de l'appui institutionnel n’augmente

pas les intentions de fécondité, contrairement à ce que l'on pourrait attendre. Diverses

raisons possibles de ces résultats sont discutées.

Milani Paola, Serbati Sara, Ius Marco, Di Masi Diego, Zanon Ombretta, Université de Padoue, Italie, [email protected]

Le programme P.I.P.P.I.: l’implantation du FACNF en Italie et son évaluation

P.I.P.P.I. (Programme d’Intervention Pour la Prévention de l’Institutionnalisation des

enfants), inspiré à la résilience de Fifi Brandacier (en Italien Pippi Calzelunghe) et

financé par le Ministère du Welfare, c’est un intensive care program qui travaille

également sur les plans de la recherche, de l’intervention et de la formation. Le

programme est ciblé sur la négligence familiale et son but est celui de prévenir les

placements des enfants hors famille, à travers soit le support à l’enfant qu’aux parents,

qu’à leur milieu de vie et surtout aux relations entre ces trois dimensions.

P.I.P.P.I., qui a vu le démarrage au mois de mars 2011 et qui est terminé en décembre

2012, s’est grandement inspirée du cadre de référence britannique (FACNF), de ses

principes d’action et d’un des outils d’évaluation des besoins (CABE : Cahier

d’analyse des besoins de l’enfant) qui a été adapté au contexte italien en devenant

l’outil R.P.M.on-line (Relever ou analyser, Projeter et faire le Monitorage du bien-être

de l’enfant et de sa famille). Cet outil vise à connecter le travail d’évaluation initiale

de la famille au projet construit avec la famille et à l’ensemble de l’évaluation des

changements de la famille même.

Les familles impliquées sont 91, avec 136 enfants âgés de 0 à 11 ans, les

professionnels impliqués sont plus que 200, en 10 villes italiennes.

Pour analyser, projeter et évaluer la situation de chaque enfant et de sa famille, les

professionnels ont été formé à l’utilisation de R.P.M.on-line en impliquant l’enfant et

les parents mêmes, comme les autres professionnels, les enseignants et tous les sujets

qui sont actifs dans le réseau de la famille. Dans cette présentation, les résultats de

trois temps (T0, T1 e T2) de l’évaluation seront décrits, avec le but de présenter aussi

la façon de partager ces mêmes résultats avec les parents et les intervenants en créant

contextes d’apprentissage capables de favoriser l’appropriation des enfants, des

parents, des professionnels comme des chercheurs, selon l’approche d’une évaluation

réellement participative et transformative de la réalité.

Minxolli Dashuri, Enseignant spécialisé et formateur d'adultes, Formateur

d’adultes, Albanie, [email protected]

Un frère « pas comme les autres », mais mon frère! L’expérience de vivre avec

un(e) frère/sœur handicapé(e)




110

Reconnaître l’expérience de la fratrie, c’est d’abord reconnaître que la personne

handicapée est elle-mêmeavant tout un frère ou une sœur. Vivre avec ce(tte) frère/sœur

avec un handicap ne représente pas toujours un danger et, pour la fratrie,la vie en famille

n’est pas toujours facile. Il s’avère toutefois que nombre de sentiments et de

comportements sont identiques à ceux que l’on trouve dans n’importe quelle fratrie.

Dansréalité de la vie quotidienne, on observe un fonctionnementfamilial spécifique parce

que les frères et sœurs doivent souvent participer physiquementà la prise en charge du

frère ou dela sœur en situation de handicap, qu’ils doivent affronterparfois le regard des

autres ou qu’ils sont encoretémoins da la souffrance de leurs parents.

Parallèlement, on constate qu’ils vivent une expérience humaine extrêmement riche :ils

développent un savoir- faire et un savoir- être qui leur permettent, dans bien des

situations, sans parler,sans donner des explications, sans se vanter, de savoir tout

simplement demeurerauprès de la personne en difficulté. Souvent, ils ont beaucoup de

choses à dire. Leur monde intérieur est magnifique, mais ils n’osent pas s’exprimerface à

leurs parents, de peur de les blesser…

Bien que très variés, tous les témoignagesque nous avons recueillis, ont en commun le

respect pour le frère ou la sœurhandicapé(e), le soucide tout entreprendre pour qu’il (elle)

ait la meilleure vie possible ainsi que le désir detémoigner. Les frères et sœurs ne veulent

aucunement « changer » ce frère ou cette sœur qui n’est « pas comme les autres », mais ils

veulent luimontrerleur amour et rester auprès de lui ou auprès d’elle. Ils semblent avoir un

désir : accepter leur frère ou leur sœur comme il (elle) est et convaincre les autres de se

comporter de la mêmemanière à son égard…

Morache Carole, College Montmorency Laval, Canada, [email protected]

Enseigner la collaboration et le partenariat avec les parents en services de garde

éducatifs

Dans les programmesformation en éducation à l’enfance, l’enseignement de la

compétence liée aux relations éducatrices - parents pose de nombreuses difficultés

au personnel enseignant. D’une part, les futures éducatrices ont des représentations à

l’égard des parents et de la famille qui sont parfois peu conciliables avec la nature de

leur travail où la collaboration et le partenariat avec la famille sont préconisés. La

modification de ces représentations requiert un travail réflexif en profondeur et le

recours à des stratégies pédagogiques particulières. D’autre part, il est très difficile,

voire impossible, de permettre aux étudiantes d’être en situation réelle, soit en

présence de parents, pour développer leurs habiletés pratiques.

Une équipe de recherche québécoise se penche actuellement sur cette problématique

dans le cadre d’un projet d’une durée de trois ans. Les activités de la première année

porte entre autres sur une recension des pratiques actuelles d’enseignement et

l’analyse des difficultés présentes dans une perspective de concevoir et valider des

outils pour soutenir l’enseignement et l’évaluation de la compétence : Établir une

relation avec les parents.

AIFREF2013

111

Cet atelier sera l’occasion de partager le bilan de cette première année de recherche

particulièrement en ce qui a trait aux stratégies d’enseignement développées par le

personnel enseignant.

Moukouta Charlemagne Simplice, Université de Picardie, France

L’enfant au cœur d’un système éducationnel hybridé : entre ici et ailleurs

Aux prises avec deux univers de sens, celui d’ici et celui émanant du pays d’origine

de leurs parents, Mahimouna, Fabrice et Anaïs ne savent pas à quel saint se vouer…

De l’échec scolaire en passant par des troubles de comportement et des tentatives de

suicide, tels furent les trajectoires de ces trois enfants.

Sous le double prisme de la psychopathologie et de la psychologie interculturelle,

nous tenterons de rendre compte de l’expérience subjective de ces enfants où sont

mises en scènes des souffrances psychiques et somatiques sous-tendant les questions

identitaires, d’estime de soi ainsi que leur gestion tant au niveau individuel, familial,

qu’institutionnel.

Ogay Tania, Conus Xavier, Université de Fribourg, Suisse, [email protected]

Relation familles-école dans un contexte de diversité culturelle : des conceptions

de l’éducation à négocier

La qualité de la relation entre familles et école est reconnue comme importante pour

la réussite scolaire. Parents et enseignants sont conviés à développer une relation de

partenariat, et même de co-éducation. Comment se construit-elle lors de l’entrée de

l’enfant à l’école enfantine ? Cette période de transition engage la famille dans un

processus d’adaptation, dont l'importance varie notamment selon la proximité entre

les cultures familiales et scolaire. En particulier, parents et enseignants ont à négocier

leurs conceptions de l’éducation et de leurs rôles respectifs.

La communication présente les résultats d’une recherche de mémoire de Master en

Sciences de l’éducation, qui s’inscrit dans un projet de recherche sur la construction

de la relation familles-école lors de l’entrée à l’école enfantine dans un établissement

scolaire d’un quartier multiculturel de Fribourg (Suisse). En partant du modèle

théorique de la niche développementale (Super & Harkness, 1986) et du cadre

théorique intégré du développement humain (Dasen, 2004), l’étude investigue via un

questionnaire ad hoc les ethnothéories de l’éducation et du développement de l’enfant

auprès d’enseignantes enfantines ainsi que de parents migrants portugais et d’Afrique

subsaharienne installés dans le Canton de Fribourg. Les analyses quantitatives

révèlent d’importantes divergences d’ethnothéories entre enseignantes et parents

migrants. Une typologie des ethnothéories à partir des données individuelles récoltées

est proposée, qui montre que la majorité des parents se situe dans un modèle éducatif

plutôt directif, vertical et collectif, visant l’intégration sociale et la fonctionnalité,

tandis que les enseignantes se retrouvent globalement dans un modèle plutôt

participatif, horizontal et individuel, visant avant tout la réussite individuelle.

Papakonstantinou Antigoni Alba, Université de Patras, Grèce

Les associations de parents dans les écoles multiculturelles. A l’étude d’un

partenariat complexe ou d’un moyen de ségrégation implicite?




112

La présente étude porte son intérêt sur les associations de parents dans des écoles

primaires avec un niveau d'hétérogénéité culturelle élevé parmi la population

étudiante. Selon des recherches antérieures, les parents participent à des associations

de parents plus souvent et d'une manière plus active pendant la période où leurs

enfants vont à l'école primaire. C’est pour cette raison que nous avons choisit de

mener cette étude dans trois écoles primaires d’Athènes. L’objectif principal de cette

recherche est d'étudier la participation et les attitudes des parents grecs et immigrés

envers les associations parentales. Nous avons mené une recherche qualitative et nous

avons interviewé, selon des critères spécifiques, 30 parents grecs et 30 parents

immigrés. Nos données ont été élaborées avec une analyse de contenu et les facteurs

suivants ont été pris en considération lors de l'extraction de nos résultats: le sexe des

parents, le niveau d'éducation parental, les revenus de la famille et la performance de

l'enfant. Nos premiers résultats ont démontré que les associations de parents

n'accomplissent pas leur mission de faciliter la communication entre les familles et les

écoles. Au contraire, dans certains cas, ils ont même implicitement conduit à la

marginalisation des familles migrantes et aux différents types de discrimination

envers les élèves issus de l’immigration.

Pelchat Diane, Université de Montréal, Canada, [email protected]

En quoi la culture familiale contribue t-elle à la perception que l’enfant aura de

lui-même?

Le milieu cultuel qui reçoit l’enfant ayant une déficience possède son système de

valeurs et de croyances qui influencent la façon de percevoir cet enfant. Par exemple,

les sociétés occidentales valorisent l’efficacité, la beauté, la perfection et la

compétition, lesquelles constituent des valeurs qui sont susceptibles de nuire à

l’adaptation des parents d’enfant ayant une déficience et influencer la perception de

celui-ci. La façon de vivre l’annonce de la déficience chez son enfant varie non

seulement en fonction de la culture de la société mais aussi en fonction de la culture

propre à chacun des familles. La culture familiale de chaque conjoint joue un rôle

important dans leur situation familiale actuelle. Une étude qualitative explore

l’expérience subjective et les stratégies que des pères et des mères d’un enfant ayant

une déficience motrice cérébrale (DMC) mettent en place dans leur processus

d’adaptation/transformation à la différence sur le plan individuel, parental, conjugal et

extrafamilial. Le cadre de référence est le modèle clinique du processus

adaptation/transformation du programme d’intervention interdisciplinaire et familiale

(PRIFAM). L’échantillon est composé de 13 couples de parents qui ont un enfant

ayant une DMC. Les résultats démontrent que croyances et les valeurs transmises par

la famille d’origine, de même que les traits de personnalité qui se sont construits au

sein de leur famille sont des facteurs susceptibles d’influencer l’adaptation des pères

et des mères. Certaines valeurs transmises par leur culture familiale sont précieuses,

inspirantes et réconfortantes au dire des pères et des mères. Inversement, ceux-ci

constatent aussi que des mythes, des préjugés et la méconnaissance de certaines

déficiences dont ils étaient eux-mêmes imprégnés peuvent être une barrière à


AIFREF2013

113

l’adaptation qui aura un impact sur le développement de l’enfant et la perception que

celui-ci aura de lui-même. Des pistes d’interventions seront présentées

Pithon Gerard, Kouremenou Sofia-Eleni, Danko Marianna, Université de

Montpellier 3, France, [email protected]

Transmission des valeurs selon le genre au sein des familles sur trois générations

en Grèce

La famille, première organisation de la société, accueille l’enfant, participe à sa

socialisation, à la construction de son identité individuelle et sociale. Toutefois c’est

l’une des organisations sociales qui connaît le plus de bouleversements dans le monde

(Georgas, Berry, Van de Vijver, 2006), au niveau de sa structure sociale, de ses

modes de gouvernance (Pithon, 2004, 2008) et des valeurs qu’elle transmet d’une

génération à l’autre (Lahaye, Pourtois, Desmet, 2007; Pourtois, Desmet, Lahaye,

2008).

Cette transmission implicite d’un système de valeurs révèle des changements, des

conflits de pouvoir mais aussi du respect de la diversité qui s’opèrent dans les familles

et les sociétés. A partir d’une enquête sur 3 générations (grands parents, parents et

adolescents) dans 30 familles grecques (15 filiations masculines et 15 filiations

féminines) nous étudions les changements ou le maintien des systèmes de valeurs

selon les générations ou le genre. A cet effet, 90 questionnaires sur les valeurs de

Schwartz (2006) ont été passés en Grèce.

Les hommes prônent davantage l’affirmation de soi, l’ouverture aux changements, la

recherche de reconnaissance sociale et du pouvoir, tandis que les femmes accordent

plus d’importance aux valeurs universelles et à la recherche du bien être des autres,

mais aussi à leur autonomie. Les jeunes sont plus ouverts aux changements, comme

pour se préparer au mieux aux nouvelles contraintes du monde du travail. La société

grecque souvent présentée comme une société collectiviste (Hofestede, 1980) semble

maintenant se tourner vers une quête plus individualiste.

Prévôt Olivier, Université de Franche-Comté, France, olivier.prevot@univ-

fcomte.fr

Accompagnement des parents dans le cadre de l’enfance en danger : la création

d’un nouveau service de Placement à domicile (PAD)

Le placement éducatif est une modalité de la mesure judiciaire confiant un mineur à

un tiers conformément à l’art. 221-1-4 du CASF et à l’article 375 du code civil

notamment dans son alinéa 2 qui stipule que « chaque fois qu’il est possible, le

mineur doit être maintenu dans son milieu actuel. »

Elle dépend également des modalités de prise en charge telles que définies dans un

contrat d’accueil provisoire dans le cas d’une mesure administrative.

Elle s’inscrit également pleinement dans le cadre de la loi 2002-2 du 2 janvier 2002

relative aux principes de respect des droits des usagers et de diversification des

méthodes d’intervention, comme une réponse par un nouveau « dispositif éducatif

intégrant le soutien à la famille, fondé sur l’articulation entre une prise en charge par

l’établissement et une action éducative dans la famille » prônée par le rapport de P.

NAVES (2003).





114

Les modalités de ce placement autorisent un droit de visite et d’hébergement

quotidien du mineur au domicile du ou des parents, droit pouvant être modulé en

fonction des circonstances, le jugement ou le contrat d’accueil provisoire laissant au

service de la protection de l’enfance la possibilité d’un accueil séquentiel prédéfini en

établissement et d’une possibilité « de repli » en structure d’accueil si la situation le

nécessite. Par principe cette modalité de placement n’est pas cumulative avec un

autre type de placement.

Prévôt Olivier, Jehannin Guillaume, Malbert Thierry, Université de Franche-

Comté, France, [email protected]

L’enfant enfermé dans sa culture d’origine ? La part entre déterminations

sociales et déterminations culturelles dans les transmissions familiales de valeurs

éducatives en France

La protection de l’enfance a longtemps reposé sur un mode binaire.

Traditionnellement, on recense en effet 2 grands types d’interventions :

- les actions éducatives qui s’exercent à domicile,

- le placement en familles d’accueil ou en établissements.

Mais, depuis de nombreuses années, les Départements se sont interrogés sur la façon

d’élargir la palette des modalités d’accueil des jeunes pris en charge par l’ASE.

La loi du 5 mars 2007 donne un cadre légal aux nouveaux modes d’accueils, et le

schéma départemental de l’enfance et des familles 2007- 2012, souligne le souhait de

la mise en place de la diversification des modes d’accueil au titre de l’aide sociale à

l’enfance, permettant d’élaborer un projet « sur mesure » pour l’enfant et sa famille.

Le Département a ainsi autorisé en 2010 une maison d’enfant à caractère social à

expérimenter un service de « placement à domicile le SADEF » sur le secteur du

chalonnais pour une capacité de 6 places. Cette expérimentation s’est avérée

concluante et le service à été pérennisé dans ses missions depuis septembre 2012.

En 2011, l’association du Prado Bourgogne a entrepris un travail sur un projet

similaire de 8 places « le PAD » dans un établissement éducatif sur le bassin de

Montceau le Creusot. Le projet se concrétisera à la rentrée scolaire 2012 sous la forme

d’une expérimentation d’une durée de deux ans. Parallèlement l’association Saint

Exupéry, par le biais d’une maison d’enfant à caractère social pourrait débuter une

expérimentation sur le secteur du Charollais «le SAEE » pour une capacité de 8 places

sous réserve d’une validation par les autorités compétentes dans le courant du premier

semestre 2013.

Il convient donc de doter ces établissements par le biais d’une réflexion partagée et

d’une mutualisation des compétences, de socles d’intervention et d’outils communs et

partagés avec l’ensemble des acteurs de la mission de protection de l’enfance, mais

aussi de s’assurer de l’efficacité et la pertinence de tels dispositifs.

Robert Christelle, Clément Marie-Ève, Cyr Katie, Chamberland Claire, Université du Québec en Outaouais, Canada, [email protected]


AIFREF2013

115

Victimisation et profils des jeunes victimes. Étude d'un échantillon d'enfants

québécois âgés de 2 à 11 ans

Au Canada, si la violence à l'égard des enfants questionne, sa réalité n'est pas toujours

bien connue, les enquêtes populationnelles interrogeant le plus souvent la sphère

privée. Les données existantes indiquent toutefois qu'il ne s'agit pas d'un fait

anecdotique, mais d'un phénomène complexe et d'une grande ampleur. Il apparaît, en

effet, que les différentes formes de victimisation, qu’elles soient privés ou publiques,

interagissent, obligeant le chercheur à développer une approche globale,

compréhensive et développementale, qui favorise la prise en compte des

concomitances, répétitions et enchaînements des formes de victimisation, là où a

longtemps prévalu un abord plus fragmenté du phénomène (Finkelhor, 2007 ;

Saunders, 2003).

Cette communication porte sur les résultats d’une analyse de regroupement

(clustering) visant à identifier des profils d'enfants victimes, par l'observation des

regroupements des formes de victimisation vécues dans les différentes sphères de leur

vie. Les analyses sont réalisées auprès d’un échantillon populationnel d’enfants âgés

de 2 et 11 ans ayant vécu au moins une forme de victimisation (n=972). La procédure

de classification mixte (hiérarchique et non-hiérarchique) mise en œuvre permettra

de classifier 34 formes de violence vécue dans la vie des enfants (ex. : intimidation,

mauvais traitements, exposition à la violence conjugale). Les profils ainsi obtenus

seront analysés en lien avec d’autres variables (ex. : socio-biographiques, événements

traumatiques, santé mentale).

Les bénéfices à tirer d'une telle taxinomie de la victimisation, qui invite à regarder le

phénomène dans sa diversité, seront discutés en conclusion.

Robin Monique, Francis Véronique, Université Paris Descartes

Evolution des thèmes de recherche en éducation familiale : retour sur 15 ans de

publications de la Revue Internationale de l’Éducation Familiale (RIEF)

Rodi Anne, Lami Viktor, Haute Ecole Pédagogique, Lausanne, Suisse, [email protected]

Formation continue des parents et des professionnels en Albanie : une expérience

originale

La Haute Ecole Pédagogique du canton de Vaud (Suisse), en collaboration avec

l’Université de Tiranë (Albanie), a proposé une formation continue dans le domaine

de la Pédagogie spécialisée, pour des professionnels de l’Education (enseignants,

thérapeutes, directions…) et des parents, dans une petite ville d’Albanie où les enfants

en situation de handicap étaient le plus souvent encore cachés à domicile.

Parallèlement à cette formation qui s’est déroulée sur une année et qui impliquait les

deux organismes de formation précités, le Département de l’Education et la Mairie, un

centre de jour s’est ouvert pour les enfants et adolescents en grande difficulté. L’étude

présente ce concept original de formation ainsi que les bénéfices et les limites d’un tel

dispositif pour les différents partenaires et s’intéresse au processus de transfert dans

d’autres régions, notamment en Albanie.

Rodi Anne, Lami Viktor, Haute Ecole Pédagogique, Lausanne, Suisse, [email protected]

Et si un âne changeait tout ?






116

Dans un village retiré au cœur d’une zone montagneuse albanaise, un enfant en

situation de handicap reste enfermé chez lui, l’école primaire s’avérant inaccessible :

trop loin, trop difficile, trop dangereux. Pauvreté, isolement, handicaps physique et

mental : nombreux sont les facteurs qui semblent mener à l’exclusion.

Cependant, un âne va permettre de modifier radicalement la situation. Il amène enfin

l’enfant en classe. Vision un peu simpliste, penseront certains. C’est exact, un âne ne

saurait changer le monde ! Pourtant c’est à partir de cette solution simple et concrète

que tout un processus de conquête du milieu scolaire se développe. S’en suit alors un

bouleversement profond du système scolaire et éducatif mis en place dans la région.

Direction Régionale de l’Education, Université, ONG, enseignants, parents, élèves :

tous sont concernés. Un réseau de solidarité s’organise. Malgré les difficultés

rencontrées, le défi est relevé. Voici deux années que l‘enfant est scolarisé dans son

village et participe aux différentes activités de l’école. Sa situation sert de

« tremplin » à la formation continue des enseignants…

Rodi Anne, Lami Viktor, Minxolli Dashuri, Haute Ecole Pédagogique, Lausanne,

Suisse, [email protected]

Présentation de l’ouvrage «une heure avec…»

« Une heure avec… » témoigne du quotidien de familles albanaises vivant auprès

d’enfants en situation de handicap. Ainsi, mères et grands-mères confient leurs peines,

leurs joies, leurs soucis ou leurs espoirs…

« Une heure avec… » permet au lecteur de découvrir une réalité souvent méconnue en

Albanie et de mieux comprendre comment les parents ou les proches surmontent les

défis engendrés par la présence d’un enfant en difficulté dans la famille.

« Une heure avec… » désire mettre en valeur le courage, la volonté, la patience et la

force de ceux et celles qui se mobilisent pour que chaque jour, tous les enfants, quels

que soient leurs besoins et leurs difficultés, puissent pleinement profiter de la vie.

Scroccaro Nathalie, Doctorante Université Rennes II, France,

[email protected]

Les conduites addictives chez les adolescents en France : Quelles prises en

charges psychologiques envisagées pour les parents d’adolescents?

Les conduites addictives à l’adolescence constituent un problème majeur de santé

publique en Europe et soulèvent de nombreuses questions sur le plan clinique et

psychopathologique ainsi que sur leurs prises en charge. Mais si elles reçoivent un

intérêt certain dans le domaine de la recherche scientifique ce n’est que récemment

que nous interrogeons et prenons en compte la souffrance des proches et surtout celle

des parents de jeunes adolescents (Scroccaro et Sauvagnat, 2010).


AIFREF2013

117

A partir 2004, en France, des Consultations Jeunes Consommateurs ont été mises en

place à la demande de la Mission Interministérielle de la Lutte contre les Drogues et

les Toxicomanies (MILDT). Ce dispositif propose un accompagnement des jeunes

usagers de cannabis et d’autres substances psycho-actives, ainsi qu’à leurs familles.

Toutefois, des nombreuses études indiquent que l’entourage du jeune cherche des

lieux d’écoute et des informations sur les addictions sans pour autant savoir où

s’adresser et qu’un espace de parole peut leur être proposé (Obradovic, 2011).

Nous rendrons compte des résultats d’une recherche prospective et exploratoire

réalisée au sein de consultations recevant des parents d’adolescents qui vise à articuler

la question de l’émergence de la problématique des conduites addictives adolescentes

à travers des éléments de l’histoire des parents. Nous pensons qu’il y a lieu

d’envisager des stratégies thérapeutiques spécifiques pour aider les parents dans

l’exercice de leur parentalité.

Simard Raymonde, Université du Québec à Rimouski, Québec, Canada

La famille et l'école deux réalités aux formes uniques et essentielles au

développement du citoyen en devenir. Mieux comprendre la dynamique, les

enjeux de chaque système

De la culture familiale à la culture scolaire. Comprendre, clarifier et apprivoiser ces

deux réalités. Raymonde Simard, chargée de cours Université du Québec à Rimouski

et doctorant à l'université de Montréal.

Il est admis par tous, que la Famille est la première responsable de l’éducation de ses

enfants. Elle touche l’enfant de ses premières empreintes tant affectives, sociales et

cognitives. Très tôt, le service de garde devient partenaire de la famille suivi de

l’école pour plusieurs années. L’École a besoin de cette relation famille-école pour

mieux remplir ses mandats inscrits dans le programme de formation de l’école

québécoise du Québec : instruire-socialiser-qualifier. La famille a besoin de cette

relation école-famille pour mieux aider leur enfant à cheminer dans le parcours

scolaire. Comprendre ces deux réalités à travers leur dynamique apporte un éclairage

nouveau sur des obstacles réels mais aussi sur des éléments positifs et uniques à

chaque milieu. L’enfant dont ses racines sont issues de la famille continue sa

croissance à l’école, il a besoin de ses deux réalités. Nous ne pouvons souhaiter que

l’enfant puise dans chacune des richesses lui apportant un équilibre vers son

émancipation.

Le but de cette présentation est d’offrir des éléments de réflexion partagés par

plusieurs intervenants du milieu scolaire et lors d’ échanges vécus avec plusieurs

familles.

Tattarletti Cristina et équipe AEF, Fribourg, Suisse

Quels enfants laisserons-nous à la terre? Entrée à l'école et coordination

interinstitutionnelle

Le projet encouragement précoce est une ligne d’action renforcée par l’Education

Familiale dans le canton de Fribourg, afin de répondre aux besoins des familles ayant

des jeunes enfants, des écoles enfantines, tout en s’inscrivant dans les

recommandations fédérales suisses en matière de politique familiale. De nombreuses

études arrivent aux résultats suivants. Tous les enfants tirent bénéfice de

l’encouragement précoce, quelle que soit leur origine sociale. Les enfants issus de




118

milieux socialement défavorisés et de familles parlant une langue étrangère profitent

plus que la moyenne de l’encouragement précoce. L’effet à long terme de

l’encouragement précoce (réussite scolaire) est plus marqué lorsque les objectifs et les

concepts de l’encouragement précoce sont clairement définis. Le projet est ciblé sur le

début de l’école et son but est celui de favoriser des espaces rencontre entre familles

et écoles afin de préparer ensemble l’entrée des enfants et ainsi garantir un bon début

de leur formation. Ces rencontres ont débutées en 2010 et se poursuivent à la

demande des différents acteurs impliqués : éducateurs, enseignants, conseillers

communaux, parents, médiateurs interculturels, etc. Quelle est la méthodologie

utilisée ? Quels sont les contenus le plus demandés ? Quels sont les résultats obtenus ?

Ces questions seront développées dans l’atelier.

Tétreault Sylvie, Desmarais Chantal, Piérart Geneviève, Haelewyck Marie

Claire, Université de Laval, Canada, [email protected]

Famille, migration et handicap : Mieux comprendre la position des intervenants

en réadaptation et en éducation

Contexte : La migration modifie lescontextes de vie de la famille et peut altérer le

développement de l’enfant. Or, les familles immigrantes ayant un enfant handicap

vivent de nombreuxdéfis et rencontrent des obstacles dans la recherche de services

spécialisés. Souvent, les intervenants en réadaptationpeuvent éprouver des difficultés

à établir des contacts avec ces familles. L’objectif de cette étude est d’identifier les

problématiques rencontrées par ces intervenants et de connaître les réponses

institutionnelles disponibles pourconsolider la collaboration. Méthodologie/résultats :

Cette étude exploratoire a utilisé un questionnaire électronique destiné à des

gestionnaires et des intervenants en réadaptation ou éducation (Belgique, Canada,

Suisse). L’organisation des services offertsà ces familles immigrantes a été

documentée, tout comme les difficultés rencontrées et les stratégies de soutien

disponibles. Cinquante personnes ont participé à la recherche. La plupart considère

qu’il est nécessairede favoriser le partenariat par des actions concrètes et que leur

institution doit fournir des conditions pour faciliter leur travail. Par exemple, le

recours à des interprètes est le moyen le plus fréquemment mentionné. Les

participantsrapportent le besoin d’informerdavantage ces familles et d’avoir du temps

supplémentaire pour mieux les accompagner. Conclusion : L’adaptation des services

aux nouveaux arrivants est essentielle, compte tenu de l’ampleur des besoins. Les

intervenants doivent être formés, informés et soutenus pourmaximiser la collaboration

avec les familles immigrantes ayant un enfant handicapé.

Tétreault Sylvie, Gascon Hubert, Beaupré Pauline, Piérart Geneviève, Boucher

Normand, Carrière Monique, Université de Laval, Canada, [email protected]

Famille et handicap : Quand le soutien rime avec qualité de vie!

AIFREF2013

119

Avec les contraintes économiques actuelles, la responsabilisation individuelle est

remise de l’avant. Ceci peut amener une diminution des services de l’État,

particulièrementpour les familles ayant un enfant handicapé. Pourtant, elles assument

de plus en plus de tâches et leurs besoins de soutien sont réels. Considérant cela, il

fauts’interroger sur les façons d’innover pour les soutenir davantage. Cette étude vise

le développement et la priorisation de stratégies de soutien destinées à ces familles.

Méthodologie/Résultats : Des entretiens téléphoniques avec des responsables

d’organisations québécoises offrant des services (n=39), des questionnaires

électroniquesdestinés à des répondants internationaux (n=76) et l’analyse de sites

internet de 300 organismes (Australie, Belgique, Canada, Danemark, France, Suède,

Suisse) ont permis dedocumenter diverses formes de soutien. À partir de ces

informations et d’une nouvelle typologie de soutien, 40 stratégies novatrices ont été

identifiées, puis priorisées lors de 20 forums communautaires et d’un forum

électronique. Plus de 200 personnes ont participé à cette consultation citoyenne. Huit

moyens pour soutenir les familles sont ressortis. Ils seront présentés lors de cette

conférence. Conclusion :Le soutien des familles ayant un enfant handicapé passe par

un investissement de l’État, car iljoue un rôle-clé dans l’amélioration de la qualité de

vie.Il importe d’offrir une variété de réponses afinde tenir compte de la situation

unique de chaque famille.

Tobon Berrio Luz Estela, Doctorante, Université du Nord, Colombia, [email protected]

L’éducation familiale sous tension

Les parents, responsables de l'éducation familiale des enfants reçoivent des messages

portés par la loi, les traditions, les discours experts. Ils sont entre le devoir être et la

réalité; surtout quand il s’agit des dynamiques autour de la punition. Les responsables

de l'éducation des enfants dans la famille sont confrontés par leur tâche d'évaluer les

mandats légaux, les pratiques traditionnelles et les discours d'experts, généralement

dans un climat de tension entre ce que je fais et ce que je suis capable de faire. Cette

tension entre l'obligation et la réalité est bien au-delà du niveau théorique; elle peut

générer des risques réelles, elle peut conduire á neutraliser l'efficacité des mandats

juridiques pour prévenir la maltraitance des enfants.

Également, il faut tenir compte dans l’étude des dynamiques de l'éducation des

enfants dans la famille des phénomènes du contexte social et politique, y compris les

nouveaux rôles des femmes dans le milieu du travail ou les nouvelles structures

familiales, entre autres phénomènes.

Une connaissance approfondie des défaillances actuelles de coordination entre les

prescriptions légaux, les discours d'experts et les traditions locales concernant les

pratiques parentales, en particulier ceux visant à la punition des enfants, peuvent

renforcer la fonction préventive du mandat légal, la mise en œuvre de la parole des

experts, en respectant les traditions locales et la famille dans son contexte

socioculturelle. Aussi, cette connaissance peut conduire à l’élaboration des politiques

publiques plus efficaces pour la pacification des relations familiales, dimension très

importante dans la pacification sociale.

Turcotte Daniel, Saint-Jacques Marie-Christine, Trocmé Nico, Université de

Laval, Canada, [email protected]




120

Structure familiale et nature des cas de négligence et de violence envers les

enfants

De nombreux facteurs sont associés au risque de maltraitance envers les enfants;

certains se rapportentà des éléments d’ordre distal comme les valeurs sociales, l’accès

aux services, la pauvreté, l’isolement social alors que font référence à des facteurs

proximaux comme la dynamique familiale, la relation parent-enfant et la structure

familiale (Cicchetti& Valentino, 2006, Cyr et coll, 2012). Les recherches suggèrent

que les enfants de familles monoparentales, en raison de la pauvreté économique et

sociale qui accompagne fréquemment leur situation, seraient plus à risque de

maltraitance par insuffisance de soins, alors que ceux de familles recomposées, en

raison des problèmes familiaux (conflits entre les membres, imposition de nouvelles

règles, etc.), des pratiques parentales et des transitions répétées, seraient davantage

exposés à l’indifférence (mauvais traitements psychologiques) et à l’abus sexuel. La

connaissance de la nature particulière des formes de maltraitance en fonction du

contexte familial constitue une information de premier plan pour le développement de

programmes de préventionefficaces (Oliver, Kuhns et Pomeanz, 2006). Or, les

recherches dans ce domaine demeurent limitées, que ce soit sur le plan de la

représentativité des populations étudiées ou de la compréhension des mécanismes qui

peuvent s’activer différemment selon les structures familiales.

Cette communication présentera les résultats d’une étude qui examine les situations

de maltraitance rapportées aux services de protection de la jeunesse du Canada en

fonction de la structure de la famille au sein de laquelle vit l’enfant. Trois objectifs y

sont visés: (1) examiner les diverses formes de maltraitance envers les enfants selon la

structure familiale en comparant quatre groupes d’enfants selon qu’ils vivent au

moment du signalement: (a) avec leurs parents biologiques ou adoptifs, (b) dans une

famille monoparentale dirigée par la mère, (c) dans une famille monoparentale dirigée

par le père ou, (d) dans une famille recomposée; (2) cerner les effets différenciés de la

maltraitance sur les enfants en analysant les difficultés décelées par les intervenants;

(3) mieux comprendre la relation entre la structure familiale et la maltraitance en

examinant l’interaction entre les mauvais traitements, les caractéristiques des enfants

et les facteurs de risque présents dans la famille. Les données proviennent de l’Étude

canadienne sur l’incidence des signalements de cas de violence et de négligence

envers les enfants de 2008 (ECI-2008). Cette étude a répertorié 15 980 enquêtes sur

les mauvais traitements envers les enfants menées par un échantillon représentatif de

112 organisations de services de protection de l’enfance au Canada.

Les résultats traduisent une surreprésentation des enfants vivant dans une famille

monoparentale ayant à sa tête une femme ou dans une famille recomposée parmi la

population signalée pour mauvais traitements. Ils indiquent également une différence

entre les familles monoparentales dirigées par la mère et celles dirigées par le père.

Siles enfants de familles monoparentales sont plus souvent victimes de négligence,

ceux qui vivent dans une famille monoparentale dirigée par la mère sont moins à

risque d’abus physique alors que ceux qui vivent avec leur père seulement sont

davantage victimes de violence psychologique, mais moins exposés à la violence

conjugale. L’examen du profil des auteurs des mauvais traitements montre que dans la

AIFREF2013

121

plupart des situations, l’auteur de la maltraitance est une personne proche de l’enfant;

quatre fois sur 10 il s’agit d’un parent biologique ou d’un beau-parent. Malgré les

limites qu’elle comporte, cette étude nous apparaît apporter une contribution

intéressante aux connaissances disponibles sur la relation entre la structure familiale

et les mauvais traitements infligés aux enfants.

Vale-Dias Maria da Luz, Cavadas Sucie, Franco-Borges Graciete, Vaz-Rebelo

Piedade, Université de Coimbra, Portugal, [email protected]

La relation entre le soutien social et les comportements antisociaux des

adolescents : le rôle de la famille, des amis et des professeurs

L’objectif principal de cette recherche a été celui d’étudier la relation entre la

perception du soutien social et les comportements antisociaux des adolescents. En ce

qui concerne le soutien social, on a considéré spécifiquement trois sources de soutien:

la famille, les amis et les professeurs. Pour accomplir notre objectif, on a recueilli des

données auprès d’un échantillon constitué par 368 sujets (175 filles et 193 garçons),

âgés de 12 à 19 ans (M=15,68; ET=1,90), qui fréquentaient des écoles publiques de la

région du centre du Portugal. La récolte des données a été faite en utilisant les

instruments suivants : le Social Support Appraisals-SSA (Vaux et coll., 1986 ;

adaptation portugaise, Antunes, 1994) ; le Self-Reported Antisocial Behavior-SRA

(Loeber et collaborateurs, 1989; adaptation portugaise, Fonseca, 1992) ; et le

Questionnaire de Caractérisation de L’élève, créé dans la présente étude. Les résultats

obtenus suggèrent que, en effet, il y a une relation inverse entre la perception du

soutien social et l’adoption de comportements antisociaux. Dans cette relation, la

famille et les professeurs semblent avoir un rôle plus important que les amis. Les

résultats présentent, aussi, quelques différences significatives en ce qui concerne le

sexe et l'âge. Plusieurs réflexions peuvent être enlevées à partir de ces résultats,

notamment sur les possibles implications pratiques au niveau des rapports dans la

famille et dans l’école, ainsi que pour une compréhension plus large du soutien social

à l’adolescence et de sa relation avec le comportement antisocial.

Vaz-Rebelo Piedade, Borges Graciete Franco,Vale-Dias Maria Luz, Université de

Coimbra, Portugal, [email protected]

Les différentes facettes de l’hostilité parentale

Cette étude a pour objectif principal de caractériser les dimensions des attitudes

éducatives parentales, en particulier celle de l´hostilité parentale.

Cette caractérisation est d'une importance cruciale, étant donné l’impact des attitudes

éducatives parentales sur le développement des enfants et des jeunes. Surtout

l’influence négative de la rejection parentale. Cependant, bien qu'il existe déjà un

certain consensus autour de la structure générale des attitudes éducatives parentales,

qui comprend les dimensions de l'amour et du contrôle, il y aussi plusieurs questions,

notamment celles qui ont trait à la délimitation des éléments qui les caractérisent et

leur interrelation. Par exemple, la distinction entre le rejet, le contrôle et la punition,

ou la distinction entre l'autonomie, la négligence ou l'abandon.

La présente recherche a été menée sur un échantillon de 2440 adolescents de 9e

année, en utilisant une version de l'Echelle des Attitudes Educatives Parentales

(Schaefer, 1991). Les résultats montrent la complexité du concept de rejet parentale et

l'existence d'interfaces entre le rejet parental, le contrôle et la permissivité.




122

Verlaan Pierrette, Université de Sherbrooke, Canada, [email protected]

Détection précoce des garçons et des filles qui ont des troubles du comportement

extériorisés au primaire et probabilité de recevoir des services spécialisés

Les enjeux liés à la prestation de services spécialisés pour prévenir ou réduire les

troubles du comportement (TC) chez les élèves sont sources de préoccupations

majeures dans le secteur de l’éducation. À haut risque de persistance à long terme

lorsqu’ils surviennent dès l’enfance, ces troubles peuvent mener à des difficultés

sérieuses d’adaptation et sont reliés à d'importants coûts en services scolaires,

psychosociaux et de santé.Or, des données provenant de plusieurs pays industrialisés,

incluant le Canada, indiquent que parmi les enfants qui ont des TC, seule une faible

proportion (surtout de filles) reçoit des services de soutien.Les objectifs de l’étude

sont : 1) de déterminersila fréquence et la sévérité des TC manifestés par les garçons

et par les filles se distinguent, et 2) examiner l’évolution entre les TC et le fait de

recevoir des services spécialisés sur une période de 24 mois. L’échantillon est

composé de 353 garçons et de 300 filles âgés en moyenne de 7,44 ans fréquentant les

trois premiers niveaux du primaire. Les résultatsindiquent que moins de 30 % des

élèves qui ont un TC reçoivent des services en milieu scolaire. Un résultat encore plus

troublant estque parmi ces élèves, trois fois moins de fillesque de garçonsont reçu un

service au cours de la dernière année et également 12 mois plus tard. La discussion

portera sur l’importance d’un processus de repérage systématique en milieu scolaire

impliquant lesparents et enseignants comme répondants.

Zacopoulou Agnès, Roufidou Irini, Ziogkou Vergo-Maria, Siantou Aikaterini,

Iut d’Athènes, Départment d’Education Préscolaire

La crise et la multi-culturalité : Maman, ma maîtresse ne parle pas comme

moi…Une étude de cas

La crise en Grèce aussi bien que le taux élevé de chômage des jeunes diplômés,

conduit des fois ces derniers à la recherche d’un emploi à l’étranger. Des étudiants,

bénéficiant du programme Erasmus Era Places, décident de faire leur stage pratique

de fin d’études à l’étranger, souvent dans l’objectif d’émigrer une fois le diplôme

obtenu.

Par cette intervention, nous essaierons d’étudier le cas de deux étudiantes du

Département de l’Education Préscolaire de l’IUT d’Athènes qui ont fait leur stage

dans une crèche en Autriche, sans savoir parler la langue du pays (l’allemand).

Pour effectuer cette étude de cas, l’outil méthodologique est l’analyse de contenu des

textes écrits (journal personnel et notes professionnels) et des entretiens non directifs.

Nous sommes focalisés sur l’étude et l’analyse de la présence et des interventions

pédagogiques de ces étudiantes allophones à la crèche comme facteurs de multi

culturalité et d’inter culturalité.

AIFREF2013

123

Les questions de recherche posées sont : Comment les étudiantes ont exploité des

éléments culturels pendant leur interaction avec les jeunes enfants? Comment les

jeunes enfants ont répondu aux nouveaux éléments linguistiques et culturels

proposés? Quelles sont les réactions des parents? Quels sont les apports de cet

expérience pour les étudiantes elles mêmes?

Zanon Ombretta, Serbati Sara, Ius Marco, Di Masi Diego, Milani Paola, Université de Padoue, Italie, [email protected]

Les groupes des parents: un dispositif pour soutenir la parentalité des familles

négligentes

P.I.P.P.I. (Programme d’Intervention Pour la Prévention de l’Institutionnalisation) est

un intensive care program pour soutenir les parents négligentes et prévenir le

placement des enfants hors de leur famille, à travers quatre dispositifs d’action

intégrés entre eux: l’action éducative à domicile, la proximité des familles aidantes

naturelles, la collaboration entre les écoles et les services sociaux et les groupes des

parents.

En particulier, ce dernier dispositif vise à faire découvrir et développer aux parents

leurs compétences éducatives et à s’aider réciproquement. La méthodologie est donc

active et les animateurs des rencontres, qui sont des composants des équipes multi-

professionnelles responsables de la prise en charge de la famille, proposent différents

outils pour améliorer la communication entre les participants. Cette méthode a permis

aux mères et aux pères de partager plus facilement leur expérience familiale, d’être

écoutés sans se sentir jugés et de réfléchir sur leur vie e sur leurs ressources pour faire

face aux problèmes.

Dans cette présentation les données sur la participation des parents aux groups

organisés par les dix villes italiennes impliquées dans le programme seront décrits. La

fonction de cette activité sera analysée par rapport à deux dimensions:

-le changement par les professionnels de leurs représentations des familles négligentes

tandis qu’elles participent aux groupes et peuvent se montrer plus capables et

disponibles à parler de soi;

-les informations que cette intervention donne dans un contexte insolite pour

l’implication des parents dans l’évaluation de leur situation et dans la programmation

et réalisation de l’ensemble des dispositifs.

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ / LECTURES IN SPANISH /

COMMUNICATIONS EN ESPAGNOL




124

Cánovas Paz, Alzate Teresa, Universitat de València, España, [email protected]

La influencia de los estilos edcuativos parentales en la obesidad infantil

El sobrepeso y la obesidad en la niñez tienen un gran impacto en la salud y en la

calidad de vida en las etapas posteriores de los individuos, principalmente en la edad

adulta.

La actual epidemia de sobrepeso y obesidad obliga estudios serios que puedan

prevenirla desde los primeros años de vida ya que cada vez este padecimiento se

presenta a más temprana edad.

Tanto en países desarrollados como en vías de desarrollo se ha investigado sobre

factores causales de la obesidad, tales como: lactancia materna, hábitos alimentarios

familiares, nivel educativo de la madre, antecedentes genéticos, etc…, pero ha sido

muy precaria la investigación en relación con los estilos educativos de padres, madres

y cuidadores, teniendo en cuenta que la alimentación es un aprendizaje, no sólo de

conocimientos sino de actitudes y de comportamientos. Hay poca evidencia acerca de

estas aproximaciones a la comprensión de esta perspectiva del fenómeno con el fin de

aportar a su prevención y a su solución.

En este trabajo analiza la relación entre estilo educativo parental y obesidad infantil.

Las investigaciones apuntan alEEP-sobreprotector como el más relacionado con el

sobrepeso y la obesidad infantil.

Qué duda cabe que para lograr mayor efectividad en la prevención de la obesidad

infantil, es preciso identificar la solidez de dichas presunciones en el marco de los

factores que la determinan con el fin de avanzar en la búsqueda de soluciones.

Cánovas Paz, Aroca Inmaculada, Sahuquillo Piedad, Universitat de València,

España, [email protected]

Violencia filio-parental y estilos educativos

La violencia filio-parental ha existidosiempre. Lo que resulta novedoso, al menos en

España, es suaumento,suemergencia pública y, sobre todo, la aparición en

familiasconsideradas como “normalizadas”.

Las investigaciones que analizan la relación entre este tipo de violencia y estilo

educativo parental aportan los siguientes datos: los padres cambiaron de estilo

educativo en función de la aparición y agravamiento del maltrato filial, desembocando

en la permisividad y sobreprotección en la medida en que sus hijos iban adquiriendo

poder. Cuando se sentían fuertemente humillados utilizaban un estilo coercitivo, del

que pronto desistían porque la escalada de la violencia también podía dirigirse hacia

otros miembros de la familia. La mayoría de los autores apuntan hacia la

permisividad, la negligencia y ausencia de la figura paterna (física y/o

psicológicamente) como estilos educativos ejercidos por progenitores maltratados. La

no coincidencia de los estilos educativos del padre y la madre es un factor de riesgo a

considerar. Por otra parte, se puede desestimar la sobreprotección o el estilo

autoritario como una de las causas principales de este tipo de violencia.



AIFREF2013

125

Es importante analizar los estilos educativos, ejercidos desde los primeros años de

vida de estos hijos y por parte de ambos progenitores, en cuanto que generan

dinámicas familiares concretas en las que hay que profundizar. Esto nos ayudara a

identificar elementos de mejora para poder plantear programas de intervención que

lleven a una optimización de la realidad familiar.

Madariaga José-Maria, Huguet Angel, Lapresta Cecilio, Arribillaga Ana, Universitat de València, España, [email protected]

El reto de la diversidad linguistica en sociedades multiculturales. Familla,

escuela y actitudes lingüisticas

Uno de los desafíos que se le plantea a la infancia de las sociedades multiculturales

contemporáneas, es aprender a gestionar sus recursos para ser capaz de responder a la

diversidad lingüística que caracteriza a dichas sociedades. Es el caso de la catalana en

la que se realizó esta experiencia, la cual ha visto notablemente incrementada tal

diversidad debido a los importantes movimientos migratorios que se han producido

los últimos años. Una gran diversidad lingüística exige que la familia y la escuela

respondan a ella de manera conjunta, mediante fórmulas basadas en el anàlisis de las

variables mediadoras más relevantes. En este sentido las actitudes lingüisticas juegan

un papel fundamental por su caràcter mediador entre la persona y el contexto social.

Este estudio analiza dichas actitudes y sus posibles variables explicativas en contextos

multiculturales y multilingües, así como su relación con el conocimiento lingüístico

del catalán y el castellano. Realizados los correspondientes anàlisis estadisticos para

los 1206 escolares de 2º y 4º de Educación Secundaria Obligatoria analizados, entre

las variables explicativas se obtuvo significatividad para la condición lingüistica

familiar, entendida esta como un mediador del contexto social que ejerce una presión

e influencia sobre los procesos de aprendizaje, y para el colectivo inmigrante,

significatividad en determinados casos para la edad de llegada y el tiempo de estancia.

También se encontró una correlación entre la actitud lingüística y el conocimiento de

la lengua correspondiente.

Martín Quintana Juan Carlos, Cabrera Montesdeoca Ylenia Samantha,

Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, España, [email protected]

Escala sobre la percepcion de proteccion y violencia intrafamiliar en los y las

adolescentes

Durante los últimos años se ha visto reflejado en los Medios de Comunicación un

incremento del fenómeno de la Violencia filio-parental (VFP). Según Cottrell (2001),

el maltrato parental comprende cualquier acto de los hijos/as que provoque miedo en

los padres y las madres y que tenga como objetivo hacer daño a éstos. Distingue

cuatro dimensiones: maltrato físico, maltrato psicológico, maltrato emocional y

maltrato financiero. Pereira (2006), define la VFP como aquellas conductas reiteradas

de violencia física, verbal o no verbal dirigidas a los padres o a los adultos que ocupan

su lugar. Se excluyen los casos aislados, la violencia relacionada con el consumo de

tóxicos, la psicopatología grave, la deficiencia mental y el parricidio.

Para conocer algunos factores que influyen en la VFP, hemos elaborado diferentes

escalas. En esta comunicación nos centraremos sólo en la “Escala de Protección y

Violencia Intrafamiliar”. La escala ha sido validada con una muestra compuesta por






126

274 chicos y chicas estudiantes de Educación Secundaria. El Alpha ordinal total de la

escala es de .97. Se ha elaborado una versión para padres y otra para madre. Esta

escala mide: VFP, violencia de padre/madre hacia los/las hijos/as, violencia

económica (madre), protección y violencia interparental. Según los resultados los

chicos, a diferencia de las chicas, informan que perciben mayor protección.

Asimismo, la Violencia filio-parental, está más asociada a familias monoparentales y

a chicos/chicas con un bajo nivel educativo y que han repetido cursos.

Mateos Inchaurrondo Ainoas, Universidad de Barcelona, España, [email protected]

El uso de las las TIC como herramienta educativa en el programa GENER@T

Desde este contexto científico, en el que se señala la necesidad de intervenir a edades

tempranas, se realiza nuestra investigación diagnóstica para detectar las necesidades

socioeducativas en adolescentes (12 a 14 años) sobre la violencia de género. Como

respuesta a estas necesidades se elabora el programa GENER@-T. El programa

GENER@T se configura por un total de 24 sesiones de una hora. Para el desarrollo de

las sesiones del programa, se combinan diferentes técnicas y estrategias didácticas (rol

playing, análisis de canciones, discusión de grupos, etc.), entre las cuales, se

encuentran estrategias que tienen como base las TIC: 1) historias animadas (situación

1, de abuso físico; situación 2, de abuso psicológico; situación 3, de abuso sexual); 2)

construcción de la web de contenido; 3) pre-test y pos-test (formato online y

aplicativo adobe flash player); 4) Trabajo de investigación. En la presente

comunicación se centrará la atención en los recursos tecnológicos del programa que

tienen una doble finalidad: didáctica y evaluativa.

Pulido Josefa Rodríguez, Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, España,

[email protected]

La escuela, la familia y la integracion del alumnado inmigrante en la educacion

secundaria obligatoria

El método de investigación utilizado en este trabajo es indudablemente descriptivo.

Nos ubicamos en el paradigma orientado a la decisión y al cambio “ Dentro de este

paradigma tienen cabida los estudios tipo encuesta, basados en la recogida de

información rica y variada sobre grupos de sujetos que sirvan de base para la toma

de decisiones” (Del Río, 2003). El cuestionario nos pareció la forma más rápida de

llegar a un número representativo de centros para indagar sobre aspectos

pormenorizados en la ESO (educación secundaria obligatoria) en relación a la escuela,

familia e integración. Pretendemos conocer cómo está siendo la integración

socioeducativa, acciones que implementan los centros para favorecer esta integración,

relación familias inmigrantes-escuela, actividades que preparan los profesores en sus

programaciones, documentos institucionales y su adaptación al fenómeno,

composición del núcleo familiar: edades, formación de los padres, sentimientos de



AIFREF2013

127

aceptación, valoración del trato recibido por este alumnado, etc. En el trabajo que

presentamos han participado 65 profesores, 94 alumnos y alumnas, 8 directores de

Colegio y de Instituto y los padres de los 94 alumnos.

Sahuquillo Piedad, Paz Cánovas, Universitat de València, España, [email protected]

El desarrollo de las competencias parentales a traves de la orientacion familiar

Las competencias parentales son aquellas capacidades que permiten a los padres

abordar adaptativa y acomodativamente la importante tarea de ser padres en función

de las necesidades de los hijos, sus experiencias vitales y las oportunidades y apoyos

generados por los distintos sistemas de influencia que envuelven a la familia.

Siguiendo a Bisquerra y Pérez (2007), la competencia es la capacidad de movilizar,

adecuadamente, el conjunto de conocimientos, capacidades, habilidades y actitudes

necesarias para realizar actividades diversas con un cierto nivel de calidad y eficacia.

Por ello, una adecuada promoción de dichas competencias desembocará, sin lugar a

dudas, en la adquisición de habilidades indispensables para su ejercicio. Entendemos

la Orientación Familiar como una estrategia educativa que ayuda al desarrollo de la

competencia parental, en la medida en que persigue, como fin último, dotar a las

familias de las habilidades y destrezas necesarias para alcanzar una mayor

funcionalidad familiar.

La Orientación debe centrarse en realizar un acompañamiento a la familia en su

proceso de desarrollo con el fin de proporcionarle estrategias para desarrollar al

máximo sus potencialidades, atendiendo a los requerimientos de los momentos

evolutivos, así como ayudarle a construir nuevos esquemas de funcionamientos o a

reelaborar los que ya posee. Para que ello sea posible, es necesario partir de la propia

capacidad de aprendizaje de la familia como sistema y de cada uno de sus miembros

de forma individual.

Santana Hernández Rafael, Martín Quintana Juan Carlos, Universidad de Las

Palmas de Gran Canaria, España, [email protected]

La discapacidad: un módulo de educación parental a través de entornos virtuales

La presente comunicación hace referencia a uno de los módulos, Discapacidad, del

programa “Educar en positivo”. Este programa responde al reto de aplicar las nuevas

tecnologías educativas al ámbito de la orientación e intervención familiar y en

particular a la formación de padres. Pretende fomentar el ejercicio positivo del rol

parental mediante el desarrollo de un programa multimedia de educación para padres

y madres.

El módulo Discapacidad fomenta la reflexión y el análisis personal de los padres y las

madres sobre cómo han vivido o están viviendo el proceso de adaptación al tener un

hijo o hija con discapacidad. Los objetivos de este módulo son: a) identificar

situaciones estresantes y/o factores de riesgo que experimentan los padres y madres

con hijos o hijas con discapacidad; b) describir reacciones y necesidades emocionales

de las familias con hijos con discapacidad; c) involucrar a las familias activamente en

el proceso educativo y habilitador de sus hijos/hijas; d) ofrecer testimonios de la

interacción comunicativa que establecen otros padres y/o madres con sus hijos/as,

concretando compromisos para avanzar hacia una mejor y mayor calidad

comunicativa con el hijo/a con discapacidad, y para mejorar el clima familiar y las






128

relaciones interpersonales; e) apostar por la normalización e inclusión real de los hijos

con discapacidad en la sociedad.

El programa consta de cuatro sesiones: el duelo de los padres y de las madres; la

implicación familiar; las habilidades comunicativas de los padres y de las madres y,

por último, la inclusión del hijo o hija con discapacidad.

Vaquero Tió Eduard, M. A. Balsells Bailon, Universidad de Lleida, España

[email protected]

La resiliencia de los adolescentes y los adolescentes en situación de riesgo social:

Un análisis comparativo

En esta comunicación se presentanlos primeros resultados de un estudio predoctoral en

curso, donde uno de los objetivos fue analizar las diferencias significativas entre dos

grupos de adolescentes de 12 a 18 años (n=435), uno de ellos en situación de riesgo

social. Concretamente un grupo de jóvenes adolescentes procedentes de institutos de

secundaria (n=364; edad media=15,31 años) y otro grupo de jóvenes adolescentes en

situación de riesgo de exclusión social de centros residenciales y de acogida (n= 71;

edad media=15,40 años), a los que se les administró el instrumento de evaluación de la

resiliencia para adolescentes de Hjemdal, Friborg, Stiles, Martinussen, & Rosenvinge

(2006); Soest, Mossige, Stefansen, & Hjemdal (2010). Los resultados apuntan a que no

existen grandes diferencias entre los factores de resiliencia de ambos grupos. Sin

embargo existen diferencias significativas en el factor de Cohesión Familiar, cuyas

puntuaciones medias son mayores en el grupo de adolescentes que no están en situación

de riesgo.

ΣΥΜΠΟΣΙΑ / SYMPOSIUMS / SYMPOSIUMS

Amorós Pere Marti, Rodrigo Maria José, Molina Mª Cruz, Balsells M. Angeles,

Fuentes-Peláez Nuria, Université de Barcelone, Espagne, [email protected]

Nouveaux besoins, nouveaux défis. Soutien aux familles en situation de

vulnérabilité. Résultats et proposition

La société espagnole et européenne du XXIe siècle fait face à un nouveau défi suite à

une remise en question globale des mesures de protection et de la nouvelle

valorisation des familles; d'un côté le CONSEIL DE L'EUROPE a adopté la

Recommandation Rec (2006) 19 du Comité des Ministres des États Membres sur les

politiques de soutien à l'exercice positif de la parentalité: "apporter aux parents les

mécanismes de soutien nécessaires pour remplir leurs importantes responsabilités

dans l'éveil et l’éducation de leurs enfants". Dans le cas de l'exercice parental en

situations d'exclusion sociale ou en risque d'exclusion sociale, on invite à soutenir

les pères et mères et leur permettre d'acquérir les compétences nécessaires pour

remplir leurs responsabilités envers leurs fils et filles; créer une relation de confiance



AIFREF2013

129

avec les familles et permettre aux parents de récupérer le contrôle de leurs propres

vies; organiser une formation simultanée aux professionnels et aux parents pour

arriver à une meilleure compréhension mutuelle de la situation; créer un projet

commun qui répond au bien du garçon et de la fille et permettre aux professionnels de

savoir ce que les familles vivent et mieux connaître le projet familial, avec pour but

d'y centrer sa pratique.

Actuellement, les programmes de soutien familial (Amorós, Kñallinsky, Martin et

Fuentes-Peláez, 2011) s'orientent à encourager une communication familiale qui

améliore autant la qualité du système familial que les compétences parentales; ce qui

prédomine est la création d'une atmosphère favorable pour éduquer les fils et filles

dans laquelle l'organisation s'impose sur le chaos (Martín-Quintana, Máiquez,

Rodrigo, Byme, Rodríguez y Rodríguez, 2009) et où les facteurs de protection, qui

identifient les capacités, sont les meilleurs points de référence pour une intervention

familiale (Amorós, Balsells, Fuentes- Peláez, Molina, Mateo y Pastor, 2011; Balsells,

2007).

En définitive, les pères et mères ont entre autres une tâche parentale très importante

comme générer toute classe d'opportunités pour que leurs fils et filles puissent mettre

en jeu toutes leurs capacités, et qu'à la fois ils facilitent l'acquisition de toutes les

ressources qui contribuent à leur développement et leur éducation en vue de

surmonter, avec garanties, les différentes transitions vitales qui leur restent à affronter

(Rodrigo Máiquez y Martín, 2010b; Rodrigo, Máiquez, Martín y Byrne, 2008).

Dans ce symposium nous présenterons le résultat de l'évaluation des programmes de

soutien aux familles qui se trouvent en situation de vulnérabilité.

Amorós Père Marti, Université de Barcelone, Balsells M.Angels, Université de

Lleida,

Fuentes-Pelaez Nuria, Université de Barcelone, Mateos Ainoa, Université de

Barcelone, Pastor Crescencia, Université de Barcelone.

Le programme "Apprendre ensemble, grandir en famille" dans le

développement de la cohabitation familiale

Le programme est apparu en réponse au besoin de disposer de matériels systématisés

afin de les appliquer sous forme de groupe, avec des familles qui sont en situation de

vulnérabilité. Le programme aborde les thématiques nécessaires pour le

développement d'une parentalité positive. Il a été élaboré par une équipe formée de 9

professeurs universitaires de 4 Universités espagnoles. Les objectifs répondent à une

vision holistique d'un processus de développement de la cohabitation familiale depuis

une triple dimension:

Dimension émotionnelle qui prétend aider à gérer les émotions

Dimension comportementale à travers le développement des aptitudes qui

permettent d'affronter de manière compétente les situations

Dimension cognitive qui facilite une meilleure compréhension du processus de

cohabitation familiale.

Le programme s'est appliqué aux 12 principales villes espagnoles grâce à un

processus de collaboration entre l'Œuvre Sociale de la Caixa et les 400 entités qui

participent au projet Caixa-Proinfancia. Le processus d’implémentation s'est réalisé,

dans une première phase, avec 58 entités dans lesquelles les professionnels

participants ont réalisé un processus de formation sur les contenus et stratégies du

programme. Nous avons élaboré un processus de conseil et d'évaluation pour pouvoir

valoriser l'impact social et l'amélioration des capacités des familles. Dans cette




130

communication, nous présenterons les résultats les plus significatifs de l'impact sur les

familles.

Rodrigo Maria José, Université de La Laguna, Tenerife, Espagne, [email protected]

Byrne Sonia, Université de La Laguna, Tenerife, Espagne.

Martín Juan Carlos, Université de Las Palmas de Gran Canaria, Espagne.

Guerra Mónica, Université de Las Palmas de Gran Canaria, Espagne.

L'impact du programme "Apprendre ensemble, grandir en famille" dans le

développement professionnel et dans les services de soutien à la famille

Parmi la vague des programmes d'éducation parentale basés sur des évidences, dans cette

étude on réalise, de manière novatrice, l'évaluation de l'impact sur le milieu professionnel et

l'évaluation du service d'un programme de soutien psychoéducatif aux familles répondant à

un désavantage psychosocial. Ces familles sont prises en charge dans divers services de

soutien à la famille dans plusieurs provinces espagnoles subventionnées par le programme

Caixa-Proinfancia. L'objectif général du programme est la promotion du développement et

de la cohabitation familiale à l'étape de transition entre 6 et 12 ans, moyennant

l'encouragement des relations positives entre parents et enfants en accord avec l'exercice de

la parentalité positive. Dans la présentation on rapporte les changements pré-test et post-test

dans les compétences des professionnels qui remplissent la fonction de dynamiseurs des

groupes. On analyse également les changements observés dans l'exercice professionnel qui

sont associés à l'implémentation du programme, en les mettant en relation avec les

changements observés dans les familles. De la même manière, on fait un rapport de

l'impact du programme sur le service. On conclut que ces types de changement sont très

positifs et contribuent à assurer la pérennité du programme dans ces dits-services.

Molina Mª Cruz, Université de Barcelone. Groupe Grisij. [email protected]

Mateos Ainoa, Université de Barcelone.

Ponce Carmen, Université de Barcelone.

Mundet Anna, Université de Barcelone.

Les espaces éducatifs et ludiques en hospitalisation infantile. Attention centrée

sur les familles La présence d'une maladie chronique chez un enfant représente une situation de

vulnérabilité et provoque un impact émotionnel sur la famille. (Grau, 2004; Lizasoáin

y Ochoa, 2003; Ortigosa y Méndez, 2000, Violant et al., 2011). L'assistance

hospitalière intégrale et centrée sur la famille comme le promulgue le Comité des

Services de Santé à l'Enfant de 1976 (Boswell, et al., 2000; Valdés y Flórez, 1995),

implique l'incorporation de propositions formatives, éducatives et ludiques qui

contribuent à promouvoir les compétences parentales et à développer la résilience des

garçons et filles qui souffrent d'une maladie de longue durée.

L'action ludique et éducative en hôpital se développe dans des espaces spécifiques et

adéquats. Ces dites actions sont encadrées par ce qu'on dénomme la pédagogie



AIFREF2013

131

hospitalière; dont l'évolution a amené à agrandir les champs d'action et les profils

professionnels (Molina y Violant, 2011).

Sur le plan international, les espaces ludiques se sont introduits dans les hôpitaux au

cours des dernières années. En Espagne, on a introduit des espaces de jeu dans

différentes salles d'hospitalisation. On a mis en pratique de multiples expériences

d'usage des TIC dans les salles hospitalières tels que le démontrent Prendes et al.

(2012), et dans les espaces ludiques (Molina et al., 2009).

En 2002, l'Œuvre Sociale de la Fondation "la Caixa", développa le Programme

CiberCaixa hospitalier (Ciber@ula à son début), dans les principaux hôpitaux mère-

enfant et unités pédiatriques des hôpitaux généraux, avec pour but d'offrir un service

ludique et éducatif aux garçons et filles hospitalisés et à leurs familles, et aussi pour

renforcer l'usage des technologies comme ressource de communication et de relation à

l'intérieur et à l'extérieur de l’hôpital.

L'activité de la CiberCaixa hospitalière se base sur un projet éducatif à travers le jeu

et la créativité en utilisant les technologies comme axe principal de son activité. La

constatation des bénéfices que comporte ce Programme à travers les processus

d’évaluation, permet d'affirmer qu'il s'agit d'une ressource génératrice de santé,

puisqu'il favorise le bien-être et la qualité de vie des familles pendant la durée d'

hospitalisation et contribue au sain développement des enfants hospitalisés. On

présente la ressource, tout comme les résultats d'une recherche qualitative au sujet de

l'impact de cet espace sur les familles et les enfants, depuis les différents agents

impliqués.

Balsells M.Angeles, Université de Lleida, [email protected]

Pastor Crescencia, Université de Barcelone

Mateo Maribel, Université de Barcelone

Parra Belen, Université de Barcelone

Urrea Aida, Université de Barcelone

Vaquero Eduard, Université de Lleida

La famille biologique dans le cadre de la protection de l'enfance: besoins de

formation dans les processus de réunification familiale

La recherche que le GRISIJ est actuellement en train de développer- La famille

biologique dans le cadre de la protection de l'enfance: processus d'action socio-

éducatif (MCI: EDU2011-30144-C02-01) - cherche à identifier comme mesure de

protection de l'enfance les besoins spécifiques des familles et, des fils et filles en

situation de séparation. Ceci va nous permettre d'analyser la réalité personnelle,

familiale et sociale des familles dont les fils et filles se situent dans les différentes

mesures de la protection de l'enfance qui impliquent la séparation du noyau familial.

A l'heure actuelle, tant la littérature scientifique comme les besoins exprimés par les

professionnels et techniciens de la protection de l'enfance d'Espagne, et tout comme

les nouvelles politiques sociales européennes et espagnoles sont d'accord pour

exprimer que: a) l'action socio-éducative avec la famille biologique est une condition

indispensable quand s'applique une mesure de protection temporelle avec pour

pronostic la réunification familiale. Sans cette intervention, il est très difficile et

improbable que disparaissent les causes qui provoquèrent la situation de détresse. Et

b) ce sujet a reçu jusqu'à maintenant une attention moindre dans la recherche et

pratique sociale.





132

Dans ce symposium les premiers résultats obtenus seront présentés et mis en relation

avec l'objectif d'identifier les besoins spécifiques des familles et, des fils et filles en

situation de séparation, comme mesure de protection.

Durant l'année 2012, nous avons développé une étude de marché avec les trois

collectifs impliqués: les familles biologiques, les fils et filles en situation de

protection et les techniciens. On a obtenu un total de 30 groupes de discussion et

d'entretien dans quatre C.A.: Galice, Baléares, Cantabrie et Catalogne. Le nombre de

participants dans ces groupes de discussion et entretiens a été de 63 professionnels, 39

familles réunifiées ou en processus immédiat de réunification et 28 adolescents et pre-

adolescents qui étaient ou ont été dans le système de protection de l'enfance.

Fuentes-Peláez Nuria, Université de Barcelone, [email protected]

Molina Mª Cruz, Université de Barcelone

Fernández Josefina, Université de Barcelone

Torralba Josep Mª, Université de Barcelone

Moreno Ascensión, Université de Barcelone

Violant Verónica, Université de Barcelone

Renforcer la résilience des familles d'accueil avec un programme éducatif de

groupe

La résilience familiale peut être comprise comme une caractéristique fonctionnelle de

la famille qui lui permet d'affronter les adversités, de sortir renforcée et de continuer à

avancer dans une cohésion saine. Mais on peut également comprendre la résilience

familiale comme un effet protecteur de l'enfance, de telle manière que la famille est

capable d'apporter une atmosphère protectrice qui appuie le développement de

chacune des personnes qui font partie de la famille. Partant de ces prémisses, le

Groupe GRISJ de l'Université de Barcelone a analysé la résilience des familles

d'accueil agrandies et a voulu identifier les changements dans les mécanismes de

résilience que le "Programme de soutien aux familles d'accueil agrandies (PFAFE)"

est capable de générer dans ces familles. La recherche se démarque dans la

méthodologie de recherche d'action participative, dans la modalité coopérative. Au

total 62 familles des 4 C.A. (Galice, Baléares, Cantabrie et Catalogne) ont participé.

Suivant les principaux concepts théoriques en relation avec la résilience familiale, on

a analysé les dimensions suivantes: 1) Soutien formel; 2) Soutien informel; 3)

Développement familial; et, 4) Développement parental. Les résultats indiquent que le

programme éducatif est capable de générer des changements et que les plus grands

changements se produisent dans le soutien formel et le développement parental. Dans

le soutien formel, les familles augmentent leur niveau de connaissance qu'ils ont dans

les services de soutien qui sont à leur disposition et, la relation maintenue avec les

professionnels de la protection de l'enfance se transforme et n'est plus perçue comme

une relation de contrôle mais comme une relation d'aide. Dans le développement

parental on observe à la fois, une nette augmentation de communication inter-

familiale et de l'usage de style démocratique (hauts niveaux de communication,


AIFREF2013

133

affection, contrôle et exigence de maturité) et, une baisse du style permissif et

autoritaire. Les résultats de cette recherche ont suggéré des implications pour la

pratique puisqu'elle démontre que les familles peuvent renforcer leur résilience quand

on leur offre des opportunités d'éducation familiale de groupe.

Les données que l'on présente, font partie d'une recherche financée par le Ministère de

l’Éducation et de la Science (Ref.: EDU2008-00340/EDUC).

Barcia Moreno Manuela, Muñoz Carmona Aurora, Alarcón Orozco Marta,

Acedo Tapia Mª Eugenia, Martínez Gómez Máximo, Universidad de Sevilla,

España, [email protected]

Familia, escuela y comunidad: corresponsabilidad educativa

Son variadas las líneas de trabajo que se presentan en este simposio. Se abordan los

temas de la repercusión en el entorno familiar de un hijo o hija enfermo; la educación

inteligente en la familia; las TIC y la Educación Familiar; y el lenguaje como clave

fundamental en la Administración Pública para crear una ciudad educadora.

- La función educativa no sólo corresponde a la escuela, la familia y la

comunidad deben corresponsabilizarse de esta labor.

- Existe, por tanto, tres ejes importantes de intervención educativa: Familiar,

Escolar y Comunitaria.

- El niño vive y crece entre estos tres ejes o instituciones que tienen un objetivo

común: su desarrollo. Sin embargo, difícilmente van al unísono, de hecho la

relación entre ellas se presenta, a veces, con un alto índice de conflictividad.

- La institución familiar debe desarrollar fundamentalmente la autonomía y los

vínculos afectivos entre sus miembros, fomentando las competencias

parentales “conjunto de capacidades que permiten a los padres afrontar la tarea

vital de ser padres, aprovechando todas las oportunidades y apoyos que les

brinda el entorno”.

La institución escolar necesita de la participación de la familia, tomando parte activa

en el desarrollo del proceso educativo: compartiendo con los demás, emitiendo ideas,

interviniendo en las discusiones, tomando decisiones y exigiendo sus derechos.

Institución Comunitaria: Los Ayuntamientos y las Diputaciones son las principales

instituciones comunitarias cuyas estrategias fundamentales son: Solucionar

problemas, democratizar los centros educativos (abrirlos al medio), promover líderes

entre los padres, fomentar encuentros entre los diferentes equipos, formar a los más

necesitados…

La comunidad es una fuente rica de experiencias que entran en la escuela y en el

hogar…

Por último, queremos hacer constar que no conseguiremos una formación coherente

para el desarrollo del individuo y la mejora de nuestra sociedad sin la

corresponsabilidad fundamental de estas tres instituciones.

Bigras Nathalie, Lemay Lise, Lemire Julie, Tremblay Melissa, Tardif Genevieve,

Coutu Silvain, Université du Québec à Montréal, Canada,

[email protected], [email protected]

Petite enfance, services de garde éducatifs et développement des enfants : état

des connaissances

Depuis maintenant plus de quarante ans, la communauté scientifique se demande s’il

est bon ou mauvais pour les jeunes enfants de fréquenter des services de garde







134

pendant la petite enfance. Ce symposium souhaite avant tout informer et contribuer à

ce débat au sujet du développement des enfants qui fréquentent les services de garde,

et ce, à l'aide des écrits ayant été publiés au cours de la première décennie du 21e

siècle portant sur 4 grandes dimensions du développement de l'enfant: cognitif,

affectif (attachement), social (comportements) et moteur. On y présente une analyse

critique des écrits empiriques, mais aussi de l’information de pointe sur les plus

récentes études qui permettront de rétablir les faits concernant la réelle contribution

des services de garde éducatifs au développement de l’enfant. En effet, en y précisant

les conditions dans lesquelles ces services peuvent exercer une influence sur le

développement de l’enfant, nous nuançons certaines affirmations qui manquaient de

précision tant au niveau des sources que de la rigueur des analyses réalisées et qui,

malheureusement, ont contribué à accroitre les préjugés de la population à l’égard de

ces services. Enfin, cette synthèse des connaissances propose des changements

concrets, mais aussi des recommandations qui pourront influencer les décideurs

concernant cet environnement éducatif que plus des deux tiers des jeunes enfants

fréquenteront au cours de leur vie.

Bigras Nathalie, Lemire Julie, Tremblay Mélissa, Université du Québec à

Montréal,

[email protected],[email protected],

[email protected]

Service de garde et développement moteur

Depuis déjà 40 ans, une quantité phénoménale de recherches ont été publiés sur les

effets des services de garde (SG) sur le développement cognitif des enfants qui

fréquentent les services de garde. Nombreuses font état de résultats positifs,

particulièrement pour les enfants issus de milieux défavorisés. Certaines remettent

toutefois en question la pertinence de la fréquentation des SG, pour les enfants

caucasiens issus de milieux aisés. Bien que ces études aient été menées de manière

rigoureuse et qu’elles portent sur des échantillons représentatifs de diverses

populations partout dans le monde, elles présentent une limite considérable. En effet,

elles ont été publiées avant les années 1990 ou 2000, périodes ou on contrôlait peu

pour certaines variables importantes, dont la qualité des SG observés. Afin de pallier à

cette lacune, cette communication dresse un portrait de l’avancement des

connaissances au cours de la dernière décennie au sujet du développement cognitif

des enfants qui ont fréquenté les SG pendant la petite enfance. Nous visons

aborderons les questions suivantes: 1) L’expérience en SG peut-elle compenser les

effets négatifs des conditions de vie des enfants issus de milieux vulnérables ? 2) La

qualité éducative du SG modère-t-elle la relation entre l’expérience de garde et le

développement cognitif des enfants ? 3) La durée de fréquentation des enfants en SG

importent-ils ? 4) Les effets positifs notés dans les études recensées sur le

développement cognitif persistent-ils au fil du temps ?

Tardif Geneviève, Lemay Lise, Université du Québec en Outaouais, [email protected], [email protected].





AIFREF2013

135

Comment promouvoir l'attachement sécurisant des enfants en service de garde:

un portrait des facteurs influant

Au cours des trois dernières décennies, les chercheurs ont examiné les effets de la

garde non maternelle sur le développement affectif de l'enfant, en particulier sur la

sécurité de son attachement. Les connaissances actuelles à ce sujet indiquent que rien

n'est tout blanc ou tout noir. En recensant les écrits des dix dernières années, le but de

cette présentation est d'exposer les effets de la fréquentation d'un service de garde sur

la relation d'attachement des enfants.

La première partie de présentera rapidement la définition de l’attachement afin de

bien comprendre les concepts abordés ensuite. La seconde partie répond à cinq

questions: 1) Quels sont les effets de la fréquentation d’un service de garde sur

l’établissement d’un attachement sécurisé mère-enfant chez les enfants de moins de

trois ans?; 2) Comment les éducatrices peuvent-elles contribuer à la sécurité du lien

d’attachement mère-enfant ?; 3) L’enfant s’attache-t-il à l’éducatrice?; 4) Comment

favoriser l’établissement d’un lien d’attachement sécurisé entre l’éducatrice et

l’enfant?; 5) L’éducatrice peut-elle soutenir les enfants ayant des difficultés

d’attachement ?

Les écrits récents indiquent que, en plus de la sensibilité de la mère, plusieurs

composantes de la qualité structurelle et la qualité des processus semblent associées à

la sécurité de l'attachement de l'enfant qui fréquente un service de garde. Étant donné

qu'une proportion importante des services de garde démontre des niveaux de qualité

insatisfaisante, un effort devrait être fait pour tenir compte des résultats ci-dessus et

assurer la mise en œuvre de pratiques améliorant la qualité des services offerts aux

enfants et leur famille.

Lemay Lise & Coutu Sylvain, Université du Québec à Montréal,

[email protected], [email protected]

Les difficultés comportementales des enfants de 0-5 ans en service de garde:

Synthèse des connaissances pour la prévention et l'intervention

La fréquentation d'un service de garde offre aux jeunes enfants la possibilité

d'interagir avec leurs pairs et d'autres adultes plus fréquemment et plus tôt dans la vie

que par le passé. Pour plusieurs enfants, il s'agit d'une première expérience dans un

contexte de groupe qui les confronte aux exigences de la vie collective.

Conséquemment, les services de garde poursuivent un objectif de socialisation majeur

amenant les enfants à intérioriser les règles et les normes valorisées par la société dans

laquelle ils vivent.

Alors que la fréquentation d'un service de garde offre de nombreuses occasions

d'acquérir et maîtriser les comportements requis pour bien s'adapter à un contexte de

groupe et à un environnement éducatif, cette expérience peut aussi comporter son lot

de défi. Ainsi, il n'est pas rare pour les jeunes enfants de démontrer des difficultés à

s'adapter aux demandes du contexte de groupe.

Cette présentation vise à clarifier la question des comportements qui peuvent affecter

le développement des enfants et interférer dans leur adaptation au service de garde. La

première partie définit brièvement les difficultés comportementales survenant au

cours de la petite enfance. La deuxième partie aborde deux questions spécifiques: 1)

Que sait-on de la relation entre la fréquentation des services de garde et les

comportements des enfants; 2) Que peut-on faire pour soutenir les enfants qui

éprouvent des difficultés comportementales au service de garde? Nous recensons les





136

écrits de la dernière décennie pour répondre à ces questions et formuler des

recommandations pour les politiciens, les chercheurs et les praticiens.

Lemay Lise, Bigras Nathalie, [email protected],

[email protected]

Services de garde et développement moteur

Le développement moteur est associe a de nombreux bénéfices pour l’enfant, sa

famille et la société. En effet, pendant la petite enfance, apprendre à grimper, sauter et

courir serait associé a des habiletés motrices supérieures chez l’enfant plus âgé et a

des niveaux d’intensité et de durées d’activités physiques plus élevés à l’âge adulte,

assurant ainsi la santé des individus d’une société. Or les écrits du domaine semblent

indiquer que les niveaux d’activités physiques des jeunes enfants soient peu élevés

pendant cette période. Ils passeraient près des deux tiers de leurs temps en activités

sédentaires ce qui les prédisposerait au surpoids et a l’obésité et engendrerait des

couts sociaux importants. De plus, les résultats d’études sur l’activité physique en

services de garde suggèrent une sédentarité élevée et peu d’activité physique chez les

enfants qui les fréquentent. Néanmoins, certains facteurs de cette expérience de garde

semblent associés à des niveaux d’activités physiques plus optimaux et a un meilleur

développement physique et moteur des enfants. Cette communication présente une

revue systématique des études réalisées entre 2000 et 2010 afin de répondre aux

questions suivantes : 1) Quels sont les effets de la qualité de l’expérience de garde sur

la composante physique et motrice du développement pendant la petite enfance ? 2)

Quels sont les effets de la quantité et du type de service de garde sur la composante

physique et motrice du développement pendant la petite enfance ? 3) Quels autres

facteurs sont associés à l’activité physique en service de garde ?

Chapon Nathalie, Lambert Guy, Sellenet Catherine, Pourtois Jean-Pierre,

Desmet Huguette, Université Aix-Marseille, France

La recherche filmique en protection de l’enfance

Deux équipes de recherche :

- Nathalie Chapon, Chercheure UMR-ADEF Sciences de l’éducation, Aix-

Marseille Université

Guy Lambert, MCF Chercheur LESA, Aix-Marseille Université

- Catherine Sellenet, professeure Sciences de l’éducation, Université de

Nantes

Le symposium « La recherche filmique en protection de l’enfance » a pour objet de

questionner les dispositifs filmiques mis en place et la méthodologie utilisée lors de

recherche en protection de l’enfance. Il s’appuiera sur différentes recherches en cours

en France et à l’étranger utilisant la caméra dans la recherche en sciences sociales,



AIFREF2013

137

« l’expérimentation audiovisuelle comme moyen de collecte de données » (Duflot,

1970).

Il regroupe des interventions de chercheurs en sciences sociales (sociologie, en

sciences de l’éducation…) qui utilisent l’approche filmique pour observer, analyser et

décrire le travail des travailleurs sociaux, assistants familiaux, afin de mieux saisir les

relations professionnelles et familiales au sein des dispositifs d’accueil comme les

familles d’accueil, mais aussi au sein des familles lorsqu’une mesure de suivi est mise

en place au domicile des parents.

Les travaux de recherche filmique s’inscrivent dans une démarche pluridisciplinaire

qui lie différentes approches les sciences de l’éducation familiale et le cinéma,

combinant des apports méthodologiques et épistémologiques différents mais

complémentaires. Cela soulève un certain nombre de questions : sur les dispositifs

filmiques mis en place, l’implication des acteurs, la production des images et leur

polysémie, le rapport au réel. En effet quelle réalité saisit-on et quelle réalité donne-t-

on à voir au spectateur? Edgard Morin en 1967 a formulé cette question « il y a deux

façons de concevoir le cinéma du réel : la première est de prétendre donner à voir le

réel ; la seconde est de se poser le problème du réel ».

- Chapon Nathalie, Lambert Guy, « Filmer le métier d’assistant familial »

L’intervention se fera en deux temps :

- un premier temps par Nathalie Chapon, chercheure en sciences de l’éducation

familiale, avec une analyse des attentes de la recherche, de son contexte, de ce que

l’approche filmique apporte à la recherche par les entretiens, les situations de vie, le

déroulement de l’activité de travail filmés au sein du domicile de la famille d’accueil.

L’importance de ce que l’image donne à voir pour le chercheur, de la pertinence du

choix des images et de leur mode de signification. Quels sont les attendus de la

recherche ? Le contexte de la recherche ? Quels sont les apports et les révélations par

le biais de la recherche filmique ? Quels sont les axes non pris en compte par l’image

et ceux que l’image et le son révèlent ? Qu’est-ce que l’on souhaite montrer du métier,

de la vie de l’assistant familial et comment ?

- un second temps par Guy Lambert chercheur en cinématographie documentaire sur

le travail qui soulèvera un certain nombre de questions au cœur du croisement entre

l’image et les sciences sociales. Quelles stratégies filmiques déployées sur le terrain et

pour quels résultats? Comment créer les conditions de la confiance? Comment filmer

l’intime au travail et le travail de l’intime? Les choix relatifs aux différents dispositifs

de tournage (activité de travail dans le quotidien et auto confrontation filmique ?

Comment anticiper les manifestations du réel, comment filmer l’inopiné ? Comment

saisir l'invisible du travail ? Comment aborder par l'objet film les rapports complexes

et tendus entre prescription et réalité de l'activité de travail du quotidien? Comment

sortir de la posture d'expert en redonnant notamment la parole aux salariés (caméra

participative, autoconfrontation filmique et coélaboration filmique) ?

Une communication de Catherine Sellenet (Professeur d’université), Julien Sellenet

(Documentariste), Mohamed L’Houssni (Directeur) intitulée « Filmer l’intervention

éducative à partir d’une expérience filmique d’une année dans un service

d’intervention en milieu ouvert en protection de l’enfance » : jusqu’où la caméra peut-

elle rendre compte de pratiques professionnelles dans un champ sensible, celui des

interventions sociales au sein de familles vulnérables ? Quelles sont les conditions qui

permettent de rendre compte de pratiques invisibles ? Comment filmer et rendre

compte du vécu « d’acteurs faibles » que sont les parents soumis à une mesure

judiciaire et leurs enfants.




138

Dubeau Diane, Université du Québec en Outaouais (Campus St-Jérôme), Canada, [email protected]

Accompagner les pères en contextes de vulnérabilité et leurs enfants : Mieux

connaître ces pères, les services qu’ils fréquentent et leur place dans les

politiques sociales

Participants. DeMontigny Francine, Université du Québec en Outaouais,

[email protected];

Devault Annie, Université du Québec en Outaouais, [email protected];

Lacharité Carl, Université du Québec à Trois Rivières, [email protected]

Dans le contexte actuel des pays occidentaux où les pères assument un rôle plus actif

auprès de leur enfant et que les impacts positifs de celui-ci sur les différents membres

de la famille (enfant, fratrie, conjointe et le père lui-même) sont désormais reconnus

par la communauté scientifique, il y a tout lieu de s’interroger sur les modalités de

soutien à leur offrir dans l’exercice de ce rôle parental. Sur la place publique au

Québec (Canada), un double discours est véhiculé. Tout en reconnaissant et en

valorisant l’engagement des pères tout venants, force est de noter les résistances

manifestes lorsqu’il s’agit de pères aux prises avec diverses problématiques ou vivant

dans des contextes de vulnérabilité. Depuis deux ans, 14 chercheurs canadiens

participent à une étude, en partenariat avec le ministère de la Santé et des Services

Sociaux, portant sur les effets des services préventifs auprès des pères en difficulté et

de leurs enfants. Le symposium présentera les principaux résultats obtenus en regard

des quatre axes du projet soit : 1) mieux connaître les réalités des pères vivant dans

des contextes de vulnérabilité de manière à tracer un portrait de ces pères et de leurs

besoins; 2) décrire l’état actuel et l’évolution des services offerts aux pères au Québec

(Canada) ainsi qu’analyser ces services à la lumière des besoins identifiés; 3)

apprécier l’adéquation et l’efficacité des services ayant fait l’objet d’une évaluation

afin de questionner les modèles de services et les pratiques pour proposer des pistes

d’amélioration et 4) analyser la place faite aux pères dans les politiques publiques

relatives à la famille pour mieux les intégrer et les soutenir dans leur rôle parental.

Devault Annie, deMontigny Francine, Parent Claudine, Saint-Jacques Marie-

Christine

Qui sont ces pères en difficulté ? Des contextes de vulnérabilité qui freinent

l’implication paternelle

Les travaux réalisés au cours des 30 dernières années ont permis de reconnaître

l’engagement accru des pères auprès de leurs enfants, la diversité des formes de cet

engagement ainsi que les impacts positifs notés sur les différents membres de la

famille (père, mère, enfant, fratrie). Les pères deviennent des acteurs importants à

considérer dans une perspective de prévention et de promotion de l’adaptation de

l’enfant (Allen et Daly, 2007). Malgré ces progrès notables, la documentation





AIFREF2013

139

demeure éparse sur les pères qui vivent dans des contextes de vulnérabilité. De plus,

les données démographiques récentes en Amérique du nord démontrent une

diversification importante des structures familiales qui peut affecter les modalités de

présence des pères, influençant ainsi les impacts potentiels de cet engagement sur

l’adaptation et le développement de l’enfant (Paquette et al., 2009). Différentes

caractéristiques et contextes ont fait l’objet d’une analyse secondaire de données

issues de plusieurs études au Québec (Canada). Cette étude décrira ces éléments de

manière à préciser le concept de vulnérabilité appliqué aux pères et à mettre en relief

les besoins spécifiques qu’ont ces derniers et leurs enfants.

De Montigny Francine, Devault Annie, St-Arneault Kate, Dubeau Diane et

Lacharité Carl

Que faisons-nous pour rejoindre, soutenir et accompagner les pères et leurs

enfants ?

Malgré une présence plus marquée dans les médias d’images positives de pères en

interaction avec leur enfant, les nouvelles dépeignent souvent un portrait plus sombre

du désengagement paternel, de la violence conjugale et de drames intrafamiliaux. À

ces discours s’ajoute celui d’une mise en place de services plus spécifiques pour les

pères qui s’inscrit dans une équation économique qui les met souvent en opposition à

ceux offerts aux mères. Ces positionnements polarisés, ambigus et même

contradictoires apparaissent comme des terreaux peu fertiles à l’atteinte d’une finalité

ultime qui est de contribuer au mieux-être des familles et des enfants. Les résultats

présentés proviennent d’une analyse de huit recensions canadiennes portant sur les

différentes modalités de soutien offertes aux pères. Dans l’ensemble, les résultats

démontrent un écart important entre les services offerts dans les organismes non

gouvernementaux et ceux fournis par les établissements publics. En regard des

caractéristiques des pères rejoints par ces services, il faut noter la lourdeur des

problématiques rencontrées et le faible nombre de services spécifiques pour ces

derniers. L’identification des conditions gagnantes et des principaux obstacles

rencontrés permet de tracer des pistes pertinentes qui favorisent des actions à l’égard

des familles qui sont inclusives des pères. Cette étude a des retombées pour la

réalisation de recensions ultérieures ainsi que pour les instances responsables de

l’élaboration des politiques publiques.

Dubeau Diane, Lacharité Carl, Besnard Thérèse, Brodeur Normand, Deslauriers

Jean-Martin, Tremblay Gilles et deMontigny Francine

Soutenir les pères en contexte de vulnérabilité et leurs enfants : les services sont-

ils au rendez-vous, adéquats et efficaces ?

Il existe au Canada un ensemble d’actions visant plus ou moins directement à soutenir

les pères. Dans quelle mesure ces modalités de soutien (programmes, services,

activités) sont accessibles, adéquates et efficaces? Bolte et al. (2002) soulignent

qu’au Canada peu de ces actions auprès des pères ont fait l’objet d’évaluations

systématiques. Selon ces auteurs, les types d’évaluation les plus fréquemment réalisés

concernent l’analyse de besoins et l’évaluation d’implantation. En partie attribuable

au caractère récent de l’implantation de la plupart des programmes recensés, peu

d’études visent à en évaluer l’efficacité. On retient toutefois deux constats importants

issus des résultats des évaluations d’implantation : la difficulté de recrutement et le

faible taux de participation des pères aux activités proposées. Ces constats suggèrent




140

que les modalités de soutien proposées concordent peu avec les besoins ressentis par

les pères et que la cible des interventions vise majoritairement des pères en couple

ayant un statut socioéconomique relativement favorisé alors que l’on retrouve une

grande vulnérabilité chez les pères de milieux défavorisés. Dans le cadre d’une action

concertée regroupant 14 chercheurs canadiens, une analyse secondaire de 11 études

évaluatives a été réalisée afin de tracer les principaux constats quant à l’adéquation et

à l’efficacité des modalités de soutien recensés. Quatre collectes ponctuelles portant

sur des services peu étudiés ont été intégrées à ces résultats (services auprès de pères

séparés, immigrants ou en ressource d’hébergement).

Lacharité Carl, Villeneuve Raymond et Dubeau Diane

Quelle place est faite aux pères dans les politiques publiques pour la famille?

Dans un contexte de mouvance sociale, la famille d’aujourd’hui pose d’importants

défis sur le plan sociétal et interpelle directement diverses instances gouvernementales

dans les pays occidentaux. L’analyse des déterminants de l’engagement paternel selon

une perspective écosystémique démontre l’influence des caractéristiques qui relèvent

de l’exosystème et du macrosystème. Au Québec (Canada), la mise en place du congé

de paternité de cinq semaines après l’accouchement est sûrement l’un des marqueurs

de cette influence si l’on considère que près de 70% des pères utilise ce congé dans

les premiers mois de vie de l’enfant. Dans le cadre de cette étude, deux approches ont

été adoptées pour analyser les politiques publiques touchant les pères au Québec

(Canada). Dans un premier temps, une analyse de contenu a permis de répertorier

l’occurrence du mot « père » et le contexte de son utilisation dans les documents

ministériels qui relèvent de divers ministères (notamment santé, éducation, emploi,

justice,). Des études de cas ont également été réalisées en regard des contextes plus

spécifiques de la protection de l’enfance, de la séparation conjugale et des services

préventifs en périnatalité. La complémentarité de ces méthodes contribue à dépasser

le portrait actuel relatif à la présence des pères dans les objectifs et les priorités

gouvernementaux à l’égard des pères. L’étude suggère aussi que, malgré un

mouvement social faisant la promotion de l’engagement paternel, d’autres formes de

discours social favorisent l’invisibilité du père dans le rôle de «caring» des enfants à

l’intérieur des familles et dans les politiques publiques.

Véronique Francis, Aguilar-Ramos Carmen Maria, Université d'Orléans, France, [email protected], [email protected]

Familles et connexions électroniques. Pratiques, enjeux et défis pour les parents,

les enfants et les professionnels

Le changement de paradigme qui s’est opéré à la fin du XXe siècle, en lien à

l’informatique et l’internet, a contribué à une réorganisation globale et complexe des

manières de s’informer, de communiquer, d’accéder aux biens et services et même de

se percevoir. Comme le montre Marcotte (2003), les sociabilités intègrent également

des sociabilités en réseaux qui redéfinissent les formes du lien social et des solidarités



AIFREF2013

141

en intégrant celles qui se développent aussi dans les environnements virtuels. Ce

changement de paradigme définit donc de nouveaux rapports aux autres, à l’espace,

aux environnements et au temps, où entre continuité et discontinuité, proximité et

distance, des réagencements s’opèrent puisque, par l’intermédiaire de ce canal virtuel

« des images et des narrations se déploient en agrandissant notre monde » (Masson,

2010).

De fait, une évolution profonde et concomitante des pratiques, des logiques et même,

des imaginaires et du processus biographique affectent le rapport à l’enfant, à la

famille, aux communautés – familiale, amicale, éducative - et, point nouveau, à des

communautés de parents réunis autour de besoins spécifiques, voire d’attentes ou de

revendications. Si ces communautés ont des épaisseurs et des existences variées, elles

sont animées par l’interactivité du cyberespace. Lorsque les échanges s’avèrent être

un soutien pour les parents, ils peuvent contribuer à l'éclosion ou à la réalisation de

projets bien concrets tels qu’échanger informations, biens et des services, se

rencontrer, s’organiser en association.

L’objectif de ce symposium sera de considérer les contextes dans lesquels futurs

parents et parents se repèrent, pensent et parfois même agissent en connexions avec

d’autres parents, voire avec leurs enfants et leurs propres parents. De même il

s’attachera à examiner les dispositifs à distance des institutions où les professionnels

de différents secteurs orientent les parents, les accompagnent et les soutiennent dans

leurs questionnements et leurs projets à court ou long termes. Il s’agira de souligner

quelques uns des aspects de cette technosocialité spécifique de la civilisation

technologique tels qu’ils travaillent la parentalité, les liens parents-enfants, les liens

entre les parents, et les relations entre familles et professionnels.

Gascon Hubert, Ph.D., Université du Québec à Rimouski (Campus de Lévis)

L’accompagnement en ligne de familles de tout jeunes enfants en cours

d’évaluation diagnostique : le projet PIALEF

Le temps requis pour établir un diagnostic chez un tout jeune est parfois relativement

long. Au cours de cette période pourtant cruciale pour l’enfant et pour les parents, la

famille n’a guère accès au Québec à des services d’intervention précoce. Or, il nous

apparaît important d’amorcer un accompagnement de l’enfant et de sa famille, dès

qu’une anomalie dans le développement est dépistée et de ne pas attendre

l’établissement d’un diagnostic formel. C’est dans ce contexte que nous développons

un programme d’accompagnement à distance pour soutenir ces jeunes familles

d’enfants âgés de 0 à 6 ans. Le Programme Interdisciplinaire d'Accompagnement en

Ligne et d'Entraide Famille (PIALEF) comporte quatre volets : un volet Information,

un volet Entraide, un volet Évaluation / stimulation précoce, et un volet

Accompagnateur en ligne. Le recours aux technologies permet de rendre accessibles

certaines mesures de soutien pour ces jeunes familles. Ce mode de soutien peut jouer

un rôle déterminant dans l’adaptation de la famille. Cette perspective est d’autant plus

réaliste que les familles cibles sont d’une génération qui a intégré les technologies de

l’information à leur vie quotidienne ou professionnelle. Lors de cette communication,

nous présenterons l’état du développement de la Plateforme PIALEF, son contexte de

mise en œuvre et son cadre d’évaluation.

Carmen Aguilar-Ramos, Carmen Maria, Université de Malaga (Espagne)

Famille-école: le défi de l’alphabétisation numérique et intergénérationnelle




142

La famille et l’école se trouvent actuellement face au grand défi de l’alphabétisation

numérique et intergénérationnelle, puisque les technologies de l’information et de la

communication ont changé la signification du concept d’alphabétisation. Jusqu’au

20ème siècle, l’alphabétisation était définie comme la capacité d’une personne à lire

et à écrire, étant donné que tant l’école comme les parents enseignaient aux petits

enfants à lire. Aujourd’hui, l'alphabétisation numérique doit se définir dans le cadre

des lectures multiples pour développer des connaissances, des compétences et des

attitudes dans l'utilisation de tels moyens. Dans ce cas, c’est la première fois dans

notre histoire, qu’on trouve un grand décalage intergénérationnelle, les nouvelles

générations, natifs du numérique, c'est-à-dire, les enfants, maîtrisent efficacement les

équipes techniques ainsi que les multiples médias, pendant que leurs parents, qui ont

grandi dans le monde des manuels scolaires, se trouvent perdus tant pour naviguer par

le cyberespace comme pour maîtriser les outils numériques. Comment, au-delà de

l’équipement technique, aider les parents à maîtriser les TIC ? En Espagne, le

programme scolaire 2.0 est un projet d'intégration des technologies de l'information et

de la communication (TIC) dans les écoles. Il fournit aux écoles des infrastructures

technologiques et à chaque étudiant de l'utilisation personnalisée d'un ordinateur. Il

intègre aussi des aspects académiques, didactiques et organisationnels, ainsi qu’une

perspective communautaire de l'action éducative. L’approche du processus de

l’enseignement et de l’apprentissage de ce programme implique les enseignants, les

étudiants et les familles, ayant pour but d’empêcher la fracture numérique et

intergénérationnelle. Lors de l'exposition, nous abordons l'importance de la

participation de la famille dans les nouveaux scénarios d'apprentissage collaboratif et

intergénérationnel. De même, certaines orientations indicatives qui peuvent servir de

référent pour le développement d'une approche communautaire de la pratique de

l'éducation dans la société de la connaissance.

Francis Véronique, Université d’Orléans, France, Equipe Education Familiale et

Interventions socio-éducatives en direction des familles

Famille et mobilité : l’‘e-parentalité’ dans les familles transnationales

En lien aux outils techniques, l’informatique et l’internet, un changement de

paradigme s’est opéré à la fin du XXe siècle. Pour différentes raisons la toile ce non-

lieu (Augé, 1992) est devenue quasi-incontournable pour les futurs parents et parents,

la technosocialité répondant à trois besoins au moins pour le parent,

complémentaires entre eux (Francis, 2012) : le besoin d’accéder aux informations sur

le bien-être, la santé et l’éducation, le besoin de (se) préparer matériellement (à)

l’arrivée de l’enfant et le besoin de communiquer, avec des inconnus, parents ou

futurs parents partageant une expérience proche de la sienne mais aussi dans son

propre cercle familial. La sociabilité en réseaux a également élargi le lien social et

redéfini les formes des solidarités (Cadei et Sita, 2010 ; Francis et Cadei, 2009) en

contribuant aux manières de percevoir et de vivre la parentalité et la grand-parentalité.

AIFREF2013

143

Les échanges électroniques sont en premier lieu utilisés pour maintenir les liens avec

les amis ou la famille et valoriser les échanges interpersonnels (Boase, Horrigan,

Wellman et Rainie, 2006 ; Stefanone et Jang, 2007) et ce point est évidemment crucial

pour les familles transnationales. Du fait de l’intensification des échanges et des

migrations internationales, la famille se construit aussi dans un espace transnational

où pour faire face aux rapports discontinus aux territoires, les contacts électroniques

apparaissent comme de nouvelles formes de liens entre enfants, parents et grands-

parents. La communication s’intéressera dans une première partie aux perspectives

transnationales et à leurs dynamiques, marquées par la spécificité de l’articulation

entre les espaces puisque les personnes, ne sont plus « ici ou là-bas, mais ici et là-

bas » (Razy et Baby-Collin, 2011) dans deux mondes articulés grâce aux échanges

électroniques. Elle examinera ensuite les caractéristiques et les formes d’e-parentalité

ou grand-parentalité dans les familles transnationales à partir d’une étude qualitative

par entretiens auprès d’enfants, de parents et de grands-parents.

Cadei Livie, Università Cattolica Brescia, Italia,

Sità Chiara, Università degli studi di Verona Italia

Réseaux en ligne et relations entre parents

Les groupes de parole des parents, de plus en plus répandus dans le cadre des formes

de soutien des pays occidentaux, ont fait l'objet de plusieurs études (Cecchi, 2002;

Tillard, 2003; Sellenet, 2004). La pratique du dialogue entre pairs, l'échange facilité

par un animateur, professionnel ou bénévole, s'est élargie à la sphère de la sociabilité

télématique. Sites, forums, blogs avec leurs groupes de lecteurs, services de

consultation en ligne nous montrent comment le soutien entre pairs, et entre parents

en particulier, vit un processus d'expansion, transformation et complexification.

La forme et le rôle de la « parole », ainsi que la position des protagonistes présente

des caractéristiques spécifiques dans le réseau Internet. Les textes électroniques

s’imposent comme supports aux échanges de la communauté des parents qui

communiquent sur la toile. Ces nouvelles formes de communication sur la toile

représentent une occasion de se confronter à des partenaires potentiels, réunis dans un

groupe auto-constitué ou médiatisés par un animateur, et favoris par la souplesse des

participations, y compris par le passage d’un groupe à l’autre (Cadei et Sita, 2010 ;

Francis, 2011).

Le succès des espaces de rencontre et d'échange télématiques, visible du le nombre de

parents en ligne et des sites dédiés à la mise en réseau des mères et des pères, est

difficile à interpréter sans ambiguïté : s'agit-il d'un besoin social d'une génération de

parents «orphelin» des modèles du passé et dépourvus des points de repère dans le

présent (Iori, 2001) ? D'un "désir de communauté», selon l'expression utilisée par Z.

Bauman (1999) ? Ou plutôt d'une recherche des relations qui sont perçues comme

« légères », pas en mesure de contraindre les individus dans des obligations

complexes de réciprocité ? Ou encore, s'agit-il d'une utilisation solitaire et anonyme

d'un espace qui est habité seulement pour le temps nécessaire pour satisfaire un besoin

immédiat ? Les groupes des parents sont nés de parents de modèle anglo-saxon de

self-help et de son idéal de valorisation des savoirs quotidiens en opposition à

l'hégémonie de la connaissance experte ; ils ont leurs racines aussi dans les

Universités Populaires nées dans les Pays Scandinaves et dans la culture de la

desinstitutionalisation (Dahlgren, 2010 ; Sita, 2010). Dans quelle mesure les groupes

de parents en ligne récupèrent ou transforment ces instances ? Comment peut-on

configurer la relation entre parents et entre parents et professionnels dans la sphère




144

télématique, et quelles sont les dynamiques de pouvoir qui le caractérisent ? Quelles

sont les modalités de construction des réseaux en ligne et les formes de l'engagement

dans les relations de sociabilité télématique entre parents et professionnels ?

Professionnels et chercheurs sont amenés à questionner ces nouvelles initiatives à fort

potentiel, en particulier à considérer dans quelle mesure et forme elles peuvent

contribuer au pouvoir d’agir des parents et à des formes d’engagement et de solidarité

citoyennes (Francis & Cadei, à paraître).

La recherche examine 5 contextes de soutien à la parentalité en utilisant le réseau

internet comme un espace opérationnel et explore le contenu et le mode d'interaction

pendant une période de la durée de 4 mois avec le but d'identifier des réponses

possibles aux questions énoncées ci-dessus.

Madrid Vivar Dolores, Université de Málaga, España, [email protected]

Bernal Vázquez Julia, Universidad de Granada

Rodríguez Blanco Africa, Universidad de Granada-Campus de Ceuta

Madrid Vivar Dolores, Universidad de Málaga

Ruiz Rodríguez Carlos, Dpto. Instituciones Protección y Reforma-Delegación del

Gobierno

La Educación Familiar y su contribución al éxito escolar y social

En este simposio se presentan algunos aspectos de las últimas investigaciones

desarrollas por el Grupo de Investigación “Educación Infantil y Formación de

Educadores” (HUM-205). Por una parte el trabajo titulado “Personas con Altas

Capacidades, ¿éxito escolar y profesional?”. La finalidad fue descubrir el éxito o

fracaso del sistema educativo y familiar a partir de las propias experiencias de los

alumnos y alumnas con altas capacidades, a lo largo de su trayectoria escolar y su

vida profesional. Se ha utilizado una metodología basada en historias de vida. En

concreto, se ha desarrollado un enfoque narrativo biográfico, que ha admitido analizar

los contextos en los que actúan y se construyen los sujetos, centrándonos, sobre todo,

en los contextos inmediatos. Situados en una modalidad de investigación cualitativa,

se optó por la de tipo interactivo, ya que permite encontrarse cara a cara para recoger

los datos de las personas en sus “escenarios naturales”. De las modalidades de

investigación interactiva, nos ubicamos en la fenomenología, ya que teniendo presente

nuestro objetivo principal, podemos describir los significados de una experiencia

vivida. Para ello, elegimos realizar entrevistas en profundidad. Entre los indicadores

que guían la entrevista de las personas bitalentadas se aborda el ambiente familiar. Se

expondrán las conclusiones más relevantes en este sentido así como la política

planteada desde los organismos e instituciones educativas para el diagnóstico e

intervención con el alumnado superdotado.

También se abordará la cuestión de la transformación de la familia y los modelos de

intervención en situaciones de protección o reforma de los menores, asi como las

politicas llevadas a cabo en este ámbito.


AIFREF2013

145

Coordinateurs : Pourtois Jean-Pierre, Bruno Humbeeck, Desmet Huguette,

Université de Mons (Belgique), Jean-

[email protected]

Grand témoin : Chalmel Loic, Université de Nancy

Intervenants :

Belgique : Pourtois Jean-Pierre, Université de Mons

Desmet Huguette, Université de Mons

Humbeeck Bruno, Université de Mons

Espagne : Aguilar-Ramos Marie-Carmen, Université de Malaga

Madrid-Vivar Dolores, Université de Malaga

Olabarrieta Fernando, Université du Pays Basque

France : Schrèque Marie-France, Ville d’Asnières

Italie : Cadei Livia, Université de Macerata

Catarsi Enzo, Université de Florence

Goussot Alain, Université de Bologne

Portugal : Franco-Borges Graciete, Université de Coimbra

Québec : Bouchard Jean-Marie, Université du Québec à Montréal

Simard Raymonde, Université de Rimouski

Lévesque Jean-Yves, Université de Rimouski

Décoret Ludovic, COSMOSS

Grèce : Kiprianos Pandelis, Université de Patras

De la relation éducative à la Cité de l’Education

Favoriser l’émergence d’une Cité de l’Education en utilisant l’acte éducatif comme

vecteur d’émancipation tant des enfants que des adultes, tel est le thème que nous

souhaitons développer dans ce symposium. Pour ce faire, nous aurons recours à des

promoteurs de projets développés dans des Villes et Communes de divers pays.

A quoi correspond le concept d’éducation émancipatrice ? Comment agir pour

atteindre l’émancipation des personnes ? Que signifie l’idée de faire émerger une Cité

de l’Education ? Comment éduquer ensemble ? A quelles conditions peut-on espérer

inscrire l’action de l’école, de la famille et de l’environnement social dans une seule

et même communauté éducative ? Comment l’idée de co-éducation fait-elle évoluer

les instruments qui médiatisent la relation école-famille-société ?

Telles sont les questions fondamentales auxquelles ce symposium tentera de répondre

grâce à l’apport de porteurs de projets issus de villes et de pays différents.

Sellenet Catherine, Doucet-Dahlgren Anne-Marie, Université de Nantes, France, [email protected]

Le placement en famille d’accueil vu par les enfants : Une approche comparative

(France, Italie, Roumanie)

Ce symposium est piloté par les trois équipes

Pour la France : Doucet Dahlgren Anne-Marie, Sellenet Catherine et Chapon-

Crouzet Nathalie

Pour l’Italie : Sità Chiara, Mortari Luigina







146

Pour la Roumanie : Cojocaru Daniela

La définition de la famille a enregistré de nombreuses modifications ces dernières

décennies. Ces modifications sont à l’origine d’un nouveau vocabulaire et l’on parle

volontiers de familles monoparentales, de familles recomposées, de familles

homoparentales, de familles d’accueil… L’idée même que l’on a pu se faire de la

famille vole en éclat devant la pluralité des façons de « faire famille ». D’où les

interrogations concernant la construction des liens familiaux et les représentations qui

sont associées au concept de « famille ». Pour ce sympostium, l’attention est portée

sur les « familles d’accueil » qui expérimentent depuis des siècles une forme originale

de famille, en faisant coexister en leur sein leurs enfants biologiques (le plus souvent)

et des enfants accueillis dans le cadre de la protection de l’enfance. les questions sont

les suivantes : Comment, dans ce contexte, se construisent les relations familiales ?

Comment s'édifient les liens entre enfants accueillis et enfants accueillants ; entre

enfants accueillis et famille d’accueil ? Comment l’enfant accueilli gère-t-il sa double

inscription dans sa propre famille et dans sa famille d’accueil ? Quelles

représentations de la famille dessinent les enfants accueillis comme les enfants qui

accueillent ? Quels liens seront élaborés et quels liens résisteront au temps ? Pour

mener à bien cette recherche, les trois équipes ont élaboré une trame commune

d’entretien et ont mené des entretiens avec les enfants accueillis et les enfants

accueillants, dans 30 familles par pays.

Tous les pays sont aujourd’hui confrontés à ce bouleversement des liens familiaux

mais tous ne réagissent pas à l’identique et l’action publique se déploie différemment

d’un pays à l’autre pour réguler la sphère de l’intime. L’approche proposée dans ce

symposium est comparative entre trois pays de l’Union européenne qui pratiquent

l’accueil familial en protection de l’enfance : la France, l’Italie, la Roumanie. Si des

similitudes existent entre ces trois pays dont nous rendrons compte, des différences

apparaissent également dans la conception même de l’accueil. Ces différences

(concernant le statut de la famille d’accueil, sa professionnalisation, sa formation, sa

rétribution) jouent-elles un rôle dans l’organisation des liens noués en famille

d’accueil ?

Ce symposium est ouvert à toute autre proposition de communication sur le thème des

familles d’accueil ou des liens en famille.

ΠΟΣΤΕΡ / POSTERS / POSTERS

Γκόργκα Βασιλική, Σαλαγιάννη Χριστίνα, Πανεπιστήμιο Πατρών

Δράσεις και εμπειρίες υποψήφιων νηπιαγωγών κατά τη διάρκεια της πρακτικής τους

άσκησης σε νηπιαγωγεία του δάσους στην Κοπεγχάγη

AIFREF2013

147

Mundet Bolós Anna, Fuentes-Peláez Nuria, Pastor Crescencia, University of

Barcelona, Spain

An educational experience to promote children's right to enhance their expression

Olabarrieta Fernando, Arranz Enrique, Gallarín Enriquez Miriam (Groupe

HAEZI, UPV/EHU), Université du Pays Basque, Espagne

Une expérience académique plurilingue : la guide didactique de Psychologie de la

Famille

Olabarrieta Fernando, Arranz Enrique, Iturbide Luquin Louis Maria (Groupe

HAEZI, UPV/EHU), Martín J.L., Manzano, A. (Groupe ETXADI), Université du

Pays Basque, Espagne

L’analyse qualitative des besoins d’orientation psychologique des familles de la

Communauté Autonome du Pays Basque

Παναγιώτου Εύα, Πανεπιστήμιο Πατρών

Δημοτικές Αρχές και παρεμβάσεις στην προσχολική αγωγή

Παπατριανταφύλλου Σπύρος, Γιαννακοπούλου Λένα, Ασημάκης Παναγιώτης,

Πρόγραμμα εκπαίδευσης εκπαιδευτών γονέων

Ρουγκάλα Κωνσταντίνα, Αγγελοπούλου Ευφροσύνη, Νηπιαγωγοί, 61ο

Νηπιαγωγείο Πατρών

Εμπειρίες και διαπιστώσεις από την λειτουργία της σχολής γονέων, με

εθελοντική συμμετοχή εκπαιδευτικών και γονέων της ίδιας σχολικής μονάδας

INDEX

Αγγελοπούλου Ευφροσύνη; 142

Acedo Tapia Mª Eugenia; 128

Aguilar-Ramos Marie-Carmen;84,136,140

Aida Urrea Monclús; 71

Ailincai Rodica; 85

Alarcón Orozco Marta; 128

Alsinet Mora Carles; 71

Alzate Teresa; 120

Amorós Pere Marti; 124

Αποστόλου Ζωή; 25

Apostolou Zoe; 71

Arranz, Enrique; 142

Αρβανιτάκη Σουλτάνα; 26

Aroca Inmaculada; 120

Arribillaga Ana; 121

Arvanitis Eugenia; 73

Ασημάκη Άννυ; 42, 43

Ασημάκης Παναγιώτης; 142




148

Ασκούνη Νέλλη; 68, 69

Balsells Bailon M.A.; 71, 124

Barcia Moreno Manuela; 128

Barnes Jacqueline; 20

Βασαλακή Στέλλα; 45

Bazon Rezende Marina; 79

Beaupré Pauline; 115

Beauregard France; 85

Belhandouz Halima; 86

Βελλοπούλου Αγγελική; 25, 27

Bernal Vázquez Julia; 139

Βέρρα Μαριλίνα; 27

Besnard Thérèse; 87, 133

Bigras Nathalie; 77, 129

Borges Graciete Franco; 96, 117, 140

Bouchard Camil; 73

Bouchard Jean-Marie; 140

Boucher Norm; 115

Βουδούρη Αγγελική; 28

Βούλγαρη Ηρώ; 59

Βουβουσίρα Στεφανία; 69

Brodeur Normand; 133

Cabrera Montesdeoca

Ylenia Samantha;121

Γαλάνη Ζαφειρία; 29

Γαλάνης Γεώργιος; 29

Cánovas Paz; 120, 123

Cantin Gilles; 78, 87

Carbonin Claudia; 83

Cardarello Andrea; 90

Carrière Monique; 115

Catarsi Enzo; 140

Cavadas Sucie; 117

Chalmel Loic; 20, 140

Chamberland Claire; 88, 111

Chapon Nathalie; 132

Γιαννακοπούλου Λένα; 142

Γκολφινοπούλου Γεωργία; 27

Γκόργκα Βασιλική; 142

Clément Marie-Ève; 88, 89, 90, 111

Coiduras Rodríguez Jordi L.; 71

Coimbra Susana; 91, 97

Cojocaru Daniella; 141

Cojocaru Stefan; 90

Conus Xavier; 107

Cotnoir Marie-Josée; 91

Γούγα Γεωργία; 30

Coutu Sylvain; 92, 129

Cyr Katie; 111

Damant Dominique; 99

Danko Marianna; 109

De Montigny Francine; 133

Décoret Ludovic; 140

Deslauriers Jean-Martin; 133

Desmarais Chantal; 114

Desmet Huguette; 132, 140

Devault Annie; 133

Δήμου Πασχάλης; 31

Διαμαντοπούλου Αλεξάνδρα; 32

Di Masi Diego; 83, 105, 119

Doan Minh-Thuy; 95

Doucet Nathalie; 92

Doucet-Dahlgren Anne-Marie; 141

Dreyer Nicole; 93

Δροσινού – Κορέα Μαρία; 33

Dubeau Diane; 133

Dube-Quenum Melissa; 99

Dujardin Céline; 93

Ekofo-Ising Godelive; 94

Engels-Kritidis Rozalina; 74

Ζαφειροπούλου Ελένη; 34

Favez Nicolas; 95, 97

Ferring Dieter; 93

Fontaine Anne Marie; 91, 97, 98, 105

Fourlemadi Dimitra; 74

Fournier Claudia; 99

Francis Véronique; 95, 136

Frascarolo France; 97

Freitas Daniela; 97

Fuentes-Peláez Nuria; 124, 142

Gallarín Enriquez Miriam; 142

149

Garreta-Bochaca Jordi; 21

Gascon Hubert; 115, 136

Gato Jorge; 97, 98

Gendron Sylvie; 89

Gilles Julien; 88

Girard Isabelle; 79

Gosselin - Gagné Justine; 101

Goussot Alain; 140

Guerdan Viviane; 98

Haelewyck Marie Claire; 114

Hamelin-Brabant Louise; 99

Huguet Angel; 121

Humbeeck Bruno; 140

Iliadou-Tachou Sofia; 75

Iturbide Luquin L. Maria; 142

Ius Marco; 83, 105, 119

Jehannin Guillaume; 110

Jutras Sylvie; 100

Καινούργιου Ελένη; 34

Καλέμης Κωνσταντίνος; 35

Καλεράντε Ευαγγελία; 36

Καλογιαννίδου Αναστασία; 54

Καμαριανός Ιωάννης; 30

Καμπεζά Μαρία; 25, 27

Kanouté Fasal; 101

Καπετανίδου Μαριάννα; 37

Καπραβέλου Αλεξία; 38

Καραβίδα Βασιλική; 40

Καραγιώργου Ιωάννα; 54

Καραφύλλης Αθανάσιος; 31

Καρούντζου Γεωργία; 40

Kalubi Jean-Claude; 100

Kettani Myriam; 102

Kilinc F. Elif; 75

Kingue Nuama Michelle Véronique; 103

Kiprianos Pandelis; 140

Κολτσάκη Νίκη; 36

Konidari Victoria; 76

Κοντοπούλου Άννα; 36

Κοντοπούλου Μελανθία; 41

Κουστουράκης Γεράσιμος; 42, 43

Kouremenou Sofia-Eleni; 109

Κουτίβα Αναστασία; 44

Κυπριανός Παντελής; 32, 61

Κωνσταντίνου Ειρήνη; 45

Λαβίδας Κωνσταντίνος; 59

Lacharité Carl; 88, 133

Lafantaisie Vicky; 76

Λαμπροπούλου Αθηνά; 47

Λαμπροπούλου Νίκη; 44

Μαλικιώση- Λοΐζου Μαρία; 22

Lambert Guy; 132

Μάνεσης Νικόλαος; 49

Lami Viktor; 111, 112

Lanoue Coralie; 100

Lapierre Simon; 99

Lapresta Cecilio; 121

Larivée J. Serge; 103

Lavanchy Chloé Scaiola; 97

Lavergne Chantal; 89, 90

Leal Teresa; 80

Lehrer S. Joanne; 77, 78

Leiva J. Juan; 84

Lemay Lise; 77, 129

Lemire Julie; 129

Lempesi Georgia-Eleni; 81

Lessard Danielle; 88

Lessard Geneviève; 99

Léveillé Sophie; 88, 89

Lévesque Jean-Yves; 104, 140

Μισιρλή Αναστασία; 25

Μίχα Παρασκευή; 48

Μίχαλου Αιμιλία; 49

Livia Cadei; 136, 140

Μουσένα Ελένη; 49

Μπάλιας Στάθης; 51

Μπιρμπίλη Μαρία; 41

Μπούρας Αντώνιος; 28

Madariaga José-Maria; 121

Madrid Vivar Dolores; 139, 140

Mainpin Mazza Aurore; 104

Malbert Thierry; 110

Manzano, A.; 142

Martín J.L.; 142

Martín Quintana Juan Carlos; 121, 123

Martínez Gómez Máximo; 128

Mateos Inchaurrondo Ainoas; 122

Matias Marisa; 105

Νικολακοπούλου Κατερίνα; 47

Milani Paola; 83, 105, 119

Minary Jean-Pierre; 104

Minxolli Dashuri; 106, 112

Molina Mª Cruz; 124

Morache Carole; 78, 107




150

Moreau Jacques; 89

Morgado Alice Murteira; 78

Mortari Luigina; 141

Moukouta Charlemagne Simplice; 107

Mpetsas Ioannis; 75

Ντεροπούλου-Ντέρου Ευδοξία; 51

Ντόκα Αντιγόνη; 52

Mundet Bolós Anna; 142

Muñoz Carmona Aurora; 128

Nadeau Danielle; 79

Ogay Tania; 107

Olabarrieta Fernando; 142

Oliveira Maria Raquel; 91

Παναγιωτόπουλος Γεώργιος; 44

Παναγιώτου Εύα; 142

Παπαγεωργάκης Παναγιώτης; 53

Παπαγεωργίου Γεώργιος; 58

Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης; 53

Papakonstantinou Antigoni Alba; 108

Παπανδρέου Μαρία; 54

Παπαπάνου Ιωάννα; 25

Παπατριανταφύλλου Σπύρος; 142

Παπαχριστόπουλος Νίκος; 55

Παρπαρούση Γεωργία; 55

Parent Claudine; 133

Πασσάς Ευάγγελος; 56

Pasian Mara Silvia; 79

Pastor Crescencia; 142

Peixoto Carla; 80

Pelchat Diane; 108

Penderi Efthymia; 81

Pereira Da Silva Diana; 91

Πέττα Ηλιάννα; 57

Petrogiannis Konstantinos; 81

Piérart Geneviève; 114, 115

Πιλούρης Παναγιώτης; 58

Pires Ana; 96

Πίτσου Χαρίκλεια; 44

Pithon Gérard; 109

Πολίτης Δημήτρης; 70

Πούμπρου Μαρία; 45

Pourtois Jean-Pierre; 132, 140

Pramling Samuelsson Ingrid; 22

Prévôt Olivier; 110

Pulido Josefa Rodríguez; 122

Ρέντζου Κωνσταντίνα; 60

Ρουγκάλα Κωνσταντίνα; 142

Ρήγα Βασιλική; 59

Robert Christelle; 111

Rodi Anne; 111, 112

Rodrigo Maria José; 124

Rodríguez Blanco Africa; 139

Rachédi Lilyane; 101

Σακελλαρίου Μαρία; 60

Σαλαγιάννη Διαμάντω; 56

Σαλαγιάννη Χριστίνα; 142

Σαμαρτζή Κυριακή; 61

Rerak-Zampou Monika; 81

Σιακαμπένη Αργυρώ; 66

Σιδέρης Νίκος;23

Σιδηροπούλου Τρυφαίνη; 49

Sahuquillo Piedad; 120, 123

Saint-Jacques Marie-Christine; 116, 133

Santana Hernández Rafael; 123

Santos Patricia; 82

Schrèque Marie-France; 140

Scroccaro Nathalie; 113

Sellenet Catherine; 132, 141

Serbati Sara; 83, 105, 119

Siantou Aikaterini; 118

Simard Raymonde; 114, 140

Sioui-Trudel Hélène; 88

Sità Chiara; 136, 141

St-Arneault Kate; 133

Stellakis Nektarios; 71

Šulová Lenka; 83

Tetreault Sylvie; 92, 114, 115

Terrisse Bernard; 23

Tissot Hervé; 97

Tobon Berrio Luz Estela; 115

Tremblay Gilles; 133

Tremblay Mélissa; 129

Trocmé Nico; 116

151

Turcotte Daniel; 116

Turcotte Geneviève; 89

Φακίδου Αναστασία; 68

Φάκου Αιμιλία; 68, 69

Φραγκουλίδου Παναγιώτα; 34

Urbano Antonio; 84

Vale Dias Maria da Luz; 78, 96, 117

Χαλκιαδάκη Άβα; 70

Vaquero Tió Eduard; 124

Vaz-Rebelo Piedade; 96, 117

Verlaan Pierrette; 118

Villeneuve Raymond; 133

Χριστοδούλου Ιφιγένεια; 41

Χριστοδούλου Μιχάλης; 61

Χριστοπούλου Σοφία; 71

Widmer Eric; 95

Zacopoulou Agnès.; 118

Zanon Ombretta; 83, 105, 119

Ziogkou Vergo-Maria; 118




152

Επιστημονικός υπεύθυνος

Παντελής Κυπριανός (Ελλάδα)

Επιστημονική Επιτροπή

Ercilia Palacio-Quintin, (Καναδάς),

Augusto Murillo, (Βέλγιο), Jean-Pierre

Pourtois, (Βέλγιο), Huguette Desmet

(Βέλγιο) Bernard Terrisse, (Καναδάς),

Marie-Louise Lefebvre (Καναδάς), Pere

Amoros Marti (Ισπανία), Eva Knallinsky

(Ισπανία) Fernando Olabarrieta

(Ισπανία) Geneviève Bergonnier-Dupuy

(Γαλλία), Chantal Zaouche-Gaudron

(Γαλλία), Thierry Malbert (Γαλλία),

Enzo Catarsi (Ιταλία), Paola Milani

(Ιταλία), Anne-Marie Fontaine

(Πορτογαλία), Graciete Franco-Borges

(Πορτογαλία), Monique Gobet

(Ελβετία), Meinrad Perrez (Ελβετία),

Viviane Guerdan (Ελβετία), Lenka

Sulová (Τσεχία), Noureddine Layeli

(Τυνησία), Mourad Merdaci (Αλγερία),

Willy Lahaye (Βέλγιο), Hans Grietens

(Βέλγιο), Serge Larivée (Καναδάς), Jean-

Claude Kalubi (Καναδάς), Lola Madrid

(Ισπανία), Maria Angels Balsells-Bailon

(Ισπανία), Virginie Avezou-Boutry

(Γαλλία), Catherine Sellenet (Γαλλία),

Chiara Sita (Ιταλία), Livia Bottigli

(Ιταλία), Sylvie Kerger (Λουξεμβούργο),

Luisa Barros (Πορτογαλία), Adelina

Barbosa-Ducharne (Πορτογαλία),

Patrick Bonvin (Ελβετία), Ioanna

Berthoud-Papandropoulou (Ελβετία),

Τάκης Παπακωνσταντίνου (Ελλάδα),

Λεωνίδας Σωτηρόπουλος (Ελλάδα),

Νεκτάριος Στελλάκης (Ελλάδα), Σπύρος

Κρίβας (Ελλάδα), Αθηνά Σπινθουράκη

(Ελλάδα), Σπύρος Τάνταρος (Ελλάδα),

Μαρία Μπιρμπίλη (Ελλάδα), Ειρήνη

Ρουφίδου (Ελλάδα), Άλμπα

Παπακωνσταντίνου (Ελλάδα),

Αλεξάνδρα Ανδρούσου (Ελλάδα), Μαρία

Παπανδρέου (Ελλάδα), Χαρά

Δαφέρμου (Ελλάδα), Ανθούλα

Κοντοπούλου (Ελλάδα), Στάθης

Μπάλιας (Ελλάδα), Γιάννης

Καμαριανός (Ελλάδα), Γιώργος

Σταμέλος (Ελλάδα), Ήβη Δασκαλάκη

(Ελλάδα), Νίκος Παπαχριστόπουλος

(Ελλάδα), Ελένη Μουσσένα (Ελλάδα),

Νέλλη Ασκούνη (Ελλάδα), Μαρία

Καμπεζά (Ελλάδα), Κωσταντίνος

Πετρόγιαννης (Ελλάδα), Τέσση

Τσαμπαρλή (Ελλάδα), Βικτωρία

Κονιδάρη (Ελλάδα), Ευγενία Αρβανίτη

(Ελλάδα)

Οργανωτική Επιτροπή

Γιώτα Αλεξοπούλου, Βασιλική

Βουρλιόγκα, Αλεξάνδρα Διαμαντο-

πούλου, Βασιλική Ρώρου, Αφροδίτη

Σταυροπούλου, Μιχάλης Χριστο-

δούλου, Ζωή Αποστόλου, Γιάννης

Παπαγιαννόπουλος, Χαρά Πίτσου,

Ελίζα Δεμαρτίνου, Γεωργία Λεμπέση,

Γεωργία Σπηλιοπούλου, Μαγδαληνή

Μιχαλοπούλου, Διονύσης Παπαδό-

πουλος




154

Fondée en 1986, l’AIFREF regroupe des chercheurs et des praticiens d’une vingtaine de pays intéressés par le champ de recherche et d'intervention en éducation familiale. Cette association internationale s'intéresse aux évolutions, enjeux et perspectives dans la recherche et les innovations en éducation familiale. Elle tente de promouvoir de nouveaux paradigmes, de cerner de nouveaux concepts et de diffuser de nouvelles méthodologies de l'intervention.

AIFREF was established in 1987 as

an international association of

researchers and practitioners from

over 20 countries, who work in the

fields of family education

intervention and research. It

studies the progress, challenges

and outlook of research and

innovation in family education,

with the aim of promoting new

paradigms, analyzing new

concepts and disseminating new

intervention methodologies.

Η AIFREF ιδρύθηκε το 1987. Μέλη

της είναι ερευνητές και

εκπαιδευτικοί από είκοσι χώρες που

ασχολούνται με την έρευνα και την

παρέμβαση στο πεδίο της

οικογενειακής εκπαίδευσης. Το

ενδιαφέρον της εστιάζεται στις

εξελίξεις, τα διακυβεύματα και τις

προοπτικές στην έρευνα και τις

καινοτομίες στην οικογενειακή

εκπαίδευση. Στόχος της είναι η

διαμόρφωση και προώθηση νέων

παραδειγμάτων, η ανάπτυξη νέων

εννοιών και η διάχυση νέων

μεθόδων παρέμβασης στο πεδίο.

Πανεπιστήμιο Πατρών

Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο

Πανεπιστημίου Πατρών,

22 - 26 Μαΐου 2013

Ιστοσελίδα συνεδρίου:

http://aifref2012.org/en/index.php

http://aifref2012.org/en/index.php

πρακτικές για το παιδί - Family, school, local societies: Policies and ...

Documents

Transcript of πρακτικές για το παιδί - Family, school, local societies: Policies and ...