Η Λογοτεχνία , η ζωγραφική και η φωτογραφία ως ιστορικές πηγές

Σε πολλές περιπτώσεις η λογοτεχνία έρχεται να υποκαταστήσει τις άλλες μαρτυρίες ως πηγή πληροφοριών για μια εποχή. Συνεπώς μπορεί να δοθεί και ως ιστορικό παράθεμα, ως πηγή για ένα ιστορικό γεγονός

Η λογοτεχνική πηγή ως βιωματική πηγή

• Ένα από τα ζητούμενα της διδασκαλίας μας στην Ιστορία είναι η βίωση και μέσω αυτής η κατανόηση και η γνώση των ιστορικών γεγονότων από τους μαθητές μας

• Η λογοτεχνία λοιπόν έρχεται να καλύψει αυτή τήν ανάγκη του διδάσκοντα ο οποίος την ώρα του μαθήματος προσπαθεί να μεταδώσει την ιστορική ύλη στους μαθητές.

• Ο συγγραφέας έχει ήδη μετουσιώσει το ιστορικό γεγονός σε αφήγηση , σε εικόνες και αναπαραστάσεις έστω και με τη δική του φαντασία, και τις δίνει στον αναγνώστη. Αυτός με τη σειρά του βιώνει συναισθηματικά και λογικά το γεγονός και το συναισθάνεται

Σχολικά βιβλία ιστορίας = αποστειρωμένη γνώση από συναίσθημα και αφήγηση • Τα υφιστάμενα σχολικά βιβλία Ιστορίας τόσο στο Γυμνάσιο όσο και

στο Λύκειο είναι πολύ περιληπτικά, γριφώδη και χωρίς ουσιαστική αφήγηση με συναίσθημα

• Συνεπώς τα παρατιθέμενα ξερά ιστορικά γεγονότα είναι δύσκολο να αφομοιωθούν γνωστικά από το μαθητή και πολύ δυσκολότερο να μπορέσει αυτός να συναισθανθεί, να βιώσει το γεγονός

• ‘Ερχεται λοιπόν εδώ να καλύψει το κενό αυτό, την έλλειψη η λογοτεχνία, το ιστορικό μυθιστόρημα,το θέατρο,η κωμωδία,η τραγωδία που προσφέρουν βιωματικές εξιστορήσεις των ιστορικών γεγονότων μέσα από τα πάθη των συγκεκριμένων ηρώων των έργων αυτών

Απαραίτητη προϋπόθεση

• Επειδή στο λογοτεχνικό έργο υπεισέρχεται πολύ το υποκειμενικό στοιχείο και η φαντασία,η μυθοπλασία, θα πρέπει εμείς να ασκήσομε τους μαθητές μας να διακρίνουν :

• Το φανταστικό- μυθοπλαστικό

• Το ιστορικό γεγονός που υπάρχει και να

• Ασκήσουν την κριτική τους ικανότητα αναφορικά με το πόσο αντικειμενική είναι η λογοτεχνική πηγή που έχουν μπροστά τους

Έλεγχος αξιοπιστίας και αντικειμενικότητας του λογοτεχνικού έργου ως ιστορικής πηγής • 1. ελέγχομε αν αποδίδει το ιστορικό γεγονός μέσα στα πλαίσια του

σχολικού βιβλίου, δηλ. αν δεν λέει τα αντίθετα από εκείνο

• 2. ελέγχομε αν οι συνθήκες και τα δρώντα πρόσωπα ανταποκρίνονται στην εξιστόρηση του σχολικού βιβλίου και άλλων πιο «αντικειμενικών» πηγών

• 3. ελέγχομε το βαθμό της προσωπικής διάπλασης της εποχής και του συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος από το συγγραφέα, δηλ. το πόσο ανταποκρίνεται η μυθοπλασία στα γεγονότα.

πίνακας

Η Κρητική επανάσταση 1866-69 Το ιστορικό γεγονός

Η μυθοπλασία ( το λογ. Έργο) Παντέρμη Κρήτη, Π.Πρεβελάκη

Βαθμός αξιοπιστίας του λογ. Έργου

Ιστορικό πλαίσιο του χρονικού Οι ήρωες – οι αντίμαχοι Μεγάλη ως προς την εξέλιξη των γεγονότων

Οι στρατιωτικές εξελίξεις ( Αρκάδι) Προσωπική εκδοχή της πολιορκίας και της ολοκαύτωσης

Ζωντανή αναπαράσταση-κοντά στην αλήθεια βάσει μαρτυριών

Οι διπλωματικές Πολύ κοντά σε όσα αναφέρουν διπλωματικά έγγραφα

Πολύ κοντά στην αλήθεια

Το τελικό αποτέλεσμα Το ηρωϊκό τέλος Συμπίπτει το λογοτεχνικό με το ιστορικό τέλος της Επανάστασης

Οι οπτικές πηγές στην διδασκαλία της Ιστορίας • Εντάσσονται στα πλαίσια του οπτικού εναλφαβητισμού, δηλ. της

εξοικείωσης του μαθητή με τα οπτικά μέσα=

• Οι μαθητές μαθαίνουν να αποκωδικοποιούν την εικόνα και να προχωρούν στην ερμηνεία της ( στο γιατί)

• Η εικόνα δεν είναι συμπληρωματική των άλλων πηγών, αλλά αυθύπαρκτη πηγή πληροφοριών, αυθεντική= μπορεί και να ανατρέπει όσα αναφέρουν άλλες πηγές ή και το ίδιο το εγχειρίδιο.

Η επιλογή των εικόνων στο βιβλίο Ιστορίας

• Οι εικόνες του σχολικού βιβλίου περιλαμβάνουν

• Χάρτες

• Προσωπογραφίες

• Νομίσματα,αγγεία, αγάλματα, όπλα

• Μνημεία

• Φωτογραφίες εποχής

• Πίνακες προσώπων, Πορτραίτα,αναπαραστάσεις μαχών ή σχηματισμών

Τι πρέπει να κάνει ο διδάσκων ως προς την εικόνα • 1. προσεκτική επιλογή των κατάλληλων εικόνων

• 2. μετρημένη χρήση εικόνων

• 3. άσκηση των μαθητών να αναλύουν την εικόνα και να την ερμηνεύουν

• 4. να δείξει πώς να ξεπερνάνε οι μαθητές τις δυσκολίες που η εικόνα έχει αυτή καθαυτή

• 5.να συνδέσει τους διδακτικούς στόχους με την εικόνα

• 6. να συσχετιστεί η εικόνα με γραπτές πηγές που αναφέρονται στο γεγονός της εικόνας ή το αντίθετο

• 7. η ανατροφοδότηση της μαθησιακής διαδικασίας

Εικόνα σε πίνακα ζωγραφικής

• Ένα ζωγραφικό έργο είναι ιστορικό τεκμήριο συν τοις άλλοις

• Δείχνει τις στάσεις του δημιουργού του και το ιστορικό πλαίσιο

• Ο διδάσκων θα πρέπει να ασκήσει τους μαθητές του τόσο σε θέματα Ιστορίας της Τέχνης όσο και σε θέματα ιστορικής μεθοδολογίας για να βρει

• 1. την οπτική του καλλιτέχνη

• 2. την εικαστική της αποτύπωση

• 3. την ιδεολογία του ζωγράφου

• 4. την κουλτούρα της εποχής του και την κοινωνία της

Στάδια εργασίας του διδάσκοντα επί του ζωγραφικού πίνακα • Πρώτη επαφή= υποκειμενική σύλληψη της πραγματικότητας με βάση τα

προσωπικά βιώματα

• Πρώτη ανάγνωση= οπτική και χωρίς βαθύτερη επεξεργασία ή αναζήτηση επιπλέον πληροφοριών = πρώτη εντύπωση, λεπτομέρειες: τόπος, εποχή, άνθρωποι, αντικείμεναεντ

• Δεύτερη ανάγνωση ( αποκωδικοποίηση- απόδοση του νοήματος):

• α. διατύπωση άποψης για το περιεχόμενο

• β.αποσαφήνιση με χρήση άλλων πηγών ( κειμένων)

• γ.παρατηρήσεις για τη μορφή

• δ. Εντοπισμός και ερμηνεία συμβόλων

• ε. Αποκάλυψη σχέσεων περιεχομένου και μορφής

• Στ. Περιγραφή ιστορικών δεδομένων

έλεγχος αξιοπιστίας

• Πλαίσιο και συνθήκες δημιουργίας

• Προθέσεις του δημιουργού

• Δεσμεύσεις του καλλιτέχνη

• Τρόπος πρόσληψης και υποδοχή του έργου του από συγχρόνους και κατοπινούς

Μάχη Ισσού

Δραστηριότητες – έλεγχος αξιοπιστίας

• Τι απεικονίζει;

• Πού βρίσκεται;

• Από τι υλικό είναι φτιαγμένη;

• Πρώτη ανάγνωση: τι βλέπεις; ( τοπίο, μορφές, αντικείμενα)

• Ποιες είναι οι κύριες μορφές; Δικαιολόγησε την απάντηση

• Ποιο ιστορικό γεγονός νομίζεις ότι απεικονίζει;

Δεύτερη ανάγνωση της εικόνας

• Γιατί ένας Ρωμαίος να έχει το πίνακα αυτόν στο σπίτι του;

• Υπάρχει διάσταση απόψεων αν απεικονίζεται η μάχη της Ισσού ή των Γαυγαμήλων. Ποια η άποψή σου και πως τη δικαιολογείς;

• Με ποια κλειδιά- λέξεις αναζήτησης βρίσκεις την εικόνα; Τι δείχνει αυτό;

Αναστήλωση των εικόνων

Προσέγγιση της εικόνας στην τάξη

• 1. που είναι αυτή η εικόνα; ( Βρετανικό μουσείο)

• 2. τι απεικονίζει;

• 3. τι βλέπεις στην εικόνα; ( 1η ανάγνωση)

• 4. Ποια η ιδιότητα των μορφών της εικόνας;

• 5. Με ποιες ιστορικές προσωπικότητες ταυτίζονται;

• 6. ποιο ιστορικό γεγονός απεικονίζεται;

• 7. (2 ανάγνωση) τι υπηρετούσε η συγκεκριμένη απεικόνιση και δη σε φορητή εικόνα;

• Με ποια θρησκευτική εορτή συνδέεται η εικόνα;

φωτογραφία

• Αποτελεί ιστορικό τεκμήριο και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό αντικειμενικό.

• Ο διδάσκων πρέπει να εστιάσει στα εξής:

• 1.στην επιλογή του θέματος από το φωτογράφο

• 2.το πρώτο πλάνο, την οπτική γωνία, το φόντο

• 3.τι αντανακλά η φωτογραφία ( προσδοκίες εποχής)

• 4.σε τυχόν αλλοίωση της φωτογραφίας

• 5. γιατί ο φωτογράφος ήταν εκεί και τι ήθελε να δείξει;

Ανάγνωση κατά τον Stradling ( 2001,113)

• Στάδια : ανάγνωση

• περιγραφή και αποδόμηση

• ερμηνεία του οπτικού κειμένου – συμπεράσματα

• σύνδεση με προηγούμενη γνώση

• εντοπισμός κενών στα στοιχεία

• εντοπισμός άλλων πηγών για επιπλέον πληροφορίες

Γενική εκτίμηση

• Η χρήση των φωτογραφιών ενισχύει την οπτική μνήμη του μαθητή,

• Διότι οι εικονιζόμενες μορφές συνδέονται με γεγονότα και πρόσωπα

• Η χρήση αυτή διευκολύνει την αφήγηση του διδάσκοντα και αισθητοποιεί στο μαθητή τα δρώντα πρόσωπα.

• Και στις φωτογραφίες οι μαθητές ακολουθούν τα στάδια προσέγγισης του ζωγραφικού πίνακα

1945

• Η φωτογραφία αυτή είναι προϊόν στησίματος σύμφωνα με τους μελετητές

• Ο ένας από τους δύο λοχίεςφορούσε δύο ρολόγια στο χέρι του, προϊόν πλιάτσικου και τραβήχτηκε όχι την ώρα της κατάληψης ,αλλά μετά από αυτήν

• Επίσης υπηρέτησε τη σοβιετική προπαγάνδα παγκοσμίως ότι οι Σοβιετικοί εισήλθαν πρώτοι στο Βερολίνο

• Κατά τα λοιπά η φωτό είναι αληθινή, διότι απεικονίζει τα ερείπια του Βερολίνου το 1945

• Ομοίως και η φωτογραφία της κατάληψης της Ιβοζίμα υπηρέτησε τις ίδιες σκοπιμότητες.

Πίνακας συστηματικής διερεύνησης εικόνας

άνθρωποι αντικείμενα δραστηριότητες

Επόμενα βήματα

• Κατάγραψε τι νομίζεις ότι βλέπεις στη φωτογραφία

• Τι σκέπτεσαι βλέποντας τη φωτογραφία;

• Πού μπορείς να βρεις απαντήσεις σε αυτά;

• Ποιος τράβηξε τη φωτογραφία;

• Κάτω από ποιες συνθήκες την τράβηξε;

• Γιατί την τράβηξε;

Γελοιογραφίες – ιστορικές πηγές

• Έχουν και αυτές ιστορική αξία όπως και τα προηγούμενα, διότι:

• Α. δίνουν στο μαθητή να δει τι σκέφτονταν οι άνθρωποι μια συγκεκριμένη περίοδο

• Β. Συχνά αποτυπώνουνπιο αποτελεσματικά από ένα κείμενο την ιστορική πραγματικότητα

• Γ.κι εδώ αποκρυπτογραφείται σε δεύτερη ανάγνωση η γελοιγραφία όπως στους πίνακες

Πορεία ανάλυσης ζωγραφιών και σκίτσων

1ο στάδιο Οπτικά στοιχεία Λεκτικά στοιχεία

Τα πρόσωπα ή αντικείμενα Σημείωσε λεκτικά σχόλια & τίτλο

Ποια είναι τα πιο σημαντικά θέματα;

Σημείωσε λέξεις-φράσεις του σκιτσογράφου για πρόσωπα ή άλλο τι

Σημείωσε ημερ/νία και αριθμό του σκίτσου

2ο στάδιο Ποια στοιχεία είναι σύμβολα; Ποιες φράσεις είναι σημαντικές;

Ποιο το νόημά τους; Γιατί;

Υπαρχει ρεαλισμός ή υπερβολή; Πώς περιγράφονται ιδέες και συναισθήματα;

3ο στάδιο Περιγράψτε τη δράση του σκίτσου, το μήνυμά του και σε ποιες ομάδες απευθύνεται;

Συνέχεια

4ο στάδιο Διασταυρώστε το σκίτσο με άλλες πηγές

5ο στάδιο Γράψε ποια είναι η σημασία του σκίτσου;

Βρείτε και άλλα ανάλογα σκίτσα