Διάγραμμα των κυριοτέρων

σταθμών

4ος Αιώνας π.χ.

Γενικά χαρακτηριστικά 1. ο αιώνας αυτός είναι ένα κουβάρι εξελίξεων έως

την ανάρρηση του Αλεξάνδρου

2. οι εξελίξεις αυτές δεν γέννησαν κανένα σπουδαίο γεγονός ή σύνολο γεγονότων

3. δεν δημιούργησαν κανένα μόνιμο πολιτικό οργανισμό στον ελληνικό χώρο.

4. η ελληνική πόλις παρέμεινε πολύ ζωντανή μορφή οργάνωσης στον ελληνικό κόσμο ακόμη και έως το τέλος του αιώνα( 301 π.Χ.)

1. Η αθηναϊκή οπτική = η υστέρηση έναντι του ενδόξου 5ου πΧ αι =

Η θεώρηση της παρακμής της πόλεως και από την

νεότερη έρευνα

2. Ο 4ος αι. ως εποχή προετοιμασίας του Ελληνιστικού κόσμου

3. Η θεώρηση του αιώνα ως καθαυτού χωρίς συγκρίσεις

Κορινθιακός ή Βοιωτικός πόλεμος

Τα γεγονότα Κυριαρχία της Σπάρτης 404-371 π.Χ.– πόλεμος

στην Ιωνία 397 – 386π.Χ και

Κορινθιακός ή Βοιωτικός πόλεμος 395-386 π.Χ. 386 : Ανταλκίδειος ειρήνη = η Σπάρτη κυρίαρχος μέσα από την «αυτονομία» των πόλεων + οι ιωνικές πόλεις περνούν στην Περσία.

Η Περσία ρυθμιστής των ελληνικών εξελίξεων ως την εποχή του Αλεξάνδρου.

382π.Χ. Σπαρτιατική επέμβαση στη Θήβα = ολιγαρχία στη Θήβα δημοκρατική αντεπανάσταση

Ανταλκίδειος ειρήνη 387/386π.Χ. Βασιλεύς Ἀρταξέρξης νομίζει δίκαιον τάς μέν ἐν

τῇ Ἀσίᾳ πόλεις ἑαυτοῦ εἶναι καί τῶν νήσων Κλαζομενάς καί Κύπρον, , τάς δέ ἂλλας ἑλληνίδας πόλεις καί μικράς καί μεγάλας αὐτονόμους ἀφεῖναι , πλήν Λήμνου καί Ίμβρου καί Σκύρου ὥσπερ τό ἀρχαῖον εῖναι Ἀθηναίων. Ὁπότεροι δέ ταύτην τήν εἰρήνην μή δέχονται, τούτοις πολεμήσω μετά τῶν ταυτά βουλομένων καί πεζῇ καί κατά θάλατταν καί ναυσίν καί χρήμασιν. Ξεν. Ελλ.5.1.31

Θηβαϊκή ηγεμονία 371-362π.Χ

Τα γεγονότα 379π.Χ : απελευθέρωση των Θηβών = επικράτηση

των δημοκρατικών - επεισόδιο Σφοδρία 379/8π.Χ.

378/7π.Χ : ίδρυση της Β΄Αθηναϊκής Συμμαχίας

375 : επανίδρυση του Βοιωτικού Κοινού υπό τη Θήβα

373 -371π.Χ. : επεκτατική πολιτική της Θήβας στη Βοιωτία = αναίρεσις Θεσπιών και Πλαταιών

371 : συνέδριο της Σπάρτης –> απόρριψη των αθηναϊκών και σπαρτιατικών αξιώσεων έναντι της Θήβας μάχη των Λεύκτρων

Β΄αθηναϊκή συμμαχία

Τα γεγονότα Λεύκτρα 371π.Χ. = η κατάρρευση της Σπάρτης

371-362π.Χ. : προσπάθειες διατήρησης του status

ante 371 σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο ( 3

ειρην. συνέδρια ) πλην απέτυχαν

369: ίδρυση Μεγαλόπολης και Μεσσήνης – θηβαϊκές εισβολές στη Λακωνική => η οριστική πορεία της Σπάρτης προς την παρακμή

369-362 : προσπάθειες των πόλεων να μην υπαχθούν στη θηβαϊκή ηγεμονία με περσική στήριξη = θηβαϊκή αποτυχία στα 362

Διάσκεψη Σούσων 367π.Χ. «ἐπεί δέ ἐκεῖ ἐγέ-

255. Ξεν. Ελλην. 7. 1. 32.

ΥΠΟ ΤΗΝ ΣΚΙΑΝ ΤΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΠΛΑΤΑΝΟΥ

120

νοντο, πολύ ἐπλεονέκτει ὁ Πελοπίδας παρά τῷ Πέρση. Εἶχε γάρ λέ-

γειν καί ὅτι μόνοι τῶν Ἑλλήνων βασιλεῖ συνεμάχοντο ἐν Πλαται-

αῖς, καί ὅτι ὕστερον οὐδεπώποτε στρατεύσαιντο ἐπί βασιλέα, καί

ὡς Λακεδαιμόνιοι διά τοῦτο πολεμήσειαν αὐτοῖς, ὅτι οὐκ ἐθελή-

σαιεν μετ’ Ἀγησιλάου ἐλθεῖν ἐπ’αὐτόν οὐδέ θῦσαι ἐάσαιεν αὐτόν

ἐν Αὐλίδι τῇ Ἀρτέμιδι, ἔνθαπερ Ἀγαμέμνων ὅτε εἰς τήν Ἀσίαν ἐξέ-

πλει θύσας εἷλε Τροίαν. μέγα δέ συνεβάλλετο τῷ Πελοπίδα εἰς τό

τιμᾶσθαι καί ὅτι ἐνενικήκεσαν οἱ Θηβαῖοι μάχῃ ἐν Λεύκτροις καί

ὅτι πεπορθηκότες τήν χώραν τῶν Λακεδαιμονίων ἐφαίνοντο. ἔλεγε

δέ ὁ Πελοπίδας ὅτι οἱ Ἀργεῖοι καί οἱ Ἀρκάδες μάχῃ ἡττημένοι εἶεν

ὑπό Λακεδαιμονίων, ἐπεί αὐτοί οὐ παρεγένοντο.».

Τα γεγονότα Η Αθήνα καταρρέει ως δύναμη μετά το Συμμαχικό

πόλεμο 357-355 . Περιορίζεται σε μέρος των Κυκλάδων και του Β. Αιγαίου

359 : άνοδος του Φιλίππου στη Μακεδονία

Επεκτατική πολιτική του Φιλίππου στη Β. Ελλάδα :

357 άλωση Αμφίπολης

356 άλωση Ποτείδαιας

354 άλωση Μεθώνης

348 άλωση Ολύνθου

342 κατάκτηση Θράκης

346 Φιλοκράτειος ειρήνη

Τα γεγονότα Η επεκτατική πολιτική του Φιλίππου εκτόπισε την

Αθήνα από το μακεδονικό χώρο

Στην Αθήνα δημιουργία 2 ομάδων : φιλομακεδόνων( Αισχίνης) και αντιμακεδόνων ( Δημοσθένης –Υπερείδης)

340- 338 : τελική σύγκρουση Αθήνας –Φιλίππου => ήττα των Αθηναίων στη Χαιρώνεια

Καμιά ελληνική πόλη δεν ξαναπήρε τις τύχες της στα χέρια της έκτοτε (Schuller: 86)

Το θηβαϊκό ναυτικό 366/5-364π.Χ. «Ἅμα δέ τούτοις πραττομένοις Ἐπαμεινώνδας ὁ

Θηβαῖος, μέγιστον ἔχων τῶν πολιτῶν ἀξίωμα, συναχθείσης ἐκκλη-

σίας διελέχθη τοῖς πολίταις, προτρεπόμενος αὐτούς ἀντέχεσθαι τῆς

κατά θάλατταν ἡγεμονίας. διελθών δέ λόγον ἐκ χρόνου πεφροντι-

σμένον ἐδείκνυε τήν ἐπιβολήν ταύτην συμφέρουσάν τε καί δυνατήν,

τά τε ἄλλα προφερόμενος καί διότι τοῖς πεζῇ κρατοῦσι ῥάδιόν ἐστι

περιποιήσασθαι τήν τῆς θαλάττης ἀρχήν. καί γάρ Ἀθηναίους ἐν τῷ

πρός Ξέρξην πολέμῳ διακοσίας ναῦς ἰδίᾳ πληροῦντας Λακεδαι-

μονίοις δέκα ναῦς παρεχομένοις ὑποτετάχθαι. πολλά δέ καί ἄλλα

Η άνοδος της Μακεδονίας ως το 335

Tα γεγονότα Παράλληλα με τις επεμβάσεις στην N.Ελλάδα η

Μακεδονία σχεδίαζε και τον επιθετικό πόλεμο κατά των Περσών

Κοινή ειρήνη = εσωτερική γαλήνη στην Ελλάδα με τα μακεδονικά όπλα φυσικά και πολεμικές προετοιμασίες για πόλεμο στην Ασία Κορινθιακή Συμμαχία 337π.Χ.

336 π.Χ. Θάνατος του Φιλίππου και άνοδος του Αλεξάνδρου στο θρόνο

336-323π.Χ 335π.Χ : έμαρξη της εκστρατείας στην Ασία - μάχη του

Γρανικού = κατάληψη της Μ. Ασίας 333π.Χ. : μάχη της Ισσού – κατάληψη Συρίας, Φοινίκης

και Αιγύπτου 331π.Χ.: μάχη Αρβήλων – ο Αλέξανδρος κύριος του

περσικού κράτους 330-327: κατάκτηση ανατολικού Ιράν 327-325 : εκστρατεία στην Ινδική 323: θάνατος Αλεξάνδρου 323-322 : Λαμιακός πόλεμος 321-301 : συγκρούσεις των Διαδόχων- μάχη της Ιψού

301π.Χ

Πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του 4ου αι. π.Χ.

Η Κοινή ειρήνη : a slogan που υπηρέτησε τη

διάσπαση και τον σπαραγμό των ελληνικών πόλεων από την Περσία και τις εκάστοτε ηγεμονεύουσες πόλεις ( Σπάρτη , Αθήνα , Θήβα)

Συμμαχίες : πελοποννησιακή , β΄ αθηναϊκή και

θηβαϊκή

Κοινά : Βοιωτικό, Αρκάδων, Αιτωλών, Αχαιών

Πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του 4ου π.Χ. αι.

Μοναρχία : στην Μακεδονία και Κύπρο

Τυραννία : Συρακούσες ( Διονύσιος Α και Β)

Σικυώνα ( Εύφρων)

Φεραί ( Ιάσων)

Άσσος και Ατταρνέας ( Ερμείας)

Ηράκλεια ποντική ( Κλέαρχος)

Μισθοφόροι Γενικά : ο 4ος αι είναι η εποχή των μισθοφόρων :

αιτία ο υπερπληθυσμός και η αυξανόμενη πενία των ανθρώπων

Μισθοφόροι : πολίτες των διαφόρων πόλεων σε αναζήτηση προσωπικής τύχης σε εκτός και εντός Ελλάδος περιοχές

Εντεταλμένη από την πόλη μισθοφορία ( Αγησίλαος, Χαβρίας, Κόνων)

H Περσία ο κύριος εργοδότης των μισθοφόρων

Πολιτειακές συγκρούσεις Βασικό δίπολο : δημοκρατικοί VS ολιγαρχικών

σε όλες τις πόλεις

Ακρότητες και από τις δύο πλευρές

Οι πολιτειακές συγκρούσεις συνδέονται τόσο με εσωτερικά ζητήματα των πόλεων όσο και εξωτερικές περιπλοκές και εντάξεις ή αποσχίσεις

Η Αθήνα στον 4ο αι. Η Αθήνα παρέμεινε τουλάχιστον ως το 330 το

οικονομικό και εμπορικό κέντρο της Ελλάδος. Αύξηση και ενδυνάμωση του ρόλου των μετοίκων

Στον πολιτικό τομέα: δεν συνυπάρχουν οι πολιτικές και στρατηγικές εξουσίες σε ένα πρόσωπο = καταμερισμός αρμοδιοτήτων -> δεν οδηγούσε σε μονοπωλιακή εξουσία λ.χ. Ο Ιφικράτης αρμόδιος στο στρατό, ο Εύβουλος στα Οικονομικά, ο Καλλίστρατος στα πολιτικά

Η Αθήνα στον 4ο αι. Στον 4ο αι η αθηναϊκή δημοκρατία φτάνει στην

κορύφωσή της οργανωτικά και θεσμικά

Αύξηση νομοθετικού έργου-ρυθμίσεων

Αυτοπεριορισμός της δημοκρατίας σε πιο ρεαλιστικά πλαίσια με τους νομοθέτες στους οποίους η συνέλευση εκχώρησε αρμοδιότητες νομοθετικές που είχε πριν. Ήσαν και αυτοί κληρωτοί από 6000 πολίτες.

Το αθηναϊκό πολίτευμα στον 4ο αι. (Αριστοτ.Αθην.Πολιτ.) 100 δήμοι

10 τριττύες 10 τριττύες 10 τριττύες παραλίας άστεως μεσογαίας 10 φυλές = εκκλησία δήμου Βουλή : 50 βουλ .Χ 10 = 500 ειδικές επιτροπές Δικαστικές Διοικητικές Άρειος Πάγος κληρωτοί αιρετοί Ηλιαία 10 άρχοντες 10 στρατηγοί Ειδικά δικαστήρια

Ειδικές αρχές άλλες στρατιωτικές αρχές θησαυροφύλακες άλλες οικονομικές αρχές

Αθήνα – τάσεις εξισορρόπησης των θεσμών

Η συνέλευση επίσης εκχώρησε δικαστικές αρμοδιότητες στα λαϊκά δικαστήρια , αλλά σε έκτατες περιστάσεις τις ξαναπήρε και τις άσκησε

Τηρήθηκε ο κανονισμός των 4 εκκλησιών σε κάθε πρυτανεία = εξοικομόμηση χρημάτων

Με αυτά περιορίστηκαν οι «ακραίες» αποφάσεις ή οι εν θερμώ.

Αναγεννάται με το θεσμό της εφηβείας ο αθηναϊκός στρατός που είχε πλήθος μισθοφόρων πριν

Υπήρξε κρίση της πόλεως; Όχι , ούτε οικονομική ούτε πολιτική

Η δομή της πόλης δεν άλλαξε ως οργανωτική πολιτική βάση στην ελληνική συνείδηση ούτε μετά το 323

Η αυτονομία, η αυτάρκεια και η ελευθερία αποτελούσαν το στόχο κάθε πόλης

Όμως αναπόφευκτα και αυτές εντάσσονταν προϊόντος του χρόνου στο ευρύτερο πεδίο της Ανατολής προς την οποία επεκτάθηκε ο ελληνικός κόσμος μετά το 335π.Χ. Αυτό τις αποδείκνυε μικρές και ανίσχυρες έναντι των γιγαντιαίων πολιτικών σχηματισμών των ελληνιστικών κρατών.

Η Ανατολή στον 4ο αι Ανατολή = περσικό κράτος ως το 330π.Χ.

Η Περσία ήταν ένα αχανές και δυσδιοίκητο μωσαϊκό λαών και πολιτισμών – συχνές και πολλές αποστασίες

Βρισκόταν αντιμέτωπη σε όλο τον 4ο αι με διασπαστικές τάσεις των σατραπών της, με αποσχίσεις περιοχών όπως η Αίγυπτος ( 408-343π.Χ) , της Μ. Ασίας στον 4ο αι.

Αποτέλεσε το δέκτη της ολοένα αυξανόμενης μισθοφορίας από την Ελλάδα την οποία υπέθαλπε μέσω των ενδοελληνικών συγκρούσεων στο όνομα της «αυτονομίας» των πόλεων.

Οι ελληνικές πόλεις της Δύσης στον 4ο αι. π.Χ. Συρακούσες : τυραννία Διονυσίων Α και Β

πάλη Ελλήνων και Καρχηδονίων

για τη Σικελία

Ο Τιμολέων ο Κορίνθιος

εξεδίωξε τους τυράννους και τους Καρχηδονίους και ένωσε τις σικελικές πόλεις

Κι εδώ σημειώνεται πάλη δημοκρατικών και ολιγαρχικών όπως στην Ελλάδα

Στην Κ.Ιταλία οι ελληνικές πόλεις ενώνονται στην Ιταλιώτικη Συμμαχία για να αντιμετωπίσουν τα ιταλικά φύλα

Πνευματική ζωή Πλάτων Αριστοτέλης : φιλοσοφία

Δημοσθένης, Ισοκράτης και άλλοι: ρητορική

Ξενοφών: ιστορία

Μένανδρος : κωμωδία

Απελλής, Λύσιππος : ζωγραφική –γλυπτική

Ο Ισοκράτης ήδη από το 380 τάσσεται υπέρ του πολέμου κατά των Περσών και της πανελλήνιας ιδέας. VS ο Δημοσθένης με την εμμονή του υπέρ

της διατήρησης της πόλεως ως θεσμού μέσα από την αθηναϊκή δημοκρατία.

Συμπέρασμα Ο 4ος αι. είναι αιώνας μεταβολών σε πολλά επίπεδα

Η ζωτικότητα της πόλης ενισχύεται στο μεταβαλλόμενο πεδίο

Αυξάνεται ο ατομικισμός ως στάση ζωής των πολιτών και γίνεται και οικουμενικός μετά το 330π.Χ.

Το κράτος του Αλεξάνδρου

Βιβλιογραφία για τον 4ο αι. Mosse C., La Fin de la democratie athenienne, Paris 1962

Funke P, Homonoia und Arche. Athen und die griechische Staatenwelt vom Ende des Peloponnesischen Krieges bis zum Konigsfrieden ( 403-387/6 v. Chr.), Wiesbaden 1980

Buckler J. , The Theban Hegemony, Harvard 1980

Cartledge P., Agesilaus and the crisis of Sparta, London 1987

Weiskopf M., The so –called “ Great Satrap’s Revolt, 366-360 BC. Concerning Local instability in the Achaemenid Far West, Stuttgart 1989

Hammond N.G.L., A history of Macedonia, II, 550-336BC, Oxford 1979.

Hamilton Ch.D., Sparta’s Bitter Victories. Politics and Diplomacy in the Corinthian War, London 1979

Hornblower S., The Greek World I 479-323BC, London 1983

Jehne M., Koine Eirene. Untersuchungen zu den Befridungs und stabilisierungs bemuhungen in der griechischen Poliswelt des 4 Jhdts v. Chr., Hermes Einzel. 63, Stuttgart 1991

McGregor M.F., The Athenians and their Empire, Vancouver 1987

Parke H.W., Greek Mercenary Soldiers, Oxford 1975

Tuplin Chr., The Failings of Empire, Hist.Einzel. 73, Stuttgart 1993

Tritle A.L., The Greek World in the Fourth Century. From the fall of Athenian Empire to the succesors of Alexander, London 1997