Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της...

16
1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 131 Το ερώτημα τι είναι δημοτική μουσική, σε ένα πρώτο επίπεδο, το απαντά η ετυμολογία της λέξης «δημοτική». «Δήμος» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «λαός» και «δημοτικός» είναι αυτός που ανήκει στο λαό. Δημοτική μουσική είναι η μουσική του λαού Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική

Transcript of Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της...

Page 1: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

1

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128

Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 131

➢Το ερώτημα τι είναι δημοτικήμουσική, σε ένα πρώτο επίπεδο, τοαπαντά η ετυμολογία της λέξης«δημοτική».

➢«Δήμος» στα αρχαία ελληνικάσημαίνει «λαός» και «δημοτικός»είναι αυτός που ανήκει στο λαό.Δημοτική μουσική είναι η μουσικήτου λαού

Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική

Page 2: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

2

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 132

➢ «Δημοτικό» λέγεται το λαϊκό τραγούδι της υπαίθρου, τουχωριού και των μικρών επαρχιακών πόλεων.είναι ανώνυμη δημιουργία,προιόν προφορικής παράδοσης

➢ Και ενώ το αστικό λαϊκό δηλαδή των αστικών περιοχών(μεγάλες πόλεις - αστικά κέντρα) είναι τραγούδικλειστού χώρου και έχει πανελλήνια ομοιομορφία, τοδημοτικό είναι ανοιχτού χώρου (γιορτές, γάμοι,πανηγύρια) και παρουσιάζει τοπική ποικιλομορφία καιπαραλλαγές.

Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 133

Ο όρος δημοτική μουσική είναι έναςεπιστημονικός όρος πουκαθιερώθηκε διεθνώς από τηνσύγχρονη φιλολογική, λαογραφικήκαι μουσικολογική επιστήμη κατά τον19ο αιώνα.

Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική

Page 3: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

3

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 136

Ταξινόμηση

Δημοτικών Τραγουδιών

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 142

Δ. Νεώτεροι λαογράφοι όπως ο Πετρόπουλος,ταξινομούν τα δημοτικά τραγούδια σε 2 κύκλους

Page 4: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

4

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 143

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 144

Ταξινόμηση με βάση το θέμα➢ Ακριτικό (που αφηγούνται άθλους ηρώων, όπως του Διγενή Ακρίτα π.χ. Ο

Θάνατος του Διγενή)

➢ Κλέφτικο (που εγκωμιάζουν τον βίο των αρματωλών και κλεφτών π.χ.Μάνα μου τα κλεφτόπουλα)

➢ Ιστορικό (που πηγάζουν από ιστορικά γεγονότα.)

➢ Λατρευτικό και Θρησκευτικό (έχουν υπόθεση και περιεχόμενο απόγεγονότα της Χριστιανικής θρησκείας)

➢ Παραλογής (π.χ. το Γεφύρι της Άρτας, Του νεκρού αδελφού) Παραλογέςείναι τα τραγούδια με πλαστή , παραποιημένη υπόθεση, στην περίπτωσηπου περιγράφουν ένα πραγματικό γεγονός, το εμφανίζουν σαν μια οριακή,ακραία κατάσταση,

➢ Διάφορα άλλα: Νανούρισμα Ταχτάρισμα Λάχνισμα Ερωτικό ΓαμήλιοΞενιτιάς Εορταστικό Μοιρολόγι Γνωμικό Σατιρικό κ.ά.

➢ Σημειώνεται ότι τα τέσσερα πρώτα μπορεί ν΄ αποτελούν έπη ή μυθιστορίεςκαι κατά είδος να δημιουργούν σειρά, τους λεγόμενους κύκλους (π.χ.ακριτικός κύκλος).

Page 5: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

5

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 145

Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι ανάλογα με τηνπεριοχή διακρίνεται στα ακόλουθα βασικά είδη:

➢ Στεριανά (Ηπειρώτικα, Μωραίτικα,Ρουμελιώτικα, Θρακιώτικα, Μακεδονίτικα)

➢ Νησιώτικα

➢ Μικράς Ασίας (Σμυρνέικα, Πολίτικα)

➢ Ποντιακά

➢ Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρεια της Θράκης)κλπ.

Ταξινόμηση με βάση την περιοχή

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 146

Τόσο η μουσική και το τραγούδι (στίχος,λόγος) όσο και ο χορός αναπτύσσονταιεπάνω στον ρυθμό.

Αποτελεί τον θεμέλιο λίθο, τη βάση αυτώντων μορφών τέχνης αλλά και τον συνδετικόκρίκο που θα ταιριάξει

➢ τον στίχο με την μουσική να γίνουντραγούδι και

➢ την μουσική με την κίνηση, το βήμα,να γίνουνε χορός.

Ταξινόμηση με βάση το ρυθμό

Page 6: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

6

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 147

➢ Ἀπὸ ἄποψη ρυθμοῦ μποροῦμε νὰ διακρίνουμε στὰ

Ἑλληνικὰ δημοτικὰ τραγούδια δύο βασικὲς κατηγορίες:

➢ α΄) «τραγούδια ἐλεύθερου ρυθμοῦ», καὶ

➢ β΄) «τραγούδια ἔρρυθμα».

➢ Μιὰ τρίτη κατηγορία μπορεῖ ν’ ἀποτελέσουν αὐτὰ ποὺ

παρουσιάζουν γνωρίσματα καὶ ἀπὸ τὶς δυὸ παραπάνωκατηγορίες.

➢ Στὴν πρώτη κατηγορία, δηλ. αὐτὴ τοῦ ἐλεύθερου ρυθμοῦ,περιλαμβάνονται κυρίως τὰ λεγόμενα «καθιστικὰ»τραγούδια, γνωστὰ καὶ μὲ τὰ ὀνόματα «τοῦ τραπεζιοῦ» ἢ

«τῆς τάβλας».

➢ Στὴν δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται τραγούδιακυρίως χορευτικὰ.

Ταξινόμηση με βάση το ρυθμό

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 148

Από πλευράς ρυθμών, υπάρχει εντυπωσιακή πολυρυθμία, με εναλλαγή

ρυθμών στο ίδιο τραγούδι και χρήση ρυθμών άγνωστων στην ευρωπαϊκήμουσική. Διακρίνουμε ρυθμό:

➢ Δίσημο (2/8, 2/4): μπάλος, συρτός, σούστα, χασάπικο, χασαποσέρβικο,

πεντοζάλι, αγέρανοι, πωγωνίσιο, κότσαρι (Πόντου) κλπ.

➢ Τρίσημο (3/8, 3/4): τσάμικος, ηπειρώτικο «στα 3»

➢ Τετράσημο (4/8): γκάιντες, ζωναράδικα, ομάλ (Πόντου)

➢ Πεντάσημο (5/8, 5/4) Τσακώνικος, Ζαγορίσιος, Παιντούσκα κλπ.

➢ Εξάσημο (6/8)

➢ Επτάσημο (7/8): Καλαματιανός (επίτριτος), μαντηλάτος

➢ Οχτάσημο (8/8) : Συγκαθιστοί Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου,μπεράτι.

➢ Εννιάσημο (9/8, 9/4): Αντικρυστοί, καρσιλαμάδες, φυσούνι ,

ζειμπέκικοι.

➢ Ρυθμό 12/8: Μακεδονίτικα, Θρακιώτικα.

Ταξινόμηση με βάση το ρυθμό

Page 7: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

7

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 149

Τα βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού

➢ Η ανωνυμία του δημιουργού. Ο δημιουργός καισυνθέτης του δημοτικού τραγουδιού παραμένειάγνωστος.

➢ Η απροσδιοριστία του ακριβούς τόπου προέλευσης.Μπορεί να είναι γνωστός ο τόπος αναφοράς, όχιόμως ο ακριβής τόπος σύνθεσης.

➢ Η απροσδιοριστία του ακριβούς χρόνου σύνθεσης.Μπορεί να είναι γνωστός ο χρόνος αναφοράς, όχιόμως ο ακριβής χρόνος σύνθεσης.

➢ Γλωσσικά τοπικά ιδιώματα. Το δημοτικό τραγούδιαποδίδεται πάντα με το χρονικά τοπικό γλωσσικόιδίωμα.

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 150

➢ Οι παραλλαγές. Όσες περισσότερες παραλλαγέςπαρατηρούνται τόσο περισσότερο φέρεταικαταξιωμένο.

➢ Η απόδοση σε τραγούδι και όχι σε ποίημα. Τοδημοτικό τραγούδι δεν απαγγέλλεται.

➢ Το ζωντανό ύφος και η ρεαλιστική περιγραφή

➢ Το χαρακτηριστικό μέτρο. Ο ιαμβικόςδεκαπεντασύλλαβος (πολιτικός στίχος) κυριαρχείαπόλυτα. Ακολουθούν, με μεγάλη διαφορά, οιαμβικός δωδεκασύλλαβος και ο τροχαϊκός στίχος.Η ομοιοκαταληξία σπανίζει, κάποιες φορές είναισυμπτωματική και είναι απαραίτητη μόνο σταλιανοτράγουδα.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού

Page 8: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

8

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 152

Ο στίχος

➢ Ο στίχος αντλεί το υλικό του από την προφορικήλαϊκή παράδοση.

➢ Χαρακτηρίζεται από απλότητα, λιτότηταεκφραστικών μέσων, λυρισμό, πλούτοιδιωματισμών, επανάληψη συλλαβών και ποιητικήφαντασία.

➢ Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος κυριαρχείαπόλυτα. Ακολουθούν ο ιαμβικόςδωδεκασύλλαβος και ο τροχαϊκός στίχος.

➢ Κάθε στίχος εκφράζει ένα πλήρες καιολοκληρωμένο νόημα.

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 153

➢ Στερεότυπες λέξεις, φράσεις ή στίχοιεπαναλαμβάνονται σε πολλά τραγούδια («τρίαπουλάκια κάθονται» κ.λ.π.)

➢ Τα άψυχα και έμψυχα συμπεριφέρονται ως ανθρώπινεςοντότητες

➢ Συμβατικά πρόσωπα (τα πουλιά λειτουργούν ωςμαντατοφόροι) ή πρόσωπα που έχουν συγκεκριμένορόλο.

➢ Σχήματα λόγου (υπερβολές, αντιθέσεις,προσωποποιήσεις, μεταφορές, επαναλήψεις)

Ο στίχος

Page 9: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

9

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 154

➢ Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστεςεξαιρέσεις.

➢ Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσαεύκολα εννοούνται – έτσι η δράση προχωρεί μεγοργότερο ρυθμό.

➢ Η παραστατικότητα και η ζωντάνια οφείλεται στηνπληθωρική χρήση ρήματος και ουσιαστικού

➢ Πολλές επαναλήψεις. Συχνά το πρώτο ημιστίχιοεπαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτεροεπιτείνει τη σημασία του πρώτου.

➢ Χρήση συμβολικών αριθμών, συνήθως το 3 και ταπολλαπλάσιά του, το 7, το 40 κλπ.

Ο στίχος

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 156

Μουσικές Κλίμακες

➢Στα πιο πολλά τραγούδια η κλίμακαχρησιμοποιείται είναι το ημιτόνιο

➢Τα λέμε Ημιτονικά και όχι επτατονικά γιατίσυνήθως η έκτασή του τους περιορίζεταισε 5-6 φθόγγους.

➢Στα τραγούδια που δεν υπάρχει ημιτόνιοτα λέμε ανημίτονα (και όχι πεντατονικά)γιατί σχεδόν όλα έχουν 3-4 φθόγγους

Page 10: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

10

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 157

➢ Όλα τα ανημίτονα τραγούδια προέρχονται απότην ηπειρωτική Ελλάδα.

➢ Όλα τα ημιτονικά προέρχονται από τη ΝησιωτικήΕλλάδα τη Μ. Ασία με ελάχιστες εξαιρέσεις

➢ Στην ηπειρωτική Ελλάδα υπάρχει και έναςανημίτονος που βασίζεται σε τρεις φθόγγους τηςελάσσονος συγχορδίας (ΛΑ ΝΤΟ ΜΙ).

➢ Τον συναντάμε στα μοιρολόγια τωνΣαρακατσαναίων, στη Θεσσαλία, Βοιωτία καιΛοκρίδα.

Μουσικές Κλίμακες

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 158

Η πεντατονική ανημίτονη κλίμακα,όπως έχει αποδείξει η πρόσφατημουσικολογική έρευνα, ταυτίζεται μετον δώριο τρόπο των αρχαίωνΕλλήνων, την κατεξοχήν “ελληνικήαρμονία”.

Μουσικές Κλίμακες

Page 11: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

11

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 159

Τρία στοιχεία -αλληλένδετα,αλληλοεξαρτώμενα- βρίσκονται στηβάση κάθε λαϊκής παράδοσης:

➢α) η ατομικότητα στην υπηρεσίατου ομαδικού

➢β) η προφορική διάδοση και

➢γ) ο αυτοσχεδιασμός ως σπέρμασυνεχούς αναγέννησης -αναδημιουργίας

Αυτοσχεδιασμός

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 160

Η απόδοση ενός τραγουδιού αναπόφευκταδιαφοροποιείται από τον αρχικό

τραγουδοποιό μέχρι σήμερα εξαιτίας:

➢ερμηνευτών που δεν έχουν όλοι τις ίδιεςφωνητικές δυνατότητες

➢ επιρροών των νέων γλωσσικών

ιδιωμάτων

➢παραλλαγών των μουσικώναυτοσχεδιασμών

Αυτοσχεδιασμός

Page 12: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

12

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 164

Ο μουσικός αυτοσχεδιασμός ή ταξίμι

➢ Είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό που διακρίνει τηνπαραδοσιακή μουσική από την ευρωπαϊκή

➢ Με το ταξίμι, (αυτοσχεδιασμός που κάνει ομουσικός) αναδεικνύεται το ταλέντο και ηδεξιοτεχνία του, δηλαδή αποκορυφώνεται ημουσική του έκφραση.

➢ Ποτέ δύο ταξίμια δεν είναι απολύτως όμοια.

➢ Ανάλογοι είναι οι φωνητικοί αυτοσχεδιασμοί, οιλεγόμενοι “αμανέδες”.

➢ Αξίζει να παρατηρήσουμε προσεκτικά τουςφωνητικούς αυτοσχεδιασμούς που κάνουν τα μικράπαιδιά, όταν απορροφημένα παίζουν μόνα τους και… έρχονται στο κέφι!!!

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 165

Δημοτική Μουσική και Χορός

Οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροίχωρίζονται ανάλογα με την περιοχήπροέλευσής τους σε δύο βασικέςομάδες:

➢τους στεριανούς και

➢τους νησιώτικους.

Page 13: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

13

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 169

Παραδοσιακά μουσικά όργανα

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν καιχρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για το δημοτικότραγούδι και μουσική, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:έγχορδα, πνευστά και κρουστά.

➢ �Έγχορδα είναι το λαούτο, το βιολί, οι λύρες (κρητική,ποντιακή ή θρακιώτικη), το σαντούρι κ.α.

➢ �Πνευστά είναι το κλαρίνο, η φλογέρα, η γκάιντα, οζουρνάς κ.α..

➢ �Κρουστά είναι το νταούλι, το ντέφι, το τουμπερλέκι κ.α.

Η κάθε περιοχή ανάλογα με τα τραγούδια και τους χορούςτης, χρησιμοποιεί και διαφορετικά μουσικά όργανα.

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 170

Τσαμπούνα Γκάιντα

Page 14: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

14

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 171

Φλογέρα Κλαρίνο

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 172

Τουμπελέκι Νταούλι Ντέφι

Page 15: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

15

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 173

Ταμπουράς Μαντολίνο Λαούτο

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 174

Ούτι Ποντιακή Κρητική (ήχος παρόμοιος με το λαούτο) λύρα Λύρα

Page 16: Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128 Ελληνική Παραδοσιακή

16

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 175

Σαντούρι Κανονάκι

Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 176

Ταξίδι στην παραδοσιακή μουσική