Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της...
Transcript of Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική · 2020. 6. 13. · 1 Ιστορία της...
1
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 128
Ελληνική Παραδοσιακή Μουσική
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 131
➢Το ερώτημα τι είναι δημοτικήμουσική, σε ένα πρώτο επίπεδο, τοαπαντά η ετυμολογία της λέξης«δημοτική».
➢«Δήμος» στα αρχαία ελληνικάσημαίνει «λαός» και «δημοτικός»είναι αυτός που ανήκει στο λαό.Δημοτική μουσική είναι η μουσικήτου λαού
Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική
2
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 132
➢ «Δημοτικό» λέγεται το λαϊκό τραγούδι της υπαίθρου, τουχωριού και των μικρών επαρχιακών πόλεων.είναι ανώνυμη δημιουργία,προιόν προφορικής παράδοσης
➢ Και ενώ το αστικό λαϊκό δηλαδή των αστικών περιοχών(μεγάλες πόλεις - αστικά κέντρα) είναι τραγούδικλειστού χώρου και έχει πανελλήνια ομοιομορφία, τοδημοτικό είναι ανοιχτού χώρου (γιορτές, γάμοι,πανηγύρια) και παρουσιάζει τοπική ποικιλομορφία καιπαραλλαγές.
Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 133
Ο όρος δημοτική μουσική είναι έναςεπιστημονικός όρος πουκαθιερώθηκε διεθνώς από τηνσύγχρονη φιλολογική, λαογραφικήκαι μουσικολογική επιστήμη κατά τον19ο αιώνα.
Ελληνική δημοτική παραδοσιακή μουσική
3
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 136
Ταξινόμηση
Δημοτικών Τραγουδιών
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 142
Δ. Νεώτεροι λαογράφοι όπως ο Πετρόπουλος,ταξινομούν τα δημοτικά τραγούδια σε 2 κύκλους
4
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 143
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 144
Ταξινόμηση με βάση το θέμα➢ Ακριτικό (που αφηγούνται άθλους ηρώων, όπως του Διγενή Ακρίτα π.χ. Ο
Θάνατος του Διγενή)
➢ Κλέφτικο (που εγκωμιάζουν τον βίο των αρματωλών και κλεφτών π.χ.Μάνα μου τα κλεφτόπουλα)
➢ Ιστορικό (που πηγάζουν από ιστορικά γεγονότα.)
➢ Λατρευτικό και Θρησκευτικό (έχουν υπόθεση και περιεχόμενο απόγεγονότα της Χριστιανικής θρησκείας)
➢ Παραλογής (π.χ. το Γεφύρι της Άρτας, Του νεκρού αδελφού) Παραλογέςείναι τα τραγούδια με πλαστή , παραποιημένη υπόθεση, στην περίπτωσηπου περιγράφουν ένα πραγματικό γεγονός, το εμφανίζουν σαν μια οριακή,ακραία κατάσταση,
➢ Διάφορα άλλα: Νανούρισμα Ταχτάρισμα Λάχνισμα Ερωτικό ΓαμήλιοΞενιτιάς Εορταστικό Μοιρολόγι Γνωμικό Σατιρικό κ.ά.
➢ Σημειώνεται ότι τα τέσσερα πρώτα μπορεί ν΄ αποτελούν έπη ή μυθιστορίεςκαι κατά είδος να δημιουργούν σειρά, τους λεγόμενους κύκλους (π.χ.ακριτικός κύκλος).
5
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 145
Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι ανάλογα με τηνπεριοχή διακρίνεται στα ακόλουθα βασικά είδη:
➢ Στεριανά (Ηπειρώτικα, Μωραίτικα,Ρουμελιώτικα, Θρακιώτικα, Μακεδονίτικα)
➢ Νησιώτικα
➢ Μικράς Ασίας (Σμυρνέικα, Πολίτικα)
➢ Ποντιακά
➢ Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρεια της Θράκης)κλπ.
Ταξινόμηση με βάση την περιοχή
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 146
Τόσο η μουσική και το τραγούδι (στίχος,λόγος) όσο και ο χορός αναπτύσσονταιεπάνω στον ρυθμό.
Αποτελεί τον θεμέλιο λίθο, τη βάση αυτώντων μορφών τέχνης αλλά και τον συνδετικόκρίκο που θα ταιριάξει
➢ τον στίχο με την μουσική να γίνουντραγούδι και
➢ την μουσική με την κίνηση, το βήμα,να γίνουνε χορός.
Ταξινόμηση με βάση το ρυθμό
6
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 147
➢ Ἀπὸ ἄποψη ρυθμοῦ μποροῦμε νὰ διακρίνουμε στὰ
Ἑλληνικὰ δημοτικὰ τραγούδια δύο βασικὲς κατηγορίες:
➢ α΄) «τραγούδια ἐλεύθερου ρυθμοῦ», καὶ
➢ β΄) «τραγούδια ἔρρυθμα».
➢ Μιὰ τρίτη κατηγορία μπορεῖ ν’ ἀποτελέσουν αὐτὰ ποὺ
παρουσιάζουν γνωρίσματα καὶ ἀπὸ τὶς δυὸ παραπάνωκατηγορίες.
➢ Στὴν πρώτη κατηγορία, δηλ. αὐτὴ τοῦ ἐλεύθερου ρυθμοῦ,περιλαμβάνονται κυρίως τὰ λεγόμενα «καθιστικὰ»τραγούδια, γνωστὰ καὶ μὲ τὰ ὀνόματα «τοῦ τραπεζιοῦ» ἢ
«τῆς τάβλας».
➢ Στὴν δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται τραγούδιακυρίως χορευτικὰ.
Ταξινόμηση με βάση το ρυθμό
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 148
Από πλευράς ρυθμών, υπάρχει εντυπωσιακή πολυρυθμία, με εναλλαγή
ρυθμών στο ίδιο τραγούδι και χρήση ρυθμών άγνωστων στην ευρωπαϊκήμουσική. Διακρίνουμε ρυθμό:
➢ Δίσημο (2/8, 2/4): μπάλος, συρτός, σούστα, χασάπικο, χασαποσέρβικο,
πεντοζάλι, αγέρανοι, πωγωνίσιο, κότσαρι (Πόντου) κλπ.
➢ Τρίσημο (3/8, 3/4): τσάμικος, ηπειρώτικο «στα 3»
➢ Τετράσημο (4/8): γκάιντες, ζωναράδικα, ομάλ (Πόντου)
➢ Πεντάσημο (5/8, 5/4) Τσακώνικος, Ζαγορίσιος, Παιντούσκα κλπ.
➢ Εξάσημο (6/8)
➢ Επτάσημο (7/8): Καλαματιανός (επίτριτος), μαντηλάτος
➢ Οχτάσημο (8/8) : Συγκαθιστοί Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου,μπεράτι.
➢ Εννιάσημο (9/8, 9/4): Αντικρυστοί, καρσιλαμάδες, φυσούνι ,
ζειμπέκικοι.
➢ Ρυθμό 12/8: Μακεδονίτικα, Θρακιώτικα.
Ταξινόμηση με βάση το ρυθμό
7
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 149
Τα βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού
➢ Η ανωνυμία του δημιουργού. Ο δημιουργός καισυνθέτης του δημοτικού τραγουδιού παραμένειάγνωστος.
➢ Η απροσδιοριστία του ακριβούς τόπου προέλευσης.Μπορεί να είναι γνωστός ο τόπος αναφοράς, όχιόμως ο ακριβής τόπος σύνθεσης.
➢ Η απροσδιοριστία του ακριβούς χρόνου σύνθεσης.Μπορεί να είναι γνωστός ο χρόνος αναφοράς, όχιόμως ο ακριβής χρόνος σύνθεσης.
➢ Γλωσσικά τοπικά ιδιώματα. Το δημοτικό τραγούδιαποδίδεται πάντα με το χρονικά τοπικό γλωσσικόιδίωμα.
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 150
➢ Οι παραλλαγές. Όσες περισσότερες παραλλαγέςπαρατηρούνται τόσο περισσότερο φέρεταικαταξιωμένο.
➢ Η απόδοση σε τραγούδι και όχι σε ποίημα. Τοδημοτικό τραγούδι δεν απαγγέλλεται.
➢ Το ζωντανό ύφος και η ρεαλιστική περιγραφή
➢ Το χαρακτηριστικό μέτρο. Ο ιαμβικόςδεκαπεντασύλλαβος (πολιτικός στίχος) κυριαρχείαπόλυτα. Ακολουθούν, με μεγάλη διαφορά, οιαμβικός δωδεκασύλλαβος και ο τροχαϊκός στίχος.Η ομοιοκαταληξία σπανίζει, κάποιες φορές είναισυμπτωματική και είναι απαραίτητη μόνο σταλιανοτράγουδα.
Τα βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού
8
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 152
Ο στίχος
➢ Ο στίχος αντλεί το υλικό του από την προφορικήλαϊκή παράδοση.
➢ Χαρακτηρίζεται από απλότητα, λιτότηταεκφραστικών μέσων, λυρισμό, πλούτοιδιωματισμών, επανάληψη συλλαβών και ποιητικήφαντασία.
➢ Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος κυριαρχείαπόλυτα. Ακολουθούν ο ιαμβικόςδωδεκασύλλαβος και ο τροχαϊκός στίχος.
➢ Κάθε στίχος εκφράζει ένα πλήρες καιολοκληρωμένο νόημα.
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 153
➢ Στερεότυπες λέξεις, φράσεις ή στίχοιεπαναλαμβάνονται σε πολλά τραγούδια («τρίαπουλάκια κάθονται» κ.λ.π.)
➢ Τα άψυχα και έμψυχα συμπεριφέρονται ως ανθρώπινεςοντότητες
➢ Συμβατικά πρόσωπα (τα πουλιά λειτουργούν ωςμαντατοφόροι) ή πρόσωπα που έχουν συγκεκριμένορόλο.
➢ Σχήματα λόγου (υπερβολές, αντιθέσεις,προσωποποιήσεις, μεταφορές, επαναλήψεις)
Ο στίχος
9
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 154
➢ Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστεςεξαιρέσεις.
➢ Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσαεύκολα εννοούνται – έτσι η δράση προχωρεί μεγοργότερο ρυθμό.
➢ Η παραστατικότητα και η ζωντάνια οφείλεται στηνπληθωρική χρήση ρήματος και ουσιαστικού
➢ Πολλές επαναλήψεις. Συχνά το πρώτο ημιστίχιοεπαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτεροεπιτείνει τη σημασία του πρώτου.
➢ Χρήση συμβολικών αριθμών, συνήθως το 3 και ταπολλαπλάσιά του, το 7, το 40 κλπ.
Ο στίχος
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 156
Μουσικές Κλίμακες
➢Στα πιο πολλά τραγούδια η κλίμακαχρησιμοποιείται είναι το ημιτόνιο
➢Τα λέμε Ημιτονικά και όχι επτατονικά γιατίσυνήθως η έκτασή του τους περιορίζεταισε 5-6 φθόγγους.
➢Στα τραγούδια που δεν υπάρχει ημιτόνιοτα λέμε ανημίτονα (και όχι πεντατονικά)γιατί σχεδόν όλα έχουν 3-4 φθόγγους
10
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 157
➢ Όλα τα ανημίτονα τραγούδια προέρχονται απότην ηπειρωτική Ελλάδα.
➢ Όλα τα ημιτονικά προέρχονται από τη ΝησιωτικήΕλλάδα τη Μ. Ασία με ελάχιστες εξαιρέσεις
➢ Στην ηπειρωτική Ελλάδα υπάρχει και έναςανημίτονος που βασίζεται σε τρεις φθόγγους τηςελάσσονος συγχορδίας (ΛΑ ΝΤΟ ΜΙ).
➢ Τον συναντάμε στα μοιρολόγια τωνΣαρακατσαναίων, στη Θεσσαλία, Βοιωτία καιΛοκρίδα.
Μουσικές Κλίμακες
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 158
Η πεντατονική ανημίτονη κλίμακα,όπως έχει αποδείξει η πρόσφατημουσικολογική έρευνα, ταυτίζεται μετον δώριο τρόπο των αρχαίωνΕλλήνων, την κατεξοχήν “ελληνικήαρμονία”.
Μουσικές Κλίμακες
11
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 159
Τρία στοιχεία -αλληλένδετα,αλληλοεξαρτώμενα- βρίσκονται στηβάση κάθε λαϊκής παράδοσης:
➢α) η ατομικότητα στην υπηρεσίατου ομαδικού
➢β) η προφορική διάδοση και
➢γ) ο αυτοσχεδιασμός ως σπέρμασυνεχούς αναγέννησης -αναδημιουργίας
Αυτοσχεδιασμός
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 160
Η απόδοση ενός τραγουδιού αναπόφευκταδιαφοροποιείται από τον αρχικό
τραγουδοποιό μέχρι σήμερα εξαιτίας:
➢ερμηνευτών που δεν έχουν όλοι τις ίδιεςφωνητικές δυνατότητες
➢ επιρροών των νέων γλωσσικών
ιδιωμάτων
➢παραλλαγών των μουσικώναυτοσχεδιασμών
Αυτοσχεδιασμός
12
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 164
Ο μουσικός αυτοσχεδιασμός ή ταξίμι
➢ Είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό που διακρίνει τηνπαραδοσιακή μουσική από την ευρωπαϊκή
➢ Με το ταξίμι, (αυτοσχεδιασμός που κάνει ομουσικός) αναδεικνύεται το ταλέντο και ηδεξιοτεχνία του, δηλαδή αποκορυφώνεται ημουσική του έκφραση.
➢ Ποτέ δύο ταξίμια δεν είναι απολύτως όμοια.
➢ Ανάλογοι είναι οι φωνητικοί αυτοσχεδιασμοί, οιλεγόμενοι “αμανέδες”.
➢ Αξίζει να παρατηρήσουμε προσεκτικά τουςφωνητικούς αυτοσχεδιασμούς που κάνουν τα μικράπαιδιά, όταν απορροφημένα παίζουν μόνα τους και… έρχονται στο κέφι!!!
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 165
Δημοτική Μουσική και Χορός
Οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροίχωρίζονται ανάλογα με την περιοχήπροέλευσής τους σε δύο βασικέςομάδες:
➢τους στεριανούς και
➢τους νησιώτικους.
13
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 169
Παραδοσιακά μουσικά όργανα
Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν καιχρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για το δημοτικότραγούδι και μουσική, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:έγχορδα, πνευστά και κρουστά.
➢ �Έγχορδα είναι το λαούτο, το βιολί, οι λύρες (κρητική,ποντιακή ή θρακιώτικη), το σαντούρι κ.α.
➢ �Πνευστά είναι το κλαρίνο, η φλογέρα, η γκάιντα, οζουρνάς κ.α..
➢ �Κρουστά είναι το νταούλι, το ντέφι, το τουμπερλέκι κ.α.
Η κάθε περιοχή ανάλογα με τα τραγούδια και τους χορούςτης, χρησιμοποιεί και διαφορετικά μουσικά όργανα.
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 170
Τσαμπούνα Γκάιντα
14
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 171
Φλογέρα Κλαρίνο
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 172
Τουμπελέκι Νταούλι Ντέφι
15
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 173
Ταμπουράς Μαντολίνο Λαούτο
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 174
Ούτι Ποντιακή Κρητική (ήχος παρόμοιος με το λαούτο) λύρα Λύρα
16
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 175
Σαντούρι Κανονάκι
Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 176
Ταξίδι στην παραδοσιακή μουσική