1

Η άνοδος και η πτώσητου Κόμματος Μπάαθ

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΜΠΑΑΘ κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή της Συρίαςαπό το 1963 όταν ένα αναίμακτο πραξικόπημα έϕερε στην εξου-σία αξιωματικούς του στρατού πιστούς στο κόμμα Με την ανά-ληψη της εξουσίας από τους Μπααθιστές τη δεκαετία του 1960εγκαινιάστηκε μια περίοδος σχετικής πολιτικής ηρεμίας στη Συ-ρία ύστερα από δεκαετίες αστάθειας που είχαν συνοδεύσει την ανε-ξαρτησία της χώρας από τη Γαλλία το 1946 Οι κοινωνικοί καιπολιτικοί μετασχηματισμοί στη Συρία που κατέστησαν δυνατή τηνάνοδο του Κόμματος Μπάαθ στην εξουσία έχουν τις ρίζες τουςστις αντιϕάσεις και τις συνέπειες της μετάβασης της χώρας απότην οθωμανική διακυβέρνηση στη γαλλική Εντολή και στη συ-νέχεια στην περίοδο της ανεξαρτησίας Αυτές οι τρεις συγκλο-νιστικές πολιτικές μεταβάσεις επηρέασαν σε βάθος τη διαμόρϕω-ση της συριακής πολιτικής κοινωνίας οικονομίας και του συρια-κού κράτους Οι ιδεολογικές και πολιτικές συνθήκες κάτω από τιςοποίες ανήλθε στην εξουσία το Κόμμα Μπάαθ πρέπει να κατα-νοηθούν εντός του πλαισίου των μεγάλων αυτών αλλαγών στηνπολιτική εξουσία και την ξένη επικυριαρχία

Η διαμόρϕωση της σύγχρονης Συρίας ξεκίνησε κατά την τε-λευταία οθωμανική περίοδο όταν μια σειρά από μεταρρυθμίσεις δη-μιούργησαν και ενδυνάμωσαν μια τάξη γαιοκτημόνων-εμπόρων πουαποτέλεσε την πολιτική ελίτ της συριακής κοινωνίας στα τέλη του

19ου αιώνα Η περίοδος της γαλλικής Εντολής ήταν μια περίοδοςσχετικής συνέχειας στην κοινωνική σύνθεση της συριακής πολιτι-κής ελίτ καθώς οι δυνάμεις της Εντολής αποδείχθηκαν απρόθυ-μες και ανίκανες να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις ανακατανομής τηςπολιτικής ισχύος Επομένως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότιμετά την κατάρρευση της γαλλικής Εντολής οι ίδιες αυτές τάξειςγαιοκτημόνων-εμπόρων εξακολούθησαν να κυβερνούν τη Συρία καινα κυριαρχούν στην πολιτική και κοινοβουλευτική ζωή

Εντούτοις κάποιες άλλες ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις αμϕι-σβητούσαν όλο και περισσότερο την κυριαρχία των ευγενών Ερ-γάτες αγρότες και άνθρωποι από άλλες κοινωνικές ομάδες πουήταν ουσιαστικά αποκλεισμένοι από την πολιτική και τη λήψηαποϕάσεων άρχισαν να αποτελούν απειλή για την τάξη των ευγε-νών Τέτοιες εντάσεις ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις και τις κοι-νωνικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο περιθώριο της πολιτικής ζωήςπροκάλεσαν τεράστια αστάθεια στις δεκαετίες μετά την ανεξαρ-τησία Πράγματι η αστάθεια της περιόδου της ανεξαρτησίας ηοποία προηγήθηκε του πραξικοπήματος των Μπααθιστών ήτανκατά κύριο λόγο αποτέλεσμα τριών παράλληλων διαδικασιών μεσημαντικές συνέπειες για την κοινωνία πρώτον ο απότομος κοι-νωνικός μετασχηματισμός που επέϕερε η ενσωμάτωση στο πα-γκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα δεύτερον η εξάπλωση της κρα-τικής δυναμικής και η διείσδυση του κράτους στην κοινωνία καιτέλος η διάχυτη κοινωνική δυσαρέσκεια και μοιραία η κινητι-κότητα που θα έθετε υπό αμϕισβήτηση και τελικά θα κατέστρεϕετην υπάρχουσα πολιτική ιεραρχία Στον απόηχο της αστάθειαςμετά την ανεξαρτησία αναδύθηκε το Κόμμα Μπάαθ Από το1963 έως το 1970 το κόμμα ακολούθησε μια ριζοσπαστική πολι-τική ατζέντα που αντανακλούσε την αϕοσίωση της ηγεσίας τουσε έναν ολοκληρωτικό κοινωνικό μετασχηματισμό Το 1970 μιαlaquoδιορθωτική επανάστασηraquo με επικεϕαλής τον χαϕέζ αλ-Άσαντθα μετρίαζε κάποιες από τις θέσεις του κόμματος και θα εγκαι-νίαζε μια διαδικασία ανοικοδόμησης του κράτους

Έχοντας καταλάβει την εξουσία το 1963 το Κόμμα Μπάαθεδραίωσε την κυριαρχία του και ήταν αποτελεσματικό στην κα-ταστολή και την αναχαίτηση των όποιων σοβαρών πολιτικών προ-

Σ Υ Ρ Ι Α38

κλήσεων από εσωτερικούς παράγοντες (όπως η ΜουσουλμανικήΑδελ ϕότητα) και εξωτερικές συγκρούσεις όπως οι πόλεμοι με-ταξύ Ιράκ και Λιβάνου Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τηςπολιτικής ζωής στη Συρία από την εποχή των Οθωμανών είναιη διαϕοροποιημένη ενσωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων τηςΣυρίας στην πολιτική εξουσία και η συχνή αποσταθεροποίηση καιοι επαναστατικές συνέπειες της πολιτικής περιϕερειοποίησης ΤοΚόμμα Μπάαθ κατόρθωσε να ξεκινήσει έναν μεγάλο κοινωνικόμετασχηματισμό στη Συρία και να εκριζώσει την κυριαρχία τωνευγενών Αυτός ο μετασχηματισμός στηρίχθηκε στην απόπειραανατροπής της κυριαρχίας των ευγενών και της ενσωμάτωσηςτων δυσαρεστημένων τάξεων (χωρικοί μειονότητες αγροτικέςκοινότητες μικροαστοί) σε μια νέα πολιτική τάξη Το τίμημα αυ-τής της μετεξέλιξης όμως ήταν μεγάλο και εις βάρος του πολι-τικού εκδημοκρατισμού Κατά την περίοδο της διακυβέρνησηςΆσαντ έχουμε την εμϕάνιση ενός κράτους με κληρονομική δια-δοχή στην εξουσία η σταθερότητα του οποίου περιστρέϕεται γύ-ρω από τους βασικούς πυλώνες αυταρχικού ελέγχου μηχανισμοίασϕαλείας στρατός το Κόμμα Μπάαθ συντεχνιακές ομάδες καιδημόσιος τομέας

Οι πυλώνες της αυταρχικής διακυβέρνησης στη Συρία πα-ρείχαν τους θεσμούς που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολιτικήκινητικότητα των δυσαρεστημένων τάξεων και σε ενίσχυση τηςπίστης στο κόμμα Έως τη δεκαετία του 1980 όμως ο αυταρ-χισμός των Μπααθιστών είχε ήδη αρχίσει να ατονεί Η σύγκρου-ση ανάμεσα στο κόμμα και τη Μουσουλμανική Αδελϕότητα στοτέλος της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του1980 απείλησε σοβαρά την κυριαρχία του Μπααθισμού και η οι-κονομική κρίση στα μέσα της δεκαετίας του 1980 αποκάλυψε τηνασθενή δημοσιονομική και θεσμική βάση του συριακού αναπτυ-ξιακού μοντέλου Έκτοτε δημιουργήθηκε μια σταδιακή ϕιλελευ-θεροποίηση που αποτέλεσε το μέσον για μια αργή επανένταξη τωνεμπορικών και αστικών συμϕερόντων στον κυβερνητικό συνα-σπισμό ως τρόπο τόνωσης της ανάπτυξης Το 2000 ο χαϕέζ αλ-Άσαντ είχε πεθάνει έχοντας κληροδοτήσει την εξουσία στον γιοτου Μπασάρ αλ-Άσαντ

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 39

Αρχικά ο νέος ηγέτης της Συρίας θεωρήθηκε μεταρρυθμι-στής ικανός να οδηγήσει τη χώρα προς ένα πιο δημοκρατικό σύ-στημα Κατά τη δεκαετία του 2000 ο Άσαντ θέσπισε μέτρα συρ-ρίκνωσης των πολιτικών δικαιωμάτων και ενίσχυσης της κρατι-κής εξουσίας τα οποία συνέπιπταν με μέτρα οικονομικής ϕιλελευ-θεροποίησης Η δεκαετία που προηγήθηκε της εξέγερσης ήταν μιαπερίοδος έντονων και ουσιαστικών αλλαγών στον οικονομικό το-μέα στη Συρία όπου οι πιέσεις της δημογραϕικής ανάπτυξης ηυποχώρηση των κρατιστών η οικονομική αποτελμάτωση και μιαστροϕή προς τη λογική της αγοράς προκάλεσαν κοινωνικοοικο-νομική δυσαρέσκεια για το καθεστώς που δεν έβρισκε καμία νο-μιμοποιητική διέξοδο Τη δεκαετία του 2000 ο χώρος για την εν-σωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων στο πολιτικό σύστημα είχεσυρρικνωθεί όπως και η κοινωνική βάση στην οποία στηριζόταντο καθεστώς από τη δεκαετία του 1970 Εργάτες αγροτικές κοι-νότητες ιδιοκτήτες μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η μεσαία τά-ξη που συρρικνωνόταν όλο και περισσότερο δεν είχαν πλέον απόπού να αντλήσουν τα υλικά πλεονεκτήματα του κράτους Ακόμαμια ϕορά στη Συρία η περιθωριοποίηση των κοινωνικών δυνά-μεων θα οδηγούσε σε δραματικές πολιτικές συνέπειες

Από την οθωμανική πολιτική στην πολιτική της Εντολής

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σημειώθηκαν μεγάλες αλλαγέςτον 19ο αιώνα Στην περίοδο των μεταρρυθμίσεων που έμεινανγνωστές ως Τανζιμάτ (1839-1876) επιχειρήθηκε η ολοκληρωτικήαναδιοργάνωση του κράτους και της σχέσης μεταξύ του Σουλτά-νου και των υπηκόων του Μια σειρά από στρατιωτικές ήττες καιεθνικιστικά κινήματα που άνοιξαν τον δρόμο προς την ανεξαρ-τησία για πολλές ευρωπαϊκές επαρχίες οδήγησαν στην εδαϕικήσυρρίκνωση της Αυτοκρατορίας Το κράτος αντέδρασε προβαί-νοντας σε μεταρρυθμίσεις προκειμένου να αποτρέψει την εσωτε-ρική κατάρρευση και να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές πιέσεις πουσυνδέονταν με την ευρωπαϊκή επέκταση και την αυξανόμενη εν-

Σ Υ Ρ Ι Α40

σωμάτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην παγκόσμια κα-πιταλιστική οικονομία Αυτές οι μεγάλου εύρους μεταρρυθμίσειςεπηρέασαν σε βάθος τις κοινωνικές και πολιτικές ταυτότητες τηςΑυτοκρατορίας πρωτίστως μέσω του αναπροσανατολισμού τηςσχέσης κράτους και σουλτάνου και οδήγησαν στην υιοθέτηση μιαςνέας πολιτικής συνείδησης καθώς και σε μια σειρά από μεταρ-ρυθμίσεις που επιτάχυναν τις καπιταλιστικές σχέσεις σε ολόκλη-ρη την Ευρώπη Η απόπειρα εξάλειψης των διακρίσεων μεταξύΜουσουλμάνων και μη Μουσουλμάνων και της μετατροπής τωνυπηκόων σε πολίτες που θα είχαν συμϕέροντα στην άμυνα και τησυνέχιση της Αυτοκρατορίας θα αλλοίωνε ριζικά τις σχέσεις ανά-μεσα στους πολιτικούς και τον απλό κόσμο

Εντούτοις οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν δύο αποτελέσματα πουθα διαμόρϕωναν την πολιτική ζωή στη Συρία για πολλά χρόνιαΤο πρώτο ήταν η συγκέντρωση της εξουσίας στο επεκτεινόμενοοθωμανικό κράτος και ο ισχυρότερος διεισδυτικός ρόλος του κρά-τους στις υποθέσεις των επαρχιών Τέτοια συγκεντρωτικά μέτρααποτέλεσαν ταυτόχρονα απειλή αλλά και ευκαιρία για τους το-πικούς ηγέτες των επαρχιών που ήταν συνηθισμένοι σε μια σχε-τική αυτονομία και αποστασιοποίηση από το κεντρικό οθωμανικόκράτος πολιτική και γεωγραϕική Το δεύτερο αποτέλεσμα ήτανη καθιέρωση της ιδιοκτησίας και της κατοχής της γης Μακρο-πρόθεσμα η γαιοκτησία θα δημιουργούσε την οικονομική βάσηγια την άνοδο μιας νέας κοινωνικής τάξης που θα αποκτούσε με-γαλύτερη πολιτική ισχύ στις επόμενες δεκαετίες και που θα ετοι-μαζόταν να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μετά την κατάρρευσητης Αυτοκρατορίας

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα οι συριακές επαρχίες τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονταν στη διαδικασία ενσωμά-τωσης στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα Μια τέτοια εν-σωμάτωση σήμαινε αύξηση της ευρωπαϊκής διείσδυσης στις επαρ-χίες και της οικονομικής πίεσης προς τους παραδοσιακούς κλά-δους Αυτού του είδους οι πιέσεις ενθάρρυναν την ανάπτυξη τουαγροτικού τομέα ειδικότερα με στόχο τις εξαγωγές στις ευρωπαϊ -κές αγορές Η μεγάλη σημασία του αγροτικού τομέα στα οικο-νομικά της Αυτοκρατορίας αποδείχθηκε με την καθιέρωση του

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 41

Κώδικα Εγγείου Ιδιοκτησίας του 1858 μια πολιτική που είχε στό-χο να ενθαρρύνει τους χωρικούς να καταχωρίσουν σε μητρώα τηγη που αποτελούσε κρατική ιδιοκτησία έτσι ώστε να μην μπορούνοι μεσάζοντες να ελέγχουν την παραγωγικότητα των γαιών (Khou -ry 1983 27) Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο Οι χω-ρικοί ϕοβήθηκαν τόσο πολύ την καταπάτηση των γαιών τους μεαποτέλεσμα να εγγράϕουν τις εκτάσεις στα ονόματα αστών χρη-ματοδοτών ή ισχυρών τοπαρχών προκαλώντας έτσι το αντίθετοαποτέλεσμα Ακόμη και αυτοί οι χωρικοί που επιχείρησαν να κα-ταχωρίσουν τη γη τους στα μητρώα βρήκαν το κόστος απαγο-ρευτικό με αποτέλεσμα η γη τους να οδηγηθεί στον πλειστηρια-σμό όπου οι προύχοντες της περιοχής μπορούσαν να την αγορά-σουν με ευκολία Επειδή οι χωρικοί δεν μπορούσαν να ανταπο-κριθούν στο κόστος της καταχώρησης ή της αγροτικής παρα-γωγής μετατράπηκαν σε κολίγες και εργάτες στα χωράϕια πουήλεγχαν μέχρι τότε Το αποτέλεσμα του Κώδικα Εγγείου Ιδιο-κτησίας λοιπόν ήταν η σταδιακή συγκέντρωση γης στην ιδιο-κτησία αστικών οικογενειών που είχαν πιο ασϕαλή δικαιώματαιδιοκτησίας και που μπορούσαν επίσημα να ασχοληθούν με τοεμπόριο και τις συναλλαγές

Ενώ μειωνόταν η αγροτική μικροϊδιοκτησία αυξανόταν η συ-γκέντρωση της γαιοκτησίας και ύστερα από μια σειρά πολιτικώνμεταρρυθμίσεων αυξήθηκε και η πολιτική δύναμη των γαιοκτη-μόνων Στις επόμενες δεκαετίες η ταξική σύγκρουση έγινε πιοέκδηλη στις επαρχίες κυρίως σε πλούσιες αγροτικές περιοχέςτης Συρίας όπως η περιοχή χαουράν όπου εντάθηκε η σύγκρου-ση μεταξύ χωρικών και γαιοκτημόνων Το 1864 η Αυτοκρατορίαθέσπισε τον Νόμο των Βιλαετιών ο οποίος καθιέρωσε νέες διοι -κούσες επιτροπές που θα ενσωμάτωναν τους προύχοντες στο πο-λιτικό σύστημα Ο P S Khoury (1983) υποστήριξε ότι η εισαγω -γή της ατομικής ιδιοκτησίας η επέκταση του οθωμανικού κρά-τους και οι νέες διοικούσες επιτροπές έθεσαν τη βάση για τη δη-μιουργία μιας νέας μορϕής πολιτικής ηγεσίας στη Συρία που ήτανσυνδεδεμένη με την ιδιοκτησία γης Η επιλογή των ηγετών θαγινόταν από δύο ομάδες πρώτον από λόγιους γαιοκτήμονες θρη-σκευόμενες οικογένειες που ήλεγχαν θρησκευτικές θέσεις στη Συ-

Σ Υ Ρ Ι Α42

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

19ου αιώνα Η περίοδος της γαλλικής Εντολής ήταν μια περίοδοςσχετικής συνέχειας στην κοινωνική σύνθεση της συριακής πολιτι-κής ελίτ καθώς οι δυνάμεις της Εντολής αποδείχθηκαν απρόθυ-μες και ανίκανες να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις ανακατανομής τηςπολιτικής ισχύος Επομένως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότιμετά την κατάρρευση της γαλλικής Εντολής οι ίδιες αυτές τάξειςγαιοκτημόνων-εμπόρων εξακολούθησαν να κυβερνούν τη Συρία καινα κυριαρχούν στην πολιτική και κοινοβουλευτική ζωή

Εντούτοις κάποιες άλλες ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις αμϕι-σβητούσαν όλο και περισσότερο την κυριαρχία των ευγενών Ερ-γάτες αγρότες και άνθρωποι από άλλες κοινωνικές ομάδες πουήταν ουσιαστικά αποκλεισμένοι από την πολιτική και τη λήψηαποϕάσεων άρχισαν να αποτελούν απειλή για την τάξη των ευγε-νών Τέτοιες εντάσεις ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις και τις κοι-νωνικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο περιθώριο της πολιτικής ζωήςπροκάλεσαν τεράστια αστάθεια στις δεκαετίες μετά την ανεξαρ-τησία Πράγματι η αστάθεια της περιόδου της ανεξαρτησίας ηοποία προηγήθηκε του πραξικοπήματος των Μπααθιστών ήτανκατά κύριο λόγο αποτέλεσμα τριών παράλληλων διαδικασιών μεσημαντικές συνέπειες για την κοινωνία πρώτον ο απότομος κοι-νωνικός μετασχηματισμός που επέϕερε η ενσωμάτωση στο πα-γκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα δεύτερον η εξάπλωση της κρα-τικής δυναμικής και η διείσδυση του κράτους στην κοινωνία καιτέλος η διάχυτη κοινωνική δυσαρέσκεια και μοιραία η κινητι-κότητα που θα έθετε υπό αμϕισβήτηση και τελικά θα κατέστρεϕετην υπάρχουσα πολιτική ιεραρχία Στον απόηχο της αστάθειαςμετά την ανεξαρτησία αναδύθηκε το Κόμμα Μπάαθ Από το1963 έως το 1970 το κόμμα ακολούθησε μια ριζοσπαστική πολι-τική ατζέντα που αντανακλούσε την αϕοσίωση της ηγεσίας τουσε έναν ολοκληρωτικό κοινωνικό μετασχηματισμό Το 1970 μιαlaquoδιορθωτική επανάστασηraquo με επικεϕαλής τον χαϕέζ αλ-Άσαντθα μετρίαζε κάποιες από τις θέσεις του κόμματος και θα εγκαι-νίαζε μια διαδικασία ανοικοδόμησης του κράτους

Έχοντας καταλάβει την εξουσία το 1963 το Κόμμα Μπάαθεδραίωσε την κυριαρχία του και ήταν αποτελεσματικό στην κα-ταστολή και την αναχαίτηση των όποιων σοβαρών πολιτικών προ-

Σ Υ Ρ Ι Α38

κλήσεων από εσωτερικούς παράγοντες (όπως η ΜουσουλμανικήΑδελ ϕότητα) και εξωτερικές συγκρούσεις όπως οι πόλεμοι με-ταξύ Ιράκ και Λιβάνου Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τηςπολιτικής ζωής στη Συρία από την εποχή των Οθωμανών είναιη διαϕοροποιημένη ενσωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων τηςΣυρίας στην πολιτική εξουσία και η συχνή αποσταθεροποίηση καιοι επαναστατικές συνέπειες της πολιτικής περιϕερειοποίησης ΤοΚόμμα Μπάαθ κατόρθωσε να ξεκινήσει έναν μεγάλο κοινωνικόμετασχηματισμό στη Συρία και να εκριζώσει την κυριαρχία τωνευγενών Αυτός ο μετασχηματισμός στηρίχθηκε στην απόπειραανατροπής της κυριαρχίας των ευγενών και της ενσωμάτωσηςτων δυσαρεστημένων τάξεων (χωρικοί μειονότητες αγροτικέςκοινότητες μικροαστοί) σε μια νέα πολιτική τάξη Το τίμημα αυ-τής της μετεξέλιξης όμως ήταν μεγάλο και εις βάρος του πολι-τικού εκδημοκρατισμού Κατά την περίοδο της διακυβέρνησηςΆσαντ έχουμε την εμϕάνιση ενός κράτους με κληρονομική δια-δοχή στην εξουσία η σταθερότητα του οποίου περιστρέϕεται γύ-ρω από τους βασικούς πυλώνες αυταρχικού ελέγχου μηχανισμοίασϕαλείας στρατός το Κόμμα Μπάαθ συντεχνιακές ομάδες καιδημόσιος τομέας

Οι πυλώνες της αυταρχικής διακυβέρνησης στη Συρία πα-ρείχαν τους θεσμούς που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολιτικήκινητικότητα των δυσαρεστημένων τάξεων και σε ενίσχυση τηςπίστης στο κόμμα Έως τη δεκαετία του 1980 όμως ο αυταρ-χισμός των Μπααθιστών είχε ήδη αρχίσει να ατονεί Η σύγκρου-ση ανάμεσα στο κόμμα και τη Μουσουλμανική Αδελϕότητα στοτέλος της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του1980 απείλησε σοβαρά την κυριαρχία του Μπααθισμού και η οι-κονομική κρίση στα μέσα της δεκαετίας του 1980 αποκάλυψε τηνασθενή δημοσιονομική και θεσμική βάση του συριακού αναπτυ-ξιακού μοντέλου Έκτοτε δημιουργήθηκε μια σταδιακή ϕιλελευ-θεροποίηση που αποτέλεσε το μέσον για μια αργή επανένταξη τωνεμπορικών και αστικών συμϕερόντων στον κυβερνητικό συνα-σπισμό ως τρόπο τόνωσης της ανάπτυξης Το 2000 ο χαϕέζ αλ-Άσαντ είχε πεθάνει έχοντας κληροδοτήσει την εξουσία στον γιοτου Μπασάρ αλ-Άσαντ

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 39

Αρχικά ο νέος ηγέτης της Συρίας θεωρήθηκε μεταρρυθμι-στής ικανός να οδηγήσει τη χώρα προς ένα πιο δημοκρατικό σύ-στημα Κατά τη δεκαετία του 2000 ο Άσαντ θέσπισε μέτρα συρ-ρίκνωσης των πολιτικών δικαιωμάτων και ενίσχυσης της κρατι-κής εξουσίας τα οποία συνέπιπταν με μέτρα οικονομικής ϕιλελευ-θεροποίησης Η δεκαετία που προηγήθηκε της εξέγερσης ήταν μιαπερίοδος έντονων και ουσιαστικών αλλαγών στον οικονομικό το-μέα στη Συρία όπου οι πιέσεις της δημογραϕικής ανάπτυξης ηυποχώρηση των κρατιστών η οικονομική αποτελμάτωση και μιαστροϕή προς τη λογική της αγοράς προκάλεσαν κοινωνικοοικο-νομική δυσαρέσκεια για το καθεστώς που δεν έβρισκε καμία νο-μιμοποιητική διέξοδο Τη δεκαετία του 2000 ο χώρος για την εν-σωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων στο πολιτικό σύστημα είχεσυρρικνωθεί όπως και η κοινωνική βάση στην οποία στηριζόταντο καθεστώς από τη δεκαετία του 1970 Εργάτες αγροτικές κοι-νότητες ιδιοκτήτες μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η μεσαία τά-ξη που συρρικνωνόταν όλο και περισσότερο δεν είχαν πλέον απόπού να αντλήσουν τα υλικά πλεονεκτήματα του κράτους Ακόμαμια ϕορά στη Συρία η περιθωριοποίηση των κοινωνικών δυνά-μεων θα οδηγούσε σε δραματικές πολιτικές συνέπειες

Από την οθωμανική πολιτική στην πολιτική της Εντολής

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σημειώθηκαν μεγάλες αλλαγέςτον 19ο αιώνα Στην περίοδο των μεταρρυθμίσεων που έμεινανγνωστές ως Τανζιμάτ (1839-1876) επιχειρήθηκε η ολοκληρωτικήαναδιοργάνωση του κράτους και της σχέσης μεταξύ του Σουλτά-νου και των υπηκόων του Μια σειρά από στρατιωτικές ήττες καιεθνικιστικά κινήματα που άνοιξαν τον δρόμο προς την ανεξαρ-τησία για πολλές ευρωπαϊκές επαρχίες οδήγησαν στην εδαϕικήσυρρίκνωση της Αυτοκρατορίας Το κράτος αντέδρασε προβαί-νοντας σε μεταρρυθμίσεις προκειμένου να αποτρέψει την εσωτε-ρική κατάρρευση και να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές πιέσεις πουσυνδέονταν με την ευρωπαϊκή επέκταση και την αυξανόμενη εν-

Σ Υ Ρ Ι Α40

σωμάτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην παγκόσμια κα-πιταλιστική οικονομία Αυτές οι μεγάλου εύρους μεταρρυθμίσειςεπηρέασαν σε βάθος τις κοινωνικές και πολιτικές ταυτότητες τηςΑυτοκρατορίας πρωτίστως μέσω του αναπροσανατολισμού τηςσχέσης κράτους και σουλτάνου και οδήγησαν στην υιοθέτηση μιαςνέας πολιτικής συνείδησης καθώς και σε μια σειρά από μεταρ-ρυθμίσεις που επιτάχυναν τις καπιταλιστικές σχέσεις σε ολόκλη-ρη την Ευρώπη Η απόπειρα εξάλειψης των διακρίσεων μεταξύΜουσουλμάνων και μη Μουσουλμάνων και της μετατροπής τωνυπηκόων σε πολίτες που θα είχαν συμϕέροντα στην άμυνα και τησυνέχιση της Αυτοκρατορίας θα αλλοίωνε ριζικά τις σχέσεις ανά-μεσα στους πολιτικούς και τον απλό κόσμο

Εντούτοις οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν δύο αποτελέσματα πουθα διαμόρϕωναν την πολιτική ζωή στη Συρία για πολλά χρόνιαΤο πρώτο ήταν η συγκέντρωση της εξουσίας στο επεκτεινόμενοοθωμανικό κράτος και ο ισχυρότερος διεισδυτικός ρόλος του κρά-τους στις υποθέσεις των επαρχιών Τέτοια συγκεντρωτικά μέτρααποτέλεσαν ταυτόχρονα απειλή αλλά και ευκαιρία για τους το-πικούς ηγέτες των επαρχιών που ήταν συνηθισμένοι σε μια σχε-τική αυτονομία και αποστασιοποίηση από το κεντρικό οθωμανικόκράτος πολιτική και γεωγραϕική Το δεύτερο αποτέλεσμα ήτανη καθιέρωση της ιδιοκτησίας και της κατοχής της γης Μακρο-πρόθεσμα η γαιοκτησία θα δημιουργούσε την οικονομική βάσηγια την άνοδο μιας νέας κοινωνικής τάξης που θα αποκτούσε με-γαλύτερη πολιτική ισχύ στις επόμενες δεκαετίες και που θα ετοι-μαζόταν να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μετά την κατάρρευσητης Αυτοκρατορίας

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα οι συριακές επαρχίες τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονταν στη διαδικασία ενσωμά-τωσης στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα Μια τέτοια εν-σωμάτωση σήμαινε αύξηση της ευρωπαϊκής διείσδυσης στις επαρ-χίες και της οικονομικής πίεσης προς τους παραδοσιακούς κλά-δους Αυτού του είδους οι πιέσεις ενθάρρυναν την ανάπτυξη τουαγροτικού τομέα ειδικότερα με στόχο τις εξαγωγές στις ευρωπαϊ -κές αγορές Η μεγάλη σημασία του αγροτικού τομέα στα οικο-νομικά της Αυτοκρατορίας αποδείχθηκε με την καθιέρωση του

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 41

Κώδικα Εγγείου Ιδιοκτησίας του 1858 μια πολιτική που είχε στό-χο να ενθαρρύνει τους χωρικούς να καταχωρίσουν σε μητρώα τηγη που αποτελούσε κρατική ιδιοκτησία έτσι ώστε να μην μπορούνοι μεσάζοντες να ελέγχουν την παραγωγικότητα των γαιών (Khou -ry 1983 27) Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο Οι χω-ρικοί ϕοβήθηκαν τόσο πολύ την καταπάτηση των γαιών τους μεαποτέλεσμα να εγγράϕουν τις εκτάσεις στα ονόματα αστών χρη-ματοδοτών ή ισχυρών τοπαρχών προκαλώντας έτσι το αντίθετοαποτέλεσμα Ακόμη και αυτοί οι χωρικοί που επιχείρησαν να κα-ταχωρίσουν τη γη τους στα μητρώα βρήκαν το κόστος απαγο-ρευτικό με αποτέλεσμα η γη τους να οδηγηθεί στον πλειστηρια-σμό όπου οι προύχοντες της περιοχής μπορούσαν να την αγορά-σουν με ευκολία Επειδή οι χωρικοί δεν μπορούσαν να ανταπο-κριθούν στο κόστος της καταχώρησης ή της αγροτικής παρα-γωγής μετατράπηκαν σε κολίγες και εργάτες στα χωράϕια πουήλεγχαν μέχρι τότε Το αποτέλεσμα του Κώδικα Εγγείου Ιδιο-κτησίας λοιπόν ήταν η σταδιακή συγκέντρωση γης στην ιδιο-κτησία αστικών οικογενειών που είχαν πιο ασϕαλή δικαιώματαιδιοκτησίας και που μπορούσαν επίσημα να ασχοληθούν με τοεμπόριο και τις συναλλαγές

Ενώ μειωνόταν η αγροτική μικροϊδιοκτησία αυξανόταν η συ-γκέντρωση της γαιοκτησίας και ύστερα από μια σειρά πολιτικώνμεταρρυθμίσεων αυξήθηκε και η πολιτική δύναμη των γαιοκτη-μόνων Στις επόμενες δεκαετίες η ταξική σύγκρουση έγινε πιοέκδηλη στις επαρχίες κυρίως σε πλούσιες αγροτικές περιοχέςτης Συρίας όπως η περιοχή χαουράν όπου εντάθηκε η σύγκρου-ση μεταξύ χωρικών και γαιοκτημόνων Το 1864 η Αυτοκρατορίαθέσπισε τον Νόμο των Βιλαετιών ο οποίος καθιέρωσε νέες διοι -κούσες επιτροπές που θα ενσωμάτωναν τους προύχοντες στο πο-λιτικό σύστημα Ο P S Khoury (1983) υποστήριξε ότι η εισαγω -γή της ατομικής ιδιοκτησίας η επέκταση του οθωμανικού κρά-τους και οι νέες διοικούσες επιτροπές έθεσαν τη βάση για τη δη-μιουργία μιας νέας μορϕής πολιτικής ηγεσίας στη Συρία που ήτανσυνδεδεμένη με την ιδιοκτησία γης Η επιλογή των ηγετών θαγινόταν από δύο ομάδες πρώτον από λόγιους γαιοκτήμονες θρη-σκευόμενες οικογένειες που ήλεγχαν θρησκευτικές θέσεις στη Συ-

Σ Υ Ρ Ι Α42

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

κλήσεων από εσωτερικούς παράγοντες (όπως η ΜουσουλμανικήΑδελ ϕότητα) και εξωτερικές συγκρούσεις όπως οι πόλεμοι με-ταξύ Ιράκ και Λιβάνου Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τηςπολιτικής ζωής στη Συρία από την εποχή των Οθωμανών είναιη διαϕοροποιημένη ενσωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων τηςΣυρίας στην πολιτική εξουσία και η συχνή αποσταθεροποίηση καιοι επαναστατικές συνέπειες της πολιτικής περιϕερειοποίησης ΤοΚόμμα Μπάαθ κατόρθωσε να ξεκινήσει έναν μεγάλο κοινωνικόμετασχηματισμό στη Συρία και να εκριζώσει την κυριαρχία τωνευγενών Αυτός ο μετασχηματισμός στηρίχθηκε στην απόπειραανατροπής της κυριαρχίας των ευγενών και της ενσωμάτωσηςτων δυσαρεστημένων τάξεων (χωρικοί μειονότητες αγροτικέςκοινότητες μικροαστοί) σε μια νέα πολιτική τάξη Το τίμημα αυ-τής της μετεξέλιξης όμως ήταν μεγάλο και εις βάρος του πολι-τικού εκδημοκρατισμού Κατά την περίοδο της διακυβέρνησηςΆσαντ έχουμε την εμϕάνιση ενός κράτους με κληρονομική δια-δοχή στην εξουσία η σταθερότητα του οποίου περιστρέϕεται γύ-ρω από τους βασικούς πυλώνες αυταρχικού ελέγχου μηχανισμοίασϕαλείας στρατός το Κόμμα Μπάαθ συντεχνιακές ομάδες καιδημόσιος τομέας

Οι πυλώνες της αυταρχικής διακυβέρνησης στη Συρία πα-ρείχαν τους θεσμούς που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολιτικήκινητικότητα των δυσαρεστημένων τάξεων και σε ενίσχυση τηςπίστης στο κόμμα Έως τη δεκαετία του 1980 όμως ο αυταρ-χισμός των Μπααθιστών είχε ήδη αρχίσει να ατονεί Η σύγκρου-ση ανάμεσα στο κόμμα και τη Μουσουλμανική Αδελϕότητα στοτέλος της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του1980 απείλησε σοβαρά την κυριαρχία του Μπααθισμού και η οι-κονομική κρίση στα μέσα της δεκαετίας του 1980 αποκάλυψε τηνασθενή δημοσιονομική και θεσμική βάση του συριακού αναπτυ-ξιακού μοντέλου Έκτοτε δημιουργήθηκε μια σταδιακή ϕιλελευ-θεροποίηση που αποτέλεσε το μέσον για μια αργή επανένταξη τωνεμπορικών και αστικών συμϕερόντων στον κυβερνητικό συνα-σπισμό ως τρόπο τόνωσης της ανάπτυξης Το 2000 ο χαϕέζ αλ-Άσαντ είχε πεθάνει έχοντας κληροδοτήσει την εξουσία στον γιοτου Μπασάρ αλ-Άσαντ

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 39

Αρχικά ο νέος ηγέτης της Συρίας θεωρήθηκε μεταρρυθμι-στής ικανός να οδηγήσει τη χώρα προς ένα πιο δημοκρατικό σύ-στημα Κατά τη δεκαετία του 2000 ο Άσαντ θέσπισε μέτρα συρ-ρίκνωσης των πολιτικών δικαιωμάτων και ενίσχυσης της κρατι-κής εξουσίας τα οποία συνέπιπταν με μέτρα οικονομικής ϕιλελευ-θεροποίησης Η δεκαετία που προηγήθηκε της εξέγερσης ήταν μιαπερίοδος έντονων και ουσιαστικών αλλαγών στον οικονομικό το-μέα στη Συρία όπου οι πιέσεις της δημογραϕικής ανάπτυξης ηυποχώρηση των κρατιστών η οικονομική αποτελμάτωση και μιαστροϕή προς τη λογική της αγοράς προκάλεσαν κοινωνικοοικο-νομική δυσαρέσκεια για το καθεστώς που δεν έβρισκε καμία νο-μιμοποιητική διέξοδο Τη δεκαετία του 2000 ο χώρος για την εν-σωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων στο πολιτικό σύστημα είχεσυρρικνωθεί όπως και η κοινωνική βάση στην οποία στηριζόταντο καθεστώς από τη δεκαετία του 1970 Εργάτες αγροτικές κοι-νότητες ιδιοκτήτες μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η μεσαία τά-ξη που συρρικνωνόταν όλο και περισσότερο δεν είχαν πλέον απόπού να αντλήσουν τα υλικά πλεονεκτήματα του κράτους Ακόμαμια ϕορά στη Συρία η περιθωριοποίηση των κοινωνικών δυνά-μεων θα οδηγούσε σε δραματικές πολιτικές συνέπειες

Από την οθωμανική πολιτική στην πολιτική της Εντολής

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σημειώθηκαν μεγάλες αλλαγέςτον 19ο αιώνα Στην περίοδο των μεταρρυθμίσεων που έμεινανγνωστές ως Τανζιμάτ (1839-1876) επιχειρήθηκε η ολοκληρωτικήαναδιοργάνωση του κράτους και της σχέσης μεταξύ του Σουλτά-νου και των υπηκόων του Μια σειρά από στρατιωτικές ήττες καιεθνικιστικά κινήματα που άνοιξαν τον δρόμο προς την ανεξαρ-τησία για πολλές ευρωπαϊκές επαρχίες οδήγησαν στην εδαϕικήσυρρίκνωση της Αυτοκρατορίας Το κράτος αντέδρασε προβαί-νοντας σε μεταρρυθμίσεις προκειμένου να αποτρέψει την εσωτε-ρική κατάρρευση και να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές πιέσεις πουσυνδέονταν με την ευρωπαϊκή επέκταση και την αυξανόμενη εν-

Σ Υ Ρ Ι Α40

σωμάτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην παγκόσμια κα-πιταλιστική οικονομία Αυτές οι μεγάλου εύρους μεταρρυθμίσειςεπηρέασαν σε βάθος τις κοινωνικές και πολιτικές ταυτότητες τηςΑυτοκρατορίας πρωτίστως μέσω του αναπροσανατολισμού τηςσχέσης κράτους και σουλτάνου και οδήγησαν στην υιοθέτηση μιαςνέας πολιτικής συνείδησης καθώς και σε μια σειρά από μεταρ-ρυθμίσεις που επιτάχυναν τις καπιταλιστικές σχέσεις σε ολόκλη-ρη την Ευρώπη Η απόπειρα εξάλειψης των διακρίσεων μεταξύΜουσουλμάνων και μη Μουσουλμάνων και της μετατροπής τωνυπηκόων σε πολίτες που θα είχαν συμϕέροντα στην άμυνα και τησυνέχιση της Αυτοκρατορίας θα αλλοίωνε ριζικά τις σχέσεις ανά-μεσα στους πολιτικούς και τον απλό κόσμο

Εντούτοις οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν δύο αποτελέσματα πουθα διαμόρϕωναν την πολιτική ζωή στη Συρία για πολλά χρόνιαΤο πρώτο ήταν η συγκέντρωση της εξουσίας στο επεκτεινόμενοοθωμανικό κράτος και ο ισχυρότερος διεισδυτικός ρόλος του κρά-τους στις υποθέσεις των επαρχιών Τέτοια συγκεντρωτικά μέτρααποτέλεσαν ταυτόχρονα απειλή αλλά και ευκαιρία για τους το-πικούς ηγέτες των επαρχιών που ήταν συνηθισμένοι σε μια σχε-τική αυτονομία και αποστασιοποίηση από το κεντρικό οθωμανικόκράτος πολιτική και γεωγραϕική Το δεύτερο αποτέλεσμα ήτανη καθιέρωση της ιδιοκτησίας και της κατοχής της γης Μακρο-πρόθεσμα η γαιοκτησία θα δημιουργούσε την οικονομική βάσηγια την άνοδο μιας νέας κοινωνικής τάξης που θα αποκτούσε με-γαλύτερη πολιτική ισχύ στις επόμενες δεκαετίες και που θα ετοι-μαζόταν να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μετά την κατάρρευσητης Αυτοκρατορίας

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα οι συριακές επαρχίες τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονταν στη διαδικασία ενσωμά-τωσης στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα Μια τέτοια εν-σωμάτωση σήμαινε αύξηση της ευρωπαϊκής διείσδυσης στις επαρ-χίες και της οικονομικής πίεσης προς τους παραδοσιακούς κλά-δους Αυτού του είδους οι πιέσεις ενθάρρυναν την ανάπτυξη τουαγροτικού τομέα ειδικότερα με στόχο τις εξαγωγές στις ευρωπαϊ -κές αγορές Η μεγάλη σημασία του αγροτικού τομέα στα οικο-νομικά της Αυτοκρατορίας αποδείχθηκε με την καθιέρωση του

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 41

Κώδικα Εγγείου Ιδιοκτησίας του 1858 μια πολιτική που είχε στό-χο να ενθαρρύνει τους χωρικούς να καταχωρίσουν σε μητρώα τηγη που αποτελούσε κρατική ιδιοκτησία έτσι ώστε να μην μπορούνοι μεσάζοντες να ελέγχουν την παραγωγικότητα των γαιών (Khou -ry 1983 27) Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο Οι χω-ρικοί ϕοβήθηκαν τόσο πολύ την καταπάτηση των γαιών τους μεαποτέλεσμα να εγγράϕουν τις εκτάσεις στα ονόματα αστών χρη-ματοδοτών ή ισχυρών τοπαρχών προκαλώντας έτσι το αντίθετοαποτέλεσμα Ακόμη και αυτοί οι χωρικοί που επιχείρησαν να κα-ταχωρίσουν τη γη τους στα μητρώα βρήκαν το κόστος απαγο-ρευτικό με αποτέλεσμα η γη τους να οδηγηθεί στον πλειστηρια-σμό όπου οι προύχοντες της περιοχής μπορούσαν να την αγορά-σουν με ευκολία Επειδή οι χωρικοί δεν μπορούσαν να ανταπο-κριθούν στο κόστος της καταχώρησης ή της αγροτικής παρα-γωγής μετατράπηκαν σε κολίγες και εργάτες στα χωράϕια πουήλεγχαν μέχρι τότε Το αποτέλεσμα του Κώδικα Εγγείου Ιδιο-κτησίας λοιπόν ήταν η σταδιακή συγκέντρωση γης στην ιδιο-κτησία αστικών οικογενειών που είχαν πιο ασϕαλή δικαιώματαιδιοκτησίας και που μπορούσαν επίσημα να ασχοληθούν με τοεμπόριο και τις συναλλαγές

Ενώ μειωνόταν η αγροτική μικροϊδιοκτησία αυξανόταν η συ-γκέντρωση της γαιοκτησίας και ύστερα από μια σειρά πολιτικώνμεταρρυθμίσεων αυξήθηκε και η πολιτική δύναμη των γαιοκτη-μόνων Στις επόμενες δεκαετίες η ταξική σύγκρουση έγινε πιοέκδηλη στις επαρχίες κυρίως σε πλούσιες αγροτικές περιοχέςτης Συρίας όπως η περιοχή χαουράν όπου εντάθηκε η σύγκρου-ση μεταξύ χωρικών και γαιοκτημόνων Το 1864 η Αυτοκρατορίαθέσπισε τον Νόμο των Βιλαετιών ο οποίος καθιέρωσε νέες διοι -κούσες επιτροπές που θα ενσωμάτωναν τους προύχοντες στο πο-λιτικό σύστημα Ο P S Khoury (1983) υποστήριξε ότι η εισαγω -γή της ατομικής ιδιοκτησίας η επέκταση του οθωμανικού κρά-τους και οι νέες διοικούσες επιτροπές έθεσαν τη βάση για τη δη-μιουργία μιας νέας μορϕής πολιτικής ηγεσίας στη Συρία που ήτανσυνδεδεμένη με την ιδιοκτησία γης Η επιλογή των ηγετών θαγινόταν από δύο ομάδες πρώτον από λόγιους γαιοκτήμονες θρη-σκευόμενες οικογένειες που ήλεγχαν θρησκευτικές θέσεις στη Συ-

Σ Υ Ρ Ι Α42

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

Αρχικά ο νέος ηγέτης της Συρίας θεωρήθηκε μεταρρυθμι-στής ικανός να οδηγήσει τη χώρα προς ένα πιο δημοκρατικό σύ-στημα Κατά τη δεκαετία του 2000 ο Άσαντ θέσπισε μέτρα συρ-ρίκνωσης των πολιτικών δικαιωμάτων και ενίσχυσης της κρατι-κής εξουσίας τα οποία συνέπιπταν με μέτρα οικονομικής ϕιλελευ-θεροποίησης Η δεκαετία που προηγήθηκε της εξέγερσης ήταν μιαπερίοδος έντονων και ουσιαστικών αλλαγών στον οικονομικό το-μέα στη Συρία όπου οι πιέσεις της δημογραϕικής ανάπτυξης ηυποχώρηση των κρατιστών η οικονομική αποτελμάτωση και μιαστροϕή προς τη λογική της αγοράς προκάλεσαν κοινωνικοοικο-νομική δυσαρέσκεια για το καθεστώς που δεν έβρισκε καμία νο-μιμοποιητική διέξοδο Τη δεκαετία του 2000 ο χώρος για την εν-σωμάτωση των κοινωνικών δυνάμεων στο πολιτικό σύστημα είχεσυρρικνωθεί όπως και η κοινωνική βάση στην οποία στηριζόταντο καθεστώς από τη δεκαετία του 1970 Εργάτες αγροτικές κοι-νότητες ιδιοκτήτες μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η μεσαία τά-ξη που συρρικνωνόταν όλο και περισσότερο δεν είχαν πλέον απόπού να αντλήσουν τα υλικά πλεονεκτήματα του κράτους Ακόμαμια ϕορά στη Συρία η περιθωριοποίηση των κοινωνικών δυνά-μεων θα οδηγούσε σε δραματικές πολιτικές συνέπειες

Από την οθωμανική πολιτική στην πολιτική της Εντολής

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σημειώθηκαν μεγάλες αλλαγέςτον 19ο αιώνα Στην περίοδο των μεταρρυθμίσεων που έμεινανγνωστές ως Τανζιμάτ (1839-1876) επιχειρήθηκε η ολοκληρωτικήαναδιοργάνωση του κράτους και της σχέσης μεταξύ του Σουλτά-νου και των υπηκόων του Μια σειρά από στρατιωτικές ήττες καιεθνικιστικά κινήματα που άνοιξαν τον δρόμο προς την ανεξαρ-τησία για πολλές ευρωπαϊκές επαρχίες οδήγησαν στην εδαϕικήσυρρίκνωση της Αυτοκρατορίας Το κράτος αντέδρασε προβαί-νοντας σε μεταρρυθμίσεις προκειμένου να αποτρέψει την εσωτε-ρική κατάρρευση και να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές πιέσεις πουσυνδέονταν με την ευρωπαϊκή επέκταση και την αυξανόμενη εν-

Σ Υ Ρ Ι Α40

σωμάτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην παγκόσμια κα-πιταλιστική οικονομία Αυτές οι μεγάλου εύρους μεταρρυθμίσειςεπηρέασαν σε βάθος τις κοινωνικές και πολιτικές ταυτότητες τηςΑυτοκρατορίας πρωτίστως μέσω του αναπροσανατολισμού τηςσχέσης κράτους και σουλτάνου και οδήγησαν στην υιοθέτηση μιαςνέας πολιτικής συνείδησης καθώς και σε μια σειρά από μεταρ-ρυθμίσεις που επιτάχυναν τις καπιταλιστικές σχέσεις σε ολόκλη-ρη την Ευρώπη Η απόπειρα εξάλειψης των διακρίσεων μεταξύΜουσουλμάνων και μη Μουσουλμάνων και της μετατροπής τωνυπηκόων σε πολίτες που θα είχαν συμϕέροντα στην άμυνα και τησυνέχιση της Αυτοκρατορίας θα αλλοίωνε ριζικά τις σχέσεις ανά-μεσα στους πολιτικούς και τον απλό κόσμο

Εντούτοις οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν δύο αποτελέσματα πουθα διαμόρϕωναν την πολιτική ζωή στη Συρία για πολλά χρόνιαΤο πρώτο ήταν η συγκέντρωση της εξουσίας στο επεκτεινόμενοοθωμανικό κράτος και ο ισχυρότερος διεισδυτικός ρόλος του κρά-τους στις υποθέσεις των επαρχιών Τέτοια συγκεντρωτικά μέτρααποτέλεσαν ταυτόχρονα απειλή αλλά και ευκαιρία για τους το-πικούς ηγέτες των επαρχιών που ήταν συνηθισμένοι σε μια σχε-τική αυτονομία και αποστασιοποίηση από το κεντρικό οθωμανικόκράτος πολιτική και γεωγραϕική Το δεύτερο αποτέλεσμα ήτανη καθιέρωση της ιδιοκτησίας και της κατοχής της γης Μακρο-πρόθεσμα η γαιοκτησία θα δημιουργούσε την οικονομική βάσηγια την άνοδο μιας νέας κοινωνικής τάξης που θα αποκτούσε με-γαλύτερη πολιτική ισχύ στις επόμενες δεκαετίες και που θα ετοι-μαζόταν να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μετά την κατάρρευσητης Αυτοκρατορίας

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα οι συριακές επαρχίες τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονταν στη διαδικασία ενσωμά-τωσης στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα Μια τέτοια εν-σωμάτωση σήμαινε αύξηση της ευρωπαϊκής διείσδυσης στις επαρ-χίες και της οικονομικής πίεσης προς τους παραδοσιακούς κλά-δους Αυτού του είδους οι πιέσεις ενθάρρυναν την ανάπτυξη τουαγροτικού τομέα ειδικότερα με στόχο τις εξαγωγές στις ευρωπαϊ -κές αγορές Η μεγάλη σημασία του αγροτικού τομέα στα οικο-νομικά της Αυτοκρατορίας αποδείχθηκε με την καθιέρωση του

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 41

Κώδικα Εγγείου Ιδιοκτησίας του 1858 μια πολιτική που είχε στό-χο να ενθαρρύνει τους χωρικούς να καταχωρίσουν σε μητρώα τηγη που αποτελούσε κρατική ιδιοκτησία έτσι ώστε να μην μπορούνοι μεσάζοντες να ελέγχουν την παραγωγικότητα των γαιών (Khou -ry 1983 27) Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο Οι χω-ρικοί ϕοβήθηκαν τόσο πολύ την καταπάτηση των γαιών τους μεαποτέλεσμα να εγγράϕουν τις εκτάσεις στα ονόματα αστών χρη-ματοδοτών ή ισχυρών τοπαρχών προκαλώντας έτσι το αντίθετοαποτέλεσμα Ακόμη και αυτοί οι χωρικοί που επιχείρησαν να κα-ταχωρίσουν τη γη τους στα μητρώα βρήκαν το κόστος απαγο-ρευτικό με αποτέλεσμα η γη τους να οδηγηθεί στον πλειστηρια-σμό όπου οι προύχοντες της περιοχής μπορούσαν να την αγορά-σουν με ευκολία Επειδή οι χωρικοί δεν μπορούσαν να ανταπο-κριθούν στο κόστος της καταχώρησης ή της αγροτικής παρα-γωγής μετατράπηκαν σε κολίγες και εργάτες στα χωράϕια πουήλεγχαν μέχρι τότε Το αποτέλεσμα του Κώδικα Εγγείου Ιδιο-κτησίας λοιπόν ήταν η σταδιακή συγκέντρωση γης στην ιδιο-κτησία αστικών οικογενειών που είχαν πιο ασϕαλή δικαιώματαιδιοκτησίας και που μπορούσαν επίσημα να ασχοληθούν με τοεμπόριο και τις συναλλαγές

Ενώ μειωνόταν η αγροτική μικροϊδιοκτησία αυξανόταν η συ-γκέντρωση της γαιοκτησίας και ύστερα από μια σειρά πολιτικώνμεταρρυθμίσεων αυξήθηκε και η πολιτική δύναμη των γαιοκτη-μόνων Στις επόμενες δεκαετίες η ταξική σύγκρουση έγινε πιοέκδηλη στις επαρχίες κυρίως σε πλούσιες αγροτικές περιοχέςτης Συρίας όπως η περιοχή χαουράν όπου εντάθηκε η σύγκρου-ση μεταξύ χωρικών και γαιοκτημόνων Το 1864 η Αυτοκρατορίαθέσπισε τον Νόμο των Βιλαετιών ο οποίος καθιέρωσε νέες διοι -κούσες επιτροπές που θα ενσωμάτωναν τους προύχοντες στο πο-λιτικό σύστημα Ο P S Khoury (1983) υποστήριξε ότι η εισαγω -γή της ατομικής ιδιοκτησίας η επέκταση του οθωμανικού κρά-τους και οι νέες διοικούσες επιτροπές έθεσαν τη βάση για τη δη-μιουργία μιας νέας μορϕής πολιτικής ηγεσίας στη Συρία που ήτανσυνδεδεμένη με την ιδιοκτησία γης Η επιλογή των ηγετών θαγινόταν από δύο ομάδες πρώτον από λόγιους γαιοκτήμονες θρη-σκευόμενες οικογένειες που ήλεγχαν θρησκευτικές θέσεις στη Συ-

Σ Υ Ρ Ι Α42

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

σωμάτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην παγκόσμια κα-πιταλιστική οικονομία Αυτές οι μεγάλου εύρους μεταρρυθμίσειςεπηρέασαν σε βάθος τις κοινωνικές και πολιτικές ταυτότητες τηςΑυτοκρατορίας πρωτίστως μέσω του αναπροσανατολισμού τηςσχέσης κράτους και σουλτάνου και οδήγησαν στην υιοθέτηση μιαςνέας πολιτικής συνείδησης καθώς και σε μια σειρά από μεταρ-ρυθμίσεις που επιτάχυναν τις καπιταλιστικές σχέσεις σε ολόκλη-ρη την Ευρώπη Η απόπειρα εξάλειψης των διακρίσεων μεταξύΜουσουλμάνων και μη Μουσουλμάνων και της μετατροπής τωνυπηκόων σε πολίτες που θα είχαν συμϕέροντα στην άμυνα και τησυνέχιση της Αυτοκρατορίας θα αλλοίωνε ριζικά τις σχέσεις ανά-μεσα στους πολιτικούς και τον απλό κόσμο

Εντούτοις οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν δύο αποτελέσματα πουθα διαμόρϕωναν την πολιτική ζωή στη Συρία για πολλά χρόνιαΤο πρώτο ήταν η συγκέντρωση της εξουσίας στο επεκτεινόμενοοθωμανικό κράτος και ο ισχυρότερος διεισδυτικός ρόλος του κρά-τους στις υποθέσεις των επαρχιών Τέτοια συγκεντρωτικά μέτρααποτέλεσαν ταυτόχρονα απειλή αλλά και ευκαιρία για τους το-πικούς ηγέτες των επαρχιών που ήταν συνηθισμένοι σε μια σχε-τική αυτονομία και αποστασιοποίηση από το κεντρικό οθωμανικόκράτος πολιτική και γεωγραϕική Το δεύτερο αποτέλεσμα ήτανη καθιέρωση της ιδιοκτησίας και της κατοχής της γης Μακρο-πρόθεσμα η γαιοκτησία θα δημιουργούσε την οικονομική βάσηγια την άνοδο μιας νέας κοινωνικής τάξης που θα αποκτούσε με-γαλύτερη πολιτική ισχύ στις επόμενες δεκαετίες και που θα ετοι-μαζόταν να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μετά την κατάρρευσητης Αυτοκρατορίας

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα οι συριακές επαρχίες τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονταν στη διαδικασία ενσωμά-τωσης στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα Μια τέτοια εν-σωμάτωση σήμαινε αύξηση της ευρωπαϊκής διείσδυσης στις επαρ-χίες και της οικονομικής πίεσης προς τους παραδοσιακούς κλά-δους Αυτού του είδους οι πιέσεις ενθάρρυναν την ανάπτυξη τουαγροτικού τομέα ειδικότερα με στόχο τις εξαγωγές στις ευρωπαϊ -κές αγορές Η μεγάλη σημασία του αγροτικού τομέα στα οικο-νομικά της Αυτοκρατορίας αποδείχθηκε με την καθιέρωση του

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 41

Κώδικα Εγγείου Ιδιοκτησίας του 1858 μια πολιτική που είχε στό-χο να ενθαρρύνει τους χωρικούς να καταχωρίσουν σε μητρώα τηγη που αποτελούσε κρατική ιδιοκτησία έτσι ώστε να μην μπορούνοι μεσάζοντες να ελέγχουν την παραγωγικότητα των γαιών (Khou -ry 1983 27) Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο Οι χω-ρικοί ϕοβήθηκαν τόσο πολύ την καταπάτηση των γαιών τους μεαποτέλεσμα να εγγράϕουν τις εκτάσεις στα ονόματα αστών χρη-ματοδοτών ή ισχυρών τοπαρχών προκαλώντας έτσι το αντίθετοαποτέλεσμα Ακόμη και αυτοί οι χωρικοί που επιχείρησαν να κα-ταχωρίσουν τη γη τους στα μητρώα βρήκαν το κόστος απαγο-ρευτικό με αποτέλεσμα η γη τους να οδηγηθεί στον πλειστηρια-σμό όπου οι προύχοντες της περιοχής μπορούσαν να την αγορά-σουν με ευκολία Επειδή οι χωρικοί δεν μπορούσαν να ανταπο-κριθούν στο κόστος της καταχώρησης ή της αγροτικής παρα-γωγής μετατράπηκαν σε κολίγες και εργάτες στα χωράϕια πουήλεγχαν μέχρι τότε Το αποτέλεσμα του Κώδικα Εγγείου Ιδιο-κτησίας λοιπόν ήταν η σταδιακή συγκέντρωση γης στην ιδιο-κτησία αστικών οικογενειών που είχαν πιο ασϕαλή δικαιώματαιδιοκτησίας και που μπορούσαν επίσημα να ασχοληθούν με τοεμπόριο και τις συναλλαγές

Ενώ μειωνόταν η αγροτική μικροϊδιοκτησία αυξανόταν η συ-γκέντρωση της γαιοκτησίας και ύστερα από μια σειρά πολιτικώνμεταρρυθμίσεων αυξήθηκε και η πολιτική δύναμη των γαιοκτη-μόνων Στις επόμενες δεκαετίες η ταξική σύγκρουση έγινε πιοέκδηλη στις επαρχίες κυρίως σε πλούσιες αγροτικές περιοχέςτης Συρίας όπως η περιοχή χαουράν όπου εντάθηκε η σύγκρου-ση μεταξύ χωρικών και γαιοκτημόνων Το 1864 η Αυτοκρατορίαθέσπισε τον Νόμο των Βιλαετιών ο οποίος καθιέρωσε νέες διοι -κούσες επιτροπές που θα ενσωμάτωναν τους προύχοντες στο πο-λιτικό σύστημα Ο P S Khoury (1983) υποστήριξε ότι η εισαγω -γή της ατομικής ιδιοκτησίας η επέκταση του οθωμανικού κρά-τους και οι νέες διοικούσες επιτροπές έθεσαν τη βάση για τη δη-μιουργία μιας νέας μορϕής πολιτικής ηγεσίας στη Συρία που ήτανσυνδεδεμένη με την ιδιοκτησία γης Η επιλογή των ηγετών θαγινόταν από δύο ομάδες πρώτον από λόγιους γαιοκτήμονες θρη-σκευόμενες οικογένειες που ήλεγχαν θρησκευτικές θέσεις στη Συ-

Σ Υ Ρ Ι Α42

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

Κώδικα Εγγείου Ιδιοκτησίας του 1858 μια πολιτική που είχε στό-χο να ενθαρρύνει τους χωρικούς να καταχωρίσουν σε μητρώα τηγη που αποτελούσε κρατική ιδιοκτησία έτσι ώστε να μην μπορούνοι μεσάζοντες να ελέγχουν την παραγωγικότητα των γαιών (Khou -ry 1983 27) Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο Οι χω-ρικοί ϕοβήθηκαν τόσο πολύ την καταπάτηση των γαιών τους μεαποτέλεσμα να εγγράϕουν τις εκτάσεις στα ονόματα αστών χρη-ματοδοτών ή ισχυρών τοπαρχών προκαλώντας έτσι το αντίθετοαποτέλεσμα Ακόμη και αυτοί οι χωρικοί που επιχείρησαν να κα-ταχωρίσουν τη γη τους στα μητρώα βρήκαν το κόστος απαγο-ρευτικό με αποτέλεσμα η γη τους να οδηγηθεί στον πλειστηρια-σμό όπου οι προύχοντες της περιοχής μπορούσαν να την αγορά-σουν με ευκολία Επειδή οι χωρικοί δεν μπορούσαν να ανταπο-κριθούν στο κόστος της καταχώρησης ή της αγροτικής παρα-γωγής μετατράπηκαν σε κολίγες και εργάτες στα χωράϕια πουήλεγχαν μέχρι τότε Το αποτέλεσμα του Κώδικα Εγγείου Ιδιο-κτησίας λοιπόν ήταν η σταδιακή συγκέντρωση γης στην ιδιο-κτησία αστικών οικογενειών που είχαν πιο ασϕαλή δικαιώματαιδιοκτησίας και που μπορούσαν επίσημα να ασχοληθούν με τοεμπόριο και τις συναλλαγές

Ενώ μειωνόταν η αγροτική μικροϊδιοκτησία αυξανόταν η συ-γκέντρωση της γαιοκτησίας και ύστερα από μια σειρά πολιτικώνμεταρρυθμίσεων αυξήθηκε και η πολιτική δύναμη των γαιοκτη-μόνων Στις επόμενες δεκαετίες η ταξική σύγκρουση έγινε πιοέκδηλη στις επαρχίες κυρίως σε πλούσιες αγροτικές περιοχέςτης Συρίας όπως η περιοχή χαουράν όπου εντάθηκε η σύγκρου-ση μεταξύ χωρικών και γαιοκτημόνων Το 1864 η Αυτοκρατορίαθέσπισε τον Νόμο των Βιλαετιών ο οποίος καθιέρωσε νέες διοι -κούσες επιτροπές που θα ενσωμάτωναν τους προύχοντες στο πο-λιτικό σύστημα Ο P S Khoury (1983) υποστήριξε ότι η εισαγω -γή της ατομικής ιδιοκτησίας η επέκταση του οθωμανικού κρά-τους και οι νέες διοικούσες επιτροπές έθεσαν τη βάση για τη δη-μιουργία μιας νέας μορϕής πολιτικής ηγεσίας στη Συρία που ήτανσυνδεδεμένη με την ιδιοκτησία γης Η επιλογή των ηγετών θαγινόταν από δύο ομάδες πρώτον από λόγιους γαιοκτήμονες θρη-σκευόμενες οικογένειες που ήλεγχαν θρησκευτικές θέσεις στη Συ-

Σ Υ Ρ Ι Α42

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

ρία και δεύτερον από αξιωματούχους γαιοκτήμονες που ασκού-σαν έλεγχο στις καίριες πολιτικές και διοικητικές θέσεις στηνεπεκτεινόμενη οθωμανική γραϕειοκρατία Η εμϕάνιση της τάξηςτων γαιοκτημόνων θα εδραίωνε την ταξική διάρθρωση στις διοι-κητικές περιϕέρειες της Συρίας και θα οριοθετούσε τους διαχω-ρισμούς και τη σύγκρουση μεταξύ γαιοκτημόνων και χωρικών

Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ δεν μπόρεσαν τελικά να απο-τρέψουν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έωςτο τέλος του Β ΄Παγκοσμίου Πολέμου η Κοινωνία των Εθνών πα-ραχώρησε στις νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις τις Εντολές για τονέλεγχο των πρώην οθωμανικών εδαϕών με στόχο να βοηθήσουντα νέα κράτη στην αυτοδιοίκησή τους Οι Εντολές αποτέλεσανμια ξεχωριστή μορϕή επικυριαρχίας που δημιουργήθηκε από τηνΚοινωνία των Εθνών και οδήγησε στην ίδρυση των κρατών τουΛιβάνου της Συρίας της Ιορδανίας του Ιράκ και της Παλαιστί-νης Οι Γάλλοι έχοντας λάβει την Εντολή για τη Συρία και τονΛίβανο (στην Αγγλία είχε δοθεί Εντολή για τις υπόλοιπες χώ-ρες) ενίσχυσαν αντί να περιορίσουν την ελίτ των γαιοκτημόνωνΣυγκεκριμένα οι γαλλικές αρχές επιτάχυναν την ατομική μεγα-λογαιοκτησία μοιράζοντας στην ελίτ και σε αρχηγούς ϕυλών ταάλλοτε κοινοτικά εδάϕη με αντάλλαγμα την πολιτική υποταγήκαι αϕοσίωση στο γαλλικό έργο Εκτός από την αύξηση της κτη-ματικής περιουσίας και του πλούτου της υϕιστάμενης ελίτ οι Γάλ-λοι διεύρυναν τους θεσμούς της πολιτικής αντιπροσώπευσης πε-ριλαμβάνοντας ένα Κοινοβούλιο όπου στη διάρκεια της περιόδουτης Εντολής κυριαρχούσαν τα ιδιοκτησιακά συμϕέροντα Το Κοι-νοβούλιο ως ο κύριος χώρος πολιτικών διαβουλεύσεων και λήψηςαποϕάσεων έγινε ένας χώρος διαπραγματεύσεων μεταξύ μελώντης ελίτ όπου σχεδόν αποκλειστικά εκπροσωπούνταν τα ιδιοκτη-σιακά συμϕέροντα Έτσι ο πολιτικός και οικονομικός έλεγχος τηςελίτ των γαιοκτημόνων ουδέποτε απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρ-κεια της περιόδου της Εντολής Η εξουσία τους άρχισε να αμϕι-σβητείται στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία με την εμϕάνισηενός νέου πολιτικού συνασπισμού

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 43

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

Η γαλλική επικυριαρχία και η Ανεξαρτησία

Έως την ανάληψη της Εντολής από τους Γάλλους για τη μετα-οθωμανική Συρία το 1922-1923 μετά την εκθρόνιση του Σύρου βα-σιλιά Φεϊζάλ το 1920 είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται η κοι-νωνική δομή της χώρας Η περίοδος που προηγήθηκε της εκθρό-νισης του βασιλιά Φεϊζάλ ήταν μια εποχή πολιτικής των μαζώνκαι λαϊκών κινητοποιήσεων (Gelvin 1999) όπου νέες ιδέες περίπολιτικής και εθνικής ταυτότητας διαπερνούσαν το κοινωνικό καιπολιτικό τοπίο Στην περίοδο μετά την κατάρρευση της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας έκαναν την εμϕάνισή τους λαϊκές επιτρο-πές που αποτύπωναν το κοινωνικό ψηϕιδωτό της Συρίας και εξέ -ϕραζαν το ιδανικό μιας εθνικής κοινότητας η οποία ήταν μια έν-νοια άγνωστη μέχρι και τη δύση της οθωμανικής περιόδου (Gelvin1999) Καθώς η ιδέα του εθνικισμού εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τηχώρα (κυρίως στις αστικές περιοχές) η κοινωνική διαστρωμάτω -ση διαμορϕώθηκε γύρω από την αγροτική παραγωγή και τις ανταλ-λαγές που κρατούσαν τα ηνία της οικονομικής δραστηριότηταςτης χώρας

Εξαιτίας της ενεργού αποθάρρυνσης της εκβιομηχάνισης απότη γαλλική διακυβέρνηση η ταξική διάρθρωση της συριακής κοι-νωνίας εκείνη την εποχή περιστρεϕόταν γύρω από τη γαιοκτησίατο εμπόριο και την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων (Hinnebusch1990 39-40) Στην κορυϕή βρίσκονταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςπερίπου 3000 ισχυρές οικογένειες που εκπροσωπούσαν λιγότεροαπό το 1 του συνολικού πληθυσμού αλλά κατείχαν πάνω από τομισό του συνόλου των ιδιόκτητων εκτάσεων της χώρας (Hinne -busch 1990 39) Οι οικογένειες των γαιοκτημόνων υπερίσχυαν επί-σης σε όλες τις σημαντικές πολιτικές επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις Αμέσως κάτω από τους γαιοκτήμονες ήταν οι έμπο-ροι που ήλεγχαν το εμπόριο Οι αγροτικές συναλλαγές αποτέλεσαντη βάση για την εμϕάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης εμπόρων πουδιευκόλυνε την ένταξη της Συρίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό

Οι έμποροι που είχαν απομακρυνθεί από τους γαιοκτήμονεςκαι την αγροτική παραγωγή και είχαν συγκεντρωθεί εντός και

Σ Υ Ρ Ι Α44

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

γύρω από τις αστικές περιοχές αποτέλεσαν το μεσαίο στρώμα τηςκοινωνίας Οι έμποροι αυτοί κράτησαν στην ιδιοκτησία τους κά-ποιες εκτάσεις καθώς και ορισμένες επαγγελματικές και γραϕειο -κρατικές θέσεις μιμούμενοι τους γαιοκτήμονες και τους μεγαλε-μπόρους Ως εκ τούτου δεν ανέπτυξαν κοινωνικά συμϕέροντα πουθα μπορούσαν να απειλήσουν την κοινωνική δομή που βασιζότανστους ευγενείς γαιοκτήμονες Τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα τηςαστικής κοινωνίας στη Συρία αποτελούνταν από μικροαστούς βιο-τέχνες και εργάτες που ανήκαν στο οικονομικό περιθώριο των προ-νομίων της αγροτικής παραγωγής Τέλος οι αγροτικές περιοχέςτης χώρας ελέγχονταν από μία πολύ μικρή ομάδα προυχόντων πουείτε είχαν πλουτίσει ώς έναν βαθμό από εμπορικές δραστηριό-τητες είτε προέρχονταν από τους zursquoama (τους τοπικούς πολιτι-κούς αρχηγούς) Μακράν η συντριπτική πλειονότητα των Σύρωναγροτών ήταν είτε κολίγες (περίπου 30 του συνολικού πληθυ-σμού) είτε ακτήμονες χωρικοί (κοντά στο 60) (Hinnebusch 199040) που έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας την ξένη γη

Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Συρίας και η πολιτική τηςελίτ που τη συντηρούσε θα παρέμενε οικονομικά και πολιτικά εξαρ-τημένη από την αγροτική παραγωγή και τον έλεγχο των εκτά-σεων από την ελίτ Εντούτοις η σχετική διάρκεια της σύνθεσηςτης ελίτ από την οθωμανική περίοδο έως την περίοδο της Εντο-λής δεν μπορούσε να παραμείνει σταθερή εν μέσω πιο σημαντικώνπολιτικών και οικονομικών αλλαγών που επέβαλαν οι αρχές τηςΕντολής Η διόγκωση της κρατικής γραϕειοκρατίας είχε δημιουρ-γήσει μια εντελώς νέα μεσαία τάξη αστών επαγγελματιών κυ-ρίως δυτικοευρωπαϊκής μόρϕωσης Η αυξανόμενη διείσδυση τουκράτους σε όλες τις πλευρές της ζωής στη Συρία και ειδικότεραη αύξηση του ελέγχου των αγροτικών υποθέσεων από το αστικόκέντρο πολιτικής θα οδηγούσε σε περαιτέρω διαχωρισμό μεταξύαστικής και αγροτικής Συρίας και θα εξέτρεϕε την εχθρότητα καιαγανάκτηση των αγροτικών κοινοτήτων προς τον αστικό κόσμοκαι τις κρατικές καταπατήσεις των δικαιωμάτων τους Η μεγα-λύτερη ίσως αλλαγή στη διάρκεια της γαλλικής επικυριαρχίας ήτανη εισαγωγή επίσημων θεσμικών οργάνων πολιτικής διαβούλευ-σης που θα παρείχαν το πλαίσιο για την εδραίωση μιας νέας μορ -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 45

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

ϕής ταξικής συνοχής μεταξύ των σημαντικών γαιοκτημόνων Δενπροκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωση της οικονομικήςεξουσίας στα χέρια των γαιοκτημόνων και των εμπόρων κα-θρεϕτιζόταν στο νέο Κοινοβούλιο της Συρίας Παρά την εμϕάνισηπολιτικών κομμάτων τα τελευταία αντιπροσώπευαν εξολοκλήρουτα γαιοκτητικά-εδαϕικά συμϕέροντα και δεν ενέταξαν σοβαρά τασυμϕέροντα των αγροτών ή των χωρικών στο πολιτικό σύστημα

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις αρχές τηςΕντολής στα μέσα της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν σημάδια αντί-στασης στη γαλλική επικυριαρχία τόσο από την αστική ελίτ όσοκαι από τον κόσμο της υπαίθρου Αϕενός η ελίτ θεώρησε ότι ταγαλλικά συμϕέροντα προσέκρουαν στον εθνικισμό τους και ότιοι γαλλικές αρχές ελάχιστα ενδιαϕέρονταν να βοηθήσουν στη δη-μιουργία μιας αυτοδιοικούμενης Συρίας Παρότι η ελίτ είχε επω -ϕεληθεί σημαντικά από την απροθυμία των Γάλλων να διαταρά-ξουν την κοινωνική δομή και την ισορροπία που είχε επιτευχθείαπό τους Οθωμανούς υπήρχε μια αμϕίδρομη διχογνωμία μεταξύτων γαλλικών αρχών και της εγχώριας ελίτ Τέτοιου τύπου εντά-σεις θα κατέληγαν στην καθιέρωση διαϕόρων θεσμών πολιτικήςεκπροσώπησης που παρείχε στην ελίτ κάποιο βαθμό αυτονομίαςαπό τους Γάλλους επικυρίαρχους Αϕετέρου οι κάτοικοι των αγρο-τικών περιοχών δυσϕορούσαν όλο και περισσότερο λόγω των κοι-νωνικοοικονομικών τους δεινών αλλά και των γαλλικών παρεμ-βάσεων στα ζητήματα της χώρας Τέτοιες διαμαρτυρίες ήταν ταυ-τόχρονα αλληλοσυμπληρωματικές και αντικρουόμενες και ως εκτούτου δεν παρείχαν βάση για μια διαταξική κινητοποίηση ενα-ντίον των Γάλλων Ούτε έθεσαν τη βάση για μια οριζόντια διασύν-δεση μεταξύ των χαμηλών κοινωνικών τάξεων και την ανάπτυξηταξικής συνείδησης που θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον αγρο-τικό πληθυσμό Οι πολυεπίπεδες ταυτότητες της Συρίας ndashϕυλέςαιρέσεις γεωγραϕίαndash εμπόδισαν μια τέτοια εξέλιξη Η πελατεια -κή πολιτική και η εξάρτηση πολλών χωρικών από την ελίτ τωνγαιο κτημόνων αποσκοπώντας σε κοινωνικά και οικονομικά οϕέληδια σϕάλισε περαιτέρω ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει τέτοια κι-νητοποίηση και ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου θα παρέμεναν υπο-τελείς ενός συστήματος στο οποίο θα κυριαρχούσε η ελίτ

Σ Υ Ρ Ι Α46

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

Έως το 1925 λίγα μόνο χρόνια μετά την εϕαρμογή της Εντο-λής έγινε μια Μεγάλη Εξέγερση που διήρκεσε έως το 1927 Αυ-τή η πολυθρησκευτική διαταξική εξέγερση ξέσπασε στη Συρίακαι στον Λίβανο και ήταν σε μεγάλο βαθμό ασυντόνιστη και απο-κεντρωμένη αλλά είχε κοινό στόχο την ανατροπή της γαλλικήςεπικυριαρχίας χωρικοί αυτόχθονες αρχηγοί της υπαίθρου εθνι-κιστές και η ελίτ είχαν όλοι παράπονα από τους Γάλλους μετάτην εκθρόνιση του βασιλιά Φεϊζάλ το 1920 Έως το 1925 το ένο-πλο κάλεσμα που απηύθυνε ένας Σύρος Δρούζος ηγέτης ο Σουλ-τάν αλ-Ατράς οδήγησε σε μάχες κατά των γαλλικών δυνάμεωνΣτις πρώτες εβδομάδες της εξέγερσης οι συριακές δυνάμεις ήταννικηϕόρες και ο αλ-Ατράς συμμάχησε με τους εθνικιστές ndash γε-γονός που οδήγησε στη δημιουργία μιας Εθνικής Προσωρινής Κυ-βέρνησης Οι ενισχύσεις όμως από τη Γαλλία ανάγκασαν τελικάτους Σύρους να υποχωρήσουν και έως το 1927 η εξέγερση κατε-στάλει μαζί με το πείραμα της μεταβατικής κυβέρνησης Η ανταρ-σία είχε αλλάξει τη στάση των Γάλλων έναντι της Συρίας και είχεενθαρρύνει τις αρχές να αναμορϕώσουν το πολιτικό σύστημα καινα αρχίσουν να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των εθνικιστών

Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που στόχευαν σε αυτό ακριβώςαλλά που δεν ικανοποιούσαν τα εθνικιστικά συμϕέροντα Στις αρ-χές του 1936 οι ηγέτες της Εθνικής Συμμαχίας είχαν αρχίσει νααποδοκιμάζουν δημόσια τις γαλλικές αρχές οι οποίες αντέδρασανμε το κλείσιμο των γραϕείων της Συμμαχίας και τη σύλληψη δύοεξεχόντων ηγετών του Η Συμμαχία απάντησε καλώντας σε εθνι-κή απεργία η οποία ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου και οδήγησε σεπαύσεις εργασίας και ϕοιτητικές διαδηλώσεις σrsquo όλες τις μεγά-λες πόλεις και κωμοπόλεις σε ολόκληρη τη χώρα Οι απεργίες πα-ρέλυσαν τη χώρα Αρχικά οι γαλλικές αρχές αντέδρασαν βίαιαενάντια στους διαδηλωτές αϕήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς καιεξόρισαν τους ηγέτες της Συμμαχίας Τον Μάρτιο του 1936 ξε-κίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και τηςΕθνικής Συμμαχίας που οδήγησαν στην υπογραϕή της Γαλλο-Συριακής Συνθήκης Ανεξαρτησίας

Ιδεολογικά μιλώντας η συριακή ελίτ είχε αρχίσει να στρέϕε-ται στον αραβικό εθνικισμό Τη δεκαετία του 1920 στον απόηχο

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 47

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελίτ δεν εί -χε κάνει ακόμα διαχωρισμό μεταξύ Αραβικού (διεθνικού) και Συ-ριακού (εδαϕικού) εθνικισμού ούτε συνηγορούσε υπέρ του ενός ήτου άλλου καθώς τα κυριότερα πολιτικά συμϕέροντα των μελώντης βρίσκονταν στη διατήρηση της θέσης τους ως μεσολαβητώνανάμεσα στις γαλλικές αρχές και τη συριακή κοινωνία (Mufti1996 45) Η Εθνική Συμμαχία ένα πρώιμο κόμμα εθνικιστικώνσυμϕερόντων είχε απορρίψει ενεργά τα ενωτικά σχέδια των Αρά-βων αρχικά παραιτούμενη από κάθε αξίωση στον Λίβανο και στησυνέχεια απορρίπτοντας τα ενωτικά διαβήματα του χασεμιτικούΙράκ και της Υπεριορδανίας (Mufti 1996) Η ελίτ που εί χε τονέλεγχο της πολιτικής πελαγοδρομούσε μεταξύ της γαλλικής επι-κυριαρχίας και της συριακής κοινωνίας όπου η δεύτερη επηρεα -ζόταν όλο και περισσότερο από τον εθνικισμό και τη δυναμική τηςπολιτικής των μαζών

Έως το 1946 η γαλλική κατοχή στη Συρία είχε τελειώσει καιη ελίτ της Εθνικής Συμμαχίας είχε αναλάβει τον έλεγχο Η Συμ-μαχία όμως διασπάστηκε ταχύτατα σε διάϕορες παρατάξεις ndashτοΕθνικό Κόμμα (με βάση τη Δαμασκό) το Δημοκρατικό Κόμ μα(με βάση τη Δαμασκό) και το Κόμμα του Λαού (με βάση το χα-λέπι)ndash που εκπροσωπούσαν συμϕέροντα της ελίτ Μαζί με τα κα-τάλοιπα της Εθνικής Συμμαχίας το Κομμουνιστικό Κόμμα ηΜουσουλμανική Αδελϕότητα και το Κόμμα Νεολαίας ήταν όλασε δράση και ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός ήταν αντίθε-τος προς τον αραβικό εθνικισμό Τέλος το Συριακό ΣοσιαλιστικόΕθνικιστικό Κόμμα (Syrian Socialist Nationalist Party SSNP)και το Κόμμα Μπάαθ αντιπροσώπευαν διεθνικά ιδεολογικά συμ -ϕέροντα με το Συριακό Σοσιαλιστικό Εθνικιστικό Κόμμα να συ-νηγορεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Συρίας σε μια μεγαλύτερησυριακή πολιτική οντότητα που θα συμπεριελάμβανε το Ιράκ τονΛίβανο την Παλαιστίνη και την Ιορδανία και το Κόμμα Μπάαθνα συντάσσεται με τον αραβικό εθνικισμό

Σ Υ Ρ Ι Α48

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

Από την ανεξαρτησία στην Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία

Η περίοδος μετά την ανεξαρτησία ήταν μια εποχή απίστευτηςπολιτικής αστάθειας Η διάσπαση της πολιτικής ελίτ και η ανα-ταραχή από τα πολιτικά κόμματα που αντιστρατεύονταν την άρ-χουσα ελίτ δυσκόλεψαν τη διακυβέρνηση του νέου κράτους καιτην επέκταση των πολιτικών του θεσμών Η απώλεια της Παλαι-στίνης το 1948 από τις δυνάμεις των Σιωνιστών είχε μεγάλο αντί-κτυπο στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής της Συρίας ειδι-κότερα για τους εθνικιστές Στο μεταξύ η παλαιά ελίτ είχε κα-τακερματιστεί και βρισκόταν σε πολιτική παρακμή την ώρα πουτα νέα κόμματα απολάμβαναν τη στήριξη των μεγάλων τμημά-των του πληθυσμού Δεν μπορούσαν όμως να επηρεάσουν τηνκατανομή εξουσίας στην κοινωνία Δεν είχαν αναπτύξει τα δίκτυαδιανομής και πελατειακών σχέσεων που διέθετε η ελίτ γεγονόςπου της επέτρεπε να διατηρεί τη στήριξη των αστικών αλλά καιτων αγροτικών περιοχών Στη συνέχεια προέκυψε ένταση μεταξύτων ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα και χειρίζονταν τα πολιτικάσυμϕέροντα τις απαιτήσεις και τον ιδεολογικό προσανατολισμότου μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας Τέτοιες εντάσεις οδήγη-σαν σε διαϕορετικές μορϕές πολιτικής διαμαρτυρίας και με αξιο-σημείωτη συχνότητα σε πραξικοπήματα

Η δεκαετία του 1950 υπήρξε μια περίοδος έντονης πολιτικήςαντιπαράθεσης εντός της Συρίας έκϕρασης διαϕορετικών πολι-τικών συμϕερόντων και ριζοσπαστικοποίησης της πολιτικής τηςχώρας Ο πολιτικός συνασπισμός της ελίτ που είχε στηρίξει τηΣυρία από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τηγαλλική Εντολή είχε αρχίσει να καταρρέει και να αντικαθίστα-ται από ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς που εξέϕραζαν ταποικίλα συμϕέροντα της Συρίας κατοίκους αγροτικών περιοχώντη μεσαία τάξη της χώρας εθνικιστές του παναραβισμού κλπΗ ανάπτυξη των κρατικών θεσμών δημιούργησε διαϕορετικά κέ-ντρα εξουσίας πέρα από τους θεσμούς που τελούσαν υπό τον έλεγ-χο της ελίτ και έχουμε την εμϕάνιση του στρατού και της γρα -

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 49

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

ϕειοκρατίας ως δύο σημαντικών σημείων πολιτικού ελέγχου χω-ρίς δεσμεύσεις με την ελίτ Ο στρατός ειδικότερα ύστερα από μιασειρά εκκαθαρίσεων αξιωματικών από οπαδούς του Αντίμπ Σι-σακλί (προέδρου της Συρίας μεταξύ 1953 και 1954) ήταν υπό τηνκυριαρχία Μπααθικών αξιωματικών

Η επίδραση του Μπααθισμού δεν περιορίστηκε στον στρατόαλλά επεκτάθηκε στην κυβέρνηση το Κοινοβούλιο και πολλούςΣύρους πολίτες δίνοντας στο κόμμα ϕοβερή δύναμη στο νέο πο-λιτικό τοπίο της χώρας Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στουςκατοίκους της Συρίας είχε ομοίως ωϕελήσει το Κόμμα ΜπάαθΗ άνοδος της πολιτικής των μαζών και ο αραβικός εθνικισμός τηδεκαετία του 1950 διαμορϕώθηκαν και από την προαγωγή τωνοικονομικών συμϕερόντων πέραν αυτών της παραδοσιακής ελίτΤο Κόμμα Μπάαθ και άλλοι είχαν υιοθετήσει προοδευτικές κοι-νωνικές και οικονομικές πολιτικές που αντανακλούσαν τη βάσητων υποστηρικτών τους Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα με την προώθη -ση μιας συνολικής αγροτικής μεταρρύθμισης και άλλων πολιτι-κών γραμμών που επεδίωκαν να συντρίψουν την οικονομική μέγ-γενη της ελίτ

Στο προσκήνιο της ανόδου της αγροτικής πολιτικής κατά τηνπερίοδο αυτή ήταν ο Ακράμ αλ-χουρανί ο οποίος είχε αρχίσεινα ασχολείται με την πολιτική από τη δεκαετία του 1930 Ο αλ-χουρανί καταγόταν από τη χάμα μια περιοχή ϕεουδαρχικών πρα-κτικών όπου η γαιοκτητική ελίτ παρέμενε ισχυρή Ως εξέχουσαπολιτική προσωπικότητα των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο αλ-χουρανί ήταν αϕοσιωμένος υποστηρικτής της αγροτικής μεταρ-ρύθμισης με στόχο την κάμψη της ισχύος της ελίτ των γαιοκτη-μόνων Οι εκκλήσεις του για μεταρρυθμίσεις τον έκαναν ιδιαιτέ-ρως δημοϕιλή στον αγροτικό κόσμο της Συρίας Έως το 1950 οαλ-χουρανί είχε ιδρύσει το Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (ArabSocialist Party ASP) και πήρε τα εύσημα για την κινητοποίησητης συριακής αγροτικής κοινωνίας εναντίον της παλαιάς τάξηςπραγμάτων (Batatu 1999 370) Η επιρροή του στο Κόμμα Μπάαθδεν οϕειλόταν μόνο στην υποστήριξη της αγροτικής πολιτικήςΣτον απόηχο της εξορίας του στις αρχές της δεκαετίας του 1950μετά την απαγόρευση του Αραβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος

Σ Υ Ρ Ι Α50

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

ο αλ-χουρανί συμϕώνησε στη συγχώνευση του Αραβικού Σοσια-λιστικού Κόμματος με το αραβικό Κόμμα Μπάαθ υπό την ηγεσίαδύο εκ των ιδρυτών του κόμματος και ιδεολόγων Μισέλ Αϕλάκκαι Σαλάχ αλ-Ντιν αλ-Μπίταρ (αυτό το ενοποιημένο κόμμα πουμετονομάστηκε σε Αραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ δια-λύθηκε από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία το 1958)

Παρά τη συνένωση των δύο κομμάτων το πλουραλιστικό πο-λιτικό τοπίο είχε οδηγήσει στη ϕατριοποίηση της πολιτικής ζωήςκαι των κρατικών θεσμών Το ίδιο είχε συμβεί και στον στρατόκαι οι διαϕωνίες μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών οδήγη-σαν στην παράλυση του κράτους Στο πλαίσιο αυτό πολλοί πο-λιτικοί αρχηγοί συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΚόμματοςΜπάαθ είχαν αρχίσει να συνηγορούν ανοιχτά υπέρ της πολιτικήςένωσης με την Αίγυπτο ως μέσο σταθεροποίησης της χώρας ΟΑιγύπτιος πρόεδρος Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ αποδέχτηκε απρό-θυμα την ένωση αλλά μόνον υπό όρους που θα οριοθετούσαν απο-τελεσματικά τις συριακές πολιτικές κινητοποιήσεις και θα απέ-τρεπαν τη ριζοσπαστικοποίηση Για τον σκοπό αυτό ο Νάσερείχε θέσει σκληρούς όρους στη Συρία συμπεριλαμβανομένης τηςδιάλυσης των πολιτικών κομμάτων και της συγκέντρωσης όληςτης συνταγματικής εξουσίας υπό την προεδρία του Επιπλέον οιΑιγύπτιοι αξιωματούχοι είχαν επιβάλει στη Συρία ένα ριζοσπα-στικό σχέδιο εθνικοποιήσεων όπου το κράτος θα ήταν άμεσα υπεύ-θυνο για τη συσσώρευση κεϕαλαίου παράλληλα με την αναδιάρ-θρωση του ιδιωτικού εμπορικού και βιομηχανικού τομέα (Heyde -mann 1999 106) Αυτό το σχέδιο ακολουθήθηκε με την επιβολήμιας σειράς περιορισμών στην επιχειρηματική ελίτ της Συρίας μεστόχο τη διάλυση των κοινωνικών και οικονομικών δικτύων πουαποτελούσαν το θεμέλιο της δύναμής τους Η πολιτική του Νάσερκαι η οικονομική αναδιάρθρωση της Συρίας στη διάρκεια αυτής τηςπεριόδου θα επηρέαζε βαθιά την εξέλιξη του συριακού κράτους

Η νέα Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ανακηρύχθηκε το 1958σε μια προσπάθεια εδραίωσης των πολιτικών θεσμών της Συρίαςκαι τερματισμού της αστάθειας Οι ηγέτες του Μπάαθ πήραν υψη-λές θέσεις στη νέα διακυβέρνηση αλλά πολλοί αξιωματικοί τουστρατού είχαν μετατεθεί στην Αίγυπτο και είχαν αντικατασταθεί

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 51

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

από αιγυπτιακό προσωπικό Ο Νάσερ αντιμετώπιζε το ΚόμμαΜπάαθ με μεγάλη καχυποψία και είχε επιδιώξει ενεργά να υπο-τάξει την ηγεσία του στη δική του εξουσία παρά την επιμονήτων Μπααθιστών στην ιδέα μιας από κοινού διακυβέρνησης τουσυριακού τμήματος της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Πιέ-σεις από τον Νάσερ και από το εσωτερικό της Συρίας είχαν στα-διακά αποδυναμώσει το Κόμμα Μπάαθ και είχαν υποχρεώσειπολλούς από τους υποστηρικτές του να μετακινηθούν σε άλλουςσυνασπισμούς

Παρόμοια κατάληξη είχαν και άλλα κόμματα καθώς ο Νάσερείχε αποδεκατίσει το πολιτικό σύστημα αντικαθιστώντας το μεμια γραϕειοκρατία που είχε την έδρα της στο Κάιρο Η ΗνωμένηΑραβική Δημοκρατία δεν κατόρθωσε ποτέ να ενσωματώσει στονέο σύστημα τα κοινωνικά υπόβαθρα και τις βάσεις των μεγα-λύτερων πολιτικών κομμάτων της Συρίας Έτσι δεν μπόρεσε νααποκτήσει τη δική της κοινωνική βάση με την οποία θα μπορού -σε να κυβερνήσει Παρά το γεγονός αυτό προχώρησε σε ριζικέςμεταρρυθμίσεις στη Συρία ειδικά στην πολιτική γης μέσω τηνοποίας έδωσε κλήρους γης στους κατοίκους της υπαίθρου ndash έναμεγάλο χτύπημα για την ελίτ των γαιοκτημόνων Μια περαιτέρωπαρακαταθήκη της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας υπήρξε οαυταρχισμός των θεσμών και των δομών που τέθηκαν σε ισχύκαι εϕαρμόστηκαν σε όλη τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1961(Heydemann 1999) Ο μετασχηματισμός του κράτους στη διάρ-κεια της περιόδου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας όχι μόνονδεν ανακόπηκε στη συνέχεια αλλά απεναντίας ενισχύθηκε αμέ-σως μετά το πραξικόπημα του Κόμματος Μπάαθ το 1963

Το 1963 και η άνοδος του Κόμματος Μπάαθ

Η αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έδωσε ώθη-ση σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό στο εσωτερικό του Κόμμα-τος Μπάαθ που περιελάμβανε αλλαγές στον ιδεολογικό του προ-σανατολισμό και στην κοινωνική και δογματική σύνθεση των υπο-στηρικτών του Όταν ο Νάσερ διέλυσε όλα τα πολιτικά κόμματα

Σ Υ Ρ Ι Α52

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

το 1958 ως προϋπόθεση για τη δημιουργία της Ηνωμένης Αρα-βικής Δημοκρατίας τα επαρχιακά και εθνικά δίκτυα που συνέ-δεαν τους ηγέτες του Κόμματος Μπάαθ με τους ακτιβιστές κα-τέρρευσαν Μετά το 1961 οι ηγέτες του Μπάαθ υποχρεώθηκαννα διαμορϕώσουν εκ νέου τα δίκτυα του κόμματος αλλά και ναδιαχειριστούν τις συνέπειες της αποτυχημένης ενοποίησης Εντού-τοις η αποκατάσταση των δικτύων αποδείχθηκε δύσκολη μέσασε ένα κλίμα διχασμού των υποστηρικτών του κόμματος καθώςάλλοι επιθυμούσαν την επανένωση με την Αίγυπτο και άλλοι όχι

Αϕενός πολλοί ηγέτες του Μπάαθ συμπεριλαμβανομένου τουσυνιδρυτή του κόμματος Μισέλ Αϕλάκ είχαν υποστηρίξει την ιδέαενός ομοσπονδιακού μοντέλου επανένωσης με την Αίγυπτο Όσοισυμϕωνούσαν πίστευαν έντονα σε μια αραβική ένωση και απέ-διδαν την αποτυχία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας στημη δημοκρατική δομή της και όχι στα ιδεώδη του παναραβισμούκαι της ενότητας Οι ενωτικοί ήταν σε μεγάλο ποσοστό μέλη τηςαστικής σουνιτικής μεσαίας τάξης και είχαν στηρίξει τον Μπαα -θισμό ως υπέρμαχοι του αραβικού εθνικισμού Είχαν ιδεολογικέςομοιότητες με τους νασερικούς και παρέμεναν πιστοί στα ιδεώδητης νασερικής Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Ακολουθήθηκανκαι από άλλα τμήματα της μεσαίας και κατώτερης τάξης που εί-χαν επίσης υποστηρίξει τον Μπααθισμό για τα παναραβικά ιδεώ -δη και την ηγεμονία του αλλά είχαν εγκαταλείψει το κόμμα μετάτη διάλυσή του ή είχαν αμϕισβητήσει την επιστασία της αραβι-κής ενότητας μετά την κατάρρευση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Οι υπέρμαχοι της ένωσης ήταν περισσότερο αϕοσιω -μένοι στα ιδεώδη του εθνικισμού από ότι στο ίδιο το κόμμα

Αϕετέρου οι αντι-ενωτικοί αν και παρέμεναν αϕοσιωμένοιστον αραβικό εθνικισμό εξακολουθούσαν να είναι πιστοί στο κόμ-μα και να επιθυμούν την αποκατάσταση των προ του 1950 δι-κτύων του Μπάαθ Αυτοί οι ακτιβιστές προέρχονταν κυρίως απόαγροτικές περιοχές πιο συγκεκριμένα από την Ντάρα το Ντέιραλ Ζορ και τη Λαττάκεια και ήταν οργανωμένοι γύρω από τιςτοπικές οργανώσεις του κόμματος Επίσης κάποιοι μπααθικοίαξιωματικοί του στρατού που είχαν αποστρατευθεί μετά τη δη-μιουργία της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και οι οποίοι στη

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 53

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

συντριπτική τους πλειονότητα προέρχονταν από τις μειονοτικέςκοινότητες των Αλαουιτών των Δρούζων και των Ισμαηλιτώνυιοθέτησαν τη στάση της αντιπολίτευσης έναντι της επανένωσηςΜια laquoστρατιωτική επιτροπήraquo αποτελούμενη από τους ΜοχάμεντΟμράν χαϕέζ αλ-Άσαντ Άμπντ αλ-Καρίμ αλ-Τζάντι και Σα-λάχ Τζεντίντ σχηματίστηκε με στόχο τον μετασχηματισμό τουκόμματος και την αύξηση του πολιτικού ρόλου των ενόπλων δυ-νάμεων Μαζί με τους ακτιβιστές της υπαίθρου η στρατιωτικήεπιτροπή και άλλοι αντι-ενωτικοί αξιωματικοί συντάχθηκαν ενα-ντίον της συντηρητικής πτέρυγας του Κόμματος Μπάαθ και τηςηγεσίας του πριν από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία τηνοποία κατηγόρησαν για τη διάλυση του κόμματος και την απο-τυχία της ένωσης

Δύο ακόμα μεγάλοι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στηδιάρκεια αυτής της περιόδου θα είχαν μείζονες επιπτώσεις για τοκόμμα και το μέλλον της Συρίας Πρώτον οι αντι-ενωτικοί εί-χαν απομακρυνθεί ιδεολογικά από την παραδοσιακή μπααθιστι-κή αντιπολίτευση και είχαν στραϕεί προς την ταξική πάλη αυτοίκινήθηκαν προς τον μαρξισμό Ορισμένοι ηγέτες του Μπάαθ άρ-χισαν να ασπάζονται ανοιχτά τον σοσιαλισμό γεγονός που ενερ-γοποίησε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος καιέκανε πιο έντονο τον διαχωρισμό του από στοιχεία που το χαρα-κτήριζαν την εποχή πριν την ένωση Επιπλέον η εμϕάνιση μιαςνέας γενιάς μαρξιστών ακτιβιστών οδήγησε στην απόρριψη τηςεπίσημης ένωσης ως μέσου για την αραβική ενοποίηση Αντίθε-τα θεωρήθηκε ως στόχος η μαζική πολιτική κινητοποίηση καιη κοινωνική επανάσταση Γιrsquo αυτή τη γενιά ο αραβικός εθνικισμόςήταν δευτερεύων και υποδεέστερος των στόχων του σοσιαλισμούΗ αραβική ενοποίηση θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω μιαςμαζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι μέσω των συντηρη-τικών μεταρρυθμιστικών προσεγγίσεων που είχε υιοθετήσει οΑϕλάκ και οι άλλοι υπέρμαχοι της ένωσης εντός του κόμματοςΔεύτερον παράλληλα με τη ριζοσπαστικοποίηση του ΚόμματοςΜπάαθ έλαβε χώρα και η εμϕάνιση μιας μειοψηϕικής ηγεσίαςΣτις επαρχίες και μεταξύ των αξιωματικών του στρατού η και-νούργια νεότερη γενιά μπααθιστών ακτιβιστών προερχόταν σε

Σ Υ Ρ Ι Α54

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

συντριπτικό βαθμό από τις πολυάριθμες μειονοτικές κοινότητεςτης Συρίας και κυρίως από την κοινότητα των Αλαουιτών Επι-πλέον το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο αυτών των ακτιβιστώνήταν κατά κύριο λόγο αγροτικό οδηγώντας έτσι στην ανασύν-θεση μιας πρωταρχικά αγροτικής και μειονοτικής στη σύνθεσήτης ηγεσίας του Κόμματος Μπάαθ

Την παραμονή του πραξικοπήματος του 1963 δεν υπήρχε κα-μία ιδεολογική συνάϕεια ή συνέπεια στην ηγεσία του ΚόμματοςΜπάαθ Αντιθέτως το Κόμμα είχε διασπαστεί κοινωνικά και ιδεο -λογικά με τους ενωτικούς να προέρχονται κυρίως από τις μεσαίεςτάξεις των Σουνιτών που είχαν υιοθετήσει πιο συντηρητικές με-ταρρυθμιστικές θέσεις και τους σοσιαλιστές αντι-ενωτικούς πουγίνονταν όλο και πιο ριζοσπαστικοί και προέρχονταν από τα αγρο-τικά και μειονοτικά τμήματα της συριακής κοινωνίας Υπό αυτέςτις συνθήκες κομματικού ϕατριασμού ο Hinnebusch δικαίως υπο-στηρίζει πως laquoείναι δύσκολο να ϕανταστεί κανείς μια πιο δυσοίω -νη χρονική στιγμή για την ανάληψη εξουσίας από ένα κόμμαraquo(Hinnebusch 1990 166) Ωστόσο ο κατακερματισμός σε ιδεολο-γικό και κομματικό επίπεδο δεν εμπόδισε τους αξιωματικούς τουστρατού να οργανωθούν και να πάρουν την εξουσία Εντελώς απο-κομμένοι από τις βάσεις του κόμματος και ελλείψει κάθε μορϕήςεθνικού χαρακτήρα ή μαζικής κοινωνικής κινητοποίη σης οι στρα-τιωτικοί κατέλαβαν την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημαστις 8 Μαρτίου του 1963

Οι περιστάσεις πριν από το πραξικόπημα είχαν οδηγήσει σεμια συμμαχία δυσπιστίας μεταξύ κομματικών στελεχών και Μπαα -θιστών στρατιωτικών που κατά τα άλλα ανήκαν σε αντίθετες πλευ-ρές ως προς το ζήτημα της επανένωσης Η κατάληψη της εξου-σίας από το Κόμμα Μπάαθ στο Ιράκ τον Φεβρουάριο του 1963αποτέλεσε μεγάλο καταλύτη συνέβαλε όμως και το γενικότεροκλίμα πολιτικού αδιεξόδου και παράλυσης του καθεστώτος Σχε-δόν αμέσως μετά το πραξικόπημα ακολούθησαν διαξιϕισμοί στοεσωτερικό του νέου μπααθικού καθεστώτος το οποίο χαρακτή-ριζε περισσότερο ο ϕατριασμός παρά η συνάϕεια Η ϕατριοποίη -ση και οι εσωτερικές διαμάχες οδήγησαν σε ένα κλίμα πολιτικήςσύγχυσης και αποδιοργάνωσης Τελικά όμως έπειτα από μερι-

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 55

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

κούς μήνες το καθεστώς Μπάαθ απαλλάχθηκε από την πλειοψη -ϕία των νασερικών και η ηγεσία του αντιπροσώπευε ένα σώμααγροτικών και μειονοτικών στελεχών

Ο αγροτικός-μειονοτικός χαρακτήρας θα διαμόρϕωνε θεμελιω -δώς τη δομή και ταυτότητα του καθεστώτος Μπάαθ για δεκαε -τίες (Batatu 1999) Το αναθεωρημένο πρότυπο παναραβισμού τουΚόμματος υποστήριζε ότι ο δρόμος προς την ενότητα δεν μπορού -σε να επιτευχθεί μέσω επίσημης ένωσης και ότι αντίθε τα η αρα-βική ενότητα θα προερχόταν μέσα από τη μαζική πολιτική κινη-τοποίηση και την κοινωνική επανάσταση Ενωμένοι αγροτικές ομά-δες ακτιβιστών και αξιωματικοί του στρατού είχαν ανασυνθέσειτο κόμμα αϕοσιωμένοι στον ριζοσπαστικό σοσιαλισμό και στο ξέ-πλυμα της ντροπής για τη διάλυση της Ηνωμένης Αραβικής Δη-μοκρατίας Αυτό που συνέβη στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήτανμια διαδικασία που ονομάζεται laquoαγροτικοποίησηraquo του στρατούτου Κόμματος Μπάαθ και της κρατικής γραϕειοκρατίας

Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόμμα Μπάαθ το 1963 μεένα αναίμακτο πραξικόπημα από τη στρατιωτική επιτροπή τουστις 8 Μαρτίου θα οδηγούσε τελικά τη Συρία σε μια περίοδο πο-λιτικής σταθερότητας Η αναταραχή και το χάος της μετα-αποι-κιακής περιόδου έδωσε τη θέση της στο μπααθικό μοντέλο αυταρ-χισμού-λαϊκισμού που επιδίωξε να laquoεδραιώσει την εξουσία ενόςισχυρού κράτους ανεξάρτητου από κυρίαρχες τάξεις και ξένεςδυνάμεις που να κινείται σε μια νέα τροχιά οικονομικής ανάπτυ-ξης με στόχο την άμβλυνση της εξάρτησης και την υποταγή τωνκαπιταλιστικών δυνάμεων στους σκοπούς του λαϊκισμούraquo (Hin-nebusch 1990 2) Στα πρώτα του χρόνια το καθεστώς Μπάαθακολούθησε μια πολιτική ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμούπου θα επιτυγχανόταν με την αντιμετώπιση και την καταστολήτων κοινωνικών δυνάμεων που υποστήριζαν την πρότερη κοινω-νική δομή Έτσι οι Μπααθιστές άντλησαν τη νομιμοποίησή τουςεν μέρει από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να κινητο-ποιούν τις περιθωριακές τάξεις (πχ χωρικοί) και στη συνέχειανα τις εντάσσουν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε να εξα -ϕανίσει τα ίχνη της παλαιάς κοινωνικής τάξης και να δημιουρ-γήσει μια νέα ευρεία βάση κοινωνικής στήριξης της νέας πολι -

Σ Υ Ρ Ι Α56

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57

τικής πραγματικότητας (Batatu 1999) Για το καθεστώς Μπάαθλοιπόν οι ρίζες της κοινωνικής του βάσης και οι κοινωνικές δυ-νάμεις που εντάχθηκαν στην πολιτική του παίζουν βασικό ρόλοστην κατανόηση της ανόδου και της εδραίωσής του καθώς καιτων στρατηγικών που χρησιμοποίησε προκειμένου να κρατηθείστην εξουσία

Την εποχή που το Κόμμα Μπάαθ ήρθε στην εξουσία το 1963ήταν ένα κόμμα εντελώς διαϕορετικό από αυτό της περιόδου τηςγαλλικής Εντολής Η περίοδος της Ηνωμένης Αραβικής Δημο-κρατίας είχε ενεργοποιήσει μια ιδεολογική μεταβολή του κόμμα-τος και είχε αναδιοργανώσει την κοινωνική του βάση Το κόμμαείχε προκύψει από τη ϕάση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρα-τίας με πολλές ιδεολογικές συνιστώσες που διεκδικούσαν τονέλεγχο Τελικά επικράτησαν οι πιο ριζοσπαστικές συνιστώσεςοι οποίες δημιούργησαν ένα προσχέδιο της συριακής κοινωνίας πουείχε τις ρίζες του σε συγκεκριμένες ιδέες για τον σοσιαλισμό ndashκάτι που ως κυβερνητική ιδεολογία ενδιέϕερε τη νέα ηγεσία πο-λύ περισσότερο από ότι ο παναραβισμός

Το πραξικόπημα των Μπααθιστών

Μετά την ανάληψη της εξουσίας οι ριζοσπάστες αξιωματικοί εί-χαν απαλλάξει τον στρατό από τους νασερικούς αξιωματικούς καιείχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του κόμματος Αυτό οδήγησε σεμια σταδιακή εκκαθάριση των μελών του κόμματος που δεν συμ -ϕωνούσαν με το όραμα της ριζικής αναδιάρθρωσης της κοινωνίαςή που ήταν πιστοί σε άλλα παρακλάδια του κόμματος Εκτός απότη σύγκρουση στο εσωτερικό του κόμματος οι Μπααθιστές έπρε-πε να απορροϕήσουν την εναντίωση της συριακής κοινωνίας κυ-ρίως τα κατάλοιπα των συντηρητικών κομμάτων που διαϕωνού-σαν με τη νέα σοσιαλιστική πολιτική Εκείνη την εποχή η πρό-κληση για την ηγεσία του Κόμματος Μπάαθ ήταν η εδραίωσητης πολιτικής εξουσίας Ο χρόνος όμως έδειξε ότι υπήρχε μιαεσωτερική πρόκληση που θα έπρεπε να επιλυθεί προτού εδραιω -θεί η πολιτική εξουσία του νέου κόμματος

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΠΑΑΘ 57