Το άγχος στην παιδική ηλικία - Σχολικό άγχος Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού όταν αυτός έρχεται αντιμέ-τωπος με κάτι που τον δυσκολεύει, τον φοβίζει ή του είναι άγνωστο. Αγχωμένοι είμαστε γενικά όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα θέλουμε και όταν έχουμε ανησυχίες. Βέβαια, το λίγο άγχος μας κάνει καλό! Μας οδηγεί στο να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας πιο αποδοτικά και πιο αποτελεσματικά. Το φυσιολογικό άγχος μας προετοιμάζει για δράση, κι έτσι μας προφυλάσσει από διάφορους κινδύνους. Ίσως κάποιος που δεν αγχώνεται καθό-λου, δεν θα νιώσει τόσο μεγάλη την ανάγκη να προσπαθήσει όσο κάποιος άλλος που ανη-συχεί αν θα τα πάει καλά ή όχι.

Πολλές φορές όμως το άγχος που νιώθουμε ξεπερνά τα φυσιολογικά όρια, είναι πολύ μεγάλο και με διάρκεια. Τότε δεν μπορούμε να το ελέγξουμε, αρχίζει να επιδρά αρνητικά στη λειτουργικότητά μας και σιγά σιγά μετατρέπεται σε καταστροφικό άγχος. Το άγχος αυτό προκαλεί πανικό, ένταση και φόβο, διαταράσσει την ψυχική μας ηρεμία και την ομαλή ροή της καθημερινότητας, μας αγχώνει αρρωστημένα και μας αποδιοργανώνει.

Τα παιδιά έχουν άγχος;

Ως ενήλικες έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι τα παιδιά ζουν σ’ έναν κόσμο ανέμελο, απαλλαγμένο από άγχος και στενοχώριες. Στην πραγματικότητα συμβαίνει συχνά το αντίθετο. Ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά αισθάνονται συχνά άγχος και ανησυχούν για πολλούς λόγους, άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό κι ένταση. Στα παιδιά από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους, παρουσιάζονται τα πρώτα σημάδια άγχους, τότε που επιζητούν επίμονα να ικανοποιήσουν βασικές ανάγκες τους, όπως το φαγητό, ο ύπνος, η φροντίδα. Καθώς μεγαλώνουν, βιώνουν το άγχος: του αποχωρισμού με τους γονείς (όταν οι γονείς θα πάνε στη δουλειά ή τα ίδια στον παιδικό σταθμό), το άγχος για τον ερχομό ενός μωρού, τις συνεχείς διαφωνίες των γονιών, το διαζύγιό τους, την ένταση γενικώς, την απώλεια ενός γονιού ή κάποια σοβαρή ασθένεια της μητέρας ή του πατέρα. Καμιά φορά , τα παιδιά, ενδέχεται να «υιοθετούν» και να συμμερίζονται το άγχος των γονιών τους. Με λίγα λόγια, καθώς μεγαλώνει το παιδί μεγαλώνει και το άγχος του.

Άλλη μια ιδιαίτερα συχνή μορφή άγχους είναι το σχολικό άγχος, που σχετίζεται με την προσαρμογή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον, την προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τις καινούριες και άγνωστες καταστάσεις, ενώ πιθανόν αισθάνεται ανασφάλεια αν θα καταφέρει να τα βγάλει πέρα αν-αν. Στα παιδιά της σχολικής ηλικίας, το άγχος μπορεί να προκαλείται από τις επιδόσεις τους στο σχολείο, αλλά και από την πίεση του κοινωνικού τους περίγυρου. Ενδεχομένως το άγχος να οφείλεται στην αρνητική εικόνα που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους και στην έλλειψη αυτοεκτίμησης ( συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους τους και θεωρούν ότι αυτά είναι λιγότερο καλά και «πετυχημένα» σε σχέση με τους υπόλοιπους). Βεβαίως άγχος, μπορεί να προκαλέσουν και οι γονείς στα παιδιά τους, από έλλειψη φροντίδας, ασφάλειας και αγάπης , απουσία οργάνωσης, σύγ-κρισης ανάμεσα στα αδέρφια ή εξαιτίας των υψηλών απαιτήσεων που έχουν από αυτά.

Τέλος, άγχος μπορεί να προκαλέσει και ο ίδιος ο δάσκαλος των παιδιών με τον τρόπο που κινείται και εργάζεται μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Συνήθως οι σχέσεις δασκάλου – μαθητών δε διαμορφώνονται με βάση τις ανάγκες των μαθητών, αλλά σύμφωνα με την ανταπόκριση του μαθητή στα καθήκοντα που του επιβάλλει το σχολείο. Αυτό έχει ως αποτέ-λεσμα το παιδί να βιώνει άγχος καθημερινά, αφενός γιατί δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σχολείου, δηλαδή, στις προσδοκίες των ενηλίκων και αφετέρου γιατί δεν έχει καλές διαπροσωπικές σχέσεις με το δάσκαλο. Βεβαίως, είναι φυσιολογικό το παιδί να ανησυχεί για την επίδοση του και γενικά για την εικόνα του στο σχολείο. Όταν όμως αυτή η ανησυχία το απασχολεί όλη την ώρα και δεν του επιτρέπει να είναι αποδοτικό ή να ασχοληθεί με κάποια άλλη δραστηριότητα, τότε αυτή ξεπερνά τα όρια του φυσιολογικού και αναμενόμενου άγχους. Τότε υπάρχει πρόβλημα. Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα.

Πώς θα αντιληφθούμε ότι ένα παιδί έχει άγχος;

Δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνουμε πότε ένα παιδί έχει άγχος. Έρευνες απέδειξαν ότι μερικά από τα στοιχεία της συμπεριφοράς του παιδιού που υποδηλώνουν ότι ίσως έχει άγχος μπορεί να είναι: τα πιο μικρά παιδάκια αντιδρούν στο άγχος ρουφώντας τον αντίχειρά τους, τρώγοντας τα νύχια τους, παίζοντας επίμονα με τα μαλλιά τους, ή σκαλίζοντας τη μύτη τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά παρουσιάζουν σκαμπανεβάσματα στη διάθεσή τους, ξαφνική κι έντονη κινητικότητα, επιθετικότητα, αλλαγές στον τρόπο και τις ώρες που κοιμούνται, το «βρέξιμο» του κρεβατιού. Κάποια παιδιά όταν διακατέχονται από άγχος αρνούνται το φαγητό, παρουσιάζουν και σωματικές ενοχλήσεις, όπως επίμονους στομαχόπονους ή πονοκέφαλους και σε τυχόν πιέσεις αντιδρούν με εμετό. Άλλα έχουν δυσκολία στο να συγκεντρωθούν ή να ολοκληρώσουν τις εργασίες του σχολείου. Άλλα παιδιά κλείνονται στον εαυτό τους, απομονώνονται από άλλους συμμαθητές τους και συχνά κάνουν παράπονα ότι τους ενοχλούν τα άλλα παιδιά. Τέλος κάποια παιδιά μπορεί να αρχίσουν να λένε ψέματα, να τραυλίζουν, να φέρονται ατίθασα κι εριστικά, ή να εναντιώνονται σε κάθε τι.

Τρόποι αντιμετώπισης του άγχους των παιδιών

Το άγχος επιβαρύνει τον οργανισμό, γι’ αυτό και πρέπει τα παιδιά να τρέφονται σωστά και να αθλούνται. Ακόμα, είναι σημαντικό τα παιδιά να ξεκουράζονται επαρ-κώς και να κοιμούνται τις αναγκαίες γι’ αυτά ώρες.

Προτείνουμε στα παιδιά δραστηριότητες που τα χαλαρώνουν και τα βοηθούν να εκτονωθούν, είτε πρόκειται για κάποιο χόμπι είτε για κάποια μορφή άσκησης.

Τονώνουμε την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Τα επαινούμε για καθετί καλό που κάνουν δεν τα «μειώνουμε», και δεν τα συγκρίνουμε με άλλους (π.χ. με τα αδέλφια τους ή άλλα παιδιά).

Είναι σημαντικό τα παιδιά να αισθάνονται ότι οι γονείς τους είναι δίπλα τους. Αφιερώ-νουμε χρόνο σε καθημερινές δραστηριότητες με τα παιδιά (συζήτηση, παιχνίδι, ζωγραφική κ.λπ.) ή δίνουμε έστω τη δυνατότητα να είναι δίπλα μας όταν το έχουν ανάγκη, ακόμα κι αν εμείς κάνουμε κάτι άλλο.

Τα βοηθούμε να αναπτύξουν και να διατηρήσουν φιλίες. Ακόμα επικροτούμε και υποστηρίζουμε στενές σχέσεις με άλλα άτομα (συγγενείς, φίλους κ.ά.), ώστε τα παι-διά να έχουν κάποιον τρίτο για να συζητήσουν μαζί του τα θέματα που τα απα-σχολούν.

Μιλούμε με ειλικρίνεια και δίνουμε σαφείς εξηγήσεις στα παιδιά μας σχετικά με τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζουμε.

Οι κανόνες είναι απαραίτητοι, πρέπει να τίθενται με σαφήνεια και να τηρούνται. Τα παιδιά χρειάζονται ξεκάθαρα όρια για να αισθανθούν προστατευμένα.

Μεγάλη σημασία έχει η σωματική επαφή. Αγκαλιάζουμε και αγγίζουμε τα παιδιά μας συχνά, προκειμένου να τα καθησυχάσουμε και να τα ηρεμήσουμε.

Συζητούμε με το παιδί μας σχετικά με τους λόγους που του προκαλούν άγχος. Δεν είναι πάντα αναγκαία η συμβουλή από την πλευρά μας, μερικές φορές τα παιδιά έχουν απλώς ανάγκη να τα ακούσει κάποιος.

Όταν το παιδί μας πάει σχολείο: Εξασφαλίζουμε την τάξη και το πρόγραμμα. Ορίζου-με συγκεκριμένες ώρες για τις σχολικές του εργασίες, τα γεύματα, τις δουλειές του σπιτιού, την τηλεόραση και τον ύπνο (εδώ, η ρουτίνα δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας στο παιδί). «ΠΡΕΠΕΙ να μάθουμε να “ρυθμίζουμε” την πίεση που ασκούμε στα παιδιά μας όσον αφορά τις σχολικές επιδόσεις τους», και να πάψουμε να θεωρούμε τους βαθμούς του παιδιού μας κριτήριο της επιτυχίας ή αποτυχίας μας ως γονέα. Δεν πρέπει να συγχέουμε, την προσωπικότητα του παιδιού μας με τις σχολικές επιδόσεις του». «Είναι καλύτερα να πούμε “η επίδοσή σου με κάνει να ανησυχώ”, παρά “με κάνεις να ανησυχώ”.

Η εκπαίδευση και το ελληνικό σχολείο επιτέλους πρέπει να βρουν τους τρόπους ώστε να γοητεύσουν τους μαθητές, να τους κερδίσουν, να τους κάνουν να αγαπήσουν τη γνώση, να αγαπήσουν το δάσκαλο και το σχολικό περιβάλλον. Το σχολείο, από το δημοτικό έως το λύκειο θα βρει το δρόμο του όταν, όλο και λιγό-τεροι μαθητές θα αισθάνονται την ανάγκη να πουν:

« Κουράζομαι, πλήττω, πιέζομαι, βαριέμαι, θυμώνω, έχω άγχος »

Σε κάθε περίπτωση, όταν αισθανόμαστε ανήμποροι να βοηθήσουμε, δεν πρέπει να διστάσουμε και να αναζητήσουμε τη βοήθεια των ειδικών.

Α. Δ.