Η Αρχαία Βίβλοσ τησ Εκκληςίασ

Βήμα έκτο: ἐπιλείψει με διηγογμενον ὁ χρβνοσ περὶ Γεδεών, Βαράκ, αμψών, Ἰεφθάε, Δαυίδ τε καὶ αμουὴλ …

(Εβρ 11:32)

Σα 23 “Ιςτορικά Βιβλία”, που περιέχονται ςτον κανβνα τησ Παλαιάσ Διαθήκησ, καλγπτουν τβςο απβ άποψη περιεχομένου βςο και απβ άποψη υλικογ μια

μακραίωνη περίοδο. Σο περιεχβμενβ τουσ καλγπτει το χρονικβ διάςτημα απβ τη

δημιουργία του κβςμου ωσ τισ απαρχέσ τησ ρωμαΰκήσ περιβδου τησ Παλαιςτίνησ,

ενώ το υλικβ που βρίςκεται αποθηςαυριςμένο ς’ αυτά προέρχεται απβ πανάρχαιουσ

θργλουσ και παραδβςεισ, απβ αφηγήςεισ και τραγογδια που χάνονται ςτα βάθη των αιώνων, απβ γενεαλογικογσ καταλβγουσ και νβμουσ που καλγπτουν βλο το φάςμα

τησ ανθρώπινησ δραςτηριβτητασ, απβ χρονικά βαςιλιάδων αλλά και λαΰκέσ ιςτορίεσ. Η ςγνθεςή τουσ υπήρξε το αποτέλεςμα μιασ επίςησ μακροχρβνιασ και ιδιαίτερα

πολγπλοκησ διαδικαςίασ που αντικατοπτρίζει τα κάθε φορά θεολογικά

ενδιαφέροντα των ςυντακτών τουσ.

Απβ τα 23 βιβλία που περιέχονται ςτη ςυλλογή θα παρουςιαςτογν αναλυτικά

ςτην παρογςα ενβτητα μβνον τρία, αντιπροςωπευτικά των διάφορων θεολογικών ενδιαφερβντων που υπβκεινται ςτη ςυγγραφή τουσ, ενώ για τα υπβλοιπα θα γίνει

μβνον μια ςγντομη αναφορά.

ΣΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΩΝ ΚΑΣΑΚΣΗΕΩΝ

Απβ την πρώτη ςτιγμή που ο Θεβσ αποκαλγπτεται ςτον Μωυςή, για να του

αναθέςει την ηγεςία του λαογ του, του δίνει μια διπλή διαβεβαίωςη:

Κατέβηκα να τουσ ςώςω απβ τουσ Αιγυπτίουσ, να τουσ βγάλω απβ τη χώρα εκείνη και να τουσ οδηγήςω ςτην εγφορη και μεγάλη χώρα, βπου ρέει γάλα και μέλι, ςτη χώρα των Χαναναίων, των Χετταίων, των Αμορραίων, των Φερεζαίων, των Γεργεςαίων, των Ευαίων και των Ιεβουςαίων193.

Μια τέτοια περιγραφή τησ Χαναάν ωσ χώρασ «βπου ρέει γάλα και μέλι», είναι, βέβαια, εντελώσ υποκειμενική και απέχει πολγ απβ την πραγματικβτητα, δείχνει

βμωσ πολγ παραςτατικά το πβςο μεγάλη και πλογςια φάνταζε αυτή η μικρή και φτωχή χώρα ςτα μάτια των μβνιμα πειναςμένων και διψαςμένων νομαδικών

193 Εξο 3:8

2

πληθυςμών τησ ερήμου. Σο βτι μια τέτοια χώρα μπορογςε να γίνει δική τουσ

έμοιαζε γι’ αυτογσ με απραγματοποίητο βνειρο. Έτςι, η πραγματοποίηςη αυτογ του

ονείρου μβνον ωσ δωρεά του Θεογ μπορογςε να κατανοηθεί και αυτβ ακριβώσ είναι

το θέμα του βιβλίου που ακολουθεί αμέςωσ μετά την Πεντάτευχο: ο Θεβσ τηρεί πάντα τισ υποςχέςεισ του, ακβμη και βταν αυτβ φαίνεται ςτα μάτια των ανθρώπων

αδγνατο.

Ονομαςία

Σο βιβλίο φέρει ωσ τίτλο το βνομα του κεντρικογ ήρωά του, του ςυνεργάτη και

διαδβχου του Μωυςή, Ιηςογ γιου του Ναυή. υγκεκριμένα, ςτισ εκδβςεισ του Μ το

έργο επιγράφεται “ ַ Γιεχοςογα), ενώ ςτισ εκδβςεισ του Ο΄ “Ἰηςοῦσ τοῦ) ” ְי ֹהוֻׁש

Ναυή”. Σο βνομα “Ιηςογσ” είναι εξελληνιςμένοσ τγποσ του ονβματοσ “ ַ ”ֵ וֻׁש

(Γιεςογα), που είναι μεταγενέςτερη, ςυντετμημένη μορφή του ονβματοσ“ ַ ” ְי ֹהוֻׁש

(Γιεχοςογα), ενώ το βνομα “Ναυή” προέρχεται πιθανβτατα απβ λανθαςμένη

ανάγνωςη του εβραΰκογ ονβματοσ “נּון” (Νουν). Απβ τον ςυντετμημένο τγπο του

ονβματοσ, ( ַ ,προέρχεται και ο λατινικβσ τίτλοσ του βιβλίου ςτην Vulgata (ֵ וֻׁש

“Liber Josue”, και ςτισ ςγγχρονεσ ευρωπαΰκέσ μεταφράςεισ: Joshua, Josua, Josué, κ.τ.β.

Κανβνασ

τη Χριςτιανική Βίβλο το έργο κατατάςςεται ςτα λεγβμενα “Ιςτορικά Βιβλία” τησ Παλαιάσ Διαθήκησ, ενώ ςτην Ιουδαΰκή Βίβλο τίθεται επικεφαλήσ τησ ομάδασ των βιβλίων που έχει το γενικβ τίτλο “Προφήτεσ” και τησ υποομάδασ “Προγενέςτεροι

Προφήτεσ”.

Κείμενο

Μεταξγ Μ και Ο΄ παρατηρογνται αρκετέσ διαφορέσ και εκτιμάται βτι το ελληνικβ

κείμενο είναι κατά 4-5% ςυντομβτερο απβ το εβραΰκβ. υγκεκριμένα, εκτβσ απβ

τισ ςυνήθεισ ςε αρχαία κείμενα διαφορέσ ςτην απβδοςη των κυρίων ονομάτων194 και

ςτην παράθεςη των αριθμών195, διαφορέσ διαπιςτώνονται επίςησ ςτην αρίθμηςη των

ςτίχων και ςτη θέςη οριςμένων ενοτήτων196. Απβ την άλλη μεριά, η μετάφραςη 194 Σο βνομα “ָעָכן” (Αχάν), για παράδειγμα, αποδίδεται ωσ “Ἄχαρ” (7:1εξ), το “ֲאדִֹנ ־ֶצֶדק” (Αδονί-Σςέδεκ) ωσ

“Ἀδωνιβεζέκ” (10:1,3) και η πβλη “ֶכם .”εχέμ) ςτο 24:1,25 αποδίδεται ωσ “ηλώ) ”וְי195 το 5:6, για παράδειγμα, το Μ κάνει λβγο για 40 χρβνια παραμονήσ των Ιςραηλιτών ςτην έρημο, ενώ το Ο΄ για 42. 196 Αρκετοί ςτχ του Μ, για παράδειγμα, βπωσ οι 10:43, 13:33 και 20:4-6, ή ημιςτίχια, βπωσ το 23:16

β, απουςιάζουν

απβ το Ο΄, ενώ οι ςτχ 8:30-35 του Μ παρατίθενται απβ το Ο΄ μετά τον ςτχ 9:2, οπβτε αριθμογνται ωσ 9:2a-2

f (κατά την

έκδοςη του A. Rahlfs). Επίςησ, ο ςτχ 19:47 του Μ αντιςτοιχεί ενμέρει ςτον 19:48 του Ο΄, το οποίο προςθέτει έναν

επιπλέον ςτχ (19:48a κατά την έκδοςη του A. Rahlfs), ενώ ο ςτχ 19:48 του Μ παρατίθεται απβ το Ο΄ ωσ 19:47 και

ακολουθείται επίςησ απβ έναν ακβμη ςτχ (19:47a). Κατά παρβμοιο τρβπο, οι ςτχ 24:29-30 του Μ παρατίθενται ωσ

24:30-31 απβ το Ο΄ και ακολουθογνται απβ έναν επιπλέον ςτχ (24:31a), ενώ ο ςτχ 24:31 του Μ αριθμείται ςτο Ο΄ ωσ

24:29. Σέλοσ, μετά τον ςτχ 21:42, το Ο΄ παραθέτει τέςςερισ επιπλέον ςτχ (21:42a-42

d), οι οποίοι επαναλαμβάνουν με

3

εμφανίζεται αρκετά φροντιςμένη197, διατηρώντασ μια ιςορροπία ανάμεςα ςτην

κατά λέξη και την ελεγθερη απβδοςη, και διαβάζεται εξίςου εγκολα με το

πρωτβτυπο. Έτςι, δεν είναι δυνατβ να υποςτηριχτεί με βεβαιβτητα το αν το Ο΄

ςτηρίχτηκε ςε διαφορετικβ απβ το Μ πρωτβτυπο, οπβτε διαςώζει κάποια άλλη

παράδοςη του κειμένου, ή αν οι διαφορέσ του ελληνικογ κειμένου απβ το εβραΰκβ

οφείλονται ςε κάποια ερμηνευτική τακτική των μεταφραςτών.

ημαντικέσ διαφορέσ βμωσ διαπιςτώνονται και μεταξγ των χειρογράφων του Ο΄,

ιδιαίτερα μεταξγ του Βατικανογ Κώδικα, που θεωρείται βτι διαςώζει πιο αυθεντικβ κείμενο, και του Αλεξανδρινογ. Οι πιο αξιοςημείωτεσ απβ τισ διαφορέσ αυτέσ εντοπίζονται ςτουσ καταλβγουσ των πβλεων που κληρώθηκαν ςτισ διάφορεσ

ιςραηλιτικέσ φυλέσ (15:15-62· 18:22 – 19:45).

Περιεχβμενο

Κγριο θέμα του βιβλίου αποτελεί η κατάκτηςη τησ Χαναάν απβ τουσ Ιςραηλίτεσ

υπβ την ηγεςία του Ιηςογ Ναυή και η διανομή τησ χώρασ μεταξγ των φυλών του

Ιςραήλ. Σο έργο περιλαμβάνει 24 κεφάλαια και το περιεχβμενβ του εμφανίζει την εξήσ δομή:

1:1 – 12:24 : Η κατάκτηςη τησ Χαναάν απβ τουσ Ιςραηλίτεσ 1:1 – 5:15 : Ειςαγωγή

6:1 – 11:23 : Οι κατακτητικέσ επιχειρήςεισ

12:1-24 : Απολογιςμβσ του κατακτητικογ έργου 13:1 – 22:34 : Η διανομή τησ χώρασ μεταξγ των ιςραηλιτικών φυλών 23:1 – 24:33 : Σο τέλοσ του Ιηςογ του Ναυή

α) Η κατάκτηςη τησ Χαναάν απβ τουσ Ιςραηλίτεσ (1:1 – 12:24): Σο πρώτο μέροσ του βιβλίου έχει “ιςτορικβ” χαρακτήρα και αναφέρεται ςτουσ αγώνεσ των

Ιςραηλιτών υπβ την ηγεςία του Ιηςογ για την κατάκτηςη τησ Χαναάν. Η ενβτητα

αρχίζει με την εξιςτβρηςη των βςων προηγήθηκαν τησ ειςβδου των Ιςραηλιτών ςτη Χαναάν (1:1 – 5:15), που αποτελογν ένα είδοσ ειςαγωγήσ, ςυνεχίζεται με την

περιγραφή των κατακτητικών επιχειρήςεων (6:1 – 11:23) και ολοκληρώνεται με

τον απολογιςμβ του κατακτητικογ έργου (12:1-24).

Μετά τον θάνατο του Μωυςή, ο Ιηςογσ παίρνει απβ τον Θεβ την εντολή να

διαβεί επικεφαλήσ του λαογ τον ποταμβ Ιορδάνη, για να καταλάβει τη χώρα (1:1-9) και αρχίζει τισ ςχετικέσ προετοιμαςίεσ (1:10-18). Δγο κατάςκοποι ςτέλνονται

ςτην πβλη Ιεριχώ, που βρίςκεται ςτη δυτική βχθη του Ιορδάνη. Με τη βοήθεια τησ

πβρνησ Ραάβ κατορθώνουν να φέρουν ςε πέρασ την αποςτολή τουσ και να επιςτρέψουν μεταφέροντασ ςτουσ ςυμπατριώτεσ τουσ ενθαρρυντικέσ πληροφορίεσ

διαφορετικβ λεκτικβ τα βςα αναφέρονται ςτην ενβτητα 19:49-50, ενώ άλλοι δγο ςτχ προςτίθενται ςτο τέλοσ του βιβλίου

ωσ 24:33a-b. 197 Χαρακτηριςτικβ παράδειγμα φροντιςμένησ μετάφραςησ ςυνιςτά η διαφορετική απβδοςη τησ λέξησ “ ַ ֵ (μιζμπέαχ) ”ִ ְי

ςτο 22:19 ωσ “βωμβσ” και “θυςιαςτήριον”, προκειμένου να διακριθεί το αφιερωμένο ςε κάποια τοπική θεβτητα θυςιαςτήριο απβ εκείνο του Γιαχβέ.

4

(κεφ 2). Η διάβαςη του Ιορδάνη απβ τον λαβ γίνεται με θαυμαςτβ τρβπο, ανάλογο

με εκείνον τησ διάβαςησ τησ Ερυθράσ Θάλαςςασ, καθώσ, μβλισ οι ιερείσ που

μετέφεραν την Κιβωτβ πάτηςαν ςτην κοίτη, η ροή των υδάτων ςταμάτηςε (κεφ 3).

ε ανάμνηςη του γεγονβτοσ αυτογ δώδεκα πέτρεσ απβ την κοίτη του ποταμογ

μεταφέρονται και ςτήνονται ςτα Γάλγαλα, περίπου 3 χιλιβμετρα βορειοανατολικά

τησ Ιεριχώ, βπου ςτρατοπεδεγουν οι Ιςραηλίτεσ και άλλεσ δώδεκα πέτρεσ

τοποθετογνται μέςα ςτο ποτάμι (κεφ 4). τα Γάλγαλα περιτέμνονται βςοι

γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια των περιπλανήςεων ςτην έρημο, γιορτάζουν το Πάςχα και αρχίζουν να τρώνε απβ τα προΰβντα τησ χώρασ, οπβτε διακβπτεται η

παροχή του μάννα (5:1-12). Με ένα αποκαλυπτικβ βραμα που βλέπει ο Ιηςογσ

κοντά ςτην Ιεριχώ ενιςχγεται ςτην αποςτολή του (5:13-15).

Οι κατακτητικέσ επιχειρήςεισ των Ιςραηλιτών αρχίζουν απβ την Ιεριχώ, η οποία

καταλαμβάνεται με θαυμαςτβ τρβπο και αντιμετωπίζεται ωσ “ανάθεμα”, βπωσ

προβλέπεται ςτο Δευ 7:2 και 20:16-17. Η πβλη, δηλαδή, καταςτρέφεται με φωτιά

και ο πληθυςμβσ τησ, βπωσ και τα ζώα, εξολοθρεγονται, ενώ τα μεταλλικά

αντικείμενα αφιερώνονται ςτη κηνή. Απβ τη γενική ςφαγή εξαιρείται μβνον η Ραάβ και η οικογένειά τησ (κεφ 6). Η παρακράτηςη απβ τον Άχαρ (Μ: Αχάν)

μέρουσ των αφιερωμάτων προκαλεί την οργή του Θεογ, με ςυνέπεια την αποτυχία των Ιςραηλιτών να καταλάβουν την πβλη Γαι, περίπου 22 χιλιβμετρα βορειοδυτικά

τησ Ιεριχώ. Ο παραβάτησ αποκαλγπτεται και λιθοβολείται μαζί με τουσ ςυγγενείσ

του (κεφ 7). Η Γαι τελικά καταλαμβάνεται, πυρπολείται και ο πληθυςμβσ τησ

εξολοθρεγεται (8:1-29). το γειτονικβ βροσ Εβάλ ο Ιηςογσ χτίζει θυςιαςτήριο, ςτισ

πέτρεσ του οποίου χαράςςει τον νβμο του Μωυςή. τη ςυνέχεια διαβάζει ςε πάνδημη ςυγκέντρωςη τισ διατάξεισ του νβμου και απαγγέλλει ευλογίεσ για βςουσ

τισ τηρογν και κατάρεσ για βςουσ τισ παραβαίνουν, ςγμφωνα με τισ προδιαγραφέσ

τογ Δευ κεφ 27 – 28 (8:30-35 [= Ο΄: 9:2a-f]). Οι επιτυχίεσ του Ιηςογ θορυβογν

τουσ ηγεμβνεσ των χαναανιτικών πβλεων. Έτςι, οι κάτοικοι τησ Γαβαών, περίπου 30 χιλιβμετρα δυτικά τησ Ιεριχώ και 12 χιλιβμετρα βορειοδυτικά τησ Ιερουςαλήμ,

ςτέλνουν αντιπροςωπεία ςτα Γάλγαλα και κατορθώνουν να ςυνάψουν ςυμμαχία με

τουσ Ιςραηλίτεσ, προφαςιζβμενοι βτι κατάγονται απβ κάποια μακρινή χώρα. Η

απάτη αποκαλγπτεται, βμωσ ο Ιηςογσ, δεςμευβμενοσ απβ τον βρκο τησ ςυμμαχίασ,

δεν τουσ εξολοθρεγει, αλλά τουσ καταδικάζει να υπηρετογν τουσ Ιςραηλίτεσ ωσ προμηθευτέσ νερογ και ξυλείασ (κεφ 9).

Μετά την ολοκλήρωςη τησ κατάκτηςησ τησ κεντρικήσ χώρασ, οι επιχειρήςεισ

μεταφέρονται ςτα νβτια. Οι ηγεμβνεσ πέντε χαναανιτικών πβλεων ςυναςπίζονται υπβ την ηγεςία του βαςιλιά τησ Ιερουςαλήμ εναντίον τησ Γαβαών. Οι Γαβαωνίτεσ

ζήτηςαν τη βοήθεια του Ιηςογ, ο οποίοσ κατατροπώνει τουσ ςυναςπιςμένουσ ηγεμβνεσ (10:1-27). Η κατάκτηςη τησ νβτιασ Χαναάν ολοκληρώνεται με την

κατάληψη άλλων επτά πβλεων και την εξολβθρευςη των κατοίκων τουσ (10:28-43

[= Ο΄: 10:28-42]). Ακολουθογν κατακτητικέσ επιχειρήςεισ ςτη ββρεια Χαναάν,

5

μετά την επιτυχή έκβαςη των οποίων, ολοκληρώνεται η κατάληψη τησ χώρασ (κεφ

11).

Η ενβτητα κλείνει με απολογιςμβ του κατακτητικογ έργου του Μωυςή ςτα

ανατολικά του Ιορδάνη (12:1-6) και του Ιηςογ ςτα δυτικά του ποταμογ (12:7-24).

β) Η διανομή τησ χώρασ μεταξγ των ιςραηλιτικών φυλών (κεφ. 13:1 – 22:34): Σο δεγτερο μέροσ του βιβλίου παρέχει γεωγραφικέσ πληροφορίεσ και αναφέρεται

ςτη διανομή τησ χώρασ μεταξγ των ιςραηλιτικών φυλών. Αρχίζει με μια ςγντομη

αναφορά ςτισ περιοχέσ που δεν είχαν ακβμη κατακτηθεί (13:1-7) και προχωρεί ςτην περιγραφή τησ περιοχήσ ανατολικά του Ιορδάνη, βπου είχαν εγκαταςταθεί ήδη

απβ την εποχή του Μωυςή198 οι φυλέσ του Ρουβήν, του Γαδ και η μιςή φυλή του

Μαναςςή (13:8-33 [= Ο΄: 13:8-32]). Ακολουθεί η εξιςτβρηςη τησ παραχώρηςησ

τησ Χεβρών ςτον Χάλεβ για τισ υπηρεςίεσ του (κεφ 14) και η εκτενήσ περιγραφή

των περιοχών που κληρώθηκαν ςτισ φυλέσ του Ιογδα (κεφ 15), του Εφραίμ (κεφ

16) και ςτην υπβλοιπη μιςή φυλή του Μαναςςή (κεφ 17).

Μετά απβ αυτήν την πρώτη κατανομή, η κηνή εγκαθίςταται ςτην ηλώ, βπου

πραγματοποιείται πάνδημη ςυγκέντρωςη. Ο Ιηςογσ προτρέπει τουσ εκπροςώπουσ των φυλών ςτισ οποίεσ δεν είχε κληρωθεί ακβμη τβποσ εγκατάςταςησ να ςτείλουν

ανθρώπουσ που θα περιδιαβογν τη χώρα και θα τη χαρτογραφήςουν, ώςτε να τουσ τη μοιράςει με κλήρο (18:1-10). τη ςυνέχεια περιγράφονται διαδοχικά οι

περιοχέσ που δβθηκαν ςτισ φυλέσ Βενιαμίν (18:10-28), υμεών (19:1-9),

Ζαβουλών (19:10-16), Ιςςάχαρ (19:17-23), Αςήρ (19:24-31), Νεφθαλί (19:32-

39) και Δαν (19:40-48), καθώσ και η περιοχή που παραχωρήθηκε ςτον ίδιο τον

Ιηςογ (19:49-51). Μετά τον καθοριςμβ των αςγλων πβλεων που θα χρηςιμοποιογνταν ωσ καταφγγια για τουσ ακογςιουσ φονιάδεσ, ώςτε να αποφεγγουν

την ενδεχβμενη εκδίκηςη των ςυγγενών των θυμάτων (κεφ 20) και των ςαράντα

οχτώ πβλεων που παραχωρήθηκαν με κλήρο ςτουσ Λευίτεσ (21:1-42), ακολουθεί

ένα απολογιςτικβ ςημείωμα, ςτο οποίο αναγνωρίζεται βτι το έργο που ςυντελέςτηκε ήταν ςυνέπεια τησ εκπλήρωςησ των υποςχέςεων του Θεογ προσ τουσ

προπάτορεσ του Ιςραήλ (21:43-45).

Μετά την ολοκλήρωςη τησ διανομήσ, ο Ιηςογσ εκφωνεί αποχαιρετιςτήριο λβγο

προσ τα μέλη των δυβμιςι φυλών που είχαν ςυμπράξει ςτο κατακτητικβ έργο

(22:1-8) και εκείνοι, επιςτρέφοντασ ςτισ ανατολικά του Ιορδάνη περιοχέσ τουσ, οικοδομογν ςτη δυτική βχθη ένα μεγάλο θυςιαςτήριο, για να μαρτυρεί την κοινή

καταγωγή και πίςτη τουσ με τουσ υπβλοιπουσ Ιςραηλίτεσ (22:9-34).

γ) Σο τέλοσ του Ιηςογ του Ναυή (23:1 – 24:33): Σο τρίτο μέροσ του βιβλίου αναφέρεται ςτουσ τελευταίουσ λβγουσ του Ιηςογ και ςτον θάνατβ του. ε πάνδημη

ςυγκέντρωςη ςτη ηλώ (Μ: υχέμ) ο Ιηςογσ, γέροντασ πια, απευθγνει παραινετικογσ λβγουσ προσ τουσ Ιςραηλίτεσ, προτρέποντάσ τουσ να τηρογν πιςτά

τον νβμο του Μωυςή και απαριθμώντασ τουσ τισ ευεργεςίεσ του Θεογ προσ αυτογσ 198

Αρι κεφ 32· Δευ 3:12-17

6

απβ την εποχή του Αβραάμ μέχρι τισ μέρεσ του (23:1 – 24:15). Οι εκπρβςωποι των

φυλών υπβςχονται να παραμείνουν πιςτοί ςτον Θεβ (24:16-24) και ανανεώνουν τη

Διαθήκη μαζί του (24:25-28). Σο έργο ολοκληρώνεται με πληροφορίεσ για τον

θάνατο και τον ενταφιαςμβ του Ιηςογ (24:29-31 [= Ο΄: 24:30-31a+29]), τον

ενταφιαςμβ των οςτών του Ιωςήφ (24:32), καθώσ και τον θάνατο και ενταφιαςμβ

του αρχιερέα Ελεάζαρ, γιου του Ααρών (24:33), ενώ ςτισ προςθήκεσ των Ο΄

παρέχονται επιπλέον πληροφορίεσ για τη διαδοχή του Ελεάζαρ απβ τον γιο του

Φινεέσ (24:33a) και την πτώςη των Ιςραηλιτών ςτην ειδωλολατρία (24:33b).

γνθεςη – Χρονολβγηςη

Σο βιβλίο Ἰηςοῦσ τοῦ Ναυή είναι το πρώτο μιασ ςειράσ έργων που αναφέρονται ςτην ιςτορία του ιςραηλιτικογ λαογ απβ την εποχή τησ εγκατάςταςήσ του ςτην

Χαναάν (ιγ΄ π.Χ. αιώνασ) μέχρι το τέλοσ τησ μοναρχίασ (587 π.Χ.). Πρβκειται για

τα βιβλία Ἰηςοῦσ τοῦ Ναυή, Κριταί, Α΄ - Β΄ Βαςιλειῶν [Ι - ΙΙ αμουήλ] και Γ΄ - Δ΄ Βαςιλειῶν [Ι -ΙΙ Βαςιλέων], που, αν και αναφέρονται ςε διαφορετικά γεγονβτα και διαφορετικέσ εποχέσ, το κοινβ μεταξγ τουσ ςτοιχείο είναι ο ιδιαίτεροσ τρβποσ θεώρηςησ τησ Ιςτορίασ. Σο περιεχβμενο των έργων αυτών ςτηρίζεται ςε διάφορησ

προέλευςησ και ποικίλου χαρακτήρα προφορικέσ παραδβςεισ και γραπτά κείμενα, η τελική τουσ μορφή βμωσ είναι προΰβν τησ εκδοτικήσ δραςτηριβτητασ μιασ ιδιαίτερησ

ςχολήσ ςκέψησ, που τη ςυγκροτογν ευςεβείσ άνθρωποι, βαθγτατα επηρεαςμένοι

απβ τισ αρχέσ του Δευτερονομίου. Με βάςη τισ αρχέσ αυτέσ, και ιδιαίτερα την περί Εκλογήσ και Διαθήκησ δευτερονομιςτική διδαςκαλία, επανεξετάζεται ςγνολη η

ιςραηλιτική ιςτορία με ςτβχο την εξαγωγή θεολογικών ςυμπεραςμάτων για τη ςχέςη του Θεογ με τον λαβ του. Για τον λβγο αυτβν η παραπάνω ομάδα των έργων

αναφέρεται ςτη ςγγχρονη έρευνα με τον χαρακτηριςμβ “Δευτερονομιςτική

Ιςτοριογραφία”199. Η δευτερονομιςτική επεξεργαςία του υλικογ που περιέχεται ςτα

έργα αυτά δεν είναι παντογ η ίδια, αλλά ποικίλει, καθώσ αλλογ η παρέμβαςη του δευτερονομιςτή ςυντάκτη είναι μβνον επιφανειακή, ιδιαίτερα ςτισ περιπτώςεισ που

το περιεχβμενο οριςμένων βιβλίων ήταν ήδη διαμορφωμένο απβ παλαιβτερεσ

εποχέσ, ενώ αλλογ είναι περιςςβτερο ουςιαςτική.

Σο βιβλίο Ιηςογσ του Ναυή ςτη ςημερινή του μορφή φαίνεται να προέκυψε απβ τη ςγνθεςη αρχαιβτερων και μεταγενέςτερων παραδβςεων διάφορησ προέλευςησ, που υπέςτηςαν μεταγενεςτέρωσ κάποια δευτερονομιςτική επεξεργαςία.

Αναλυτικβτερα, ςτο πρώτο μέροσ και ειδικβτερα ςτα κεφ 2 – 9, που περιγράφουν

τη διάβαςη του Ιορδάνη, τη ςτρατοπέδευςη ςτα Γάλγαλα, την κατάκτηςη τησ Ιεριχώ και τησ Γαι και τη ςγναψη ςυνθήκησ με τουσ Γαβαωνίτεσ, αναγνωρίζονται

ομάδεσ παραδβςεων, οι οποίεσ προέρχονται απβ το ιερβ των Γαλγάλων που ανήκε ςτη φυλή Βενιαμίν, ενώ ςτα κεφ 10 και 11 περιέχονται δγο αναφορέσ για μάχεσ

199

Ο πρώτοσ ο οποίοσ μελέτηςε ςυςτηματικά τη ςχέςη του Δευτερονομίου με τα ιςτοριογραφικά έργα τησ Παλαιάσ Διαθήκησ ήταν ο Γερμανβσ ερευνητήσ Martin Noth, το 1943.

7

που ςχετίζονται αντίςτοιχα με τισ κατακτητικέσ επιχειρήςεισ ςτον νβτο και ςτον

βορρά. Πιθανβτατα κατά τισ αρχέσ τησ μοναρχικήσ περιβδου κάποιοσ ςυντάκτησ

ςυνέδεςε αυτέσ τισ δγο ενβτητεσ μεταξγ τουσ, τοποθετώντασ ςτο τέλοσ τησ πρώτησ

(κεφ 9) την αφήγηςη για τη ςγναψη ςυνθήκησ μεταξγ Γαβαωνιτών και Ιςραηλιτών

και ςτην αρχή τησ δεγτερησ (10:1-6) την αφήγηςη για το αίτημα των Γαβαωνιτών

προσ τον Ιηςογ για βοήθεια. Η ςγνθεςη αυτή υπέςτη αργβτερα δευτερονομιςτική

επεξεργαςία, η οποία αναγνωρίζεται ςτο κεφ 1 και ςτισ ενβτητεσ 8:30-35, 10:16-

43, 11:10-20 και κεφ 12. Σο δεγτερο μέροσ του βιβλίου ςυνιςτά μια περιγραφή τησ γεωγραφικήσ

κατανομήσ των ιςραηλιτικών φυλών, για τη ςγνθεςη τησ οποίασ χρηςιμοποιήθηκαν

διάφορεσ πηγέσ, βπωσ περιγραφέσ των ςυνβρων των φυλών, το μεγαλγτερο μέροσ

των οποίων χρονολογείται απβ την προμοναρχική περίοδο, και κατάλογοι πβλεων

και χωριών, που προέρχονται απβ μεταγενέςτερεσ περιβδουσ. Ο πιο αναλυτικβσ απβ

τουσ καταλβγουσ αυτογσ είναι εκείνοσ που περιέχει τισ πβλεισ και τα χωριά τησ

φυλήσ του Ιογδα (κεφ 15). Αν ςτον κατάλογο αυτβν προςτεθογν και οριςμένεσ

πβλεισ τησ φυλήσ του Βενιαμίν (18:25-28), προκγπτει η εικβνα που εμφάνιζε το βαςίλειο του Ιογδα κατά την εποχή του Ιωςαφάτ (868-847 π.Χ.), διαιρεμένο ςε

δώδεκα επαρχίεσ. Ο κατάλογοσ των αςγλων πβλεων (κεφ 20) προέρχεται πιθανβτατα απβ την εποχή του ολομώντα (965-926 π.Χ.), ενώ ο κατάλογοσ των

λευιτικών πβλεων (κεφ 21) ςυνιςτά μια μεταιχμαλωςιακή προςθήκη, η οποία

διαςώζει αναμνήςεισ απβ την περίοδο τησ μοναρχίασ. Σέλοσ, η αφήγηςη του κεφ

22, που αναφέρεται ςτην επιςτροφή των ανατολικά του Ιορδάνη φυλών βαςίζεται

ςε κάποια ανεξάρτητη, άγνωςτησ προέλευςησ και χρονολβγηςησ, παράδοςη, η οποία υπέςτη μεταγενεςτέρωσ δευτερονομιςτική (22:1-8) και ιερατική επεξεργαςία.

Εντονβτερη δευτερονομιςτική επίδραςη εμφανίζουν τα δγο τελευταία κεφάλαια

του βιβλίου. Σο κεφ 24 διαςώζει μια αρχαία και αυθεντική ανάμνηςη κάποιασ

ςυνάθροιςησ των φυλών ςτην υχέμ, κατά τη διάρκεια τησ οποίασ ανανεώθηκαν οι υποςχέςεισ του λαογ για τήρηςη τησ Διαθήκησ. Ο δευτερονομιςτήσ ςυντάκτησ του

κεφαλαίου αυτογ που αναφέρεται ςτουσ τελευταίουσ λβγουσ του Ιηςογ φαίνεται να

είναι διαφορετικβ πρβςωπο απβ τον επίςησ δευτερονομιςτή ςυντάκτη του κεφ 23

που έχει το ίδιο θέμα, διαπίςτωςη που οδηγεί ςτην υπβθεςη βτι το έργο γνώριςε

τουλάχιςτον δγο διαδοχικέσ εκδβςεισ. Όπωσ προκγπτει απβ τα παραπάνω, ο χρβνοσ τησ τελικήσ ςγνθεςησ του βιβλίου

δεν μπορεί να προςδιοριςτεί με ακρίβεια, αλλά φαίνεται βτι απέχει πολγ απβ την

εποχή ςτην οποία αναφέρεται. τη χρονική αυτή απβςταςη οφείλεται προφανώσ ο ιδεαλιςτικβσ χαρακτήρασ τησ περιγραφήσ των γεγονβτων.

Θεολογία

Ο ςυγγραφέασ του βιβλίου παρουςιάζει την κατάκτηςη ολβκληρησ τησ Χαναάν να

ςυντελείται με μια ςειρά πολεμικών επιχειρήςεων, ςτισ οποίεσ μετέχουν βλεσ οι ιςραηλιτικέσ φυλέσ υπβ την ηγεςία του Ιηςογ. Η ιδεαλιςτική αυτή παρουςίαςη των

8

γεγονβτων δεν ανταποκρίνεται πλήρωσ ςτην εικβνα για την εγκατάςταςη των

Ιςραηλιτών ςτην Χαναάν, βπωσ αυτή προκγπτει απβ τα μέχρι ςήμερα γνωςτά

αρχαιολογικά και ιςτορικά δεδομένα200. γμφωνα με τα δεδομένα αυτά, ο

εποικιςμβσ τησ Παλαιςτίνησ φαίνεται να ακολογθηςε μια μακροχρβνια και

πολγπλοκη διαδικαςία, η οποία άρχιςε πιθανβτατα απβ τον νβτο με τη βαθμιαία

διείςδυςη απβ την περιοχή τησ Κάδησ και του Νεγκέβ πληθυςμιακών ομάδων, βπωσ

οι Καλεβίτεσ, Κενεζαίοι, ιμεωνίτεσ, κ.ά., που αργβτερα ενςωματώθηκαν ςταδιακά

ςτη φυλή του Ιογδα. Ο εποικιςμβσ τησ κεντρικήσ Παλαιςτίνησ ήταν έργο πληθυςμιακών ομάδων που ανήκαν κυρίωσ ςτισ φυλέσ Εφραίμ, Μαναςςή και

Βενιαμίν, οι οποίεσ υπβ την ηγεςία του Ιηςογ Ναυή ειςέβαλαν ςτη χώρα απβ τα

ανατολικά του Ιορδάνη ποταμογ. Αντίθετα, ςτη ββρεια Παλαιςτίνη, οι φυλέσ

Ζαβουλών, Ιςςάχαρ, Αςήρ και Νεφθαλί είχαν εγκαταςταθεί εκεί ςε αρχαιβτερεσ

περιβδουσ και δεν ακολογθηςαν τισ υπβλοιπεσ ςτην Αίγυπτο. την υχέμ οι φυλέσ

αυτέσ ανανέωςαν τουσ δεςμογσ τουσ με τισ υπβλοιπεσ με ςυνεκτικβ ςτοιχείο τη

μωςαΰκή θρηςκεία και ανέκτηςαν οριςτικά τισ περιοχέσ τουσ αγωνιζβμενεσ εναντίον

των Χανααναίων. Σελικά ο εποικιςμβσ τησ Παλαιςτίνησ απβ τουσ Ιςραηλίτεσ επιτεγχθηκε ςταδιακά και, ανάλογα με την περιοχή, άλλοτε με τη δγναμη των

βπλων, άλλοτε με ειρηνική διείςδυςη και ςγναψη ςυνθηκών με τουσ γηγενείσ πληθυςμογσ. Με βάςη την αναπαράςταςη αυτή των γεγονβτων, τον ιςτορικβ

πυρήνα του βιβλίου αποτελεί ο ρβλοσ του Ιηςογ ςτον εποικιςμβ τησ κεντρικήσ

Παλαιςτίνησ απβ τη διάβαςη του Ιορδάνη μέχρι τη ςυνέλευςη ςτη υχέμ.

Η παραπάνω εικβνα για την είςοδο των ιςραηλιτικών φυλών ςτη Χαναάν

ςυμφωνεί περιςςβτερο με τισ πληροφορίεσ που προκγπτουν απβ το βιβλίο Κριταί που ακολουθεί και ςτο πρώτο κεφάλαιο του οποίου περιγράφονται οι αγώνεσ των

επιμέρουσ φυλών για την κατάκτηςη των περιοχών τουσ, αλλά και οι αποτυχίεσ

τουσ, που είχαν ωσ ςυνέπεια να παραμείνει μεγάλοσ αριθμβσ πβλεων ςτα χέρια των

Χανααναίων. Η διαφορετική αυτή θεώρηςη των πραγμάτων απβ δγο ςυγγραφείσ που ανήκουν ςτην ίδια ςχολή ςκέψησ, τη δευτερονομιςτική, εξηγείται απβ τουσ

διαφορετικογσ ςτβχουσ που θέλει να εξυπηρετήςει η παρουςίαςη των γεγονβτων

ςτα δγο βιβλία. Οι βιβλικοί ςυγγραφείσ επεξεργάζονται το υλικβ τουσ -το οποίο

προέρχεται απβ αρχαίεσ παραδβςεισ- βχι ωσ ιςτορικοί, βπωσ αντιλαμβάνεται κανείσ

ςήμερα το έργο του ιςτορικογ, αλλά κυρίωσ ωσ θεολβγοι. Σο ενδιαφέρον τουσ δεν επικεντρώνεται ςτη λεπτομερειακή περιγραφή των γεγονβτων του παρελθβντοσ τησ

ανθρώπινησ κοινωνίασ, αλλά κυρίωσ ςτη μελέτη των θείων ενεργειών για τη

ςωτηρία του κβςμου, των πρωτοβουλιών, δηλαδή, του Θεογ και τησ ανταπβκριςησ των ανθρώπων ς’ αυτέσ με προοπτική το μέλλον, που είναι η βαςιλεία του Θεογ.

200

Απβ τισ μέχρι ςήμερα αρχαιολογικέσ έρευνεσ ςτην περιοχή τησ δυτικήσ βχθησ του Ιορδάνη δεν προέκυψαν ςτοιχεία που να επιβεβαιώνουν την περιγραφή των γεγονβτων απβ το βιβλίο Ἰηςοῦσ τοῦ Ναυή. Χαρακτηριςτικβ παράδειγμα ςυνιςτά η αρχαιολογική έρευνα ςτην πβλη Γαι, για την κατάληψη τησ οποίασ γίνεται εκτενήσ αναφορά ςτο Ιης κεφ 8.

Απβ τισ αναςκαφέσ που πραγματοποιήθηκαν εκεί διαπιςτώθηκε βτι κατά την εποχή τησ δράςησ του Ιηςογ δεν υπήρχε

κατοικημένη πβλη ςτην περιοχή. [C. Westrmann – G. Gloege, Einführung in die Bibel, Kreutz Verlag / Stuttgart 1994, ςελ. 91].

9

τβχοσ των βιβλικών “ιςτορικών” δεν είναι η ακριβήσ ιςτορική περιγραφή των

γεγονβτων αλλά η ακριβήσ θεολογική εκτίμηςη των γεγονβτων. Πρβκειται για μια

προφητική θεώρηςη και εκτίμηςη τησ ιςτορίασ, γεγονβσ που δικαιώνει κατά κάποιον

τρβπο και την ένταξη απβ την ιουδαΰκή παράδοςη των “ιςτορικών” βιβλίων ςτα

προφητικά έργα.

τβχοσ του ςυγγραφέα του βιβλίου Ἰηςοῦσ τοῦ Ναυή είναι να καταδείξει βτι η κατάκτηςη τησ χώρασ ςτην οποία κατοικογν οι Ιςραηλίτεσ δεν ςυνιςτά ένα

επίτευγμα τησ γενναιβτητασ και τησ δγναμήσ τουσ, αλλά είναι το αποτέλεςμα τησ αποφαςιςτικήσ επέμβαςησ του Θεογ, ο οποίοσ, πιςτβσ ςτισ υποςχέςεισ που έδωςε

ςτουσ προπάτορέσ τουσ, ηγήθηκε του πολέμου ςτο πλευρβ του λαογ του και

προςέφερε τη χώρα ωσ δώρο ςτον λαβ του:

10 12 Ο Ιηςογσ μίληςε τβτε ςτον Κγριο, τη μέρα που ο Θεβσ παρέδωςε τουσ Αμορραίουσ ςτην κατοχή των Ιςραηλιτών, βταν τουσ ςυνέτριψε ςτη Γαβαών και ςυνετρίβηςαν ςτην προςπάθειά τουσ να γλυτώςουν απβ τουσ Ιςραηλίτεσ. Είπε ο Ιηςογσ: 13 «τάςου, ήλιε, προσ την Γαβαών και εςγ ςελήνη προσ το φαράγγι Αιλών». Ήλιοσ και φεγγάρι ακινητοποιήθηκαν, ωςβτου ο Θεβσ εκδικήθηκε τουσ εχθρογσ τουσ. τάθηκε ο ήλιοσ καταμεςήσ του ουρανογ και δεν προχωρογςε προσ τη δγςη για περίπου μία μέρα. 14 Ποτέ ξανά δεν υπήρξε τέτοια μέρα, ογτε πριν ογτε μετά, που ο Θεβσ να υπακογςει ς’ έναν άνθρωπο· αλλά ο Κγριοσ ςυμπολεμογςε ςτο πλευρβ του Ιςραήλ201.

Η μεγαλειώδησ περιγραφή τησ επέμβαςησ του Θεογ για τη ςωτηρία του λαογ

του απβ τη δουλεία τησ Αιγγπτου υπβ την ηγεςία του Μωυςή ςυνεχίζεται με μια

αντίςτοιχη περιγραφή τησ επέμβαςήσ του για την κατάκτηςη τησ Χαναάν υπβ την

ηγεςία του Ιηςογ Ναυή και τη διανομή τησ χώρασ ςτισ φυλέσ. Χαρακτηριςτικβσ είναι ςτην προκειμένη περίπτωςη ο απολογιςμβσ που κάνει ο Ιηςογσ ςτον τελευταίο

λβγο του προσ τουσ Ιςραηλίτεσ:

24 7 «… Με τα ίδια ςασ τα μάτια είδατε βςα έκανε ο Κγριοσ ςτη χώρα τησ Αιγγπτου. Και, αφογ παραμείνατε για μεγάλο χρονικβ διάςτημα ςτην έρημο, 8 ςασ έφερε ςτη χώρα των Αμορραίων που κατοικογν πέρα απβ τον Ιορδάνη. Παρατάχθηκαν εναντίον ςασ, αλλά ο Κγριοσ τουσ παρέδωςε ςτα χέρια ςασ και κληρονομήςατε τη χώρα τουσ, εξολοθρεγοντάσ τουσ απβ μπροςτά ςασ. … 11 Έπειτα διαβήκατε τον Ιορδάνη και φτάςατε ςτην Ιεριχώ. Οι κάτοικοι τησ Ιεριχώ πολέμηςαν εναντίον ςασ, … αλλά ο Κγριοσ τουσ παρέδωςε ςτα χέρια ςασ. 12 Έςτειλε πριν απβ ςασ ςφήκεσ και τουσ έδιωξε απβ μπροςτά ςασ, δώδεκα βαςιλιάδεσ των Αμορραίων, αλλά βχι με το ςπαθί ςασ, ογτε με

201

Απβδοςη κατά το κείμενο των Ο΄.

10

το τβξο ςασ, 13 και ςασ έδωςε γη την οποία δεν είχατε καλλιεργήςει, εγκαταςταθήκατε ςε πβλεισ τισ οποίεσ δεν είχατε χτίςει και τρώτε απβ αμπέλια και ελαιώνεσ τα οποία δεν είχατε φυτέψει»202.

Κάτω απβ ποιεσ ακριβώσ ςυνθήκεσ επιτεγχθηκε το αποτέλεςμα αυτβ, με ποια

ακριβώσ ςειρά έγιναν τα γεγονβτα και πβςο χρβνο διήρκεςαν, λεπτομέρειεσ που θα

είχαν τεράςτια ςημαςία για έναν ιςτορικβ, αφήνουν το βιβλικβ ςυγγραφέα

αδιάφορο· ςημαντικβ γι’ αυτβν είναι το αποτέλεςμα και κυρίωσ η θεολογική

εκτίμηςή του για το παρβν και το μέλλον τησ ςχέςησ του Θεογ με τον λαβ του. Αν η ιδέα ενβσ πολεμιςτή Θεογ, ο οποίοσ μάλιςτα προςτάζει -ςγμφωνα με το

δίκαιο του πολέμου τησ εποχήσ- τον ολοκληρωτικβ αφανιςμβ των ηττημένων,

προςκρογει ςτη ςγγχρονη περί αγαθβτητασ του Θεογ αντίληψη, για τισ αντιλήψεισ

των αρχαίων λαών τησ περιοχήσ η νίκη ςτον πβλεμο αποτελογςε ταυτβχρονα και

απβδειξη τησ αδυναμίασ και τησ ςυντριβήσ των θεοτήτων των ηττημένων. Μέςα,

λοιπβν, απβ την περιγραφή των επικών κατορθωμάτων των ενωμένων φυλών

διακηργςςεται η αιώνια αλήθεια βτι οι θεοί των ειδωλολατρών είναι ψεγτικοι και

ανίςχυροι απέναντι ςτο μβνο αληθινβ Θεβ, ο οποίοσ τηρεί πάντοτε τισ υποςχέςεισ του:

21 43 Έτςι χάριςε ο Κγριοσ ςτον Ιςραήλ βλη τη χώρα την οποία είχε υποςχεθεί να δώςει ςτουσ προγβνουσ τουσ· την κληρονβμηςαν και κατοίκηςαν ς’ αυτήν. 44 Και ακβμη χάριςε ς’ αυτογσ ο Κγριοσ ειρήνη ςε βλη την έκταςη των ςυνβρων, ακριβώσ βπωσ είχε υποςχεθεί ςτουσ προγβνουσ τουσ· κανείσ απβ βλουσ τουσ εχθρογσ τουσ δεν ςτράφηκε εναντίον τουσ, γιατί βλουσ τουσ εχθρογσ τουσ τουσ παρέδωςε ο Κγριοσ ςτα χέρια τουσ. 45 Δεν διαψεγςτηκε ογτε μία απβ τισ υποςχέςεισ που ο Κγριοσ έδωςε ςτουσ Ιςραηλίτεσ· βλεσ εκπληρώθηκαν203.

Η πιςτβτητα αυτή του Θεογ ςτη Διαθήκη απαιτεί την επίδειξη ανάλογησ

πιςτβτητασ απβ την πλευρά των ανθρώπων και αυτή είναι η κεντρική θεολογική θέςη πάνω ςτην οποία ςτηρίζεται η ςγνθεςη του βιβλίου του Ιηςογ.

Η θέςη αυτή δεν ςυνιςτά απλώσ μια θεωρητική ςγλληψη, μια θρηςκευτική

διδαςκαλία, αλλά βαςική προδπβθεςη για την επιβίωςη του Ιςραήλ ςτη χώρα που

του χάριςε ο Θεβσ. Ο Ιηςογσ του Ναυή είναι ςυνεχιςτήσ του έργου του Μωυςή,

βμωσ δεν είναι Μωυςήσ. Η προςωπικβτητα του Μωυςή παραμένει μοναδική και το έργο του ανεπανάληπτο. Ο Ιηςογσ βρίςκεται ςτη δγςκολη θέςη βλων εκείνων που

διαδέχονται μια ξεχωριςτή προςωπικβτητα και είναι υποχρεωμένοι να ςυνεχίςουν

το έργο τησ. Έτςι, η μοναδική επιλογή που έχει, προκειμένου να πετγχει, είναι να βαδίςει απαρέγκλιτα ςτα βήματα του προκατβχου του, και αυτή τη ςυμβουλή του

δίνει απβ την πρώτη ςτιγμή ο Θεβσ: 1 5 «…Όπωσ ήμουν μαζί με τον Μωυςή, έτςι θα είμαι και μαζί ςου, δεν θα ςε εγκαταλείψω, ογτε θα αδιαφορήςω για ςένα. 6 Να είςαι δυνατβσ

202

Απβδοςη κατά το κείμενο των Ο΄. 203

Απβδοςη κατά το κείμενο των Ο΄.

11

και γενναίοσ, γιατί εςγ θα μοιράςεισ ςε τογτον το λαβ τη χώρα που ορκίςτηκα βτι θα δώςω ςτουσ προγβνουσ ςασ. 7 Να είςαι, λοιπβν, δυνατβσ και γενναίοσ, τηρώντασ και πράττοντασ βλα βςα ςε διέταξε ο δογλοσ μου ο Μωυςήσ. Και μην παρεκκλίνεισ απβ αυτά ογτε προσ τα δεξιά ογτε προσ τα αριςτερά, ώςτε να φέρεςαι με φρβνηςη ςε βλα βςα επιχειρήςεισ. 8 Δεν θα ςταματήςεισ να επαναλαμβάνεισ βςα περιέχονται ςτο βιβλίου του νβμου αυτογ και θα μελετάσ ς’ αυτβν μέρα και νγχτα, ώςτε να ξέρεισ πώσ να εφαρμβζεισ βλα βςα είναι γραμμένα. Σβτε μβνο θα πετγχεισ και θα κάνεισ ςωςτέσ επιλογέσ και τβτε μβνο θα φέρεςαι με φρβνηςη. 9 Αυτή την εντολή ςου δίνω: Να είςαι δυνατβσ και γενναίοσ, να μη δειλιάςεισ ογτε να φοβηθείσ, γιατί ο Κγριοσ ο Θεβσ ςου θα είναι μαζί ςου ςε βλα, βπου και αν πασ»204.

Ο Ιηςογσ τήρηςε με απβλυτη πιςτβτητα αυτή την εντολή και ς’ αυτήν ακριβώσ την

πιςτβτητα αποδίδει ο ςυγγραφέασ του βιβλίου την επιτυχία του. Αν ο Ιςραήλ

αξιώθηκε τησ δωρεάσ του Θεογ, αυτβ το οφείλει ςτην πιςτβτητα που ο Ιηςογσ

επέδειξε απέναντι ςτο νβμο του Μωυςή. Κατά ςυνέπεια, μβνον η επίδειξη ανάλογησ πιςτβτητασ απβ το λαβ μπορεί να του εξαςφαλίςει τη ςυνέχιςη των θείων

ευεργεςιών. Έτςι το βιβλίο τελειώνει βπωσ ακριβώσ άρχιςε· ςτον τελευταίο λβγο του προσ το λαβ ο Ιηςογσ του δίνει την ίδια ςυμβουλή που είχε πάρει και αυτβσ απβ

τον Θεβ ςτην αρχή του βιβλίου:

24 14 «Σώρα, λοιπβν, να ςέβεςτε τον Κγριο και να τον λατρεγετε με ειλικρίνεια και πιςτβτητα. Απομακργνετε τουσ ξένουσ θεογσ που λάτρευαν οι πρβγονοί ςασ ςτα ανατολικά του Ευφράτη και ςτην Αίγυπτο και λατρέψτε τον Κγριο. 15 Αν βμωσ δεν ςασ αρέςει να λατρεγετε τον Κγριο, πρέπει ςήμερα να διαλέξετε ποιον θέλετε να λατρεγετε· είτε τουσ θεογσ των προγβνων ςασ τησ ανατολικά του Ευφράτη περιοχήσ είτε τουσ θεογσ των Αμορραίων ςτη χώρα των οποίων κατοικείτε. Εγώ πάντωσ και η οικογένειά μου θα λατρεγουμε τον Κγριο, γιατί είναι άγιοσ»205.

Ο Ιηςογσ θέτει το λαβ μπροςτά ςε ένα δίλημμα, καλώντασ τον να πάρει μια

απβφαςη ζωήσ. Ο λαβσ ανταποκρίνεται διατυπώνοντασ μια ομολογία πίςτεωσ: 16 Σβτε αποκρίθηκε ο λαβσ και είπε: «Να μη ςυμβεί ςε μασ το να εγκαταλείψουμε τον Κγριο για να λατρέψουμε άλλουσ θεογσ. 17 Ο Κγριοσ ο Θεβσ μασ αυτβσ είναι Θεβσ· αυτβσ ανέβαςε εμάσ και τουσ προγβνουσ μασ απβ την Αίγυπτο και μασ προςτάτεψε καθ’ βλη τη διάρκεια τησ πορείασ που ακολουθήςαμε και απβ βλουσ τουσ λαογσ ανάμεςα απβ τουσ οποίουσ περάςαμε. 18 Ο Κγριοσ έδιωξε απβ μπροςτά μασ τουσ Αμορραίουσ και βλουσ τουσ λαογσ που κατοικογςαν ς’ αυτή τη

204

Απβδοςη κατά το κείμενο των Ο΄. 205

Απβδοςη κατά το κείμενο των Ο΄.

12

χώρα· γι’ αυτβ, λοιπβν, και εμείσ τον Κγριο θα λατρεγουμε, γιατί αυτβσ είναι ο Θεβσ μασ».

Απβ το ερώτημα του Ιηςογ και την απάντηςη του λαογ προκγπτουν τα βαςικά

χαρακτηριςτικά μιασ αυθεντικήσ ομολογίασ πίςτεωσ, βπωσ την κατανοογν οι

βιβλικοί ςυγγραφείσ. Η ομολογία πίςτεωσ δεν μπορεί να είναι μια γενική και

αφηρημένη διατγπωςη κάποιων πεποιθήςεων, αλλά ςυνιςτά ςυγκεκριμένη

απάντηςη ςε ςυγκεκριμένο ερώτημα. Ακβμη, η ομολογία πίςτεωσ δεν μπορεί να

ςημαίνει ςυναιςθηματική ή εκ παραδβςεωσ ένταξη ςε κάποια θρηςκευτική κοινβτητα, αλλά προδποθέτει ελεγθερη και προπάντων ςυνειδητή επιλογή. Σέλοσ, η

ομολογία πίςτεωσ δεν μπορεί να είναι μια κατάφαςη ςε μια θεωρητική διδαςκαλία

περί Θεογ, αλλά προδποθέτει εμπειρία των ενεργειών του Θεογ και ςυνεπάγεται

ςυγκεκριμένη ςτάςη ζωήσ. Κατά ςυνέπεια, η ομολογία πίςτεωσ δεν μπορεί να είναι

ξεκομμένη απβ τη ζωή. Αντίθετα, ςήμερα η ςημαςία του βρου “ομολογία” ςτη

θεολογική γλώςςα περιορίςτηκε ςτη δήλωςη είτε μιασ ςειράσ τυποποιημένων

εκφράςεων, που επαναλαμβάνονται τελετουργικά, ςυνοψίζοντασ με ένα λεκτικβ

παρωχημένο και χωρίσ οπωςδήποτε ςγνδεςη με τη ζωή, τα βαςικά δβγματα μιασ πίςτησ, είτε μιασ θρηςκευτικήσ κοινβτητασ που ακολουθεί μια ςυγκεκριμένη

δογματική διδαςκαλία, η οποία επίςησ δεν φαίνεται να έχει άμεςη ςχέςη με τη ςημερινή πραγματικβτητα τησ ίδιασ τησ κοινβτητασ, εφβςον διαμορφώθηκε κάτω

απβ εντελώσ διαφορετικέσ ιςτορικέσ και πολιτιςτικέσ ςυνθήκεσ. Είναι βμωσ

προφανέσ βτι βςο ο βροσ “ομολογία πίςτεωσ” απομακργνεται απβ τη βαςική

βιβλική ςημαςία του, βςο δηλαδή οι ομολογίεσ χάνουν τη ςυνάρτηςή τουσ με τη

ζωή, ο μεταξγ τουσ διάλογοσ θα καταλήγει ςε αδιέξοδο και οι ίδιεσ οι ομολογίεσ θα χάνουν την αξιοπιςτία τουσ, οπβτε και τη δυνατβτητα παρέμβαςήσ τουσ ςτη

ςγγχρονη πραγματικβτητα.

Απβ την άποψη αυτή το μήνυμα που ο δευτερονομιςτήσ ςυντάκτησ του βιβλίου

Ιηςογσ του Ναυή θέληςε με το ςυγκεκριμένο τρβπο παρουςίαςησ των γεγονβτων να περάςει ςτουσ ςυγχρβνουσ του διατηρεί την επικαιρβτητά του μέχρι ςήμερα. Η

βαςιλεία του Θεογ είναι, βπωσ ακριβώσ κάποτε η Χαναάν για τουσ Ιςραηλίτεσ, ένα

δώρο του Θεογ προσ τουσ ανθρώπουσ. Η είςοδοσ βμωσ ς’ αυτήν προδποθέτει ςκληρβ

αγώνα, η έκβαςη του οποίου εξαρτάται απβ την ποιβτητα των ςχέςεων του λαογ με

τον Θεβ του.

ΣΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΩΝ ΗΡΩΩΝ

Αντίθετα με την εντγπωςη που αφήνει η αφήγηςη ςτο βιβλίο Ἰηςοῦσ Ναυή, βταν παρουςιάζει την κατάκτηςη τησ Χαναάν απβ τουσ Ιςραηλίτεσ να ςυντελείται

ραγδαία μέςα απβ μια ςειρά ςαρωτικών πολεμικών επιχειρήςεων, η εικβνα που προκγπτει για τα ίδια γεγονβτα απβ τη ςυνοπτική περιγραφή τουσ ςτο πρώτο

κεφάλαιο του αμέςωσ επβμενου βιβλίου είναι αρκετά διαφορετική. Όπωσ αφήνεται

να εννοηθεί απβ το βιβλίο των Κριτών, η κατάκτηςη τησ Χαναάν απβ τουσ Ιςραηλίτεσ ποτέ δεν επιτεγχθηκε πλήρωσ ογτε ςε ςγντομο χρονικβ διάςτημα ογτε

13

υπήρξε προΰβν πολεμικήσ μβνον αντιπαράθεςησ. Έτςι, ενώ ο Ιςραήλ περιορίςτηκε

ςτην ορεινή χώρα, η παραλία, οι πεδιάδεσ και οι διάφορεσ πβλεισ-κράτη παρέμειναν

για ςχετικά μεγάλο χρονικβ διάςτημα ςτα χέρια των Χανααναίων:

Η φυλή Μαναςςή δεν έδιωξε τουσ κατοίκουσ απβ την Βαιθςάν, που είναι η κυθβπολη, ογτε απβ τα χωριά τησ ογτε απβ τα περίχωρά τησ· ογτε επίςησ τουσ κατοίκουσ απβ τισ πβλεισ Θανάκ και Δωρ κι απβ τα χωριά τουσ, ογτε τουσ κατοίκουσ απβ τισ πβλεισ Βαλάκ, Μαγεδώ και Ιεβλαάμ, απβ τα περίχωρά τουσ κι απβ τα χωριά τουσ. Έτςι, οι Χανααναίοι εξακολογθηςαν να κατοικογν ςτην περιοχή αυτή206.

Η διαπίςτωςη αυτή, βπωσ και άλλεσ παρβμοιεσ που περιλαμβάνονται ςτην ίδια

ςυνάφεια, προςφέρουν ςτον βιβλικβ “ιςτορικβ” τη δυνατβτητα να αφηγηθεί την

ιςτορία τησ περιβδου απβ τον θάνατο του Ιηςογ Ναυή μέχρι την εγκαθίδρυςη τησ

μοναρχίασ ςτον Ιςραήλ (περίπου 1200 – 1000 π.Χ.), θεωρώντασ τα γεγονβτα κάτω

απβ ένα ιδιαίτερο θεολογικβ πρίςμα. Για την επίτευξη του ςτβχου αυτογ ςυνενώνει

διάφορεσ ανεξάρτητεσ μεταξγ τουσ ιςτορίεσ για τοπικογσ ήρωεσ οι οποίοι

διακρίθηκαν ςε μάχεσ κατά των γηγενών πληθυςμών τησ Χαναάν, και τισ εντάςςει κάτω απβ ένα ενιαίο θεολογικβ ςχήμα, το οποίο παρουςιάζει ςτην προγραμματική

του δήλωςη που περιλαμβάνεται ςτην ενβτητα 2:11-22 του έργου του: … οι Ιςραηλίτεσ ενήργηςαν ενάντια ςτη θέληςη του Κυρίου λατρεγοντασ τα είδωλα του Βάαλ. Εγκατέλειψαν τον Κγριο τον Θεβ των προγβνων τουσ, αυτβν που τουσ έβγαλε απβ τη χώρα τησ Αιγγπτου, και ακολογθηςαν άλλουσ θεογσ, τουσ θεογσ των γειτονικών τουσ εθνών και τουσ προςκγνηςαν, κι εξβργιςαν τον Κγριο. Εγκατέλειψαν τον Κγριο και λάτρεψαν τον Βάαλ και τα αγάλματα τησ Αςτάρτησ. Γι’ αυτβ ξέςπαςε ο θυμβσ του Κυρίου εναντίον των Ιςραηλιτών· τουσ παρέδωςε ςε επιδρομείσ, που τουσ καταλεηλάτηςαν· τουσ παρέδωςε ςτην εξουςία των γγρω εχθρών τουσ, και δεν μπορογςαν πια ν’ αντιςταθογν ς’ αυτογσ. Παντογ βπου πήγαιναν να πολεμήςουν, ο Κγριοσ τουσ οδηγογςε ςτη ςυμφορά, βπωσ τουσ είχε πει ο ίδιοσ και βπωσ τουσ είχε διαβεβαιώςει με βρκο. Έτςι, τουσ βγθιζε ςε φοβερή θλίψη. Έπειτα ο Κγριοσ αναδείκνυε Κριτέσ και τουσ έςωζε απβ την καταπίεςη των επιδρομέων· αλλά και ςτουσ Κριτέσ δεν υπάκουαν, γιατί ακολουθογςαν και λάτρευαν άλλουσ θεογσ και τουσ προςκυνογςαν. Πολγ ςγντομα απομακργνονταν απβ τον δρβμο που είχαν βαδίςει οι πρβγονοί τουσ, οι οποίοι υπάκουαν ςτισ εντολέσ του Κυρίου· ετογτοι δεν ζογςαν με τον ίδιο τρβπο. Κάθε φορά που ο Κγριοσ αναδείκνυε Κριτέσ για χάρη τουσ, μαζί με τον Κριτή ήταν ο Κγριοσ και έςωζε τουσ Ιςραηλίτεσ απβ την καταπίεςη των εχθρών τουσ, βςο ζογςε ο Κριτήσ. Γιατί, ο Κγριοσ

206

Κρι 1:27

14

τουσ λυπβταν βταν ςτέναζαν εξ αιτίασ των πολιορκητών και των καταπιεςτών τουσ. Όταν βμωσ πέθαινε ο Κριτήσ, οι Ιςραηλίτεσ απομακργνονταν απβ τον Θεβ και παρουςίαζαν και πάλι μεγαλγτερη διαφθορά απβ τουσ προγβνουσ τουσ ακολουθώντασ άλλουσ θεογσ, λατρεγοντάσ τουσ και προςκυνώντασ τουσ· δεν άφηναν τισ κακέσ ςυνήθειέσ τουσ και τον διεςτραμμένο τρβπο τησ ζωήσ τουσ. Γι’ αυτβ οργίςτηκε ο Κγριοσ πάρα πολγ εναντίον των Ιςραηλιτών και είπε: «Επειδή αυτβ το έθνοσ παρέβη τη διαθήκη μου, που εγώ είχα ςυνάψει με τουσ προγβνουσ τουσ, και δεν υπάκουςαν ςτην εντολή μου, γι’ αυτβ κι εγώ δεν θα διώξω πάλι για χάρη τουσ ογτε έναν άνδρα απβ τα έθνη, τα οποία είχε αφήςει ο Ιηςογσ, ο γιοσ του Ναυή, ςτη χώρα». Ο Θεβσ επέτρεψε να παραμείνουν τα έθνη, για να δοκιμάζει μ’ αυτά τουσ Ιςραηλίτεσ, αν θα θελήςουν να ακολουθήςουν τον δρβμο του Κυρίου, βπωσ τον ακολογθηςαν οι πρβγονοί τουσ ή βχι.

Όπωσ προκγπτει απβ το παραπάνω ςχήμα, η ςωτηρία και η επιβίωςη του Ιςραήλ ςτην Γη τησ Επαγγελίασ εξαρτάται αποκλειςτικά απβ την ποιβτητα των

ςχέςεών του με το Θεβ και με αυτβ το πνεγμα είναι γραμμένο ολβκληρο το έργο. Οι κριτέσ, ςτην εποχή των οποίων αναφέρεται το ομώνυμο βιβλίο τησ Παλαιάσ

Διαθήκησ, ήταν πολιτικοί ή ςτρατιωτικοί ηγέτεσ των ιςραηλιτικών φυλών πριν απβ

την εγκαθίδρυςη τησ μοναρχίασ. Σον τίτλο του κριτή έφεραν διάφορα πρβςωπα με

ποικίλα χαρακτηριςτικά. Πρβκειται κατ’ αρχήν για τοπικογσ πολιτικογσ ηγέτεσ, οι

οποίοι αςκογςαν διοικητική εξουςία ςτα βρια τησ πβλησ ή τησ φυλήσ τουσ και για τουσ οποίουσ παρατίθενται ςτο βιβλίο μβνον κάποια ςγντομα βιογραφικά

ςημειώματα (λεγβμενοι ‘‘μικροί κριτέσ’’: αμεγάρ, Θωλά, Ιααρ, Αβαιςάν, Αιλώμ,

Αβδών). Ο ίδιοσ τίτλοσ αποδίδεται και ςτουσ χαριςματικογσ ηγέτεσ που αναδεικνγει

ο Θεβσ ςε κρίςιμεσ περιβδουσ, για να ςώςουν και απελευθερώςουν το λαβ του απβ την απειλή και καταδυνάςτευςη των γειτονικών λαών και ςτο έργο των οποίων

γίνεται λεπτομερήσ αναφορά ςτο βιβλίο (λεγβμενοι ‘‘μεγάλοι κριτέσ’’: Γοθονιήλ,

Αώδ, Δεββώρα και Βαράκ, Γεδεών, Ιεφθάε, αμψών).

Σο βιβλίο των Κριτών ακολουθεί το βιβλίο του Ιηςογ του Ναυή και ανήκει ςτα ‘‘Ιςτορικά Βιβλία’’ τησ Παλαιάσ Διαθήκησ, ενώ ςτην Εβραΰκή Βίβλο κατατάςςεται ςτην ίδια ςειρά, αλλά ςτην ομάδα ‘‘Προγενέςτεροι Προφήτεσ’’.

Μετά την ειςαγωγή που επανέρχεται ςτο θέμα τησ εγκατάςταςησ των

ιςραηλιτικών φυλών ςτην Χαναάν, το κγριο μέροσ του βιβλίου αναφέρεται ςτη δράςη δώδεκα ςυνολικά κριτών, ενώ ςτο τελευταίο τμήμα του παρατίθενται

αφηγήςεισ για γεγονβτα που διαδραματίςτηκαν κατά την προμοναρχική περίοδο του Ιςραήλ. Σο έργο περιλαμβάνει 21 κεφάλαια και το περιεχβμενβ του εμφανίζει

την εξήσ δομή: 1:1 – 3:6 : Ειςαγωγή: Οι αγώνεσ των Ιςραηλιτών για την κατάκτηςη τησ Χαναάν 3:7 – 16:31 : Η δράςη των κριτών

15

3:7-11 : Γοθονιήλ

3:12-30 : Αώδ

3:31 : αμεγάρ

4:1 – 5:31 : Δεββώρα και Βαράκ

6:1 – 8:35 : Γεδεών

9:1-57 : Αβιμέλεχ

10:1-2 : Θωλά

10:3-5 : Ιααρ 10:6 – 12:7 : Ιεφθάε

12:8-10 : Αβαιςάν

12:11-12 : Αιλώμ

12:13-15 : Αβδών

13:1 – 16:31 : αμψών

17:1 – 21:25 : Επειςβδια τησ προμοναρχικήσ περιβδου Μετά την ειςαγωγή (1:1 – 2:5), που επανέρχεται ςτο θέμα τησ εγκατάςταςησ των ιςραηλιτικών φυλών ςτη Χαναάν, το κγριο μέροσ του βιβλίου των Κριτών (2:6 – 16:31) αναφέρεται ςτη δράςη δώδεκα ςυνολικά κριτών και ςτο τελευταίο τμήμα του (κεφ 17 – 21) παρατίθενται αφηγήςεισ για γεγονβτα που διαδραματίςτηκαν κατά την προμοναρχική περίοδο.

Η περιγραφή τησ δράςησ των κριτών δεν γίνεται με αυςτηρά ιςτορικά κριτήρια

(πρβλ. ειςαγωγή ςτο βιβλίο Ιηςογσ του Ναυή), ογτε παρατίθεται μια πλήρησ και ςυνεχήσ ιςτορία του Ιςραήλ κατά τη ςυγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά ο

ςυγγραφέασ, αντλώντασ υλικβ απβ αρχαίεσ πηγέσ, αφηγείται μεμονωμένα γεγονβτα τησ ιςτορίασ μιασ ή περιςςβτερων φυλών με θεολογικογσ κυρίωσ ςτβχουσ.

Η απομάκρυνςη του Ιςραήλ απβ τον Θεβ θα έχει ωσ ςυνέπεια την εγκατάλειψή του

απβ αυτβν και την καταπίεςή του απβ γειτονικογσ λαογσ· μετά τη μετάνοια του

λαογ και την επίκληςη του Θεογ, αυτβσ θα αναδείξει κάποιον ςωτήρα, τον κριτή, ο οποίοσ θα απελευθερώςει τουσ Ιςραηλίτεσ και θα αποκαταςτήςει την τάξη· μετά τον

θάνατο του κριτή βμωσ, οι Ιςραηλίτεσ θα υποτροπιάςουν, οπβτε η ιςτορία θα

επαναληφθεί και πάλι απβ την αρχή.

ΣΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΩΝ ΑΦΑΝΩΝ

το ςχέδιβ του για τη ςωτηρία του κβςμου ο Θεβσ δεν καλεί ωσ ςυνεργάτεσ του μβνον τουσ μεγάλουσ και ιςχυρογσ τησ γησ, αλλά και τουσ πιο άςημουσ και

ταπεινογσ. Μέςα απβ την εποικοδομητική ιςτορία μιασ φτωχήσ Μωαβίτιςςασ χήρασ προκγπτει βτι το έλεοσ του Θεογ δεν περιορίζεται ςτα ςτενά βρια του λαογ του

Ιςραήλ, αλλά επεκτείνεται ςε κάθε άνθρωπο, ο οποίοσ δείχνει εμπιςτοςγνη ς’

αυτβν.

16

Ονομαςία

Σβςο ςτισ εκδβςεισ του Μ βςο και του Ο΄ το βιβλίο επιγράφεται “רּות” / “Ρουθ”,

απβ το βνομα τησ κεντρικήσ ηρωίδασ του, τησ Ρουθ που καταγβταν απβ την Μωάβ,

την περιοχή που βρίςκεται ςτα ανατολικά τησ Νεκράσ Θάλαςςασ. Απβ την

εκλατινιςμένη μορφή του ονβματβσ τησ προέρχεται και ο τίτλοσ του βιβλίου ςτην Vulgata, “Liber Rut” και ςτισ ςγγχρονεσ ευρωπαΰκέσ μεταφράςεισ: Ruth, Rut, κ.τ.β.

Κανβνασ

τη Χριςτιανική Βίβλο το έργο κατατάςςεται ςτα λεγβμενα “Ιςτορικά Βιβλία” τησ Παλαιάσ Διαθήκησ, αμέςωσ μετά το βιβλίο Κριταί, με το οποίο ςυχνά ςυναριθμείται ςε αρχαίουσ καταλβγουσ ωσ ένα έργο. Η κατάταξη αυτή οφείλεται

προφανώσ ςτο περιεχβμενο του βιβλίου, το οποίο αρχίζει με την πληροφορία βτι η

ιςτορία τησ Ρουθ διαδραματίζεται

Σην εποχή που τουσ Ιςραηλίτεσ τογσ κυβερνογςαν οι κριτέσ207 και τελειώνει με την παράθεςη ενβσ γενεαλογικογ καταλβγου, ςγμφωνα με τον

οποίο ο δεγτεροσ ςγζυγοσ τησ Ρουθ,

ο Βοβζ απέκτηςε τον Ωβήδ, ο Ωβήδ απέκτηςε τον Ιεςςαί και ο Ιεςςαί απέκτηςε τον Δαυίδ208. Έτςι, η κατάταξη του έργου αμέςωσ μετά το βιβλίο Κριταί και πριν απβ τα βιβλία που αναφέρονται ςτην περίοδο τησ μοναρχίασ εμφανίζεται ςχεδβν αυτονβητη. Η

ςυνένωςη του βιβλίου τησ Ρουθ με το προηγογμενο δικαιολογείται ωσ ένα βαθμβ απβ τον χαρακτήρα του τελευταίου μέρουσ του βιβλίου των Κριτών, βπου περιλαμβάνονται αφηγήςεισ που αναφέρονται ςε διάφορα επειςβδια τησ προμοναρχικήσ περιβδου του Ιςραήλ. το πρώτο απβ τα επειςβδια αυτά κεντρικβ

πρβςωπο είναι ένασ Λευίτησ απβ την Βηθλεέμ (Κρι 17:7εξ) και ςτο δεγτερο ένασ

άλλοσ Λευίτησ, ο οποίοσ πήρε για παλλακίδα του μια γυναίκα που καταγβταν

επίςησ απβ την Βηθλεέμ (Κρι κεφ 19). Έτςι, το βτι η ιςτορία τησ Ρουθ, αν και

αρκετά διαφορετική απβ τισ προηγογμενεσ, διαδραματίζεται κατά το μεγαλγτερο

μέροσ τησ ςτην Βηθλεέμ δημιουργεί την εντγπωςη βτι ανήκει ςτην ίδια ομάδα

αφηγήςεων και ευνοεί τη ςυνένωςη των δγο βιβλίων ςε ένα.

Αν και η πρακτική τησ ςυναρίθμηςησ του βιβλίου τησ Ρουθ με εκείνο των Κριτών φαίνεται να ακολουθείται και απβ τουσ Ιουδαίουσ, τουλάχιςτον μέχρι και τον γ΄

μ.Χ. αιώνα209, ςτην Ιουδαΰκή Βίβλο το έργο κατατάςςεται ςτην τρίτη ομάδα

207

Ρου 1:1 208

Ρου 4:21-22 209

γμφωνα με τη μαρτυρία του Ιωςήπου (τέλη του α΄ μ.Χ. αιώνα) τα βιβλικά έργα ανέρχονται ςε 22, αριθμβσ που

προκγπτει αν οριςμένα βιβλία, μεταξγ των οποίων και τα βιβλία Κριταί - Ρουθ, αριθμηθογν ωσ ένα (Κατ’ Ἀπίωνοσ Ι,8). Σην ίδια πληροφορία παρέχει και ο Ωριγένησ (γ΄ μ.Χ. αιώνασ), ςγμφωνα με τον οποίο ςυναριθμογνται: «Κριταὶ͵ Ροὺθ͵ παρ’ αὐτοῖσ (τοῖσ Ἰουδαίοισ) ἐν ἑνὶ ωφετίμ» (PG 12:1084).

17

βιβλίων, ςτα Αγιβγραφα, και μάλιςτα ςυγκαταλέγεται μεταξγ των Πέντε Κυλίνδρων210 (διαβάζεται ςτισ ςυναγωγέσ κατά τη γιορτή τησ Πεντηκοςτήσ, που ςυμπίπτει με την εποχή τησ ςυγκομιδήσ των δημητριακών, προφανώσ λβγω του

περιεχομένου του).

Κείμενο

Σο πρωτβτυπο κείμενο του έργου έχει διαςωθεί ςε πολγ καλή κατάςταςη211 και οι

διαφορέσ μεταξγ του Μ και του Ο΄ είναι ελάχιςτεσ και αςήμαντεσ212, και ςτο ςγνολβ τουσ ςχεδβν ευεξήγητεσ.

Περιεχβμενο

Σα δγο απβ τα τέςςερα κεφάλαια του βιβλίου είναι αφιερωμένα ςτην περιγραφή

του ειδυλλίου μεταξγ Ρουθ και Βοβζ. Σου κεντρικογ αυτογ θέματοσ προτάςςονται

τα βςα προηγήθηκαν τησ ςυνάντηςησ Ρουθ και Βοβζ και έπονται τα βςα

ακολογθηςαν. Έτςι, το έργο θα μπορογςε να διαιρεθεί ςε τρεισ ενβτητεσ: 1:1-22 : Η οικογένεια του Αβιμέλεχ ςτην Μωάβ 2:1 – 3:18 : Σο ειδγλλιο μεταξγ Ρουθ και Βοβζ 4:1-22 : Ο γάμοσ του Βοβζ και τησ Ρουθ

α) Η οικογένεια του Αβιμέλεχ ςτην Μωάβ (1:1-22): Μια περίοδοσ ξηραςίασ ςτην Χαναάν, αναγκάζει τον Αβιμέλεχ με τη ςγζυγβ του Νωεμίν και τουσ δυο γιουσ τουσ

Μααλών και Χελαιών να εγκαταλείψουν το χωριβ τουσ, την Βηθλεέμ τησ περιοχήσ

του Ιογδα, και να εγκαταςταθογν προςωρινά ςτα ανατολικά τησ Νεκράσ

Θάλαςςασ, ςτην περιοχή τησ Μωάβ. Εκεί, οι δυο γιοι του Αβιμέλεχ παίρνουν, μετά τον θάνατο του πατέρα τουσ, ωσ ςυζγγουσ τουσ δγο γυναίκεσ τησ περιοχήσ, την

Ρουθ και την Ορφά αντίςτοιχα. γντομα βμωσ πεθαίνουν και αυτοί, οπβτε η χήρα

Νωεμίν βρίςκεται ξαφνικά αναγκαςμένη να φροντίζει, εκτβσ απβ τον εαυτβ τησ,

και τισ δγο χήρεσ νγφεσ τησ. Η κοινωνική θέςη των χηρών και των ορφανών ήταν ςε βλεσ τισ εποχέσ πολγ

επιςφαλήσ, ιδιαίτερα ςτισ αρχαίεσ κοινωνίεσ. ε ακβμη πιο άςχημη θέςη βριςκβταν

ςτισ κοινωνίεσ αυτέσ μια χήρα που δεν είχε γιο, καθώσ δεν θα υπήρχε κάποιοσ που

να κληρονομήςει την οικογενειακή περιουςία. Για τον λβγο αυτβν ςε βλεσ ςχεδβν τισ

νομοθεςίεσ τησ αρχαίασ Ανατολήσ περιλαμβάνονταν διατάξεισ που αποςκοπογςαν ςτην εξαςφάλιςη των χηρών μέςα ςτην κοινωνία. Μια τέτοια διάταξη

περιλαμβάνεται ςτο Δευ 25:5-10, ςγμφωνα με την οποία αν κάποιοσ άνδρασ

πέθαινε χωρίσ να έχει γιο, ο αδελφβσ του βφειλε να πάρει τη χήρα του για γυναίκα,

210

“twOLgIm. vmex'” (Χαμέσ Μεγιλλβθ = Πέντε Κγλινδροι): Ομάδα πέντε βιβλίων (Ρουθ, Άςμα Αςμάτων, Εκκληςιαςτήσ, Θρήνοι και Εςθήρ) τησ Εβραΰκήσ Βίβλου, που κατατάςςονται ςτα Αγιβγραφα, και διαβάζονται ςτισ ςυναγωγέσ κατά τισ μεγάλεσ γιορτέσ του ιουδαΰςμογ. 211

Σα ορθογραφικά λάθη είναι ελάχιςτα, και μβνον η τελευταία πρβταςη του ςτίχου 2:7 παρουςιάζει πρββλημα

ςγνταξησ, αλλά δεν παίζει καθοριςτικβ ρβλο ςτην κατανβηςη του ςτίχου. 212

Η ςημαντικβτερη διαφορά μεταξγ των δγο παραδβςεων του κειμένου εντοπίζεται ςτον ςτίχο 4:11.

18

ώςτε να γεννηθεί κληρονβμοσ του ονβματοσ και τησ περιουςίασ του νεκρογ. Αυτή η

πρακτική ήταν γνωςτή ωσ “λεβιρατικβσ213” ή “ανδραδελφικβσ γάμοσ”. Ο αδελφβσ

μπορογςε να αρνηθεί, αλλά αυτβ θεωρείτο πολγ ατιμωτικβ για τον ίδιο. Με τον

τρβπο αυτβν διαςφαλίζονταν τβςο η οικογενειακή περιουςία, εφβςον η χήρα δεν

αναζητογςε ςγζυγο έξω απβ την οικογένεια, βςο και η ίδια η χήρα, την οποία δεν

εγκατέλειπαν οι ςυγγενείσ του νεκρογ ςτην τγχη τησ.

Σέτοιεσ διατάξεισ φαίνεται να έχει υπβψη τησ η Νωεμίν, βταν επιχειρηματολογεί

προσ τισ νγφεσ τησ, προκειμένου να τισ πείςει να επιςτρέψουν ςτισ πατρικέσ τουσ οικογένειεσ, ενώ αυτή ετοιμάζεται να επιςτρέψει ςτην Βηθλεέμ, γιατί είχε

πληροφορηθεί βτι έληξε η περίοδοσ τησ ξηραςίασ ςτην Χαναάν:

Η Νωεμίν είπε ςτισ δυο νγφεσ τησ: «Εμπρβσ, λοιπβν, φγγετε, γυρίςτε η καθεμιά ςασ ςτο ςπίτι τησ μητέρασ τησ. Μακάρι ο Κγριοσ να ςασ δείξει καλοςγνη, βπωσ εςείσ δείξατε ςτουσ γιουσ μου που πέθαναν και ς' εμένα. Μακάρι ο Κγριοσ να δώςει να ευτυχήςετε, η καθεμιά ςασ ςτο ςπίτι του νέου τησ άντρα … Γυρίςτε πίςω, λοιπβν, κβρεσ μου· γιατί να έρθετε μαζί μου; Μήπωσ έχω κι άλλουσ γιουσ ςτην κοιλιά μου, για να γίνουν άντρεσ ςασ; Γυρίςτε πίςω, κβρεσ μου, γιατί είμαι πια γριά για να ξαναπαντρευτώ. Ακβμη κι αν ςκεφτβμουν βτι υπήρχε ελπίδα να ξαναπαντρευτώ και να γεννήςω γιουσ, μήπωσ θα μπορογςατε να περιμένετε ώςπου να μεγαλώςουν; ή για χάρη τουσ θα μείνετε για πάντα ανγπαντρεσ; Όχι, κβρεσ μου, γιατί είμαι πολγ πιο πικραμένη απ' β,τι εςείσ, επειδή ο Κγριοσ με τιμώρηςε αυςτηρά»214.

Η Ορφά τελικά πείθεται να επιςτρέψει ςτην πατρική τησ οικογένεια, αλλά η Ρουθ επιμένει να ακολουθήςει την Νωεμίν:

«Μη μου πεισ να ς' εγκαταλείψω ή να φγγω απβ κοντά ςου, γιατί βπου πασ εςγ, θα πάω, κι βπου κατοικήςεισ, θα κατοικήςω· ο λαβσ ςου θα είναι λαβσ μου, κι ο Θεβσ ςου, Θεβσ μου· βπου θα πεθάνεισ, θα πεθάνω, κι εκεί θα ταφώ. Ασ με τιμωρήςει ο Κγριοσ με περιςςβτερεσ ςυμφορέσ απ' β,τι μέχρι τώρα, αν μασ χωρίςει κάτι άλλο εκτβσ απβ τον θάνατο»215.

Με αυτήν τη δήλωςη αφοςίωςησ προσ την πεθερά τησ και προσ την οικογένεια του

νεκρογ ςυζγγου τησ η Ρουθ απορρίπτει τη ςχετική αςφάλεια τησ παραμονήσ ςτον λαβ τησ και διακινδυνεγει την ένταξή τησ ςε έναν ξένο λαβ.

Σο πρώτο κεφάλαιο τελειώνει με την επιςτροφή των δγο φτωχών γυναικών ςτην

Βηθλεέμ και τον θρήνο, με τον οποίο η Νωεμίν απαντά ςτο καλωςβριςμα των γυναικών του τβπου τησ:

213

Ο βροσ προέρχεται απβ τη λατινική λέξη “levir” που ςημαίνει “αδελφβσ του ςυζγγου”. 214

Ρου 1:8-13 215

Ρου 1:16-17

19

«Μη με φωνάζετε “Νωεμίν”, αλλά να με λέτε “Πικρή” 216, γιατί ο Παντοδγναμοσ με πίκρανε πολγ. Έφυγα απβ δω μ' βλη μου την οικογένεια, αλλά ο Κγριοσ μ' έκανε να επιςτρέψω μβνη. Γιατί, λοιπβν, να με φωνάζετε “Νωεμίν”; Ο Κ